Professional Documents
Culture Documents
Skeptic Diary1
Skeptic Diary1
rmwdum
trSmpm
'Dpmtkyf[m usaemfh&JU yxrOD;qHk; yifudk,fa&;vdkY qdkaumif;qdkEdkifygw,f/ yxrOD;qHk;taeeJY
pmtkyfacgif;pOftaMumif; enf;enf;avmuf ajymcsifygw,f/ rsufESmzHk;udk aocsmzwf&Ird&ifawmhvnf;
trsm;pku em;vnfoabmaygufNyD;jzpfr,fvdkY xifygw,f/ yxrajymcsifwmu t*Fvyd fvkd Skeptic qdw k Jh
pum;vHk;udk ]]bmomrJh}} vdYk jyefqkjd zpfwJt h aMumif;ygyJ/ rl&if;a0g[m& Skeptic [m bmomrJh vdYk jyefqkv d kd Y
&ayr,fh wdu k f&dkuft"dyÜm,fu oHo,jzpfjcif;? ar;cGef;xkwfjcif;? pl;prf;avhvmjcif;? 0dbZÆjzpfjcif; qdw
k mawGeJY
ydkvdkYeD;pyfwm rSefygw,f/ 'gayr,fh pmtkyfacgif;pOfukd ]]0dbZÆ 'dkif,m&D}} vdYk ay;vdkurf ,fqdk&if
bmomw&m;awG&JU t,ltqawG? usrf;pmyg taMumif;t&mawG? vltrsm;pk vufcH,HMk unfaewJh aA'if?
,Mwm? vu©Pm? avmu"gwfodyÜH twkta,mifawGudk usaemf bmvdkY r,kMH unf&vJ qdkwhJ
zGifhqdk&Sif;vif;xm;jcif;eJY uGvJ o
GJ Gm;Edkifygw,f/ tJ'Dtjyif pmzwfol jrefrmy&dowfawG tckwavm
awGq Y &kH zefrsm;aewJh ud;k uG,f,kHMunfrIeJY uif;uGmolawG&JU tawG;t,lawGudk azmufonfcsvdkwmaMumifh
}}bmomrJh}} qdkwJh pum;vHk;[m qGJaqmifrI ydk&SdEdkifw,f ,lqNyD; tJ'Dvkd oHk;EIef;jzpfoGm;ygw,f/
aemufxyf &Sif;vif;vdkwJh pum;vHk;uawmh ]]'dkif,m&D}} jzpfygw,f/ usaemfwdkYawG aeYpOfrSww
f rf;tjzpf rdrdwkYd&JU
cHpm;csufawG? awG&Y qkH&wJh b0jzwfoef;rIawGudk 'dkif,m&D a&;om;avh&SdMuygw,f/ usaemfawmh ra&;jzpfwm
tawmfMumygNyD/ 'gayr,fh oabmw&m;uawmh twlwyl gyJ/ b0rSm &ifqkid fBuKHawGv Y mcJh&wJh
tawGt Y BuKHawG[m ud;k uG,f,kHMunfrIqkdif&m t,lqawGeJY u@aump jzpfavh&Sdygw,f/ rdrduk, d wf dkif
ud;k uG,f,kHMunfrItay: ar;cGef;xkwpf &m tjzpftysufawG &ifqkdif&wdkif;? tJ'Dvkd ar;cGef;xkwfzdkY
pmtkyfpmayawGqDu tawG;tjrifawG &&Sdwdkif;? rdrdeJY tawG;tac: rwlnDoal wGeJY aqG;aEG;jzpfwkid f; pdwx f JrSm
rausvnfwmawGudk usaemf csa&;xm;jzpfcJhygw,f/ tJ'Duae qifhyGm;a&;om;&if; 'Dpmtkyf jzpfvmcJhw,fvdkY
qdak umif;qdkEdkifygw,f/
aemufxyf 'Dpmtkyfukd a&;om;jzpfcJhwJh taMumif;uawmh vlrIywf0ef;usifrSm BuHKqHkvm&wJh
rdwaf qGtaygif;toif;awGeJY ajymqdkjzpfwkid f; usaemfhtaeeJY ud;k uG,f,kHMunfjcif;awGuae cyfa0;a0;rSmyJ
aejzpfwJhtaMumif;? bmomw&m;awG? txl;ojzifh tifpwDusK;&Sife,fvdkufZf bmomw&m;awG?
ausmif;awmf0g'awGeJY rywfoufcsifwht J aMumif; ajymrdwidk f; xl;xl;qef;qef; MunfhcH&avh&SdNyD; bmvdkY tJ'Dvkd
jzpfomG ;cJh&wmvJ qdwk mudk tar;cH&avh&Sdygw,f/ awGYorQvlwkid f;udk tJ'Dvkd jyef&Sif;jy&wmvnf; tawmfav;
tcsdef,&l avh&Sdygw,f/ tJ'gaMumifh 'Dar;cGef;udk 'Dae&muae ajzqdNk yD;om;vnf;jzpfatmif
a&;om;jzpfoGm;ygw,f/
aemufxyf ar;p&m&Sdvmwmu 'Dvkd bmomrJh 'dkif,m&Dvkd pmtkyfrsdK;udk a&;vdkufvYdk bmomrJh qdkolawG&JU
tmabmfawGudk [yfrda&mvm; qdw k myg/ tJ'Dvdk r[kwfygbl;/ 'DtjrifawG tm;vH;k [m usaemfh&JU
yk*v
¾ "d|meftjrifawGoufoufomjzpfygw,f? usaemfeJY oabmwdkufqkid folawG&JU pmtkyfpmayawG?
ynm&yfqdkif&m aqmif;yg;tmabmfawGudkawmh usrf;ud;k taeeJY xnfhay;xm;ygw,f/ tJ'gqdk&if rif;u
bmomrJhvm;? Ak'¨bmomvm;? b,fbmom0ifvJvkYd ar;vmygOD;r,f/ usaemfhudk,f usaemf b,fbmom0ifyg?
bmomrJh trsdK;tpm; b,f[mygvdkY acgif;pOfudk wyfrxm;ygbl;/ vGwfvyfpGm awG;ac:ol Free Thinker qdqk ?dk
0dbZÆ0g'D Skeptics ajymajym bmrS rSwcf sufay;rSm r[kwfygbl;/ tJ'Dawmha&m Ak'¨bmom0if [kwfao;vm;?
3
ordkif;wavQmuf avhvm&wJh ae&myg/ bk&m;&Sdcdk;? oDv,l? w&m;xdik f&r,fh ae&m r[kwfygbl;/ urÇmajr&JU
oufwrf;? ork'´&ma&pD;aMumif;? urÇmhwku d af vaMumif;? &moDOwkeJY rdk;av0otay: oufa&mufrI&SdwJh
taMumif;? ajrrsufESmoGifjyif yx0D0if? urÇmw
h u
dk fBuD;awG? rD;awmifuRef;awG? wdkuw
f ;dk epf
ausmufvmT csyfBuD;awGtaMumif; avhvm&r,fh ae&mjzpfygw,f/ oH;k q,fhwbkHawG? jrif;rdk&fawmif? ZrÁL'Dyg
vuf,mawmifuRef;awGtaMumif; avzef; 'ef;pD;&r,fh ae&m r[kwyf gbl;/ pmoifausmif; qdw k m owå0gawG
&SifoefaexdkifrsdK;yGm;zdkY &kef;uef&if; qifhuJjzpfpOft& ouf&SdtrsdK;rsdK;? tyiftrsdK;rsdK; uGJjym;oGm;ykHudk
avhvm&r,fh ae&myg/ tm'HeJY {0udk xm0&bk&m; ajrrIefuae zefqif;wm? jA[®mBuD; 4 OD; avmuudk
zefqif;wm? AdóEdk;? c&pf&Sem;? jA[®meJY zefqif;&Sif '@m&DawG em;a,mifNyD; todOmPf oif;uGyfcH&r,fh ae&m
r[kwfygbl;/
pmoifausmif; qdw k m urÇmq h iGJ iftm;? aetzGJYtpnf;? rsdK;&dk;ADZt& ouf&SdawG aqGrsdK;awmfpyfykHtaMumif;
taxmuftxm;awGeJY pl;prf;avhvm&r,fh ae&m jzpfygw,f/ urÇmBuD; jym;w,f? aeu urÇmudk
vSnfhywfaew,f? vlom;awGudk bk&m;ocifu ol&Y JUykHoP²meftwdkif; ajrrIefYuae jyKvkyfNyD;
0dnmOfrIwo f Gif;w,f? aumif;uifEdkifiHawmfukd vlom;awG&JU 0dnmOfawGeJY jynfhESuaf pzdkY tvd&k Sdw,f pwmawGeJY
OD;aESmufaq;cH&r,fh ae&m r[kwfygbl;/ pmoifausmif; qdw k m tkyfcsKyfa&;? EdkifiHa&;pepf trsdK;rsdK;taMumif;?
pufrIenf;ynmawGeJY aemufcHot D dk&DawGtaMumif;? pGrf;tifu;l ajymif;jcif;eJY ukefxkwfvkyfrI twwfynmawG
taMumif; oif,al vhvm&r,fh ae&myg/ t*¾d&wfynmeJY wwdkif;jynfvHk; tvkyfrvkyfyJ csrf;omapr,f?
yxrHtwwfeJY ppfyGJawG atmifEdkifapr,f? pauúmrtwwf? emrfoiG f;twwfawGeJY ajrvQdK;rdk;ysHEdkifr,fawG
xifrSwo f Gm;apr,fh ae&m rjzpf&ygbl;/
pmoifausmif; qdkwm cE¨maA'zGJYpnf;ykH? udk,cf Htm;pepf? a&m*gydk;? a&m*g&SmazGa&;? ukoa&;awG pepfwus
avhvmoif,&l r,fh ae&myg/ "gwfBuD;av;yg;azmufjyefwmawG? e*g;vSnhfroifhwmawG? jyó'g;uswmawG?
eu©wfnhwH mawG? ZmwmndSK;wm? uHcRwfacsmfwmawG em;a,mif&r,fh ae&m r[kwfygbl;/ bmomaA'?
ausmufpmordkif;? a&'D,kdumAGefoufwrf;awG csdefx;dk NyD; jzpfEdkifacs t&Sdq;Hk taumuft,lawGudk
xkwfEIwjf y&r,fh ae&myg/ twdww f abmif? '@m&DawGeJY awGa0oGm;apr,fh ae&m rjzpf&ygbl;/
pmoifausmif;[m EkdifiHhrsdK;qufaygif;rsm;pGmudk todOmPfjrifhrm;apr,fh vlt
Y zGJYtpnf;jzpfvmatmif arG;xkwfzdkY
tajccHtusqHk;taqmufttkHyg/ obm0"r®eJY udu k fnDwm? ,kwådaA'eJY udu k fnDwm? oufaoxlEdkifwJh
yuwdw&m;awGtwGufyJ avhvmoif,&l r,fh ae&m jzpfudk jzpf&ygvdrfhr,f/
wdik f;jynf&JU r@dKifBuD;awGjzpfwhJ tkyfcsKyfa&;? Oya'jyKa&;? w&m;pD&ifa&;awGrSm bmoma&; t,ltqawG
0ifa&mufvmwJt h cgrSm vufcHusifhoHk;wJh wdik f;EdkifiHeJY acwfumvawG[m ordkif;rSm trnf;pufjzpfNyD;awmhudk
usef&pfcJhwJh om"uawG urÇmah e&mtESHY trsm;tjym; awGY&Sd&jyefygw,f/
tv,facwf Oa&mywdkufrSmqdk&if ykyf&[efrif;eJY &dkrefuwfovpfausmif;awmf[m Oa&mywdkif;EdkifiHawGeJY
&Sifb&k ifawGtay: MoZmvTrf;rdk;cJhwht
J xd tiftm;aumif;cJhMuygw,f/ 13 &mpk0ef;usifrSm aumif;uifeJY
ajrBuD;udk zefqif;wJh xm0&bk&m;ocifudk vufrcHoal wGoef;eJYcsDNyD; owfjzwfESdyfpufcJhwJh tifuDaG Z;&Sif; qdw
k Jh
1
vkyf&yf[m ordkif;rSm trnf;puftjzpf xifusef&pfcJhwx Jh datmifygyJ/ w&m;pD&ifwt Jh cgrSmvnf; tckacwf
Oya't,ltqjzpfwhJ ]]jypfrIxif&Sm;aMumif; &kH;awmfrSm oufaorxlEdkifao;oa&GY tjypfr&Sd}} qdw k mtpm;
1
Lea, H. C. (1955). A history of the Inquisition of the Middle Ages. New York: Russell & Russell.
7
2
Sagan, C. (1980), Cosmos, New York: Random House.
9
3
Orkrent, D. (2010). Last Call: The Rise and Fall of Prohibition. New York: Simon & Schuster Inc, ISBN 978-0-7432-7702-0
10
oif\ arQmfrSef;csufwkYdESifh
udu
k fnDapvdkaomiSm
þavmuwGif
tuGsef &Sifoefaejcif; r[kwf
tuGsefY arQmfreS f;csufwkdYESifhvnf;
þavmuwGif toif &Sifoefae&ef r[kwf
toifonf toifjzpfvsuf
tuGsefonf tuGsef jzpfonf
wu,fí tuGsefwkdYESpfOD;
taMumif;wdkufqkid f BuHKBudKufí
awGq
Y MkH uaomf ESpfvdkzG,f&SdvwåYH
tu,fí rqkq
H nf;cJhaomfjim;
bmrQ rwwfEdkifavwum;
z&pfZf yg;vfpf
*gwfpfwhv
J f qkawmif;
12
bmoma&; t,ltqrsm;
uH uH\ tusdK;
uH uH\ tusdK; qdw k Jh pum;udk [d;k i,fi,f uav;b0wnf;upNyD; &if;ESD;xm;cJhayr,fh trSeftwdkif;
0efcH&r,fqdk&ifawmh tawmfav; oHo,jzpfrdw,fvkYd qd&k rSmygyJ/ aumif;wm vkyfwho J [l m aumif;usdK;
cHpm;&NyD; raumif;wmvkyfwhJol[m raumif;usdK; cHpm;&r,fvdkY ,lqvdu
k fwm[m rw&m;rIawGeJY xkvH Trf;aewJh
urÇmavmuxJrSm touf&Sifaexdik fae&ol usaemfwdkYtzdkY tawmfav;udk pdwcf srf;omp&maumif;wJh
t,ltqrsdK; r[kwfvm;/ b,fvkd rw&m;rIawG? rrQwrIawG b,folawGuyJ usaemfwYt dk ay: usL;vGefaeygap
waeYus&if usaemfwYu dk kd ESdyfpufuvl jyKrlolawG[m wpkHw&m jyefay;qyf&vdrfhr,fvdkY awG;awmwm[m
usaemfwdkYukd pdwo
f ufom&m&apygvdrfhr,f/
'gayr,fh wu,fv h ufawGY yuwdw&m;rSmawmh tJ'Dvdk r[kwfygbl;/ avmurSm vlaumif;olaumif;awG
rrQwpGm zdESdyfcHae&csdefrSm vlqdk;vlnpfawG[m wpkHw&m ta&;,l'Pfcwfjcif;uae uif;vGwaf eavh&Sdygw,f/
wcsdKUu 'gawG wb0pHawGygvdkY qdck sif qdkMuygvdrfhr,f/ usaemfuawmh rsufjrifwefjyef'PfcwfwmudkyJ
twnfrSw, f lcsifygw,f/ trSefwu,f jzpfoifhjzpfxdkufwJh t,ltqu vlYtzGJYtpnf;xJrSm aumif;rGew f Jh
vkyf&yfawGudk aqmif&Guf&if vlaumif;vdkY vlawGu rSw, f lNyD; twkefYtjyefoabmeJY vlawGu
aumif;usdK;jyefjyKEdkifzdkY tvm;tvm rsm;jym;vdrfhr,f/ raumif;rIawG usL;vGef&if w&m;Oya't&
wefjyef'PfrcwfEdkif&ifawmif vlawGu vlnpfv, l kwfrmvdkY rSw,f lNyD; twkefYtjyef oabmeJY raumif;usdK;
jyefcHpm;&atmif vufpm;acs? vufwek fYjyefMuvdrfhr,f qdw k mrsdK;yJ &Sdygvdrfhr,f/ ud,
k fjyKrlcJhovdk twdtus
jyefcHpm;&? jyefpHpm;&wmrsdK;us vufawGyY uwdw&m;eJY tawmfav;udk uif;uGmaeovdkygyJ/ wu,fh yuwd
vufawGt Y ajctaerSmawmh aumif;oludk u,fwifNyD; raumif;olukd 'PfcwfqHk;rwJh or®ma'0
ewfaumif;ewfjrwf&,fvdkY r&SdEdkifovdk? usaemfwdkY vlom;awG ta,mufcsif;pDwdkif;&JU tawG;awG? pum;awG?
vkyf&yfawGeJY tJ'gawG&JU aumif;usdK;qdk;usdK;awGudk tEkvH?k y#dvHk oH;k oyfNyD; qkay; 'Pfay;vkyfwJh
wefcdk;&Sif&,fvdkYvnf; r&SdEdkifb;l r[kwfvm;/ 'grSr[kwf rpOf;rpm;? rqifrjcif vkyfukdifrdvku d fwhJ
t&mwckcktwGuf ud, k f rESpfoufwhJ &v'frsdK; &&SdvmEdkifp&m&Sdw,f/ aocsmjyifqifNyD; aumif;aumif;rGefrGef
vkyfukid fcJhvdkY ud,
k f vdkcsifwhJ &v'frsdK; xGuEf dkifajc rsm;w,f qdw k mavmufyJ &Sdygvdrfhr,f/
usaemfwdkY cifAsm;wdkY tNrJwrf; Mum;&avh&SdwJh pum;wcGef;&Sdygw,f/ avmuBuD;u rw&m;bl;wJh/
b,ftcsdefawGrSm Mum;&avh&SdovJqdk&if vlaumif;olaumif;vdkY usaemfwYdk rSw, f lxm;olawG
ab;'kua© wGw Y Jhtcg? a&m*gb,'PfcHpm;ae&wJt h cg? vlqdk;vlnpfawGvdkY usaemfwYdk rSw, f lxm;olawG
usef;rm&Tifvef;NyD; csrf;omqlNzdK;aeMuwJt
h cg ckepum;udk usaemfwYdk Mum;&avh&Sdygw,f/ wu,fawmh N*dK[fqdk;
Mur®mqd;k qkw d mawG[m aumif;olawGa&m? qd;k olawGyg cHpm;&wJh t&mawGyg/ obm0tcGifhtvrf;eJY a&G;cs,frI?
wdu
k fqdkifrIawGt& tcgtcGifh BuHKBudKufvdkY jzpfyGm;&wmrsdK;yg/ vlaumif;olaumif;ayr,fh aq;vdyf tvGeftuGsH
aomufoHk;&if tqkyfa&m*gjzpfyGm;EdkifacsjrifhrSmygyJ/ vlaumif;olaumif;ayr,fh t&ufaopm tvGeftuGsH
aomufoHk;&if tonf;a&m*gjzpfyGm;EdkifacsjrifhrSmygyJ/ vlqdk;vlnpfyJjzpfjzpf vlaumif;olaumif;yJjzpfjzpf
"gwkaq;0g;eJY pDrHxm;wJh tpm;tpmawG? qd;k aq;awG? obm0 r[kwfwhJ pm;okH;ukefawGudk ESpf&Snv f rsm;
pm;ok;H vm&if uifqmvdk a&m*grsdK;awG jzpfEdkifacs rsm;jym;vmrSmygyJ/
13
5
Franklin, M. D., Schlundt, D. G., McClellan, L. H., Kinebrew, T., Sheats, J., Belue, R., Brown, A., Smikes, D., Patel, K., & Hargreaves, M. (2007).
Religious fatalism and its association with health behaviors and outcomes. American journal of health behavior, 31(6), 563–572.
15
xGufzl;cJhykH r&vdkY ordkif;ynm&SifawG oH;k oyfMuwJh oDaygrif;vdrk sdK;qdk&if ol&Y JUtbk;d tab; OD;atmifaZ,swdYk
tm;xkwfcJhwJh vkyf&yfawGaMumifh wdik f;jynftkyfcsKyfcGifh&w,f qd&k rSmygyJ/ tJ'Dwek f;uqdk&if olx
Y uf pDrHtkycf sKyfrI
uGsrf;usifw?Jh vuf&kH;&nf? ESvk;H &nfeJY jynfhpkHwJh aemifawmif? OD;&D;awmf eef;arGcHawG trsm;BuD;rS wu,fu h dk
trsm;BuD;yg/ tJ'Doal wGudk vkyfBuHowfjzwfNyD; oDaygbk&ifukd BudK;udkifjc,fvS,fzdkYtwGuf &Sifb&k if
rjzpfjzpfatmif wifajrSmufcJhwJh qifjzLr&Sifrdzk&m;BuD;wdkY&JU vkyf&yf[mvnf; ta&;ygwmayghav/
aemufxyfajym&&if obm0"r®&JU rQajcoabmw&m;vdYk qd&k rvm;yJ/ &lyaA'oabmw&m;t&vnf; t&m&m[m
rQajctwdik f; wnf&SdaeMuw,fvdkY qdw k ,f r[kwfvm;/ wckckukd wzufapmif;eif;jzpfatmif aqmif&Guv f u
dk fwkid f;
tJ'geJY ywfoufwJh tusdK;quf wpkHw&mudk jyefvnf cHpm;&rSmyJ jzpfw,f/ e,lwef&JU
oufa&mufrIwdkif;twGuf wefjyefoufa&mufrI qdw k Jh t,ltqeJY cyfqifqifvYdk qdak umif;qdkEkdifr,f xifw,f/
opfyifawG ckwfcsifwdkif; ckwf&if? NrdKUjyvlae{&d,mawG tqrwef us,fjyefYvm&if? pdkufysdK;ajrawG rwefwq
csJUxGifvm&if opfawmawG jyKef;wD;vmr,f/ ajrqDvTmawGudk xdef;csKyfxm;wJh opfyifawG r&Sdawmh&if
ajrNydKwmawG? ajrqDvTm jyKef;wD;wmawG jzpfr,f/ tJ'Daemuf obm0qdik f&m a*[pepfawG ,d, k Gif;vmNyD;
&moDOwkawG azmufjyefvmr,f/ rdk;acgifa&&Sm;jzpfwhJ ae&mawG jzpfr,f? a&BuD;NyD; vlaetdrfawG?
v,f,majrawG a&epfwhJ ae&m epfr,f/ aqmif;wGif;BuD;rSm yltdkufpyfaeNyD; aEGacgifacgifrmS rdk;oD;awG
a<uuswmrsdK;awG jzpfvmr,f/ pm;eyf&du©mawG &Sm;yg;vmNyD; tiwfab; BuKHawGY&wmrsdK;awGjzpfzdkY tvm;tvm
rsm;vmvdrfhr,f/ 'gawG[m obm0a*[pepfawG ysufjym;apwJh opfawmjyKef;wD;jcif;&JU qdk;usdK;awG?
qifjcifrJhopfckww f Jh vkyf&yf? uHtusdK;qufawGyJ jzpfw,f/ 'Dvdk tusdK;taMumif; csdwfqufjyEdkifwJh
twdwu f HrsdK;qdk&if vufoifhrcHEdkifp&m bmrS r&Sdygbl;/
urÇmhzGHYNzdK;rI tedrfhusqHk;wdkif;jynftjzpf owfrSwcf HcJh&wm[m ESpfaygif; 60 ausmf wygwDtmPm&SifpepfeJY
ppftmPm&Sifpepfqk;d vufxuf wudk,faumif;orm;awG ud,k fusdK;&Sm&if; wdik f;jynf&JUynma&;pepf?
usef;rma&;pepf? pD;yGm;a&;pepf? obm0o,HZmw&if;jrpfawGudk xif&mjrif&m pDrHomG ;cJhwJh twdwfuyH JvkYd
qdEk dkifygw,f/ touft&G,fenf;enf;&vmwmeJY aoG;wd;k ? ESvk;H ? qD;csdK? tonf;a&m*g? tqkyfa&m*g pwJh
a0'emrsdK;pkH cHpm;&wm[mvnf; i,f&G,pf Ofu tpm;taomuf? taetxdik f rqifjcifcJhwm? ud, k fvufvIyf&Sm;
tm;upm; enf;yg;cJhwmawG&JU tusdK;quftjzpf twdwu f Hudk cHpm;&jcif;ygyJ/ rdbrsdK;&dk;pOfqufaMumifh
ADZoabmtaeeJY cHpm;&wJh a0'emrsdK;awGvnf; &Sdwmayghav/ wu,fqdk tJ'gawGuvnf; rsdK;&dk;pOfquf
jyKrlcJhwhJ twdwfuv H Ydk qd&k rSmygyJ/ 'D[muawmh rdrdwY&dk JU aexdik fjyKrlykHawGudk rSwfOmPfxJrSm pGJxifapNyD;
rsdK;qufjyefYyGm;wJt h cg wygwnf; xnfhoGif;ay;vdkufwhJ vufaqmifjzpfEdkifygw,f/ 'Dawmh yuwdw&m;&JU
tusdK;taMumif;udk qifjcifMunf&h kHeJY 'Doabmw&m;udk em;vnfEdkifNyD; bmomw&m;&JU e,fy,fxJrSm
vdu k f&SmzdkYawmif rvdyk gbl;/
uH uH\ tusdK; qdkwJh a0g[m&udk ajymqdkMuwJt h cgwdkif; ud,
k fjzpf ud, k fcHvYdk vlawmfawmfrsm;rsm;u
em;vnfMu[ef wlygw,f/ wu,fawmh tJ'Dvkd r[kwfygbl;/ yljyif;ajcmufaoGw Y Jh aEG&moDrSmqdk
]]Edk;Edk;Mum;Mum; tdyfMuygAsdKU}} qdw k Jh owday;oH? ]]rD;ab;a&SmifvkdY ravmifcifwm;Muyg/ &efox l dkrD;udk
t<uGif;tusefxm;&if rSm;Muvdrfhr,f/ trdIufup avmifwwfwmrdkY tdrfwiG f;tdrfjyif oefY&Sif;apcsifwm/
rD;r&dkaoolwOD;aMumifh ukefqk;H cJhwJh tdrfaygif;rsm;pGm}} qdw k Jh (tqdk&Sif OD;xGef;a&T xifyg&JU) rD;owdjyK
oDcsif;[m ud, k fhvyk f&yfaMumifh ud,
k yfh wf0ef;usifukyd g trsm;BuD; xdcdkuEf dkifaMumif; xif&Sm;aeapygw,f/ tck
owif;enf;ynmacwfBuD;rSmqd&k ifvnf; vlrIuGef,ufvdk wurÇmvH;k uae awGjY rifEdkifwhJ ae&mrsdK;uae
17
6
Loewe, L., & Hill, W. G. (2010). The population genetics of mutations: good, bad and indifferent. Philosophical transactions of the Royal
Society of London. Series B, Biological sciences, 365(1544), 1153–1167.
19
7
Wibisono, S., Louis, W. R., & Jetten, J. (2019). A Multidimensional Analysis of Religious Extremism. Frontiers in psychology, 10, 2560.
21
txuft&yfü
aumif;uifbkH r&Sd
atmuft&yfüvnf; i&J r&Sd
jrifawGY&onfrSm aumif;uifom
awG;jrifMunfyh g
vuf&Sdb0 ypöuw © Gif
rkcs&Sifoef wlae&efygh ...
wdik f;EdkifiH&,f e,fy,f r&Sd
ao&efaomfjim; owf&efjim;vnf;
a<u;aMumf&efwu G f bmomew¬d
rcJ,Of;yg awG;jrifygaomf
okcNidrf;at; odrnfygh ...
tuGsefYudkum; pdwu
f l;,Oform;
qdyk ifqkjd im; txD;usefum; r[kwfav
oifvnf; waeY 'd|awGYí
tuGsef&Sd&m ta&mufvmum
odjrifyl;aygif; tm;jznfah vmif;vQif
þavmuonf wpdww f 0rf;wnf; jzpfrnfygh ...
ydkifqkdifjcif;vnf; ew¬[ d kyif
rSw, f lEdkif&ef qifjcifjyefavmh
qmavmifjcif;ESihf avmbuif;vsuf
nD&if;udkyrm þurÇmudk
a0umrQ&if; &Sifoef&efygh ...
*Gsef vifEGef
28
8
European Commission., & Global Soil Biodiversity Initiative,. (2016). Global soil biodiversity atlas.
29
BudK;udkijf c,fv, S fw,f qdkawmh b,foal wGursm; BudK;udkifjc,fv, S fwmvJvkYd ar;p&m &Sdvmygw,f/
um;vfrufpf&JUtqdt k &awmh vlt Y zGJYtpnf;awG&,fvdkY pwifjzpfwnfvmcsdefuwnf;u urÇmay:u o,HZmw?
ajr,m? ukefxw k fvkyfrI &if;jrpfawG cGJa0&mrSm tcsdK;rnDrQrIawG ay:aygufcJhNyD; Opömypönf;vuf&Sdvw l ef;pm;eJY
Opömypön;f vufrJhvw l ef;pm;&,fvdkY jzpfwnfcJhw,fvkYd qdyk gw,f/ vlwef;pm;ESpf&yfpvH;k [m rdrdwdkY
tckvuf&Sdxuf ydkifqkid frIawG ydkrdk&&SdEdkifzdkY tm;xkwfMu&if; y#dyu©awG[m rvTrJ a&SmifomyJ vlo Y rdkif;wavQmuf
&ifqkid fBuHKawGYcJh&wJh jyóemawGjzpfw,fvkYd um;vfrufpfu qdkygw,f/ ukefxw k fvkyfrIpGrf;tm;udk
ydkifqkdifxm;jcif; r&SdwJh Opömypönf;rJhvlwef;pm;awG[m rdrdwkYd touf&Sif&yfwnfcGifhtwGuf &kef;uef&if;
Opömypön;f &Sdvlwef;pm;awGqDu ukefxw k fvkyfrIpGrf;tm;udk wpdww f ykdif; ydkifqkid fcGifh&zdkY tm;xkwfMuygw,f/
Opömypön;f &Sdvlwef;pm;awG[mvnf; 'Dvkt d m;xkwfrIawGudk wefjyefta&;,laqmif&Gu&f if; rdrdwdkY&JU ydkifqkid frIawG?
Opöm<uG,f0rIawGukd ydkrdkwdk;yGm;apzdkY &kef;uefMuygw,f/
tJ'Dvkd tajctaersdK;rSm vuf&Sdb0twGuf b,fvkyd J qif;&J'ku©rsdK;pkH &ifqkdifBuHKawGae&ygap? yifyef;BuD;pGm
&kef;uefae&ygap? rcdk;r0Suf? rvkr,uf? rowfrjzwfyJ oDvaqmufwnfEdkifr,f (0g) Opömypön;f vuf&SdeJY
Opömypön;f vufrJhvw l ef;pm;ESpf&yftMum; ydkaeNrJ Mum;aeNrJ status quo taetxm;udk xdef;odrf;ay;xm;r,f
qd&k if aovGefjcif;&JUtjcm;rJhrSm aumif;uifbHv k dkae&mrsdK;rSm tusdK;cHpm;&r,f? csD;ajrSmufcH&r,f qdw
k Jh
t,ltq[m tkyfcsKyfoal wGeJY Opöm&if;jrpf vuf0,fydkifqidk fxm;olawGtwGuf vkNH cHKrItwdkif;twm wpkHw&m
ay;pGrf;EdkifcJhw,f xifygw,f/ 'gaMumifh tarQmftajcmufeJY a&SUb0aemufb0? aumif;uifbHki&J t,ltq[m
urÇmt&yf&yfu EdkifiHrsdK;pkHrSm ordkif;tqufquf tvkyfjzpfcJh? tvkyfjzpfq?J tvkyfjzpfaevdrfhr,f vdYkawmh
cefYrSef;&ygw,f/ vuf&Sdb0 tajctaerSefudk cParhxm;NyD; a&SUb0? aemufb0? aumif;uifbHik &J
tarQmftajcmuf t,ltqawG[m rufvkH;ay;qGJaqmifrItay: om,m,pfrl;apwJh bdef;eJYtvm;oP²mef
wlw,fvdkY tEky#davmrq&mrsm;u qdck JhMu[ef wlygw,f/
'gwifru Opömypön;f vufrJhvlwef;pm;awGtwGufvnf; rdrdwkYd BudK;pm;tm;xkwfrIawG rSeforQ t&mrxif
jzpfvmwJt h cgwdkif; twdwfb0u ukodkvfaumif;rI enf;yg;cJhvdkY? 'grSr[kwf bk&m;ocif tvdak wmfr&Sdao;vdkY
qdNk yD; tjypfykHcsEdkifr,fh t,ltqjzpfaewm? Scapegoat jzpfaewmaMumifh vuf&Sdtajctae&JU o,HZmw?
ajr,m? &if;jrpfawG cGJa0wm rnDrQrI? EdkifiHa&;pepf rrQwrIawGtay: *&krjyKrdyJ tm&kHajymif;?
tpm;xd;k vG,fjzpfaewmrvdkY tkyfcsKyfov l lwef;pm;eJY Opömypönf;vuf&Sd vlwef;pm;awGtwGuf bmoma&;[m
toHk;0ifw,fvdkY qdck JhMu[ef wlygw,f/ jyifopfjynfu eydkvD,efuawmh ]]bmoma&; qdw k m
omrmefqif;&Jom; vlwef;pm;awGudk EIwq f dwfaeapwJh taumif;qHk;aom t,ltq? vlqif;&JawGu
vlcsrf;omawGudk rowfjzwfatmif wm;qD;ay;xm;wJh t&m}} vdkY qdck Jhygw,f/
qif;&JwhJ ypön;f OpömvufrJhvlwef;pm;yJjzpfjzpf? csrf;omwJh Opömypön;f vuf&Sdvlwef;pm;yJjzpfjzpf olwdkYrSm
wlnDwmuawmh okccsrf;omudk cHpm;vdNk yD; 'ku©qif;&Jukd a&SmifvJv T kdjcif;yJ jzpfr,f xifygw,f/
&kyf0w¬Kcsrf;ompnf;pdrfawG? umr*kPftm&kHawGeJY okccsrf;omawGudk wpdkufrwfrwf wG,fjidjcif;? 'kuq © if;&JawG?
ylavmifjcif;? tvdrk jynfjh cif;eJY armyef;rIawGudk a&SmifvJTvjdk cif; qdkwhJ vlo Y abmobm0udk xif[yfwhJ [D'dkepfZif
Hedonism t,ltqt&vnf; tckvkd vTrf;rdk;csKyfui dk fzdkY BudK;yrf;&mrSm xda&mufapw,fvdkY qdkEdkifr,f
xifygw,f/ tJ'gaMumifhrvdYyk J tvdrk jynfw h m? ylavmifwm? yifyef;wm? 0rf;enf;ylaqG;wmawGeJY
auseyfyDwjd zpfwm? at;csrf;om,mwm? tvdjk ynf0h wmawGudk Symbolism ac:wJh oauFwo&kyfazmfjcif;eJY
wGpJ yfvku
d w
f tJh cgrSm rD;awmufawG? acGs;oHw&J&J? aoG;csif;csif;eD&JrIawG? emusifcHcuf? atmf[pfnnf;wGm;rIawG
31
pwmawGeJY wGzJ ufvdkufNyD; i&J qdw k Jh bkAH drmef? wdrfvmT jyifrSm ayghyg;vGwv
f yfjcif; twdeJY &eHYcsdKarT;NyD;
t&omxl;uJwJh pm;aumif;aomufzG,af wG? om,memaysmfzG,f *DwoHpOfeJY at;csrf;jcif;okcawGudk azmfneT f;wJh
aumif;uifbkH qdkwJh edrdwyf kHjyt,ltqawG[m vlrsdK;wdkif;? bmomw&m;wdik f;rSm ay:xGufvmcJh[ef wlygw,f/9
aovGefomG ;NyD;wJhtcg usaemfwY&dk JU cHpm;csuf? tawG;tjrifawGeJY usaemfwYdk&JU wpkHw&maom tpdwt f ydkif;[m
qufvufwnf&Sdaevdrfhr,f? qufvuf&Sifoefaevdrfhr,f/ usaemfwYdk[mvnf; wenf;wzkH jyefvnf
&SifoefvmvdrfhOD;r,fvdkY vlawmfawmfrsm;rsm;u ,krH Swcf sifMuygvdrfhr,f/ txl;ojzifh usaemfwYdk
cspfcifjrwfEdk;&olawG aovGefomG ;wJt h cg olwdkYeJY jyefvnfqkHawG&Y zdkY tvGefrSukd awmifhwrdMurSm trSefygyJ/
'gayr,hf wu,fawmh 'g[m pdwu f l;,OfoufoufygyJ/ usaemfwdkY OD;aESmufxu J rSwOf mPfawGuaewqifh
twdwu f dk jyefvnfawG;awmrdNyD; aovGefoGm;olawGtaMumif; tdyfrufrufwmrsdK;awmh jzpfcsifjzpfEdkifrSmyg/
olwdkYudk aumif;uifbHv k kd ae&mrsdK;aomfvnf;aumif;? vljyef0ifpm;NyD; 'DurÇmavmurSmaomfvnf;aumif;
jyefvnfqHkawG&Y zdkY qdw
k muawmh b,fvkrd S rjzpfEdkifbl;vkdYyJ qd&k r,f xifygw,f/ vl0ifpm; qdw k mvnf;
aovGefNyD; tjcm;rJhwdkY? oHo&mwdkYudk ,kMH unfxm;olawG trsm;pk vufcHxm;MuwJh t,ltqeJY wlygw,f/
'gayr,fh b,facwf? b,ftcgu b,fol b,f0g 0ifpm;wmygvdkY qdMk uol tm;vH;k vdkvdk[m rdom;pk0ifawG?
rdwaf qGtaygif;toif;awGtaMumif;udk awmfawmfrsm;rsm; jyefajymEdkifMuw,f qdkayr,fh tJ'Dacwftcgu
vlt Y zGJYtpnf;&JU tcuftcJawG? tMuyftwnf;awG? 0wfpm;qif,ifrIawG? aiGaMu;pepfawG? pD;yGm;a&;pepfawG?
EdkifiHa&;jyóemawGeJY obm0ab;'ku©awGtaMumif;udkawmh tao;pdwjf yefrajymEdkifMuygbl;/
usaemfhtxifawmh olwdkY[m wjcm;wpkHwa,mufu ajymcJhzl;wmawGudk Mum;a,mifNyD; rdrdudk,f rdrdvdkY
rxifrSwfyJ wjcm;ol wpkHwa,mufjzpfaew,fvkdY xifrSwaf ewJh rSwfOmPfrSm;a&m*grsdK;vdkYyJ ,lqrdygw,f/
'grSr[kwf tJ'Dvkd ajymqdkwmuae xifay:ausmfMum;rIaomfvnf;aumif;? rsufESmomay;?
OD;pm;ay;cH&rIukad omfvnf;aumif; &&SdwmrvdkY 'DtjyKtrlukd tm;ay;wJh twnfjyKrIay:aygufvmwdik f;
qufvufjyKrlzdkY wGef;tm;&&Sdovdk jzpfwmaMumifh vdrfvnfvkjd cif;r&Sdonfw h idk fatmif tvm;wl
jyKrlaerdMuwmrsdK;vnf; jzpfwwfygw,f/ Oyrm usefppfom;rif;BuD; 0ifpm;wmygvdYk ajym&if [kwfaomf&Sd?
r[kwfaomf&Sd vltrsm;&JU *&kjyKrIudk &&SdwwfMuygw,f/ 'DaeYvkd acwfumvrsdK;rSm b,fvkv d yk fief;udkifief;yJ
aqmif&Gufygap? xifay:ausmfMum;wm? vlodrsm;wm[m wyef;omrSm trSefygyJ/ tJ'gaMumifh r&nf&G,fyJ
&&Sdvmvm? &nf&G,cf suf&Sd&SdyJ vkyf,x l m;xm; 'Dvkt d jzpfudk qk;H &IH;cHzdkY rvG,frSm aocsmygw,f/ aemufwcku
tusdK;tjrwf wpkHw&m ryg0ifb;l qdk&ifawmif rsufESmomay;? OD;pm;ay;cH&rIrsdK;twGuf tvm;wl vkyf&yfrsdK;
jzpfwwfygao;w,f/ Oyrm bd;k bGm;wOD;OD; aoqHk;oGm;cJhtcgrsdK;rSmaygh/ txl;ojzifh rdrd&JU rdcif? zcif
qk;H yg;oGm;cJhtcgrsdK;rSm olwdkYudk vGrf;qGww f Jh pdwu f bmrqdk tvG,fwul ,kMH unfvufcHzdkY
tqifoifhjzpfoGm;ap[ef wlygw,f/ tJ'DtcgrsdK;rSm rdboabmruswJh tdrfaxmifbufukd a&G;cs,fxm;vdYk
qufqaH &; odyfrajyvnfwhJ om;orD;uae arG;zGm;vmwJh uav;i,f[m wdu k fwdkufqdkifqkid f ykHyef;oGifjyift&?
pum;ajym[efqk[ d eft& qk;H yg;oGm;wJh rdbeJY vmqifwal ewJhtcg om;rufjzpfo?l acGs;rjzpfou l dk
tjrifrMunf&ifawmif tJ'Duav;i,fudk tcspfydkrdwmrsdK; rdom;pkawmfawmfrsm;rsm;rSm awGY&avh&Sdygw,f/
wu,fawmh vl0ifpm; qdw k mxuf rdbeJY om;orD; qifwjl cif;rsdK;ygyJ/ tazeJYom; &kyfcsif;qifwo l vdkrsdK;?
om;eJYajr; &kyfcsif;qifwo
l vdrk sdK;yg/ tJ'gudk Mum;cHom;jzpfou
l dk z,fxw
k fNyD; tzdk;eJYajr; &kyfcsif;qifovdk
9
Jordan, J. (2016). Religion and inequality: The lasting impact of religious traditions and institutions on welfare state developement. European
Political Science Review, 8(1), 25-48.
32
10
Palgi, P. and Abramovitch, H. (1984). Death: A Cross-Cultural Perspective, Annual Review of Anthropology, 13, 385-417.
33
tJ'Daemuf em;axmifoal wG[m rdom;pk0ifawG qH;k yg;oGm;vdkY ylaqG;ae&olawG&JU &ifwiG f;pum;awGudk b,fvdk
rSefuefygaMumif;? olwdkY ud, k fwdkifvnf; ,cif b,ftcsdefwkef;u? b,fob l ,f0g qkk;H yg;oGm;awmh b,fodkY
b,fykH tvm;wl BuHKawGY&zl;ygaMumif;awG (rkom;jzLvdYk ac:&rvm;yJ) axmufcHajymqdkNyD; ckeajymoGm;wmawGudk
twnfjyKay;vdkuMf uygw,f/ tJ'Duaewqifh 'Dvkd tavhtx[m vlYtzGJYtpnf; trsdK;rsdK;twGif;rSm
wjznf;jznf; tjrpfwnf&if; a'otvdkuf? ,Ofaus;rItvdku?f bmomw&m;tvdkuf? vlrsdK;tvdkuf
tenf;tusOf; uGjJ ym;&kHuvGNJ yD; cyfqifqif wlnDwhJ "avhxkH;pH? tawG;tjrifrsdK;awGtjzpf wnf&SdvmcJhMu[ef
wlygw,f/
aemufxyf xifomjrifom&SdwJh Oyrmwckukd xyfay;&r,fqdk&if Ak'¨bmom0iftrsm;pk vufcH,HMk unfxm;MuwJh
EkrSm ig;&m? &ifhrSm wusdyf qdw k Jh ig;&mhig;q,fedygwfawmfawGeJY ZmwfBuD;q,fbGJUudyk J Oyrmay;&r,f xifyg&JU/
bk&m;tjzpfukd &&SdzdkY yg&rDjznfw h Jh owå0gb0awG qdw k m cPxm;vdkY q,fb0yJ &SdwJh awZokaer tpcsD
ZmwfBuD;q,fbGJUudyk J axmufjy&&if awrdrif;? r[mZeuú? bl&d'gwfe*g;? 0d"l&? a0oEÅ&mrif;awG[m
wOD;wnf;yJvm;? wOD;wnf; r[kwfb;l vm; qdw k m tawmfhudk pdwf0ifpm;zdkYaumif;wJh ar;cGef;ygyJ/ wOD;wnf;
qd&k if awrdrif;uae r[mZeuúrif;om; b,fvkjd zpfvmovJ/ NyD;awmh ok0PÖomr b,fvkjd zpfovJ/ tJ'Dvkd
vlom;b0awGuae e*g;tjzpf b,fvkd a&mufovJ/ b,facwf? b,fumvawGeJY b,fa'oawGrSm
jzpfyGm;wmvJ pojzifh ar;cGef;awG[mqdk&if ajyvnfatmif ajz&Sif;EdkifzdkY rqdx k m;eJY? ar;jref;rdwmeJYawmif
&efvkw d hJ wkefYjyefrIawGeJY &ifqidk fEdkif&zG,f &Sdygw,f/
ig;&mhig;q,fZmwfedygwfawmfawGudk trSefwu,f ,kMH unfvufcHaew,f qdk&ifvnf; vljzpfvku d ?f EGm;jzpfvku
d ?f
aus;iSujf zpfvku
d ?f arsmufjzpfvku
d ?f ig;&HUjzpfvdku?f qifjzpfvku
d f (xl;qef;wmu urÇmOD;tp 'dkifEdkaqmjzpfwm
ryg0ifjcif;yJ) b,fvkdrsdK; b0awG ajymif;vJwmygvdrfh/ wu,fawmh qif? arsmuf? EGm;? ig;&HU? vl qdw k mawGu
qifhuJjzpfpOfrSm tawmfhudk rwluGJjym;wJh owå0gawGyg/ ESpfoef;aygif;axmifeJYcsDNyD;awmhrS owå0gwrsdK;uae
aemufwrsdK;udk wjznf;jznf; ajymif;vJomG ;wmrsdK;jzpfNyD; aovGefwhaJ emuf jyKrlcJhwJh aumif;rI? raumif;rIawGudk
csdefpufNyD; bkbH 0wckckukd ae&mcsxm;ay;w,fqkw d m tifrwef t,kv H G,fveG f;rSyJ vufcHvkYd &Edkifr,f
xifygw,f/
vlom;awG&JU ordkif;jzpfwnfrIt& t,kv H G,fjcif;[m toufcE¨m cdkifNrJapjcif; taMumif;w&m;w&yf
jzpfcJhayr,fh 'DvkdrsdK; aojcif;&JU tjcm;rJh? 0dnmOf? oHo&m? &kyfemrf t,ltqawGudk vufcHxm;wJhtcgrSm
bd;k awmfvrd fawG? ewf0ifonfawG? a&SUjzpfa[m? aemufjzpfa[m qdo k lawG&JU vdrfvnfvnS jfh zm;rIukd cH&zdkY
tawmfav; jzpfEdkifacsrsm;vmwmawmh aocsmygw,f/ pma&;ol uae'gEdkifiHukd ausmif;vmwufcgpwkef;u
bwfpfum;ay:rSm txufwef;ausmif;olav;wa,muf uav;udk ausmydk;NyD; vufukid fuiG f;udk udkif&if;
rwfwyf&yfaeygw,f/ tdrfaxmifom;arG;vkyfwhJ t&G,frSef; r[kwfwm odaeawmh pdwfxJ wrsdK;jzpfoGm;ygw,f/
bwfpfum;rSm tvkyfqif;csdef? ausmif;qif;csdefjzpfaeawmh vlMuyfwmeJY uav;wzufeJY olrudk
xdik fckHvmxdkifrvm;vdYk urf;vSrf;awmh jyefacgif;cgjyygw,f/ cPaeawmh uav;idkoHMum;&ygw,f/
r,frif;BuD;ru pkyfwcsufoyfvku d Nf yD; pdwfr&Snf[efjyKygw,f/ ausmydk;xm;wJh uav;i,fudkvnf;
odyf*&kpdkufwhJykH rjyygbl;/ usaemfuvnf; EdkifiH&yfjcm;udk a&mufvmcgpqdak wmh tawmfav;udk
tlvnfvnfjzpfvkYd aeygawmhw,f/
tJ'geJY tJ'Duav;r bwfpfum;ay:uae qif;cgeD;awmhrS pyfpkcsifwmeJY ausmydk;csDxm;wJh uav;udk
aocsmvSrf;Munfhrdawmh vm;vm; vlrS r[kwfyJ? t&kyfav;udk;/ aemuftawmfMumawmhrS jyefo&d wmu tJ'g
tdrfpmvkyfaewmwJ/h uav;t&kyfu toHxu G fvnf; idkw,f? a&vnf; aomufw,f? tESD;vnf; vJay;&w,f?
a&vnf; csdK;ay;&owJh/ tESD;vJwhJ ae&m? a&Al;pdkYwJh yg;pyfeJY &ifbwfae&mav;awGrSm
34
qm;u'fov H u
dk fjym;av;awG ygw,f/ uav;idkwm 2 rdepfavmuftwGif; tidkwdwfavmuf tEDS;vJwm?
a&Al;wdkufwm? acsmhjrSLwm rvkyfb;l qdk&if atmifrSwfr&bl;wJ/h
taemufEdkifiHawGrSm txufwef;ausmif;om;ausmif;olawGudk tJ'Dt&kyfav;ay;NyD; tcsdefrSef a&wdu k f? EdkYwdkuf?
ao;pkd&if tESD;vJeJY uav;i,fwa,mufudk jyKpkapmifha&Smufwwfatmif waeYrSm rdcif? zcifjzpfvmr,fh
q,fausmfoufawGudk avhusifhysdK;axmifay;wJh oabmeJY wlygw,f/ vdifydkif;qdkif&m ynmay;u@wifruyJ
rdbjzpfzdkYyg oif,lapjcif; qdyk gawmh/ r,lrae& oifcef;pmawmh [kwf[ef rwlygbl;/ aEG&moDrSm tm;upm;
wckckvyk f? *Dwwl&d,mwrsdK;rsdK; wD;cwf? tcsdefydkif;tvkyfvyk fNyD; 0ifaiGwpkHw&m &SmazG? eD;pyf&m
toif;tzGJYwckckrSm vkyftm;ay; pojzifh ausmif;pmjyifytawGt Y BuHK qdwk mawGxJu av;ckrSm 2 cka&G;
qdwk mrsdK;eJY wlygw,f/
tJ'DtaMumif;vnf; arharhaysmufaysmufjzpfaecJhwm tawmfMumygNyD/ waeYom;r,f tJ'DvkdrsdK;
ausmif;om;ausmif;olawGudk tdrfpmay;NyD; avhusifhcef;vkyfcdkif;wJh uav;&kyfav;awGukd eef;0wfeef;pm;awG
0wfqifay;NyD; tat;wdkuaf ewJh jrifuGif;rSm vlawG 0dkif;tkHMunfh&IaewJh AD'D,dkuvpfav;wck vlrIuGef,ufrSm
jrifvku d w
f meJY pdw0f ifpm;vdYk zGifhMunfhrdawmh vm;vm; toHcsJUpufeJY aMujimaewJhou
l vlawG wef;pDNyD; 0ifMuzdkY?
rwd;k MuzdkY? Mum;rjzwfMuzdkY ajymaewmjzpfNyD; uav;&kyfukd tat;wdkuaf ewJh trsdK;orD;u ]]awGv Y m;?
tat;aomufw,f/ odkufeef;&SifarmifESr emrfudef;aeygNyD/ vuftkycf sDNyD; vdk&mqkawmif;yg}} eJY ab;vlawGudk
&Sif;jyaewmAsm/ a&SUem;uvlawGuvnf; aiGzvm;xJudk tvSLaiGawG armufaeatmif xnfhNyD; vuftkyaf v;awG
csDvY/dk yg;pyfuvnf; wwGwfww G feJY odef;xD? oef;xDqBk uD; ayguf&ygvdk\/ omoemjyK&ygvdk\eJY
qkawmif;aewm/ ab;em;rSm &yfaewJh uav;wa,mufuawmh 0ifajym&Smw,f? t&kyf t&kyfeJY/ 'gayr,fh cke
tmabmiftm&if;oefoefeJY &Sif;jyaewJh trsdK;orD;u ]][Jh om;&JU/ t&kyf r[kwfb;l uGJY/ odu k feef;&SifarmifESruGJY/
tck[m emrfued f;aewm/ t&kyfu a&raomuf? tat;raomufbl;av}} eJY uav;udk jyef &efaxmifaeao;wm/
usaemfvnf; tawmfav; tHhtm;oihfoGm;NyD; [uf[ufyufyufudk &,farmrdygw,f/
bmoma&;ouf0if,HMk unfrI qdw k m vkyfpm;olawGtwGufawmh tawmfav;udk 0ifaiGajzmifhwJh enf;vrf; qdw k m
0efrcHcsifayr,fh t&Sw d &m;jzpfaewmawmh aocsmygw,f/
35
tao;pm; udk;uG,,
f MkH unfrIrsm;
bmrvkyfeJY? nmrvkyfeJYqdkNyD; t,kHvG,o f lawG wifoGif;wJh tqdkudk trsm;pk axmufcHMuwmeJY tJvt D ,ltq[m
twnfjzpfoGm;MuNyD; rlvu oem;u&kPmjzpfvdkY ae&may;xm;olawGudk jyefaMumufae&wJh tjzpfudk
uarmufur awGjY rif&avh&Sdygw,f/
aemufwrsdK;uawmh wpkHwa,muftaMumif;udk jyefvnfajymjyjzpfwJhtcgwdik f; av;pm;tm;uspdwf
jzpfay:apwJhtwGuf olwdkYudk atmufarhwoNyD; ol&Jaumif;udk;uG,rf I cyfqefqefjzpfay:vmwJh
ewfudk;uG,rf IrsdK;jzpfygw,f/ tJ'DxrJ Smqdk&if ppfo&l Jaumif;awG? pufrIvufrI twwfynm? aq;0g;twwfynm
pojzifh wrsdK;rsdK;udk xGef;xGef;aygufayguf&SdcJhwmaMumifh olwdkYtaMumif;udk jyefajymjywdkif; aESmif;vlawG
av;pm;twk,l tm;uszG,fjzpfapzdkY &nf&G,fcJh[ef wlygw,f/ yXrHtwwfeJY wzufurf;cwf
avhvmaygufajrmufcJhol bdk;bdk;atmif? bd;k rif;acgifwdkY? tif;prtwwf? orxtusifheJY aygufajrmufcJhol
bkef;awmfBuD;awGwdkY? ppftwwfrSm wzufurf;cwfcJhwJh ol&Jaumif;awG? olrwlatmif &JpGrf;owåd&SdNyD;
ppfyGJaygif;ajrmufrsm;pGm atmifjrifcJhwhJ ppfo&l JawGwYu dk kd atmufarhwojzpfapvdkwJhtaeeJY &kyfwt k jzpf
xkvkyfapcJh&mu &dk;&mjzpfoGm;cJhw,feJY wlygw,f/
tJ'Dvkd tao;pm; ud;k uG,frIawG[m jrefrmEdkifiHwckwnf;rSmwif &Sdwm r[kwfygbl;/ w&kwjf ynfrSmqdk&ifvnf;
ppfo&l Jaumif;awGudk ud;k uG,fMuwmawG &Sdygw,f/ taemufEdkifiHawGrSmqd&k ifvnf; pdefYb,folb,f0gqdkNyD;
EdkifiHtvdkuf ud;k uG,fMuwJh ol&Jaumif;awG &Sdygw,f/ tJ'DtaMumif;eJYywfoufvdkY aqG;aEG;rdwdkif;
owdxm;rdwmu ppfol&Jaumif; r[kwfayr,fh (ol&Jaumif;qefqef) wpkHw&maom rw&m;rIukd
qefYusiftHwk&if; aoqHk;oGm;wJhtcg tJ'Drw&m;rIudk vlYtzGJYtpnf;u tzefzef jyefatmufarhvkw d hJ oabmeJY
ay:aygufvmcJhwJh ewfu;dk uG,frIvk[ d mawGvnf; &Sdygw,f/ wavmuqdk&if taemufwkdif;om;
rdwaf qGwa,muf (olu jrefrmjynfudk tvnfa&mufcJhzl;NyD; ud;k uG,frIykHpHwrsdK;rSm tkef;oD;udk &Sdcdk;aewm
jrifcJhvkYd txl;tqef;jzpfNyD; usaemfhudk vmar;wmyg) u tdrfwiG f;tkef;taMumif; vmar;ygw,f/ wu,fqdk
tJ'Dvkd tao;pm; ud;k uG,frIawG? ewfudk;uG,rf IawGukd usaemf xJxJ0if0if ravhvmMunfzh l;ygbl;/ tJ'geJY
yg;pyf&mZ0ifawG? '@m&DawGt& Mum;zl;cJhwJh Zmwfvrf;udkyJ t&dk;&Sif;qHk;eJY jzpfEdkifacst&SdqHk;awGudk
pdwyf nmoabmt& cefYrSe;f MunfhMuygw,f/
tdrfwiG f;rif;r[m*D&dtaMumif;awmh tm;vH;k Mum;zl;MurSmyg/ yef;yJxak ewJh armifwifhw,f&JU yef;yJzdku
wlxkou H dk &Sifb&k ifjzpfolu eef;awmfuae Mum;w,f? 'Doil ,f cGeftm;BuD;vSygvm;vdYk awG;rdw,f?
aemufawmh 'Davmuf tiftm;BuD;ol waeYaeY ighxD;eef; vkyfBuHvmEdkifw,fvkYd pdk;&drfw,f/ NyD;awmh vlvTwNf yD;
zrf;cdkif;&mrSm armifwifhw,fu a&Smifaew,f/ tJ'geJY armifwifhw,f&JU ESrjzpfolukd odrf;ydkufNyD;
rdzk&m;ajrSmufw,f/ igwdkY aqGrsdK;awmfaeNyD; jyefvmcJhawmhvkYd taMumif;Mum;awmhrS jyefvmwJh armifwifhw,fukd
ao'Pfay;w,f? tpfukjd zpfol&JU tjzpfukd jrifNyD; &ifqdkYoGm;wJh ESru tpfukYu d dk rD;&dIYowfwmudk vdu k fckefcsw,f/
yg;uGuo f m;u tJ'Drdef;uav;udk vSrf;qGJNyD; wm;&mrSm qHyifav;yJ rDSvdkufvdkY rsufESmyJ usefaecJh&mu
a&TrsufESmewf&,fvdkY jzpfw,f/ armifwifhw,fu rif;r[m*D&dewf jzpfw,fvkYd qdkygw,f/
usaemfhpdwx f ifajym&&if vlawG&JU yifudk,pf dwfrSm rw&m;rIukd wenf;wzkHeJY wGef;vSefvw dk Jh twGif;tpÆswåoabm
yg&Sdw,feJY wlygw,f/ zdESdyf&ufpufrIawGudk &ifpnf;cHvm&wJt h cg wenf;wzkHeJY wGef;vSefvkpd dwf jzpfygvdrfhr,f/
olb Y mom yef;yJzdkvkyfief;eJY aumif;a&mif;aumif;0,f vkyfukid fpm;aomufaewJh armifwifhw,fudk &Sifbk&ifu
rqDrqdik f &efvkyfNyD; ESrjzpfou l dk rk'drf;ac:usifh (awmfaumufw,f qdkwmu vlMum;aumif;atmif?
em;cHomatmif ajym&wm/ b,frdef;uav;rSvnf; rcspfrESpfoufol oufMum;tdkeJY ud, k fvufESD;aESmcsifrSm
r[kwfb;l )/ aemufNyD; a,mufza& rif;eJYig aqGrsdK;jzpfNyD/ tm;vH;k cGifhvTww f ,f? jyefcJhawmhvkYd vdrfac:awmh
[do k aumifhom;u ]]rif;wdkY y&d,m,f iwifhw,f em;0,frvnf&Sm}} qdo k vdk a,mifayayeJY jyeftvm
tzrf;cH&NyD; rD;&dIUowfcH&wm/ tm;ud;k tm;xm;jyKae&wJh tpfukjd zpfolvnf; taoqd;k eJYao? udk,w f idk fvnf;
t&Suw f uGJ tusdK;enf;jzpf&wJh ESrjzpfou l rD;ykHxu
J dk vku d fckefqif;NyD; ao qdkawmh tJ'DacwfrSm &Sifb&k if&JU
vkyf&yfudk rauseyfol tawmfrsm;vdrfhr,f xifw,f/ jyefvnf; rajym&Jb;l / ZufjzwfcH&rSmud;k / 'Dawmh
rauseyfayr,fh NrdKodyfxm;&wJh tikHYpdwu f ae wenf;enf;eJY wefjyef&r,fvdkY pOf;pm;&if; ewfjzpfomG ;w,f
vkyfvku d &f if ud;k uG,frIt& oufnmS ay;Edkifaumif;&JUvdYk awG;rdw,f xifyg&JU/ aemufNyD; tmPm&Sdol&JU
37
11
Kimmel, M. S. (2000). The gendered society. New York: Oxford University Press.
39
12
Page, S. J., & Yip, A. K. T. (2017). Gender equality and religion: A multi-faith exploration of young adults’ narratives. European Journal of
Women’s Studies, 24(3), 249–265.
40
14
Hajj, M., & Panizza, U. (2009). Religion and education gender gap: Are muslims different? Economics of Education Review, 28(3), 337-344
15
Lussier, D., & Fish, M. (2016). Men, Muslims, and Attitudes toward Gender Inequality. Politics and Religion, 9(1), 29-60.
42
b,fvkyd Jjzpfygap? a,musfm;av;a&m? rdef;uav;yg vdiftF*g tpdwt f ydkif;udk vS;D jzwfcH&wm? twif;tMuyf
tEdkiftxuf jyKvkyfcH&wm? aoG;oH&J&J emusifjcif; a0'em cHpm;&wm? &ufaygif;tawmfMumwJhtxd
qD;roGm;Ekdifjzpf&wmawGaMumifh i,f&G,fpOfrSm jyif;jyif;xefxef wkefvIyfcHpm;&wJh Trauma rsdK;awGudk
woufwm &&SdoGm;Muavh&Sdygw,f/ aq;ynm pepewus avhusifhoifMum;rxm;wJholawGu
cGJpdwjf zwfawmufwmrsdK;rvdYk rvdv k m;tyfwJh tem&if;wmawG? roefY&Sif;wJh ud&d,mawGaMumifhvnf;
vltaotaysmufrsm;vSwJh "avhxHk;pHjzpfwmaMumihf vlt Y cGifhta&;tzGJYawG&JU a0zefaxmufjyrIukd cH&qH;k
tavhtxvdkYvnf; qdkEdkifygw,f/
a,musfm;vdift*Fg&JU ta&jym;vS;D jzwfjcif; "avhxHk;pH qdw k m[m atA&m[rf? tdkufZuf? ,mukyfwkY&d JU
xm0&bk&m;tay: ,kMH unfu;dk pm;jcif;eJY emrnf&cJhwJh atA&m[r®pfbmomw&m;awGjzpfwJh *sL;? c&pf,mef?
tpövmrfbmomawGrSm trsm;tm;jzifh vdu k femaqmif&GufMuwJh tavhtxjzpfygw,f/ urÇmwvTm;u
,Ofaus;rIvYt l zGYt
J pnf;awGrSm 'D"avhudk usifhoHk;aeMuqJjzpfNyD; vlrIppfwrf;wckt&qdk&if tJ'D"avhusifhoHk;wJh
vl,
Y Ofaus;rItzGYt J pnf; 21 ckxu J 4 ckaom ,Ofaus;rIawG[m arG;uif;pt&G,frSm
ta&jym;vS;D jzwfMuygw,f/ aemuf 10 ckuawmh vlysdKazmf0ifpt&G,rf Sm jzwfawmufMuNyD; wckuawmh
vlysdKjzpfNyD; tawmfMumrS jzwfawmufygowJ/h
'Dvkd ta&jym;vSD;jzwfwJh "avhudk bmvdYrk sm; 'Davmuf ta&;w,l&SdMuwmvJvkYd ar;vm&ifawmh xH;k pHtwdkif;
bmomw&m;aemufcH tawG;tac:awG a&m,Suaf ewmaMumifhygvdkY tvG,fajzqdk&rSmygyJ/ [D;b&l;awG&JU
or®musrf;pmt&rSmawmh vdifta&jym;vS;D jzwfjcif; qdw k m[m vlom;eJY bk&m;ocifwkYt d Mum; xm;&SdwJh
xifomjrifomjzpfaom uwdoufaovdkY urÇmOD;usrf; tcef;BuD; 17? ti,f 10? 11 eJY 14 wkYrd Sm
azmfjyxm;ygw,f/ taoG;roGef;&if tjypfvTwjf cif; r&Sd qdw k Jh pum;[mvnf; "r®a[mif;usrf;wavQmufrSm
yg0ifavh&SdwmaMumifh 'g[m rjzpfrae aqmif&Gu&f r,fh &dk;&mvdkYvnf; rSw, f lMu[ef wlygw,f/ tJ'Dt,luydk J
"r®&mZ0if yxrapmif tcef;BuD; 18? ti,f 25 rSmusawmh &efolukd atmifEdkifaomtcg atmifyGJ& ypön;f tjzpf
jzwfawmuf,lvmaom t&mvdkY qdx k m;jyefygw,f/ emrnfausmf aqmfvrGefb&k ifu 'g0dukd &efow l &m&JU
ta&jym;awG vS;D jzwf,laqmifvmzdkY apcdkif;&mrSm 'g0du 200 &JU ta&jym;awGudk ,lvmay;w,fvkYd qdkygw,f/
t"dubmomBuD;awGxJrSm ryg0ifyJ urÇmha'owcsdKU&JU MuufoD;xp&m &dk;&m"avhwcsdKUudk ajym&r,fqk&d if
ygyltme,l;*DeDu qrfb, D mrsdK;EG,fpkawG&JU vdifydkif;qdkif&m &dk;&m"avhawGudk ajym&ygvdrfhr,f/ rEkóynm&Sif
a'gufwm *Dvb f mh [m'f okawoejyKvkyfxm;wmjzpfNyD; tJ'DrsdK;EG,pf kawGrSm oli,fb0uae
vlysdKazmf0ifwhtJ cg wjcm;,Ofaus;rIawGrSm vdifwv l dkY qdkEdkifwhJ "avhxkH;pHrsdK; olwdkYqDrSm usif;yMuygw,f/16
tJ'guawmh ZD0toufaoG;eJY jynfah ew,fvkYd ,lqMuwJh t&G,af &mufNyD;ol&JU okufaoG;udk vlysdKazmf0ifpawGu
pm;oH;k &wmyg/ olwdkYt,l"avhrSmawmh 'g[m vdifwludpöeJY bmrS roufqkid fyJ wjcm;,Ofaus;rIawGrSm
xd;k uGif;rifaMumifxk;d MuovdkrsdK; rdrda,musfm;jzpfNyD? tdrfaxmifom;arG;jyKEdkifNyD qdkwJh trSwo f auFwtjzpf
,lqMuygw,f/ tJ'Da'oteD;w0dkufrSm aexdkifMuwJh r,fvmeD;&Sm;a'ou um&muD qdwk Jh
rsdK;EG,fpkawGrSmvnf; tvm;wlyJ vlBuD;olr&JU okufaoG; ryg0ifyJ uav;i,fawG vlvm;rajrmufb;l vdkY
rSw, f lMuNyD; vlysdKazmf0ifpt&G,?f rkwqf dwfyg;odkif;eJY toHMoNyD; BuD;aumif0ifNyDqkd&if ptdkudk
vdifqufqcH H&ygw,f/ tJ'Dvkd r[kwf&if a,mufsm;&ifhrmBuD;wOD; rjzpfEdkifvkYd rSw, f lMuwJh &dk;&m"avhxk;H pHawG
jzpfygw,f/
16
Herdt, G. H. (1987). The Sambia: Ritual and gender in New Guinea. New York: Holt, Rinehart and Winston.
43
17
Cassese, E., & Holman, M. (2016). Religious beliefs, gender consciousness, and Women’s political participation. Sex Roles, 75(9-10), 514-527
44
20
Kimmel, M. S. (1987). Men's responses to Feminism at the turn of the century. Gender & Society, 1(3), 261–283
46
21
Copeland, J. (2012).“Alan Turing: The codebreaker who saved ''millions of lives". BBC News Technology.
22
Richelson, J. T. (1997). A Century of Spies: Intelligence in the Twentieth Century. New York: Oxford University Press. p. 296.
49
24
Harari, Y. N. (2015). Sapiens : a brief history of humankind. New York :Harper.
52
25
Shermer, M. (1997). Why people believe weird things: Pseudoscience, superstition, and other confusions of our time. New York: W.H.
Freeman.
54
bmomw&m; qdkwmudk
omrmefvlawGu
wu,fh yuwd trSefw&m;vdYk rSw,
f lMuw,f
todOmPf&ifhusuf jrifhrm;olawGuawmh
wu,fh yuwd trSefw&m;vdYk r,lqMubl;
tkyfcsKyfoal wGuawmh
olwdkYtwGuf tifrwef toHk;0ifwhJ t&mvdYk
rSw,
f lMuowJh
tuf'Gyf *pfbGef
55
26
Dawkins, R. (1989). The selfish gene. Oxford: Oxford University Press.
56
27
Rousseau, J.-J., & In Frankel, C. (1947). The social contract. New York: Hafner Pub. Co.
57
taMumufw&m;eJY xdef;csKyfjcif;
bmomw&m; awmfawmfrsm;rsm;[m vlawGukd taMumufw&m;eJY xdef;csKyfzdkY tm;xkwfMuavh&Sdygw,f/ bmvdYk
tJ'Dvkd xdef;csKyf&ovJ qdkwJh taMumif;w&m;rsm;pGmxJu wckukd aumufEkwf&r,f&if taMumufw&m;[m
vlom;awG tygt0if owå0gawGudk oufwrf;&SnfapzdkY taxmuftyHhjzpfapwmaMumifhvdkY qd&k r,f xifygw,f/
'g[mvnf; xl;qef;wJh t,ltqawmh r[kwfjyefygbl;/ usaemfwkYd jrefrmpum;rSmqdk&if ]]aMumufwwf&if
&efuif;w,f}} qdw k mawmif &Sdygao;w,f/ wu,fawmh vlom;awGudkwif r[kwfygbl;/ taMumufw&m;[m
owå0g awmfawmfrsm;rsm;udk oufwrf;&Snzf dkY taxmuftuljzpfapygw,f/ Oyrm jcaoFw h aumif okYrd [kwf
jcaoFw h tkyfu pm;aomufNyD; <uif;usef&pfwJh uGsJEGm;taoaumifukd pm;aomufvdkwJh acG;t[m teD;em;rSm
pm;aomufNyD; tqD,pfaewh jcaoFt h kyfukv d nf; aMumuf&ygw,f/ tpmirf;aewkef; rawmfvkYd xudkuv f u
dk f&if
ud,k fusdK;enf;rSm r[kwfvm;/ taMumufveG fNyD; jcaoFhjrifwmeJY xGufajy;r,fqdk&ifvnf; aemufxyf pm;p&mu
b,fawmhrS xyfawGrY ,f qdw k m raocsmbl;av/ 'Dawmh t&JpGefYNyD; oGm;pm;rvm;? tpmwvkyftwGuf
pGefYpm;vGef;&mrsm; usaervm; qdw k mudk tJ'DacG;tu qHk;jzwf&ygw,f/ 'Dtpmudrk S rpm;&&if
toufrqufEdkifawmhbl;? trJvku d zf dkYvnf; cGeftmr&Sdawmhbl;qdk&if olt
Y wGuf a&G;cs,fp&m rsm;rsm;pm;pm;
r&Sdygbl;/ 'DacG;t&JU aoa&;&Sifa&;eJY ywfoufwJh ta&;BuD;wJh ckear;cGef;udk tJ'DacG;tudk,fwkid f ajzqdk&ygw,f/
tvm;wlygyJ? iSuaf ysmyifatmufrSm usm;opfawG tkyfpkvu dk f tdyfaysmfaewmeJY &ifqkdif&wJh arsmufawG[mvnf;
0if;rSJYarT;BudKifaewJh iSuaf ysmcdik fukd t&JpGefYomG ;pm;rvm;? tiwfcHvku d &f rvm;? oGm;&Edk;? pm;&Edk;? ajy;&Edk; pwJh
a&G;cs,frIawGtwGuf qHk;jzwf&jyefygw,f/ qdkvkw d mu taMumufw&m; uif;rJhvGef;&ifvnf; om;&JawG
vufcsufeJY aoqHk;&ovdk taMumufveG faejyef&ifvnf; tpmiwfjywfNyD; aoqHk;&rSm jzpfygw,f/
'DtpGef;ESpfzufudk a&SmifvJNT yD; rSefrSefuefuef a&G;cs,fEdkifwhJ owå0gawGuyJ &Sifoef&yfwnfzdkY? rsdK;qufawG
csef&pfxm;EdkifzdkY tcGifhtvrf; ydkrsm;rSm jzpfygw,f/
vlom;awG[m tckvuf&Sd tpmuGif;quf&JU xdyfqHk;udk a&muf&SdNyD; olwdkYudk tpmtjzpf yifrpm;oHk;r,fh
rsdK;pdwfr&Sdawmhb;l qdak yr,fh ESpfoef;aygif;rsm;pGmu qifhuJjzpfpOfeJYtwl tarGqufcHvmcJhwJh
vufpvufeawGudk taMumufw&m;eJY ywfoufvdkY 'DaeYxw d idk f jrifawGY&qJvdkY qdkEdkifygw,f/ emrnfausmf
&lyaA'ynm&Sif um;vf aq*if&JU {'ifO,smOfxu J rD;e*grsm; qdw k Jh pmtkyfrSm vlom;awGawG[m y&dkif;rdwaf c:
vlwlrsdK;pdyfawGuae qifhuJajymif;vJvmcJhMuolrsm;yDyD olwkdY&JU tkyfpkzGJUaexdkifMuwJh tavhtxudk &&SdcJhovdk
OD;aESmufx?J aoG;om;xJ? rsdK;&dk;ADZxJudk t&dk;pGJaewJh xdwfvefYaMumuf&GHjcif;awGvnf; wygwnf;
tarGqufcH&&SdcJhygowJh/ vlom;awGrSm qifhuJjzpfpOfqkdif&m taMumufw&m; 3 rsdK; &Sdw,fvdkY aq*ifu
qdyk gw,f/
yxrqH;k taeeJY vlom;awG[m tjrifhudk aMumuf&GHUxdwfvefYMuygowJh/ vlom;awG&JU bd;k bGm;rsdK;pdwfawG[m
olwdkYxuf cGeftm;? t&G,t f pm; tvGefBuD;rm;wJh EdkYwdkufowå0gBuD;awGeJY wGm;oGm;owå0gBuD;awG&JU
ab;&efuae uif;vGwaf tmif nbufqdk&if tifrwef jrifhrm;wJh opfyifBuD;awGay:rSm wufa&muf
tdyfpufcJh&[ef wlygw,f/ tJ'Dvkd jrifrh m;wJh opfyifBuD;awGay:rSm tdyfpufvYdk EdkYwdkuo f wå0gBuD;awGeJY
wGm;oGm;owå0gBuD;awG&JU wdu k fckdufcH&rIuae uif;vGwfavsmhyg;oGm;wmawmh rSefyg&JU? urÇmajrBuD;&JU
qGiJ iftm;[m olwdkYtwGuf aorif;wrmefjzpfrSef; rodvnf; jzpfvmcJhykH &ygw,f/ wu,fvkYrd sm; tdyfaysmfae&if;
jyKwfusoGm;vdkuv
f dkYuawmh udpötwHk;yJuk;d / 'DtaMumufw&m;[m b,favmufxdatmif t&dk;pGJaeovJqkd&if?
60
29
Sagan, C. (1977). The dragons of Eden: Speculations on the evolution of human intelligence. New York: Ballantine Books.
61
30
Freud, S. (1978). The standard edition of the complete psychological works of Sigmund Freud. Volume XIX (1923-26) The Ego and the Id and
Other Works. Strachey, James., Freud, Anna, 1895-1982,, Rothgeb, Carrie Lee, 1925-, Richards, Angela., Scientific Literature Corporation.
London: Hogarth Press. ISBN 0701200677.
63
ADZpdw?f oDvpdww
f YdkeJY tm&kHaMumaA'
apmapmu ajymoGm;cJhwJh tpf'f? tD*dkeJY plygtD*dk t,ltawGukd tm&kHaMumaA'eJY OD;aESmufzGJYpnf;ykHt&
cE¨maA'qdkif&m tcsuftvufawGuvnf; axmufcHaew,fvkYd qdEk dkifr,f xifygw,f/ avmueDwdawG?
vlrIusifh0wfawGeJY vlt Y zGJYtpnf;twGif;rSm b,fvdkjyKrlaexdkifMuzdkYqdkNyD; qdq
k ;Hk rrIawG? bmomw&m;&JU
xdef;ausmif;rIawG? w&m;Oya'&JUxdef;ausmif;rIawG b,fvkyd J&Sdygap? vlom;awG[m tqifhedrfhowå0g
tqifhtwef;uae qifhuJw;dk wufajymif;vJvmcJhMuolrsm;yDyD tcGifhta&;&wmeJY ADZt&dkif;pdwu f dk xdef;csKyf&
cufcJwwfwhJ oabmudk pwefav rDvf*&rf&JU emcHrIqef;ppfjcif; okawoeeJY zdvpf Zifbm'dk&JU pwef;zdkY'f
tusOf;axmifprf;oyfcsufwkYdrSm tao;pdwf azmfjycJNh yD;ygNyD (pma&;ol&JU 2014 ckESpfxw k f ]]21 &mpk
vlrsdK;wHk;owfjzwfrI jyóem? emcHrI tEÅ&m,fESifh pwef;zdkY'f tusOf;axmif prf;oyfcsuf}} pmtkyfrSm tao;pdwf
zwf&IEdkifygw,f)/
rzwf&ao;ol? zwfzdkY tcsdef&Sm;yg;aeolawGtwGuf tusOf;csKyfqdk&&if pwefav rDv*f &rf[m
rSwOf mPfprf;oyfzdq kY dkNyD; ausmif;om;tjzpf prf;oyfcHr,foh leJY q&mtjzpf prf;oyfcHr,fo
h lawGudk
zdwaf c:cJhygw,f/ ausmif;om;awG&JU rSwOf mPfudk q&mjzpfolu ppfaq;&r,f qdNk yD; zdwaf c:cJhwmyg/
ausmif;om;jzpfol[m ukvm;xdik fckHrSm vQyfppfusOfpufeJY vufukd wyfqifay;cHxm;&rSmjzpfNyD;
rSwfOmPfppfar;wJhtcg rSm;,Gif;ajzqdkrdcJh&if q&mjzpfolu usOfpufwdkYNyD; 'Pfcwfapr,fh prf;oyfrI jzpfygw,f/
'gayr,fh trSefwu,f ppfaq;wmuawmh a&cJwkH;rsufESmeJY prf;oyfcef;0wf&kHjzLudk 0wfqifxm;wJh
okawoetBuD;tuJu prf;oyfcHausmif;om;jzpfol touftEÅ&m,fpkd;&drfEdkif&avmufwJh taetxm;xd
q&mjzpfolu vQyfppfusOfpufwdkYcdkif;ygw,f/ prf;oyfcHausmif;om;u o&kyfaqmifyJjzpfNyD; ppfaq;wmu
q&mtjzpf o&kyfaqmif&wJhol[m b,favmufxd trdefYudk emcHovJ? rdrd&JU oabmqE´eJY rudkufnw D wJh dkif;
trdefYay;vmwJt h cg b,favmufemcHrI&SdovJ qdkwmudk ppfaq;prfoyfwm jzpfygw,f/ rprf;oyfcifwkef;u
ynm&SifawG 0dkif;0ef;cefYrSef;csuft& 5 &mcdkifEeI f;eJYatmufyJ olwyg;udk touftEÅ&m,fjzpfapwJt h xd
vQyfppfusOfpufeJY a&Smhcfwdkufr,fvdkY a[mudef;xkwMf uayr,fh wu,fprf;oyfawmh 60 &mcdkifEIef;eJYtxuf
trdefYemcHMuwmudk tHhtm;oifhzG,f awG&Y SdcJh&ygw,f/ *smreDEdkifiH? jrL;epfNrdKUrSmqd&k if 90 &mcdkifEIef;ausmf
pHcsdefwifcJhw,fvdkY qdkygw,f/ 'g[m vlom;awGtaeeJY rdrd wm0efcHzdkY rvdb k l;vdYk qdw
k meJY olwyg;tay:
&ufpuf&JwJh? trdefYemcH&JwhJ oabmukd azmfaqmifaewm? ADZt&dkif;pdw[ f m zdrxm;wmeJY <uwufvmwmvdkY
31
pdwyf nm&SiftcsdKUu aumufcsufcsMuygw,f/
zdvpf Zifbm'dk&JU pwef;zdkY'ftusOf;axmifprf;oyfcsufrSmqd&k ifvnf; ausmif;om;vli,fawGudk usyef;oabm
tkyfpkESpfpkcGJNyD; wpkukd tusOf;om;tjzpf? wpkudk tusOf;axmif0g'gtjzpf o&kyfaqmifcdkif;Munfhygw,f/
yxrydkif;rSmawmh cyftrf;trf;jzpfaecJhMuNyD; 'kwd,aeYrSm tusOf;om;awGu axmifqcl JhMu&mrSm
axmif0g'gawGu tusOf;om;awGudk zdzdpD;pD; udik fwG,fzdkY tm;xkwfcJhMuNyD; trsdK;rsdK; ynmay;Muygw,f/
jyóemaumif qdo k lawGudk pm;aumif;jcif; rpm;&? tdyfaumif;jcif; rtdyf&atmif ynmjyMuygw,f/
pmtkyfAD&dkawGudk toH;k jyKNyD; wdu
k fydww
f mrsdK;awG jyKvkyfMuygw,f/ prf;oyfrIukd tccsdeftawmfMum jyKvkyfzdkY
&nfrSef;xm;cJhayr,fh &ufydkif;tenf;i,ftwGif;rSmyJ prf;oyfcH tusOf;axmifom;awGeJY axmif0g'gawG[m
trSefwu,f tjyifbufuolawGvdk jyKrlvmMuNyD; &ufpufwJh ESdyfuGyfrIawG usL;vGefvmvdYk okawoeudk
apmapmpD;pD; &kwford f;cJh&ygw,f/ &&SdcJhwJh oifcef;pmuawmh vlom;awG[m rdrd&JU wm0efvdkY
31
Milgram, S. (1963). Behavioral Study of obedience. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 67(4), 371–378.
64
32
Haney, C., Banks, W. C., & Zimbardo, P. G. (1973). "A study of prisoners and guards in a simulated prison". Naval Research Review. 30: 4–17.
65
OD;aESmufeJYtm&kHaMumaA't& qdv
k jdk cif;jzpfNyD; qpf*refz&GdKuf&JU tpf'f? tD*dk? plygtD*dk t,ltqeJYqdk tawmfav;
33
eD;pyfr,f xifygw,f/
(aygvf rufuvif;&JU t,ltqudk aemufxyf okawoeawG xyfrjH yKvkyfNyD; wcsdKUt,ltqawGtay:
rGrf;rHcJhwmawG? wnf;jzwfcJhwmawGvnf; &Sdygw,f/ ynm&SifwcsdKU&JU tjrifuawmh 'g[m tvGeftuGsH
&dk;&Sif;atmif zefw;D ypfjcif; Oversimplify vkyfovdk jzpfaew,fvkYd qdkMuayr,fh ynm&yfavmuxJu r[kwfyJ
&dk;&dk;omrmefpmzwfolawG em;vnfv, G fatmif &dk;&Sif;wJh wifjyrIvdkY ,lqolawGvnf; &Sdygw,f)
tay:rSm ajymoGm;cJhwJh pdwfynmqdik f&m tajccHt,ltqawG? OD;aESmufeJY tm&kHaMumaA'qdik f&m t,ltqawGudk
jyefvnfNcHKikH&r,fqdk&if vlwOD;csif;pD&JU pdwx f JrSm? OD;aESmuftodOmPfxJrSm pdwfynmoabmw&m;t&?
tm&kHaMumaA't& vGefqJjG cif;oabmawG yg0ifaeNyD; 'gawG[m ESpfoef;aygif; axmifeJYcsDNyD; jzpfyGm;cJhwJh
qifhuJjzpfpOf&JU tusdK;qufawG (aumif;wma&m? qd;k wmyg) om jzpfw,f/ b,fvdk aumif;uifwrmef&JU
apmifha&Smufaz;rrIawG? apwefewfqdk;&JU aoG;aqmifjzm;a,mif;rIawGeJYrS rywfoufyJ tEkynmorm;awGu
wifpm;zGJYEGJYMuwJt
h ay: vlawGu wdu k f&dkuf twH;k vdku?f twpfvku d f t"dyÜm,fzGifhqzdk dkY tm;xkwfrIuaewqifh
vGrJ Sm;pGm rSw,f lMucJhwJh tawG;tac:awGqdk&if yuwdw&m;eJY ydkNyD; eD;pyfEdkifr,f xifygw,f/
33
MacLean, P. D. (1990). The triune brain in evolution: Role in paleocerebral functions. New York: Plenum Press.
66
bmomw&m;tay: vlrIaA'tjrif
vlrIaA'ppfwrf;awGt& a,bk,soabmNcHKajym&r,fq&dk if qif;&JNyD; wDxGifzefw;D rI OmPfpGrf;enf;yg;wJh?
y#dyu©ppfyGJawG tqufrjywf jzpfyGm;aewJh EdkifiHawG? twwfynmedrfhyg;NyD; vlYtcGifhta&; tm;enf;wJh
EdkifiHawGrSm wlnDwhJ tcsufuawmh bmomw&m; tvGefukid f;&dIif;Mujcif; jzpfygowJ/h bmomw&m;eJY
xdawGjY cif;[m uav;i,fawG&JU vlrSef;odwwfcgp tcsdefawGrSmuwnf;u pwifchJNyD; vufOD;q&mawGjzpfwJh
rdbawG[m uav;i,f&JU bmomw&m; ,kMH unfrItay: vTrf;rdk;rI t&Sdq;Hk olawGyJ jzpfygw,f/
vlt Y jyKtrlqk&d if&m ynm&SifawG&JU tqdt k &awmh uav;i,fawG[m touf 7 ESpf t&G,rf wdkifcifrSm
rdom;pk0ifawGqDuae t"du oif,Ml uygw,f/ oif,lw,f qdw k Jh ae&mrSm twkjrif? twwfoif qdw k mrsdK;
tygt0if rodvdkuf? rodygyJ xdawGYrIawGuwqifh oif,w l mrsdK;jzpfNyD; ausmif;pmoifcef;vdkrsdK; oif,rl Iudk
qdv k w dk m r[kwfygbl;/ oif,w l Jh ae&mrSm bmomw&m; qdw k mcsnf;yJawmh r[kwfb;l vdkY qd&k rSmjzpfNyD;
vlrIaygif;oif;qufqHjcif; tawG;tjrifawG? usifh0wfoDvydkif; t,ltqawG? avmueDwad wG?
EdkifiHa&;tawG;tac:awGxd yg0ifygw,f/ touf 14 ESpft&G,f0ef;usifxq d dk&if uav;i,fawGudk vTrf;rdk;rI
t&SdqkH;uawmh olwdkYaygif;oif;qufqw H Jh rdwaf qGoli,fcsif;awGvdkY qdMk uygw,f/ tJ'DaemufrSmawmh rD'D,m
Mum;cHenf;vrf;aygif;pkHuae oif,al vhvmMuygowJ/h 34
tJ'DtcgrSm bmomw&m;eJY ywfoufwJh tawG;tjrifawG[m vlwa,muf arG;zGm;&m yx0Da'o? wdik f;EdkifieH JY
tvGefukyd J qufpyfrI &Sdwmudk awG&Y rSm jzpfygw,f/ jrefrmEdkifiHrSm arG;zGm;vmolwOD;[m trsm;pk ud;k uG,fwJh
Ak'¨bmom0ifjzpfzdkY &mcdkifEIef; tvGefrsm;ygvdrfhr,f/ ta&SUtv,fydkif;a'ou tm&yfEdkifiHawGrSm arG;zGm;vmol
uav;i,fwOD;tzdkY tpövmrfbmom0iftjzpf BuD;jyif;vmzdkY &mcdkifEIef; tvGefrsm;ygvdrfhr,f/ taemufOa&myeJY
tar&duef? uae'gEdkifiaH wGrSm arG;zGm;vm&ifawmh c&pf,mefjzpfzdkY &mcdkifEeI f; rsm;ygvdrfhr,f/ awmifOa&myeJY
awmiftar&duEdkifiHawGtzdkYq&dk ifawmh uwfovpfbmom0ifjzpfzdkY &mcdkifEIef; rsm;ygvdrfhr,f/ b,fae&m
b,fa'o? b,fwkid f;EdkifiHrSm vlwOD; arG;zGm;vmw,f qdw k m[m ol ud;k uG,fr,fh bmomw&m;udk
tqHk;tjzwfay;zkdY &mcdkifEIef; tawmfrsm;rsm;udk ae&m,lxm;ygowJ/h
tJ'gqdk jrefrmEdkifiHrSm &SdaeMuwJh c&pf,mefawG? rlqvifawG? taemufOa&myu c&pf,mef r[kwfoal wG?
ta&SUtv,fydkif;u rlqvif r[kwfoal wGudka&m b,fvkdvkyfrvJvdkY ar;csifMuygvdrfhr,f/
vlrIaA'ynm&SifawG&JU awG&Y SdcsufawGu txl;tqef;awmh r[kwfygbl;/ vlwa,muf&JU bmomw&m;tay:
aemufxyf oufa&mufrIt&Sq d ;Hk uawmh arG;zGm;vmwJh rdom;pkygwJh/ urÇmh&JU b,fae&m? b,fa'orSmyJ
aexdik fygap? Ak'¨bmom0if rdbawGuae arG;zGm;vmwJh uav;i,f[m Ak'¨bmom0ifjzpfzdkY tawmfav;
&mcdkifEeI f; rsm;ygvdrfhr,f/ c&pf,mefESpfjcif;rdbawGuae arG;zGm;vmwJh uav;i,f[m ESpfjcif;c&pf,mefjzpfzdkY
&mcdkifEeI f; tawmfrsm;ygvdrfhr,f/ tpövmrfrdbawGuae arG;zGm;vmwJh uav;i,fawG[mvnf; tpövmrf
bmom0iftjzpf BuD;jyif;vmzdkY &mcdkifEIef; tawmfrsm;ygvdrfhr,f/ uwfovpfbmom0if? rmrGef? a,a[m0g?
t*Fvu d ef? rufo'pf? atmfoadk 'ghpf pojzifh b,fvkb d momw&m;yJ jzpfygap? tJ'Dbmomw&m;
ud;k uG,folawGuae arG;zGm;vmwJh uav;i,f[m rdbudk;uG,w f Jh bmomw&m;udk ud;k uG,fzdkY &mcdkifEIef;
tvGefrsm;jym;vSygw,f/ 'g[mvnf; xif&Sm;jrifom&SdvSwJh t,ltqygyJ/ rdbawG[m olwdkY i,fpOfu
34
Siegel, L. J. & McCormick, C. (2016). Criminology in Canada: theories, patterns, and typologies, Nelson Education, Toronto.
67
aumif;uifbkHu tysdKpifawGeJY b,fvkpd Hpm;&rSmwkef; qdw k mrsdK; ud;k ,dk;um;&m; ar;cGef;awGudk ar;wmyg/
tJ'Dvkt d cgrsdK;rSm acwfynmtawmftwef wwfajrmufNyD; tv,ftvwftawG;tjrif? vpfb&,form;
rdbawGuawmh uav;udk obm0usus? ,kwdå&Sd&Sd? usdK;aMumif;qDavsmfatmif BudK;pm;&Sif;jywwfMuayr,fh
a&S;&dk;pGJt,lo;D ol acwfynmeJY tvSrf;a0;ol rdbawGuawmh uav;i,fawG&JU ar;cGef;awGudk ausvnfatmif
rajz&Sif;ovdk i&JBuD;r,f? bk&m;ocif 'Pfcwfvdrfhr,f qdw k mrsdK;eJY Ncdrf;ajcmufNyD; pl;prf;avhvmpdwf?
a0zefqef;ppfpdwu f dk oif;uGyfypfvdkuMf uygw,f/ jyefvnfapm'u rwuf&JawmhwhJ uav;i,f[m
taMumufw&m;&JU armif;ESifjcif;eJY jyefvnfa0zefqef;ppfjcif; uif;rJhwJh oifMum;jcif;atmufrSm
bmoma&;q&mawG? rdbawG ajymqdkorQudk tppfaq;? tar;jref; r&Sd vufcHomG ;apwJh pdwt f aqmufttkHwck
pGJNrJcdkifrmoGm;apwJh taMumif;w&m;[m cyfa0;a0;xd vdu k f&SmzdkY vdt
k yfr,f rxifygbl;/ acwfynmwwf
vpfb&,frdbawGuae aygufzGm;vmwJh uav;i,fuawmh t&m&mudk oifhwifhatmif rQwawG;jrifwwfwhJ
tavhtusifhudk &&Sdvmygvdrfhr,f/35
tJ'DtcgrsdK;rSm rwlnDwJh rdbtodkif;t0dkif;uae aygufzGm;vmwJh uav;i,fawG&JU
bmomw&m;udik f;&dIif;rI[mvnf; tcsdefeJYtrQ uGm[oGm;ygawmhw,f/ rsdK;qufwckNyD; wck
ajymif;vJvmwmeJYtrQ bmoma&;eJY EdkifiHa&;udk cGJjcm;&IjrifEkdifNyD; Secular jzpfwhJ rsdK;qufawG[m olwdkY
om;orD;awGudkvnf; tvm;wl bmoma&;eJY EdkifiaH &; cGJjcm;&IjrifEdkifzdkY oifMum;ay;NyD; ydkNyD; Secular jzpfwJh
rsdK;qufawGtjzpf xdef;ausmif;ay;zdkY tvm;tvm rsm;ygw,f/ bmoma&;eJY EdkifiHa&;udk a&m,SuNf yD; a&S;&dk;pGJ
t,ltq jyif;xefwh?J rd&dk;zvmxHk;wrf;pOfvmorm;awG[mvnf; olwdkYrsdK;qufawGudk tvm;wl
t,lo;D olawGtjzpf BuD;jyif;vmapcJhygw,f/ tJ'DtcgrSm tcsdefMumvmwmeJYtrQ a&S;&dk;pGJol rsdK;qufawG[m
ydkrdk a&S;&dk;pGJvmMuNyD; vpfb&,f0g'DawGu ydkrdk vpfb&,fqefvmMuw,fvkYd vlrIaA'ynm&SifawGu
aumufcsufqGJMuygw,f/ tJ'Dvkd vlwOD;csif;pDeJY wnfaqmufxm;wJh wdik f;EdkifiHawGrSmqdk&ifvnf; a&S;&dk;pGJ
trsm;pk aexdkifwhJ wdkif;EdkifiHawGu ydkrdka&S;&dk;pGJ? t,loD;vmMuNyD; vpfb&,f0g'DawG trsm;pkeJY
wnfaqmufxm;wJh vpfb&,fwdkif;EdkifiaH wG[mvnf; ydkrdkvGwv
f yfwJh vpfb&,f0g'udk
wnfaqmufvmEdkifMuygw,f/
qef;opfwx D GifwmawG? a0zefppfaMumwmawG[m avmu"gwfoyd ÜHenf;eJY ydkNyD; udu k fnDwmrvdYk tJ'Dvdk
t,ltq tm;aumif;wJh vlt Y zGJYtpnf;awGrSm avmu"gwfoyd ÜHynmawG xGef;um;vmr,f? bmomaygif;pkH?
vlrsdK;aygif;pkH pkaygif;aexdkifEdkifr,fh 'Drdkua&pDeJY vlt Y cGifhta&; pHcsdefpHEIef;awG jrifhrm;vmr,f? vlom;qefwJh
vlrIpHEIef;awG? Oya'pdk;rdk;rIawG wnfaqmufEdkifzdkY tcGifhtvrf; ydkrsm;wmaMumifh at;csrf;wnfNidrfwJh
vltY zGJYtpnf;w&yfukd wnfaqmufzdkY odyfcJ,Of;r,f rxifygbl;/ a&S;&dk;pGJNyD; acwfaemufjyefqJG
vltY zGJYtpnf;awGrSmawmh wDxGifzefwD;rI enf;yg;r,f? y#dyu©aygrsm;r,f? wif;MuyfwhJ vlrIpHEIef;awGeJY
rGef;MuyfaeEdkifNyD; 'Drdkua&pDeJY vl&Y ydkifcGifh pHcsdefpHEIef;awG edrfhyg;oGm;r,f qdw k mawmhjzifh awG;jrifMunfhzdkY
odyfrcJ,Ofvb S l; xifygw,f/
35
Kelly, J. and De Graaf, N. (1997). National Context, Parental Socialization, and Religion Belief: Results from 15 Nations, American Sociological
Review, 62(4), 639-659.
69
bmomw&m;tay: rIcif;aA'tjrif
vlrIaA'eJY qufpyfaewJh aemufxyf ynm&yfe,fy,fwckuawmh rIcif;aA'vdkY qdkEdkifr,f xifygw,f/
rIcif;aA'rSm "avhxHk;wrf;pOfvmeJY ud;k uG,f,kHMunfrI[m oufa&mufrI wpkHw&m&SdaMumif; vlrIaA'ynm&Sif
a&mbwf rmwef&JU vlrIzdtm;oDtdk&DeJY ywfoufvdkY 'Dae&mrSm enf;enf;avmuf ajymcsifygw,f/ Strain Theory
udk tvG,fjyefqkd&&if vlrIzdtm; (wif;tm;) 'Pf oDtdk&D&,fvdkY jyefqkdEdkifr,f xifyg&JU/ 'Dot D dk&D[m
emrnfausmf vlrIaA'eJY rIcif;aA'ynm&Sif a&mbwf rmwef (Robert Merton) &JU pHEIef;rJhoDtdk&D Anomie Theory
uae qif;ouf tajccHygw,f/ Anomie qdkwmu acgrpum;vHk; a nomos uae qif;oufvmwmjzpfNyD;
36
without norms qdkwJh t"dyÜm,fjzpfygw,f/
36
Merton, R. (1938). Social Structure and Anomie. American Sociological Review. 3 (5): 672–682.
70
awGjY rif&rSm jzpfygw,f/ 'gayr,fh vH;k 0ypfy,fEdkifvm; qdak wmh b,folrSawmh tvHk;pkH rypfy,fEdkifb;l ayghav/
'Dawmh jzpfEdkifwJh enf;vrf;awGeJY&orQ atmifjrifatmif tm;xkwfMuNyD; t&rf;jrifhrm;wJh &nfrSef;csufrsdK;awGudk
tm;rxkwfyJ aeMuwmrsdK; awG&Y avh&Sdw,f/ 'DcsOf;uyfenf;udk usifhoHk;olawGuadk wmh Passive Poor vdYk
ac:qdkMuavh&Sdw,f/
vufajrSmufqkwfcGmjcif;enf;vrf; (Retreatism)
toufcE¨mwnfNrJjcif;eJY ,kHMunfjcif;
usaemfwdkY vlom;awG[m cyfi,fi,fwkef;uwnf;u t,kHvG,v f mcJhMuovdk touf&vmwJt h cgrSmvnf;
t,kHvG,af eqJvdkY qdEk dkifavmufwhJ taMumif;t&mawG rMumcPqdo k vdk Mum;odjrifawG&Y avh&Sdygw,f/ tJ'Dvdk
jriforQ? Mum;orQudk t,kv H G,fwwfjcif;[m trJvku
d jf cif;? opfo;D opfOcl;,l toufarG;0rf;aMumif;jyKwJh
ajcovHk;tdrfwkid f oGm;vmaexdik fcJhMuwJh usaemfwYdk bd;k ab;awGtzdkY toufcE¨mwnfNrJjcif;twGuf
taxmuftuljzpfapcJh[ef&Sdw,fvkYad wmh rEkóaA'ynm&Sifrsm;u axmufcHajymqdkavh&SdMuygw,f/
usaemfwdkY vlom;awG[m olwdkYjriforQ? Mum;orQawGtay: trSefvkYd ,lqNyD; ,kMH unfwwfMuygw,f/
wu,fawmh 'gu obm0vnf; usygw,f/ a0zefqifjcifNyD; oHo,eJY &Ijrifwm? avmu"gwfodyÜHenf;awGeJY
qef;ppfwmawGuom obm0xuf ydkrdkwJh tm;xkwfrIrsdK;vdkY qdEk dkifr,f xifygw,f/ 'guvnf;
txl;tqef;awmh r[kwfjyefygbl;/ vlom;awG&JU OD;aESmufeJYtm&kHaMumjzpfwnfrIrSmudu k 'Dvdkok;H oyf
aumufcsufqGJwhJ y&kd*&rfawG yg0ifvmcJhNyD;om;rvdYq
k kNd yD; El&dkbkt d dkavmf*spfac: tm&kHaMumeJY
ZD0aA'ynm&SifawGu oH;k oyfMuygw,f/ vlom;awG&JU wd;k wufzGHNzdK;rIjzpfpOfwavQmufrSm
taxmuftultjzpfqk;H t&mudk azmfjyygqdk&if jzpf&yfawGudk avhvmrSwo f m;rdNyD; csdwfqufaygif;pnf;
awG;awmjcif; jyKvkyfay;wJh Pattern Recognition udkyJ axmufjy&vdrfhr,fvkYd ynm&SifawGu qdak vh&Sdygw,f/
jzpf&yfwck[m jzpf&yfwckeJY qufpyfrI&Sdw,fvdkY owdjyKrdwJhtcg tvm;wl jzpf&yfrsdK; wpkHw&m xyfrH
jzpfay:vmwdik f; odjrifcJhzl;wJh aemufqufwJjG zpf&yfrsdK;udk awG;,lcefYrSef;EdkifzdkY tm;xkwfcJhjcif;[m vlom;awG&JU
ordkif;wavQmufrSm wd;k wufrIjzpfapjcif;&JU armif;ESiftm;w&yfjzpfr,fqdkwm apm'uwufp&m rvdkygbl;/
'gayr,fh taMumif;t&mwckeJY taMumif;t&mwck? jzpf&yfwckeJY jzpf&yfwck qufpyfovm;qdw
k mudk
rSefuefatmif oHk;oyfzdkY qdw
k muawmh tawmfhukd rvG,fulwJh udpöyJ jzpfygvdrfhr,f/
vlom;awGrSmvnf; tvm;wl jzpf&yfrsdK;awG ordkif;wavQmuf awGBY uHKcJh&kHwifru 'DaeYacwf? 'DaeYtcsdefxdawmif
tvm;wl t,ltqawG urÇmtESHY jynfEh Suaf er,f qdw k m usaemf ajym&Jygw,f/ tpdrf;&ifha&mif ukwftusÐav;
0wfoGm;r,fqdk&if tvkyftifwmAsL; tqifajyavh&Sdw,f? oGm;r,fh vmr,fh c&D;rSm teufa&mifaMumifwaumif
jzwfavQmufoGm;&if uHq;dk rdk;arSmifjzpf&yf wpkHw&m jzpfawmhr,f? tdrfu om;ti,fq;Hk
aexdik fraumif;jzpfwm[m remvdkolwOD;OD;u pkef;ua0twwfynmeJY jyKpm;vdkuw f maMumifh jzpfr,f?
'grSr[kwf olarG;zGm;wkef;u awmapmifhawmifapmifhewfudk od;k oli,feJY ,ZfylaZmfzdkY rwwfEdkifcJhwmaMumifh
jzpfr,f pojzifh pojzifh rqH;k EdkifwhJ pm&if;awGudkawmh &Gwrf jyawmhygbl;/ 'g[m txl;tqef;vnf; [kwfawmh
r[kwfygbl;/ vlom;awG[mvnf; cdkawGvdkyJ rdrd vdv k m;awmifhwrI wpkHw&m jynfah jrmufoGm;wJhtcg
wpkHwa,mufursm; olwYdk vdt k ifukd jznfq
h nf;ay;vdkuo f vm;? tJ'Dvkd rdrd&JU tvdq k E´ukd
jznfqh nf;ay;Edkifolwa,muf ESpfoufwhJ t&mwpkHwckurdk sm; jyKvkyfvku d frdovm;qdNk yD; tqdyk g jzpf&yfeJY
wdu
k fqdkifwhJ vkyf&yfudk qufvuf aqmif&Guf&if ckeajymwJh t,loD;jcif;awG pwif jzpfay:vmcJhygawmhw,f/
yxrajymwJh taMumif;t&mudk jyefaumuf&r,fqdk&if vlom;awG[m jzpf&yfwpkHw&meJY aemufxyf jzpf&yf
wpkHw&mudk qufpyfrI &Sdr&Sd tm;xkwf&mrSm ordkif;wavQmufrSm trSm;ESpfrsdK;eJY &ifqidk fjzwfoef;cJhMu&ygw,f/
tJ'DtaMumif;t&mtay: aumufcsufqJw G kdif; jzpfEdkifacs xGufay:vmwmuawm wu,fwrf; av;rsdK;yg/
yxrjzpf&yfeJY 'kw,d jzpf&yf qufpyfrI &Sdw,f odkYr[kwf r&Sdbl;vdkY rSefuefpGm qHk;jzwfEdkifcJhwdkif; trSef&v'f
ESpfrsdK; xGufygw,f/ 'gudk z,fxkwv
f udk f&if yxrjzpf&yfeJY 'kw, d jzpf&yf qufpyfrI r&Sdwmudk qufpyfw,fvdkY
73
37
Shermer, M. (2011). The believing brain: From ghosts and gods to politics and conspiracies--how we construct beliefs and reinforce them as
truths. New York: Times Books.
38
Skinner, B. F.( 1947). Superstition in the Pigeon, Journal of Experimental Psychology 38.
74
yga&'dkvD,m
a&SUb0? aemufb0? aovGefjcif;tjcm;rJh? oHo&m qdkwJh t,ltqawGudk ckeajymoGm;wJh ud, k fpGJvrf;olawG&JU
ykH&dyf? toHawGeJY wGaJ y;vdkufwJhtcg trSefwu,f r&SdwJh t&mawGudk trSefwu,f &Sdovdk jzpfoGm;apEdkifwJh
taMumif;awGudk ajymoGm;cJhNyD;ygNyD/ tckwcgrSmawmh usaemfwdkY&JU tjriftm&kHuae trSefwu,f &Sdayr,fh
&SdwJhtwdkif; rjrifapyJ usaemfwYdk woufvk;H tuGsrf;w0if &SdcJhNyD;om;jzpfwJh vlrsufESmudk jrifawGYapwJh
taMumif;udk cPavmuf ajymcsifygw,f/ trSefwu,f r[kwfygyJ rdrd&JU pdwftxifeJY rsufESmykHoP²mefawG
awGjY rif&wmudk yga&'dkvD,m Pareidolia vdkY ac:ygw,f/ yga&'dkvD,m&JU tajccHjzpfwnfrI[m OD;aESmuf&JU
temporal lobes u fusiform gyrus qdw k Jh tpdwt
f ydkif;rSm jzpfwnfygw,f/ vlom; tygt0if
arsmufBuD;rsdK;EG,af wGeJY tqifhjrifhowå0gawGrSmyJ awG&Y Sd&wwfNyD; rsufESmeJY tjcm;aom t&m0w¬KawGudk
rSwo f m;rdapwJh tm&kHaMumqdkif&m pkzGJYrIpepf jzpfygw,f/39
vlom;awG&JU rsdK;&dk;ADZt& vlom;uav;i,f[m rdbjzpfo&l JU rsufESmudk rSwrf dzdkY odyfukd ta&;ygvSygw,f/
rdbjzpfo[ l m ud,
k u fh dk rrSwfrdwhJ &ifaoG;i,feJY rSwrf dwJh &ifaoG;i,ftMum;rSm udk,u fh dk rSwrf dwhJ &ifaoG;i,f?
ud,
k ftdrfjyefvmwmudk rSwfrdNyD; NyHK;&Tif&,farmwJh uav;i,f? ud, k facsmhjrSLwmudk cdk;cdk;cpfcpf &,farmwJh
&ifaoG;i,fudkyJ tcspfydkrSm aocsmygw,f/ [d;k t&if urÇmOD;vlom;awG umvrSmqdk tpm;tpmawG?
obm0&if;jrpfawG[m tuefYtowf &SdrSm aocsmygw,f/ wu,fvdkY npm[m uav; ESpfa,mufpmyJ &SdNyD;
arG;xm;wm oHk;a,mufrsm; jzpfaecJhr,fqdk&if rdbrsufESmudk rrSwfrdwhJ uav;i,f[m rjzpfpavmuf cGJwrf;udkyJ
&&SdzdkY rsm;ygw,f/ tJ'Dvkd tpma&pm cGJwrf; vkv H akH vmufavmuf r&&SdwJh uav;i,f[mvnf;
t&G,af &mufwht J xd vlvm;ajrmufzdkY tcuftcJrsm;pGm &Sdygvdrfhr,f/
vlom;awG[m vlrIqufqHa&;owå0gawGyg/ tpktzGYeJ JY aygif;oif;aexdik fwwfwhJ tavhtxudk
EdkYwdkufowå0gawG? y&dkif;rdwfawGqDuae tarGqufcH&&SdcJhwmrvdYk rdrd&JU oD;jcm;jzpfwnfrI ZmwdOy"dvu©Pmudk
tenf;tusOf; xdyg;cHNyD; tkyfpk&JU apmifha&SmufrIeJY tjyeftvSef az;rrIudk vJvS,cf JhwmaMumifh
aygif;oif;qufqHa&;[m vlo Y rdkif;rSm tvGefta&;ygcJhygw,f/ tJ'Dvkd tajctaersdK;rSm OD;aESmuf&JU
yga&'dkvD,mjzpfay:wJh tpdwt f ydkif;u wpkHw&m trSm;t,Gif;jzpfay:vdkY rsufESmawGudk rrSwfrdb;l qdk&if
tJ'Do[ l m aygif;oif;qufqaH &;eJY ywfoufwJh tusdK;aus;Zl;awGudk vufvw T fqHk;&HI;&zdkY
aocsmoavmuf&Sdygw,f/ 'g[m yga&'dkvD,mjzpfay:wJh OD;aESmuftpdwt f ydkif;&JU rsdK;&dk;ADZqdkif&m ta&;ygrI
jzpfygw,f/
'gayr,fh tJ'Dtpdwftydik f;[m wcgw&HrSm qdk;usdK;awGudkvnf; o,faqmifvmwwfygw,f/ tJ'guawmh
trSefwu,f r&SdwhJ ykH&dyfawGudk vlrsufESmtjzpf jrifa,mifrdapwmyg/ tJ'gaMumifhyJ 0dkifeDpGef;xif;oGm;wJh
yk0gav;rSm vlpD emrnf&SdwJh emrnfausmfvlwo l wå0gav;&JU OD;acgif;cGHykHoP²mefudk awGjY rif&wm jzpfygw,f/
vlpD qdw k mu MopMwmvdyk pfopfuyfpf tmz&efppfEG,jf zpfwJh vlwlrsdK;pdwjf zpfNyD; vGefcJhwJhESpfaygif; 3.2
oef;wkef;u wnf&SdcJhw,fvdkY qdyk gw,f/ tJ'Dvkd vlpD tvm;wl jzpf&yfawG[m bmoma&;tvGefukid f;&dIif;ol?
39
Coolidge, F. L. and Coolidge, M. L. (2016). Why people see faces when there are none: Pareidolia. Psychology Today. Retrieved
from www.psychologytoday.com.
76
aovGefjcif; tjcm;rJh qdwk mudk ,kMH unfol? a&SUb0aemufb0 oHo&m t,ltqawGudk vufcHol rsm;pGmwdkYudk
olwdkYtpGJtvrf;twdkif; rSwf,loGm;apzdkY taMumif;w&m;w&yf jzpfomG ;apwmrsdK; &Sdwwfygw,f/
wu,fawmh 'g[m txl;tqef;vdkYawmh rqdEk dkifygbl;/ bmjzpfvdkYvJqkd&if usaemfwdkY[m i,f&G,pf Of
vlrSef;odwwfpwnf;u 'DvkdrsdK; rsufESmudk rSwfrdzdkY usifhom;&aecJhvdkYyg/ ]]a&TvrSm ,kef0yfvdkY qefzGyfwhJ tbd;k tdk?
a[mMunfyh gqdk/ qdo k mqdk ydkrdkonfh pum;? uav; tidkwdwaf tmif t&dyfta,mifjyw,f? zdk;vewfom;}} qdkwJh
om;acsmhaw;awGeJY &if;ESD;cJh&NyD; vrif;BuD;ay:rSm qefzGyfwJh tbd;k tdkeJY ,kef &Sdw,fvdkY
xifa,mifjrifrSm;jzpfaeapwJh yga&'dkvD,mygyJ/ enf;enf; touf&vmawmh wdrfawmifxBk uD;awGrSm
jrif;ykHoP²mefay:aewm? vlrsufESmykHay:aew,f xifwmawGudk jrifa,mifwwfvmygw,f/ aemufNyD; a&pdkaewJh
tkwef H&HrSm eD;pyfr,fxifwhJ vlykHoP²mefawG? rsufESmawGudk jrifa,mifMunfv h mygw,f/
tJ'DaemufrSmawmh 'Dxufwqifhwdk;jrSifhNyD; aygifrkefYrD;uifay:rSm ocifa,&I&JU rsufESmykH ay:w,fvdkY tndKtjzL
wGaJ ewJh ykH&dyfukd rSw, f lwm? zavmf&D'gjynfe,f? uvif;0gwmtaqmufttkHu eH&HrSm r,fawmfrm&D&JU
ykH&dyfay:w,f rSw, f lwm? aAm"danmifyif? anmif&GufrSm &kyfyGm;awmfykH jrif&w,f?
ausmufjzLeJYausmufeufom;udk avsmif;awmfrl&kyfyGm;awmf&JUrsufvk;H ae&mrSm wifxm;NyD; rsufpdyGifhw,f?
rsufpdrSdwfw,f xifrSwfwmawG[m yga&'dkvD,mawGyJ jzpfygw,f/ 2007 ckESpfwek f;uqdk&if
um;vufpfyifwyif[m arsmufykHeJY toGifoP²mefwlaewmudk trSDjyKNyD; ,kMH unfolawGu arsmufrif;bk&m;
[mEkrmefwkY?d pGef;0lckef;wdkYtjzpfeJY ud;k uG,fwmrsdK;awGvnf; awG&Y ygw,f/ yga&'dkvD,m qdw k m tJ'Dvdk
bmomw&m;awG? ud;k uG,f,MkH unfrIawGeJYyJ oufqkid fwmawmh r[kwfygbl;/ avmu"gwfoyd ÜHxGef;um;vmwJh
'DaeYacwfrSmqdk&if urÇmhtjyifbuf pMu0VmxJrSm ouf&SdawGtaMumif; tifrwef pdw0f ifpm;vGef;olawG[m
rm;N*dK[fay:rSm vlrsufESmjrif&w,f qdkwmrsdK;xdawmif vkyfvmwwfMuygw,f/
yga&'dkvD,m[m tjriftm&kHeJY oufoufyJvm;vdkY ar;vm&ifawmh r[kwfb;l vdkY jyefajz&rSmygyJ/ tMum;tm&kHeJY
ywfoufwJh yga&'dkvD,mawGvnf; &Sdygao;w,f/ avat;ay;pufawG? yefumawG? ,kwfpGtqHk; av0ifayguf
cyfao;ao;uae avwdk;oHvrdk sdK;utp wdwfqw d fwJh noef;acgifrSm wpkHwa,mufu ud, k tfh em;vmNyD;
wpkHw&maom rufaqhpum;udk ajymoGm;w,fvkYd xifa,mifxifrSm;jzpfwwfygw,f/ aemufwrsdK;uawmh
oDcsif;acGawGudk ykHrSexf uf ydkaES;ydkjrefatmif zGifhMunfhwJhtcg? 'grSr[kwf aemufjyefzGifhNyD; em;axmifMunfw h Jhtcg
pum;0Suw f rsdK;rsdK; xnho
f Gif;xm;oa,mif Mum;rdMum;&m Mum;wwfMuygao;w,f/
'gawG[m usaemfwYdk vlom;awG ESpfoef;aygif;rsm;pGm jyKpkysdK;axmifvmcJhwJh Pattern Recognition ac:
qufpyf&Ijrifjcif;pGrf;&nfawG&JU ab;xGuq f ;dk usdK;vdkY qdak umif;qdkEdkifr,f xifygw,f/ usaemfwYdk vlom;awG[m
bmNyD;&if bmjzpfw,f qdw k mudk rSwrf Swo f m;om; &SdwwfMuygw,f/ tckajymwJh yga&'dkvD,m qd&k if
rsufv;kH ESpfvk;H tv,frSm bmvmr,f? atmufem;rSm bm&Sdw,f? ab;bufem;u em;&Guu f b,fvdk
qdw
k mawGudk rSwfrdaeNyD;om;yg/ tJ'gaMumifhyJ tenf;i,faom aphaqmfrIywf0ef;usif&&SdwmeJY yga&'dkvD,mawG
awGjY rif&zdkY usifhom;&aecJhNyD; jzpfygw,f/
tJ'Daemuf enf;ynmwd;k wufvmrIawGeJYtwl uifr&mawGrSm zvifom; tajctaeawG? tvif;tarSmif
csdefnSdrIawG? Munfh&Io&l JU xifa,mifxifrSm;jzpfrIawG? t&dyfxifrIukd qufpyf&IjrifrIawGaMumifhyJ o&Jwapä
jrifawGY&w,f xifrdwmrsdK;? ajcmufveS fYcH&w,fqkNd yD; xdwfvefYwmrsdK;awG jzpfavh&Sdygw,f/ usaemfwdkY
i,fpOfwnf;u em;&nf0aecJhwJh bmoma&;tawG;tac: wrsdK;rsdK;&JU vTrf;rdk;rIeJY aovGefjcif;&JU tjcm;rJh
77
tJ'gaMumifh Munfh&Iol 1 oef;&SdwJhtcg 0ifaiGtjzpf tar&duefa':vm 9900 &&SdNyD; Munf&h Iol 15 oef;&SdwJh
AD'D,kt
d wGuf 0ifaiG 148500 0ef;usif &&SdrSm jzpfygw,f)/
wu,fawmh rdkufu,f*sufqifjzpf&yfwif tJ'Dvkd [d;k av;wausmf&SdcJhwm r[kwfygbl;/ y&dowf tonf;pGJ
tEkynm&SifawGjzpfwhJ r,f&Dvif rGef&dk;vf? tJvAf pf y&ufpfavwdkY aoqHk;wkef;uvnf; tvm;wl
aumv[mvawG? wapäo&Jtjzpf jrifawGv Y u
dk f&w,fqw
dk Jh Zmwfvrf;awG rMum;csif? rjrifcsifrS tqH;k yg/
,kwpf GtqHk; emZD*smreD&JU t"dywdBuD; ta'ghzf [pfwvm aoqHk;wkef;uawmif tJ'Dvkd Zmwfvrf;awGeJY
vlawGtMum; [dk;av;wausmf jzpfcJhygao;w,f/
b,favmufyJ [d;k av;wausmf&Sd&Sd? trSefwu,f ppfppfaygufayguf ar;jref;oleJY awGv Y mcJh&ifawmh ]]b,fuae
Mum;cJh&wmwkef;/ b,fol ajymwmwkef;}} vdYk aocsmvdkufar;Munfw h tJh cg oli,fcsif;&JUorD;jzpfol tpfr0rf;uGJeJY
tdrfeD;csif;u olYr,m;nDtpfuk&d JU ta':&JUaemufa,mufsm;bufu ygvmwJh
vifygorD;uaewqifhMum;vmcJhwm qdw k mrsdK;jzpfNyD; b,fukd vdu k fvdkYvdkuf&rSef; rodwJh owif;&if;jrpfawG
jzpfaewwfygw,f/ tJ'Dvkd rjzpfbl;? b,fae&m? b,fa'o? b,f&yfuu G f? b,ftdr?f b,ftcef;rSm
b,fvkjd zpf&yfawG jzpfcJhwm? b,fvkd obm0vGefqef;Mu,fawG jzpfcJhwm? jzpfaewm qdNk yD; ajymvmcJh&ifvnf;
tJ'Dae&mudk vkHNcHKa&;uifr&mwyf? vQyfppfrD;awG xdefaeatmifom xGef;xm;ay;vdkuyf g/
wapäo&JykHjyifawGvnf; MuufaysmufiSuaf ysmuf aysmufuG,fomG ;ygvdrfhr,f/
vlawG tajymrsm;wJh o&JajcmufcH&w,f? bDvl;pD;cH&w,f qdw k mudk aq;ynmt& oH;k oyf&&if Sleep Paralysis
ac:wJh tdyfaysmfae&if; avief;zef;wJh a&m*g&,fvdkYvnf; ,lqEdkifr,f xifygw,f/ [dkt&if tv,facwfawGrSm
vlawG[m olwdkYqDudk tiful;bwfpf (tdyfaysmfaewJh rdef;rqDukd ntcg vma&mufNyD; umrpuf,Suw f ,f qdkwJh
'@m&Dvm rdpämewfqdk;) wdY?k qufu;l bwfpf (tdyfaysmfaewJh a,musfm;qDudk nbuf vma&muf
umrqufqw H ,f qdw k Jh '@m&Dvm rdpämewfqdk;r) wdYk vma&mufaMumif; ,kMH unfcJhMuygw,f/
e,l;a[mfvefa'orSmqdk&if Old Hag qdw k Jh pkef;rtdkBuD;[m nbufqdk vlawGqo D Gm;NyD; &ifbwfay:
wufzdygowJ/h tif'dkcsdKif;em;a'orSmqdk&ifvnf; Grey Ghost qdkwJh wapäjzL[m &GmxJvmNyD; vlawGudk
avief;zef;atmif jyKpm;ygw,fqkyd J/ jrefrmt,ltqt&qd&k ifawmh xrif;vHk;wapäajcmufw,f qdkwmeJYrsm;
eD;pyfrvm;yJ/
wu,fawmh aq;ynmrSm 'Dvu©PmawGudk tdyfaysmfae&if; avief;zrf;wJh a0'em&,fvYdk qdyk gw,f/ ykHrSefqk&d if
tdyfaysmfaeNyD; tdyfrufrufcsdefrSm udk,cf E¨m[m rvIyfr,Suf&Sdaeygw,f/ tdyfrufxJu jzpf&yfawGeJY
tH0ifcGifusjzpfatmif? vdu
k favsmnDaxG&Sdatmif <uufom;awGudk tem;ay;xm;wJh oabmjzpfNyD; tJ'gaMumifhyJ
tdyfaysmfae&if; xa,mifwmawG? vrf;xavQmufwmawG jzpfwwfwmyg/ ykHrSefqkd tdyf,mEdk;wJhtcg ckeajymwJh
rvIyf&Sm;EdkifwJh <uufom;awG[m jyefvyI fvdkY &oGm;ygw,f/ 'gayr,fh odpdwfjyef0ifcsdefeJY <uufom;jyefvIyfvdkY
&cdsef[m wcgw&H uGm[rI &Sdwwfygw,f/ tJ'gudkyJ tdyfaysmfae&if; avief;zrf;wJh a0'em&,fvdkY
ac:qdkMuygw,f/ awG;Munf&h if awmfawmfxdwv f efYp&myg/ vlu tdyf,mu Edk;aeNyD; tcef;xJudk
jrifae&ygw,f/ 'gayr,fh vIyf&Sm;vdkY r&ygbl;/ 'Djzpf&yf[m pdwfESvk;H wkefvyI fajcmufjcm;p&mtjrif
Hallucination eJYvnf; wGJjzpfwwfygw,f/ i,fi,fu pdwx f JpGJaewJh wapäo&Jvk?d aoG;pkyfzkwaf umifeJY
oref;0HykavGvdk? N*dK[fom;vdk rodpdwrf Sm xif[yfaewJh &kyfoiG fawGudkvnf; jrifa,mifvmapygw,f/ tjyifrSm
trSefwu,f jzpfyGm;aeovdk xifrdwwfygw,f/
79
41
Bertino, A. J., & Bertino, P. N. (2009). Forensic science: Fundamentals & investigations. Mason, OH: South-Western Cengage Learning.
81
wefcdk;jywJh &kyfwq
k if;wkawGqydk J
tdEd´,EdkifiH? rGefbkid f;NrdKU&JU uwfovpfb&k m;ausmif;wausmif;jzpfwhJ Our Lady of Velankanni udk vma&mufol
bk&m;zl;awG tvGefrsm;jym;vSygw,f/ tJ'Dvkd bk&m;zl;rsm;jym;&jcif; taMumif;&if;uawmh bk&m;ausmif;0ef;rSm
wnfxm;wJh ocifa,&Ic&pfawmf&kyfx&k JU ajczsm;uae a&pufawG usqif;aewmaMumifhyJ jzpfygw,f/
,kMH unfouf0ifolawGuawmh 'g[m bk&m;ocif ouf&Sdxif&Sm;&SdaMumif; jyowJh wefcdk;jy#d[mw&yfvkdY
rSw, f lMuNyD; trsdK;rsdK;aom tema&m*gawG oufomaysmufuif;apzdkY 'DoefYpifaom a&Munfawmfukd tvkt,uf
cyf,al omufoHk;zdkY wef;pDaewmaMumifhvnf; bk&m;zl;awGeJY pnfum;ae&jcif; jzpfygw,f/
tJ'DaemufrSm tif'D,ef;&m&Sife,fvpftzJY&G JU Ouú|wOD;jzpfol qefe,f tD'frm&lcl[m 'Djzpf&yfukd pkHprf;zdkY
a'vDtajcpdkuf TV 9 &kyfoH&JU zdwaf c:rIukd &&SdcJhygw,f/ 'Djzpf&yftaMumif; wifqufrItwGif;rSm bmhaMumifh
qdwk meJY ywfoufNyD; pkHprf;ppfaq;rI wpkHw&m rjyKvkyfyJ rSwfcsufay;zdkY qefe,fu jiif;qefcJhwmaMumifh
&kyfou H krÜPDu olu
Y dk rGefbkdif;udk vmcJhzdkY zdwMf um;vdu
k fygw,f/ odyÜHenf;us ppfaq;prf;oyfrIawG jyKvkyfzdkY
uwfovpfb&k m;ausmif;tmPmydkifawGudk awmif;qdk&mrSm bk&m;ausmif;tmPmydkifawGuvnf; oabmwl
cGifhjyKcJhygw,f/
tJ'Daemuf &kyfwkeJY qufpyfaewJh taqmufttkHu a&EIwfpepfukd ppfaq;Munfh&mrSm oHo,jzpfp&m pkdxdkif;rIukd
pwifawGY&SdcJhygw,f/ uGefu&pfom;udk z,f&Sm;Munfhawmh a&0yf? a&pdrfhxm;wJh oJvGefpudk awGY&Sd&NyD;
eH&Hwbufjcrf;uae aoG;aMumrQifvkd pdrfhxGufaewmudk owdjyKrdcJhygw,f/ tJ'Daemuf eH&Hwbufu tkwaf wG?
uGefu&pfawGudk z,fxkwNf yD; xyfrH&SmazG&mrSm ydkufvidk f;wcsdKU&JU a&oGm;a&vm aESmifhaES;rIuaewqifh
pdrfhxGufaewmjzpfaMumif; wjznf;jznf; &kyfvk;H ay:vmcJhygw,f/ &dk;&dk;a&oGif;a&xkwftwGuf oG,fxm;wJh
ydkufvkid f;wckckuaejzpfwmvdkY xifrSwcf Jhayr,fh wu,fwrf; wl;azmfMunf&h mrSmawmh vufonfw&m;cH[m
rdvm’ ydkufjzpfaewmudk pdwfrcsrf;ajrhzG,f awGY&SdcJh&ygw,f/ jrifh&muae edrfh&mud?k ausmufom;rmuae
ausmufom;aysmh&mudk pD;qif;wJh a&&JUoabmt& aemufqk;H rSm a,&Ic&pfawmf&kyfxkajczsm;uae
xGufayguftjzpf pdrfhxGuaf ewmyg/
'Djzpf&yfukd xkwfazmfvu dk fwmaMumifh uwfovpfb&k m;ausmif;tmPmydkifawGu qefe,fudk
w&m;pGJqdkvdkuyf gawmhw,f/ olu Y dk pGJcsufwifwhJ yk'fruawmh tdE´d,EdkifiH&JU emrnfausmf jypfrIyk'fr 295 u
jzpfNyD; ]]bmoma&;udk;uG,f,kHMunfrItay: (rnfonfhbmomw&m;ESifh udk;uG,fol rnfoljzpfap)
rvdw k rmpdwfESifh wrifwum apmfum;usL;vGefrI}} qdw k Jh jypfrIjzpfygw,f/ qefe,fuawmh ]]w&m;&Hk;awmfrSm
ckcHcGifh&NyD; tusdK;oifh? taMumif;oifh wifjycGifh? &Sif;vif;cGifh&vdYu k awmh bmrsm;aMumufp&m&Sdvrd fhrwkef;}} vdkY
rSwcf sufjyKcJhygw,f/ olYpum;t&qdk olrY Sm w&m;pD&ifrIukd rQwpGm cHpm;cGifh qH;k &HI;aeNyD;ovdkjzpfaeNyD;
tmrcH&zdkYawmif raocsmwJh taetxm;yg ('Dyk'freJY pGJqdkcH&wJh wjcm;trIawG awmfawmfrsm;rsm;rSmawmh
tmrcH&avh&SdNyD; MoZmyg0gBuD;rm;vGef;wJh uwfovpfb&k m;ausmif;awmfeJY jzpfyGm;wJh olt Y rIrSmawmh
raocsmbl;vdkY qdkvk[ d ef&Sdygw,f)/ ]]rdvm’ a&pdrfhxGufwmudk bmrSef;rodwJhvlawG raomufrdatmif
tm;xkwfrdwm trSm;&,fvYdk usaemf rrSw, f lygbl;/ 'Dvkd bmoma&;t,loD;rIawGeJY wefcdk;jy#d[m
qdwk mawGtay: tvGeftusL; tuef;,kH? t&rf;,kHawG[m vlt Y zGJYtpnf;&JU yuwdw&m;awGtay: &Ijrif&mrSm
tEÅ&m,fjzpfapwJh tawG;tjrifawGudk wd;k yGm;apygw,f/ 'Dvdk vkyf&yfrsdK;udk vTwfxm;zdkY rjzpfEdkifygbl;}} vdYk olu
qdyk gw,f/
82
42
BBC News (2014). The Indian maricle-buster stuck in Finland. Retreived from https://www.bbc.com/news/magazine-
26815298?fbclid=IwAR2720jctgbxEN3zU8mpTar2bDeV13NvzexCf1kNsAf4OOutwxAOH70qZvs
83
txJrSm t&nfawG pk0ifygw,f? aemufawmh t0udk ydkNyD; odyfonf;wJh t&nfyspfrsdK;eJY ydwo f vdkjzpfNyD;
rSefbvD l;ykHpHjzpfvmwmaMumifh jywfom;wJh jrifuiG f;awGudk jrifawGv
Y m&wm jzpfygw,f/ tJ'Duae rsm;pGmaom
owå0grsdK;pdwaf ygif;rSm trsdK;rsdK;aom rsufvk;H awGtjzpf ESpfoef;aygif;axmifeJYcsDwJh qifhuJjzpfpOftwGif;
wd;k wuf ajymif;vJvm&mrSm 'DuaeY owå0gavmurSm trsdK;tpm; pkHvifvw S Jh rsufv;Hk ykHpHawGudk awGYjrif&rSm
44
jzpfygw,f/
'Dvkd rsufvHk;rSm xif[yfvmwJh ykH&dyfawGudk tpmvm;? ud, k u fh dk pm;aomufr,fh owå0gvm; cGJjcm;zdkY?
tvif;tarSmifcGJjcm;zdkY qifhuJjzpfpOftwdkif; ay:aygufcJhwJh OD;aESmuf[mvnf; tjriftm&kHuae
tm&kHcHaoG;aMumrQifuwqifh odpdwjf zpfay:zdkY taxmuftuljzpfcJh[ef wlygw,f/ owå0gawGrSm odpdwf
b,fuae b,fvkpd wifjzpfay:cJhovJ qdw k mudk avmu"gwfoyd ÜHynmt& avmavmq,frSm tvH;k pkH
zGifhqdk&Sif;jyjcif; rjyKEdkifao;ayr,fh teD;pyfqk;H cefYrSef;rIawGuawmh tJ'DvkdyJ jzpfygw,f/ tJ'gqdk&if rsufvHk;
qdwk m[m ouf&SdawG&JU tpuae wa&GUa&GU? wqifhqifh jzpfay:vmcJhwJh ouf&Sdt*Fg&yf tpdwftydkif;jzpfNyD;
tyfcsavmif;ay:aygufvmcsifvkYd r&ovdk? ouf&Sdr[kwfwJh qif;wk&kyfwak wGuae jzpfay:vdkYvnf; r&Edkifwmudk
em;vnfEdkifr,f xifygw,f/
44
Dawkins, R. (1996). Climbing mount improbable. New York: Norton.
85
45
Kraft, H (2014). The Buddha from Babylon: The Lost History and Cosmic Vision of Siddhartha Gautama. Select Book. ISBN - 1590791436.
87
usaemfwdkY vlom;awGeJY owå0gawG&JU oGm;? t&dk;xJu u,fvpf D,rfac:wJh xHk;"gwf? aoG;xJu oH"gwf?
ud,k fcE¨mtESHYu atmufq*D sif? [kud f'&dk*sif? umAGef"gwfawG[m r[maygufuJGrIBuD;tvGef qufvufjzpfyGm;cJhwJh
plygEdkAmac: Mu,fwm&mawG? Mu,fwm&mpkBuD;awG tcsif;csif; 0ifwku d frdMu&muae jzpfyGm;wJh jyif;xefwJh
aygufuJrG IawGuae rD;jyif;wdu k frIuwqifh oefYpifcJhMuygw,f/ usaemfwkYd vlom;awG[m wcgwavrSm
ajymqdkavh&SdMuygw,f/ usaemfwY[ dk m tcGifhxl;cHouf&SdawGjzpfNyD; bk&m;ocif odkY zefqif;&Sif wpkHw&m&JU
rsufESmomay;rIcH&qHk;vdkY qdMk uygw,f/ usaemfwYdk&JU jzpfwnfrI[m aumif;csD;w&yfygwJh/ wu,fawmh
pMu0VmxJrSm trsm;qHk; awGjY rif&wJh [du k f'&dk*sif? atmufqD*sif? umAGef? Edkufx&dk*sif? oH"gwf? u,fvq
f D,rf
pwmawG tm;vH;k [m usaemfwkYd vlom;awG tygt0if urÇmajray:u owå0gwdik f;rSm yg0ifMuygw,f/
txl;tqef;vdkYawmh rqdEk dkifavmufygbl;/ pMu0VmxJrSm vH;k 0 rjrifrawG&Y wJh j'yfpifwrsdK;rsdK;eJY usaemfwYv dk dk
owå0gawGudk zGJYpnf;xm;&ifawmh tcGifhxl;cH txl;tqef;jzpfwnfjcif;vdkY qdkaumif;qdkEdkifygvdrfhr,f/
usaemfwdkY ud, k fcE¨mxJrSm yg0ifwhJ j'yfpifawG[m rD;jyif;wdu
k f oefYpifNyD;om;yg/ aoG;xJrSm yg0ifwJh oH"gwf[m
a[rdk*vdb k if qdwk Jh armfvDusL;tjzpf yg0ifwmrvdkY oHvdkuf"gwfeJY qufpyfrI r&Sdawmhygbl;/ oHvdkuf"gwf
yg0ifwhJ vuf0wf&wem wrsdK;rsdK;udk 0wfqif&if aoG;vnfywfrI aumif;rGefw,f ajymNyD; vlawG&JU
t,kHvG,rf Iukd ckwk;H vkyf vdrfvnfoal wGtaMumif;udkawmh cPaerS qufajymygr,f/ ckeajymovdk usaemf
ud, k fcE¨mxJu j'yfpifawG[m ESpfoef;aygif;axmifeJYcsDwJh twdwfwek f;u rD;jyif;wdkuf oefYpifNyD;om;yg/
ESpfoef;aygif;axmifeJYcsDwJh tcsdefumv[m usaemfwdkY vlom;awG&JU pdwfESvk;H rSm b,fvkdrS cefYrSef;vdkY
r&Edkifygbl;/ usaemfwYv dk lom;awG[m 'DvkEd Spfaygif;oef;axmifeJYcsDwJh tcsdefumvtwGuf w&if;wESD;
r&SdvSygbl;/ 'Dawmh usaemfwdkY &if;ESD;NyD;om; tcsdefumvtydkif;tjcm;eJY em;vnf&vG,fual tmif
EdIif;,SOfjy&r,fqdk&if ESpfoef;aygif; 13.8 axmifukd wESpfpm jyu©'defxu J dk xnfhoGif;Munfh&atmifyg/ tJ'gqdk&if
vwvcsif;pD&JU Mumcsdefoufwrf;[m ESpfoef;waxmifausmfausmfavmufeJY nDrQygvdrfhr,f/
aeY&ufw&ufcsif;pDwkdif;[m ESpfaygif;oef; 40 avmufeJY nDrQrSm jzpfygw,f/ ckeajymoGm;wJh
r[maygufuGJrIBuD;tNyD;rSm ESpfaygif;oef; 200 avmuf tarSmiftwd zkH;vTrf;oGm;cJhygw,f/ tJ'Daemuf
tylcsdefjyefvnfavsmhusNyD; at;cJvm&mrSm yxrOD;qHk; Mu,fwm&mpkBuD;awG[m Zefe0g&D 13
&uf0ef;usifavmufrSm pwifjzpfwnfcJhMuygw,f/ usaemfwYdk urÇmN*dK[f wnf&Sd&m e*g;aiGUwef;Mu,fwm&mpk[m
vGefcJhwJh ESpfoef;aygif; 1100? ckeajymwJh jyu©'deft& rwfv 15 &uf0ef;usifavmufrSm jzpfwnfcJhygw,f/
usaemfwdkY reufcif;wdkif; jrifawGaY e&wJh aerif;BuD;[m vGefcJhwJh ESpfoef;aygif; 4500? pMu0Vmjyu©'deft&
Mo*kwf 31 &ufaeYrSm jzpfwnfcJhygw,f/ usaemfwdkY aexdkif&m urÇmajr tygt0if wjcm;N*dK[fawG? OuúmysHawG?
Mu,fwHcGefawG[m aeudk qGiJ iftm;twdik f; vSnfhywfMuygw,f/ urÇmajr[m OuúmysHawG&JU xdrSefrIudk
ESpfaygif;oef;axmifeJYcsDNyD; cHcJh&ygw,f/ xdrSefcJhwJh OuúmysHawG&JU t&G,t f pm;[m usaemfwYdk vlom;awG
tygt0if ouf&SdawGtay: oufa&mufrI jyif;xefavmufatmif BuD;rm;avhr&SdwmaMumifhom tcktcsdefxd
usaemfwdkY&,fvdkY &Sifoef&yfwnfaeEdkifMuw,f xifyg&JU/ tJ'Daemuf tylcsdef[m wjznf;jznf; jyefvnf
usqif;vmNyD; a&xk&,fvdkY pwifjzpfwnfcJhygw,f/ tJ'Da&xk&JU teD;0ef;usifrSmyJ "gwkaA'uae ZD0aA'
pwifw,f? odYw k nf;r[kwf ouf&SdZD0awGjzpfwnfw,fvYdk qdMk uygw,f/ tcsdefumvt&awmh ESpfoef;aygif;
3800 0ef;usifyg/ pMu0Vmjyu©'deft&qdk&if pufwifbm 21 &uf jzpfygw,f/ jzpfwnfjcif;taMumif;udak wmh
ZD0ynm&SifawG tajz&SmaeMuwkef;yg/ b,fvkjd zpfwnfcJhw,f qdw k mudk rsufjrifoufao&,fvdkYawmh
wa,mufrS r&SdEdkifygbl;/ teD;pyfqk;H uawmh usaemfwYdk ouf&SdawGrSm trsm;qH;k awG&Y Sd&wJh j'yfpifawGjzpfwJh
umAGef? atmufq*D sif? [ku d f'&dk*sif? Edkuf'&dk*sif? u,fvfpD,rf? oH"gwf pwmawGukd tJ'Dtcsdefavmufwkef;u
89
46
Sagan, C. (1977). The dragons of Eden: Speculations on the evolution of human intelligence. New York: Random House.
91
eu©wfaA'if
usaemfwdkY vlom;awG&JU bd;k bGm;awG[m [d;k t&ifvGefcJhwJh ESpfaygif;rsm;pGm tcsdefawGrSm obm0w&m;&JU
tzdtEdyS f? txktaxmif;awGudk &kef;uef&ifqkdif&if; touf&Sif&yfwnfzdkY tm;xkwfcJh&mrSm tpOfwpdkuf
pdk;&drfxdwv
f efY&jcif;? wpkHw&mtay: rDScdktm;udk;vdkpdwf&Sdjcif;awGeJY usifhom;&cJhMu[ef wlygw,f/ 'DaeYacwfvdk
rD'D,mawG? tyef;ajzp&mawG&,fvnf; r&SdwmaMumifh trJvku d w
f m? opfoD;opfOcl;,lwmawGeJY toufarG;&if;
nbufydkif; rtdyfpufcif rD;vif;zdkem; pka0;MuwJt h cg Mu,fwm&mawG? va&mifawGeJY vQdKU0Sujf cif;twdNyD;wJh
aumif;uifjyifBuD;udk ai;armMunfh&I&if; urÇmavmuxJu rdrdwkdY vlom;awG&JU ta&;ygrIudk
awG;awmMunfhcJhMurdygvdrfhr,f/ vl qdw k mu twÅA[kjd yKwJh owÅ0grsdK;yJ r[kwfvm;/ ud, k u
fh u
dk ,
dk fom
ta&;ygqHk;? ud, k v
fh lrsdK;om tBuD;jrwfqHk;? ud,
k faexdkif&m urÇmavmu[m pMu0Vm&JU tv,fA[k?d rdrdwkYu d dk
tajcjyKNyD; t&m&m[m vnfywfaeMuw,f&,fvdkY &IjrifcJhMuwm tqef;awmh rqdEk dkifbl; xifygw,f/
ckeajymovdk npOfnwdkif; aumif;uifjyifudk armhMunf&h if; jrifaeus Mu,fpifrSdwfww k fawGudk
tpufqufMunfhawmh rdrdwYedk JY &if;ESD;NyD;om; owÅ0gykHav;awG ay:vmygvdrfhr,f/ tJ'D&kyfykHav;awG[m
tcsdefumvtavsmuf ajymif;vJwwfMuwmudv k nf; tcsdefMumvmwmeJYtrQ owdxm;rdvmcJhMuvdrfhr,f/ tJ'v
D dk
aumif;uifay:u Mu,fpifrSdwfww k fawG ajymif;vJrIeJY ajrjyifay:u aqmif;aEGrdk; ajymif;vJjcif;awG
qufpufw,fvdkY xifjrifvmcJhMu[ef wlygw,f/
todynmawG rxGef;um;cif acwfumv qkdawmhvnf; vlrsdK;pki,fawGtjzpfeJY oGm;vmaexdik fMuwJh olwdkY&JU
tkyfpkav;xJrSm b,fawmh aqmif;0ifr,f qdkwm od&Sd&zdYk tvGefta&;yg[ef wlygw,f/ txl;ojzifh tat;
'PfveG fuw J Jh a'orsdK;awGrSmqdk aoa&;&Sifa&;wrQ ta&;BuD;rSm aocsmygw,f/ b,fopfo;D [m
pm;aumif;w,f? rpm;aumif; qdw k m[mvnf; aeYpOft[m&twGuf ta&;ygovdk aq;0g;tjzpf
toHk;jyK&mrSmvnf; ta&;ygwJh todynmjzpfvmcJhrSmygyJ/ b,fopfyifu b,ft&Guf[m pm;aumif;w,f?
rpm;aumif; qdw k mawG[mvnf; tvm;wlygyJ/ tJ'DvkdyJ opf&Guaf wG ta&mifajymif;aeNyD? opfyifyef;yifawGudk
trSDjyKNyD; toufqufaeMuwJh uGsEJ Gm;orifawG[m b,ftcsdefrSm tkyfpkvku d f e,fajymif;Muawmhr,f? iSuaf wG
b,fawmh aqmif;cdkysHoef;Muawmhr,f qdw k mawGudk BudKwifcefYrSef;Edkif&if &Sifoef&yfwnfzdkY wjcm;olawGxuf
ydkNyD; tcGifhtvrf;omrSmyJ jzpfygw,f/
tJ'Daemuf apmapmu ajymwJh aumif;uifu Mu,fpifrSdwfww k fawG ajymif;vJrIeJY ajrjyifay:u aEGrdk;aqmif;
ajymif;vJjcif;awG? rdrdwkYd trJvu
dk faewJh om;aumifawG&JU ajymif;a&TUrIawG? rdrdwkYd pm;oH;k aewJh oD;yifpm;yifawG?
opfOopfzkawG&JU tajymif;tvJawG[m qufpyfrI wpkHw&m&Sdw,f? tJ'Dvkd ajymif;vJrIawGudk today;zdkYtwGuf
wpkHwa,mufaomolu rdrdwkYu d dk tcsufjyaewmjzpfw,f&,fvdkY aumufcsufqJGvu dk fMu[ef wlygw,f/
tJ'DacwfumvrSm 'DxufydkNyD; tqifajywJh tawG;t,l&,fvdkYvnf; r&SdcJhbl; r[kwfvm;/
aemufxyfq,fpkESpf? &mpkESpfaygif;rsm;pGm Mumanmif;NyD;wJhaemufrSm tJ'Dvkd Mu,fpifrSdwfww k fawGudk
tpufqufMunfhNyD; cefYrSef;xm;wJh &kyfykHav;awG[m obm0t& aqmif;aEGrdk; tajymif;tvJeJY vlom;awG&JU
&Sifoef&yfwnfrItwGuf ta&;ygwJh rufaqhawGudk ay;ydkYae&kHwifru b,faeY? b,f&uf? b,fvrSm arG;zGm;ol
armifb,fo?l rb,fow l Ydk&JU ynma&;? pD;yGm;a&;? tcspfa&;? tdrfaxmifa&;awGeJY wb0vH;k tay:rSm
jyXmef;ay;NyD;jzpfwhJ uHw&m;udk azmfneT f;aew,f&,fvdkY qG,
J lypfvku
d fMu[ef wlygw,f/ pMu0VmtwGif; rdrdwdkY
vlom;awG&JU ta&;ygrIudk tylwjyif; vdu k fvH&SmazG&if; igwdkY b,fuae vmcJhMuovJ? bmvdYk
92
47
Thagard, P. (1978). Why Astrology is a Pseudoscience. PSA: Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science
Association, 1978, 223-234.
95
48
Preece, P. F., & Baxter, J. H. (2000). Scepticism and gullibility: The superstitious and pseudo-scientific beliefs of secondary school students.
International Journal of Science Education, 22(11), 1147-1156.
96
49
Gordin, M. D. (2017). The problem with pseudoscience: Pseudoscience is not the antithesis of professional science but thrives in science's
shadow. EMBO reports, 18(9), 1482–1485.
99
50
Balnaves, M., & Caputi, P. (2001). Introduction to quantitative research methods: An investigative approach. London: SAGE.
100
abmvH;k yGJawGrSm a&oefYAl;eJYayguf? qJa&;wdik f;xGmNyD; xkid fcHkawG &dkufcsdK;Muol abmvH;k vlq;dk awGudk
ud,
k fpm;rjyKygbl;/
tJ'gaMumifh t&yftarmif;jrifhrm;jcif;eJY EGm;EdkYaomufo;Hk jcif;udk rl0g'csrSw&f mrSm EGm;arG;jrLa&;NcHydkif&Sif&JU
orD;jzpfol EGm;EdkYaeYwidk f;aomufayr,fh t&yfykwmudk MunfNh yD; oufqdkifrI r&Sd&,fvdkY qH;k jzwfr&ygbl;/ rlvwef;?
tv,fwef; uav;i,fawG&JU um,ydkif;eJY OmPydkif; xGm;BudKif;rItwGuf EGm;EdkYu taxmuftuljzpfapw,fvkYd
tdrfeD;csif;EdkifiaH wGrSm prf;oyfNyD; twnfjyKcJhNyD;ygNyD/ xyfNyD; aocsmcsifoyghq&dk if EGm;EdkYwdkufwJh
rlvwef;uav;i,fawGeJY EGm;EdkYrwdu k fwhJ rlvwef;uav;i,fawG (wu,fawmh Double Blind qufwift&
okawoetkyfpk Research Group eJY xdef;csKyftkypf k Control Group cGJNyD; &v'fuGmjcm;aMumif; jyo&rSm
rSefayr,fh bwf*sufwwfEdkifygvsufeJY wrifrwdu k fauGs;wm r[kwfyJ taumiftxnf azmfaqmifaewJh a'oeJY
taumiftxnf razmfaqmif&ao;wJh a'ou uav;i,fawGudk EdIif;,SOfMunfhapcsifygw,f) &JU OmPf&nfydkif;
xufjrufrIawG? ud, k fum,ydkif; xGm;BudKif;rIawGukd ESpftvdkuf pm&if;aumufcHNyD; EdIif;,SOfMunfw h t
Jh cg
uGm[rIukd rsuf0g;xifxif awGjY rifEdkifrmS jzpfygw,f/ tJ'gaMumifh NyD;cJhwJhESpfawGtwGif; EdkifiaH wmftwdik fyifcH&JU
vrf;nTefcsufeJY rlvwef;t&G,fawG EGm;EdkYwdkufauGs;r,fh pDrHcsufudk a'otawmfrsm;rsm;rSm
pwiftaumiftxnfazmfaeNyDvdYk Mum;od&ygw,f/
EdkifiHawmfrl0g' qdw
k m tJ'Dvdk okawoeynm&yftajccH csOf;uyfrI? ynm&SifawG&JU oH;k oyfaxmufjyrIawGuae
csrSwt f aumiftxnfazmf&wmrsdK;yg/ Utilitarianism qdw k Jh vltrsm;pktwGuf aumif;usdK;trsm;qH;k
aqmifMuOf;vmr,fh t,ltqrsdK;udk a&S;&I&ygw,f/ tJ'gqdk pmzwfolu apm'uwufcsifygvdrfhr,f/ ynm&Sif
qdo k lawG jyKpkxm;w,f qdw k Jh okawoepmwrf;awGuadk &m bmjzpfvdkYrsm; vufcH,HMk unfoifhwmygvJ
qdNk yD;awmhyg/ olwdkY&JUokawoepmwrf;udk vufcH,HMk unfygvdkY b,fynm&SifurSawmh rwdkufweG f;ygbl;/
b,fckESpf? b,fa'o? b,f,Ofaus;rIaemufcH vlt Y zGJYtpnf;rSm b,ftqdkMurf;? tEkrmeudk b,fvkd qufwif?
b,fvkcd sOf;uyfrI? b,fvdkwdkif;wmrIawGeJY okawoejyK&mrSm b,fvdk&v'frsdK;xGufw,fvdkY
aumufcsufEdkifaMumif; owif;ydkY&kHoufoufyJ olwdkY tm;xkwx f m;wmyg/ olwdkYom EdkifiHawmftqifh
rl0g'csrSwfcGifh&r,fqdk&ifawmh b,fjyóemudk b,fvked nf;vrf;awGeJY ajz&Sif;&if tqifajyEdik faumif;w,fvdkY
tBuHjyKxm;wmavmufygyJ/
'gayr,fh wcsdKUoDtdk&DawG? wcsdKUtodw&m;awGuawmh acwftqufquf ynm&SifawG b0eJYtcsdefay;NyD;awmhudk
avhvmoGm;cJhMuwmyg/ tBudrfBudrf? tzefzef qef;ppfNyD;? ae&maygif;pkH? acwfumvtrsdK;rsdK;eJY
,Ofaus;rIaemufcH tzkHzkHwdkYrSm ppfaq;NyD; pdwcf s&NyDqdkawmhrS trsm;jynfoludk csjycJhwJh oDtdk&DawG? t,ltqawG
avmu"gwfodyÜHrSm? vlrIaA'rSm? rIcif;aA'rSm? rEkóaA'rSm? a&S;a[mif;okawoerSm vufndKS ;xdk;rvGJ
&Sdygw,f/ 'gawmif pdwrf csao;bl;qdk&if olwdkYprf;oyfcsufawGudk xyfrHvku d w f kyNyD; ppfaq;MunfhvdkYvnf;
&ygw,f/ tvm;wl &v'fxGufrS vufcHygvdkY qkx d m;w,f r[kwfvm;/ tvm;wl &v'fxu G fvm&ifawmh
vufcHvdYk &ygNyD/ rxGufvm&ifvnf; b,fae&mrSm b,foak woeu csdKU,Gif;csuf &Sdw,fvdkY
pmwrf;jyefwifEdkif&if ynm&yfavmutwGuf tjrwfxGuw f mygyJ/ qdvk cdk sifwmu usaemfwYdkawG
vlo Y rdkif;wavQmufrSm bD;udk wDxGifcJhNyD;ygNyD/ bD;udk tpuae jyefwx D GifNyD; vkyftm;awG? aiGaMu;awG?
tcsdefawG pwJh &if;jrpfawGudk rjzKef;wD;zdkY odyfukd ta&;BuD;ygw,f/ bD; &SdNyD;ygNyD/ armfawmfum;vkyfwJh
tif*sifawG? pufrIenf;ynmawGvnf; od&Sdxm;NyD;ygNyD/ avmifpmqDukef oufomr,fh? avmifpmqD&,fvdkY vH;k 0
rvdt k yfawmhr,fh enf;ynmrsdK;awGudk aESmif;vlynm&SifawGu qufvuf &SmazGzdkY csOf;uyf&rSm jzpfygw,f/
102
yifuk,
d o
f abmt& trSefjyifqifjcif;
avmu"gwfodyÜHudk avhvmwJt h cgrSm tvGefta&;ygwJh t,ltqw&yfukd ajym&r,fq&dk ifawmh Self Correcting
Mechanism ac:wJh yifu, kd foabmt& trSefjyifqifjcif; ,EÅ&m;yJ jzpfygvdrfhr,f/ 'g[m bmudk
qdvk o
dk vJqk&d if Hypothesis ac:wJh pdwfu;l tqdMk urf; (tEkrme) w&yfukd wifjyvdu k fwJhtcgwdkif;
tqdkwifoiG f;olu ol&Y JUqefYusifbuf &yfwnfcsufuae olt Y qdu
k dk uk,
d fwdkif jiif;csufxw
k f&wm? 'Dtqdk&JU
tm;enf;csuf? aysmhuuG f[muGufawGudk ud, k fwkid f vdu
k f&Sm&wmyJ jzpfygw,f/ 'Dbmom&yfe,fy,fxJu udk,ef JY
t,ltq rwlnDol wa,mufa,mufu udk,ho f Dtdk&D&JU tm;enf;csufukd axmufrjycif udk,fwkid f
&SmazGawG&Y Sdwm taumif;qHk;ygyJ/ ud,
k v
fh kyfazmfukid fzuf&JU t,ltq rSm;,Gif;aMumif; oufaoxlzdkY aeYpOfvdkvdk
tm;xkwf&wm[mvnf; avmu"gwfoyd ÜHynm&yfawG&JU tm;omcsufvkYd qdkaumif;qdkEdkifr,f xifyg&JU/51
Oyrm ZD0aA'rSmqdk&if vuf&Sdrsm;jym;vSwJh owÅ0grsdK;pdwaf wG[m ueOD;rSm tvGefenf;yg;wJh
rsdK;pdwfawGuaewqifh wa&GUa&GU? wqifhqifh wd;k wufajymif;vJvmcJhNyD; Evolve jzpfvmcJhMuw,f/ tJ'gudk
qifhyGm;vdkuf&if vl? vl0H? arsmuf0H pwJh y&dkif;rdwo
f wÅ0gawG[m odyfra0;uGmvSwhJ tcsdefu (qifhuJjzpfpOft&
tcsdeftwdkif;twmrSm ESpfaygif;waomif; qdw k m cPav;yJ jzpfygw,f) wckaom rsdK;pdwu f ae qif;ouf
aygufzGm;vmcJhMu[ef wlw,f/ wjcm;rsdK;pdwfawGjzpfwhJ aMumifv?dk <uufvdk owÅ0gawGeJYus tJ'Dxuf
ydktvSrf;a0;wJh rsdK;pdww
f ckckuae cGJxGuaf ygufzGm;vmcJhMuvdrfhr,f pojzifh tJ'Dvkd tEkrme tqdMk urf;udk
wifoiG f;vdkufw,f qdkMuygpdkY/
Oyrm ZD0aA'ynm&yfrSmqdk&if tqdw k ifoGif;ol (csm;vfpf 'g0if qdMk uygpdkY) [m olt Y qdek JY udu
k fnDwhJ
taxmuftxm;awGudk wifjy&ygw,f/ olYacwfwkef;uqdk owÅ0grsdK;pdww f rsdK;eJY aemufwrsdK;tMum;
ajymif;vJcgp Mum;cHowÅ0grsdK;awG&JU ausmufjzpf&kyf<uif;awG? rsdK;pdww f lcsif;udkyJ tpmeJY b0aexdik frIukd vdu k fNyD;
ykHyef;oP²mef trsdK;rsdK;? tzkHzkH uGjJ ym;aeMuwmawGudk pkpnf;wifjy&ygvdrfhr,f/ 'DtcsuftvufawGudk HMS
Beagle oabFmeJY *gvmygudkYpfuGsef;pkawGqD oGm;a&mufavhvmwkef;u zihfcsfpmi,fav;awG&JU EIwo f D;
uGjJ ym;ykH[m olwdkYaexdkif&m uGsef;pkrSm &&SdwhJ tpm&if;jrpfeJY oufqkid frI &Sdw,f qdw k Jh wifjycsufrsdK;awGeJY
52
pDumywfukH; a&;om;xm;wm jzpfygw,f/
tdrfarG;wd&pämefacG;awG&JU trsdK;rsdK;? tzkHzkHaom ykHyef;oP²mefawG[mvnf; vGefcJhwJh
ESpfaygif;axmif*Pef;avmufrSm pdkuyf sdK;a&;eJYtwl yl;wGJyg&SdcJhwJh arG;jrLa&;&JU tusdK;quftaeeJY vlom;awG
tvdk&SdwJh p&dkufvu©Pm? trltusifheJY toGiftjyifawG yg&SdwJh (0HykavGuae qif;oufvmwJh) tdrfarG;acG;
owÅ0gawGudk ,Ofyg;atmif arG;jrL&if;u ESpfoufwhJ rsdK;pdwu f dk qufarG;jrLxm;? rESpfoufwhJ rsdK;pdwu f dk
z,f&Sm;ypf? vlom;awGtwGuf tusdK;jzpfxeG f;apr,fh p&dkufESpfrsdK;udk aygif;pyfcsif&if tJ'Dp&dkufvu©Pm wrsdK;pD
yg0ifwhJ acG;rsdK;pdwEf SpfrsdK;udk om;azmufap&mu ykHyef;oGifjyif ajrmufrsm;pGm uGjJ ym;oGm;wJh tdrfarG;acG;awG
jzpfay:vmykHawGudk oufao? taxmuftxm;taeeJY qifhuJjzpfpOf&JU tcsuftvuftjzpf wifoiG f;rSm
jzpfygw,f/ tvm;wlyJ rdrdwifoiG f;wJh oDtdk&Dukd raxmufcHwhJ tcsuftvufawGukv d nf; 'g0ifuk, d wf dkif
51
Markman, A. (2010). Why Science is self-coprrecting. Psychology Today. Retrievedf from
https://www.psychologytoday.com/ca/blog/ulterior-motives/201008/why-science-is-self-correcting
52
Darwin, C. (1859). On the origin of species by means of natural selection, or preservation of favoured races in the struggle for life. London
:John Murray.
103
bmomw&m;&JU
wu,fu
h dk qkd;0g;vSwhJ
tusdK;qufwckuawmh
urÇmavmutaMumif;
trSefwu,f
odem;vnfjcif; r&SdyJ
a&mifh&Jauseyfjcif;[m
olawmfaumif;w&m;jzpfw,fvYdk
oifMum;ay;vdkufjcif; jzpfygw,f/
&pfcswf a':uif
105
'g0if qdkvku
d w
f meJY
urÇmay:u ouf&SdawG (txl;ojzifh owå0gawG) taMumif; avhvmwJh ae&mrSm 'g0if&JU qifhuJjzpfpOfudk
ausmfvGefNyD; oufa&mufrI&SdwJh ZD0aA'oDtdk&D ('Dae&mrSm oDtdk&D qdw k m tEkrmetqdkMurf; oufouf r[kwfyJ
ppfaq;twnfjyKNyD;om; tcsuftvufvdkY qdv k ydk gw,f) &,fvdkY r&SdoavmufygyJ/ owå0grsdK;pdwaf wG bmvdkY
'Davmuf rsm;jym;&w,f? olwdkYawG[m waumifeJYwaumif qifwo l vdkvdk&SdNyD; uGjJ ym;aeMuwmawG &Sdw,f?
uGjJ ym;oa,mifeJY qifwlaeMuwmawG &Sdw,f? olwYu dk kd b,fvkd tkyfpkcGJavhvmrvJ pwJh pwJh ZD0aA'ynm&yfudk
avhvm&if 'g0if&JU qifhuJjzpfpOf[m rygrNyD;vdkY qdEk dkif&kHwifru t"du ausm&dk; t,ltqvdkYawmif
qdEk dkifavmufygw,f/ 'gayr,fh 'g0if&JU qifhuJjzpfpOfvkYd qdvk u
dk fwmeJY bmomw&m; udik f;&dIif;olvkYd rdrduk,
d u
f dk
,lqolawG[m [ifueJ rsufESmrJhoGm;wwfMuygw,f/
taemufEdkifiHawG odYkr[kwf atA&m[rfrpfbmomw&m; ud;k uG,fol trsm;pk aexdik fMuwJh EdkifiHawGrSmqdk&if
olwdkY vlrSef;odwwfygNyDqu dk wnf;u qef;a';pul;vfqdkwJh bk&m;ausmif;rSm uav;i,fawGudk
bmomw&m;qdik f&m oifwef;awGay;NyD; ]]bk&m;ocif[m vludk ajrrIefuae ol\toGiftwdkif; zefqif;NyD;
toufZD0udk rIwo
f Gif;awmfrlonf}} pwJh urÇmOD;usrf;awGxJu tdyf,m0ifykHjyifawGeJY
tom;wusjzpfveG f;aewmaMumifhvdkY qdkEdkifr,f xifygw,f/ tJ'gudk 'g0ifu vl[m tqifhedrfh
owå0gawGuaewqifh wa&GUa&GU qifhuw J ;dk wufvmwJh jzpfpOftwdkif; obm0tavsmuf a&G;cs,frIt&
tqifhjrifhowå0gtjzpf ajymif;vJvmcJhwJh owå0gwrsdK;yJ jzpfw,fvkYd qdv k dkufwJhtcg bmom0ifawG
txG#ftjrwfxm;&m or®musrf;pmyg taMumif;t&mawGeJY ajzmifhajzmifhBuD; qefYusifaewmrvdkY
'g0if&JUqifhuJjzpfpOf oDtdk&DeJY xm0&zefqif;&Sif bk&m;ocif&JU urÇmOD;usrf; y&dowfawG[m tJ'Dtcsdefwnf;u
urÇm&efjzpfcJhwm tcktcsdefxdvdkYawmif qdkEdkifygw,f/
bmomw&m;ydkif;u tmPmpuf[m b,favmufjyif;xefcJhovJqdk&if tar&durSm qifhuJjzpfpOf Evolution
qdw
k Jh toH;k tEIef;udkawmif ausmif;oifcef;pmawGxJrSm azmfjycGifhr&wJh acwfumvawG &SdcJhzl;ygw,f/
bwfwvmOya' qdw k meJY qifhuJjzpfpOf toH;k tEIef;udk ydwyf ifxm;wJt
h cgrSm 'DOya'udk pdefac:zdkYtwGuf
wefeufqDjynfe,fu ausmif;q&m *Gsefpukyfudk pmoifausmif;rSm tJ'DOya'udk rvdkufemyJ oifMum;apcJh&mrSm
urÇmausmftrIBuD; pwifcJhygw,f/ jzpfysufcJhwJh a'ouawmh wefeufqDjynfe,f? a'wefNrdKUrSmyg/
bwfwvmOya' qdw k mu urÇmhc&pf,meft,loD;tzGJY&JU tBuD;tuJjzpfol *Gsefbwfwvmuae urxjyKNyD;
qifhuJjzpfpOft,ltqeJY ywfoufwmawG? or®musrf;pmyg tcsuftvufawGudk qefYusifwmawG
pmoifausmif;rSm rydkYcszdkY pnf;&kH;NyD; Oya'jyXmef;cJhwm jzpfygw,f/ tar&duef
jynfolYvGwfvyfcGifhtzGJYtpnf;awGu 'DOya'udk qefYusifcJhNyD; ausmif;q&m *Gsefpukyfudk Oya' csdK;azmufcdkif;zdkY
pnf;&kH;EkdifcJhygw,f/ trIjzpfawmh w&m;cGifrSm w&m;vdka&SUaeu w&m;cHjyoufao
avmu"gwfodyÜHynm&SifwOD;udk wefjyef ppfaq;ar;cGef;xkwf&mrSm 'g0if&JU qifhuJjzpfpOfeJY ywfoufNyD; ]]vl
qdw
k m arsmufu qif;oufvmw,fvkYd 'g0ifoDtdk&DrSm ,lqw,fqkv d kY&d Sd&if tckavmu"gwfoyd ÜHq&mBuD;rSm
tarGqufcHxm;wJh arsmufaoG;ua&m tbd;k bufu ygcJhwmvm;? tbGm;bufu ygcJhwmvm;}} qdw k Jh
ar;cGef;aMumifh trIukd vma&muf em;axmifMuwJh y&dowf tkH;ueJ yGJusoGm;cJhygowJ/h jyefajzwJh
w&m;cHjyoufaouvnf; ]]'Dvkcd ufcJeufeJvw S Jh avmu"gwfodyÜHt,ltqawGtaMumif; aqG;aEG;&mrSm
twnftcefY raqG;aEG;yJ t&Tef;azmufwwfvGef;olawGeJY ajymqdkqufqH&r,ft h pm; arsmufudk
tbGm;awmfvku d f&wmrS aumif;ygao;w,f}} qdNk yD; jyefyufcJhygowJ/h tJ'gaMumifhyJ 'Demrnfausmf Scope Trial
106
pukyftrIudk Monkey Trial arsmuftrIvkYv d nf; vlodrsm;cJhygw,f/ trIrSm w&m;cHudk tjypf&SdaMumif; qH;k jzwfNyD;
'PfaiGaqmifzkdY trdefYcscJhayr,fh 'DtrIuae pwifcJhwJh bmoma&;t,loD;*dkPf;awGeJY avmu"gwfoyd ÜHqdkif&m
qifhuJjzpfpOft,ltquawmh tar&durSm 'DaeYwkid f qufvufyGww dk fMuqJvkYd qdkEdkifr,f xifygw,f/53
f u
vltY zGJYtpnf;twGif;rSm wd;k wufwhJ t,ltqudkifpGJoal wG rsm;jym;vmwmeJYtrQ 'g0if&JU qifhuJjzpfpOfudk
ynm&yftjzpf oifMum;apzdkY vdv k m;olawG wd;k yGm;vmcJhNyD; 'DuaeYrSmawmh ZD0aA'ynm&yfrSm rygrjzpf
tcef;u@jzpfaecJhygNyD/ 'gayr,fh bmoma&;t,loD;awG&JU wefjyeftm;xkwfrIawGuvnf;
aysmufuG,o f Gm;jcif;awmh r&SdcJhygbl;/ bk&m;ocif&JU zefqif;jcif;t,ltqeJY pyfvsOf;wmawGudk
jyXmef;pmtkyfawGrSm yg0ifapzdkY tm;xkwfrIawG[mvnf; avsmhyg;oGm;w,fvkYd r&SdcJhygbl;/ t,ltqydkif;rSm
xdyfwku d af wGq
Y kHMuvdYk wzufzufu &HI;edrfhoGm;cJhw,fq&dk if aemufqufwJjG zpf&yfwck jzpfyGm;avh&Sdygw,f/
tJ'guawmh rdrdt,ltqudk tEdkif,o l Gm;wJh t,ltqrSm olwdkY&JUoDtdk&Dt,ltq tppftrSefawGtMum;
rdrdt,ltqeJY qifw&l dk;rSm;awGudk nSyfoGif;xnhaf pNyD; 0g'jzefYwmyJ jzpfygw,f/ zefqif;&Sif0g'DawG[mvnf;
qifhuJjzpfpOfeJY xdyfwku d fawGq
Y rkH IrSm w&m;cGift& tEdkif&cJhayr,fh vlt Y zGJYtpnf;twGif; ynm&yfqkid f&mrSm
t&HI;BuD;&HI;edrfhcJh? &HI;edrfhqJjzpfwmaMumifh 'gudk wefjyefzdkY qifhuJjzpfpOfqkid f&m t,ltqawGeJY a&maESmxm;wJh
zefqif;&Sift,ltqawGudk jyXmef;pmtkyfawGxJudk xnfhoGif;apcJh&mrSm Of Pandas and People vdk pmtkyfrsdK;awG
xkwfa0cJhygao;w,f/ zefqif;&Sift,ltq? bmoma&;qdkif&m t,ltq? or®musrf;pm
urÇmOD;usrf;tcef;awGudk rSefuefaMumif; axmufcHxm;wJh tJ'Dpmtkyfukd ZD0aA'qdkif&m ynm&SifawGu 0dkif;0ef;
uefYuGuNf yD; jyXmef;cGifhjyKwJh bkwftzGUJ udk w&m;pGJcJh&mrSm avmu"gwfoyd ÜHbufu tEdkif&&SdcJhygw,f/
tJ'Dpmtkyfudkawmh xkwfa0cGifh jyefvnf &kwford f;cJhygw,f/
usaemfwdkY EdkifiHrSmqdk&ifvnf; 'g0if&JU qifhuJjzpfpOf qdw k meJY ]]vl qdwk m arsmufu qif;oufvmw,f
ajymrvdkYvm;/ usaemf? usr tJ'g r,kb H l;}} qdNk yD; vkyfwwfMuygw,f/ 'g0ift,ltqrSm vl qdw k m arsmufu
qif;oufvmw,fvdkY wdkuf&dkufajymqdx k m;jcif; r&Sdygbl;/ vleJYarsmuf[mvnf; qif;oufvmw,f qdw k Jh
rdboabmrsdK; r[kwfygbl;/ vlom;awG&JU bd;k ab;rsdK;pdwfeJY vlwlowå0gawG&JUrsdK;pdwfawG[m [dt k &ifwcsdefu
wckwnf;jzpfcJhMuykH&w,f/ vlom;eJYarsmuf (vlwrl sdK;pdwfawG) awG[m nDtpfuk0d rf;uGJawG jzpfcJh[efww l ,f
qdwk mrsdK;yg/ vl? vl0H? arsmuf? arsmuf0H pwJh y&dkif;rdwfac: vlwlowå0gawG[m wjcm;owå0gawGxufpm&if;
tcsif;csif; zGJYpnf;wnfaqmufykH? tjyKtrl? trltusifh pwmawG ydkNyD; qifwMl uw,f/ 'Dawmh
wjcm;owå0gawGeJYpm&if olwdkYcsif; aoG;eD;Mur,f/ twdwfumvwkef;u wckaom rsdK;pdwu f ae
uGjJ ym;ajymif;vJvmcJhwm jzpfEdkifw,f qdkwmrsdK;yg/ vlcsnf;yJvnf; r[kwfygbl;/ uGsJ? EGm;? pdkif? ajymif pwJh
owå0gawG[mvnf; cket,ltqvdkrsdK;yJ wckwnf;aom rsdK;pdwu f ae jzmxGufcJhykH&w,f/ acG;? awmacG;?
ajracG;? 0HykavG qdw k Jh acG;rsdK;awG? aMumif? jcaoFh? usm;? usm;opf? opfeuf pwJh aMumifrsdK;awG? rdausmif;? zGw?f
uif;vdyfacsm? ykwo f if pwJh wGm;oGm;owå0gawG? Muuf? bJ? iSut f rsdK;rsdK; pwJh iSurf sdK;awG pwJh pwJh
ouf&SdawGrSm wl&mwl&m pkpnf;EdkifwhJ rsdK;pdwaf wG&SdwmaMumifh olY&JUt,ltqrSm tJ'v D dk qdkxm;jcif; jzpfygw,f/
'gudk oufaojyzdkYvnf; *gvmyg*dkYusG ef;pkudk oGm;a&mufwhJ c&D;pOfrSm pmykw;D iSufawGtaMumif;eJY
taxmuftxm;jycJhygw,f/ *gvmyg*dkYuGsef;pk qdw
k m[m awmiftar&duwdkuf&JU taemufzuf
ypdzdwo
f rk'´&mxJu uGsef;pkawGyg/ rD;awmifusG ef;awGjzpfwmaMumifh ay:aygufvmcJhwm ESpfoef;tenf;i,fyJ
oufwrf;&SdOD;rSmyg/ tJ'gaMumifh tJ'DusG ef;awGay:rSm aexdik fMuwJh ouf&Sdowå0gawG[m tJ'DusG ef;ay:rSmyJ
53
Larson, E. J. (2006). Summer for the gods: The Scopes trial and America's continuing debate over science and religion. New York: BasicBooks.
107
54
Darwin, C. (2009). The Origin of Species: By Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for
Life (Cambridge Library Collection - Darwin, Evolution and Genetics). Cambridge: Cambridge University Press.
108
55
Freedman, A. H., and Wayne, R. K. (2017). "Deciphering the Origin of Dogs: From Fossils to Genomes". Annual Review of Animal
Biosciences. 5: 281–307.
110
yuwdw&m;udk qef;ppfjcif;
avmurSm&SdwJh yuwdw&m;? wu,fv h ufawGtY &Sdw&m;awGudk usaemfwYdk b,fvkrd sm;od&SdEdkifygovJ/ urÇmausmf
ZD0aA'eJYqifhuJjzpfpOfynm&Sif ygarmu© &pfcswfa':uifuawmh ol&Y JUyuwdw&m;\ arSmfyOövuf qdw k Jh
pmtkyfrSm enf;vrf; 3 rsdK;eJY od&SdEdkifw,fvdkY qdyk gw,f/ yxrenf;uawmh usaemfwY&dk JU rsufpd? em;? ESmacgif;?
vQm? ud, k fcE¨mawGeJY prf;oyfppfaq;NyD; &kyftqif;? toH? teHY? t&om? tawGY qdw k mawGudk
ydkif;jcm;od&SdEdkifwJhenf; jzpfygw,f/ rdk;aumif;uifjymjymBuD;&JUatmufrSm? jrufcif;pdrf;pdrf;ay:udk
yufvufvSefvku d Nf yD; Nidrfhanmif;wJh prf;a&*DwoHudk em;qif? 0dkift&ufcsdK&S&Sukd jrnf;prf;? aygifrkefYwcsyfeJY
opf&dyfom,mrSm cspfoY&l ifcGifxJ cdkrSDae&&if vljzpfusdK;eyfr,f qdw k Jh uAsmq&mawG&JU zGJYqdkrIawGxrJ Sm 'Dvdk
tqif;? toH? teHY? t&om? tawGaY wGtaMumif;udk wcrf;wem; azmfjyavh&Sdygw,f/ 'gawmifrSyJ
wcgwavqdk qm;[m oMum;eJY qifwlavh&Sdw,f? *DwoH[m wpkHwa,muftwGuf om,memaysmfjzpfayr,fh
usefwa,muftwGuf pdwt f aESmifht,SufjzpfapEdkifao;w,f? t&om[m vlt Y BudKufudk rlwnfNyD; ESpfoufzG,f
[kwfr[kwf uGv J EGJ dkifao;w,f? tawGYtxd[m cHpm;rIuv dk udk fNyD; ajymif;vJEdkifao;w,f? ud, k fESpfoufo&l JU
txdtawGYqkd om,mNyD; rcspfrESpfoufoq l dk pdwfaumif;apwemeJY az;r&ifawmif rESpfoufovdk
jzpfrdao;w,f/ xm;ygawmh? rsm;aomtm;jzifah wmh &kyftqif;? toH? teHY? t&omawGudk a,bk,s
cGJjcm;EdkifpGrf; &SdMuw,f qdkygpdkY/
yuwdw&m;udk aemufxyf qef;ppfEdkifwhJ enf;vrf;uawmh tJ'D&kyftqif;? toH? teYH? t&om? tawGYawG&JU
pl;prf;EdkifpGrf; e,fy,fawGudk ud&d,mawG wyfqifay;NyD; wd;k csJUvduk fwmygyJ/ tifrwef ao;i,fvSwhJ
bufw;D &D;,m;awG? Adkif;&yfpfawGudk omrmefrsufpdeJY rjrifEdkifygbl;/ tJ'gaMumifh rdkucf &dkpukyfvdk
tEkMunfrh Sefajymif;eJY avhvm&ygw,f/ tJ'DtcgrSmrS ao;i,fvSygw,f qdw k Jh
tEkZD0&kyfuvmyfpnf;awGtaMumif; usaemfwdkY vlom;awG od&SdcJh&ygw,f/ tvGefa0;uGmvSygw,f qdw k Jh
Mu,fwm&mawG? N*dK[fawG? OuúmysHawG? Mu,fwHcGefawG? N*dK[f&HvawGudk omrmefrsufvHk;eJY rjrif&ygbl;?
ta0;Munf?h eu©wfwm&mrSefajymif;eJYrS usaemfwkYd jrifawGY&ygw,f/ 'gu tjriftm&kHudk wd;k csJUwmyg/ 'gwifru
tMum;tm&kHrSmqd&k ifvnf; vlom;awG&JU em;[m toHvdIif; 20 [mhZfuae 20 uDvdk[mhZftwGif;u toHawGukdyJ
Mum;EdkifpGrf;&Sdygw,f/ 'gayr,fh a&'gvdk? qdek mvdkY enf;ynmtaxmuftulawG? ud&d,mawGeJY
zrf;,lo&d SdEdkifygw,f/ 'gu usaemfwYdk&JU tm&kHcHt*FgawGudk ud&d,meJY wd;k csJUNyD; oufa&mufe,fy,fudk
csJUxGif,w l eJh n;vrf;jzpfygw,f/
aemufwenf;uawmh armf',f qdw k Jh ykHpHi,feJY prf;oyfppfaq;twnfjyKjcif;yg/ tm&kHcHt*FgawGeJYvnf;
prf;oyfr&Edkif? enf;ynmqdkif&m ud&d,mawGeJYvnf; taxmuftulok;H rprf;oyfEdkifwJhtcg b,ftqdkukd
twnfjyKzdkY? y,fcszdkYtwGuf b,fprf;oyfcsufudk b,fvdk armf',feJY ppfaq;Munfhr,fqdk&if tqdrk Sefuef&if
'DtajzxGufr,f? rrSefuef&if b,fvkt d ajz&v'f rxGufbl; qdw k Jh wGufcsufjcif;awGeJY prf;oyfppfaq;wmudk
qdv
k ydk gw,f/ tJ'Denf;vrf;awGeJY tufwrftEkjrLawGudk cGJjcrf;NyD; rsm;jym;vSwJh pGrf;tifyrmPawGtaMumif;udk
usaemfwdkY vlom;awG od&SdcGifh&cJhw,f? cE¨mukd,&f JU qJvfuvmyfpnf;twGif;qH;k tydik f; e,l;uvd,yfpf
tufqpfxu J rsdK;&dk;ADZqdik f&m tcsuftvufawGudk usaemfwYdk vlom;awG avhvmcGifh&&Scd Jhygw,f/
'gqdk b,fvkrd S prf;oyfr&EdkifwJh pdwfcHpm;rIawG? cspfjcif;arwåm? o0efwkw d m? MunfEl;wm? rkef;wD;wm?
pufqkyfwmawGukad &m usaemfwdkY b,fvko d &d SdEdkifygovJ/ 'DpdwfcHpm;rIawG[m qifhuJjzpfpOft&
wd;k wufajymif;vJvmwJh vlom; tygt0if tqifhjrifhowå0gawGrSmyJ jzpfay:NyD; 'Dvkd cHpm;EdkifzdkY OD;aESmuf
112
odYrk [kwf OD;aESmufeJY tvm;oP²mefwl pufwrsdK;rsdK; yg&SdrSyJ jzpfay:wmrsdK;yg/ tJ'grsdK; ryg&Sd&if cHpm;rI
rjzpfay:Ekdifygbl;/
'Denf;vrf;oHk;rsdK;eJY prf;oyfNyD;awmhrS yuwdt&Sdw&m; [kwfr[kwf vufcHtwnfjyKEdkifygw,fvdkY
&pfcswfa':uifu qdyk gw,f/ 'Dpmtkyfukd usaemfu 2019 ckESpfrSm bmomjyefqdkxkwfa0cJhygw,f/ xkwfa0NyD;
odyfrMumcifrSmyJ rdwfaqGwOD;u ar;jref;vmygw,f/ olwdkYoif;tkyfq&mu 'Dt,ltqeJY ywfoufNyD;
ar;p&mav;&SdwmaMumifh vlBuHKtar;yg;vdkufwmygwJh/ tm&kHig;yg;eJYaomfvnf;aumif;?
wd;k csJUud&d,meJYaomfvnf;aumif;? armf',fykHpHeJYaomfvnf;aumif; prf;oyfvkYd twnfjyKEdkifrS yuwdw&m;tjzpf
vufcHzdkY ajymqdkvdkufwmudk bk&m;ocif? aumif;uifwrmef? i&Jaumif;uifbH?k ajrrIefuae vlom;zefqif;jcif;?
aovGef&mu &Sifoefxajrmufjcif;? a&udk 0dkift&ufajymif;vJjcif;? Elemudk aysmufuif;apjcif; qdkwJh
t,ltqawGeJY jynfhESuaf ewJh c&pf,mefoif;tkyfq&mu tawmfav; rMunfrvifjzpfoGm;&Smw,f xifyg&JU/
tJ'geJY ar;cdkif;vdkufwmu usaemfhrdcif[m zcifjzpfoleJY ud, k fvufESD;aESmNyD; usaemf arG;zGm;vmw,f qdw k mudk
b,fenf;eJY od&SdvkYd vuf&Sdzciftjzpf ac:qdkaeoludk taz&if;taeeJY vufcHxm;wmygvJwh/J wu,fawmh
c&pf,mefoif;tkyfq&m qdkolu avmavmvwfvwf ar;jref;vmvdkYom olu Y dk t&ifqk;H azmfjyjzpfwmyg? 'Dvdk
ar;cGef;eJY cyfqifqif wlnDwJh tar;rsdK;awGudk bkef;awmfBuD;awG? armfv0Dq&mawGqu D aevnf; rMumcP
Mum;&avh&Sdwwfygw,f/ avmu"gwfoyd ÜHtawG;tjrifawGqdkwm olwdkYbmomw&m;awGudk wdu k fcdkuaf ewmvdkY
rSwf,x l m;Muw,f xifyg&JU/ tuGuq f udk fwmeJY wefjyefwudk fppfqifzdkY apmifhqkid f;aeMuw,f xifygw,f/
wu,fawmh tusdK;oifh? taMumif;oifh a0zefaxmufjywJh t,ltqydkif;awG? ynm&yfqkid f&m tawG;tac:awG
pwmawGudk aqG;aEG;aecsdefrSm vrf;ab;u taveawmawGvdk pum;EdkifvkcsifvYdk eifbJiqajymqdkwmrsdK;
arQmfvifhrxm;cJh&dk; trSefyg/ txl;ojzifh omrmefval wGxuf wqifhjrifhwJh bmoma&;yk*¾dKvfawGqu D ydkvdkYawmif
rarQmfvifhrxm;ygao;w,f/ 'gayr,fh ynm&Sifqefqef? tawG;tac:jrifhjrifheJY tdkif'Da,mfavmf*sDydkif;
,SOfNydKifrajymqdkEdkifvkdY atmufvk;H xdk;? tqifhedrfhpum;awG xGufvmw,fyJ ,lqrdygw,f/
bmoma&;yk*¾dKvfwkdif;udk rqdkvydk gbl;? ckevdk ar;cGef;rsdK; ar;jref;olawGudkyJ qdkvdkygw,f/
b,fvkyd Jjzpfjzpf tar;&Sdvm&ifawmh tajz&Sd&wmygyJ/ usaemfhrdcifeJY zcifjzpfolawG ud, k fvufESD;aESm?
rdwzf ufMuNyD; usaemf arG;zGm;vmcJh&dk; tm&kHcHt*FgawGeJY ppfaq;r&cJh&dk; trSefyg/ tJ'Dtm&kHcHt*FgawGudk
csJUxGifu&d d,m toH;k jyKNyD; avhvmvdkY r&wmvnf; trSefyg/ armf',fykHpHeJYvnf; wrifwum rprf;oyfcJh&dk;
trSefyJ jzpfygw,f/ wrifrprf;oyfcJhzl;bl;vdkYyJ qdvk w
dk myg/ prf;oyfr&bl;vdkY rqdkvydk gbl;/ tJ'gaMumifhrvdkY
zcift&if; [kwfr[kwf rodEdkifb;l ? tJ'Dvkd zcift&if; [kwfr[kwf rod&SdyJ zcift&if;tjzpf
vufcH,HMk unfxm;w,fvkdYawmh t"dyÜm,fzGifhqdkvdkY r&wm aocsmygw,f/
'gqdk zcift&if; [kwfr[kwf b,fvkd od&SdEdkifygovJ/ yxrOD;qHk;taeeJY usaemfhzcif[m zcif t&if;tjcm
[kwfr[kwf qdNk yD; qef;ppfzdkY taMumif;wpkHw&m t&ifjzpfay:zdkY vdyk gw,f/ tJ'Dvdk r[kwf&if bmvdYkrsm;
ppfaq;aeOD;rSmvJayghav/ okawoeqdik f&m a0g[m&awGt&qdk&if tqdMk urf;tEkrmeudk wifoGif;&mrSm
ESpfrsdK;ESpfpm;&Sdygw,f/ t*Fvdyfvq
dk &dk ifawmh Research Hypothesis eJY Null Hypothesis vdkY ac:ygw,f/
Research Hypothesis qdkwmu ud, k ftqdkjyKvdkwmudk oufaoxlzdkY tm;xkwfwmyg/ Oyrm tckprf;oyfr,fh
aq;0g;[m b,fvkda&m*ga0'emudk odomxif&Sm;pGm oufaoapr,f? odkYr[kwf tvQif;aysmufuif;apr,f
(tJ'Daq;0g;udk Research Group okawoetkyfpk? Control Group xdef;csKyftkyfpkqkNd yD; ESpfrsdK;pvH;k &JU&v'fudk
113
b,fvkrd S BudKwifrodEdkifwJh qufwif Double Blind Setting tjzpfeJY prf;oyf&mrSm aq;0g;wdkufauGs;wJh tkyfpku
Placebo ac: tmedoifr&SdwJh aq;0g;ykHpHwl a&m*gydkrdkoufomwJh &v'fukd ododomom &&SdapwmrsdK;
qdv
k ydk gw,f)/ Null Hypothesis qdkwmuawmh 'Daq;0g;[m Placebo wdu k fauGs;wJh tkyfpk&JU &v'feJY wlnDw,f/
okawoetoif;taeeJY yxrtqdjk zpfwhJ okawoetqdkudk twnfjyKzdkY oufaoxlEdkif&if xl? r[kwf&if Null
Hypothesis udk acszsufNyD; 'Daq;0g;[m tmedoif&SdaMumif; oufaoxl&wmrsdK;yg/
ouf&Sdtm;vHk; aqGrsdK;awG
'Dtefat DNA &JU t&Snu
f awmh Deoxyribonucleic Acid jzpfNyD; c&kywfESpfqifhoP²mef&Sdygw,f/ 'Dtefatudk
Adenine, Thymine, Guanine, Cytonine wdkYeJYtajccHzGJYpnf;xm;wmjzpfNyD; Edkufx&dk*siftajcjyKzGJYpnf;rIwdkif;rSm
wlnDwhJ yg0ifrI &Sdygw,f/ tJ'Dvkd c&kywfESpfqifhoP²mef'Dtefat zGJYpnf;rIawG[m usaemfwdkY vlom;awG
tygt0if ouf&SdawG&JU tao;i,fqHk;qJvu f vmyfpnf;&JUtwGif; e,l;uvd,yfpfxrJ Sm yg0ifMuNyD;
rsdK;qufjyefYyGm;wdik f; rdbuae om;orD;udk rsdK;&dk;ADZqdik f&m tcsuftvufawG vufqifhurf;ay;vdkufygw,f/
usaemfwdkY vlom;awG[m tJ'Dvkd 'Dtefat zGJYpnf;xm;rIaygif; oef; 3 axmifausmfeJY wnfaqmufxm;ygw,f/
&lyaA'ynm&Sif &Dum'dk qufbmwDeD &Sif;jywmudk ud;k um;&r,fqdk&if 'Dtefatuk'fawGudk pmtkyftjzpf
ajymif;vJvu dk fr,f qdMk uygpdkY/ tJ'gqdk&if ykHESdyfpmvHk;eJY pmrsufESmaygif; 262 000 0ef;usif&SdNyD; pmtkyfcyfxx
l l
175 tkyf0ef;usifavmuf &Sdygvdrfhr,f/ tJ'Dvkd pmrsufESmaygif; odef;csDwt Jh xJurS vlwOD;
wa,mufcsif;pDtwGuf wjcm;b,foel JYrwlnDapwJh pmrsufESmawG[m 500 avmufyJ &Sdygvdrfhr,f/
rsdK;&dk;ADZqdik f&m pkzGJYwnf&SdrI oef;oHk;axmifxu J rS ta&twGuf tenf;tusOf;uyJ usaemf? cifAsm;? ol qkNd yD;
uGjJ ym;rIawGudk jzpfapwmyg/ vlwdkif;vlwkid f;[m 'Dtefat qifwrl I 99.9 &mcdkifEIef;xd &SdMuygw,f/
usaemfwdkY vlom;tm;vH;k [m reufcif; tvkyfcGifoGm;a&mufzdkY bwfpfum;? ajratmuf&xm; pD;eif;wJhtcgwdik f;
usaemfwdkYeab;rSm vmxdkifwhJ rnfonfv h lom;eJYrqdk rsdK;&dk;ADZqdik f&m qifwrl I 99.9 &mcdkifEIef;&SdNyD; usefwhJ 0.01
&mcdkifEeI f;xJuyJ usaemfwYdk&JU tom;a&mif? rsufvk;H ta&mif? t&yftedrfhtjrifh? qHyiftajzmifhtaumuf? teDtndK
pwmawG uGjJ ym;oGm;apwm jzpfygw,f/ vlom;awG[m olwdkY&JU teD;uyfqkH;qdkEdkifwhJ qifhuJjzpfpOft&
nDtpfuk0d rf;uGJawmfpyfol csifyefZDawGeJY 'Dtefatqifwrl I 96 &mcdkifEIef;xd &SdMuygw,f/ tdrfrSm
arG;jrLxm;MuwJh aMumifav;awGeJYqdk&if txl;ojzifh tmbufqeD D,rfaMumifrsdK;qdk&if 90 &mcdkifEIef;xd
qifwMl uygw,f/ y&dkwdef;zGJYpnf;rIeJYywfoufNyD; <uufawG[m vlom;awGeJY 85 &mcdkifEIef;txd
qifwMl uygw,f/ y&dkwdef;uk'feJY r[kwfb;l qdk&ifawmh 50 &mcdkifEeI f; qifwyl gw,f/
v,f,mpdkufysdK;a&;eJYtwl wGb J ufyg&SdvmwJh arG;jrLa&;t& uGsJEGm;awG[m vlom;awGeJY 'Dtefat qifwrl I 80
&mcdkifEeI f;xd &SdMuygw,f/ usaemfwYdkeJY eD;pyfwJh owå0gawGeJYyJ qifww l mvm;qdkawmh r[kwfygbl;/
opfo;D ,ifaumifawGeJYqdk&if a&m*gb,jzpfapwJh rsdK;&dk;ADZzGJYpnf;rI 61 &mcdkifEIef;txd qifwyl gw,f/
MuufiSuaf wG? tarG;tawmifygNyD; OOwJh owå0gawGeJYq&dk if 60 &mcdkifEIef; qifwyl gw,f/ ,kwfpGtqHk;
vlom;awG[m iSufaysmoD;eJYawmifrS rsdK;&dk;ADZzGJYpnf;rI 50 &mcdkifEIef;eD;yg; qifww l ,fvkYd ynm&SifawGu
qdMk uygw,f/ qifww l ,fqwdk Jh ae&mrSm yg0ifzGJYpnf;xm;wJh rsdK;&dk;ADZawG[m a&SYaemufajymif;vJwm?
ajymif;jyefjzpfwm? zGmxGufoGm;wm? pkqHok mG ;wm pojzifh uGjJ ym;rIawG r&Sdr[kwf &Sdygw,f/ wcsdKUrsdK;&dk;ADZ
ajymif;vJrIawG[m ta&twGuf tenf;i,fyJ jzpfayr,fh EdIif;,SOfwhJ owå0gESpfrsdK;&JU toGiftjyifeJY
taoG;ta&mifukd vH;k 0ajymif;vJomG ;apwmrsdK;&SdNyD; wcsdKUrsdK;&dk;ADZajymif;vJrIawGrSmawmh zGJYpnf;rI cyfrsm;rsm;
ajymif;vJoGm;ayr,fh toGiftjyifeJY taoG;ta&mif; odyfrxl;jcm;wmrsdK;awGvnf; awGY&ygw,f/
apmapmu taMumif;udk jyefquf&r,fqdk&if 'Dtefat? rsdK;&dk;ADZ qifwlavav? aqGrsdK;eD;pyfawmfavavvdkY
qdx
k m;w,f r[kwfvm;/ 'Dawmh vlom;awG tm;vH;k [m 99.9 &mcdkifEIef;ausmf rsdK;&dk;ADZqifwMl uw,fqdk&if
usaemfwdkY vlom;tm;vH;k [m [krd a0;wJh twdwfumvwkef;u wckwnf;aom rsdK;pdwfuae qif;oufvmMuwJh
aqGrsdK;awGcsnf;yJ jzpfygvdrfhr,f/ tom;a&mif? bmompum;? ykHyef;oP²mef? rsufv;Hk ta&mif? qHyifta&mif?
t&yftedrfhtjrifh? ud;k uG,f&m bmomw&m;? pm;aomufwJh tpm;tpm? 0wfpm;qif,ifykHawG b,fvkdyJ
115
yuwdw&m;\ arSmfyOövuf pmtkyfrSm &SmazGEdkifygw,f)/ vGefcJhwJh ESpfaygif; 375 oef;wkef;uvdYk cefYrSe;f &wJh
wpfwv J ufcf Tiktaalik owå0g[m tJ'Dvkd toGifajymif;xJrSm xif&Sm;ygw,f/ olrY Sm ig;taMu;cGHeJY yg;[yfawG
yg0ifaeqJjzpfNyD; ukef;pyfa&pyfrSm aexdkifygw,f/ a&xJrSm oGm;vmEdkifovdk ukef;ay:rSmvnf; ql;awmifudk
toHk;jyKNyD; ajcaxmufvkd avQmufvrS f;Edkifygw,f/ ajcaxmufrus ql;awmifru zGJYpnf;ykH&SdwJh 'Dowå0g[m
qifhuJjzpfpOft& toGifu;l ajymif;rIudk axmufcHaeygw,f/
vGefcJhwJh ESpfaygif; oef; 150 wkef;uvdkY cefYrSef;&wJh tmcD&dkwm;&yf Archaeopteryx ac:wJh rysHoef;EdkifwJh
tarG;tawmifyg iSuw f rsdK;[m 'dkifEdkaqmOD;acgif; yg&SdNyD; ajconf;vufonf;awG&,f? &Snv f sm;wJh tNrD;&,f
yg&Sdygw,f/ 'gudk Munfch sif;tm;jzifh iSurf sdK;pdyfawG[m 'dkifEdkaqmuae qif;oufaygufzGm;vmwmjzpfaMumif;
cefYrSef;EdkifMuNyD jzpfygw,f/56 owå0gawG[m a&xJuae ukef;ay:csnf; wufvmMuwmawmh r[kwfygbl;/
ukef;ajray:uae a&xJudk jyefqif;oGm;wJh EdkYwdkufowå0gawGvnf; &Sdygao;w,f/ tJ'DxJurS vGefcJhwJh ESpfaygif;
48 oef;uvdYk cefYrSef;&wJh trfAsLvdkqD;wyfpf Ambulocetus owå0g[m a&,ufygwJh vufajcaxmuf 4 acsmif;
yg&SdNyD; ukef;ajray:rSm ae&if; a&xJrSm trJvku d fygw,f/57 ol&Y JU ausm&dk;zGJYpnf;ykH[m acwfopfa0vig;vdkjzpfNyD;
vIyf&Sm;a&ul;&mrSm toH;k jyKygw,f/ tckacwf a0vig;awGrSm aemufajcaxmuf&,fvdkY r&Sdawmhayr,fh
t&dk;zGJYpnf;ykHudk qef;ppfMunf&h if odrf0ifoGm;wJh Vestigial Legs eJY wifyg;qkH&dk;udk awGjY rifEdkifao;wmrvdkY
qifhuJjzpfpOfudk axmufcHaeygw,f/58
oaE¨om;jzpfay:ykH tqifhqifhudk "gwfrSef&dkufMunfhwt Jh cgrSmvnf; ueOD;tqifhawGrSm rsdK;pdwfwckeJYwck
tifrwef qifwMl uwmudk awG&Y Sd&rSm jzpfygw,f/ a0vig;? <uuf? vl? puefY? jrif;? bJief;awGrSm tawmfav;
qifwyl gw,f/ a>roaE¨om;avmif;awGrSmqdk&if ueOD;tqifhrSm ajcaxmufvuf 4 acsmif; t&mav;awG
yg&SdNyD; aemufydkif;usrSm aysmufuG,o f Gm;wm jzpfygw,f/59 'gudk Munfch sif;tm;jzifh a>reJY
wGm;oGm;owå0gawG[m eD;uyfpGm qufpyfrI&SdaMumif; aumufcsufcsEdkifygw,f/ ,kwfpGtqHk;
ig;oaE¨om;avmif;eJY vloaE¨om;rSmawmif OD;acgif;aemufem;rSm tdyfygwJh zGJYpnf;ykHcsif; vmwlaeygao;w,f/
ig;awGrSmawmh aemufydkif;rSm yg;[yftjzpf BuD;xGm;vmNyD; vlawGrSm ar;&dk;? em;eJY vnfyif; tpdwt f ydkif;awG
jzpfay:vmygw,f/ vlom;awG[m ausm&dk;rJhowå0gjzpfwJh Lancelet vdk rsdK;pdyfeJYawmif qifww l mawG &Sdygw,f/
tJ'DrsdK;pdyfrSm cE¨mud,
k fudk [efcsufxed f;zdkY Notochord vdk tpdwt f ydkif; yg0ifNyD; vlrSmawmh
60
tJ'Dtpdwftydik f;uae ausm&dk; jzpfwnfvmygw,f/
ouf&SdawGtm;vHk;&JU qJvfuvmyfpnf; zGJYpnf;ykHawG[mvnf; tifrwef qifwlMuygw,f/ olwdkYawGrSm
t&nfMunfeJY zGJYpnf;xm;wJh refb&def;awG yg0ifMuNyD; tJ'Dxu J rS El;uvd,yfpfwkYdrSm 'DtefatawG?
tm&ftefatawG yg&SdMuygw,f/ ouf&Sdtm;vHk;wdkYrSm 'Dtefatuk'f zGJYpnf;ykH wlnDMuNyD; tJ'DuaeyJ
ud,
k fcE¨mtwGuf vdt k yfwhJ y&dkwdef;awGudk xkwfvyk fzdkY toHk;jyKMuygw,f/ ouf&Sdtm;vHk;&JU rsdK;&dk;ADZawGudk
56
Mayr, G., Pohl, B., and Peters, S. (2005). A well-preserved Archaeopteryx specimen with theropod features. Science, 310, 1483-1486
57
Davis, M.C., Dahn, R.D., and Shubin, N.H. (2007). An autopodial-like pattern of Hox expression in the fins of a basal actinopterygian
fish. Nature, 447, 473-477
58
Bejder, L., and Hall, B.K. (2002).Limbs in whales and limblessness in other vertebrates: mechanisms of evolutionary development
transformation and loss. Evolution and Development 4(6),445-458.
59
Cohn, M.J., and Tickle, C. (1999). Developmental basis of limblessness and axial patterning in snakes. Nature, 399, 474-479
60
Stemple, D.L. (2005). Structure and function of the notochord: an essential organ for chordate development. Development, 132(11), 2503-
2512.
117
zwf&MI unfhr,fqdk&if tenf;qH;k zGJYpnf;jzpfwnfrIaygif; 500 ausmf wlnDaewmudk awG&Y Sd&rSm jzpfygw,f/
'g[mvnf; olwYdk tm;vHk; bk;d ab;rsdK;pdyfwckwnf;uae qif;oufvmcJhwmjzpfaMumif; axmufcHaeygw,f/
118
enf;vrf; 1
taMumif;t&m wpkHw&mtaMumif;udk Mum;od&wJt h cgrSm tJ'DtaMumif;t&meJY ywfoufNyD; xkwfjyefwJh
owif;&if;jrpf[m b,favmufrsm; ,kMH unfpdwcf s&ovJ qdw k mudk qef;ppfygwJ/h b,fynm&yfe,fy,f?
61
Sagan, C. (1997). The demon-haunted world: science as a candle in the dark. New York: Ballantine Books.
120
enf;vrf; 2
aemufwcsufu owif;wpkHw&mudk xkwfjyefwhJ owif;&if;jrpf[m tvm;wl tajctjrpfr&SdwmawGudk
rMumcP xkwfjyefwwfovm; qdw k m qef;ppfMunfhygwJh/ tckacwfrSmqdk&ifawmh New Age vdkY ac:wJh
tzGJYrsdK;[m wapäajcmufwhJ tdrfBuD;? pdww
f efcdk;eJY qufoG,fjcif;? yef;uefjym;ysH pwmawGudk ,kMH unfvufcHNyD;
trsm;jynfol Munfh&Iavh&SdwhJ owif;&if;jrpfawGeJY uGJjym;jcm;em;wmawGudk xkwfjyefaewwfygw,f/ tay:rSm
ajymoGm;cJhovdyk J 'Dowif;&if;jrpfawG[m ud, k f ,kHMunfcsifoavmufav;yJ pdww f Hcg;zGifh&kH zGifhapNyD;
"r®"d|mefusus a0zefqef;ppfwJhtcgrSm wifjyvmwJh oufaoawG[m cdkifvkHrI r&SdwwfwmrsdK;? ud, k f
r,kMH unfcsifwmus pdww f Hcg;udk vH;k 0 ydwfypfvku d fapwmrsdK;awGudk taxmuftyHhay;aew,fqkd&if 'Dvdk
owif;XmersdK;u xkwfjyefwmawGudk owdBuD;BuD;xm;zdkY vdt k yfaeNyDvkdY qdkEdkifygw,f/
enf;vrf; 3
xkwfjyefcsuf wpkHw&m? awGY&Sdcsuf wpkHw&mudk tvm;wl enf;vrf;eJY wjcm;wpkHwa,mufu xyfrH prf;oyfNyD;
tvm;wl &v'frsdK; &&Sdovm; qdw k mudk qef;ppfygwJh/ b,fodyÜHawGY&Sdcsufudk xkwfazmfvdkuaf Mumif;
aMujimwmawG? b,fot D dk&Dukd xkwfjyefvku d w
f ,f qdkwmawG? b,fot D dk&Dukd y,fzsufvku
d Ef dkifNyD qdw
k mawG
pojzifh xkwfjyefaMujimcsuf awmfawmfrsm;rsm;udk rMumcPqdo k vdk usaemfwkdY Mum;&wwfygw,f/ tJ'Dvdk
aMujimxm;wmawGtwdkif; aemufxyf prf;oyfcsufawG xyfrHjyKvkyfNyD; olwdkY aMujimxm;wmudk
twnfjyKEdkifygovm; qdw k m avhvmzdkY tvGefukd ta&;BuD;vSygw,f/ 1989 ckESpfwkef;u Cold Fusion qdw k Jh
enf;vrf;eJY urÇmhpGrf;tifjyóemudk ajz&Sif;ay;Edkifw,fqNdk yD; aMujimcsufw&yf xGufay:cJhygw,f/ 'gayr,fh
tJ'Dvkd aMujimcsufxJu enf;vrf;twdkif; wjcm;prf;oyfoal wG xyfrH prf;oyfMunfh&mrSmawmh b,forl S
ratmifjrifcJhMuygbl;/ tJ'Dawmh rl&if;prf;oyfcsuf[m xkwfjyefxm;wmeJY uGJvGJaeNyD; r[kwfrrSefb;l ? odkYr[kwf
wpkHw&m rSm;,Gif;aew,f qdw k m odEdkifrSm jzpfygw,f/
121
enf;vrf; 4
aemufwenf;uawmh avmu obm0eJY udkun f D rnD qef;ppfygwJh/ avmurSm jzpfavhjzpfx&SdwwfwJh oabm
oabm0awG? obm00w¬"r®awGeJY udu k fnDrI &Sdr&Sd qef;ppfwmygyJ/ qdMk uygpdkY/ pmzwfol&JU tD;ar;vfxJudk
Edkif*sD;&D;,m; awmf0ifrdom;pkwcku qufo, G fvmNyD; olwYq dk rD Sm a':vmoef; 20 ausmf &Sdw,f? olwdkYEdkifiH&JU
aiGaMu;qdkif&m uefYowfrI Oya'wckt& EdkifijH yifyudk o,fxkwv f mzdkY uefYowfcHae&w,f? olwYEdk dkifiH&JU jyifyrSm
aexdik fol wOD;OD;u a':vm 2000 avmuf tukeftuscHNyD; ulnDrSom tqifajyr,f? jzpfEdkif&if ulnDyg?
aus;Zl;udk rarhygbl;? a':vm 5 oef; aus;Zl;qyfyghr,fvYdk qdv k mw,f xm;ygawmh/ 'Dupd ö[m urÇmwvTm;
[d;k av;wausmfjzpfoGm;cJh&wJh tifwmeufay:u vdrfvnfenf;wrsdK;ygyJ/ tD;ar;vfudk
zwfvdkuf&olwa,muftzdYk ud, k fydkifaiGukd o,f,lcsifovkd ,laqmifcGifhr&atmif jyXmef;xm;wJh Oay'[m
rw&m;bl;vdYk ,lqapygvdrfhr,f? aemufNyD; wwfEdkif&if ulnDvku d cf sifw,fvkYd qE´jzpfay:vmapygvdrfhr,f?
aemufNyD; a':vm 2000 0ef;usif &if;ESD;vdkufwmeJY a':vm 5 oef;avmuf aus;Zl;wkefYjyefr,fvdkY
arQmfvifhcsufay;vdkufwmaMumifh tcGifhta&;w&yfvkYd oabmxm;vdu k frdrSm jzpfygw,f/ 'gayr,fh 'Dvked nf;eJY
vdrfvnfc&H vdkY urÇmhjynfolawG&JU acGs;enf;pm[m rormol vlvdrfawG&JU vufxJukd oef;eJYcsDNyD;awmif
a&muf&SdomG ;cJh&ygowJ/h 'gudk rauseyfvkYd Edkif*sD;&D;,m;EdkifiHxd vdu k fvH pkHprf;ppfaq;olawG? w&m;pGJolawGvnf;
MuufaysmufiSuaf ysmuf vufpazsmufcH&vdkY aemufq;Hk vufavQmhvu dk fMu&w,fvkYd pdwrf aumif;p&m
Mum;odcJh&ygw,f/
xm;yg? wu,fqdk&if a':vm 2000 ausmf &if;ESD;jrSKyfESHvu dk f&kHeJY a':vm 5 oef;avmuf jyef&w,f qdw k m[m
avmurSm jzpf&dk;jzpfpOf obm0w&m; [kwf&JUvm; qdkwmavmufawmh qef;ppfMunfo h ifhw,f r[kwfygvm;/
'grSr[kwf ud, k fh&JU vG,fvG,feJY aiGawG 0ifcsifwJh avmbu ud, k u
hf dk jyef'kua© y;Ekdifw,f qdwk mavmufawmh
qef;ppfMunfhoihfw,f r[kwfbl;vm;/ 'gwifru uGefjyLwmrSm? prwfzkef;rSm atmufrSm ay;xm;wJh vifhcfukd
uvpfwcsufESdyfvku d f&kHeJY vufudkifzkef;topfpufpuf &,lEdkifygNyD qdw k mrsdK;/ pOf;pm;Munfyh g/ uvpfwcsuf
ESdyfvku
d w
f dkif; vufukdifzkef; topf&aMu;omqdk usaemfwYdk tdrfcef;xJ xm;p&m ae&mawmif &Sdr,f
r[kwfawmhygbl;/ 'gawG[m obm0w&m;t& avmurSm jzpfavhjzpfx r[kwfwmrSef; todomcsnf;yg/
a&S;a[mif;okawoeynm&yfrSmqd&k ifvnf; yd&rpfeJY ywfoufNyD; qef;Mu,frIawGtaMumif; usaemfwdkY rpm;&
0cref; zwf&I&avh&Sdygw,f/ wu,fawmh 'g[m a&S;a[mif;okawoeynmvdYk emrnfwyf&kH oufoufyg/
xm;ygawmh/ 'Dyd&rpfawGudk b,foal wGu wnfaqmufcJhMuwmwkef;/ tD*spfawGayghAsm/ [mAsm rjzpfEdkifwm?
a&S;acwftD*spfvlrsdK;awGrSm b,fvv dk kyf tJ'Davmuf enf;ynmjrifhrm;vdrfhrwkef; bmnmeJY qdv k mMuvdrfhr,f/
yd&rpf qdwk mu tkwyf kHBuD;avAsm/ tJ'Dacwfwkef;u vlawGuvnf; vkyfp&m r,fr,f&& &SdwmrS r[kwfyJ/
tm;aeMuwmav/ vkyftm; qdw k muvnf; vkyfcvpm&,fvdkY rsm;rsm;pm;pm; ay;aezdkY rvdyk J tpm;auGs;&kHeJY
tvum;vdv k dk &aecJhwm/ 'Dawmh tkwyf kHtjrifhBuD; wnfaqmufjywm b,fvkv d kyf qef;Mu,faewmwkef;/
aemufNyD; &Sdao;w,f/ yd&rpfxrJ Sm xnfhoGif;xm;&if (ocsFmenf;t&qdyk J) a&S;a[mif;vlaotavmif;aumif
rrfrDawGvdkyJ rykyfrod;k &SdaeowJh/ 'gudk ,kMH unfwJholawGqdk&if aewJt h drfukdawmif yd&rpfvkd aqmufNyD;
aexdik fwm touf&Sn?f usef;rm qdyk J/ 'gqdk om;owf&kHawGrSm vQyfppfrD;tukefcHNyD; b,fhES,af Mumifh
tat;ay;pufawGeJY a&&SnfcHatmif vkyfaeawmhrwkef;/ yd&rpfykHaqmufvdkuf&if NyD;a&maygh/
aemufxyf &Sdao;w,f cifAs/ tJ'Dyd&rpfawGudk twÅvEÅdwfEdkifiHawmfu vlxl;qef;awG
wnfaqmufoGm;cJhMuwmwJ/h tJ'DtwÅvEÅdwfEdkifiH qdw
k m b,fem;rSef;vJawmh rodygbl;Asm/ xm;ygawmh/
122
enf;vrf; 5
tqdkjyKcsuf wpkHw&meJY ywfoufNyD; oufao? taxmuftxm;awG wifjyvmwJt h cg tJ'DtqdkjyKcsufudk
axmufcHay;xm;wmawGukyd J wifjyxm;ovm;? tJ'DtqdkjyKcsuftay: qefYusifxm;wJh tcsuftvufawGa&m
wpkHwa,mufu &SmazGwifjyxm;ovm; qdw k m qef;ppfygwJh/ 'Dupd ö[m tawmfav;udk ta&;ygvSygw,f/
omrmefvlawG rqdx k m;eJY? ynm&yfe,fy,fxJu ynm&Sif qdo k lawGawmif (olwdkYvnf; vlom;awGrvdkYeJY
wlygw,f) rdrdt,ltqeJY udu k fnDwmawGqdk&if vdv
k v
dk m;vm; vufcHwwfoavmuf? rdrdt,ltqeJY
aoGznfaewmrsdK;qdk&if vufcHzdkY awGa0aewwfavh&SdMuygw,f/
wjcm; rMunfyh geJY? odyÜHynm&SifawGu awGY&Sdcsuf wpkHw&mudk xkwfjyefvkud fNyDqkd&if tJ'Dxw
k fjyefcsuf[m ud,
k f
ud;k uG,fwJh bmomw&m;&JU t,ltq wckckeJY udu k fnDaevdYu
k awmh awGv
Y m;? olwdkY odyÜHynmu tckrSyg? igwdkY
bk&m;&Sif odYrk [kwf or®musrf;pmu 'gawGudk odNyD;cJhwm? &Sif;jycJhwm MumjrifhcJhayghvYdk vkyfwwfMuygw,f/
'gayr,fh ud, k f ud;k uG,f,kHMunfrI t,ltq wpkHw&meJYrsm; u@aumpjzpfvmvdkYuawmh tvum;yguGm?
ta&;rBuD;ygbl; qdo k vdkv?dk bmomw&m; qdw k m ,kMH unfudk;uG,rf IyJ? avmu"gwfoyd ÜH tawG;tjrif
taumuft,lawG&JU tjyifbufukd a&muf&Sdaewm? rwlnDMuwJh e,fy,fESpfck qdak wmh EdIif;,SOfp&m
bmtaMumif;rS r&Sw d myJqkNd yD; vkyfwwfMuygw,f/
enf;vrf; 6
trsdK;rsdK;aom oufao? taxmuftxm;qdkif&m tcsuftvufawGu b,fukd OD;wnfnTefjyaeovJ
qef;ppfygwJh/ b,ftaMumif;t&meJY b,fjzpf&yfu b,fvkd qufpyfaew,f? b,fot D dk&Du bmhaMumifh
rSef&w,f? bmhaMumifhrSm;&w,f vlwdkif;vdkvdk xkwfjyefvYdk &ygw,f/ 'gayr,fh udk,fh oDtdk&D rSefw,f? 'DrSm
oufao? taxmuftxm;? olY oDtdk&Du rSm;w,f? 'DrSm rSm;aMumif; oufao? taxmuftxm; qdw k Jh
tcsuftvufawG b,favmufrsm;jym;aMumif; qef;ppfMunfh&ygw,f/ Oyrm csm;vfpf 'g0if&JU qifhuJjzpfpOf
qdMk uygpdkY/ zefqif;&Sif0g'DawGu tNrJaxmufjyjiif;ckefavh&SdMuygw,f? b,fae&mrSmjzifh ol&Y JU b,ftqdkeJY
uGvJ aGJ eaMumif;? b,ftcsuftvuf[mqd&k ifjzifh oDtdk&DeJY ruduk fnDaMumif; qdkwmawGyg/
qifhuJjzpfpOfrSm aysmufaeqJ uGif;qufawG trsm;BuD;&Sdwm tm;vH;k todygyJ/ tJ'Dvkd aysmufqk;H aewJh
uGif;qufawGudk axmufjyjiif;qdkaewmawG[m wu,fvnf; uav;qefvyS gw,f/ ESpfoef;aygif;axmifeJYcsDwJh
urÇmavmu&JU ordkif;wavQmufrSm ausmufjzpf&kyf<uif;taeeJY rSww f rf;rusef&pfcJhwJh rsdK;pdwaf wG trsm;tjym;
&SdrSm rvGyJ gyJ/ 'gayr,fh 'g0if&JU aumufEIwfcsufawGxJu odef;aomif;csDwJh taxmuftxm;awG? olt Y qdk
123
enf;vrf; 7
odyÜHenf;us prf;oyftwnfjyKxm;wm [kwfr[kwf qef;ppfygwJh/ b,fvkd owif;xkwfjyefrIawG? awGY&SdcsufawG
aMujimwmrsdK;rqdk aMujimolawG[m tJ'D xkwfjyefcsufawGtaMumif; odyÜHenf;us avhvmtwnfjyKwm
[kwfr[kwf qef;ppfMunfhzdkY tvGef ta&;BuD;ygw,f/ olwdkY&JU ,kwdÅaA'awG? usdK;aMumif;qufpyfrIawG?
oufaoxlxm;wJh taxmuftxm;awG[m b,favmuf cdkifvko H vJ qdw
k mawGudk qef;ppfMunf&h ygr,f/ Oyrm
tmumo? pMu0VmxJrSm ouf&SdawG wnf&Sdygovm; qdkwmudk avhvm&mrSm UFO taysmfwrf; &SmazGoal wGeJY
Searching Extra Territorial Intelligence (SETI) tzGJYu tzGJY0ifawGcsif; ynmt&nftcsif;? avhvmcsOf;uyfykH?
toHk;jyKwJh ud&d,m tpp? t&m&m uGmjcm;vGef;vSygw,f/ pdw0f ifpm;MuwJh taMumif;t&mcsif; wlnDMuayr,fh
avhvmcsOf;uyfykHcsif;uawmh wjcm;pDyg/ UFO orm;awGu okwpG,fpkHvdk vljydef;BudKufpmapmifawGrSm
"gwfykHjzwfnSyfuyfawG toHk;jyKNyD; vlpdw0f ifpm;atmifyJ wwfEdkifMuayr,fh SETI tzGJY0ifawGuawmh olwdkY&JU
tEkrmeawG? tqdMk urf;awGudk ud, k fwdkif acszsufMunfhzdkY tm;xkwfMuygw,f/ ZD0aA'? &lyaA'? "gwkaA'?
ocsFmynmawGeJY tajcjyKcsOf;uyfNyD; pMu0VmtaMumif;udk avhvmMuygw,f/ a&'D,kw d ,fvDpukyfawGeJY
tmumoudk axmufvSrf;Muygw,f/ ynmt&nftcsif;? ud&d,mtaxmuftul? ynm&yftajcjyK csOf;uyfrIawG
uGjJ ym;wJt
h cgrSm olwdkY&JU &v'fawG[mvnf; jcm;em;oGm;Muygw,f/
enf;vrf; 8
xkwfjyefcsufawGrSm oufao? taxmuftxm; cdkifvkHovm; qef;ppfygwJh/ udk,o fh Dtdk&Dukd axmufcHaewJh
Positive Evidence b,favmuf&SdovJ? wjcm;oDtdk&Dudk axmufcH? twnfjyKaewJh Negative Evidence
b,favmuf&SdovJ od&SdzdkY ta&;BuD;ygw,f/ UFO orm;awGudk cifAsm;wdYq
k DrSm N*dK[fom;awGtaMumif;
124
enf;vrf; 9
oDtdk&Dtopf[m oDtdk&Dta[mif;awGeJY qufpyfrI&Sdovm; qef;ppfygwJh/ awG&Y Sdcsuf wpkHw&m[m usaemfwdkY
od&SdNyD;om; awG&Y Sdcsufta[mif;awG? oDtdk&Dtopf[m oDtdk&Dta[mif;awGudk tukefacszsufypfwmrsdK; r&Sd
r[kwf? &Sdwwfygw,f/ 'gayr,fh >cif;csuftenf;tusOf;udk axmufjyNyD; e,lwef rSm;w,f? tdkif;pwdik f;
rSm;w,f? pwDzif a[mfuif; rSm;w,f qdNk yD; vkyfvdkY r&ygbl;/ e,lwef? tdkif;pwdkif;eJY pwDzif a[mfuif;wdkY
rSefxm;wmawG trsm;BuD;udk pdefac:Edkifavmufatmif cdkifvrkH I&Sd r&Sd qef;ppf&ygw,f/
enf;vrf; 10
xkwfjyefaMujimol&JU twÅaemrwd[m tJ'Dxw k fjyefaMujimcsuftay: vTrf;rdk;&Sdovm; qef;ppfygwJh/
taMumif;t&m wpkHwckeJY ywfoufNyD; xkwfjyefaMujimolrSm yk*¾v"d|meftpGJeJY ud,
k fvdk&m
aumuf,lqJcG sufcswmrsdK; [kwfr[kwf od&Sd&zkdY tvGefta&;BuD;ygw,f/ olwdkY jyKpkxm;wJh okawoe
tcsuftvufawGt& tJ'Dvkd aumuf,lrI? aumufcsufqGJrIawG jzpfEdkifovm;? olwdkY&JU tEkrme tqdMk urf;udk
axmufcHtwnfjyKapcsifvkYd okawoejyKvkyfxm;ovm; qdw k mawGudk rjzpfrae qef;ppfzdkY vdkygw,f/
avmu"gwfodyÜHeJY okawoeawG[m vlawG zefwD;xm;wmyg/ tJ'gaMumifh vlawG&JU tpGJawG rjzpfrae
yg0ifaeEdkifygw,f/ aumuf,l&&SdwJh tcsuftvufawGukd t"du? y"ge rxm;yJ ud, k &hf yfwnfcsufu
b,fvkjd zpfwmaMumifh b,fawG&Y Sdcsufujdk zifh b,fokdYteufjyefr,f qdw k mrsdK; uif;EdkiforQ uif;a0;atmif
aqmif&Gufxm;wmrsdK;udk a&G;cs,fvufcHzdkY ta&;BuD;ygw,f/
125
avmu"gwfodyÜH twkta,mifrsm;
Science qdkwJh avmu"gwfoyd ÜHtppftrSefeJY &kwf&ufMunfhvdkuf&if [kwfovdv k edk JY ynm&yfqdkif&m
oufaoxlrItqifhxd taxmuftxm;rjyEdkifwhJ Pseudo-Science qdkwJh avmu"gwfodyÜH twkta,mifawG&JU
uGmjcm;csufukd vlwdkif;od&Sdrxm;Muygbl;/ ynm&yfydkif;qdkif&m oabmw&m;? oDtdk&DeJY oufaoxlykH?
taxmuftxm;awG qef;ppfykHawGudk em;vnfod&SdNyD;om; vlt Y zGJYtpnf;rSmawmh 'Dvko d yd ÜHvdrfoyd ÜHwkawG&JU
tEÅ&m,fu odyfrBuD;rm;vSbl;vdkY qdEk dkifayr,fh avmu"gwfoyd ÜHqdkif&m tawG;tjrif? t,ltqawGeJY
tvSrf;a0;aeqJ vlYtzGYt
J pnf;awGrSmawmh 'Dvkd odyÜHvdrf? odyÜHwkawGudk trSefw&m;vdk jzefYa0aerI[m rsm;pGmaom
tEÅ&m,fawGudk vuf,yfac:aeovdk jzpfapygw,f/ 62
aumif;uifu Mu,fwm&mawG[m vlwOD;csif;pD&JU ynma&;? pD;yGm;a&;? vlrIa&;? tdrfaxmifa&;awGrSm
a,bk,suae tao;pdwfxd oufa&mufrI&Sdw,f? vufz0g;ay:u ta&;taMumif;awG[m vlwa,muf&JU
uHMur®mudk tqH;k tjzwfay;EdkifpGrf;&Sdw,f? odYrk [kwf tJ'Dta&;taMumif;awG[m olb Y 0udk wpkHw&m
owfrSwNf yD;om;rvdYk ol[m tJ'gudk rvTJra&SmifomyJ &ifqidk f&rSm jzpfw,f? rSJYawG[m vlawG&JU b0uHMur®mudk
tajymif;tvJjzpfapw,f? bmjrL'gBwd*Ha'orSm oabFmawG? av,mOfawG aysmufuG,o f Gm;wm[m
rajz&Sif;Edkifao;wJh ya[VdykpämjzpfNyD; N*dK[fom;awGeJY qufpyfaeEdkifw,f? [d;k a&S;a&S;wkef;u urÇmajrukd
N*dK[fom;awG vma&mufcJhzl;w,f? opfyifyef;refawG[m *DwtEkynmudk cHpm;EdkifprG f;&Sdw,f? a&rSm
rSwOf mPf&Sdw,f? jy'g;udk tylay;&if a&Tjzpfw,f? urÇmjcrf;qDu vlawG[m pdwfcsif;qufo, G fpum;ajymEdkifNyD?
vlwa,muf&JU vufa&;udk MunfhNyD; olY&JUpdwaf eoabmxm;udk twwfajymEkdifw,f pojzifh pojzifh rqH;k EdkifwJh
t,ltqawGudk awmfawmfrsm;rsm; Mum;zl;Mur,f xifygw,f/ 'DtaMumif;awGudk tmabmiftm&if;oefoef
ajymqdkMuolawG[mvnf; acwfrDodyÜHenf;ynmqdkif&m toH;k tEIef;awGeJY vlawG a00g;oGm;atmif
ajymqdkEdkifwmrsdK;&SdwwfwmrvdkY [kwfvrd fhEdk;Edk; xifrSwcf JholawG enf;r,f r[kwfbl;vdYv
k nf; rSef;qrdygw,f/
aemufNyD; bd;k pOfabmifquf em;,OfvmcJhwJh '@m&DawGeJYvnf; udu k fnDaewwfwmrvdYk (wrif uduk fnDatmifukd
vkyfZmwfcif;xm;wmvnf; jzpfEkdifygw,f) tvG,w f ul vufcHomG ;apwmrsdK;vnf; jzpfwwfygw,f/
'Dvkd tawG;tjrifawG[m tvGeftrif; csJUum;ajymqdkrIawG? rSm;,Gif;aMumif; oufaoxlcGifhray;yJ olwdkY
t,ltqeJY udu k fnDwhJ jzpf&yfawGudkyJ erlemjyKxm;wJh t*wdw&m;awG? wjcm;olu wzefjyefppfaq;wJhtcg
wlnDwhJ &v'f rxGufay:wmawG pwmawGaMumifhvkYd rsm;aomtm;jzifh qdEk kdifygw,f/ Mu,fwm&mawG?
vufz0g;ay:u ta&;taMumif;awG? rSJYawGtaMumif; tapmydkif;u ajymcJhNyD;ygNyD/ aemufxyf
usefaewmav;awGudk qufajym&&if jy'g;udk tylay;NyD; a&TjzpfwJh t*¾d&wft,ltqawG? bmjrL'gBwd*HawG?
N*dK[fom;jzpfwnfjcif; t,ltqawG? opfyifyef;refawG[m *Dwudk cHpm;Edkifw,f qdwk mawG? w,fvyD oDac:
pdwcf sif;qufoG,ef nf; qdkwmawG taMumif; enf;enf; qufajym&r,f xifygw,f/
Alchemy qdkwJh t*¾d&wft,ltq[m wdrfaumaysmufuG,fcJhNyD;aom? vltrsm;pk rod&Sdxm;cJhwJh ynm&yfawG?
vQdKU0Suq
f ef;Mu,fjcif;awGeJY qufpyfaewJh ynm&yfawG&,fvdkY vlBuD;olrawG ajymqdkwm Mum;zl;Mur,f
xifygw,f/ t*¾d&wf Alchemy qdkwJh a0g[m&[m tma&Apfa0g[m&jzpfwmeJYtnD avmu"gwfodyÜHynmawG
ray:aygufcif tma&Apfa'orSm ow¬KtaMumif;awGudk avhvmzdkY tm;xkwf&if;? e*dk&SdNyD;om;
*rÇD&t,ltqawGeJY a&maESmay:xGufvmcJhwJh t,ltqjzpf[ef wlygw,f/ 'Dt,ltqudk
62
Bunge, M. (1982). “Demarcating Science from Pseudoscience”, Fundamenta Scientiae, 3: 369–388
126
vdu
k fpm;MuwJo h lawG[m jy'g;vdk? cJvk?d aMu;vdk tajccHow¬KawGudk tqifhjrifhNyD; wefzdk;BuD;wJh a&Tvk?d aiGvdk
ow¬KawGjzpfvmatmif rD;jyif;wdkufwheJ nf;eJY zdkxdk;NyD; ajymif;vJzdkY tm;xkwfMuygw,f/ 'gayr,fh olwdkY&JU
tEÅdr&nfrSef;csuf[m aiGaMu;qdkif&m jynfph kH<u,f0rI? a&TaiGjzpfrIrSmwif &yfwHhoGm;wmawmh r[kwfygbl;/
t*d¾&wft,ltq[m emrf0dnmOfeJYoufqdkifwJh qef;Mu,fvQdKU0Suw f Jh tawG;tjrifawGeJY ywfoufaeNyD;
avmu&JUeufeJjcif;oabm? "gwfow¬KawG&JU vQdKU0SufcsufawGudk pl;prf;jcif;oabmawG yg0ifaew,fvdkY
urÇmay:u vlawmfawmfrsm;rsm;u ,kHMunfxm;wwfMuygw,f/ t*d¾&wfvdkufpm;oltcsdKUudk ar;jref;Munfhr,f
qd&k if aMu;wdkY? oHwdkY? 'efwY?dk jy'g;wdkY? cJwkYd pwJh ow¬KawG[m obm0jzpfpOft& (tyleJYzdtm;aMumifh
ajymif;vJjcif;udk qdv k w
dk ,f xifyg&JU) ydkNyD; tqifhjrifh? tzdk;wefwhJ a&TawGaiGawGtjzpfukd ajymif;vJwJh
jzpfpOfxJrSm &SdaeMuNyD; 'gudk vlu ya,m*zufjrefqefapr,fqk&d if tcsdefwkt d wGif; a&TaiGtjzpf
ajymif;vJEdkifr,f vdYk ,lqMuygw,f/
'g[m "gwfow¬KawGcsnf;udyk J &nf&G,wf m r[kwfygbl;/ 'Dynm&yf (olwkYt
d qdk) udk
avhvmvdkufpm;olrsm;[mvnf; vlomrefawGtjzpfuae (aMu;awG? oHawG? jy'g;awG cJawGvdk) vlt Y zdk;wef?
*rÇD&ynm&Sif? xGuf&yfaygufwefcdk;&SifawGtjzpf ajymif;vJapr,fh enf;vrf;&,fvYdk ,lqMuygao;w,f/
tJ'Duae trsdK;rsdK;aom a&m*gb,awGudk oufomaysmufuif;apr,fh wefcdk;£'¨dyg'f&SdwJh £pämo,"gwfvk;H
qdw
k mrsdK;xd atmifjrifaygufajrmufzdkYvnf; &nf&G,Mf uygao;w,f/
wu,fawmh t*d¾&wft,ltq[m &lyaA'eJY "gwkaA'ynm&yfawGtay: vGJrSm;pGm em;vnfcJhrIawGudk
tajccHygw,f/ t*d¾&wfvdkufpm;olawG[m tJ&pfwdkw,fvf&JU t,ltqjzpfwhJ avmuudk yx0D? tmayg?
0ga,m? awaZm (ajra&avrD;) qdw k Jh "gwfBuD;av;yg;eJY zGJYpnf;xm;NyD; tJ'D"gwfawGudk ajymif;vJwdk;wufzdkY
tm;xkwfrIqkid f&m tawG;tjrifawGtay: tajccHxm;ygw,f/ tJ'gaMumifhyJ rD;jyif;wdkufzdkxdk;wJhenf;vrf;eJY
tm;xkwf&mrSm "gwfBuD;av;yg;udk ud, k fpm;jyKwJh tajccHyg0ifypön;f awGtjzpf qm;? jy'g;? uefY wdYu k dk
xnfhoGif;&wm jzpfygw,f/
'DuaeYrSmawmh urÇmavmueJY pMu0Vmudk tufwrfawG? j'yfpifawGeJY zGJYpnf;xm;rSef; usaemfwYdk od&SdcJhNyD;ygNyD/
cJawG? aMu;awG? jy'g;awGudkvnf; ajra&avrD;eJY zGJYpnf;xm;wm r[kwfrSef; odcJh&NyD;ygNyD/ y&dkwGef? e,lx&Gef?
tDvufx&GefawGudk ta&twGuf tcsdK;tpm;twdkif; zGJYpnf;xm;wJh j'yfpifjyZ,m;udkvnf; odcJh&NyD;ygNyD/
oufoufnmS nSm a0zef&&ifawmh t*d¾&wfenf;vrf;rSm ynm&yfydkif;eJY eD;pyfwmawG &SdcJhwm trSefyJ jzpfygw,f/
Oyrm jy'g;&JU j'yfpifjyta&twGut f rSwpf Of[m 80 jzpfNyD; a&Tuawmh 79 yg/ oDtdk&Dt&qdk&if jy'g;ow¬KrSm
yg0ifzGJYpnf;xm;wJh oef;aygif;rsm;pGmaom tufwrfwckcsif;pD&JU tDvufx&GefwvHk;? e,lx&GefwvHk;?
y&dkwGefwvHk;udk z,f&Sm;Ekdif&if tJ'Dj'yfpif[m jy'g;r[kwfawmhyJ a&TjzpfomG ;ygvdrfhr,f/ 'gayr,fh vlawG
,lqxm;ovdk tjcm;ow¬KawGeJY a&maESmNyD; rD;jyif;wdkufwJh zdkxdk;jcif;enf;vrf;eJYawmh atmifjrifrSm r[kwfygbl;/
tEkjrLpGrf;tifqidk f&m ajymif;vJapjcif;eJYrS atmifjrifrSmjzpfNyD; tufwrfwvHk;csif;pD&JU tDvufx&Gef? y&dkweG f?
e,lx&GefawGudk z,f&Sm;&muaevnf; tEkjrLAHk;aygufuGJovdk yrmPtvGefrsm;jym;wJh pGrf;tifawGudk
xkwfvw T fay;rSm jzpfygw,f/ 'DjzpfpOftwGuf vdt k yfwhJ ukefusp&dw[ f mvnf; a&Twefzdk;xuf
tqaygif;ajrmufrsm;pGm ydkrdkygvdrfhr,f/ acwfopftEkjrLpGrf;tif"gwfaygif;zdkawGxJrSm tufwrfe,lx&GefawGudk
pGrf;tifyrmP 9 MeV (Mega/Million Electron Volt) pD;qif;ap&mrSm (Particle Accelaration qdkwJh jzpfpOfrSm)
127
63
Ingvaldsen, S. (2015). Radiochemistry reliased the old Alchemy Dream of Transmutation. KJM 3900 Project Assignment. University of Oslo.
Retrieved from https://www.mn.uio.no/kjemi/forskning/grupper/miljovitenskap/miljovitenskapbloggen/radiochemistry-and-alchemy.html
128
64
Loxton, D. (2003). The Bermuda Triangle. Skeptic [Altadena, CA], 10(3), 96b+. Retrieved from
https://link.gale.com/apps/doc/A112409048/AONE?u=humber&sid=AONE&xid=860765cd
129
aq;0g; r[kwfaomfvnf; aq;0g;uJhodkY oH;k pGJaom t&mvdkY tvG,q f Edk dkifygw,f/ 'gayr,fh aq;0g;
r[kwfb;l vdkY qdu
k wnf;u enf;enf;awmh pOf;pm;Munfo h ihfwmaygh/ &kww f &ufqdk aq;0g;vdkY xif&ayr,fh
aq;0g;ae&mrSm a&m*gaysmufEdk;Edk; ,lq&wJh (aq;0g;r[kwfwh)J t&mwckckeJY tpm;xd;k NyD; ukowmrsdK;aygh/
'Denf;udk 18 &mpkwek f;u *smrefq&m0efwOD;jzpfwhJ qrfjrL&,f [efemrefu pwif wDxGifcJhw,fvdkY
Mum;zl;ygw,f/ 'Duok enf;&JU tdkif'Da,mfavmf*sDu ]]a&m*gjzpfapwJh t&monf a&m*gudk
jyefvnfaysmufuif;apaom oabm&Sdonf}} wJ/h a&yrmP trsm;tjym;udk tm;aysmhapjcif; Dilution jzpfap&if
tmedoif wd;k wufvmygowJh/ acwfrDaq;odyÜHt,ltqawGeJY qefYusifae&kHwifru omref&dk;&dk;av;
awG;Munf&h ifawmif t"dyÜm,fr&SdrSef; tawmfav; odomygw,f/
'Denf;vrf;[m wdik f;&if;aq;vdkrsdK;vnf; r[kwfjyefygbl;/ 'Dvkd [drk D,kyd wfopfaq;0g;awGxJrSmqdk b,fvkd
tmedoif&SdwJh aq;ypönf;rS xnfhoGif;xkwv f kyfxm;wm r&SdyJ Sugar Pill vdk oMum;"gwfaq;udkyJ
xnfhay;xm;wmrsdK;yg/ tmedoif[m Placebo ac:wJh aq;0g;okawoeawGrSm prf;oyfaq; ray;yJ
aq;tmedoifeJY EdIif;,SOfMunfzh dkY &nf&G,w f Jh ta,mifaqmifaq;vdkyJ vlw&mrS wa,muf? ESpfa,mufyJ
wd;k wufrI jyowmrsdK;yg ('guvnf; rdrdaomufoHk;wJh t&mudk aq;0g;tppftrSefvkYd xifrSwNf yD; ud, k fh&JU
a&m*gt&Sdefuvnf; usqif;csdefeJY wdu k fqkid fjzpfyGm;wJh Placebo Effect rsdK;ygyJ)/ jznfhpGuaf q;qdkNyD; tmedoifrJh
aq;0g;awGudk w&m;0ifa&mif;cscGifhay;aewmuawmh aq;0g;ukrÜPDawGu rodem;rvnfol? t,kHvG,o f lawGudk
tjrwfxkwjf cif;enf;vrf;wrsdK;vdkYvnf; qdkEdkifygvdrfhr,f/
a&rSwfOmPft,ltqtaMumif;udk quf&&if 1980 ckESpfrSm *sufcfpf bifAefedpfu tqdkjyKcJhNyD; Nature
*sme,frSm a&;om;azmfjycJhygw,f/ tJ'Daqmif;yg;eJYvnf; tdkif*sDEdkA,fqkwqkukd &&SdcJhygw,f/
aq;odyÜHe,fy,fu wjcm;ynm&SifawG&JU a0zefaxmufjyrIawG? "r®"d|mefusus ppfaq;rIawG ryg0ifyJ? Peer
Reviewed r&SdyJ azmfjycJhwm jzpfygw,f/ 'gayr,fh *sme,ft,f'Dwm *Gsefrufa'hguawmh 'Dt,ltqeJY
ywfoufNyD; oHo,jzpfcJhygw,f/ 'Dt,ltqudk twnfjyKzdkY okYrd [kwf y,fcszdkYuawmh rlvueOD;
aqmif&GufcJhwJh okawoetwdik f; xyfrHprf;oyfNyD; wlnDwJh &v'fxGufay:jcif; &Sdr&Sd ppfaq;&rSm jzpfygw,f/
bifAefedpf&JU oDtdk&Dukd ppfaMumolawGxJrSm obm0vGefupd öawG? xl;axGodtHh&maomfawGudk
vdu
k fvHazmfxkwfaewJh emrnfausmf *sdrf;pf &ef'Dawmif yg0ifvmcJhygw,f/ olwdkY&JU okawoeuae
twnfjyKvdkuw f muawmh bifAefedpftaeeJY ynm&yfydkif;rSm r&dk;rom; BuHpnfNyD; vdrfvnfwmrsdK;
rusL;vGefcJhayr,fh olY&JUokawoequfwifawG[m trSm;t,Gif;awG yg0ifaecJhwmudk awGYcJh&w,f qdyk gw,f/
tJ'DaemufrSmawmh [dkrD,kyd ufoD&JU w&Sdefxk;d emrnfausmfMum;vmrI[mvnf; edww ¬d HoGm;cJhygawmhw,f/65
'Da&rSwOf mPft,ltq[m &lyaA'&JU omrdk'dkif;erpfOya'oawGeJYvnf; qefYusifaecJhygw,f/ okawoejyK&mrSm
a&[m NyD;cJhwJh tylcsdef? zdtm;eJY aysmf0ifypön;f awGukd rSwfrdjcif; vH;k 0 r&SdcJhygbl;/ armfvDusL;tqifh [du
k f'&dk*sif
zGJYpnf;rIrSmvnf; tcef;tylcsdefukd ausmfvGefNyD; pkpnf;EdkifcJhjcif; r&SdvkYd awGY&SdcJhygw,f / a&rSm rSwfOmPf
trSefwu,f&Sd&dk;qdk&if a&eJYcsufvyk fwhJ bD,mrSma&m rSwOf mPf&Sdygrvm;/ aemufNyD; a&eJY azsmfpyfxm;wJh
aumfzDawG? vufzuf&nfawGrSma&m rSwOf mPf&SdEdkifyghrvm;/ EGm;EdkYrSma&m rSwfOmPf&Sdyghrvm;/ ,kwfpGtqH;k
usifi,fa&rSma&m rSwOf mPf&Sdyghrvm;/ a& qdw
k mu [du
k f'&dk*sifESpfqeJY atmufq*D sifwq
65
Maddox, J., Randi, J. and Stewart, W. W. (1988). High-dilution experiments a delusion. Nature. 334 (6180): 287–290.
133
66
Letzter, R. (2017). What is water momery? Why this homeopathy claim doesn't hold water? LiveScience. Retrieved from
https://www.livescience.com/61273-homeopathy-chemistry-water-
memory.html?fbclid=IwAR3kjK3KV_jMUwG5PExTs1SszbLeaqxZyg6cX3S9hWsUJ9aQym1ueqwZeUo
134
bk&m;ocifonf
raumif;rI ab;'ku©wdkYtm;
umuG,fwm;qD;vdkaom qE´&Sdaomfjim;
xdo
k Ydk wm;qD;&ef tpGrf;owåd r&Sdrl
olonf teEÅwefcdk;awmf&Sif r[kwf/
raumif;rI ab;'ku©wdkYtm;
umuG,fwm;qD;&ef tpGrf;owå&d dSaomfjim;
xdo
k Ydk umuG,w
f m;qDvdkaom qE´ r&Sdrl
olonf rvdrk kef;xm;aom ,kwfrmol jzpf\/
raumif;rI ab;'ku©wdkYtm;
uG,fumwm;qD;&ef wwfpGrf;NyD;
xdo
k Ykd uG,u
f mjcif;vnf; &Sdygrl
avmuwGif raumif;rI ab;'ku© [lí
tb,frSm &SdawmhtHhenf;/
raumif;rI ab;'ku©wdkYtm;
uG,fumwm;qD;Edkifaom tpGrf;owådvnf; r&Sd
uG,fum;wm;qD;vdkaom qE´vnf; r&Sdrl
tb,fhaMumifh bk&m;ocif [k
ac:qdk&efvkad wmhoenf;/
tDyD;ul;&yfpf
138
vdifrJh rsdK;yGm;jcif;
'DtaMumif;udk ajym&r,fqk&d if c&pf,mefawG&JU tysdKpifuae om;a,mufsm;arG;zGm;jcif; qdw k Jh taMumif;t&mu
vlodtrsm;qH;k jzpfr,f xifyg&JU/ or®musrf;pmxJrSmqd&k ifawmh tysdKpifuae om;a,musfm;arG;zGm;jcif; qkw d Jh
taMumif;t&mudk &SifróJusrf;xJrSm t&ifOD;qHk; awGY&Sd&ygw,f/ wu,fawmh &SifróJusrf;[m c&pfawmf
aoqHk;NyD; ESpfaygif;&m*Pef;&SdawmhrS a&;om;cJhwJh usrf;vdkY avhvmolawGu qdMk uygw,f/ 'g[mvnf;
tqef;awmh r[kwfb;l xifygw,f/ urÇmay:u bmomw&m;tm;vH;k vdkvk[ d m oufqkid foal wG aoqHk;NyD;
ESpfaygif; &m*Pef;&SdawmhrS wqifhMum;pum;awGuae jyefvnfa&;om;xm;wmjzpfNyD; vdw k ;dk ydkavQmhawG?
csJUum;wmawG yg0ifaer,fqw dk m ajymp&mrvdkavmufatmifukd xif&Sm;r,feJY wlygw,f/ tJ'Dvkd wqihfMum;
pum;awGudk vdw k ;dk ydkavQmhvkyfcsifovdk vkyfNyD; csJUum;xm;&kHwifru bmompum; rwlnDwhJ vlrsdK;pkawGtMum;
ud;k uG,f,kHMunfrI wlnw D JhtwGuf bmompum;wckuae aemufwckukd jyefqkv d kdufwJhtcg rwduswmawG
yg0ifr,fqdkwmvnf; aocsmr,f xifygw,f/
ckeajymoGm;cJhwJh tysdKpifuae om;a,mufsm;arG;w,f qdw k Jh taMumif;t&m[mjzifh 'Dvkjd zpf&yfrsdK;xJrSm
txif&Sm;qHk;vdkY qdk&rvm;yJ/ rl&if;[D;b&l;bmompum; t,frm (rdef;ri,f) qdw k Jh pum;vHk;udk
acgrbmompum;qD jyefqkd&mrSm unm (rdef;ri,f? tysdKpif vdYk teufESpfrsdK;xGuf) vdYk jyefqkd&muae
aemufawmh tysdKpifvkYd jyefvu dk fMuwJhtwGuf tysdKpifuae om;a,mufsm; zGm;jrifw,f qdw k Jh t,ltqudk
rD;xkd;ay;ovdk jzpfcJhw,f qdyk gw,f/ uef;b&pfcsfwuúodkvf&JU or®musrf;pm avhvma&;rSmawmh tysdKpifuae
om;a,mufsm;arG;zGm;w,f r[kwfyJ tysdKpiftjzpfeJY om;a,musfm;av;udk oaE¨&&Sdw,fvdkY aumuf,lzdkY
axmufjywmawGvnf; r&Sdr[kwf &Sdygw,f/ 'gayr,fv h nf; c&pf,mefuk;d uG,fol trsm;pkuawmh
obm0usjcif; rusjcif; qdkwmxuf tHhzG,w f efcdk;jy#d[m qdw
k Jh oabmudk ydkNyD; ,drf;vdw
k maMumifh tysdKpifuae
om;a,musfm; zGm;jrifw,fqw dk Jh t,ltqudk udkifpGJxm;Muygw,f/
wu,fawmh c&pf,mefbmomwckwnf;rSmwif orm;&dk;us r[kwfwh?J vdifqufqrH I ryg0ifwhJ zGm;jrifjcif;awG
&Sdwm r[kwfygbl;/ [dE´LbmomrSmqdk&ifvnf; c&pf&Sem;[m rdcifjzpfol a'0gcD&JU 0rf;Mumodkut f wGif;
wduk f&dkufqif;oufw,f qdkygw,f/ ewfbk&m;awG jyefvnf0ifpm;olqdk&ifvnf; rdcifeJY zcifwkYd vdifqufqrH I
ryg0ifyJ y#doaE¨wnfw,fvYdk ,lqMuygw,f/ bk&ifr uGefw[ D m ewfbk&m; ql&m;udk tysdKunmtjzpfwJY
y#doaE¨&&SdapzdkY qkawmif;&mrSm bk&ifyef'keJY vufrqufcif qkawmif;jynfhapwJt
h wGuf cgeudk arG;zGm;w,fvdkY
r[mb&wrSm qdkygw,f/ ZeD;onfESpfOD;udk vufzsm;eJYawmif rwdYkzdkYeJY rvdu k fem&if ao'PfpD&ifr,fvdkY
ewfbk&m;jA[®mu bk&ifyef'kudk usdefpmwdkufwmaMumifh ZeD;onfjzpfol uGefw[ D m tjcm;ewfbk&m;awGqDuae
om;orD;&wem awmif;cH&ygowJ/h tJ'geJY om;a,mufsm; 5 OD; xGef;um;cJhwmjzpfaMumif; r[mb&wrSm
azmfjyxm;ygw,f/
tD*spfawG&JU &dk;&mewfbk&m;t,ltqawGrSmvnf; tvm;wl orm;&dk;us r[kwfwJh arG;zGm;jcif;awGudk
awG&Y ygw,f/ tysdKpifewfbk&m; tdkif;Zpf[m aorif;wrmefeJY ajratmufurÇmudk tpdk;&ol ewfbk&m; tdkqD;&D;&JU
aovGefNyD; 0dnmOfeJY xdawGrY IaMumifh ewfbk&m; [d;k &yfpf (odrf;iSuOf D;acgif;eJY ewfbk&m;) udk oaE¨v, G f&w,fvkYd
a'ocHawGu ,kMH unfMuygw,f/ tpfukjd zpfol qufof&JU owfjzwfjcif;udk cHcJh&NyD; ud, k fcE¨mtpdwt
f ydkif;awGudk
wdik f;jynftESHY jyefu
Y sJapcJhwJhaemufrSm ZeD;onfjzpfol tdkif;Zpfu tdkqD;&D;&JU ud, k fcE¨mtykdif;tpawGudk vdu k fvH
aumuf,lNyD; jyefqufcJhygowJ/h jyefqufwht J cg vdifwHawmh ygrvmcJhyJ Edkif;vfjrpfxJu ig;pm;oGm;vdkYygwJh/
tJ'Daemuf a&Ta&mifvid fwHeJY jyefqufNyD; xdawGw Y maMumifh ckeajymwJh odrf;iSufOD;acgif;eJY ewfbk&m; [d;k &yfpfudk
139
68
Weeks, M. (2020). Five Types of Asexual Reproduction. sciencing.com. Retrieved from https://sciencing.com/five-types-asexual-
reproduction-8204895.html
141
zefqif;&Sifbmomw&m;rsm;
c&pf,mef? tpövmrf? *sL; pwJh atA&m[r®pfbmomw&m;awGudka&m bmvdYk ,kMH unfouf0ifjcif;
rjyKEdkifwmvJvdkY pmzwfolu ar;aumif;ar;ygvdrfhr,f/ r,kMH unfEdkifp&mawGawmh usaemfhrSm tjynfyh JvdkY
qd&k rSmyJ/ r,kw H mawG wef;pDajym&&ifawmh qHk;Edkifr,f rxifygbl;/ xifomjrifom t&dSqHk;vdkY ,lq&wJh
usrf;pmxJu taMumif;awG twdkcsKyf ajymMunfhwmaygh/ t&ifqk;H r,kMH unfEdkifwmuawmh aumif;uif?
ajrBuD;eJY t&mtm;vHk;udk zefqif;w,f qdw k Jh bk&m;ocif t,ltquae pajym&rSmyJ/ ouf&SdoufrJhawG
tm;vH;k rSm yg0ifzGJYpnf;xm;wJh j'yfawGrSm tajccH tusqH;k jzpfwhJ tDvufx&Gef? y&dkwGef? Elx&Gefuae? tufwrf?
armfvDusL;? wpf&SL;eJY ouf&SdawG&JU tpdwt f ydkif;awG? obm0awmawmifa&ajr? yifv,fork'´&mawG?
a*[pepfawG? urÇmavmu? aetzGJYtpnf;? e*g;aiGYwef;Mu,fwm&mpkBuD;eJY (avmu"gwfoyd ÜHynmeJY
vufvrS f;rSDorQ) pMu0Vmudk 7 &ufwnf;eJY zefqif;w,f qdw k muawmh usaemfhtzkYd ,kMH unfvufcHEdkifzdkY
tawmfhudk cJ,Of;ygw,f/ 'Dae&mrSm xyf&Sif;zdkY vdw k muawmh bk&m;ocif qdw k Jh a0g[m&eJY t"dyÜm,fzGifhqdkcsufyJ
jzpfygvdrfhr,f/ usaemfqdkvkdwJh bk&m;ocif qdw k mu yk*¾dKvfa&;&m bk&m;ocif? aumif;uifeJYajrBuD; tygt0if
vlom;awG? owå0gawGukd zefqif;NyD; vlawG&JU pdwEf Sv;Hk udk Munfjh rif&if; pD&ifw,f qdw k Jh bk&m;ocifudk
qdv k ydk gw,f/ &lyaA'ynm&SifBuD; tdkif;pwdik f; qdv k dkwJh vQdKU0Sufjcif;twdNyD;NyD; odjrifEdkifjcif; r&Sdao;wJh
qef;Mu,frIukd bk&m;ocifvYdk cdkif;EdIif;qdkvdkjcif;rsdK; r[kwfygbl;/ yefoD&pfZif t,ltq&JU obm0w&m;udk
xyfwcl dkif;EdIif;jyKNyD; bk&m;ocifvkYd wifpm;wmvnf; r[kwfovdk pGrf;tifukd bk&m;ocifvdkY
cdkif;EdIif;qdkvdkjcif;vnf; r[kwfygbl;/
aemufxyf ,kHMunfvufcHjcif; rjyKEdkifwmuawmh pMu0Vm? aetzGJYtpnf;eJY urÇmavmuudk ]]tyfcsavmif;}}
jzpfapqdNk yD; zefqif;vdkuw f Jh wefcdk;&Sif? zefqif;&Sifu yxrOD;qHk; vla,mufsm; tm'rfudk zefqif;zdkYtwGuf &THUudk
,l&NyD; vlrdef;r {0udk zefqif;zdkYtwGuf tm'rf&JU eH&dk;udk ,l&w,f qdw k mygyJ/ tBuD;rm;qH;k pMu0VmBuD;udkus
tyfcsavmif; zefqif;EdkifNyD; tqifhjrifharsmufowå0gwaumifuku d srS "gwfjyKypön;f ,l&ovdkjzpfaewm obm0
rusbl;yJ xifygw,f/ aemufNyD; vla,mufsm; tm'rf&JU eH&dk;udk &,lNyD; opfyifawG udik f;qufrsdK;ul;ovdk
vlrdef;rudk zefqif;r,fqdk&if vla,musfm;&JU eH&dk;[m rsdK;&dk;ADZt& c&dkrdkZkrf; 44XY &SdrSm jzpfygw,f/ vla,mufsm;
tm'rf&JU c&dkrdkZkrf; 44XY udk rsdK;ul;,l&if (Cloning enf;ynmt&yJ jzpfjzpf) vla,musfm;yJ &&SdrSmyg/ vlrdef;r
&&SdzdkY rjzpfEdkifygbl;/ 'D'@m&Dukd taMumif;jyKNyD; rdrd&JU cspfou l dk eH&dk;av;vdkY wifpm;ac:qdkMu&ifvnf;
vdifwcl spfoal wG vdkYyJ rsdK;&dk;ADZynm&yft& rSw, f l&ygvdrfhr,f/
tm'rfeJY{0wdYu k kd {'ifO,smOfrSm ae&mcsxm;ay;NyD; tvdk&Sd&m pm;oHk;Edkifw,f? 'gayr,fh wm;jrpfxm;wJh
todOmPfopfyifu toD;udak wmh pm;oH;k cGifh rjyKbl;vdkY or®musrf;pm&JU urÇmOD;usrf;rSm qkyd gw,f/ aemufawmh
apwefewfqk;d u a>rtjzpfeJY {0udk jzm;a,mif;aoG;aqmifNyD; todOmPfopfyifu toD;ukd pm;oH;k zdkY
wdu k fwGef;ygowJh/ a>ru pum;ajymowJ/h pum;tjzpf ajymqdkzdkY qdkwm tmacgifaysmh? tmacgifrm? ESmacgif;?
vnfacsmif;? vQm? EIwfcrf; tp&SdwJh Xmefu&dkPf;awG tukef&SdrSm ajymqdkvYdk &wmrsdK;yg/ a>rrSm
tJ'Dt*Fgtpdwt f ydkif;awG ryg0ifygbl;/ a>rwifru qifawG? jrif;awG? arsmufawG? acG;awG pwJh
EdkYwdkufowå0gawGrSmvnf; vl&JUbmompum;udk ajymqdzk dkY vdt k yfwhJ t*Fgtpdwt
f ydkif;awG ryg&Sdygbl;/
vlpum;udk xyfwel D;yg;ajymqdEk dkifwhJ Muufwla&G;vdk? omvdumvdk iSuaf wGrSmawmh toHMum;wmudk vdu k fvH
a&&Gwjf cif;yJ&SdNyD; b,fvdkt"dyÜm,frsdK;qdkwmudk odem;vnfzdkY OD;aESmuf[m ao;i,fvGef;aejyefygw,f/
142
69
Barr, J. (1987). Biblical Chronology: Legend Or Science? The Ethel M. Wood Lecture 1987. Delivered at the Senate House, University of
London on 4 March 1987. London: University of London, 1987, p. 19
144
70
Moore, R. A. (2008). The Impossible Voyage of Noah's Ark. National Center of Science Education. Retrieved from
https://ncse.ngo/impossible-voyage-noahs-ark
145
71
Dawkins, R. (2006). The God delusion. London: Bantam Press.
72
Nuzzolilli, A. E., & Diller, J. W. (2014). How Hume's Philosophy Informed Radical Behaviorism. The Behavior analyst, 38(1), 115–125.
146
73
Lindstrom, L. (1993). Cargo Cult: Strange Stories of desire from Melanesia and beyond. Honolulu: University Press.
148
74
Hitchens, C. (2007). God is not great: How religion poisons everything. New York: Twelve.
149
bmomw&m;eJY a0;uGmNyD;wJhaemuf
bmomt,l0g'awG r&SdawmhwaJh emuf ud, k fusifhoDvawG ydkrkdaumif;rGefvmovm;? OmPfynmawG ydkNyD;
xufjrufvmovm;/ tJ'Dvadk wmh r[kwb f l;vdYyk J ,lqrdygw,f/ bmomrJhjzpfoGm;&kHeJY OmPfynmawG ydkNyD;
xufjrufrvmovdk? udk,fusifhoDvawG ydkNyD; aumif;rGefomG ;w,fvkdYawmh usaemf r,lqygbl;/
vlawmfawmfrsm;rsm;u bmomrJhcH,o l lawG trsm;pkaexdik fMuwJh qG'D if? 'def;rwf? zifvef? e,fomvef? *syef?
uae'g pwJh EdkifiHawGudk vufndKS ;xdk;NyD; tJ'DEdkifiHawGrSm vlawG&JU pmwwfajrmufEIef;? rIcif;edrfhusrI?
vlaerItqifhtwef; wd;k wufrI? jynfolawG&JU todOmPfjrifhrm;rI pwmawGeJY ,SOfx;dk NyD; bmomrJhoGm;&if 'gawG
tvdkvdk &&Sdvmovdvk dk 0g'jzefYwwfMuygw,f/
'g[m vH;k 0 rSm;,Gif;wmawmh r[kwfygbl;/ rSefoifhoavmufvnf; rSefygw,f/ 'Dt,ltqonfyifvQif
bmomrJo h Gm;&if ud, k fusifhoDvrJhoGm;w,f? ud, k fvkyfcsif&m vkyfcsifvdkY? qd;k oGrf;rdkuf&dkif;csifvkYd bmomrJh
cH,Ml uw,f qdw k Jh tjrifudk wkefYjyef&if; ay:xGufvmcJhykH &ygw,f/ bmomw&m;awG&JU &nfrSef;csufwcku
vltY zGJYtpnf;twGif;rSm wnfNidrfrIw&yf zefw;D ay;zdkY jzpfwmrvdkY vlawGudk xdef;csKyfxm;rSyJ tvm;tvm &SdrSm
jzpfygw,f/ bmomw&m;u uif;vGwo f Gm;olawGtzdYk udk,fusifhoDvawGuae uif;vGwfomG ;Ekdifp&m &Sdw,fvdkY
xifjrif,q l aeMuwmvnf; vGefawmh rvGefygbl;/ 'gayr,fh ppfwrf;awGt&awmh tar&duefEdkifirH Smqdk&if
rdrduk,
d u f dk bmomw&m;wckckuae uif;vGwaf ew,fvkYd cH,x l m;olawG[m 2014 ckESpfrSm wEdkifiHvk;H vlOD;a&&JU
22 &mcdkifEIef;ausmfxd &Sdygw,f/ tJ'DxrJ SmrS bmomrJhrsdK;pkH yg0ifygao;w,f/ bmomrJh qdw k idk f; t,ltq
wlnDoal wGawmh r[kwfygbl;/ bmomrJhxJrSmudk trsdK;tpm; rsm;pGm uGJjym;Muygao;w,f/
tMurf;zsif;tm;jzifhqdk&ifawmh Non-Religious bmoma&;udk vH;k 0 pdwfr0ifpm;wJo h l? Agnostic bmomw&m;u
trSefw&m;awGudk vl rodEdkifvkYd cH,x l m;wJho?l Skeptic bmomw&m;u trSefw&m; qdw k mawGudk
oHo,yGm;ol? Atheist zefqif;&Sif odYk bk&m;ocif qdkwmudk t,kHtMunfr&Sdol? Deist zefqif;&Sifb&k m;ocif
qdw k mudk vufcHayr,fh vlom;awGudk bk&m;ocifu apmifrMunfh&Iawmfrlw,f qdkwJh t,ltqudk vufrcHo?l
Anti-Religious (Irreligious) bmoma&;pHpepfeJY ausmif;awmf0g' qdw k mawGudk qefYusifwkud cf kduof l? Apatheist
bmomw&m;eJY vlb Y 0 roufqkdifvkYd cH,x l m;ol? Materialist &kyftajccH y"ge0g'Dtjzpf cH,o l l? Reductionist
(Emergenist) pdw[ f m &kyfuae qifhyGm;xGuw f ,fvkYd cH,lol? Naturalist obm0 0wå0g'DvkYd cH,o l l? Pantheist
obm0w&m;onfyif bk&m;ocifvkYd cH,x l m;ol? Individualist rdrduk, d u
f dk ud;k uG,fol? Ethical Egoist
rdrduk, d u
f dk A[djk yKol? Suithesist rdrduk,
d u f dk bk&m;ocifvYdk cH,x l m;ol? Humanist vlom;A[djk yK0g'DvkdY cH,o l l?
bmomw&m;u trSefw&m;? Ignostic yuwdw&m;awGudk ,wdjywf tqHk;tjzwf ray;EdkifvkYd cH,o l l? Anti-
Clerical ausmif;awmf0g' bmoma&;tzGYt J pnf;awGudk t,kHtMunfr&Sdol? Post-Theist bmomw&m;awG&JU
acwf ukefqk;H oGm;NyDvkYd cH,lxm;ol? Constructivist bmomw&m;[m ,Ofaus;rIvYltzGJYtpnf;&JU xkwfuek fvdkY
cH,x l m;ol? Mystic tqHk;tpGefaom trSefw&m; (opömw&m;) qdw k mawG[m bmoma&; tzGJYtpnf;awGudk
ausmfvGefwnf&Sdw,fvdkY cH,lol? Free Thinker b,fbmomw&m;&JU xdef;csKyfrIatmufrSmrS r&SdyJ vGwv f yfpGm
awG;ac:qifjcifrIukd usifhoHk;ol pojzifh trsdK;rsdK;? tzkHzkH uGjJ ym;jcm;em;wJh t,ltqawGtjzpf bmomrJhjcif;udk
cGJjcrf;pdwjf zmEdkifygao;w,f/ tJ'Dvkd cH,o l lawG tm;vH;k udk aygif;pnf;vdkuf&if tar&duefEdkifiHrSm
vlOD;a&tm;vH;k &JU 22 &mcdkifEIef;xd udk,fpm;jyKygw,f/
150
rjyK&awmhwmaMumifh aiGaMu;tydt
k vQHawmh &&SdvmEdkifygw,f/ tJ'Dvkd tcsdefeJY aiGaMu;awG ydkrdkvmwJhtwGuf rdrd
pdw0f ifpm;wJh taMumif;t&mawGudk ydkrdkavhvmEdkif? ydkNyD; pmayzwf&IEdkifvmrSm jzpfovdk rdrd 0goemyg&m
wl&d,m? aw;*DwawGtwGufvnf; tcsdefydkay;vmEdkifp&m &Sdygw,f/ bmomrJhjcif;[m wdu k f&dkuf
oufa&mufrItaeeJY OmPfynmjrifhrm;atmif? pOf;pm;awG;ac:Edkifatmif rwwfpGrf;Edkif&ifawmif oG,f0dkufNyD;
tm;ay;&mawmh a&mufEdkifp&m &Sdygw,f/ bmomrJh&kHwifrJhoGm;NyD; todynmwd;k wuf&m wd;k wufaMumif;
tm;rxkwf&ifawmh wdk;wufvmEdkifp&m tcGifhenf;yg;aeOD;rSmyJ jzpfygw,f/
ud;k uG,f,kHMunf&m bmomw&m;awGaMumifh ordkif;wavQmufrSm vlawG oef;eJYcsDNyD; owfjzwfcHcJh&w,fvdkY
bmomw&m;eJY uif;vGwaf eolawGu axmufjyavh&Sd&mrSm ud;k uG,f,kHMunfrIeJY roufqkid fvkYd ,lq&wJh
[pfwvm? pwmvif? ydkvfaygheJY *syefwdkY&JU twdwfu &ufpufMurf;MuKwfrIawGukd b,fvko d abm&ygovJvdkY
usaemfhudk awmfawmfrsm;rsm;u ar;jref;avh&Sdygw,f/ [pfwvmtaMumif;u pajym&r,fqdk&ifawmh wwd,
tz*smreftifyg,m&JU t"dywdBuD; [pfwvm[m bmoma&;qdkif&m ud;k uG,, f MkH unfrI vH;k 0 ryg0ifyJ *sL;vlrsdK;
6 oef; tygt0if &dk;rm;? *spfyqD? ydk;vf? &k&S? csufeJY rsdK;&dk;ADZqdik f&m tqifhrrDvdkY owfrSwo f l pkpkaygif; 12
eD;yg;udk owfjzwfcJhw,f qdw k m rrSefygbl;/ [pfwvm&JU ]]Mein Kampf (uGsEkfyf\ pGefYpm;cef;rsm;)}} qdw k Jh
pmtkyfrSm ol[m bk&m;ocif&JU toH;k cscHtjzpf rNyD;jywfao;aom trIt&mwdYu k kd aqmifMuOf;r,fvdkY
yg&Sdygw,f/ wrmefawmf a,&Iukd trSefwu,f owfjzwfcJholawG[m a&mrawGjzpfayr,fh
*sL;vlrsdK;aemufvdkujf zpfol ,k'&Sifum&Gw&f JU opömazmufrIaMumifh aoqHk;cJh&wmqdNk yD; *sL;vlrsdK;awGukd
tjypfykHcscJhwJh t,ltq[m [pfwvmtwGuf tm;omcsufjzpfcJhw,fqk&d ifvnf; rrSm;ygbl;/
trsdK;om;qdk&S,v f pf qdw
k Jh emZDygwD tmPm&&SdNyD; tapmydkif;umvawGvdkYqdkEdkifwhJ 1933 ckESpfrSm &dkif;uGefcdk'uf
qdwk Jh pmcsKyfukd uwfovpfAmwDuefeJY csKyfqkcd JhwJhtay: axmuf&I&if emZDeJY uwfovpfc&pf,mefwkY[ d m ueOD;
r[mrdwaf wGvdkY qdEk dkifygw,f/ emZDt&m&SdawG&JU cg;ywfrSm *smrefbmomeJY Gott Mit Uns (t*Fvyd fvkd God
With Us vdYk t"dyÜm,f&) vdYk a&;xGif;xm;ygw,f/ 'Dawmh [pfwvm&JU &ufpufqdk;oGrf;rIawG[m
ud;k uG,f,kHMunfrIeJY bmomw&m; ryg0ifb;l vdkY rqdEk dkifygbl;/
&k&SwkYd&JUqdk&S,v
f pfacgif;aqmifBuD; pwmvif[mvnf; xdYt k wlygyJ/ &k&SjynfrSmqd&k if ypön;f rJhawmfvSefa&;
rjzpfyGm;cif tkyfcsKyfcJhwJh Zmbk&ifawGudk bk&m;vdk ud;k uG,fcJhMuwJh tavhtx&Sdygw,f/
atmufwkb d mawmfveS fa&; NyD;qHk;vdkY qd&k S,vf pfawG tmPm&&SdvmwJhtcgrSmvnf;
tJ'DaAmfvf&SDApfacgif;aqmifawGudk bk&m;wql? *lwvHk;vdk ud;k uG,fcJhMuygw,f/ 'Dtjrifuawmh tawG;tac:
ynm&SifwOD;jzpfol c&pöwkdzm [pfcsif&JU tmabmfvdkY qdEk dkifygw,f/
aersdK;EG,*f syefwdkY[mvnf; tvm;wlygyJ/ olwdkYu, dk folwkYd aerif;&JU trsdK;taqGvkYd cH,x l m;wJh
*syef{u&mZfawG[m wdkif;jynf&JU tkyfcsKyfov
l nf; jzpfovdk ud;k uG,fcHawGvnf; jzpfygw,f/ 'g[m ,Ofaus;rI?
"avhxHk;pHvdkYvnf; qdEk dkifygw,f/ *syef{u&mZf&JU trIawmfudk xrf;&Gu&f if; ppfyGJrSm usqH;k cJh&if
ol&Jaumif;tjzpf olaumif;jyKNyD; olwdkY&JU 0dnmOfawGudk xm0&Nidrf;csrf;&m ae&mrSm em;cdkcGifhay;w,fvdkY
&Sifwkbd momrSm qdkygw,f/ 'ghaMumifh *syefwY&dk JU &ufpufMurf;MuKwfrIawG[mvnf; ud;k uG,f,kHMunfrIeJY
uif;vGww f ,fvkYd rqdkEdkifjyefygbl;/
1970 jynfEh SpfawGtwGif; vlrsdK;wHk;owfjzwfrIeJY urÇmausmfcJhwJh uarÇm'D;,m;&JU ydkvfayghua&m bmomrJhtjzpfeJY
&ufpufMurf;MuKwfrIawGukd usL;vGefcJhwmyJ r[kwfvm;vdYk ar;jrefcsifMuygvdrfhr,f/ wu,fawmh bmomrJhjcif;
152
qdw
k mxuf ol[mvnf; w&kwfjynf&JU armfpDwkef;vrf;pOftwdkif; ,Ofaus;rIawmfvSefa&;awG? tpkvku d f
tNyKHvdkuf owfjzwfrIawGukd EdkifiHa&;&nfrSef;csufeJY usL;vGefcJhwmvdkY qd&k ygvdrfhr,f/ bmomrJht,ltqaMumifh
vltpkvku d ?f tNyKHvdkuf owfjzwfw,f qdw k mxuf w&kwfuGefjrLepfpepfukd ykHwlu;l cs&if; EdkifiHa&;vrf;pOfawGudk
taumiftxnfazmfcJhwmaMumifh vlaygif;oef;eJYcsDNyD; aoqH;k cJh&w,fqkd&if ydkrSefygvdrfhr,f/
c&pf,mefawGuawmh bmomrJhawGudk r,kMH unfolawGvdkY ac:Muygw,f/ r,kMH unfol qkw d mu
aumif;uifeJYajrBuD;udk zefqif;wJh xm0&bk&m;ocifudk r,kMH unfolvdkY qdkcsif[ef wlygw,f/ wu,fawmh
bmomrJhawG r,kMH unfwm xm0&bk&m;ocifukw d if ruygbl;/ aemifb0awG? oHo&mawGudkvnf; r,kHygbl;/
urÇmtvTm;u bk&m;awGjzpfwJh Zkpf? aom? 0dkwef? &m;? tz&dk'dkuf? AD;eyfpf? brfbm pwJh ewfbk&m;awGudkvnf;
r,kMH unfygbl;/ apwefewfqdk;udkvnf; r,kHMunfovdk rud;k uG,fygbl;/ c&pf,meft,lrSmawmh
c&pf,mefaumif;wa,mufjzpfzdkY bk&m;ocif (&ma0) udk ud;k uG,fygvdrfhr,f/ [D;b&l;awG&JU
xm0&bk&m;ayghav/ tpövmrfrSmawmh tv’m[f&Sifjrwfudk uk;d uG,fygvdrfhr,f/ wu,fawmh [D;b&l;&JU
zef;qif&Sifbk&m;udyk J tma&ApfbmomeJY ac:qdkwmyg/ aemhpfref (Adkufuif;) awGu 0dkwefwdkY? aom?
vduk Dewfbk&m;awGudk udk;uG,fNyD; tD*spfvrl sdK;awGuawmh &m;wdkY? EGww f dkY? tdkqD;&D;? tdkif;Zpf? [dk;&yfpf?
tmEl;bpfwkYu d dk ud;k uG,fygvdrfhr,f/ acgrawGu ZkpfwY?dk tz&dk'dkufwkY?d AD;eyfpfwY?dk ydkqdkif'Gef? erf;rD;qpf?
a[;'D;pfwkdYukd ud;k uG,fygvdrfhr,f/ tmz&durSmawmh brfbm? ememblvlul? tdk'l'l0g? tdkbmvmwmwdkYudk
ud;k uG,fygvdrfhr,f/ MopaMw;vsa'ocHawGuawmh 0ef*sDem? t,f*sD&m? vlrmvlrm? tdef*gem?
oufwaH >rewfbk&m;awGudk ud;k uG,fygvdrfhr,f/ tifumawGqk&d ifawmh tifw?D rmrmuGDvm? ygcsmrmrm?
AD&mudkcsm? qlayewfbk&m;awGudk ud;k uG,frSmyg/ tufZfwufawGqdk&if [GZD Dvadk yghum? auGZDudkwJv?f
cs,fcsD,lwu J l;? qefw&D dkwJvf ewfbk&m;awGudk ud;k uG,frSm jzpfygw,f/ *syefawGuawmh *sDZdk? &dkif*sif? zl*sif?
tDem&D? uefEGef? befZdkifwef? trwfw&J mqkewfbk&m;(r)awGudk ud;k uG,fygvdrfhr,f/ w&kwaf wGqdk&if uGrf&if?
0rfrle,ef,ef? ,rf0rf? avmif0rf? ewfbk&m;(r)awGudk ud;k uG,frSmyg/ [dE´LawGuawmh jA[®m? c&pf&Sem;? &SD0?
AdóEdk;wdkYudk ud;k uG,fygvdrfhr,f/ ae&mtESHYu vlrsdK;aygif;pkHwdkYrSm axmifaygif;rsm;pGmaomewfbk&m;awG?
ewfbk&m;awGeJY ud;k uG,f,kHMunfrIawG &Sdygvdrfhr,f/ xl;jcm;wmuawmh olwdkYt,ltqawG[m wckeJYwck
rwluGJjym;wmawG? qefYusifjcm;em;wmawGeJY jynfEh SufvkYad eygw,f/
bmom0ifwkdif;[mvnf; rdrdwkYb d momw&m;eJY ud;k uG,f,HMk unfrIuom rSefuefjrifhjrwfNyD; usefwJh
bmomw&m;awGeJYudk;uG,, f kHMunfrIawGuawmh rSm;,Gif;w,fvkYd ,lqMuygw,f/ usefwmawGu rSm;NyD;
bmvdYrk sm; oludk;uG,wf muyJ uGufrSef&ovJawmh awmfawmfhvl ar;cGef;xkwfMunfhrdr,f rxifygbl;/
c&pf,mefawGtzdkY usefwhJ bmom0ifawG tm;vH;k [m r,kMH unfolawG jzpfygw,f/ tpövmrfbmomrSmvnf;
wjcm;bmom0ifawG tm;vH;k [m r,kMH unfolawG jzpfygw,f/ [dE´L? *sL;? acgr? aemhpfref? tD*spf? tufZfwuf?
ar,m? tmz&duef? tar&duefwkid f;&if;om; bmomw&m;eJY ud;k uG,frIawG tm;vH;k rSm rdrdwkYd tkyfpk0if r[kwfol
tm;vH;k [m r,kMH unfolawGyJ jzpfygw,f/ bmomrJh qdo k lawG[mvnf; olwdkYvdk r,kMH unfolawGyJjzpfNyD;
r,kMH unfolvkYd trnfay;olawG udk;uG,w f ,fqkw
d hJ bk&m;wyg;yJ ydkNyD; r,kHMunfwmyJ jzpfygvdrfhr,f/
wcsdKUolawGuvnf; qdw k wfMuygw,f/ bmomrJh qdo k lawGu bmomw&m;awGudk b,favmufawmif
avhvmNyD;oGm;vdYk r,kMH unf&wmvJ/ Ak'¨bmomeJY (trsm;pkrvdY)k ywfoufNyD;awmha&m b,favmuf
em;vnfxm;vdkYvJ/ cE¨mig;yg;eJY &kyfemrfESpfyg;wdkYukd b,favmufodv/J y#dpöorkyÜg'fukad &m b,favmuf
tuGsrf;w0if&Sdv?J yd#uwfokH;ykHudk bmawG zwfzl;xm;vJ pojzifh ar;jref;avh&SdMuygw,f/ (bmomw&m;awGeJY
153
'gayr,fh tJ'Dvkd vlrqefwJh &ufpufrIawGudk bmomw&m;qdik f&m tzGJYtpnf;awGu ,kMH unfudk;uG,jf cif;?
bk&m;ocif&JU emrawmf qdkwmawGeJY ordkif;wavQmuf usL;vGefcJhMuygw,f/ aumif;uifeJYajrBuD;udk zefqif;wJh
xm0&bk&m;ocifukd vufcHjcif; rjyK&if rD;&dIUowfcJhygw,f/ bmoma&;ausmif;awmfu ydwyf ifxm;wJh
pmtkyfpmayawGudk avhvmrd&if ausmufcJeJY xkowfygw,f/ ta0;Munfrh Sefajymif;eJY avhvmpl;prf;NyD;
urÇmBuD;u vH;k 0ef;wJh ykHoP²mef&Sdw,f? aeudk vSnfhywfaew,fvkYd ajymqdkcJhwJh *,fvDv, D u
dk
axmif'Pfwouf csrSwcf Jhygw,f/ opfyifyef;refawG&JU tpGrf;udk od&SdNyD; aq;ukoolawG? tdrfaxmifrjyKol
trsdK;orD;awGudk pkef;vdkY pGyfpGJNyD; a&ESpfowfjzwfcJhMuygw,f/ bmoma&;tmPmydkifawG tiftm;aumif;cJhwJh
tarSmifacwfrSmqdk avmu"gwfoyd ÜHorm;awG[m pum;tjzpfawmif ajymqdkcGifh r&&SdcJhMuygbl;/
tckacwfrSmvnf; olwdkYeJY t,ltq uGv J oGJ lawGudk bmhaMumifhuGJvGJ&ovJ qdw
k Jh oDtdk&DeJY taxmuftxm;awGyJ
awmif;qdkcJhrdwmyg/ 'ghaMumifh bmomw&m;tay: a0zefrIawG[m tvGeftrif; jyif;xefw,fvkYad wmh r,lqrd&dk;
trSefyJvkYd qdk&ygvdrfhr,f/
avmu"gwfodyÜHaMumifh tEkjrLAHk;vdk urÇmzsufvufeufawG ay:xGef;cJh&w,f? tckacwfrSmqdk 'Dxufawmif
tpGrf;xufvw S Jh vufeufqef;awGeJY wavmuvHk; &ifwrr aexdkif&NyD; b,ftcsdef ppfBuD;jzpfvkYd vlom;awG
rsdK;wHk;ukefrvJ pdk;&drfae&w,f/ 'gawGu avmu"gwfodyÜH&JU qd;k usdK;awGvdkY jyefvnf xd;k ESuMf uwmawGvnf;
rMumcP qdo k vdk Mum;&avh&Sdygw,f/ wu,fawmh qef;opfwx D GifrIwckudk ynm&yfydkif;qdkif&m yk*¾dKvfawGu
ay;tyfvdkufwdik f; toH;k csolawGu b,ftwGuf toH;k csrvJ qdw k mudk qH;k jzwf&ygw,f/ tEkjrLAHk;udpörSmqdk
tdkif;pwdkif;u [D&dk&SD;rm;ay: AHk;BuJvdkufvkdY rajymcJhygbl;/ tdkyef[dik frmu em*gqmuDay: AHk;BuJvdkufvkdY
rwdu k fwGef;cJhygbl;/ tufwrftEkjrLawG&JU ywfvrf;xJu BuD;rm;vSwJh pGrf;tifawGudkyJ azmfxkwfay;cJhwmyg/
tvm;wlyJ ow¬Kwl;azmfzkdY rdkif;awG wDxGifcJhMuwmyg/ om;qufjcm;zdkY uGef'kHawG wDxGifcJhMuwmyg/ 'gudk
toHk;csolawGu vlowfzdkY? rdef;rvdu k fpm;zdkY pojzifh toHk;cscJhMuygw,f/
bmomw&m;eJY uif;vGwfoGm;cJhNyD qdw k Jhtcg? bmomrJh&,fvkYd cH,jl zpfoGm;wJhtcg Mum;&avh&SdwhJ ar;cGef;awG
&Sdygw,f/ bmomw&m;awGudk eufeufeJeJ avhvmvdu k fpm;wmrsdK; r&SdyJ udk,tfh jrifeJY uGJvJw
G maMumifh
ypfy,fvdkufwm jzpfoifh&JUvm;/ bmomw&m;awG&JU tESpfom&udk wu,fyJ jrnf;prf;MunfhchJvdkYvm;/
bmomw&m;awG? a&S;a[mif;usrf;*efawGudk avhvmzwf&Izl;vdkYvm;/ udk,fwdkifa&m b,favmuf
usifhBuHtm;xkwNf yD;vdkY vufcHw,f? rcHb;l qdNk yD; qH;k jzwfwmvJ pwJh pwJh ar;cGef;awGudk Mum;&avh&Sdygw,f/
tJ'DtcgrsdK;rSm usaemfu Oyrmav;eJY jyef&Sif;jyavh&Sdygw,f/ tJ'gu xrif;qdik frSm tajctwif pum;ajymaewJh
aps;onfaps;0,f ajym[efrsdK;yg/
]]tefw?D xrif;okyfwyGJ ay;yg/ MuufOarTaMumfeJYaemf/ eufpfaumfzDwcGuaf &m/ tm;vH;k aygif;
b,favmufusygovJ/
tm;vH;k aygif; 3000 uGJU? vlav;/
[kwfuh/J
&NyDuJ/YG
[if? tefw/D aumfzDu eufpfaumfzDvnf; r[kwfb;l / MuufOu qm;cJawGeJY t&rf;iefaew,f/ xrif;u
aysmhwh[
J m aysmhNyD; rmwJh[m rmaew,f/ cJawG? oJawG? Muufacs;awGa&m/
155
vlom;wdYo
k mvQif
rdrdwkYd rarG;zGm;rD jzpfyGm;cJhaom
tjcif;t&mwdYrk Sm todtm;jzifv
h nf;aumif;?
rdrdwkYd aoqHk;oGm;NyD;aemuf
jzpfyGm;Edkifonfqkad om
pdwu
f l;rSef;qcsufrsm;jzifhvnf;aumif;?
rdrdw\
kYd jyKrlaexdik fykHrsm;tm;
yJhudkifwwfMuonf/
76
Sagan, C. (1994). Pale blue dot: A vision of the human future in space. New York: Random House.
159
vlom;wdY&k JU tem*gwf
usaemfwdkY vlom;awG[m vltjzpf pwifay:aygufvmcJhygNyDqdu k wnf;u touf&Sif&yfwnfzdkY? rdrdwkYd&JU
rsdK;&dk;ADZudk rdwLå rsm;rsm;yGm;cJhzdkYtwGuf twm;tqD;rSeforQudk tqH;k wdkif z,f&Sm;zsufq;D cJhMuwJh oabm
&SdcJhygw,f/ [drk dkaqyD,ef&,fvdkY pwifjzpfwnfvmw,fvdkY aumufcsufqJEG dkifwhJ vGefcJhwJh
ESpfaygif;odef;*Pef;avmufwnf;u vlom;awG[m olwdkY&yfwnfrItwGuf ywf0ef;usifeJY &Sd&SdorQ
wjcm;ouf&SdawGudk toH;k csypf? tNyD;wdkif acsrIef;ypfvdkufMuwmrsdK;csnf;ygyJ/ vlom;awG[m
tmz&duajrjyefYydkif;rSm yxrqH;k ay:aygufvmcJhNyD; tm&SeJY Oa&mybufukd jyefYyGm;oGm;Muygw,f/
tJ'Dtcsdefavmuf (vGefcJhwJh ESpfwoef;0ef;usif) rSmyJ olwdkYeJYtwl ,SOfwJGaexdkifaewJh wjcm;vlrsdK;EG,af wG
aysmufuG,frsdK;wHk;oGm;cJhygw,f/ tjyeftvSef rsdK;yGm;NyD; vlrsdK;BuD;xJukd oGwfoiG f;vdkuw f maMumifhyJjzpfjzpf?
rsdK;wHk;owfjzwfvdkufwmaMumifhyJjzpfjzpf usaemfwdkY vuf&Sdvlom;awGu atmifEdkifvku
d fygw,f/
MopaMw;vswdu k fukd vGefcJhwEJh Spfaygif; 70000 0ef;usifavmufrSm vlom;awG pwif ajccscJhygw,f/
tJ'DtcsdefavmufrSmyJ MopaMw;vswdu k frSm aexdkifMuwJh om;ydkufaumifvkd tdwyf gwJh owå0grsdK;pdyf
twmfrsm;rsm; rsdK;wHk;oGm;cJhygw,f/ 'gwifruygbl;? tar&duwdkufukd b,f&ifa&vufMum;uae ul;jzwfcJhwJh
vGefcJhwJh ESpfaygif; 15000 0ef;usifavmufrSm vlom;awG&JU vufcsufeJY tarG;yGqifawG? tpG,&f Snu f sm;rsdK;awG?
tqrwef BuD;xGm;aewJh EdkYwu dk fowå0grsdK;pdwfawG tawmfrsm;rsm;vnf; rsdK;wHk;oGm;cJhygw,f/ vGefcJhwhEJ Spfaygif;
axmif*Pef; tenf;i,fwkef;urS vlom;awG pwifajccscJhwJh tmz&duwdkuf ta&SUbufu
ruf'g*ufpum;uGsef;EdkifiHrSmqd&k ifvnf; vlom;awG rwdkifcifrSm ESpfaygif;rsm;pGm &SifoefcJhwJh pavmhowå0gawG?
tawmfyHygNyD; avxJ rysHoef;EdkifwhJ iSuBf uD;rsdK;pdwfawG[mvnf; rsdK;wHk;oGm;cJh&ygw,f/
vlom;awG[m qifavmuf cGeftm;r&SdMuygbl;/ jrif;avmufvnf; tajy;rjrefMuygbl;/ ig;avmufvnf;
a&ul;ruGsrf;usifMuygbl;/ 'gayr,fh ud, k fcE¨mtav;csdefeJY csdefpuf&if OD;aESmuftBuD;rm;qH;k owå0gawG
jzpfMuovdk todOmPfjrifhrm;MuwJh rsdK;pdwv f nf; jzpfygw,f/ 'ghaMumifhyJ usefwhJ owå0gawGudk
vTrf;rdk;csKyfukdifEdkifNyD; rsdK;wHk;owfjzwfEdkifavmufwJhtxd tpGrf;xufcJhMuygw,f/ rsdK;wHk;owfjzwfwmxuf
qd;k 0g;wmuawmh vlom;awG&JU ,Ofyg;atmif arG;jrLjcif;udk cH&NyD; om;pOfajr;quf vlom;awG tvd&k Sd&m
jznfq h nf;ay;&jcif;yJ jzpfygvdrfhr,f/ v,fuiG f;xJrSm aeylusJwaJ tmuf wHydk;wifae&wJh cdkif;EGm;awG? &ifbwfudk
ydkufeJYpkyfNyD; EdkYxkwfay;ae&wJh EdkYpm;EGm;rawG? om;owf&kHydkYzdkY wudk,fpm tcef;usOf;av;xJrSm vrf;avQmufjcif;?
ajy;vTm;jcif; qdw k m bmrSef;rodwhJ tom;pm;EGm;awG[m rsdK;qufaygif;rsm;pGm vlom;awGtwGuf
ay;qyfaecJh&wm jzpfygw,f/
qifhuJjzpfpOft& rsdK;pdwfwck&JU atmifjrifrIukd rsdK;&dk;ADZul;yGm;jcif; ta&twGut f ay: rlwnfNyD;
wGufcsufpwrf;qdk&if vlom;awG[m atmifjrifrI tjrifhq;hH xJrSm yg0ifovdk tpmuGif;quf&JU xdyfqk;H udkvnf ;
a&muf&Sdaewm awGY&ygvdrfhr,f/ qdv k w
dk mu vlom;awGudk tpmtjzpf ykHrSefpm;oH;k wJh rsdK;pdw&f ,fvdkY
r&Sdbl;vdkYyg/ opfyifay:uae jrufcif;jyifay:udk qif;wJhtcg vlom;awG&JU bdk;bGm;rsdK;pdwaf wG[m cg;udkif;udkif;?
vufw&H Sn&f Sn?f ajcwHwdkwdk? tNrD;eJY jzpfaumif;jzpfygvdrfhr,f/ 'gayr,fh cyfa0;a0;udk jrif&zdkY rwfwyf&yfygrS
jrif&rSmjzpfwmaMumifh ajcESpfzufeJY rwfwyf&yfzdkY tm;xkwfjzpfcJhygw,f/ tJ'Dtcg vufESpfzufu
tm;vyfomG ;wmaMumifh wjcm; rvdv k m;tyfolawGudk cJeJYxk? wkwfeJY&dkuf vkyfvmEkdifNyD jzpfygw,f/ aemufawmh
opfukid f;rSm csdwfxm;zdkY rvdak wmhwmaMumifh tNrD;uvnf; wjznf;jznf; wd0k ifomG ;&ygw,f/ tJ'Dvdk
ywf0ef;usifeJY vduk favsmnDaxGjzpfatmif rdrduk, d u
f dk nSd,lEdkifcJhwJh vlom;awG[m ud, k fcE¨meJY csdwfqufaewJh
160
OD;aESmufukv
d nf; avhusifhNyD;om;jzpfapwmaMumifh rsdK;pdwfawGxJrSm todOmPftjrifhqHk;ae&mudk &,lvmEdkifwm
txl;tqef;awmh r[kwfjyefygbl;/
ig;udk uGefypfw,f? qifukd cGsef;eJYaygufw,f? jcaoFu h dk vSeH JYav;eJY ypfw,f? usm;udk ajimifhaxmifzrf;w,f?
ysm;udk rD;wkwfeJY zGww f ,f? acG;udk tdrfarG;w,f? iSufudk avSmiftdrx f J xnfhxm;EdkifcJhygw,f/ 'gayr,fh
todOmPf tjrifhqHk; owå0g[m tJ'DtodOmPfaMumifhyJ jyefvnfarmif;ESifcH&ygw,f/ orif[m
OD;csdKtvSaMumifh 'kua© &muf&ovdk? usm;opf[m ta&cGHtvSaMumifh ab;awG&Y ovdk vl[mvnf;
todOmPfaMumifhyJ ab;&efBuHK&ygw,f/ EdkifiHa&;t,ltqtrsdK;rsdK;? bmomw&m;t,ltqtrsdK;rsdK;?
obm0&if;jrpfukd cGJa0ykH rnDrQjcif; tzkHzkHawGaMumifh urÇmay:rSm aoG;acsmif;pD;wJh ppfrufawG
ra&rwGufEdkifatmif jzpfyGm;cJhNyD;ygNyD/ tcktcsdefrSmqdk&if urÇmzsufvufeufvdkYawmif qdEk dkifwJh
EluvD;,m;vufeufawGudk vlom;awG ydkifqkdifaeMuNyD; EdkifiHa&;t,ltq rwlnDwhJ wdik f;jynfawG[m
&efapmifvkYd aeygawmhw,f/ vGefcJhwJh q,fpkESpf tenf;i,fwkef;uqdk&if wwd,urÇmppf qdw k m aeYvm;?
nvm;vdYak wmif &ifwrraecJh&wJh tcsdefawG &SdcJhygao;w,f/ 'DaeYxvd nf; tMurf;zufwJh
EdkifiHa&;enf;vrf;awG? bmoma&;tMurf;zufawG&JU &efuae vlom;awG[m usD;vefYpmpm; aexdik fae&qJ
jzpfygw,f/ 20 &mpk&JU &lyaA'ynm&SifBuD; tdkif;pwdkif;u qdzk l;ygw,f/ wwd,urÇmppfudk b,fvdk
vufeufawGeJY wdu k fcdkufMur,fawmh usKyf rodbl;/ tJ'Dwwd,urÇmppf qdw k mBuD; NyD;qHk;oGm;cJh&ifawmh
usKyfwkYad wG tm;vHk; ausmufw;Hk awG? wkwaf csmif;awGeJY ppfwku d &f vdrfhr,fAswJh/ qdv
k dkwmu enf;ynm twdNyD;wJh
avmu[m jymykHvHk;vHk;jzpfoGm;NyD; vlom;awG[mvnf; (wu,fvkYrd sm; qufvuf &SifoefcJhr,fqdk&if)
urÇmOD;acwfvkd jyefvnfa&muf&SdoGm;vdrfhr,fvdkY qdkvk[ d ef wlygw,f/
xm;awmh/ wu,fvdkYrsm; tJ'Dvkd rsdK;wHk;vufeufawGeJY owfjzwfaeMuwmrsdK; rvkyfjzpfbl;yJ qdak pOD;/
a&SUqufNyD; tem*gwfrSm vlom;awGua&m b,fvkd qufvuf c&D;oGm;MurSmygvdrfh/ [d;k t&if ouf&SdwdkY
pwifjzpfyGm;cJhwJh tajctaewnf;u ,ckvuf&Sdtcsdefxd &SifoefyGm;rsm;cJhovdrk sdK; &SifoefaeqJrSm rdrdeJY rdrd
ywf0ef;usifukd wd;k wufpnfyifatmif? rdrd&JU rsdK;qufawGudk ,ckvuf&Sdxuf ydkrdkaumif;rGefwhJ tajctaew&yf
zefw;D ay;Edkifatmif tm;xkwfMu&if; ukefqk;H apr,f qdMk uygpdkY/ usaemfwYdk vuf&SdurÇmBuD;ua&m
tcsdefb,favmuf MumMumxdrsm; wnf&SdaerSmygvdrfh/ pMu0Vm&lyaA'ynm&SifawG&JU tqdt k &awmh usaemfwdkY
tckjrifawGYae&wJh aerif;BuD;[m oufwrf;0ufausmfudk a&muf&SdaeNyD; aemufxyf ESpfoef;aygif; 7000 eJY 8000
0ef;usifrSm aygufuJGysufpD;oGm;r,fvdkY qdMk uygw,f/ tJ'Dtcsdefus&if usaemfwYdk aexdkif&m urÇmajray:u
ouf&SdawG tm;vH;k &JU ed*kH;tqH;k owftcsdefukd a&muf&SdoGm;rSm jzpfygw,f/ 'Duyfab;'kuu © dk ausmfvGefzdkYqdk&if
usaemfwdkY tem*gwfukd avmu"gwfoyd ÜHynmrSm tm;oGefcGefpdkuf pGrf;aqmifr,fh rsdK;qufawG rsm;pGmudk avhusifh
ysdK;axmifay;cJhzdkY vdktyfrSm jzpfygw,f/
vGefcJhwJh ESpfaygif;axmif*Pef;wkef;uqd&k if usaemfwYdk vlom;awG&JU c&D;oGm;EIef;[m jrif;&xm;awG
wDxGifcJhpOfu wem&Dudk rdkiftenf;i,fyJ c&D;aygufcJhygw,f/ vGefcJhwJhESpfaygif;&m*Pef;rSm a&aEG;aiGYtif*sifudk
&SmazGawG&Y SdcJhwJhaemufrSmawmh wem&Dukd rdkif&m*Pef;eD;yg; jrefqefvmcJhygw,f/ vGefcJhwJhESpfaygif;
q,f*Pef;rSmawmh usnfqef&xm;xd wd;k wufatmifjrifvmcJhNyD; tmumoMu,fwm&mawGqDxd c&D;ESifEdkifzdkY
arQmfvifhvmEdkifcJhNyD jzpfygw,f/ avmu"gwfodyÜHynm qdw k m[m wOD;aumif;? wa,mufaumif;eJY
xd;k azmufBuHpnfEdkifzdkY cJ,Of;vSygw,f/ vlom;tm;vH;k twGuf tusdK;jyKwJh odyÜHenf;ynmawG[m q&muae
ol&Y JUtarGukd qufcHwhJ wynfh? tJ'Dwynfu h ae q&mjzpfNyD; aemufxyf tarGqufcHwhJ olw Y ynfh pojzifh
161
aojcif;tjcm;rJh
'gqdk&if usaemfwdkY vlom;awG aovGefNyD;&if bmjzpfovJ/ aojcif;&JU tjcm;rJhrSm wenf;wzkHaomykHoP²mefeJY
qufvuf&SifoefaeOD;r,f qdw k Jh tawG;tjrif[m odyfudk qGaJ qmifrI&SdvSygw,f/ bmomw&m; tm;vH;k vdkvkd&JU
rufvHk;ay;wJh qGaJ qmifenf;vnf; jzpfygw,f/ rdrdwkYd cspfcifjrwfEdk;&olawG aoqHk;oGm;cJhtcgrSm olwdkYawG
aumif;&mrGef&mudk a&muf&SdoGm;Muw,f? emusifjcif;awGuae uif;a0;oGm;Muw,f? usaemfwYedk JY wenf;wzkH
qufo, G fEdkifpGrf; &SdMuw,f&,fvdkY rSw, f l&wm[mvnf; tifrwefrSudk pdwfoufom&m&apygw,f/
usaemfqdk&if uG,fveG foGm;MuNyD;jzpfwhJ usaemfhrdbESpfyg;udk b,fvked nf;eJYrqdk (tdyfrufxJrSmyJjzpfjzpf)
awGq
Y kH&r,f? olwdkYeJY pum;vufqHu k scGifh&r,fqk&d if b0&JU ta&;ygwJh t&m awmfawmfrsm;rsm;udk
vufvw T fqHk;&IH;zdkY 0efrav;bl;vdYk qd&k rSmyg/ 'gayr,fh 'g[m usaemfhpdwu f l;,OfoufoufygyJ/ aojcif;&JU
tjcm;rJhudk oufao? taxmuftxm; tcdkiftrmeJY axmufcHwhJ taMumif;t&m&,fvdkY r&Sdao;ygbl;/
tJ'Dvkqd kv
d dkuw
f idk f; a&SUb0? aemufb0 t,ltqawGudk vufcHwhJ bmom0ifawG[m Am*sD;eD;,m;wuúokv d u
f
ygarmu© *sif wufum&JU twdwfumvwkef;u vlawGtaMumif; jyefajymjyEdkifwJh uav;i,fawG&JU rSwOf mPfeJY
ywfoufwmawGudk axmufjyMuavh&Sdygw,f/77 'Duav;i,fawG[m olwdkY rod&SdEdkifwhJ vlawG&JU
b0taMumif;udk tao;pdwf tcsuftvufwcsdKUeJY ynm&SifawG tm&kHpdkufvmatmif qGaJ qmifEdkifpGrf;&Sdwm
trSefjzpfayr,fh olwkYd aexdik fcJhygw,fqdkwJh acwfumv&JU 0wfpm;qif,ifykHawG? aiGpuúLwefzdk;awG?
b0aexdkifykHawG? EdkifiHa&;? ppfa&; taMumif;t&mawG? tJ'Dacwf&JU usifh0wfydkif;qdkif&m pHwefzdk;awGrSm
a0a00g;0g;yJ jyefajymjyEdkifwm? aemufNyD; b,fvkd aoqHk;w,f? b,fvkcd E¨mrJhb0rSm jzwfoef;cJhw,f?
b,fvkrd sdK; cE¨mjyef&w,f qdw k mawGtaMumif; wdwdusus jyefrajymjyEdkifovdk a&SUaemufrnDwmawGuv
dk nf;
78
awG&Y ygw,f/
tar&duefjynfaxmifpkrSmqdk&if wESpfwESpfukd N*dK[fom;awG jyefay;qGJcH&ygw,fvdkY ajymqdkMuolawG[m
oef;*Pef;xdawmif &SdwwfMuygw,f/ tJ'Dvkv d lawGudk owif;rD'D,mawGu ar;jref;wJhtcg olwdkY[m
Mu,fwm&mppfyGJvdk tmomoodyÜHpdwu f l;,OfZmwfvrf;awGudk tvGeftrif; BudKufESpfoufolawG
jzpfaewwfMuNyD; olwdkY&JU OD;aESmufxu J dk olwyg;&JU ar;cGef;awGuaewqifh tao;pdwf tcsuftvufawG
&,lwmrsdK;udk rMumcP qdo k vdk BuKHawG&Y avh&Sdygw,f/ wpkHwOD;u xifa,mifxifrSm;jzpfwJh
pdwaf &m*gwrsdK;rsdK;aomfvnf;aumif;? tdyfpuf&if;jzpfyGm;wJh avief;a&m*gaomfvnf;aumif; cHpm;&wJt h cg
rdrdwkYd i,fpOfb0 Mum;zl;em;0&SdwJh pdwpf GJwmawGudk jrifa,mifavh&Sdygw,f/ Mu,fwm&mppfyGJvdk odyÜHpdwu f l;,Of
Zmwfvrf;awG ESpfoufolawG[m N*dK[fom;awGudk jrifawG&Y zkdY jzpfEdkifovdk tdyf,m0ifykHjyifawGxJu
wkofz,f&DawG? oref;0HykavGeJY aoG;pkyfzkwfaumifawGuv dk nf; jrifawGYcsif jrifawG&Y Edkifygw,f/ ueOD;rSm
roJruGJ xifa,mifxifrSm; &Sdwwfayr,fh olwdkYtawGt Y BuHKudk jyefvnfajymjywJt
h cg rdwaf qGwOD;OD;ujzpfjzpf?
tdrfom;wOD;OD;ujzpfjzpf jrifawGcY JhwJh N*dK[fom; qdw k m[ tpdrf;ykyfa&mif r[kwfvm;? tif;qufrsufpdrsdK;eJYvm;?
olwdkYu yef;uefjym;ysHay: ac:oGm;ovm;? vIyfvYdk r&atmif aq;wrsdK;rsdK;eJY xdef;csKyfxm;w,f xifovm;?
vdifydkif;qdik f&m prf;oyfrIawG vkyfomG ;ao;vm; pwJh ar;cGef;awGeJY tao;pdwf tcsuftvufawGudk
ay;vdkuo f vdk jzpfoGm;NyD; aemufwcg ar;jref;rI wpkHw&m BuHKqkHvmwdkif; olwdkYrSm ca&aphwGif;us jyefvnf
ajymjyEdkifovdkrsdK; jzpfoGm;wwfygw,f/ cke twdwfumvwkef;u vlawGtaMumif; ajymjyEdik fw,f qdw k Jh
77
Tucker, J. B. (2005). Life before life: A scientific investigation of children's memories of previous lives. St Martin's Press.
78
Smith J. C. (2009). Pseudoscience and Extra Ordinary Claims of the Paramoral: A Critical Thinker's Toolkit. New York: Willey Blackwell.
164
79
Carrasco, D. (1999). City of Sacrifice: The Aztec Empire and the Role of Violence in Civilization. Boston: Beacon Press. ISBN - 978-0-8070-4642-
5.
165
yifv,furf;ajcwae&mwGif
wudk,fwnf;&yfvsuf
awG;awm pOf;pm;rdacsonf
armfvDusL;oef;axmifaygif;rsm;pGmwdYo k nf
acgufwHYvk l;vm vdiI f;acgif;jzLrsm;tjzpf
olo
Y abm olaqmifvsuf
oef;axmifaygif;rsm;pGmaom
a&zGm;rsm;tjzpf vGifhpif&dkufxGufMuukefonf
pGrf;tifoabm\ ESdyfpufuvljyKjcif;aMumifh
tMum;rvyf em;ae&onf r&Syd gyJ
Mu,fwm&maerif;\ avmifNrdKufrIESifhtwl
tmumopMu0Vmwdkif vGifhajrmvsuf
166
ydk;rTm;i,fonf urÇmavmutm;
jrnfwrf;aponfEh S,f jzpfawmhonf
yifv,fa&eufydkif;wGifum;
armfvDusL;aygif;rsm;pGmwdYkrSm
zGJYpnf;rIwnl Djcif;tm; xyfqifhyGm;vsuf
qef;jym;aom toGifoP²mefopfwkYt d m;
azmfaqmifacsNyDjzpf&um;
uBudK;opftm; zGifhvSpfonfhES,f&Sdawmhonf
yrmPwdkY BuD;xGm;jcif;? qef;jym;rIwkYd wdk;yGm;jcif;
ZD0touf\ tufwrfj'yfxkrsm;
'Dtefaty&dkwdef;rsm; xyfqifhyGm;vsuf
tEkpdwaf om uBudK;wdkYtm; jzpfapawmhonf
ykcufoGif a&jyifus,frSonf
ajcmufaoGYukef;ajrodYk wGm;oGm;vsuf
þae&mwGif ,ckrwfwyf&yfvsuf&Sdaom
odpdwt f wdNyD;onfh tufwrfrsm;
pl;prf;jcif; xkHvTrf;onfh j'yfxkonfyifvQif
yifv,furf;pyfwGif ai;&yfum
&ifowf&IarmzG,w f Yt
dk m;
&ifarmvdIufzdkrdavawmhonf
xdok Ydk ai;armvsuf&Sdaom tuGsEkfyfonfyifvQif
tufwrfrsm;\ teEÅpMu0Vm
teEÅpMu0Vm\ tufwrfi,fwrIefyif jzpfacsawmhonf/
av;pm;pGmjzifh
nDaemif (Humber)
167
usrf;udk;
Balnaves, M., & Caputi, P. (2001). Introduction to quantitative research methods: An investigative approach. London: SAGE.
Barr, J. (1987). Biblical Chronology: Legend Or Science? The Ethel M. Wood Lecture 1987. Delivered at the Senate House, University of London
on 4 March 1987. London: University of London, 1987, p. 19
Bates, J. A. (1991). Teaching Hypothesis Testing by Debunking a Demonstration of Telepathy. Teaching of Psychology, 18(2), 94–97.
BBC News (2014). The Indian maricle-buster stuck in Finland. Retreived from https://www.bbc.com/news/magazine-
26815298?fbclid=IwAR2720jctgbxEN3zU8mpTar2bDeV13NvzexCf1kNsAf4OOutwxAOH70qZvs.
Beery, A. K. & Zucker, I. (2011). Sex bias in neuroscience and biomedical research. Neuroscience Biobehavioral Review, 35, 565–572.
Bejder, L., and Hall, B.K. (2002).Limbs in whales and limblessness in other vertebrates: mechanisms of evolutionary development
transformation and loss. Evolution and Development 4(6),445-458.
Bertino, A. J., & Bertino, P. N. (2009). Forensic science: Fundamentals & investigations. Mason, OH: South-Western Cengage Learning.
Byock, I. (2012). The Best Care Possible: A Physician's Quest to Transform Care Through the End of Life. Thorndlike Press, ISBN - 9871410452146.
Carrasco, D. (1999). City of Sacrifice: The Aztec Empire and the Role of Violence in Civilization. Boston: Beacon Press. ISBN - 978-0-8070-4642-5.
Cassese, E., & Holman, M. (2016). Religious beliefs, gender consciousness, and Women’s political participation. Sex Roles, 75(9-10), 514-527
Cohn, M.J., and Tickle, C. (1999). Developmental basis of limblessness and axial patterning in snakes. Nature, 399, 474-479.
Coolidge, F. L. and Coolidge, M. L. (2016). Why people see faces when there are none: Pareidolia. Psychology Today. Retrieved
from www.psychologytoday.com.
Copeland, J. (2012).“Alan Turing: The codebreaker who saved ''millions of lives". BBC News Technology
Darwin, C. (1859). On the origin of species by means of natural selection, or preservation of favoured races in the struggle for life. London :John
Murray.
Darwin, C. (2009). The Origin of Species: By Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for
Life (Cambridge Library Collection - Darwin, Evolution and Genetics). Cambridge: Cambridge University Press.
Dawkins, R., & McKean, D. (2011). The magic of reality: How we know what's really true. New York: Free Press.
Davis, M.C., Dahn, R.D., and Shubin, N.H. (2007). An autopodial-like pattern of Hox expression in the fins of a basal actinopterygian fish. Nature,
447, 473-477
European Commission., & Global Soil Biodiversity Initiative,. (2016). Global soil biodiversity atlas.
Franklin, M. D., Schlundt, D. G., McClellan, L. H., Kinebrew, T., Sheats, J., Belue, R., Brown, A., Smikes, D., Patel, K., & Hargreaves, M. (2007).
Religious fatalism and its association with health behaviors and outcomes. American journal of health behavior, 31(6), 563–572.
168
Freedman, A. H., and Wayne, R. K. (2017). "Deciphering the Origin of Dogs: From Fossils to Genomes". Annual Review of Animal Biosciences. 5:
281–307.
Freud, S. (1978). The standard edition of the complete psychological works of Sigmund Freud. Volume XIX (1923-26) The Ego and the Id and
Other Works. Strachey, James., Freud, Anna, 1895-1982,, Rothgeb, Carrie Lee, 1925-, Richards, Angela., Scientific Literature Corporation.
London: Hogarth Press. ISBN 0701200677.
Gaunt, R., & Scott, J. (2017). Gender Differences in Identities and Their Sociostructural Correlates: How Gendered Lives Shape Parental and
Work Identities. Journal of Family Issues, 38(13), 1852–1877.
Gordin, M. D. (2017). The problem with pseudoscience: Pseudoscience is not the antithesis of professional science but thrives in science's
shadow. EMBO reports, 18(9), 1482–1485.
Hajj, M., & Panizza, U. (2009). Religion and education gender gap: Are muslims different? Economics of Education Review, 28(3), 337-344
Haney, C., Banks, W. C., & Zimbardo, P. G. (1973). "A study of prisoners and guards in a simulated prison". Naval Research Review. 30: 4–17.
Herdt, G. H. (1987). The Sambia: Ritual and gender in New Guinea. New York: Holt, Rinehart and Winston.
Hitchens, C. (2007). God is not great: How religion poisons everything. New York: Twelve.
Holttum, S., (2012). Research watch: The power of genetic and biological explanations to reduce social inclusion, Mental Health Soc. Inclusion,
16(3), 116–120.
Ingvaldsen, S. (2015). Radiochemistry reliased the old Alchemy Dream of Transmutation. KJM 3900 Project Assignment. University of Oslo.
Retrieved from https://www.mn.uio.no/kjemi/forskning/grupper/miljovitenskap/miljovitenskapbloggen/radiochemistry-and-alchemy.html
Jordan, J. (2016). Religion and inequality: The lasting impact of religious traditions and institutions on welfare state developement. European
Political Science Review, 8(1), 25-48.
Kelly, J. and De Graaf, N. (1997). National Context, Parental Socialization, and Religion Belief: Results from 15 Nations, American Sociological
Review, 62(4), 639-659.
Kimmel, M. S. (2000). The gendered society. New York: Oxford University Press.
Kimmel, M. S. (1987). Men's responses to Feminism at the turn of the century. Gender & Society, 1(3), 261–283
Kraft, H (2014). The Buddha from Babylon: The Lost History and Cosmic Vision of Siddhartha Gautama. Select Book. ISBN - 1590791436.
Larson, E. J. (2006). Summer for the gods: The Scopes trial and America's continuing debate over science and religion. New York: BasicBooks.
Lea, H. C. (1955). A history of the Inquisition of the Middle Ages. New York: Russell & Russell.
Letzter, R. (2017). What is water momery? Why this homeopathy claim doesn't hold water? LiveScience. Retrieved from
https://www.livescience.com/61273-homeopathy-chemistry-water-
memory.html?fbclid=IwAR3kjK3KV_jMUwG5PExTs1SszbLeaqxZyg6cX3S9hWsUJ9aQym1ueqwZeUo
Lindstrom, L. (1993). Cargo Cult: Strange Stories of desire from Melanesia and beyond. Honolulu: University Press.
Loewe, L., & Hill, W. G. (2010). The population genetics of mutations: good, bad and indifferent. Philosophical transactions of the Royal Society
of London. Series B, Biological sciences, 365(1544), 1153–1167.
Loxton, D. (2003). The Bermuda Triangle. Skeptic [Altadena, CA], 10(3), 96b+. Retrieved from
https://link.gale.com/apps/doc/A112409048/AONE?u=humber&sid=AONE&xid=860765cd
169
Lussier, D., & Fish, M. (2016). Men, Muslims, and Attitudes toward Gender Inequality. Politics and Religion, 9(1), 29-60.
MacLean, P. D. (1990). The triune brain in evolution: Role in paleocerebral functions. New York: Plenum Press.
Maddox, J., Randi, J. and Stewart, W. W. (1988). High-dilution" experiments a delusion. Nature. 334 (6180): 287–290.
Markman, A. (2010). Why Science is self-coprrecting. Psychology Today. Retrievedf from https://www.psychologytoday.com/ca/blog/ulterior-
motives/201008/why-science-is-self-correcting
Mayr, G., Pohl, B., and Peters, S. (2005). A well-preserved Archaeopteryx specimen with theropod features. Science, 310, 1483-1486
Mehta, H. (2015). Atheists now make up 0..1% of the Federal Prison Population. Freindly Atheist. Retrieved from
https://friendlyatheist.patheos.com/2015/08/21/atheists-now-make-up-0-1-of-the-federal-prison-population/
Merton, R. (1938). Social Structure and Anomie. American Sociological Review. 3 (5): 672–682.
Milgram, S. (1963). Behavioral Study of obedience. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 67(4), 371–378.
Moore, R. A. (2008). The Impossible Voyage of Noah's Ark. National Center of Science Education. Retrieved from https://ncse.ngo/impossible-
voyage-noahs-ark
Nuzzolilli, A. E., & Diller, J. W. (2014). How Hume's Philosophy Informed Radical Behaviorism. The Behavior analyst, 38(1), 115–125.
Orkrent, D. (2010). Last Call: The Rise and Fall of Prohibition. New York: Simon & Schuster Inc, ISBN 978-0-7432-7702-0
Page, S. J., & Yip, A. K. T. (2017). Gender equality and religion: A multi-faith exploration of young adults’ narratives. European Journal of
Women’s Studies, 24(3), 249–265.
Palgi, P. and Abramovitch, H. (1984). Death: A Cross-Cultural Perspective, Annual Review of Anthropology, 13, 385-417.
Peoples, H. C., Duda, P., & Marlowe, F. W. (2016). Hunter-Gatherers and the Origins of Religion. Human nature (Hawthorne, N.Y.), 27(3), 261–
282.
Piccolo, V., et al. (2016), "Dispelling Myths Concerning Pigmented Skin Lesions." JEADV 30 : 919–925.
Preece, P. F., & Baxter, J. H. (2000). Scepticism and gullibility: The superstitious and pseudo-scientific beliefs of secondary school students.
International Journal of Science Education, 22(11), 1147-1156.
Richelson, J. T. (1997). A Century of Spies: Intelligence in the Twentieth Century. New York: Oxford University Press. p. 296.
Saeed, A. and Saeed, H. (2004). Freedom of Religion, Apostasy and Islam. Burlington VT: Ashgate Publishing Company. pp. 38-39 ISBN - 978-0-
7546-3083-8.
Sagan, C. (1997). The demon-haunted world: science as a candle in the dark. New York: Ballantine Books.
Sagan, C. (1977). The dragons of Eden: Speculations on the evolution of human intelligence. New York: Ballantine Books.
Sagan, C. (1994). Pale blue dot: A vision of the human future in space. New York: Random House.
Shermer, M. (2011). The believing brain: From ghosts and gods to politics and conspiracies--how we construct beliefs and reinforce them as
truths. New York: Times Books.
Shermer, M. (1997). Why people believe weird things: Pseudoscience, superstition, and other confusions of our time. New York: W.H. Freeman.
Siegel, L. J. & McCormick, C. (2016). Criminology in Canada: theories, patterns, and typologies, Nelson Education, Toronto
Skinner, B. F.( 1947). Superstition' in the Pigeon, Journal of Experimental Psychology 38.
170
Smith J. C. (2009). Pseudoscience and Extra Ordinary Claims of the Paramoral: A Critical Thinker's Toolkit. New York: Willey Blackwell.
Stemple, D.L. (2005). Structure and function of the notochord: an essential organ for chordate development. Development, 132(11), 2503-2512.
Thagard, P. (1978). Why Astrology is a Pseudoscience. PSA: Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science Association, 1978,
223-234.
Tucker, J. B. (2005). Life before life: A scientific investigation of children's memories of previous lives. St Martin's Press.
Weeks, M. (2020). Five Types of Asexual Reproduction. sciencing.com. Retrieved from https://sciencing.com/five-types-asexual-reproduction-
8204895.html
Wibisono, S., Louis, W. R., & Jetten, J. (2019). A Multidimensional Analysis of Religious Extremism. Frontiers in psychology, 10, 2560.