Professional Documents
Culture Documents
Betonarmeerevelerde E Snmleyici PDF
Betonarmeerevelerde E Snmleyici PDF
net/publication/336312209
CITATIONS READS
0 137
3 authors, including:
Some of the authors of this publication are also working on these related projects:
Investigation of the Effect of Fiber Reinforced Polymer as Reinforcement Bars on RC Beam Strength View project
A Novel Design for Passive Energy Dissipative Steel Yielding Dampers View project
All content following this page was uploaded by Ömer Karagöz on 07 October 2019.
ÖZET
Yapıların güçlü yer hareketleri sırasında can sağlığı performansını sağlamaları beklenir.
Ekonomiklik göz önüne alındığında bunun ancak yapının belli miktarda hasar almasına izin
verilerek gerçekleştirilebileceği anlaşılmaktadır. Bu tanım son yıllarda hâkim olan kapasite
tasarımı kavramına karşılık gelmektedir. Bu yaklaşımda yapının güçlü yer hareketleri sırasında
ortaya çıkan büyük enerjiyi göstereceği elastik ötesi davranış ile soğurması beklenir. Bu elastik
ötesi davranış çoğunlukla kolon ve kiriş birleşimlerinde plastik mafsal olarak ortaya çıkar.
Ancak oluşacak bu mafsallar konumu ve durumuna göre yapının göçmesine sebebiyet verebilir.
Güçlü yer hareketleri sırasında ortaya çıkan bu büyük enerjiyi soğurmak için yapıya çeşitli
enerji sönümleyici sistemler eklenebilir. Bunlardan bir tanesi de metalik eğilmeli
sönümleyicilerdir. Bu sistemler yapının yanal rijitliğini arttırdığı gibi sönüm oranını da
arttırarak yapısal elemanlara gelen iç kuvvetleri azaltırlar. Güçlü yer hareketleri sırasında
eğilerek hasar alan bu sistemler enerjinin büyük kısmını soğururlar. Bu sistemler daha sonradan
kolayca değişebilir olmaları ile hem ekonomik hem de etkilidirler.
Anahtar Kelimeler: Pasif sönümleyici, Metalik eğilmeli sönümleyici, Betonarme çerçeve
ABSTRACT
Structures are expected to satisfy life safety performance level under strong ground motions. It
could be understood that can only be possible by allowing minor damage to the structural
elements if the economy is taken account. This is also the definition of capacity design which is
mainly accepted by the mass in recent years. In this approach, the structure is expected to
dissipate enormous energy generated by strong ground motions by its nonlinear behavior. This
nonlinear behavior generally translates to plastic hinges forming on the beam – column joints.
However, the position and the condition of this plastic hinges could cause failure of the structure.
Various energy damping systems can be added to the structure to dissipate the enormous energy
generated during the strong ground motions. One of these is metallic yielding dampers. These
systems not only increase the lateral rigidity of the structure but also reduce the internal forces
to the structural elements by increasing the damping ratio. These systems, which are yield during
strong ground motions, dissipate most of the energy. These are both economic and effective
systems as they can be easily changed after they damaged.
Keywords: Passive damper, Metallic yielding damper, RC frame
GİRİŞ
Güçlü yer hareketleri sırasında yapının hasar görmesi yerine bu amaçla özel olarak tasarlanmış
sistemlerin kullanılması fikri 1970’lerin başında ortaya çıkmıştır (Kelly, Skinner, and Heine 1972).
1
Araştırma Görevlisi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, okaragoz@ogu.edu.tr
2
Profesör Doktor, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, mizan26@gmail.com
3
Araştırma Görevlisi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, meryilmaz@ogu.edu.tr
1
Betonarme Çerçevelerde Çelik Eğilmeli Sönümleyici Deneyleri
Araştırmacılar yapının yük taşıma fonksiyonu ile enerji soğurma fonksiyonlarını birbirinden ayırarak
güçlü yer hareketleri sırasında yapının yük taşıma kapasitesinin azalmamasını amaçlamışlardır. Bu
doğrultuda bir sistem önermişlerdir. Zamanla bu sönümleyici sistemler üzerinde yapılan çalışmalar
artmış ve 1980’lerden bu yana birçok yapının güçlendirilmesi içinde kullanılmışlardır (Skinner et al.
1980; Towashiraporn et al. 2002).
Şekil 1. Metalik eğilmeli sönümleyicilere örnekler a) çelik üçgen, b) çelik yarık, c) çelik boru, d) çelik kesme
– eğilme kutusu, e) çelik yastık
Yapılara sonradan ilave edilebildiği gibi ilk tasarım aşamasında hesaplara katılabilen bu
sistemleri en genel anlamda üç gruba ayırabiliriz. Bunlar pasif sönümleyiciler, aktif sönümleyiciler
ve hibrit sönümleyicilerdir. Pasif sönümleyiciler kullanımı için harici bir enerjiye ihtiyaç duymaması,
tasarımının ve montajının kolay olması ve bakım gerektirmemesi gibi sebeplerle çoğunlukla tercih
edilmişlerdir. Pasif sönümleyicileri ise kendi içinde iki ana gruba ayırabiliriz. Bunlar sismik
izolasyon sistemleri ve pasif enerji sönümleyicilerdir. Sismik izolasyon sistemlerinin üretimi,
tasarımı zor ve pahalı olduğundan sadece büyük bütçeli yada şehir hastanesi gibi çok önemli
yapılarda kullanılmaktadır. Pasif enerji sönümleyiciler ise kendi içinde birçok farklı sönümleyiciyi
barındırmaktadır. Bu çalışmanın da konusu olan metalik eğilmeli sönümleyiciler bu alt gruba
dâhildir. Bu tip sönümleyicilerde genellikle yatay hareket sonucu farklı metallerin eğilmesi sonucu
enerji harcama prensibiyle çalışmaktadır. Bunlardan bir kaçı örnek olarak Şekil 1’de verilmiştir.
Çoğunlukla malzeme olarak çelik, yumuşak çelik, alüminyum, kurşun veya bakır tercih edilmektedir.
(Javanmardi et al. 2019). Bu çalışmada malzeme olarak çelik seçildiğinden çelik eğilmeli
sönümleyici ismini almaktadır. Güçlü yer hareketleri sırasında bu tip sönümleyiciler akma, burulma,
burkulma, buruşma ve yırtılma gibi çeşitli şekillerde enerji harcarlar.
2
Ö Karagöz, M, Doğan, M. Eryılmaz Yıldırım
YÖNTEM
3
Betonarme Çerçevelerde Çelik Eğilmeli Sönümleyici Deneyleri
mühendislik tecrübesi ve patenti ülkemizde olan metalik eğilmeli pasif bir sönümleyici tasarımına
sahip olunması amaçlanmaktadır.
(a) (b)
Şekil 5. a) Öncül deneyler için hazırlanan betonarme çerçeve b) Deney numunesi ile birlikte düşey yükleme
siteminin genel görünümü
2 nolu deney düzeneğinin kurulumu büyük oranda tamamlanmış olup öncül deneylerin
yapılabilmesi için bir adet tam ölçekli betonarme çerçeve imal edilmiştir (Şekil 5). Çerçevenin
yüksekliği temel dâhil 3 metre ve genişliği 4.5 metredir. Kolon ve kirişlerin boyutları 0.3x0.3
metredir.
Deneyler sırasında veri toplamak için TDG firmasının 8 kanallı statik veri toplama cihazı
“Testbox 1001” kullanılacaktır (Şekil 6). Yatay deplasman ölçümleri için aktüvatörün dahili
potansiyometrik cetvelinin yanında çerçevenin farklı noktalarından, güçlü zemine bağlandığı alt
noktadan ve eksen dışı hareket yapıp yapmadığını ölçmek için eksenine dik olarak okumalar yapmak
amacıyla ekstra potansiyometrik cetveller de kullanılacaktır.
4
Ö Karagöz, M, Doğan, M. Eryılmaz Yıldırım
(a) (b)
Şekil 6. a) Testbox 1001 statik veri toplama cihazı b) Aktüvatör bilgisayar bağlantı cihazı
SONUÇ
Bu çalışmada bir pasif sönümleyici tipi olan çelik eğilmeli sönümleyici üzerinde yapılması planlanan
deney düzeneği ve adımları verilmiştir. Toplamda iki adet deney düzeneği tasarlanmış ve tam ölçekli
betonarme çerçeveler üzerinde çalışılması planlanmıştır. Deneyler sonucunda literatürdeki benzer
sönümleyicilerden akma deplasmanı, başlangıç rijitliği, eşdeğer sönüm oranı, toplam enerji soğurma
kapasitesi, kütle ve yükseklik gibi parametreler göz önüne alındığında daha başarılı bir çelik eğilmeli
sönümleyici ortaya konması bu deneysel çalışmanın başarılı şekilde sonuçlanması için gerekli
şartlardır.
KAYNAKLAR
Javanmardi, Ahad et al. 2019. “State-of-the-Art Review of Metallic Dampers: Testing, Development and
Implementation.” Archives of Computational Methods in Engineering.
http://link.springer.com/10.1007/s11831-019-09329-9 (March 30, 2019).
Kelly, J.M., R.I. Skinner, and A.J. Heine. 1972. “Mechanisms of Energy Absorption in Special Devices for
Use in Earthquake Resistant Structures.” Bulletin of N.Z. Society for Earthquake Engineering 5(3): 63–
88. http://www.nzsee.org.nz/db/Bulletin/Archive/05(3)0063.pdf (February 5, 2019).
Skinner, R I, R G Tyler, A J Heine, and W H Robinson. 1980. “Hysteretic Dampers For The Protection of
Structures From Earthquakes.” 13(4): 22–36.
http://www.nzsee.org.nz/db/Bulletin/Archive/13(1)0022.pdf (February 14, 2019).
Towashiraporn, P, J Park, B J Goodno, and J I Craig. 2002. “Passive Control Methods for Seismic Response
Modification.” Progress in Structural Engineering and Materials 4(1): 74–86.
http://doi.wiley.com/10.1002/pse.107.