ORGAN STOWARZYSZENIA PRZYJACIÓŁ SZCZEBRZESZYNA

NR.10 (4) PAŹDZIERNIK 2009

II OTWARTE BIEGI ULICZNE

Pierwsze miejsca w poszczególnych kategoriach
W dniu 24 września 2009 roku na Rynku Miejskim w wiekowych zajęli:
Szczebrzeszynie odbyły się biegi uliczne im. Bronisława
Pietruszyńskiego – nauczyciela i wychowawcy w Liceum Chłopcy
Pedagogicznym w Szczebrzeszynie, twórcy zielonych sal do Rocznik
nauki wychowania fizycznego. 2002 – Damian Bubiłek - SP nr 1 Szczebrzeszyn,
2001 – Kamil Krzyszczak - SP nr 1 Szczebrzeszyn,
2000 – Kacper Harkot - SP Gorajec
1999 – Kacper Kubiszyn - SP nr 1 Szczebrzeszyn,
1998 – Tomasz Bożek - SP nr 1 Szczebrzeszyn,
1997 - Damian Harasimowicz - SP nr 1 Szczebrzeszyn,
1996 – Michał Szczepanek - Gimnazjum Gorajec,
1995 – Paweł Rozwadowski - Gimnazjum Szczebrzeszyn,
1994 – Piotr Samulak - Gimnazjum Szczebrzeszyn,
1993 – 1991- Daniel Mazurek - Zesp. Szk. nr 2
Szczebrzeszyn,
1990 – 1985 – Rafał Dziura - Zesp. Szk. nr 2
Szczebrzeszyn,

Podczas biegów obecni byli członkowie rodziny pana
Bronisława – żona i syn.
Udział w zawodach wzięło bardzo dużo dzieci i
młodzieży. Emocje jakie towarzyszyły zawodom udzieliły się
również rodzicom zawodników. Do współzawodnictwa stanęły
ekipy następujących instytucji:
1. Gimnazjum im. Dzieci Zamojszczyzny w Bodaczowie,
2. Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej w
Bodaczowie,
3. Szkoła Podstawowa i Gimnazjum w Gorajcu ( UKS
Gorajec),
4. Szkoła Podstawowa nr 3 im. Róży Zamoyskiej w
Szczebrzeszynie – Klemensów,
5. Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza w
Szczebrzeszynie,
6. Gimnazjum im. Polskich Olimpijczyków
Szczebrzeszynie,
7. Zespół Szkół nr 1 im. Zamoyskich w Szczebrzeszynie
8. Zespół Szkól nr 2 im. Dr Zygmunta Klukowskiego w
Szczebrzeszynie,
9 Stowarzyszenie Sztuk i Sportów Walki BUSHIDO w
Szczebrzeszynie.
Dziewczęta
2002 – Gabriela Kuron - SP nr 1 Szczebrzeszyn,
2001 – Joanna Tukendorf - SP nr 1 Szczebrzeszyn,
2000 – Gabriela Pietrykowska - SP nr 1 Szczebrzeszyn,
1999 – Adriana Kazimierczak - SP nr 1 Szczebrzeszyn,
1998 – Sandra Wróblewska - SP nr 1 Szczebrzeszyn,
1997 – Wiktoria Prus - SP Bodaczów
1996 – Beata Mielcarek - Gimnazjum Gorajec,
1995 – Paulina Chmiel - Gimnazjum Szczebrzeszyn,
1994 – Aleksandra Dereń - Gimnazjum Szczebrzeszyn,
1993 – 1991 – Marta Balicka - Zesp. Szk. nr 1
Szczebrzeszyn,
1990 – Mariola Kobylarz - Zesp. Szk. nr 2
Szczebrzeszyn.
Bieg główny
1. Marcin Bisior - Szczebrzeszyn,
2. Piotr Stefański - Bushido Szczebrzeszyn.
w Bardzo wielu zawodników umówiło się na następną edycję
biegów w 2010 roku.
R.

SZCZEBRZESZYN
CHRZĄSZCZ NR 10 (4)
Film o bohaterskiej Polce
Dzięki filmowi Stevena Spielberga „Lista Schindlera”
cały świat zna niemieckiego przemysłowca, który
podczas II wojny światowej uratował od zagłady ok.
1100 Żydów, zatrudniając ich w swoim zakładzie. Nie
narażał przy tym swojego życia, czerpał korzyści z ich
pracy. Dziś okrzyknięto go bohaterem, gdyż nie zgodził
się na wywiezienie swoich pracowników do obozu.
Znacznie mniej osób wie o bohaterskiej Polce,
Irenie Sendler, mimo iż wyprowadziła z warszawskiego
getta ok. 2500 żydowskich dzieci. Jej wojenna historia
ukazana została w filmie Johna Kenta Harrisona „Dzieci
Ireny Sendlerowej”. Reżyser był też autorem
scenariusza opartego na książce Anny Mieszkowskiej
„Matka dzieci Holocaustu”.
Irena Sendler codziennie wchodziła do getta jako
pracownica służb socjalnych, które swoją siedzibę miały
po stronie aryjskiej. Wyszukiwała wtedy na ulicach
osierocone dzieci, przynosiła im chleb, jeśli zdarzyła się
okazja – wyprowadzała na drugą stronę muru. W ten
sposób mogła sporadycznie ratować pojedyncze dzieci.
Wkrótce uznała, że to stanowczo za mało i obmyśliła
sposób na wywożenie lub wyprowadzanie z getta
większej liczby osób. Niemcy jednak zakazali służbom
socjalnym wstępu do getta, lecz by zachować pozory
troski o uwięzionych Żydów, pozwalali na pracę
pielęgniarek. Wtedy Irena Sendler, aby móc penetrować
ulice getta i odwiedzać swoich żydowskich przyjaciół,
postarała się o dokument poświadczający jej
pielęgniarskie wykształcenie. Zorganizowała też trochę
większy samochód i pewnych współpracowników, z
którymi jednorazowo mogła wywieźć nawet troje dzieci.
Wielokrotnie przechodziła korytarzami sądu i ulicami
Warszawy, prowadząc za rękę żydowskie dzieci nie
przypominające urodą „mamy” – jasnej blondynki.
Niekiedy trzeba było pośpiesznie „opróżniać” samochód
, bo Niemcy kontrolowali wyjeżdżające pojazdy. W
niewielkich skrzynkach wywoziła niemowlęta.
Wydawać by się mogło, że Irena Sendler nie zna
uczucia strachu. W getcie nawiązała też współpracę z
doktorem Januszem Korczakiem opiekującym się
żydowskimi sierotami. Niektóre uratowała. Często
musiała „walczyć” również z Żydami, bowiem wiele
rodzin wyznania mojżeszowego nie chciało powierzyć
swoich dzieci w ręce Polki. Ta zresztą nie dawała ( bo
nie mogła dać) gwarancji, że je uratuje; poza tym , by
mieć szanse na przeżycie po stronie aryjskiej, dzieci
musiały zmienić tożsamość, nauczyć się nowej historii
swojej rodziny i katolickich modlitw. Były więc
dramatyczne sceny w żydowskich domach, bolesne
pożegnania i łzy ludzi świadomych, że nie ujrzą więcej
swoich najbliższych. Irena Sendler szukała polskich
rodzin gotowych , mimo niebezpieczeństwa, przyjąć
2
dzieci z getta, umieszczała je również w
sierocińcach prowadzonych przez siostry zakonne.
Sama prowadziła swoistą kartotekę: zapisywała
poprzednie i aktualne nazwiska dzieci, miejsca ich
ulokowania. Na wypadek śmierci poinformowała
przyjaciół o miejscu ukrycia tych danych.
Została aresztowana. Mimo makabrycznego
przesłuchania i tortur nie przekazała Niemcom
żadnych informacji. Czekało ją rozstrzelanie,
uratowana została w ostatniej chwili – to Żegota
(żydowska organizacja) odwdzięczyła się
bohaterskiej Polce. Oficjalnie straciła życie, musiała
więc opuścić Warszawę.
W ostatniej scenie filmu widzimy autentyczną Irenę
Sendler, staruszkę dziękującą żydowskim rodzicom
za powierzenie jej dzieci. Pani Sendler przeżyła 98
lat, zmarła w 2008r.
Film „Dzieci Ireny Sendlerowej” wpisuje się
w ciąg takich dzieł jak „Katyń”, „Popiełuszko”,
„Generał Nil”, choć zrobiony przez obcego reżysera.
Takie filmy, moim zdaniem, należy oglądać.
Prezentują prawdziwą historię naszego kraju i
prawdziwych bohaterów, budują naszą dumę
narodową. Film pokazujący postawę Ireny Sendler
wydaje się szczególnie ważny dla Polaków , tak
często oskarżanych o antysemityzm. Przecież nie
tylko ona – wiele rodzin angażuje się w ocalanie
dzieci z getta, również katolickie zakony.
Smutno więc, iż podczas projekcji filmu w
kinie „Stylowy” w Zamościu widownia liczyła
zaledwie 20 osób. Zaznaczam, że było to niedzielne
popołudnie. Co prawda, film nie ma najlepszych
recenzji, nie jest wybitnym dziełem sztuki. Pewnym
wytłumaczeniem jest fakt, że wyprodukowany został
dla amerykańskiej telewizji. Z tego mogą wynikać
następujące spostrzeżenia: w USA wiedza o naszej
bohaterce może być większa niż w Polsce, szkoda,
że nikt z polskich reżyserów nie podjął tak
interesującego tematu. Jest to temat na wielki film.
J.D.
Obudzą mnie jarzębin
rozpacze wśród asfaltu,
listopad się pokłoni,
zastuka wiatr do drzwi...
i znowu jak hrabina
pijana wrócę z rautu,
i znów zobaczę siebie:
ten obraz bardzo zły.
W jesieni lustrze bladym,
o jedno lato starsza,
z piosenką do szuflady,
z mężczyzną,
któremu nie wystarczam.
Agnieszka Osiecka

Regina Smoter Grzeszkiewicz
Mały słownik historii Szczebrzeszyna – ciąg dalszy
"zakłady opiekuńcze"
Oficjalni w dzisiejszym tego słowa znaczeniu
sponsorzy Szkoły Zawodowej w latach 1950 –
1960. Były to: Zakłady Tłuszczowe w
Bodaczowie, Cukrownia "Klemensów",
Państwowe Gospodarstwo Rolne Michalów –
"starały się łagodzić trudne (dodajmy finansowe)
problemy w pracy szkoły.
zamek
Znajdował się na pochyłości jednego ze wzgórz
wznoszących się za miastem, oddzielony od niego
głębokim parowem, około 200 metrów w kierunku
południowo – zachodnim od kościoła pod
wezwaniem św. Katarzyny; obecnie istnieją tylko
ruiny. Nie jest znana dokładna data jego budowy,
wiadomo tylko iż miało to miejsce w wieku XIV
w okresie panowania Kazimierza Wielkiego co
wykazały przeprowadzone w latach 1978 – 1979,
1981 badania archeologiczne pod kierunkiem
Stanisław Hoczyk – Siwkowej z Zakładu
Archeologii UMCS. Znany jest także opis pożaru
zamku, który miał miejsce w 1538 roku. Mikołaj
Stworzyński, archiwista ordynacki podaje opis
zamku murowanego z początków XIX wieku. Na
zamku odbywały się sądy lenne powiatu
szczebrzeskiego – ziemskie i grodzkie pod
przewodnictwem kolejnych właścicieli miasta; w
wieży zamkowej funkcjonowało więzienie.
"Zamojszczyzna w okresie okupacji
hitlerowskiej. Relacje wysiedlonych i coraz mniej..."*). "Zenik" dostał się do getta izbickiego,
partyzantów."
Publikacja, w której zamieszczono relacje
dotyczące bezpośrednio Szczebrzeszyna – m. in o
akcjach odwetowych oddziału "Podkowy" na
przełomie 1942/1943, kolonistach niemieckich,
którzy w obawie przed zamojską partyzantką
schronili się zimą 1943 roku w Szczebrzeszynie.
Praca została wydana pod redakcją Aliny Glińskiej
(Warszawa 1968)
Zamoyski Jerzy
Biskup chełmski; w roku 1594 wydał na mocy
bulli Klemensa VIII pozwolenie na przyłączenie
probostwa szczebrzeskiego do funduszy dziekana
infułata kolegiaty zamojskiej. O ten przywilej
zabiegał od roku 1593 ówczesny właściciel miasta
Szczebrzeszyna – Jan Zamoyski.
CHRZĄSZCZ NR 10 (4)
Zatyły
Dzielnica Szczebrzeszyna zamieszkała przez najuboższą
ludność żydowska. Ks. Czesław Bartnik w
autobiograficznej pracy "Mistyka wsi. Z autobiografii
młodości 1919 – 1956" (Warszawa 1988) określił ją jako
"slumsy" szczebrzeskie. Zatyły zlokalizowane były w
okolicach dzisiejszego przystanku autobusowego przy
ulicy Targowej. Tutaj we wrześniu 1939 roku podczas
bombardowania miasta spadły pierwsze bomby na dom
rodziny Warmanów, co odnotował dr Klukowski w swoim
"Dzienniku...." Na terenie Zatyłów znajdował się mniejszy
plac targowy – "we wtorki stały tam wielkie ilości
furmanek.."
Zemłowa Marianna
Wdowa po Marcinie Zemle; 20 marca 1838 roku
wystosowała do rządcy – "stróża przy gimnazjum
szczebrzeskim" prośbę o wsparcie materialne. Nie jest
znana przyczyna z powodu której zabiegła o pomoc, być
może wiązało się to opłata nauki jej dzieci. Dokument o
takiej treści zachował się w Aktach miasta Szczebrzeszyna
za rok 1839 (zbiory Archiwum Państwowego w Lublinie,
Akta Ordynacji Zamoyskiej).
"Zenik"
Pseudonim Zyngera Rajber – był najmłodszym synem
Josła i Fajgi z Kadilów Rajberów . Jego wspomnienia z
okresu okupacji w Szczebrzeszynie opisał na łamach
Księgi Pamięci Gminy Żydowskiej w Szczebrzeszynie
(Kiriat Yam 1984) Yankel Lam (Zenik partyzant). Jak
wspomina "Zenik" – wielu szczebrzeszyńskich Żydów
uciekło do lasów kawęczyńskich "z bardzo wątłą nadzieją,
że może uda im się szczęśliwie uratować życie... Ja i mój
brat i jeszcze kilku młodych ludzi uciekliśmy głęboko w
las. Związaliśmy się się z partyzantami i trzymaliśmy się
[z nimi] w jednych akcjach, ale za każdym razem było nas
tutaj zaprzyjaźnił się z rodziną Pelc, z pośród które
wyprowadził do okolicznych lasów 12 osób ratując im tym
sposobem życie.
W 1948 roku spotkał Zyngera Rajber w wieku 22 lat
Yankel Lam, wspomina o nim tak: "jego nienormalne życie
zaważyło na jego zdrowiu; w nocy nie sypiał, w dzień nie
dojadał. W organizmie u tego niedorośniętego chłopca
zaczęły się komplikacje..."*). Zynger Rajber zmarł w
młodym wieku
zespół dramatyczny
Założony został w 1957 roku przez Lidię Gieysztor
funkcjonował przy Liceum Pedagogicznym. W repertuarze
zespołu znajdowały się utwory: Damy i huzary A. Fredry,
Pan Damazy J. Bliżińskiego, Matka i Powódź J.
Szaniawskiego - przedstawienia dawano w
Szczebrzeszynie, Zamościu, Zwierzyńcu i Lublinie, oraz w
różnych zakładach pracy na terenie Zamojszczyzny.
Cdn.
3
CHRZĄSZCZ NR 10 (4)
Ubecki samosąd.
Relację tę miałem nagraną w latach 70 - tych na
taśmie magnetofonowej, którą przechowywałem w domu
Ojca. Po moim wyjeździe za granicę w niewyjaśnionych
okolicznościach zaginęła. Poniższą historię relacjonował
jeden z ubeków biorących udział w akcji, były partyzant
BCh z oddziału Sobonia ps. "Wicher", który potem został
aresztowany przez UB po akcji "Zapory" na Cukrownię
Klemensów w dniu 28.10.46. Podczas powyższej relacji
padło nazwisko zamordowanego mężczyzny, jak i wieś, z
której pochodził.
Dowódcą grupy ubeków był Aleksander Soboń,
partyzant BCh, który po "wyzwoleniu" przeszedł ze
swoimi podwładnymi mu partyzantami do PUBP w
Zamościu. Po pewnym okresie porzucił tę intratną pracę
i ponownie przeszedł do konspiracji antykomunistycznej.
Miał pseudonim "Wicher".
Może dzięki publikacji na łamach "Chrząszcza" znajdą
się jacyś świadkowie lub ludzie, którzy zidentyfikują, kim
był ten młody mężczyzna. Może dodadzą nowe fakty lub
sprostują moje opowiadanie.
Było to w latach 1945 - 46. Grupa ubeków z PUBP w
Zamościu jechała samochodem ciężarowym na akcję
zwalczania "bandytów" w kierunku wsi Szperówka.
Jechali drogą Szczebrzeszyn - Lublin. W Rozłopach
skręcili w lewo, w polną wtedy jeszcze drogę
prowadzącą poprzez Rozłopy w stronę Szperówki. Po
ok. 2 - 3 km dojechali do skrzyżowania z inną polną
drogą. Była noc (koniec sierpnia, wrzesień), godz. 21.00
– 22.00, nie wiedzieli ,jak jechać dalej. W pobliżu tego
skrzyżowania zobaczyli w niedalekiej odległości od
drogi zabudowania gospodarskie i światło w oknie
wiejskiej chałupy. Jeden z ubeków poszedł zapytać, jak
dojechać do Szperówki. Kiedy zbliżył się do okna,
zauważył, ze w kuchni domu przy lampie naftowej
wokół stołu siedzi czterech mężczyzn i jedna kobieta.
Zastukał w okno, powiedział kim są i spytał, jak
dojechać do Szperówki. Nie dostał odpowiedzi. Światło
w kuchni zgasło. Wrócił do samochodu i opowiedział
dowódcy o tym, co zobaczył.
Dowódca rozkazał ubekom otoczyć dom. Zaczęli
się dobijać do drzwi i grozić ich wyważeniem. W kuchni
ponownie zaświeciło się światło. Gospodarz domu
otworzył drzwi. Banda ubeków wtargnęła do środka.
Okazało się, że kobieta jest żoną gospodarza domu a
pozostali dwaj mężczyźni, którzy byli z gospodarzami w
kuchni, to według wyjaśnień gospodarza tzw. "młocki",
czyli mężczyźni, którzy wynajęli się u niego do młócenia
zboża. Na pytanie o czwartego mężczyznę widzianego
w kuchni , odpowiedzieli, że go nie ma i nie było
żadnego czwartego.
Ubecy zaczęli przeszukiwać cały dom. Nic nie znaleźli.
Jeden z nich zauważył, że jest wejście na strych
4
domu, ale nie ma drabiny. Kiedy w stodole
znaleziono jakąś drabinę , jeden z ubeków wszedł po
niej na strych. Padł strzał, a ranny ubek zwalił się na
podłogę w sieni. Obstawiono szczelniej cały dom .
Jeden z ubeków wrzucił granat na strych. Nastąpił
wybuch. Kiedy ubecy weszli na strych, nie znaleźli
nikogo. Od wybuchu granatu powstała w stropie
domu wielka dziura. Dowódca grupy ubeków zaczął
robić swoim podwładnym wymówki, że dali uciec
temu, który strzelił do ich kolegi. Po ponownym
przeszukaniu domu jeden z ubeków dostrzegł
pierzynę na piecu w kuchni. Kiedy odgarnął ją
erkaemem, zobaczył młodego mężczyznę. To on
znajdował się na strychu i on strzelał do jednego z
nich. Dziurą powstałą od wybuchu granatu zeskoczył
na dół, chwycił pierzynę z łóżka, wskoczył na piec i
tam się nią nakrył. Ubecy ściągnęli go z pieca i
dotkliwie pobili. Okazało się, że jest to młody
chłopak ok 18-19 lat. Pochodził z którejś ze wsi w
pobliżu Szperówki. Dlaczego ukrył się i strzelił do
ubeka, tego się nie dowiedzieli.
Postrzelony ubek pochodził z okolic
Krasnobrodu ( prawdopodobnie z Szewni). W UB
był razem ze swoim bratem. Przeżył postrzał ale kula
uszkodziła mu jeden z nerwów, tak ze został inwalidą
z niedowładem ręki oraz objawami drżenia głowy.
Aresztowanego młodzieńca przewieziono do
Zamościa. Brat postrzelonego pracował dalej w UB.
Któregoś dnia wraz z kolegą z tej samej wioski (czy
okolicy) podjęli się konwojować tego młodego
mężczyznę z aresztu przy UB w Zamościu (Stare
Miasto) do więzienia na ul. Okrzei. Trasę konwoju
obrali przez zamojski park. Tam pod pretekstem
próby ucieczki aresztanta zastrzelili go. Do dziś leży
pochowany pod parkowym murem, gdzie go
zakopali.
Nie pamiętam nazwy wioski, z której
pochodził ten młody mężczyzna (to któraś z wiosek
na zachód lub północny - zachód od Szczebrzeszyna,
czas zatarł mi w pamięci nazwę wioski). Wiem, że
UB wiedziało potem, że jego ojciec bardzo rozpaczał
po "zaginięciu" syna. Napisał nawet wielozwrotkowy
wiersz, w którym wyrażał swą rozpacz i oskarżał UB
o zamordowanie mu dziecka. Zmarł, nie wiedząc
nawet, gdzie leży jego syn. Do dziś pewnie nikt z
jego rodziny tego nie wie. ( Relacja pochodzi z 1975
r. i jego grób znajdował się w tym czasie pod murem
w parku czyli w miejscu gdzie go zamordowano).
Jan Makara ( tekst nadesłany z Danii)
 CHRZĄSZCZ NR 10 (4)

Informacja o złożonych przez gminę W ramach Programu Rozwoju Obszarów

Szczebrzeszyn wnioskach o dofinansowanie Wiejskich 2007 – 2013
Wniosek o przyznanie pomocy złożony w ramach
ze środków "unijnych".
działania 313, 322, 323 „Odnowa i rozwój wsi” na
Mając na względzie dalszą kontynuację rozwoju
realizację zadania pn. „ Budowa Wiejskiego Klubu
gminy Szczebrzeszyn przy znaczącym wsparciu
Kultury w Kawęczynie wraz z wyposażeniem
realizacji zadań ze środków unijnych, gmina
i zagospodarowaniem terenu” został rozpatrzony
Szczebrzeszyn złożyła do Urzędu Marszałkowskiego
pozytywnie. Umowę z Urzędem Marszałkowskim
w Lublinie wnioski o dofinansowanie następujących
o przyznanie pomocy gmina podpisała w dniu 7
projektów:
września 2009 roku.
W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego
Wartość projektu - dokończenie wcześniej
Województwa Lubelskiego 2007 - 2013:
wykonanych robót wynosi - 467 083,97 zł
Oś Priorytetowa V: Transport, Działanie 5.2 Lokalny
w tym wysokość dofinansowania – 287141,00 zł
układ transportowy projekt pn. „Przebudowa drogi
Dotychczas na budowę w/w obiektu wydatkowano
gminnej Nr 110353L w miejscowości Bodaczów”
z własnych środków finansowych kwotę w wysokości
Wartość projektu – 658 710,13 zł
575 364, 17 zł.
w tym wysokość dofinansowania- 329 355,06 zł
Po przeprowadzonej ocenie formalnej, merytorycznej,
M. Jurczykowska
strategicznej projekt został rozpatrzony pozytywnie
i znajduje się na 9 miejscu /na 35 miejsc/ listy
Znowu Jesień
rankingowej wniosków o dofinansowanie A oto już i jesień. Ptaki są jak dłonie,
sporządzonej przez Urząd Marszałkowski w Lublinie. jak dłonie pożegnalne nieba dla złej ziemi.
1. Oś Priorytetowa IV: Społeczeństwo Płaczmy czasu, ach, płaczmy z sercami żywemi,
informacyjne, Działanie 4.1 Społeczeństwo smutni tacy, samotni, nie nazwani dniem.
informacyjne projekt pn. „Informatyzacja gminy Już nam pokazał Bóg czy szatan krwawe miasta,
Szczebrzeszyn” Wartość projektu – 1 094 050,00 zł w których jeno się dymy z wolna unosiły
w tym wysokość dofinansowania – 930 707,50 zł jak umęczony anioł nad kolebką śmierci.
Projekt po dokonaniu oceny formalnej przez Oddział Już nam ten nóż przytknięty aż do serca wrastał,
Oceny Projektów w Departamencie Strategii tak długo trwał przy piersi, a gruzy mówiły
i Rozwoju Regionalnego został skierowany do oceny i każde drzewo martwe wraz z nimi śpiewało:
"Otoć się w proch obracasz, nieobaczne ciało".
merytorycznej, którą przeprowadzi Zespół
Jestże coś ponad ciemność? - pytaliśmy płacząc,
Oceniający. gdy spośród stolic martwych nikt nie wyszedł do nas,
2. Oś Priorytetowa VII: Kultura, turystyka i staliśmy w ciemności, gdzie się nie napotka
i współpraca międzyregionalna, Działanie 7.2 dłoń z dłonią, a wzrok bliźni widać tylko w gromach.
Promocja kultury i turystyki projekt p.t. I tylko dudnił wiatr przez ulic puste groby,
„Z kulturalną wizytą w chrząszczowym grodzie” i śnieżyce powoli nakrywały głazy,
Wartość projektu – 883588,00 zł w tym wysokość i byliśmy jak mroczne, niewierne wyrazy,
dofinansowania- 618 511,58 zł gdy świat opadał z powiek jak gwiazda czy łza.
Projekt po dokonaniu oceny formalnej przez Oddział Jak poznać ziemię głuchą? jak nazwać te lądy,
Oceny Projektów w Departamencie Strategii gdzie dzieci konające są jak starcy we śnie
i Rozwoju Regionalnego został skierowany do oceny i już nie znają słów, nim je pojęły jeszcze,
i kraje, gdzie się nigdy nie usłyszy mowy,
merytorycznej.
a dłonie, każde dłonie, są jak mroźne kleszcze"
3. Oś Priorytetowa VIII: Infrastruktura A to już i jesień. Drzewa są na nowo
Społeczna, Działanie 8.2 Infrastruktura szkolna żaglami martwym domom, skrzydłami martwym snom,
i sportowa projekt pn. „Przebudowa i rozbudowa jakby nie powstawały nad rozrąbaną głową,
stadionu sportowego w Szczebrzeszynie” jakby nie było kolumn roztratowanych rąk.
Wartość projektu – 3 559 641,34 zł w tym wysokość I człowiek idzie obok, ach, chyba już nie człowiek,
dofinansowania – 2 847 713,07 zł pień taki, wypalony, co znów zapomniał nieba,
4.Oddział Oceny Projektów w Departamencie i krzyczy, kiedy we śnie na poczerniałej słomie
Strategii i Rozwoju Regionalnego Urzędu przychodzą znów boleśni, milczący aniołowie.
Marszałkowskiego w Lublinie dokonuje oceny Krzysztof Kamil Baczyński
Projektu pod względem formalnym.

5
CHRZĄSZCZ NR 10 (4)
Dzieje gminy Szczebrzeszyn
praca zbiorowa pod redakcją Reginy Smoter
Grzeszkiewicz i Bogusława Garbacika
Stosunki wyznaniowe - ciąg dalszy
Postanowienia unii brzeskiej nigdy nie zostały w
pełni zrealizowane – z upływem czasu unici
(magnateria, szlachta a nawet chłopi) zaczęli
przechodzić z obrządku unickiego na łaciński.
Nasilenie tego zjawiska szczególnie miało miejsce
w początkach XIX wieku. Decyzje o przejściu na
obrządek łaciński podejmowali także unici
szczebrzescy, ich ilość była znaczna skoro
ówczesny unicki proboszcz szczebrzeszyński,
znany ze swej gorliwości Aleksander Górski
uskarżał się na ich poczynania samemu generał –
gubernatorowi lubelskiemu - przeprowadzone dość
skrupulatnie śledztwo nie wniosło nic nowego do
rozpoznania sprawy. 62 unitów,
szczebrzeszyńskich parafian powróciło do
obrządku łacińskiego. Jakie czynniki i okoliczności
miały wpływ na podjęte przez nich decyzje podaję
za W. Kołbukiem -
 Jan Makara – podczas , kiedy był już
zdolny do spowiadania się , trudno było
dostać się do księdza grecko – unickiego z
powodu częstego jego wyjazdu (był
dziekanem). Więc rodzice zaprowadzili go
do księdza łacińskiego z pierwsza
spowiedzią – odtąd więc łaciński obrządek
obserwuje; nadto dodał - że żona jego
pochodzi z rodziców obrządku łacińskiego.
 Antoni Tałanda – oświadczył że kiedy mu
się syn Jan urodził księdza
greckokatolickiego nie było, a że dziecko
było mocno chore, z tego powodu znaglony
był ochrzcić go w kościele.
 Franciszka Biczak – chyba lekko
przesadziła podając powód zmiany
obrządku, wyznała bowiem, że podczas jej
urodzenia się ks. Iwaszkiewicz – proboszcz
unicki w Szczebrzeszynie "cierpiał
pomieszanie zmysłów" z tego powodu
ochrzczono ją w kościele.
Ks. Jan Iwaszkiewicz był osobą powszechnie
lubianą i szanowaną w szczebrzeszyńskim
środowisku, zwłaszcza przez uczniów Szkoły
Wojewódzkiej gdzie prowadził zajęcia z religii –
mamy na to dwa niezbite dowody: notatki ucznia
tejże szkoły Jana Bormana - z lekcji "dawanych "
jak zapisał w swoich notatkach - przez ks.
6
Iwaszkiewicza, oraz wspomnienia absolwenta szkoły
szczebrzeszyńskiej,Czesława Szczebrzeszaka
opublikowane na łamach Ziemi Lubelskiej. Poczytajmy
przez chwilę notatki Jana Bormana by zobaczyć jak
cenną wiedzę przekazywał swoim uczniom ks.
Iwaszkiewicz; oto tytuły tematów omawianych na
lekcjach religii w klasie VI Szkoły Wojewódzkiej w
Szczebrzeszynie w roku szkolnym 1825 /1826:
 stan pierwszych ludzi i grzech pierworodny
 nieszczęśliwe skutki naypierwszego grzechu
 rozporządzenie Boskie tyczące się uwolnienia
ludzi od skutków grzechu pierworodnego
 potrzeba Odkupiciela – na czem odkupienie
zależy – charaktery tegoż Odkupiciela
 notatki o apostole Łukaszu
 treść Dziejów Apostolskich
 analiza listów do: Rzymian, Galatów, Efezów
i cenniejsze myśli "wyłuskane" z tychże wykładów:
ludzie naypierwsi wyszedłszy z ręki swoiego Stwórcy
byli Dobremi, Odkupiciel musiał nauczyć ludzi
osobiście dokładniejszego poznania Boga....; co do
treści listów apostoła Pawła, na uwagę zasługują te
myśli: Paweł naucza, aby wszyscy uważali się za takich,
którzy należą do Chrystusa.
Osobę ks. Jana Iwaszkiewicza Czesław
Szczebrzeszak scharakteryzował tak: kanonik i
proboszcz parafii grecko – unickiej w Szczebrzeszynie,
mieszkał we wsi parafialnej Rozłopy, gdzie było jego
probostwo. Był to mąż najzacniejszy, prawy kapłan,
uczniów wszystkich uważał jak swoje własne dzieci –
stopnie z religii dawał z postępowania mówiąc " religii
uczę jak być dobrym chrześcijaninem i człowiekiem, bo
można umieć co do litery katechizm a być skończonym
łotrem".
Przyjeżdżał z Rozłop zwykle na furze w deskach ,
wjeżdżając do miasta zdejmował czapkę. Gdy uczniowie
pytali : po co pop ziębi sobie głowę odpowiadał :" bo mi
się nie chce fatygować i zdejmować czapki jak mi się
kłaniacie..."
Wspomnienia Cz. Szczebrzeszaka dostarczają
nam jeszcze jednej , ciekawej informacji, otóż w
Szczebrzeszynie, w tygodniu po Dniu Zadusznym
odbywały się nabożeństwa za profesorów i uczniów
zmarłych od czasu założenia Akademii Zamojskiej.
Przyjeżdżało wówczas do Szczebrzeszyna kilku księży
łacińskich i unickich; mszę główną celebrował ks.
Iwaszkiewicz.
Lektura powyższych notatek dostarcza nam bardzo
cennych informacji – szczebrzeszyńscy unici nie byli do
końca utwierdzeni w przekonaniu iż obrządek grecko –
katolicki zaspokaja ich duchowe potrzeby, stąd zapewne
podejmowali decyzję o powrocie do kościoła swoich
ojców – Kościoła Katolickiego. Z drugiej strony unici –

przykład ks. Jana Iwaszkiewicza żyli w całkowitej
zgodzie z katolicką społecznością miasta.
Nabożeństwa żałobne za duszę zmarłych uczniów i
profesorów stanowiły swego rodzaju nabożeństwa
ekumeniczne bo nie tylko unici, ale również katolicka
ludność Szczebrzeszyna brała w nich udział.
Po zniesieniu unii brzeskiej w latach sześćdziesiątych
XIX wieku kościół grecko – katolicki w
Szczebrzeszynie przemianowano na cerkiew
prawosławną, prawdopodobnie był to kres
działalności unitów w mieście.
W roku 1889 do parafii katolickiej dekanatu
zamojskiego należy: m. Szczebrzeszyn z zatarli wszystko co ten sztetl (miasteczko) posiadał.
przedmieściami - Błonie, Przedmieście Zamojskie i
Zarzecze, oraz wsie – Brody, Czarnystok, Deszkowice,
Kawęczyn, Kawęczynek, Kulików , Lipowiec,
Michalów, Obrocz, Rudka, Sułów, Sułowek, Topólcza,
Trzęsiny, Wywłoczka, Zwierzyniec, Żurawnica,
Źrebce, folwark Bodaczów – razem 9. 307 dusz. W
roku 1919 w skład dekanatu prawosławnego
zamojskiego wchodziło 17 parafii w tym
Szczebrzeszyn
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i
wyjściu Rosjan ze Szczebrzeszyna cerkiew
opustoszała. Z początkiem 1938 roku gdy
przeprowadzano na szeroka skalę akcję zwalczania
prawosławia i krzewienia katolicyzmu, grupa
szczebrzeszynian na czele z ks. Cieślickim i inż.
Aleksandrem Waligórą przystąpiła do rozbiórki dachu
– natychmiastowa interwencja dr Zygmunta
Klukowskiego ocaliła obiekt od zniszczenia. 22
września 1940 roku w cerkwi (bez dachu) odbyło się
prawosławne nabożeństwo celebrowane przez
młodego popa.
W czerwcu 1942 roku dr Klukowski
odnotował: wczoraj (22 czerwca) Niemcy wywieźli do
Biłgoraja starego felczera, niedołężnego, na wpół
sparaliżowanego Leonarda Tałandę, syna jego
Aleksandra – gorliwych Ukraińców i wyznawców
kościoła prawosławnego.
O Leonardzie Tałanda zupełnie inaczej niż dr
Klukowski wyraża się jego przyjaciel z lat młodości
Philip Bibel: głową rodziny był medyk, nazywaliśmy
go "Doktor" – czuwał nad zdrowiem mojej całej
rodziny i nawet ocalił mi życie. Ich piękny dom,
ostatni na naszej ulicy był niezwykły: na podłogach
był parkiet, a meble sprowadzono z Francji – cztery
córki uczyły się we Francji a jedyny syn Sasza był
moim najlepszym przyjacielem. Nauczył mnie jak
zbudować kamerę, ale nie działała, bo nie znalazłem
dobrych soczewek. W zamian nauczyłem go czytać i
CHRZĄSZCZ NR 10 (4)
pisać w jidysz. Bardzo trudne zadane dla nie –
Żyda,ale pracował nad sobą i w końcu to opanował.
(…)
Przypominam sobie, że jakieś sekrety łączyły tego
ukochanego doktora i mojego dziadka. To moja
fantazja, nigdy nie miałem dowodów na jego
pochodzenie - ale Tałanda brzmi dla mnie po
hiszpańsku. Czy był on spokrewniony z grupą Żydów
zmuszonych do praktykowania swojej religii w
jaskiniach po ucieczce przed hiszpańską inkwizycją?
Mam nadzieję że tak. Chcę w to wierzyć mimo, że nigdy
nie poznam całej prawdy. Upływający czas i naziści
Nie, to nie całkiem prawda, dopóki Ty Czytelniku
pamiętasz o tamtym świecie. Leonard Tałanda zmarł w
szpitalu więziennym w Lublinie 20 stycznia 1943 roku
Do dyspozycji prawosławnych oddany został
kościół pw. św. Katarzyny – jak odnotował dr
Klukowski – od czasu do czasu pop (nie wiemy czy
podczas okupacji mieszkał w Szczebrzeszynie, czy był
przyjezdny) odprawiał nabożeństwa. Obiekt ten
służył prawosławnym już nieco wcześniej - w roku
1883 zamieniony został na cerkiew prawosławną (nosił
wówczas jak podaje B. Chlebowski wezwanie św.
Trójcy) – rezydujące w klasztorze Siostry Szarytki
zostały usunięte, a w ich miejsce sprowadzono
prawosławne mniszki Krzyżanki. Prawdopodobnie
ostatnim intendentem szpitala przed sprowadzeniem do
Szczebrzeszyna prawosławnych mniszek Krzyżanek
/Elzbietanek które spełniały określone posługi w
szpitalu był Wincenty Krzoss, zmarły 21 marca 1881
roku, w wieku 56 lat – spoczywa na miejscowym
cmentarzu. Opis tamtych, trudnych dla miasta chwil
podał ks. Wadowski: z kościoła zrobiono cerkiew i biją
w dzwony, od których ciągłego rozgłosu nie tylko
chorym ale zdrowym łby puchną.. - ten zwięzły ale
jakże wymowny opis oddaje w zupełności panujące
wówczas w Szczebrzeszynie nastroje.
Cerkiew została administracyjnie podporządkowana
duchowieństwu diecezji prawosławnej chełmskiej. Nie
znamy nazwiska popa sprawującego bezpośredni
nadzór nad świątynią, wiadomo jedynie że w latach
1905 – 1941 biskupem wspomnianej diecezji był
Elogiusz Gieorgijewskij, uważany za zwolennika
rusyfikacji całej ziemi chełmskiej i Podlasia, a swą
aktywną działalnością [mile postrzeganą przez władze
zaborcze] w Dumie Państwowej przyczynił się do
ogłoszenia w 1912 roku aktu o wydzieleniu
Chełmszczyzny z terenów Kongresówki.
Cdn.
7
CHRZĄSZCZ NR 10 (4)
Ks. dr Czesław Bielec.
Urodził się w 1934 roku w Brodach Małych. Ukończył
Szkołę Podstawową w Brodach Dużych.
Wykształcenie średnie w Liceum Pedagogicznym w
Szczebrzeszynie i Liceum Biskupim w Lublinie. Niżej
wspomnienie ks. Czesława zawarte w książce jego
autorstwa Wdzięczny Bogu i ludziom Sandomierz
2009 rok.
19 kwietnia 2009 roku
obchodził 50 rocznicę posługi
kapłańskiej – Złoty Jubileusz
Kapłaństwa. W tym długim
czasie pracował w parafiach:
Lubartów (1959 -1963), Lublin
(1963 – 1965), Hrubieszów
(1965 – 1967), Kazimierz
Dolny (1967 – 1970),
Kluczkowice (1970 – 1993)
Puławy (1993 -1998). Póżniej w
ważnych instytucjach diecezyjnych. Był kapelanem
Wojska Polskiego w stopniu majora.
Trudne zadania jakie stały przed ks. Czesławem nie
przeszkodziły mu w uzyskaniu doktoratu z prawa.
Obecnie na emeryturze, lecz emeryturze czynnej.
Udziela porad z zakresu prawa kanonicznego. Pomaga
również w ewangelizacyjnej pracy przyjaciołom w
Stanach Zjednoczonych. A tak wspomina czas swojej
nauki w Brodach Dużych i Szczebrzeszynie.
….Szkoła podstawowa.
Szkoła podstawowa była w Brodach Dużych. Ponieważ
w tej wiosce była dużo tzw. ,,folksdojczów” z rodzin
zasiedlonych kiedyś z Niemiec jak; Berliny, Walery,
lembryki to szkołę podzielono na 2 części – niemiecką
i polską. Pamiętam, że bardzo często wybuchała po
lekcjach wojna polsko – niemiecka, którą zazwyczaj
wygrywaliśmy, bo było nas polskich chłopaków
więcej.
Mieliśmy wspaniałych nauczycieli
wychowawców np. Pan Paweł Kopyciak – kierownik
szkoły, który świetnie uczył rachunków i języka
rosyjskiego ale i dyscypliny. Zawsze miał w kieszeni
gruby, wąski rzemień, którego używał bardzo często i
mocno za byle głupstwo np. za pobyt w klasie na
przerwie lub za nie obrobienie lekcji. Żona jego
natomiast uosobienie dobroci uczyła nas polskiego,
religii i śpiewu. Do dzisiaj pamiętam nauczone przez
nią piosenki zwłaszcza harcerskie i patriotyczne.
Pani Budkowska – uczyła historii – ale niestety
robiła to fatalnie wymagając nauczania się nieomal na
pamięć zaznaczonych tekstów. Myślę, że to
wytworzyło moją awersję do tego przedmiotu na wiele
8
lat. Szkoda. Pan Jóźwiak uczył fizyki i chemii
ale również robót ręcznych, na których nauczał
nas wspaniale oprawiać książki w twarde okładki
łącznie ze zszywaniem. Potrafiliśmy nawet
wyrabiać wzorzyste okładki kolorowe z farby i
kleju roślinnego.
Szkoła średnia.
Ponieważ rodzice nigdy nie chodzili do szkoły
(chociaż umieli czytać i pisać) to nie wybierali
też szkoły dla nas. Było oczywiste, że idzie się do
szkoły, która jest w naszym mieście
Szczebrzeszynie, a była tam szkoła zawodowa i
liceum pedagogiczne. Ja wybrałem liceum.
Ponieważ uczyłem się dobrze zostałem
gospodarzem klasy.
Bardzo dobrze wspominam pana prof. Br.
Przysadę – od matematyki i fizyki –wspaniały
pedagog, podobnie jak pan. prof. Kimaczyński od
chemii. Pan Br. Pietruszyński – gimnastyk
(twórca zielonych sal gimnazjalnych - w
plenerze, pani prof. Głazowska od geografii.
Wyjątkową postacią był nasz prefekt ks.
Franciszek Sysa. Zaraz po wojnie religia była
jeszcze w szkołach, ale od 1950 roku zaczęło się
jej usuwanie zwłaszcza z liceów pedagogicznych
– wiadomo kadra nauczycielska miała
kształtować tzw. światopogląd naukowy to
znaczy ateistyczny.
Najpierw wprowadzono w naszej szkole
obowiązkową przynależność do ZMP (Związek
Młodzieży Polskiej) przynależność do tej
organizacji była przygotowaniem do partii
komunistycznej (polska Partia Robotnicza)
później PZPR.
Bez pytania i zgody zostałem członkiem
ZMP, a jako gospodarz klasy zostałem
przewodniczącym klasowego tego związku. Gdy
uczęszczałem do III klasy liceum religia została
i usunięta ze szkoły. Ks. Fr. Sysa zorganizował
religię przy kościele rektoralnym św. Katarzyny
po lekcjach. Jako wierzący nie tylko chodziłem
na religię, ale też moim obowiązkiem jako
gospodarza klasy było porozumiewać się z
księdzem prefektem i ustalać lekcje religii.
Dyrektorem naszego liceum był przez wiele lat
pan Danieluk – zacny człowiek. Natomiast jego
zastępcą był pan Zachor – politruk i ateista.
Pewnego dnia wezwał mnie do kancelarii i
powiedział, że przyszli nauczyciele mają być
krzewicielami światopoglądu materialistycznego
a uczniowie tej szkoły na religię nie powinni
chodzić. A ty – mówi – jesteś przewodniczącym

ZMP w klasie i nie tylko chodzisz na religię ale
jeszcze prowadzisz innych z klasy. Odpowiedziałem
mu, że jestem wierzący i praktykującym, i na religię
chodził będę bo do ZMP się nie zapisywałem, a jako
gospodarz klasy wypełniam swój obowiązek ustalania
godzin lekcji religii. Wówczas pan Zachor oświadczył
mi, że muszę wybrać albo szkoła i posłuszeństwo albo
rezygnacja z niej. Powiedziałem to wszystko ks.
prefektowi Sysie, który zaproponował mi
przeniesienie do Liceum Biskupiego w Lublinie.
Jednak były pewne trudności w związku z tym. Po
pierwsze szkoła ta była prywatna a więc opłaty, po
drugie w Lublinie – koszt internatu, po trzecie pan
Zachor nie chciał wydać mi dokumentów potrzebnych
do przeniesienia 9liczył, że się nawrócę), po czwarte
nie miałem łaciny w liceum pedagogicznym.
Wówczas ks. Sysa obiecał mi, że dostanę ulgę w
opłatach za szkołę, że dyrektor ks. prof. M.
Sławikowski (wspaniały pedagog i patriota)
powiedział, że przyjmie mnie do III klasy bez
papierów a łacinę na pewno nadrobię do matury….
Ksiądz Andrzej Wadowski.
( 1870 – 1931)
Urodził się w 14 listopada 1870 roku.
Był kanonikiem Kolegiaty Zamojskiej. W
latach 1913 – 1931 sprawował funkcję dziekana i
proboszcza szczebrzeskiego. Był aktywnym patriotą,
działaczem społeczno – politycznym i oświatowym.
Pracą duszpasterską kształtował świadomość
narodową i wiedzę w zakresie możliwości odbudowy
polski w granicach przedrozbiorowych.
Po zajęciu przez Austrię w roku 1915
Zamojszczyzny i Lubelszczyzny wspólnie z
Franciszkiem Przyrowskim organizował polskie
szkolnictwo ludowe w Szczebrzeszynie i okolicy.
Wygłaszał patriotyczne homilie, w których nakłaniał
do wstępowania do polskich legionów tworzonych
przez Józefa Piłsudskiego, aby walczyć o
niepodległość Polski.
W czasie toczących się w latach 1918 – 1920
walk o wolność i granice Polski wspólnie z
profesorami szkół zamojskich: Stefanem Millerem
(twórcą ogrodu zoologicznego w Zamościu),
Michałem Pieszką i Antonim Borowskim
zorganizował w 1920 roku obchody ,,Dnia Śląska
Cieszyńskiego”. Uczestniczył w udzielaniu pomocy
materialnej dla Księstwa Cieszyńskiego i Lwowa.
Współpracował z Radą Miejską w Szczebrzeszynie i
Ordynacją Zamojską przy organizowaniu tej pomocy
CHRZĄSZCZ NR 10 (4)
materialnej. Tym samym pomagał Polakom
walczącym o przynależność do Polski oraz
dokonującym odbudowy zniszczonego wojną
Szczebrzeszyna.
Wyrazem uznania jego działalności społecznej,
politycznej i ekonomicznej było powierzenie mu w
1928 roku funkcji radnego Rady Miejskiej w
Sczrzebrzeszynie. Jako kapłan i radny starał się
integrować i aktywizować społeczność miejską wokół
zadań wynikających z odbudowy rozwoju miasta.
Organizował z okazji świąt kościelnych i
państwowych przyjęcia, na które zapraszał
przedstawicieli inteligencji i przedsiębiorców. Jako
proboszcz i dziekan wkładał wiele wysiłku w
odnowienie zniszczonej przez władze carskie o popa
Tracza działalności duchownych kościoła
katolickiego, szczególnie w parafii św. Mikołaja.
Dzięki jego staraniom został zwrócony katolikom i
rekoncyliowany kościół pod wezwaniem św.
Katarzyny, zamieniony na cerkiew w 1877 roku.
Dzięki jego staraniom i pracy parafia katolicka
odrabiała straty poniesione w okresie rusyfikacyjne
działalności popa Timofieja Tracza. Na łono kościoła
katolickiego powrócili wszyscy mieszkańcy, którzy
siłą lub podstępem zostali zmuszeni do wyznawania
wiary prawosławnej. Przeciąganiu siłą katolików na
prawosławie powodowało, między innymi,
zarządzenie nakazujące prowadzenie cywilnych ksiąg
w języku rosyjskim. Dzięki tolerancji religijnej, która
zapanowała w mieście również za sprawą ks.
Wadowskiego, po odzyskaniu niepodległości, wierni
uzyskali możliwość powrotu do korzeni – wiary
katolickiej. Nastąpił spadek liczby wyznawców
prawosławia. Z 912 prawosławnych zarejestrowanych
w 1890 roku do 103 osób w 1936 roku. Pozostało już
tylko 26 wyznawców wiary prawosławnej.Tak było
do wybuchu wojny światowej, kiedy to hitlerowcy
ponownie przekazali kościół św. Katarzyny na
cerkiew prawosławną.
Działalność duchowa ks. Wadowskiego przyczyniła
się do umocnienia jedności narodowej i postaw
patriotycznych mieszkańców naszego miasta,
niezależnie od poglądów politycznych i wyznawanej
religii. Cieszył się on szacunkiem wszystkich
mieszkańców miasta i okolic – zarówno Polaków jak i
Żydów.
Zmarł 31 grudnia 1931 roku. Pochowany w
podziemiach kościoła św. Leonarda.
Aleksander Przysada
9
CHRZĄSZCZ NR 10 (4)

Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A.

zaprasza do Agencji Ubezpieczeniowej
w Szczebrzeszynie przy ul. Zamojskiej 5
od poniedziałku do piątku
w godz. 8.00 – 16.00
tel. 084 682 10 22

10
 CHRZĄSZCZ NR 10 (4)

Nowości w bibliotece Nowe wydawnictwa Stowarzyszenia

Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna
Przyjaciół Szczebrzeszyna.
w Szczebrzeszynie we wrześniu proponuje państwu trzy
doskonałe pozycje książkowe. Pierwsza z nich to
"Klątwa rodu Windsorów" Urlike Staraniem Stowarzyszenia Przyjaciół Szczebrzeszyna
Grunewald. Fascynująca historia najsłynniejszej rodziny wydane zostały, w związku z dniami trzech kultur:
świata, której członkowie od niemal 170 lat zasiadają na 1. Regina Smoter Grzeszkiewicz Poza miastem
brytyjskim tronie.Dzieje tego rodu to nie tylko historia poza historią rzecz o szczebrzeszyńskich
sukcesów, potęgi, pieniądza, władzy, ale i słabości Żydach,
zwykłych ludzi. Od czasów królowej Wiktorii zdarzały 2. Regina Smoter Grzeszkiewicz Słowniczek
się wśród Windsorów czarne owce, które swoim terminów i pojęć judaistycznych,
skandalicznym zachowaniem naruszały potęgę 3. Jan Karol Lipowiecki Wdzięczność łask Maryi
dynastii. Skandale pojawiały się z zadziwiającą w obrazie cerkwie szczebrzeskiej parochialnej
regularnością, jakby nad monarchią ciążyła klątwa
doznawanych pod redakcją Piotra Krasnego.
przekazywana z pokolenia na pokolenie.
Ta ostatnia pozycja jest zwiastunem przygotowanej
do druku książki, która ukaże się prawdopodobnie
na początku przyszłego roku.

Kolejną pozycją proponowaną państwu jest

psychologiczno - popularnonaukowa książka"Wszystko
o romansie w sieci". Autorzy przedstawiają przestrzeń
wirtualną jako miejsce znacznie bardziej wyzwolone
i swobodne niż świat realny. W książce zaprezentowano
zarówno pozytywne jak i negatywne aspekty wirtualnych
związków.
Dla młodzieży zaś mamy dalszy ciąg niedawno wydanej
serii: " Brzydkich", „Ślicznych"," Wyjątkowych", tym
razem "Nieważcy" - ciekawa powieść fantastyczno-
przygodowa z delikatnym humorem i intrygującym
wątkiem powinna zachęcać do przeczytania książki.

Regina Smoter Grzeszkiewicz.

Kobiety z Chrząszczowego Grodu
Pisząc o kobietach z chrząszczowego grodu mam na myśli
zarówno rodowite szczebrzeszynianki, jaki i te, które swoje
losy związały ze Szczebrzeszynem pracując tutaj, bądź
wychodząc za mąż.
Było ich w przeszłości wiele - nauczycielek,
pielęgniarek, zakonnic. Były panie na włościach
szczebrzeskich - żona pierwszego właściciela miasta Beata
z Bożego Daru, ich córka Zygmunta, były krzyżanki,
niezbyt darzone sympatią przez miejscowe społeczeństwo
prawosławne zakonnice sprowadzone do miasta w 1883
roku gdy kościół św. Katarzyny przemianowano na cerkiew
SERDECZNIE ZAPRASZAMY prawosławną. Poetki - jedną z nich - Franciszkę Borytową

11
CHRZĄSZCZ NR 10 (4)
poznałam osobiście, pozostał mi na pamiątkę zbiorek
wspomnień baśni i opowieści. Druga dotychczas nie
znana pisała do szuflady. Stanisława Flis nie żyje od
kilkunastu lat, o jej twórczości dowiedziałam się
zupełnie przypadkowo od Marii Sudak, emerytowanej
nauczycielki akademickiej z Błonia skąd pochodzi
także Stanisława Flisowa.
Była malarka - Stanisława Kowalik, dość późno zaczęła
tworzyć. Jej prace tchną ciepłem, spokojem - są to
pejzaże,martwa natura. W roku 1999 na II
Ogólnopolskim Plenerze Osób Niepełnosprawnych w
Górowie Iłowieckim otrzymała Nagrodę Fundacji Euro
Bałtyk za pracę z martwą naturą - płótno zostało
zakupione do prywatnej kolekcji w Niemczech. Stasi
Kowalik nie ma już wśród nas - swoją artystycznie
krótką obecność w życiu miasta zachowała w kilku
płótnach,akwarelach. Część tych zbiorów znajduje się
w posiadaniu córki Ewy,część u przyjaciół, których
chętnie obdarowywała.
O sędzinie Falęckiej przeczytałam we
wspomnieniach Juliana "Jordana" Wieniawskiego, brata
Tadeusza - naczelnego lekarza Ordynacji i dyrektora
szpitala w Szczebrzeszynie w początkach XIX wieku.
U niej ówczesna szczebrzeszyńska śmietanka
towarzyska zbierała się na wieczory literackie - "osoba
ta, średnich lat, niewysłowionej
dobroci,wdzięku,dystynkcji i wykształcenia
wszechstronnego gromadziła u siebie całą tameczną
inteligencje".
W Zbiorach specjalnych Biblioteki
Wojewódzkiej im. H. Łopacińskiego w Lublinie
znajdują się "Papiery osobiste Walerii z pielęgnowały rannych partyzantów - "już w 39 roku Niemcy
Mossakowskich Parysiewiczowej" - ich lektura rzuca
nieco światła na prywatne szkolnictwo w
Szczebrzeszynie. Dotychczas wiedzieliśmy tylko o
istnieniu pensji prowadzonej przez Teofilę z
Jaszczodołów Rederową, żonę Ferdynanda Redera
nauczyciela gimnazjum. Waleria Mossakowska -
absolwentka Aleksandryjskiego Instytutu Wychowania
Panien koncesję na prowadzenie Szkoły Prywatnej
Niższej Żeńskiej o 2 klasach w Szczebrzeszynie
otrzymała 6 (18) sierpnia 1862 roku. Pracowała krótko,
bo zaledwie rok - w roku 1863 otrzymała pozwolenie
na przeniesienie zakładu do miasta powiatowego
Krasnegostawu - tam mogła złożyć Szkołę wyższą o 3
klasach, jednocześnie została zobowiązana przez
Rządową Komisję Wyznań Religijnych i Oświecenia
Publicznego do złożenia stosownego raportu z chwilą
otworzenia pensji w
„Chrząszcz” – miesięcznik informacyjny
Wydawca – Stowarzyszenie Przyjaciół Szczebrzeszyna
Redakcja –Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Leszek Kaszyca, Zbigniew Paprocha
Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kościuszki 1
E-mail: sps@onet.eu
Projekt rysunku Chrząszcza – Monika Niechaj
12
Krasnymstawie. Jaki był dalszy los jej poczynań brak
informacji,być może kwerenda w zbiorach Archiwum
Lubelskiego odnośnie akt miasta Krasnegostawu pomogłaby
je uzupełnić. Nie znaną dotychczas postacią z grona
szczebrzeszynianek jest Klotylda Rolle - wspomniał o niej S.
Pomarański opisując proces polityczny jaki miał miejsce w
Szczebrzeszynie w roku 1852. Posiłkując się jego tekstem
pragnę przybliżyć czytelnikom postać Klotyldy - jej brat
Ksawery postrzegany jest jako autor odezwy o treści
antypaństwowej, za napisanie której i publiczne ujawnienie
zesłany został na 6 lat do Irkucka. Podczas redagowania
odezwy Klotylda była z bratem w pokoju, to wystarczyło
prowadzącemu śledztwo kpt. Berchmanowi by ją aresztować.
Przez trzy lata (1852 - 1855) przebywała w klasztornym
więzieniu u sióstr bernardynek na górze św. Katarzyny pod
Kielcami, gdy stan jej zdrowia uległ pogorszeniu (zapadła na
suchoty) została zwolniona.
6 listopada 1861 roku kilka mieszkanek Szczebrzeszyna
odważyło się zaśpiewać w kościółku św. Leonarda jakże
nastrojową a zarazem patriotyczną pieśń "Boże coś Polskę..".
Były to panie: Boniecka, Cielecka, Krypiakiweiczówna i
Rajska. Ktoś usłużny złożył donos i kobiety zostały
aresztowane. Pobyt w więzieniu powiatowym w Zamościu
nie osłabił ich patriotyzmu.
Wiele interesujących danych wnoszą wspomnienia
najstarszych wiekiem szczebrzeszynianek - jedną z nich jest
Maria Niezgoda. W oparciu o jej relacje możemy
przynajmniej po części poznać życie i działalność
szczebrzeszyńskich kobiet w okresie okupacji. Wiele z nich
poza domowymi obowiązkami udzielało się w pracy na rzecz
szpitala - przygotowywały posiłki, materiały opatrunkowe,
nabili Polaków, do szpitala pakowali, to był głód. Ludzie
nosili do szpitala jedzenie, jak moja mama,ciotka, to one
rannych żywiły...To moja mama i ciotka Wiktoria i Natalia
Wesołowska bez przerwy w tym szpitalu pomagały." Pomocy
w szpitalu udzielały nie tylko kobiety - również młode
harcerki - jedna z nich była Maria Niezgoda; zbierały
materiały(płócienną bieliznę, prześcieradła) na opatrunki.
Bezpośrednią przełożoną szczebrzeszyńskich harcerek była
Zofia Jaworska -" jak się zawiązało harcerstwo, to ja
pierwsza wskoczyłam w te szeregi i ciągnęłam do 1939 roku,
prawie do 1940. Później jak Niemcy zaczęli szukać tych
harcerzy, wyłapywać organizacje to wszystko było
zlikwidowane...Za udział w harcerstwie dostałam dwa
medale i książkę ofiarowaną przez p. Jóżwiakowskiego...
Potem ta p. Jaworska zorganizowała młodych chłopców
przeciw Niemcom. Pod Szperówką wszystkich wybili...".