Үндэсний ардчилсан хувьсгал

1921 оны хувьсгал

 Хувьсгал гарах гадаад шалтгаан
- Хиагтын гэрээ (1915)- БХМУ автономит
эрхтэй болсон.
-Чен-И-ийн 64
-Хятадын генерал Сюй шү жаны гамин цэрэг
Монголд цөмрөн орсон. (1919 оны намар)
- Монголын автономитыг устгасан.
-Орос оронд Октябрын хувьсгал ялсан (1917)
- Хятадын мөнгө хүүлэлийн дарлал өссөн
-Үндэсний хямрал гүнзгийрсэн
Богд хаант улсын төрийн зүтгэлтнүүд
ДИУ-д очсон тухай
“Богц богц мөнгөөр
Богдыгоо худалдсан сайдууд гуай
Дэнс дэнс мөнгөөр
Дэлхийгээ худалдсан сайдууд гуай
Хүүдий хүүдий мөнгөөр Хүрээгээ
худалдсан сайдууд гуай...”
• Монголын өөртөө засах засгийг устгасан
• Засгийн газрын яамдыг татан буулгасан
• Богд хаант улсын цэргийг тарааж, зөвхөн Богд
хааны орд, биеийг хамгаалах 60, Хиагтад
хязгаарыг сахиулах 50 цэргийг үлдээсэн.
• Эх орончдыг барьж хорьсон. Үүнд, манлай
баатар Дамдинсүрэн, хатанбаатар Магсаржав,
гүн Жигмэддорж нарыг хорьсон.
  ХОУ-д 1917 онд
Октябрын хувьсгал
ялсан.
 Дэлхий дахинд
Марксист-Ленинист
онол хүчтэй түрсэн.
 Ажилчин, тариачин
засгийн эрх авсан.
 1922 оны эх хүртэл
ЗОУ-д иргэний дайн
үргэлжилсэн.
 ДИУ ч дотооддоо
В.И.Ленин (1870-1924)
зөрчилтэй байсан.
Хувьсгалын тохироо бүрдсэн нь

-1915 оны Хиагтын

гэрээгээр БХМУ автономит
эрхтэй болгов. (Өөртөө
засах)
- 1919 оны намар Хятадын
генерал Сюй Шү Жаны
гамин цэрэг Монголд
цөмрөн орж ирсэн.
- Монголын автономитыг
устган Богд хааныг хаан
ширээнээс буулгасан.
Автономитыг устгасан нь
Автономитыг устгах ёслол
1920.01.02
Дотоод шалтгаан

VIII Богд Живзундамба

хутагт
-Автономитыг устгасан.
-Хятад цэргийн харгислал өссөн.
-Ард, ноёд түшмэдийн дургүйцлийг төрүүлсэн.
-Ноёд, лам нарын дарлал мөлжлөг улам ширүүссэн.
-Төрийн татвар, алба гувчуур байнга нэмэгдсэн.
-Язгууртануудын увайгүй авир, улс орноо өрөнд
оруулж, гамин, цагаатны хөлд үрэгдэж байгаад олон
түмэн дургүйцсэн.
-Их хүрээнд нууц бүлгэмүүд үүссэн.
Тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлаа үүрд алдах аюул
нөмөрсөн
 Түүхэн сонголт

-Эрх чөлөөний үнэ цэнийг мэдэрч, улс

үндэстний язгуур эрх ашиг, эрх чөлөө,
тусгаар тогнолынхоо төлөө тэмцэн босох уу?

-Хятадын бүрэлдэнхүүнд орж, тэдний

дарангуйлал дор үлдэх үү?
Барон Унгерн (1886-1921)
1920 оны Х сарын 2-нд бароны
цэргүүд Монголын зүүн хязгаар,
Онон голын сав, Гилбэр харуулаар
цөмрөн орсон.
-Азийн морин дивизийг байгуулсан.
-1921 оны II сарын 4-нд барон Унгерн
Их хүрээг эзэлсэн.
-Богд гэгээнийг хаан ширээнд залж
таван яамыг байгуулж, БХМУ-ыг
дахин сэргээсэн.
- Унгерний үнэн мөн чанар удалгүй
танигдсан.
Нийслэл Хүрээг чөлөөлсөн нь

• 1920 оны Х сарын 26-нд хоёр дахь удаагаа

дайрсан.
• 1920 оны XII сард дахин довтолсон.
• 1921 оны II сарын 3-нд Хүрээг гамингаас
чөлөөлсөн.
• Богдын лүндэнгээр барон Унгернийг чин
вангийн хэрэм, улсыг мандуулагч их баатар
цолоор шагнасан.
• Цагаантануудыг чөлөөлөгч хэмээн харж
байв.
 Барон Унгерн фон Штернберг
(1886-1921) 
барон Унгерны нэр нөлөө өссөн
нь
• Богд хааныг сулласан
• Хятадын цэргийг зайлуулсан
• Ардууд маш ихээр дэмжсэн
• Дэмжиж тусалсаныг буруугаар “ашигласан”
• Большевизмтэй тэмцэх, Орос улсыг
улаантануудаас чөлөөлөх
• Удалгүй түрэмгийлэгч болох нь нотлогдсон
• Сүүлийн үеийн судалгаанд “чөлөөлөгч” гэх
хандлага гарч байна.
 Нууц бүлгэмүүд байгуулагдсан нь

Нууц бүлгэм 1918-

1919

Консулын
Зүүн хүрээний Ноёдын
дэнжийн нууц
нууц бүлгэм бүлгэм
бүлгэм
Хүрээнд үүссэн бүлгэмүүд
Консулын дэнжийн нууц бүлгэм

“Консулын дэнжийн нууц

бүлгэм” 1919 онд консулын
сургуулийн багш Догсомын
Бодоо байгуулсан.

Консулын бүлгэмийг
үүсгэгчид:
Хорлоогийн Чойбалсан ,
Дамбын Чагдаржав, Сангийн
яамны түшмэл Жамъяан, лам
Лосол, Жигмиддорж
 Консулын дэнжийн нууц
бүлгэмийнхэн

Х .Чойбалсан Д.Лосол Д.Бодоо Д.Чагдаржав

Зүүн хүрээний бүлгэм
“Зүүн хүрээний нууц
бүлгэм”- ийг Гаалийн
хорооны түшмэл Солийн
Данзан байгуулсан.

Зүүн хүрээний нууц бүлгэмд:

Цэргийн яамны түшмэл
Дансранбилэгийн Догсом,
Магсаржав хурцын Дугаржав,
Дамдины Сүхбаатар, Галсан,
Тогтох, Даш, буриад Балсанов
 Дансранбилэгийн
Догсом

Магсаржав хурцын
Дугаржав
 Ноёдын бүлгэм
Хар, шар ноёд, лам нарын төлөөлөл:
• Х.Магсаржав
• Жалханз хутагт Дамдинбазар
• Да лам Пунцагдорж
• Гүн Гомбо-Идшин
• Жүн ван Ширнэндамдин
• Цэцэн хан Навааннэрэн
• Гүн Гүррагчаа
• Д.Жамсранжав
Жалханз хутагт Хатанбаатар
Магсаржав
Дамдинбазар
Содномын Дамдинбазар (1874 – 1923.VI.23)
- БХМУ-ын төрийн зүтгэлтэн, Ерөнхий сайд
Жалханз хутагт Содномын Дамдинбазар нь 1874 онд
Засагт хан аймгийн Цогт гүний хошуу буюу одоогийн
Завхан аймгийн Нөмрөг сумын нутагт төрсөн.
-Барон Унгерны Азийн морин дивиз Нийслэл хүрээг
гамингаас чөлөөлж, БХМУ-ыг дахин сэргээн
мандуулахад 1921 оны II-IV сарын хооронд Богдын
лүндэнгээр БХМУ-ын Ерөнхий сайдаар ажилласан.
1922 оны III сарын 3-нд АЗГ-ын Ерөнхий сайдаар
хоёр дахь удаагаа томилогдсон.