Begrijpend Lezen Nieuwe Stijl PDF

Begrijpend Lezen Nieuwe Stijl - PDF.
pdf
Opgeslagen in Dropbox • 9 mei 2019 18F37
& Inloggen Registratie
Zoek... Zoeken
Begrijpend Lezen Nieuwe Stijl
! " # Page: 1 − + Automatic Zoom ∠
To make this website work, we log user data and share it with processors. To use this
website, you must agree to our Privacy Policy, including cookie policy. I agree.
 SHARE ) HTML ' DOWNLOAD
Save this PDF as:
' WORD ' PNG ' TXT ' JPG
0Delen
* Rudolf van den Brink + 3 jaren geleden , Aantal bezoeken: 167
- Transcriptie
1 Begrijpend Lezen Nieuwe Stijl Inouk Boerma,
onderwijsadviseur SBZW Anita Manders,
onderwijsadviseur Edux Marjolein Markhorst,
onderwijsadviseur Drielanden educatieve
dienstverlening Inleiding Sinds de jaren tachtig
werken scholen in Nederland met methoden voor
begrijpend lezen. Indertijd bestonden de lessen in dit vak overwegend uit het maken
van vragen over een gelezen tekst. Allengs werd men zich bewust van het gegeven dat
deze manier van werken de leesaanpak van leerlingen niet wezenlijk verandert.
Hedendaagse methoden voor begrijpend lezen richten zich daarom ook op het
optimaliseren van het leesproces. Onderwijs in leesstrategieën staat hierbij centraal.
Onder invloed van allerlei nieuwe inzichten op het gebied van begrijpend lezen, gaat
het onderwijs hierin nu opnieuw op de schop. Alternatieven voor de huidige methoden
winnen terrein. Daarbij wordt hoog ingezet op het vergroten van de motivatie en
betrokkenheid van leerlingen. Functionele, betekenisvolle en actuele teksten vormen
het uitgangspunt. De nieuwe media scheppen nieuwe mogelijkheden. Wat is
begrijpend lezen? Het uiteindelijke doel van het leesonderwijs is dat leerlingen als
goede begrijpend lezers de basisschool verlaten (Stoeldraijer & Förrer, 2008).
Begrijpend lezen is essentieel voor schoolsucces, want bij alle andere vakken wordt
een beroep gedaan op de leesvaardigheid. Ook in het dagelijks leven wordt
voortdurend een beroep gedaan op het leesbegrip. Volgens Van de Grift (2008) heeft
de leesvaardigheid zelfs effect op het salaris dat men later verdient. Om een goede
begrijpend lezer te worden zijn verschillende vaardigheden van belang. Allereerst zijn
dat vlot technisch lezen, woordenschat en leesstrategieën. Uit onderzoek van Vernooy
(2009) blijkt, dat vooral de eerste twee vaardigheden een sterke duidelijke correlatie
met begrijpend lezen laten zien (0.90 en 0.80). De samenhang tussen leesstrategieën
en begrijpend lezen komt minder sterk naar voren (0.30). Daarnaast spelen andere
zaken een rol, zoals kennis van de wereld, intelligentie, motivatie, interesse en
betrokkenheid. Naast begrijpend lezen wordt er ook vaak gesproken over studerend
lezen. Studerend lezen wordt gedefinieerd als het toekennen van betekenis aan
geschreven taal met als doel de opgedane informatie te onthouden en mondeling of
schriftelijk weer te geven. 1 Hiertoe behoren bijvoorbeeld de studievaardigheden
herlezen, schematiseren, onderstrepen, aantekeningen maken, uitreksel maken en
samenvatting maken. Aan deze vaardigheden wordt vooral in groep 7 en 8 aandacht
besteed. Onderzoek naar leesstrategieën Uit onderzoek van het Cito (PPON nummer
33, 2007) blijkt dat de resultaten die leerlingen behalen op het gebied van begrijpend
lezen niet afhankelijk zijn van de methode die op school wordt gehanteerd. Met de
verschillende methoden die er bestaan, worden door de bank genomen dezelfde
resultaten behaald. En dat is opmerkelijk, want tussen de methoden bestaan zowel
inhoudelijk als wat betreft de tijdsinvestering grote verschillen. Een van de meest
opvallende verschillen is het gebrek aan uniformiteit waar het gaat om de aangeboden
leesstrategieën. De ene methode behandelt een groot aantal verschillende
leesstrategieën, terwijl dit aantal in de andere methode juist beperkt is gehouden. Een
en ander hangt ongetwijfeld samen met verschillende definities van het begrip
strategie. 1 Definitie afkomstig van
2 Er zijn vele onderzoekers die gepoogd hebben het begrip leesstrategieën te

definiëren. De meeste definities hebben gemeenschappelijk dat er verwezen wordt
naar een zekere intentionaliteit en bewuste sturing van de lezer. Voor dit artikel wordt
de definitie van Aarnoutse & Schellings (2003, in Moelands et al., 2007) als
uitgangspunt genomen. Zij definiëren leesstrategieën als cognitieve activiteiten die
lezers vóór, tijdens en na het lezen van een tekst kunnen uitvoeren om een tekst goed
te begrijpen en om problemen bij het lezen van een tekst te voorkomen, aan te pakken
en op te lossen. Uit een ander PPON-onderzoek (nummer 35, 2007) blijkt dat er geen
onomstotelijk bewijs is voor de effectiviteit van onderwijs in leesstrategieën. Er is
nauwelijks samenhang gevonden tussen actieve kennis van leesstrategieën en het
begrijpen of interpreteren van geschreven teksten. Onderzoek van het SCO-
Kohnstamm Instituut (Overmaat et al., 2002) toont bovendien aan dat leesstrategieën
bij gemakkelijke teksten niet worden gebruikt en dat ze bij moeilijke teksten, met
bijvoorbeeld veel onbekende woorden, niet werken. Voor zover er al sprake is van een
faciliterend effect van leesstrategieën op begrijpend lezen, bestaat er nog onvoldoende
duidelijkheid over welke leesstrategieën daadwerkelijk bijdragen aan een goed begrip
van de tekst. Het lijkt belangrijk dat strategieën niet geïsoleerd maar juist geïntegreerd
aan bod moeten komen. Het uiteindelijke doel van begrijpend lezen en begrijpend
leesonderwijs is dat de inhoud van een tekst begrepen wordt en niet dat de
leesstrategieën genoemd kunnen worden. Leesstrategieën zijn slechts een hulpmiddel
om de tekst te begrijpen. In de recente literatuur komen met name twee visies op
leesstrategieën naar voren, namelijk die van Kees Vernooy enerzijds en die van Paul
Filipiak anderzijds. Kees Vernooy noemt zeven evidence based leesstrategieën die
voor, tijdens of na het lezen worden ingezet: Voor het lezen: doel bepalen, inhoud
voorspellen, voorkennis activeren Tijdens het lezen: vragen stellen over de tekst, de
tekst visualiseren, ophelderen van onduidelijkheden Na het lezen: samenvatten Paul
Filipiak noemt de vier V s als basis voor het begrijpend leesonderwijs: Voorkennis
gebruiken Voorspellen van de inhoud Visualiseren van de inhoud Vragen bedenken
over de tekst. Volgens Filipiak spelen deze vier leesstrategieën allemaal zowel voor,
tijdens als na het lezen een rol bij het begrijpen van de tekst. De onderwijspraktijk
Stoeldraijer & Förrer (2008) geven in hun artikel een aantal tips om effectief te werken
aan begrijpend lezen. Allereerst stellen zij voor om een beperkt aantal leesstrategieën
uit te kiezen die in alle groepen (groep 1 tot en met 8) aan de orde moeten komen.
Daarnaast geven zij aan dat het raadzaam is om maar beperkte tijd aan begrijpend
lezen te besteden en het zelfstandig werken te minimaliseren. Stoeldraijer & Vernooy
(2007) geven aan dat scholen het beste pas kunnen starten met een methode voor
begrijpend lezen vanaf groep 5. Aangezien vlot technisch kunnen lezen en
woordenschat belangrijke onderliggende vaardigheden zijn voor begrijpend lezen kan
volgens hen in groep 4 de aandacht beter naar die aspecten uit gaan. Daarnaast
komen de leesstrategieën die in de methoden van groep 4 behandeld worden het jaar
daarna vaak opnieuw aan de orde. Het is wel belangrijk om met de kinderen over de
teksten te blijven praten en samen zaken te bespreken als: waar gaat de tekst over, wat
weet je er al van, waarom ga je de tekst lezen en klopte je voorspelling?
3 Vernooy (2007b, 2009) benadrukt dat begrijpend leesonderwijs meer inhoudt dan
alleen aandacht hebben voor de deelvaardigheden. Er is directe instructie nodig,
waarbij de leerkracht hardop denkend voordoet hoe een tekst het beste aangepakt
kan worden. De leerkracht fungeert dus als model voor het leesproces en hij
verwoordt de handelingen die hij verricht. Vernooy geeft bovendien aan dat het nodig
is om met leerlingen te praten over wat het toepassen van leesstrategieën hen heeft
opgeleverd. Begrijpend lezen en de kerndoelen Het onderwijs in begrijpend lezen staat
op dit moment volop ter discussie. Hoewel de deskundigen het er over eens zijn dat
het begrijpend lezen nieuw en bij voorkeur ander leven zou moeten worden
ingeblazen, is er geen eenduidigheid over de precieze invulling ervan. In ieder geval
moeten scholen er voor zorgen dat hun onderwijsaanbod voldoet aan de kerndoelen
die in 2006 door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen zijn
opgesteld. Deze geven, ook op het gebied van begrijpend en studerend lezen, aan wat
leerlingen aan het eind van groep 8 aan kennis en vaardigheden moeten hebben. Voor
begrijpend en studerend lezen zijn de volgende kerndoelen geformuleerd: Domein B.
Schriftelijk taalonderwijs 4. De leerlingen leren informatie te achterhalen in
informatieve en instructieve teksten waaronder ook schema s, tabellen en digitale
bronnen. 6. De leerlingen leren informatie en meningen te ordenen bij het lezen van
school- en studieteksten, andere instructieve teksten en bij systematisch geordende
bronnen, waaronder ook digitale. 7. De leerlingen leren informatie en meningen te
vergelijken en te beoordelen in verschillende teksten. 9. De leerlingen krijgen plezier in
het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en informatieve
teksten. Domein C. Taalbeschouwing, waaronder strategieën 10. De leerlingen leren bij
de doelen onder mondeling taalonderwijs en schriftelijk taalonderwijs strategieën te
herkennen, te verwoorden, te gebruiken en te beoordelen. Opbouw van het artikel In
dit artikel zal ingegaan worden op drie alternatieven om het onderwijs in begrijpend
lezen op een effectieve en aantrekkelijke manier vorm te geven. De alternatieven, te
weten Nieuwsbegrip, Kidsweek Junior in de klas en begrijpend lezen in de zaakvakken,
zijn uitgewerkt in drie deelartikelen. In elk deelartikel wordt beschreven in hoeverre
met het betreffende alternatief een brug kan worden geslagen tussen theorie en
praktijk. Hierbij worden praktische informatie en aanbevelingen gegeven met
betrekking tot het gebruik op school. Het artikel wordt afgesloten met een
overkoepelende conclusie. Nieuwsbegrip In dit deelartikel wordt ingegaan op de
begrijpend leesaanpak Nieuwsbegrip. Nieuwsbegrip is door het Projectbureau van de
CED-groep Rotterdam in het schooljaar op de markt gebracht en had als voornaamste
doel uitbreiding van de leertijd voor begrijpend lezen. Bij leerkrachten leefde het idee
dat de lessen in begrijpend lezen niet volstonden om de leerlingen op het beoogde
niveau te krijgen. De oplossing zou liggen in het creëren van meer begrijpend leestijd.
Nieuwsbegrip was dan ook bedoeld als aanvulling op de reguliere methode voor
begrijpend lezen. Inmiddels is bekend dat niet de hoeveelheid leertijd, maar de
kwaliteit van de instructie en de teksten cruciaal zijn voor de effectiviteit van het
onderwijs in begrijpend lezen (PPON nummer 33, 2007). Deze elementen komen onder
andere in Nieuwsbegrip tot uiting in het beperkte aantal leesstrategieën dat wordt
behandeld en door de inzet van actuele teksten. Bij de ontwikkeling van de wekelijkse
teksten en opdrachten van Nieuwsbegrip wordt gebruikgemaakt van de nieuwste
inzichten rondom effectief begrijpend
4 leesonderwijs. Door de online aanpak zijn de makers in staat hun methode
inhoudelijk up to date te houden. Nieuwsbegrip kan echter in zijn huidige vorm nog
niet als kerndoelenproof beschouwd worden. Hoe werkt Nieuwsbegrip? Bij
Nieuwsbegrip lezen leerlingen wekelijks een tekst over een actueel onderwerp. Aan de
tekst zijn woordenschat- en leesbegripoefeningen gekoppeld, waarmee leesstrategieën
worden geoefend. De makers gaan ervan uit dat het aanbieden van actuele teksten
motiverend werkt en het plezier van leerlingen in begrijpend lezen vergroot. De
redactie schrijft wekelijks actuele teksten op vier niveaus voor de groepen 4 tot en met
8 van het (speciaal) basisonderwijs en de eerste leerjaren van het voortgezet onderwijs.
Aan het begin van iedere week worden de teksten aangeboden op de website. Bij
iedere tekst zijn opdrachten en een handleiding beschikbaar. Ook is er sinds enige tijd
de mogelijkheid om bij ieder onderwerp op KlasseTV 2 een kijken luisteropdracht uit
te voeren. Per schooljaar worden 35 teksten op vier niveaus aangeboden. De teksten
gaan over hetzelfde onderwerp, maar het leesniveau is net als de opdrachten
aangepast. Er wordt gewerkt met blokken van vijf weken. Het lezen van de tekst en het
maken van de opdrachten neemt 30 tot 45 minuten in beslag. In Nieuwsbegrip komen
de volgende vijf leesstrategieën aan bod: voorspellen, ophelderen van
onduidelijkheden, samenvatten, vragen stellen en relaties/verwijswoorden. Elke
leesstrategie staat eens in de vijf weken centraal en komt ieder jaar zeven keer aan
bod. Deze leesstrategieën zijn tevens de basis van het stappenplan, dat bij iedere tekst
wordt gebruikt. Het stappenplan bestaat uit leesstrategieën en vragen die voor het
lezen, tijdens het lezen en na het lezen kunnen worden ingezet. In groep 4 wordt naast
deze leesstrategieën ook iedere week aandacht besteed aan technisch lezen. Elke les
bevat een oefening waarin de centrale leesstrategie van die week aan bod komt.
Daarnaast vullen de leerlingen een sleutelschema in over de tekst. Een sleutelschema
is een visuele weergave van de belangrijkste gegevens uit een tekst en hun onderlinge
relaties. Het maken en invullen van sleutelschema's zet leerlingen aan tot diep denken
en praten over de inhoud van de tekst. Bij verschillende teksten kunnen verschillende
sleutelschema s horen. Dit is afhankelijk van de denkactiviteiten die de leerlingen bij de
tekst moeten toepassen. De tekst vormt het uitgangspunt van de les. Iedere tekst
wordt samen met de kinderen gelezen met behulp van het stappenplan. Aan het einde
van een tekst schrijven leerlingen woorden op die zij moeilijk vinden en zoeken ze de
betekenis op met behulp van de woordhulp. De woordhulp biedt
woordenschatstrategieën waarmee leerlingen achter de betekenis van het moeilijke
woord kunnen komen (bijvoorbeeld een omschrijving, synoniem in de tekst zoeken,
naar het plaatje kijken, het woord analyseren). In wisselende werkvormen,
geïnspireerd op het principe van de meervoudige intelligentie, oefenen leerlingen
iedere week met voor hen moeilijke woorden. Bij iedere tekst hoort ook een
woordenlijst met drie tot zes moeilijke woorden. Na het lezen van de tekst worden
opdrachten gemaakt. 2 Op KlasseTV vindt u educatieve videoclips die naadloos
aansluiten op de in het basisonderwijs gebruikte lesmethoden. Op KlasseTV vindt u bij
het onderwerp van de week beeldmateriaal. De Nieuwsbegrip-redactie schrijft er extra
verwerkingsopdrachten bij.
5 Bij Nieuwsbegrip worden de teksten gelezen op een manier die rolwisselend lezen
heet. Bij rolwisselend lezen wordt er in groepjes gelezen en vindt er een dialoog plaats
over de tekst tussen leerkracht en leerlingen. In het begin is de leerkracht de expert;
hij/zij staat model voor de leerlingen, denkt hardop zodat de leerlingen kunnen zien en
horen hoe het lezen wordt aangepakt. Geleidelijk aan nemen de leerlingen de rol van
de expert over en krijgen zij steeds meer verantwoordelijkheden tijdens het lezen. Het
is de bedoeling dat leerlingen zich door deze manier van lezen bepaalde
leesstrategieën eigen maken, waardoor ook transfer naar andere leessituaties mogelijk
wordt. Bij Nieuwsbegrip zijn begin- en eindtoetsen beschikbaar. De begintoets kan na
tien weken worden afgenomen. Met de toets wordt inzicht verkregen in de beheersing
van de leesstrategieën van de leerlingen. Aan de strategieën waarop leerlingen
uitvallen, kan naar aanleiding van de toetsresultaten extra aandacht worden besteed.
Na 25 tot 30 weken kan er een eindtoets worden afgenomen. Nieuwsbegrip en de
huidige inzichten rondom effectief begrijpend leesonderwijs De makers van
Nieuwsbegrip hebben gebruikgemaakt van recente theoretische kennis over effectief
begrijpend leesonderwijs. Onderwijs in leesstrategieën met gebruikmaking van
rolwisselend lezen, betekenisvolle teksten en de aandacht voor woordenschat zijn
hiervan voorbeelden. Deze drie aspecten zullen hieronder nader toegelicht worden. In
Nieuwsbegrip speelt het expliciet aanleren en toepassen van leesstrategieën een
belangrijke rol. Door voor, tijdens en na het bestuderen van een tekst van
leesstrategieën gebruik te maken, kan de lezer zijn of haar begrijpend leesproces beter
sturen. De leesstrategieën die in Nieuwsbegrip centraal staan, zijn leesstrategieën die
uit onderzoek als evidence based naar voren komen. In het stappenplan komen echter
ook andere evidence based strategieën naar voren die de makers zelf niet expliciet in
de handleiding genoemd hebben. Het gaat om het activeren van voorkennis en het
visualiseren van de inhoud van de tekst. Het visualiseren van de inhoud wordt binnen
Nieuwsbegrip toegepast middels de aangeboden sleutelschema s. De strategie
verwijswoorden/verwijsrelaties is door de makers extra toegevoegd vanwege het
belang dat zij hieraan hechten. In de literatuur is dit belang nooit aangetoond. In de
handleiding van de leerkracht wordt steeds verwezen naar het stappenplan. Het is de
bedoeling dat de leerlingen deze consequent bij de tekst hanteren. Daarnaast maken
de leerlingen na iedere tekst ook vragen die betrekking hebben op het inoefenen en
toepassen van een van de vijf leesstrategieën. Bij iedere les staat zowel voor de leerling
als voor de leerkracht duidelijk beschreven welke leesstrategie centraal staat. De
leesstrategie wordt in de les expliciet geoefend. Nieuwsbegrip biedt voor de leerkracht
dus een duidelijk kader waarbinnen te werken. Door gebruik te maken van het
stappenplan buiten de context van Nieuwsbegrip zou mogelijk ook transfer plaats
kunnen vinden naar andere vakken. Door gebruikmaking van de actualiteit wordt
getracht de motivatie en de interesse van de leerlingen in positieve zin te stimuleren.
Nieuwsbegrip gaat er dan ook vanuit dat leesplezier tot leessucces leidt. Het lijkt
waarschijnlijk dat de leerlingen door deze kennis over actualiteit ook hun kennis van de
wereld verrijken. Met de introductie van KlasseTV lijkt Nieuwsbegrip nog
betekenisvoller te zijn geworden. In het werkveld komen veel positieve reacties van
scholen die met Nieuwsbegrip werken. Leerkrachten geven aan dat leerlingen weer zin
hebben in begrijpend lezen en dat er met meer enthousiasme en motivatie aan de
teksten wordt gewerkt. Nieuwsbegrip lijkt hiermee dan ook zijn doel behaald te
hebben, leerkrachten en leerlingen zijn enthousiast! In de wekelijkse teksten van
Nieuwsbegrip speelt woordenschat een grote rol van betekenis. De makers van
Nieuwsbegrip hebben hiermee ongetwijfeld getracht tegemoet te komen aan de
inzichten rondom het belang van een grote woordenschat voor het goed kunnen
begrijpend lezen. Bij iedere les is er aan het begin aandacht voor moeilijke woorden
middels de woordhulp. Leerlingen schrijven hun moeilijke woorden op en proberen
achter de betekenis te komen. Daarnaast wordt er in de verwerkingsopdrachten ook
aandacht besteed aan de woordenschat. Dit wordt gedaan door tijdens de verwerking
een opdracht aan te bieden die betrekking heeft op het vergroten van de
woordenschat en het gebruiken van de woorden die van belang zijn bij de actuele
gebeurtenis uit de tekst. De makers hebben getracht bij de keuze van deze
6 opdracht de meervoudige intelligentietheorie toe te passen. In de handleiding van

de leerkracht staat genoemd op welke van de meervoudige intelligenties de opdracht
van toepassing is. Het is echter maar de vraag of leerlingen met een kleine
woordenschat hier voldoende van profiteren. De woorden worden eenmaal per week
aangeboden en het aanbieden van vervolgactiviteiten gericht op herhaling, is
afhankelijk van de leerkracht. Het is dus lang niet zeker of er sprake is van voldoende
inslijping van de woorden, zeker bij leerlingen die in de thuissituatie een weinig
stimulerende taalomgeving kennen. Tot slot kan worden aangegeven dat de makers
van Nieuwsbegrip hebben geprobeerd een gevarieerde mix aan
verwerkingsopdrachten aan te reiken. Dit hebben zij onder meer gedaan door bij de
samenstelling van de opdrachten, gebruik te maken van inzichten van meervoudige
intelligentie en het inzetten van sleutelschema s. Een zeer nobel streven, wat zeker ten
goede komt aan een gevarieerd aanbod in opdrachten. Analyse van de opdrachten laat
echter zien dat juist door deze verscheidenheid het gevaar erin sluipt dat niet alle
opdrachten bijdragen aan het worden van een goede begrijpend lezer. Leerkrachten
zouden dan ook niet zondermeer alle verwerkingsopdrachten door hun leerlingen
moeten laten uitvoeren. Vooral de laatste opdrachten van de leestekst zijn discutabel.
Zo krijgen de leerlingen bij de tekst over een overleden olifantje in de dierentuin, de
opdracht om een plattegrond van een dierentuin te bestuderen en daar vragen over te
maken. Een andere opdracht is dat de leerling een dier moet tekenen, waarvan de
leerling vindt dat het op hem of haar lijkt. Voorafgaand aan de aanbieding van een
actuele tekst lijkt het dan ook belangrijk dat de leerkrachten de opdrachten op waarde
schatten en waar nodig keuzes maken in de aanbieding ervan. Nieuwsbegrip,
'kerndoelenproof'? Op een aantal scholen wordt Nieuwsbegrip als complete methode
ingezet. Nieuwsbegrip lijkt, mede ook door zijn actuele teksten, de nadrukkelijke plaats
van de woordenschat en het strategisch onderwijs in leesstrategieën, een prima
aanpak om in te zetten. Toch dekt het in zijn huidige vorm nog niet alle kerndoelen.
Het studerend lezen komt in al zijn facetten nog te weinig naar voren en er wordt geen
gebruik gemaakt van verschillende informatiebronnen en teksten. De makers van
Nieuwsbegrip delen deze mening door zelf aan te geven dat Nieuwsbegrip een
aanvulling is, maar geen complete methode. Toch voldoet Nieuwsbegrip reeds op veel
punten, zeker met de huidige inzichten rondom effectief begrijpend leesonderwijs. Het
lijkt overbodig om een andere methode van begrijpend lezen volledig naast
Nieuwsbegrip in te zetten. Zeker ook omdat onderzoek liet zien dat resultaten voor
begrijpend lezen geen positieve samenhang vertonen met de hoeveelheid begrijpend
leestijd. Aankomend schooljaar zal Nieuwsbegrip een complete methode voor
begrijpend lezen uitbrengen. Belangrijke wijzingen zitten in het aanbod van
verschillende teksten, extra woordenschatoefeningen en leesstrategielessen.
Bovendien zal er een leerlijn stellen toegevoegd worden. De leesstrategieën op zich
zullen niet veranderen. Om Nieuwsbegrip als methode te gaan inzetten, moet een
extra licentie worden aangeschaft. Scholen kunnen er echter ook voor kiezen de
aanpak Nieuwsbegrip op de oorspronkelijke manier in te blijven zetten, bij voorkeur
rekening houdend met de in dit artikel geplaatste kanttekeningen en aanbevelingen.
Samenvatting Hoewel Nieuwsbegrip op dit moment nog niet kerndoelenproof is, biedt
het, met de nodige aanvullingen, een mooi alternatief voor het (opnieuw) inrichten van
het begrijpend leesonderwijs. Met Nieuwsbegrip wordt er ook begrijpend gelezen,
maar dan anders, anders dan binnen de traditionele methoden. Het gevaar bestaat
wel dat met de aanpassing van Nieuwsbegrip tot een volwaardige methode, er
opnieuw een cultuur wordt geschapen waarin de methode als het ultieme middel
wordt beschouwd. Het is en blijft aan scholen om door de bomen het bos te blijven
zien en zich bij de keuze voor een begrijpend leesvorm altijd het belangrijkste voor
ogen te blijven houden: de leerlingen tot goede begrijpend lezers te maken. Niet het
volgen van een methode, maar het op de hoogte zijn van effectieve aanpakken en het
effectief inzetten van
7 deze aanpakken, lijkt daarbij voorop te staan. Hieronder volgen enkele praktische
aanbevelingen met betrekking tot de inzet van Nieuwsbegrip. Praktische
aanbevelingen Niet alle opdrachten van Nieuwsbegrip zijn even relevant en
bevorderend voor het stimuleren van de begrijpend leesvaardigheden van de
leerlingen. Het betreft hier vooral de laatste opdrachten van ieder tekstniveau. Het is
aan de leerkracht om de relevantie te beoordelen. Probeer de Nieuwsbegriples zo
vroeg mogelijk in de week te plannen. Dit vanwege de actualiteit van het thema.
Nieuwsbegrip heeft aandacht voor woordenschat. De woorden worden echter maar
een keer besproken. Laat de woorden die in de tekst naar voren komen in de klas
frequent terugkomen, bijvoorbeeld middels een woordmuur. Maak gebruik van
KlasseTV. Op deze manier worden leerlingen nog meer geprikkeld voor het onderwerp
en wordt tevens het begrijpend luisteren en kijken geoefend. KlasseTV heeft hier ook
een speciaal stappenplan voor ontwikkeld. Hanteer het stappenplan voor het lezen van
de teksten ook bij andere vakken. Op deze manier vindt er transfer plaats van
leesstrategieën naar andere vakken. De aanpak Nieuwsbegrip gaat uit van
informatieve teksten. De kerndoelen geven aan dat ook andersoortige teksten en
informatiebronnen (poëzie, internet, encyclopedieën et cetera) aan bod zouden
moeten komen. Probeer dit in het onderwijsaanbod in te bouwen. Maak hierbij ook
gebruik van het stappenplan. Bij studerend lezen is het hanteren van
informatiebronnen en het omgaan met studieteksten van belang. In Nieuwsbegrip
komt dit nog te weinig naar voren. Het aanschaffen van een methode op dit gebied is
een mogelijkheid, maar het is efficiënter om uit te gaan van teksten die reeds in het
onderwijsaanbod zitten. Studievaardigheden als herlezen, schematiseren,
onderstrepen, aantekeningen maken, uitreksels maken en samenvattingen maken
zouden middels het rolwisselend onderwijs onderwezen kunnen worden. Minimaal
een keer in de twee weken zou er aandacht moeten zijn aan studerend lezen in de
groepen 7 en 8. Kidsweek Junior in de klas Een krant in kleur, op tabloidformaat, met
veel foto s en plaatjes. Volwassen rubrieken (naast nationaal en internationaal nieuws
bijvoorbeeld ook boeken filmrecensies), gevuld met actuele informatie over
onderwerpen die aansluiten bij de belevingswereld van kinderen in de
basisschoolleeftijd. De speelse koppen komen de aantrekkelijkheid van de krant nog
eens extra ten goede. In een eerste kennismaking met Kidsweek Junior, ontstaat de
indruk van een sexy medium. Bovendien, kinderen raken vertrouwd met het lezen van
een krant, in een tijd waarin landelijke dagbladen springen om nieuwe lezers! Hulde
dus, aan de krant. Onderzoek naar aanleiding van de vraag in hoeverre het co-product
Kidsweek Junior in de klas van waarde zou kunnen zijn binnen het begrijpend
leesonderwijs, levert ons inziens een meer genuanceerd oordeel op. Hoe werkt
Kidsweek Junior in de klas? Alvorens tot een kritische beschouwing van het product
Kidsweek Junior in de klas te komen, is het van belang enig inzicht te hebben in de
werkwijze ervan. Kidsweek Junior is een krant voor leerlingen uit de groepen 5 t/m 8
van de basisschool, met teksten op verschillende leesniveaus. Onder de naam
Kidsweek Junior in de klas ontwikkelt Uitgeverij Kidsweek in samenwerking met
Stichting Onderwijs Maak Je Samen bij iedere krant lesmateriaal. Dit materiaal, dat
bestaat uit opdrachtkaarten bij teksten uit de krant, verschijnt wekelijks op de
bijbehorende website. Leerkrachten van scholen met een abonnement op Kidsweek
Junior in de klas kunnen, naast de opdrachtkaarten voor de leerlingen, ook de
handleiding bij het lesmateriaal downloaden.
8 Het lesmateriaal van Kidsweek Junior in de klas bestaat uit diverse typen kaarten,
die verschijnen op drie verwerkingsniveaus. Zo zijn er kaarten die zijn verbonden aan
een specifiek artikel uit de krant van de week. Dit zijn de zogeheten variabele kaarten,
die uitkomen in maar liefst elf rubrieken, gekoppeld aan vakgebieden. Niet alleen
vakken als lezen, taal en rekenen, maar ook wereldoriëntatie, het natuuronderwijs en
de expressieve vakken komen hierbij aan bod. Ook is er de rubriek Schat aan woorden,
waarin aandacht wordt besteed aan het vergroten van de woordenschat. De overige
typen kaarten zijn niet gekoppeld aan een bepaalde Kidsweek Junior, maar kunnen in
principe iedere week worden ingezet. In deze categorie bevinden zich onder meer de
zogeheten Vaste kaarten, die eveneens uitkomen in de genoemde elf rubrieken. Voorts
zijn er de vaardigheidskaarten, waarmee praktische zaken als het maken van een
powerpointpresentatie, het houden van een interview en het schrijven van een gedicht,
kunnen worden geoefend. De variabele en vaste kaarten bevatten regelmatig
verwijzingen naar deze kaarten. Voor de leerlingen zijn er ten slotte de na-kaarten. Met
behulp van deze kaarten kunnen de leerlingen na het maken van een opdrachtkaart
reflecteren op hun handelen. Naast de kaarten voor leerlingen bestaan er ook
leerkrachtkaarten, die de leerkracht tips geven voor klassikale activiteiten, gekoppeld
aan de krant. Ook worden de leerkrachten op de website uitgenodigd om zelf
opdrachtkaarten voor de leerlingen te maken in het format van Kidsweek Junior in de
klas. Alle opdrachtkaarten zijn opgebouwd volgens hetzelfde stramien.
Achtereenvolgens wordt steeds antwoord gegeven op de volgende vragen: Wat leer ik
hiervan?, Wat heb ik hieraan? en Wat heb ik nodig? Onder het kopje Wat moet ik doen?
staan vervolgens de vragen bij de tekst uit de krant. Begrijpend lezen in Kidsweek
Junior in de klas In tegenstelling tot Nieuwsbegrip, is Kidsweek Junior in de klas niet
gemaakt met als doel het leesbegrip van leerlingen te stimuleren. De krant en het
lesmateriaal worden door de makers nadrukkelijk aangeprezen als een middel ter
bevordering van het leesplezier. De opdrachtkaarten uit de rubriek Leesplezier en de
wekelijkse nieuwspuzzel worden in de handleiding van Kidsweek Junior in de klas
aangeduid als materialen om vorm te geven aan begrijpend leesonderwijs. In lijn
hiermee lezen de leerlingen op iedere kaart onder het kopje Wat leer je hiervan?: Je
leert om teksten goed te lezen en na te denken over wat je gelezen hebt. Is het niet
opvallend dat de opdrachtkaarten die de pretentie hebben een bijdrage te leveren aan
de vaardigheden in begrijpend lezen uitgerekend de titel leesplezier hebben gekregen?
Mogelijk is dit een concreet gevolg van de drijfveer van de makers om begrijpend lezen
voor leerlingen aantrekkelijk te laten zijn en is de wens hier de vader van de gedachte;
Als we de kinderen nu maar aansprekende teksten aanbieden, dan beleven ze plezier
aan het lezen ervan en komt het begrip vanzelf! Mooi idee, maar zo werkt het niet. Dat
er een verband is tussen leesbegrip en leesplezier is evident. Er van uitgaande dat het
onderwerp de lezer boeit, geldt immers: hoe groter het leesbegrip, des te meer plezier
de lezer aan het lezen beleeft. Echter, het omgekeerde - hoe meer leesplezier, des te
groter het leesbegrip - gaat niet zonder meer op. Leesbegrip en leesplezier zijn geen
inwisselbare begrippen; het begrijpen van een tekst is een basisvoorwaarde om van
het lezen ervan te kunnen genieten. De vraag is nu, of de opdrachtkaarten van
Kidsweek Junior in de klas het leesbegrip al dan niet bevorderen. De opdrachten bij het
vakgebied begrijpend lezen zijn volgens de handleiding gebaseerd op de theorie van
de vier V s (Filipiak, 2005), welke voor leerlingen op een aparte leeskaart is uitgewerkt.
Deze theorie onderscheidt leesstrategieën nadrukkelijk van leesdoelen en
tekstkenmerken en gaat er vanuit dat goede lezers zowel voor en tijdens, als ook na
het lezen gebruikmaken van slechts een viertal strategieën; ze gebruiken hun
voorkennis, ze voorspellen de inhoud,
9 ze visualiseren de inhoud door zich met hun verbeelding een voorstelling van het
beschrevene te maken en ze bedenken vragen over de tekst. Goede lezers gebruiken
deze leesstrategieën volgens de theorie voortdurend en in samenhang met elkaar.
Wanneer we de werkwijze van Kidsweek Junior in de klas en de bijbehorende
opdrachten houden tegen het licht van deze theorie, stuiten we op een aantal
obstakels. In de handleiding wordt zeer prat gegaan op de flexibele inzetbaarheid van
Kidsweek Junior in de klas, zowel wat betreft inhoud, als wat betreft vorm. Met
betrekking tot dat laatste aspect wordt echter uitsluitend gesproken over de
opdrachtkaarten als materiaal waarmee leerlingen zelfstandig aan de slag kunnen.
Hoewel de opdrachtkaarten zich hier inderdaad uitstekend voor lenen, is het
rendement op het gebied van begrijpend lezen van deze verwerkingsvorm uiterst
dubieus. Voor een gestructureerde aanpak van de tekst zijn leerlingen op deze manier
immers volledig op zichzelf aangewezen. Zelfs in de meest ideale situatie, waarin door
de leerkracht bij iedere opdrachtkaart de leeskaart met de vier V s wordt aangeboden,
is een goed gebruik hiervan door de leerling allerminst gegarandeerd. Te meer omdat
de leeskaart slechts een beschrijving van de vier leesstrategieën bevat en geen
aanwijzingen voor de toepassing hiervan. Een kritische analyse van de vragen uit de
opdrachtkaarten laat bovendien zien, dat de vier leesstrategieën zoals boven
beschreven, expliciet noch impliciet consequent zijn verweven in de vragen uit de
opdrachtkaarten. De kaarten bevatten hoofdzakelijk opdrachten die vragen om
letterlijk begrip van de tekst. Dit maakt dat leerlingen eerst de tekst moeten lezen,
alvorens ze de vragen kunnen beantwoorden. Uitgaande van de theorie van de vier V s
zouden de vragen daarentegen juist ook betrekking moeten hebben op de fasen voor
en tijdens het lezen. Naast de opdrachtkaarten is er op het gebied van begrijpend
lezen zoals gezegd de wekelijkse nieuwspuzzel. Het betreft hier een kruiswoordraadsel
met vragen over de artikelen uit de krant. Voorbeelden van vragen uit willekeurige
nieuwspuzzels uit jaargang 2009 zijn bijvoorbeeld: Hoeveel afleveringen staan op de 6
DVD s? (blz ), Hoe laat gaat de klok vooruit, om uur? (blz. 1-2) en Wat is La Nina van El
Nino?(blz. 4-5). Voor kinderen zonder twijfel een plezierig tijdverdrijf, dat echter
hooguit bijdraagt aan het snel leren scannen van een tekst. De kerndoelen voor
begrijpend lezen in Kidsweek Junior in de klas Kidsweek Junior in de klas is
kerndoelenproof, zo stellen de makers in de handleiding. Een pretentieuze bewering,
op z n zachtst gezegd! Letterlijk genomen betekent dit immers zoveel als: van nu af aan
heeft u geen enkele methode meer nodig, met Kidsweek Junior in de klas is uw
onderwijs compleet! Het klinkt als een reclameslogan; te mooi om waar te zijn. Maar
hoe verhoudt het product zich nu in werkelijkheid tot de kerndoelen voor begrijpend
lezen? Op elke variabele en vaste opdrachtkaart staat vermeld op welk kerndoel de
kaart volgens de makers betrekking heeft. Voor dit artikel is allereerst de frequentie
nagegaan waarmee de kerndoelen voor begrijpend lezen voorkomen op de variabele
kaarten. Hiervoor is gebruikgemaakt van de jaargang De uitkomsten zijn weergegeven
in een tabel. Jaargang variabele kaarten Kerndoel Beknopte omschrijving van het
kerndoel Frequentie* 4 Informatie achterhalen in diverse typen teksten 20 x 6
Informatie en meningen ordenen in diverse typen teksten 9 x 7 Informatie en
meningen vergelijken en beoordelen in diverse typen teksten 73 x 9 Plezier krijgen in
het lezen en schrijven van diverse typen teksten 93 x 10 Strategieën herkennen,
verwoorden, gebruiken en beoordelen 2 x *In deze telling zijn alle niveaukaarten
opgenomen.
10 In één oogopslag wordt duidelijk dat de kerndoelen 7 en 9 in de Variabele kaarten

van jaargang 2008 zeer frequent voorkomen, terwijl de kerndoelen 6 en 10 relatief
weinig de revue passeren. Kerndoel 10 komt zelfs maar twee keer voor, waarbij in één
van beide situaties niet de receptieve, maar de productieve kant van het schriftelijk
taalonderwijs centraal staat! Feitelijk komt kerndoel 10 dus maar één keer voor met
betrekking tot begrijpend lezen. Hoewel er geen richtlijnen bestaan voor de frequentie
waarmee aandacht moet worden besteed aan de kerndoelen, is eens per jaar wel erg
mager! En dat, terwijl dit kerndoel een voor het begrijpend lezen basale vaardigheid
vertegenwoordigt, te weten het kunnen omgaan met strategieën! Opmerkelijk is in dit
verband overigens, dat activiteiten die in begrijpend leesmethodes worden aangeduid
als strategieën, zoals het formuleren van de hoofdgedachte, het onderkennen van
oorzaak-gevolgrelaties en het duiden van verwijswoorden, regelmatig in de
opdrachtkaarten terugkomen. Mogelijk heeft een en ander te maken met een
afwijkende visie op het begrip strategie, waarover later meer. Hieruit volgt de vraag in
hoeverre de kerndoelenlabels die de makers aan de opdrachtkaarten verbinden ook in
kwalitatieve zin dekkend zijn. Hoewel eenduidigheid hierover voor het bepalen van de
waarde van het product zeker interessant zou zijn, laten we onderzoek hiernaar op
deze plaats voor wat het is. Wel willen we hier iets zeggen over de overvloedige
aanwezigheid van kerndoel 9 bij de opdrachtkaarten. Kenmerkend voor dit kerndoel is
namelijk de subjectiviteit die het begrip plezier in zich draagt. Deze brengt met zich
mee, dat alleen leerlingen achteraf kunnen aangeven of dit kerndoel bereikt is.
Kerndoel 9 staat bovendien overwegend vermeld op de opdrachtkaarten leesplezier,
terwijl opdrachtkaarten uit de andere vakgebieden ook heel goed een bijdrage zouden
kunnen leveren aan dit kerndoel. Sterker nog, dat is tenslotte het overkoepelende doel
van het product! Wanneer we het hebben over de kerndoelen in Kidsweek Junior in de
klas komen we, afgezien van de kwantitatieve en kwalitatieve aspecten van de
opdrachtkaarten, nog een ander knelpunt tegen. In de kerndoelen wordt gesproken
van verschillende tekstsoorten. Grofweg bestaan er twee categorieën teksten: fictie- en
non-fictieteksten. Daarbinnen kunnen vervolgens allerlei tekstsoorten worden
onderscheiden, zoals gedichten, sprookjes, informatieve teksten, instructieve teksten
(waaronder studieteksten), systematisch geordende bronnen et cetera. De krantvorm
van Kidsweek Junior brengt met zich mee dat er hoofdzakelijk non-fictie teksten aan
bod komen; fictieteksten vinden we niet of nauwelijks terug. Het leeuwendeel van de
teksten in Kidsweek Junior heeft een informatief karakter. Weliswaar komen ook
andersoortige teksten, zoals instructieve teksten, recensies, interviews en brieven voor,
maar hierover worden niet of nauwelijks vragen gesteld in de opdrachtkaarten. In
weerwil van de kerndoelen betekent dit dat leerlingen, bij een consequente inzet van
de opdrachtkaarten, niet vanzelf systematisch in aanraking komen met een breed scala
aan tekstsoorten.
11 Samenvatting De eerste vraag die in dit artikel centraal stond, had betrekking op
de bewering van de makers van Kidsweek Junior in de klas, dat hun product
kerndoelenproof zou zijn. Op grond van een eenvoudige analyse hebben we
geconcludeerd, dat deze belofte onvoldoende wordt waargemaakt. Er blijkt sprake van
een onevenredige verdeling van de frequentie waarmee de kerndoelen voor
begrijpend lezen voorkomen. Daarnaast rijzen er vragen over de mate waarin de
opdrachtkaarten de daaraan toegekende doelen ook daadwerkelijk dekken. Op dit
punt constateren we in elk geval, dat het aanbod van tekstsoorten in Kidsweek Junior
onvoldoende gevarieerd is. Voorts onderzochten we de mogelijkheden van Kidsweek
Junior in de klas voor het bevorderen van het leesbegrip van kinderen. Waar de
handleiding het beroep op het inhoudelijk leiderschap van de leerkracht als een groot
voordeel van het product noemt, herkennen wij hierin juist ook een duidelijk risico. De
zeer flexibele inzetbaarheid van Kidsweek Junior in de klas, kan in de praktijk immers
gemakkelijk leiden tot een vrijblijvend gebruik ervan, waarbij leerlingen de
opdrachtkaarten in het uiterste geval geheel zelfstandig maken. Dit, terwijl directe
instructie, bijvoorbeeld op het gebied van leesstrategieën, een belangrijk kenmerk is
van effectief onderwijs in begrijpend lezen. Hoewel de activiteiten op het gebied van
begrijpend lezen in Kidsweek Junior in de klas volgens de handleiding zijn gebaseerd
op de vier V s, vonden we deze leesstrategieën bovendien onvoldoende terug in de
opdrachten voor de leerlingen. Conclusie en aanbevelingen Al met al kan worden
geconcludeerd dat de opbrengst van Kidsweek Junior in de klas voor het begrijpend
lezen valt of staat bij de keuzes die de leerkracht maakt. Een hoog rendement vergt
een beredeneerd gebruik van het product. Hiertoe doen we de volgende suggesties:
Wanneer je kiest voor de inzet van Kidsweek Junior in de klas, doe dit dat structureel,
dat wil zeggen een of twee keer per week, voor alle leerlingen. Minimaliseer de
hoeveelheid zelfstandig werken. Samen praten over een tekst is veel effectiever!
Zonder gerichte instructie en begeleide oefening zullen leerlingen niet vanzelf
leesstrategieën gaan gebruiken. Maak expliciete instructie in leesstrategieën daarom
tot een vast en belangrijk onderdeel van de les. De - overigens door de bedenker van
de vier V s veel bepleite - techniek van het hardop denkend voorlezen biedt hiervoor
goede mogelijkheden. Bij deze instructievorm past de leerkracht leesstrategieën toe,
terwijl hij een tekst hardop voorleest (Filipiak, 2006). Zorg er bij het gebruik van
Kidsweek Junior in de klas voor, dat de vier V s hierbij een vast onderdeel vormen.
Gebruik de leesstrategieën ook nadrukkelijk actief in andere situaties (bijvoorbeeld bij
de zaakvakken), zodat de kans op spontane toepassing door leerlingen groter wordt.
Compenseer het eenzijdige aanbod van tekstsoorten. Hierbij moet in elk geval gedacht
worden aan teksten met een fictief karakter, waarvoor uitstekend kan worden
teruggegrepen op kinderliteratuur. Ook poëzie verdient extra aandacht. De beschreven
haken en ogen van het product Kidsweek Junior in de klas, doen niets af aan de waarde
van de krant op zich. Alleen, het voegt op het gebied van begrijpend lezen niet toe wat
het pretendeert. Althans, niet in directe zin. Aangenomen dat kinderen genieten van
het lezen van de krant, zou de hypothese wel eens hout kunnen snijden, dat vanuit dat
vertrekpunt vervolgens leesmotivatie ontstaat. En laat dat nou een andere belangrijke
voorwaarde zijn om tijdens het lezen tot begrip te komen!
12 Begrijpend lezen in de zaakvakken In dit deelartikel wordt een integratie tussen

het onderwijs in begrijpend lezen en het zaakvakonderwijs voorgesteld. Bij het
onderwijs in geschiedenis, aardrijkskunde en natuur & techniek worden de leerlingen
geconfronteerd met teksten die zij moeten lezen en waarvan zij de inhoud moeten
verwerken en onthouden. In feite is dat een oefening in het studerend lezen, oftewel
het toekennen van betekenis aan geschreven taal met als doel de opgedane informatie
te onthouden en mondeling of schriftelijk weer te geven. 3 Op de meeste scholen is het
onderwijs in begrijpend en studerend lezen gescheiden van het zaakvakonderwijs. Dat
houdt in dat leerlingen het begrijpend en studerend lezen oefenen met willekeurige
teksten die ze slechts gebruiken om de manier van lezen te oefenen. Een mogelijk
efficiëntere en meer betekenisvolle vorm van onderwijs zou het combineren van beide
vakgebieden zijn, waarbij kinderen het begrijpend en studerend lezen kunnen oefenen,
daarbij gebruikmakend van de zaakvakteksten. Bij een dergelijke les zijn er twee
lesdoelen: het zaakvakdoel en het begrijpend en studerend leesdoel. Naast het feit dat
dit een efficiënte manier van onderwijs geven is, heeft een geïntegreerde lees- en
zaakvakles voordelen voor zowel het lees- als het zaakvakonderwijs. Door een
functionele toepassing van het begrijpend lezen, vergroot je de kans op spontane
toepassing van de leesstrategieën. Er zal dus meer transfer plaatsvinden van de
leesaanpak. Voor het zaakvakonderwijs is het grote voordeel dat de aanpak tot meer
begrip van de, vaak lastige, zaakvakteksten zal leiden. Met behulp van een duidelijke
leesaanpak is het mogelijk deze leerlingen steun te bieden. Zij zullen daardoor
vooruitgang boeken in zowel hun vaardigheden in het begrijpend en studerend lezen
als in hun kennis van de wereld. Om te illustreren hoe een geïntegreerde lees- en
zaakvakles eruit zou kunnen zien, is een zaakvakmethode gekozen van uitgeverij
Malmberg, namelijk Brandaan. De aanpak en de genoemde aanbevelingen zijn echter
toepasbaar op elke zaakvakmethode. Hoe werkt Brandaan? Brandaan is een methode
voor geschiedenisonderwijs. Voor groep 5 tot en met 8 bestaat de methode uit vijf
thema s per jaar, met in totaal 25 lessen. Een les duurt ongeveer 50 minuten. De
methode is thematischconcentrisch opgebouwd, wat betekent dat de thema s in
volgende jaargroepen nogmaals terugkomen. Brandaan voldoet aan de kerndoelen.
Voor geschiedenismethoden zijn met name kerndoel 51 tot en met 53 belangrijk: 51:
De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren
aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. 52: De leerlingen leren over
kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en
Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers;
regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines;
wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer. 53: De leerlingen leren over de
belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis
en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis. Aangezien
Brandaan een nieuwe methode is, is het daarmee gelijk de eerste methode die de
canon van de Nederlandse geschiedenis volledig heeft opgenomen in zowel het
werkboek als het lesboek. In de inhoudsopgave staat met plaatjes aangegeven welke
elementen uit de canon in de verschillende hoofdstukken aan de orde komen. Het
eerste thema in groep 8, dat in deze paragraaf als uitgangspunt is genomen, heet De
Gouden Eeuw. De elementen uit de canon die in dit thema worden behandeld zijn:
Hugo de Groot, Spinoza, De grachtengordel, De Statenbijbel, Rembrandt, De Republiek,
Michiel de Ruyter, De Atlas Major van Blaeu en De Beemster. Deze maken deel uit van
de 50 zogenaamde canonvensters: 3 Definitie afkomstig van
13 belangrijke personen, creaties en gebeurtenissen die samen laten zien hoe

Nederland zich ontwikkeld heeft tot het land waarin we nu leven. 4 Elk thema in
Brandaan bestaat uit vier lessen, gevolgd door een toets. Les 1 tot en met 3 zijn
basislessen; les 4 is een herhalingsles. Elke les wordt gevormd door vier stappen,
bestaande uit vier teksten met bijbehorende opdrachten in het werkboek. Ieder thema
wordt ingeleid door een verhaal over de hoofdfiguren Brandaan, Naut en Meander.
Naut en Meander spelen de hoofdrollen in de methoden voor respectievelijk natuur &
techniek en aardrijkskunde, die Malmberg parallel aan Brandaan heeft ontwikkeld. Na
het verhaal volgt een grote themaplaat met daarnaast een korte inleiding en enkele
kernbegrippen. Begrijpend/studerend lezen in Brandaan Bij Brandaan wordt een apart
katern meegeleverd, de zogenaamde Taalsteun. Dit katern is volgens de handleiding
bedoeld als leidraad bij het geven van taalondersteuning, zowel tijdens klassikaal
lesgeven als bij zelfstandig werken. Door aanwijzingen te geven voor taalondersteuning
wil men voorkomen dat taal een struikelblok is voor beheersing van de lesstof van de
zaakvakmethoden. De onderwerpen die in de Taalsteun aan de orde komen zijn:
Leerzame gesprekken, betekenisvolle vragen Ondersteuning bij begrijpend lezen
Stimuleren van woordenschatuitbreiding Taalsteun voor schooltaalwoorden Hulp bij
schrijftaken. De aanwijzingen die in de Taalsteun worden gegeven zijn algemeen
toepasbaar, dus het katern zou ook bij een andere methode ingezet kunnen worden.
Relevant voor deze paragraaf is met name het stappenplan begrijpend lezen dat in de
Taalsteun te vinden is. Dit stappenplan ziet er als volgt uit: 4 Definitie afkomstig van
14 Bron: Brandaan (2008), Taalsteun groep 8 Woordenschat in Brandaan Gezien de

grote rol die woordenschat speelt bij het begrijpend lezen is het belangrijk dat hier in
een geïntegreerde lees-/zaakvakles voldoende aandacht voor is. In de hulpkaart
moeilijke woorden uit de Taalsteun wordt hieraan speciaal aandacht besteed. Met
behulp van deze kaart leren kinderen wat zij moeten doen als zij een woord
tegenkomen waarvan ze de betekenis niet kennen. De hulpkaart komt in het tweede
deel van deze paragraaf verder ter sprake.
15 Brandaan besteedt aandacht aan nieuwe woorden. Aan het begin van ieder thema
worden nieuwe vaktaalwoorden, zoals gewest, regenten, gouden eeuw, op een rijtje
gezet en aan het eind van het thema worden ze toegelicht met een definitie en
eventueel een plaatje. Minder aandacht is er voor andere categorieën woorden die ook
problemen kunnen opleveren voor leerlingen. Het gaat dan met name om
schooltaalwoorden, zoals verklaren, vormen, verbinden, behalve, waarschijnlijk, de
visie. Dit zijn woorden die vaak voorkomen in onderwijssituaties en leerboeken. Het
verschil met vaktaalwoorden is dat de vaktaalwoorden in principe voor alle leerlingen
nieuw zijn en de schooltaalwoorden slechts voor een deel van de leerlingen (Verhallen
2003). Vooral anderstalige en taalzwakke leerlingen hebben problemen met deze
woorden. Het is echter essentieel om ook deze woorden te begrijpen. Enerzijds leidt
begrip van de schooltaalwoorden tot een beter algeheel begrip van de tekst. Anderzijds
worden juist schooltaalwoorden vaak ingezet om vaktaalwoorden uit te leggen. In de
Taalsteun is een aparte paragraaf opgenomen met informatie over de categorie
schooltaalwoorden. Hierin wordt uitgelegd wat schooltaalwoorden zijn en hoe je om
kunt gaan met problemen die kinderen hierbij kunnen ondervinden. De leerkrachten
wordt aangeraden om de teksten te scannen op schooltaal, voorkennis aan te bieden,
de contextuele inbedding te vergroten (bijvoorbeeld door middel van foto s en
demonstraties) en kinderen vertrouwd te maken met moeilijke woorden,
zinsconstructies of taalfuncties die ze gaan tegenkomen in de tekst. Het al dan niet aan
de orde komen van schooltaalwoorden is dus volledig afhankelijk van de leerkracht.
Waar de vaktaalwoorden wel worden toegelicht in de leerlingenboeken, gebeurt dit
niet met de schooltaalwoorden. De inschatting van de leerkracht speelt dus een
doorslaggevende rol. Ten slotte komen er vaktaalwoorden in de tekst voor die niet
meer uitgelegd worden, bijvoorbeeld omdat ze al in een eerdere jaargroep aan de orde
zijn geweest, of omdat ze bij andere vakken aan de orde komen. Voorbeelden van
zulke woorden zijn kooplieden, republiek, handelswaren, vervoeren, lenzen, slijpen,
ringen (rondom een planeet) 5. Deze kunnen toch problemen opleveren voor
leerlingen. In het volgende deel wordt een les uit de methode Brandaan zo aangepast
dat zowel zaakvakdoelen als begrijpend/studerend leesdoelen aan bod komen. Daarbij
wordt uitgegaan van het aanleren van de leesstrategieën van de hulpkaart begrijpend
lezen uit de Taalsteun. Veel vragen die in het bij de methode behorende werkboekje
worden gesteld, zijn niet moeilijk te beantwoorden. De kinderen hoeven alleen maar
het juiste zinnetje in de tekst op te zoeken en in te vullen. Het zijn vaak
meerkeuzevragen, waarop het antwoord letterlijk in de tekst te vinden is. Dergelijke
vragen zetten niet aan tot actief bezig zijn met de inhoud van de tekst, waardoor het
maar de vraag is wat de leeropbrengst is. De leerlingen zijn slechts bezig met het
reproduceren van de tekst. 5 Deze woorden zijn afkomstig uit de les uit Brandaan die
verderop in de paragraaf wordt uitgewerkt.
16 Een voorbeeld hiervan is de volgende opdracht. Deze is afkomstig uit thema 1 van
groep 8. Deze zinnen zijn bijna letterlijk terug te vinden in de tekst in het
leerlingenboek. Om deze vragen te kunnen beantwoorden hoef je zelfs de tekst niet
gelezen te hebben. Voor een geïntegreerde lees-/zaakvakles zijn zulke opdrachten dan
ook niet toereikend. Hieronder volgt een herschrijving van een les die meer aan de
doelen van begrijpend/studerend lezen en het zaakvakonderwijs tegemoet komt. De
tekst uit het leerlingenboek die hierbij hoort, is opgenomen in Bijlage 1. In deze
aangepaste les worden stap 3 en een deel van stap 6 van de hulpkaart begrijpend
lezen uitgebreid behandeld: waar gaat de tekst over en wat doe je als je een moeilijk
woord tegenkomt? 6 Daarnaast moeten de leerlingen in de aangepaste les een tabel
maken aan de hand van de tekst. Zij leren informatie uit een tekst overzichtelijk te
ordenen. In deze les wordt geen instructie gegeven over het visualiseren van
informatie. Instructie over het maken van tabellen zou in een eerdere les gegeven
kunnen zijn. In bijlage 2 is de pagina van het werkboekje van Brandaan opgenomen die
de leerlingen eigenlijk zouden moeten maken. Brandaan groep 8 Thema 1 De gouden
eeuw Les 2 Welvaart in de Republiek Nieuwe kennis 6 Deze informatie is deels
gebaseerd op de theoretische kaders uit de methode Nieuwsbegrip van de CED-groep.
17 Opdracht 1 Waar gaat de tekst over? Pak Hulpkaart A: Begrijpend lezen erbij. Stap
3 op de kaart is: Waar gaat de tekst over? De titel en de tussenkopjes geven vaak al wat
informatie over de inhoud van de tekst. Ook de dikgedrukte woorden vertellen al een
beetje waar de tekst over gaat. Boven een informatieve tekst staat bijna altijd een korte
inleiding. Deze staat vaak dikgedrukt en soms in een andere kleur. Deze inleiding geeft
een korte samenvatting van het stukje tekst. Op basis van deze informatie kun je al een
beetje voorspellen waar de tekst over gaat. Je begrijpt de tekst dan beter. Lees de
inleiding. Lees de titel, de kopjes en bekijk het plaatje. Schrijf de titel en de
tussenkopjes op. Dit is stap 4 van de Hulpkaart Begrijpend Lezen Opdracht 2 Wat weet
je al van dit onderwerp? Je hebt net de titel en de tussenkopjes opgeschreven. Wat
weet je al van dit onderwerp? - Denk aan wat je al eerder hebt gelezen of gezien of
gehoord. - Denk aan wat je eerder hebt meegemaakt. Opdracht 3 Woordenschat Schrijf
twee moeilijke woorden op die in de tekst staan. Meer mag ook. Heb je deze woorden
nodig om de tekst te begrijpen? Beantwoord de volgende vragen. Gebruik hierbij
Hulpkaart B: Moeilijke woorden Kruis het hokje aan. Je hoeft niet alle manieren te
doen. Als je na stap 1 de betekenis van het woord al hebt gevonden, dan hoef je de
andere stappen niet meer te doen.
18 Uit: Brandaan (2008), Taalsteun groep 8 Geef nu de betekenis van de woorden die
je had opgeschreven: Opdracht 4 Waar of niet waar? Kruis aan In de zeventiende eeuw
vertrokken veel geleerden en vrije denkers uit de Nederlandse Republiek. In de
Republiek was meer vrijheid dan in andere landen. De paus was bang dat geleerden
iets zouden beweren dat niet in debijbel stond. Hugo de Groot vond dat ieder land
recht had op een stuk van de zee De klok van Christiaan Huygens werd na een eeuw
niet meer gebruikt. Waar waar Niet
19 Spinoza s familieleden kon in Portugal niet denken en geloven wat ze wilden
20 Opdracht 6 Feit of mening? In een tekst kun je vaak feiten en meningen lezen. Een
feit is echt waar en een mening kan per persoon verschillen. Kruis aan of de volgende
zinnen feiten of meningen zijn. Gebruik de tekst. De zee is van iedereen samen;
niemand mag je tegenhouden Er zijn ringen rondom de planeet Saturnus Je mag geen
dingen onderzoeken en schrijven die niet kloppen met de Bijbel. Veel mensen kwamen
naar de Nederlandse steden om geld te verdienen. Het allerbelangrijkste dat er is, is
dat mensen mogen geloven en denken wat ze willen Feit Mening Welke zinnen zijn
meningen? Schrijf hieronder van wie de mening is. Opdracht 7 Tabel In deze paragraaf
worden drie belangrijke Nederlandse geleerden genoemd. Over alle drie wordt
informatie gegeven. Soms is het handiger om die informatie in een tabel te zetten. Je
kunt het dan gemakkelijker leren en onthouden. Vul de tabel aan. Let op: niet in elk
vakje hoef je wat in te vullen! Naam Geboren in het jaar Geboorteplaats Waarom
bekend geworden? Hugo de Groot Christiaan Huygens Spinoza
○ Nog meer weergeven

Vergelijkbare documenten
/
Brochure Begrijpend lezen VMBO 1
Brochure Begrijpend lezen VMBO 1 Brochure Begrijpend lezen VMBO
2 Inleiding Het belang van begrijpend lezen kan nauwelijks overschat
worden. Het niveau van begrijpend lezen dat kinderen aan het einde
van
Nadere informatie
TAAL- EN LEESMETHODEN. Het aanbod Taal- en

leesmethoden Begrijpend Lezen. Begrijpend lezen.
Effectieve strategieën voor begrijpend lezen ALGEMEEN
TAAL- EN LEESMETHODEN ALGEMEEN Het aanbod Taal- en
leesmethoden Begrijpend Lezen Algemeen: aandachtspunten bij
methode Begrijpend lezen Om een goede begrijpend lezer te zijn, is
het in de eerste plaats
Nadere informatie
Checklist Begrijpend lezen en woordenschat Curriculum
Nederlands ? - + +
Checklist Begrijpend lezen en woordenschat Curriculum Nederlands? -
+ + De gebruikte methoden stellen duidelijke (toetsbare) doelen en
leerlijnen voor begrijpend lezen. Zwakke lezers krijgen een aanvullend
Nadere informatie
en 2 Brochure Begrijpend lezen VMBO 1

en 2 Brochure Begrijpend lezen VMBO 1 Brochure Begrijpend lezen
VMBO 2 Inleiding Het belang van begrijpend lezen kan nauwelijks
overschat worden. Het niveau van begrijpend lezen dat kinderen aan
het einde
Nadere informatie
TAAL EN LEESMETHODEN Begrijpend Lezen Goed

Gelezen
TAAL EN LEESMETHODEN Begrijpend Lezen Goed Gelezen Praktische
handvatten voor het taallees- en rekenonderwijs zoals deze methode
zijn te vinden op www.taalpilots.nl en www.rekenpilots.nl. De rubriek
implementatiekoffer
Nadere informatie
TAAL- EN LEESMETHODEN. Het aanbod Taal- en

leesmethoden Begrijpend Lezen. Begrijpend lezen.
Effectieve strategieën voor begrijpend lezen ALGEMEEN
TAAL- EN LEESMETHODEN ALGEMEEN Het aanbod Taal- en
leesmethoden Begrijpend Lezen Algemeen: aandachtspunten bij
methode Begrijpend lezen Om een goede begrijpend lezer te zijn, is
het in de eerste plaats
Nadere informatie
Alles over. Grip op lezen. Achtergrondinformatie,

bestellijsten en additionele materialen
Alles over Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele
materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed geïnformeerd wordt
om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken. In samenwerking
met de educatieve
Nadere informatie
Taalconferentie Hoera! Lezen. In gesprek met de
inspectie. Programma. Uw beeld. Marja de Boer
Taalconferentie Hoera! Lezen Kansen en uitdagingen voor begrijpend
lezen In gesprek met de inspectie Marja de Boer Programma Hoe
beoordeelt de inspectie kwaliteit onderwijs BL? Uw beeld Een aantal
misvattingen
Nadere informatie
Wat te doen met zwakke begrijpend lezers?

Wat te doen met zwakke begrijpend lezers? Cor Aarnoutse Wat doe je
met kinderen die moeite hebben met begrijpend lezen? In dit artikel
zullen we antwoord geven op deze vraag. Voor meer informatie
verwijzen
Nadere informatie
Lezen = weten. Kerndoelanalyse SLO

Lezen = weten Kerndoelanalyse SLO november 2012 Verantwoording
2012 SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling),
Enschedee Mits de bron wordt vermeld, is het toegestaan zonder
voorafgaande toestemming
Nadere informatie
Begrijpend lezen met de Roode kikker. Kerndoelanalyse
SLO
Begrijpend lezen met de Roode kikker Kerndoelanalyse SLO juli 2012
Verantwoording 2012 SLO (nationaal expertisecentrum
leerplanontwikkeling), Enschede Mits de bron wordt vermeld, is het
toegestaan zonder
Nadere informatie
Nieuwsbegrip. Kerndoelanalyse SLO

Nieuwsbegrip Kerndoelanalyse SLO juli 2012 Verantwoording 2012
SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschedee
Mits de bron wordt vermeld, is het toegestaan zonder voorafgaande
toestemming
Nadere informatie
Leesparade Nieuw. Kerndoelanalyse SLO

Leesparade Nieuw Kerndoelanalyse SLO november 2013
toegestaan zonder voorafgaande
Nadere informatie
ABCDE Twee. Kerndoelanalyse SLO
ABCDE Twee Kerndoelanalyse SLO januari 2014 Verantwoording 2014
SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschede Mits
de bron wordt vermeld, is het toegestaan zonder voorafgaande
toestemming
Nadere informatie
Beoordeling methodes Nederlands

Beoordeling methodes Nederlands Vanuit de invalshoek: is er een
goede begrijpend leeslijn? Laure Galjart en Ankie Bakker (maart 2009,
bijgewerkt juni 2010) Onderzoekje Vier methoden Nederlands: - Op
Niveau
Nadere informatie
Afspraken Begrijpend Lezen (Nieuwsbegrip XL)

schooljaar
1 20141111 Afspraken Begrijpend Lezen (Nieuwsbegrip ) schooljaar
2014 2015 Aandachtspunten implementatie methode Nieuwsbegrip :
Leerlijn begrijpend lezen is een concentrische leerlijn (Dit houdt in dat
Nadere informatie
NIEUWSBEGRIP EN KIDSWEEK
NIEUWSBEGRIP EN KIDSWEEK Praktische handvatten voor het taallees-
en rekenonderwijs zoals deze Kwaliteits zijn te vinden op
www.taalpilots.nl en www.rekenpilots.nl. De rubriek
implementatiekoffer bevat
Nadere informatie
2011 SLO (nationaal expertisecentrum

leerplanontwikkeling), Enschede
Overal tekst Kerndoelanalyse SLO juli 2011 Verantwoording 2011 SLO
(nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschede Alle
rechten voorbehouden. Mits de bron wordt vermeld is het toegestaan
om
Nadere informatie
Alles over. Leeslink. Achtergrondinformatie, bestellijsten

en additionele materialen
met de educatieve
Nadere informatie
Mentor Datum Groep Aantal lln
Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo
Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas
Stageschool Plaats Dilia Couwenberg P14EhvADT t Startblok
Eindhoven Mentor
Nadere informatie
VRAGENLIJST LEERKRACHT MIDDENBOUW

TUSSENDOELENMONITOR
VRAGENLIJST LEERKRACHT MIDDENBOUW TUSSENDOELENMONITOR
INHOUDSOPGAVE Gevorderde geletterdheid Doelen blz. 3 Activiteiten
blz. 3 Evaluatie blz. 3 Speciale leerbehoeften blz. 4 Mondelinge
communicatie Doelen
Nadere informatie
Lezen met begrip: de sleutel tot schoolsucces

Lezen met begrip: de sleutel tot schoolsucces Mariët Förrer is Senior
consultant CPS onderwijsontwikkeling en advies te Amersfoort. E-mail:
m.förrer@cps.nl Dit artikel verkent, vanuit het perspectief van
Nadere informatie
Grip op lezen Externe analyses. Externe analyses Grip
op Lezen. Dat is duidelijk! Malmberg, s-hertogenbosch
blz. 1 van 10
Grip op lezen Externe analyses Externe analyses Grip op Lezen Dat is
duidelijk! Malmberg, s-hertogenbosch blz. 1 van 10 Grip op lezen
Externe analyses JSW Malmberg, s-hertogenbosch blz. 2 van 10 Grip
op
Nadere informatie
Leerjaar 1 en 2 vmbo-b/k. Doelen Leerdoelen technisch

lezen eind leerjaar 2
Leerjaar 1 en 2 vmbo-b/k Doelen Leerdoelen technisch lezen eind
leerjaar 2 95 % van de leerlingen beheerst AVI-plus 95% beheerst A
t/m D-niveau op de DMT leerlingen lezen vlot woorden en zinnen
leerlingen
Nadere informatie
Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren

van deelvaardigheden die nodig zijn voor een
strategische leesaanpak.
Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het
aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische
leesaanpak. Doelgroepen Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch
Lezen is
Nadere informatie
Checklist technisch lezen onderwijs en leesmethodes

Checklist technisch lezen onderwijs en leesmethodes Goed kunnen
lezen is in onze samenleving een voorwaarde voor succes. Goed
leesonderwijs op de basisschool is daarom belangrijk, maar hoe ziet
dat eruit?
Nadere informatie
mijnplein 30 okt 2013 Begrijpend lezen = Begrijpend

leren
mijnplein 30 okt 2013 Begrijpend lezen = Begrijpend leren Doelen Aan
het eind van deze masterclass: Ken je het belang en de plek van
begrijpend lezen/luisteren binnen het onderwijs Ken je de
belangrijkste
Nadere informatie
Archeologie op school. Handleiding voor de leerkracht

Archeologie op school Handleiding voor de leerkracht 1
Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Aan de slag: verkorte handleiding 4 3.
Verantwoording 5 Archeologie en erfgoededucatie 5 Kerndoelen 5
Didactisch concept
Nadere informatie
Handleiding Echt gebeurd!

Handleiding Echt gebeurd! Inhoud 1. Introductie Pag. 1 2. Echt
gebeurd! lessen Pag. 1 3. Kerndoelen Pag. 2 4. Excursies, lezingen en
workshops Pag. 3 5. De website Pag. 4 7. Pag. 5 1. Introductie Welkom
Nadere informatie
PROGRAMMA VOOR BEGRIJPEND LEZEN DE ZUID-

VALLEI
PROGRAMMA VOOR BEGRIJPEND LEZEN DE ZUID-VALLEI (Dit
programma is in 2011 aangepast aan de meest recente AVI-indeling
van het CITO.) Het leren lezen is voor veel leerlingen een proces dat
veel inspanning
Nadere informatie
8-10-2015. Nationaal congres Taal en Lezen. 15 oktober

2015 Modelen. Contactgegevens
Nationaal congres Taal en Lezen 15 oktober 2015 Modelen
WWW.CPS.NL Contactgegevens Willem Rosier w.rosier@cps.nl 06 55
898 653 Hoe ziet het modelen er in de 21 ste eeuw uit? Is flipping the
classroom dan
Nadere informatie
Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren

van deelvaardigheden die nodig zijn voor een
strategische leesaanpak.
Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het
aanleren van deelvaardigheden die nodig zijn voor een strategische
leesaanpak. Doelgroepen Strategisch Lezen Muiswerk Strategisch
Lezen is
Nadere informatie
Nieuwsbegrip Masterclasses Verbeter het begrijpend

leesonderwijs op uw school
Nieuwsbegrip Masterclasses Verbeter het begrijpend leesonderwijs op
uw school Wat is nu eigenlijk goed begrijpend leesonderwijs? Hoe ga ik
om met verschillende leesniveaus? En hoe model ik begrijpend lezen
Nadere informatie
612671 Speelkaarten.indd 1 12-06-2006 16:14:06
NEDERLANDS > Mondeling taalonderwijs De leerlingen leren
informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die
informatie, mondeling of schriftelijk, gestructureerd weer te geven. 1
612671 Speelkaarten.indd
Nadere informatie
Groep 7 en 8. Doelen Leerdoelen technisch lezen eind

groep 8
Groep 7 en 8 Doelen Leerdoelen technisch lezen eind groep 8 85-95 %
van de leerlingen beheerst AVI-plus 90% beheerst A t/m D-niveau op
de DMT leerlingen lezen vlot woorden en zinnen leerlingen richten
Nadere informatie
Logopedie en Nieuwsbegrip. Yvet van Noordt

Logopedie en Nieuwsbegrip Yvet van Noordt Wat beïnvloedt het
begrijpend lezen? Levenservaring Kennis van de wereld Kennis van
teksten GJLSKJLS;D Taal Mondelinge taalvaardigheid Kennis structuur
taal Woordenschat
Nadere informatie
Bliksem. Kerndoelanalyse SLO
Bliksem Kerndoelanalyse SLO September 2015 Verantwoording 2015
SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschede Mits
de bron wordt vermeld, is het toegestaan zonder voorafgaande
toestemming
Nadere informatie
Taal in beeld Spelling in beeld

Taal in beeld/ / Spelling in beeld Kerndoelanalyse SLO Juli 2011
leerplanontwikkeling), Enschede Alle rechten voorbehouden. Mits de
bron wordt vermeld
Nadere informatie
VRAGENLIJST LEERKRACHT BOVENBOUW

TUSSENDOELENMONITOR
VRAGENLIJST LEERKRACHT BOVENBOUW TUSSENDOELENMONITOR
INHOUDSOPGAVE Gevorderde geletterdheid Doelen blz. 3 Activiteiten
blz. 3 Evaluatie blz. 3 Speciale leerbehoeften blz. 4 Mondelinge
communicatie Doelen
Nadere informatie
Alles over. Wijzer! Aardrijkskunde.
Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele
materialen
Alles over Wijzer! Aardrijkskunde Achtergrondinformatie, bestellijsten
en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed
geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken.
In
Nadere informatie
Een kasteel in de buurt bezoeken

Een kasteel in de buurt bezoeken Als leerkracht heb je hier een
begeleidende en sturende rol. Het is afhankelijk of jij als leerkracht de
kinderen meeneemt en dingen aan ze verteld of dat er bijvoorbeeld
Nadere informatie
Begrijpend lezen anders, beter en leuker! 14 Redax

Magazine
14 Redax Magazine Begrijpend lezen anders, beter en leuker! Joop
Stoeldraijer en Marieke Boers U bent zojuist begonnen met het lezen
van dit artikel over begrijpend lezen. Daar zijn we blij mee. Maar,
Nadere informatie
Groep 4. Doelen Leerdoelen technisch lezen eind groep
4
Groep 4 Doelen Leerdoelen technisch lezen eind groep 4 75% van de
leerlingen beheerst niveau AVI-E4 (teksten lezen) 90 % beheerst A t/m
D-niveau op de DMT leerlingen lezen vlot twee- en drielettergrepige
Nadere informatie
INLEIDING. Beste ouder(s),

Groep 5-1 - INLEIDING Beste ouder(s), Hierbij treft u een
informatiebrochure aan met de gegevens over de leer- en oefenstof
en de manier van werken in groep 5 op de Haafakkers. Naast de
ouderavonden, de
Nadere informatie
Alles over. Blink Wereld geschiedenis.

materialen
met de educatieve
Nadere informatie
Werken met een ontwikkelingsperspectief begrijpend
lezen. Programma. Doelen. www.hetabc.nl 1
Professionaliseringsprogramma Passend Onderwijs, Amsterdam Zuid-
Oost Werken met een ontwikkelingsperspectief begrijpend lezen
Dianne Roerdink & Moniek Sanders 28 januari 2015 1 Programma
Welkom Begrijpend
Nadere informatie
Een mooie kans om begrijpend lezen weer spannend te

maken!
Begrijpend Lezen met De Roode Kikker Een mooie kans om begrijpend
lezen weer spannend te maken! Als schooladviseur, taal- en
onderwijskundige, promovendus begrijpend lezen, krijg je vele
materialen, methoden,
Nadere informatie
2011 SLO (nationaal expertisecentrum

leerplanontwikkeling), Enschede
Taalfontein Kerndoelanalyse SLO Juli 2011 Verantwoording 2011 SLO
(nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschede Alle
om
Nadere informatie
Canon en kerndoelen geschiedenis PO

Canon en kerndoelen geschiedenis PO bron:
http://www.entoen.nu/primair-onderwijs/didactisch-concept/leerplan-
(slo)/geschiedenis In dit hoofdstuk over canon en geschiedenis wordt
eerst ingegaan op de recente
Nadere informatie
Informatieboekje groep 5-6 schooljaar 2014-2015

Samenwerkingsschool de Lispeltuut Juf Teatske Juf Marleen Juf Judith
Het informatieboekje voor groep 5/6 In dit boekje willen wij u in t kort
vertellen hoe
Nadere informatie
Alles over. Wijzer! Geschiedenis. Achtergrondinformatie,
bestellijsten en additionele materialen
Alles over Wijzer! Geschiedenis Achtergrondinformatie, bestellijsten en
additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u goed
geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen maken.
In
Nadere informatie
Informatie. vakgebieden. Groep 6

Informatie vakgebieden Groep 6 Taal Gehanteerde methode: Taal in
beeld - Spelling in beeld Uitgever: Zwijsen Taal in beeld is een
taalmethode voor groep 4 tot en met 8 van het basisonderwijs. De
methode
Nadere informatie
L e e s p. Presentatie. Wat is Leesparade?

Presentatie L e e s p a r a de Wat is Leesparade? Complete methode
voortgezet technisch lezen Doorlopende leerlijn van groep 4 t/m 8 Lijn
voor leesbegrip, leespromotie & woordenschat Passend onderwijs:
Nadere informatie
SLO-kerndoelanalyse Alles-in-1/Alles apart. Uitgeverij
Alles-in-1
SLO-kerndoelanalyse Alles-in-1/Alles apart Uitgeverij Alles-in-1
Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede 2 maart 2010 Alle
om zonder
Nadere informatie
SLO-kerndoelanalyse Alles-in-1/Alles apart. Uitgeverij

Alles-in-1
SLO-kerndoelanalyse Alles-in-1/Alles apart Uitgeverij Alles-in-1
Stichting leerplanontwikkeling (SLO), Enschede 2 maart 2010 Alle
om zonder
Nadere informatie
Een doorlopende leeslijn voor elke leerling. Alle facetten

van leesontwikkeling in het voortgezet onderwijs belicht
2. Taalonderwijs van 12-18 Ronde 5 Regine Bots CED-Groep, Unit VO-
BVE, Rotterdam Contact: r.bots@cedgroep.nl 2 Een doorlopende
leeslijn voor elke leerling. Alle facetten van leesontwikkeling in het
voortgezet
Nadere informatie
Hoofdstuk 3 Meerkeuzevragen Hoe moet je
meerkeuzevragen aanpakken? Tien tips bij de aanpak
van meerkeuzevragen 34
Inhoud Voorwoord 7 Inleiding 8 Hoofdstuk 1 Het Examen Lezen
programma I 11 1.1 Wat wordt er getoetst bij het examen? 11 1.2 Hoe
wordt het examen afgenomen? 11 1.3 Welke tekstsoorten bevat het
examen? 12
Nadere informatie
Alles over. Wijzer! Natuur en techniek.

materialen
Alles over Wijzer! Natuur en techniek Achtergrondinformatie,
bestellijsten en additionele materialen Wij vinden het belangrijk dat u
goed geïnformeerd wordt om vervolgens de juiste keuze te kunnen
maken.
Nadere informatie
Taal in beeld/ Spelling in beeld (tweede versie)

Kerndoelanalyse SLO
Taal in beeld/ Spelling in beeld (tweede versie) Kerndoelanalyse SLO
Oktober 2015 Verantwoording 2015 SLO (nationaal expertisecentrum
Nadere informatie
Hoorspel deel A. Algemene handleiding

Algemene handleiding 1 Inhoud 1. Inleiding... 4 2. Doelstelling... 5 3.
Achtergrond... 6 3.1 De vaardigheid van het begrijpend luisteren... 6
3.2 Het belang van begrijpend luisteren... 6 4. Doelgroep...
Nadere informatie
Alles over. Blink Wereld Geschiedenis.

materialen
met de educatieve
Nadere informatie
Alles over. Wijzer! Natuur en techniek.
materialen
Alles over Wijzer! Natuur en techniek Achtergrondinformatie,
maken.
Nadere informatie
JAARPLAN GROEP 7 SCHOOLJAAR

JAARPLAN GROEP 7 SCHOOLJAAR 2016-2017 Leerkrachten: Dennis
Voorst 7a Nicole Koevoets 7b Algemene zaken in groep 7: Huiswerk:
Alle kinderen in groep 7 hebben een agenda nodig. Hierin wordt elke
week het
Nadere informatie
Alles over. Naut. Achtergrondinformatie, bestellijsten en

additionele materialen
Alles over Naut Achtergrondinformatie, bestellijsten en additionele
met
Nadere informatie
Nieuws in de klas Postbus 12040 1100 AA Amsterdam t:
020-4309190 f: 020-4309199 e: info@nieuwsindeklas.nl
w: www.nieuwsindeklas.nl
Aansluiting Nieuwsservice bij curriculum Bijlage bij Handleiding
Nieuwsservice Primair Onderwijs is een uitgave van Nieuws in de klas.
Deze bijlage hoort bij de Handleiding Nieuwsservice Primair Onderwijs
Nadere informatie
Nieuwsrekenen naast reguliere methoden voor

rekenen-wiskunde
Nieuwsrekenen naast reguliere methoden voor rekenen-wiskunde De
bedoeling van dit document is leerkrachten handvatten te geven bij
het inpassen van het werken met Nieuwsrekenen in de reguliere
rekenmethode.
Nadere informatie
SaNdWiCh RoBoT. Wat leren leerlingen van deze les?

SaNdWiCh RoBoT leer programmeren zonder een computer te
gebruiken! Bij deze les speelt de leraar of gastdocent de rol van een
robot. Een robot die boterhammen maakt met boter en hagelslag. De
leerlingen
Nadere informatie
Overzicht resultaten SLO-kerndoelanalyses Nederlandse

taal en rekenen ( )
Overzicht resultaten SLO-kerndoelanalyses Nederlandse taal en
rekenen (25-9-12) Methoden Nederlandse taal (kerndoelen 1 tot en
met 12) Titel (editie, uitgever) Jaar Analyseresultaten Kerndoelen
Toelichting
Nadere informatie
Visie leesbevordering
Visie leesbevordering Leesbevordering zien we als basis van het totale
leesonderwijs Zonder aandacht voor leesbevordering mist het
technisch lezen een belangrijke stimulans. Leesbevordering is dus niet
Nadere informatie
Overzicht resultaten SLO-kerndoelanalyses Nederlandse

taal en rekenen (18-12-2012)
Overzicht resultaten SLO-kerndoelanalyses Nederlandse taal en
rekenen (18-12-2012) Methoden Nederlandse taal (kerndoelen 1 tot en
met 12) Titel (editie, uitgever) Jaar Analyseresultaten Kerndoelen
Toelichting
Nadere informatie
De kijkwijzer lezen: een alternatief voor het beoordelen

van de leesvaardigheden van de kinderen
Kijkwijzer voor taal De kijkwijzer lezen: een alternatief voor het
beoordelen van de leesvaardigheden van de kinderen Evaluatie van
(begrijpende)leesvaardigheden van kinderen is zo moeilijk omdat de
prestaties
Nadere informatie
Ko observatielijst/ Kern(tussen)doelen TULE SLO Van

November 2006
1 Ko observatielijst/ Kern(tussen)doelen TULE SLO Van November
2006 Mondeling onderwijs Kerndoel 1 Kerndoel 2 Kerndoel 3
Schriftelijk onderwijs Kerndoel 4 Bijlage kerndoel 4 leestechniek
Kerndoel 5 Kerndoel
Nadere informatie
Leerstofoverzicht Lezen in beeld
Vaardigheden die bij één passen, worden in Lezen in beeld steeds bij
elkaar, in één blok aangeboden. Voor Lezen in beeld a geldt het linker.
Voor Lezen in beeld b t/m e geldt het rechter. In jaargroep
Nadere informatie
Wereldoriënterend taalonderwijs
Wereldoriënterend taalonderwijs Op onze school vinden wij het
belangrijk dat kinderen enthousiast en gemotiveerd leren. Daarom
werken wij in ons taalonderwijs en onze wereldoriëntatie op een
uitdagende
Nadere informatie
Nieuwsbegrip Masterclasses Verbeter het begrijpend

leesonderwijs op uw school
Nieuwsbegrip Masterclasses Verbeter het begrijpend leesonderwijs op
uw school Wat is nu eigenlijk goed begrijpend leesonderwijs? Hoe ga ik
om met verschillende leesniveaus? En hoe model ik begrijpend lezen
Nadere informatie
De doorgaande lijn, zwakke lezers en de bibliotheek.
Kees Broekhof Sardes
+ De doorgaande lijn, zwakke lezers en de bibliotheek Kees Broekhof
Sardes + Agenda Doorgaande lijnen rond lezen Wat zijn zwakke lezers?
Welke maatregelen zijn mogelijk? Wat kan de bibliotheek doen? +
Nadere informatie

methode
Nadere informatie
INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 1 ALGEMENE

HANDLEIDING BLIKSEM
INHOUDSOPGAVE VOORWOORD ALGEMENE HANDLEIDING BLIKSEM.
Wat is BLIKSEM en voor wie is het bedoeld?.2 Wetenschappelijke
onderbouwing.2. Wat is er bekend uit onderzoek naar effectieve
begrijpend leesinstructie?.2.2
Nadere informatie
methode
Nadere informatie
Zin in taal/ Zin in spelling tweede editie

Zin in taal/ Zin in spelling tweede editiee Kerndoelanalyse SLO Juli
2011 Verantwoording 2011 SLO (nationaal expertisecentrum
leerplanontwikkeling), Enschede Alle rechten voorbehouden. Mits de
bron wordt
Nadere informatie
Staal. Kerndoelanalyse SLO

Staal Kerndoelanalyse SLO oktober 2014 Verantwoording 2014SLO
(nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling), Enschede Mits de
bron wordt vermeld, is het toegestaan zonder voorafgaande
toestemming van
Nadere informatie
Mentor Datum Groep Aantal lln
Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo
Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas
Stageschool Plaats Dilia Couwenberg P14EhvADT t Startblok
Eindhoven Mentor
Nadere informatie
Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie,

geschiedenis, godsdienst)
Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis,
godsdienst) Kerndoelen 36. De leerling leert betekenisvolle vragen te
stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover
een
Nadere informatie
Naam leerlingen. Groep BBL 1 Nederlands. Verdiepend

arrangement. Basisarrange ment. Leertijd; 5 keer per
week 45 minuten werken aan de basisdoelen.
Verdiepend Basisarrange ment Naam leerlingen Groep BBL 1
Nederlands Leertijd; 5 keer per week 45 minuten werken aan de
basisdoelen. - 5 keer per week 45 minuten basisdoelen toepassen in
verdiepende contexten.
Nadere informatie
Informatie groep 5. Ook is er elke week een les uit Blits,
een methode voor studievaardigheden. Dit krijgen de
kinderen voor het eerst in groep 5.
Informatie groep 5 Taal en spelling We werken op school met de
compleet vernieuwde methode: Taal Actief. Taal Actief heeft een
basisprogramma van 32 weken per jaar, verdeeld in acht thema s van
vier weken.
Nadere informatie
INHOUDSOPGAVE 1 ALGEMENE HANDLEIDING BLIKSEM

INHOUDSOPGAVE ALGEMENE HANDLEIDING BLIKSEM. Wat is BLIKSEM
en voor wie is het bedoeld?.2 Wetenschappelijke onderbouwing.2. Wat
is er bekend uit onderzoek naar effectieve begrijpend
leesinstructie?.2.2
Nadere informatie
Alles over. Blink Wereld Natuur en Techniek.

materialen
Alles over Blink Wereld Natuur en Techniek Achtergrondinformatie,
Nadere informatie
Effectiever en Efficiënter werken aan

KWALITEITSKAART Begrijpend Lezen Effectiever en Efficiënter werken
aan Begrijpend Lezen PO Taalbeleid Onderwijsachterstanden Joop
Stoeldraijer, Edux, Breda Mariët Förrer, CPS Onderwijsontwikkeling en
Advies,
Nadere informatie
KWALITEITSKAART. Nieuwsbegrip Basis XL en Kidsweek.

TAAL EN LEESMETHODEN Begrijpend Lezen
KWALITEITSKAART Begrijpend lezen Nieuwsbegrip XL en PO TAAL EN
LEESETHODEN Begrijpend Lezen Praktische handvatten voor het
taallees- en rekenonderwijs zoals deze methodes zijn te vinden op
www.taalpilots.nl
Nadere informatie
BiblioMemo. Handleiding voor de bibliotheek Groep 5
BiblioMemo Handleiding voor de bibliotheek Groep 5 Colofon Cubiss
Tilburg, 2009 Het spel BiblioMemo is een product van NBD/Biblion en
is ontwikkeld in samenwerking met Cubiss. Samenstelling: José Peijen,
Nadere informatie
Muiswerk Studievaardigheid richt zich op de

belangrijkste deelvaardigheden die nodig zijn voor
studievaardigheid.
Studievaardigheid Muiswerk Studievaardigheid richt zich op de
belangrijkste deelvaardigheden die nodig zijn voor studievaardigheid.
Doelgroep Studievaardigheid Muiswerk Studievaardigheid is bedoeld
voor
Nadere informatie
Bijlage bij groepsplan begrijpend lezen

Bijlage bij groepsplan Aanpak in de klas via IGDI model Voorbereiding
Start van de les: te behandelen leesstrategie op het bord, doel van de
les benoemen Instructie en inoefening: 1. één strategie hardop
Nadere informatie
Nieuwsrekenen naast reguliere methoden voor
rekenen-wiskunde
Nieuwsrekenen naast reguliere methoden voor rekenen-wiskunde De
bedoeling van dit document is leerkrachten handvatten te geven bij
het inpassen van het werken met Nieuwsrekenen in de reguliere
rekenmethode.
Nadere informatie
Informatieboekje groep 5-6 schooljaar 2015-2016.

Samenwerkingsschool de Lispeltuut
Samenwerkingsschool de Lispeltuut Oostkapelle, september 2015
informatieboekje voor groep 5/6 In dit boekje willen wij u in t kort
vertellen hoe en met welke
Nadere informatie
Leerlijnen TULE SLO. Jory Tolkamp

Leerlijnen TULE SLO Jory Tolkamp Om de doelen van mijn les te
bepalen ging ik uit van de leerlijnen. Wat past bij de leerlingen qua stof
van een ontwikkelingsgebied, waar zit het niveau? Maar een duidelijke
Nadere informatie
Leerlijn Leeslink niveau 3 (groep 7-8) schooljaar
Startles 35 Introductieles Het vak begrijpend en studerend lezen. Wat
houdt het in? Wat heb je er aan? Nu en straks op de middelbare
school? de 1 36 De leerling kan: - verschillende leesdoelen noemen -
Nadere informatie
Leeshuis. Leeshuis begrijpend en studerend lezen past

zowel bij de oude als de nieuwe AVI! Lekker lezen met
Leeshuis!
Leeshuis Tabellenboekje nieuwe AVI-niveaus T E C H N I S C H L E Z E N
Lekker lezen met Leeshuis! Leeshuis begrijpend en studerend lezen
past zowel bij de oude als de nieuwe AVI! LEESHUIS TECHNISCH LEZEN
Nadere informatie
Onderzoekend en ontwerpend leren met zaakvakken.

Heleen van Ravenswaaij MSc, Dr. Tim van Wessel
Onderzoekend en ontwerpend leren met zaakvakken Heleen van
Ravenswaaij MSc, Dr. Tim van Wessel Programma Terugblik rekenles
Introductie zaakvakken en OOL zand en water oefenen
onderzoeksvragen formuleren
Nadere informatie
Welkom. Wat leren we in groep 5? Psalm

Welkom De eerste schoolweken liggen alweer achter ons. In uw
handen heeft u nu de infobrief van groep 5. Hier kunt u belangrijke
informatie vinden over groep 5, voor uw kind. Wanneer u vragen /
opmerkingen
Nadere informatie
Alles over. Blink Wereld aardrijkskunde.

materialen
met de educatieve
Nadere informatie
2019 © DocPlayer.nl Privacy Policy | Terms of Service | Feedback

Begrijpend Lezen Nieuwe Stijl PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Begrijpend Lezen Nieuwe Stijl PDF

Uploaded by

Copyright:

Begrijpend Lezen Nieuwe Stijl - PDF.

& Inloggen Registratie

Begrijpend Lezen Nieuwe Stijl

! " # Page: 1 − + Automatic Zoom ∠

Save this PDF as:

' WORD ' PNG ' TXT ' JPG

* Rudolf van den Brink + 3 jaren geleden , Aantal bezoeken: 167

2 Er zijn vele onderzoekers die gepoogd hebben het begrip leesstrategieën te

6 opdracht de meervoudige intelligentietheorie toe te passen. In de handleiding van

10 In één oogopslag wordt duidelijk dat de kerndoelen 7 en 9 in de Variabele kaarten

12 Begrijpend lezen in de zaakvakken In dit deelartikel wordt een integratie tussen

13 belangrijke personen, creaties en gebeurtenissen die samen laten zien hoe

14 Bron: Brandaan (2008), Taalsteun groep 8 Woordenschat in Brandaan Gezien de

○ Nog meer weergeven

TAAL- EN LEESMETHODEN. Het aanbod Taal- en

en 2 Brochure Begrijpend lezen VMBO 1

TAAL EN LEESMETHODEN Begrijpend Lezen Goed

TAAL- EN LEESMETHODEN. Het aanbod Taal- en

Alles over. Grip op lezen. Achtergrondinformatie,

Wat te doen met zwakke begrijpend lezers?

Lezen = weten. Kerndoelanalyse SLO

Nieuwsbegrip. Kerndoelanalyse SLO

Leesparade Nieuw. Kerndoelanalyse SLO

Beoordeling methodes Nederlands

Afspraken Begrijpend Lezen (Nieuwsbegrip XL)

2011 SLO (nationaal expertisecentrum

Alles over. Leeslink. Achtergrondinformatie, bestellijsten

VRAGENLIJST LEERKRACHT MIDDENBOUW

Lezen met begrip: de sleutel tot schoolsucces

Leerjaar 1 en 2 vmbo-b/k. Doelen Leerdoelen technisch

Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren

Checklist technisch lezen onderwijs en leesmethodes

mijnplein 30 okt 2013 Begrijpend lezen = Begrijpend

Archeologie op school. Handleiding voor de leerkracht

Handleiding Echt gebeurd!

PROGRAMMA VOOR BEGRIJPEND LEZEN DE ZUID-

8-10-2015. Nationaal congres Taal en Lezen. 15 oktober

Muiswerk Strategisch Lezen is gericht op het aanleren

Nieuwsbegrip Masterclasses Verbeter het begrijpend

Groep 7 en 8. Doelen Leerdoelen technisch lezen eind

Logopedie en Nieuwsbegrip. Yvet van Noordt

Taal in beeld Spelling in beeld

VRAGENLIJST LEERKRACHT BOVENBOUW

Een kasteel in de buurt bezoeken

Begrijpend lezen anders, beter en leuker! 14 Redax

INLEIDING. Beste ouder(s),

Alles over. Blink Wereld geschiedenis.

Een mooie kans om begrijpend lezen weer spannend te

2011 SLO (nationaal expertisecentrum

Canon en kerndoelen geschiedenis PO

Informatieboekje groep 5-6 schooljaar 2014-2015

Informatie. vakgebieden. Groep 6

L e e s p. Presentatie. Wat is Leesparade?

SLO-kerndoelanalyse Alles-in-1/Alles apart. Uitgeverij

Een doorlopende leeslijn voor elke leerling. Alle facetten

Alles over. Wijzer! Natuur en techniek.

Taal in beeld/ Spelling in beeld (tweede versie)

Hoorspel deel A. Algemene handleiding

Alles over. Blink Wereld Geschiedenis.

JAARPLAN GROEP 7 SCHOOLJAAR

Alles over. Naut. Achtergrondinformatie, bestellijsten en

Nieuwsrekenen naast reguliere methoden voor

SaNdWiCh RoBoT. Wat leren leerlingen van deze les?

Overzicht resultaten SLO-kerndoelanalyses Nederlandse

Overzicht resultaten SLO-kerndoelanalyses Nederlandse

De kijkwijzer lezen: een alternatief voor het beoordelen