Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 170

1

rmwdum

pOf taMumif;t&m pmrsufESm


1 trSmpm ................................................................................................................... 2
2 bmomw&m;rsm;twGuf ae&mr&Sdaom avmuDEdkifiaH &; ............................................ 5
3 bmoma&; t,ltqrsm; uH uH\ tusdK; ............................................................... 12
4 bmomw&m;rsm;eJY ,aeYvil ,frsm; .......................................................................... 21
5 oHo&m? aumif;uifbHek JY i&Jt,ltq ..................................................................... 28
6 tao;pm;ud;k uG,f,kHMunfrIrsm; ............................................................................... 35
7 trsdK;orD;xktaYy: cGJjcm;ESdrfcsqufqHrIrsm; ............................................................... 38
8 vdifwrl sm;tay: cGJjcm;ESdrfcsqufqrH Irsm; .................................................................. 46
9 rjrif&wJh txdef;tcsKyfwkYd rlvtp ........................................................................... 51
10 twåA[djk yKjcif;? trsm;tusdK;aqmif&Gufjcif; ............................................................. 55
11 taMumufw&m;eJY xdef;csKyfjcif; ............................................................................... 59
12 twåA[kjd yKjcif;eJY pdwfynm ...................................................................................... 61
13 ADZpdwf? oDvpdwfeJY tm&kHaMumaA' .......................................................................... 63
14 bmomw&m;tay: vlrIaA'tjrif ........................................................................... 66
15 bmomw&m;tay: rIcif;aA'tjrif ......................................................................... 69
16 toufcE¨m wnfNrJjcif;eJY ,kHMunfjcif; ..................................................................... 72
17 yga&'dkvD,m ........................................................................................................... 75
18 wefcdk;jywJh &kyfwq k if;wkawGqydk J .............................................................................. 81
19 wefcdk;awmf teEÅ? OmPfawmf teEÅ ......................................................................... 85
20 eu©wfaA'if ............................................................................................................ 91
21 vu©Pm? t*F0dZÆm? rSJY? zJaA'if ................................................................................. 95
22 taMumif;tusdK;wdkYudk pepfwus csdefxdk;jcif; ............................................................ 99
23 yifuk, d o f abmt& trSefjyifqifjcif; ....................................................................... 102
24 'g0if qdkvku d wf meJY .................................................................................................. 105
25 yuwdw&m;udk qef;ppfjcif; .................................................................................... 111
26 ouf&Sdtm;vHk; aqGrsdK;awG ........................................................................................ 114
27 odyÜHenf;us vufcH,HMk unfjcif; ............................................................................... 119
28 avmu"gwfodyÜH twkta,mifrsm; .......................................................................... 125
29 vdifrJhrsdK;yGm;jcif; ...................................................................................................... 138
30 zefqif;&Sifbmomw&m;rsm; ..................................................................................... 141
31 bmomw&m;eJY a0;uGmNyD;aemuf .............................................................................. 149
32 vlom;wdY&k JU tem*gwf ............................................................................................. 159
33 aojcif; tjcm;rJh ..................................................................................................... 163
34 usrf;udk; ................................................................................................................. 167
2

trSmpm
'Dpmtkyf[m usaemfh&JU yxrOD;qHk; yifudk,fa&;vdkY qdkaumif;qdkEdkifygw,f/ yxrOD;qHk;taeeJY
pmtkyfacgif;pOftaMumif; enf;enf;avmuf ajymcsifygw,f/ rsufESmzHk;udk aocsmzwf&Ird&ifawmhvnf;
trsm;pku em;vnfoabmaygufNyD;jzpfr,fvdkY xifygw,f/ yxrajymcsifwmu t*Fvyd fvkd Skeptic qdw k Jh
pum;vHk;udk ]]bmomrJh}} vdYk jyefqkjd zpfwJt h aMumif;ygyJ/ rl&if;a0g[m& Skeptic [m bmomrJh vdYk jyefqkv d kd Y
&ayr,fh wdu k f&dkuft"dyÜm,fu oHo,jzpfjcif;? ar;cGef;xkwfjcif;? pl;prf;avhvmjcif;? 0dbZÆjzpfjcif; qdw
k mawGeJY
ydkvdkYeD;pyfwm rSefygw,f/ 'gayr,fh pmtkyfacgif;pOfukd ]]0dbZÆ 'dkif,m&D}} vdYk ay;vdkurf ,fqdk&if
bmomw&m;awG&JU t,ltqawG? usrf;pmyg taMumif;t&mawG? vltrsm;pk vufcH,HMk unfaewJh aA'if?
,Mwm? vu©Pm? avmu"gwfodyÜH twkta,mifawGudk usaemf bmvdkY r,kMH unf&vJ qdkwhJ
zGifhqdk&Sif;vif;xm;jcif;eJY uGvJ o
GJ Gm;Edkifygw,f/ tJ'Dtjyif pmzwfol jrefrmy&dowfawG tckwavm
awGq Y &kH zefrsm;aewJh ud;k uG,f,kHMunfrIeJY uif;uGmolawG&JU tawG;t,lawGudk azmufonfcsvdkwmaMumifh
}}bmomrJh}} qdkwJh pum;vHk;[m qGJaqmifrI ydk&SdEdkifw,f ,lqNyD; tJ'Dvkd oHk;EIef;jzpfoGm;ygw,f/
aemufxyf &Sif;vif;vdkwJh pum;vHk;uawmh ]]'dkif,m&D}} jzpfygw,f/ usaemfwdkYawG aeYpOfrSww
f rf;tjzpf rdrdwkYd&JU
cHpm;csufawG? awG&Y qkH&wJh b0jzwfoef;rIawGudk 'dkif,m&D a&;om;avh&SdMuygw,f/ usaemfawmh ra&;jzpfwm
tawmfMumygNyD/ 'gayr,fh oabmw&m;uawmh twlwyl gyJ/ b0rSm &ifqkid fBuKHawGv Y mcJh&wJh
tawGt Y BuKHawG[m ud;k uG,f,kHMunfrIqkdif&m t,lqawGeJY u@aump jzpfavh&Sdygw,f/ rdrduk, d wf dkif
ud;k uG,f,kHMunfrItay: ar;cGef;xkwpf &m tjzpftysufawG &ifqkdif&wdkif;? tJ'Dvkd ar;cGef;xkwfzdkY
pmtkyfpmayawGqDu tawG;tjrifawG &&Sdwdkif;? rdrdeJY tawG;tac: rwlnDoal wGeJY aqG;aEG;jzpfwkid f; pdwx f JrSm
rausvnfwmawGudk usaemf csa&;xm;jzpfcJhygw,f/ tJ'Duae qifhyGm;a&;om;&if; 'Dpmtkyf jzpfvmcJhw,fvdkY
qdak umif;qdkEdkifygw,f/
aemufxyf 'Dpmtkyfukd a&;om;jzpfcJhwJh taMumif;uawmh vlrIywf0ef;usifrSm BuHKqHkvm&wJh
rdwaf qGtaygif;toif;awGeJY ajymqdkjzpfwkid f; usaemfhtaeeJY ud;k uG,f,kHMunfjcif;awGuae cyfa0;a0;rSmyJ
aejzpfwJhtaMumif;? bmomw&m;awG? txl;ojzifh tifpwDusK;&Sife,fvdkufZf bmomw&m;awG?
ausmif;awmf0g'awGeJY rywfoufcsifwht J aMumif; ajymrdwidk f; xl;xl;qef;qef; MunfhcH&avh&SdNyD; bmvdkY tJ'Dvkd
jzpfomG ;cJh&wmvJ qdwk mudk tar;cH&avh&Sdygw,f/ awGYorQvlwkid f;udk tJ'Dvkd jyef&Sif;jy&wmvnf; tawmfav;
tcsdef,&l avh&Sdygw,f/ tJ'gaMumifh 'Dar;cGef;udk 'Dae&muae ajzqdNk yD;om;vnf;jzpfatmif
a&;om;jzpfoGm;ygw,f/
aemufxyf ar;p&m&Sdvmwmu 'Dvkd bmomrJh 'dkif,m&Dvkd pmtkyfrsdK;udk a&;vdkufvYdk bmomrJh qdkolawG&JU
tmabmfawGudk [yfrda&mvm; qdw k myg/ tJ'Dvdk r[kwfygbl;/ 'DtjrifawG tm;vH;k [m usaemfh&JU
yk*v
¾ "d|meftjrifawGoufoufomjzpfygw,f? usaemfeJY oabmwdkufqkid folawG&JU pmtkyfpmayawG?
ynm&yfqdkif&m aqmif;yg;tmabmfawGudkawmh usrf;ud;k taeeJY xnfhay;xm;ygw,f/ tJ'gqdk&if rif;u
bmomrJhvm;? Ak'¨bmomvm;? b,fbmom0ifvJvkYd ar;vmygOD;r,f/ usaemfhudk,f usaemf b,fbmom0ifyg?
bmomrJh trsdK;tpm; b,f[mygvdkY acgif;pOfudk wyfrxm;ygbl;/ vGwfvyfpGm awG;ac:ol Free Thinker qdqk ?dk
0dbZÆ0g'D Skeptics ajymajym bmrS rSwcf sufay;rSm r[kwfygbl;/ tJ'Dawmha&m Ak'¨bmom0if [kwfao;vm;?
3

r[kwfb;l vm; ar;Mujyefygw,f/ usaemfhpmtkyfxJrSmygwJhtwdkif; uHjywf0g'eJY oHo&m t,ltqudk


vufrcHb;l vdkY ajymxm;NyD;rvdYk tJ'gudk Ak'¨bmom r[kwfawmhb;l qdMk uovd?k [kwfao;w,fvdkYvnf;
qdMk uygw,f/ xm;ygawmh? [kwfao;w,f qdkoal wGuvnf; usaemfhukd twif;wHqyd fuyfvYdk r&ovdk
r[kwfawmhb;l qdo k lawGuvnf; usaemfhukd twif;qGJxkwfvkYd r&bl;? olwdkYoabmqE´twdkif; r[kwfovdk
olwdkYu tqHk;tjzwfay;Edkifwmvnf; r[kwfvkYd cH,lygw,f/
rd&dk;zvmt,ltqawG? ewfe*g;? aA'ifeu©w?f vu©Pm? bmjrL'g? N*dK[fom; pwJh pwJh t,ltqawGudk
r[kwfEdkifreS f;awmh odw,f? b,fvkd acsy&rSef;vnf; rod? oabmvnf; rwl? pdwfxJ wEkHYEkHYjzpfcJhzl;w,fqdk&if
'Dpmtkyf[m pmzwfoleJY o[Zmwjzpfygvdrfhr,f/ pmzwforl dwaf qGvdkolawG trsm;BuD;&SdNyD; wa,mufwnf;
r[kwfaMumif;vnf; today;wJh pmtkyfjzpfygw,f/ rd&dk;zvmudyk J wif;wif;MuyfMuyf qkyfukid fxm;NyD;
&Iaxmifhtopfuae roH;k oyfvk&d ifawmh 'DpmtkyfeJY pmzwfol o[Zmwjzpfr,f rxifygbl;/ olrsm;awG
b,f[mudk b,fvk&d IjrifygvdrfhqdkNyD; avhvmcsifw,fqkd&kHyJqkd&ifawmh zwf&IEdkifygw,f/
bmomw&m;qdik f&if t,ltqawG? vltrsm;pku trSefvYdk rSw, f lxm;MuwJh rd&dk;zvmt,ltqawG? ewfe*g;?
aA'ifeu©wf? vu©Pm? bmjrL'g? N*dK[fom;? ql'dkqidk f;,ifh ac: odyÜHtwka,mifawG pwJh rqHk;EdkifwJh
tjiif;yGm;zG,fqkid f&m t,ltqawGudk bmvdYrk sm; twdu k ftcHvyk fae&ygovJ/ 'gawG ajymqdkaeayr,fv h nf;
,kw
H oJh lawGu qufvuf,HMk unfaeMuNyD; vlrkef;rsm;wmyJ tzwfwifvrd fhr,f&,fvdkY owday;MuolawGvnf;
trsm;tjym; BuHKawGYcJh&zl;ygw,f/ usaemf bmvdYk vlrkef;cHa&;ae? ajymae&w,f xifygovJ/
aiGaMu;twGufvnf; r[kwfygyJ bmhaMumifhygvdrfhvdkY awG;r&aMumif; olwdkYu ajymzl;ygw,f/
(usaemfhpmtkyfawGudk usaemf ud, k fwdkifyJ xkwfa0NyD; tusdK;tjrwf&,fvdkY arQmfvifhcH&dk; r&Sdyg/ a&mif;tm;
txdkufavsmuf&SdNyD; tjrwftpGef; tenf;i,f &ayr,fvYdk wjcm; bmvkyfief;rS rvkyfukid fyJ &yfwnfEdkifr,fh
0ifaiGrsdK;vnf; r[kwfyg)/ bmvdYk a&;aeajymae&vJ qdw k m vdwk &dk Sif;ajym&&ifawmh tckxuf ydkNyD; vlom;qefwJh
vlt
Y zGYJtpnf;w&yfqu D dk &nf&G,yf gw,fvdkYygyJ/
yxrqH;k taMumif;&if;taeeJY emrnfausmf vlt Y cGifhta&;wdkuyf GJ0ifol rmwifvlomuif;&JU usaemfh&JYtdyfruf
rdefYcGef;xJuvdk vlwOD;wa,mufudk b,fvrl sdK;? b,fbmom0if? b,ftom;ta&mif qdw k mawGeJY
acgif;pOfwyfNyD; rsufrSefpdrf;BuD;wyfMunfMh u&muae olY&JUud,k fusifh? p&dkufeJY pdwfaeoabmxm;udkyJ MunfNh yD;
qH;k jzwfMuwJh waeY qdkwmudk a&muf&SdvmzdkY ...
'kw,d taMumif;&if;taeeJY bmomw&m;[m EdkifiHa&;tcef;u@uae qkwfcGmay;zdkY/ tJ'Dvdk
avmuDEdkifiHa&;uyJ vlrsdK;aygif;pkH? bmomw&m;aygif;pkH ,SOfwJaG exdik fvdkY [efcsufnDr,fh pepfjzpfwmaMumifh
tpGef;xGuwf Jh bmoma&;t,ltq rSeforQudk z,f&Sm;zdkYeJY tkyfcsKyfa&;? Oya'jyKa&;? w&m;pD&ifa&;awGrSm
0ifa&ufpGuzf ufjcif; rjyKzdkY ...
wwd,taMumif;&if;taeeJY bmoma&;rdIif; &dkuo f Gif;cHvku
d f&wJh uav;i,fawGrSm wDxGifzefw;D OmPf?
awG;ac:uGefYjrL;OmPf? a0zefxk;d xGif;OmPf pwmawG avsmhenf;oGm;wwfygw,f/ uav;i,fawG qdw k m
vlBuD;rdb ajymqdkorQ tm;vH;k trSef&,fvkYd ,lqypfvku d Mf uNyD; cGJjcm;qifjcifEdkifpGrf; r&Sdao;Muygbl;/
tJ'gaMumifh wd;k wufwhJ EdkifiHawGrSmqdk (tar&duefuawmif jyeftm;us&wJh zifvefvkd EdkifiHrsdK;) 13 ESpfxd
bmoma&;eJY xdawGcY Gifh ray;& Oya'awmif jyXmef;xm;ygao;w,f/ vuf&SdodyÜHeJY enf;ynmacwfBuD;xJrSm
wDxGifzefwD;rI? awG;ac:uGefYjrL;rI? a0zefxk;d xGif;rIawGudk uefYowfxm;wJh vlYtzGYt J pnf;rSeforQ a&&Snw f nfNrJzdkY
4

raocsmygbl;/ tJ'DtwGuf 'gudk ydwfyifwhJ "avhx;Hk wrf;awG? bmom0g't,lawGudk wwfEdkiforQ


enf;yg;apzdkY/
pwkw¬taMumif;&if;taeeJYuawmh usaemfwYdk rsdK;qufawG nHzh sif;cJhygw,f/ usaemfwYt dk &ifrsdK;qufawGvnf;
nHzh sif;cJhMuwmygyJ/ usaemfwYdk 'DuaeY oH;k pGJaeorQ acwfrDenf;ynmawG? zkef;? armfawmfum;? tifwmeuf?
acwfrDaq;0g;? vloHk;ukefawG usaemfwdkY jyKvkyfzefwD;wwfwm r&SdoavmufygyJ/ 'Dawmh awmfawmfeJY
tpm;jyefr&EdkifwJh obm0o,HZmwawGudk 'gawGeJY atmufuscH vJvS,af e&ygw,f/ tJ'Db0uae
vGwfajrmufcsifygNyD/ usaemfwYv dk rl sdK;awG OmPf&nfOmPfaoG; edrfhusw,fvdkY rrSw, f lzl;yg/ EdkifiHwum
vlpGrf;aumif;awGrSm jrefrmawG wa,mufp? ESpfa,mufp awGjY rif&avh&Sdygw,f/ aemiftem*gwfrSm
wNyKHwrBuD; awGYjrifvdkvyS gw,f/ EdkA,fvfq&k odyÜHynm&SifawG? enf;ynmopfzefw;D olawG? vlrIaA'?
rIcif;aA'? pdwfynm? aq;odyÜHynm&SifawG trsm;BuD; jrifvkv d yS gw,f/ 'Dvdk rsdK;qufawG&&SdzdkY a0zefydkif;jcm;rI?
wDxGifxk;d xGif;rI? pl;prf;ar;jref;rI? axmufjyqef;ppfwwfrI pwJh a&cHajrcH ywf0ef;usifaumif; vdt k yfvyS gw,f/
tJ'DtwGuf trkef;cHa&;ae? ajymae&rS &r,fqk&d ifvnf; tJ'Dwm0efudk wwyfwtm; yg0ifvkv d yS gw,f/
pmtkyfrsufESmzHk;udk pdwf&Snfonf;cHNyD; pdww
f dkif;usonftxd tBudrfBudrf? tzefzef jyifqifa&;qGJay;cJhwJh
rdwaf qGuAsmq&mudk,kydkifudkvnf;aumif;? pmtkyfjzpfajrmufa&;twGuf 0dkif;0ef;ulnDcJhMuwJh rdwaf qGrsm;
tm;vH;k udkvnf;aumif; txl;aus;Zl;wif&SdygaMumif; xyfavmif; ajymMum;&if;/
av;pm;pGmjzifh
nDaemif (Humber)
5

bmomw&m;rsm;twGuf ae&mr&Sdaom avmuDEdkifiaH &;


avmurSm olaY e&meJYol r&SdyJ ae&mvGJNyD; a&muf&SdaewJh t&mawGudk trdIufawG&,fvdkY owfrSwMf uowJh/
rdef;uav;wa,muf&JU OD;acgif;ay:u qHEG,fawGudk vSyvdkufwm? usufoa&&Sdvdkufwm? rdef;rwdYb k ek f; qHxkH;
pojzifh vlawGu csD;rGrf;ajymqdkMuavh&Sdygw,f/ tJ'D vSyygw,f? usufoa&wifhw,fvSygw,f qdkwhJ
qHEG,af wG[m xrif;pm;yGJu [if;yef;uefx?J [if;csdKcGufxJukd a&muf&SdomG ;wJt
h cg &GHp&mtjzpf? trdIuftjzpf
owfrSwcf H&ygawmhw,f/ 'gu usaemfwYdk i,fpOfwnf;u w&if;wESD;&SdcJhwJh q&matmifoif;&JU Oyrm
jzpfygw,f/
tvm;wlygyJ/ vlt Y zGJYtpnf;vdu
k f tjrwfwEdk; ud;k uG,fqnf;uyfMuwJh bmomw&m;vdk t&mrsdK;awG[m
ae&mvGJrSm; a&muf&SdoGm;wJt
h cg trdIufjzpf&kHwifruawmhyJ vlrsdK;aygif;pkH? tom;a&mifaygif;pkH?
bmomw&m;aygif;pkH [efcsufnDaygif;pyfaexdik f&wJh avmuDEdkifiHa&;rSm vlt
Y zGJYtpnf;twGuf tqdyftawmufyg
jzpfomG ;avh&Sdygw,f/ tJ'Dvadk jymvdkY bmomw&m;awG r&Sdawmhatmif wdu k fcdkufypf&r,fvdkY qdv
k w
dk m
r[kwf&ygbl;/
bmomw&m;[m ,kMH unfudk;uG,folwOD;csif;pD&JU &ifx?J OD;aESmufxJ? olaexdkif&m tdrf,mtwGif;rSmyJ? tJ'D
bmomw&m;&JU txG#ftjrwfxm;&m bk&m;ausmif;uef y&0PftwGif;rSmyJ wnf&Sdr,fqdk&if txl;taxG
jyóem&Sdr,f r[kwfygbl;/ odYak omf rdrd vufcH,HMk unfxm;wJh t,l0g'awGudk olwyg;&JU &ifxJ twif;tMuyf
oGwfoiG f;vmr,f? rdrdaetdrfjyify trsm;ydkif ae&mawGxd csJUxGifvmr,f? vlrsdK;aygif;pkH rSDwif;aexdkifMuwJh
EdkifiHtwGif; pDrHtkycf sKyfae&wJh tpdk;&,EÅ&m;awG? tkyfcsKyfa&;? Oya'jyKa&;? w&m;pD&ifa&;awGtay: 0ifa&muf
pGuzf ufvmr,fqk&d if jyóem&SdvmNyD jzpfygw,f/ ausmif;pmoifcef;awGrSm bmoma&; tajcjyKNyD; ynma&;udk
csOf;uyfapr,fqdk&if? aq;&kHaq;cef;awGrSm bmoma&;t,l0g'awGukd tajcjyKNyD; usef;rma&; 0efaqmifrIudk
csOf;uyfapr,fqdk&if? rdrdwkYd ud;k uG,f,kHMunfwhJ bmomw&m;udyk J tav;omapr,f?h 'DEdkifiHtwGif;u rdrdwdkY
bmom0ifawGukyd J rsufESmomay;r,fh w&m;Oya'awGudk jyXmef;vmapr,fqdk&if? rdrdwdkY bmomw&m;udkyJ
ud;k uG,f&r,fvdkY vkyfvm&if? rdrdwdkY bmomw&m;&JU tqkk;H treJY rudu k fnDolawGudk jypf'Pfay;r,fvdkY
&nf&G,v f mNyDqk&d if jyóem&SdNyDvkdY qdkEdkifNyD jzpfygw,f/
'Dae&mrSm b,fbmomw&m;&,fvdkY oD;jcm;xkwfjyaezdkY rvdkygbl;/ a&m*gaysmufapqdkNyD;
vufwifqak wmif;wmawG? oHuGif;qufqkawmif;wmawG? jrifhjrwfaom a&MunfawmfeJY ukowmawG?
y&dw&f Gw?f a&ref;wdkufwm? ya,m* txufvrf;qdkNyD; *gxmref;rIw?f aq;Budrfvk;H eJY &dkuEf Suwf mawG pojzifh
aq;odyÜHeJY rudkun f DwJh ukxHk;tm;vHk; tusHK;0ifygw,f/ 'Dvkd acwfaemufjyefqJw G hJ t,ltqawGudk
aq;wuúodkvfrSm 6 ESpfwefonf? 7 ESpfwefonf avhvmoif,cl JhMuwJh b,fvko d rm;awmf?
q&m0efawGurSvnf; olwdkYtvkyfcGifxJ vufoifhcHMur,f r[kwfygbl;/ acwfynmwwfajrmufwJh b,fvkd
vlem? vlem&SifurSvnf; vufcHMur,f r[kwfygbl;/ tMum;tjrif& aA'ifq&m[m tm&kHxJay:vmwJh
*Pef;awGudk atmifbmavxD xd;k vdkuw f tJh wGuf odef;xDqBk uD;? oef;xDqkBuD; qGwfcl;oGm;cJhw,fvYdk
b,fwek f;urS r&SdcJhovdk bk&m;ukuk? a&ref;wdkuf? csnfref;uGif;pGy?f *gxm&Gwf? y&dwaf &jzef;wJh bd;k awmf
qdok lrsm;udkvnf; jynfolYaq;&kHrSm tvkyfcefYw,fvdkY b,fwkef;urS r&Scd Jhzl;ygbl;/
tvm;wlygyJ/ pmoifausmif; qdwk m ud;k uG,, f MkH unfrIawG? bmomw&m;awG b,fvkad y:aygufvmcJhw,f?
vlt
Y zGJYtpnf;tay: b,fvkd aumif;usdK;qdk;usdK;awG jyKcJhw,f qdwk mawGudk urÇmtESHY vl,
Y Ofaus;rIawGtvdkuf
6

ordkif;wavQmuf avhvm&wJh ae&myg/ bk&m;&Sdcdk;? oDv,l? w&m;xdik f&r,fh ae&m r[kwfygbl;/ urÇmajr&JU
oufwrf;? ork'´&ma&pD;aMumif;? urÇmhwku d af vaMumif;? &moDOwkeJY rdk;av0otay: oufa&mufrI&SdwJh
taMumif;? ajrrsufESmoGifjyif yx0D0if? urÇmw
h u
dk fBuD;awG? rD;awmifuRef;awG? wdkuw
f ;dk epf
ausmufvmT csyfBuD;awGtaMumif; avhvm&r,fh ae&mjzpfygw,f/ oH;k q,fhwbkHawG? jrif;rdk&fawmif? ZrÁL'Dyg
vuf,mawmifuRef;awGtaMumif; avzef; 'ef;pD;&r,fh ae&m r[kwyf gbl;/ pmoifausmif; qdw k m owå0gawG
&SifoefaexdkifrsdK;yGm;zdkY &kef;uef&if; qifhuJjzpfpOft& ouf&SdtrsdK;rsdK;? tyiftrsdK;rsdK; uGJjym;oGm;ykHudk
avhvm&r,fh ae&myg/ tm'HeJY {0udk xm0&bk&m; ajrrIefuae zefqif;wm? jA[®mBuD; 4 OD; avmuudk
zefqif;wm? AdóEdk;? c&pf&Sem;? jA[®meJY zefqif;&Sif '@m&DawG em;a,mifNyD; todOmPf oif;uGyfcH&r,fh ae&m
r[kwfygbl;/
pmoifausmif; qdw k m urÇmq h iGJ iftm;? aetzGJYtpnf;? rsdK;&dk;ADZt& ouf&SdawG aqGrsdK;awmfpyfykHtaMumif;
taxmuftxm;awGeJY pl;prf;avhvm&r,fh ae&m jzpfygw,f/ urÇmBuD; jym;w,f? aeu urÇmudk
vSnfhywfaew,f? vlom;awGudk bk&m;ocifu ol&Y JUykHoP²meftwdkif; ajrrIefYuae jyKvkyfNyD;
0dnmOfrIwo f Gif;w,f? aumif;uifEdkifiHawmfukd vlom;awG&JU 0dnmOfawGeJY jynfhESuaf pzdkY tvd&k Sdw,f pwmawGeJY
OD;aESmufaq;cH&r,fh ae&m r[kwfygbl;/ pmoifausmif; qdw k m tkyfcsKyfa&;? EdkifiHa&;pepf trsdK;rsdK;taMumif;?
pufrIenf;ynmawGeJY aemufcHot D dk&DawGtaMumif;? pGrf;tifu;l ajymif;jcif;eJY ukefxkwfvkyfrI twwfynmawG
taMumif; oif,al vhvm&r,fh ae&myg/ t*¾d&wfynmeJY wwdkif;jynfvHk; tvkyfrvkyfyJ csrf;omapr,f?
yxrHtwwfeJY ppfyGJawG atmifEdkifapr,f? pauúmrtwwf? emrfoiG f;twwfawGeJY ajrvQdK;rdk;ysHEdkifr,fawG
xifrSwo f Gm;apr,fh ae&m rjzpf&ygbl;/
pmoifausmif; qdkwm cE¨maA'zGJYpnf;ykH? udk,cf Htm;pepf? a&m*gydk;? a&m*g&SmazGa&;? ukoa&;awG pepfwus
avhvmoif,&l r,fh ae&myg/ "gwfBuD;av;yg;azmufjyefwmawG? e*g;vSnhfroifhwmawG? jyó'g;uswmawG?
eu©wfnhwH mawG? ZmwmndSK;wm? uHcRwfacsmfwmawG em;a,mif&r,fh ae&m r[kwfygbl;/ bmomaA'?
ausmufpmordkif;? a&'D,kdumAGefoufwrf;awG csdefx;dk NyD; jzpfEdkifacs t&Sdq;Hk taumuft,lawGudk
xkwfEIwjf y&r,fh ae&myg/ twdww f abmif? '@m&DawGeJY awGa0oGm;apr,fh ae&m rjzpf&ygbl;/
pmoifausmif;[m EkdifiHhrsdK;qufaygif;rsm;pGmudk todOmPfjrifhrm;apr,fh vlt
Y zGJYtpnf;jzpfvmatmif arG;xkwfzdkY
tajccHtusqHk;taqmufttkHyg/ obm0"r®eJY udu k fnDwm? ,kwådaA'eJY udu k fnDwm? oufaoxlEdkifwJh
yuwdw&m;awGtwGufyJ avhvmoif,&l r,fh ae&m jzpfudk jzpf&ygvdrfhr,f/
wdik f;jynf&JU r@dKifBuD;awGjzpfwhJ tkyfcsKyfa&;? Oya'jyKa&;? w&m;pD&ifa&;awGrSm bmoma&; t,ltqawG
0ifa&mufvmwJt h cgrSm vufcHusifhoHk;wJh wdik f;EdkifiHeJY acwfumvawG[m ordkif;rSm trnf;pufjzpfNyD;awmhudk
usef&pfcJhwJh om"uawG urÇmah e&mtESHY trsm;tjym; awGY&Sd&jyefygw,f/
tv,facwf Oa&mywdkufrSmqdk&if ykyf&[efrif;eJY &dkrefuwfovpfausmif;awmf[m Oa&mywdkif;EdkifiHawGeJY
&Sifb&k ifawGtay: MoZmvTrf;rdk;cJhwht
J xd tiftm;aumif;cJhMuygw,f/ 13 &mpk0ef;usifrSm aumif;uifeJY
ajrBuD;udk zefqif;wJh xm0&bk&m;ocifudk vufrcHoal wGoef;eJYcsDNyD; owfjzwfESdyfpufcJhwJh tifuDaG Z;&Sif; qdw
k Jh
1
vkyf&yf[m ordkif;rSm trnf;puftjzpf xifusef&pfcJhwx Jh datmifygyJ/ w&m;pD&ifwt Jh cgrSmvnf; tckacwf
Oya't,ltqjzpfwhJ ]]jypfrIxif&Sm;aMumif; &kH;awmfrSm oufaorxlEdkifao;oa&GY tjypfr&Sd}} qdw k mtpm;

1
Lea, H. C. (1955). A history of the Inquisition of the Middle Ages. New York: Russell & Russell.
7

]]tjypfuif;aMumif; oufaorjyEdkifao;oa&GY &mZ0wfom;}} vkYd ,lqcJhMuygw,f/ vlom;onf arG;zGm;wnf;u


Zmwdtjypf (tm'HeJY {0wdkY&JU bk&m;ocif ynwfaom toD;tm; pm;oH;k jcif;) qdw
k Jh t,ltqaMumifhvnf; 'Dvkd
t,l0g'awG tm;aumif;cJhykH&ygw,f/
w&m;pD&ifwht
J cg w&m;cHtjzpf pGyfpGJcH&ol[m tjypfr&Sd&if bk&m;ocif apmifrMunf&h Iawmfrlvrd fhr,f? *&kPm
jyovdrfhr,fqkNd yD; a&aEG;ylxJudk vufESpfcdkif;ygw,f/ temusufwm taES;tjreftay: rlwnfNyD; tjypf&Sdr&Sd
bk&m;ausmif;ckH&kH;uae qH;k jzwfygowJ/h uwfovpfb&k m;ausmif;awG&JY ajratmufcef;awGrSmqdk&if
bk&m;ausmif;awmf&JU MoZmudk zDqefol? remcHoal wGtwGuf ESdyfpufnOS f;yef;wJh ud&d,mvufeufrsdK;pkH &Sdw,fvdkY
qkMd uygw,f/
'Dvkd taMumufw&m;eJY armif;ESifcHcJh&wJh vlt
Y zGJYtpnf;[mvnf; qifjcifwHw
k &m;awG?
usdK;aMumif;qDavsmfrIawGtwGuf ae&mray;EdkifawmhyJ trsm;pk owfrSwfxm;wJh vlrIpHEIef;twdkif; raexdkifEdkifol
rSeforQudk wHqdyfrsdK;pkHuyfNyD; zdESdyf&efjyKcJhMuygw,f/ tdrfaxmifrjyKwJh trsdK;orD;awG? y&aq;yifawGtaMumif;
avhvmNyD; aq;ukoolawG? pdwaf 0'emonfawGudk pkef;? pkef;rvdYk ,d;k pGyfMuNyD; vljrifuiG f;rSm a&ESpfowfwm?
rD;&dIUowfwmawGawmif usL;vGefcJhMuygao;w,f/ tJ'Dvkd taMumufw&m;awG? rodjcif;trdkuaf rSmifawG
zkH;vTrf;cJhwJh acwfumvudk ynm&SifawGu tarSmifacwf&,fvdkYawmif ac:qdkMuygw,f/
tJ'D 12 &mpk? 13 &mpk0ef;usifrSm urÇmtESHYu vlt Y zGJYtpnf;awGxJ tawG;tac:? OmPfynm? avmu"gwfodyÜH?
aq;ynm? eu©wåaA'? pmay,Ofaus;rIawGeJY ywfoufNyD; xdyfwef;tqifh&SdcJhwmuawmh tma&Apfa'o&JU
tpövmr®pfvYt l zGYt
J pnf;yJ jzpfygw,f/ a&aMumif;ukefoG,fa&;NrdKUjzpfwJh tvufZE´&D;,m;NrdKUrSm urÇmt&yf&yfu
ukefwifoabFmawG qdu k fuyfNyDqkd&if bmpmtkyf o,fvmcJhovJ qdw k myJ t"duxm; ar;jref;ygw,f/ NyD;&if
,laqmifvmwJh pmtkyfpmayawGukd tma&ApfbmomjyefqkNd yD; odrf;qnf;xm;wmaMumifh
tvufZE´&D;,m;pmMunhfwdkuf[m urÇmay:rSm tJ'Dacwf pmtkyfpmaytpkHvifqHk;vdkY qdEk dkifcJhygw,f/ tJ'DacwfrSm
rufqdkydkaw;rD;,m; (tck tD&wf) a'o[m urÇmt&yf&yfu ynm&SifawG&JU qkrH Swfvdk jzpfaecJhNyD; EdkifiHrsm;pGmu
ynm&Sifrsm;pGm vma&mufawGYqakH qG;aEG;&mvnf; jzpfygw,f/ aq;odyÜHynmoif,lvdkolawG[m atmfwrdk ef (tck
wl&uD) tifyg,m&JU wuúodkvfawGqD vma&mufavhvm&ygw,f/ avmu"gwfodyÜHrSm topftqef;
&SmazGawG&Y SdrIwkdif;twGuf &SmazGawG&Y Sdou l emrnfay;cGifh&ygw,f/ tckacwf j'yfpifZ,m;aemufqHk;rSm
prf;oyfcef;twGif; zefw;D ,lxm;wJh j'yfpifawG[m umvDzdkeD,rf? bmuav,rf pojzifh emrnfay;xm;wm[m
tar&duefeJY umvDzdk;eD;,m;jynfe,fudk vlawG cspfveG f;vdkY r[kwfygbl;/ tJ'Du wuúokv d af wG?
"gwfcGJcef;awGrSm zefw;D EdkifcJhvYdk trnfay;cGifh&cJhwm jzpfygw,f/ eu©wåaA'&JU &SmazGawG&Y SdrI Mu,fwm&mawG
emrnfawG&JU oHk;ykHESpfykH[m tma&ApfemrnfawGjzpfaewmudk Munf&h if tJ'Dacwfumv&JU eu©wåaA'ynm&yfrSm
tpövmrfvYt l zGYt
J pnf;taeeJY b,favmuf a&SUajy;cJhw,fqw dk m cefYrSef;Edkifygw,f/ 1? 2? 3? 4 qdkwJh udef;*Pef;
ta&twGuaf wG[mvnf; tma&ApfElr&,f qdw k Jh olwdkYqDu &&SdcJhMuwm jzpfygw,f/ t,fvfumvD?
t,fvu f adk [mvf? t,fvf*dk&pforf pwJh trnfemrawG[mvnf; tma&ApfemrnfawGygyJ/
tJ'DaemufrSm bmjzpfcJhovJq&dk if bmoma&;tpGef;a&muf t,ltq&SdolawG&JU vufxJukd EdkifiHa&;tmPmawG?
vkyfydkifciG fhawG usa&mufoGm;cJh&mrSm tma&ApfvYt
l zGYt
J pnf;&JU usqH;k cef;udk OD;wnfoGm;apcJhygawmhw,f/ Oyrm
at'D 1058 – 1111 twGif;u tpfref [mrpf t,fvf *gZmvD&JU t,ltqrsdK; qdkygawmh/ zDavmfqzdk D? ocsFmeJY
avmu"gwfodyÜHawG[m pmwefewfqdk;&JU vufcsufawGrvdYk rlqvifwkYt d aeeJY a0;pGm a&SmifMuOftyfygowJ/h
8

pkaqmif;xm;wJh urÇmwvTm;u pmtkyfpmayawGudkvnf; rD;ykH&dIYapcJhygw,f/ tJ'DvdkeJY wpwp acwfaemufjyefqJG


tawG;tjrifawGudk tpövmrfvYt l zGYt
J pnf;xJ oGwfoGif;vmvdkufwm wcsdefu xdyfwef;a&muf&SdcJhwJh
tpövmrfvYt
l zGYt
J pnf;[m tckcsdefxud dk emvHrxlEdkifatmif jzpfcJh&ygw,f/2
rdrdwkYd &Sifoef&yfwnfa&;twGuf &kef;uefwku d fcdkuf&mrSmvnf; &efoNl ydKifbufudk enf;ynmydkif;? &kyf0w¦Kydkif;
tpp t&m&m tompD; r&awmhygbl;/ urÇmay:rSm [D;b&l; qdw k Jh *sL;vlrsdK;[m vGefa&m uRHa&m 15 oef;
0ef;usifavmufyJ &Sdygw,f/ 'gayr,fh EdkA,fqk vufcH&&Sdxm;wJh ynm&Sifta&twGufrSmawmh *sL;vlrsdK;awG[m
av;ykHwykHudk ud, k fpm;jyKaeygw,f/ urÇmhrlqvifvlOD;a&[m 1.3 bDvsH &Sdygw,f/ EdkA,fqk vufcH&&SdwJh
&mcdkifEeI f;uawmh 3 &mcdkifEIef;yg/ wkefvIyfp&maumif;avmufudk uGmxGufoGm;wm jzpfygw,f/
tckvuf&SdacwfrSm ppfaoG;<ut,l0g'awG? taocHAHk;cGJwmawG? urÇmtESHYudk 'ku©onfwifydkYEdkifqk;H t&yfawG?
trsdK;orD;xktay: zdESdyfqk;H qdw k Jh wHqdyfawG? acwfaemufjyefqGJ t,ltq jyif;xefveG f;olawG? w,loef
wZGwfxk;d nOf&SdolawG? aygif;oif;qufqH&cufolawGtjzpf ESdrfcsqufqHcHae&wm[m
bmoma&;t,ltqawGudk bmoma&;e,fy,fxJrSm oD;oefY rxm;&pfEdkifcJhyJ EdkifiHa&;eJY a&maxG;,Sufwif
aygif;pnf;NyD; wrmefawmfrdk[mrufacwfu EdkifiHa&;rsdK;udk zefw;D ,lvq dk J jzpfwmaMumifhvnf; jzpfw,fvdkY
vlrIaA'avhvmolawGu rSwfcsufjyKMuygw,f/
'Drdkua&pDbk;d atBuD;jzpfwhJ tar&duefjynfaxmifpkrSmvnf; 20 &mpktpydkif;rSm bmoma&; t,ltq tajccH
vIyf&Sm;rIawGaMumifh t&ufaopmukd ydwyf ifwm;jrpfwJh Oya'awG jyXmef;cJhzl;ygw,f/ tckacwfumvvdk
tdrfwiG f;tMurf;zufrIawG? trsdK;orD;xkudk umuG,fwhJ Oya'awG rjyXmef;Edkifao;cJhwmrvdYk aomufpm;rl;,pfNyD;
vkyfcvpm jyefrtyfyJ ZeD;r,m;udk ESdyfpuf&dkufESufwhJ vifa,mufsm;awG&JU 'Pfudk rcHEdkifawmhwmaMumifh
c&pf,meftdr&f SifrawG OD;aqmifNyD; t&ufqdkifawGa&SUrSm oydwaf rSmufqE´jycJhMuygw,f/ tJ'Daemuf
c&pf,mefb&k m;ausmif;awGuae OD;aqmifNyD; Oya'jyKa&;awGtxdyg vufwH&Snaf tmif pDrHEdkifcJhwmaMumifh
tar&dueftajccHOay'udak wmif jyifqifcJh&NyD; Oya'jyifqifcsuf trSwf 18 tjzpfeJY
tar&duefjynfaxmifpktwGif; t&ufaopm csufvkyfjcif;? jzefjY zL;jcif;? a&mif;csjcif;? aomufpm;jcif;awGudk
ydwyf ifwm;jrpfvdkufygawmhw,f/ tJ'DOya'jyifqifcsufudk touf0ifapzdkY AdkYpfwufOya' qdw k mudk jyXmef;NyD;
Oya'tmPmwnfa&;udk udkifwG,fcJhygw,f/
wu,fawmh 'DOya' jyXmef;wnf;u jzpfoifhjzpfxkdufvdkY jyXmef;xm;wJh Oya'&,fvdkY ,kMH unfoal wG
odyfr&SdcJhygbl;/ bmoma&;tkypf kawG&JU oydwfarSmufqE´jyrIawGeJY xdyfwkud &f ifrqdkifcsifvkYo
d m
rqefYusifcJhMuwmrsdK;yg/ 'gawmif t&ufaopm aomufoHk;jcif;udk &dk;&m"avhvdk rSw, f lxm;wJh tdkif;&pfzGm;
a&TUajymif;tajccsolawGeJY rMumcPqdo k vdk tajctwif jzpfMuygao;w,f/ e*dkwnf;u ta&;ryg vdkY
rSw, f lxm;wJh AdkYpfwufOya'[m tmPmwnfzdkY tm;xkwf&mrSmvnf; tcuftcJrsdK;pkHeJY &ifqkid fcJh&ygw,f/
vlawG[m tjypfay;cH&rSm pdk;&drfvkYo d m jypfrIrusL;vGefMuwmjzpfNyD; w&m;ojzifh&SdwmaMumifh r[kwfvdkY
udik fw, G f& cufcJcJhygw,f/ 'DOya'udk tmPmwnfapzdkY EdkifiHtESYH &J0efxrf;aygif;rsm;pGm xyfrH cefYxm;cJh&NyD;
xda&mufwhJ udik fw, G frIrsdK; awmfawmfeJY rpwifEdkifcJhygbl;/ pwifukid fwG,w
f tJh cgrSmvnf; w&m;cHtjzpf
pGyfpGJcH&olaygif;rsm;pGm[m t&ufaopm yrmP tenf;i,f vuf0,fawGY&SdrI qdw k mrsdK;eJY &kH;wifcH&NyD;
w&m;&kH;rSmvnf; t&ufaopmrIeJY ppfaq;&zdkY vlawG ajrmufrsm;pGm wef;pDae&avh&Sdygw,f/

2
Sagan, C. (1980), Cosmos, New York: Random House.
9

w&m;olBuD;awG[mvnf; rsm;jym;vSwJh trIawGudk rNyD;Edkif? rpD;Edkif ppfaq;ae&NyD; ESpfaygif;rsm;pGm Oya'ynm


oif,v
l mcJhwm[m 'DtwGuf r[kwfb;l vdkYawmif nnf;wGm;cJhMu&wJt h xdygyJ/
aps;uGufpD;yGm;a&;oabmt&qd&k if aomufoHk;olawG &Sdaeoa&GU xkwfvyk fa&mif;csolawG &SdaeOD;rSmygyJ/
tJ'gaMumifh tar&duefjynfwGif;rSm csufvkyfcGifhr&wJt h cg tdrfeD;csif;EdkifiHawGqDrSmaomfvnf;aumif;?
arSmifcdkaomfvnf; csufvkyfa&mif;csNyD; tqrwef aps;wifa&mif;csMuygw,f/ 'DarSmifcdkaps;uGufukd udik fw, G f&wJh
&JXmeawG[mvnf; tusifhysufjcpm;rIawG xlajymvmygw,f/ zrf;qD;ta&;,lapOD; w&m;&Hk;awGrSmvnf;
waeYwaeY t&ufaopm yrmPtenf;i,feJY trI&ifqidk f&wmaMumifh w&m;a&;Xme[mvnf; 0efeJYtm;
rrQjzpfNyD; tvkyfawG ydvmcJhygw,f/ t&ufbD,maps;uGuf[m tjrwfrsm;pGm &&SdwJh aps;uGufjzpfwmaMumifh
'Daps;uGuu f dk vuf0g;BuD;tkyfEdkifzdkY 'kp&dkuf*dkPf;awGu tjyif;txef BudK;yrf;MuNyD; olwdkYcsif; pm;usufvkvdkY
ypfMucwfMu? owfMujzwfMuvkyfwhJ rIcif;awG[m waeYwaeY rjrifcsif? rMum;csifavmufatmif aygrsm;vdkY
vmygw,f/ tar&duefjynfolawG[mvnf; aeYcif;aMumifawmif aoewfoH w'dkif;'dkif;Mum;rSm usD;vefYpmpm;
aexdik faecJh&ygw,f/ t&ufaopm xkwfvyk fa&mif;cswJh pD;yGm;a&;orm;awG&JU rawmfavmbawGaMumifh
t&nftaoG; pHrrDwhJ ukefypön;f awGudk pm;oH;k olawGu tqrwef aps;ay;0,f,lae&wmyg/ tJ'gaMumifh pHrrD
t&ufaopmawGuae rDoaem"gwf yg0ifwm/ jzpfuwwfqef; ud&d,mawG? enf;ynmawGeJY
csufvyk fwmawGaMumif; aomufoHk;awG&JU usef;rma&;awG xdcdkuv f mNyD; tar&duefusef;rma&;Xme[m
0efydkvmcJhygw,f/
'Dxw k fvkyfa&mif;cswJh pD;yGm;a&;vkyfief;awGuae tcGefaiGawG r&&SdwmaMumifhvnf; EdkifiHrSm b@maiGrsm;pGm
qH;k &HI;cJh&ygw,f/ ydkNyD; qd;k 0g;wmu tJ'Db@maiGawG[m 'kp&dkuf*dkPf;awG&JU t"du0ifaiG jzpfaecJhwmygyJ/
1930 ckESpf0ef;usifrSm pawmh&S,f,maps;uGuf ysufpD;oGm;cJhNyD; urÇmph D;yGm;ysufuyf &ifqkid fcJh&mrSm
tar&duefjynfoloef;aygif;rsm;pGm tdk;rJhtdrfrJh? pm;&rJh aomuf&rJh b0udk a&muf&SdawmhrS t&ufbD,mawGudk
jyefvnfcsufvyk fa&mif;cscGifhjyK? tcGefaumufcHcJhNyD; pD;yGm;a&; jyefvnf OD;armhvmcJh&ygw,f/3
usaemfwdkY jrefrmjynfrSmvnf; bmoma&;t,l0g' jyif;xefNyD; rdrdud, k fudk bk&m;qkyef qdw k Jh
EdkifiHhacgif;aqmifwOD; tmPm&&SdcJh&mrSm Ak'¨bmomudk EdkifiHawmfbmomtjzpf jyXmef;cJhygw,f/
t*Fvyd fvufatmufuae vGwfvyfa&;wdkufyGJtwGuf twlvufwGJ wdu k fyGJ0ifcJhol wdkif;&if;om;awGeJY
pdw0f rf;uGJ&wJh t"du taMumif;t&if;[m bmoma&;t&if;cHjzpfaMumif; ordkif;q&mawGu
axmufjyMuygw,f/ 'DvdkrsdK; EdkifiHawmfbmomtjzpf rjyXmef;zdkY trsdK;om;acgif;aqmifBuD; AdkvfcsKyfatmifqef;u
ol&Y JUq&mjzpfol 'D;'kwfOD;bcsdKeJY twduk ftcHajymqdkcJhwt
Jh aMumif;udk rD;wkwfowif;pmrSm azmfjycJhw,fvdkY
a&SUrDaemufrDvBl uD;olrrsm;u ajymqdkMuygw,f/ 'gwifru tqdyk g tESD0efBuD;csKyf[m EGm;arwåmpmawG?
bmoma&;tqHk;trawGudk tvGefMunfndKw,f xifyg&JU/ trJom;udk ydwyf ifwm;jrpfaMumif;
aMujimcJhjyefygw,f/ pm;oH;k ol&Sd&if owfjzwfa&mif;csol &SdpNrJrvdYk trJom;awmh ra&mif;awmhyJ
a&csdK;cef;twGif; jzpfuwwfqef; owfjzwfwJh wd;k wdk;om; qdNk yD; arSmifcdkaps;uGufay:vmjyefygw,f/ 'Dvdk
EdkifiHa&;udk bmoma&;eJY a&m,SuNf yD; yg;eyfrIr&SdwmawGaMumifh EdkifiHa&; rwnfNidrfrIawG jzpfay:vmcJhygw,f/
tJ'DaemufrSmawmh jynfaxmifpkNydKuGJrSm pdk;&drfw,fqNdk yD; trsm;jynfola&G;aumufwifajrSmufwJh pepfudk

3
Orkrent, D. (2010). Last Call: The Rise and Fall of Prohibition. New York: Simon & Schuster Inc, ISBN 978-0-7432-7702-0
10

aoewfudkif tmPmodrf;wJh pepfqD ul;ajymif;zdkY&mrSm us&m u@uae toH;k awmfcHomG ;cJhw,fvdkYawmif


qdEk dkifygw,f/
tckvuf&SdacwfrSmvnf; bmoma&;tkypf kawG[m Oya'jyKa&;? w&m;pD&ifa&;awGrSm 0ifa&mufpGuzf ufvdkwJh
tmodoawG jyif;jyaewmudk pdwrf csrf;ajrhzG,f jrifawGYae&qJ jzpfygw,f/ jrefrmjynfrSm vufxyfxrd f;jrm;jcif;
Oya't& jyXmef;oifhwJh Oya'awGudk jyXmef;NyD;om; jzpfygw,f/ tJ'gudk rsdK;apmifh? wvifwr,m; pojzifh
bmoma&;aemufcH t,ltqawGeJY bmoma&;tkypf kawGu avmfbv D kyfNyD; rlqvifrkef;wD;a&;? rlqvifeJY
tdrfaxmifjyrI wm;jrpfa&; qdw k mawGudk tifeJYtm;eJY aqmif&Guvf mMuwm[m bmoma&;tkypf kawG EdkifiHa&;xJ
0ifa&mufpGufzufjcif;udk tpjyKay;aeovdk &Sdygw,f/ wu,fawmh rsdK;apmifhOya'[m tm;enf;csufaygif;
ajrmufrsm;pGm &SdwmaMumifh rjzpfoifhbl;vdkY Oya'ynm&Sifrsm;pGmwdkYu axmufjycJhMuNyD;ygNyD/ usaemf pdk;&drfwmu
rsdK;apmifhOya'vnf; r[kwf? wvifwr,m; Oya'vnf; r[kwfyg/ vlrsdK;aygif;pkH? bmomw&m;aygif;pkH?
tom;a&mifaygif;pkH rSDwif;aexdkifMuwJh avmuDEdkifiHa&;rSm tkyfpkwpk? bmomwckuae rdrdwkY&d JU ,kMH unfrIudk
olwyg;tay: twif;tMuyf jyXmef;NyD; pdw0f rf;uGJrIrsm;pGmqD OD;wnfapr,f?h EdkifiHa&; rwnfNidrfrIudk
zefwD;r,f?h trkef;w&m;awG awmufavmifvmNyD; wOD;tay: wOD; r,kMH unfpdwaf wGeJY apmifhMunhfae&awmhr,fh
vlt Y zGJYtpnf;rsdK; zefw;D aejcif;udk us&m ae&muae wwfuRrf;wJh uavmifww H acsmif;eJY odem;vnforQ
trsm;jynfolukd zGifhcszdkY tm;xkwfrIom jzpfygw,f/ usaemfwYdk wdik f;jynf&JU uHMur®mudk usaemfwYdk ud, k fwdkifyJ
zefw;D ,l&rSmjzpfwmaMumifh b,fvkvd Yt
l zGYt
J pnf;rsdK;udk vdv
k m;w,f qdkwm[m wdik f;jynftwGuf
tvGefta&;ygrSmjzpfw,fvkYd qdck sifygawmhw,f/
11

toif vkyfaqmifzG,&f SdonfwYt


dk m;
toif aqmif&Gufcsuf
tuGsef vkyfaqmifzG,f&SdonfwdkYtm;
tuGsef aqmif&Guv
f suf

oif\ arQmfrSef;csufwkYdESifh
udu
k fnDapvdkaomiSm
þavmuwGif
tuGsef &Sifoefaejcif; r[kwf
tuGsefY arQmfreS f;csufwkdYESifhvnf;
þavmuwGif toif &Sifoefae&ef r[kwf

toifonf toifjzpfvsuf
tuGsefonf tuGsef jzpfonf

wu,fí tuGsefwkdYESpfOD;
taMumif;wdkufqkid f BuHKBudKufí
awGq
Y MkH uaomf ESpfvdkzG,f&SdvwåYH
tu,fí rqkq
H nf;cJhaomfjim;
bmrQ rwwfEdkifavwum;
z&pfZf yg;vfpf
*gwfpfwhv
J f qkawmif;
12

bmoma&; t,ltqrsm;
uH uH\ tusdK;
uH uH\ tusdK; qdw k Jh pum;udk [d;k i,fi,f uav;b0wnf;upNyD; &if;ESD;xm;cJhayr,fh trSeftwdkif;
0efcH&r,fqdk&ifawmh tawmfav; oHo,jzpfrdw,fvkYd qd&k rSmygyJ/ aumif;wm vkyfwho J [l m aumif;usdK;
cHpm;&NyD; raumif;wmvkyfwhJol[m raumif;usdK; cHpm;&r,fvdkY ,lqvdu
k fwm[m rw&m;rIawGeJY xkvH Trf;aewJh
urÇmavmuxJrSm touf&Sifaexdik fae&ol usaemfwdkYtzdkY tawmfav;udk pdwcf srf;omp&maumif;wJh
t,ltqrsdK; r[kwfvm;/ b,fvkd rw&m;rIawG? rrQwrIawG b,folawGuyJ usaemfwYt dk ay: usL;vGefaeygap
waeYus&if usaemfwYu dk kd ESdyfpufuvl jyKrlolawG[m wpkHw&m jyefay;qyf&vdrfhr,fvdkY awG;awmwm[m
usaemfwdkYukd pdwo
f ufom&m&apygvdrfhr,f/
'gayr,fh wu,fv h ufawGY yuwdw&m;rSmawmh tJ'Dvdk r[kwfygbl;/ avmurSm vlaumif;olaumif;awG
rrQwpGm zdESdyfcHae&csdefrSm vlqdk;vlnpfawG[m wpkHw&m ta&;,l'Pfcwfjcif;uae uif;vGwaf eavh&Sdygw,f/
wcsdKUu 'gawG wb0pHawGygvdkY qdck sif qdkMuygvdrfhr,f/ usaemfuawmh rsufjrifwefjyef'PfcwfwmudkyJ
twnfrSw, f lcsifygw,f/ trSefwu,f jzpfoifhjzpfxdkufwJh t,ltqu vlYtzGJYtpnf;xJrSm aumif;rGew f Jh
vkyf&yfawGudk aqmif&Guf&if vlaumif;vdkY vlawGu rSw, f lNyD; twkefYtjyefoabmeJY vlawGu
aumif;usdK;jyefjyKEdkifzdkY tvm;tvm rsm;jym;vdrfhr,f/ raumif;rIawG usL;vGef&if w&m;Oya't&
wefjyef'PfrcwfEdkif&ifawmif vlawGu vlnpfv, l kwfrmvdkY rSw,f lNyD; twkefYtjyef oabmeJY raumif;usdK;
jyefcHpm;&atmif vufpm;acs? vufwek fYjyefMuvdrfhr,f qdw k mrsdK;yJ &Sdygvdrfhr,f/ ud,
k fjyKrlcJhovdk twdtus
jyefcHpm;&? jyefpHpm;&wmrsdK;us vufawGyY uwdw&m;eJY tawmfav;udk uif;uGmaeovdkygyJ/ wu,fh yuwd
vufawGt Y ajctaerSmawmh aumif;oludk u,fwifNyD; raumif;olukd 'PfcwfqHk;rwJh or®ma'0
ewfaumif;ewfjrwf&,fvdkY r&SdEdkifovdk? usaemfwdkY vlom;awG ta,mufcsif;pDwdkif;&JU tawG;awG? pum;awG?
vkyf&yfawGeJY tJ'gawG&JU aumif;usdK;qdk;usdK;awGudk tEkvH?k y#dvHk oH;k oyfNyD; qkay; 'Pfay;vkyfwJh
wefcdk;&Sif&,fvdkYvnf; r&SdEdkifb;l r[kwfvm;/ 'grSr[kwf rpOf;rpm;? rqifrjcif vkyfukdifrdvku d fwhJ
t&mwckcktwGuf ud, k f rESpfoufwhJ &v'frsdK; &&SdvmEdkifp&m&Sdw,f/ aocsmjyifqifNyD; aumif;aumif;rGefrGef
vkyfukid fcJhvdkY ud,
k f vdkcsifwhJ &v'frsdK; xGuEf dkifajc rsm;w,f qdw k mavmufyJ &Sdygvdrfhr,f/
usaemfwdkY cifAsm;wdkY tNrJwrf; Mum;&avh&SdwJh pum;wcGef;&Sdygw,f/ avmuBuD;u rw&m;bl;wJh/
b,ftcsdefawGrSm Mum;&avh&SdovJqdk&if vlaumif;olaumif;vdkY usaemfwYdk rSw, f lxm;olawG
ab;'kua© wGw Y Jhtcg? a&m*gb,'PfcHpm;ae&wJt h cg? vlqdk;vlnpfawGvdkY usaemfwYdk rSw, f lxm;olawG
usef;rm&Tifvef;NyD; csrf;omqlNzdK;aeMuwJt
h cg ckepum;udk usaemfwYdk Mum;&avh&Sdygw,f/ wu,fawmh N*dK[fqdk;
Mur®mqd;k qkw d mawG[m aumif;olawGa&m? qd;k olawGyg cHpm;&wJh t&mawGyg/ obm0tcGifhtvrf;eJY a&G;cs,frI?
wdu
k fqdkifrIawGt& tcgtcGifh BuHKBudKufvdkY jzpfyGm;&wmrsdK;yg/ vlaumif;olaumif;ayr,fh aq;vdyf tvGeftuGsH
aomufoHk;&if tqkyfa&m*gjzpfyGm;EdkifacsjrifhrSmygyJ/ vlaumif;olaumif;ayr,fh t&ufaopm tvGeftuGsH
aomufoHk;&if tonf;a&m*gjzpfyGm;EdkifacsjrifhrSmygyJ/ vlqdk;vlnpfyJjzpfjzpf vlaumif;olaumif;yJjzpfjzpf
"gwkaq;0g;eJY pDrHxm;wJh tpm;tpmawG? qd;k aq;awG? obm0 r[kwfwhJ pm;okH;ukefawGudk ESpf&Snv f rsm;
pm;ok;H vm&if uifqmvdk a&m*grsdK;awG jzpfEdkifacs rsm;jym;vmrSmygyJ/
13

rw&m;wJh avmuoabm[m obm0w&m;yg/ aumif;oludk u,fwifNyD; raumif;oludk 'Pfcwfvdrfhr,fvdkY


rSw, f lxm;wmu usaemfwkYd&JU vdk&mqGJawG;,lrIrsdK;xuf rydkygbl;/ tJ'DvkdrsdK; b,fzefqif;&Sif? b,fwefcdk;&Sif?
b,fewfbk&m;urSvnf; rwwfpGrf;Edkifygbl;/ wu,fawmh 'Dvkd aumif;wmvkyf&if aumif;usdK; cHpm;&r,f?
raumif;wmvkyf&if raumif;usdK; cHpm;&r,f? pdkufaom tyif\ toD;udk &dwo f drf;&r,f? ud,
k f ay;vdkuw f m
ud,k f jyef&vdrfhr,f tp&SdwJh tqH;k trawG[m vuf&Sdacwfvdk w&m;Oya' rpdk;rdk;wJh tcsdefwek f;u
vlawGtcsif;csif; wOD;eJYwOD; rqH;k Edkifatmif owfjzwfaeMuwm? BuD;Edkifi,fnSif; awmwGif;wd&pämefawGvdk
jyKrlaecJhMuwmawGudk wpkHw&m avsmhyg;ap&,fawmhqdkNyD; urÇmOD;vlom;awGu rdrdudk,fudk ud, k f&Sdefowfatmif
[efYwm;cJhwJh tawG;tac:rsdK;yJ jzpfEdkifygw,f/ 'Dvdk t,ltq[mvnf; Ak'¨? c&pf,mef? tpövmrf
t,lawG&,fvdkY rlydkif,x l m;wmrsdK; r&SdyJ urÇmtESHYu vl, Y Ofaus;rItzGYt J pnf; trsdK;rsdK;rSm ykHpHrsdK;pkHeJY
awGjY rifEdkifygw,f/
ZD0aA'ynm&SifawG? rEkóaA'ynm&SifawG&JUtmabmfawmfawmfrsm;rsm;rSmqd&k if bmomw&m;qdw k m
vlom;awGudk rsdK;yGm;wJh touft&G,fxd ab;&efuif;&Sif;a&muf&SdapzdkYtwGuf &nf&G,Nf yD; wa,muftay:
wa,muf? tkyfpkwpktay: wpk Edkifvkrd if;xuf? owfjzwfnSOf;qJjcif; rjyKyJ vlom;rsdK;quf
qufvuf&Sifoefa&;twGuf vdt k yfcsuft& jzpfay:cJhwJh t,ltqvdkY qdkygw,f/4 [kt d &ifacwfawGwkef;u
Oya'awG? w&m;&kH;awG? &JwyfzGJYawG? tusOf;axmifawG ray:aygufcif? w&m;Oya'rpdk;rdk;cif
acwfumvawGrSmwkef;u vlom;awG[m txdef;tcsKyf wpkHw&mrsm; r&Sd&if wOD;tay: wOD;? tkyfpkwpktay:
wpku Edkifvkdrif;xuf owfjzwfnSOf;qJMurSmjzpfvkYd bmomw&m;tjzpf tarQmftaMumufeJY
xdef;csKyfcJh&jcif;jzpfNyD; tckacwfumvvdk &JwyfzGJYawG? w&m;&kH;awG? Oya'awG? tusOf;axmifawGeJY w&m;Oya'
pdk;rdk;wJh? vlom;qefwhJ vlt Y zGJYtpnf;tjzpf atmifjrifpGm wnfaqmufEkdifNyD;wJah emufrSmawmh tarQmftajcmufeJY
xdef;csKyfwhJ bmoma&;&JU tcef;u@[m avsmhyg;vmwm? wdrfjrKyfomG ;wm? aysmufuG,fvmwmawGjzpfwm
txl;tqef; r[kwfvkYd qdkMuygw,f/
wu,fwrf;om rdrdjyKaomuH&JU tusdK;udk twdtus jyefcHpm;&&kd;rSefr,fqdk&if urÇmay:u wdkif;jynfawGrSm
ESpfpOfESpfwkid f; aiGoef;axmifaygif;rsm;pGm tukeftuscHNyD; cefYxm;&wJh &J0efxrf;awG? w&m;&kH;awG?
tusOf;axmifawG&,f vdt k yfawmhrSm r[kwfawmhygbl;/ tcsdefwef&if vlowform;? olcdk;? "g;jy? rk'drf;aumif?
vlvdrf? vlnpfywfawG[m olwdkYtjypf'Pf olwdkYcHMu&rSmyJ r[kwfvm;/ vufonfray:vdkuw f Jh vlowfrIawG?
trIydwv f ku
d &f wJh vdrfvnfrIawG? xGufajy;vGwfajrmufomG ;wJh bPf"g;jyawG? rzrf;qD;Edkifvku d wf Jh
rk'drf;aumifawGqdkwmvnf; b,frSm&SdEdkifygawmhrwkef;/ vlaY vmuxJukd 0ifa&mufvmygNyDqku d wnf;u b,fvdk
raumif;rIukrd S rusL;vGef&ao;wJh uav;i,fawG[m rsdK;&dk;ADZ azmufjyefjcif; a0'emqdk;rsdK;pkHaMumifh
trd0rf;uae uGswfw,fqkdcsif;yJ aq;&kHay:rSm ydkufwef;vef;? tyfwef;vef;eJY aq;rsdK;pkHudk aoG;&if;
a&m*ga0'em'Pfukd cg;pnf;cHae&wJh uav;i,fawG&,fvYv dk nf; b,f&SdawmhrSmwkef;/ aemufNyD; a&Ttdref ef;ESifh
MuiSgef;vnf;cH? rwfaygif;&Hvsuf? aysmfpH&dyfNidrf pnf;pdrfruGm rif;csrf;omawGukd om;pOfajr;quf
ok;H pGJrukefatmif pHpm;ap&if; xdyfwef;orm;awmfawGeJY uko? aumif;ayhqkw d hJ aq;0g;awG aomufoHk;NyD;
wdik f;oljynfom;awGtay: 'ku©rsdK;pkHay;&if; at;at;vlvl oufwrf;aphaexdik foGm;&wJh tmPm&SifBuD;awGvnf;
urÇmay:rSm b,f&Sdygawmhrwkef;/ wu,fwrf; aphaphawG;Munfah vav? uH uH\tusdK; qdw k Jh t,ltq[m
t"dyÜm,f r&SdavavvdkY usaemfawmh ,lqwmyJ/ udk,f[m vlaumif;olaumif;wa,mufrvdYk ud, k fhtay:
4
Peoples, H. C., Duda, P., & Marlowe, F. W. (2016). Hunter-Gatherers and the Origins of Religion. Human nature (Hawthorne, N.Y.), 27(3), 261–
282.
14

raumif;rI ted|m&kHawG jzpfvmrSm r[kwfbl;vdkY ,lqwm[m ud, k fu owfowfvGwfpm;wJhorl vdkY jcaoFhu


ud,
k u
fh dk udkuo
f wfrpm;avmufbl;vdkY xifaewJo
h lvdkYrsdK;yJ/
tJ'Dawmh twdwfuH qdw k mudk vH;k 0 r,kb H l;vm;? vufrcHb;l vm; qdw k m ar;p&m&Sdvmygw,f/ uHjywf0g'
ac:wJh Fatalism udkyJ vufrcHEdkifjzpfw,fvkYd 'Dae&mrSm ajymyg&ap/ Fatalism qdw
k mudk enf;enf;av;
&Sif;jyyg&ap/ aemiftem*gwfrSm jzpfysufvmr,fh t&mrSeforQwdkY[m BudKwifjyXmef;NyD;om;jzpfwmaMumifhrvdYk rdrd
tvdkqE´&Sd&m nd, S lajymif;EdkifvzJ dkY BudK;yrf;tm;xkwo f rQwdY[ k m tcsnf;ESD;yJqdkwhJ tjrifrsdK;yg/5 jrefrmEdkifiHu
Ak'¨bmom todik f;t0dkif;rSmqdk&if bmoma&;bufu yk*¾dKvfawGeJY a&S;&dk;pGJtjrif&SdolawG[m 'Dt,ltqudk
vli,fawG acgif;xJ &dkufoGif;zdkY tm;xkwfaeMuw,fvkYd jrifrdygw,f/ Ak'¨0g'[m uHjywf0g' [kwfr[kwf qdw k m
axmufjyaewm r[kwfyJ ax&0g' Ak'¨bmom todik f;t0dkif;rSm 'Dt,ltqrsdK; pdrfh0ifaew,fvkYd qdkvdkwmyg/
]]twdwb f 0 ukodkvfuaH Mumihf tckvkd rw&m;wmawG vkyfaeyg&ufeJY pnf;pdrfcsrf;omeJY jynfhpkHaewm/
wb0pHawGyg/ ukodkvfuH ukefomG ;&if (b,fawmhvJrSef; rod) olwdkYvrf; olwYdk oGm;vdrfhr,f/ ud, k fu
Mum;xJu i&J0if r,leJY}} qdw k mrsdK;udk &aohpdwfajz ajymqdkwwfMuNyD; acwfqdk;? pepfqk;d udk
awmfveS fajymif;vJr,fh 'Drdkua&pDwku d fyGJ0ifr,fh pGefYvTwpf GefYpm;&Joal wG&JU pdwfESvk;H udk tm;avsmhapjcif;vdkYawmif
pGyfpJGcsifrdygw,f/
Oyrmqdk&&if ppf,leDazmif;rSm ydwjf zLyk0g pvG,fokdif;ywfvku
d Nf yD; aoewfcg;xdk;NyD; bk&m;xD;wifjyvdkufwht
J cg
awmf,Hwk ef,Hk tmPm&SifqefYusifa&;pdwf"gwf jyif;jyolawG[m avoHenf;enf; aysmhoGm;avh&SdMuygw,f/
b0ay;ukov dk faumif;wJh omoemh'g,dumjzpfomG ;NyDav/ ud, k fawG qif;&JrGJawwm[m twdwfb0u rvSLcJh?
rwef;cJhvdkY tckvuf&SdrSm tusdK;ay;roefwmvdkY jrifzdkYvnf; bmoma&;tawG;tjrifawGu tqifoifh
jzpfaecJhw,f r[kwfvm;/ 'DtmPm&SifawG b,fvdkenf;vrf;eJY EdkifiHawmftmPmudk odrf;ydkux f m;ovJ qdkwhJ
w&m;0ifrItay: ar;cGef;rxkwjf zpfMuawmhyJ 0#fa<u;vdkY owfrSwNf yD; rdrd&ydkifcGifhawGudk awmif;qdkzdkY
arhavsmhoGm;awmif pGrf;aqmifEdkifwJhtxd tm&kHaxGjym;oGm;apwJh rl;,pfaq;tawG;tjrifrsdK;vdkYvnf; qdkEdkifr,f
xifygw,f/
aemufNyD; ud;k uG,f,kHMunfrIqkid f&m bmomw&m;e,fy,fu yk*¾dKvfwOD;OD;[m vltY zGJYtpnf;&JU
omrmefvw l a,muf vdu k femapmifhxed f;&r,fh oDvrsdK;? omrefvw l a,muf odjrifem;vnf&r,fh ynmrsdK;?
omrmefvw l a,mufeJY xdkufwefwhJ usufoa&rsdK;eJYawmif rxdkuw f efawmhbl;qd&k if? bmomw&m;u
jyXmef;xm;wJh usifh0wfou d ©myk'fawGeJY qefYusifNyD; t*g&0 tajctaersdK;udk ododomom a&muf&SdoGm;NyDqkd&if
]]0ifrygeJY? tvum;ae i&J0ifr,leJY? olY tukodkvfeJYol oGm;vdrfhr,f}} qdNk yD; rodcsifa,mifaqmifavh
&SdMuygw,f/ 'grSr[kwf ]]b,fol raumif;aumif;? ud, k f aumif;atmifae/ b,fol w&m;ysufysuf udk,f
rysufapeJY}} pwJh pum;vHk;vSvSav;awG okH;EIef;NyD;awmh ud, k fvGwf&kef;avh&SdwwfMuygw,f/ ]]olt Y rSm;uae
ud, k t
fh rSm;rjzpfapeJY}}qdNk yD; vlrdkuftm;ay;vkyfwwfMuygw,f/ vrf;rSefurf;rSefjzpfapvdkoal wGudk
tm;avsmhapavh&SdMuygw,f/
wu,fawmh 'g[m tawmfav; em;vnf&cufwJh jyóemw&yfvkYd qd&k rSmygyJ/ ud, k f vd&k if wrsdK;? rvdk&if
wrsdK;eJY Double Standard qefwhJ t,ltqvdkYvnf; ajymEkdifr,f xifygw,f/ aocsmpOf;pm;Munfhvku d &f if

5
Franklin, M. D., Schlundt, D. G., McClellan, L. H., Kinebrew, T., Sheats, J., Belue, R., Brown, A., Smikes, D., Patel, K., & Hargreaves, M. (2007).
Religious fatalism and its association with health behaviors and outcomes. American journal of health behavior, 31(6), 563–572.
15

rodcsifa,mifaqmifvdkufwmeJY jyóemu ajyvnfroGm;ygbl;/ tJ'Dvkd rodcsifa,mifaqmifMuvdkYyJ


vlrsdK;tvdkuf? ud;k uG,f,kHMunfrI bmomw&m;tvdu k f tpktzGUJ t& wm0efcH&wJh Collective Responsibility
qdwk meJY &ifqkid f&NyD; ig;ckH;rwaumifaMumifh wavSvk;H ykyf&r,fh tjzpfawGeJY BuHKawGYvm&avh&Sdygw,f/ tJ'Dvdk
ajymvkdY jrefrmjynf? Ak'¨bmomwckwnf;udk oD;oefYuGufajymaew,fvkYd rrSw,
f lapvdkyg/
bmoma&;tzGYt J pnf;wdkif;udk qdv k jdk cif; jzpfygw,f/ udktm&rfusrf;pmxJu usrf;ydk'fav;wydk'fudk ud, k fvdk&m
teufjyef,Nl yD; EdkifiHa&;MoZmxlaxmifvkw d Jh AvDq&mawG? uav;oli,fawGukd vdifydkif;qdkif&m usL;vGefrIrSm
uwfovpfb&k m;ausmif;tmPmydkifawGu zHk;zdjiif;qdkwmawGa&myg tusHK;0ifygw,f/ aocsmwm wckuawmh
rdrdwkYd tzGJYtpnf;? todik f;t0dkif;u wpkHwa,muf&JU azmufvGJazmufjyefjzpfrIukd rdrdwkYd udk,w f idk f a0zefjypfwifNyD;
ta&;,luidk fw, G fvdkufr,fqdk&if ud,k fhaygifudk,fvSefaxmif;wm olrsm;axmif;wmxufawmh
oufomygvdrfhr,f/
tJ'Dvkq d kv
d dkuv
f Ydk uHeJY ywfoufwhJ t,ltqawGrSeforQudk y,fcsw,fvdkYawmh rqdv k ydk gbl;/ usaemfhtjrif
vufoifhcHvkYd&wJh uHt,ltqrsdK;awG &Sdygw,f/ uH qdw k m ygVdpum; ur®? teufjyef&&if tvkyf jzpfaMumif;
usaemfwdkY awmfawmfrsm;rsm; odxm;NyD; jzpfrSmyg/ twdwfuH qd&k if twdwfwek f;u vkyfcJhwJh tvkyf? ypöKyÜefuH
qd&k if tck vkyfaewJh tvkyf pojzifhaygh/ um,uH qd&k ifvnf; udk,fcE¨meJY vkyfwJh tvkyf? 0pDuH qd&k if EIwef JY
vkyfwhJ tvkyf? raemuH qd&k if pdwef JY vkyfwJh tvkyf pojzifhaygh/ twdwu f H qdwk mudak &m
vk;H vkH;y,fvm;qdkawmh tJ'Dvdk r[kwfygbl;/ usaemfhtaeeJY vufoifhrcHEdkifwmu tckb0? twdwb f 0 qdNk yD;
vuf&SdjzpfysufaewmawG tm;vHk;[m b,fvkd oufao? ouúm,rS rjyoEdkifwhJ twdwfb0u aqmif&Gucf JhwJh
wpkHw&maom tvkyf&JU &v'fqkw d hJ uHjywft,ltqrsdK;udk qdv
k w
dk myg/ twdwfb0 qdw
k mu bmoufaorS
r&Sdygbl;/ twdwfuH qdw k muawmh tckvuf&Sdxuf apmwJh tcsdefu vkyfukid fcJhwmawGqdkawmh
vufqyk fvufukid f jyop&m oufao? taxmuftxm; &Sdygw,f/
ckeu ajymwJh OyrmudkyJ jyefajym&&if aq;vdyfawG tvGeftuGsH aomufoHk;cJhwm ESpfaygif;tawmfMumcJhNyDqk&d if
tqkyfa&m*gjzpfzkdY &mcdkifEIef; rsm;vmygvdrfhr,f/ t&ufaopmawG ESpfaygif;rsm;pGm tvGeftuGsH
aomufoHk;cJhw,fqdk&if tonf;a&m*gjzpfzdkY &mcdkifEIef; rsm;vmygvdrfhr,f/ cyfi,fi,fu tcsdKawG tvGeftuGsH
pm;aomufcJhr,fqdk&if qD;csdKa&m*gwdkY? oGm;ydk;pm;wmwdYk jzpfyGm;ygvdrfhr,f/ tqDttdrfhrsm;wJh tpm;tpmawGudk
pm;aomufcJhr,f? ud, k fvufvIyf&Sm;rI enf;yg;cJhr,fqdk&if aoG;wd;k ESvk;H tp&SdwJh a&m*gawG jzpfyGm;Edkifacs
rsm;ygvdrfhr,f/ tvif;a&mif aumif;aumif;rGefrGef&SdwJh aeYcif;aeYv,fbufrSm pmrzwfyJ ntcsdef
za,mif;wdkifrD;eJY pmzwfcJhr,f? rsufvk;H udk tvGeftuGsH toH;k jyKcJhr,fqk&d if toufenf;enf;&vmwmeJY
rsufrSefwyf&zdkY &mcdkifEIef;rsm;ygvdrfhr,f/ 'Dvkd twdwu
f H t,ltqrsdK;qdk&if vufrcHEdkifp&m bmrS r&Syd gbl;/
aemufxyf twdwfuw H rsdK;udk xyfajym&&if rdbrsdK;&dk;u vkyfaqmifcJhwJh twdwfurH sdK;vdkY qdkEdkifygw,f/
ckeajymwJh Oyrmtwdkif;qd&k if wdik f;jynf&JU o,HZmwawGudk vufeuftm;ud;k eJY "g;jywdu k fcJhwJh
tmPm&SifBuD;awG&JU om;pOfajr;quf[m b,fvkdyJ yifu, dk ft&nftaoG; edrfhusapOD;awmh omrmefvlawGxuf
jrifhrm;wJh vlaerItqifhtwef;eJY omrmefvlawG rwwfEdkifwhJ ynma&;rsdK;udk vufvSrf;rDSrSm trSefygyJ/ 'gudkyJ
rdrd tpGrf;tpeJY tm;xkwfBudK;yrf;cJhvdkY atmifjrifcJhoa,mif <um;vH;k xkwfwmrsdK;awGudkvnf;
em;Mum;jyif;uyfatmif Mum;&Edkifygao;w,f/ ordkif;pmtkyfawGxJudk jyefvSefMunfhr,fqdk&ifvnf; yifuk, d f
t&nftaoG; tifrwef nHzh sif;ayr,fh awmf0ifeef;aoG;rvdYk wdik f;jynftkyfcsKyf&olawG renf;raem
awG&Y ygvdrfhr,f/ EdkifiHha&;&mawGudk odem;vnfzdkY rqdxk m;eJY ud,k fpHjref;&m eef;awmfxJuawmif tjyifbuf
16

xGufzl;cJhykH r&vdkY ordkif;ynm&SifawG oH;k oyfMuwJh oDaygrif;vdrk sdK;qdk&if ol&Y JUtbk;d tab; OD;atmifaZ,swdYk
tm;xkwfcJhwJh vkyf&yfawGaMumifh wdik f;jynftkyfcsKyfcGifh&w,f qd&k rSmygyJ/ tJ'Dwek f;uqdk&if olx
Y uf pDrHtkycf sKyfrI
uGsrf;usifw?Jh vuf&kH;&nf? ESvk;H &nfeJY jynfhpkHwJh aemifawmif? OD;&D;awmf eef;arGcHawG trsm;BuD;rS wu,fu h dk
trsm;BuD;yg/ tJ'Doal wGudk vkyfBuHowfjzwfNyD; oDaygbk&ifukd BudK;udkifjc,fvS,fzdkYtwGuf &Sifb&k if
rjzpfjzpfatmif wifajrSmufcJhwJh qifjzLr&Sifrdzk&m;BuD;wdkY&JU vkyf&yf[mvnf; ta&;ygwmayghav/
aemufxyfajym&&if obm0"r®&JU rQajcoabmw&m;vdYk qd&k rvm;yJ/ &lyaA'oabmw&m;t&vnf; t&m&m[m
rQajctwdik f; wnf&SdaeMuw,fvdkY qdw k ,f r[kwfvm;/ wckckukd wzufapmif;eif;jzpfatmif aqmif&Guv f u
dk fwkid f;
tJ'geJY ywfoufwJh tusdK;quf wpkHw&mudk jyefvnf cHpm;&rSmyJ jzpfw,f/ e,lwef&JU
oufa&mufrIwdkif;twGuf wefjyefoufa&mufrI qdw k Jh t,ltqeJY cyfqifqifvYdk qdak umif;qdkEkdifr,f xifw,f/
opfyifawG ckwfcsifwdkif; ckwf&if? NrdKUjyvlae{&d,mawG tqrwef us,fjyefYvm&if? pdkufysdK;ajrawG rwefwq
csJUxGifvm&if opfawmawG jyKef;wD;vmr,f/ ajrqDvTmawGudk xdef;csKyfxm;wJh opfyifawG r&Sdawmh&if
ajrNydKwmawG? ajrqDvTm jyKef;wD;wmawG jzpfr,f/ tJ'Daemuf obm0qdik f&m a*[pepfawG ,d, k Gif;vmNyD;
&moDOwkawG azmufjyefvmr,f/ rdk;acgifa&&Sm;jzpfwhJ ae&mawG jzpfr,f? a&BuD;NyD; vlaetdrfawG?
v,f,majrawG a&epfwhJ ae&m epfr,f/ aqmif;wGif;BuD;rSm yltdkufpyfaeNyD; aEGacgifacgifrmS rdk;oD;awG
a<uuswmrsdK;awG jzpfvmr,f/ pm;eyf&du©mawG &Sm;yg;vmNyD; tiwfab; BuKHawGY&wmrsdK;awGjzpfzdkY tvm;tvm
rsm;vmvdrfhr,f/ 'gawG[m obm0a*[pepfawG ysufjym;apwJh opfawmjyKef;wD;jcif;&JU qdk;usdK;awG?
qifjcifrJhopfckww f Jh vkyf&yf? uHtusdK;qufawGyJ jzpfw,f/ 'Dvdk tusdK;taMumif; csdwfqufjyEdkifwJh
twdwu f HrsdK;qdk&if vufoifhrcHEdkifp&m bmrS r&Sdygbl;/
urÇmhzGHYNzdK;rI tedrfhusqHk;wdkif;jynftjzpf owfrSwcf HcJh&wm[m ESpfaygif; 60 ausmf wygwDtmPm&SifpepfeJY
ppftmPm&Sifpepfqk;d vufxuf wudk,faumif;orm;awG ud,k fusdK;&Sm&if; wdik f;jynf&JUynma&;pepf?
usef;rma&;pepf? pD;yGm;a&;pepf? obm0o,HZmw&if;jrpfawGudk xif&mjrif&m pDrHomG ;cJhwJh twdwfuyH JvkYd
qdEk dkifygw,f/ touft&G,fenf;enf;&vmwmeJY aoG;wd;k ? ESvk;H ? qD;csdK? tonf;a&m*g? tqkyfa&m*g pwJh
a0'emrsdK;pkH cHpm;&wm[mvnf; i,f&G,pf Ofu tpm;taomuf? taetxdik f rqifjcifcJhwm? ud, k fvufvIyf&Sm;
tm;upm; enf;yg;cJhwmawG&JU tusdK;quftjzpf twdwu f Hudk cHpm;&jcif;ygyJ/ rdbrsdK;&dk;pOfqufaMumifh
ADZoabmtaeeJY cHpm;&wJh a0'emrsdK;awGvnf; &Sdwmayghav/ wu,fqdk tJ'gawGuvnf; rsdK;&dk;pOfquf
jyKrlcJhwhJ twdwfuv H Ydk qd&k rSmygyJ/ 'D[muawmh rdrdwY&dk JU aexdik fjyKrlykHawGudk rSwfOmPfxJrSm pGJxifapNyD;
rsdK;qufjyefYyGm;wJt h cg wygwnf; xnfhoGif;ay;vdkufwhJ vufaqmifjzpfEdkifygw,f/ 'Dawmh yuwdw&m;&JU
tusdK;taMumif;udk qifjcifMunf&h kHeJY 'Doabmw&m;udk em;vnfEdkifNyD; bmomw&m;&JU e,fy,fxJrSm
vdu k f&SmzdkYawmif rvdyk gbl;/
uH uH\ tusdK; qdkwJh a0g[m&udk ajymqdkMuwJt h cgwdkif; ud,
k fjzpf ud, k fcHvYdk vlawmfawmfrsm;rsm;u
em;vnfMu[ef wlygw,f/ wu,fawmh tJ'Dvkd r[kwfygbl;/ yljyif;ajcmufaoGw Y Jh aEG&moDrSmqdk
]]Edk;Edk;Mum;Mum; tdyfMuygAsdKU}} qdw k Jh owday;oH? ]]rD;ab;a&SmifvkdY ravmifcifwm;Muyg/ &efox l dkrD;udk
t<uGif;tusefxm;&if rSm;Muvdrfhr,f/ trdIufup avmifwwfwmrdkY tdrfwiG f;tdrfjyif oefY&Sif;apcsifwm/
rD;r&dkaoolwOD;aMumifh ukefqk;H cJhwJh tdrfaygif;rsm;pGm}} qdw k Jh (tqdk&Sif OD;xGef;a&T xifyg&JU) rD;owdjyK
oDcsif;[m ud, k fhvyk f&yfaMumifh ud,
k yfh wf0ef;usifukyd g trsm;BuD; xdcdkuEf dkifaMumif; xif&Sm;aeapygw,f/ tck
owif;enf;ynmacwfBuD;rSmqd&k ifvnf; vlrIuGef,ufvdk wurÇmvH;k uae awGjY rifEdkifwhJ ae&mrsdK;uae
17

vlrsdK;a&;? bmoma&; &efwkdufay;wJh owif;rsdK; vkyfBuHxkwfviT fhvdkuf&if vlaygif;rsm;pGm&JU aetdrfawG? b0awG


rD;[kef;[kef; awmufavmifoGm;apwmudk qifjcifMurdvdrfhr,f xifygw,f/
'Dawmh rdrd&JU aoG;om;aqGpOfrsdK;qufawGudk usef;rmwJh tarGay;cJhcsifvkY?d rdrduk, d w
f idk f usef;rmcsifvkYd
tpm;taomuf? taetxdkif qifjcifNyD; ud, k fvufvIyf&Sm; usef;rma&;vdkufpm;wJh tavhudk arG;jrL&if;
xdef;odrf;wm[m ADZaumif;udk pwifjcif;yJ aeygvdrfhr,f/ tJ'Dvkyd J opfyifawG pdkuf? pdrf;vef;pdkajywJh
tem*gwfukd xdef;odrf;cJhwm[m rdrdwkYd rsdK;qufawGtwGuf ywf0ef;usifaumif;udk csefxm;ay;&pfcJhjcif;ygyJ/
'g[m vlom;qefjcif;yJjzpfNyD; wd&pämefvkd aexdkifjcif;uae cGJjcm;vdu k fwJh tjyKtrlvkYdvnf; qdEk dkifygw,f/tJ'Dvdk
r[kwfyJ i&Judk aMumufvkY?d aumif;uifbHu k kd arQmfrSef;vdYo
k m raumif;rIawGudk a&SmifMuOfNyD; aumif;rIawG
vkyfaqmifae&ygw,fqdk&if vnfywfBudK;uae vTwfvu dk fwmeJY awGuY &mvlukd vdu k fudkufwwfwhJ acG;&l;eJY
rjcm;awmhwJh b0rsdK;vdkYawmif qdkcsifygw,f/
tckcsdefrSmawmh twdwfuH qdw k mudk tusdK;taMumif;? ,kwåd&Sd&Sd? obm0usus qifjcifo;kH oyf
aumufcsufqGJwmrsdK; r[kwfyJ a,musfm;jzpf&wm (b,fvdkrS twnfjyKvdkY r&? rSm;,Gif;aMumif;vnf;
oufaojyvdYk r&wJ)h twdwfb0 ukodkvfuH tusdK;ay;wm? rdef;rjzpf&wm twdwfb0u ,kwfedrfhcJhvkY?d
Opömypön;f wpkHw&m aysmufq;Hk cdk;,lcH&wm udk,v f nf; olrsm;ypön;f cdk;,lcJhzl;vdkY? vdifwpl GJrufaeolawG[m
twdwb f 0u olrsm;om;r,m; ypfrSm;usL;vGefcJhvdkY? oufi,frk'drf;rI usL;vGefcH&olawG[m t&ifb0u
rk'drf;orm;awGjzpfcJhvdkY 'Db0 jyef0#fa<u;qyf&wm? pm;p&m r&Sdatmif qif;&JrJaG w zGwb f ;dk atjzpfaeMuwJh
jynfolvx l kBuD;[m twdwfb0u 'geukodkvf enf;yg;cJhwmaMumifh? xm;p&m r&Sdatmif usdusdwuf
csrf;omaeMuwJh Adkvcf sKyfBuD;awG[m 'geyg&rD&ifhoefNyD; omoemjyKcJhMuvdY?k obm0ab;tEÅ&m,fawG
jzpfyGm;wm? a&BuD;wm? ajrNydKwmawG[m bk&m;uefYowfe,fajrxJudk trsdK;orD; 0ifa&mufvkY?d rkefwkdif;awG
wduk f? avjyif;awG? avqifESmarmif;awG wdu k fcwfwm[m obm0udk qefYusifwJh vdifwu l dpöawGaMumifh
bk&m;ocifu 'Pfcwfjcif;? EdkufuvyfawG t&ufbm;awG rsm;jym;vmvdkY qlemrDvIdif;vkH;BuD;awG &dkufcwfwm
qdwk mawGuawmh wu,fhukd &GH&Smpufqkyfp&maumif;avmufatmif bmomaMumifjcif;vdYk qdk&rSmygyJ/
bmomaMumifjcif;eJY acwfynmrwwfjcif;udk wGpJ yfvkdufwJhtcgrSm &GH&Smpufqkyfp&m tawG;tac:awGvnf;
tajrmuftrsm; xGufay:vmwm qef;awmh rqef;vSygbl;/ [kw d avmuyJ vlrIueG f,ufpmrsufESmwckrSm
awGv Y u
dk f&ygw,f/ ajcvufawG cGJxGuaf eNyD; a&m*ga0'emcHpm;ae&wJh uav;i,fwa,muf&JY "gwfykHudk
rsufESmawG? rsufvk;H awG zsufay;rxm;yJ wifxm;ygw,f? a&;xm;wmu 0#f qdw k m aMumufzdkY aumif;vdkufwm
qdv k m;yJ/ wifwho J u
l Ak'¨bmombkef;awmfBuD;wyg;yg/ acwfynmrwwfjcif;eJY bmomaMumifjcif; qdw k m
tJ'Dae&mrSm wef;ay:wmygyJ/ 'Duav;i,f cHpm;ae&wmu Split Hand/Split Foot Malformation (SHMF)
ac:wJh ajcuGv J ufuJGa0'em jzpfygw,f/ t&ifb0? aemufb0awG? oufaoouúmrjyoEdkifyJ 0#fvdkuw f m?
t&ifb0u olrsm;wzufom;tay: wpkHw&m usL;usL;vGefveG f jyKvkyfcJhvdkY qdkwmrsdK;vnf;
0dkif;0ef;ajymqdkMuygw,f/ awmfawmfukd pufqkyf&GH&Smp&maumif;wJh tawG;tac:eJY atmufwef;us? p&dkufqefwJh
vlt Y odik f;t0dkif;vdkYawmif qdkcsifygw,f/ 'Duav;i,f[m oludk,fwkid f bmrS a&G;cs,fcGifh r&&Sdvdkuf&ygyJ? bmrS
rodvdkuf&ygyJ vlYavmuxJudk ac:oGif;cHcJh&olyg/
rdbrsdK;&dk; wzufzufrSm rsdK;&dk;ADZazmufjyefwJh X odYk c&dkrdkZkrf;wckck ikyfvQdK;rIaMumifh jzpfay:wJhtwGuf
ajcuGv
J ufuJGa0'emudk tarGqufcH&&Sdygw,f/ 'Da&m*g[m ajcwzuf? vufwzufwnf;rSm jzpfyGm;&if
usyef;oabm rsdK;&dk;ADZajymif;vJjcif; Random Gene Mutation jzpfNyD; ajcvufav;zufpvH;k rSm jzpfyGm;&if
18

rdbrsdK;&dk;wzufzufuae tarGqufcH&&Sdjcif;aMumifhvdkY a,bk,s owfrSwfygw,f/ vlom;awGrSm


yg0ifzGJYpnf;xm;wJh c&dkrdkZkrf; ta&twGuf[m 46 ck&SdNyD; tazbufu 23 ck? tarbufu 23 aygif;pyfxm;wm
jzpfygw,f/ tvm;wlyJ tJ'rD dbawG[mvnf; tbdk;tbGm;awG&JU c&dkrdkZkrf; 23 pkHpD aygif;pyfxm;wm jzpfygw,f/
ajcuGv J ufuJGADZazmufjyefrIa&m*grSm rluJaG ygif; 5 rsdK;&SdNyD; yxrrluJu G awmh c&dkrdkZkrf;trSwf 7 azmufjyefrI? rluJG
4 [m c&dkrdkZkrf;trSwf 10? rluGJ 3 [m c&dkrdkZkrf; 3? rluJG 5 [m c&dkrdkZkrf; trSwf 2 eJY rluJG 2 [m X c&dkrdkZkrf;wdkY
azmufjyefjcif;awGaMumifh jzpf&w,fvkYd rsdK;&kd;ADZynm&Sifrsm;u qdyk gw,f/ c&dkrdkZkrf; 46 ck? 23 pkHrSm 22 pkHtxd
vlom;tm;vH;k rSm wlnDMuNyD; 23 pkHajrmufu qd&k if XY a,mufsm;? XX qd&k if rdef;rtjzpf owfrSwaf y;wJh
c&dkrdkZkrf;yg/ ysrf;rSstm;jzifhq&dk if ajcuGv
J ufuJrG sdK;&dk;ADZazmufjyefwJh a0'emudk arG;zGm;vmwJh uav;aygif;
18000 wdkif;rSm wOD;jzpfyGm;NyD; usm;rra&G;jzpfyGm;wwfygw,f/
bmomaMumifawGudk 'g[m 'Da&m*gyg? bmhaMumifhjzpf&wmygvdkY oGm;&Sif;jyrd&if tJ'Da&m*gjzpfyGm;&wJh
taMumif;&if;u c&dkrdkZkrf;azmufjyefvkdYqk&d if c&dkrdkZkrf;u bmjzpfvkdY azmufjyef&wmwkef;? tJ'g 0#fvdkuw f m
r[kwfb;l vm;vdkY aygufayguf&Sm&Sm ajymMuygao;w,f/ rdwLå ul;wJh pufudk awmfawmfrsm;rsm; toH;k jyKzl;Mur,f
xifygw,f/ rl&if;pm&Guw f &Gufudk rdwLå ul;vdkufyg/ NyD;awmh rl&if;udk odrf;xm;NyD; rdwåLudk rdwLå xyfqJMG unfhyg/
rl&if;ae&muae rdwLå qGJw[ Jh mudk odrf;xm;NyD; topfxu G fvmwJh rdwLå pm&Guw f idk f;udk xyfxyfNyD;
rdwLå yGm;oGm;Munfyh g/ pm&Gufaygif; 30 ausmf? 40 avmufa&mufwht J cg rl&if;pm&Guef JY jyefwku
d Nf yD;
ppfaq;Munfhyg/ rl&if;udk yGm;xm;wJh rdwLå [m rl&if;eJY cRwfpGyfavmufwlnDMuwmygyJ/ 'gayr,fh
tJ'DrdwLå awGudkyJ qufumqufum rdwLå yGm;oGm;Munhw f Jhtcg pm&Guaf ygif; 30 ausmfavmufrSm enf;enf;pNyD;
uGvJ vGJ mwm jrif&ygvdrfhr,f/ pm&Guaf ygif; 300 avmufq&dk ifawmh ododomomcsnf; uGJjym;oGm;rSmyg/ tJ'Dvdk
rdwLå awGyGm;wJhtcg Mumvmawmh rl&if;uae bmvdYkrsm; uGjJ ym;jcm;em;oGm;ygovJvdkYyJ jyefar;NyD; ckear;cGef;udk
tar;eJY jyefajz&ygvdrfhr,f/
vlom;awG&JU rsdK;&dk;ADZawG[mvnf; tvm;wlygyJ/ rdbeJY om;orD; cyfqifqif wlnDMuwmcsnf;yg/
enf;enf;yg;yg;awmh uGjJ ym;wmayghav/ rsdK;qufaygif; axmifeJYcsDNyD; rdwzf ufrsdK;yGm;NyD; 'DtefatawGudk
rdwLå ul;,lvku d wf tJh cg rl&if;eJY wlnDwmawG trsm;pk yg&Sdovdk rl&if;eJY uGjJ ym;wmawGvnf; yg0ifvmygw,f/
tJ'gudku tEkZD0ouf&SdawGtjzpfuae? a&owå0g? wGm;oGm;owå0g? ukef;aea&aeowå0g? EdkYwdkufowå0g?
vlwlowå0g pojzifh ouf&SdrsdK;pdwaf ygif;ajrmufrsm;pGm uGx J Gufvm&jcif; taMumif;w&m;wckyJvkYd 'g0if&JU
qifhuJjzpfpOfrSm qdyk gw,f/ rsdK;&dk;ADZajymif;vJrItcsdKU[m wd;k wufrIukd jzpfyGm;apwm rSefayr,fh
wcsdKUajymif;vJrIawG[m tJ'Douf&SdtwGuf tvGefukd tEÅ&m,fBuD;rm;wwfygw,f/ vlom;awGrSmwif ckeajymwJh
rsdK;&dk;ADZazmufjyefrIa&m*gawG jzpfyGm;wm r[kwfygbl;/ tmwdwpf uf0dkif;vdk a'orSm ydkvm0uf0HwaumiftwGuf
a&mifjc,fpufrsdK;&dk;ADZazmufjyefNyD; tjzLa&mif r[kwyf J arG;zGm;vmcJh&if olt Y wGuf tpm&SmzdkY cJ,Of;oGm;rSm
jzpfygw,f/ tylykdif;ajcmufaoGaY 'o? ta&mifnKd ndKcyfrdIif;rdIif;&SdwJh a'oawGrSm t,fvb f idk fEdk ac:wJh
6
tom;a&mif? tarG;a&mifjzLtjzpf arG;zGm;vmcJh&if tpm&SmzdkY cJ,Of;oGm;rSm jzpfygw,f/
'Dvkd a&m*gawGtwGuf OmPfynmtqifhjrifhqHk;qdkwJh vlom;awGrSmawmif ukoenf;&,fvdkY r&Sdao;ygbl;/
ud,k f0efaqmifaewJt h csdefrSm "gwfrSef&dkufNyD; ppfaq;wmrsdK;awG jyKvkyfEdkifygw,f? arG;zGm;oifh? rarG;zGm;oifh
qH;k jzwfEdkifygw,f/ 'g[mvnf; rdbjzpfoal wG&JU oabmqE´twdkif;qdkwmxuf t"du auGs;arG;jyKpk?

6
Loewe, L., & Hill, W. G. (2010). The population genetics of mutations: good, bad and indifferent. Philosophical transactions of the Royal
Society of London. Series B, Biological sciences, 365(1544), 1153–1167.
19

apmifha&Smuf&ol rdcifjzpfol&JU oabmqE´vdykY J qdk&r,f xifygw,f/ aemufqufw&GJ &Sdvmr,fh tusdK;quf?


rsdK;&dk;ADZazmufjyefNyD; ud,
k fvuft*Fg odYrk [kwf OmPf&nfOmPfaoG; wpkHw&m csdKU,Gif;r,fh om;orD;udk arG;jrLzdkY
qdw k m b,favmufcufcJrSef; udk,af wGBY uKHzl;olawG todq;Hk yg/
'D&ifaoG;udk r,lzdkY qH;k jzwfw,fqdk&ifvnf; usef;rma&;apmifha&SmufrI tjynfht0eJY ab;&efuif;uif;
zsufcsay;EdkifzdkY tvGefyJ ta&;BuD;vSygw,f/ 'Dae&mrSm Oya't& w&m;0ifjzpfoifhovdk bmomaMumif
vltY zGJYtpnf;&JU pHEIef;awGuaevnf; umuG,fay;zdkY tvGefta&;BuD;vSygw,f/ vlYtcGifhta&;eJY 'Drdkua&pDukd
wefzdk;xm;ygw,fqdkwJh taemufEdkifiHBuD;awGrSmawmif oaE¨om;w&m;0ifzsufcswJh tavhtx[m tawmfav;
tjiif;yGm;p&m taetxm;awG &ifqkid fae&ygw,f/ txl;ojzifh c&pf,mef,HMk unfolawG[m ]]toufZD0onf
bk&m;ocif&JU zefw;D rIaMumifh aoonf? &Sifonfukd vlom;wdkY rqH;k jzwf&m}} qdw k Jh bmoma&;pHEIef;? aywHeJY
csdefxk;d NyD; oaE¨om;zsufcsay;wJh q&m0efawG? aq;cef;awGudk a0zefuefYuGufwmawG tpOfrjywf
jyKvkyfMuavh&SdNyD; olwdkYudk,folwkYd toufZD0vdvk m;olrsm; Pro-Life y&dkvdkufzfvYdk a<u;aMumfavh&Sdygw,f/
olwdkYeJY qefYusifbuf? rdrd&ifaoG;udpö? rdrduav;arG;rarG;udpöawGudk rdrduk,
d w
f dkifom a&G;cs,fcGifh&Sdoihfw,f vdYk
,lqolawGudkawmh Pro-Choice y&dkcGsdKufpform;awG&,fvkYd ac:qdkMuygw,f/
tJ'geJY ywfoufNyD; oabmusrdwhJ [moazsmfajzol a*smhvfumvif;&JU pum;udk udk;um;&&if
]]y&dkvdkufzf a&S;&dk;pGJ0g'DawG[m tawmfav;udk t,lonf;Muwm&,f/ olwdkYajymwJh oaE¨om; qdw k m
ZD0jzpfwnfrIumv 9 vwm tcsdefyg/ y&dkvdkufzform;awGu tJ'D 9 v qdw k Jh tcsdefukyd J ta&;w,l
ajymMuqdkMuavh&Sdw,f/ tJ'Duav; arG;vmcJhNyD;&ifawmh uav;eJY ywfoufwmawG bmrS
rMum;csifMuawmhb;l &,f/ uav;xdef;p&dwf? ausmif;p&dwf? tpm;p&dw?f t0wftxnfzdk;? vlrIupd ö t00
ajyvnfa&;udk bmrS raqG;aEG;csifMuawmhbl;/ uav;tjzpf rarG;zGm;cifwek f;uawmh onf;onf;vIyf
umuG,fMuw,f/ arG;vmcJhNyD;&ifawmh ud, k xfh u
dk feJY ud,
k u
fh HyJ/ ajymvdkufyg&apawmh/ tJ'Doal wGu
olwdkYudk,fow l Ydk y&kdvdkufzfvkYd ac:Muw,f/ wu,fawmh olwdkYu Anti-Women
trsdK;orD;rkef;wD;a&;0g'DawGoufoufyg/ trsdK;orD;awGudk olwdkYudk,fcE¨mxJu tpdwt f ydkif;twGuf
rdrdoabmqE´twdkif; qH;k jzwfydkifcGifh r&Sdbl;qdkNyD; vdkufvHydwyf ifaeolawGyg/ aeygOD;? ar;yg&apOD;awmh/
vlusawmh ud, k f0efysufusw,f ajymNyD; Muufusawmh b,fhES,haf Mumifh MuufOaMumf jzpfomG ;&wmwkef;/ vlu
Muufxuf b,fae&mrSmrsm; omaevdYw k kef;/ rl;,pfaq;a&mif;aewJo h lawGem; &pfo&D pfoD oGm;vkyfaewJh
MuufzawG&,fvdkYrsm; jrifzl;MuvdkYvm;/ olrsm;i,fygudk um;bw¬&Dtdk;eJY csdwfNyD; "gwfvdkufatmif ESdyfpufwJh
MuufzawG? MuufrawG&,fvYrdk sm; jrifzl;MuvdkYvm;/ tvkyfuae tdrfjyefa&mufawmh rl;NyD; Muufrudk
&dkufykwfESdyfpufwJh Muufz&,fvdkYaum jrifzl;MuvdYv k m;/ Muufu vlawGxuf tykHBuD; omw,f/
uJ xm;ygawmh/ ud, k f0efzsufcswJh udpötaMumif; jyefquf&atmif/ oaE¨om;u vlvm; qdw k m ajzMuprf;yg/
[kwfw,fqk&d if bmjzpfvkYd oef;acgifpm&if;xJ rxnfMh uowkef;/ [kwfw,fqdk&if ud, k f0efysufuswJt
h cg
bmjzpfvkYd tokbrvkyfMuowkef;/ [kwfw,fqkd&if uGsefrwdYkrSm uav; 2 a,mufeJY aemufxyfwa,muf
vmawmhr,fq h JqJvkYd bmvdkYo;Hk EIef;Muowkef;/ bmvdkY oH;k a,mufygvdkY wcgwnf; rajymMuowkef;/ 'Dr,f
uefawmhyg&JU? wcgokufvTwfwkid f; emrnfwck ay;&wmrsdK; r[kwfb;l As/ vlawGu ajymMuw,f?
vdifpdwEf dk;xwJh tcsdefrSm toufZD0 pwifowJh/ usKyftjrift&awmh ZD0touf qdkwm vGefcJhwJh ESpfoef;aygif;
axmif*Pef;wnf;u pwifcJhNyD; tcktcsdefxd olYt&SdefeJYol qufvrd fhaew,fvdkYygyJ/
20

'Dr,f rsdK;atmifNyD;om; oaE¨om;OawG qdw k m trsdK;orD;awG vpOfoHk;ypönf;xJrSmrS trsm;BuD;/ tJ'Dvdk


oaE¨om;avmif;awGudkom vlvdkY owfrSwaf Mu;qdk&if wvudk 2 cg "r®wmqif;aeMuwJh rdef;rawGu
pdwZå vlowform;awG jzpfaeMurSmaygh/ cifAsm;wdkY t,ltqawG a&SUaemufnrD nDvnf; awG;MunfMh uygOD;/
vlbY 0? vlYtouf[m jrifhjrwfowJ/h b,fou l ajymwmwkef;/ vlawGu ajymwmav/ ud, k tfh wåudk,f
a&SUwef;wifNyD;awmh ajymwJh pum;aygh/ &Sif;&Sif;av;yJ}} vdkYyJ jzpfygw,f/
'gu olt Y aeeJY [motjrif pGuNf yD; azsmfajzwJt h cg csJUum;wefwmawG csJUum;NyD;ajymvdkufwmaMumifh
wcsdKUae&mawGrSm twH;k vdkuf? twpfvku d f vufcHzdkYawmh rvdkygbl;/ 'gayr,fh olajymoGm;wJhxrJ Sm
rSefoifhoavmuf rSefwmawGvnf; ygygw,f/ wu,fawmh trsdK;orD;awG[m olwdkYu, dk fcE¨mxJu ud,
k f0efudk
olwdkYqE´twdkif; qH;k jzwfcGifh&oifhwm rSefygw,f/ a*smhcsfumvif; ajymoGm;ovdkyJ 'DoaE¨om;udk vl&,fvdkY
b,ftcsdefrSm owfrSwv f dkY&EdkifrvJ/ emusifjcif;awG? a0'emawGudk cHpm;EdkifwJh tm&kHaMumpepfawG b,ftcsdefrSm
pwifjzpfay:NyDv/J ab;&efuif;&Sif;pGmeJY zsufcsEdkifNyDvm;/ rdcifjzpfou l dka&m tEÅ&m,f wpkHw&m
jzpfapEdkifwmrsdK;awG &Sdvmrvm; pojzifh ar;cGef;awGudk t&ifajzqdk&ygvdrfhr,f/ txl;ojzifh y&dkcsdKufpf0g'DawG
cH,o l vdkrsdK; rdrduk,d cf E¨mxJrSm &SdwJh udk,0f ef[m rdrdoabmqE´ qdw k Jh t,ltq[mvnf; enf;enf;
tpGef;a&mufovdk? toufZD0 qdw k m jrifhjrwfw,f? bk&m;ocif&JU tvdak wmfeJYtnD jzpfwnfwmrvdYk
vlom;awGtaeeJY 0ifa&mufpGuzf ufcGifh r&Sdoifh qdw k Jh t,ltq[mvnf; tpGef;a&mufwmygyJ/ 'Dawmh
y&dkcsdKufpf0g'DawGeJY y&dkvdkufzf0g'DawGtzdkY Mum;csNyD; nS, d lEdkifrSyJ jynfolYa&;&mrl0g'awGudk csrSwf&mrSm
tpdk;&taeeJY b,fbufukrd S ,drf;p&m rvdak wmhrSm jzpfw,fvkYd xifjrifrdygw,f/ t&ifqk;H uawmh bmoma&;
tawG;tjrifawGudk tpdk;&&JU rl0g'csrSwaf &;rSm oufa&mufvrT f;rdk;rI r&Sdapa&;? avmuDEdkifiHa&; t&ifjzpfzdkY
ta&;wBuD; vdt k yfygvdrfhr,f/ tJ'Dvkd r[kwf&ifawmh y&dkvdkufzform;awGu wif;cHaezdkY rsm;ygw,f/ 'gu
'Drdkua&pDbk;d atBuD;awGvdkY qdEk dkifwhJ taemufEdkifiHawGrSm jzpfyGm;wJh bmoma&;t,ltqawG EdkifiHrl0g'tay:
vTrf;rdk;zdkY tm;xkwaf eMuwJh vufiif;jzpf&yfawGyg/
usaemfwdkY wdik f;jynfrSmqdk jrifjriforQ? Mum;Mum;orQ t&mawG tm;vHk;udk ud, k f odorQ bmoma&;aywHeJY
xkwfxw k fwdkif;wwfwJh bmomaMumifawGudk vufnSKd ;xd;k rvJG awGjY rifEdkifygw,f/ ]]b0rSm wd;k wufBuD;yGm;zdkY
ud, k fpGrf;OmPfpGrf;&SdorQ BudK;pm;tm;xkwf&r,f}} wdu
k fwGef;Munfyh gvm;/ ]] 'gawGu avmbawGyguGm/ ao&if
ud, k afh emuf ygwmrS r[kwfwm}} vdYk jyefajzMuvdrfhr,f/ bmrS tm;rxkwfyJ? rBudK;pm;yJ? t&if;tESD;
rpdkufxw k fyJ? pGefYpm;&kef;uef&wmrsdK; r&SdyJ tacsmif&r,fh vkyfuu G frsdK;qd&k if tJ'Dvkv
d lrsdK;awGu
ydkavmbwufavh&SdMuw,f/
aemufNyD; EdkifiH rwd;k wufcsifaeygap? bmom taysmufrcHEdkifb;l qdw k mrsdK;vnf; awGEY dkifygao;w,f/
wu,fawmh EdkifiH rwdk;wuf&if pD;yGm;a&;? ynma&;? usef;rma&;? bmoma&; tm;vH;k usqH;k ukefrSmyg/ vlawGrS
xrif;0atmif rpm;&&if b,fou l a&m bkef;awmfBuD;awGudk qGrf;uGrf;ypönf;av;yg; ukv H kHatmif
vSL'gef;Edkifygawmhrwkef;/ ydkq;dk wmu bmomw&m;u EdkifiHawmfxuf ydkNyD; jrifjh rwfw,fqkdwJh tjrifrsdK;yg/
wu,fawmh tJ'Dvkd tawG;tjrifrsdK;awGuaeyJ 'DaeY urÇmay:rSm &ifqkdifae&wJh taocH tMurf;AHk;cGJjcif;awGudk
aygufzGm;vmapcJhw,f xifygw,f/7

7
Wibisono, S., Louis, W. R., & Jetten, J. (2019). A Multidimensional Analysis of Religious Extremism. Frontiers in psychology, 10, 2560.
21

bmomw&m;rsm;eJY ,aeYvil ,frsm;


'DaeYacwfvdk tcsdefumvrsdK;rSm owif;tcsuftvufawG? avmu"gwfoyd ÜHenf;us b0udk &IjrifykHawG[m
enf;ynmacwfeJYtwl tvG,fwul &&SdvdkY aeygNyD/ prwfzkef;wvHk;rSm usoifhaiGtenf;i,feJY
rdrdtjrifr&Sif;orQudk a0zefcsdefxk;d qef;ppfzdkY tcGifhtvrf;awG zGifhay;aeygNyD/ tJ'gaMumifh t&ifacwfawGuvdk
tarQmftajcmufeJY acsmhvkduf? ajcmufvku d v f kyfNyD; pnf;&kH;wJh enf;vrf;[m 'DaeYacwfvli,fawGtwGuf
odyftoHk;r0ifawmhovdkawmif jzpfaeygNyD/ tqdw k &yf[m ,kwåd&Sd&if? obm0us&if? avmu"gwfoyd ÜH
t,ltqawGeJY udu k fnD&if vli,fawGu vufcHrSmjzpfNyD; rudu k fnD&if jiif;y,fMurSm jzpfygw,f/ tJ'Dawmh
acwfynm tawmftoifh wwfuGsrf;&kH? "r®"d|mefusus? ,kwåd&Sd&Sd pOf;pm;csifhcsdefwwf&kH? awG;ac:qifjcifwwf&kHeJY
'DaeYvli,fawGtzdkY bmomw&m;eJY a0;uGmoGm;apzdkY &mcdkifEIef;tawmfrsm;vmNyDvdkY qdkEdkifr,f xifygw,f/
bmoma&;tzGYt J pnf;awGxJudk xJxJ0if0if 0ifa&mufavhvmMunfrh ,fqdk&if t,loD;wmawG?
tjrifusOf;wmawG? igeJYrwl igh&efov l dkY oabmxm;wmrsdK;awG trsm;tjym; awGYjrifvm&NyD; rdrdeJY ,kHMunfrIcsif;?
ud;k uG,fykHcsif; rwlnDbl; qdwk Jh tcsuftay: onf;rcHEdkifavmufatmifjzpfaeMuwJh
a&S;&dk;pGJbmoma&;orm;awG[m vufnSKd ;xdk;rvGJvYdk qdEk dkifavmufygw,f/ tJ'Duaewqifh
vltY zGJYtpnf;twGif;rSm tjyeftvSefxm;&Sd&r,fh av;pm;rI? pkaygif;aqmif&Gurf I? rwlnDrItay: vGwfvyfpGm
uGvJ EGJ dkifrI? oabmxm;BuD;rI? vlBuD;vlaumif;qefrIawG[m wjznf;jznf; &Sm;yg;vmaew,fvdkY
cHpm;rdapygw,f/ 'gwifru rdrdwkYed JY oabmxm;uGJvGJwJhtcg uGv J w GJ ifjyvmwJh t,ltqxuf uGv J o
GJ ludk
yk*¾dKvfa&;&mwdkucf dkufrIawG jyKvkyfzdkY ydkNyD;tm;oefvmMuygw,f/ ,kwådrwefygbl;? obm0rusygbl;vdkY olwdkY
t,ltqawGudk axmufjyvmolawGtay: 'g[m ,kMH unfjcif;eJY oufqkid fwmrvdYk a0zefp&m rvdkb;l qdkNyD;
bl;cHjiif;Muygawmhw,f/
usaemfwdkYvrl sdK;trsm;pkuawmh 0dbZÆvdkY ajymae&if;udk a0zefqef;ppfzdkY arhaeMuwJt
h jzpfrsdK;ygyJ/ {[dyódaum
vmvSnfhMunfhvSnh?f a0zefqef;ppfvn S v
fh dkY zdwfac:xm;wJh bmomw&m;&JU bmom0ifawG[m
a0zefqef;ppfwmudk b,fvkdrS vufrcHEkdifyJ cg;cg;oD;oD;jzpfaewm pOf;pm;p&maumif;vSygw,f/ 'gawGudk
rESpfNrdKUolawG[m bmomw&m;tzGJYtpnf;awGeJYa&m? bmoma&;udkif;&dIif;vGef;ol a&S;&dk;pGJ0g'DawGeJYa&m
cyfuif;uif; aevdkuMf uygawmhw,f/
aemufNyD; usaemfwdkY ywf0ef;usifrSm jrifawGaY e&wJh bmomaygif;pkHu tylaZmfcH yk*¾dKvftBuD;tuJawGudk
qef;ppfMunfhvku
d wf t
Jh cg r,kEH dkifp&m pnf;pdrfOpöm<u,f0rIawG? omrmefvlawGawmif pdwfrul;0HhwJh
tusifhysufjcpm;rIawG? avmbaZmwdkufrIawG[m wkefvIyfajcmufjcm;p&maumif;avmufatmif rsm;jym;vmwm
awGaY e&ygw,f/ tar&duEdkifiHrSmqdk&if a':vmbDvsHtvSLaiG&&SdaewJh Mega-Chruch ac:wJh
{&mrbk&m;ausmif;awG jynfEh Suaf eNyD; tcGefuif;vGwfcGifh&xm;Muygw,f/ olwY&dk JU 0ifaiGxu G faiGpm&if;udk
b,fou l rSvnf; rppfaq;&JMuygbl;/ usaemfwYdk Ak'¨bmomtzGJYtpnf;awGrSmqdk&ifvnf; ausmif;xdkif&mxl;
vkMuwm? &mxl;XmeEÅ&awGudk rufarmMuwm? bGYx J ;l *kPfxl;awGtwGuf NydKifqkid fMuwm? ylaZmfaMu;
b,fa&GUb,frQ&rS qkdNyD; w&m;yGJ vufcHwmawG[m rjrifcsif? rMum;csifrS tqHk; jzpfygw,f/
oD&dvuFmvd?k xdik f;vdk? w&kwfvdk EdkifiH&yfjcm;a'oawGudk vtenf;i,f xGufcGmoGm;MuNyD; b,fbmom&yf
t"dueJY yg&*lbGJU,lvmw,fvdkY *dkufxw k fMuwJh bkef;awmfBuD;rsm;vnf; trsm;tjym; awGjY rifvm&ygw,f/
'guawGu tqifhjrifhjrifh azmufjyefw,f qdk&rSmyg/ omrmefval wGvdk tdrf&mxlaxmifxm;olawGvnf;
22

trsm;tjym; &SdvmwJhtjyif avmif;upm;? rl;,pfaq;eJY arSmifcdkypönf;a&mif;0,fa&;awGrSmyg


bkef;awmfBuD;ausmif;awGeJY ruif;&m ruif;aMumif;awGxd jzpfvmwmuawmh usaemfwYdkEdkifiHu bmom?
omoemtwGuf tawmfhudk pdwrf csrf;ajrhp&mvdkY qd&k rSmygyJ/ urÇmay:u tpövmrfEdkifiHawGeJY
taemufOa&myEdkifiHawGrSmvnf; rlqvifbmom0ifawG&JU t,kv H G,frI? ud;k uG,jf cif;qdik f&m tpGJtvrf;BuD;rI?
taMumufw&m;BuD;rI? usrf;pmtay: vdk&mqGJa[majymrIawGudk toH;k csNyD; &&SdvmwJh tvSLaiGawGudk
tMurf;zuftzGJYtpnf;awGqD axmufyHhvdkY apmifhMunfch H&wJh AvDq&mta&twGuf[m vuf&Sdq,fpkESpftwGif;rSm
ododomomudk wdk;yGm;vmaecJhygw,f/
b,fvku d ek fxwk fvkyfrIrsdK;rS r&SdygyJ pdwo f ufom&m&apjcif; qdw k Jh 0efaqmifrI t"dueJY vlt Y zGJYtpnf;&JU
ukefusp&dwt f ay: trSDjyK &yfwnfaewJh bmomw&m;&JU oH;k pGJaiGawG[mvnf; wESpfwESpfukd b,fa&GUb,frQvdkY
ppfwrf;aumufrMunfh&JavmufatmifvkYd qd&k rSmyg/ wjcm;a0;a0;vHvH vdu k f&SmzdkY vdrk ,f rxifygbl;/
&efuek fNrdKUv,facgifu a&Tw*d kHapwDawmf&JU ESpfpOftvSLcH&&SdaiG? usdKufx;D &dk;qHawmf&Sifbk&m;&JU
ESpfpOftvSLcH&&SdaiG? r[mjrwfrked&kyf&Sifawmfjrwf&JUESpfpOftvSLcH&&SdaiGawGukd xdef;odrf;p&dwfEIw,f lNyD;
wGufcsufMunfv h u
dk f&if tajzay:r,f xifygw,f/ c&pf,mefbmomrSmvnf; txifu&c&D;oGm;ae&mawG?
tpövmrfbmomrSmvnf; [mhcsftwGuf &&SdaiGawGudk a&wGufMunf&h if wESpfwESpfrSm tar&duefa':vm
oef;aygif;ajrmufrsm;pGmvdkY cefYrSef;Edkifr,f xifygw,f/
tJ'gwifru tckusaemfwdkYwidk f;jynfrSm &ifqkdifae&wJh oufi,frk'drf;rIawGudk Munfhjyef&ifvnf; b,fNrdKUe,f?
b,fausmif;wdkuu f ? b,fq&mawmfu b,folb,f0g&JU orD; b,ft&G,fukd vdifydkif;qdik f&m usL;vGefvkYd
0&rf;xkwx
f m;wmeJY tcka&Smifwrd f;aew,f/ b,fuwfovpfbek f;awmfBuD;u b,folY&JUnDudk vdifydkif;qdkif&m
tjrwfxkwv f Ydk tpfukjd zpfolu pdwrf xdef;EdkifyJ &dkufESuw
f m tck ESpfa,mufpvH;k tcsKyfusaew,f/
b,farmfv0Dq&muawmh b,fuav;i,fudk b,fvkdAvuúm,jyKvdkY tck tzrf;cHxm;&w,f pojzifh
vdiftMurf;zufrIawG[m owif;enf;ynm wd;k wufvmrIeJYtwl em;eJYrqHh aeYpOfvkv d kd Mum;odae&wm
tawmfav; pdwrf csrf;omp&m aumif;vSygw,f/
vdifydkif;qdik f&m tMurf;zufrIawGu jrifomxifom t&SdqHk;rvdYo k m oufaojy&w,f? wu,fawmh
&kyfydkif;qdkif&m tMurf;zufrIawGvnf; usaemfwYdk rodvdkufwmawG trsm;tjym;&SdrSm aocsmvSygw,f/
txl;ojzifh tpdk;&pmoifausmif;awG vufvrS f;rrSDwJh a'oawGqDrSm bmoma&;qdkif&m tzGJYtpnf;awGu
yHhydk;ay;wJh bkef;awmfBuD;ynmoifausmif;vdk ae&mrsdK;rSmqdk ausmif;tdyfausmif;pm; uav;i,fawG[m vG,fuw l Jh
ypfrSwfawGjzpfaeMuNyD; &mcdkifEeI f;tm;jzifh tenf;tusOf;yJ&SdrSmygvdkY cefYrSef;&wJh vdifpdwfrlrrSef
bmoma&;yk*¾dKvfawG tzGJYtpnf;xJ &SdaeEdkifw,fvYdk awG;rd&ifyJ vlom;qefow l idk f; &ifxJ
rGef;MuyfoGm;apEdkifygw,f/ txl;ojzifh uav;pdwfynm oif,x l m;jcif; r&SdwJh t&nftcsif;rjynhrf DSol
q&mawG? bkef;awmfBuD;awG oifMum;ydkYcswJh ynma&;[m wu,fawmh pdwfarmp&mBuD;yg/
bkef;awmfBuD;ynmoifpepf&JU xda&mufrIukd usaemfhtaeeJY tawmfav;udk oHo,jzpfrdygw,f/ tJ'Dvdk
r,krH Munfjzpf&wJh yxrtaMumif;&if;uawmh ckeajymovdk uav;pdwyf nmeJY oufi,fynma&;ydkYcsrIqdkif&m
bmom&yfe,fy,frSm wwfoed m;vnfoal wG OD;pD;ydkYcswmrsdK; r[kwfvkYdyJ qd&k ygr,f/ uav;pdwyf nm qdw
k m
uav;&JUyxrt&G,f 5 ESpf qdw k Jh pmtkyfxuJ twdkif; tifrwef odrfarGYpGm udik fwG,f&wmyg/ 'Dt&G,frSm
jriforQ? Mum;orQudk twkjrif? twwfoifv, G fwwfwmaMumifha&m? oifay;orQudk acgif;xJ
tukefrSww f wfwma&maMumifh oifMum;ydkYcswJh q&mawGtwGuf tawmf *&kpdkuf&wJh touft&G,fyg/
23

acwfopfynma&;t,ltqt&qdk&if uav;i,fukd ud, k fwdkifoif,lzdkY tm;ay;NyD; vdktyfrS q&mu


oG,f0dkufyHhydk;wmrsdK;eJY csOf;uyf&ygw,f/ ynmoifMum;w,fqdkwm q&mu uav;i,f&JU OD;acgif;xJudk ol&Y JU
tawG;tjrifawG uawmheJY avmif;xnfo h vdkrsdK; r[kwfaMumif; ynma&;okawoDawGu axmufjyaeMuygNyD/
ynmoifMum;jcif;&JU &nf&G,fcsufu vlawmfvlaumif;jzpfzdkY qdkwmxuf vlawmfawG? vlaumif;awG rjzpfcif
vl&,fvdkY yDyDoojzpfzdkY? uav;i,fb0udk yDopGm jzwfoef;cGifh&zdkY? olwdkYudk uk, d f oifay;csifwmawG
oifay;wmxuf? olwdkY pdw0f ifpm;r,fh taMumif;t&mawGudk oifMum;ay;zdkY? olwdkYpdwf0ifpm;vdkY
ar;jref;vmwmawGudk BudK;pm;ajzqdkzdkY? olwdkYudk,fwdkif; avhvmpkl;prf;wwfatmif ysdK;axmifay;zdkY pwJh
acwfopfynma&;&JU &nfrSef;csufawGeJY EdIif;,SOfvdkuw f Jhtcg tESpfom&jcif; b,favmufuGmjcm;w,f qdkwm
pmzwfol cefYrSe;f MunfhEdkifr,f xifygw,f/ uav;i,fawG[m olwdkY odvdkorQudk uav;i,fb0rSm
oifMum;ay;wJh q&mqD ar;jref;cGifhr&&if b,foYlurdk sm; ar;jref;&awmhrSmygvdrfh/ uav;i,fawG[m
olwdkYoif,v l w dk mawGudk uav;b0u q&mqDrSm oif,cl Gifhr&&if b,foYlqDursm; oif,l&rSmygvdrfh/
wu,fawmh usaemfwkYd ynma&;pepfBuD;udku tawmfav; tm;enf;aew,fvkYd ajymEdkifr,f xifygw,f/
uav;i,fwdkif;[m olwdkYarG;&myg 0goemeJY oifvG,fwwfv, G f&SdrI? pdwyf g0ifpm;rI pwJh arG;&myg
atmif"gwfyg0ifwhJ pdwf0ifpm;e,fy,fawG yg&SdzdkY rsm;ygw,f/ olwdkYoif,zl dkY ESpfoufwmawGudk usaemfwdkY
vlBuD;awG oif,lapcsifwmawGeJY tpm;xd;k ay;vdkuw f Jhtcg olwdkY&JU pdwfyg0ifpm;rI? oifv, G fwwfvG,f&SdrI?
pdwuf l;wDxGifOmPfqef;opfrI? a0zefqef;ppfrIawG[m tBuD;tus,f xdyg;oGm;ygawmhw,f/ wcgwavqdk&if
usaemfwdkY vlBuD;awGudk,fwidk fu tifrwef &dk;&Sif;w,fqkNd yD; rawG;rdwmawGudk uav;i,fawGu
ar;jref;vmwJt h cg olwdkYpdwaf useyfatmif usaemfwYdk ajzqdkEdkifjcif; r&Sdygbl;/ tJ'DtcgrsdK;rSm
usaemfwdkYvBl uD;awG[m uav;i,fawG ar;jref;vmwmudk &dk;&dk;om;om; ajzqdkzdkYxuf usaemfwdkY ajzqdk&cufwJh
ar;cGef;awG olwdkY rar;awmhatmif avSmifajymifwJhoabmeJY tm;avsmhapwmrsdK; vkyfavh&Sdygw,f/ ]]OD;OD;?
vrif;BuD;eJYurÇmBuD;u bmvdYk vH;k 0dkif;aewmvJ}} odYrk [kwf ]]jrufcif;awGu bmvdYk pdrf;aewmvJ}} pojzifh
ar;jref;vm&if &kww f &uf auseyfatmif ajzqdzk dkY usaemfwdkY rwwfpGrf;EdkifMuygbl;/ wu,fawmh
'Dar;cGef;awG[m tawmfajz&cufwhJ ar;cGef;awGyg/ aumvdyfwuúokdvfe,fy,fu
tqifhjrifhynmoif,al eolawGawmif &lyaA'qdkif&m oDtdk&DawG trsm;BuD;eJY pOf;pOf;pm;pm; ajzqd&k wmrsdK;yg/
tJ'Dar;cGef;rsdK;udk usaemfwkYd rajzqdkEdkifwJhtcg rodwmudk rodbl;vdkY usaemfwkYd 0efrcHvkMd uygbl;/ tJ'Dtpm;
]]vrif;BuD;eJY urÇmBuD;u tvHk;BuD; r[kwfvkYd om;om;u b,fvkjd zpfapcsifvkYv
d J/
av;axmifhBuD;jzpfay;&rSmvm;/ jrufcif;awGu rpdrf;vdkY jymay;&rSmvm;}} pojzifh olwdkY&JU pl;prf;rIawGudk
usaemfwdkY tm;avsmhatmif vkyfypfvku d fMuygw,f/ usaemfwYdk trSefwu,f tajzrod&ifawmif
]]tJ'Dar;cGef;awG&JU tajzudk OD;OD; rodbl; om;&JU/ om;om;wdkY vlBuD;jzpfvmwJhtcgus&if 'Dvkd ar;cGef;awGudk
ajzqdEk dkifatmif BudK;pm;Muwmaygh}} vdYk ajym&ifawmif uav;i,fawGtaeeJY pdwfauseyf p&m? cGeftm;&p&m
jzpfr,f xifygw,f/
tckawmh tJ'Dvkd r[kwfyJ tvGwfusufpepfeJY uav;i,fawG&JU qef;opfwDxiG frI? pdwful;OmPfxufoefrIawGudk
cyfi,fi,ft&G,w f nf;u oif;owfovdjk zpfaeygawmhw,f/ oif&dk;nTef;wrf;w&yfukd oifMum;NyD;wJhtcgrSm
uav;i,fawG&JU pOf;pm;qifjcifEdkifpGrf;? ar;cGef;xkwfEdkifpGrf;? qef;opfwx
D GifEdkifpGrf;awG b,favmuf
wd;k wufvmw,f qdw k mudk usaemfwYdk rppfaq;yJ oifay;xm;wmawGudk olwYdk b,favmufrSwrf dNyD;
tvGwjf yefa&;jyEdkifvJ qdw
k Jh rSwOf mPfb,favmuf aumif;raumif; ppfaq;aewJh ynma&;pepf[m usaemfwdkY
wdkif;jynfudk EdkifiHwumrSm atmufusaemufusEdkifaprSm odyfudk aocsmvSygw,f/ tpdk;&ausmif;awG&JU
24

ynma&;pepfawmifrSm acwfeJYtnDvku d f ajymif;vJzdkY tcuftcJrsm;pGm &ifqkid fae&ao;&if uav;pdwfynmawG?


oif,yl dkYcsrIqkdif&m enf;pepfawGrSm bkef;awmfBuD;oifynma&;&JU tvGwfusufynmoif,rl Ienf;vrf;[m
b,fvkrd S tHr0ifawmhavmufatmif tawmfBuD;udk acwfaemufususefaecJhwmudk awGjY rifEdkifr,f xifygw,f/
aemufNyD; tvGwfusufynmoifpepf? bkef;awmfBuD;oifynma&;eJY wGJzufygvmwJh t&muawmh
uav;i,fawGudk &dkufESufoifMum;ydkYcswJh enf;vrf;ygyJ/ pmoifausmif;awGrSma&m? bkef;BuD;ausmif;awGrSmyg
oifMum;wJh q&ma&m? bkef;awmfBuD;awGudka&m Munfhvkduf&if wkwfwacsmif;eJY tNrJwNGJ yD; jrif&avh&Sdygw,f/
uav;i,fawGudk &dkufESuo f ifMum;wJh enf;vrf;[m xda&mufw,fvdkY 'DaeYacwftxd ,lqaeMuwkef;yJvm;vdkYyJ
ar;csifygawmhw,f/ 'Denf;vrf;[m tawmfhudk acwfaemufusaeNyD; vuf&SdacwfeJY rnDawmhwhJ enf;vrf;
jzpfaeygNyD/ ynma&;&JUrlv&nfrSef;csuf[m vlyDoatmif aexdkifwwfzdkY? wDxGifqef;opfzdkY? ar;cGef;ar;wwfzdkY?
a0zefqef;ppfEdkifzdkY? wdik f;jynf&JU ukefxwk fvkyftqifhqifhrSm um,? OmP cGeftm;awGeJY taxmuftyHhjzpfzdkY
&nf&G,Nf yD; olwdkYudk avhusifhoifMum;ay;&wmrsdK;yg/ 'Dpmwyk'fukd tvGwfusufrSwf? tvGwjf yefrqdEk dkif&if
&dkufESuw
f Jh enf;vrf;eJY olwdkYqDuae b,fvk&d v'frsdK;rsm; cefYrSef;xm;MuygovJvkYyd J 'Denf;vrf;udk
toHk;jyKaeol oifMum;a&;q&mrsm;udk ar;jref;csifrdygw,f/
bkef;awmfBuD;oifynma&;udk t,kt H Munfr&SdwJh 'kwd,taMumif;&if;uawmh bkef;awmfBuD;oifausmif;awGuae
txufwef;eJY tqifhjrifhynmtqifh? aumvdyfwuúokv d ftqifhxd aygufajrmufwJh tcsdK;tpm;[m tifrwefrS
enf;yg;vSaMumif; ppfwrf;awG trsm;tjym; xGufay:vmcJhwmaMumifhvnf; ygygw,f/ 'Dpepf[m
a0;vHacgifyg;wJh a'oawG? tpdk;&pmoifausmif;awGqD a&mufrvmEdkifwhJ ausmif;om;ausmif;olawGtwGuf
aq;NrD;wdkukpm;jcif;wrsdK;? tpdk;&ynma&;&JU vufwHrrSDjcif;udk &dk;&m"avhcsOf;uyfrIeJY ajz&Sif;zdkY tm;xkwfjcif;yJ
jzpfNyD; xda&muf atmifjrifwJh enf;vrf; r[kwfzdkYawmh &mcdkifEIef;rsm;r,f xifygw,f/
aemufwcsufu bmoma&;tzGYt J pnf;xJu yk*¾dKvfawG&JU pdwfydkif;qdkif&m tajctaevdYk ajym&rSmygyJ/
bmoma&;tzGYt J pnf;awGxJrSm pdwfa&m*gtEkpm; cHpm;ae&olawG b,favmufrsm;rsm;&SdaeovJ qdkwm
okawoejyKxm;wJh taxmuftxm; tawmfav; &Sm;yg;wmudk awGY&ygw,f/ usaemfh ud, k fawGt
Y &qdk&if
i,f&G,pf OfrSm ypön;f Opöm rjynfph kHrIaMumifh trauma oabmrsdK; cHpm;ae&wJh vu©PmrsdK;awG jrifawGYzl;ygw,f/
rdom;pk pD;yGm;a&;rajyvnfvYdk omoemhabmif oGwfoGif;w,f? 'gayr,fh ADZpdwft& &kyf0w¬Kypön;f awGeJY
avmuDpnf;pdrfcsrf;omawGtay: wufrufwJh pdwu f aysmufroGm;bl;/ avmuDpnf;pdrfawGudk tpOfwquf
vduk fvH&SmazG&if; rodpdwfuae om,mpdwjf zpfay:rdw,f/ tJ'DtcgrSm odpdwfuae 'g[m raumif;rSe;f
&dyfrdaew,f/ &ifxrJ Sm tJ'DpdwEf Spfck[m tNrJwrf; vGefqJaG eNyD; &ifzGifhwdkifyifvY&dk wJh pdwfynm&SifrsdK;vnf;
tvG,w f ul r&&Sd? tJ'Dvkd wdik fyifzGifhajymaqG;aEG;&aumif;rSef;vnf; rodwmrvdYk jyóem[m waeYwjcm;
qd;k &Gm;vmwmrsdK;awGvnf; jzpfavh&Sdygw,f/
aemufwcsufu owå0gawG&JU obm0pdwjf zpfwhJ rdrd&JU rsdK;&dk;ADZudk vufqifhurf;vdkpdw?f vdifqE´eJY
umr*kPfpw d f[m wif;MuyfwJh bmoma&;pnf;rsOf;pnf;urf;awGatmufrSm wcsdefvk;H csdK;ESdrfcHxm;&ykHay:ygw,f/
rmwk*gr i,fi,facsmcsmjrif&if vli,fobm0t& awmifhwrIjzpfay:r,f? 'gayr,fh umrwPSm qdNk yD;
twif;zdESdyf csKd;ESdrfvku
d &f w,f/ pdwyf nm&Sif qpf*ref z&GdKufuawmh tJ'Dvkd zdEdSyfcsdK;ESdrfvku
d w
f Jh tvdq k E´awG
qdw
k m[m vlt&Sifukd ajrjrSKyfoN*ØK[fvku d o
f vdkyJvkYd OyrmjyKygw,f/ jyefvnfay:xGufvmwJhtcg
e*dkrlv&Sd&if;pGJxuf trsm;BuD;ydkNyD; t&kyfqk;d ? tusnf;wefavh&SdygowJh/ vdifydkif;qdkif&m
oif,al vhvmrI[mvnf; zdk;olawmfvdk acwfynmwwfajrmufjcif; r&SdwJhol wOD;OD;qDuae
25

em;pGefem;zsm;Mum;NyD; vGrJ Sm;wJh tawG;tjrifrsdK;awG jzpfaeavh&Sdwwfygw,f/ qdwfu, G f&m tcsdefeJY


ae&mwckckrSmqdk pdwu f dk vTwfay;vdkuw f meJY t&Suw
f uGJ jzpf&yfrsdK;awG jzpfyGm;zkdY &mcdkifEIef; ydkrsm;ygw,f/
txl;ojzifh vdifpdwu f dk vHk;0 ydwyf ifxm;wJh uwfovpfbmomeJY ax&0g'rSm ydkNyD; xifomjrifom&SdrSef;
avmavmq,f owif;pm? *sme,fawG&JU rsufESmzHk; owif;awGu oufaocHaer,f xifygw,f/
usaemfwdkYawmfawmfrsm;rsm; em;vnfxm;Muwmu omoemhabmifudk 0ifa&mufwm[m
avmuDt&IyftaxG;awGuae uif;a0;NyD; Nidrf;at;rIudk &SmazGcsifvkYd 0ifa&mufwmvdkY a,bk,stm;jzifh
em;vnfxm;Muwmyg/ wu,fyh uwd? t&Sdw&m;rSmawmh tJ'Davmuf r&dk;pif;vSygbl;/ avmuDa&;awGrSmvdkyJ
&SifoefrItwGuf tpOfwpdkuf NydKifqkdifae&wmrsdK;awG &SdaeqJvdkY qdEk dkifygw,f/ 0denf;? oN*ØKvfuae "r®mp&d,xd
tqifhqifh avhvmoif,l&rIawG? pmar;yGJajzqdk&rIawGrSm vlaY bmifvkyd J ayGvD&IyfaxG;rIawG trsm;BuD;eJY
&ifqdik f&rSmygyJ/ b,fESpf0gqdNk yD;wJhaemufrSm b,fESpfwef;atmifNyD;zdkYqdkwm tawmfta&;ygwJh udpöjzpfr,f
xifygw,f/ pmoifom;&[ef;csif; tNydKiftqdkif &kef;uefaeMu&NyD; vlaY bmifrSmvdk pdwt f yef;ajzp&m?
xGufaygufay;p&m bmrS r,fr,f&& r&SdwJhtcg omrmefvlawGxuf pdwzf dpD;rIudk ydkrdkcHpm;&Edkifacs&Sdygw,f/
ydkrdki,f&G,w
f Jh pmoifom;udk&ifb0rSmqd&k if ydkrdkqdk;0g;wJh tusdK;qufawG[m bmoma&;qdkif&m "avhxHk;pHawGeJY
awmfawmfav;udk oufqkid fwm awGjY rifEdkifygw,f/ pmoifom;udk&if qdw k Jh touft&G,f[m 10 ESpfuae 15
ESpf0ef;usif udk,fcE¨mzGHYNzdK;wd;k wufwhJ t&G,rf sdK;yg/ pmoifwht J cg OD;aESmufudk tvkyfay;&wmjzpfNyD;
OD;aESmufuae pGrf;tifo;Hk pGJrI[m pm;oH;k wJh tpmtm;vHk;uae csufvkyf&&SdwJh pGrf;tifyrmP&JU 20 &mcdkifEIef;xd
rsm;jym;wwfygw,f/ 0dumv abmZem qdw k Jh odu©myk'ft& aeYvGJnpm pm;oH;k jcif; rjyK&wJh pmoifom;
ud&k ifi,fawG[m t[m&csdKUwJrh IeJY BuKHawG&Y zdkY &mcdkifEIef;rsm;jym;aeNyD; tm*kH&rS tm*vl qdw
k Jh aqmifyk'feJY rEdkif0ef
twif;xrf;cdkif;wJhtcg &vmr,fh tusdK;quf[m aumif;usdK;xuf qd;k usdK;om ydkvdkYjzpfaprSm taotcsmygyJ/
bmoma&;tzGYt J pnf;awGxJrSm &Sifoefaexdik fMuwJh yk*¾dKvfawG[m rsm;aomtm;jzifh jyifyurÇmeJY txdtawGY?
tquftqH enf;vSygw,f/ ud, k bfh momw&m; tqH;k tr? ud, k ,fh Ofaus;rI? rd&dk;zvm "avhxHk;wrf;awGurS
taumif;? usefwmawGu aemufacs;ovJ qdw k Jh w,loef? rsufuef;rsdK;cspfpdwrf sdK;awG? pdwBf uD;0ifrIrsdK;awG
tpktzGYt
J vdkuf pdwBf uD;0ifrIawG &Sdwwfovdk bmoma&;qdik f&m 0wf&kHudk NcHKvTrf;xm;w,f? bmoma&;pmayawG
avhvmoif,x l m;w,f? trsm;jynfolukd w&m;a[mw,f qdw
k maMumifh omrmefvx l uf
wqifhydkjrifhjrwfw,fvdkY rdrdu,
kd fudk yk*¾vydkif;qdkif&m b0ifukid frI? pdwBf uD;0ifrIawGvnf; jzpfay:wwfygw,f/
avmu"gwfodyÜHynm t,ltqawGeJY tvSrf;a0;wm? pdwfynmqdik f&m oabmw&m;awGeJY &if;ESD;rI r&Sdwm pwJh
tajctaeawGuvnf; &Sd&if;pGJ taetxm;udk ydkNyD; qdk;0g;apr,f xifygw,f/
aemufwcsufu bmoemhabmifxu J dk 0ifa&mufvko
d lawG? ,m,DoabmeJY 'kvb ’ cH,o
l lawGudk pnf;urf;ydkif;
uefYowfxm;wm avsmh&JvGef;w,f ,lqrdygw,f/ bmoma&;? omoema&;[m taysmfwrf;oabm
,m,D0ifa&mufvkYd &wJh ae&mvdkY cH,laeMuwmvnf; aumif;wJh tjzpfawmh r[kwfEdkif&mbl;/
a<u;NrDuif;&Sif;&JUvm;? tema&m*guif;&Sif;&JUvm; pojzifh xk;H wrf;pOfvmt& ar;&dk;ar;pOf ar;jref;wJh
vkyfxk;H vkyfenf; r&Sdr[kwf? &SdrSm trSefjzpfayr,fh 'gawGudk cifrif&if;ESD;pGJ tajcjyKNyD; t&ufjzwfcsifvdkY
ouFef;pnf;wm? tdrfaxmifa&; rajyvnfvdkY ouFef;pnf;wm pojzifh tvm;wl taMumif;jycsufawGeJY
0ifcsifovdk 0if? xGufcsifovdk xGufaewJh Ak'¨bmomtzGJYtpnf;[m a&&SnfrSm qd;k usdK;awG &ifqkid fvm&rSm
rvGbJ l;vdYk a[mudef;xkwfcsifygw,f/
26

tqdk;0g;qHk;uawmh [d;k yxrqHk;tcef;rSm ajymoGm;cJhovdk vlt Y zGJYtpnf;twGif; bmoma&;taqmufttkHaMumifh


wqifhjrifhMoZm&&Sdxm;wJh bkef;awmfBuD;awG? w&m;a[mq&mawG? AvDq&mawG[m olwdkY&JU MoZmudk
ravsmfruef toH;k csNyD; tkyfcsKyfa&;? EdkifiHa&;? Oya'jyKa&;? w&m;pD&ifa&;awGrSm
0ifa&mufjc,fvS,fvkjd cif;oabmrsdK;&SdaeMuwmygyJ/ b,fEdkifiH? b,fbmoma&;udkyJ Munfv h udk fMunfhvku d f
tawmfrowfEdkifwJh avmbawGeJY rdrdwkYd bmomw&m;&JU tqH;k treJYawmf nDnGwfatmif raexdkifEdkifawmhyJ
rsufpdqHyifarG;pl;p&mjzpfvmwm[m vlawGudk bmoma&;eJY a0;&mqD wGef;ydkYaeovdk &Sdaeygawmhw,f/
jynfoltrsm;uvnf; bmomw&m;u &&Sdr,fh at;csrf;rIudk wjcm;enf;vrf;awGeJY &SmazGvmMuwJt h cg olwdkY&JU
ta&;ygrI[mvnf; wjznf;jznf; aemufusefaecJhygawmhw,f/ bmomw&m;wck a&&Snw f nfwhzH dkY acGs;ESJpmeJY
usm;uefay;xm;&wJh jynfot l rsm;[m bmoma&;tzGYt J pnf;awGudk onf;cHvkpd dwf enf;yg;vmwm
ab;bDvn S Mfh unf&h if owdxm;rdr,f xifygw,f/ 'DMum;xJrSm r,kHEdkifp&m wd;k wufvmwJh
avmu"gwfodyÜHynm&JU taumuft,lawG[m vlt Y zGJYtpnf;twGif;u bmomw&m;aemufcH tawG;tac:awG?
aysmhajymif;nSd,lEdkifpGrf; r&SdwJh a&S;&dk;pGJ t,ltqawG? acwfrrDawmhyJ t,loD;rIawG? usdK;aMumif;rqDavsmfwhJ
t&dk;pGJrIawGudk tBuD;tus,f pdefac:aeygawmhw,f/ 'gawGudk tcsdefrD ta&;w,l rjyifqif&ifawmh
bmoma&;tzGYt J pnf;awG&JU &yfwnfrI[m aemifra0;awmhwJh tem*gwfrSm pdk;&drfp&mjzpfvmr,f xifygw,f/
27

txuft&yfü
aumif;uifbkH r&Sd
atmuft&yfüvnf; i&J r&Sd
jrifawGY&onfrSm aumif;uifom
awG;jrifMunfyh g
vuf&Sdb0 ypöuw © Gif
rkcs&Sifoef wlae&efygh ...
wdik f;EdkifiH&,f e,fy,f r&Sd
ao&efaomfjim; owf&efjim;vnf;
a<u;aMumf&efwu G f bmomew¬d
rcJ,Of;yg awG;jrifygaomf
okcNidrf;at; odrnfygh ...
tuGsefYudkum; pdwu
f l;,Oform;
qdyk ifqkjd im; txD;usefum; r[kwfav
oifvnf; waeY 'd|awGYí
tuGsef&Sd&m ta&mufvmum
odjrifyl;aygif; tm;jznfah vmif;vQif
þavmuonf wpdww f 0rf;wnf; jzpfrnfygh ...
ydkifqkdifjcif;vnf; ew¬[ d kyif
rSw, f lEdkif&ef qifjcifjyefavmh
qmavmifjcif;ESihf avmbuif;vsuf
nD&if;udkyrm þurÇmudk
a0umrQ&if; &Sifoef&efygh ...
*Gsef vifEGef
28

oHo&m? aumif;uifbHek JY i&J t,ltq


jrefrmjynfu Ak'¨bmom0if trsm;pkeJY ta&SUwdik f; [dE´LjA[®P t,ltqwrsdK;uawmh oHo&m jzpfygw,f/
]]b0oHo&m &Snv f sm;axGjym;? raerem; woGm;wnf; oGm;Muwm}} vdYak wmif usaemfwkdY rMumcPqdo k vdk
nnf;jzpfMuwJx h d pGJvrf;aeMuygw,f/ trsm;pk rSwf,lxm;wmuawmh? trsm;pk rSw, f lxm;wmuvdYk
pum;cH&wmu 'Dt,ltq[m Ak'¨t,l r[kwf? [dE´Lt,ljzpfw,fqdkNyD; t"dyÜm,fzGifhqdkrIqkid f&mawGudk
jiif;csufxkwfvmrSm BudKwifjrifa,mifvkYdyg/ aovGefwJhtcg 0dnmOfvkd emrf"gwfu aovGefwhJ &kyfcE¨muae
xGufcGmoGm;NyD; ud, k f0efaqmifom;onftar&JU 0rf;xJrSm jyef0ifpm;w,f? jyKcJhzl;wJh ukodkvf? tukodkvftvdkuf
aumif;uifbkH? vlYbH?k i&J? Nydwmå ? wd&pämef pwJh bkb H 0awGrSmvnf; jyef0ifpm;Edkifw,fvdkY a,bk,s
rSw, f lxm;MuwJ[ h mrsdK;udk qdv
k ydk gw,f/ urÇmajrBuD;udk vlb
Y v
kH Ydk qdMk uvGef;vdkY wckavmuf ajym&OD;r,f/
wu,fawmh urÇmajrrSm rD;awmifawG? ajrivsifawG? qlemrDvdIif;vkH;BuD;awG? oHvdkuf0if&kd;ajymif;vJrIawG
ajrmufrsm;pGm&SdNyD;awmh ae&mtrsm;pkrSm vl tygt0if owå0g trsm;pk aexdik fvkYd rjzpfEdkifwJh
ae&mawGtjynf&h Sdaeygw,f/ 'ghaMumifh urÇmajr qdw k m[m vlawG? owå0gawG aexdik fzdkY b,fvkd ewfjA[®mawG?
bk&m;ocifawGurS zefqif;xm;wJh ae&m r[kwfrSef; awG;qMunfhvdkY &Edkifr,f xifygw,f/
ta&SUwdik f;wifru taemufwidk f;u uwfovpf tygt0if c&pf,mefawGrSmvnf; tvm;wl tawG;tjrifrsdK;
&SdMu[ef wlygw,f/ usaemfwYdk i,fi,fu Munfh&IcJhzl;wJh emrnfausmf&kyf&Sifrif;orD; 'rfrDrdk; yg0ifwhJ Ghost
Zmwfum;udk rSwrf dMur,fq&dk if tckajymwmudk em;vnfr,f xifygw,f/ trsm;pk a,bk,s
rSw, f lxm;Muwmuawmh owå0gawG aovGefwht J cg vltjzpf? owå0gwrsdK;rsdK;tjzpf jyef0ifpm;w,f qdw k Jh
t,ltqudk qufajymMu&atmifyg/ vlwa,muf[m ol jyKcJhzl;wJh tukodkvfuH qdw k maMumifh
wd&pämefwaumifaumif&JU trd0rf;xJrSm jyef0ifpm;NyD qdMk uygpdkY/ odYw
k nf;r[kwf ukodkvfaumif;rIaMumifh
vltjzpf jyef0ifpm;NyD qdMk uygpdkY/ tJ'Dvkd jyef0ifpm;zdkY aovGefwhJ ud, k fcE¨muae xGufcGmvmwJh
0dnmOf&Sd&awmhr,fqdk&if usdK;aMumif;qufpyfr,f xifygw,f/
aumif;ygNyD/ 'gqdk&if 'DurÇmay:rSm (NyD;cJhwJh twdwfwkef;u owå0gawGudk tomxm;vdkY) tckvuf&SdtcsdefrSm
rsdK;pdwfaygif; b,fESpfrsdK;? owå0gaygif; b,fESpfaumifrsm; &Sdvdrfhr,f xifygovJ/ urÇmhouf&Sdpm&if;aygif;csKyf
Atlas of Biodiversity rSmawmh urÇmay:rSm ouf&SdrsdK;pdwaf ygif; 8.7 oef; &Sdw,fvdkY qdy k gw,f/ tJ'Dxu J rS
vlOD;a&[m oef; 7 axmif? qifaumifa& 5 odef;? a0vig; 3 oef;? Muufaumifa& 18.6 bDvsH? od;k aumifa&
1.1 bDvsH? ykpGefaumifa& 500 x&DvsH? wcsdKUaom rsdK;pdwaf wG[m taumifa&eJY a&wGufvkYd r&EdkifwmrvdkY
bdik ftdktav;csdef qdw
k meJY wdkif;wm&ygw,f/ jc bdik ftdkwef 445 oef;? a&aeig; bdik ftdkwef oef; 800 uae
oef; 2000 0ef;usif? yk&Gufqdwf oef;axmifaygif; waomif; (bdkiftdkwef oef; 3000)? bufw;D &D;,m; 4
uGmx&DvsH uGmx&DvsH (bdkiftdkwef oef;wodef;) &Sdw,fvdkY qdyk gw,f/ 'gawmif ouf&Sdpm&if;aygif;csKyfrSm
ryg0ifao;wmawG trsm;BuD; usefygao;w,f/8
bufw;D &D;,m;awGudk ouf&Sd&,fvdkY pm&if;rowfrSwb f l;vdYyk J xm;vdkuyf gOD;/ cke azmfjyoGm;cJhwJh ouf&Sdpm&if;eJY
taumifa&wifudk enf;enf;aemaem rsdK;pdwfaygif;eJY ta&twGufaygif;rSm r[kwfwmyJ/ 'Dowå0gawG olwdkYb0
oufwrf;wavQmuf jyKrlaqmif&GufcJhwJh aumif;rI? raumif;rIawGukd tcsdefeJYtrQ apmifhMunfhppfaq;NyD; qkay;
'Pfay;tjzpfeJY aumif;uifbakH wG? i&JjynfawGudk ydkYaqmifapr,f? wd&pämeftjzpf jyefvnf 0ifpm;apr,f qdw k m

8
European Commission., & Global Soil Biodiversity Initiative,. (2016). Global soil biodiversity atlas.
29

tawmhfudk pOf;pm;p&m aumif;ygw,f/ awmfawmfwefwef pm&if;tif; uGsrf;usifolavmufeJYawmif


tvkyfjzpfEdkifr,f rxifygbl;/
'DaeYacwftcgrSmqdk&if urÇmOD;tp vlom;awG&JU ,Ofyg;atmif arG;jrLrIuae qifhuJwdk;wufajymif;vJvmwJh
arG;jrLa&;owå0gawG[m ,aeYacwfvo l m;awG&JUb0wpdwfwydkif;awmif jzpfaeMuNyDvYdk qdEk dkifr,f xifygw,f/
ordkif;wavQmuf v,f,mpdkufysdK;a&;rSm toH;k jyKcJhwJh cdkif;EGm;awG[mqdk&if v,f,mpdkufysdK;a&;eJY
ukefxw k fvkyfief;t"duaqmif&GuMf uwJh wdik f;jynfawGeJY awmifov l ,form;awGtzdkY tzdk;rsm;pGm
xduk fwefvyS gw,f/ aexdkifp&m trdk;tumeJY 0rf;0atmif auGs;arG;&kHyJ vkyfay;NyD; olwYw dk oufvHk; vkyftm;? EdkY?
tom;awGudk vlt Y zGJYtpnf;twGuf rsdK;&dk;pOfquf ay;qyfomG ;wm[m 'Dowå0gawG&JU arwåmw&m;
BuD;rm;rIaMumifhyJvm;? 'grSr[kwf vlom;awG&JU vlrqefwJh arG;jrLa&; tavhtxawGyJaMumifhvm; qdw k mawmh
tcktcgrSm vltrsm; *&kjyKajymqdkvmMuygNyD/ tJ'Dowå0gawGa&m aovGefwt Jh cg aumif;uifbHu k dk
0ifcGifh&Muygvm;/
rsufpdtjriftm&kHcsdKUwJoh lawGudk ulnDvrf;jyay;wJh vrf;jyacG;av;awG? a&SUwef;ppfrsufESmjyifrSm
rdkif;AHk;&SmazGa&;twGuf txl;avhusifhxm;ay;wJh ppfacG;av;awG? NrdKUjy&JwyfzGJUawGrSm vlqdk;olcdk;awG
ESdrfeif;aea&;twGuf ta&;ygwJh auEdkif;ac: &JwyfzGJUacG;av;awG[m olwdkYb0wavQmufvk;H rSm
vlt Y usdK;jyKvkyfief;awG aqmif&Guo f Gm;&if taumif;qHk;aexdik ftouf&SifomG ;cJhMuwm/ olwdkYav;awGa&m
aovGefwht J cg aumif;uifbakH wGudk a&mufygovm;qdkwJh ar;cGef;[m bmoma&;q&mawGudk tawmfav;
acgif;ajcmufapr,f xifygw,f/
tJ'Dvkd r[kwfyJ aumif;uifbHw k kY?d i&JwdkY qdw k m vlom;awGtwGufyJ oD;oefYxm;&SdwmrsdK;vm;/
vlom;qd&k ifvnf; b,fvlom;udk qdv k wdk mvJvdkY tawmfar;jref;,l&r,f xifygw,f/ bmjzpfvkYv d Jqkdawmh
tckvuf&Sdacwf vlom;? odyÜHttac: [krd dkaqyD,ef qdw k m ray:aygufcif [drk dktD&ufwyfpf qdw k Jh
rwfwyf&yfvo l m;eJY [drk dk[m;bJvpf qdw k Jh ud&d,mawG jyKvkyfok;H pGJEdkifaom vlom;awGvnf; vGefcJhwJh ESpfaygif;
oef;*Pef;wkef;u aexdkif&SifoefcJhMuvdkYygyJ/ olwdkYwifru olwdkYt&if bd;k ab;awGjzpfwJh Mopx&mvdk
ypfopfuyfpf? eD,ef'go,fwYv dk kd vlom;rsdK;EG,af wGa&m ckeajymwJh aumif;uifbkHawGqD 0ifcGifh&&SMd uygovm;/
'grSr[kwfvnf; aumif;uifbHak wG? i&JawGqdkwm vlom;awGu bmomw&m;awG zefw;D NyD;rS
ay:aygufvmcJhwmrsm; jzpfaervm;/ ocifa,&I? rdk[mruf? Ak'®wdkY ay:xGef;NyD;rS? qdkvw dk mu vGefcJhwhJ ESpfaygif;
5000 0ef;usifaemufydkif;rS vljzpfvmolawGyJ 'Dvkd aumif;uifbHak wG? i&JawGeJY oufqdkifwmvm;/ olwdkYt&if
vltjzpf &SifoefcJhMuwJh rdk;ZufwdkY? atA&m[rfwkY?d t,fvidk fZmwdkYa&m aumif;uifbHkudk 0ifcGifhr&bl;wJhvm;/
aemufNyD; aumif;uifbHu k kd 0ifcGifh&ygNyDwJh/ vlawG pdwu f l;xJ awG;xifxm;ovdkrsdK; aovGefwht J cg
jrifawGY&w,fyJ xm;yg/ aovGefwhJ ykHpHtwdkif; 0ifcGifh&wmrsm;vm;/ tckpmzwfaeol[m aumif;uifbkH
t0if0udk a&muf&SdaeNyDqkd&if cifAsm;[m b,fcifAsm;rsm; jzpfrSmygvdrfh/ avmb? a'goawGeJY ylavmifNyD;
vlrI'kua© ygif;pkHaMumifh pdwfxdcdkufcHpm;ae&wJh vlvwfydkif;t&G,fvm;? 'grSr[kwf t,fvfZdkif;rm; qdkwhJ
twdwaf rh? oli,fjyefa0'emawG cHpm;ae&NyD; bmrS rrSwfrdawmhwhJ cifAsm; jzpfaerSmvm;/ ar;jref;p&mawG
wykHwyif&Sdaeygw,f/ 'Dt,ltqawG[m vlt Y zGJYtpnf;&,fvdkY pwif jzpfay:vmwJt h csdefavmufwek f;u
vlawGtay: vTrf;rdk;csKyfukdif&vG,fual tmif? rufvH;k ay; ykHoGif;NyD; tvd&k Sd&m apcdkif;Edkifatmif tarQmftajcmufeJY
BudK;udkifjc,fv,S fvdkjcif; oabmw&m;uvGJNyD; tjcm;rjzpfEdkifygbl;/
30

BudK;udkijf c,fv, S fw,f qdkawmh b,foal wGursm; BudK;udkifjc,fv, S fwmvJvkYd ar;p&m &Sdvmygw,f/
um;vfrufpf&JUtqdt k &awmh vlt Y zGJYtpnf;awG&,fvdkY pwifjzpfwnfvmcsdefuwnf;u urÇmay:u o,HZmw?
ajr,m? ukefxw k fvkyfrI &if;jrpfawG cGJa0&mrSm tcsdK;rnDrQrIawG ay:aygufcJhNyD; Opömypönf;vuf&Sdvw l ef;pm;eJY
Opömypön;f vufrJhvw l ef;pm;&,fvdkY jzpfwnfcJhw,fvkYd qdyk gw,f/ vlwef;pm;ESpf&yfpvH;k [m rdrdwdkY
tckvuf&Sdxuf ydkifqkid frIawG ydkrdk&&SdEdkifzdkY tm;xkwfMu&if; y#dyu©awG[m rvTrJ a&SmifomyJ vlo Y rdkif;wavQmuf
&ifqkid fBuHKawGYcJh&wJh jyóemawGjzpfw,fvkYd um;vfrufpfu qdkygw,f/ ukefxw k fvkyfrIpGrf;tm;udk
ydkifqkdifxm;jcif; r&SdwJh Opömypönf;rJhvlwef;pm;awG[m rdrdwkYd touf&Sif&yfwnfcGifhtwGuf &kef;uef&if;
Opömypön;f &Sdvlwef;pm;awGqDu ukefxw k fvkyfrIpGrf;tm;udk wpdww f ykdif; ydkifqkid fcGifh&zdkY tm;xkwfMuygw,f/
Opömypön;f &Sdvlwef;pm;awG[mvnf; 'Dvkt d m;xkwfrIawGudk wefjyefta&;,laqmif&Gu&f if; rdrdwdkY&JU ydkifqkid frIawG?
Opöm<uG,f0rIawGukd ydkrdkwdk;yGm;apzdkY &kef;uefMuygw,f/
tJ'Dvkd tajctaersdK;rSm vuf&Sdb0twGuf b,fvkyd J qif;&J'ku©rsdK;pkH &ifqkdifBuHKawGae&ygap? yifyef;BuD;pGm
&kef;uefae&ygap? rcdk;r0Suf? rvkr,uf? rowfrjzwfyJ oDvaqmufwnfEdkifr,f (0g) Opömypön;f vuf&SdeJY
Opömypön;f vufrJhvw l ef;pm;ESpf&yftMum; ydkaeNrJ Mum;aeNrJ status quo taetxm;udk xdef;odrf;ay;xm;r,f
qd&k if aovGefjcif;&JUtjcm;rJhrSm aumif;uifbHv k dkae&mrsdK;rSm tusdK;cHpm;&r,f? csD;ajrSmufcH&r,f qdw
k Jh
t,ltq[m tkyfcsKyfoal wGeJY Opöm&if;jrpf vuf0,fydkifqidk fxm;olawGtwGuf vkNH cHKrItwdkif;twm wpkHw&m
ay;pGrf;EdkifcJhw,f xifygw,f/ 'gaMumifh tarQmftajcmufeJY a&SUb0aemufb0? aumif;uifbHki&J t,ltq[m
urÇmt&yf&yfu EdkifiHrsdK;pkHrSm ordkif;tqufquf tvkyfjzpfcJh? tvkyfjzpfq?J tvkyfjzpfaevdrfhr,f vdYkawmh
cefYrSef;&ygw,f/ vuf&Sdb0 tajctaerSefudk cParhxm;NyD; a&SUb0? aemufb0? aumif;uifbHik &J
tarQmftajcmuf t,ltqawG[m rufvkH;ay;qGJaqmifrItay: om,m,pfrl;apwJh bdef;eJYtvm;oP²mef
wlw,fvdkY tEky#davmrq&mrsm;u qdck JhMu[ef wlygw,f/
'gwifru Opömypön;f vufrJhvlwef;pm;awGtwGufvnf; rdrdwkYd BudK;pm;tm;xkwfrIawG rSeforQ t&mrxif
jzpfvmwJt h cgwdkif; twdwfb0u ukodkvfaumif;rI enf;yg;cJhvdkY? 'grSr[kwf bk&m;ocif tvdak wmfr&Sdao;vdkY
qdNk yD; tjypfykHcsEdkifr,fh t,ltqjzpfaewm? Scapegoat jzpfaewmaMumifh vuf&Sdtajctae&JU o,HZmw?
ajr,m? &if;jrpfawG cGJa0wm rnDrQrI? EdkifiHa&;pepf rrQwrIawGtay: *&krjyKrdyJ tm&kHajymif;?
tpm;xd;k vG,fjzpfaewmrvdkY tkyfcsKyfov l lwef;pm;eJY Opömypönf;vuf&Sd vlwef;pm;awGtwGuf bmoma&;[m
toHk;0ifw,fvdkY qdck JhMu[ef wlygw,f/ jyifopfjynfu eydkvD,efuawmh ]]bmoma&; qdw k m
omrmefqif;&Jom; vlwef;pm;awGudk EIwq f dwfaeapwJh taumif;qHk;aom t,ltq? vlqif;&JawGu
vlcsrf;omawGudk rowfjzwfatmif wm;qD;ay;xm;wJh t&m}} vdkY qdck Jhygw,f/
qif;&JwhJ ypön;f OpömvufrJhvlwef;pm;yJjzpfjzpf? csrf;omwJh Opömypön;f vuf&Sdvlwef;pm;yJjzpfjzpf olwdkYrSm
wlnDwmuawmh okccsrf;omudk cHpm;vdNk yD; 'ku©qif;&Jukd a&SmifvJv T kdjcif;yJ jzpfr,f xifygw,f/
&kyf0w¬Kcsrf;ompnf;pdrfawG? umr*kPftm&kHawGeJY okccsrf;omawGudk wpdkufrwfrwf wG,fjidjcif;? 'kuq © if;&JawG?
ylavmifjcif;? tvdrk jynfjh cif;eJY armyef;rIawGudk a&SmifvJTvjdk cif; qdkwhJ vlo Y abmobm0udk xif[yfwhJ [D'dkepfZif
Hedonism t,ltqt&vnf; tckvkd vTrf;rdk;csKyfui dk fzdkY BudK;yrf;&mrSm xda&mufapw,fvdkY qdkEdkifr,f
xifygw,f/ tJ'gaMumifhrvdYyk J tvdrk jynfw h m? ylavmifwm? yifyef;wm? 0rf;enf;ylaqG;wmawGeJY
auseyfyDwjd zpfwm? at;csrf;om,mwm? tvdjk ynf0h wmawGudk Symbolism ac:wJh oauFwo&kyfazmfjcif;eJY
wGpJ yfvku
d w
f tJh cgrSm rD;awmufawG? acGs;oHw&J&J? aoG;csif;csif;eD&JrIawG? emusifcHcuf? atmf[pfnnf;wGm;rIawG
31

pwmawGeJY wGzJ ufvdkufNyD; i&J qdw k Jh bkAH drmef? wdrfvmT jyifrSm ayghyg;vGwv
f yfjcif; twdeJY &eHYcsdKarT;NyD;
t&omxl;uJwJh pm;aumif;aomufzG,af wG? om,memaysmfzG,f *DwoHpOfeJY at;csrf;jcif;okcawGudk azmfneT f;wJh
aumif;uifbkH qdkwJh edrdwyf kHjyt,ltqawG[m vlrsdK;wdkif;? bmomw&m;wdik f;rSm ay:xGufvmcJh[ef wlygw,f/9
aovGefomG ;NyD;wJhtcg usaemfwY&dk JU cHpm;csuf? tawG;tjrifawGeJY usaemfwYdk&JU wpkHw&maom tpdwt f ydkif;[m
qufvufwnf&Sdaevdrfhr,f? qufvuf&Sifoefaevdrfhr,f/ usaemfwYdk[mvnf; wenf;wzkH jyefvnf
&SifoefvmvdrfhOD;r,fvdkY vlawmfawmfrsm;rsm;u ,krH Swcf sifMuygvdrfhr,f/ txl;ojzifh usaemfwYdk
cspfcifjrwfEdk;&olawG aovGefomG ;wJt h cg olwdkYeJY jyefvnfqkHawG&Y zdkY tvGefrSukd awmifhwrdMurSm trSefygyJ/
'gayr,hf wu,fawmh 'g[m pdwu f l;,OfoufoufygyJ/ usaemfwdkY OD;aESmufxu J rSwOf mPfawGuaewqifh
twdwu f dk jyefvnfawG;awmrdNyD; aovGefoGm;olawGtaMumif; tdyfrufrufwmrsdK;awmh jzpfcsifjzpfEdkifrSmyg/
olwdkYudk aumif;uifbHv k kd ae&mrsdK;aomfvnf;aumif;? vljyef0ifpm;NyD; 'DurÇmavmurSmaomfvnf;aumif;
jyefvnfqHkawG&Y zdkY qdw
k muawmh b,fvkrd S rjzpfEdkifbl;vkdYyJ qd&k r,f xifygw,f/ vl0ifpm; qdw k mvnf;
aovGefNyD; tjcm;rJhwdkY? oHo&mwdkYudk ,kMH unfxm;olawG trsm;pk vufcHxm;MuwJh t,ltqeJY wlygw,f/
'gayr,fh b,facwf? b,ftcgu b,fol b,f0g 0ifpm;wmygvdkY qdMk uol tm;vH;k vdkvdk[m rdom;pk0ifawG?
rdwaf qGtaygif;toif;awGtaMumif;udk awmfawmfrsm;rsm; jyefajymEdkifMuw,f qdkayr,fh tJ'Dacwftcgu
vlt Y zGJYtpnf;&JU tcuftcJawG? tMuyftwnf;awG? 0wfpm;qif,ifrIawG? aiGaMu;pepfawG? pD;yGm;a&;pepfawG?
EdkifiHa&;jyóemawGeJY obm0ab;'ku©awGtaMumif;udkawmh tao;pdwjf yefrajymEdkifMuygbl;/
usaemfhtxifawmh olwdkY[m wjcm;wpkHwa,mufu ajymcJhzl;wmawGudk Mum;a,mifNyD; rdrdudk,f rdrdvdkY
rxifrSwfyJ wjcm;ol wpkHwa,mufjzpfaew,fvkdY xifrSwaf ewJh rSwfOmPfrSm;a&m*grsdK;vdkYyJ ,lqrdygw,f/
'grSr[kwf tJ'Dvkd ajymqdkwmuae xifay:ausmfMum;rIaomfvnf;aumif;? rsufESmomay;?
OD;pm;ay;cH&rIukad omfvnf;aumif; &&SdwmrvdkY 'DtjyKtrlukd tm;ay;wJh twnfjyKrIay:aygufvmwdik f;
qufvufjyKrlzdkY wGef;tm;&&Sdovdk jzpfwmaMumifh vdrfvnfvkjd cif;r&Sdonfw h idk fatmif tvm;wl
jyKrlaerdMuwmrsdK;vnf; jzpfwwfygw,f/ Oyrm usefppfom;rif;BuD; 0ifpm;wmygvdYk ajym&if [kwfaomf&Sd?
r[kwfaomf&Sd vltrsm;&JU *&kjyKrIudk &&SdwwfMuygw,f/ 'DaeYvkd acwfumvrsdK;rSm b,fvkv d yk fief;udkifief;yJ
aqmif&Gufygap? xifay:ausmfMum;wm? vlodrsm;wm[m wyef;omrSm trSefygyJ/ tJ'gaMumifh r&nf&G,fyJ
&&Sdvmvm? &nf&G,cf suf&Sd&SdyJ vkyf,x l m;xm; 'Dvkt d jzpfudk qk;H &IH;cHzdkY rvG,frSm aocsmygw,f/ aemufwcku
tusdK;tjrwf wpkHw&m ryg0ifb;l qdk&ifawmif rsufESmomay;? OD;pm;ay;cH&rIrsdK;twGuf tvm;wl vkyf&yfrsdK;
jzpfwwfygao;w,f/ Oyrm bd;k bGm;wOD;OD; aoqHk;oGm;cJhtcgrsdK;rSmaygh/ txl;ojzifh rdrd&JU rdcif? zcif
qk;H yg;oGm;cJhtcgrsdK;rSm olwdkYudk vGrf;qGww f Jh pdwu f bmrqdk tvG,fwul ,kMH unfvufcHzdkY
tqifoifhjzpfoGm;ap[ef wlygw,f/ tJ'DtcgrsdK;rSm rdboabmruswJh tdrfaxmifbufukd a&G;cs,fxm;vdYk
qufqaH &; odyfrajyvnfwhJ om;orD;uae arG;zGm;vmwJh uav;i,f[m wdu k fwdkufqdkifqkid f ykHyef;oGifjyift&?
pum;ajym[efqk[ d eft& qk;H yg;oGm;wJh rdbeJY vmqifwal ewJhtcg om;rufjzpfo?l acGs;rjzpfou l dk
tjrifrMunf&ifawmif tJ'Duav;i,fudk tcspfydkrdwmrsdK; rdom;pkawmfawmfrsm;rsm;rSm awGY&avh&Sdygw,f/
wu,fawmh vl0ifpm; qdw k mxuf rdbeJY om;orD; qifwjl cif;rsdK;ygyJ/ tazeJYom; &kyfcsif;qifwo l vdkrsdK;?
om;eJYajr; &kyfcsif;qifwo
l vdrk sdK;yg/ tJ'gudk Mum;cHom;jzpfou
l dk z,fxw
k fNyD; tzdk;eJYajr; &kyfcsif;qifovdk

9
Jordan, J. (2016). Religion and inequality: The lasting impact of religious traditions and institutions on welfare state developement. European
Political Science Review, 8(1), 25-48.
32

jzpfaewJt h csufukyd J aumuf,lpGJvdkufwJhtcg tvm;wl taumuft,lawG jzpfoGm;wwfygw,f/ bmvdYk tJ'Dvkd


&kyfcsif;qif&wmvJ qdw k muvnf; tifrwef &dk;&Sif;vSygw,f/ tzdk;eJYtzGm;&JU rsdK;&dk;ADZ ESpfckaygif;NyD;rSm
om;orD;&,fvdkY jzpfvmwmyg/ 'Dawmh olwdkY&JUrsdK;&dk;ADZ 50 &mcdkifEIef;pD yg0ifygw,f/ ajr;jzpfo[ l mvnf;
rdrdwkYdig;q,feJY wjcm;ig;q,f aygif;pyfxm;wmrvdYk tzdk;tzGm;&JU rsdK;&dk;ADZ 25 &mcdkifEIef; yg0if&mrSm tenf;eJY
trsm; qifww l m&SdrSm rvGJ jzpfygw,f/ 'gudk rdrdcspfcifjrwfEdk;&wJo
h l jyefvnf &SifoefapcsifpdwfaZm t&if;jyKNyD;
vd&k mqGJ awG;jrifvdkuw f tJh cg vl0ifpm; qdkwJh tawG;tac:awG aygrsm;vmavh&Sdygw,f/
usaemfwdkY cspfcif&if;ESD;&olawG? rdom;pk0ifawG &kww f &uf uG,fveG fqH;k yg;oGm;wJhtcgrsdK;rSm usef&pfoal wG[m
tvGefyJ ylaqG;0rf;enf;NyD; aqmufwnf&rJhjzpfavh&Sdwm txl;tqef;awmh r[kwfygbl;/ pGJvrf;pdwaf Mumifh
tdyfrufrufwm? ylaqG;rI t&if;cHeJY vGrf;qGww f mawGaMumifh pGJvrf;wJh ykH&dyfawGudkvnf; tjriftm&kHrSm
xif[yfvmapwwfygw,f/ armfawmfum;opf 0,fpD;&w,fvdkY awG;rd&if ESmacgif;xJrSm armfawmfum;opfqDu
teHYrsdK; tvdv k dk &&SdwwfovdkrsdK;ygyJ/ tJ'DpGJvrf;pdwfaMumifhyJ rdrd cspfjrwfEdk;olawG&JU ykH&dyaf wGudkvnf;
pdwt f m&kHrSm ay:aygufvmovdv k ?dk olwdkY&JU pum;oHuydk J Mum;rdovdkvdk xif&wwfwmvnf; txl;tqef;awmh
r[kwfygbl;/ tJ'DtcsdeftrsdK;rSm ylaqG;usef&pfoal wG[m olwdkY&JU &ifxu J y&da'0aomurD;udk oufomapzdkY
Comfort Mechanism qdkwmudkvnf; On xm;NyD;jzpfygvdrfhr,f/ olwkYad jymqdkavh&SdwJh pum;awGukd rSwr f dorQ
jyefajym&&if olwdkYcspfcifjrwfEdk;&olawG[m emusifjcif; a0'em rcHpm;&awmhwJh ae&mbkHb0 wckckukd
a&muf&SdomG ;NyDjzpfwmaMumifh tckvkd aoqHk;oGm;wm[m taumif;bufudk OD;wnfaMumif;? qH;k yg;oGm;ol[m
tifrwef Muifemoem;wwfol? vlBuD;olrudk &dkaool? bmomw&m; udik f;&dIif;ol? trsm;tusdK;aqmif&Guo f l
jzpfwmaMumifh (tenf;tusOf;yJ jzpfapOD;? tJ'Dae&mrSm tawmf csJUum;NyD; csD;rGrf;pum;ajymMuwm cifAs) ol[m
aumif;&mrGef&m bkb H 0udk? aumif;uifbkHuk?d ewfjynfudk a&muf&SdoGm;rSm aocsmaMumif;awG qdw k mrsdK;aygh/
rdom;pk0if wOD;OD;udkvnf; oljzpfapcsifwmawG tdyfrufay;aMumif;? tJ'Dtdyrf ufxJrSm oludk b,fvkd
0wfaumif;pm;vSeJY jrifawGY&aMumif;? 'g[m aumif;&mrGef&m bkHb0udk a&muf&SdoGm;NyDqkwd Jh
taxmuftxm;jzpfaMumif; qdw k mukd b,fvdkrS axmufcHvkYv d nf; r&? jiif;qdkvYv dk nf; r&wJh tdyfruf
qdw
k muae udk,fhbmomudk,f twnfjyKvdkuMf uwmrsdK;vnf; awGjY rif&avh&Sdygw,f/ wu,fawmh 'Dvdk
t,ltqawG[m i,fpOfwkef;u tvm;wl tjzpftysufrsdK;awGuae Mum;zl;em;0&SdwJh wqifhcHpum;awGudk
rSwrf dovdk jyefazmufonfcswmyJjzpfNyD; trSefwu,f BuHKawGw Y m [kwfr[kwfvnf; b,fou l rS vduk fppfaerSm
10
r[kwfvkYd udk,f ajymcsifwm ajymvdkY &aewJh vlrItajctaersdK; jzpfvkYd aeygawmhw,f/
tJ'DtcgrSm 'Dpum;awGudk em;axmifae&olawGuvnf; olajymwJh Zmwfvrf;udk wae&m&mrSm Mum;odNyD;
jzpfaeapOD;? b,fvkyd J ,kwråd &Sd jzpfaeapOD;? b,fvkyd J a&SUaemufrnD uarmufurEdkifaeapOD;? oufao
taxmuftxm; b,fvkyd J rcdkifrmapOD;? oluvGv J Ydk wjcm;b,forl S rjrif& rMum;&wmrsdK;ygvdkY qdak pOD; cifAsm;
ajymwm r[kwfEdkifygbl;Asm? &l;rsm;aeovm;? 'grSr[kwf xifa,mifxifrSm;awG jrifaerdwm jzpfrSmygvdkY
ajymxGuf&ufrSm r[kwfygbl;/ wu,fawmh 'g[mvnf; obm0usygw,f/ ud, k fcsif;pmpdwf&Sdolwkdif; tJ'Dvkd
aerSmygyJ/ aotHhrl;rl; a0'emcHpm;ae&oludk tajctaerSef zGifhajymzdkY awmfawmfhvl rvkyf&ufwmrsdK;yg/ tpktzGJYeJY
aexdik fNyD; wOD;udk wOD; pdwfydkif;qdkif&m? &kyfydkif;qdkif&m tm;ay;ulnDMuwJh EdkYwku
d fowå0gawG&JU ADZtarGudk
qufcHcJhwJh vlom;awG&JU ylaqG;0rf;enf;jcif;qkdif&m usifh0wfwrsdK;vnf; jzpfaumif;jzpfEdkifygw,f/

10
Palgi, P. and Abramovitch, H. (1984). Death: A Cross-Cultural Perspective, Annual Review of Anthropology, 13, 385-417.
33

tJ'Daemuf em;axmifoal wG[m rdom;pk0ifawG qH;k yg;oGm;vdkY ylaqG;ae&olawG&JU &ifwiG f;pum;awGudk b,fvdk
rSefuefygaMumif;? olwdkY ud, k fwdkifvnf; ,cif b,ftcsdefwkef;u? b,fob l ,f0g qkk;H yg;oGm;awmh b,fodkY
b,fykH tvm;wl BuHKawGY&zl;ygaMumif;awG (rkom;jzLvdYk ac:&rvm;yJ) axmufcHajymqdkNyD; ckeajymoGm;wmawGudk
twnfjyKay;vdkuMf uygw,f/ tJ'Duaewqifh 'Dvkd tavhtx[m vlYtzGJYtpnf; trsdK;rsdK;twGif;rSm
wjznf;jznf; tjrpfwnf&if; a'otvdkuf? ,Ofaus;rItvdku?f bmomw&m;tvdkuf? vlrsdK;tvdkuf
tenf;tusOf; uGjJ ym;&kHuvGNJ yD; cyfqifqif wlnDwhJ "avhxkH;pH? tawG;tjrifrsdK;awGtjzpf wnf&SdvmcJhMu[ef
wlygw,f/
aemufxyf xifomjrifom&SdwJh Oyrmwckukd xyfay;&r,fqdk&if Ak'¨bmom0iftrsm;pk vufcH,HMk unfxm;MuwJh
EkrSm ig;&m? &ifhrSm wusdyf qdw k Jh ig;&mhig;q,fedygwfawmfawGeJY ZmwfBuD;q,fbGJUudyk J Oyrmay;&r,f xifyg&JU/
bk&m;tjzpfukd &&SdzdkY yg&rDjznfw h Jh owå0gb0awG qdw k m cPxm;vdkY q,fb0yJ &SdwJh awZokaer tpcsD
ZmwfBuD;q,fbGJUudyk J axmufjy&&if awrdrif;? r[mZeuú? bl&d'gwfe*g;? 0d"l&? a0oEÅ&mrif;awG[m
wOD;wnf;yJvm;? wOD;wnf; r[kwfb;l vm; qdw k m tawmfhudk pdwf0ifpm;zdkYaumif;wJh ar;cGef;ygyJ/ wOD;wnf;
qd&k if awrdrif;uae r[mZeuúrif;om; b,fvkjd zpfvmovJ/ NyD;awmh ok0PÖomr b,fvkjd zpfovJ/ tJ'Dvkd
vlom;b0awGuae e*g;tjzpf b,fvkd a&mufovJ/ b,facwf? b,fumvawGeJY b,fa'oawGrSm
jzpfyGm;wmvJ pojzifh ar;cGef;awG[mqdk&if ajyvnfatmif ajz&Sif;EdkifzdkY rqdx k m;eJY? ar;jref;rdwmeJYawmif
&efvkw d hJ wkefYjyefrIawGeJY &ifqidk fEdkif&zG,f &Sdygw,f/
ig;&mhig;q,fZmwfedygwfawmfawGudk trSefwu,f ,kMH unfvufcHaew,f qdk&ifvnf; vljzpfvku d ?f EGm;jzpfvku
d ?f
aus;iSujf zpfvku
d ?f arsmufjzpfvku
d ?f ig;&HUjzpfvdku?f qifjzpfvku
d f (xl;qef;wmu urÇmOD;tp 'dkifEdkaqmjzpfwm
ryg0ifjcif;yJ) b,fvkdrsdK; b0awG ajymif;vJwmygvdrfh/ wu,fawmh qif? arsmuf? EGm;? ig;&HU? vl qdw k mawGu
qifhuJjzpfpOfrSm tawmfhudk rwluGJjym;wJh owå0gawGyg/ ESpfoef;aygif;axmifeJYcsDNyD;awmhrS owå0gwrsdK;uae
aemufwrsdK;udk wjznf;jznf; ajymif;vJomG ;wmrsdK;jzpfNyD; aovGefwhaJ emuf jyKrlcJhwJh aumif;rI? raumif;rIawGudk
csdefpufNyD; bkbH 0wckckukd ae&mcsxm;ay;w,fqkw d m tifrwef t,kv H G,fveG f;rSyJ vufcHvkYd &Edkifr,f
xifygw,f/
vlom;awG&JU ordkif;jzpfwnfrIt& t,kv H G,fjcif;[m toufcE¨m cdkifNrJapjcif; taMumif;w&m;w&yf
jzpfcJhayr,fh 'DvkdrsdK; aojcif;&JU tjcm;rJh? 0dnmOf? oHo&m? &kyfemrf t,ltqawGudk vufcHxm;wJhtcgrSm
bd;k awmfvrd fawG? ewf0ifonfawG? a&SUjzpfa[m? aemufjzpfa[m qdo k lawG&JU vdrfvnfvnS jfh zm;rIukd cH&zdkY
tawmfav; jzpfEdkifacsrsm;vmwmawmh aocsmygw,f/ pma&;ol uae'gEdkifiHukd ausmif;vmwufcgpwkef;u
bwfpfum;ay:rSm txufwef;ausmif;olav;wa,muf uav;udk ausmydk;NyD; vufukid fuiG f;udk udkif&if;
rwfwyf&yfaeygw,f/ tdrfaxmifom;arG;vkyfwhJ t&G,frSef; r[kwfwm odaeawmh pdwfxJ wrsdK;jzpfoGm;ygw,f/
bwfpfum;rSm tvkyfqif;csdef? ausmif;qif;csdefjzpfaeawmh vlMuyfwmeJY uav;wzufeJY olrudk
xdik fckHvmxdkifrvm;vdYk urf;vSrf;awmh jyefacgif;cgjyygw,f/ cPaeawmh uav;idkoHMum;&ygw,f/
r,frif;BuD;ru pkyfwcsufoyfvku d Nf yD; pdwfr&Snf[efjyKygw,f/ ausmydk;xm;wJh uav;i,fudkvnf;
odyf*&kpdkufwhJykH rjyygbl;/ usaemfuvnf; EdkifiH&yfjcm;udk a&mufvmcgpqdak wmh tawmfav;udk
tlvnfvnfjzpfvkYd aeygawmhw,f/
tJ'geJY tJ'Duav;r bwfpfum;ay:uae qif;cgeD;awmhrS pyfpkcsifwmeJY ausmydk;csDxm;wJh uav;udk
aocsmvSrf;Munfhrdawmh vm;vm; vlrS r[kwfyJ? t&kyfav;udk;/ aemuftawmfMumawmhrS jyefo&d wmu tJ'g
tdrfpmvkyfaewmwJ/h uav;t&kyfu toHxu G fvnf; idkw,f? a&vnf; aomufw,f? tESD;vnf; vJay;&w,f?
a&vnf; csdK;ay;&owJh/ tESD;vJwhJ ae&m? a&Al;pdkYwJh yg;pyfeJY &ifbwfae&mav;awGrSm
34

qm;u'fov H u
dk fjym;av;awG ygw,f/ uav;idkwm 2 rdepfavmuftwGif; tidkwdwfavmuf tEDS;vJwm?
a&Al;wdkufwm? acsmhjrSLwm rvkyfb;l qdk&if atmifrSwfr&bl;wJ/h
taemufEdkifiHawGrSm txufwef;ausmif;om;ausmif;olawGudk tJ'Dt&kyfav;ay;NyD; tcsdefrSef a&wdu k f? EdkYwdkuf?
ao;pkd&if tESD;vJeJY uav;i,fwa,mufudk jyKpkapmifha&Smufwwfatmif waeYrSm rdcif? zcifjzpfvmr,fh
q,fausmfoufawGudk avhusifhysdK;axmifay;wJh oabmeJY wlygw,f/ vdifydkif;qdkif&m ynmay;u@wifruyJ
rdbjzpfzdkYyg oif,lapjcif; qdyk gawmh/ r,lrae& oifcef;pmawmh [kwf[ef rwlygbl;/ aEG&moDrSm tm;upm;
wckckvyk f? *Dwwl&d,mwrsdK;rsdK; wD;cwf? tcsdefydkif;tvkyfvyk fNyD; 0ifaiGwpkHw&m &SmazG? eD;pyf&m
toif;tzGJYwckckrSm vkyftm;ay; pojzifh ausmif;pmjyifytawGt Y BuHK qdwk mawGxJu av;ckrSm 2 cka&G;
qdwk mrsdK;eJY wlygw,f/
tJ'DtaMumif;vnf; arharhaysmufaysmufjzpfaecJhwm tawmfMumygNyD/ waeYom;r,f tJ'DvkdrsdK;
ausmif;om;ausmif;olawGudk tdrfpmay;NyD; avhusifhcef;vkyfcdkif;wJh uav;&kyfav;awGukd eef;0wfeef;pm;awG
0wfqifay;NyD; tat;wdkuaf ewJh jrifuGif;rSm vlawG 0dkif;tkHMunfh&IaewJh AD'D,dkuvpfav;wck vlrIuGef,ufrSm
jrifvku d w
f meJY pdw0f ifpm;vdYk zGifhMunfhrdawmh vm;vm; toHcsJUpufeJY aMujimaewJhou
l vlawG wef;pDNyD; 0ifMuzdkY?
rwd;k MuzdkY? Mum;rjzwfMuzdkY ajymaewmjzpfNyD; uav;&kyfukd tat;wdkuaf ewJh trsdK;orD;u ]]awGv Y m;?
tat;aomufw,f/ odkufeef;&SifarmifESr emrfudef;aeygNyD/ vuftkycf sDNyD; vdk&mqkawmif;yg}} eJY ab;vlawGudk
&Sif;jyaewmAsm/ a&SUem;uvlawGuvnf; aiGzvm;xJudk tvSLaiGawG armufaeatmif xnfhNyD; vuftkyaf v;awG
csDvY/dk yg;pyfuvnf; wwGwfww G feJY odef;xD? oef;xDqBk uD; ayguf&ygvdk\/ omoemjyK&ygvdk\eJY
qkawmif;aewm/ ab;em;rSm &yfaewJh uav;wa,mufuawmh 0ifajym&Smw,f? t&kyf t&kyfeJY/ 'gayr,fh cke
tmabmiftm&if;oefoefeJY &Sif;jyaewJh trsdK;orD;u ]][Jh om;&JU/ t&kyf r[kwfb;l uGJY/ odu k feef;&SifarmifESruGJY/
tck[m emrfued f;aewm/ t&kyfu a&raomuf? tat;raomufbl;av}} eJY uav;udk jyef &efaxmifaeao;wm/
usaemfvnf; tawmfav; tHhtm;oihfoGm;NyD; [uf[ufyufyufudk &,farmrdygw,f/
bmoma&;ouf0if,HMk unfrI qdw k m vkyfpm;olawGtwGufawmh tawmfav;udk 0ifaiGajzmifhwJh enf;vrf; qdw k m
0efrcHcsifayr,fh t&Sw d &m;jzpfaewmawmh aocsmygw,f/
35

tao;pm; udk;uG,,
f MkH unfrIrsm;

t"dubmomw&m;BuD;awGtjyif tao;pm;ud;k uG,f,kHMunfrIawGvdkY qdEk dkifwhJ (ab;aygufewfawG? ewfbk&m;?


0dZÆmaZmf*sDawG? bd;k awmfawG) ud;k uG,frItao;pm;awGudkvnf; a'otrsdK;rsdK;rSm aexdkifMuwJh ordkif;tqufquf
vlt Y zGJYtpnf;rsdK;pkHawGrSmv awG&Y wwfygao;w,f/ urÇmeJYcsDNyD;awmh ajym&&if ud;k uG,f,kHMunfrIqkdif&m bk&m;
(ewfb&k m;) aygif; 5000 ausmf&Sdw,fvdkY okawoDawG&JU ppfwrf;awGrSm awG&Y Sd&ygw,f/ tJ'Dxu J rS
tao;pm;ud;k uG,f,kHMunfrIawG[mqdk&if vlawG&JU tm;ud;k arQmfvifhjcif;? twGif;[m',udk qGv J IyfEdkifwJh
pdwcf Hpm;rI (Oyrm MunfEl;jcif;? tm;wufjcif;? oem;u&kPmjzpfjcif;) pwmawGeJY ywfoufaeykH&NyD;
&dk;&m"avhykHoP²mefeJY ae&m,lcJhMu[ef &Sdygw,f/
ae&ma'oawmfawmfrsm;rsm;rSm awGY&Sd&wwfwhJ ewfudk;uG,frIawGrSmqdk&if rdk;ewfom;? rdk;ewfrif;? rdk;&GmapwJh
ewf? wefcdk;&Sifwyg;yg;udk wpkHw&m ylaZmfyoNyD; qkaus;Zl;taeeJY rdk;&GmoGef;apjcif; qdw k Jh t,ltq[m
tao;pdwf tcsuftvuf tenf;tusOf; uGv J w
GJ muvGJvdkY pdkufysdK;a&;udk tajcjyKcJh&wJh urÇmha'otoD;oD;rSm
ykHpHrsdK;pkHeJY awGjY rif&ygw,f/ ylaZmfyoykHawG[mvnf; ae&ma'oudk vdu k fvHajymif;vJNyD; opfo;D opfO ylaZmfwm?
tom;ig;ylaZmfwm? rkefYyJoGm;&nfpmylaZmfwm pojzifh uGm;jcm;ovdk trsm;jynfolawGudk azsmfajzrI ay;pGrf;EdkifwJh
&dk;&mNydKifyGJ wrsdK;rsdK;eJYvnf; 'GefwJaG ewwfygw,f/ jrefrmjynfajrvwfydkif; a'otrsm;pkrSmawmh vGefqJw G mrsdK;udk
ae&mtESYt H jym;rSm awGY&wwfygw,f/
wcsdKUud;k uG,frI tao;pm;awGuawmh oem;u&kPmjzpfapjcif; (wpkHwa,mufaomol&JU b0ZmwfaMumif;udk
Mum;od&wJt h cg odYrk [kwf ol(Y r)&JU tm;xkwrf I wpkHw&mudk Mum;od&wJt h cg) eJY qufpyfavh&Sdygw,f/
jrefrmjynf&Gmi,fw&Gmudk tvnftywf oGm;a&mufcJhwkef;uqd&k if &GmxdyfrSm uav;&kyfxek JY ewfuGef;ykHpHav;
wnfaqmufxm;NyD; yef;a&csrf;eJY oGm;&nfpmav;awG wifxm;wmawGv Y Ydk ar;jref;rdawmh w&GmvHk;u
tcsrf;omqHk; qdw k Jh vlukHxHZeD;armifESHrSm om;orD; rxGef;um;cJhbl;/ trSefwu,f xGef;um;wJh tcsdefusawmh
av;q,fausmfjzpfaewmaMumifh (wu,fawmh aq;ynmrSm touf 40 0ef;usif ud, k f0efaqmifwm
omrmefjzpf&dk;jzpfpOfyg) &dk;&dk;awmh r[kw?f ewfodMum;rsm; ay;tyfwJh qkv'fyJqkNd yD; arG;vmwJh orD;av;udk
wkefaeatmif cspfMuowJh/ uav;rav; rsufESmuvnf; csdK? tom;av;u jzLEkNyD; wDwDwmwm cspfpzG,f
pum;ajymwwfveG f;vdkY w&GmvH;k &JU tcspfawmfjzpfcJhowJ/h 'gayr,fh 3 ESpf? 4 ESpforD;t&G,rf Smawmh &kww f &uf
emrusef;jzpfNyD; aoqHk;oGm;vdYk rdbjzpfoal wGa&m? w&GmvHk;a&m pdwrf aumif;BuD;pGm jzpfusef&pfcJhw,fqdkyJ/
tJ'geJY orD;aZmeJY aeYwdik f; widkidk? w&D&DjzpfaewJh ZeD;onfudk pdwaf jy&majyaMumif;qdkNyD; ]]orD;av;[m
odu k fuae vmcJhwm? om;orD; iwfrGwv f Gef;vdkY qkawmif;wJh toHawGudk u&kPmjzpfNyD; cPyJjzpfjzpf
pdwo f ufom&m&apawmhvkYd vljY ynfudk tvnfvmwJt h aMumif;? tckawmh ESpfaphvdkYom jyef&wJh taMumif;?
ud, k u fh udk ,kd f ab;'kuj© zpfapr,ft h xd idk,dkraeygeJYvdkY tdyfrufay;wJt h aMumif;}} cifyGef;onfu (pdwfoufom&if
NyD;a&mqdkNyD; ajymvdkufw,f xifyg&JU) ajzmif;jzawmhrS tidkwdww f meJY trSww f & ae&mxdkifcif;ay;?
orD;BudKufwwfwJh oGm;&nfpmav;awG auGs;arG;vdkY&Edkifr,fh ae&mav;wck zefw;D NyD; pdwaf jzapwJh taeeJY
ewfuGef;vdkvdk pifav;aqmufay;&mu tJ'D&dk;&mjzpfvmcJhw,fvdkY &GmxJu vlBuD;olrwcsdKU&JU yg;pyf&mZ0ift&
odcJh&ygw,f/
aemufxyf&Gmw&GmrSmusawmh ppfom;&kyfeJY ewfuGef;vdkvdk awG&Y ygw,f/ 'kw, d urÇmppftwGif;rSm t*Fvyd feJY
*syefwyfawG wdu k fcdkufMuwkef; (ppfrjzpfcif &Gmu vlawGqD qef0,f? qD0,feJY &if;ESD;aewJh
ppfom;av;wa,muf) olw Y yfzGJYrSL;&JU trdefYudk em;raxmifyJ &GmqDukd ypfcwfr,fh vufeufBuD;udk rypfjzpfatmif
umuG,f&if; aoqHk;oGm;cJhvYdk olu Y dk atmufarhowd&wJt h aeeJY ewfuGef;av; vkyfay;xm;w,fvdkY qdyk gw,f/
'gayr,fh acwfumva&GUvsm;vmawmh oem;vdkY? atmufarhowd&vdYq k kNd yD; rlvu ae&may;xm;cJhwJh
ewfuGef;av;ay:u &kyfxkav;awG[m &yf&GmrSm xl;jcm;jzpfpOf wpkHw&mjzpfwdkif; (rdk;acgifwm?
olcdk;ol0Sufaygvmwm? vlowfrIjzpfwm) olwdkY rESpfoufwm wpkHw&m jyKrlrdvkYd 'Pfcwfw,f/ tJ'gaMumifh
36

bmrvkyfeJY? nmrvkyfeJYqdkNyD; t,kHvG,o f lawG wifoGif;wJh tqdkudk trsm;pk axmufcHMuwmeJY tJvt D ,ltq[m
twnfjzpfoGm;MuNyD; rlvu oem;u&kPmjzpfvdkY ae&may;xm;olawGudk jyefaMumufae&wJh tjzpfudk
uarmufur awGjY rif&avh&Sdygw,f/
aemufwrsdK;uawmh wpkHwa,muftaMumif;udk jyefvnfajymjyjzpfwJhtcgwdik f; av;pm;tm;uspdwf
jzpfay:apwJhtwGuf olwdkYudk atmufarhwoNyD; ol&Jaumif;udk;uG,rf I cyfqefqefjzpfay:vmwJh
ewfudk;uG,rf IrsdK;jzpfygw,f/ tJ'DxrJ Smqdk&if ppfo&l Jaumif;awG? pufrIvufrI twwfynm? aq;0g;twwfynm
pojzifh wrsdK;rsdK;udk xGef;xGef;aygufayguf&SdcJhwmaMumifh olwdkYtaMumif;udk jyefajymjywdkif; aESmif;vlawG
av;pm;twk,l tm;uszG,fjzpfapzdkY &nf&G,fcJh[ef wlygw,f/ yXrHtwwfeJY wzufurf;cwf
avhvmaygufajrmufcJhol bdk;bdk;atmif? bd;k rif;acgifwdkY? tif;prtwwf? orxtusifheJY aygufajrmufcJhol
bkef;awmfBuD;awGwdkY? ppftwwfrSm wzufurf;cwfcJhwJh ol&Jaumif;awG? olrwlatmif &JpGrf;owåd&SdNyD;
ppfyGJaygif;ajrmufrsm;pGm atmifjrifcJhwhJ ppfo&l JawGwYu dk kd atmufarhwojzpfapvdkwJhtaeeJY &kyfwt k jzpf
xkvkyfapcJh&mu &dk;&mjzpfoGm;cJhw,feJY wlygw,f/
tJ'Dvkd tao;pm; ud;k uG,frIawG[m jrefrmEdkifiHwckwnf;rSmwif &Sdwm r[kwfygbl;/ w&kwjf ynfrSmqdk&ifvnf;
ppfo&l Jaumif;awGudk ud;k uG,fMuwmawG &Sdygw,f/ taemufEdkifiHawGrSmqd&k ifvnf; pdefYb,folb,f0gqdkNyD;
EdkifiHtvdkuf ud;k uG,fMuwJh ol&Jaumif;awG &Sdygw,f/ tJ'DtaMumif;eJYywfoufvdkY aqG;aEG;rdwdkif;
owdxm;rdwmu ppfol&Jaumif; r[kwfayr,fh (ol&Jaumif;qefqef) wpkHw&maom rw&m;rIukd
qefYusiftHwk&if; aoqHk;oGm;wJhtcg tJ'Drw&m;rIudk vlYtzGJYtpnf;u tzefzef jyefatmufarhvkw d hJ oabmeJY
ay:aygufvmcJhwJh ewfu;dk uG,frIvk[ d mawGvnf; &Sdygw,f/ wavmuqdk&if taemufwkdif;om;
rdwaf qGwa,muf (olu jrefrmjynfudk tvnfa&mufcJhzl;NyD; ud;k uG,frIykHpHwrsdK;rSm tkef;oD;udk &Sdcdk;aewm
jrifcJhvkYd txl;tqef;jzpfNyD; usaemfhudk vmar;wmyg) u tdrfwiG f;tkef;taMumif; vmar;ygw,f/ wu,fqdk
tJ'Dvkd tao;pm; ud;k uG,frIawG? ewfudk;uG,rf IawGukd usaemf xJxJ0if0if ravhvmMunfzh l;ygbl;/ tJ'geJY
yg;pyf&mZ0ifawG? '@m&DawGt& Mum;zl;cJhwJh Zmwfvrf;udkyJ t&dk;&Sif;qHk;eJY jzpfEdkifacst&SdqHk;awGudk
pdwyf nmoabmt& cefYrSe;f MunfhMuygw,f/
tdrfwiG f;rif;r[m*D&dtaMumif;awmh tm;vH;k Mum;zl;MurSmyg/ yef;yJxak ewJh armifwifhw,f&JU yef;yJzdku
wlxkou H dk &Sifb&k ifjzpfolu eef;awmfuae Mum;w,f? 'Doil ,f cGeftm;BuD;vSygvm;vdYk awG;rdw,f?
aemufawmh 'Davmuf tiftm;BuD;ol waeYaeY ighxD;eef; vkyfBuHvmEdkifw,fvkYd pdk;&drfw,f/ NyD;awmh vlvTwNf yD;
zrf;cdkif;&mrSm armifwifhw,fu a&Smifaew,f/ tJ'geJY armifwifhw,f&JU ESrjzpfolukd odrf;ydkufNyD;
rdzk&m;ajrSmufw,f/ igwdkY aqGrsdK;awmfaeNyD; jyefvmcJhawmhvkYd taMumif;Mum;awmhrS jyefvmwJh armifwifhw,fukd
ao'Pfay;w,f? tpfukjd zpfol&JU tjzpfukd jrifNyD; &ifqdkYoGm;wJh ESru tpfukYu d dk rD;&dIYowfwmudk vdu k fckefcsw,f/
yg;uGuo f m;u tJ'Drdef;uav;udk vSrf;qGJNyD; wm;&mrSm qHyifav;yJ rDSvdkufvdkY rsufESmyJ usefaecJh&mu
a&TrsufESmewf&,fvdkY jzpfw,f/ armifwifhw,fu rif;r[m*D&dewf jzpfw,fvkYd qdkygw,f/
usaemfhpdwx f ifajym&&if vlawG&JU yifudk,pf dwfrSm rw&m;rIukd wenf;wzkHeJY wGef;vSefvw dk Jh twGif;tpÆswåoabm
yg&Sdw,feJY wlygw,f/ zdESdyf&ufpufrIawGudk &ifpnf;cHvm&wJt h cg wenf;wzkHeJY wGef;vSefvkpd dwf jzpfygvdrfhr,f/
olb Y mom yef;yJzdkvkyfief;eJY aumif;a&mif;aumif;0,f vkyfukid fpm;aomufaewJh armifwifhw,fudk &Sifbk&ifu
rqDrqdik f &efvkyfNyD; ESrjzpfou l dk rk'drf;ac:usifh (awmfaumufw,f qdkwmu vlMum;aumif;atmif?
em;cHomatmif ajym&wm/ b,frdef;uav;rSvnf; rcspfrESpfoufol oufMum;tdkeJY ud, k fvufESD;aESmcsifrSm
r[kwfb;l )/ aemufNyD; a,mufza& rif;eJYig aqGrsdK;jzpfNyD/ tm;vH;k cGifhvTww f ,f? jyefcJhawmhvkYd vdrfac:awmh
[do k aumifhom;u ]]rif;wdkY y&d,m,f iwifhw,f em;0,frvnf&Sm}} qdo k vdk a,mifayayeJY jyeftvm
tzrf;cH&NyD; rD;&dIUowfcH&wm/ tm;ud;k tm;xm;jyKae&wJh tpfukjd zpfolvnf; taoqd;k eJYao? udk,w f idk fvnf;
t&Suw f uGJ tusdK;enf;jzpf&wJh ESrjzpfou l rD;ykHxu
J dk vku d fckefqif;NyD; ao qdkawmh tJ'DacwfrSm &Sifb&k if&JU
vkyf&yfudk rauseyfol tawmfrsm;vdrfhr,f xifw,f/ jyefvnf; rajym&Jb;l / ZufjzwfcH&rSmud;k / 'Dawmh
rauseyfayr,fh NrdKodyfxm;&wJh tikHYpdwu f ae wenf;enf;eJY wefjyef&r,fvdkY pOf;pm;&if; ewfjzpfomG ;w,f
vkyfvku d &f if ud;k uG,frIt& oufnmS ay;Edkifaumif;&JUvdYk awG;rdw,f xifyg&JU/ aemufNyD; tmPm&Sdol&JU
37

rw&m;ojzifh vkyf&yfukd aemifvmaemifom;awGqD wenf;wzkHeJY vufqifhurf;NyD;om;vnf; jzpfr,f/ ud, k ufh dk


wdu k f&dkufxcd dkuw
f mvnf; r[kwf? ylaZmfyowmawG? ud;k uG,fwmawGeJY &dk;&moabmjzpfvmawmh
tkyfcsKyfot l aeeJYvnf; rESdyfuyG fomawmhb;l / tJ'DvkdeJY vufqifhurf;vmMu&if; &dk;&m"avhawG? 'gudk
taMumif;jyKwJh yGJvrf;obifawG? bmvkyfyg? bmrvkyfygeJY pnf;pepfawG xyfrHcsJUxGifvku d Nf yD; aetdrf&JU
b,faxmifhrSm bmtoD;tESHeJY b,fvkd qdw k mawG tao;pdwv f mr,f qdyk gawmh/ 'gu eD;pyf&m OyrmtaeeJYyJ
ajymcsifwmyg/ tvm;wl cyfqifqiftjzpfawG ae&mtESHYtjym;rSm &SdMur,f xifygw,f/
tJ'Daemufawmh ckeajymovdyk J xl;jcm;jzpfpOf wpkHw&meJY ywfoufNyD; tqdyk gewfu ESpfoufw,f?
rESpfoufb;l / 'Pfcwfvdrfhr,f qdw k mawGeJY vlt Y zGJYtpnf;twGif; taMumufw&m;eJY xdef;csKyfzdkY tm;xkwfwhJ
oabmawG ygvmygw,f/ tarQmftjzpfvnf; ab;&efuif;zdkY qdkwmawG &Sdvmygvdrfhr,f ('guvnf;
vlo Y bm0ud;k ) / tJ'DtcgrSm yef;yJzdkeJY pyfvsOf;NyD; oHxnfawG? pufypönf;awGydkif;rSm tydkifpm;&wJhol
(Oya'a0g[m&eJYqdk&if ol&Y JU Jurisdiction aygh) jzpfvmygr,f/ usaemfwdkYEdkifiHrSmuvnf; pufypön;f awG?
txl;ojzifh armfawmfum;awGeJY ywfoufvm&if olrsm;EdkifiHrSm tzefw&mawatmif oH;k pGJxm;NyD;om;
rdkifveG fta[mif;awGukdyJ woufvHk; oH;k aecJh&wmudk;/ 'gr[kwf&ifvnf; EdkifiHwumaps;uGufrSm pHrrSDvdkY
owfrSww f Jh ukefypön;f awGuydk J oH;k pGJaecJh&wmud;k / trsm;pkukd qdv k wdk myg/ aemufNyD; rdkifaygif;odef;csDNyD;
armif;ESifxm;NyD;om; tJ'Darmfawmfum;ta[mif;udkyJ qDa&av0dkif? wm,mvnfywfrI ykHrSefrrSef? b&dw?f *D,m?
umb&dkufwm? aemfZ,f? pyghcfyvufcf pwJh tpdwt f ydkif;awGudk ab;&efuif;rI ppfaq;jcif;vnf; usaemfwkYd
rvkyfjzpfMuwm rsm;ygw,f/ 'Dawmh bk&m;w armif;ae&w,f qdkygawmh/
aemufNyD; EdkifiHtESYuH vrf;yef;qufo, G fa&;udkvnf; Munfyh gOD;/ ta0;ajy;vrf;trsm;pkrSmqdk&if armfawmfum;
wpD;yJ oGm;vdkY&wJh ae&mawG tjynfyh gyJ/ ESpfpD;qHkw,fqdk&if wpD;udk t&ifomG ;zdkY wjcm;armfawmfum;u
vrf;ab;udk csay;&ygw,f/ awmifwufvrf;awG armif;Munfhzl;&if b,favmuftEÅ&m,frsm;w,f qdw k m
odMur,f xifygw,f/ aemufNyD;awmh ,mOfarmif;awGtwGuf a&;ajz? vufawGYajzqkNd yD; vdik fpif0if&mrSm
Muyfrwfxm;wm? pHEIef;owfrSwx f m;wmawG tm;enf;vSygw,f/ 'Dawmh tqifajyovdk eD;pyf&muae
oif,Nl yD; vrf;ay:a&mufvmolawG trsm;pk jzpfaeygw,f/ pHEIef;r&SdvkeD;yg;jzpfaeawmh b,fou l vrf;rSefw,f
Right of Way &Sdw,fqdkwmudk em;vnfwhJ ,mOfarmif;u &mcdkifEe I f; rsm;rsm;pm;pm; r&SdvSygbl;/
aemufwcsuf ,mOfrawmfwqjzpf&yfawGrSm pD;yGm;a&;t& tumtuG,af y;r,fh tmrcHvyk fwhJ pepf
rxGef;um;ao;ygbl;/ tckqdk pD;yGm;jzpf ,mOfvkid f;awGrSm rjzpfrae xm;&Sdae&NyDvkYd Mum;od&ayr,fh
tdrfpD;um;awG rvkyfEdkifao;ygbl;/ xdcdkufrI wpkHw&mjzpfapOD;? tdrfaxmifOD;pD;jzpfol 'Pf&mtemw&jzpfapOD;?
tmrcHaiGaMumifh avsmfaMu; jzpfavmufatmif &&Sdr,fqdk&if olY&JUrdom;pku qufNyD; vnfywfvdkY
tqifajyEdkifygw,f/ xdcdkufol&JUrdom;pktwGuf taxmuftyHhjzpfapygw,f/ tckawmh ud, k fjzpfudk,cf Henf;eJY
BuKHovdak jz&Sif;aeMuwm[m Oya'uif;rJhaeoa,mif jzpfaeygw,f/
tJ'gqdkawmh usaemfwkYrd Sm aMumuf&wmawG rsm;wm qef;awmh rqef;vSygbl;/ 'Dawmh BuH&mr&wJhtqHk;
um;0,fNyD;&if ykyÜm;oGm; ewfjyygw,f/ bk&m;ykHawmf? bmoma&;taqmif? yef;? wefcdk;BuD;bkef;awmfBuD;ykH?
bd;k awmfykHawG armfawmfum;xJ taqmifxm;Muygw,f/ tcsdefrar;ygeJYvdkY qdyk gw,f/ vl 9 a,muf? 11
a,muf? 13 a,muf rpD;ygeJY qdMk uygw,f/ tJ'Dvked JYyJ acwfaemufjyefqw GJ ?Jh t,loD;wJh tawG;tac:awG[m
vlt Y zGJYtpnf;xJ wjznf;jznf; ae&m&vmNyD; qifjcifww kH &m;awGvnf; wpp acgif;yg;vmcJhMu[ef wlygw,f/
38

trsdK;orD;xktay: cGJjcm;ESdrfhcsqufqrH Irsm;


urÇmhae&m tESHYtjym;u vlYtzGJYtpnf; trsdK;rsdK;awG&JU ,Ofaus;rIawGudk jyefMunfvh dkufr,fqdk&if trsm;pkBuD;[m
yk&dozdk0g' BuD;pdk;cJhwJh tavhtx&SdMuNyD; 'DaeYtcsdefxv d nf; a,mufsm;xk[m rdef;rawGqdk&if
vltY zGJYtpnf;twGif; wqifhedrfh tqifhtwef;udk ay;tyfxm;ovdk &Sdaew,fvYadk wmif qdkEdkifygw,f/
usaemfhtjrift&qdk&if 'Dvkd tavhtxawG[m bmoma&; qH;k rrI t&if;cHwJh ,Ofaus;rI"avhxkH;pHawG
t&dk;pGJaejcif;eJY eD;uyfpGm qufpyfaew,fvdkY qdkcsifygw,f/11 ckeajymoGm;cJhwJh vlawmfawmfrsm;rsm;
t,ltqt& a,musfm; qdkwm twdwfb0 ukodkvfaumif;rIaMumifh &cJhwmjzpfNyD; rdef;r qdw k mu twdwfuH
enf;yg;cJhvkYd ,kwfnhwH hJ tjzpfukd &&Sdw,fvYdk ,lqMujcif;rsdK;udk rSwrf dMur,f xifygw,f/ bmoma&;t&
BudK;pm;&if bk&m;awmif jzpfEdkifw,fvkYd usaemfwdkY awmfawmfrsm;rsm; vufcHxm;Muayr,fh rdef;rbk&m;vdYkawmh
rMum;zl;cJhrdwm trSefygyJ/ i,fi,fu zwf&IcJhzl;wJh Aef;armfq&mawmfeJY r,foDv&Sif r,fuif;wdkY&JU tcsDtcs
pum;Edkifvkcef;rSmqdk&if ]]r,fuif;&JU qkawmif;aevduk fwm? bmqkyefcJhowkef;}} ]]bk&m;qkyefcJhw,f bk&m;}} ]][Jh
bk&m;qkudk t&ifryefeJY/ ighaygifMum;xJu[m eifhaygifMum;xJa&mufatmif t&ifqak wmif;}} qdw k Jh
(t"dyÜm,fESpfcG&Sdayr,f)h rdef;rb0uae a,mufsm;b0 t&if&atmif qkawmif;NyD;rS bk&m;jzpfr,f qdw k Jh
tjrifrsdK;udk bmom0ifawmfawmfrsm;rsm; vufcHxm;Muwm owdxm;rdr,f xifygw,f/ qdkvkwd mu
rdef;rtjzpfeJY bk&m;tqifhudk ra&mufEdkifb;l qdkwmygyJ/
vltrsm; ud;k uG,f,kHMunfqnf;uyfwhJ bk&m;tjzpf rqdkxm;ygeJY/ jrefrmhordkif;rSmqd&k if rdef;rtjzpf wdik f;jynfudk
tkyfcsKyfcJhol bk&ifr qdw k mawmif awmfawmf&Sm;&Sm;yg;yg;vdYk qdEk dkifr,f xifygw,f/ &Sifapmyk bk&ifrBuD;uvGv J dkY
wjcm;bk&ifrjzpfcJhwJh rdef;r usaemf pOf;pm;vdkY r&ao;yg/ 'gwifyJvm;qdkawmh r[kwfygbl;/ t0wftxnfuydk J
a,mufsm;0wfvku d &f if ykq;dk ? txufqifwyfNyD; rdef;r0wfvku d &f if xbDjzpfwhJ csnfxnfrSm
a,mufsm;t0wfuawmh jrifhjrwfw,f? rdef;rt0wfu edrfhusw,fqdkNyD; cGJjcm;xm;wmrsdK;udkvnf;
BuHKzl;Mum;zl;Mur,f xifygw,f/ 'Dvkd xk;H wrf;"avhrsdK;[m jrefrmjynfrSmwifru [dE´LjA[®t,l&Sd&m
a'oawGrSmvnf; awGYjrifEdkifygw,f/ tJ'D"avhxHk;wrf;pOfvm&JU aemufu, G fu tdkif'Da,mfavmf*sDuawmh
trsdK;orD;awG[m &moDaoG;? "r®wmqif;csdefrSm bk&m;y&0Pfukd npfayrSm pdk;&drfvdkY ydwyf ifwm;jrpfxm;wm?
[kt
d &ifacwfawGwek f;u tckvkd &moDcHawG ray:ao;cifqkdawmh oefY&Sif;a&;vkyf& tqifrajyvdYq k kNd yD;
qifajcay;MuwmawG Mum;zl;Muygvdrfhr,f/
[dE´Lbk&m;ausmif;awGrSmqdk touf 10 ESpfuae 50 0ef;usif&SdwJh rdef;rawGudk bk&m;ausmif;xJ
0ifcGifhray;ygbl;/ 2019 ckESpfwek f;u tJ'Dvkd 0ifcGifhay;rxm;wJh bk&m;ausmif;xJukd rdef;rESpfa,muf
0ifa&mufcJhvdkY tdE´d,EdkifiH? um&mvmNrdKUrSm vltaotaysmuf&SdwJh t"du&kPf;awGawmif jzpfay;cJhygao;w,f/
jrefrmjynfu bk&m;ykxk;d awGrSmqd&k if ]]trsdK;orD; r0if&}} qdwk Jh qdkif;bkwBf uD;awGudk [D;aeatmifawmif
pdkufxx l m;Muygao;w,f/ 'Dvkd t,ltqawG[m bmomw&m;uae qif;oufvmwm r[kwfb;l ?
&dk;&m"avhawGom jzpfw,f/ tJ'gaMumifh 'D[mawGudk axmufjyNyD; bmoma&;udk ra0zefoifhvdkY
qdw k mrsdK;awGvnf; Mum;cJhzl;ygw,f/ wu,fawmh &dk;&m"avhxkH;pHwkY?d ,Ofaus;rIwkYd qdw k mudku
bmomw&m;uae tajccHNyD; jzpfay:wmrvdYk cGJjcm;ajymqd&k tifrwef cufygw,f/ aemufNyD;
'DtavhtxawG[m vGefcJhwEJh Spfaygif;&maxmifcsDwJh umvawGwkef;u usifhoHk;cJhwmrvdYk tcktcsdefrSm

11
Kimmel, M. S. (2000). The gendered society. New York: Oxford University Press.
39

acwfrrDSawmhwmaMumifh qufvufusifhoHk;zdkY rvdkawmhbl; r[kwfvm;vdkY ar;vdkufwdkif; bmomw&m;qdkif&m


yk*¾dKvfrsm;u rodusdK;uGsefjyKNyD; wdwu
d sus jyefvnf ajzqdkzdkY wkefYqw
k faeMuqJ jzpfygw,f/
ta&SUwdik f;bmomw&m;awGwifrSmyJ tJ'Dvkd vdifcGJjcm;ESdrfcsqufqHwm &Sdovm;vdkY ar;vmcJh&if r[kwfbl;vdkYyJ
jyefajz&ygvdrfhr,f/ taemufwdkif;u atA&m[rfbmomw&m;awGrSmvnf; tvm;wl trsdK;orD;xktay:
cGJjcm;ESdrfcsqufqHjcif;awG &SdwmygyJ/ wcsdKUt,ltqawGqdk&if or®musrf;pmxJrSmawmif xnfhoGif;azmfjyxm;vdkY
erlemenf;enf;avmuf azmfjyay;csifygw,f/ wdarmaoMo0g'yxrapmif 2;12 rSmqd&k if ]]rdef;ronf
a,mufsm;udk ausmfvGefvsuf tcGifhtmPmydkifqkid fonfukd ig cGifhrjyK? oifMum;trdefYay;onfukv
d nf; ig cGifhrjyK/
rdef;ronf EIwq f dwfvsufom aeoifhonf}} vdYk a&;om;xm;ygw,f/ ]]rdef;ronf cifyGef;\ trdefYukd t<uif;rJh
emcH&rnf/ jyefvnfqef;ppfcGifh? apm'uwufcGifh tvsif;r&Sd}} vdYk t"dyÜm,f&wJh usrf;pmydk'fawGudkvnf;
wdarmao? aum&defo?k ayw&kMo0g'pmapmifawGrSm tajrmuftrsm; xyfrH awGY&Sd&ygw,f/ 0wfjyK&musrf;
tcef; 12 rSmqdk&ifvnf; ]]orD;rdef;uav; zGm;jrifaom rdcifonf om;a,mufsm;av; zGm;jrifaom rdcifxuf
ESpfqydkí npfnrf;onf}} vdkY t"dyÜm,f&wJh usrf;ydk'fawGudk awG&Y ygw,f/
w&m;a[m&musrf;xJrSmqdk&ifvnf; ]]aphpyfxm;jcif; r&Sdonfh rdef;ri,ftm; a,musfm;wOD;u vdifydkif;qdkif&m
t"r®jyKusifhcJhonf&Sdaomf ig;q,frQaom tojymudk zciftm; ay;avsmfvsuf olusL;vGefaom rdef;ri,ftm;
vufxyf,&l rnfjzpfNyD; uGm&Sif;jcif; tvsOf;r&Sdap&}} vdkY azmfjyxm;&mrSm trsdK;orD;wa,mufudk aiGeJY csdefpufNyD;
vdifydkif;qdik f&m tMurf;zufvYdk &ovdkrsdK; a&;om;xm;wm awG&Y ygw,f/ w&m;a[m&musrf; 22;28
rSmqd&k ifvnf; vdiftMurf;zufrIukd jypf'Pfcwf&mrSm rdef;rjzpfol&JU pdwf'Pf&meJY cspfarwåm qdw k mawGtpm;
*kPfodu©m? rsdK;EG,pf k&JU oefYpifrIwkdYukd tav;ay;&NyD; usL;vGefcH&wJh trsdK;orD;udk ]]tjypftemtqm&Sdaom
ukefpnfozG,}f } vdYk a&;om;xm;&mrSm rdef;rudk vlom; qdw k mxuf ydkifqkid frIwckvkYd ,lqwmjzpfaMumif;
12
odomxif&Sm;apr,f xifygw,f/
c&pf,mefbmom trsm;pk ,kMH unfudk;uG,Mf uwJh taemufwkdif; 'Drdkua&pDEdkifiHawGrSmawmh ckeajymoGm;wJh
"r®a[mif;usrf;yg t,ltqawG awmfawmfrsm;rsm;udk vufawGYrusifhoHk;Muawmhygbl;/ 'g[mvnf;
tawG;tac: awmfveS fqef;opfjcif;umvudk apmapmpD;pD; jzwfoef;EdkifcJhNyD; ordkif;&JUoifcef;pmawGuaewqifh
bmoma&;eJYEdkifiHa&;udk uGjJ ym;atmif u@cGJjcm;EdkifcJhwmaMumifhjzpfovdk vlt Y cGifhta&;? wef;wlnrD Qa&;?
'Drdkua&pDvIyf&Sm;rIawGaMumifh twdwq
f ;dk awG tawmfrsm;rsm;udk twdwfxJrSm csef&pfxm;EdkifcJhNyDvkdY qdkEdkifrvm;yJ/
tv,facwfu pHwefzdk;awG? "avhxHk;pHawGeJY ,Ofaus;rIawGudk 21 &mpkxd qG, J lvmcJhwmuawmh
ta&SUtv,fydkif;a'oawGu tpövmrfEdkifiaH wGvdkY qd&k r,f xifygw,f/ tpövmrfu;dk uG,f,kHMunfrIt&qdk&if
,kMH unfol rlqvifbmom0if[m olY&JU ud;k uG,f,HkMunfrIukd pGefYvTwfcGifh r&Sdygbl;/ tpövmrfEdkifiH
awmfawmfrsm;rsm;rSm bmoma&;qdkif&m Oya'awG jyXmef;xm;NyD; 'gudk uefYowfydwyf ifxm;wm awGY&ygw,f/
bmoma&;t,ltqudk a0zefajymqdkw,f qdk&ifvnf; BuD;av;wJh jypf'PfawG csrSwfNyD; tckvuf&SdacwfrSmqdk
vlrqefb;l vdkY qdEk dkifwhJ w&m;pD&ifrIykHpHawGeJY udik fw,
G faeqJvdkY qdkEdkifygw,f/ tpövmrfbmomw&m;rSmqkd&if
tv’m[foQif? wrmefawmf rdk[mrufwdkYudk a0zefykwcf wfajymqdkjcif;[m BuD;av;wJh tjypf'PfvkYd
owfrSwyf gw,f/ udt k m&rfusrf;pmrSm 'DtaMumif;udk azmfjyxm;NyD; b,fvkw d w
d dusus jypf'PfpD&ifr,fvdkYawmh

12
Page, S. J., & Yip, A. K. T. (2017). Gender equality and religion: A multi-faith exploration of young adults’ narratives. European Journal of
Women’s Studies, 24(3), 249–265.
40

ryg&Sdygbl;/ 'gayr,fh &Sm&D,mOya'&JU tpdwftydkif;jzpfwJh [m'pfusrf;awGrSmawmh rdk[mrufeJY


wrmefawmfawGudkaomfvnf;aumif;? aumif;uifwrmefeJY wjcm;ya&m[dwfawGudkaomfvnf;aumif;
jypfwifajymqdka0zefrIukd wm;jrpfxm;ygw,f/ tJ'DtwGuf BuD;av;wJh jypf'PfawGrSm ao'Pfxad tmif
yg0ifygw,f/ 13
ao'Pf[m a0zefjypfwifwidk f; uscH&w,f qdw k mxuf rlqviftodkif;t0dkif;tay: b,ftwdkif;twmxd
opömazmufzsufw,fvdkY rSwf,lrS uscH&w,f qdkNyD; jiif;qdkMuwmawGvnf; &Sdygw,f/ urÇmay:u
tpövmrfEdkifiHtrsm;pkrSmvnf; a&S;&dk;pGJrI tedrfhtjrifhtvdu k f wif;MuyfrI twd;k tavQmhawG &Sdygw,f/
a0zefykwcf wfol[m rlqvif [kwfr[kwftay: rlwnfNyD;awmhvnf; jypf'PfuJjG ym;ygao;w,f/
bmomw&m;udk a0zefjypfwifykwcf wfykHawGvnf; trsdK;rsdK; yg0ifygw,f/ rdrd&JUbmomw&m;udk qufvuf
r,kMH unfawmhbl;vdkY ajymqd&k ifvnf; tusHK;0ifygw,f/ tJ'gudk Apostasy vkdY ac:ygw,f/
vlwOD;wa,muf[m tpövmrfuk;d uG,&f m t&yfa'owae&m&mrSm rlqvif rdbwOD;OD;qDu arG;zGm;vmcJh&if
rlqvif uav;i,ftjzpf BuD;jyif;vm&rSmyJ jzpfygw,f/ 'gu a&G;cs,fvdkYrS r&wmud;k / 'gayr,fh
ynmoif,v l Ydk tawG;tac: &ifhusufvmNyD; rdrd&JUt,l0g'udk ud, k fwdkifqk;H jzwfa&G;cs,fEdkifpGrf;&SdwJh tcsdefrSm
'gudk uefYowfvmcJh&ifawmh vlom;wOD;&JU tajccHtusqH;k &ydkifciG fhukd "g;jywdu k fcHvdkuf&wmeJY wlaeygvdrfhr,f/
'Dxufru 'Dbmomw&m;udk jypfy,fcGifhr&Sb d l;? rvdkufem&if ao'PfvkYd 0dkif;0ef;tEdkifusifhwm[m b,fvdk
aumif;usdK;rS rjzpfapygbl;/ tJ'Dot l zdkYrSmvnf; aorSmpdk;vdYok m jidrfae&w,f? todik f;t0dkif;udk aMumuf&GHYvdkYom
bmrS rajym&Jw,f? pdwfxJrSmawmh b,favmuf tcsOfaygufaer,f rodygbl;/ twif;tMuyf
,kMH unfvufcHcdkif;wJh todik f;t0dik f;[mvnf; tEdkiftxufrvdYo k m tompD;&vdu k fw,f? tJ'Dol b,ftcsdef
xazmufrvJ? uG,f&mrSm bmawG ajymvdrfhrvJ? pdwx f JrSm bmawG usdefqaJ ervJ&,fvYdk olY r,kMH unf? ud, k fh
r,kMH unf taetxm;awGudk zefw;D ay;vdkuo f vdk jzpfoGm;ygvdrfhr,f/ wjcm;[mawGudk vdu k fajymae&if arm&kHyJ
&Sdygr,f? urÇmausmfZD0aA'yg&*l bmomrJh tausmftarmf &pfcswfa':uif&JU xifa,mifjrifrSm; ocifbk&m; God
Delusion qdw k Jh pmtkyfudk zwfaewkef; rd&if ao'PfvkYd aMujimxm;ygvsufeJY tma&Apfbmomudk w&m;r0if
jyefqkxd m;wJh zdkifrmS a'gif;vkyfqJo
G l oef;*Pef; &Sdwmudk Munfh&if cefrY Sef;Edkifr,f xifygw,f/
bmomw&m;udk tJ'Dxu J rS rlqviftrsdK;orD;xk&JU b0[mqd&k if tawmfav;udk qd;k qdk;0g;0g;Edkifvw S mudk
EdkifiHwum vlt
Y cGifhta&;tzGYaJ wG&JU xkwfjyefcsufawGrSm zwf&IEdkifygw,f/ txl;ojzifhawmh
tdrfwiG f;tMurf;zufvdkY qd&k rSmygyJ/ rlqvifZeD;onfwOD;[m tv’m[f&Sifjrwf&JU tqdktrdefYawGudkomru
vifa,musfm;jzpfol&JU MoZmtmPmudk >cif;csufr&Sd emcH&ygw,f/ vifa,musfm;jzpfol[m
rlqvif"avhxHk;pHt& wOD;xufydkwJh ZeD;ta&twGufukv d nf; vufqufxm;avh&Sdygw,f/
ud, k fvufrtDromjzpfNyD; aexdik fraumif;vdkYaomfvnf;aumif;? &moDaoG;qif;aecsdefjzpfvdkYaomfvnf;aumif;?
vdifydkif;qdik f&m pdwyf grI r&Sdwmaomfvnf;aumif; b,fvdk taMumif;wpkHw&meJYrS vifa,musfm;&JU tvdq k E´ukd
jiif;y,fcGifh r&Sdygbl;/ rlqviftrsdK;orD;awGudk tvkyfvyk fcGifh? udk,fydkif0ifaiG&SmazGcGifhay;zdkY a0;pG
aqmf'Dtma&AD;,m;vdk EdkifiHrSmqdk&if trsdK;orD;wOD;eJYtwl tkyfxed f;ola,musfm;wOD;OD; rygbl;qdk&if
0efaqmifrIawmif ray;wmrsdK;awG 'DaeYxd &SdaeqJ jzpfygw,f/ ud, k fydkif0ifaiG r&Sd? ud,
k fydkif tvkyfvkyfcGifh r&yJ
vifa,musfm;&JU vkyfcvpmay:rSm rSDcdkae&wJh rdef;rwa,muf&JU rdrdud, k uf dk ,kHMunfpdwcf srI? av;pm;rI[m
b,favmufrsm; edrfhusoGm;rvJ qdw k m cefYrSef;Edkifr,f xifygw,f/ rdb&JUtdrfuae a,mufsm;&JUtdrfukd
13
Saeed, A. and Saeed, H. (2004). Freedom of Religion, Apostasy and Islam. Burlington VT: Ashgate Publishing Company. pp. 38-39 ISBN - 978-
0-7546-3083-8.
41

ajymif;a&TUaexdkifwmuvGJvdkY tdrfwiG f;rSmyJ ydwrf daewJh rlqviftrsdK;orD;awG[m rdbawG? vifa,musfm;awG


jyKorQudk Ekae&wmuvGNJ yD; wjcm;a&G;cs,fp&mvnf; bmrS r&Sdygbl;/ tJ'gaMumifh
14
tdrfwiG f;tMurf;zufrIawGjzpfyGm;rIukd ydkrdktcGifhtvrf; rsm;jym;apygw,f/
'Dtajctaeudk wGef;ydkYapwJh taMumif;t&if;uawmh rlqvifrdef;uav;i,fawGudk tysdKazmf0ifpt&G,?f touf
14 ESpf0ef;usifavmufrSm tdrfaxmifcsay;wJh "avhvdkY qdk&rvm;yJ/ txufwef;ausmif;wufzdkY tpjyKNyD qdkwhJ
tcsdefrSmyJ rlqvifausmif;olawG[m olwdkYtwef;azmfawG ausmif;rvmawmhwmudk owdxm;rdvdkY
ar;jref;pkHprf;Munfh&if tdrfaxmifjyKoGm;NyD? b,foY&l JU b,fESpfa,mufajrmuf ZeD;tjzpfeJY qdkwmrsdK;udk
Mum;od&avh&Sdwm[m tqef;r[kwfawmhovdkawmif jzpfaew,fvkYd qdkygw,f/
aocsmpOf;pm;Munf&h if 'D"avh[m tawmfqk;d 0g;vSwmudk odjrifEdkifygw,f/ 14 ESpf0ef;usifqdkwJh t&G,rf Sm
rdef;uav;wOD;[m vdifydkif;qdik f&mawmif zGHYNzdK;aeqJyg/ uav;b0yJ &Sdygao;w,f/ 'Dt&G,f[m uav;i,fyDyD
ynmoifae&OD;r,fh t&G,?f aqmhupm;ae&OD;r,fh t&G,?f urÇmavmutaMumif;udk avhvmoif,al e&OD;r,fh
t&G,yf g/ ud, k fcE¨m rzGHYNzdK;ao;cif tcsdefrSm umrqufqHcHvku d &f wJh rdef;uav;i,f[m umrqufqjH cif;
t&om qdw k mudk em;vnfzdkY? auseyfcHpm;zdkY a0;pG? emusifjcif; tjynfeh JY rsuf&nfawG? aoG;awGeJY zHk;vTrf;aewJh
jyefrpOf;pm;csifwhJ b0&JU tpdwt f ydkif;w&yfvkYyd J &IjrifzdkY rsm;ygw,f/ 'Dt&G,frSm om;orD;arG;zGm;wm[mvnf;
tifrwef tEÅ&m,frsm;vSygw,f/ ud, k fcE¨m rzGHYNzdK;cifrSm wifyqkH&dk;? nSyf&dk;awG rBuD;xGm;cifrSm
aygifcsdefrjynfhwhJ uav;i,fawGqDu aygifcsdefrjynfhwJh uav;i,fawG arG;zGm;wm[m aumif;usdK;xuf
qd;k usdK;udkom ydkrsm;apygvdrfhr,f/
todOmPfynmydkif;t&vnf; rdcifjzpfo[ l m uav;i,fb0u Mum;zl;em;0&Sdxm;wJh rd&dk;zvm "avhxHk;pHawGeJYyJ
tuGsrf;w0if &Sdwmyg/ pOf;pm;qifjcifwm? a0zefok;H oyfwm? oufaotaxmuftxm;awGeJY tqdw k &yfudk
csifhcsdefq0g;wmawGeJY tvSrf;a0;qJyg/ wuúokv d ?f aumvdyfynma&; qkw d m bmrSef;awmif odcGifhr&wJh
tajctaersdK;yg/ tJ'Dvkd tajctaersdK;rSm tJ'Dvkd rdef;uav;i,f[m rdciftjzpfeJY olarG;zGm;ay;vdkuw f Jh
uav;i,fudk b,fvdkawGrsm; jyKpkysdK;axmifrSmygvdrfh/ oli,fi,fu vlBuD;olrawG ajymqdkwmudk
Mum;zl;em;0&SdwJhtwdkif; rd&dk;zvm"avhxHk;pHeJY ,Ofaus;rIawGudkyJ olrSwrf doavmuf jyefoeG foifzdkY rsm;ygw,f/
'Dvked nf;eJYyJ tpövmrfvYt l zGYt
J pnf;&JU ,Ofaus;rIpHcsdefpHneT f;awG[m taemufEdkifiHawGeJY wjznf;jznf;
15
jywfusefcJhygawmhw,f/
a&S;&kd;pGJ t,loD;vSwhJ qdkrmvD,mvdk EdkifiHrsdK;awGrSmqdk&if rdef;rawGudk om;azmufpufvdk oabmxm;udkawmif
awGjY rifEdkifygw,f/ t&G,fa&mufp? &moDaoG;ay:p rdef;uav;i,fudk vufonfvkd rdef;rawG?
w&m;a[mq&mvdk vlawGuae trsdK;orD;tm&kHcHtzk z,f&Sm;wJh qdw k m[m rdef;uav;awGudk
ud,
k f0efaqmifzdkYuvGNJ yD; vdifydkif;qdkif&m om,mpdwu f dk y,fazsmufypfzdkY tm;xkwfwJh zdk0g'&JU tqH;k pGefqk;H
tm;xkwfrIvkYd qdEk dkifygvdrfhr,f/ urÇmhMuufajceDtzGYBJ uD;&JU xkwfjyefcsuft&qdk&if urÇmay:rSm tJ'Dvkd rdrdqE´
ryg0ifyJ trsdK;orD;tm&kHcHtzkudk twif;tMuyf z,f&Sm;cH&olaygif; oef; 130 ausmf&Sdw,fvkYad wmif qdkygw,f/
a,musfm;av;awGudkvnf; ta&jym;vS;D jzwfjcif;udk tJ'Dvdk tcsdefrsdK;rSm wNydKifeuf jyKvkyfay;Muw,f qdkayr,fh
a,musfm;av;awG&JU ta&jym;vSD;jzwfrIuawmh umrqE´ukd tm;ay;tm;ajrSmufjyKzdkY &nf&G,w f m jzpfygw,f/

14
Hajj, M., & Panizza, U. (2009). Religion and education gender gap: Are muslims different? Economics of Education Review, 28(3), 337-344
15
Lussier, D., & Fish, M. (2016). Men, Muslims, and Attitudes toward Gender Inequality. Politics and Religion, 9(1), 29-60.
42

b,fvkyd Jjzpfygap? a,musfm;av;a&m? rdef;uav;yg vdiftF*g tpdwt f ydkif;udk vS;D jzwfcH&wm? twif;tMuyf
tEdkiftxuf jyKvkyfcH&wm? aoG;oH&J&J emusifjcif; a0'em cHpm;&wm? &ufaygif;tawmfMumwJhtxd
qD;roGm;Ekdifjzpf&wmawGaMumifh i,f&G,fpOfrSm jyif;jyif;xefxef wkefvIyfcHpm;&wJh Trauma rsdK;awGudk
woufwm &&SdoGm;Muavh&Sdygw,f/ aq;ynm pepewus avhusifhoifMum;rxm;wJholawGu
cGJpdwjf zwfawmufwmrsdK;rvdYk rvdv k m;tyfwJh tem&if;wmawG? roefY&Sif;wJh ud&d,mawGaMumifhvnf;
vltaotaysmufrsm;vSwJh "avhxHk;pHjzpfwmaMumihf vlt Y cGifhta&;tzGJYawG&JU a0zefaxmufjyrIukd cH&qH;k
tavhtxvdkYvnf; qdkEdkifygw,f/
a,musfm;vdift*Fg&JU ta&jym;vS;D jzwfjcif; "avhxHk;pH qdw k m[m atA&m[rf? tdkufZuf? ,mukyfwkY&d JU
xm0&bk&m;tay: ,kMH unfu;dk pm;jcif;eJY emrnf&cJhwJh atA&m[r®pfbmomw&m;awGjzpfwJh *sL;? c&pf,mef?
tpövmrfbmomawGrSm trsm;tm;jzifh vdu k femaqmif&GufMuwJh tavhtxjzpfygw,f/ urÇmwvTm;u
,Ofaus;rIvYt l zGYt
J pnf;awGrSm 'D"avhudk usifhoHk;aeMuqJjzpfNyD; vlrIppfwrf;wckt&qdk&if tJ'D"avhusifhoHk;wJh
vl,
Y Ofaus;rItzGYt J pnf; 21 ckxu J 4 ckaom ,Ofaus;rIawG[m arG;uif;pt&G,frSm
ta&jym;vS;D jzwfMuygw,f/ aemuf 10 ckuawmh vlysdKazmf0ifpt&G,rf Sm jzwfawmufMuNyD; wckuawmh
vlysdKjzpfNyD; tawmfMumrS jzwfawmufygowJ/h
'Dvkd ta&jym;vSD;jzwfwJh "avhudk bmvdYrk sm; 'Davmuf ta&;w,l&SdMuwmvJvkYd ar;vm&ifawmh xH;k pHtwdkif;
bmomw&m;aemufcH tawG;tac:awG a&m,Suaf ewmaMumifhygvdkY tvG,fajzqdk&rSmygyJ/ [D;b&l;awG&JU
or®musrf;pmt&rSmawmh vdifta&jym;vS;D jzwfjcif; qdw k m[m vlom;eJY bk&m;ocifwkYt d Mum; xm;&SdwJh
xifomjrifomjzpfaom uwdoufaovdkY urÇmOD;usrf; tcef;BuD; 17? ti,f 10? 11 eJY 14 wkYrd Sm
azmfjyxm;ygw,f/ taoG;roGef;&if tjypfvTwjf cif; r&Sd qdw k Jh pum;[mvnf; "r®a[mif;usrf;wavQmufrSm
yg0ifavh&SdwmaMumifh 'g[m rjzpfrae aqmif&Gu&f r,fh &dk;&mvdkYvnf; rSw, f lMu[ef wlygw,f/ tJ'Dt,luydk J
"r®&mZ0if yxrapmif tcef;BuD; 18? ti,f 25 rSmusawmh &efolukd atmifEdkifaomtcg atmifyGJ& ypön;f tjzpf
jzwfawmuf,lvmaom t&mvdkY qdx k m;jyefygw,f/ emrnfausmf aqmfvrGefb&k ifu 'g0dukd &efow l &m&JU
ta&jym;awG vS;D jzwf,laqmifvmzdkY apcdkif;&mrSm 'g0du 200 &JU ta&jym;awGudk ,lvmay;w,fvkYd qdkygw,f/
t"dubmomBuD;awGxJrSm ryg0ifyJ urÇmha'owcsdKU&JU MuufoD;xp&m &dk;&m"avhwcsdKUudk ajym&r,fqk&d if
ygyltme,l;*DeDu qrfb, D mrsdK;EG,fpkawG&JU vdifydkif;qdkif&m &dk;&m"avhawGudk ajym&ygvdrfhr,f/ rEkóynm&Sif
a'gufwm *Dvb f mh [m'f okawoejyKvkyfxm;wmjzpfNyD; tJ'DrsdK;EG,pf kawGrSm oli,fb0uae
vlysdKazmf0ifwhtJ cg wjcm;,Ofaus;rIawGrSm vdifwv l dkY qdkEdkifwhJ "avhxkH;pHrsdK; olwdkYqDrSm usif;yMuygw,f/16
tJ'guawmh ZD0toufaoG;eJY jynfah ew,fvkYd ,lqMuwJh t&G,af &mufNyD;ol&JU okufaoG;udk vlysdKazmf0ifpawGu
pm;oH;k &wmyg/ olwdkYt,l"avhrSmawmh 'g[m vdifwludpöeJY bmrS roufqkid fyJ wjcm;,Ofaus;rIawGrSm
xd;k uGif;rifaMumifxk;d MuovdkrsdK; rdrda,musfm;jzpfNyD? tdrfaxmifom;arG;jyKEdkifNyD qdkwJh trSwo f auFwtjzpf
,lqMuygw,f/ tJ'Da'oteD;w0dkufrSm aexdkifMuwJh r,fvmeD;&Sm;a'ou um&muD qdwk Jh
rsdK;EG,fpkawGrSmvnf; tvm;wlyJ vlBuD;olr&JU okufaoG; ryg0ifyJ uav;i,fawG vlvm;rajrmufb;l vdkY
rSw, f lMuNyD; vlysdKazmf0ifpt&G,?f rkwqf dwfyg;odkif;eJY toHMoNyD; BuD;aumif0ifNyDqkd&if ptdkudk
vdifqufqcH H&ygw,f/ tJ'Dvkd r[kwf&if a,mufsm;&ifhrmBuD;wOD; rjzpfEdkifvkYd rSw, f lMuwJh &dk;&m"avhxk;H pHawG
jzpfygw,f/
16
Herdt, G. H. (1987). The Sambia: Ritual and gender in New Guinea. New York: Holt, Rinehart and Winston.
43

usaemfwdkYwkid f;jynfu a&S;&dk;pGJyk*¾dKvfrsm;uvnf; acwfrrDawmhwhJ &dk;&m"avhxHk;pHawGudk axmufjywdkif; 'gawG[m


bmomw&m; tqH;k tr qdkwmxuf vlt Y zGJYtpnf;u vufcHusifhoHk;aeMuvdkY t&Snw f nfwhaH ewJh t&mawGyg?
zsuf&jyif& cufygw,fvYdk qifajcay;r,f BuHpnfwdkif; tay:u &dk;&m"avhxHk;pHawGudka&m
vufcHrusifhoHk;csifMubl;vm;vdkYom jyefar;csifrdawmhw,f/ acwfumvtajctaeeJY rudu k fnaD wmh&if?
vlrIpHEIef;awG[m vGefcJhwJh ESpfaygif; 500 ausmf 600 avmufueJY trsm;BuD; uGv J GJoGm;&if? vlt Y zGJYtpnf;[m
wd;k wufwhJ tawG;tjrifawGudk vufcHusifhoHk;zdkY awmif;qdkvm&if? a,musfm;eJYrde;f rudk wef;wlwefzdk;xm;zdkY?
cGJjcm;ESdrfcsqufqHw,fvkYd ,lq&wJh &dk;&m"avhxk;H pHawGudk jyKjyifajymif;vJay;zdkY awmif;qdkvmNyDqdk&if
'Dt&mawG[m rjzpfrae ajymif;vJay;&r,fh udpöawGyJ jzpfygw,f/ a&S;Arm&Sifbk&ifacwfawGrSm
taqmufttkHawG? vrf;wHwm;awG aqmufvkyfwJhtcg tapmifhta&Smuf&atmifqkNd yD; vlowfpaw;wJh
&dk;&m"avhrsdK;awGudk 'DaeYacwfrSm rusifhoHk;MuawmhovdkygyJ/ wd;k wufzGYHNzdK;wJh vlom;qefwhJ 'Drdkua&pDvYal bmif
qdw k mqDudk csDwufwhJ c&D;vrf;rSm tNrJwrf; ajymif;vJaewJh vlYtzGYt J pnf;&JU pHEIef;awGeJY ,Ofaus;rIawGudk
csOf;uyf&mrSm w&m;aojzpfwJh Institutionism qdkwmeJY oGm;vdkY c&D;wGifrSm r[kwfygbl;/ roifhawmfwmawGudk
ajymif;vJ? oifhawmfwmawGeJY tpm;xd;k wJh csOf;uyfenf;jzpfwhJ Incrementalism qdw k meJYrS c&D;wGifrSm
jzpfygw,f/
txl;ojzifh 'DuaeY 21 &mpkacwfBuD;rSm rdef;reJYa,mufsm; wef;wl&ifabmifwef;NyD; BudK;pm;tm;xkwfEdkifygrS
EdkifiHwumudk &ifabmifwef;zdkY tvm;tvm&Sdygvdrfhr,f/ r[kwf&if EdkifiH&JU w0ufavmuf&SdwJh um,tm;?
OmPtm;awGudk pepfwus toHk;rjyK&ma&mufaeygw,f/ trsdK;orD;awG&JU vkyftm;eJY OmPtm;[m
wdik f;jynftwGuf odyfukd ta&;ygvSygw,f/ EdkifiHom;aumif;awG arG;zGm;vmzdkY qdkwm EdkifiHom;aumif;jzpfatmif
oGefoifqk;H rwJh rdcifawG &SdrS jzpfwmaMumifh trsdK;orD;awG&JU ta&;ygrI b,favmuf ta&;BuD;w,f qdw k m
17
em;vnfygrS jzpfygvdrfhr,f/
trSefwu,fqdk&if a,musfm;eJYrdef;r[m c&kdrdkZkrf;wckyJ uGmjcm;wJh vlom;awGyg/ a,mufsm;udk 44XY vdkY
ac:qdkNyD; rdef;rudkawmh 44XX vdkY ac:qdkMuygw,f/ vlom;awGrSm c&dkrdkZkrf; 46 ck&SdNyD; zcifqu D c&dkrdkZkrf; 24
ckeJY rdcifqu D c&dkrdkZkrf; 23 ck aygif;pnf;NyD; jzpfwnfvmwmyg/ 44 ckaom c&dkrdkZkrf;awG[m
a,mufsm;rdef;rawGrSm vH;k 0 wlnDNyD; aemufqk;H c&dkrdkZkrf; 2 ckteufrS wckyJ uGjJ ym;wm jzpfygw,f/ X
c&dkrdkZkrf;av;[m tay:em;enf;enf;wufomG ;&ifvnf; Y vdv k dk jzpfoGm;rSmjzpfovdk Y c&dkrdkZkrf;av;[mvnf;
atmufem;enf;enf;qif;vm&if X c&dkrdkZkrf;jzpfomG ;ygvdrfhr,f/ wu,fawmh a,mufsm;rdef;r qdw k m
tJ'Davmufxd eD;pyfrI &Sdygw,f/ N*dK[fwvHk;pDuae vmcJhwJh N*dK[fom;awG r[kwfMuygbl;/ arG;zGm;wJh
uav;i,f waomif;rSm wa,mufEIef; vdift*FgruGjJ ym;rI jzpfay:NyD; wcsdKUuav;i,fawGqdk vdift*FgESpfrsdK;vHk;
yg0ifwmrsdK;awG &Sdygw,f/ a,mufsm;tjzpf BuD;jyif;aprvm;? rdef;rtjzpf BuD;jyif;aprvm; qdw k m rdbawGu
qH;k jzwf&ygw,f/ 'g[m tifrwef cufcJwhJ qH;k jzwfcsufyg/ urÇmhwcsdKUa'ou uav;i,fawGqdk&ifvnf;
arG;uif;prSm a,mufsm; odYk rdef;r jzpfayr,fh BuD;aumif0if? t&G,af &mufwht J csdefrSm qefYusifbufvid ftjzpf
ajymif;vJoGm;wmrsdK;awGvnf; &Sdygw,f/ b,fvkyd J jzpfygap? 'g[m um,uH&SifawG&JU oabmqE´twdik f;yJ
jzpfoifhygw,f/ wcsdKUuav;i,fawGqdk&ifvnf; rdrd&JUvdifjzpfwnfrIukd rESpfNrdKUyJ
qefYusifbufvdifjzpfcsifw,fvYdk zGifh[ajymwmawGudk rdbawG &ifqkid f&ygw,f/ a,mufsm;tjzpfyJ a&G;a&G;?

17
Cassese, E., & Holman, M. (2016). Religious beliefs, gender consciousness, and Women’s political participation. Sex Roles, 75(9-10), 514-527
44

rdef;rtjzpfyJ a&G;a&G; vlom;qefwhJ vltY zGJYtpnf;rSm? wef;wlnrD Qudk wefzdk;xm;wJh vlt


Y zGJYtpnf;rSm 'g[m
jyóem rjzpfoifhygbl;/ b,fvdifjzpfvkYrd vdkY b,fvdktcGifhta&;rsdK;udk vufvTw&f w,f qdw k m r&Sdoifhygbl;/18
a,musfm;rdef;r wef;wlnrD Qa&;[m rSefuefrGefjrwfwJh tavhtx qdkwm trSefyg/ 'gayr,fh vufawGYrSm
b,favmufcufcJrSef; &dyfrdMur,f xifygw,f/ rdef;uav;awG[m i,fpOfrSmwnf;u ynmoifMum;cGifh
uefYowfcHxm;&wmawG tckxd &SdaeMuqJyg/ orD;rdef;uav;qdk&if aopm&Sifpm zwfwwf&if awmfNyD qdw k Jh
tawG;tac:rsdK;awG[m vlom;wa,muf&JU a&G;cs,frIudk vpfvsL&Ivku d w
f mjzpfygw,f/ om;orD;ESpfa,muf
qd&k if om;a,musfm;av;udkyJ ynmoifapNyD; a,musfm;av; pmrwwf&if tuef;eJYwlw,f qdw k Jh t,ltqrsdK;eJY
axmufuefay;vdkuyf gw,f/ wcsdKUus ESpfa,mufpm aiGaMu;ukefusrIukd rwwfEdkifwmrvdYk wa,mufyJ
a&G;cs,fynmoifapr,fqk&d if om;a,musfm;av;udk a&G;cs,fvku d fMuwm tpOftvmvdrk sdK; jzpfaecJhygNyD/
a,musfm;jzpfap? rdef;rjzpfap ynmoif,lcGifh qH;k &HI;oGm;wJh vlom;wa,muf[m b0rSm ta&;ygwJh
t&mawmfawmfrsm;rsm;udk vufvTwq f ;Hk &IH;vdkuf&w,fvkYd qdEk dkifr,f xifygw,f/
'gwifyJvm; qdak wmh r[kwfao;ygbl;/ wuúokv d f0ifwef;awGrSmqdk&if 'DjyXmef;pmudk oif,Nl yD; 'Dar;cGef;udk
ajzqd&k wmcsif; twlwl rdef;uav;awG&JU wuúov dk f0ifcGifh&rSwf trsm;pkudk a,mufsm;av;awGxuf
ydkjrSifhxm;avh&Sdygw,f/ ajzqdwk Jh &rSwfcsif; twlwl qd&k ifawmif wcsdKUwuúov dk fawGrSm rdef;uav;
ta&twGuu f dk uefYowfvdkufovdk jzpfomG ;ygw,f/ wu,fawmh wuúokv d 0f ifwef;&rSwfeJY vlwa,muf&JU
0goem? toufarG;ynm? woufwm a&G;cs,frIukd qHk;jzwfwmawmif vGefvyS gNyD/ tJ'Dvkd tajctaersdK;rSm
usm;ruGjJ ym;wmaMumifh rdrd 0goemygwJh? oif,lvdkwJh ynm&yfukd oif,cl Gifh r&vdu k fwm[m
um,uH&SiftwGufa&m? wdkif;jynftwGufyg epfemrI jzpfygw,f/
'gwifyJvm; qdak wmh r[kwfao;ygbl;/ ynma&;qHk;cef;wdik fvkYd tvkyfcGif0if&wJt h cgrsdK;rSm ynmt&nftcsif;?
tawGt Y BuHKcsif; wlnDw,fq&dk if trsdK;orD;awG&JU vkyfcvpm[m trsdK;om;awGxuf ydkrdenf;yg;avh&Sdygw,f/
&mxl;wdk;zdkY tajctaejzpfvmNyDqk&d if trsdK;orD;0efxrf;awG&JU tdrfaxmifa&;udk xnfhoGif;pOf;pm;wm
vkyfief;&SifawG&JU vkyf&dk;vkyfpOfvkYad wmif qd&k rvm;yJ/ tdrfaxmifjyK&if? ud,k f0efaqmif&if? rD;zGm;&if? cGifh,l&if
vkyfief;wm0efawG vpf[if;rSmyJqkNd yD; &IjrifwwfMuygw,f/ tJ'gaMumifh &mxl;wd;k zdkY? rGrf;rHoifwef;ay;zdkY
trsdK;om;0efxrf;awGudk OD;pm;ay;avh&SdMuNyD; aemufqk;H a&G;cs,fp&mtjzpf trsdK;orD;0efxrf;awGudk
cefYxm;apvTwfwmrsdK;awG &Sdwwfygw,f/ wu,fawmh usaemfwdkY EdkifiHwifrS r[kwfygbl;? urÇmhae&mtESHYu
vlrsdK;? bmom? ,Ofaus;rIawGudk vdu k fMunfh&ifvnf; trsdK;orD;xkukd wqifhESdrfhxm;wm jrifawGY&zdkY
19
cuf&mcJqpf vdkuf&Smaep&m rvdyk gbl;/
wu,fawmh aysmf&Tifcsrf;ajrhwhJ rdom;pkb0? EdkifiHom;aysmf&Tifcsrf;ajrhrIneT f;udef; jrifhrm;wJh EdkifiHawGudk
vdu k fMunfhr,fqdk&if usm;rcGJjcm;qufqrH I enf;yg;wJh EdkifiHawGjzpfaMumif; awG&Y rSm jzpfygw,f/ tJ'DEdkifiHawG[m
taemufOa&mya'orSm wnf&SdMuvdkY tJ'Dvkd aysmf&Tifp&maumif;aewm r[kwfygbl;/ Oa&myrSmawmif
aysmf&Tifjcif;nTef;udef; tedrfhtjrifhtvdkuf uGmjcm;wmudk MunfNh yD; cGJjcm;qufqrH Ia&csdefukd wdik f;wmvdkY&wmrsdK;
&Sdygao;w,f/ acwfaemufjyefqJNG yD; bmoma&;t,loD;wJh ,Ofaus;rIawG? &dk;&m"avhxHk;pH usifhoHk;wJh
a'oawGudk Munfhvdkufr,fq&dk if trsdK;orD;xkukd wenf;wzkH cGJjcm;ESdrfcsqufqHwmrsdK; awGjY rif&avh&Sdygw,f/
18
Beery, A. K. & Zucker, I. (2011). Sex bias in neuroscience and biomedical research. Neuroscience Biobehavioral Review, 35, 565–572.
19
Gaunt, R., & Scott, J. (2017). Gender Differences in Identities and Their Sociostructural Correlates: How Gendered Lives Shape Parental and
Work Identities. Journal of Family Issues, 38(13), 1852–1877.
45

vkyfief;&Siftoif;tzGJYawG wufa&mufwhJ tpnf;ta0;rsdK;awGrSmqd&k if usm;rwef;wlnDrQa&;? vkyfcvpm


wef;wlcHpm;cGifh&&Sda&; qdkwmawG aqG;aEG;vdkufwdkif; tJ'DudpötwGuf aiGukefaMu;usrsm;vdrfhr,fvdkY vkyfief;&Sif
trsm;pku rSw, f lMuavh&Sdygw,f/ wu,fawmh rrsm;ygbl;/ trSefpifppf tJ'Dvkd cGJjcm;ESdrfcsqufqHrIawGaMumifh
aiGuek faMu;us ydkrsm;w,fvYadk wmif qdkEdkifygw,f/ usm;rcGJjcm;rIaMumifh vlt Y &if;tjrpfXmeawGuae vlrSef?
ae&mrSef 0efxrf;aumif;cefYxm;EdkifzdkY tcGifhtvrf; enf;yg;oGm;wmrsdK;awG? tvkyfxu G fEIef; jrifrh m;wmawG?
vkyfief;cGifh raysmf&TifwmawG? ukefxw k fvkyfrI aESmifhaES;wmawGjzpfNyD; qH;k &IH;rIuawmif ykdvdkY rsm;ygao;w,f/
atmifjrifwhJ vkyfief;awG? ukrÜPDawGukd vdu k favhvmMunfhr,fqdk&if tvkyform;aumif;? 0efxrf;aumif;
cefYxm;EdkifzdkY rcJ,Of;wm? vlrSefae&mrSef csxm;ay;Edkifwm? ukefxw k fpGrf;tm;jrifhrm;wm? vkyfief;cGif aysmf&iT frI
jrifhrm;wmawG jrifawGEY dkifNyD; usm;rcGJjcm;qufqHrI enf;yg;wJh ukrÜPDrsdK;awG jzpfaeavh&Sdygw,f/
vlrIb0eJY pyfvsOf;wmawGudk avhvmMunfhr,fqdk&ifvnf; tvm;wl jrifawGY&rSmyJ jzpfygw,f/ tckacwf
vli,fvlvwfydkif;awG[m olwdkYt&ifrsdK;qufeJY rwlnDwJh tawG;tjrifawGudk ydkifqidk faeMuNyD; vkyfief;cGifeJY
rdom;pk aysmf&Tifcsrf;ajrhrIudk rQrQww xdef;nSdzdkY? vlom;qefwhJ rdom;pkb0udk awmifhwwwfaeMuNyDjzpfNyD;
a,musfm;awG[mvnf; tdrfrIudpöawGudk 0dkif;0ef;ulnD&aumif;rSef;? om;orD;awG&JU ynma&;rSm
yg0ifun l D&r,frSef; em;vnfaeMuNyD jzpfygw,f/ tJ'Dvkrd sdK; om;av;? orD;av;eJY tdrfpmawG twlwlvyk f?
olwdekY JY twlwl aqmhupm;? xrif;[if; ulnDcsufjyKwf? tdk;cGuyf ef;uefawG aq;aMum? trdIufykH;awG oGefeJY
vkyfukid fwwfwhJ zcifukd ydkifqidk fcGifh&xm;wJh uav;i,fawG[m ausmif;wufEIef; ydkrSefMuwm? &rSwf ydkrsm;wm?
pdwzf dpD;rI ydkenf;yg;wm? aq;ukocH&Edkifajc? q&m0efjyoEdkifajc ydkenf;wmawGudk vlrIppfwrf;awGu
axmufjyaeygw,f/
tJ'Dvkd tdrfrIupd öawG? om;orD;udpöawGrSm tm;wufoa&m&SdwJh cifyGef;onfudk ydkifqkid fcGifh&xm;wJh
ZeD;onfawG[mvnf; ydkrdk aysmf&TifMuw,f? pdwzf dpD;rI ydkenf;Muw,f? tvkyftudkiftwGuf cifyGef;onfenf;wl
tcsdefay;Edkifw,f? aq;ukorI? q&m0efjyo&rI ydkenf;ygw,f? ydkrdkusef;rmNyD; oufwrf;ydk&SnfEdkifw,fvdkY
qdyk gw,f/ tJ'gwifru tdrfrIupd öawGeJY om;orD;udpöawGrSm yg0ifaqmif&Guw f Jh zcifawG ud,
k fwdkif[mvnf;
aysmf&TifrIukd ydkcHpm;&w,f? rl;,pfaomufpm;Edkifajc enf;yg;w,f? aq;ukocH&rI? q&m0efjyo&rI ydkenf;w,f?
umrokc ydkcHpm;&w,fvkYd vlrIppfwrf;awGu qdak eygNyD/ 'Dawmh ,Ofaus;rIawG? &dk;&m"avhxk;H pHawG?
bmomw&m;awG b,fvkd taMumif;aMumif;awGurqdk cGJjcm;ESdrfcsqufqHrIawGudk usifhoHk;apr,fqk&d if
jiif;y,fNyD; rdrduk, d w
f dkiftwGuf? tdrfaxmifzuftwGuf? &ifaoG;i,ftwGuf? wdik f;EdkifiHtwGuf acwfeJYtnD
vduk favsmnDaxG&Sdr,f?h vlom;qefr,fh nS, d lajymif;vJrIawGudk rjzpfrae jyKvkyf&r,fh tcsdefa&mufNyDvkYdyJ
20
qdck sifygw,f/

20
Kimmel, M. S. (1987). Men's responses to Feminism at the turn of the century. Gender & Society, 1(3), 261–283
46

vdifwrl sm;tay: cGJjcm;ESdrfcsqufqrH Irsm;


[D;b&l;wdkY&JU "r®a[mif;usrf;[mqdk&if vdifwq l ufqHrItay: xm;&SdwJh atA&m[r®pfbmomw&m;awG&JU
tajccHtawG;tjrif jzpfvdrfhr,f xifygw,f/ t&dk;&Sif;qH;k usrf;ydk'fukd axmufjy&r,fqdk&ifawmh 0wfjyK&musrf;
tcef;BuD; 18? ti,f 22 vdYk qd&k ygvdrfhr,f/ tJ'DrSm ]]rdef;rESifhtwlaeonfhES,f a,musfm;csif;twlaeaom
trIukd rjyKtyf&m}} vdYk yg&SdNyD; tJ'Dvkd vdifwt l rIukd usL;vGefcJh&if ao'Pfxku
d fw,fvkYd azmfjyxm;ygw,f/
a&Sk;&dk;*sL;bmomrSmvnf; vdifwu l dpöukd raumif;rI? 'kp&dkuf&,fvdkY oH;k EIef;xm;wm awG&Y ygw,f/
wd&k musrf;t&qdk&if 'DaeYacwfxdawmif vdifwq l ufqHrIukd tJ'Dvkd owfrSwfMuqJvdkY qdEk dkifygw,f/
ajrmuftar&dueJY NAdwed fEdkifiHawGu acwfopf*sL;bmomeJY tv,ftvwfvrf;pOf*sL;bmomawGrSmawmh
vdifwu l dpöukd omrmefvdifudpövkyd J vufcHxm;Muygw,f/
c&pf,mefbmomw&m;awGrSmvnf; vdifwu l dpötay: trsdK;rsdK;aom tjrifawGeJY csOf;uyf&mrSm vH;k 0
uefYuGujf iif;y,frIuae vH;k vH;k vsm;vsm; vufcHrIxad wmif uGjJ ym;Muw,f qdk&rSmygyJ/ c&pf,mefbmomuGJ
trsm;pkrSmqdk&if vdifwq
l ufqHolawGudk toif;awmfawGrSm vufcHxm;Muayr,fh vdifwu l dpöukd raumif;rI?
'kp&dkuf&,fvdkY oifMum;wmawG &SdaeqJ jzpfygw,f/ tJ'Dvkd oabmxm;wJh bmomw&m;awGxJrSm
&dkrefuwfovpf toif;awmf? ta&SUydkif;a&S;&dk;pGJ toif;awmfawG? vlom&iftoif;awmfawGeJY
rufo'pftoif;awmfawGvnf; tygt0if jzpfygw,f/
vpfb&,fc&pf,mefbmom0ifawGuawmh vdifwu l dpötay: axmufcHwmawG &Sdygw,f/ wcsdKUc&pf,mef
bmomcGJawGtaeeJY axmufcHwmvnf; r[kwf? qefYusifwmvnf; r[kwf qdw k mawGvnf; r&Sdr[kwf &Sdygw,f/
bmomcGJaygif; 40000 ausmfxJrSm trsdK;rsdK;aom csOf;uyfykHeJY vdifwu l dpötay: &IjrifvufcHMuwmrvdkY
bmoma&;toif;tzGYaJ wGeJY qufqw
H t
Jh cgrsdK;rSm ud,
k &fh JU yk*¾va&G;cs,frIjzpfwJh Sexual Orientation udk zGifhajymzdkY
rvdo
k rQ xkwfazmfrajymav aumif;avvdkYyJ tBuHay;&rSmygyJ/
vdifwq l ufqo H lawGtay: tjyif;xefqk;H qefYusifuefYuGufrIawG? tqd;k 0g;qHk; Edkifvdkrif;xuf
jyKrlqufqyH kHawGudkawmh tpövmrf,Ofaus;rI vlt Y zGJYtpnf;awGrSm trsm;qHk; awGEY dkifw,fvkYd ajym&ygvdrfhr,f/
tpövmrpfEdkifiHawG&JU pmoifausmif;awG tukefvkH;rSm vdifwludpötay: vH;k 0ydwfyifxm;ygw,f/
vdifwq l ufqrH I[m obm0w&m;eJY qefYusifwhJ trIupd övdYk &IjrifMuygw,f/ ud&k rfusrf;&JU ql&m; 26 rSm
azmfjyxm;wJt h wdik f;qdk&if ]]avmurSm&SdwJh a,musfm;wdYu k kd csOf;uyfNyD; xm0&bk&m;&Sifu oifhtwGuf
rdwzf ufjyKjcif;udpötm; vpfvsL&Iaomf tusifhoDv azmufzsufjcif; rnfonf}} vdkY qdx k m;wJhtwGuf
vdifwq l ufqrH Itay: [D;b&l;usrf;eJY tvm;wl &IjrifaMumif; xif&Sm;r,fvdkY rSwf,lEdkifr,f xifygw,f/
tD&efvdk t,l0g'jyif;xefwhJ EdkifiHawGrSmqdk&if rdef;rvsmtjzpf &SifoefcGifhawmif ay;rxm;yJ qefYusifbufvdifudk
awmifhwrI r&SdyJ? odYkr[kwf rdef;rudk vdv k m;awmifhwpdwf rjzpfyJ a,mufsm;udk vdv k m;
awmifhwpdwjf zpfaeolawGudk a&m*ga0'emcHpm;ae&olawG? aq;ynmeJY cGJpdwu
f koay;&r,fo h lawGvdkY
owfrSwNf yD; vdifajymif;cGJpdwrf IawGtwGuf tpkd;&u ukefusp&dwpf dkufxkww f mrsdK;awGxdawmif
aqmif&Gufapygw,f/ tJ'Dvdk r[kwfyJ vdifwq l ufqHwmudk tmPmydkifawG azmfxkwfomG ;rdw,fqkd&ifawmh
ao'Pf tygt0if BuD;av;wJh jypf'PfawGawmif uscH&Edkifygw,f/ 'Dae&mrSm vdifwlawG qdw k m a,musfm;csif;
qufqw H mudyk J tjypfvkYd t"du owfrSwMf uwmjzpfNyD; rdef;rcsif; wufrufpdw?f a,musfm;vsm
jzpfjcif;twGufawmh ta&;w,lazmfjyxm;wm rawGrY dygbl;/
47

Ak'¨bmomrSmqd&k ifawmh vdifwludpöeJY ywfoufNyD; tus,fw0ifh &Sif;vif;xm;rsdK;? wm;jrpfydwyf ifxm;wmrsdK;


cyf&Sm;&Sm;vdkY qd&k rSmygyJ/ Ak'¨bmom&JU tajccHig;yg;oDvxJrSmawmh umarokrdpämpm& &,fvdkY azmfjyxm;wm
&Sdygw,f/ 'gayr,fh 'gu olwyg;&JUtdrf&m? tkyfxed f;jcif;ruif;aomol? toufrjynfhao;ol pwmawGtwGufyJ
tusHK;0ifovdkrsdK; jzpfaeygw,f/ wcsdKUbkef;awmfBuD;awGuawmh vdifwludpöukd ydwfyifxm;wJh
ygVdyd#uwfusrf;ydk'f&,fvkYd r&Sdbl;? &SdcJh&if e*dkrl&if;usrf;ukd taxmuftxm;jyygvdkY ajymqkdMuwm
Mum;zl;ygw,f/ wdbufAk'¨bmom&JU emrnfausmf 'gvdkif;vm;rm;uawmh vdifwq l ufqrH Iukd Sexual
Misconduct vdkY &IjrifEdkifwmrvdYk tm;ay;axmufcHoifhwJh trI&,fvdkY rqdE k dkifaMumif; pum;tvdr®meJY
owif;axmufawGudk jyefvnf ajzqdo k Gm;cJhzl;ygw,f/
'gayr,fh Ak'¨bmom0if trsm;pk&JU oHo&meJY uH uH\ tusdK;udk ,kMH unfrIuae jzpfwnfvmwJh
t,ltqtwdkif;qdk&if tckvuf&SdrSm a,musfm; r[kwf? rdef;r r[kwf? vdifwl wufrufolawGudk twdwfb0u
olwyg;om;r,m; jypfrSm;cJhwJh raumif;rI? 'kp&dkufrsdK; usL;vGefcJholvdkY pGyfpGJwwfMuNyD; tckb0rSm tJ'D&JU
0#fa<u;udk jyefvnfay;qyf&wmvdYk a&epfou l dk 0g;ulx;dk wJh Victim Blaming vkyf&yfrsdK;udk waysmfwyg;BuD;
usL;vGefaeMuwmudk jrefrmvltY zGJYtpnf;rSm vufndKS ;xdk;rvGJ awGYjrifEdkifygw,f/ tJ'Dvdk b,forl jyK rdrdrI qdNk yD;
b,fvkrd S oufao? taxmuftxm; rjyEdkifwhJ taumuft,lrsdK;eJY vdifpdwfujGJ ym;olawGudk cGJjcm;EdSrfcs
qufqzH dkY xduk fwefoa,mif ajymqdkMuwJholawG[m bmomw&m;tzGJYtpnf;awGxJu bkef;awmfBuD;awGuae
EdkifiHa&;orm;awG? q&mq&mrawG? owif;rD', D mawGutp tvm;wl tjrifrsdK;&SdaeMuwmuawmh
tawmfav;udk &ifemp&mvdkY qd&k rSmygyJ/
b,fvkb d momw&m; tqH;k trawGaMumifhyJ jzpfygap? tJ'Duae wGef;tm;&&SdNyD; EdkifiHa&;tmPmeJY twif;tMuyf
ydwyf ifcH&wJh vdifwo l rdkif;aMumif;[m &ufpufrIawGeJY jynfEh Suv
f dkY aecJhygw,f/ 'DuaeY
vltY cGifhta&;bdk;atEdkifiBH uD;awGvdkY ac:qdkMuwJh 'Drdkua&pDEdkifiHBuD;awGrSmawmif vGefcJhwJh ESpfaygif; 50
0ef;usifavmufxd vdifwlqufqo H lawGeJY Oya'awG? Oya'tmPmwnfapolawGtMum; wif;rmvGef;wJh
qufqaH &;awG &SdcJhNyD; wcsdKUtrnf;pufawG[m aoG;pGef;xifNyD; ajzazsmufr&wJhtxdvYdk qdEk dkifavmufatmifudk
jyif;xefcJhwm ordkif;rSm awGjY rifEdkifygw,f/ rSefygw,f/ vdifwq l ufqjH cif;udk Oya'ydwyf ifwm;jrpfcJhwJh
'Drdkua&pDbk;d atEdkifiHBuD;awGvYq dk k&d if tawmfav;udk uarmufurEdkifrSm aocsmygw,f/ 'g[m bmomw&m;u
rD;xdk;ay;wJh t,ltqawGudk wdik f;jynfpDrHcefYcGJrI EdkifiHa&;rSm oGwfoGif;,lvkdufwJhtcg jzpfay:vmwJh
rvGrJ a&Smifom ted|m&kHawGvYv dk nf; qdEk dkifygw,f/ 'DOya'awG[m b,favmufxd tm;aumif;armif;oefeJY
&SifoefaecJhovJqk&d if 'kwd,urÇmppfNyD;vdkY tcsdeftawmfMumwJhtxd? vlt Y cGifhta&; vIyf&Sm;rIawG
tm;aumif;armif;oefjzpfvmwJh tcsdefx?d 1960 0ef;usif wef;wlnDrQrI? tom;a&mifcGJjcm;rI
yaysmufa&;vIyf&Sm;rI? ppfqefYusifa&;vIyf&Sm;rIawG jzpfyGm;cJhwJh tcsdefxad wmif oufqk;d &Sncf Jhw,fvdkY
qdEk dkifygw,f/
trSefwu,fqdk&if 'kw, d urÇmppfrSm emZD*smreDukd tEdkifwku d fEdkifcJhwJh r[mrdww
f &dk JUatmifyGJtwGuf
vdifwcl spfowl OD;udk *kPfjyKzdkY vltawmfrsm;rsm; arhaeMuw,fvdkY xifygw,f/ 'kwd,urÇmppfrwdik frDwnf;u
emZD*smreD[m Oa&myrSm ol&Y JUtiftm;BuD;xGm;rIuae NydKifbufEdkifiHawGtay: tpp? t&m&m tompD;
&&Sdxm;wmrvdYk t*Fvyd f? jyifopf tygt0if Oa&myEdkifiHawG tukefvk;H [m *smreDukd ,SOfNydKifzdkY tawmfav;udk
&kef;uefcJh&ygw,f/ *smrefawG[m vQyfwjyuf ppfqifa&;AsL[meJY wdu k fav,mOfawG? wifhum;awG toH;k jyKNyD;
Oa&mywwdkufvk;H udk zufqpfozH aemifhatmufrSm jym;jym;0yfaeap&kHwifru pufrIenf;ynm? qufo, G fa&;?
48

aq;ynm? avmu"gwfodyÜH? ukefxw


k fvkyfrI? okawoevkyfief;awGrSm xdyfwef;udk a&muf&SdaecJhwmvdkY
qd&k rSmygyJ/
tJ'Dxu J rS *smrefwkdY toHk;jyKcJhwJh qufo, G fa&;pufwrsdK;[m Mum;jzwfzrf;,lzdkY? 0Supf mazmfzdkY
cJ,Of;vGef;vSwmrvdYk t*FvdyfeJY r[mrdwaf wG tifrwef acgif;cJcJh&ygw,f/ tJ'Dpufudk Enigma vdkY ac:ygw,f/
*smrefawGu rufaqhydkYwJhtcg qufwifwckudk Mum;cHNyD; ay;ydkYygw,f/ tJ'DqufwifawG[mvnf; wcsdefvHk;
ajymif;vJaewmrvdYk b,fqufwifeJY ay;ydkYrSef; rod&if jzpfEdkifacsaygif; oef;eJYcsD&SdwmaMumifh t*Fvyd feJY
r[mrdwaf wG acgif;pm;ukefMuygw,f/ tJ'geJY EdkifiHxuJ OmPf&nftjrifhqHk; qdo k lawGukd vkyftm;ay;qifhac:NyD;
tultnDawmif;cJh&ygw,f/ vma&mufowif;ykdYMuolawGxJrSm ocsFmynm&SifawG? ppfw&k ifcsefyD,rfawG?
pm&if;tif;uGsrf;usifoal wG? OmPfprf;xl;cGsefoal wG yg0ifMuygw,f/ tJ'DxJurS qefumwifvpl pfNyD;
*smrefawG&JU Enigma rufaqhawGudk azmfweJh nf;twGuf acgif;csif;qdkifapcJhygw,f/
pwifNyD; oJvGefp&wmuawmh *smrefwkYd ay;ydkYwJh rufaqhawG&JU tqH;k owfrSm aemufq;Hk pum;pk ta&twGuf
wlnDaewmudk owdxm;rdwmjzpfNyD; Hail Hitler qdw k Jh rufaqhjzpfr,fvdkY cefYrSef;Muygw,f/ 'DvkdrsdK;
rufaqhwckcsif;pD vdu k fNyD; azmfae&&ifvnf; waeYwaeYudk axmifaomif;csDwJh rufaqhawGudk tvsifrDatmif
azmfEdkifrSm r[kwfovdk 8 em&Djcm;wcg ajymif;vJaewJh qufwifaMumifhvnf; xda&mufwJh Mum;jzwfzrf;,lrIawG
jyKvkyfEdkifrSm r[kwfwmMumifh oef;eJYcsDwJh jzpfwefpGrf;awGudk wcgwnf;eJY zrf;,lEdkifr,fh azmfjrLvmudk wDxGifzdkY
BudK;pm;MunfMh uygw,f/ tJ'Denf;udk azmfxw k fEdkifcJhwJholuawmh ocsFmynm&Sif tvefw&l if; qdo k ljzpfNyD;
'DaeYowif;enf;ynmacwf&JU tc&mvdkY qdEk dkifwhJ uGefjyLwm? tifwmeufawG&JU zcifvkYd olu Y dk wifpm;
21
ac:qdkMuygw,f/
*smrefrufaqhawGudk uGefjyLwmeJY azmfxkwfEdkifNyD;wJhaemufrSm *smrefowif;ay;ydkYpufudk r[mrdwaf wG
0Supf mazmfwwfomG ;NyDrSef; *smrefawG r&dyfrdawmif *smref,lbkwaf wG ESpfjrSKyfypfr,fh &dum© wifoabFmawGudk
today;wm? vrf;aMumif;ajymif;apwmrsdK;awG rvkyfyJ wrif qH;k &HI;cHvu dk f&wmrsdK;awG? tcsuftjcm ruswJh
NrdKYjyawGudk AHk;BuJcHvku
d w
f mrsdK;awGxdawmif paw;cJh&wmawG &SdcJhygw,f/ wu,fvdkY ta&;ygwJh?
tcsuftjcmuswJh NrdKYawGudk wdu k fcdkufawmhr,fqdkwm odcJh&ifvnf; wjcm;owif;&if;jrpfwckckuae
od&SdcJhovdkrsdK; owif;xkwjf yefNyD; Enigma pufudk azmfxkwfvkY&d wmrSef; r&dyfrdawmif vQdKU0Sux f m;cJhEdkifvdkY
ppftwGi;f owif;axmufvSrf;a&;rSm r[mrdww f Yu dk fEdkifcJhygw,f/22
dk tompD;&NyD; emZD*smreDukd tEdkifwu
ocsFmynm&Sif tvefw&l if; wDxGifcJhwJh uGefjyLwmenf;ynmaMumifh ppfyGJudk tEdkif&&SdcJhwm rSefayr,fh
tvefw&l if;[m vdifwcl spfolwOD; jzpfaecJhygw,f/ tJ'Dacwfumv taemufEdkifiHawGrSm vdifwu l dpöudk
raumif;rI? 'kp&dkuf&,fvdkY bmomw&m;u oifMum;ay;xm;ovdk? rw&m;aom arxkefrI? bk&m;ocifudk
zDqefwhJ obm0ruswJh umrnpfnrf;rI&,fvdkY vlt Y zGJYtpnf;u &Ijrifovdk &mZ0wfrI&,fvdkYvnf; Oya'u
jyXmef;xm;ygw,f/ EdkifiH*kPfaqmif ocsFmynm&Sif tvefwl&if;vnf; 'DOya'uae vGwfuif;cGifh r&cJh&Smygbl;/
olu
Y dk zrf;qD;tusOf;csNyD; aq;0g;awGeJY vdifpdwaf jymif;vJvmatmif ukozdkY twif;tMuyf aqmif&GuMf u&mrSm
tvefw&l if;[m vlb Y 0udk pdwu f kefpGmyJ tqdyfow k fvdrf;xm;wJh yef;oD;av;udk udu
k fNyD; aoqHk;wJhvrf;udk
a&G;cs,fomG ;cJhygw,f/

21
Copeland, J. (2012).“Alan Turing: The codebreaker who saved ''millions of lives". BBC News Technology.
22
Richelson, J. T. (1997). A Century of Spies: Intelligence in the Twentieth Century. New York: Oxford University Press. p. 296.
49

wu,fawmh vdifpdww f drf;nGwfrI qdwk m[m vlu Y ,


dk fcE¨muae xkwfvw T fwJh tef'&dk*sif (usm;a[mfrkef;) eJY
tufpfx&dk*sif (ra[mfrkef;)"gwfawG rnDrQrIuaewqifhaomfvnf;aumif;? vdifwxl dawGY
om,mrIuaeaomfvnf;aumif; rufarmpdwjf zpfNyD; qefYusifbufvid ftpm;? vdifwltay: wdrf;nGww f mrsdK;yg/23
b,fb&k m;ocif? b,fpmwefewfqdk;&JU usdefpmwdkufrIrS ryg0ifovd?k b,ftwdwfb0?
b,fumarokrdpämpm&uH? b,f0#fa<u;aMumifhrSvnf; r[kwfygbl;/ tJ'Dvkd pGyfpJGMuolawGom Victim Blaming
Culture udk tm;yg;w& usL;vGefaeMujcif; jzpfygw,f/ 'Dvdk a&S;&dk;pGJtjrif&SdwJh? acwfaemufjyefqGJwJh
tawG;tac:awG jynfEh SufaewJh vlt Y zGJYtpnf;[m rdrduHMur®m rdrdzefw;D cGifhudk jiif;y,fwJh ywf0ef;usifudk
azmfaqmifxm;NyD; pufqkyfzG,&f m rw&m;rIawGukd tm;yg;w& usL;vGefMu&if; obm0usus? ,kwÅd&Sd&Sd
ajz&Sif;csufawGudkvnf; rodcsif? rMum;csifa,mifaqmifaeMuygw,f/
jzpf&yfwckwkdif;rSm usL;vGefcH&oludk 0dkif;0ef;tjypfykHcsavh&SdwJh ,Ofaus;rI Victim Blaming Culture [m
b,favmufxdawmif tajctae qd;k 0g;aevJqdk&if rk'drf;rIawG jzpfyGm;wm[m usL;vGefcH&ol rdef;uav;&JU
0wfpm;qif,ifrI t&if;cHaMumifhvdkY qdMk uolawGudk Munfh&if odEdkifygw,f/ wu,fawmh rk'drf;rIrSm
tjypft&Sq d ;Hk [m usL;vGefolyg/ rdef;uav;&JU 0wfpm;qif,ifykHudk tjypfykHcsp&m bmtaMumif;rS r&Sdygbl;/
&moDOwkt&? vGwfvyfayghyg;rIt&? acwfa&pD;aMumif;t& rdef;uav;wa,muf[m ESpfoufovdk 0wfpm;cGifh
&Sdygw,f/ 'gudk EIwfeJYaomfvnf;aumif;? ud, k fxdvufa&mufaomfvnf;aumif; xdyg;usL;vGefwmrsdK;
rjyKvkyfzdkYom rdrdwkYd&JU om;i,frsm;udk qH;k rzdkY rdbrsm;rSm 0wå&m;&Sdygw,f/ vlom;qefwJh vlt Y zGJYtpnf;w&yfrSm?
w&m;Oya'pdk;rdk;wJh wdik f;EdkifiHw&yfrSmqd&k if rdef;uav;wa,muf[m b,fvdk 0wfpm;xm;ygap?
nOfYeufoef;acgifcsdef tjyifxu G faewmrsdK; jzpfygap? ,kwfpGtqHk; t0wftpm;yif rygygap/ rk'drf;rI
usL;vGefjzpfzdkY jzpfEdkifacs enf;ygvdrfhr,f/ vGefcJhwhEJ Spftenf;i,f taemufEdkifiHwEdkifiHrSm ausmif;wuf&if;
aumvdyfausmif;rSm tcsdefykdif;tvkyf0ifvyk fcJhwkef; tvkyfomG ;wJv h rf;rSm ud,
k fvHk;wD;eJY avQmufoGm;aewJh
toufcyfi,fi,f rdef;uav;wOD;udk awGcY Jhzl;ygw,f/ tcsdefuvnf; ae0ifcgeD; arSmifvv k k tcsdefrsdK;yg/
ESif;awGuvnf; wzGJzGJ usaeNyD; olrtpm; usaemf tawmfav; &ifarmrdoGm;ygw,f/
tJ'geJY armif;vmwJh um;udk t&SdefavQmhNyD; tajctaeudk tuJcwfMunfhawmh pdwfuawmufu,ufjzpfae&SmNyD;
wa,mufwnf; pum;awGajymvdkuf? idkvdkuf&,fvku d jf zpfaewJh olrudk tawmfav; *&kPmoufrdomG ;w,f/
teD;0ef;usifu vlawGudk tuJcwfMunfhawmhvnf; t0wftpm; rygwJh olrudk rawmfwa&mfpdwef JY Munfhaeol
rawG&Y yJ oem;pdwef JY jzpf&av qdw k Jh rsufESmrsdK;awGyJ jrif&ygw,f/ tJ'geJY tvkyfukd em&D0ufavmuf
aemufusr,fvkYd taMumif;Mum;NyD; ta&;ay: 911 eHygwfudk qufvku d yf gw,f/ ESif;awmxJrSm t0wfAvmeJY
avQmufomG ;aewJh uav;r&JU tajctaeeJY a&mufaewJh teD;qHk; ae&mudk oufqkdif&mqD
taMumif;Mum;vdkuw f tJh cg olwdkYuvnf; pdwaf &m*guk aq;&kHuae xGufajy;oGm;wJh tJ'Duav;rudk
vdu
k f&SmaewmrvdYk tckvkd zkef;qufwm aus;Zl;wifaMumif; jyefajymygw,f/ cPaeawmh pdwaf &m*gukoa&;
vlemwif,mOfwpD; cyfvSrf;vSrf;rSm xdk;&yfvmNyD;awmh toufcyf&G,&f G,f trsdK;orD;wa,mufu NcHKapmifav;eJY
olremrnfudk wwGifwiG f ac:&if; csOf;uyfvmygw,f/ tJ'Duav;ruawmh tem;udk awmfawmfeJY
tuyfrcHygbl;/ 15 rdepfavmuf ajzmif;jzNyD;awmhrS apmifvrS f;,lNcHKygw,f/ cPaeawmh vlemwif,mOfay:udk
vdu
k fygoGm;wm jrifvku d f&ygw,f/ usaemf ajymcsifwmu tJ'Dvkd t0wftpm; rygyJ avQmufomG ;aevdkY
qdv
k w
dk m r[kwf&yg/ vlom;qefwhJ vlt Y zGJYtpnf;rSm? w&m;Oya'pdk;rdk;wJh EdkifiHrSm vlwa,muf[m vkNH cHKpdwfcsrI
23
Holttum, S., (2012). Research watch: The power of genetic and biological explanations to reduce social inclusion, Mental Health Soc.
Inclusion, 16(3), 116–120.
50

&&Sdwm? Oya'&JU tumtuG,ef JY vlrItzGYt


J pnf;awG? usef;rma&;apmifha&SmufrI &&SdykHawG uGmjcm;wmudk qdv
k dk&if;
jzpfygw,f/
jzpf&yfwckwkdif;rSm usL;vGefcH&oludk jypfwifa0zefwhJ vkyf&yf[m b,favmufxdawmif tm;aumif;armif;oef
jzpfaevdu k fvJqkd&if EdkifiH&JU tajctaet& tajccHynmeJY tqifhjrifhynmawGudk pepfwus
oifMum;jzefjY zL;ay;jcif; rjyKEdkif? vlrIb0 pD;yGm;a&;ajyvnfzdkY wnfNidrfwJh pepfwck rwnfaqmufEdkif&mrSm
ukefxw k fvkyfrIeJY &if;jrpfawG cGJa0rI[mvnf; wbufapmif;eif;qefaerSm jzpfygw,f/ pm;p&m r&Sdwho J al wGeJY
xm;p&m r&SdwJholawG pkaygif;zGJYpnf;xm;wJh vlt Y zGJYtpnf;rsdK; qdkygawmh/ tJ'Dvkd tajctaersdK;rSm b,fvkd
oufao? taxmuftxm;rS rjyEdkifwhJ twdwfb0u 'geukodkvf enf;yg;cJhvdkYqdkNyD; tajccHvw l ef;pm;awG?
r&SdEGrf;yg;olawG&JU b0awGudk jypfwifykHcswm[mjzifh tvGefukd pufqkyfp&maumif;vSwJh tqH;k pGefaom Victim
Blaming Culture vdYak wmif qd& k ygvdrfhr,f/
tJ'Dvkd a&S;&dk;pGJ? tjrifusOf;ajrmif;wJh acwfaemufjyefqGJ vlt
Y zGJYtpnf;[m rdrduMH ur®m rdrd a&G;cs,fydkifcGifhudk
ypfy,fwJh? pufqkyf&GH&SmzG,&f m rw&m;rIawGudk tm;yg;w& usL;vGefMu&if; todOmPfynmtwGuf qufvuf
avhvmzdkYvnf; vdt k yfw,f rxif? awG;awmqifjcifqef;ppfzdkYvnf; rpOf;pm;rdyJ pdww f Hcg;udk ydwx f m;&if;
vlo Y rdkif;udk rdkufrdkufuef;uef; jzwfoef;aeMuw,fvYdk cHpm;rdapygw,f/ vlwa,mufudk tom;a&mif?
rsdK;&dk;Zmwd? ud;k uG,f&m bmomw&m;? vlrItqifhtwef;? vdif? vdifcHpm;jcif; a&G;cs,frI pwJh tcsufawGeJY
t&if;cHNyD; cGJjcm;ESdrfcsqufqHjcif; rjyK&vdYk ,Ofaus;wJh vlt Y zGJYtpnf;awGrSm owfrSwcf JhNyD;ygNyD/ 'gudk
jiif;y,f&if rdrd[m t&dkif;tpdkif;? a&S;&dk;pGJacwfaemufjyefqJ0G g'D? tawG;tac: vlpOfrrSDolvkYd 0efcHovdk
&Sdygvdrfhr,f/ tJ'Dorl sdK;awG trsm;pk aexdik fMuwJh vlt Y zGJYtpnf;[mvnf; vludk vlvkd rjrifEdkif?
ud, k fcsif;pmw&m; acgif;yg;NyD; todOmPfEkHYenf;wJh atmufwef;pm; vlYtzGYt J pnf;yJ jzpfaerSm odyfudk
aocsmvSygw,f/
51

rjrif&wJh txdef;tcsKyfwkYd rlvtp


tjyKtrlqkid f&m avhvmolynm&SifawG&JUtqdt k & vl[m wa,mufwaumifcsif;pDqdk&if wjcm;
vlwlrsdK;pdwfawGeJY jyKrlykHcsif; odyfruGmMubl;qdkygw,f/ q,fa,mufq,faumifcsif;pDqkd&ifvnf; odyfNyD;
ruGjJ ym;Muao;ygbl;wJh/ 'gayr,fh taumifw&m? ta,mufw&mrSmus wjcm;vlwlrsdK;pdwfawGeJY
ododomomBuD;udk uGmjcm;oGm;w,fvkYd qdMk uygw,f/ vl[m ta&twGut f m;jzifh w&mxuf ydkrdkwJh yrmPeJY
twlwuG aexdkif&awmhr,fq&dk if wa,mufeJYwa,muf tawG;tjrif? t,ltqcsif; wlnDwh?J pHwefzdk;awG
wlnDwhJ tdkif'Da,mfavmf*sDawGudk t&ifcsrSwf&ygw,f/24 r[kwf&if &IyfaxG;qef;jym;wJh
vlrIqufqaH &;awGaMumifh jyóemaygif;aomif;ajcmufaxmifeJY &Sif;vdkYrEdkifatmifjzpf&wmaMumifhvdkY
qdMk uygw,f/ tJ'gaMumifhyJ vl, Y Ofaus;rItzGYt
J pnf;awG jzpfwnfvmcJhNyD; pdkufysdK;arG;jrLa&;eJY twnfwus
tajcpdkufaexdik fcJhMuwJh a&S;OD;,Ofaus;rIawGtwGuf r&Sdrjzpf vdtk yfwhJ tzGJYtpnf;ESpf&yf
ay:xGufvmcJh&ygw,f/ tJ'DtzGYt J pnf;awGuawmh bmomw&m;eJY tpdk;& jzpfygw,f/
tpdk;&uawmh &Sif;ygw,f/ wdik f;EdkifiHxrJ Sm aexdik fMuwJholawGudk touftdk;tdrfvHNk cHKpdwcf s&rI?
pD;yGm;a&;vkyfudkifcGifh? vrf;yef;qufoG,af &;? ynma&;? usef;rma&;apmifha&SmufrIawG aqmif&Guaf y;NyD;
olwdkYqDuae tcGeftcudk &,lygw,f/ 'gu a,bk,soabmjzpfayr,fh ,Ofaus;rIvYt l zGYt
J pnf;awG pwif
jzpfwnfvmcsdefwkef;uawmh rsdK;EG,fpktBuD;tuJ[m &Sifb&k ifvdk oufOD;qHydkifpHepfrsdK;eJY tkyfcsKyfcJhMuwmjzpfNyD;
rif;rsdK;rif;EG,f qdwk Jh rsdK;&dk;t&aomfvnf;aumif;? bk&m;ocif&JU tcGifhtmPmtyfESif;rIeJY
qdwk maomfvnf;aumif; (txl;ojzifh &dkrefuwfovpfb&k m;ausmif;&JUaxmufcHrIaygh)? 'grSr[kwf
ppfrufwdkufcdkufNyD; tmPmvuf&Sd&Sifb&k ifudk tEdkif&&SdcJhvdkYaomfvnf;aumif; wdik f;EdkifiHawGudk tkyfcsKyf&ol
tpdk;&rsm;udk qdv k dkygw,f/ olwdkY&JUtkyfcsKyfykHuawmh Oya'jyXmef;NyD; b,fvkyf&yfrsdK;udk rusL;vGefeJY (Oyrm
olwyg;ypön;f udk rcdk;r0SufeJY? vlrowfeJY pojzifhaygh)/ usL;vGef&if b,fvkjd ypf'PfrsdK; csrSwcf H&r,f/ cdk;wm
0Suw f m rd&if cdk;wJh vufukd jzwfypfr,f/ vlowf&if aopm;aoap pojzifh Oya'awG jyXmef;cJhMuygw,f/
'gayr,fh tkyfcsKyfolawG&JU Oya'eJY tmPmpuf[m vltrsm;pkukd rSefuefaumif;rGefpGm aexdik fapzdkY
wGef;tm;jzpfapayr,fh vltm;vH;k udk tcsdefwkid f;rSm tJ'Dvdk jzpfaeapzdkYawmh cJ,Of;vSygw,f/ txl;ojzifh
pD;yGm;a&;Muyfwnf;vmwJt h cg? rdk;acgifa&&Sm;NyD; tiwfab;awG qdu k fa&mufwht
J cg? tkyfcsKyfwhJ &Sifb&k ifu
pDrHcefYcGJrI nhzH sif;NyD; wdik f;oljynfom;awG&JU tjzpfukd ta&;w,lrjyKwJhtcgrsdK;rSm qdyk gawmh/ rcdk;eJY? rvkeJY?
rowfeJY? b,fvkd jypf'PfcH&r,fqdkayr,fh w&m;Oya'&JUvufwu H odyft&SnfBuD;r[kwfawmh jypf'Pfuae
vGwfavmufr,f xif&if? vlrrdavmufbl;xif&if vpf&if vpfovdk usL;vGefrIawG jzpfay:vmrSm
aocsmygw,f/ tJ'gaMumifhrvdYkyJ ,Ofaus;rIvYt l zGYJtpnf;awG pwifay:aygufcJhpOfwkef; Oya'awG[m
rsufvk;H wvH;k twGuf rsufv;Hk wvHk; qdw k Jh [rfrl&mbDu"dk Oya'awGvdk &ufpufwJhoabmrsdK;awG yg0ifcJh[ef
wlygw,f/
tJ'Dawmh rSefw,f? trItcif;wckjzpfvkdY usL;vGefoludk &Sifb&k ifu rzrf;qD;Edkif&if jypfrIusL;vGefayr,fh
jypf'PfruscH&bl;/ 'gayr,fh 'Dvkyf&yf[m 'gavmufeJY NyD;roGm;bl;/ vlawG&JU vkyf&yfawGudk tpOftNrJ
apmifhMunfhaewJh? vlawGudk zefqif;xm;wJh xm0&bk&m;ocif qdkwm &Sdw,f/ &Sifb&k ifu
jypf'PfrcsrSwfEdkifonfhwdkif aovGefwht
J cg rdrd usL;vGefxm;wJh raumif;rI'kp&dkufawGeJY aumif;rIukokdvfawGudk

24
Harari, Y. N. (2015). Sapiens : a brief history of humankind. New York :Harper.
52

csdefpufNyD; qkay; 'Pfay;pepfeJY jyefvnf ppfaMumcH&r,f qdw k Jh tEkenf;eJY ,Ofaus;rIvYt l zGYt


J pnf;udk
xdef;csKyfwhJ bmomw&m;[m ckeuGm[csufudk jznfhqnf;ay;EkdifzdkY taumif;qHk; toH;k awmfcHcJhr,f xifygw,f/
tJ'Dwkid f;Edkifix
H JrSm aexdik fMuwJhol ta&twGuf[mvnf; axmifaomif;eJYcsDNyD; &SdwmaMumifhrvdkY rdrdwdkY
cspfjrwfEdk;wJh &Sifbk&iftwGu?f 'grSr[kwf rdrdwkYd ,kMH unfuk;d uG,w f Jh bmomw&m; qdw
k Jh pHwefzdk;atmufrSm
vltrsm;pkBuD;[m twlwuG &Sifoefwnf&SdaeEdkifcJhMuykH &ygw,f/ tckacwfrSmawmif w&m;Oya'pdk;rdk;a&;?
vlt
Y cGifhta&;? 'Drdkua&pD qdw k Jh pHwefzdk;awGatmufrSm vlaygif;rsm;pGm twlwuG &yfwnfMuwmudk Munfh&if
[kw
d csdefuvnf; tvm;wl jzpfcJh[ef&Sdw,fvdkY q0g;Edkifr,f xifygw,f/
aemufawmh wdik f;EdkifiHawGudk Oya'? ppfwyfeJY tkyfcsKyfwJh enf;vrf;xuf aumif;uifEdkifiH? bk&m;ocif? i&J?
b0aexdkifenf;? &dk;&m"avhx;Hk pHawGeJY vlt Y zGJYtpnf;udk xdef;csKyfwJh enf;vrf;[m ydkNyD; xda&mufvmcJhykH
&ygw,f/ 12 &mpk? 13 &mpkavmufu Oa&mywdu k frSmqdk&if &dkrefuwfovpfb&k m;ausmif;[m
wdik f;EdkifiH&Sifb&k ifawGxuf ydkrdkMoZmBuD;rm;NyD; EdkifiHa&;? tkyfcsKyfa&;awGudkawmif tvd&k Sdwdkif; 0ifa&muf
jc,fvS,cf Jhw,fvdkY ordkif;rSm awG&Y ygw,f/ olwdkYtoH;k jyKwJh enf;vrf;uawmh ckeajymcJhovdkyJ w&m;ojzifh
jyKrlaexdik fMu&r,f/ r[kwf&if vlwdkif;udk tcsdefwdkif; apmifhMunfhaewJh bk&m;ocif[m aovGefNyD;rSm jyefvnf
pD&ifr,f qdw k Jh rjrif&wJh wpkHw&maom txdef;tcsKyfeJY vlYtzGJYtpnf;udk csKyfukdifwm jzpfygw,f/
wu,fawmh 'Denf;vrf;[m vltrsm;pktwGuf tawmfav; xda&mufwJh enf;vrf;vdkYawmh qdkEdkifygw,f/
vlawGtaeeJYuvnf; vufyGef;wwD;&SdNyD;jzpfwhJ t,ltqrsdK;ygyJ/ rjrif&wJh txdef;tcsKyf qdw k m&Sd&if
raumif;rIwpkHw&m usL;vGefzdkY t[efYtwm; wpkHw&m &Sdr,f qdw k Jh tawG;tjrifrsdK;[m usaemfwdkY vlom;awG
vlrSef;odwwfpt&G,f b0&JU cyfapmapm tcsdefawGuwnf;u ay:aygufvmcJh[ef wlygw,f/ tJ'DtaMumif;udk
vlrIpdwyf nm&SifwcsdKUu okawoejyKcJhMuwm rSwfrdygao;w,f/ okawoeyxrydkif;rSm 4 ESpf? 5 ESpf t&G,f
uav;i,fawGudk tcef;i,fwckxrJ Sm ac:aqmifoGm;NyD; vSrf;ypfvdkuf&if eH&HrSm uyfaewwfwJh
tap;oD;av;awGeJY ypfrSwfudk ypfcdkif;ygw,f/ ypfrSwu f dk rsufESmrlNyD; csdefypf&wmrsdK; r[kwfyJ
aemufjyefypf&wmjzpfNyD; olwY&dk JU roefwhJ vufeJY ypf&wmyg/ b,foefqdk nmeJY ypf&NyD; nmoefqdk b,fvufeJY
ypf&ygw,f/ tJ'Dawmh olwdkYypforQ[m ypfrSwpf uf0dkif;eJY vm;vm;rS reD;pyfyJ&Sdygw,f/ tJ'Daemuf
vufawGpY rf;oyfoal wG[m uav;i,fawGudk qufypfxm;MuvdYk rSmNyD; tcef;xJuae
cPa&Smifxu G fay;Muygw,f/ tJ'DtcgrSm BuD;Muyfolr&SdrSef; owdxm;rdwhJ uav;i,fawG[m ypfrSwq f Dudk
avQmufomG ;NyD; tv,fA[dkrSm tap;vHk;av;awGudk uyfvku d Mf uygw,f/ 'gu rdrdwkdYukd wpkHw&maom
tmPmydkifyk*¾dKvfawGu apmifhMunfhraebl;qdk&if rdrdwdkY oabm&SdwJhtwdkif;? rdrdwkYd tusdK;tjrwf wpkHw&mtwGuf
pnf;urf;csdK;azmufzdkY? Oya'csdK;azmufzdkY 0efrav;bl;qdkwJh vlo
Y bm0udk xif[yf[ef &Sdygw,f/
okawoe&JU 'kw, d ydkif;rSmawmh vufawGpY rf;oyfolawG[m xdik fckHtvGww
f vHk;udk tcef;xJ,v l mNyD; 'Dxkid fckHrSm
rjrif&wJh tefwaD r&D qdkwm xdik fMunfhaer,f/ ckevdyk J tap;oD;av;awGudk jyefypfMuvdkY rSmNyD;
jyefxuG foGm;&mrSm uav;i,f tm;vH;k vdkvk[ d m apmapmuvdkyJ pnf;urf;owfrSwfxm;wJt h wdik f; roefwJh
vufeJY aemufjyefjyefypfMuygw,f/ qdv k w dk mu rjrif&wJh txdef;tcsKyfoabmw&m;[m vlb Y 0 i,fpOftcsdef
53

vlrSef;odwwfpwnf;u usaemfwYdk pdwEf Svk;H xJrSm udef;atmif;ae[ef&SdNyD; vlYtzGYJtpnf;twGuf wpkHw&m


xdef;csKyfrIrSm ta&;ygwJh tcef;u@uae ujytoH;k awmfcHcJhwmjzpfEdkifw,fvkdYyg/25

25
Shermer, M. (1997). Why people believe weird things: Pseudoscience, superstition, and other confusions of our time. New York: W.H.
Freeman.
54

bmomw&m; qdkwmudk
omrmefvlawGu
wu,fh yuwd trSefw&m;vdYk rSw,
f lMuw,f
todOmPf&ifhusuf jrifhrm;olawGuawmh
wu,fh yuwd trSefw&m;vdYk r,lqMubl;
tkyfcsKyfoal wGuawmh
olwdkYtwGuf tifrwef toHk;0ifwhJ t&mvdYk
rSw,
f lMuowJh
tuf'Gyf *pfbGef
55

twÅA[kjd yKjcif;? trsm;tusdK;aqmif&Gufjcif;


vlom;awG bmvdYrk sm; pGefYvTwftepfemcHMuvJ qdw k meJY ywfoufNyD; usaemfh t,ltqudk yGifhyGifhvif;vif;
ajym&r,fqk&d if pmzwfol oabmwlcsifrS wlygvdrfhr,f/ trJvku d w
f mawG? opfo;D opfO pkaqmif;NyD;
toufarG;&wmawGudk vkyfuidk fp&m rvdak wmhyJ pdkufysdK;arG;jrLa&;udk &SmazGawGY&SdcJhNyD;wJah emuf ae&mtwnfwus
aexdik fNyD; ,Ofaus;rIvlYtzGJYtpnf;awG&,fvdkY jzpfwnfvmcJhwJhtcg vlt Y zGJYtpnf;udk xdef;csKyfzdkY bmomw&m;eJY
tpdk;& qdw k Jh tzGJYtpnf;ESpf&yf jzpfwnfvmcJhwJhtaMumif; t&iftcef;rSm ajymcJhNyD;ygNyD/ wu,fawmh tJ'Dvdk
ordkif;rwifrD trJvku d w
f m? opfo;D opfO pkaqmif;wJh umvawG? tkyfpkzGJYaexdik fNyD; rdrd&JU wudk,f&nf
vGwfvyfcGifhudk paw;? tkyfpktzGJY&JU apmifha&SmufrIudk vufcHvku d wf Jh umvawGrSmwnf;u rdrdtusdK;xuf
tkyfpk&JUtusdK;? trsm;&JU tusdK;udk OD;pm;ay;&r,f qdwk Jh tawG;tjrifawG &SdcJhMu[ef wlygw,f/
tJ'Dwek f;uqdk&if vlom;awG[m obm0ab;tEÅ&m,fawG? om;&Jwd&pämefawG? a&m*gb,awGudkyJ
xdwfvefYaMumuf&GHaecJh&wm r[kwfyJ a'owGif;rSm aexdkifMuwJh NydKifbuftkypf kawGeJYvnf; obm0&if;jrpfawG?
tpma&pmawG? e,fajrydik fqdkifrIawGtwGuf ,SOfNydKifwkdufcdkufcJh&ygw,f/ tJ'DtcgrSm rdrd&JU toufukd riJhuGufyJ
pGefYvTwfpGefYpm;pdwfeJY &Gyf&GyfcGsHcGsH wdu
k fcdkufol ydkrsm;jym;wJh tkyfpku tEdkif&avh&Sdygw,f/ 'gudk oabmaygufwJh
tBuD;tuJawG[m 'Dtavhtxudk uav;i,fawG&JU &ifxu J dk i,fpOfwnf;u &dkufoiG f;ay;xm;wwfNyD;
rsdK;cspfpdwf qdw k mrsdK;eJY tpOftquf vufqifhurf;oGm;cJhMuykH &ygw,f/ pGefYvTwt f epfemcHoal wG?
ud, k fusdK;riJhuu
G fyJ &Gyf&GyfcGsHcGsH wdu k fcdkufcJholawG wduk fyGJrSm usqH;k oGm;cJh&ifvnf; usef&pfwhJ ol&Y JUrdom;pkudk
tkyfpku aumif;aumif;rGefrGef apmifha&Smufr,f qdw k m oabmaygufem;vnfNyD;om; jzpfygw,f/
touf&Sifusef&pfNyD; aoab;uae vGwfajrmufcJh&ifvnf; olaumif;jyKcH&r,f qdkwm od&SdNyD; jzpfygvdrfhr,f/
'Dawmh rsm;jym;vSwJh vli,fppfo&l JUawGxJrSm 'Dvkd ppfrufa&;&mudk tcGifhtvrf;? pGefYpm;cGifh&,fvkYd &IjrifzdkY&m
cJ,Of;vSw,fvkYdawmh rqdkEdkifygbl;/
,Ofaus;rIvYt l zGYt
J pnf;awG? NrdKUjyEdkifiaH wmfawG wnfaxmifNyD; tpdk;&eJY bmomw&m;awG&JU pdk;rdk;rIeJY aexdik f
&Sifoef&wJh tcsdefumvawGa&mufwht J cgrSmvnf; tpdk;&&JUjy,k*fjzpfwJh tifyg,mt&SifociftwGuf?
bk&ifrif;jrwf&JU EdkifiHawmftwGuf? tzwdkif;jynftwGuf? bmomw&m;&JU jy,k*fjzpfwJh tzbk&m;ociftwGuf
qdwk Jh a<u;aMumfoHawGeJY pGefYvTwpf GefYpm;NyD; rdrdta&;xuf wdik f;jynfEdkifiH? bmomw&m; jyefYyGm;a&;?
bmomjcm;awG&JU vTrf;rdk;rIudk wGef;vSefa&;awGrSm 'DtwåA[djk yK trsm;tusdK;twGuf pGefYvTwfpGefYpm;jcif;udyk J
qufvufukid fpGJMu[ef wlygw,f/ 'Dvkad jym&wm[m vlo Y rdkif;tqufqufu ol&Jaumif;awG&JU ykH&dyfudk
ao;odrfapwm r[kwfyJ jrifjh rwfpGm ud, k fusdK;pGefYjcif;? trsm;tusdK;aqmif&Gufjcif;? pGefYvTwfpGefYpm;jcif;awG&JU
aemufu, G frSm twåA[djk yKjcif; ruif;bl;vdkYyJ qdkvdkcsifwm jzpfygw,f/26
aemufNyD; vdt
k yfwhJ ae&mawGrSm rdrd ydkvQHaewmawG? wwfEdkifoavmuf vSL'gef;wm? 'gejyKwmawGusawmha&m
twåA[djk yKwmyJvm;vdkY pmzwfolu apm'uwufcsifygvdrfhr,f/ ruif;bl;vdkY ajz&rSmygyJ/ tJ'Dvdk
vSL'gef;vdkufwm? 'gejyKvdkufwm[m rdrd ud;k uG,fwJh bmomw&m;&JU tqH;k treJY aumif;csD;r*FvmwdkY?
ukokdvfwkYd vdck sifwmaMumifhvnf; jzpfEdkifygw,f/ aojcif;&JU tjcm;rJh qdw k mudk t,kHtMunf&Sdw,fqdk&if
qkaus;Zl; wpkHw&m jyefvnf&&SdEdk;eJY &if;ESD;jrSKyfESHrIrsdK;vnf; jzpfEdkifygw,f/ ]]a&Al;eJY zdeyf ryg&if aEGcgrS odr,f/
'geeJY oDv ryg&if aocgrS odr,f}} qdw k Jh qd&k dk;pum;udk axmufcsifh&if 'Dt"dyÜm,fay:vGifaew,fvdkY

26
Dawkins, R. (1989). The selfish gene. Oxford: Oxford University Press.
56

qd&k rSmygyJ/ tedrfhqHk;taeeJY vSL'gef;vdkufjcif;aMumifh olwyg; tqifajyoGm;wm awGjY rif&wJt h cg


auseyfyDwjd zpfjcif;udk cHpm;vdrk Iawmh yg0ifwwfwmrvdkY twåA[djk yKjcif; tvsOf;r&Sv
d Yadk wmh tmrrcHEdkifwm
aocsmygw,f/
'gjzifh pkefa&om &Sdw,f/ qefa& r&Sdbl;qdkNyD; om;orD;tay: xm;&SdwJh rdbawG&JU arwåmw&m; qdw k mua&m
twåA[djk yKjcif;vdkYyJ ac:OD;rSmvm; qufar;csifar;ygvdrfhr,f/ twåA[kjd yKjcif; vH;k 0rygwmawmh jzpfEdkifr,f
rxifygbl;/ ckeajymoGm;cJhovdyk J wpkHw&m pGefYvTwt f epfemcHxm;wJt
h wGuf wpkHw&m jyeftusdK;ay;zdkY qdw k m
zGifhajymp&m rvdwk Jh oabmwlnDrIvkYd qd&k rvm;yJ/ 'gu rdbeJYom;orD;&,fvdkYrS r[kwf? vlrIqufqaH &;wdkif;rSm
&SdwJh oabmw&m;jzpfr,f xifygw,f/ rdwfaqGcsif;? tdrfaxmifa&;? tdrfeD;csif; pwJh pwJh qufqrH I
e,fy,fwdkif;vdv k rdk Sm tjyeftvSefoabmawG yg0ifvdkY aeygw,f/
,kwfpG tqH;k ? oDv apmifhxdef;w,f qdkwmawmifrS tjyeftvSefoabm yg0ifaewJh vlrIy#dnmOf Social
Contract wrsdK;yJ r[kwfvm;/ rifh[m ig rcdk;bl;? igh[m rif; rcdk;eJY/ rifh tdrf,m ig rjypfrSm;bl;/ igh tdrf,m
rif; rjypfrSm;eJY pojzifh b,fvdkpm&Gufpmwrf;rSm rygyJ csKyfqkx d m;wJh pmcsKyfrsdK;vdkY qdEk dkifNyD; vlrIqufqaH &;?
vltY zGJYtpnf;&,fvdkY twlwuG ,SOfwJaG exdkifa&;twGuf tajccHtusqHk;t&mvdkY ajym&r,f xifygw,f/27
tJ'gudk azmufzsufr,fqdk&if tckacwfrSmawmh jypf'PftaeeJY w&m;Oya' qdkwm &Sdygvdrfhr,f/ 'gayr,fh
w&m;Oya'[m vlYtzGYt J pnf;xJukd tckacwfavmuf xJxJ0if0if ae&mr,lcif tcsdefawGwkef;uqd&k ifawmh
vlrIy#dnmazmufzsufou l dk cH&olu rod&ifawmif odwJholu rw&m;rItwGuf vufydkufMunfrh aeyJ
vufwek fYjyefwwf? vufpm;acsay;wwfwmrsdK;awG awGY&avh&Sdygw,f/ usL;vGefazmufzsufo[ l m tawmftwef
tiftm;awmifhwif;aeolrsdK;jzpf&if tedrfhqHk;awmh vltY odik f;t0dkif;uae 0dkif;MuOfxm;wwfwmrsdK;eJY
vufwek fYjyefwwfMuygw,f/ tJ'gqdk&if vlt Y zGJYtpnf;&JU t"dutusdK;aus;Zl;jzpfwhJ tpktzGYeJ JY aexdkifrIaMumifh
tjyeftvSef apmifha&Smufjcif; qdw k mudk vufvw T fqk;H &IH;vdu
k f&w,fvkYd qdEk dkifygw,f/ 'gudkyJ 0#fvdkuw f ,f?
pdkufwht J wdkif; &dwo
f drf;&w,f? rdrday;vdkufwht
J wdkif; jyef&&Sdw,f qdkwJh tqdkawG jzpfwnfvmw,feJY wlyg&JU/
tvm;wlyJ rdrdukd auGs;arG;jyKpkapmifha&SmufcJhwJh rdbudk jyefrapmifha&SmufEdkif&if ywf0ef;usifu rw&m;rIvdkY
owfrSwrf Sm jzpfygw,f/ 'gawGu zGifhajymzdkY rvdw k Jh oabmwlnDcsufawGyg/ rdbjzpfou l vnf; om;orD;udk
BuD;jyif;atmif arG;jrLapmifha&SmufwJhae&mrSm ud, k fusdK;twå vH;k 0ryg0ifwm rjzpfEdkifygbl;/ tdkrif;rpGrf;jzpf&if
tm;ud;k tm;xm;jyKzdkY qdw k Jh pum;rSm tm;vH;k ygNyD;om; jzpfrSmyg/ aemufNyD; om;orD;udk cspfwhJ ae&mrSm bmvdkY
cspfovJ qd&k if ud, k fh&JUrsdK;qufrvdYak v/ owå0gawGrSm rdrd&JUrsdK;&dk;ADZudk vufqifhurf;zdkY Copy Me qdkwJh
ADZpdwu f e*dkygvmcJhNyD;[m r[kwfvm;/ 'Dawmh rdrd&JUrsdK;&dk;ADZudk rdwLå yGm;r,f? tJ'DyGm;vdkuw f Jh
rdwLå rsdK;&dk;ADZuvnf; ud, k fh&JU'Dtefatw0uf? ud, k f cspfcif&ol&JU 'Dtefatw0ufeJY zGJYpnf;xm;wm qdkawmh
cspfcifpdw?f jrwfEdk;pdwf jzpfwnfwm[m tqef;vdkYawmh rqdEk dkifjyefygbl;/ om;orD;u rdbudk tjyeftvSef
cspfcifwm[mvnf; 'Dvkd 'Dtefatw0uf olwdkYqDuae &,lxm;vdYk qdw k m t"du taMumif;t&if;awmif
jzpfEdkifp&m &Sdygw,f/
oHo&mwdkY? a&SUb0aemufb0 t,ltqwdkYawmif usaemfhtjrift&qdk 'Dvkd 'Dtefatvufqifhurf;wmudk
wifpm;zGJYEGJY&if; ay:aygufvmcJhvdkYawmif qdkcsifygw,f/ 'Dawmh rdrd&JU wpdww f ydkif;udk qufvuf
&SifoefaexdkifomG ;zdkY tm;xkwfwhaJ e&mrSm twåA[kjd yKrI vH;k 0 ryg0ifb;l &,fvkYd b,frSm qdEk dkifygawmhrwkef;/

27
Rousseau, J.-J., & In Frankel, C. (1947). The social contract. New York: Hafner Pub. Co.
57

'g[m rdbarwåm qdw k mudk ao;odrfatmifvkyfwm r[kwfyJ owå0gawGrSm tajccHADZpdwft& e*dkygvmcJhNyD;om;


jzpf[efww l ,fvkYd axmufjycsif&kHoufoufyg/ tJ'gaMumifh b,fvku
d k,
d u
f sdK;pGefYtepfemcHrI?
pGefYvTwfpGefYpm;rIawGrqdk twåA[djk yKjcif; uif;w,f&,fvYadk wmh r&SEd dkifb;l xifygw,f/
tJ'Duaewqifh rdrdwkdYaexdkifwJh wdik f;EdkifiH? bmomw&m; pwmawGtay: cspfjrwfEdk;pdwfeJY pGefYvTwt
f epfemcHrI?
ud, k fusdK;pGefYrIawG qdkwm[mvnf; rdrd tygt0if rdrdwdYk tpktzGY0J ifawG? rdrd&JU 'DtefattarGqufcHr,fh
rsdK;qufawGtwGuf wpkHw&m taxmuftyHhjzpfr,fh tjcif;t&mawGjzpfwmaMumifh twåA[kjd yK tajccHjcif;eJY
qufpyfaerSm aocsmygw,f/ wdik f;jynfEdkifiHawG? bmomw&m;awG[mvnf; tJ'Dvkd
taMumif;w&m;awGaMumifhyJ tvm;wl tavhtxawGudk ajrawmifajrSmuf? ypm;ay;cJhMuykH &ygw,f/
]]vlYtzGJYtpnf;rSm ,Ofaus;rIudk pwifawGY&SdcJhwJh ueOD; oauFw? vu©Pm[m bmrsm;ygvdrfh}} vdYk emrnfausmf
rEkóaA'ynm&Sif rm*&uf rd('f) udk ausmif;om;wOD;u ar;jref;cJhzl;ygw,f/ &GHUeJY jyKvkyfwm;wJh ajrtdk;awG?
trJvku d &f mrSm toH;k jyKwJh vufeufud&d,mawG? ausmufwHk;udk xGif;xkxm;wJh toH;k taqmifawG? ud;k uG,f
,kMH unfrIqkid f&m trSwfoauFwawGtaMumif; rd('f)u &Sif;jyvdrfhr,fvYdk tJ'Dausmif;om;u
rSwx f ifxm;cJhygw,f/
'gayr,fh rd('f)&JU tajzu tJ'gawG r[kwfcJhygbl;/ olr jyefajzcJhwmu ]]vGefcJhwJh ESpfaygif; 15000 avmufu
vlt
Y zGJYtpnf;twGif; ,Ofaus;rIqkid f&m ueOD;oJvGefpuawmh a&S;a[mif;okawoewl;azmfa&;rSm awGY&SdcJh&wJh
usdK;tuf&mxifaewJh vlom;aygif&dk; jzpfw,f}} vdYyk gyJ/ vlom;awG&JU aygif&dk;[m udk,fcE¨mrSm
t&Snv f sm;qH;k jzpfNyD; wifyg;qkH&dk;uae 'l;acgif;xd csdwfqufay;xm;ygw,f/ acwfrDaq;0g;awG
ray:aygufao;wJh a&S;acwfvt lY zGJYtpnf;awGrSmqdk&if 'Dt&dk;usdK;tufwhJ 'Pf&muae oufomaysmufuif;zdkY
oDwif;ywf 6 ywfavmuf tcsdef,&l ygvdrfhr,f/ tJ'grSyJ vlYaygif&dk;[m jyefqufoGm;NyD; oufom&m&rSm
jzpfygw,f/
wjcm;owå0gawG? wd&pämefawGrSmqdk&if aygif&dk;? ajcaxmuf&dk; usdK;oGm;NyDqdk&if aowmygyJ/ rdrd&JU
touftEÅ&m,fuae vGwfajrmufatmif ajy;EdkifpGrf; r&Sdawmhovdk tpmvnf; r&SmEdkif? a&aomufvnf;
rqif;Edkifawmhygbl;/ tJ'Dvkd 'Pf&m&&SdoGm;ol[m om;&JawG&JU tpmjzpf&awmhwmygyJ/ ajcaxmufusdK;ol?
aygifusdK;ol b,fowå0grS jyefqufzdkYtxd toufr&SifMuawmhygbl;/ tpm;cH&rSmyJ jzpfygw,f/
aygif&dk;usdK;oGm;wm jyefqufNyD; oufomaysmufuif;oGm;wJh taxmuftxm;[m tjcm;wpkHwa,mufu
'Pf&m&oludk teD;uyf apmifha&SmufNyD; 'Pf&mudk ukoay;wm? ab;tEÅ&m,fawGuae
u,f,o l ,fxw k foGm;wm? oufomaysmufuif;wJhtxd jyKpkuo k ay;wmawG&JU oufaocHcsufawG jzpfygw,f/
rdrdtouf vGwfajrmuf&m vGwfajrmufaMumif; ajy;zdkYxuf rdrd&JUtaygif;tazmfvlom;wOD;OD;udk
28
ulnDapmifha&Smufjcif;udkvnf; azmfjyaew,fvkdY qdkygw,f/
tJ'gaMumifhyJ 'Dvdk trsm;tusdK;udk aqmif&Guwf mawG? ud,k fusdK;pGefYtepfemcHwmawG[m usaemfwYdk vlom;awG&JU
trSwo f auFwjzpfvm&jcif;eJY rdrdwkYd vlrsdK;pktwGuf tjyeftvSef aumif;usdK;jyKjcif;? rdrdwkY&d JU rsdK;&dk;ADZudk
vufqifhurf;jyefYyGm;Edkifr,fh tajctae wrsdK;rsdK;udk azmfaqmifjcif;awG[m rsdK;&dk;ADZqdik f&m
28
Byock, I. (2012). The Best Care Possible: A Physician's Quest to Transform Care Through the End of Life. Thorndlike Press, ISBN -
9871410452146.
58

wudk,faumif;qefjcif;eJY qufpyfvkYdaew,fqkNd yD; ZD0aA'ynm&Sif &pfcswfa':uifu aumufcsufcscJh[ef


wlygw,f/
59

taMumufw&m;eJY xdef;csKyfjcif;
bmomw&m; awmfawmfrsm;rsm;[m vlawGukd taMumufw&m;eJY xdef;csKyfzdkY tm;xkwfMuavh&Sdygw,f/ bmvdYk
tJ'Dvkd xdef;csKyf&ovJ qdkwJh taMumif;w&m;rsm;pGmxJu wckukd aumufEkwf&r,f&if taMumufw&m;[m
vlom;awG tygt0if owå0gawGudk oufwrf;&SnfapzdkY taxmuftyHhjzpfapwmaMumifhvdkY qd&k r,f xifygw,f/
'g[mvnf; xl;qef;wJh t,ltqawmh r[kwfjyefygbl;/ usaemfwkYd jrefrmpum;rSmqdk&if ]]aMumufwwf&if
&efuif;w,f}} qdw k mawmif &Sdygao;w,f/ wu,fawmh vlom;awGudkwif r[kwfygbl;/ taMumufw&m;[m
owå0g awmfawmfrsm;rsm;udk oufwrf;&Snzf dkY taxmuftuljzpfapygw,f/ Oyrm jcaoFw h aumif okYrd [kwf
jcaoFw h tkyfu pm;aomufNyD; <uif;usef&pfwJh uGsJEGm;taoaumifukd pm;aomufvdkwJh acG;t[m teD;em;rSm
pm;aomufNyD; tqD,pfaewh jcaoFt h kyfukv d nf; aMumuf&ygw,f/ tpmirf;aewkef; rawmfvkYd xudkuv f u
dk f&if
ud,k fusdK;enf;rSm r[kwfvm;/ taMumufveG fNyD; jcaoFhjrifwmeJY xGufajy;r,fqdk&ifvnf; aemufxyf pm;p&mu
b,fawmhrS xyfawGrY ,f qdw k m raocsmbl;av/ 'Dawmh t&JpGefYNyD; oGm;pm;rvm;? tpmwvkyftwGuf
pGefYpm;vGef;&mrsm; usaervm; qdw k mudk tJ'DacG;tu qHk;jzwf&ygw,f/ 'Dtpmudrk S rpm;&&if
toufrqufEdkifawmhbl;? trJvku d zf dkYvnf; cGeftmr&Sdawmhbl;qdk&if olt
Y wGuf a&G;cs,fp&m rsm;rsm;pm;pm;
r&Sdygbl;/ 'DacG;t&JU aoa&;&Sifa&;eJY ywfoufwJh ta&;BuD;wJh ckear;cGef;udk tJ'DacG;tudk,fwkid f ajzqdk&ygw,f/
tvm;wlygyJ? iSuaf ysmyifatmufrSm usm;opfawG tkyfpkvu dk f tdyfaysmfaewmeJY &ifqkdif&wJh arsmufawG[mvnf;
0if;rSJYarT;BudKifaewJh iSuaf ysmcdik fukd t&JpGefYomG ;pm;rvm;? tiwfcHvku d &f rvm;? oGm;&Edk;? pm;&Edk;? ajy;&Edk; pwJh
a&G;cs,frIawGtwGuf qHk;jzwf&jyefygw,f/ qdkvkw d mu taMumufw&m; uif;rJhvGef;&ifvnf; om;&JawG
vufcsufeJY aoqHk;&ovdk taMumufveG faejyef&ifvnf; tpmiwfjywfNyD; aoqHk;&rSm jzpfygw,f/
'DtpGef;ESpfzufudk a&SmifvJNT yD; rSefrSefuefuef a&G;cs,fEdkifwhJ owå0gawGuyJ &Sifoef&yfwnfzdkY? rsdK;qufawG
csef&pfxm;EdkifzdkY tcGifhtvrf; ydkrsm;rSm jzpfygw,f/
vlom;awG[m tckvuf&Sd tpmuGif;quf&JU xdyfqHk;udk a&muf&SdNyD; olwdkYudk tpmtjzpf yifrpm;oHk;r,fh
rsdK;pdwfr&Sdawmhb;l qdak yr,fh ESpfoef;aygif;rsm;pGmu qifhuJjzpfpOfeJYtwl tarGqufcHvmcJhwJh
vufpvufeawGudk taMumufw&m;eJY ywfoufvdkY 'DaeYxw d idk f jrifawGY&qJvdkY qdkEdkifygw,f/ emrnfausmf
&lyaA'ynm&Sif um;vf aq*if&JU {'ifO,smOfxu J rD;e*grsm; qdw k Jh pmtkyfrSm vlom;awGawG[m y&dkif;rdwaf c:
vlwlrsdK;pdyfawGuae qifhuJajymif;vJvmcJhMuolrsm;yDyD olwkdY&JU tkyfpkzGJUaexdkifMuwJh tavhtxudk &&SdcJhovdk
OD;aESmufx?J aoG;om;xJ? rsdK;&dk;ADZxJudk t&dk;pGJaewJh xdwfvefYaMumuf&GHjcif;awGvnf; wygwnf;
tarGqufcH&&SdcJhygowJh/ vlom;awGrSm qifhuJjzpfpOfqkdif&m taMumufw&m; 3 rsdK; &Sdw,fvdkY aq*ifu
qdyk gw,f/
yxrqH;k taeeJY vlom;awG[m tjrifhudk aMumuf&GHUxdwfvefYMuygowJh/ vlom;awG&JU bd;k bGm;rsdK;pdwfawG[m
olwdkYxuf cGeftm;? t&G,t f pm; tvGefBuD;rm;wJh EdkYwdkufowå0gBuD;awGeJY wGm;oGm;owå0gBuD;awG&JU
ab;&efuae uif;vGwaf tmif nbufqdk&if tifrwef jrifhrm;wJh opfyifBuD;awGay:rSm wufa&muf
tdyfpufcJh&[ef wlygw,f/ tJ'Dvkd jrifrh m;wJh opfyifBuD;awGay:rSm tdyfpufvYdk EdkYwdkuo f wå0gBuD;awGeJY
wGm;oGm;owå0gBuD;awG&JU wdu k fckdufcH&rIuae uif;vGwfavsmhyg;oGm;wmawmh rSefyg&JU? urÇmajrBuD;&JU
qGiJ iftm;[m olwdkYtwGuf aorif;wrmefjzpfrSef; rodvnf; jzpfvmcJhykH &ygw,f/ wu,fvkYrd sm; tdyfaysmfae&if;
jyKwfusoGm;vdkuv
f dkYuawmh udpötwHk;yJuk;d / 'DtaMumufw&m;[m b,favmufxdatmif t&dk;pGJaeovJqkd&if?
60

b,favmufxdatmif oufa&mufrI jyif;xefovJq&dk if 'DaeYtxd tdyfaysmfaewkef; [d;k tjrifhBuD;uae


jyKwfusw,fvkYd tdyfrufrufNyD; usaemfwYadk wG vefYEdk;MuqJvYdk olu qdyk gw,f/
'kw, d taMumufw&m;uawmh a>r jzpfygw,f/ wu,fawmh a>r qdkwmxuf wGm;oGm;owå0g tm;vH;k udk
ud,k fpm;jyKwJh trSww f Hqdyf? oauFwudk aMumuf&GHUjcif;rnfwJh oabmvdkY qdkEdkifygw,f/ vlom;awG&JU
bd;k ab;rsdK;pdwaf wGjzpfwhJ EdkYwdkufowå0gawGeJY olwdkYeJY pifNydKif &yfwnfaewJh NydKifbuf
wGm;oGm;owå0gBuD;awG[m &SifoefzkdY &kef;uefwku d cf dkufcJhMuygw,f/ 'gawG[m vGefcJhwJh ESpfaygif; oef; 250
0ef;usifrSm jzpfyGm;cJhw,f qdak yr,fh qifhujJ zpfpOft&awmh odyfa0;uGmvSwJh twdwf&,fvdkY rqdEk dkifygbl;/
wGm;oGm;owå0g trsm;pk[m aoG;at;rsdK;pdwfawGjzpfMuNyD; nbufrSm tdyfpufygw,f? aeYcif;bufrSm
tpm&SmMuygw,f/ t&G,t f pm;eJY cGeftm;t& rrQwJh EdkYwu dk fowå0gBuD;awGu wGm;oGm;owå0gawG tdyfpufwJh
nydkif;rSm tpm&SmNyD; aeYcif;rSm tdyfpufcJhMuygw,f/ olwdkYrsdK;pdwfESpfck[m '@m&Dxu J '&ufulvm
aoG;pkyfzkwaf umifeJY oref;0HykavGawGvdk wa,muftdyfcsdefrSm usefwa,mufu vdkufvH&SmazG owfjzwfMu&if;
tawmrowfwhJ ppfyGJawGudk wdu k fcdkufcJhMuygw,f/ tJ'gaMumifh EdkYwdkufowå0gawGuae qif;oufvmwJh
vlom;[m wGm;oGm;owå0g tm;vH;k udk udk,fpm;jyKwJh a>rudk xdwv f efYaMumuf&GHMuygw,f/
wwd,taMumufw&m;uawmh tarSmif jzpfygw,f/ vlom;awG&JU bd;k ab;rsdK;pdwfawGjzpfwJh
EdkYwdkufowå0gBuD;awG[m aeYcif;buf tdyfpufNyD; nbuf trJvku d &f jcif;eJY tom;uscJhygw,f/ vlom;awG[m
aeYcif;rSm tpm&SmNyD; nbufrSm tdyfpufwJh tavhtusifhudk &&SdcJhwm qifhuJjzpfpOftcsdefumvtm;jzifh
odyfrMumao;ygbl;/ EdkYwdkufowå0gawG nydkif;tpm&Sm&mrSm rdrdvdk tvm;wl tpm&SmwJh EdkYwdkufowå0g
tcsif;csif;udkvnf; xdwfvefYpdk;&GHae&ygao;w,f/ vlom;awG&JU tjriftm&kH[mvnf; nydkif;rSm aumif;aumif;
tvkyfrvkyfygbl;/ aemufawmh ud, k fcE¨m tcsdK;tpm;eJY EdIif;,SOf&if OD;aESmufao;i,fwJh wGm;oGm;owå0gawGudk
EdkYwdkufowå0gawGu tompD;&vmcJh[ef wlygw,f/ aemufydkif;rSm wGm;oGm;owå0gawG[m &Sifoef&yfwnfzdkY
tpm&if;jrpf rsm;pGm rvdktyfawmif ud, k fcE¨m t&G,t f pm;udk avQmhcscJh&w,fvkYd cgemwuaA'ynm&SifawGu
cefYrSef;Muygw,f/
tJ'Dawmh EdkYwdkufowå0gBuD;awGukd Ncdrf;ajcmufr,fh rsdK;pdwfawG avsmhenf;oGm;w,fvkYd qdEk dkifygw,f/
tJ'DaemufrSmrS vlom;vkd rsdK;pdyfawG[m nbufydkif; tdyfpufNyD; aeYcif;ydkif;rSm tpm&Sm? trJvku
d vf mEdkifMuw,f
vdYk ,lq&ygw,f/ 'gayr,fv h nf; tdyfaysmfaecsdefqkd&if b,favmufyJ cGeftm;BuD;rm;ygap? wdu k fcdkufcH&&if
rdrduk,
d u
f dk jyefvnf umuG,fckcHzdkY cJ,Of;pNrJygyJ/ tarSmifukd tm;jyKNyD; rdrdwkYu
d dk owfjzwfpm;aomufr,fh
owå0gawGudk qifhuJjzpfpOfwavsmuf aMumuf&GHUxdwfvefYcJh&wmvnf; txl;tqef;vdkYawmh rqdkEdkifjyefygbl;/
tJ'gaMumifh qifhuJjzpfpOfqdkif&m tarGtaeeJY tjrifh? a>reJY tarSmifwkdYukd vlom;wdYk aMumuf&GHUjcif;jzpfaMumif;
um;vf aq*ifu axmufjycJhwm jzpfygw,f/29

29
Sagan, C. (1977). The dragons of Eden: Speculations on the evolution of human intelligence. New York: Ballantine Books.
61

twåA[djk yKjcif;eJY pdwfynm


twåA[kjd yKjcif;taMumif; pdwfynmeJY ywfoufNyD; ajymqdMk uawmhr,fqdk&if qpf*ref z&GdKuftaMumif;uawmh
rygrjzpfvkYdawmif qd&k ygvdrfhr,f/ qpf*ref z&GdKuf&JU tqdt k & vl&JUpdwyf dkif;qdkif&m zGJYpnf;ykHrSm tydkif; 3 ydkif;eJY
wnfaqmufxm;NyD; tJ'gawGukd tpf'f (ID)? tD*dk (Ego) eJY plygtD*dk (SuperEgo) &,fvdkY ac:ygowJ/h tpf'f
qdwk muawmh rodpdw&f JU twGif;ydkif; teuf&dIif;qHk;rSm wnf&SdNyD; arG;&myg ADZpdwfudk armif;ESifwhJ tpdwt f ydkif;
jzpfygw,f/ tajccHvkt d yfcsufawG tygt0if vlwOD;csif;pD&JU yifuk, d pf &dkufukd armif;ESifay;wJh twåt&if;cH
tpdwt f ydkif;vdkYvnf; qdEk dkifr,f xifygw,f/ arG;uif;pt&G,[ f m ADZpdwfoufouf armif;ESifcH&jcif;eJY
oGm;aecJhvkYd qd&k ygr,f/ AdkufqmwJt h cg atmfidkr,f? vdck sifwm r&&if toHjyKr,f? t&mtm;vHk;[m rdrdtwå&JU
A[kjd yKjcif;eJY t&if;cHr,f/ tJ'DxrJ Sm rdrd&JU wudk,f&nf vdt k yfcsufawG? tvdq k E´awG? vdifpdwef JY cufxef
Murf;wrf;rI armif;ESiftm;awG yg0ifygw,f/ ADZt&if;cH qdw k tJh wdik f; rdrdud, k u f dk tvdv k udk fNyD;
xif&mpdkif;wwfwJh nmOfqk;d rsdK;vnf; &Sdwwfygw,f/ Oyrm vrf;rSm ydkuq f Htdwfav; aumufawGw Y ,f
qkMd uygpdkY/ txJrSm aiGom;awG trsm;BuD;yJ/ vkyfcsifwm aiGom;awGudk xkwf,lvdkufNyD; rSwfykHwifawG?
vdik fpifawG? ausmif;om;u'fawG? tdwt f cGHawGudk trdIufykH;xJukd vTifhypfvdkufcsifpdwf jzpfrdr,f/ 'g[m ADZpdwf
tvdkqE´&JUarmif;ESijf cif;udk cH&rI? tpf'fu tvkyfvyk fjcif;yJ jzpfygw,f/ usaemfwdkY cyfi,fi,frSm
aqmif;wGif;reufapmapmxNyD; tcsdefydkoifwef;oGm;&wm? ausmif;pmawG xvkyf&wmawG BuKH&wJt h cg
rxcsifbl;? quftdyrf ,f? tdyfcsifw,f? tdyfa&;0rS jzpfr,f pwJh rdrdvkt d yfcsufudk a&S;&IwhJ tpdwt f ydkif;vnf;
jzpfygw,f/ 'g[m tpf'fu tvkyfvyk faewm jzpfygw,f/
plygtD*dkuawmh i,fpOft&G,f vlrSef;odwwfpwnf;u rdbq&mawG? ywf0ef;usifawG&JU oGefoifq;Hk rrIawGuae
&&SdNyD; vltY zGJYtpnf;twGif; aygif;oif;qufqHa&;rSm ta&;ygwJh ud, k fcsif;pmpdw?f oDvpdw?f pmemaxmufxm;rI
pwmawGudk armif;ESifwhJ tydkif;jzpfygw,f/ tJ'Dtpdwt f ydkif;[m rodpdwfwydkif;xJrSm usa&mufaeNyD;
ADZpdwt f &if;cH armif;ESifrIawG? twåA[djk yK aphaqmfrIawG? wyfrufrIaemuf waumufaumufvdkufrIawGudk
wefjyefwJh tpdwt f ydkif;vdkY qdEk dkifygw,f/ Oyrm ckeajymwJh aumufawGw Y Jh ydkufqHtdwfudkyJ qufajym&&if
ydkif&Sifjzpfol ylyefae&Smawmhr,f? igqdkvnf; b,favmufawmif ESajrmvdkufrvJ? olcY jrm oem;ygw,f/
wenf;enf;eJY qufo, G fNyD; jyefay;&r,f qdw k Jh pdwfrsdK;[m plygtD*dk&JU armif;ESifrIaMumifhygyJ/ reufapmapm
tdyf,mxzdkY &kef;uefae&wJh ausmif;om;qdk&ifvnf; 'Dtcsdefydkoifwef;awmh oGm;wufrS jzpfr,f? pmar;yGJtwGuf
ta&;BuD;wmawG oifrSmvdYk Mum;w,f/ olrsm;awG ajzEdik fNyD; igrajzEdkif&if &Supf &mBuD;/
trSwaf umif;aumif;r&yJ aevdrfhr,f pojzifh awG;awmrdapwm[m plygtD*dk&JU armif;ESif;jcif; t&if;cHjzpfvkYdygyJ/
tD*dk qdkwmuus apmapm[db k ufonfbuf tpGef;ESpfbuf vGefqJGaeMuwJh tpf'feJY plygtD*dkwkdY&JUtMum;udk
aphpyfjzefajzay;&wJh tpdwt f ydkif;vdkY z&GdKufu qdyk gw,f/ twåA[kjd yKarmif;ESifw?Jh wyfrufrIt&if;cHwJh?
ADZpdwu f dk tajcjyKwJh tpf'faemufukyd J vdkufaerdr,fqdk&if a&&SnfrSm rvdv k m;tyfwJh jyóemawGeJY &ifqdkif&rSm
aocsmygw,f/ 'grSr[kwf oDvpdwt f ajcjyK? pmempdwt f &if;cH? rdrdxuf olwyg;udk ydkrdkOD;pm;ay;NyD;
nSmwmaxmufxm;wmawGcsnf;yJ wcsdefvk;H jzpfay:aer,fqdk&ifvnf; b0rSm vlyDyDoo aysmf&Tifcsrf;ajrhzdkY
tcuftcJ&SdEdkifygw,f/ tJ'Dtpdwt f ydkif;ESpf&yfukd Mum;0ifaphpyf&wJh tD*dk&JU tcef;u@[m tvGef ta&;ygw,f
qdwk m ajymp&m vdkr,f rxifygbl;/ ydkufqt H dwaf umuf&wJh Oyrmt&qd&k ifvnf; ydkufqaH wGcsnf;yJ ,lNyD;
tdwu f dk vTifhypfvku d fzdkY &ufpuf&m usvGef;r,f? 'Dawmh u'fjym;awGeJY tdwu f cdk snf;yJ jyefay;rvm;? aiGom;awGyg
jyefay;NyD; ydkif&iS fjzpfol qkcsoavmuf vufcHrvm; qdkwmawGudk pOf;pm;Edkifygw,f/ tdy, f mxzdkY &kef;uefae&wJh
62

ausmif;om;qdk&ifvnf; 'DaeYreuf wu,fyJ rxEdkifawmhb;l vm;? 'gqdk oli,fcsif;wa,mufa,mufqDuae


oifcef;pmawG jyefar;NyD; jyefvkud ,f l&rSmyJ? xEdkifw,fqk&d ifvnf; oifwef;oGm;NyD; tJ'DaeYreufawmh
reufpmaumif;aumif;av;eJY udk,hu
f ku
d k,
d f qkcsvdkufOD;r,f qdw
k mrsdK;awGeJY nSd,lEdkifaumif;r,f xifygw,f/
aemufNyD; tD*dkrSmu a&G;cs,frI wckcktwGuf? qH;k jzwfcsuf wpkHw&mtwGuf? OD;pm;ay;rI wckckwkid f;twGuf
yuwdtajctaeudk aphikHNyD; usdK;aMumif;qifjcifwm? ,kwdåaA'eJY obm0usrus qef;ppfwm? vufawGq Y efrqef
ppfaMumwmawGudk aqmif&Guf&wmrvdYk olY&JUwm0ef[m tawmfhudk BuD;av;vSygw,f/ ckeajymovdq k dk
'DaeYreuf tdyf,mwu,fxEdkif? rxEdkif qdw k mudk raeYnu tdyfa&;ysufovm;? tdyf,m0ifaemufusovm;
qdwk Jh yuwdw&m;awGeJY olu csdefxk;d qHk;jzwf&rSmudk;/ ydkufqt H dwaf umuf&wJh Oyrmqdk&ifvnf; ud, k rfh Sm
aiGa&;aMu;a&; tBuD;tus,f tcuftcJjzpfaeovm;? 'gqdk&if olrsm;twGuf OD;pm;ay;pOf;pm;zdkY
vufawGrY qefEdkifwmrsdK;vnf; jzpfEdkifwmyJud;k ? 'grSr[kwf tqifajyaer,f qd&k ifvnf; tdrfwkid f&ma&mufawmif
wul;wu oGm;ay;NyD; ulnDwmrsdK;awG wwfEdkifrSmyJ r[kwfvm;/30
usaemfhtjrift&awmh apmapmu ajymoGm;wJh tpdwt f ydkif;awGrSm wpkHw&m csdKU,Gif;cJhr,fqdk&if BuD;rm;wJh
qd;k usdK;awGudk &ifqkdif&r,fvYdk xifygw,f/ tpf'fcsdKU,Gif;aer,fqk&d if b0&nfrSef;csuf r&Sdwm? ud, k f bmudk
vdck sifrSef; rodwm? tvdq k E´&,fvdkY aysmufqk;H aewm? vrf;aysmufaeovdk cHpm;aerdwmawGaMumifh
pdwu f sa&m*g cHpm;Edkif&ajc jrifhrm;rSm jzpfygw,f/ plygtD*dk csdKU,Gif;aer,fqdk&ifawmh ud, k fcsif;pmw&m;awG?
oDvpdwaf wG? pmempdwaf wG uif;rJhaerSmjzpfNyD; 'kp&dkufrIawGudk xrif;pm;a&aomufvdk usL;vGefaer,fh Serial
Killer rsdK;awGudk jzpfapEdkifygw,f/ tD*dkcsdKU,Gif;aer,fqkd&ifawmh tpGef;ESpfbufudk rxdef;nSdEdkifyJ tajctaeu
csay;orQ ywf0ef;usif&JU armif;ESifrIudk tvl;tvJ cH&Edkifajc&SdNyD; ,kwdå&Sd&Sd? obm0usus? vufawGq Y efqef
qH;k jzwfEdkifpGrf;awG enf;yg;aewJholrsdK; jzpfwwfygw,f/ 'Dvkd tajccHpdwyf nmoabmudyk J bmomw&m;awGu
qG,J lNyD; tdef*s,feJY apwefwkYu d ykcHk;wbufpDay:rSm vma&mufwku d w
f Gef;aeovdv k ?dk ukokdvfpdw?f
tukokv d pf dwfawGu tcsif;csif; vGefqJaG eoa,mifa,mif tEkynmorm;awGu ykHazmfay;wmaMumifh vltrsm;&JU
pdwx f JrSm 'Dvkd pdwuf l;,OfykH&dyfawG[m rsdK;&dk;pOfquf pGJNrJaew,fvkYd rSwf,lrdygw,f/

30
Freud, S. (1978). The standard edition of the complete psychological works of Sigmund Freud. Volume XIX (1923-26) The Ego and the Id and
Other Works. Strachey, James., Freud, Anna, 1895-1982,, Rothgeb, Carrie Lee, 1925-, Richards, Angela., Scientific Literature Corporation.
London: Hogarth Press. ISBN 0701200677.
63

ADZpdw?f oDvpdww
f YdkeJY tm&kHaMumaA'
apmapmu ajymoGm;cJhwJh tpf'f? tD*dkeJY plygtD*dk t,ltawGukd tm&kHaMumaA'eJY OD;aESmufzGJYpnf;ykHt&
cE¨maA'qdkif&m tcsuftvufawGuvnf; axmufcHaew,fvkYd qdEk dkifr,f xifygw,f/ avmueDwdawG?
vlrIusifh0wfawGeJY vlt Y zGJYtpnf;twGif;rSm b,fvdkjyKrlaexdkifMuzdkYqdkNyD; qdq
k ;Hk rrIawG? bmomw&m;&JU
xdef;ausmif;rIawG? w&m;Oya'&JUxdef;ausmif;rIawG b,fvkyd J&Sdygap? vlom;awG[m tqifhedrfhowå0g
tqifhtwef;uae qifhuJw;dk wufajymif;vJvmcJhMuolrsm;yDyD tcGifhta&;&wmeJY ADZt&dkif;pdwu f dk xdef;csKyf&
cufcJwwfwhJ oabmudk pwefav rDvf*&rf&JU emcHrIqef;ppfjcif; okawoeeJY zdvpf Zifbm'dk&JU pwef;zdkY'f
tusOf;axmifprf;oyfcsufwkYdrSm tao;pdwf azmfjycJNh yD;ygNyD (pma&;ol&JU 2014 ckESpfxw k f ]]21 &mpk
vlrsdK;wHk;owfjzwfrI jyóem? emcHrI tEÅ&m,fESifh pwef;zdkY'f tusOf;axmif prf;oyfcsuf}} pmtkyfrSm tao;pdwf
zwf&IEdkifygw,f)/
rzwf&ao;ol? zwfzdkY tcsdef&Sm;yg;aeolawGtwGuf tusOf;csKyfqdk&&if pwefav rDv*f &rf[m
rSwOf mPfprf;oyfzdq kY dkNyD; ausmif;om;tjzpf prf;oyfcHr,foh leJY q&mtjzpf prf;oyfcHr,fo
h lawGudk
zdwaf c:cJhygw,f/ ausmif;om;awG&JU rSwOf mPfudk q&mjzpfolu ppfaq;&r,f qdNk yD; zdwaf c:cJhwmyg/
ausmif;om;jzpfol[m ukvm;xdik fckHrSm vQyfppfusOfpufeJY vufukd wyfqifay;cHxm;&rSmjzpfNyD;
rSwfOmPfppfar;wJhtcg rSm;,Gif;ajzqdkrdcJh&if q&mjzpfolu usOfpufwdkYNyD; 'Pfcwfapr,fh prf;oyfrI jzpfygw,f/
'gayr,fh trSefwu,f ppfaq;wmuawmh a&cJwkH;rsufESmeJY prf;oyfcef;0wf&kHjzLudk 0wfqifxm;wJh
okawoetBuD;tuJu prf;oyfcHausmif;om;jzpfol touftEÅ&m,fpkd;&drfEdkif&avmufwJh taetxm;xd
q&mjzpfolu vQyfppfusOfpufwdkYcdkif;ygw,f/ prf;oyfcHausmif;om;u o&kyfaqmifyJjzpfNyD; ppfaq;wmu
q&mtjzpf o&kyfaqmif&wJhol[m b,favmufxd trdefYudk emcHovJ? rdrd&JU oabmqE´eJY rudkufnw D wJh dkif;
trdefYay;vmwJt h cg b,favmufemcHrI&SdovJ qdkwmudk ppfaq;prfoyfwm jzpfygw,f/ rprf;oyfcifwkef;u
ynm&SifawG 0dkif;0ef;cefYrSef;csuft& 5 &mcdkifEeI f;eJYatmufyJ olwyg;udk touftEÅ&m,fjzpfapwJt h xd
vQyfppfusOfpufeJY a&Smhcfwdkufr,fvdkY a[mudef;xkwMf uayr,fh wu,fprf;oyfawmh 60 &mcdkifEIef;eJYtxuf
trdefYemcHMuwmudk tHhtm;oifhzG,f awG&Y SdcJh&ygw,f/ *smreDEdkifiH? jrL;epfNrdKUrSmqd&k if 90 &mcdkifEIef;ausmf
pHcsdefwifcJhw,fvdkY qdkygw,f/ 'g[m vlom;awGtaeeJY rdrd wm0efcHzdkY rvdb k l;vdYk qdw
k meJY olwyg;tay:
&ufpuf&JwJh? trdefYemcH&JwhJ oabmukd azmfaqmifaewm? ADZt&dkif;pdw[ f m zdrxm;wmeJY <uwufvmwmvdkY
31
pdwyf nm&SiftcsdKUu aumufcsufcsMuygw,f/
zdvpf Zifbm'dk&JU pwef;zdkY'ftusOf;axmifprf;oyfcsufrSmqd&k ifvnf; ausmif;om;vli,fawGudk usyef;oabm
tkyfpkESpfpkcGJNyD; wpkukd tusOf;om;tjzpf? wpkudk tusOf;axmif0g'gtjzpf o&kyfaqmifcdkif;Munfhygw,f/
yxrydkif;rSmawmh cyftrf;trf;jzpfaecJhMuNyD; 'kwd,aeYrSm tusOf;om;awGu axmifqcl JhMu&mrSm
axmif0g'gawGu tusOf;om;awGudk zdzdpD;pD; udik fwG,fzdkY tm;xkwfcJhMuNyD; trsdK;rsdK; ynmay;Muygw,f/
jyóemaumif qdo k lawGudk pm;aumif;jcif; rpm;&? tdyfaumif;jcif; rtdyf&atmif ynmjyMuygw,f/
pmtkyfAD&dkawGudk toH;k jyKNyD; wdu
k fydww
f mrsdK;awG jyKvkyfMuygw,f/ prf;oyfrIukd tccsdeftawmfMum jyKvkyfzdkY
&nfrSef;xm;cJhayr,fh &ufydkif;tenf;i,ftwGif;rSmyJ prf;oyfcH tusOf;axmifom;awGeJY axmif0g'gawG[m
trSefwu,f tjyifbufuolawGvdk jyKrlvmMuNyD; &ufpufwJh ESdyfuGyfrIawG usL;vGefvmvdYk okawoeudk
apmapmpD;pD; &kwford f;cJh&ygw,f/ &&SdcJhwJh oifcef;pmuawmh vlom;awG[m rdrd&JU wm0efvdkY
31
Milgram, S. (1963). Behavioral Study of obedience. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 67(4), 371–378.
64

owfrSwaf y;vdkufwhJ tcef;u@udk ausyGefatmif xrf;aqmif&mrSm us&m ae&mrSm olwyg;tay: &ufpufzdkY


0efrav;wwfMubl;? vkyfief;wm0efudk ausyGefzdkY rdrdus&m ae&mtwGuf tcsdefrsm;rsm; rvdb
k l; qdkwJh
32
oifcef;pmudk vlrIaA'ynm&yftwGuf wacwfqef;apcJhygw,f/
bmjzpfvkYdrsm; vlom;awG[m tJ'Dvkd &ufpufMurf;wrf;rIukd tvG,fav; vkyfuidk fEdkifMuwmvJ qdw
k mudk
OD;aESmufeJY tm&kHaMumaA'ynm&SifawGu ajzqdkzdkY BudK;pm;cJhMu&mrSm aygvf rufuvif;&JU oDtdk&Du
vlodrsm;cJhygw,f/
vlOY D;aESmufukd oH;k ydkif;cGJjcm;r,fqdk&if qifhujJ zpfpOfwavQmuf Reptile ac:wJh wGm;oGm;owÅ0gawGqDu
tarG&&SdcJhwhJ Reptilian Complex (R Complex) wGm;oGm;owÅ0gOD;aESmuf? Mammal ac:wJh
EdkYwdkufowÅ0gawGqDuae tarG&cJhwJh Limbic System EdkYwdkufowÅ0gOD;aESmuf eJY vGefcJhwJh
ESpfoef;tenf;i,furS qifhuJay:aygufvmcJhwJh NeoCortex vlom;OD;aESmuf qdNk yD; awG&Y Sd&aMumif; aygvf
rufuvif;u qdkygw,f/
R Complex qdkwJh wGm;oGm;owå0gOD;aESmufrSm ckeajymoGm;wJh &ufpufMurf;MuKwfwm? cufxefwm? rdrdydkifeufudk
usL;ausmfxdyg; rcHwm? aorvm; owfrvm; qdkwmawGeJY qufpyfaeNyD; wGm;oGm;owå0gawGqDuae
tarG&cJhw,f qdw k Jhtwdkif; ADZpdwu f dk t"du armif;ESifw,fvkYd qdkEkdifygw,f/ Limbic System rSmawmh
tkyfpkvdkuf pkaygif;aexdkif&mrSm tay;t,l nSdEdIif;rIawG? tjyeftvSef apmifha&Smufjcif;awGeJY qufpyfygw,f/
EdkYwdkufowå0gawGqDuae tarG&cJhw,fqdkwJhtwdkif; rdbpdw?f &ifaoG;i,fudk jyKpkysdK;axmifay;jcif;?
tkyfpkzGJYaexdkifzdkYtwGuf vdt k yfcsufawGjzpfwhJ rdrd&JU wud, k f&nfvGwv
f yfcGifhtay: twdkif;twm wpkHw&mxd
pGefYvTwNf yD; tkyfpktzGY&J JU tapmifhta&SmufeJY vJvS,jf cif;? aygif;oif;qufqHa&;rSm rdrdtay: aumif;aumif;rGefrGef
qufqo H l? aus;Zl;jyKzl;olawGtay: tvm;wl jyefvnfwek fYjyefjcif;? rsdK;yGm;jcif;qdik f&m "avhxHk;pHawG pwJh
twefi,f tqifhjrifhowå0gawG&JU tavhp&dkuaf wGeJY ywfoufqufEG,af eygw,f/ NeoCortex qdkwJh
vlom;OD;aESmufuawmh ,kwdåaA'awG? usdK;aMumif;qifjcifwmawGeJY qufEG,yf wfoufaeygw,f/
bmompum;qdkif&m qufoG,rf IawG? awG;ac:arQmfjrifjcif;awG? Pattern Recognition qdkwJh
jzpfpOftaMumif;t&mawGukd qufpyfpOf;pm;NyD; tusdK;qufawG? taMumif;w&m;awGudk ar;cGef;xkwjf cif;awGeJY
ywfoufaeygw,f/ 'DtavhtxawGudk avmu"gwfodyÜHt,ltqawGeJY aygif;pnf;ay;vdkuw f t Jh cgrSm
ESpfaygif;&m*Pef;twGif; ausmuf*lxu J ae vurÇmay:udk vlom;awG ajccsEdkifzdkYtwGuf t"dutcef;u@uae
yg0ifay;cJhwhJ OD;aESmuftpdwftydik f;vdkYvnf; qdEk dkifygw,f/ avmu"gwfodyÜHeJY xdawGaY pcJhwm[m
ESpfaygif;&m*Pef; qdw k Jh tcsdeftydik f;tjcm;av;rSmyJ vlom;awG[m rdrdwkYd b,fuae jzpfwnfvmcJhovJ? rdrdwdkY
aexdik fwJh urÇmajrBuD;ua&m b,fvkjd zpfwnfvmcJhovJ? tqHk;tprJh us,fajymvSygw,f qdw k Jh pMu0VmBuD;udk
avhvm&if; pMu0VmxJuae jzpfwnfcJhwJh ouf&SdawG[m odpdwfjzpfay:cJhwmaMumifh pMu0Vmudk,fwkdif
odpdwjf zpfwnfapcJhjcif;&,fvYdk wifpm;EdkifcJhwmawG[m NeoCortex ac:wJh vlom;OD;aESmufuae tajcjyKcJhjcif;yJ
jzpfygw,f/
vlOY D;aESmuf&JU 85 &mcdkifEIef;udk NeoCortex u ae&m,lxm;wmawmh rSefayr,fh R Complex &JU oufa&mufrI[m
tcgtcGifhoifhwdkif; tm;BuD;wwfovdk Limbic System &JU oufa&mufrI[mvnf; vlt Y jyKtrlqkid f&mawGtay:
MoZmBuD;aMumif; OD;aESmufeJYtm&kHaMumaA'ynm&SifawG&JU pmwrf;awGrSm awG&Y Sd&ygw,f/ 'guawmh

32
Haney, C., Banks, W. C., & Zimbardo, P. G. (1973). "A study of prisoners and guards in a simulated prison". Naval Research Review. 30: 4–17.
65

OD;aESmufeJYtm&kHaMumaA't& qdv
k jdk cif;jzpfNyD; qpf*refz&GdKuf&JU tpf'f? tD*dk? plygtD*dk t,ltqeJYqdk tawmfav;
33
eD;pyfr,f xifygw,f/
(aygvf rufuvif;&JU t,ltqudk aemufxyf okawoeawG xyfrjH yKvkyfNyD; wcsdKUt,ltqawGtay:
rGrf;rHcJhwmawG? wnf;jzwfcJhwmawGvnf; &Sdygw,f/ ynm&SifwcsdKU&JU tjrifuawmh 'g[m tvGeftuGsH
&dk;&Sif;atmif zefw;D ypfjcif; Oversimplify vkyfovdk jzpfaew,fvkYd qdkMuayr,fh ynm&yfavmuxJu r[kwfyJ
&dk;&dk;omrmefpmzwfolawG em;vnfv, G fatmif &dk;&Sif;wJh wifjyrIvdkY ,lqolawGvnf; &Sdygw,f)
tay:rSm ajymoGm;cJhwJh pdwfynmqdik f&m tajccHt,ltqawG? OD;aESmufeJY tm&kHaMumaA'qdik f&m t,ltqawGudk
jyefvnfNcHKikH&r,fqdk&if vlwOD;csif;pD&JU pdwx f JrSm? OD;aESmuftodOmPfxJrSm pdwfynmoabmw&m;t&?
tm&kHaMumaA't& vGefqJjG cif;oabmawG yg0ifaeNyD; 'gawG[m ESpfoef;aygif; axmifeJYcsDNyD; jzpfyGm;cJhwJh
qifhuJjzpfpOf&JU tusdK;qufawG (aumif;wma&m? qd;k wmyg) om jzpfw,f/ b,fvdk aumif;uifwrmef&JU
apmifha&Smufaz;rrIawG? apwefewfqdk;&JU aoG;aqmifjzm;a,mif;rIawGeJYrS rywfoufyJ tEkynmorm;awGu
wifpm;zGJYEGJYMuwJt
h ay: vlawGu wdu k f&dkuf twH;k vdku?f twpfvku d f t"dyÜm,fzGifhqzdk dkY tm;xkwfrIuaewqifh
vGrJ Sm;pGm rSw,f lMucJhwJh tawG;tac:awGqdk&if yuwdw&m;eJY ydkNyD; eD;pyfEdkifr,f xifygw,f/

33
MacLean, P. D. (1990). The triune brain in evolution: Role in paleocerebral functions. New York: Plenum Press.
66

bmomw&m;tay: vlrIaA'tjrif
vlrIaA'ppfwrf;awGt& a,bk,soabmNcHKajym&r,fq&dk if qif;&JNyD; wDxGifzefw;D rI OmPfpGrf;enf;yg;wJh?
y#dyu©ppfyGJawG tqufrjywf jzpfyGm;aewJh EdkifiHawG? twwfynmedrfhyg;NyD; vlYtcGifhta&; tm;enf;wJh
EdkifiHawGrSm wlnDwhJ tcsufuawmh bmomw&m; tvGefukid f;&dIif;Mujcif; jzpfygowJ/h bmomw&m;eJY
xdawGjY cif;[m uav;i,fawG&JU vlrSef;odwwfcgp tcsdefawGrSmuwnf;u pwifchJNyD; vufOD;q&mawGjzpfwJh
rdbawG[m uav;i,f&JU bmomw&m; ,kMH unfrItay: vTrf;rdk;rI t&Sdq;Hk olawGyJ jzpfygw,f/
vlt Y jyKtrlqk&d if&m ynm&SifawG&JU tqdt k &awmh uav;i,fawG[m touf 7 ESpf t&G,rf wdkifcifrSm
rdom;pk0ifawGqDuae t"du oif,Ml uygw,f/ oif,lw,f qdw k Jh ae&mrSm twkjrif? twwfoif qdw k mrsdK;
tygt0if rodvdkuf? rodygyJ xdawGYrIawGuwqifh oif,w l mrsdK;jzpfNyD; ausmif;pmoifcef;vdkrsdK; oif,rl Iudk
qdv k w dk m r[kwfygbl;/ oif,w l Jh ae&mrSm bmomw&m; qdw k mcsnf;yJawmh r[kwfb;l vdkY qd&k rSmjzpfNyD;
vlrIaygif;oif;qufqHjcif; tawG;tjrifawG? usifh0wfoDvydkif; t,ltqawG? avmueDwad wG?
EdkifiHa&;tawG;tac:awGxd yg0ifygw,f/ touf 14 ESpft&G,f0ef;usifxq d dk&if uav;i,fawGudk vTrf;rdk;rI
t&SdqkH;uawmh olwdkYaygif;oif;qufqw H Jh rdwaf qGoli,fcsif;awGvdkY qdMk uygw,f/ tJ'DaemufrSmawmh rD'D,m
Mum;cHenf;vrf;aygif;pkHuae oif,al vhvmMuygowJ/h 34
tJ'DtcgrSm bmomw&m;eJY ywfoufwJh tawG;tjrifawG[m vlwa,muf arG;zGm;&m yx0Da'o? wdik f;EdkifieH JY
tvGefukyd J qufpyfrI &Sdwmudk awG&Y rSm jzpfygw,f/ jrefrmEdkifiHrSm arG;zGm;vmolwOD;[m trsm;pk ud;k uG,fwJh
Ak'¨bmom0ifjzpfzdkY &mcdkifEIef; tvGefrsm;ygvdrfhr,f/ ta&SUtv,fydkif;a'ou tm&yfEdkifiHawGrSm arG;zGm;vmol
uav;i,fwOD;tzdkY tpövmrfbmom0iftjzpf BuD;jyif;vmzdkY &mcdkifEIef; tvGefrsm;ygvdrfhr,f/ taemufOa&myeJY
tar&duef? uae'gEdkifiaH wGrSm arG;zGm;vm&ifawmh c&pf,mefjzpfzdkY &mcdkifEeI f; rsm;ygvdrfhr,f/ awmifOa&myeJY
awmiftar&duEdkifiHawGtzdkYq&dk ifawmh uwfovpfbmom0ifjzpfzdkY &mcdkifEIef; rsm;ygvdrfhr,f/ b,fae&m
b,fa'o? b,fwkid f;EdkifiHrSm vlwOD; arG;zGm;vmw,f qdw k m[m ol ud;k uG,fr,fh bmomw&m;udk
tqHk;tjzwfay;zkdY &mcdkifEIef; tawmfrsm;rsm;udk ae&m,lxm;ygowJ/h
tJ'gqdk jrefrmEdkifiHrSm &SdaeMuwJh c&pf,mefawG? rlqvifawG? taemufOa&myu c&pf,mef r[kwfoal wG?
ta&SUtv,fydkif;u rlqvif r[kwfoal wGudka&m b,fvkdvkyfrvJvdkY ar;csifMuygvdrfhr,f/
vlrIaA'ynm&SifawG&JU awG&Y SdcsufawGu txl;tqef;awmh r[kwfygbl;/ vlwa,muf&JU bmomw&m;tay:
aemufxyf oufa&mufrIt&Sq d ;Hk uawmh arG;zGm;vmwJh rdom;pkygwJh/ urÇmh&JU b,fae&m? b,fa'orSmyJ
aexdik fygap? Ak'¨bmom0if rdbawGuae arG;zGm;vmwJh uav;i,f[m Ak'¨bmom0ifjzpfzdkY tawmfav;
&mcdkifEeI f; rsm;ygvdrfhr,f/ c&pf,mefESpfjcif;rdbawGuae arG;zGm;vmwJh uav;i,f[m ESpfjcif;c&pf,mefjzpfzdkY
&mcdkifEeI f; tawmfrsm;ygvdrfhr,f/ tpövmrfrdbawGuae arG;zGm;vmwJh uav;i,fawG[mvnf; tpövmrf
bmom0iftjzpf BuD;jyif;vmzdkY &mcdkifEIef; tawmfrsm;ygvdrfhr,f/ uwfovpfbmom0if? rmrGef? a,a[m0g?
t*Fvu d ef? rufo'pf? atmfoadk 'ghpf pojzifh b,fvkb d momw&m;yJ jzpfygap? tJ'Dbmomw&m;
ud;k uG,folawGuae arG;zGm;vmwJh uav;i,f[m rdbudk;uG,w f Jh bmomw&m;udk ud;k uG,fzdkY &mcdkifEIef;
tvGefrsm;jym;vSygw,f/ 'g[mvnf; xif&Sm;jrifom&SdvSwJh t,ltqygyJ/ rdbawG[m olwdkY i,fpOfu

34
Siegel, L. J. & McCormick, C. (2016). Criminology in Canada: theories, patterns, and typologies, Nelson Education, Toronto.
67

oGefoifqk;H rcHcJh&ovdk rdrdwY&dk JU uav;i,fawGudkvnf; tvm;wl jyefoGefoifqHk;rrSmyJrvdYk olwdkY[mvnf;


rdbawGenf;wl wlnDwJh udk;uG,f,kHMunfrI &Sdvdrfhr,fqkdwm tawmfcdkifrmwJh taumuft,lvdkY qd&k rSmygyJ/
rdbeJY ud;k uG,f,kHMunfrIcsif; rwlnDwho J al wGvnf; r&Sdr[kwf &Sdygw,f/ rsm;aomtm;jzifh awGY&wwfwJh
taMumif;w&m;awGuawmh rdrd rdwzf ufvufqufr,fholeJY bmomw&m;csif; wlnDrS vufqufEdkifr,fqdkwJh
tajctaersdK;udk vlrIx;Hk pHawGu wif;aESmifxm;vdkYjzpfwm rsm;ygw,f/ aemufxyf
taMumif;w&m;wcsufuawmh rdrd avhvmzwf&IwhJ pmayawG? ynm&yfawGuaewqifh rwluGJjym;wJh
tawG;tjrifawGudk pOf;pm;qifjcifrdwmaMumifhvdkY qdkMuygw,f/
t&G,af &mufvkYd rdrdvufxyfr,fo h leJY bmom0ifcsif; wlnDrS vufxyfxrd f;jrm;Edkifr,f qdw k mrsdK;aMumifh
rdrdESpfoufonfjzpfap? rESpfoufonfjzpfap bmomw&m;ajymif;vJwmrsdK;qdk&ifvnf; rdom;pk&JU oufa&mufrIeJY
bmomw&m; ud;k uG,, f MkH unfrI qufpyfw,fvkYd qdkEdkifwmygyJ/ tenf;qH;k awmh oufqkid fwhJ bmomw&m;
taqmufttkHqD tywfpOf? vpOf? ESpfpOf 0wfjyKudk;uG,fzdkY oGm;a&muf&awmhrSm r[kwfvm;/ 'Dawmh
rdrdtaeeJYvnf; tqdyk g bmomw&m;&JU t&dyftm0goatmufukd a&muf&SdoGm;NyDjzpfwmaMumifh
wcgwavrSmvnf; Seletive Bias a&G;cs,fjcif;qdkif&m t*wdw&m; qdw k mrsdK;eJY BudwfrSdwfvufcHvdkuw f mrsdK;
&Sdovd?k aumif;rGeo
f ifhawmfw,f rSw, f lwJh tawG;tjrifav;awGudkyJ a&G;,lNyD; rBudKufwmawGudk z,fypfwJh
Confirmation Bias twnfjyKjcif; t*wdw&m;aMumifhvnf; bmomw&m;wckckukd qkyfudkifxm;wmrsdK;
jzpfavhjzpfx &Sdwwfygw,f/
vlwa,muf&JU bmomw&m;udik f;&dIif;rItay: oufa&mufrI&SdwJh aemufxyf taMumif;w&m;wcsufuawmh
bmoma&;taqmufttkHawGeJY eD;uyfqufEG,frIvkYd qdMk uygw,f/ Oyrm bk&m;ausmif;uefawG? AvDawG?
0wfjyKaqmifawG? bkef;awmfBuD;ausmif;awGudk tcsdefb,favmuftwGif;rSm tBudrfa& b,favmufrsm;rsm;
oGm;a&mufovJ qdw k meJY qufpyfwdkif;wmMunfhwmrsdK;yg/ tcsdeftwdkif;twm wpkHw&mtwGif;rSm
tBudrfta&twGuf rsm;jym;avav vlwa,muf&JU bmoma&;udkif;&dIif;rI rsm;jym;vmavavvdkY qdMk uygw,f/
'g[mvnf; xif&Sm;jrifom&SdvSwhJ taMumif;w&m;yJ jzpfygvdrfhr,f/ tywfpOf we*FaEGaeYwkid f;
bk&m;ausmif;wufwJh c&pf,mefwa,muf[m bmoma&;eJY ydkNyD; wif;aESmifrI rsm;jym;ygvdrfhr,f/
aomMumaeYwidk f; AvDwufwJh rlqvifwOD;[m bmoma&;eJY ydkNyD; eD;uyfygvdrfhr,f/ Oykoaf eYwkid f;
bkef;BuD;ausmif;oGm;wJh Ak'¨bmom0ifwOD;[m bmoma&;eJY ydkNyD; eD;uyfygvdrfhr,f/
aemufwcsufawmh rdom;pk0ifawG? txl;ojzifh rdbawGeJY tdrfaxmifbufawG&JU a&S;&dk;qefrI? vGwfvyfpGm
awG;ac:cGifhjyKrI twdik f;twmay: rlwnfNyD; vlwa,muf&JU bmoma&;udkif;&dIif;rI tedrfhtjrifh uGmjcm;w,fvdkY
qdyk gw,f/ uav;i,fawG[m todtjrif wd;k yGm;vmwmeJYtrQ vlBuD;awG ajzqdk&cufwJh ar;cGef;awGudk
ar;wwfvmMuygw,f/ [dkwcg ajymzl;wJh vrif;BuD; bmvdYk 0dkif;aewmvJ? jrufcif;awG bmvdkY pdrf;aewmvJ?
aumif;uifBuD; bmvdYk jymaewmvJ pojzifh tm;vH;k odMuNyD;om; taMumif;t&mawG jzpfayr,fh bmhaMumifh
qdwk Jh taMumif;w&m;udk awmfawmfhvl rajz&Sif;EdkifwhJ ar;cGef;awGudk ar;Muwmyg/ tJ'Daemuf bmomw&m;eJY
oufqkid fwhJ ar;cGef;awGudkvnf; olwdkYu qef;ppfavh&SdMuygw,f/ urÇmajrykHxJrSm jrif;rdk&fawmif b,fem;rSmvJ
ar;wmrsdK;? t0Dpda&wGif;wl;olawG i&Jjynfxd wl;wm rylb;l vm; ar;wmrsdK;? qGrf;awmfwifxm;wJh
rkefYyef;uefukd <uufudkufwm jrifNyD; b,foYludk auGs;wmwkef; ar;wmrsdK;? bk&m;ocifu
pdwo f abmxm;aumif;wJh ararhukd bmvdkY aoap&wmvJ qdw k mrsdK;? om;wdkYausmif;cef;xJudk aoewform;
0ifrvmatmif bmvdkY bk&m;ocifu rwm;qD;ay;wmvJ qdw k mrsdK;? taocHAHk;cGJvu
dk f&if wppDjzpfomG ;awmh
68

aumif;uifbkHu tysdKpifawGeJY b,fvkpd Hpm;&rSmwkef; qdw k mrsdK; ud;k ,dk;um;&m; ar;cGef;awGudk ar;wmyg/
tJ'Dvkt d cgrsdK;rSm acwfynmtawmftwef wwfajrmufNyD; tv,ftvwftawG;tjrif? vpfb&,form;
rdbawGuawmh uav;udk obm0usus? ,kwdå&Sd&Sd? usdK;aMumif;qDavsmfatmif BudK;pm;&Sif;jywwfMuayr,fh
a&S;&dk;pGJt,lo;D ol acwfynmeJY tvSrf;a0;ol rdbawGuawmh uav;i,fawG&JU ar;cGef;awGudk ausvnfatmif
rajz&Sif;ovdk i&JBuD;r,f? bk&m;ocif 'Pfcwfvdrfhr,f qdw k mrsdK;eJY Ncdrf;ajcmufNyD; pl;prf;avhvmpdwf?
a0zefqef;ppfpdwu f dk oif;uGyfypfvdkuMf uygw,f/ jyefvnfapm'u rwuf&JawmhwhJ uav;i,f[m
taMumufw&m;&JU armif;ESifjcif;eJY jyefvnfa0zefqef;ppfjcif; uif;rJhwJh oifMum;jcif;atmufrSm
bmoma&;q&mawG? rdbawG ajymqdkorQudk tppfaq;? tar;jref; r&Sd vufcHomG ;apwJh pdwt f aqmufttkHwck
pGJNrJcdkifrmoGm;apwJh taMumif;w&m;[m cyfa0;a0;xd vdu k f&SmzdkY vdt
k yfr,f rxifygbl;/ acwfynmwwf
vpfb&,frdbawGuae aygufzGm;vmwJh uav;i,fuawmh t&m&mudk oifhwifhatmif rQwawG;jrifwwfwhJ
tavhtusifhudk &&Sdvmygvdrfhr,f/35
tJ'DtcgrsdK;rSm rwlnDwJh rdbtodkif;t0dkif;uae aygufzGm;vmwJh uav;i,fawG&JU
bmomw&m;udik f;&dIif;rI[mvnf; tcsdefeJYtrQ uGm[oGm;ygawmhw,f/ rsdK;qufwckNyD; wck
ajymif;vJvmwmeJYtrQ bmoma&;eJY EdkifiHa&;udk cGJjcm;&IjrifEkdifNyD; Secular jzpfwhJ rsdK;qufawG[m olwdkY
om;orD;awGudkvnf; tvm;wl bmoma&;eJY EdkifiaH &; cGJjcm;&IjrifEdkifzdkY oifMum;ay;NyD; ydkNyD; Secular jzpfwJh
rsdK;qufawGtjzpf xdef;ausmif;ay;zdkY tvm;tvm rsm;ygw,f/ bmoma&;eJY EdkifiHa&;udk a&m,SuNf yD; a&S;&dk;pGJ
t,ltq jyif;xefwh?J rd&dk;zvmxHk;wrf;pOfvmorm;awG[mvnf; olwdkYrsdK;qufawGudk tvm;wl
t,lo;D olawGtjzpf BuD;jyif;vmapcJhygw,f/ tJ'DtcgrSm tcsdefMumvmwmeJYtrQ a&S;&dk;pGJol rsdK;qufawG[m
ydkrdk a&S;&dk;pGJvmMuNyD; vpfb&,f0g'DawGu ydkrdk vpfb&,fqefvmMuw,fvkYd vlrIaA'ynm&SifawGu
aumufcsufqGJMuygw,f/ tJ'Dvkd vlwOD;csif;pDeJY wnfaqmufxm;wJh wdik f;EdkifiHawGrSmqdk&ifvnf; a&S;&dk;pGJ
trsm;pk aexdkifwhJ wdkif;EdkifiHawGu ydkrdka&S;&dk;pGJ? t,loD;vmMuNyD; vpfb&,f0g'DawG trsm;pkeJY
wnfaqmufxm;wJh vpfb&,fwdkif;EdkifiaH wG[mvnf; ydkrdkvGwv
f yfwJh vpfb&,f0g'udk
wnfaqmufvmEdkifMuygw,f/
qef;opfwx D GifwmawG? a0zefppfaMumwmawG[m avmu"gwfoyd ÜHenf;eJY ydkNyD; udu k fnDwmrvdYk tJ'Dvdk
t,ltq tm;aumif;wJh vlt Y zGJYtpnf;awGrSm avmu"gwfoyd ÜHynmawG xGef;um;vmr,f? bmomaygif;pkH?
vlrsdK;aygif;pkH pkaygif;aexdkifEdkifr,fh 'Drdkua&pDeJY vlt Y cGifhta&; pHcsdefpHEIef;awG jrifhrm;vmr,f? vlom;qefwJh
vlrIpHEIef;awG? Oya'pdk;rdk;rIawG wnfaqmufEdkifzdkY tcGifhtvrf; ydkrsm;wmaMumifh at;csrf;wnfNidrfwJh
vltY zGJYtpnf;w&yfukd wnfaqmufzdkY odyfcJ,Of;r,f rxifygbl;/ a&S;&dk;pGJNyD; acwfaemufjyefqJG
vltY zGJYtpnf;awGrSmawmh wDxGifzefwD;rI enf;yg;r,f? y#dyu©aygrsm;r,f? wif;MuyfwhJ vlrIpHEIef;awGeJY
rGef;MuyfaeEdkifNyD; 'Drdkua&pDeJY vl&Y ydkifcGifh pHcsdefpHEIef;awG edrfhyg;oGm;r,f qdw k mawmhjzifh awG;jrifMunfhzdkY
odyfrcJ,Ofvb S l; xifygw,f/

35
Kelly, J. and De Graaf, N. (1997). National Context, Parental Socialization, and Religion Belief: Results from 15 Nations, American Sociological
Review, 62(4), 639-659.
69

bmomw&m;tay: rIcif;aA'tjrif
vlrIaA'eJY qufpyfaewJh aemufxyf ynm&yfe,fy,fwckuawmh rIcif;aA'vdkY qdkEdkifr,f xifygw,f/
rIcif;aA'rSm "avhxHk;wrf;pOfvmeJY ud;k uG,f,kHMunfrI[m oufa&mufrI wpkHw&m&SdaMumif; vlrIaA'ynm&Sif
a&mbwf rmwef&JU vlrIzdtm;oDtdk&DeJY ywfoufvdkY 'Dae&mrSm enf;enf;avmuf ajymcsifygw,f/ Strain Theory
udk tvG,fjyefqkd&&if vlrIzdtm; (wif;tm;) 'Pf oDtdk&D&,fvdkY jyefqkdEdkifr,f xifyg&JU/ 'Dot D dk&D[m
emrnfausmf vlrIaA'eJY rIcif;aA'ynm&Sif a&mbwf rmwef (Robert Merton) &JU pHEIef;rJhoDtdk&D Anomie Theory
uae qif;ouf tajccHygw,f/ Anomie qdkwmu acgrpum;vHk; a nomos uae qif;oufvmwmjzpfNyD;
36
without norms qdkwJh t"dyÜm,fjzpfygw,f/

*vdb k ,fvku d af Z;&Sif;a0g[m&eJY ajym&r,fqdk&if vlYtzGJYtpnf;udk ajymif;vJrI tBuD;tus,fjzpfapcJhwJh


yxrvdiI f; pdkufysdK;arG;jrLa&;udk &SmazGawG&Y Sdjcif;aemufrSm 'kw, d vdIif;tjzpf pufrIawmfveS fa&;jzpfyGm;cJhygw,f/
tJ'DtcgrSm cyf&dk;&dk;? cyfaES;aES;eJY rSefrSef oGm;vmvnfywfaeNyD; rdrdeJY pHwefzdk;csif;? vlrIpD;yGm;aemufcH
tajctaecsif;? vlrsdK;bmomeJY EdkifiaH &;cH,lcsufcsif; qifwo l lawG pkaygif;zGJYpnf;xm;wJh aus;vufae
vlt Y zGJYtpnf;uae rdrdeJYpHwefzdk; vH;k 0uGJjym;jcm;em;NyD;? vlrIpD;yGm;aemufcH tajctaeawG uGv J ?GJ vlrsdK;bmomeJY
EdkifiHa&;cH,cl sufcsif;vnf; bmrS rqdkifwho J lawG twl,SOfwJaG exdkifMuwJ?h 'a&maomyg; ajy;vTm;aexdkif&wJh
NrdKUjyaevltY zGJYtpnf;tjzpfudk ul;ajymif;wJhtcsdefqD ajymif;vJomG ;cJhygw,f/ tJ'DtcgrSm &dk;&mtpOftvmawG?
vlt Y zGJYtpnf;&JU pHwefzdk;awG? rdrdwkY&d JU vlrsdK;a&;cH,cl suf? bmoma&;cH,lcsufeJY EdkifiHa&;tawG;tjrifawG[m
tBuD;tus,f udkifvyI fjcif; cHMu&w,fvkYd qdkygw,f/
pufrIuek fxkwaf cwf&JU tvkyfcGJjcm;vkyfukdifjcif;eJY jrefqefwk;d wufrIawG[m ukefxkwfpGrf;tm;eJY 0efaqmifrIudk
tajcjyKNyD;awmhyJ vlvlcsif;qufqaH &;udk tav;xm;apcJhygw,f/ qdv k w dk mu b,foljzpfvkY?d b,f0gjzpfvdkY
qdwk m ta&;rBuD;awmhyJ bm0efaqmifrIay;EdkifovJ? bmukefxw k fpGrf;tm;&SdovJ qdw
k mudk t"duxm;NyD;
vlwa,muf&JU wefzdk;udk qH;k jzwfvmMuw,fvdkY qd&k r,f xifygw,f/ armifb,fo?l rb,fol qdw k Jh
trnfemrawGvnf; arS;rSdefomG ;NyD; b,ftvkyfvkyfwo Jh l? bm0efaqmifrIay;wJo h l&,fvdkYyJ vlwOD;udk
odjrifvmcJhMuygowJh/ aps;uGufoabmt& tNydKiftqdkifawGvnf; rsm;jym;vmNyD; a&G;cs,fp&mawGvnf;
wd;k yGm;vmcJhwmaMumifh b,forl S r&Sdrjzpf ta&;ygw,f&,fvdkYvnf; r&Sdawmhygbl;/
vlrItodkif;t0dkif;rSmqdk&ifvnf; [db k uftdrcf ef;rSm b,foal exdik fw,f? bmtvkyfvyk fw,f od&Sdol
enf;oGm;Muwm[m NrdKYjyaevlwef;pm;rSm jzpfavhjzpfxoabmtjzpf oabmxm;vmMuygawmhw,f/
tJ'DtcgrSm vlt Y zGJYtpnf;twGif; tcsif;csif; csnfaESmifxm;wJh vlrIoaH ,mZOfawG[m ysufjym;vmMuNyD;
rIcif;awG xlajymvmwm? &dkif;yif;qufqjH cif;awG avsmhenf;vmwm? pHwefzdk;awG aysmufqk;H ukefwmawG
jzpfvmwmaMumifh pHEIef;rJhvlYtzGJYtpnf;oDtdk&DvkYd ac:qdkMuykH&ygw,f/
pufrIuek fxkwaf cwf&JU jrefqefwhJ armif;ESiftm;eJYtwl &kyf0w¬KtoH;k taqmifypön;f awG[mvnf; b,fwek f;urSeJY
rwlatmifukd aygrsm;vmcJhNyD; vdck sifwufrufzG,&f m tjynfeh JY avmu&,fvdkYawmif qdkEdkifavmufr,f
xifygw,f/ 'gayr,fh [dt k &iftcef;awGrSm ajymqdkcJhNyD;wJhtwdkif; vlt Y zGJYtpnf;&,fvdkY pwif
jzpfwnfvmcJhNyD;uwnf;u tmPmcGJa0rI? o,HZmwcGJa0rI? Opöm"ecGJa0rIawGrSm tcsdK;nDrQrI r&SdcJhygbl;/ tJ'g&JU
aemufqufwJt G jzpf BuD;xGm;wdk;wufvmwJh vlt Y zGJYtpnf;twGif;rSm vlwkid f;udk olwdkY tvdq k E´&Sd&m

36
Merton, R. (1938). Social Structure and Anomie. American Sociological Review. 3 (5): 672–682.
70

b0arQmfvifhcsuf? arQmfrSef;csuf yef;wdkifjzpfwJh Opöm"e<u,f0jcif;? todOmPfynm wd;k wufjynfhpkHjcif;


pwmawGudk aqmifMuOf;ay;zkdYtwGuf vkaH vmufwJh &if;jrpfawG vlwdkif;rSm &SdraeMuygbl;/ vlwdkif;[m
vlt
Y zGJYtpnf;u cGifhjyKxm;wJh enf;vrf;awGeJY rdrdb0 wdk;wufaumif;pm;a&;twGuf
BudK;yrf;tm;xkwvf Mdk uayr,fh abmif0ifwhJ enf;rSefvrf;rSefeJY &,lEdkifjcif; r&SdwJhtcgrSm a,bk,stm;jzifh
atmufygenf;vrf; 5 rsdK;eJY ajz&Sif;zdkY tm;xkwfvmcJhMuw,fvkYd vlrIaA'ynm&Sif a&mbwf rmwef (Robert
Merton) u qdkygw,f/

avSBuD;xd;k &dk;&dk;enf; (Conformity)


'DcsOf;uyfenf;uawmh vlt Y zGJYtpnf;twGif;u vltrsm;pk usifhoHk;wJh enf;vrf;jzpfr,feJY wlygw,f/ rdrd
tvdk&SdwJh b0&nfrSef;csuf yef;wdkifawG? todynm&,ljcif;awG? Opöm"e<u,f0atmif tm;xkwjf cif;awGrSm
vltY zGJYtpnf;u cGifhjyKxm;wJh enf;vrf;awGudkyJ toHk;jyKNyD; b0&nfrSef;csufudk enf;rSefvrf;rSefeJY BudK;yrf;
tm;xkwfwhJ enf;vrf;jzpfygw,f/ tcsdeftm;jzifhvnf; Mumanmif;wwfNyD; &&SdzdkYvnf; raocsm
ra&&mwmaMumifh pdw"f gwfysufjym;rIawGudk BuHhBuHhcHEdkifrS awmf&kHusr,fh enf;vrf;rsdK; jzpfygw,f/
arQmfvifhcsufyJ&SdwhJ oabmrsdK;jzpfwmaMumifh 'Denf;vrf;usifhoHk;oludk Hopeful Poor &,fvdkYvnf;
ac:qdkMuygw,f/
qef;opfajymif;vJjcif;enf; (Innovation)
'DcsOf;uyfenf;rSmawmh rdrd tvd&k Sd&m b0&JU pnf;pdrfcsrf;omawGaemuf vdu k fwtJh cgrSm vltY zGJYtpnf;u
cGifhjyKxm;wJh &nfrSef;csufawGudkawmh vufoifhcHxm;ayr,fh vlt Y zGJYtpnf;u cGifhjyKxm;wJh enf;rSefvrf;rSef
qdw k mawGudkawmh jiif;y,fxm;ygw,f/ qdv k wdk mu csrf;om<u,f0rIaemufukd vdu k fwJhtcg abmifr0ifwJh
w&m;r0ifenf;vrf;awGudk toHk;jyKNyD; &,lwmrsdK;udk qdv k wdk myg/ Oyrm vufukdifzkef;topfav; vdkcsifw,f?
tvkyfvyk fNyD; &wJh vpmav;udk pkaqmif;NyD;rS 0,fjzpfr,fqdk&if tcsdefb,favmufMumr,frSef;awmif rodbl;/
vdck sifaewmu tckqkad wmh aiG&&if NyD;a&m? rl;,pf;aq;a&mif;0,fwmrsdK;? jynfw h efqmvkyfief;vkyfukdifwmrsdK;?
avmif;upm;wpkHw&m vkyfuidk fwmrsdK; pojzifh vlt Y zGJYtpnf;u enf;rSefvrf;rSef&,fvdkY owfrSwrf xm;wJh
w&m;r0ifenf;vrf; wrsdK;rsdK;eJY &,lzdkY tm;xkwfjcif;udk qdv k dkygw,f/ tJ'DtwGuf olrsm;xuf
ydkrdkcufcJMurf;wrf;rIawGukd &ifqkdifEdkif&NyD; &kef;uef&wmawG ydkawGY&ygw,f/ 'Denf;vrf;udk
usifhoHk;olawGukad wmh Surviving Poor vdkY ac:qdkMuygw,f/
&dk;&m"avhenf;vrf; (Ritualism)
'DcsOf;uyfenf;rSmawmh tapmydkif;u ajymoGm;cJhwhJ &dk;&m"avh tawG;tjrifawG? bmoma&; cH,cl sufawG
awmfawmfrsm;rsm;udk awGjY rifEdkifr,f xifygw,f/ rdrdudk;uG,f&m bmomt,l0g' wckck&JU tqH;k trawGxJu
avmuDpnf;pdrfukd &SmazGjcif; qdw k m avmbjzpfNyD; ylavmifjcif;&JU &if;jrpftaMumif;w&m;jzpfw,f/ 'g[m
csrf;omjcif; tppftrSef r[kwf? yuwdat;Nidrf;csrf;omjcif; qdw k Jh trw"gwf? avmut&mawG[m
aeYjrifnaysmufjzpfNyD; azmufjyefwwfwhJ oabmw&m;&Sdw,f? razmufrjyefjzpfwhJ w&m;udk &SmazG&r,f?
avmut&mxuf aumif;uift&m? aojcif;&JU tjcm;rJh at;Nidrf;jcif;udk &SmazG&r,f/ avmut&mawGudk
jzpfEdkifoavmuf avQmhcs&r,f/ tJ'grS at;Nidrf;csrf;omtppfukd awGv Y drfhr,fqNdk yD; vlt
Y zGJYtpnf;u
owfrSwx f m;wJh vdv
k m;tyfaom t&mawG? pnf;pdrfcsrf;omawGudk jiif;y,fjcif;oabmawG 'DcsOf;uyfenf;rSm
71

awGjY rif&rSm jzpfygw,f/ 'gayr,fh vH;k 0ypfy,fEdkifvm; qdak wmh b,folrSawmh tvHk;pkH rypfy,fEdkifb;l ayghav/
'Dawmh jzpfEdkifwJh enf;vrf;awGeJY&orQ atmifjrifatmif tm;xkwfMuNyD; t&rf;jrifhrm;wJh &nfrSef;csufrsdK;awGudk
tm;rxkwfyJ aeMuwmrsdK; awG&Y avh&Sdw,f/ 'DcsOf;uyfenf;udk usifhoHk;olawGuadk wmh Passive Poor vdYk
ac:qdkMuavh&Sdw,f/
vufajrSmufqkwfcGmjcif;enf;vrf; (Retreatism)

'DcsOf;uyfenf;rSmawmh b0udk vufajrSmuft&HI;ay;NyD; vlt Y zGJYtpnf;u owfrSwx f m;wJh pnf;pdrfcsrf;om


qdwk mawGa&m? tJ'gawGudk &,latmifjrifEdkifr,fh enf;vrf;awGa&mudkyg jiif;y,fvdu k Mf uygw,f/
vltY zGJYtpnf;xJuae vufajrSmufqkwfcGmoGm;MuNyD; cyfa0;a0;rSm oGm;a&mufaexdik fMuavh&Sdovdk
pdwu f sa&m*gwrsdK;rsdK;udk cHpm;&if;? rl;,pfaq;wrsdK;rsdK;udk oH;k pGJ&if; yuwdt&Sw
d &m;uae olYenf;ol[ Y efeJY
vGwfajrmufatmif tm;xkwfMunfhMuwmrsdK;awGvnf; yg0ifygw,f/ twnfwus aexdik fwmrsdK; r&Sdawmhovdk
pHwefzdk;tm;vHk;udk pGefYcGmoGm;wmrsdK;xdawmif jyif;xefwmrsdK;awGvnf; awGjY rif&wwfygw,f/ 'Denf;vrf;udk
usifhoHk;olawGukad wmh Retreating Poor &,fvdkY ac:qdkMuygw,f/

awmfveS fykefuefjcif;enf;vrf; (Rebellion)

'DcsOf;uyfenf;rSmawmh vlYtzGJYtpnf;u vufcHxm;wJh b0&nfrSef;csufawG? pnf;pdrfcsrf;omawGudka&m


cGifhjyKxm;wJh enf;rSefvrf;rSef qdw k mawGudka&mudkyg jiif;y,fvdkufwmrsdK;awG yg0ifygw,f/ qdv k w
dk mu
q&m0ef? tif*sifeD,m? Oya'? oabFmom; pojzifh vltrsm; vdv k m;awmifhwwJh todynmeJY pnf;pdrfcsrf;om
&SmazGrIawG? tJ'gudk &,lydkifqidk fzdkY tm;xkwfjcif;rsdK;awGuydk g jiif;y,fNyD; 'Denf;vrf;udk vufcHusifo h ;Hk olawGu
olwdkY&JU b0&nfrSef;csufeJY &,lydkifqdkifzdkY tm;xkwfenf;awGudk rdrdwkYb d mom owfrSwyf pfvdkuw f mrsdK;yg/
q&m0efjzpfrS? tif*sifeD,mjzpfrS? oabFmom;jzpfrS 0ifaiGaumif;r,f? *kPf&dSr,f qdw k mrsdK; r[kwfyJ atmifjrifwhJ
yef;csDq&m? aw;a&;q&m? tEkynmorm; pojzifh b0&nfrSef;csufudk tpm;xd;k ypfvku d Mf uygw,f/ &,lzdkY
tm;xkwf&mrSmvnf; olrsm;xuf cufcJMurf;wrf;wJh avhvmoif,rl IrsdK;awG? tm;xkwfzefw;D &jcif;rsdK;awG
yg0ifwwfygw,f/ 'Denf;vrf;udk usifhok;H ol trsm;pkrSm tcsdK;tpm;tm;jzifh tenf;tusOf;yJ
atmifjrifrI&&SdwwfMuNyD; atmifjrifNyD;wJhaemufrSmawmif vlt
Y zGJYtpnf;eJY tH0ifcGifus r&SdwmrsdK;
BuHKawG&Y wwfygowJ/h 'Dvkd tmcHzDqefwhJ enf;vrf;udk usifhoHk;olawGudkawmh Resisting Poor &,fvdkY
ac:qdkMuygw,f/
tJ'Davmufqk&d if bmomw&m; qdw k m[m rIcif;avQmhcsa&;enf;vrf;wcktjzpf tkyfcsKyfov
l lwef;pm;awG
ta&;w,l&SdcJhjcif;&JU taMumif;&if;wckrSef; pmzwfol cefYrSef;EdkifavmufNyD xifygw,f/
72

toufcE¨mwnfNrJjcif;eJY ,kHMunfjcif;
usaemfwdkY vlom;awG[m cyfi,fi,fwkef;uwnf;u t,kHvG,v f mcJhMuovdk touf&vmwJt h cgrSmvnf;
t,kHvG,af eqJvdkY qdEk dkifavmufwhJ taMumif;t&mawG rMumcPqdo k vdk Mum;odjrifawG&Y avh&Sdygw,f/ tJ'Dvdk
jriforQ? Mum;orQudk t,kv H G,fwwfjcif;[m trJvku
d jf cif;? opfo;D opfOcl;,l toufarG;0rf;aMumif;jyKwJh
ajcovHk;tdrfwkid f oGm;vmaexdik fcJhMuwJh usaemfwYdk bd;k ab;awGtzdkY toufcE¨mwnfNrJjcif;twGuf
taxmuftuljzpfapcJh[ef&Sdw,fvkYad wmh rEkóaA'ynm&Sifrsm;u axmufcHajymqdkavh&SdMuygw,f/
usaemfwdkY vlom;awG[m olwdkYjriforQ? Mum;orQawGtay: trSefvkYd ,lqNyD; ,kMH unfwwfMuygw,f/
wu,fawmh 'gu obm0vnf; usygw,f/ a0zefqifjcifNyD; oHo,eJY &Ijrifwm? avmu"gwfodyÜHenf;awGeJY
qef;ppfwmawGuom obm0xuf ydkrdkwJh tm;xkwfrIrsdK;vdkY qdEk dkifr,f xifygw,f/ 'guvnf;
txl;tqef;awmh r[kwfjyefygbl;/ vlom;awG&JU OD;aESmufeJYtm&kHaMumjzpfwnfrIrSmudu k 'Dvdkok;H oyf
aumufcsufqGJwhJ y&kd*&rfawG yg0ifvmcJhNyD;om;rvdYq
k kNd yD; El&dkbkt d dkavmf*spfac: tm&kHaMumeJY
ZD0aA'ynm&SifawGu oH;k oyfMuygw,f/ vlom;awG&JU wd;k wufzGHNzdK;rIjzpfpOfwavQmufrSm
taxmuftultjzpfqk;H t&mudk azmfjyygqdk&if jzpf&yfawGudk avhvmrSwo f m;rdNyD; csdwfqufaygif;pnf;
awG;awmjcif; jyKvkyfay;wJh Pattern Recognition udkyJ axmufjy&vdrfhr,fvkYd ynm&SifawGu qdak vh&Sdygw,f/
jzpf&yfwck[m jzpf&yfwckeJY qufpyfrI&Sdw,fvdkY owdjyKrdwJhtcg tvm;wl jzpf&yfrsdK; wpkHw&m xyfrH
jzpfay:vmwdik f; odjrifcJhzl;wJh aemufqufwJjG zpf&yfrsdK;udk awG;,lcefYrSef;EdkifzdkY tm;xkwfcJhjcif;[m vlom;awG&JU
ordkif;wavQmufrSm wd;k wufrIjzpfapjcif;&JU armif;ESiftm;w&yfjzpfr,fqdkwm apm'uwufp&m rvdkygbl;/
'gayr,fh taMumif;t&mwckeJY taMumif;t&mwck? jzpf&yfwckeJY jzpf&yfwck qufpyfovm;qdw
k mudk
rSefuefatmif oHk;oyfzdkY qdw
k muawmh tawmfhukd rvG,fulwJh udpöyJ jzpfygvdrfhr,f/
vlom;awGrSmvnf; tvm;wl jzpf&yfrsdK;awG ordkif;wavQmuf awGBY uHKcJh&kHwifru 'DaeYacwf? 'DaeYtcsdefxdawmif
tvm;wl t,ltqawG urÇmtESHY jynfEh Suaf er,f qdw k m usaemf ajym&Jygw,f/ tpdrf;&ifha&mif ukwftusÐav;
0wfoGm;r,fqdk&if tvkyftifwmAsL; tqifajyavh&Sdw,f? oGm;r,fh vmr,fh c&D;rSm teufa&mifaMumifwaumif
jzwfavQmufoGm;&if uHq;dk rdk;arSmifjzpf&yf wpkHw&m jzpfawmhr,f? tdrfu om;ti,fq;Hk
aexdik fraumif;jzpfwm[m remvdkolwOD;OD;u pkef;ua0twwfynmeJY jyKpm;vdkuw f maMumifh jzpfr,f?
'grSr[kwf olarG;zGm;wkef;u awmapmifhawmifapmifhewfudk od;k oli,feJY ,ZfylaZmfzdkY rwwfEdkifcJhwmaMumifh
jzpfr,f pojzifh pojzifh rqH;k EdkifwhJ pm&if;awGudkawmh &Gwrf jyawmhygbl;/ 'g[m txl;tqef;vnf; [kwfawmh
r[kwfygbl;/ vlom;awG[mvnf; cdkawGvdkyJ rdrd vdv k m;awmifhwrI wpkHw&m jynfah jrmufoGm;wJhtcg
wpkHwa,mufursm; olwYdk vdt k ifukd jznfq
h nf;ay;vdkuo f vm;? tJ'Dvkd rdrd&JU tvdq k E´ukd
jznfqh nf;ay;Edkifolwa,muf ESpfoufwhJ t&mwpkHwckurdk sm; jyKvkyfvku d frdovm;qdNk yD; tqdyk g jzpf&yfeJY
wdu
k fqdkifwhJ vkyf&yfudk qufvuf aqmif&Guf&if ckeajymwJh t,loD;jcif;awG pwif jzpfay:vmcJhygawmhw,f/
yxrajymwJh taMumif;t&mudk jyefaumuf&r,fqdk&if vlom;awG[m jzpf&yfwpkHw&meJY aemufxyf jzpf&yf
wpkHw&mudk qufpyfrI &Sdr&Sd tm;xkwf&mrSm ordkif;wavQmufrSm trSm;ESpfrsdK;eJY &ifqidk fjzwfoef;cJhMu&ygw,f/
tJ'DtaMumif;t&mtay: aumufcsufqJw G kdif; jzpfEdkifacs xGufay:vmwmuawm wu,fwrf; av;rsdK;yg/
yxrjzpf&yfeJY 'kw,d jzpf&yf qufpyfrI &Sdw,f odkYr[kwf r&Sdbl;vdkY rSefuefpGm qHk;jzwfEdkifcJhwdkif; trSef&v'f
ESpfrsdK; xGufygw,f/ 'gudk z,fxkwv
f udk f&if yxrjzpf&yfeJY 'kw, d jzpf&yf qufpyfrI r&Sdwmudk qufpyfw,fvdkY
73

,lqrdwhJ trSm;uawmh yxrtrSm;trsdK;tpm;jzpfwhJ Type 1 Error False Positive jzpfygw,f/


aemufwrsdK;uawmh yxrjzpf&yfeJY 'kw, d jzpf&yf qufpyfrI&Sdygvsufom;eJY qufpyfrI r&Sdbl;vdkY ,lqwJh trSm;
'kw,
d trsdK;tpm; Type 2 Error False Negative jzpfygw,f/
qdMk uygpdkY? tckvuf&Sdpmzwfol[m vGefcJhwJh ESpfoef;aygif; oH;k oef;0ef;usifavmuf tcsdefu vlom;&,fvdkY
rjzpfay:cif vlwlowå0gav;tjzpfeJY tmz&duawmwGif; wae&mrSm tpm&SmaeNyD; emrnfuawmh vlpDvkYd
qdMk uygpdkY/ tJ'Dvkd tpmpm;aewkef;rSm jrufcif;eJY reD;ra0;rSm &SdaewJh awmtkyfpyfuae csdK;csdK;cGswfcGswf
toHMum;rdw,f qdyk gpdkY/ tJ'DtoH[m ud, k ufh dk pm;aomufcsifvkYd wdkufcdkufzdkY acsmif;ajrmif;aewJh
om;&Jw&d pämefvm;? avwdkufvdkY jrufyif&SnfawG vIyf&rf;oGm;&kHyJvm; qdw k m qH;k jzwfp&m &SdvmygNyD/
'Dqk;H jzwfcsuf[m toufeJYxyfwl ta&;ygwJh qH;k jzwfcsuf? b0eJY &if;ESD;vdu k f&r,fh qH;k jzwfcsuf qdw
k m
ajymp&m rvdkrSef; pmzwfol em;vnfoabmaygufvrd hfr,f xifygw,f/
avwdkufvkYd jrufyifawG vIyf,rf;NyD; toHjrnfwmudk acsmif;ajrmif;aewJh om;&JxifrSwNf yD; xGufajy;&if
yxrtrSm;trsdK;tpm;jzpfwhJ Type 1 Error False Positive udk usL;vGefrdwm jzpfygw,f/ tJ'DyxrtrSm;
trsdK;tpm;udk usL;vGefrdvkdY b,fvdkab;tEÅ&m,frS r&Sdygbl;/ tlaMumifaMumifEdkifwmavmufyJ &Sdygvdrfhr,f/
ud, k u fh dk wdu k fcdkuzf rf;,lpm;aomufzdkY acsmif;ajrmif;aewJh om;&J&JUcsOf;uyfou H dk avwdkufvkYd jrufyifawG
vIyf,rf;w,fxifNyD; tpmqufpm;aer,fqdk&ifawmh 'kw, d trSm;trsdK;tpm;jzpfwJh Type 2 Error False
Negative udk usL;vGefrdwm jzpfygw,f/ 'kw,
d trSm;trsdK;tpm;udk rusL;vGefrdatmif?
aocsmatmif&,fvdkYvnf; vlom;awGvdk a'wmqufaumufcGifh olwkYrd Sm r&Sdygbl;/ 'Dawmh tJ'DtrSm;udk
usL;vGefrdw,fqkd&if udk,f[m ckeacsmif;ajrmif;aewJh om;&J&JU tpmjzpfomG ;ygvdrfhr,f/ tJ'Dvkq d k&d if rdrd&JU
rsdK;&dk;ADZudk vufqifhrurf;vdu k f&yJ aoqHk;zdkY tcGifhtvrf; rsm;jym;oGm;NyDvdkY qdEk dkifygw,f/ tJ'Dawmh
yxrtrSm;trsdK;tpm;udk usL;vGefrdwm[m 'kw,
d trSm;trsdK;tpm;udk usL;vGefrdwmxufpm&if
tEÅ&m,fuif;w,fvdkY rSw,f lvdkufMuNyD; usaemfwYdk ouf&SdawG[mvnf; bd;k pOfabmifquf
yxrtrSm;trsdK;tpm;udk usL;vGefcJholawG&JU rsdK;qufawGjzpfzdkY rsm;ygw,f/ 'DjriforQ? Mum;orQudk trSefvdkY
,krH Swv f u
dk fNyD; r,kvH Ydk rSm;wmxufpm&if tEÅ&m,fuif;w,f? 'Dawmh trSm;jzpfapOD; ,kaH y;vdkuf qdw k Jh tjrifudk
37
Default tjzpfeJY qufwifcsxm;vdkuw f ,fvkYad wmif wifpm;Edkifr,f xifygw,f/
tJ'DaemufrSmawmh usaemfwdkY vlom;aqGpOfrsdK;quf tarGqufcH&&SdcJhwJh t,kv H G,fjcif; tawG;tjrifuawmh
b,fvkrd S usdK;aMumif;qufpyfvkYd r&EdkifwhJ taMumif;t&mawGudk qufpyfwmawG vkyfcJhMuw,feJY wlygw,f/
vlom;awG&JU raumif;rI? npfnL;jcif;? tjypfusL;vGefjcif;awGaMumifh qlemrDwkdufcwfw,f? owå0gawG
trsm;tjym;udk owfjzwfvdkY ivsifvyI fw,f? vdifwl'pöudkt&ufbm;awGaMumifh [m&Dudef;wdkufcwf&w,f qdw k Jh
tawG;tjrifawG jzpfay:vmygawmhw,f/ 'Dvkd tawG;tjrifawG[m bmeJY tvm;oP²mefwo l vJ qd&k if
urÇmay:u ouf&SdawGxJrSm todOmPftqifhtwef; tjrifhrm;qH;k qdw k Jh vlom;awG[m ajymif;aphyJaph
pm;aomuf&vdkY nmbufjcrf;udk wcsdefvHk; OD;acgif;vSnfhaewJh puifem&JU ckdawG&JU tjyKtrlrsdK;tjzpf
edrfhusoGm;apjcif;vdkYyJ rSwf,lcsifygawmhw,f/38

37
Shermer, M. (2011). The believing brain: From ghosts and gods to politics and conspiracies--how we construct beliefs and reinforce them as
truths. New York: Times Books.
38
Skinner, B. F.( 1947). Superstition in the Pigeon, Journal of Experimental Psychology 38.
74

puifem&JU cdkawG qdw k mu 'Dvkyd g/ 1950 0ef;usifavmufu tar&duefpdwfynmeJY tjyKtrlqkdif&m


ynm&SifwOD;jzpfol B. F. Skinner [m cdkawGeJY prf;oyfcsufwck jyKvkyfcJhzl;ygw,f/ olpY rf;oyfcsufu
pdw0f ifpm;p&myg/ t&ifqk;H cdkawGudk ykH;av;wykH;xJrSm xnfhygw,f/ NyD;&if tJ'DykH;av;xJukd cdkpmusvmr,fh
cvkyfav;eJY tpmykH;udk wyfqifay;xm;ygw,f/ cvkyfudk ESdyfvku d f&if tpmxGuvf mrSm jzpfygw,f/ ppcsif;rSm
cdkawG[m tpmb,fvdk&Sm&rvJ rodMuao;ygbl;/ aemufawmh AkdufqmqmeJY [do k Gm;'DomG ;vkyf&muae cvkyfudk
EIwo f D;eJY oGm;xd;k rdygw,f/ tJ'DtcgrSm tpmxGufvmygw,f/ 'Djzpf&yfukd cdkawGu wjznf;jznf;
em;vnfvmNyD; Adkufqmvm&if cvkyfudk EIwo f D;eJY oGm;xdk;ygw,f/
aemufawmh puifemu cvkyf&JU tvkyfvyk fykHukd enf;enf;xyfuGefYMunfhygw,f/ EIwo f D;eJY xdrdwidk f;
tpmusrvmyJ q,fcgxdrS wcguswmrsdK; vkyfay;xm;vdu k fygw,f/ tJ'DtcgrSm cdkawG[m cvkyfudk EIwo f D;eJY
wcsdefvk;H xd;k aeawmhwmygyJ/ tJ'Daemuf cdkawG&JU tjyKtrlukd tawmfpdwf0ifpm;oGm;wJh puifem[m
tpmauGs;wJh cvkyfwckvk;H udk jzKwfypfvdkuyf gw,f/ tpmudv
k nf; usyef;oabmrsdK;eJY uscsifovdk usvmatmif
vkyfay;vdkufygw,f/ tJ'DtcgrSm cdkawGrSm tkyfpkawG trsm;BuD; uGx J GufomG ;ygw,f/ t&ifvkd tpmusvmzdkY
ESdyf&r,fh cvkyfr&Sdawmhayr,fh wckckvkyfrS tpmpm;&r,f qdw k mudk em;vnfxm;wmaMumifh olwkYpd dwx
f JxifwJh
tvkyfwckckukd vkyfMunfhMuygw,f/ tJ'Dvkd vkyfvku d wf kef; tpmusvmwJhtcg olwdkYvkyf&yfaMumifh
tpmpm;&wmvdYk rSw, f loGm;MuNyD; tJ'Dtvkyfukyd J wcsdefv;Hk vkyfaeMuygawmhw,f/
tpmusvmcsdefrSm acgif;udk b,f,rf;vdkuf? nm,rf;vdkuf vkyfaewJh cdkawG[m tJ'Dvdk acgif;,rf;wmudk tifeJY
tm;eJY qufvyk fMuygw,f/ acgif;cgaewJh cdkawG acgif;cgMuovdyk J Murf;jyifudk EIwo f D;eJY aygufrS
tpmusvmw,f xifwhJ cdkawG[mvnf; wa'gufa'guf aygufaeMuygw,f/ tawmifjzefYNyD; cgrS tpmusw,f
xifMuwJh cdkawG[mvnf; tawmifukd cgMuygw,f/ tvdt k avsmu uscsifovdk usvmwJh tpmudk pm;&wm[m
olwdkYvkyf&yfaMumifhvdkY usyfjym;aph0ef;usif&SdwJh olwdkY&JU cdkOD;aESmufeJY aumufcsufq,
GJ lvdkufvkYd jzpfvmwJh
tjyKtrlvkYd puifemu rSwcf sufjyKygw,f/
wcgwavus usaemfvnf; pOf;pm;rdw,f? usaemfwYv dk lawG[mvnf; cdkawGavmufyJ acgif;oHk;csifMuwmvm;/
pD;yGm;a&;eJY tvkyftudkif tqifajyaeMuw,fqkd&if rdrd tpma&Smif? 'l;axmuf qkawmif;vdkY?
*kPfawmfykw;D pdyfvkY?d oufowfvGwpf m;vdY?k oHAka'¨tBudrfwaxmif&Gwvf dkY? y|mefaeYwdkif;zGifhvdkY? pdwyf kw;D vufu
rcsvdkY qdkwmrsdK;awG vkyfwwfMuygw,f/ usaemfuawmh cdkOD;aESmufeJY vlom;awGvdkYyJ olwdkYudk rSw, f lygw,f/
75

yga&'dkvD,m
a&SUb0? aemufb0? aovGefjcif;tjcm;rJh? oHo&m qdkwJh t,ltqawGudk ckeajymoGm;wJh ud, k fpGJvrf;olawG&JU
ykH&dyf? toHawGeJY wGaJ y;vdkufwJhtcg trSefwu,f r&SdwJh t&mawGudk trSefwu,f &Sdovdk jzpfoGm;apEdkifwJh
taMumif;awGudk ajymoGm;cJhNyD;ygNyD/ tckwcgrSmawmh usaemfwdkY&JU tjriftm&kHuae trSefwu,f &Sdayr,fh
&SdwJhtwdkif; rjrifapyJ usaemfwYdk woufvk;H tuGsrf;w0if &SdcJhNyD;om;jzpfwJh vlrsufESmudk jrifawGYapwJh
taMumif;udk cPavmuf ajymcsifygw,f/ trSefwu,f r[kwfygyJ rdrd&JU pdwftxifeJY rsufESmykHoP²mefawG
awGjY rif&wmudk yga&'dkvD,m Pareidolia vdkY ac:ygw,f/ yga&'dkvD,m&JU tajccHjzpfwnfrI[m OD;aESmuf&JU
temporal lobes u fusiform gyrus qdw k Jh tpdwt
f ydkif;rSm jzpfwnfygw,f/ vlom; tygt0if
arsmufBuD;rsdK;EG,af wGeJY tqifhjrifhowå0gawGrSmyJ awG&Y Sd&wwfNyD; rsufESmeJY tjcm;aom t&m0w¬KawGudk
rSwo f m;rdapwJh tm&kHaMumqdkif&m pkzGJYrIpepf jzpfygw,f/39
vlom;awG&JU rsdK;&dk;ADZt& vlom;uav;i,f[m rdbjzpfo&l JU rsufESmudk rSwrf dzdkY odyfukd ta&;ygvSygw,f/
rdbjzpfo[ l m ud,
k u fh dk rrSwfrdwhJ &ifaoG;i,feJY rSwrf dwJh &ifaoG;i,ftMum;rSm udk,u fh dk rSwrf dwhJ &ifaoG;i,f?
ud,
k ftdrfjyefvmwmudk rSwfrdNyD; NyHK;&Tif&,farmwJh uav;i,f? ud, k facsmhjrSLwmudk cdk;cdk;cpfcpf &,farmwJh
&ifaoG;i,fudkyJ tcspfydkrSm aocsmygw,f/ [d;k t&if urÇmOD;vlom;awG umvrSmqdk tpm;tpmawG?
obm0&if;jrpfawG[m tuefYtowf &SdrSm aocsmygw,f/ wu,fvdkY npm[m uav; ESpfa,mufpmyJ &SdNyD;
arG;xm;wm oHk;a,mufrsm; jzpfaecJhr,fqdk&if rdbrsufESmudk rrSwfrdwhJ uav;i,f[m rjzpfpavmuf cGJwrf;udkyJ
&&SdzdkY rsm;ygw,f/ tJ'Dvkd tpma&pm cGJwrf; vkv H akH vmufavmuf r&&SdwJh uav;i,f[mvnf;
t&G,af &mufwht J xd vlvm;ajrmufzdkY tcuftcJrsm;pGm &Sdygvdrfhr,f/
vlom;awG[m vlrIqufqHa&;owå0gawGyg/ tpktzGYeJ JY aygif;oif;aexdik fwwfwhJ tavhtxudk
EdkYwdkufowå0gawG? y&dkif;rdwfawGqDuae tarGqufcH&&SdcJhwmrvdYk rdrd&JU oD;jcm;jzpfwnfrI ZmwdOy"dvu©Pmudk
tenf;tusOf; xdyg;cHNyD; tkyfpk&JU apmifha&SmufrIeJY tjyeftvSef az;rrIudk vJvS,cf JhwmaMumifh
aygif;oif;qufqHa&;[m vlo Y rdkif;rSm tvGefta&;ygcJhygw,f/ tJ'Dvkd tajctaersdK;rSm OD;aESmuf&JU
yga&'dkvD,mjzpfay:wJh tpdwt f ydkif;u wpkHw&m trSm;t,Gif;jzpfay:vdkY rsufESmawGudk rrSwfrdb;l qdk&if
tJ'Do[ l m aygif;oif;qufqaH &;eJY ywfoufwJh tusdK;aus;Zl;awGudk vufvw T fqHk;&HI;&zdkY
aocsmoavmuf&Sdygw,f/ 'g[m yga&'dkvD,mjzpfay:wJh OD;aESmuftpdwt f ydkif;&JU rsdK;&dk;ADZqdkif&m ta&;ygrI
jzpfygw,f/
'gayr,fh tJ'Dtpdwftydik f;[m wcgw&HrSm qdk;usdK;awGudkvnf; o,faqmifvmwwfygw,f/ tJ'guawmh
trSefwu,f r&SdwhJ ykH&dyfawGudk vlrsufESmtjzpf jrifa,mifrdapwmyg/ tJ'gaMumifhyJ 0dkifeDpGef;xif;oGm;wJh
yk0gav;rSm vlpD emrnf&SdwJh emrnfausmfvlwo l wå0gav;&JU OD;acgif;cGHykHoP²mefudk awGjY rif&wm jzpfygw,f/
vlpD qdw k mu MopMwmvdyk pfopfuyfpf tmz&efppfEG,jf zpfwJh vlwlrsdK;pdwjf zpfNyD; vGefcJhwJhESpfaygif; 3.2
oef;wkef;u wnf&SdcJhw,fvdkY qdyk gw,f/ tJ'Dvkd vlpD tvm;wl jzpf&yfawG[m bmoma&;tvGefukid f;&dIif;ol?

39
Coolidge, F. L. and Coolidge, M. L. (2016). Why people see faces when there are none: Pareidolia. Psychology Today. Retrieved
from www.psychologytoday.com.
76

aovGefjcif; tjcm;rJh qdwk mudk ,kMH unfol? a&SUb0aemufb0 oHo&m t,ltqawGudk vufcHol rsm;pGmwdkYudk
olwdkYtpGJtvrf;twdkif; rSwf,loGm;apzdkY taMumif;w&m;w&yf jzpfomG ;apwmrsdK; &Sdwwfygw,f/
wu,fawmh 'g[m txl;tqef;vdkYawmh rqdEk dkifygbl;/ bmjzpfvdkYvJqkd&if usaemfwdkY[m i,f&G,pf Of
vlrSef;odwwfpwnf;u 'DvkdrsdK; rsufESmudk rSwfrdzdkY usifhom;&aecJhvdkYyg/ ]]a&TvrSm ,kef0yfvdkY qefzGyfwhJ tbd;k tdk?
a[mMunfyh gqdk/ qdo k mqdk ydkrdkonfh pum;? uav; tidkwdwaf tmif t&dyfta,mifjyw,f? zdk;vewfom;}} qdkwJh
om;acsmhaw;awGeJY &if;ESD;cJh&NyD; vrif;BuD;ay:rSm qefzGyfwJh tbd;k tdkeJY ,kef &Sdw,fvdkY
xifa,mifjrifrSm;jzpfaeapwJh yga&'dkvD,mygyJ/ enf;enf; touf&vmawmh wdrfawmifxBk uD;awGrSm
jrif;ykHoP²mefay:aewm? vlrsufESmykHay:aew,f xifwmawGudk jrifa,mifwwfvmygw,f/ aemufNyD; a&pdkaewJh
tkwef H&HrSm eD;pyfr,fxifwhJ vlykHoP²mefawG? rsufESmawGudk jrifa,mifMunfv h mygw,f/
tJ'DaemufrSmawmh 'Dxufwqifhwdk;jrSifhNyD; aygifrkefYrD;uifay:rSm ocifa,&I&JU rsufESmykH ay:w,fvdkY tndKtjzL
wGaJ ewJh ykH&dyfukd rSw, f lwm? zavmf&D'gjynfe,f? uvif;0gwmtaqmufttkHu eH&HrSm r,fawmfrm&D&JU
ykH&dyfay:w,f rSw, f lwm? aAm"danmifyif? anmif&GufrSm &kyfyGm;awmfykH jrif&w,f?
ausmufjzLeJYausmufeufom;udk avsmif;awmfrl&kyfyGm;awmf&JUrsufvk;H ae&mrSm wifxm;NyD; rsufpdyGifhw,f?
rsufpdrSdwfw,f xifrSwfwmawG[m yga&'dkvD,mawGyJ jzpfygw,f/ 2007 ckESpfwek f;uqdk&if
um;vufpfyifwyif[m arsmufykHeJY toGifoP²mefwlaewmudk trSDjyKNyD; ,kMH unfolawGu arsmufrif;bk&m;
[mEkrmefwkY?d pGef;0lckef;wdkYtjzpfeJY ud;k uG,fwmrsdK;awGvnf; awG&Y ygw,f/ yga&'dkvD,m qdw k m tJ'Dvdk
bmomw&m;awG? ud;k uG,f,MkH unfrIawGeJYyJ oufqkid fwmawmh r[kwfygbl;/ avmu"gwfoyd ÜHxGef;um;vmwJh
'DaeYacwfrSmqdk&if urÇmhtjyifbuf pMu0VmxJrSm ouf&SdawGtaMumif; tifrwef pdw0f ifpm;vGef;olawG[m
rm;N*dK[fay:rSm vlrsufESmjrif&w,f qdkwmrsdK;xdawmif vkyfvmwwfMuygw,f/
yga&'dkvD,m[m tjriftm&kHeJY oufoufyJvm;vdkY ar;vm&ifawmh r[kwfb;l vdkY jyefajz&rSmygyJ/ tMum;tm&kHeJY
ywfoufwJh yga&'dkvD,mawGvnf; &Sdygao;w,f/ avat;ay;pufawG? yefumawG? ,kwfpGtqHk; av0ifayguf
cyfao;ao;uae avwdk;oHvrdk sdK;utp wdwfqw d fwJh noef;acgifrSm wpkHwa,mufu ud, k tfh em;vmNyD;
wpkHw&maom rufaqhpum;udk ajymoGm;w,fvkYd xifa,mifxifrSm;jzpfwwfygw,f/ aemufwrsdK;uawmh
oDcsif;acGawGudk ykHrSexf uf ydkaES;ydkjrefatmif zGifhMunfhwJhtcg? 'grSr[kwf aemufjyefzGifhNyD; em;axmifMunfw h Jhtcg
pum;0Suw f rsdK;rsdK; xnho
f Gif;xm;oa,mif Mum;rdMum;&m Mum;wwfMuygao;w,f/
'gawG[m usaemfwYdk vlom;awG ESpfoef;aygif;rsm;pGm jyKpkysdK;axmifvmcJhwJh Pattern Recognition ac:
qufpyf&Ijrifjcif;pGrf;&nfawG&JU ab;xGuq f ;dk usdK;vdkY qdak umif;qdkEdkifr,f xifygw,f/ usaemfwYdk vlom;awG[m
bmNyD;&if bmjzpfw,f qdw k mudk rSwrf Swo f m;om; &SdwwfMuygw,f/ tckajymwJh yga&'dkvD,m qd&k if
rsufv;kH ESpfvk;H tv,frSm bmvmr,f? atmufem;rSm bm&Sdw,f? ab;bufem;u em;&Guu f b,fvdk
qdw
k mawGudk rSwfrdaeNyD;om;yg/ tJ'gaMumifhyJ tenf;i,faom aphaqmfrIywf0ef;usif&&SdwmeJY yga&'dkvD,mawG
awGjY rif&zdkY usifhom;&aecJhNyD; jzpfygw,f/
tJ'Daemuf enf;ynmwd;k wufvmrIawGeJYtwl uifr&mawGrSm zvifom; tajctaeawG? tvif;tarSmif
csdefnSdrIawG? Munfh&Io&l JU xifa,mifxifrSm;jzpfrIawG? t&dyfxifrIukd qufpyf&IjrifrIawGaMumifhyJ o&Jwapä
jrifawGY&w,f xifrdwmrsdK;? ajcmufveS fYcH&w,fqkNd yD; xdwfvefYwmrsdK;awG jzpfavh&Sdygw,f/ usaemfwdkY
i,fpOfwnf;u em;&nf0aecJhwJh bmoma&;tawG;tac: wrsdK;rsdK;&JU vTrf;rdk;rIeJY aovGefjcif;&JU tjcm;rJh
77

t,ltquvnf; 'Dvkd tawG;tjrifawGudk tm;ay;tm;ajrSmufjyKaewmaMumifh tvG,fwul vufcHrdapzdkY


wdu
k fwGef;aeoa,mif &Sdygw,f/ tJ'Dvkd vufcHvkdufrdwht J cgrSmvnf; rdrdjrifawGY&w,f xifwmudk
wu,ft[kwv f kyfNyD; olwyg;udk vufqifhurf;csJUum;ajymvdkuf&mu wjznf;jznf; ydkum;oGm;NyD; 'Dvdk
tawG;tjrifawG[m vlt Y zGJYtpnf; trsdK;rsdK;rSm acwftqufquf vufqifhurf;cJhMuw,f xifygw,f/
tJ'geJYywfoufNyD; atmufpzdkY'fwuúokv d f&JU emrnfausmf qifhuJjzpfpOfynm&Sif &pfcswfa':uiftaMumif;udk
azmufonfcs&r,fqdk&if olcyfi,fi,f ajcmufESpfom;avmuft&G,w f kef;u OMopHtdrqf w dk Jh
a&S;a[mif;pHtdrBf uD;wvHk;rSm aexdik fcJh&zl;ygowJ/h tJ'DtdrfBuD;[m ESpfaygif; 400 avmuf oufwrf;&SdNyD;
rD;a&mifrSdefrdSef? ta&mifrdIif;rdIif;? ajcmufuyfuyf taoG;ta&mif&SdNyD; jrif&wmeJYwifukd tawmfav;
ajcmufjcm;p&mjzpfaew,fvdkY qdyk gw,f/ [d;k t&ifwek f;u aoqHk;oGm;cJhwJh bkef;awmfBuD;wyg;udk pHtdrBf uD;&JU
vQdKU0Sufajratmufvrf;oG,fxJrSm jrSKyfESHxm;w,fvkYd vlajymolajymvnf; tifrwefrsm;vSygw,f/ nnqdk&if
avSum;ay:rSm rD;tdrfukdifNyD; twuftqif;vkyfaewJh tJ'Dbkef;awmfBuD;qdo
k ludk jrif&avh&SdNyD;
ajcoHwuGsDuGsv D nf; Mum;&owJh/
'DZmwfvrf;udk rod&cifwkef;uawmh bmrSrjzpfovdk aecsifaevdrfhr,f? Mum;od&NyD;wmeJY wckck jzpf&if 'gyJ
rSwaf ewwfwmu vlo Y bm0ud;k / cGswfueJ toHMum;&if e*dk&Sd&if;pGJ taMumif;&if;u bm&,fvkYd
rawG;awmawmhyJ bkef;awmfBuD;yJ ajy;jrifawmhwm/ 16 &mpkwkef;u aqmufxm;cJhw,fqdkwJh
tJ'DpHtdrBf uD;rSmuvnf; avSum;xpftydak wGu wykHwyifqkad wmh pOf;pm;omMunfhayawmh/ a':uifu
tJ'DZmwfvrf;udk olo Y li,fcsif;awGeJY jyefajymjyawmh olwYu
dk vnf; pdwf0ifwpm; em;axmifMuowJh/ aemufNyD;
[kwfavmufw,fuGm bmnmeJY 0dkif;axmufcHMuw,fqydk J/ 'Dvkad jcmufjcm;p&m o&JykHjyifuvnf; ajym&wm
tifrwef cHwGif;awGYwm? pdwfvIyf&Sm;p&m aumif;wm r[kwfvm;/ b,fvkdyJ oufao? taxmuftxm;
rcdkifvkHygap? pHtdrBf uD;[m a[mif;EGrf;aqG;ajrhaew,f? ausmcsrf;p&m toGiftjyif&Sdw,fqdkwmeJYwif
olwdkYuvnf; 'DZmwfvrf;udk trSefwu,fyJvkYd rSwf,lomG ;cJhMuw,fwJh/
[dw k avmuyJ jzpfyGm;cJhwJh urÇmausmftqdkawmf rdkufu,f *sufqif aoqHk;wkef;utjzpfukyd J MunfhOD;rvm;?
tvm;wl cyfqefqef jzpf&yfawGudk awGjY rifEdkifjyefygw,f/ rdkufu,f *sufqif&JU eJAm;vef; qdw k Jh pHtdrBf uD;rSm
tar&duef&kyfo&H dkufu;l a&;tzGJYu rSww f rf;wif&kyf&Sif&dkuful;awmh jyuGufwuGufrSm rdkufu,f *sufqif&JU
wapäoiG fjyifukd pMuFefvrf;tqHk;rSm jrifawGv Y u
dk f&w,fqNdk yD; vlawGu qdkMuygw,f/ tJ'D&kyfojH yuGufxrJ Sm
jrifuiG f;awGu b,fvkdyJ a00g;aeapOD;awmh rdkufu,f *sufqif wapäjzpfomG ;w,fqkdwJh owif;u awmrD;vdk
ysHUESHYoGm;cJhygw,f/ odyfrMumcifrSmyJ 'Dvkd tvm;wl jzpf&yfawGvnf; ay:aygufvmjyefyga&m/
ta&mifwifxm;wJh armfawmfum;udk ta&mifjyefNyD; "gwfykH&dkuf&mrSm aemufcHwrd fuae t&dyfxifwmudk rdkufu,f
*sufqif wapäykHay:w,fqNdk yD;awmhyg/ xH;k pHtwdkif; tJ'D"gwfykH[mvnf; 0dk;wdk;0g;wm;&SdvSayr,fh
avmavmq,f q,fvo D &Jt&SdefwufaewJh y&dowftzdYkawmh 'g[m rdkufu,f*sufqifwapäykHuvGNJ yD; wjcm;
rjzpfEdkifygbl;wJh/ ckeajymwJh AD'D,ku
d vpf[m Youtube pmrsufESm0ufbfqk'd frSm Munf&h IoOl D;a& 15 oef;xd
pHcsdefwifomG ;cJhygw,f (tJ'Dvkd Munf&h IoOl D;a& oef;eJYcsD rsm;jym;av? AD'D,ku
d vpfwifotl wGuf pD;yGm;a&;
wGufacsudkufav qdw k mudak wmh acwfopftdkifwo D rm;wdkif; em;vnfMur,f xifygw,f/ tJ'DAD'D,kd rpwifcif
pD;yGm;a&;aMumfjimawG t&ifvmygw,f/ tJ'Dvdk aMumfjimc[m ysrf;rQtm;jzifh Munf&h Iow l OD;wufwidk f;
AD'D,kw d ifolu 18 qifh &&Sdygw,f/ 'gayr,fh *l*,fvfukrÜPDu 45 &mcdkifEIef; jzwfawmuf,lvku d fwmrvdYk
9.90 qifhyJ usefygw,f/ tJ'gaMumifh Munf&h Iol 1000 &Sd&if AD'D,ku d vpfwifou l 9.90 a':vm &&Sdygw,f/
78

tJ'gaMumifh Munfh&Iol 1 oef;&SdwJhtcg 0ifaiGtjzpf tar&duefa':vm 9900 &&SdNyD; Munf&h Iol 15 oef;&SdwJh
AD'D,kt
d wGuf 0ifaiG 148500 0ef;usif &&SdrSm jzpfygw,f)/
wu,fawmh rdkufu,f*sufqifjzpf&yfwif tJ'Dvkd [d;k av;wausmf&SdcJhwm r[kwfygbl;/ y&dowf tonf;pGJ
tEkynm&SifawGjzpfwhJ r,f&Dvif rGef&dk;vf? tJvAf pf y&ufpfavwdkY aoqHk;wkef;uvnf; tvm;wl
aumv[mvawG? wapäo&Jtjzpf jrifawGv Y u
dk f&w,fqw
dk Jh Zmwfvrf;awG rMum;csif? rjrifcsifrS tqH;k yg/
,kwpf GtqHk; emZD*smreD&JU t"dywdBuD; ta'ghzf [pfwvm aoqHk;wkef;uawmif tJ'Dvkd Zmwfvrf;awGeJY
vlawGtMum; [dk;av;wausmf jzpfcJhygao;w,f/
b,favmufyJ [d;k av;wausmf&Sd&Sd? trSefwu,f ppfppfaygufayguf ar;jref;oleJY awGv Y mcJh&ifawmh ]]b,fuae
Mum;cJh&wmwkef;/ b,fol ajymwmwkef;}} vdYk aocsmvdkufar;Munfw h tJh cg oli,fcsif;&JUorD;jzpfol tpfr0rf;uGJeJY
tdrfeD;csif;u olYr,m;nDtpfuk&d JU ta':&JUaemufa,mufsm;bufu ygvmwJh
vifygorD;uaewqifhMum;vmcJhwm qdw k mrsdK;jzpfNyD; b,fukd vdu k fvdkYvdkuf&rSef; rodwJh owif;&if;jrpfawG
jzpfaewwfygw,f/ tJ'Dvkd rjzpfbl;? b,fae&m? b,fa'o? b,f&yfuu G f? b,ftdr?f b,ftcef;rSm
b,fvkjd zpf&yfawG jzpfcJhwm? b,fvkd obm0vGefqef;Mu,fawG jzpfcJhwm? jzpfaewm qdNk yD; ajymvmcJh&ifvnf;
tJ'Dae&mudk vkHNcHKa&;uifr&mwyf? vQyfppfrD;awG xdefaeatmifom xGef;xm;ay;vdkuyf g/
wapäo&JykHjyifawGvnf; MuufaysmufiSuaf ysmuf aysmufuG,fomG ;ygvdrfhr,f/
vlawG tajymrsm;wJh o&JajcmufcH&w,f? bDvl;pD;cH&w,f qdw k mudk aq;ynmt& oH;k oyf&&if Sleep Paralysis
ac:wJh tdyfaysmfae&if; avief;zef;wJh a&m*g&,fvdkYvnf; ,lqEdkifr,f xifygw,f/ [dkt&if tv,facwfawGrSm
vlawG[m olwdkYqDudk tiful;bwfpf (tdyfaysmfaewJh rdef;rqDukd ntcg vma&mufNyD; umrpuf,Suw f ,f qdkwJh
'@m&Dvm rdpämewfqdk;) wdY?k qufu;l bwfpf (tdyfaysmfaewJh a,musfm;qDudk nbuf vma&muf
umrqufqw H ,f qdw k Jh '@m&Dvm rdpämewfqdk;r) wdYk vma&mufaMumif; ,kMH unfcJhMuygw,f/
e,l;a[mfvefa'orSmqdk&if Old Hag qdw k Jh pkef;rtdkBuD;[m nbufqdk vlawGqo D Gm;NyD; &ifbwfay:
wufzdygowJ/h tif'dkcsdKif;em;a'orSmqdk&ifvnf; Grey Ghost qdkwJh wapäjzL[m &GmxJvmNyD; vlawGudk
avief;zef;atmif jyKpm;ygw,fqkyd J/ jrefrmt,ltqt&qd&k ifawmh xrif;vHk;wapäajcmufw,f qdkwmeJYrsm;
eD;pyfrvm;yJ/
wu,fawmh aq;ynmrSm 'Dvu©PmawGudk tdyfaysmfae&if; avief;zrf;wJh a0'em&,fvYdk qdyk gw,f/ ykHrSefqk&d if
tdyfaysmfaeNyD; tdyfrufrufcsdefrSm udk,cf E¨m[m rvIyfr,Suf&Sdaeygw,f/ tdyfrufxJu jzpf&yfawGeJY
tH0ifcGifusjzpfatmif? vdu
k favsmnDaxG&Sdatmif <uufom;awGudk tem;ay;xm;wJh oabmjzpfNyD; tJ'gaMumifhyJ
tdyfaysmfae&if; xa,mifwmawG? vrf;xavQmufwmawG jzpfwwfwmyg/ ykHrSefqkd tdyf,mEdk;wJhtcg ckeajymwJh
rvIyf&Sm;EdkifwJh <uufom;awG[m jyefvyI fvdkY &oGm;ygw,f/ 'gayr,fh odpdwfjyef0ifcsdefeJY <uufom;jyefvIyfvdkY
&cdsef[m wcgw&H uGm[rI &Sdwwfygw,f/ tJ'gudkyJ tdyfaysmfae&if; avief;zrf;wJh a0'em&,fvdkY
ac:qdkMuygw,f/ awG;Munf&h if awmfawmfxdwv f efYp&myg/ vlu tdyf,mu Edk;aeNyD; tcef;xJudk
jrifae&ygw,f/ 'gayr,fh vIyf&Sm;vdkY r&ygbl;/ 'Djzpf&yf[m pdwfESvk;H wkefvyI fajcmufjcm;p&mtjrif
Hallucination eJYvnf; wGJjzpfwwfygw,f/ i,fi,fu pdwx f JpGJaewJh wapäo&Jvk?d aoG;pkyfzkwaf umifeJY
oref;0HykavGvdk? N*dK[fom;vdk rodpdwrf Sm xif[yfaewJh &kyfoiG fawGudkvnf; jrifa,mifvmapygw,f/ tjyifrSm
trSefwu,f jzpfyGm;aeovdk xifrdwwfygw,f/
79

tJ'Dvkd r[kwf&ifvnf; odpdwfjyef0ifNyD; vIyf&Sm;r&wmaMumifh ud, k u


fh dk wa,mufa,mufu wckck vkyfoGm;NyD/
t"r®jyKusifhoGm;NyDvdkYvnf; txifa&mufwwfygw,f/ t"r®jyKusifhcH&wJt h cg wa,mufa,mufu tay:u
wufzdxm;NyD; apmfum;qufqHomG ;w,fvkYd olrsm;awG ajymwmudk Mum;zl;em;0&Sdxm;wwfMuwmud;k /
wcsdKUusawmhvnf; ewforD;vSvaS v;awG? tawmifyHav;eJY Tooth Fairy av;awGudk jrifawGY&ygowJh/
wu,fawmh 'gawG tm;vH;k [m em;axmifcJhzl;wJh tdyf,m0ifykHjyifawG? '@m&DZmwfvrf;awGxJu
ZmwfaumifawGudk rodpdwfuae ud, k fxifovdk ykHazmf,l&if; jrifa,mifvmwJh pdwful;,Of qdw
k mxuf rydkygbl;
trSefcHpm;&wJh a0'emuawmh Sleep Paralysis ac:wJh avief;a&m*g jzpfygw,f/ tJ'gudk o&JajcmufcH&w,f
xifvkYx d if? bDvl;pD;w,f xifvkYx d ifeJY txufvrf;q&mac:NyD; BudrfeJY&dkuf&ifawmh aumif;usdK;xuf
qd;k usdK;udkom cHpm;&r,fqdkwm odyfukd aocsmvSygw,f/40
tJ'Dvkd o&JwapäZmwfvrf;awGudk vlawGu tvGefoabmusovdk tHhzG,t f jcif;t&m xl;axGonfh tHh&maomf
qdw k Jh t&mawGudkvnf; tonf;pGJjzpfMu[ef wlygw,f/ tJ'Dvkd aumv[mvawGudk pmwwef? aywzGJYeJY
csa&;vdkuw f t Jh cg ydkvdkYawmif jiif;&ckef& cufcJomG ;wwfygw,f/ tJ'Dvkt
d csdefMumvmwmeJYtrQ
&dk;&m,Ofaus;rIacgif;pOfatmuf a&mufvmMujyefygw,f/ ESpfaygif; 2000 eD;yg;avmuf
Mumanmif;oGm;NyD;wJhtcg e*dk&Sd&if;pGJ Zmwfvrf;udkyJ vufqifhvrf;&if; rlvZmwfvrf;u
bmrSef;rodawmhavmufatmif ykHysufoGm;wmawG? wausmif; w*gxm? w&Gm wyk'fqef; qdo k vdk
cyfqifqifwal eMuwJh rluGJZmwfvrf;awG[m yg;pyf&mZ0ifawG? '@m&DawGuaewqifh vlt Y zGJYtpnf;&JU
wpdww f ydkif;jzpfvmMu[ef wlygw,f/ tJ'gawGudkyJ ud;k uG,f,kHMunfrIeJY bmomw&m; e,fy,fxJudk
xnfhoGif;vdkufwht J cg b,forl S rwdY&k J? rxd&JjzpfoGm;cJhMuNyD; ,kwdårwefwh?J obm0ruswJh?
usdK;aMumif;rqDavsmfwhJ cGwD;cGus ykHjyifawG[m trSefwu,f jzpfyGm;cJhoa,mif jzpfvmMuw,f wlyg&JU/
'gawGudk usaemf bmvdYrk sm; vlrkef;cHNyD; twdu k ftcH ajymae&wmygvdrfh/ ,kcH sifwho J l ,k[
H m qdNk yD; bmvdkYrsm;
rsufESmvTJraeEdkif&wmygvdrfh/ a&S;&dk;pGJvGef;wJh? acwfaemufjyefqJv G Gef;wJh tawG;tac:awG vltY zGJYtpnf;twGif;
enf;EdkiforQ enf;atmif? tusdK;taMumif;eJY ,kwdå&Sd&Sd? obm0usus pOf;pm;qifjcifEdkifatmif? avmu"gwfodyÜH
tawG;tjrifawG? "r®"d|mefuswJh tawG;tjrifawG vlt Y zGJYtpnf;twGif; wd;k yGm;vmatmif qdyk gawmh/ tJ'grSyJ
usaemfwdkY vltY zGJYtpnf;[m aeaysmfwh?J vlom;qefwJh? tusdK;oifh taMumif;oifh a0zefydkif;jcm;EdkifwhJ todOmPf
jrifhrm;wJh? ,Ofaus;rI atmufwef;ruswJh vlt Y zGJYtpnf; jzpfvmygvdrfhr,f/ acwfaemufjyefqJNG yD; tjrifusOf;?
t,lo;D wJh? obm0vGef vkyfZmwfawGudk t&dk;pGJvufcHxm;wJh atmufusaemufusEdkifvSwJh
vlt
Y zGJYtpnf;twGif;rSmawmh b,fvkd wdk;wufa&;tjrif&SdolrS aexdkifcsifr,f r[kwfygbl;/
'DuaeY avmu"gwfodyÜHynm&JU tvSrf;&Snv f SwJh vufwHeJY vufvSrf;rrDSEdkifao;vdkY tvH;k pkH zGifhqdk&Sif;jyEdkifjcif;
r&Sdao;wJh jzpf&yfawG trsm;tjym; &Sdwm rSefygw,f/ 'gayr,fh 'Dvkd zGifhqk&d Sif;jyEdkifjcif; r&Sdao;wmaMumifh
b,fawmhrS zGifhqdk&Sif;jyEdkifrSm r[kwfb;l ? wjcm;enf;vrf;eJY tajz&Sm&r,f/ obm0vGeftaMumif;w&m;awG?
y&avmuemrf0dnmOfawG? bk&m;ocif bkef;wefcdk;awG? ewfodMum;awG&JU wefck;d jy#d[mawGqdkNyD;
rSw, f lp&mawmh bmtaMumif;rS r&Sdygbl;/ rod&Sdao;wJh? &Sif;jyEdkifjcif; r&Sdao;wJh t&mawGtaMumif;
qufvufavhvm&SmazGjcif;udu k yJ ynm&JUoabm? avmu"gwfoyd ÜH&JU ueOD; csOf;uyfenf;eJY pdwv f Iyf&Sm;zG,f&m
&yfwnfcsufyg/ taMumif;&if;udk od&SdwJhwdkifatmif? zGifhq&dk Sif;jyEdkifwh?J vufawGYprf;oyfjyooufaoxlEdkifwJh
tajctaea&muf&Sdatmif avhvmjcif;uyJ ynm&yfqidk f&m wd;k wufrItwGuf yHhydk;ulnaD eovdkjzpfNyD;
40
Dawkins, R., & McKean, D. (2011). The magic of reality: How we know what's really true. New York: Free Press.
80

b,fbek f;awmfBuD; a[mvdYk rSefw,f? b,fw&m;a[mq&m a[mvdYk rSefw,f? b,fusrf;pmxJrSm azmfjyxm;vdkY


rSefw,f qdkwJh Argument from authority xufawmh t"dyÜm,f&Sdwm aocsmygw,f/
rodem;rvnfao;wJh taMumif;t&mwck? jzpf&yfwckudk tusdK;oifh? taMumif;oifh qufpyfwhJ ,kwdåaA'?
obm0usus ajz&Sif;zdkY rBudK;pm;yJ ewfa'0wmawG&JU vkyf&yf? bk&m;ocif&JU bkef;wefcdk;? y&avmujzpf&yfqef;
pojzifh wHqdyfuyfzdkY tm;xkwfwm[m rajz&Sif;wmxufawmif ydkvdkYqdk;0g;ygao;w,f/ bmjzpfvkYv d Jqdk&if
taMumif;&if;udk &SmazGwmeJY yuwdw&m;? t&Sdw&m;awGudk ab;z,fvdkufwmaMumifhygyJ/ 'Dudpöukd igwdkY
rodbl;? odatmifvnf; rBudK;pm;awmhb;l ? bmrS vkyfraeMueJYawmh? tqifajyovdk olrsm;ajymwJhtwdkif;
rSw,
f lvdkufMupdkYvdkY qdv
k jdk cif; rnfygw,f/ ysif;&dxHxk kid f;NyD;? xltydef;wJh vlysif; vlzsif;awG&JU
vufajrSmuft&HI;ay;jcif;vkyf&yfvkYd qdk&rSmygyJ/
pmzwfolyJ pOf;pm;Munfhyg/ vlowfrI wpkHw&m jzpfw,f/ xm;ygawmh? ueOD; tajctaerSm vlowfrIvdkY
rod&ao;bl;/ vlwOD;wa,muf aoqHk;w,faygh/ 'g[m vlowfcH&wmvm;? olu
Y , dk fol
aoaMumif;BuHpnfwmvm;? obm0jzpf&yf wpkHw&maMumifh aoqHk;wmvm;? rawmfwqjzpf&yf
wckckaMumifhvm;? aoqHk;aeol&JU touft&G,feJY usef;rma&;tajctaeu rD;pmukefqcD ef; jzpfaewmaMumifh
aoqHk;wmvm; qdwk m t&ifqk;H jzwf&ygw,f/ aoolrSm b,fvkd 'Pf&m'Pfcsuf&SdovJ?
aoG;xGufo, H jdk zpfxm;ovm;/ aoqHk;cgeD;rSm vl[m r,kMH unfEdkifp&m tvGefoefpGrf;vmwwfwmaMumifh
&kef;&if;qefcwfjzpfcJh&if teD;tem;u ypön;f awG z&dkz&Jjzpfusefaewwfygw,f/ tJ'Dvkrd sdK; jzpfxm;ovm;/
vufeufwpkHw&m &Sdovm;/ tJ'DvufeufrSm udik faqmifxm;ol&JU vufaAG&m xifusef&pfcJh&if aoqHk;ol&JU
vufaAG&mvm;? tjcm;wpkHwa,muf&JUvufaAG&mvm;/ aoqHk;olrSm aoqHk;wmeJY ywfoufwJh
rSww f rf;wpkHw&m xm;&pfcJhovm;/ aoqHk;ol&JU usef;rma&;tajctae[m b,fvv dk J/ emwm&Snfa0'em
w&yf&yfukd ESpf&Snv f rsm; cHpm;ae&ovm; pojzifh ar;cGef;aygif;ajrmufrsm;pGmudk pkHprf;ppfaq;ol
&JwyfzGJYt&m&SdawGu ajzqdEk dkifzdkY tm;xkwf&ygw,f/41 tJ'Dvkd r[kwfyJ tajz&SmvdYk awmfawmfeJY rawGwY maMumifh
b,fvko d ufao? taxmuftxm;rS rjyEdkifwJh pkef;jyKpm;vdYk aoqHk;&wmjzpfaMumif; qdv k m&if tJ'D&JwyfzGJYtay:?
pkHaxmufvkyfol t&m&SdawGtay: pmzwfol b,fvdkrsm; ,lqygrvJ/
,mOfwrd f;arSmufrI wpkHw&m jzpfyGm;cJh&ifvnf; wdkufcdkufrdwhJ armfawmf,mOfawG[m t&Sdefb,favmuf
armif;ESifaecJhwmvJ/ vrf;ray:rSm xifusef&pfcJhwJh wm,myGwxf m;wJh vrf;aMumif;awG[m
b,farmfawmf,mOfu b&dwftkyfzdkY BudK;pm;cJhw,f? b,farmfawmf,mOfu vrf;aMumif;rSew f ,f? rSm;w,f
qdwk mawGudk nTefjyaeovJ/ ,mOfwku d frIrSm touf&Sifusef&pfcJhoal wG&JU xGufqdkcsuft& b,fvkjd zpf&yfeJY
uduk fnDrI teD;pyfqHk;vJ/ wdu k fcdkufrdwJh vrf;om;eJY tcsdK;tauGYawGua&m jzpf&yfeJYywfoufNyD;
taxmuftuljzpfaeovm;? aoGz,faeovm;/ ,mOfarmif;awGudk aq;&kHwifwt Jh cg aoG;ppfMunfah wmh
rl;,pfaomufpm;xm;wm? rl;,pfaq;0g;eJY pdwu f adk jymif;vJapwJh aq;0g;wrsdK;rsdK; oH;k pGJxm;wJh vu©PmawG
awG&Y Sd&ovm; pwJh ar;cGef;awGudk ajzqdzk dkY tm;xkwf&ygw,f/ tJ'Dvkd r[kwfyJ tjrefvrf;rSm o&JajcmufvdkY
,mOfwku d rf Ijzpf&w,f? y&dwf&Gww
f Jh ,mOfawGeJY vSnfhvnfay;ygvdkY Oya'tmPmydkifawGu qdv k mcJh&if pmzwfol
b,fvkrd sm; cHpm;rdrSmygvdrfh/

41
Bertino, A. J., & Bertino, P. N. (2009). Forensic science: Fundamentals & investigations. Mason, OH: South-Western Cengage Learning.
81

wefcdk;jywJh &kyfwq
k if;wkawGqydk J
tdEd´,EdkifiH? rGefbkid f;NrdKU&JU uwfovpfb&k m;ausmif;wausmif;jzpfwhJ Our Lady of Velankanni udk vma&mufol
bk&m;zl;awG tvGefrsm;jym;vSygw,f/ tJ'Dvkd bk&m;zl;rsm;jym;&jcif; taMumif;&if;uawmh bk&m;ausmif;0ef;rSm
wnfxm;wJh ocifa,&Ic&pfawmf&kyfx&k JU ajczsm;uae a&pufawG usqif;aewmaMumifhyJ jzpfygw,f/
,kMH unfouf0ifolawGuawmh 'g[m bk&m;ocif ouf&Sdxif&Sm;&SdaMumif; jyowJh wefcdk;jy#d[mw&yfvkdY
rSw, f lMuNyD; trsdK;rsdK;aom tema&m*gawG oufomaysmufuif;apzdkY 'DoefYpifaom a&Munfawmfukd tvkt,uf
cyf,al omufoHk;zdkY wef;pDaewmaMumifhvnf; bk&m;zl;awGeJY pnfum;ae&jcif; jzpfygw,f/
tJ'DaemufrSm tif'D,ef;&m&Sife,fvpftzJY&G JU Ouú|wOD;jzpfol qefe,f tD'frm&lcl[m 'Djzpf&yfukd pkHprf;zdkY
a'vDtajcpdkuf TV 9 &kyfoH&JU zdwaf c:rIukd &&SdcJhygw,f/ 'Djzpf&yftaMumif; wifqufrItwGif;rSm bmhaMumifh
qdwk meJY ywfoufNyD; pkHprf;ppfaq;rI wpkHw&m rjyKvkyfyJ rSwfcsufay;zdkY qefe,fu jiif;qefcJhwmaMumifh
&kyfou H krÜPDu olu
Y dk rGefbkdif;udk vmcJhzdkY zdwMf um;vdu
k fygw,f/ odyÜHenf;us ppfaq;prf;oyfrIawG jyKvkyfzdkY
uwfovpfb&k m;ausmif;tmPmydkifawGudk awmif;qdk&mrSm bk&m;ausmif;tmPmydkifawGuvnf; oabmwl
cGifhjyKcJhygw,f/
tJ'Daemuf &kyfwkeJY qufpyfaewJh taqmufttkHu a&EIwfpepfukd ppfaq;Munfh&mrSm oHo,jzpfp&m pkdxdkif;rIukd
pwifawGY&SdcJhygw,f/ uGefu&pfom;udk z,f&Sm;Munfhawmh a&0yf? a&pdrfhxm;wJh oJvGefpudk awGY&Sd&NyD;
eH&Hwbufjcrf;uae aoG;aMumrQifvkd pdrfhxGufaewmudk owdjyKrdcJhygw,f/ tJ'Daemuf eH&Hwbufu tkwaf wG?
uGefu&pfawGudk z,fxkwNf yD; xyfrH&SmazG&mrSm ydkufvidk f;wcsdKU&JU a&oGm;a&vm aESmifhaES;rIuaewqifh
pdrfhxGufaewmjzpfaMumif; wjznf;jznf; &kyfvk;H ay:vmcJhygw,f/ &dk;&dk;a&oGif;a&xkwftwGuf oG,fxm;wJh
ydkufvkid f;wckckuaejzpfwmvdkY xifrSwcf Jhayr,fh wu,fwrf; wl;azmfMunf&h mrSmawmh vufonfw&m;cH[m
rdvm’ ydkufjzpfaewmudk pdwfrcsrf;ajrhzG,f awGY&SdcJh&ygw,f/ jrifh&muae edrfh&mud?k ausmufom;rmuae
ausmufom;aysmh&mudk pD;qif;wJh a&&JUoabmt& aemufqk;H rSm a,&Ic&pfawmf&kyfxkajczsm;uae
xGufayguftjzpf pdrfhxGuaf ewmyg/
'Djzpf&yfukd xkwfazmfvu dk fwmaMumifh uwfovpfb&k m;ausmif;tmPmydkifawGu qefe,fudk
w&m;pGJqdkvdkuyf gawmhw,f/ olu Y dk pGJcsufwifwhJ yk'fruawmh tdE´d,EdkifiH&JU emrnfausmf jypfrIyk'fr 295 u
jzpfNyD; ]]bmoma&;udk;uG,f,kHMunfrItay: (rnfonfhbmomw&m;ESifh udk;uG,fol rnfoljzpfap)
rvdw k rmpdwfESifh wrifwum apmfum;usL;vGefrI}} qdw k Jh jypfrIjzpfygw,f/ qefe,fuawmh ]]w&m;&Hk;awmfrSm
ckcHcGifh&NyD; tusdK;oifh? taMumif;oifh wifjycGifh? &Sif;vif;cGifh&vdYu k awmh bmrsm;aMumufp&m&Sdvrd fhrwkef;}} vdkY
rSwcf sufjyKcJhygw,f/ olYpum;t&qdk olrY Sm w&m;pD&ifrIukd rQwpGm cHpm;cGifh qH;k &HI;aeNyD;ovdkjzpfaeNyD;
tmrcH&zdkYawmif raocsmwJh taetxm;yg ('Dyk'freJY pGJqdkcH&wJh wjcm;trIawG awmfawmfrsm;rsm;rSmawmh
tmrcH&avh&SdNyD; MoZmyg0gBuD;rm;vGef;wJh uwfovpfb&k m;ausmif;awmfeJY jzpfyGm;wJh olt Y rIrSmawmh
raocsmbl;vdkY qdkvk[ d ef&Sdygw,f)/ ]]rdvm’ a&pdrfhxGufwmudk bmrSef;rodwJhvlawG raomufrdatmif
tm;xkwfrdwm trSm;&,fvYdk usaemf rrSw, f lygbl;/ 'Dvkd bmoma&;t,loD;rIawGeJY wefcdk;jy#d[m
qdwk mawGtay: tvGeftusL; tuef;,kH? t&rf;,kHawG[m vlt Y zGJYtpnf;&JU yuwdw&m;awGtay: &Ijrif&mrSm
tEÅ&m,fjzpfapwJh tawG;tjrifawGudk wd;k yGm;apygw,f/ 'Dvdk vkyf&yfrsdK;udk vTwfxm;zdkY rjzpfEdkifygbl;}} vdYk olu
qdyk gw,f/
82

]]b0&JU cufcJMurf;wrf;rIawGudk t&Sdtwdkif; vufrcHEdkifoal wGtzdYk 'Dvkd ,kMH unfMuwm[m txl;tqef;


r[kwfayr,hf usdK;aMumif;usus a0zefqifjcifrIudk ydwyf ifwhJ tawG;tjrifrsdK;awGjzpfNyD; rodvdkY ,k?H ,kaH wmh
trSefrjrifEdkifawmh qdkwhJ oHo&mrSm vnfaeMuygawmhw,f/ tJ'Doal wG[m aA'ifq&m? bmoma&;q&m?
ql'dkodyÜHq&m? orm;a,mifawGeJY bd;k awmfvdrfawG&JU xifwdkif;BuJjcif;udk cHae&wJh
aps;uGufBuD;jzpfvdkYaewmuawmh pdwfraumif;p&myg}} vdYk oluyJ rSwfcsufjyKygw,f/ pdwfraumif;p&m
taumif;qHk;uawmh w&m;pGJqrdk Iukd a&SmifvTzJ dkY oludk,fwdkif zifvefEdkifiHqD a&Smifwrd f;oGm;cJh&NyD; EdkifiHa&;cdkvIHcGifh
awmif;avQmufcJh&wmyJ jzpfygw,f/ oluawmh ]]aemufwcg xyfvyk fOD;rvm;qdk vkyfOD;rSmyJAs/ bmoma&;
Aef;jyNyD; vkyfpm;MuwJh tHhzG,w
f efck;d jy#d[m qdw
k mawG[m pepfwus &Sif;jyola&mufwmeJY
aysmufuG,o f Gm;wmyJ/ vlYtzGJYtpnf;twGuf trkef;cHay;r,fo h lawG avmurSm vdu k dk vkt d yfaew,f}} vdkY
42
arG;&yfajr&JU ta0;wae&muae qdkomG ;cJhygw,f/
'gu tdEd´,EdkifiHrSm trSefwu,f jzpfyGm;cJhwJh jzpf&yfwckyg/ usaemfwYq dk DrSma&m tvm;wljzpf&yfrsdK;awG
b,favmufrsm;rsm; jzpfyGm;cJh? jzpfyGm;aeqJ&SdNyD; wpkHw&m axmufrjy&JolawG b,favmufrsm; &SdaecJhygovJ/
usaemfh&JU arG;&yfNrdKUtaemufbufu usaemfhbdk;at (zcifbuf) &JU ZmwdjzpfwJh &Gmw&GmrSmqdk &GmOD;apwDu
a&mifjcnfawmfvw T fw,fvdkY tvGefemrnfBuD;wmaMumifh bk&m;ausmif;0ef;xJrSm aps;wef;awG? ZmwfyGJawGeJY
vma&mufMunfh&Ioal wG tifrwef rsm;jym;wJh umvwck&SdcJhygw,f/ avSwwef? vSnf;wwefeJYudk vma&muf
Munf&h IMuwJh bk&m;zl;awG rsm;jym;vSwmaMumifh wnf;cdkcef;awG? [dw
k ,fawG acwfpm;wJh
umvr[kwfwmaMumifh &GmZ&yfrSm em;aeolawG jynfhusyfaeNyD; tpm;taomuf a&mif;csolawGeJY pnfum;vdkY
aeygowJ/h waeYom;rSmawmh &GmOD;ausmif;u q&mawmf ysHvGefawmfrlw,fqkdvYdk &Gmu vlBuD;olrawG
oGm;a&mufMunfh&I&mrSmawmh a&mifjyefuyfxm;wJh rSefwcsufukd udkif&ufom; ysHvGefawmfrlaewmudk
awGUMu&ygw,f/ apwDawmfay:aomfvnf;aumif;? qif;wkawmfay:aomfvnf;aumif; wG,fwufNyD; aea&mifeJY
ta&mifvufjyw,f xifyg&JU/ tJ'Dvkd prf;MunfhvdkY a&mifjcnfawmfvw T fw,fqdkNyD; owif;jzefY? pnfum;vmwm?
tvSLcHaiGawG rsm;jym;vmwmudk avmbwuf&if; rMumcPqdo k vdk a&mifjcnfawmfvTwfjyzdkY tm;xkwf&if;eJYyJ
vdrfhus ysHvGefcJhykH&ygw,f/
NrdKYv,fu qkawmif;jynfhapwDrSmvnf; vGefcJhwhJ ESpftenf;i,fwkef;u pdefzl;awmfwif&mrSm qifvyd fjymBuD;awG
trsm;BuD; &ifjyifawmfay: 0JaewmawGv Y dkY xl;qef;vScsnf&JUqdkNyD; eD;pyf&m NrdKU&GmawGuae
vma&mufzl;arQmfoal wGeJY pnfum;cJhzl;ygw,f/ aemufawmhrS qifvdyfjymzdk;qdkNyD; aiGpm&if;rSm ygvmwm
NrdKUrdNrdKUzawG jrifawmhrS jcif;awGeJYvmydkYoGm;NyD; reufusrS vTwfay;wmrSef; od&wmrsdK;awG &SdcJhygw,f/
usaemfwdkYNrdKUeJY wem&D0ef;usifavmuf um;armif;oGm;&wJh NrdKUwNrdKUrSmqdk&ifvnf; a>rbk&m;qdkNyD; tifrwef
emrnfBuD;wJh ae&mwae&m &Sdygw,f/ aocsmpkHprf;Munf&h ifawmh a>rawGukd rl;,pfaq; wpkHw&m
auGs;arG;xm;NyD; bk&m;ay: NcHcwfxm;wmrSef; od&Sdygvdrfhr,f/
wcsdKUbk&m;apwDawGrSmusawmh rJSY&Sifawmf a&GUw,fwY?dk rsufvk;H yGifhw,fwdkYawmif &Sdygao;w,f/ usaemfh
pdwx
f ifawmh bk&m;qif;wkawmf&JU rsufESmay:rSm ae&ma&TUvdY&k wJh uyfap;ESJvdk t&mwckukd wpkHwa,mufu
rMumrMum a&TUajymif;ay;wmtjyif rydkb;l eJY wlygw,f/ 'Dpmtkyf&JU wae&mrSm a&;xm;ovdkyJ rSJY qdw
k mudu
k
ta&jym;qJvfuvmyfpnf;awG jyefYum;roGm;yJ pkae&muae jzpfay:vmwmav/ jzpfcgprSmqdk tom;a&mif&SdNyD;

42
BBC News (2014). The Indian maricle-buster stuck in Finland. Retreived from https://www.bbc.com/news/magazine-
26815298?fbclid=IwAR2720jctgbxEN3zU8mpTar2bDeV13NvzexCf1kNsAf4OOutwxAOH70qZvs
83

MumawmhrS aea&mifaMumifh ndKrnf;oGm;wm r[kwfvm;/43 tpmpm;wm? tnpftaMu;pGefYwm?


qJvfuvmyfpnf;eJY zGJYpnf;xm;wm? ta&jym;qJvfawG topfvw J m? vIyf&Sm;wm? BuD;xGm;wm pojzifh
ouf&SdawG&JU p&dkufvu©m r&SdwJh &kyfwq k if;wkawmfawG[m b,fvkv
d yk fNyD; rSJYxGufrSmygvdrfh/ vlrSmawmif
rSJYqdkwmu wvwcg? wywfwcg ae&ma&GUzdkY cJ,Of;vSwmudk qif;wkawmfrSm b,fvv dk kyfNyD; ae&ma&GUEdkifrvJ
qdw k m &dk;&dk;av; pOf;pm;Munf&h if a&;a&;ay:r,f xifygw,f/
&kyfwq
k if;wkawmfawGrSm rsufvHk;zGifhw,f qdwk mawGvnf; &Sdygao;w,f/ bmvdkY tJ'Dvkd rSw, f lMuovJvdkY
ar;vmcJh&if t&rf;,kH? tuef;,kH qdw k mtjyif rsufv;Hk qdw k m bmrSef;rodwmaMumifhvJ jzpfvdrfhr,f
xifygw,f/ wu,fawmh owå0gawGrSm tjriftm&kHudk jzpfapwJh rsufvk;H qdw k m[m obm0w&m;&JU
qef;Mu,frIawGxu J tqef;Mu,fqHk; t&mwckvkYdawmif qdEk dkifygw,f/ b,favmuf qef;Mu,fovJqkd&if
qifhuJjzpfpOf&JU t"dywdBuD; csm;vfpf 'g0ifuk,d wf dkifawmif rsufvk;H &JUqef;Mu,frIaMumifh ol&Y JU oDtdk&Dtay:
Za0Z0gjzpfcJh&zl;w,fvkYd 0efcHcJh&wJh txdygyJ/ tcktcsdefrSmawmh rsufvk;H eJY ywfoufwJh taMumif;t&m
trsm;pkukd avmu"gwfoyd ÜHynm&SifawGu zGifhqk&d Sif;jycJhNyD;ygNyD/
tjriftm&kHudk jzpfapwJh rsufv;Hk [m tvif;a&mifeJY vH;k vHk;vsm;vsm; qufEG,af eygw,f/ Mu,fwm&mawGqDu
xkwfvw T fvdkufwhJ tyleJYtvif;[m teD;0ef;usifu N*dK[fawGay:rSm ouf&SdawGjzpfay:zdkYtwGuf
tajctaeaumif;awGudk jznfq h nf;ay;&kHwifru owå0gawGrSm tjriftm&kHjzpfay:zdkYvnf; taxmuftul
ay;cJhygw,f/ ouf&SdawGjzpfay:csdefrSm rsufvk;H jzpfay:cJhwm qdkawmh tapmqHk;jzpfwnfcJhwJh ouf&SdawG[m
ESpfoef;aygif; 3 axmif0ef;usifcefY oufwrf;&SdwmaMumifh rsufvk;H &JU oufwrf;uvnf; tJ'DavmufyJvdkY
qdEk dkifr,f xifygw,f/ tvif;a&mif&&SdwJh ae&mawGu ouf&Sdowå0gtrsm;pkrSmyJ rsufvk;H jzpfay:cJhNyD;
tvif;a&mifr&SdwJh ae&mawGrSm jzpfay:cJhwJh ouf&SdawGrSm rsufvk;H ryg&SdMuygbl;/ Oyrm tvif;a&mif r&&Sd
yifv,fa&eufydkif;rSm aexdkifMuwJh ig;rsdK;pdwfawGrSm rsufvk;H ryg&SdMuyg/ ouf&SdawG jzpfay:zdkY vdt k yfwJh
tylpGrf;tifuadk wmh a&atmufrD;awmifawGqDuae t"du &&SdMuykHay:ygw,f/ tJ'DtylpGrf;tifuae zGJYpnf;ykH
&dk;&Sif;wJh a&nSad &arSmfeJY tyifawG jzpfxGef;NyD; tJ'gawGudk pm;ok;H wJh a&eufydkif; ig;rsdK;pdwf awmfawmfrsm;rsm;rSm
rsufvk;H ryg&SdMuygbl;/ 'gayr,fh tMum;tm&kHawG? vQyfppfpufuGif;eJY axmufvSrf;EdkifwJh tm&kHcHt*FgawG
pwmrsdK;awG tm;aumif;Muygw,f/
urÇmay:rSm ueOD;ay:xGucf JhwJh ouf&SdawG[m qJvfuvmyfpnf;wckwnf;eJY zGJYpnf;xm;wJh ouf&SdawGjzpfMuNyD;
,l*vDem qdw k Jh tvif;a&mifudk cHpm;EdkifwhJ tpdwftydkif; yg0ifygw,f/ tJ'Dvkd tvif;a&mifudk
cHpm;EdkifwmaMumifhyJ rsufvk;H ryg&Sdao;ayr,fh aeYeJYnudk olwkdY cGJjcm;EdkifpGrf; &SdcJhygw,f/ tJ'Dvkd aeYncGJjcm;EdkifwhJ
pGrf;&nfaMumifh aea&mifjcnfukd a&Smif&Sm;vdkvkYyd Jjzpfjzpf? aea&mifeJY tpmcsufvkyfwhJ tyifawGudk
pm;oH;k vdkvkYdyJjzpfjzpf ta&;ygwJh pGrf;&nfw&yfjzpfcJhykH &ygw,f/ tJ'DaemufrSmawmh tvif;a&mifudk
cHpm;EdkifpGrf;&SdwhJ qJvfuvmyfpnf;[m wjznf;jznf; rnf;eufvmNyD; olY&JUpGrf;&nfudk wd;k jrSifhtoHk;csEdkifzdkY
twGif;udk tenf;i,f csdKifh0ifomG ;cJhygw,f/ tJ'DtcgrSm tvif;a&mif[m t0usOf;qJvu f vmyfpnf;xJudk
0ifa&muf&NyD; rsufESmjyifnDay:u tvif;cHpm;EdkifwJh qJvfuvmyfpnf;xuf ydkNyD; xufjrufwJh tm&kHcHrIudk
&&Sdapygw,f/ a&b0JawG&JU bd;k ab;rsdK;qufjzpfwhJ aemhwD;vufpf ac: tcGHyg a&S;a[mif;a&b0J
rsdK;qufwrsdK;rSm tJ'Dvkd rsufvk;H trsdK;tpm; yg&Sdygw,f/ rsufvk;H awG tm;vH;k &JU ueOD;jzpfwnfrI[m
a&atmufrSm pwifcJhwmyg/ tJ'Daemuf tvif;tm&kHcH qJvfuvmyfpnf;&JU csdKifh0ifrI[m taygufi,fjzpfvmcJhNyD;
43
Piccolo, V., et al. (2016), "Dispelling Myths Concerning Pigmented Skin Lesions." JEADV 30 : 919–925.
84

txJrSm t&nfawG pk0ifygw,f? aemufawmh t0udk ydkNyD; odyfonf;wJh t&nfyspfrsdK;eJY ydwo f vdkjzpfNyD;
rSefbvD l;ykHpHjzpfvmwmaMumifh jywfom;wJh jrifuiG f;awGudk jrifawGv
Y m&wm jzpfygw,f/ tJ'Duae rsm;pGmaom
owå0grsdK;pdwaf ygif;rSm trsdK;rsdK;aom rsufvk;H awGtjzpf ESpfoef;aygif;axmifeJYcsDwJh qifhuJjzpfpOftwGif;
wd;k wuf ajymif;vJvm&mrSm 'DuaeY owå0gavmurSm trsdK;tpm; pkHvifvw S Jh rsufv;Hk ykHpHawGudk awGYjrif&rSm
44
jzpfygw,f/
'Dvkd rsufvHk;rSm xif[yfvmwJh ykH&dyfawGudk tpmvm;? ud, k u fh dk pm;aomufr,fh owå0gvm; cGJjcm;zdkY?
tvif;tarSmifcGJjcm;zdkY qifhuJjzpfpOftwdkif; ay:aygufcJhwJh OD;aESmuf[mvnf; tjriftm&kHuae
tm&kHcHaoG;aMumrQifuwqifh odpdwjf zpfay:zdkY taxmuftuljzpfcJh[ef wlygw,f/ owå0gawGrSm odpdwf
b,fuae b,fvkpd wifjzpfay:cJhovJ qdw k mudk avmu"gwfoyd ÜHynmt& avmavmq,frSm tvH;k pkH
zGifhqdk&Sif;jyjcif; rjyKEdkifao;ayr,fh teD;pyfqk;H cefYrSef;rIawGuawmh tJ'DvkdyJ jzpfygw,f/ tJ'gqdk&if rsufvHk;
qdwk m[m ouf&SdawG&JU tpuae wa&GUa&GU? wqifhqifh jzpfay:vmcJhwJh ouf&Sdt*Fg&yf tpdwftydkif;jzpfNyD;
tyfcsavmif;ay:aygufvmcsifvkYd r&ovdk? ouf&Sdr[kwfwJh qif;wk&kyfwak wGuae jzpfay:vdkYvnf; r&Edkifwmudk
em;vnfEdkifr,f xifygw,f/

44
Dawkins, R. (1996). Climbing mount improbable. New York: Norton.
85

wefcdk;awmf teEÅ? OmPfawmf teEÅ


bmomw&m;wdik f;vdkvdkrSm awGjY rif&wJh t,ltqwrsdK;uawmh olwdkY ud;k uG,fqnf;uyfwhJ bk&m;[m tvH;k pkHudk
odjrifawmfrlw,f? tvH;k pkHudk wwfEdkifpGrf;&Sdw,f qdkwJh wefcdk;awmf teEÅ? OmPfawmf teEÅ qdw k myJ jzpfr,f
xifygw,f/ t*Fvyd fvkq d dk&if Omnipotence eJY Omniscience vdkY ac:&rvm;yJ/ 'Dt,ltq[m
usaemfu, dk fwkid f arG;zGm;BuD;jyif;vmcJhwJh Ak'¨bmomvlt
Y zGJYtpnf;wifru usefwhJ atA&m[r®pf
bmomw&m;awGrSmyg awGjY rif&ygw,f/ atA&m[r®pfbmomw&m;awG qdkwmu atA&m[if? tdkufZufeJY
,mukyfwkY&d JU xm0&bk&m;ociftay: &dkaoudkif;&dIif;jcif;eJY emrnf&wJ?h ta&SUtv,fydkif;a'ouae
aygufzGm;qif;oufvmMuwJh *sL;? c&pf,mefeJY tpövmrfbmomw&m;awGudk qdvk w dk myg/
tJ'Dbmomw&m;awGrSmvnf; olwdkYukd;uG,, f MkH unfwJh xm0&bk&m;ocif[m tvH;k pkHudk odjrifEdkifprG f;&Sdw,f?
t&m&mudk wwfEdkifpGrf;&Sdw,f qdkwhJ t,ltqrsdK; &SdMuygw,f/
wu,fwrf; pOf;pm;Munfhr,fqdk&if tJ'Dt,ltqESpfckawmif wckeJYwck a&SUaemufnw D ,fvkYd usaemf
rxifrdygbl;/ t&m&mudk odjrifEdkifpGrf;&Sdw,f qdck Jh&if twdw?f ypöKyÜef? tem*gwf qdw k Jh umvokH;yg;udk
odjrifEdkifpGrf; &Sd&vdrfhr,f/ tJ'gqdk&if tem*gwfrSm rdrdudk ud;k uG,fqnf;uyfolawGtaeeJY BuHKawGY&r,fh
ab;'kua© wG? bmomw&m;twGif; awGBY uHK&r,fh tMuyftwnf;awGudk BudKwifodjrifNyD; wm;qD;rIawG
jyKvkyf&r,f r[kwfygvm;/ 'gayr,fh vufawGrY Smawmh tJ'Dbmomw&m;wckckukd ud;k uG,fqnf;uyfMuwJh
vlt Y zGJYtpnf;twGif;rSma&m? bmomw&m;qdkif&m oabmw&m;a&;&mudpöawG? tMuyftwnf;awG
ra&rwGufEdkifatmif BuHKawGYae&wm tm;vH;k todyJ jzpfrSmyg/ c&pf,mefbmomqdk&if rluJaG ygif; aomif;eJYcsDNyD;
&Sdw,f qdyk gw,f/ t"du uGNJ yJMuwJh uwfovpfeJY y&dkwufpwifh qd&k if tcktcsdefxad wmif &efNidK;rajyEdkif
jzpfaeMuygao;w,f/ tdkif,mvefEdkifiHa&;rSmqdk 'Dudpö[m tawmf ta&;ygwJh tcef;u@uae
ujytoH;k awmfcHaeygw,f/ 'gwifru tjcm;uGjJ ym;aeMuao;wJh c&pf,mefrluJGawGjzpfwhJ ESpfjcif;? rufo'pf?
a,a[m0goufao? rmrGef qdw k Jh t"du*kdPf;uGJawGrSmvnf; ud;k uG,fwJh zefqif;&Sifxm0&bk&m;csif; twlwl?
wrmefawmfcsif;twlwu l dk wzGJYeJYwzGJY rsufESmcsif;qdkifvYdk r&Edkifavmufatmif uGMJ uNyJMuwm[m b,folrS
Mum;0ifaphpyfvkYd r&Edkifwht J xdygyJ/ ta&SUtv,fydkif;a'ou tpövmrfEdkifiHawGrSmqdk&ifvnf; qGefeDeJY&SD;,dkuf
tuGJtNyJ[m EdkifiHtawmfrsm;rsm;udk jynfwGif;ppfrD;avmifNrdKufaeapygw,f/ 'DtuGJtNyJukd xm0&bk&m;ocif
odYrk [kwf tv’m[ft&Sifjrwfu wu,fyJ rodcJhb;l vm;/ rodcJhbl;qdk&ifawmh tvH;k awmfojd rifawmfrlaom qdw k Jh
*kPfy'k fuae aoGzDoGm;NyD qd&k ygvdrfhr,f/ odjrifw,f odYak omf wpkHw&m rwm;qD;? rumuG,fEdkifchb J ;l qdk&if
tvHk;pkHwwfEdkifawmfrlaom qdw k Jh *kPfy'k fuae aoGzDomG ;NyDvkYd qdkEdkifr,f xifygw,f/
Ak'¨bmomrSmqd&k if Ak'¨bk&m;&Sif[m oAÁnKwOmPfawmfukd ydkifqkdifNyD; tvH;k pkHudk odjrifawmfrlw,f/
wefcdk;awmfteEÅ&SdNyD; psmefysHw,f? a&mifjcnfawmfvTwfw,f pojzifh ,kMH unfMuolawG &mcdkifEIef;
tawmfrsm;r,f xifygw,f/ psmefysHw,f qdkwmeJY a&mifjcnfawmfvw T fw,f qdkwmuawmh i,fpOfawmifaus;?
podMum;cJhwnf;u r[kwfEdkifb;l ,lqxm;vdkY tus,frajymvdkawmhygbl;/ usaemfajymwm vufrcHbl;?
tckxv d nf; psmefysHEdkifwhJol &Sdw,fvdkY ,kMH unfaeao;&if q,fxyfwu dk facgifrdk;ay: yifhaqmifomG ;NyD;
wGef;csMunfhygvdkY wduk fwGef;yg&ap/ urÇmajrBuD;&JU ae&mtm;vHk;vdkvdkrSm urÇmq h GJtm;[m wpuúefYudk 10
rDwmavmuf t&Sdef&SdwmrvdkY/ q,fxyfwku d af y:u ysHjyvdkY jyKwfus&ifawmh ysHvGefawmfrlrSm aocsmygw,f/
tJ'gudkyJ t&Sifxu G fxGuw f ,fqdkNyD; rsufv;Hk rSdwfjiif;ae&ifawmh rajymwwfb;l ayghav/
86

tvHk;pkHodjrifawmfrlaom qdkwmuawmh usaemfi,fi,fwnf;u rausvnfwhJ jyóemyJ qdkygawmh/ Ak'¨bk&m;udk


vlom;pifppf tawG;tac:ynm&SiftjzpfavmufyJ vufcHxm;wJhoal wGrSm tvGeftuGsH ,kMH unfolawG&JU
ykHBuD;csJUajymqdkrIawGuae tawmfav; pdwu f oduatmufjzpf&r,f qdk&rvm;yJ/ trSefwu,fqdk&if Ak'¨bk&m;&Sif
qdw k m usaemfwYdk odxm;cJhwJh acwfumv? yx0Da'oeJY ordkif;aemufcHtjzpftysufawGawmif
a&S;a[mif;okawoeqdkif&m t,ltqawGrSm uGv J cGJ sufawG trsm;BuD; ay:xGuaf ewkef;yg/ trSefwu,fom
Ak'¨a*gwr[m eDaygEdkifiHw0dkufrSmom ay:xGef;cJh&dk;rSef&if taomuausmufpmwifru usefwJh
taxmuftxm;awGvnf; awG&Y rSm taotcsmygyJ/ oDtdk&Dwck[m yuwdw&m;eJY udkufn&D dk;rSef&if
oleJYqufpyfwhJ taxmuftxm;rSeforQ[m 'Dtqdkukd axmufcHwhb J ufqD wnDwnGwfwnf; jyoae&rSm
jzpfygw,f/ urÇmajrBuD;rSm qGiJ iftm;&Sdw,fqdk&if BudKufwJh okawoeynm&Sifu prf;oyf? BudKufwhJ a'o?
BudKufwhJ tcsdefumvrSm prf;oyfygap? &v'fu 'Dtwdkif;yJ xGuf&ygvdrfhr,f/ 'Dawmh a'gufwmzsL;&m;&JU
pmwrf;eJY taomuausmufpmuvGv J Ydk wjcm; axmufcHwJh oufao? taxmuftxm; r&Sdwm[m 'Dot D dk&D&JU
[muGufukd jzpfapaMumif;? wefjyefoufao wpkHw&m ray:aygufao;ciftxdyJ oHo,eJY apmifhMunfh&r,fh
t,ltqjzpfaMumif;avmufyJ rSw, f l&rSmyg/45
wurÇmvH;k udk MoZmanmif;wJh tawG;tac:ynm&Sifqdk&if vlrsdK;wdkif;uawmh rdrdwYdk vlrsdK;jzpfapcsifMurSmyJ
xifyg&JU/ tJ'gaMumifhrvdYyk Jvm; rod? Ak'¨bk&m;&Sifonf jrefrmvlrsdK;? xdkif;vlrsdK;? w&kwvf lrsdK;? eDaygvlrsdK;?
tmz*efvrl sdK; pojzifh xkwfjyefxm;wJh pmwrf;awG ra&rwGuEf dkifatmif&SdwmrvdYk b,foYu l kd ,kHvdkY
,k&H rSef;awmif rodawmhavmufatmifygyJ/ bmjzpfvkYd tmz*eftxd yg&vJ qd&k if Ak'¨qif;wkawmfawGudk
tmz*efEdkifiHrSmxd awG&Y Sdxm;NyD; qHawmfeJY XmyemNyD; wnfxm;wJh apwDudk uruxjyKol wzkóeJY Avdu
ukefonfnaD emifonfyifvQif tmz*efEG,zf Gm;jzpfaMumif; okawoDrsm; a&;om;xm;Muwmudk usaemfwdkYawG
Mum;odMuzl;r,f xifygw,f/ usaemf qdkvkcd sifwmu a*gwrAk'¨qdkwJh vlom;wOD; ay:xGef;cJhwJh&,fvdkYawmif
yx0D? acwfumvawG uGJvw GJ Jh t,ltqawGMum;xJrSm ol b,fvkv d ?l olt Y ,ltqu b,fvkq d kNd yD;
jiif;ckef&avmufatmif usaemfwkYd trSefwu,f odem;vnfxm;jcif; r&Sdbl;/ wqifhpum; wqifhMum;eJY
rd&dk;zvm;twdik f; vufqifhurf;vmcJhMuwJh pum;awG[m b,favmufazmif;yG? b,favmufcsJUum;xm;rSef;?
b,fordkif;q&m? t|uxmq&mawGu ykHBuD;csJUxm;cJhrSef; b,forl S rodEdkifMubl;/ tJ'gaMumifh Ak'¨
y&dedAÁmefpHNyD; ESpfaygif; 300 ausmfrS ayxuftu©&mwifcJhw,fqdkwJh tJ'Dusrf;pmawG? ygVdpmayawGuae
&&SdvmcJhwhJ Ak'¨bmomqdkif&m t,ltqawG[m rl&if;twdkif; twdtusyg? bmomjyefqkdrI trSm;t,Gif;
wpkHw&m ryg0ifygvdkY qdkvmcJh&if tifrwef oHo,jzpfzG,v f Ydk ,lq&r,f xifygw,f/
usaemfwdkYurÇmN*dK[f tygt0if aetzGJYtpnf;? e*g;aiGYwef;Mu,fwm&mpkBuD;awG tm;vH;k yg0ifwhJ pMu0VmBuD;&JU
oufwrf;udk avmu"gwfodyÜHynm&SifawGu ESpfoef;aygif; 13.8 axmifvkYd cefYrSef;Muygw,f/ usaemfwdkY
vlom;awG&JU pdwx f JrSm tcsdefumveJY ywfoufvdkY em&D? puúefY? aeY&uf? oDwif;ywf? vawG? ESpfawG?
q,fpkESpfawGeJYqdk&if tawmfav; tuGsrf;w0if &SdMur,f xifygw,f/ 'gayr,fh axmifpkESpfawG?
aomif;odef;csDwJh ESpfawG? ESpfoef;aygif;axmif*Pef;awG qd&k ifawmh tawmfav; Za0Z0gjzpfoGm;MurSm
aocsmygw,f/ usaemfwYdkeJY w&if;wESD;&SdvSwhJ tcsdeftykid f;tjcm;awGrSm r[kwyf Juk;d /

45
Kraft, H (2014). The Buddha from Babylon: The Lost History and Cosmic Vision of Siddhartha Gautama. Select Book. ISBN - 1590791436.
87

usaemfwdkY urÇmN*dK[f yg0ifwhJ aetzGJYtpnf;? tJ'DaetzGJYtpnf; yg0ifwJh e*g;aiGYwef;Mu,fwm&mpkBuD;eJY


tvm;wl Mu,fwm&mpkBuD;awG[m wckeJYwck a0;&mudk aygufuJv G GifhpifxuG faeMuygw,f/ usaemfwYdk tJ'Dvdk
aygufuJx G uG faerSef; b,fvkdrsm; od&SdcJhMuwmygvdrfh/ pMu0VmxJu t&m0w¬K wpkHw&m[m usaemfwdkY&Sd&mqD
OD;wnfvmaewmvm;? usaemfwYedk JY a0;&mqD OD;wnfoGm;aewmvm; qdw k mudk usaemfwdkY b,fvkcd GJjcm;NyD;
od&SdMuygovJ/ t&dk;&Sif;qHk; ajzqd&k &ifawmh pyufx&dkpukyf qdwk Jh a&mifpOfcGJud&d,meJY cGJjzmMunfhvdkY odEdkifw,f
qd&k rSmygyJ/ t&m0w¬K wpkHw&mudk olq Y Duae xGuv f mwJh tvif;&JU ta&GU[m pyufx&dkpukyfrSm teDa&GUvm;?
tjyma&GUvm; qdw k meJY wdkif;wmMuygw,f/ enf;enf;em;&IyfomG ;ovm;awmh rodygbl;/ 'Dvkyd g/ tvif;wef;udk
cGJjzmMunfh&if vlawG rsufpdeJY awGYjrif&wJh tvif;a&mifpOf[m c&rf; (jym) a&mifuae teDa&mifxd &Sdygw,f/
teD? vdar®mf? t0g? tpdrf;? tjym? c&rf; pojzifh BudrfEIef;tedrfhtjrifhtwdkif; &Sdygw,f/
teDa&mif&JUatmufbufukd a&muf&SdomG ;&if teDatmufa&mifjcnf Infra Red vdYk ac:qdkNyD; c&rf;a&mifudk
ausmfvGefoGm;&if c&rf;vGefa&mifjcnf Ultra Violet &,fvkYd ac:qdkNyD; usaemfwkYd vlrsufpdeJY awGjY rifEdkifpGrf;
r&Sdygbl;/ tif;qufawG? ajrGawGuawmh tJ'Da&mifpOfawGudk jrifawGY&ygw,f/ tJ'Dtvif;a&mifpOfawG[m
toHvIid f;awGenf;wl vdIif;tedrfhtjrifhtwdkif; &SdMuygw,f/
toHvIid f;awGrSmqdk&if uD;EkwfwckckeJY wD;rIwaf ewJh wD;0dkif;em;udk rD;&xm;t&SdefeJY ckwaf rmif;oGm;wJhtcg
toH&Sd&m vmpOfrSm uD;jrifhoHudk Mum;&rSmjzpfNyD; toHeJYa0;&mudk oGm;&ifawmh udD;edrfhoGm;wmudk Mum;&rSm
jzpfygw,f/ tJ'gudk &lyaA'oabmw&m;u a'ghyfvmta&GU&,fvdkY ac:qdkMuygw,f/ b,frD;&xm;urS
tvif;&JUBudrfEIef;ta&GUudk owdjyKrdatmif rjrefEdkifayr,fh pMu0VmxJu Mu,fwm&mawG&JU tvif;uawmh
'DvkBd udrfEIef;ta&GUtwGuf jznfq h nf;ay;Edkifygw,f/ tvif;rSmvnf; ckeajymoGm;wJh toHvdIif;vdkyJ
BudrfEIef;ta&GU&SdNyD; usaemfwYq
dk uD dk OD;wnfvm&if MudrfEIef;t& tjymbufudk a&GUoGm;NyD; usaemfwYq dk uD ae
a0;&mudk oGm;ae&if teDbufudk a&GUoGm;ygw,f/ bmawG a&GUoGm;wmvJqk&d if tvif;a&mifpOfwef;Mum;xJu
trJa&mifbm;uk'fqefqefrsOf;av;awGyg/ t&m0w¬Kwckckuae xkwfvwT fvu
dk fwJh tvif;wef;udk
pyufx&dkpukyfeJY cGJxkwfMunfv h u dk fwJhtcg? uAsmqefqefqk&d &if oufwhu H kd csKyf&dk;ajzMunfhvku
d w f t Jh cg
tJ'Da&mifpOfawGMum;xJrSm bm;uk'fqefqef trJa&mifrsOf;av;awGudk awG&Y ygw,f/ tJ'DrsOf;av;awG[m
wcsdKU[m teDa&mifbufjcrf;udk ,dik fqif;aeNyD; wcsdKUuawmh tjyma&mifbufudk ,dik fqif;aeygw,f/
teDa&mifbufjcrf;udk ,kid fqif;aewJh tvif;wef;[m usaemfwYdkeJY a0;&mqDudk oGm;aewJh t&m0w¬KawGqDuae
xkwfvw T fvdkufwmjzpfNyD; tjyma&mifbufukd ,dik fqif;aewJh tvif;wef;uawmh usaemfwYq dk u D dk
OD;wnfvmaewJh t&m0w¬KawGqDuae xkwfvw T fvdkufwm jzpfygw,f/ wu,fvYdk Mu,fwm&mwpif;pif;udk
vSnfhywfaewJh N*dK[fwvHk;qDu xkwfvw T fvdkufr,f qd&k ifawmh tJ'Dtvif;wef;[m eDwvSnh?f jymwvSnhef JY
awGjY rif&rSmyJ jzpfygw,f/
tJ'gaMumifh *vufqaD c:wJh Mu,fwm&mpkBuD;awGudk vSrf;Munfw h tJh cgwdkif;rSm olwdkY&JUtvif;[m teDa&GUjzpfNyD;
usaemfwdkY e*g;aiGYwef;Mu,fwm&mpkBuD;eJY a0;&mqDukd aygufuJx G u G faewmvdkY qdwk m jzpfygw,f/ tJ'Dawmh
usaemfwdkYeJY a0;&mqDukd aygufuJx G u
G faewJh Mu,fwm&mpkBuD;awG[m twdwfumv wcsdefcsdefwek f;u
tckxufydkNyD; eD;uyfcJhrSmjzpfygw,f/ AD'D,kad cGukd aemufjyef&pfMunfo h vdk tcsdefawGudk aemufjyef&pfvku d f&if
ckeajymwJh aygufuJjG yefYum;xGufaewJh Mu,fwm&mpkBuD;awGudk rlvtp qkrH Sww f ckuae pGrf;tifeJYtylyrmP
tvGefrsm;jym;pGmyJ aygufuJGxGufcJhNyD; t&mtm;vHk;&JU rlvtp r[maygufuGJrIBuD; The Big Bang &,fvdkY
ac:qdkMuygw,f/ tvif;&JUtvsifeJY tvif;ESpftuGmta0;awGudk qufpyfwu G fcsufvu dk f&if tpydkif;rSm ajymcJhwJh
pMu0Vmoufwrf; ESpfaygif; oef; 13.8 axmifvkYd &&SdrSm jzpfygw,f/
88

usaemfwdkY vlom;awGeJY owå0gawG&JU oGm;? t&dk;xJu u,fvpf D,rfac:wJh xHk;"gwf? aoG;xJu oH"gwf?
ud,k fcE¨mtESHYu atmufq*D sif? [kud f'&dk*sif? umAGef"gwfawG[m r[maygufuJGrIBuD;tvGef qufvufjzpfyGm;cJhwJh
plygEdkAmac: Mu,fwm&mawG? Mu,fwm&mpkBuD;awG tcsif;csif; 0ifwku d frdMu&muae jzpfyGm;wJh jyif;xefwJh
aygufuJrG IawGuae rD;jyif;wdu k frIuwqifh oefYpifcJhMuygw,f/ usaemfwkYd vlom;awG[m wcgwavrSm
ajymqdkavh&SdMuygw,f/ usaemfwY[ dk m tcGifhxl;cHouf&SdawGjzpfNyD; bk&m;ocif odkY zefqif;&Sif wpkHw&m&JU
rsufESmomay;rIcH&qHk;vdkY qdMk uygw,f/ usaemfwYdk&JU jzpfwnfrI[m aumif;csD;w&yfygwJh/ wu,fawmh
pMu0VmxJrSm trsm;qHk; awGjY rif&wJh [du k f'&dk*sif? atmufqD*sif? umAGef? Edkufx&dk*sif? oH"gwf? u,fvq
f D,rf
pwmawG tm;vH;k [m usaemfwkYd vlom;awG tygt0if urÇmajray:u owå0gwdik f;rSm yg0ifMuygw,f/
txl;tqef;vdkYawmh rqdEk dkifavmufygbl;/ pMu0VmxJrSm vH;k 0 rjrifrawG&Y wJh j'yfpifwrsdK;rsdK;eJY usaemfwYv dk dk
owå0gawGudk zGJYpnf;xm;&ifawmh tcGifhxl;cH txl;tqef;jzpfwnfjcif;vdkY qdkaumif;qdkEdkifygvdrfhr,f/
usaemfwdkY ud, k fcE¨mxJrSm yg0ifwhJ j'yfpifawG[m rD;jyif;wdu
k f oefYpifNyD;om;yg/ aoG;xJrSm yg0ifwJh oH"gwf[m
a[rdk*vdb k if qdwk Jh armfvDusL;tjzpf yg0ifwmrvdkY oHvdkuf"gwfeJY qufpyfrI r&Sdawmhygbl;/ oHvdkuf"gwf
yg0ifwhJ vuf0wf&wem wrsdK;rsdK;udk 0wfqif&if aoG;vnfywfrI aumif;rGefw,f ajymNyD; vlawG&JU
t,kHvG,rf Iukd ckwk;H vkyf vdrfvnfoal wGtaMumif;udkawmh cPaerS qufajymygr,f/ ckeajymovdk usaemf
ud, k fcE¨mxJu j'yfpifawG[m ESpfoef;aygif;axmifeJYcsDwJh twdwfwek f;u rD;jyif;wdkuf oefYpifNyD;om;yg/
ESpfoef;aygif;axmifeJYcsDwJh tcsdefumv[m usaemfwdkY vlom;awG&JU pdwfESvk;H rSm b,fvkdrS cefYrSef;vdkY
r&Edkifygbl;/ usaemfwYv dk lom;awG[m 'DvkEd Spfaygif;oef;axmifeJYcsDwJh tcsdefumvtwGuf w&if;wESD;
r&SdvSygbl;/ 'Dawmh usaemfwdkY &if;ESD;NyD;om; tcsdefumvtydkif;tjcm;eJY em;vnf&vG,fual tmif
EdIif;,SOfjy&r,fqdk&if ESpfoef;aygif; 13.8 axmifukd wESpfpm jyu©'defxu J dk xnfhoGif;Munfh&atmifyg/ tJ'gqdk&if
vwvcsif;pD&JU Mumcsdefoufwrf;[m ESpfoef;waxmifausmfausmfavmufeJY nDrQygvdrfhr,f/
aeY&ufw&ufcsif;pDwkdif;[m ESpfaygif;oef; 40 avmufeJY nDrQrSm jzpfygw,f/ ckeajymoGm;wJh
r[maygufuGJrIBuD;tNyD;rSm ESpfaygif;oef; 200 avmuf tarSmiftwd zkH;vTrf;oGm;cJhygw,f/ tJ'Daemuf
tylcsdefjyefvnfavsmhusNyD; at;cJvm&mrSm yxrOD;qHk; Mu,fwm&mpkBuD;awG[m Zefe0g&D 13
&uf0ef;usifavmufrSm pwifjzpfwnfcJhMuygw,f/ usaemfwYdk urÇmN*dK[f wnf&Sd&m e*g;aiGUwef;Mu,fwm&mpk[m
vGefcJhwJh ESpfoef;aygif; 1100? ckeajymwJh jyu©'deft& rwfv 15 &uf0ef;usifavmufrSm jzpfwnfcJhygw,f/
usaemfwdkY reufcif;wdkif; jrifawGaY e&wJh aerif;BuD;[m vGefcJhwJh ESpfoef;aygif; 4500? pMu0Vmjyu©'deft&
Mo*kwf 31 &ufaeYrSm jzpfwnfcJhygw,f/ usaemfwdkY aexdkif&m urÇmajr tygt0if wjcm;N*dK[fawG? OuúmysHawG?
Mu,fwHcGefawG[m aeudk qGiJ iftm;twdik f; vSnfhywfMuygw,f/ urÇmajr[m OuúmysHawG&JU xdrSefrIudk
ESpfaygif;oef;axmifeJYcsDNyD; cHcJh&ygw,f/ xdrSefcJhwJh OuúmysHawG&JU t&G,t f pm;[m usaemfwYdk vlom;awG
tygt0if ouf&SdawGtay: oufa&mufrI jyif;xefavmufatmif BuD;rm;avhr&SdwmaMumifhom tcktcsdefxd
usaemfwdkY&,fvdkY &Sifoef&yfwnfaeEdkifMuw,f xifyg&JU/ tJ'Daemuf tylcsdef[m wjznf;jznf; jyefvnf
usqif;vmNyD; a&xk&,fvdkY pwifjzpfwnfcJhygw,f/ tJ'Da&xk&JU teD;0ef;usifrSmyJ "gwkaA'uae ZD0aA'
pwifw,f? odYw k nf;r[kwf ouf&SdZD0awGjzpfwnfw,fvYdk qdMk uygw,f/ tcsdefumvt&awmh ESpfoef;aygif;
3800 0ef;usifyg/ pMu0Vmjyu©'deft&qdk&if pufwifbm 21 &uf jzpfygw,f/ jzpfwnfjcif;taMumif;udak wmh
ZD0ynm&SifawG tajz&SmaeMuwkef;yg/ b,fvkjd zpfwnfcJhw,f qdw k mudk rsufjrifoufao&,fvdkYawmh
wa,mufrS r&SdEdkifygbl;/ teD;pyfqk;H uawmh usaemfwYdk ouf&SdawGrSm trsm;qH;k awG&Y Sd&wJh j'yfpifawGjzpfwJh
umAGef? atmufq*D sif? [ku d f'&dk*sif? Edkuf'&dk*sif? u,fvfpD,rf? oH"gwf pwmawGukd tJ'Dtcsdefavmufwkef;u
89

tajctaersdK;rSm xm;&SdNyD; tylcsdefeJY vQyfppf"gwfawG ay;vdu k fwJhtcgrSm yspfap;wJh tcGsJtusdrsdK;awG jzpfwnfNyD;


ouf&Sdjzpfay:apzdkY vHak vmufwJh armfvu D sL;trsdK;tpm;rsdK;eJY cyfqifqif ay:aygufvmwmrsdK;vdYk qkdMuygw,f/
tJ'Dvkd twdtus jzpfcJhygw,fvdkY xGufqkrd ,fh rsufjrifoufao&,fvdkYawmh r&SdEdkifbl;ayghav/ 'gu &lyaA'?
"gwkaA'eJY ZD0aA' ynm&yfawGudk tajcjyKNyD; jzpfEdkifacs t&SdqHk; qdw k mudk cefYrSef;jcif;yg/
zefqif;jcif;'@m&DawGvdk tyfcsavmif; ykHjyifawGeJY vm;vm;rS rEdIif;,SOftyfygbl;/
Edk0ifbm 9 &ufaeYrSmawmh a&eD;em;pyfrSm jzpfay:cJhwJh ouf&SdZD0&kyfawG[m vIyf&Sm;oGm;vmrsdK;yGm;aeMuygNyD/
urÇmay:rSm yxrOD;qH;k aom yef;[m 'DZifbm 28 &ufaeYrSm pwif yGifhvef;cJhygw,f/ aetzGJYtpnf;xJu
N*dK[fawGeJY urÇmajr&,fvkYd pwifjzpfay:csdefavmufwkef;u vGaJ csmfoGm;cJhwJh OuúmysHBuD;[m 'DZifbm 30 &ufaeY
odYk vGefcJhwJh ESpfaygif; 66 oef;0ef;usifavmufrSm urÇmajrudk 0ifwku d frdcJhygw,f/ 'Dvu
dk rÇmzsuf OuúmysHawG[m
ESpfaygif;oef;eJYcsDwJh tcsdefumvtwGif; wBudrfavmuf jzpfay:wwfygw,f/ tJ'Dvkd 0ifwku d frd&mrSm
tJ'DtcsdefumvtwGif; urÇmajrudk BuD;pdk;aecJhMuwJh 'dkifEdkaqmowå0gBuD;awGudk rsdK;wHk;oGm;apcJhygw,f/
OuúmysH0ifwku d frI&JU aygufutGJ m;[m tckacwf EluvD;,m;AHk;tvHk;aygif;odef;oef;csDwJh aygufuGJtm;xuf
tqygif;odef;oef;csD jyif;xefvSNyD; tckvuf&SdruúqDukdEdkifiHteD;rSm wdu
k frdwmjzpfw,fvYdk
blrdaA'ynm&Sifrsm;u qdkygw,f/ tJ'Duyfab;'ku©aMumifh jzpfay:cJhwJh aygufut GJ m;[m urÇmeJYt0Srf;
rD;avmifrIawGudk q,fpkESpfcsD jzpfyGm;apcJhNyD; rD;cdk;vHk;awGeJY zHk;vTrf;aeapcJhygw,f/ tJ'Duae aea&mifjcnfudk
tcsdefMumjrifhpGm r&&SdwmaMumifh opfyifawG aoqHk;ukefygw,f/ tJ'Dtcg opfyifawGudk rDScdk&Sio f efae&wJh
toD;t&Gufpm;owå0gawG aoqHk;ygw,f/ tJ'Dtcg toD;t&Gufpm; owå0gawGudk rDScdkpm;aomufae&wJh
tom;pm;owå0gawG aoqHk;ukefygw,f/ tJ'Dtcsdefwkef;u ajrBuD;atmufxJrSm wGif;atmif;aeNyD;
touf&Sifusef&pfaecJhwJh EdkYwdkufowå0gawG? wGif;atmif;wGm;oGm;owå0gawGuaewqifh tckacwf
vuf&Sdvlom;awG tygt0if owå0gawG qifhuaJ ygufyGm;vmcJhMuw,fvdkY ZD0aA'ynm&Sifrsm;u qdyk gw,f/
usaemfwdkY vlom;awG&JU todOmPfynmudk csJUum;ay;wJh avmu"gwfoyd ÜHynmudk toH;k jyKrI[m vGefcJhwJh 1
puúefY0ef;usifurS pwifcJhwmyg/ tJ'gaMumifhyJ ausmufvIP d f*w
l Gif;rSm aexdkifNyD; wd&pämefta&cGHNcHK&if;
touf&Sifatmif arG;jrLcJh&olawG[m vurÇmay:rSm ajccsEdkifchMJ uygw,f/ vlom;rsdK;qufaygif;rsm;pGm
toufpaw;cHcJh&wJh uyfa&m*gqdk;aygif;rsm;pGmudk ausmfvGefNyD; ESpfaygif; 200 qdkwJh umvav;twGif;rSm
vlo
Y ufwrf;udk ESpfqwdk;apcJhygw,f/ wem&Dukd rdkif 20 0ef;usif oGm;vmEdkifwJh jrif;qG&J xm;uae wem&D rdkif
100 0ef;usif ckwaf rmif;EdkifwhJ rD;&xm;? armfawmfum;eJY rdkifaygif;&maygif;rsm;pGm armif;ESiEf dkifwJh
usnfqef&xm;? rdkifaygif;axmifcsD armif;ESifEdkifwhJ 'kH;ysHawGudk wDxiG fEdkifcJhMuygw,f/ N*dK[fwek nf;ynm?
tifwmeufqufoG,af &;awGuae urÇmwzufjcrf;udk puúefYydkif;twGif; qufoG,fEdkifcJhMuygw,f/ 'Dvdk
atmifjrifrIawGtwGuf ynm&SifrsdK;qufaygif;rsm;pGm&JU b0aygif;rsm;pGmudk t&if;tES;D jyKcJh&ygw,f/
tar&du qdw k Jh ae&mudk pMu0Vmjyu©'deft& vGefcJhwJh 2 puúefY0ef;usifurS usaemfwkYv d lom;awG
&SmazGawG&Y SdcJhMuwmyg/ tpövmrfbmom&JU txG#ftjrwfjzpfwhJ wrmefawmf rdk[mruf[m pMu0Vmjyu©'deft&
vGefcJhwJh 3 puúefYurS ay:xGef;vmcJhwm jzpfygw,f/ a,&Ic&pfawmf[m vGefcJhwJh 5 puúefYu
ay:xGef;vmcJhygw,f/ a*gwrAk'¨[m vGefcJhwJh 6 puúefYurS ay:xGef;vmcJhwmyg/ wrmefawmf rdk;Zuf[m
vGefcJhwJh 7 puúefYurS ay:xGef;vmcJhwm jzpfygw,f/ usaemfwYv dk o
l m;awG&JU ordkif;aMumif;wavQmuf
jzpfay:cJhwJh jzpf&yftvHk;pkH? vl,
Y Ofaus;rItzGYt
J pnf;tukefvk;H ? {u&mZf&Sifbk&ifawG? tifyg,mEdkifiHBuD;awG?
90

ppfyGJawG? pdkufysdK;arG;jrLa&;awG? &Sd&SdorQ tjzpftysuftm;vHk;udk rSww f rf;wifxm;wJh ordkif;[m


pMu0Vmjyu©'deft& vGefcJhwJh 14 puúefY qdkwJh umvtydkif;tjcm;av;twGif;rSm jzpfay:cJhwmyg/46
'gqdk&if NyD;cJhwJh puúefYydkif;twGif;urS ay:aygufvmcJholawG[m wESpfywfvHk;rSm jzpfay:cJhwJh taMumif;t&mawG?
twdwyf pöKyÜeftem*gwf qdkwJh umvoHk;yg;awG? rodwm r&SdqdkwJh tvH;k pkHodjrifawmfrljcif; qdw k mawG?
olwdkYtaMumif;udk a&;om;xm;wJh pmayusrf;*efawGrSm tvm;wl azmfjyxm;wJh t,ltqawGeJY ywfoufNyD;
tvGef (tvGefYtvGef) oHo,jzpfzG,f&Sdw,fvdkYyJ usaemfawmh ,lqcsifygw,f/

46
Sagan, C. (1977). The dragons of Eden: Speculations on the evolution of human intelligence. New York: Random House.
91

eu©wfaA'if
usaemfwdkY vlom;awG&JU bd;k bGm;awG[m [d;k t&ifvGefcJhwJh ESpfaygif;rsm;pGm tcsdefawGrSm obm0w&m;&JU
tzdtEdyS f? txktaxmif;awGudk &kef;uef&ifqkdif&if; touf&Sif&yfwnfzdkY tm;xkwfcJh&mrSm tpOfwpdkuf
pdk;&drfxdwv
f efY&jcif;? wpkHw&mtay: rDScdktm;udk;vdkpdwf&Sdjcif;awGeJY usifhom;&cJhMu[ef wlygw,f/ 'DaeYacwfvdk
rD'D,mawG? tyef;ajzp&mawG&,fvnf; r&SdwmaMumifh trJvku d w
f m? opfoD;opfOcl;,lwmawGeJY toufarG;&if;
nbufydkif; rtdyfpufcif rD;vif;zdkem; pka0;MuwJt h cg Mu,fwm&mawG? va&mifawGeJY vQdKU0Sujf cif;twdNyD;wJh
aumif;uifjyifBuD;udk ai;armMunfh&I&if; urÇmavmuxJu rdrdwkdY vlom;awG&JU ta&;ygrIudk
awG;awmMunfhcJhMurdygvdrfhr,f/ vl qdw k mu twÅA[kjd yKwJh owÅ0grsdK;yJ r[kwfvm;/ ud, k u
fh u
dk ,
dk fom
ta&;ygqHk;? ud, k v
fh lrsdK;om tBuD;jrwfqHk;? ud,
k faexdkif&m urÇmavmu[m pMu0Vm&JU tv,fA[k?d rdrdwkYu d dk
tajcjyKNyD; t&m&m[m vnfywfaeMuw,f&,fvdkY &IjrifcJhMuwm tqef;awmh rqdEk dkifbl; xifygw,f/
ckeajymovdk npOfnwdkif; aumif;uifjyifudk armhMunf&h if; jrifaeus Mu,fpifrSdwfww k fawGudk
tpufqufMunfhawmh rdrdwYedk JY &if;ESD;NyD;om; owÅ0gykHav;awG ay:vmygvdrfhr,f/ tJ'D&kyfykHav;awG[m
tcsdefumvtavsmuf ajymif;vJwwfMuwmudv k nf; tcsdefMumvmwmeJYtrQ owdxm;rdvmcJhMuvdrfhr,f/ tJ'v
D dk
aumif;uifay:u Mu,fpifrSdwfww k fawG ajymif;vJrIeJY ajrjyifay:u aqmif;aEGrdk; ajymif;vJjcif;awG
qufpufw,fvdkY xifjrifvmcJhMu[ef wlygw,f/
todynmawG rxGef;um;cif acwfumv qkdawmhvnf; vlrsdK;pki,fawGtjzpfeJY oGm;vmaexdik fMuwJh olwdkY&JU
tkyfpkav;xJrSm b,fawmh aqmif;0ifr,f qdkwm od&Sd&zdYk tvGefta&;yg[ef wlygw,f/ txl;ojzifh tat;
'PfveG fuw J Jh a'orsdK;awGrSmqdk aoa&;&Sifa&;wrQ ta&;BuD;rSm aocsmygw,f/ b,fopfo;D [m
pm;aumif;w,f? rpm;aumif; qdw k m[mvnf; aeYpOft[m&twGuf ta&;ygovdk aq;0g;tjzpf
toHk;jyK&mrSmvnf; ta&;ygwJh todynmjzpfvmcJhrSmygyJ/ b,fopfyifu b,ft&Guf[m pm;aumif;w,f?
rpm;aumif; qdw k mawG[mvnf; tvm;wlygyJ/ tJ'DvkdyJ opf&Guaf wG ta&mifajymif;aeNyD? opfyifyef;yifawGudk
trSDjyKNyD; toufqufaeMuwJh uGsEJ Gm;orifawG[m b,ftcsdefrSm tkyfpkvku d f e,fajymif;Muawmhr,f? iSuaf wG
b,fawmh aqmif;cdkysHoef;Muawmhr,f qdw k mawGudk BudKwifcefYrSef;Edkif&if &Sifoef&yfwnfzdkY wjcm;olawGxuf
ydkNyD; tcGifhtvrf;omrSmyJ jzpfygw,f/
tJ'Daemuf apmapmu ajymwJh aumif;uifu Mu,fpifrSdwfww k fawG ajymif;vJrIeJY ajrjyifay:u aEGrdk;aqmif;
ajymif;vJjcif;awG? rdrdwkYd trJvu
dk faewJh om;aumifawG&JU ajymif;a&TUrIawG? rdrdwkYd pm;oH;k aewJh oD;yifpm;yifawG?
opfOopfzkawG&JU tajymif;tvJawG[m qufpyfrI wpkHw&m&Sdw,f? tJ'Dvkd ajymif;vJrIawGudk today;zdkYtwGuf
wpkHwa,mufaomolu rdrdwkYu d dk tcsufjyaewmjzpfw,f&,fvdkY aumufcsufqJGvu dk fMu[ef wlygw,f/
tJ'DacwfumvrSm 'DxufydkNyD; tqifajywJh tawG;t,l&,fvdkYvnf; r&SdcJhbl; r[kwfvm;/
aemufxyfq,fpkESpf? &mpkESpfaygif;rsm;pGm Mumanmif;NyD;wJhaemufrSm tJ'Dvkd Mu,fpifrSdwfww k fawGudk
tpufqufMunfhNyD; cefYrSef;xm;wJh &kyfykHav;awG[m obm0t& aqmif;aEGrdk; tajymif;tvJeJY vlom;awG&JU
&Sifoef&yfwnfrItwGuf ta&;ygwJh rufaqhawGudk ay;ydkYae&kHwifru b,faeY? b,f&uf? b,fvrSm arG;zGm;ol
armifb,fo?l rb,fow l Ydk&JU ynma&;? pD;yGm;a&;? tcspfa&;? tdrfaxmifa&;awGeJY wb0vH;k tay:rSm
jyXmef;ay;NyD;jzpfwhJ uHw&m;udk azmfneT f;aew,f&,fvdkY qG,
J lypfvku
d fMu[ef wlygw,f/ pMu0VmtwGif; rdrdwdkY
vlom;awG&JU ta&;ygrIudk tylwjyif; vdu k fvH&SmazG&if; igwdkY b,fuae vmcJhMuovJ? bmvdYk
92

jzpfwnfvmcJhMuovJ? igwdYk b,favmuf vl&m0ifovJ qdw k Jh ar;cGef;aygif;ajrmufrsm;pGmudk ajzqdkzdkY


tm;xkwf&if;? rdrd&JU ta&;ygrIukd a&SUwef;wif&if; jzpfwnfvmcJhwJh t,ltqawGeJY wlyg&JU/
tJ'DaemufrSmawmh b,faeY? b,f&uf? b,fv? b,ftcsdefrSm arG;zGm;&if aeYeHaumif; qdNk yD;awmh
ud,k 0f efaqmifrdcifawGudk aeYaphonfjzpfap? raphonfjzpfap twif;uma&m cGJpdwfarG;zGm;apavmufatmifudk
todOmPfEkHYenf;wJh? acwfaemufjyefqJw G h?J todw&m;acgif;yg;wJh? qifjcifwHw k &m; uif;rJhwJh? t,loD;wJh?
tv,facwf vlYtzGYt J pnf;qDukd jyefomG ;apr,fh tavhtxawGukd usaemfwdkY vlt Y zGJYtpnf;twGif;
ac:oGif;vsufrdom; jzpfaeygawmhw,f/ wu,fvdkYrsm; tJ'Dvko d m arG;&uf? arG;aeY? arG;wJh &moDcGifcsif;
qifww l o
Jh lwdkif;&JU b0uHMur®m[m eu©wfwm&mawG&JU tvH;k pkH vTrf;rdk;xdef;csKyfrIukd cH&&dk;rSefr,fqdk&if
urÇmay:rSm vltrsdK;tpm;aygif; 12 rsdK;0ef;usifyJ&SdawmhrSmjzpfNyD; arG;zGm;wJh aeY&uf qifwo l lawG&JU
toufarG;0rf;ausmif;vkyfief;? ynmt&nftcsif;? tdrfaxmifzuf? pD;yGm;a&;? vlrIa&; pwmawG tm;vH;k
cyfqifqifawG wlaer,fh urÇmavmutaMumif;udk jrifa,mifMunf&h kHeJYwif tawmfu;dk ,dk;um;,m;EdkifaerSm
aocsmvSygw,f/ 'Dxuf ydkNyD; qd;k 0g;vSwhJ rodem;rvnfjcif;uawmh t,kv H G,fo?l rdrdOmPfynm? vkyftm;?
b0pDrHcefYcGJrIawGtay: tvG,fvrf;eJY oufawmifhoufomjzpfvko d lawGudk arSmifrdkufjcif; tqH;k pGefquD v
dk nf;
ac:aqmifomG ;wwfygw,f/ tJ'g bmudk qdv k o
dk vJ qd&k if b,faeY? b,f&uf? b,f&moDzGm;? b,feu©wfeJY
,SOfNyD; arG;zGm;vmwJh uav;i,f[m b,fvkpd nf;pdrfcsrf;omeJY OmPfynm? bkef;wefcdk;awG BuD;jrwfr,f
qdNk yD;awmh ud, k f0efaqmifrdcifukd vraphao;cif? Adkufxu J uav;i,f&JU ud, k fvuft*FgawG?
tm&kHaMumpepfawG tjynfht0 rzGHYNzdK;ao;cifrSm AdkufcGJarG;NyD; uav;i,f&JU b0atmifjrifjcif; tvH;k pkHudk
aqmifMuOf;ay;vdkufwht J vm; *kPf,l0Hh<um;aeMuwmudk qdv k ydk gw,f/
ynmwwfwmawG? bGJYxl;*kPfx;l &wmawG? csrf;om<u,f0wmawG? emrnfausmfMum;wmawG tomxm;yg/
vlaY vmuxJukd a&muf&SdvmzdkY tpysdK;aeqJ&Sdao;wJh uav;i,fudk vlBuD;awG&JU twÅpdww f ckwnf; t&if;cHNyD;
ighom;? ighorD;[m 'DaeY? 'D&ufrSm arG;zGm;vdkY bmjzpf&r,f? nmjzpf&r,f qdkwmrsdK;eJY ud, k f0efaqmifcsdef
rjynfrh Dao;yJ cGJpdwaf rG;zGm;apwm[m OD;aESmufrS aumif;ygavpvdYak wmif xifjrifcsifp&m jzpfygw,f/
wu,fawmh 'g[m vlom;wOD;udk OmPf&nfzGHYNzdK;jcif;? ud, k fvuft*Fgxdcdkufapjcif;twGuf wdu k f&dkufo,G f0dkuf
oufa&mufapjcif;jzpfwmrvdYk cGJpdwaf rG;zGm;ay;wJh q&m0ef? aA'ifa[mMum; tcgawmfay;oleJY rdbjzpfolawGudk
usef;rma&;0efBuD;Xmeu w&m;awmifpGJoifhwmyg/ arG;zGm;vmwJh tJ'Duav;i,f[m wu,fvdkYrsm;
ud, k fvuft*FgcsdKU,Gif;cJhr,fq&dk if? OmPf&nfedrfhyg;cJhr,fqdk&if 'g[m ,kwdrÅ wefvw S Jh ,kMH unfrIrsdK;awGudk
vlt Y zGJYtpnf;xJrSm ae&may;aerIeJY vlawG&JU jzwfvrf;vdkuf? tvG,Bf uD;yGm;vdkjcif;awG&JU taMumif;&if;cHaMumifh
vdYyk J qdk&rSm jzpfygw,f/
tJ'DaemufrSm aA'ifeu©wft,ltqawGtay: tajccHwJh t,loD;rIawG&JU aemufqufwGJtjzpf b,fvkrd S
usdK;aMumif;rqDavsmfwh?J ,kwrdÅ &SdwJh? obm0ruswJh t,ltqawGjzpfwhJ "avhxkH;pHawGvnf; r&dk;Edkifatmif
ay:xGufvmcJhMujyefygw,f/ vkyfief;udkifief;awG aqmif&Guw f JhtcgrSm orm;ndK&ufudk a&Smifw,f?
orm;jzL&ufudk a&Smifw,f? ae'PfoifhwJh&ufudk a&Smifw,f? v'PfoifhwJh &ufukd a&Smifw,f? &uf,kwrf mudk
a&Smifw,f? udEé,w k f&ufudk a&Smifw,f? &Srf;&ufudk a&Smifw,f? jyó'g;&ufudk a&Smifw,f? e*g;ay:wJh &ufudk
a&Smifw,f? vqef;ajrcH&ufudk a&Smifw,f? vqkwaf jrcH&ufudk a&Smifw,f? r[m&ufMurf;udk a&Smifw,f?
&ufykyfudk a&Smifw,feJY wa&Smifa&Smifvyk faevdu k fMuwm usaemfwYdk tvkyfvyk fzdkY wESpf 365 &ufrSm
&ufodyfrusefwht J xdvYadk wmif qdkEdkifr,f xifyg&JU/
93

usaemfhoabmt&qd&k &if pMu0Vm aetzGJYtpnf;eJY N*dK[fawG&JU a&GUvsm;rI[m urÇmajray:u vlom;awG&JU


tvkyftudkif? tcspfa&;? tdrfaxmifa&;? vlrIpD;yGm;a&;udpöawGrSm oufa&mufrI&Sdw,f&,fvdkY ,lqMuwJh
aA'ifeu©wft,ltq[m vlom;awG&JU todOmPfynm? qifjcifww kH &m;eJY avhvmpl;prf;EdkifprG f;awGtay:
avSmifajymifaew,fvdkYyJ jzpfygw,f/ 'DA'ifeu©wft,ltqudk 2 &mpk0ef;usifu uavmf'D;,yfpf awmfvfrD
qdok lu wDxGifcJhw,fvkYd qdMk uNyD; tcktcsdeftxdvnf; urÇmhEdkifiHawmfawmfrsm;rsm;u vlrsm;pGmwdYk
,kMH unfvufcHxm;qJ&SdykH &ygw,f/ EdkifiHtawmfrsm;rsm;u aeYpOfxkwo f wif;pmawGudk
qG,J lMunfv h u
dk fr,fqdk&if wl&moDzGm;awGtwGuf tcspfa&;u b,fvk?d rdef&moDzGm;awGtwGuf vkyfief;udkifief;
b,fvkjd zpfr,f? NAdpäm&moDzGm;awGtwGuf ynma&;u b,fvkd qdw k mrsdK;awGudk awGjY rif&avh&Sdygw,f/
jrefrmjynfaA'ifqk&d ifvnf; wevFmzGm;twGuf? t*FgzGm;twGuf? paezGm;twGuf pojzifh tvkyftudkif?
pD;yGm;a&;? tcspfa&;awGudk azmfjyxm;avh&SdNyD; tnHah wG jy,faysmufatmif b,fvkd ,Mwmacs&r,f
qdwk mrsdK;awG yg0ifavh&Sdygw,f/
pdwyf nm&SifawGuawmh 'Dvkd t,ltqrsdK;udk bmerfoufa&mufrIvkYd ac:qdkavh&SdMuNyD; b,foYu l kt
d ay:rqdk
rSefuefEdkifavh&SdwmawGudk a,bk,sNcHKiHkajymqdw
k Jh oabmudk qdv
k ydk gw,f/ b,faeYrSm zGm;jrifol&,f r[kwf?
b,f&moDrSm zGm;jrifol&,f r[kwf vlom;tm;vH;k tay:udk tajctae? tcsdeftcgtvdu k f rSefuefwwfwhJ
oabmw&m;rsdK;awGudk qdkvdkwm jzpfygw,f/
wu,fwrf;awmh usaemfwYdk jrifawGYae&wJh Mu,fwm&mawG? N*dK[fawG[m &lyaA'oabmw&m;t& qGiJ iftm;eJY
aetzGJYtpnf;twGif; vSnyfh wfaeMuwmaomfvnf;aumif;? *vufqDac:wJh Mu,fwm&mpktwGif;rSm
vSnfhywfaeMuwmaomfvnf;aumif;? N*dK[fawG[m olwdkYeJY eD;pyf&m aeawG? Mu,fwm&mawGudk
vSnfhywfaeMuwmaomfvnf; &SdwwfMuNyD; ta&twGuftm;jzifhvnf; odef;aygif;oef;aygif; ajrmufrsm;pGmtjzpf
pMu0VmtwGif; wnf&SdaeMuygw,f/ wcsdKUMu,fwm&mawGqdk&if The Big Bang ac:wJh r[maygufuJGrIBuD;
tpjyKwnf;u ay:xGufvmcJhwJh tvif;eJY usaemfwYu dk rÇmqDukd vma&mufaewmrvdkY tcsdeftm;jzifh
ESpfoef;aygif;axmifeJYcsD,l&wmrsdK;yg/ aA'ifeu©wfawGrSm yg0ifwhJ Mu,fwm&mawG? N*dK[fawGxuf tqaygif;
oef;aygif;rsm;pGm rsm;jym;vSwJh pMu0VmtaMumif;udk wD;acgufrd&kHeJY aA'ifeu©wft,ltq[m b,favmuf
t"dyÜm,fuif;rJhvw S ,f qdw k mudk usaemfwYdk cHpm;rdaprSm jzpfygw,f/ aemufNyD; aA'ifeu©wft,ltqt&
wGufcsufxm;wJh ajrykHawG[m 23 'D*&DcGJ wdrf;apmif;raeyJ azmfnTef;xm;wmaMumifh yuwdt&Sw d &m;eJYvnf;
tvGefukd uGm[aeygw,f/ pwif ay:xGufvmcJhuwnf;u b,fvkrd S t"dyÜm,f r&Sdovdk tckxv d nf;
vlom;xktay: bmtusdK;aus;Zl;rSm rjyKbl;vdkY qdEk dkifr,f xifygw,f/ pmzwfou l apm'uwufcsif
wufvrd fhr,f/ rdrdajymqdkwmudk ta&;w,l em;axmifay;r,f?h tBuHOmPfay;Edkifwho J l? aqG;aEG;wdkifyifEdkifwho
J l
tjzpfeJY aA'ifq&mawG[m tusdK;jyKw,f r[kwfvm;vdkY qdak umif;qdkygvdrfhr,f/
pdwyf nmt&aomfvnf;aumif;? vlrIaA't&aomfvnf;aumif;? OmPfynmt&aomfvnf;aumif;?
usifh0wfykdif;t&aomfvnf;aumif; pdwfcs&rI tifrwef enf;wJh aA'ifq&mawGxufpm&if pdwyf nm&SifawG?
wdik fyifaqG;aEG;tBuHjyKcsufawG xdxda&mufa&mufay;EdkifwhJ Counselling Therapy awGu trsm;BuD;
tusdK;oufa&mufrIS&dSrSm aocsmygw,f/
aemufNyD; 'Dvkad &SUjzpfaemufjzpf a[majymrIawG[m vlawG&JU t,kv H G,frIawGudk tjrwfxkww f mvnf;
jzpfygw,f/ vlawGrSm yifukd,fp&dkufuku
d obm0vGef wduk fqdkifrIawGtay: t,kv H G,fvdkwJh oabm&Sdygw,f/
vlom;tjyKtrlqkid f&m ynm&Sif puifem&JU cdkawGvdkyJ nmbufvn S fh&if tpmpm;&w,f xifovdkrsdK;
94

aA'ifq&mu wcga[mvdYk wdu k fqdkifrSefuefomG ;wJhtcg tJ'Dvkd a[majymolqDrSm tvdrfcHr,fhoal wG


wef;pDapmifhukefygawmhw,f/ ydkNyD; qd;k 0g;wmu aoqHk;oGm;olawGeJY qufo, G fEdkifw,f qdkNyD;
ylaqG;0rf;enf;aeolawGqDuae tcaMu;aiG NrdK;NrdK;jrufjruf awmif;cHwm? pdww f efcdk;eJY cefYrSef;NyD; b,fae&mrSm
a&eHxu G fr,f? ow¬KaMumawGYr,f qdNk yD; ukrÜPDawGqDuae OmPfylaZmfc eifhaeatmif awmif;cHwmawG[m
wu,fu h dk t&kyfqk;d ? tusnf;wefwhJ vkyf&yfawGjzpfNyD; vlom;awG&JU qifjcifwHw
k &m;udk yrmrcefY jyKaew,fvkYdyJ
qdck sifygw,f/
aA'ifeu©wft,ltq[m trsm;jynfolukd vrf;rSm;a&mufapzdkY ydkNyD; tcGifhtvrf; rsm;jym;apovdk
avmu"gwfodyÜHqdkif&m wd;k wufrIawGtwGuf aemufjyefqJw G Jh t,ltqawG vlt Y zGJYtpnf;twGif;
wd;k yGm;vmapzdkY tcGifhtvrf; rsm;jym;apEdkifygw,f/ &lyaA'oabmw&m;awGt& pMu0VmtwGif; j'yfawG&JU
qGiJ iftm;eJY vnfywfrIawG[m N*dK[fwvHk;ay:u ouf&Sdwckcsif;pD? y&dkif;rdwEf G,w f aumifcsif;pD&JU uHMur®mtay:
xdef;csKyfEdkifpGrf;&Sdw,f qdkwJh t,ltqudk,fwkid fu tawmfav; uarmufurEdkifvSygNyD/ usaemfwdkY
&Sifoefaexdkif&m pMu0Vmudkvnf; ao;zGJodrfEkyfapwJh t,ltqrsdK; jzpfygw,f/ eu©wfaA'iftpm; wu,fh
ynm&yfjzpfwhJ eu©wÅaA'udk avhvmMunfhyg? tmumorSefajymif; w,fvpD ukyfeJY pMu0Vmudk
pl;prf;avhvmwJhtcg wu,fyh uwd t&Sdw&m;[m pdwuf l;,Ofeu©wfaA'ifxuf trsm;BuD;
47
pdw0f ifpm;zG,faumif;w,f qdw k m udk,w
f idk f odjrifvmrSm jzpfygw,f/

47
Thagard, P. (1978). Why Astrology is a Pseudoscience. PSA: Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science
Association, 1978, 223-234.
95

vu©Pm? t*F0dZÆm? rSJY? zJaA'if


wu,fawmh eu©wfaA'ifwckwnf; uGufajymaezdkY rvdyk gbl;/ odyÜHenf;usvdv k dk avvHk;xGm;wwfNyD;
avmu"gwfodyÜHenf;awGeJY prf;oyfMunfw h t
Jh cg cdkifvHkwJh taxmuftxm;rjyEdkifyJ vlYtzGJYtpnf;u &dk;&mtaeeJY
vufcH,HMk unfxm;wJh t,ltqawG trsm;tjym; &Sdygao;w,f/ Oyrmqdk&&if aA'ifvu©PmwdY?k t*F0dZÆmwdY?k
rSJYMunfhenf;wdkY? zJaA'ifwdkY? jy'g;zefv;Hk MunfNh yD; a&SYjzpfaemufjzpfa[mwdYk pojzifh ra&rwGufEdkifwhJ t,ltq
trsm;tjym; &Sdygw,f/
vu©PmeJYywfoufNyD;awmh usaemfwdkYvlrsdK;awmfawmfrsm;rsm; wD;rdacgufrd&SdMu[ef wlygw,f/
b,fta&;taMumif;uawmhjzifh toufvrf;aMumif;? tJ'Dvrf;aMumif;u usef;rma&;wdY?k touftEÅ&m,fwkYed JY
ywfoufNyD; qH;k jzwfay;w,f/ b,fta&;taMumif;uawmhjzihf ynma&;vrf;aMumif;? b,fvdk
ynmt&nftcsif;? b,fvkd toufarG;rIeJY b,fvkd pD;yGm;jzpfr,f qdw k mawGudk tqHk;tjzwfay;w,f/
b,fta&;taMumif;uawmhjzifh ESvk;H vrf;aMumif;? pef;yGifhryGifh? rsufESmrsm;rrsm;? tdrfaxmifquf
b,fa&GYb,frQ qdwk mawGeJY ywfoufNyD;awmh tqHk;tjzwf ay;w,f/ 'Dvrf;aMumif;awGrSm
trTmawGygcJhr,fqdk&if a&G;cs,fp&mawG rsm;r,f/ uGsef; vdYak c:wJh tuGufawG ygr,fqk&d if twdu k ftcdkufawG
rsm;r,f pojzifh cefYrSef;ajymqdMk uwmawGudk uav;t&G,fwnf;u usaemfwYdk Mum;zl;cJhMurSmyg/ vufz0g;ay:u
'Dta&;taMumif;awG[m usaemfwdkYvo l m;awG&JU b0uHMur®mudk tqH;k tjzwfay;EdkifpGrf;&Sdw,f vdYk usaemfwdkY
,krH Swcf JhMuygw,f/ tckxdvnf; tJ'v D dk ,kHrSwaf eolawG trsm;tjym; &SdMuOD;r,f xifygw,f/48
wu,fawmh vufz0g;ay:u ta&;taMumif;awG[m vuf0g;jyifay:u ta&jym;udk
auG;csnfqefYcsnfvkyf&mrSm taxmuftuljzpfapwJh acguf&dk;aMumif;awGyJ jzpfygw,f/ toufvrf;aMumif;
qdw
k Jh vufrab;u cyfauG;auG; ta&;taMumif;[m vufrudk twGif;tjyif vIyf&Sm;apwJhtcg ta&jym;udk
taxmuftuljzpfapzdkY? qefYwaJh uG;wJth cg wif;cHraezdkY acguf&dk;aMumif;jzpfaewmyg/ ESvk;H vrf;aMumif;wdkY?
ynma&;vrf;aMumif;wdkY qdw
k mawG[mvnf; vufacsmif;av;acsmif; auG;csnfqefYcsnfvyk fwht
J cgrSm
taxmuftuljzpfapwJh acguf&dk;aMumif;awGygyJ/ 'Dta&;taMumif;awG[m trd0rf;xJrSm ud, k f0efaqmifpOf
oDwif;ywf 12 0ef;usiftcsdefrSmwnf;u pwifjzpfay:NyD; uav;i,ftjzpf arG;zGm;vmpOfrSm wygwnf;
yg&SdvmcJhygw,f/ vufz0g;rSmqd&k if vltrsm;pkrSm t"duta&;taMumif; 3 aMumif; yg&SdMuNyD; ta&;taMumif;
waMumif;wnf;yJ &SdwJholawGvnf; r&Sdr[kwf &SdMuygw,f/ tJ'Dvkd waMumif;wnf; yg&SdwJh ta&;taMumif;udk
qDrD,efta&;taMumif;vdkY ac:qdkMuNyD; ykHrSefr[kwfwhJ uav;i,f (Oyrm a'gif;qif'&krf;vdk a&m*g&Sdol) awGrSm
awG&Y Sd&wwfygw,f/
vufz0g;rSmwif tJ'Dvdk ta&;taMumif;awG yg&Sdwm r[kwfygbl;/ ta&jym;udk auG;csnfqefYcsnfvkyfr,fh
ae&mtm;vHk;rSm tJ'Dvkd ta&;taMumif;awG acguf&dk;tjzpf yg&Sdygw,f/ vufacsmif;av;awGrSm yg0ifwJh
tqpfae&mav;awGudk MunfMh unfyh g/ auG;csnfqefYcsnfjyKvkyf&mrSm vG,u f lapzdkY acguf&dk;aMumif;av;awG
&Sdygw,f/ vufaumuf0wf? wHawmifqpftwGif;ydkif;? vufarmif;atmuf? ajcz0g;? ajcusif;0wf?
'l;acgif;aemufydkif; pojzifh ta&jym; auG;csnfqefYcsnfjyKvkyfzdkY rsm;rsm;vdktyfavav? acguf&dk;jzpfr,fh
ta&;taMumif;awG xif&Sm;aeavavjzpfwmudk awG&Y ygvdrfhr,f/

48
Preece, P. F., & Baxter, J. H. (2000). Scepticism and gullibility: The superstitious and pseudo-scientific beliefs of secondary school students.
International Journal of Science Education, 22(11), 1147-1156.
96

aemufxyf t,ltqwrsdK;uawmh vlwa,muf&JU rsufESmoGifjyifukd Munfh&INyD; rsufvk;H taetxm; b,fvk?d


ESmacgif;taetxm; b,fvkd? em;&Gut f aetxm; b,fvk?d ezl;taetxm; b,fvkd pojzifh avhvmNyD;awmh
tJ'Do&l JU pdwaf eoabmxm;udk a[mudef;xkww
f m? cefYrSef;wmawGjzpfNyD; t*F0dZÆmvdkY oH;k EIef;Mu[ef wlygw,f/
Oyrm rsufvk;H aygufusOf;&if qifBuHBuHwwfwhoJ ?l ESma,mifaumuf&if pdwo f abmxm; qd;k ,kwfwJhol?
em;&Guu f m;&if OmPfynmBuD;&ifhwJhol? ezl;us,f&if tarQmftjrif&SdwJhol? EIwfcrf;yg;&if oabmxm;
wdusjywfom;ol? ar;&dk;av;axmifhqdk vufawGYuswJoh l pojzifh pojzifh vufcH,MkH unfMuol trsm;tjym;
&SdMuygw,f/
[dtk &if vGefcJhwJhESpfaygif; &m*Pef;tenf;i,fuqd&k if taemufEdkifiHawGrSm rIcif;usL;vGefNyD; tusOf;axmifxJ
uscHae&olawGudk rIcif;ynm&SifawGu avhvmMunfhwt Jh cg cdk;rIusL;vGefoal wG? vlowfrIusL;vGefolawG?
rk'drf;rIusL;vGefolawG? vlvdrfawG? "g;jyawG pojzifh wlnDwhJ jypfrIawGeJY uscHae&olawG[m cyfqifqif
wlnDwhJ rsufESmoGifjyifawG &SdMuw,fvdkY aumufcsufcscJhzl;ygw,f/ tJ'DaemufrSmawmh vlt Y zGJYtpnf;twGif;rSm
b,fv&dk kyf&nf&Sdol[m b,fvkd &mZ0wfrIrsdK; usL;vGefEdkifacs &Sdw,fqdkNyD; a[mudef;awG xkwfMu&mrSm
wufwufpifatmif vGJacsmfcYJMuvdkY 'Dt,ltqudk pGefYvTwfcJhMu&ygw,f/
rSJYawGeJY ywfoufNyD;awmhvnf; tvm;wl ,kMH unfMuwmrsdK;awG &SdMujyefygw,f/ txl;ojzifh rsufvHk;0ef;usif
teD;tem;rSm&SdwJh rSJYqdk&if rsuf&nfcHrSJYvdkY ac:MuNyD; tJ'DrSJYrsdK; ydkifqdkifo[
l m usef;rma&; csLcsmwwfw,f?
idk&avh&Sdwwfw,f? oleJYtdrfaxmifjyKol tdrfaxmifzuf[m i,fi,f&G,&f G,feJY aoqHk;&avh&Sdw,fvdkY
rSw, f lMuavh&Sdygw,f/ EIwfcrf;0ef;usif teD;w0kdufrSmqd&k if pHy,fwifrSJYvdkY qdw k wfMuNyD; pef;yGifhw,f?
qGaJ qmifrI&Sdw,fvdkY qdMk uygw,f/ Zufydk;eJYykcHk;awGay:rSm yg&Sd&ifawmh yifyifyef;yef; vkyfuidk f
pm;aomuf&wwfw,fvkYd rSwf,lMuygw,f/
wu,fawmh rSJY qdw k m[m r,fvmEdkqdkuf vdYkac:wJh ta&jym;qJvfuvmyfpnf;av;awG jyefYum;roGm;yJ
wae&mwnf;rSm pkpnf;aevdYk jzpfay:vmwmyg/ pwifjzpfay:csdefrSm ta&jym;ta&mifyJ &SdMuayr,fh
MumvmwJhtcg aea&mifjcnfeJY xdawGrY IaMumifh rnf;eufvmygw,f/ rSJYawG[m i,fpOft&G,frSmwnf;u
jzpfay:vmwwfMuovdk touf 25 ESpft&G,f&Sdolwa,mufrSm ysrf;rQtm;jzifh rSJYta&twGuf 10 vH;k uae
tvHk; 40 0ef;usifxd &SdaewwfMuygw,f/ rsm;aomtm;jzifhawmh tEÅ&m,fr&Sdayr,fh uifqmtjzpf
ajymif;vJoGm;EdkifwhJ rSJYtrsdK;tpm;awGvnf; &SdwmrvdYk aoG;xGufwmrsdK;? tusdwjf zpfay:wmrsdK; oHo,&Sd&if
q&m0efeJY apmapmpD;pD; jyooihfwmuvGNJ yD; vlwa,muf&JU pdwfaepdwx f m;udk oufa&mufEdkifpGrf; r&Sdygbl;/
'gayr,fh ckevdk rsuf&nfcHrSJY qdw k Jh t,ltqrsdK; vufcHMuol trsm;pk&SdwJh vltY zGJYtpnf;twGif;rSmawmh tJ'Dvdk
rSJYrsdK;ydkifqdkifo[
l m b,fvkdjypfrIrsdK;udkrS rusL;vGef&ygyJ? &kyf&nfvnf; oifhawmfygvsuf? ynmOpömeJYvnf;
jynfph kHygvsuf vufquf&Jol r&SdwmrsdK;awG jrifawG&Y avh&Sdygw,f/
wJa&mhzJaA'ifqkd&ifvnf; tvm;wlygyJ? zJcsyfawGxJrSm &kyfykHawG yg&SdNyD; t&l;? aorif;? cspfo?l rdpäm?
yg;uGuo f m; pojzifh t"dyÜm,fzGifhqdk,lr,fh &kyfykHawG jzpfygw,f/ zJcsyfawGudk ukvm;zefxk;d r,f? NyD;&if
zJcsdK;cdkif;r,f? NyD;awmh b,fESpfcsyfa&G;qdkNyD; a&G;cdkif;r,f/ tJ'DaemufrSm a&G;vdkuwf Jh zJcsyfawGudk vSefNyD; awGY&wJh
&kyfykHawGudk rdrd&JUa&SUjzpfaemufjzpfawGeJY qufpyfa[majymrSm jzpfygw,f/ 'gayr,fh vlawmfawmfrsm;rsm;
rawG;rdwht J csufuawmh tJ'DzJcsyf&kyfykHawGxJrSm vlwa,muf&JUb0wavQmuf rawGBY uKHrSmrsdK; ryg&Sdygbl;/
b0wauGrY Sm wckr[kwf wckeJYawmh BuHKzl;MurSmcsnf;ygyJ/ a[mMum;csufawG[mvnf; wckeJYwck a&SUaemuf
rnDwmawG? a0a00g;0g;eJY bmudk qdkvkrd Sef; rod? ud, k ft"dyÜm,fzGifhcsifovdk zGifhvdkY&wmrsdK;awG? cspfwhoJ l
97

rkef;wJholawGtaMumif; ajymwJt h cgrSmvnf; a,bk,sqefwhJ a[majymcsufawG (Oyrm qHyifteufa&mif?


ud,k vfh kyfief;cGifeJY eD;pyf&mxJu? pdw0f ifpm;rIe,fy,fcsif; wlw,f) qdw k mrsdK;awG jzpfavh&Sdygw,f/
qHyifteufa&mif qdw k muawmh trsdK;orD; 70 &mcdkifEIef;avmuf[m qHyifteufa&mifyg/ rsufvk;H tndKwdkY
teufwdkY qdw k mrsdK;vnf; tvm;wlygyJ/ tom;cyfvwfvwf qdw k mu &Sdao;w,f/ rdef;uav;trsm;pk[m
a,mufsm;av;trsm;pkxufawmh tom;t&nftwGuf ydk*&kpkdufwwfMuwmrvdYk jzpfEdkifacs tawmfrsm;wJh
udpöygyJ/ olvnf; eu©wfaA'ifvkd vltrsm;pktwGuf rSefuefEdkifwmawGudk a[majym&if; aA'ifvmar;olqDu
owif;tcsuftvufawG? wdu k fqdkifrIawGudk &Edkifoavmuf tpfatmufMunfwh wfygw,f/ tJ'DuaerS &vmwJh
tcsuftvufawGtwdkif; qufeif;NyD; a[moGm;wmrsdK;yg/
zJaA'ifyJjzpfjzpf? &dk;&dk;r[mbkwfwkid fxyl Jjzpfjzpf? vu©PmyJjzpfjzpf? eu©wfaA'ifyJjzpfjzpf tm;vH;k rSm wlnDMuwJh
tcsufuawmh vluJcwfynmyJ jzpfygvdrfhr,f/ t0wftpm; oefYoefYjyefYjyefY 0wfqifxm;&if pD;yGm;a&;
ajyvnfNyD; vlrIa&;? tdrfaxmifa&; tqifrajywm wckckjzpfzdkY rsm;ygvdrfhr,f/ toufcyfBuD;BuD;qdk&if
tcspfa&;? tdrfaxmifa&;xuf usef;rma&;? vlrIa&; wpkHw&mjzpfzdkY &mcdkifEeI f; ydkrsm;ygw,f/
toufcyfi,fi,fqdk tcspfa&;? tdrfaxmifa&;? ynma&;eJY tvkyftudkifudpöawG wpkHw&m rajyvnfvdkY
vmar;Muwm rsm;ygw,f/ pD;yGm;a&; ajyvnfolawGvdkY cefYrSef;Edkifr,fqdk&if usef;rma&;udpörSm
tqifrajywmvdYk &dyfrdwmeJY OD;acgif;rSm jyóem&Sdr,fvYdk a[m&if trsm;pk rSefuefygvdrfhr,f/ aoG;wd;k ? ESvHk;?
qD;csdK? udv k ufpfxa&m? rdkif*&def; pwJh acgif;udkufp&m jyóemawGu olwdkYrSm ykdtjzpfrsm;rSmudk;/ pD;yGm;a&;
racsmifvnfolvkYd cefYrSef;rd&if 0rf;AdkufrSm jyóem&SdEdkifr,f a[m&if trsm;pk rSefuefygvdrfhr,f/ tpmtdrf?
avem? tlus pwmawGtjyif rD;,yf? 'lvmawGyg tBuHK;0ifEdkifwmrvdkY OD;acgif;eJY 0rf;Adkufwm jyóem&Sdw,f
a[mvdu k fvdkYuawmh rSefvu dk fav q&m&,fvdkY aocsmaygufeD;yg; jyefajymygvdrfhr,f/ tJ'gawmif
a[majymcsufawG vGaJ csmfwm trsm;tjym; &SdOD;rSmyg/ tJ'Dvkd vGJrSm;a[majymrd&ifvnf; a[majymwJh q&m?
q&mrtwGuf pdwyf lzdkY r&Sdygbl;/ bmjzpfvdkYvJqdk&if vGrJ Sm;a[majymcsufawGudk awmfawmfhvlu
oleJY&if;EDS;olawGqD jyefazmufonfcsavh r&Sdygbl;/ wdkufqdkifNyD; rSefatmif cefYrSef;a[majymEdkif&ifawmh ]]trav;
b,fb&k m;apmif;wef;u b,faA'ifq&m? b,fvu©Pmq&m? b,fwaJ &mhq&m? b,ft*F0dZÆq&mujzifh
rSefwmrS &uf&ufpufpufygat? nnf; rxdrfrcsef a[mwm em;axmif&Jvm;awmif ar;,l&vdrfhr,f}} qdw k mrsdK;eJY
tcrJh aMumfjimay;rSm jzpfygw,f/
tJ'Doabmw&m;udk okawoeynm&yfrSm rdrdtvdk&Sd&m tcsuftvufudk a&G;cs,fazmfjyjcif;t*wd Selection
Bias vdYk ac:qdkMuygw,f/ wu,fawmh aA'ifoGm;ar;ol? vu©PmoGm;Munfo h lawGwifom 'Dt*wdw&m;udk
jyKvkyfrdwm [kwfykHr&ygbl;/ 'Dt,ltqawG pwifay:aygufvmwnf;u 'Dt*wdw&m;tay: tajccHNyD;
jzpfwnfvmcJhMu[ef wlygw,f/ Oyrm om;OD;pae rD;vdkarT qdw k Jh pum;t& yxrOD;qH;k &&SdwJh om;orD;[m
paeaeYrSm arG;zGm;cJholqkd&if rdbeJY rdom;pkukd xdcdkufwwfw,fvdkY rSw, f lMuolawG &Sdygw,f/ tJ'Dt,ltqudk
pwifzefw;D cJhMuolawG&JU ywf0ef;usifrSm paeaeY arG;zGm;cJhol om;OD;? orD;OD;awG[m jyóemaumifawG
jzpfwwfwmrsdK;udk olwdkY owdxm;rdMu[ef wlygw,f/ wu,fvnf; jyóemaumifjzpfcJhwmawG&Sdovdk
ywf0ef;usifu om;OD; pae rD;vdkarT qdkNyD; wHqdyfuyfay;vdkuv f dkY Labeling Theory ac:
wHqdyfuyfjcif;oDtdk&Dt& (wHqyd fuyfjcif;oDtdk&D qdw k m rIcif;aA'qdik f&m oDtdk&Dw&yfjzpfNyD; vlwOD;wa,muf&JU
tjyKtrleJY p&dkufvu©Pm[m olu Y dk owfrSwaf y;xm;wJh toHk;tEIef;? tac:ta0:awG&JU vTrf;rdk;xdef;csKyfrIudk
cH&Edkifacs&Sdw,f/ 'gaMumifhyJ olwdkYu wHqdyfuyfvdkY tJ'Dvdk jyKrl? tJ'Dvkd jyKrlrdvkYd tJ'Dvkd wHqdyfuyfcH& qdkwJh
0g;vHk;&Sn, f rf;t,ltqawGukd jzpfwnfapw,f/ 'DoDtdk&Dt&qdk&if ykHrSefomref r[kwfwJh pHEIef;vGJ
98

trltusifhawG[m jyKrlol&JU yifuk, d pf &dkuf r[kwfyJ ywf0ef;usif trsm;oligu vlenf;pktay: pHEIef;t&


jypfwifuJh&JUvdkwhJ oabm? &IwfcswJY oabmawGeJY qufpyfaeavh&dSw,f/ 1960 eJY 70 ckESpfawGrSm acwfpm;cJhwJh
rIcif;aA'oDtdk&Dw&yf jzpfygw,f) jyKrlaexdkifvkud w
f mrsdK;vnf; jzpfEdkifygw,f/
tJ'Dvkd jyóemaumifjzpfcJhwJh paeom;orD;awGudk ywf0ef;usifu owdjyKrdNyD; tvm;wl qifqifww l Jh
jzpf&yfawGudkvnf; vdu k fvH&SmazGNyD; qifww
l Jh jzpf&yfawGw
Y ,fqk&d if olwdkY&JU t,ltq[m wjznf;jznf;
cdkifrmvmrSm jzpfygw,f/ paeaeYrSm arG;zGm;cJhwJh om;OD;orD;OD;awGjzpfayr,fh omrmefykHrSeftwdkif; aexdik foal wG
jrifawGY&wJth cgrsdK;rSmus tJ'Dtcsuftvufudk vpfvsL&Ivku d Mf uygw,f/ rdrd&JU tqdkawG? t,ltqawGeJY
udu k fnDwhJ a'wmpkaqmif;rIukyd J jyKvkyfNyD; rdrdtqdkeJY rudu k fnDwJh a'wmawGudk raumuf,lwJh
a'wmaumuf,ljcif;udkyJ tcsuftvufa&G;cs,fjcif;t*wd Selection Bias &,fvdkY okawoee,fy,frSm
ac:qdkMuygw,f/
tvm;wlyJ rsuf&nfcHrSJYeJYywfouf&ifvnf; rsufvk;H teD;0ef;usifrSm rSJYyg&SdolawG[m tcspfa&; uHacwm?
tdrfaxmifbufu usef;rma&;csLcsmwm? tdrfaxmifbuf apmapmpD;pD; qH;k yg;oGm;wm pwJh tcsuftvufawGudk
a&G;cs,faumuf,lrdcJhykH&ygw,f/ tJ'DaemufrSm tvm;wlrSJYyg&if tvm;wl jzpf&yfrsdK;eJY cyfqifqif wlwmawGudk
vdu
k fvH&SmazGaerdwwfygw,f/ awGw Y t Jh cgrSm rlv&SdNyD;om; t,ltqudk ydkrdkcdkifrmapNyD; rdrdt,ltqeJY
ruduk fnDwhJ tcsuftvufrsdK;? jzpf&yfrsdK;udkawmh xnfhoGif;pOf;pm;jcif; rjyKyJ y,fcsvdkufygw,f/
a&G;cs,faumuf,ljcif; t*wdudk ododa&m? rodvdkuf rodbmom usL;vGefrdcJhMu[ef wlygw,f/ tJ'DaemufrSm
rsufvk;H teD;w0dkuf rSJY&Sd&if (rsuf&nfcHrSJYvdkY ac:NyD;) tJ'Dol&JU tcspfa&;? tdrfaxmifa&;[m uHraumif;wwf qdw
k Jh
tawG;tjrifukd vlYtzGJYtpnf;xJ w&m;0ifow G foiG f;ay;cJhMu[ef wlygw,f/
tvm;wlygyJ aA'ifvu©PmrSmqd&k ifvnf; vuf0g;ay:u ta&;taMumif;av;awGrSm wpkHw&maom?
rSwrf dv, G fwJh trSwt
f om;? ta&;taMumif; wrsdK;rsdK; odomxif&Sm;ygwwfolawG[m b,fvkd jzpf&yfrsdK;awG
awGBY uHK&avh&Sdw,f qdw k mudk owdxm;rdcJhMu[ef wlygw,f/ tvm;wlyJ tJ'DtrSwftom;ygwJholawGudk
vdu
k fvH&SmazGMuNyD; jzpf&yfwlawG jzpfyGm;cJh&if tJ'Dt,ltqwrsdK;rsdK;udk twnfjyKvdu k fMujyefygw,f/ tJ'Dvkd
a&G;cs,faumuf,lwhJ tcsuftvufawGuaewqifh ESvk;H vrf;aMumif;rSm uGsef;cHae&if
(vufacsmif;av;acsmif;auG;wJh ae&mu ay:vmwJh acguf&dk;aMumif;rSm tuGufykHoP²mef wckckygcJh&if
tcspfa&;uHraumif;wwf[lv)dk qdw k Jh t,ltqawG xGufay:vmcJh[ef wlygw,f/ olwdkY&JU t,ltqeJY
rudu k fnDwhJ tcsuftvufqdk&ifawmh y,fcsvdkufMujyefygw,f/ tcsuftvufaumuf,&l mrSm usyef;oabm
raumuf,lyJ rdrdt,ltqeJY udu k fnDwmav;awGuydk J aumuf,lrdwm? usyef;oabmaumuf,lwJh
tcsuftvufawGudk &mcdkifEIef;tm;jzifh wGufcsufNyD; ppfwrf;jyKvkyfwmrsdK;awG r&SdyJ a&G;cs,faumuf,jl cif;eJY
&mcdkifEeI f; ryg0ifwhJ tcsuftvufawGaMumifhyJ vlt Y zGJYtpnf;twGif;rSm ,kwrdå &SdwJh? obm0ruswJh?
usdK;aMumif;rqDavsmfwhJ tawG;tjrif? t,ltqawG jzpfwnfvmcJhMu? wd;k yGm;vmcJhMu[ef wlygw,f/
tJ'gawGudk avsmhyg;apzdkY? xdef;nSdapzdkY? avmu&JU yuwdt&Sw d &m;awGudkyJ "r®"d|mefusus &IjrifEdkifzdkY
tm;xkwfjcif;udkyJ ynmoifjcif;vdkY usaemfwdkY ac:qdkMu[ef wlygw,f/49

49
Gordin, M. D. (2017). The problem with pseudoscience: Pseudoscience is not the antithesis of professional science but thrives in science's
shadow. EMBO reports, 18(9), 1482–1485.
99

taMumif;tusdK;wdkYudk pepfwus csdefxdk;jcif;


tcsuftvufa&G;cs,faumuf,lNyD; oDtdk&Dxw k fjcif;aMumifh jzpfay:vmwJh tawG;tjrifawG[m vlt Y zGJYtpnf;xJ
ae&m,lwwfovdk jzpf&dk;jzpfpOf r[kwfygyJ xl;jcm;jzpfpOfukd pHjyKvdkuw
f maMumifh vGJrSm;wJh t,ltqawGvnf;
vlt
Y zGJYtpnf;xJudk 0ifa&mufvmwwfjyefygw,f/ tcsuftvufa'wmaumuf,lrIwkid f;rSm &&SdwmawGudk
o&kyfjyykt
H jzpfeJY azmfjyr,fqdk&if acgif;avmif;ykHpHxGufavh&Sdygw,f/ qdv k dkwmu b,fpGef;enf;enf;?
nmpGef;enf;enf;eJY tv,ftvwfcyfrsm;rsm; qdw k Jh oabmyg/ tJ'Dacgif;avmif;ykHpHrSm orm;&dk;usqdk&ifawmh
twnfhyJ xGuf&Sdygw,f? 'gayr,fh aumuf,lwhJ tcsuftvuf&JU oabmobm0udk vdu k fNyD; b,fapmif;?
nmapmif;? acgif;avmif;edrfh? acgif;avmif;jrifh pojzifh rluJaG wGvnf; &Sdygw,f/ b,fapmif;acgif;avmif;eJY
nmapmif;acgif;avmif; tcsuftvuf trsdK;tpm; qdkwmudk Oyrmay;&&if pmoifcef;wcef;rSm qdkygpdkY/
pmar;yGJajzwJt
h cg &rSwfawGtvdkuf pm&if;csMunfw h t
Jh cg *kPfxl;awGeJY &rSwt
f rsm;tjym; &&Sdol tenf;i,f
(olwkYu
d dk nmbufpGef;rSm xm;vdku&f atmif)? atmifjrif&kH odYkr[kwf us&HI;trSwaf wGeJY pmar;yGJrajzqdEk dkifol
tenf;i,f (olwkYu d dk b,fbufpGef;rSm xm;vdku&f atmif) eJY &rSwf tv,ftvwf&&Sdol trsm;pk&SdwJh
tcsuftvufrsdK;u acgif;avmif;ykHrl&if;qdk&if? b,fapmif;acgif;avmif;ykHpHxGuf&SdwJh pmoifcef;&JU
atmifpm&if;&rSwfrSm us&HI;olawG trsm;tjym; yg0ifaew,f (tJ'gudk nmodrfacgif;avmif;&,fvdkYvnf;
ac:ygw,f)/ nm,drf;acgif;avmif;ykHpHxu G f&SdwJh pmoifcef;&JUatmifpm&if;&rSwaf wGrSm *kPfxl;eJY &rSwfjrifh
atmifjrifol trsm;tjym; yg0ifaew,f (tJ'gudkawmh b,ford facgif;avmif;&,fvdkY ac:ygw,f)/
acgif;avmif;yHka'wmtrsdK;tpm;rSmqdk&ifawmh tJ'Dpmoifcef;xJu ausmif;om;trsm;pk&JU &rSwaf wG[m
wOD;eJYwOD; odyfumG jcm;jcif; r&Sdbl;vdkY t"dyÜm,f&NyD; acgif;avmif;jrifha'wmtrsdK;tpm;rSmqd&k ifawmh
tJ'Dpmoifcef;xJu ausmif;om;awG&JU &rSwfawG[m uGmjcm;rI jrifhrm;w,fvkYd t"dyÜm,f&ygw,f/
aumif;ygNyD/ tJ'Dvkd tcsuftvufydkif;zGJYpnf;ykHtaMumif; tenf;i,f ajymNyD;wJhtcg jzpfpOftaMumif;udk
enf;enf;avmuf ajymcsifygw,f/ taMumif;wpkHw&mudk ajymqdkMuw,fq&dk if ynm&yfe,fy,feJY
abmif0ifatmif ajymqdkMuzdkY ta&;BuD;w,f r[kwfvm;/ txl;ojzifh wEdkifiHvk;H eJY oufqdkifwhJ rl0g'csrSwfrIvkd
udpörsdK;awGrSm ydkvdkY ta&;ygvSygw,f/ jzpf&yfwckrSm taMumif;cHudef;&SifeJY tusdK;cHudef;&Sif qdkNyD; &Sdygw,f/
okawoetac:ta0:t&qdk&ifawmh Independent Variable eJY Dependent Variable vdYk qd&k r,f xifygw,f/
taMumif;cHued f;&Sif[m tusdK;cHued f;&Siftay:udk oufa&mufrIay;wJhtcg okawoeqdik f&m tqdMk urf;awG
jzpfay:vmygw,f/ taMumif;cHued f;&Sifjrifhavav? tusdK;cHued f;&Sifjrifhavav qdk&if wdu k f&dkufoufa&mufrI
Direct Correlation vdkY ac:qdkNyD; taMumif;cHudef;&Sifjrifhavav? tusdK;cHudef;&Sifedrfhavavqdk&ifawmh
ajymif;jyefoufa&mufrI Reverse Correlation vdkY ac:qdkMuygw,f/50
Oyrmqdk&&if vkyfoufjrifhavav? vpmjrifhavav qdwk mrsdK;aygh/ vkyfoufESpfta&twGuf[m
taMumif;cHued f;&Sif jzpfygw,f/ vpmuawmh tusdK;cHued f;&Sifyg/ vkyfoufeJYvpmeJY wdu k f&dkuo
f ufa&mufrI
&Sdw,fvdkY qdkvkyd gw,f/ oufa&mufrI? qufpyfrIvkYd oH;k EIef;NyD; taMumif;aMumifh tusdK;jzpfapjcif;vdkYawmh
roH;k EIef;yg/ bmjzpfvkYv d Jqdk&if oufa&mufrI&Sdjcif;? qufpyfrI&Sdjcif; Correlation qdwk m jzpfyGm;apjcif;
Causation r[kwv f Yydk g/ ocFsmenf;t& wGufcsufcsifw,fqdk&ifawmh qufpyfrI&Sdjcif;? oufa&mufrI&Sdjcif;udk
tqHk;tjzwfay;Edkifjcif; Determination eJY ykHaoenf;csvdYk &ygw,f/ ckeajymwJh vkyfoufeJYvpm OyrmudkyJ

50
Balnaves, M., & Caputi, P. (2001). Introduction to quantitative research methods: An investigative approach. London: SAGE.
100

jyefajym&r,fqk&d if vkyfief;cGifxu J vkyfom;awG&JU vkyfoufESpfta&twGufeJY olwdkY&JU vpmyrmP[m


wdu
k f&dkuf tcsdK;usw,f qdMk uygpdkY/ vkyfom;awG&JU vkyfoufESpfeJY vpmawGudk XY jyifnaD y:rSm
Z,m;csMunfhwJhtcg trSwfawG&JU eD;pyfrIu 80 % qd&k if qufpyfoufa&mufrInTef;udef; .8 jzpfygw,f/
tJ'gudk ESpfxyfudef;jyK&if .64 jzpfygw,f/ &mcdkifEIef;t&qdk&ifawmh 64 % yg/ Correlation Index
qufpyfoufa&mufrInTef;udef; .8 (80 %) &SdwJh *&yfZ,m;t& vkyfom;awG&JU vpmtay: vkyfoufu
tqHk;tjzwfay;EdkifwhJ &mcdkifEIef;[m 64 % jzpfygw,f/ usefwhJ 36 &mcdkifEIef;uawmh vkyfoufeJY tqH;k tjzwf
ray;EdkifyJ ynmt&nftcsif;wdY?k pDrHcefYcGJrIpGrf;&nfwdkY pwJh wjcm;t&nftcsif;awGeJY tqH;k tjzwfay;w,fvkYd
qdv
k ydk gw,f/
aemufxyf Oyrmwck ay;&r,fqdk&if uav;i,fwa,muf&JU t&yftarmif; (tusdK;cH) [m olY&JUrsdK;&dk;ADZ?
t[m&? avhusifhcef; (taMumif;cH) awGeJY wdu k f&dkufoufa&mufrIukd cH&w,f qdkygpdkY/ qdv k dkwmu rdbu
t&yftarmif;jrifhrm;&if om;orD;[m t&yftarmif;jrifhrm;Edkifacs ydkrsm;r,f? i,fpOfrSm vdt k yfwhJ t[m&udk
tjynft h 0 pm;oH;k Edkif&if uav;i,f[m t&yftarmif;jrifhrm;Edkifacs ydkrsm;r,f? ud, k fvufavhusifhcef;udk
tm;upm;enf;wrsdK;rsdK;eJY pepfwus oifMum;ay;&if t&yftarmif; jrifhrm;Edkifacs ydkrsm;r,f/ 'grSr[kwf
aemufxyf tusdK;cHwckck a&G;&r,fqdk&ifvnf; ckeajymwJh taMumif;cHw&m;awGaMumifh tusdK;cHtjzpf
OmPfzGHYNzdK;rI ydkjrifhr,f/ tJ'DtcgrSm EdkifiHawmfrl0g'tqifhtaeeJY uav;i,fawGukd tm;upm;wrsdK;rsdK;
oifMum;apr,f? t[m&twGuf ausmif;pmoifcef;awGrSm jznhfpGupf m EGm;EdkYwkdufzdkY pDpOfr,f qdMk uygpdkY
(rdb&JUrsdK;&dk;ADZudak wmh jyKjyifajymif;vJv,
G f r[kwfwmrvdYk 'Dae&mrSm cPvpfvsL&Ixm;vdkuMf updkY)/
tJ'DtcgrsdK;rSm wpkHwa,mufu ]][muGm? ighrdwaf qGwa,mufqdk&if olt Y az? tarawGuvnf; t&yf&Snw f ,f?
rdom;pku jynfph kHawmhvnf; tpm;tpmqdk tvQHy,f? b,ftm;upm;enf;rSmvnf; b,ftqifhxd
a&mufcJhwho J Al sm/ 'gayr,fh t&yfuawmh 5 ayudk rausmfbl;/ tJ'g b,fvdkvkyfrvJ}} qdw k mrsdK;eJY
acsyajymqdkvmavh&Sdygw,f/
'g[m ckeajymoGm;wJh acgif;avmif;ykHoP²mef tcsuftvuf pkpnf;rIudk em;rvnfwJh oabmyg/ acgif;avmif;ykH
qdkwhtJ wdkif; b,fbufrSm enf;enf;? nmbufrSm enf;enf;? tv,frSm cyfrsm;rsm;&Sdwwfygw,f/ rsdK;&dk;ADZt&
b,favmufyJ t&yftarmif; jrifhrm;ygap? tpmt[m& b,favmufyJ auGs;arG;Edkifygap? tm;upm;eJY
ud,k fvufvIyf&Sm;rI b,favmufyJ avhusifhygap xGm;BudKif;rI enf;wJh b,fpGef;us tcsuftvufrsdK;eJY
wdrfjrKyfADZ wrsdK;rsdK;udk taMumif;jyKNyD;awmh odkYr[kwf taMumif;w&m; r,fr,f&& r&SdygyJ (rsdK;&dk;t&vnf;
t&yfedrfhol? t[m&vnf; tjynft h 0 r&&Sdol? ud, k fvufavhusifhcef;vnf; pepfwus ravhusifhol)
wpkHwa,muf[m xGm;BudKif;NyD; t&yftarmif;jrifhrm;aewmvnf; r&Sdr[kwf &Sdygw,f/ tJ'Dvdk
tcsuftvufawGudkawmh omrmefxuf xl;jcm;wJh pHut GJ csuftvuf Outlier awG&,fvdkY ac:qdkMuygw,f/
tJ'Dvkd xl;jcm;pHuGJxrJ Smawmif tpGef;a&mufwhJ Extreme Value Outlier awG&,fvdkY oD;oefY&Sdwwfygao;w,f/
'gawGus b,fvkv d kyfrvJvYdk wcsdKUu ar;wwfMuygw,f/ 'g[m ud, k fpm;jyKjcif; qdw
k Jh Sampling udk
em;rvnfvkYd ajymwmyg/ olwdkY[m trsm;pkBuD;udk ud, k fpm;rjyKygbl;/ puFmylEdkifiHudk taMumif;trsdK;rsdK;eJY
oGm;a&mufMuwJh jrefrmjynfom;awGxJrSm ynmoif,lzdkYeJY tvkyfvyk fukid fzdkY qdNk yD; oGm;a&mufMuwmrvdYk
vlvwfwef;pm; trsm;pk yg0ifygw,f/ puFmylEdkifiHu abmvH;k yGJawGrSm jrefrmy&dowf[m pnf;urf;&Sdw,f?
trdIufaumufw,f? pepfwus &Sdw,f? *kPfodu©m&Sd&Sd tm;ay;Muw,fvkYd emrnf&wm[m puFmylEdkifiHa&muf
vlvwfwef;pm;jrefrmvlrsdK;awGudkyJ ud,
k fpm;jyKygw,f/ wEdkifiHvk;H udk ud, k fpm;rjyKygbl;/ jrefrmEdkifiHu
101

abmvH;k yGJawGrSm a&oefYAl;eJYayguf? qJa&;wdik f;xGmNyD; xkid fcHkawG &dkufcsdK;Muol abmvH;k vlq;dk awGudk
ud,
k fpm;rjyKygbl;/
tJ'gaMumifh t&yftarmif;jrifhrm;jcif;eJY EGm;EdkYaomufo;Hk jcif;udk rl0g'csrSw&f mrSm EGm;arG;jrLa&;NcHydkif&Sif&JU
orD;jzpfol EGm;EdkYaeYwidk f;aomufayr,fh t&yfykwmudk MunfNh yD; oufqdkifrI r&Sd&,fvdkY qH;k jzwfr&ygbl;/ rlvwef;?
tv,fwef; uav;i,fawG&JU um,ydkif;eJY OmPydkif; xGm;BudKif;rItwGuf EGm;EdkYu taxmuftuljzpfapw,fvkYd
tdrfeD;csif;EdkifiaH wGrSm prf;oyfNyD; twnfjyKcJhNyD;ygNyD/ xyfNyD; aocsmcsifoyghq&dk if EGm;EdkYwdkufwJh
rlvwef;uav;i,fawGeJY EGm;EdkYrwdu k fwhJ rlvwef;uav;i,fawG (wu,fawmh Double Blind qufwift&
okawoetkyfpk Research Group eJY xdef;csKyftkypf k Control Group cGJNyD; &v'fuGmjcm;aMumif; jyo&rSm
rSefayr,fh bwf*sufwwfEdkifygvsufeJY wrifrwdu k fauGs;wm r[kwfyJ taumiftxnf azmfaqmifaewJh a'oeJY
taumiftxnf razmfaqmif&ao;wJh a'ou uav;i,fawGudk EdIif;,SOfMunfhapcsifygw,f) &JU OmPf&nfydkif;
xufjrufrIawG? ud, k fum,ydkif; xGm;BudKif;rIawGukd ESpftvdkuf pm&if;aumufcHNyD; EdIif;,SOfMunfw h t
Jh cg
uGm[rIukd rsuf0g;xifxif awGjY rifEdkifrmS jzpfygw,f/ tJ'gaMumifh NyD;cJhwJhESpfawGtwGif; EdkifiaH wmftwdik fyifcH&JU
vrf;nTefcsufeJY rlvwef;t&G,fawG EGm;EdkYwdkufauGs;r,fh pDrHcsufudk a'otawmfrsm;rsm;rSm
pwiftaumiftxnfazmfaeNyDvdYk Mum;od&ygw,f/
EdkifiHawmfrl0g' qdw
k m tJ'Dvdk okawoeynm&yftajccH csOf;uyfrI? ynm&SifawG&JU oH;k oyfaxmufjyrIawGuae
csrSwt f aumiftxnfazmf&wmrsdK;yg/ Utilitarianism qdw k Jh vltrsm;pktwGuf aumif;usdK;trsm;qH;k
aqmifMuOf;vmr,fh t,ltqrsdK;udk a&S;&I&ygw,f/ tJ'gqdk pmzwfolu apm'uwufcsifygvdrfhr,f/ ynm&Sif
qdo k lawG jyKpkxm;w,f qdw k Jh okawoepmwrf;awGuadk &m bmjzpfvdkYrsm; vufcH,HMk unfoifhwmygvJ
qdNk yD;awmhyg/ olwdkY&JUokawoepmwrf;udk vufcH,HMk unfygvdkY b,fynm&SifurSawmh rwdkufweG f;ygbl;/
b,fckESpf? b,fa'o? b,f,Ofaus;rIaemufcH vlt Y zGJYtpnf;rSm b,ftqdkMurf;? tEkrmeudk b,fvkd qufwif?
b,fvkcd sOf;uyfrI? b,fvdkwdkif;wmrIawGeJY okawoejyK&mrSm b,fvdk&v'frsdK;xGufw,fvdkY
aumufcsufEdkifaMumif; owif;ydkY&kHoufoufyJ olwdkY tm;xkwx f m;wmyg/ olwdkYom EdkifiHawmftqifh
rl0g'csrSwfcGifh&r,fqdk&ifawmh b,fjyóemudk b,fvked nf;vrf;awGeJY ajz&Sif;&if tqifajyEdik faumif;w,fvdkY
tBuHjyKxm;wmavmufygyJ/
'gayr,fh wcsdKUoDtdk&DawG? wcsdKUtodw&m;awGuawmh acwftqufquf ynm&SifawG b0eJYtcsdefay;NyD;awmhudk
avhvmoGm;cJhMuwmyg/ tBudrfBudrf? tzefzef qef;ppfNyD;? ae&maygif;pkH? acwfumvtrsdK;rsdK;eJY
,Ofaus;rIaemufcH tzkHzkHwdkYrSm ppfaq;NyD; pdwcf s&NyDqdkawmhrS trsm;jynfoludk csjycJhwJh oDtdk&DawG? t,ltqawG
avmu"gwfodyÜHrSm? vlrIaA'rSm? rIcif;aA'rSm? rEkóaA'rSm? a&S;a[mif;okawoerSm vufndKS ;xdk;rvGJ
&Sdygw,f/ 'gawmif pdwrf csao;bl;qdk&if olwdkYprf;oyfcsufawGudk xyfrHvku d w f kyNyD; ppfaq;MunfhvdkYvnf;
&ygw,f/ tvm;wl &v'fxGufrS vufcHygvdkY qkx d m;w,f r[kwfvm;/ tvm;wl &v'fxu G fvm&ifawmh
vufcHvdYk &ygNyD/ rxGufvm&ifvnf; b,fae&mrSm b,foak woeu csdKU,Gif;csuf &Sdw,fvdkY
pmwrf;jyefwifEdkif&if ynm&yfavmutwGuf tjrwfxGuw f mygyJ/ qdvk cdk sifwmu usaemfwYdkawG
vlo Y rdkif;wavQmufrSm bD;udk wDxGifcJhNyD;ygNyD/ bD;udk tpuae jyefwx D GifNyD; vkyftm;awG? aiGaMu;awG?
tcsdefawG pwJh &if;jrpfawGudk rjzKef;wD;zdkY odyfukd ta&;BuD;ygw,f/ bD; &SdNyD;ygNyD/ armfawmfum;vkyfwJh
tif*sifawG? pufrIenf;ynmawGvnf; od&Sdxm;NyD;ygNyD/ avmifpmqDukef oufomr,fh? avmifpmqD&,fvdkY vH;k 0
rvdt k yfawmhr,fh enf;ynmrsdK;awGudk aESmif;vlynm&SifawGu qufvuf &SmazGzdkY csOf;uyf&rSm jzpfygw,f/
102

yifuk,
d o
f abmt& trSefjyifqifjcif;
avmu"gwfodyÜHudk avhvmwJt h cgrSm tvGefta&;ygwJh t,ltqw&yfukd ajym&r,fq&dk ifawmh Self Correcting
Mechanism ac:wJh yifu, kd foabmt& trSefjyifqifjcif; ,EÅ&m;yJ jzpfygvdrfhr,f/ 'g[m bmudk
qdvk o
dk vJqk&d if Hypothesis ac:wJh pdwfu;l tqdMk urf; (tEkrme) w&yfukd wifjyvdu k fwJhtcgwdkif;
tqdkwifoiG f;olu ol&Y JUqefYusifbuf &yfwnfcsufuae olt Y qdu
k dk uk,
d fwdkif jiif;csufxw
k f&wm? 'Dtqdk&JU
tm;enf;csuf? aysmhuuG f[muGufawGudk ud, k fwkid f vdu
k f&Sm&wmyJ jzpfygw,f/ 'Dbmom&yfe,fy,fxJu udk,ef JY
t,ltq rwlnDol wa,mufa,mufu udk,ho f Dtdk&D&JU tm;enf;csufukd axmufrjycif udk,fwkid f
&SmazGawG&Y Sdwm taumif;qHk;ygyJ/ ud,
k v
fh kyfazmfukid fzuf&JU t,ltq rSm;,Gif;aMumif; oufaoxlzdkY aeYpOfvdkvdk
tm;xkwf&wm[mvnf; avmu"gwfoyd ÜHynm&yfawG&JU tm;omcsufvkYd qdkaumif;qdkEdkifr,f xifyg&JU/51
Oyrm ZD0aA'rSmqdk&if vuf&Sdrsm;jym;vSwJh owÅ0grsdK;pdwaf wG[m ueOD;rSm tvGefenf;yg;wJh
rsdK;pdwfawGuaewqifh wa&GUa&GU? wqifhqifh wd;k wufajymif;vJvmcJhNyD; Evolve jzpfvmcJhMuw,f/ tJ'gudk
qifhyGm;vdkuf&if vl? vl0H? arsmuf0H pwJh y&dkif;rdwo
f wÅ0gawG[m odyfra0;uGmvSwhJ tcsdefu (qifhuJjzpfpOft&
tcsdeftwdkif;twmrSm ESpfaygif;waomif; qdw k m cPav;yJ jzpfygw,f) wckaom rsdK;pdwu f ae qif;ouf
aygufzGm;vmcJhMu[ef wlw,f/ wjcm;rsdK;pdwfawGjzpfwhJ aMumifv?dk <uufvdk owÅ0gawGeJYus tJ'Dxuf
ydktvSrf;a0;wJh rsdK;pdww
f ckckuae cGJxGuaf ygufzGm;vmcJhMuvdrfhr,f pojzifh tJ'Dvkd tEkrme tqdMk urf;udk
wifoiG f;vdkufw,f qdkMuygpdkY/
Oyrm ZD0aA'ynm&yfrSmqdk&if tqdw k ifoGif;ol (csm;vfpf 'g0if qdMk uygpdkY) [m olt Y qdek JY udu
k fnDwhJ
taxmuftxm;awGudk wifjy&ygw,f/ olYacwfwkef;uqdk owÅ0grsdK;pdww f rsdK;eJY aemufwrsdK;tMum;
ajymif;vJcgp Mum;cHowÅ0grsdK;awG&JU ausmufjzpf&kyf<uif;awG? rsdK;pdww f lcsif;udkyJ tpmeJY b0aexdik frIukd vdu k fNyD;
ykHyef;oP²mef trsdK;rsdK;? tzkHzkH uGjJ ym;aeMuwmawGudk pkpnf;wifjy&ygvdrfhr,f/ 'DtcsuftvufawGudk HMS
Beagle oabFmeJY *gvmygudkYpfuGsef;pkawGqD oGm;a&mufavhvmwkef;u zihfcsfpmi,fav;awG&JU EIwo f D;
uGjJ ym;ykH[m olwdkYaexdkif&m uGsef;pkrSm &&SdwhJ tpm&if;jrpfeJY oufqkid frI &Sdw,f qdw k Jh wifjycsufrsdK;awGeJY
52
pDumywfukH; a&;om;xm;wm jzpfygw,f/
tdrfarG;wd&pämefacG;awG&JU trsdK;rsdK;? tzkHzkHaom ykHyef;oP²mefawG[mvnf; vGefcJhwJh
ESpfaygif;axmif*Pef;avmufrSm pdkuyf sdK;a&;eJYtwl yl;wGJyg&SdcJhwJh arG;jrLa&;&JU tusdK;quftaeeJY vlom;awG
tvdk&SdwJh p&dkufvu©Pm? trltusifheJY toGiftjyifawG yg&SdwJh (0HykavGuae qif;oufvmwJh) tdrfarG;acG;
owÅ0gawGudk ,Ofyg;atmif arG;jrL&if;u ESpfoufwhJ rsdK;pdwu f dk qufarG;jrLxm;? rESpfoufwhJ rsdK;pdwu f dk
z,f&Sm;ypf? vlom;awGtwGuf tusdK;jzpfxeG f;apr,fh p&dkufESpfrsdK;udk aygif;pyfcsif&if tJ'Dp&dkufvu©Pm wrsdK;pD
yg0ifwhJ acG;rsdK;pdwEf SpfrsdK;udk om;azmufap&mu ykHyef;oGifjyif ajrmufrsm;pGm uGjJ ym;oGm;wJh tdrfarG;acG;awG
jzpfay:vmykHawGudk oufao? taxmuftxm;taeeJY qifhuJjzpfpOf&JU tcsuftvuftjzpf wifoiG f;rSm
jzpfygw,f/ tvm;wlyJ rdrdwifoiG f;wJh oDtdk&Dukd raxmufcHwhJ tcsuftvufawGukv d nf; 'g0ifuk, d wf dkif

51
Markman, A. (2010). Why Science is self-coprrecting. Psychology Today. Retrievedf from
https://www.psychologytoday.com/ca/blog/ulterior-motives/201008/why-science-is-self-correcting
52
Darwin, C. (1859). On the origin of species by means of natural selection, or preservation of favoured races in the struggle for life. London
:John Murray.
103

jyefqef;ppfNyD; axmufjy&ygw,f/ Oyrm opfuv k m;tkyfvkd owÅ0g[m wjcm;b,fvkd owÅ0grsdK;eJYrS


rdwzf ufrsdK;yGm;Edkifjcif; r&SdyJ olYrsdK;pdwfwrsdK;wnf;eJYyJ rdwfzufEdkifw,f qdkwmrsdK;udk qdkvydk gw,f/
tckvuf&SdacwfrSmqd&k ifawmh Deoxyribonucleic acid (DNA) ac:wJh cE¨mud, k fqJvfawG? uvmyfpnf;awGxJu
tufqpfukd wdu k fqdkifMunfhNyD; zGJYpnf;ykH qifwlrI (vleJY csifyefZD? vleJY iSufaysmoD;? vlcsif;udkyJ om;tzcsif;eJY
olpdrf;csif; wduk fqkid fMunfhNyD;) olwdkYcsif; b,favmuf aqGrsdK;eD;pyfawmfMuw,f qdkwmudk cefYrSef;ajymqdkEdkifNyD
jzpfygw,f/ vleJY csifyefZD[m 97 &mcdkifEIef;ausmf qifww l mrvdkY odyfra0;ao;wJh twdwfumvrSm
rsdK;pdww
f ckuae qif;oufaygufzGm;vmcJhMuw,fvkYd aumuf,lEdkifNyD; iSuaf ysmoD;eJY vleJYusawmh 3
&mcdkifEeI f;avmufyJ qifwlwmrvdYk vGefcJhwJh ESpfoef;aygif;axmifeJYcsDNyD; a0;uGmwJh ouf&SdwrsdK;uae
qif;oufaygufzGm;cJhMuw,fvYdk aumuf,lEdkifygw,f/
yxrajymcJhwJh yifud, k of abmt& trSefjyifqifjcif;taMumif;udkyJ jyefaumuf&&if 'DqifhujJ zpfpOfrSm
taxmuftxm;eJY rudu k fnDvYdk y,fcsvdkuf&wJh tqdMk urf; (tEkrme) awGvnf; rsm;pGm &Sdygw,f/ 'g0if&JU
tqdkudk vufcHxm;MuwJh ynm&SifawGxJrSmudk rdbrsdK;pdwq f Du tarG&cJhwJh ADZoabm[m toH;k csrItay:
vdu
k fNyD; zGHNzdK;rI uGmjcm;w,f qdw k Jh tjrifrsdK;yg/ toH;k jyKygrsm;wJh ud,
k fvuft*Fgtpdwftydkif;[m BuD;xGm;vmNyD;
toHk;rjyK&if odrfi,foGm;w,fvdkY a,bk,s ,lqayr,fh arG;zGm;vmwJh rsdK;qufawGrSm ajcjywfvufjywf
rdbawGaMumifh ajcjywfvufjywf uav;i,fawmh arG;zGm;vmwmrsdK; r&Sdygbl;/ 'ghaMumifh 'Dt,ltq[m
rlv&Sd&if;pGJ qufpyfrIxuf tvGeftrif; csJUum;xm;jcif;omjzpfw,f qdNk yD; y,fcsvdkuf&wmrsdK;udk qdv k ydk gw,f/
b,fvkt d qdkMurf;? tEkrmeudkrqdk taxmuftxm; cdkifv&kH if ud, k tfh ,ltqeJY qefYusifaeOD;awmh vufcH&NyD;
ud,
k f oabmusayr,fh taxmuftxm; rcdkifvH&k if y,fcs&wJh oabm? t*wdw&m; uif;pifjcif; oabm[m
avmu"gwfodyÜHynm&JU wdk;wuf&jcif; taMumif;w&m;awGxJu wckjzpfr,f xifygw,f/
'Dvked nf;pepfeJY csOf;uyfrI[m bufvku d rf I enf;yg;NyD; yuwdw&m;eJYvnf; eD;pyfwmrvdYk 'Denf;vrf;udk vufcH
usifhoHk;MuwJh tifpwDusL;&Sif;awG[m wd;k wufzGHYNzdK;vmygvdrfhr,f/ 'geJY qefYusifbuf enf;vrf;awG usifhoHk;wJh
tifpwD;usL;&Sif;awGuawmh a&&SnfrSm wjznf;jznf; qkwf,w k fvmrSm jzpfygw,f/ Holy Script qdkwJh
bmoma&;usrf;*efawG? a0'usrf;awG? ygVdyd#uwfawG pwJh bmoma&;pmayawG? usrf;*efawGxJrSm yg0ifvdkY
a&;om;xm;orQawG[m yuwdtrSefw&m;awGcsnf;yJ jzpfw,f? pkHprf;ppfaq; twnfjyKzdkY rvdktyfbl; vdkY
,lqolawG[m tJ'Dusrf;*efawG a&;om;cJhwJh vGefcJhaom ESpfaygif;axmif*Pef;u todOmPftjzpfrSmyJ
usef&pfcJhygvdrfhr,f/ avmu"gwfoyd ÜHuawmh ESpfaygif; 600 0ef;usifqw dk Jh tcsdeftydik f;av;twGif;rSm
r,kEH dkifp&m wd;k wufvmcJhwJh olo
Y rdkif;udk jyefMunfh&if b,fenf;vrf;u tvkyfjzpfw,f qdw k m xifxif&Sm;&Sm;
jrifawGYEdkifrmS jzpfygw,f/
'Denf;vrf;[m obm0w&m;eJYvnf; udu k fnDaewmrvdYk ae&maygif;pkH? u@aygif;pkHtwGufvnf;
ok;H pGJEdkifjyefygw,f/ EdkifiHa&;pepfrSmqdk&ifvnf; Totalitarianism ac:wJh t<uif;rJh tmPmydkifqdkifwJh
ya'o&mZfpepfawG? tmPm&SifpepfawG[m yifuk, d o
f abmt& trSefjyifqifEdkifwhJ Self Corrective Mechanism
tm;enf;wmrvdYk wjznf;jznf; wdrfaumoGm;cJhMuNyD; trSm;wpkHw&mudk xdef;nSdaxmufjyEdkifprG f; tm;aumif;wJh
'Drdkua&pDvkd pepfrsdK;awG[m urÇmhae&m tESHYtjym;rSm xGef;um;vmcJhMu[ef wlygw,f/
104

bmomw&m;&JU
wu,fu
h dk qkd;0g;vSwhJ
tusdK;qufwckuawmh
urÇmavmutaMumif;
trSefwu,f
odem;vnfjcif; r&SdyJ
a&mifh&Jauseyfjcif;[m
olawmfaumif;w&m;jzpfw,fvYdk
oifMum;ay;vdkufjcif; jzpfygw,f/
&pfcswf a':uif
105

'g0if qdkvku
d w
f meJY
urÇmay:u ouf&SdawG (txl;ojzifh owå0gawG) taMumif; avhvmwJh ae&mrSm 'g0if&JU qifhuJjzpfpOfudk
ausmfvGefNyD; oufa&mufrI&SdwJh ZD0aA'oDtdk&D ('Dae&mrSm oDtdk&D qdw k m tEkrmetqdkMurf; oufouf r[kwfyJ
ppfaq;twnfjyKNyD;om; tcsuftvufvdkY qdv k ydk gw,f) &,fvdkY r&SdoavmufygyJ/ owå0grsdK;pdwaf wG bmvdkY
'Davmuf rsm;jym;&w,f? olwdkYawG[m waumifeJYwaumif qifwo l vdkvdk&SdNyD; uGjJ ym;aeMuwmawG &Sdw,f?
uGjJ ym;oa,mifeJY qifwlaeMuwmawG &Sdw,f? olwYu dk kd b,fvkd tkyfpkcGJavhvmrvJ pwJh pwJh ZD0aA'ynm&yfudk
avhvm&if 'g0if&JU qifhuJjzpfpOf[m rygrNyD;vdkY qdEk dkif&kHwifru t"du ausm&dk; t,ltqvdkYawmif
qdEk dkifavmufygw,f/ 'gayr,fh 'g0if&JU qifhuJjzpfpOfvkYd qdvk u
dk fwmeJY bmomw&m; udik f;&dIif;olvkYd rdrduk,
d u
f dk
,lqolawG[m [ifueJ rsufESmrJhoGm;wwfMuygw,f/
taemufEdkifiHawG odYkr[kwf atA&m[rfrpfbmomw&m; ud;k uG,fol trsm;pk aexdik fMuwJh EdkifiHawGrSmqdk&if
olwdkY vlrSef;odwwfygNyDqu dk wnf;u qef;a';pul;vfqdkwJh bk&m;ausmif;rSm uav;i,fawGudk
bmomw&m;qdik f&m oifwef;awGay;NyD; ]]bk&m;ocif[m vludk ajrrIefuae ol\toGiftwdkif; zefqif;NyD;
toufZD0udk rIwo
f Gif;awmfrlonf}} pwJh urÇmOD;usrf;awGxJu tdyf,m0ifykHjyifawGeJY
tom;wusjzpfveG f;aewmaMumifhvdkY qdkEdkifr,f xifygw,f/ tJ'gudk 'g0ifu vl[m tqifhedrfh
owå0gawGuaewqifh wa&GUa&GU qifhuw J ;dk wufvmwJh jzpfpOftwdkif; obm0tavsmuf a&G;cs,frIt&
tqifhjrifhowå0gtjzpf ajymif;vJvmcJhwJh owå0gwrsdK;yJ jzpfw,fvkYd qdv k dkufwJhtcg bmom0ifawG
txG#ftjrwfxm;&m or®musrf;pmyg taMumif;t&mawGeJY ajzmifhajzmifhBuD; qefYusifaewmrvdkY
'g0if&JUqifhuJjzpfpOf oDtdk&DeJY xm0&zefqif;&Sif bk&m;ocif&JU urÇmOD;usrf; y&dowfawG[m tJ'Dtcsdefwnf;u
urÇm&efjzpfcJhwm tcktcsdefxdvdkYawmif qdkEdkifygw,f/
bmomw&m;ydkif;u tmPmpuf[m b,favmufjyif;xefcJhovJqdk&if tar&durSm qifhuJjzpfpOf Evolution
qdw
k Jh toH;k tEIef;udkawmif ausmif;oifcef;pmawGxJrSm azmfjycGifhr&wJh acwfumvawG &SdcJhzl;ygw,f/
bwfwvmOya' qdw k meJY qifhuJjzpfpOf toH;k tEIef;udk ydwyf ifxm;wJt
h cgrSm 'DOya'udk pdefac:zdkYtwGuf
wefeufqDjynfe,fu ausmif;q&m *Gsefpukyfudk pmoifausmif;rSm tJ'DOya'udk rvdkufemyJ oifMum;apcJh&mrSm
urÇmausmftrIBuD; pwifcJhygw,f/ jzpfysufcJhwJh a'ouawmh wefeufqDjynfe,f? a'wefNrdKUrSmyg/
bwfwvmOya' qdw k mu urÇmhc&pf,meft,loD;tzGJY&JU tBuD;tuJjzpfol *Gsefbwfwvmuae urxjyKNyD;
qifhuJjzpfpOft,ltqeJY ywfoufwmawG? or®musrf;pmyg tcsuftvufawGudk qefYusifwmawG
pmoifausmif;rSm rydkYcszdkY pnf;&kH;NyD; Oya'jyXmef;cJhwm jzpfygw,f/ tar&duef
jynfolYvGwfvyfcGifhtzGJYtpnf;awGu 'DOya'udk qefYusifcJhNyD; ausmif;q&m *Gsefpukyfudk Oya' csdK;azmufcdkif;zdkY
pnf;&kH;EkdifcJhygw,f/ trIjzpfawmh w&m;cGifrSm w&m;vdka&SUaeu w&m;cHjyoufao
avmu"gwfodyÜHynm&SifwOD;udk wefjyef ppfaq;ar;cGef;xkwf&mrSm 'g0if&JU qifhuJjzpfpOfeJY ywfoufNyD; ]]vl
qdw
k m arsmufu qif;oufvmw,fvkYd 'g0ifoDtdk&DrSm ,lqw,fqkv d kY&d Sd&if tckavmu"gwfoyd ÜHq&mBuD;rSm
tarGqufcHxm;wJh arsmufaoG;ua&m tbd;k bufu ygcJhwmvm;? tbGm;bufu ygcJhwmvm;}} qdw k Jh
ar;cGef;aMumifh trIukd vma&muf em;axmifMuwJh y&dowf tkH;ueJ yGJusoGm;cJhygowJ/h jyefajzwJh
w&m;cHjyoufaouvnf; ]]'Dvkcd ufcJeufeJvw S Jh avmu"gwfodyÜHt,ltqawGtaMumif; aqG;aEG;&mrSm
twnftcefY raqG;aEG;yJ t&Tef;azmufwwfvGef;olawGeJY ajymqdkqufqH&r,ft h pm; arsmufudk
tbGm;awmfvku d f&wmrS aumif;ygao;w,f}} qdNk yD; jyefyufcJhygowJ/h tJ'gaMumifhyJ 'Demrnfausmf Scope Trial
106

pukyftrIudk Monkey Trial arsmuftrIvkYv d nf; vlodrsm;cJhygw,f/ trIrSm w&m;cHudk tjypf&SdaMumif; qH;k jzwfNyD;
'PfaiGaqmifzkdY trdefYcscJhayr,fh 'DtrIuae pwifcJhwJh bmoma&;t,loD;*dkPf;awGeJY avmu"gwfoyd ÜHqdkif&m
qifhuJjzpfpOft,ltquawmh tar&durSm 'DaeYwkid f qufvufyGww dk fMuqJvkYd qdkEdkifr,f xifygw,f/53
f u
vltY zGJYtpnf;twGif;rSm wd;k wufwhJ t,ltqudkifpGJoal wG rsm;jym;vmwmeJYtrQ 'g0if&JU qifhuJjzpfpOfudk
ynm&yftjzpf oifMum;apzdkY vdv k m;olawG wd;k yGm;vmcJhNyD; 'DuaeYrSmawmh ZD0aA'ynm&yfrSm rygrjzpf
tcef;u@jzpfaecJhygNyD/ 'gayr,fh bmoma&;t,loD;awG&JU wefjyeftm;xkwfrIawGuvnf;
aysmufuG,o f Gm;jcif;awmh r&SdcJhygbl;/ bk&m;ocif&JU zefqif;jcif;t,ltqeJY pyfvsOf;wmawGudk
jyXmef;pmtkyfawGrSm yg0ifapzdkY tm;xkwfrIawG[mvnf; avsmhyg;oGm;w,fvkYd r&SdcJhygbl;/ t,ltqydkif;rSm
xdyfwku d af wGq
Y kHMuvdYk wzufzufu &HI;edrfhoGm;cJhw,fq&dk if aemufqufwJjG zpf&yfwck jzpfyGm;avh&Sdygw,f/
tJ'guawmh rdrdt,ltqudk tEdkif,o l Gm;wJh t,ltqrSm olwdkY&JUoDtdk&Dt,ltq tppftrSefawGtMum;
rdrdt,ltqeJY qifw&l dk;rSm;awGudk nSyfoGif;xnhaf pNyD; 0g'jzefYwmyJ jzpfygw,f/ zefqif;&Sif0g'DawG[mvnf;
qifhuJjzpfpOfeJY xdyfwku d fawGq
Y rkH IrSm w&m;cGift& tEdkif&cJhayr,fh vlt Y zGJYtpnf;twGif; ynm&yfqkid f&mrSm
t&HI;BuD;&HI;edrfhcJh? &HI;edrfhqJjzpfwmaMumifh 'gudk wefjyefzdkY qifhuJjzpfpOfqkid f&m t,ltqawGeJY a&maESmxm;wJh
zefqif;&Sift,ltqawGudk jyXmef;pmtkyfawGxJudk xnfhoGif;apcJh&mrSm Of Pandas and People vdk pmtkyfrsdK;awG
xkwfa0cJhygao;w,f/ zefqif;&Sift,ltq? bmoma&;qdkif&m t,ltq? or®musrf;pm
urÇmOD;usrf;tcef;awGudk rSefuefaMumif; axmufcHxm;wJh tJ'Dpmtkyfukd ZD0aA'qdkif&m ynm&SifawGu 0dkif;0ef;
uefYuGuNf yD; jyXmef;cGifhjyKwJh bkwftzGUJ udk w&m;pGJcJh&mrSm avmu"gwfoyd ÜHbufu tEdkif&&SdcJhygw,f/
tJ'Dpmtkyfudkawmh xkwfa0cGifh jyefvnf &kwford f;cJhygw,f/
usaemfwdkY EdkifiHrSmqdk&ifvnf; 'g0if&JU qifhuJjzpfpOf qdw k meJY ]]vl qdwk m arsmufu qif;oufvmw,f
ajymrvdkYvm;/ usaemf? usr tJ'g r,kb H l;}} qdNk yD; vkyfwwfMuygw,f/ 'g0ift,ltqrSm vl qdw k m arsmufu
qif;oufvmw,fvdkY wdkuf&dkufajymqdx k m;jcif; r&Sdygbl;/ vleJYarsmuf[mvnf; qif;oufvmw,f qdw k Jh
rdboabmrsdK; r[kwfygbl;/ vlom;awG&JU bd;k ab;rsdK;pdwfeJY vlwlowå0gawG&JUrsdK;pdwfawG[m [dt k &ifwcsdefu
wckwnf;jzpfcJhMuykH&w,f/ vlom;eJYarsmuf (vlwrl sdK;pdwfawG) awG[m nDtpfuk0d rf;uGJawG jzpfcJh[efww l ,f
qdwk mrsdK;yg/ vl? vl0H? arsmuf? arsmuf0H pwJh y&dkif;rdwfac: vlwlowå0gawG[m wjcm;owå0gawGxufpm&if;
tcsif;csif; zGJYpnf;wnfaqmufykH? tjyKtrl? trltusifh pwmawG ydkNyD; qifwMl uw,f/ 'Dawmh
wjcm;owå0gawGeJYpm&if olwdkYcsif; aoG;eD;Mur,f/ twdwfumvwkef;u wckaom rsdK;pdwu f ae
uGjJ ym;ajymif;vJvmcJhwm jzpfEdkifw,f qdkwmrsdK;yg/ vlcsnf;yJvnf; r[kwfygbl;/ uGsJ? EGm;? pdkif? ajymif pwJh
owå0gawG[mvnf; cket,ltqvdkrsdK;yJ wckwnf;aom rsdK;pdwu f ae jzmxGufcJhykH&w,f/ acG;? awmacG;?
ajracG;? 0HykavG qdw k Jh acG;rsdK;awG? aMumif? jcaoFh? usm;? usm;opf? opfeuf pwJh aMumifrsdK;awG? rdausmif;? zGw?f
uif;vdyfacsm? ykwo f if pwJh wGm;oGm;owå0gawG? Muuf? bJ? iSut f rsdK;rsdK; pwJh iSurf sdK;awG pwJh pwJh
ouf&SdawGrSm wl&mwl&m pkpnf;EdkifwhJ rsdK;pdwaf wG&SdwmaMumifh olY&JUt,ltqrSm tJ'v D dk qdkxm;jcif; jzpfygw,f/
'gudk oufaojyzdkYvnf; *gvmyg*dkYusG ef;pkudk oGm;a&mufwhJ c&D;pOfrSm pmykw;D iSufawGtaMumif;eJY
taxmuftxm;jycJhygw,f/ *gvmyg*dkYuGsef;pk qdw
k m[m awmiftar&duwdkuf&JU taemufzuf
ypdzdwo
f rk'´&mxJu uGsef;pkawGyg/ rD;awmifusG ef;awGjzpfwmaMumifh ay:aygufvmcJhwm ESpfoef;tenf;i,fyJ
oufwrf;&SdOD;rSmyg/ tJ'gaMumifh tJ'DusG ef;awGay:rSm aexdik fMuwJh ouf&Sdowå0gawG[m tJ'DusG ef;ay:rSmyJ
53
Larson, E. J. (2006). Summer for the gods: The Scopes trial and America's continuing debate over science and religion. New York: BasicBooks.
107

ueOD;jzpfwnfcJhwm r[kwfyJ taMumif;trsdK;rsdK;eJY tjcm;ae&muae ajymif;a&TUvmcJhwmvdkY qdkEdkifygw,f/


'gqdk&if 'DrD;awmifusG ef;ay:u owå0gawG[m ykHyef;oP²mef? trsdK;tpm;awG qifwo l a,mif&Sdayr,fh
rrsm;vSwJh ESpfoef;tenf;i,ftwGif;rSm bmvdYk uGjJ ym;jcm;em;rIawG &SdaewmvJ qdw k mudk 'g0ifu
ar;cGef;xkwcf Jhygw,f/ Oyrm tJ'DrD;awmifusG ef;awGay:u pmykw;D av;awG[m ud, k fvHk;udk,fxnf?
taoG;ta&mif wlnMD uw,f? pmykwD;av;awGrSef; Munfhvu dk fwmeJY odayr,fh olwdkYrSm rwlnDwhJ EIwo
f D;av;awG
ydkifqkdifxm;Muwmudk olu owdxm;rdcJhygw,f/
tJ'geJY 'DpmykwD;av;awGudk tcsdefay;NyD; avhvmawmh olwdkY&JU EIwo f D;oP²mef[m olwdkYaexdkif&m
rD;awmifuGsef;awGay:u &&SdEdkifwhJ tpm&if;jrpfeJY qufpyfrI&Sdwmudk awG&Y SdcJhygw,f/ yef;yifawGyJ aygufa&mufNyD;
yef;yGifhxJu yef;0wf&nfudk xkwf,pl m;aomuf&rS toufqufcGifh&wJh pmykw;D av;awGrSm ao;oG,&f Snv f sm;wJh
EIwo f D;awG ydkifqkid fMuygw,f/ tcGHrmoD;awGyJ tpmtjzpf &&SdEdkifwJh rD;awmifusG ef;u pmykw;D av;awGuawmh
rmausmwdkawmif;wJh EIwfoD;udk tok;H jyKNyD; tcGHrmoD;udk cGJ,lpm;aomuf&rSmjzpfvkYd tJ'Dvkd EIwo f D;udk
ydkifqkdifMuygw,f/ opfyifawG&JUtacgufawGudk wawmufawmufacgufNyD; xGufvmwJh
ydk;aumifrTm;aumifav;awGudk pm;aomufrS touf&Sif&wJh pmykwD;av;awG[mvnf; tJ'DpGrf;&nfudk
azmfaqmifEdkifwhJ EIwo f D;trsdK;tpm;udk ydkifqdik fxm;Muygw,f/ tJ'Dvkq d kad wmh wuGsef;eJYwuGsef;u
pmykw;D awG[m ul;vl;oGm;vmjcif; r&Sdbl;vm; qdak wmh r&Sdr[kwf &Sdygw,f/ 'gayr,fh tpm&if;jrpfukd &,lzdkY
EIwo f D;udk vduk favsmnDaxGjzpfatmif nS, d lEdkifrvm;? rdrdEIwo
f D;eJY vdu
k favsmnDaxGr,fh tpm&if;jrpf&Sd&mudk
ajymif;a&TUrvm; qdkwJh ar;cGef;udk olwkYd ajzqdk&ygw,f/ r[kwf&if touf&Sif&yfwnfEdkifrSm r[kwyf gbl;/
pmykw;D av;awGyJvm;qdkawmh r[kwfygbl;/ *gvmyg*dkYpfuGsef;pkrSm aexdik fMuwJh zGwfawGvnf; tvm;wlygyJ/
rD;awmifajc&if;rSm tylaiGYeJYaygufa&mufwhJ oD;yifpm;yifawGtvdkuf tpm&if;jrpfudk pm;aomuf&wmaMumifh
&,lzdkY oifhawmfwJh toGiftjyifukd ydkifqkid fxm;&ygw,f/ rD;awmifusG ef;rBuD;ay:u zGwaf wGqdk&if tJ'Dvkd
oD;yifpm;yifawGudkawmif rpm;aomufawmhyJ a&atmufu a&nSad &arSmfawGudk pm;aomufwmaMumifh
urÇmay:u b,fa'orSmrS r&SdwJh a&ul;tifrwef uGsrf;usifwhJ zGwfrsdK;awGudk *gvmyg*dkYpfuGsef;pkrmS
awG&Y Sd&ygw,f/ 'g[m rdrdywf0ef;usifrSm &&SdEdkifwJh tpm&if;jrpf? ywf0ef;usifeJY vdkuaf vsmnDaxGr,fh
jyKjyifajymif;vJrIukd owå0gawGtaeeJY touf&Sif&yfwnfzdkY rjzpfrae nSd,al jymif;vJ&w,f qdw k Jh t,ltqudk
awG;qrdapygw,f/ tJ'DuaeyJ obm0w&m;u a&G;cs,fcHtjzpf &SifoefcGifh&cJMh uNyD; rsdK;&dk;ADZawGudk
vufqifhurf;&if; tpm;taomuf? taetxdkif? ywf0ef;usifukt d vdkuf nS,
d lajymif;vJMu&if; rwluGJjym;wJh
rsdK;pdwfawGrsm;pGmtjzpf jzmxGufomG ;cJhMuw,f/ ESpfoef;tenf;i,f (qifhuJjzpfpOfrSm ESpfoef;*Pef;qdkwm
cPav;yJjzpfw,f) twGif;rSm iSuaf wG? zGwaf wGudk tvm;wl ajymif;vJapcJhr,fqdk&if ESpfoef;aygif;axmifeJYcsDwJh
ouf&SdawG&JU ordkif;rSm &dk;&Sif;wJh zGJYpnf;wnfaqmufrIuae touf&Sif&yfwnfzdkY ywf0ef;usifeJY
vdu k favsmnDaxGatmif rdrdu, dk fudk nS,
d lajymif;vJ&if; qifhuJwk;d wufajymif;vJvmcJhjcif;[m ouf&Sdowå0gwdkY&JU
trsdK;tpm;rsm;jym;&jcif; rlvtaMumif;&if;jzpf[ef&Sdw,fvYdk 'g0ifu aumufcsufcscJhwm jzpfygw,f/54
aemufwcsufu ynm&yfydkif;qdik f&m cufcJeufeJwmawGudk aqG;aEG;wJh ae&mrSm usaemfwYdk bmompum;taeeJY
vdtk yfcsufawG trsm;BuD;&Sdygw,f/ vl[m arsmufuae qif;oufvmw,fvdkY tvG,fajymwmyJ xm;ygOD;?
'Dae&mrSmawmh vl? arsmuf? jcaoF?h usm;? usm;opf pojzifh ac:a0:oHk;EIe;f wJh a0g[m&awG[m wdusrI

54
Darwin, C. (2009). The Origin of Species: By Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for
Life (Cambridge Library Collection - Darwin, Evolution and Genetics). Cambridge: Cambridge University Press.
108

r&Sdawmhygbl;/ oH;k pGJvdkYawmif r&bl;qdk&if ydkrSefygw,f/ ynm&yfydkif;qdkif&m cufcJeufeJrIukd aqG;aEG;r,fqdk&if


ynm&yfqdkif&m toH;k tEIef;awGudk rjzpfrae toH;k jyK&ygw,f/ EdkifiHwumrSmawmh pHowfrSwfxm;wmu
vufwifbmompum;eJY tkyfpk0if&,f? xl;jcm;rItoGif&,f wGzJ ufac:a0:ygw,f/ tckvuf&Sd vlom;awGudk
Homo sapiens vdkY ac:ygw,f/ tvG,ft"dyÜm,fuawmh Homo vl? sapiens todOmPf&Sdaom? tJ'gaMumifh
todOmPf&Sdaom vlom;vdYk qd&k ygr,f/ vlrSm tJ'Dvkd cGJjcm;&wmu Homo erectus rwfwyf&yfaom vl? Homo
habalis vufeufud&d,m oHk;pGJwwfaom vl pojzifh wjcm;vltrsdK;tpm;awG&Sdao;wmrvdYk tkyfpk0if Homo rSm
xl;jcm;rItoGif sapiens &,fvYdk pkaygif;ac:qdkwm jzpfygw,f/
tJ'gudkyJ trsdK;tpm;cGJykH cGJenf;awGudk qufvdkuf&if Species rsdK;pdw?f Genus rsdK;pk? Order rsdK;pOf? Family rsdK;&if;?
Mammalia rsdK;aygif;? Phylum rsdK;aygif;pk? Kingdom owåavmu pojzifh cGJjcm;Edkifjyefygao;w,f/
tckvuf&Sdvlom; Homo sapiens udyk J cGJjcrf;jy&&if ol&JU rsdK;pk[m vlrsdK; Homo jzpfygw,f/ rsdK;pOfu y&dkif;rdwf
vlwlrsdK;pOfyg/ rsdK;&if;[m arsmufEG,feJY arsmufBuD;rsdK;awG yg0ifwhJ Hominidae jzpfygw,f/ rsdK;aygif;uawmh
Mammalia EdkYwdkufowå0g jzpfygw,f/ rsdK;aygif;pkuawmh t&dk;EkawGeJY zGJYpnf;xm;wJh Chordata jzpfygw,f/
owåavmuuawmh owå0gtkyfpk jzpfygw,f/
aemufOyrmwck xyfay;&&if jcaoFhukd Panthera leo? usm;udk Panthera tigris? awmifjcaoFhudk Panthera onca
&,fvdkY ac:qdkNyD; aMumifEG,f rSm xl;jcm;vu©Pm aemufquftrnfeJY ac:qdk&ygw,f/ 'g[m ynm&yfqkdif&m
tac:ta0:? toHk;tEIef;awGjzpfNyD; 'DtaMumif;aqG;aEG;r,fqdk&if 'Dvko d k;H EIe;f rSyJ tqifajyygvdrfhr,f/ bmvdkY
tJ'Dvkd qd&k ovJvdkY ar;vm&ifawmh arsmuf qdw k m b,fvdk[mudk qdv k wdk mwkef;? tNrD;ygwm? ajcESpfacsmif;eJY?
vufESpfzufeJY? OD;acgif;wvHk;eJY? tarG;trQifawGeJY? vlvdkvnf; rwfwyf&yfw,f? opfyifay:vnf; wufw,f?
iSuaf ysmoD; BudKufwhJ taumifvkYd qdkvkud &f if 'Dt"dyÜm,fzGifhqdkcsufeJY udu
k fnDwJh rsdK;pdwfawG tenf;qH;k &meJYcsD
xGufay:vmEdkifygw,f/
ckeajymcJhwJh 'g0ifukd jyefquf&r,fqdk&if xl;jcm;rItoGif? rsdK;pdw?f rsdK;pk? rsdK;aygif;? rsdK;&if; tJ'Dvdk
wl&mtkyfpkawG cGJjcrf;vdkY &ovdk tJ'Dtkypf kawG[mvnf; qifhuJjzpfpOfordkif;wavQmufrSm rsdK;pdwfwckuae
aemufwck odkYr[kwf wckeJYtxufukd jzmxGufomG ;cJhMuwJh rsdK;pdwaf wG jzpfcJhwmaMumifh wlnDwhJ tkyfpkawGtwGif;
usa&mufaeMuwmudk awG&Y Sd&rSm jzpfygw,f/ 'g0if[m ol&Y JU oDtdk&DeJY ywfoufwJh taxmuftxm;awGudk
oufaoxl&mrSm ausmufjzpf&kyf<uif;awG? txl;ojzifh owå0grsdK;pdww f ckuae aemufwckukd ajymif;vJaeqJ
owå0gawG&JU ausmufjzpf&kyf<uif;awGeJY oufaoxlcJh&ygw,f/ ausmufjzpf&kyf<uif; qdw k mu aoqHk;oGm;wJh
owå0gawG[m tenfusausmuftrsdK;tpm;xJudk epfjrKyfomG ;&if? odYrk [kwf xH;k "gwfygwJh a&eD;pyfae&mrSm
aoqHk;cJh&if olY&JU&kyf<uif;u qJvfuvmyfpnf;awGudk ausmufom;tjzpf wjznf;jznf; ajymif;vJomG ;ap&if;
jzpfay:vmcJhwJh t&mawGudk qdvk w
dk myg/ 'g0if&JU qifhuJjzpfpOf oDtdk&Dukd axmufcHaewJh
ausmufjzpf&kyf<uif;awG[m ra&rwGufEdkifwhx J datmif &SmazG rSww f rf;wifcJhNyD;ygNyD/ urÇmhEdkifiHt&yf&yf&JU
obm0ordkif;jywdu k f? obm0odyÜHjywdkufvkd ae&mrsdK;awGrSm oGm;a&mufavhvmEkdifygw,f/
'g0if&JU qifhuJjzpfpOfukd 'g0if ouf&Sdxif&Sm; r&SdawmhwaJh emufrSmrS ay:aygufvmcJhwJh rsdK;&dk;ADZqdik f&m
enf;ynmawGeJY avhvm&mrSmvnf; olt Y qdk awmfawmfrsm;rsm; rSefuefcJhaMumif; xyfrH twnfjyKEdkifcJhjyefygw,f/
Oyrm tifrwef qifww l Jh owå0gESpfrsdK;udk rsdK;pdww
f lvm;? rsdK;uGJvm; cGJjcm;wm qdkygpdkY/ a,bk,stm;jzifah wmh
rdwzf ufrsdK;yGm;Edkifjcif; &Sdr&Sd qdw
k meJY ppfaq;Muygw,f/ 'gayr,fh rsdK;pdww f dkif;u tJ'Dvkd ppfaq;zdkYusawmhvnf;
109

rsm;jym;vSwhJ rsdK;pdwfawGudk avhvm&mrSm vufawGrY usEdkifygbl;/ tcktcgrSmawmh rsdK;&dk;ADZqdkif&m


enf;ynmawGeJY vufvrS f;rDcJhNyDvkdY qkEd dkifygw,f/ 'gawmifrS rdwzf ufrsdK;yGm;Edkifayr,fh rsdK;pdwfwl [kwfr[kwf
[db k ufonfbuf tjiif;yGm;vdY&k wmawG &Sdygao;w,f/ Oyrm vm;owå0g[m jrif;eJYjrnf; rsdK;pyfNyD;
arG;zGm;vmwmyg/ jrif;rSm c&dkrdkZkrf; 64 ck yg&Sdygw,f/ jrnf;rSmawmh c&dkrdkZkrf; 62 ckyJ yg&Sdygw,f/ olwdkYuae
aygufzGm;vmwJh vm;[m c&dkrdkZkrf; 63 ck yg0ifygw,f/ wzufu c&dkrdkZkrf; 32 ckeJY aemufwbufu 31 ck
aygif;awmh 63 ckyg/ c&dkrdkZkrf; pkH*Pef;&SdrSm rsdK;yGm;EdkifpGrf; &SdNyD; c&dkrdkZkrf; r*Pef;&SdwJh owå0gawG[m
rsdK;yGm;EdkifpGrf; r&SdwmaMumifh vm;[m tNrHKoufouf jzpfygw,f/
vlqdk&ifvnf; c&dkrdkZkrf; 46 ck &SdNyD; rdbawGqDu 23 ckpD &&Sdygw,f/ vlom;awGeJY teD;pyfqk;H vdkY qdEk dkifwhJ
csifyefZDawGuawmh c&dkrdkZkrf; 48 ck (24 pkH) yg&Sdygw,f/ wu,fvdkYrsm; vlom;eJY csifyefZDawG[m rsdK;&dk;ADZcsif;
em;vnfEdkifcJhvdkY (wu,fawmh em;rvnfMuzdkY rsm;ygw,f/ jrif;eJYjrnf;vdyk gyJ/ em;vnfEdkifcJh&if
rdwzf ufEdkifygw,f/ 'gayr,fh em;vnfEdkif&kHyJ &SdwmrvdYk olwdkYrsdK;quf[m xyfrHrsdK;ryGm;Edkifygbl;) rsdK;yGm;cJhr,f
qd&k if vlqDu c&dkrdkZkrf; 23 ckeJY csifyefZDqu
D c&dkrdkZkrf; 24 ckyg&SdwJh tJ'DrsdK;pdwrf Sm c&dkrdkZkrf; 47 ck yg&SdrSmjzpfNyD;
(vm;owå0gvdk) xyfrHrsdK;yGm;Edkifjcif; r&SdwhJ rsdK;pdwu
f dkyJ arG;xkwfay;rSm jzpfygw,f/
qifhuJjzpfpOfeJY ywfoufNyD; xifomjrifom&SdvSwJh aemufxyf Oyrmw&yfukd xyfay;&r,fqdk&if usaemfwdkY
vlom;awG&JU taumif;qHk; rdwaf qGvdkY wifpm;ac:qdkMuwJh tdrfarG;acG;awGtaMumif;udk ajym&r,f xifygw,f/
tdrfarG;acG;awGrSmqdk&if w,f&D,mvdk arG;yGcyfao;ao; cspfp&mav;awG? csL0g;0g;vdk taumifao;ao;awG?
'l',fvdk cyfvwfvwfawGutp *smrmefodk;xdef;acG;vd?k t,fvaf Z;&Sif;vdk? acG;orifvk?d 'dkbmrifvdk
jrif;aygufavmuf&SdwJh taumifBuD;awGxd taoG;ta&mif pkHvifvw S mudk awGYjrif&rSm jzpfygw,f/ 'DvkdrsdK;
ta&miftaoG;? trsdK;tpm; pkHvifvw S Jh tdrfarG;acG;awG b,fwek f;ursm; pwif a&muf&SdvmcJhwmygvJ/
tJ'Dtdraf rG;acG;awG&JU bd;k bGm;rsdK;pdwu
f a&m b,fowå0grsm;ygvdrfh/ tdrfarG;acG;awG&JU bd;k ab;rsdK;pdwu f awmh
0HykavG ygvdkYqdk&if pmzwfol tHhMoaumif; tHhMooGm;ygvdrfhr,f/ trSefawmh 0HykavGvYdk tvG,fac:wmyJjzpfNyD;
tckvuf&Sdacwfopf 0HykavGrsdK;udk qdv k wdk m r[kwfygbl;/ tckacwf vuf&Sd0HykavGawGeJY tJ'Dwek f;u
tdrfarG;acG;tjzpf ajymif;vJvmr,fh 0HykavGawG[m rsdK;&dk;ADZt& trsm;BuD; uGmjcm;rI &Sdygw,f/ 0HykavG r[kwfyJ
bmvdYrk sm; awmacG;? acG;t? ajracG;awGeJY ydkreD;pyf&wmwkef;vdkY ar;aumif; ar;csifygvdrfhr,f/ olwdkYcsif;vnf;
aqGrsdK;eD;pyf awmfpyfNyD; rsdK;pkt& Canid qdw k Jh rsdK;pkrSm yg0ifygw,f/ 0HykavGygvdkY qd&k wmuawmh
acwfopfrsdK;&dk;ADZ enf;ynmeJY wdu k fqdkifppfaq;Munfh&mrSm 0HykavGeJY teD;pyfqk;H rvdYyk gvdkYyJ tvG,fqk;H eJY
t&dk;&Sif;qHk; tajzay;&r,f xifyg&JU/ 55
yxrqH;k acG;rsdK;pdw[f m vGefcJhwJh ESpfaygif; ESpfaomif;eJY av;aomif;tMum;rSm pwifjzpfay:cJhw,fvdkY
a&S;a[mif;okawoDawGu qdyk gw,f/ vlom;awG[m ajcovHk;tdrfwkid f oGm;vmaexdik fMuNyD; trJvku d w
f m?
opfo;D opfOqGwf,lwmawGeJY toufarG;aecJh&wJh tcsdefrSm 0HykavGawG[mvnf; vlom;awGeJY pifNydKif
trJvkud of lawG jzpfcJhygw,f/ 'gayr,fh wcsdKYaom 0HykavGawG&JU OD;aESmuftwGif;rSm &efvkw d hJ oabmudk
jzpfapwJh a[mfrkef;"gwf csdKUwJah ewmaMumifh vlawGudk xdwfvefYwmrsdK;? &efvkw
d mrsdK; avsmhenf;NyD; vlom;awG
pm;aomufvdkY usef&pfwhJ t&dk;t&if;awGudk pm;aomufzdkY teD;0ef;usifrSm apmifhqdkif;aewwfMuygw,f/
vlom;awGtaeeJYvnf; 'Dpm;<uif;pm;usefawGuae rvdv k m;tyfwJh a&m*gydk;rTm;awG? teHYtoufqdk;awG

55
Freedman, A. H., and Wayne, R. K. (2017). "Deciphering the Origin of Dogs: From Fossils to Genomes". Annual Review of Animal
Biosciences. 5: 281–307.
110

rxGufay:atmif ajz&Sif;NyD;vnf; jzpfwmaMumifh 0HykavGawGudk armif;rxkwfcJhbl;eJY wlygw,f/ 'ghtjyif


om;&Jwaumifaumif csOf;uyfvmwJt h cgrSm tJ'D0HykavGawGuyJ toHjyKNyD; xGufajy;wwfwmaMumifh tEÅ&m,fukd
BudKwifaxmufvSrf;zdkY toHk;0ifrSef; owdxm;rdvmcJhMuygw,f/
tJ'DaemufrSmawmh ,Ofyg;atmif vlawGu arG;jrLzdkY tm;xkwfcJhMuNyD; rdrdwYt dk wGuf toHk;0ifr,fh
pm;<uif;pm;usef &Sif;vif;wm? uif;apmifhwm? trJvu dk fwmawGtwGuf avhusifhoifMum;ay;cJhMuygw,f/
'Dae&mrSmvnf; tJ'Dvkd avhusifhoifMum;ay;vdkuw f meJY csufjcif; ,Ofyg;oGm;wmrsdK;awmh r[kwfcJhygbl;/
&efvkw d hJ t&dkif;pdwfawG wcsdKUrsdK;qufawGrSm jyefay:aygufovdk avhusifhoifMum;ay;vdkY r&wmrsdK;awGeJYvnf;
&ifqkid fcJh&ygw,f/ tJ'Dvkd &efvkw d wfwhJ rsdK;qufawG? avhusifhoifMum;ay;vdkY r&wJh rsdK;qufawGudk
vlom;awGu b,fvkw d ek fYjyefw,f xifygovJ/ rSefygw,f? toufquf&SifcGifh ray;wJeh nf;eJY wkefYjyefcJhygw,f/
cspfpzG,f trlt&m? toGiftjyif? tjyKtrl&SdwJh tdrfarG;acG;awG? trJvku d af wmfwh?J teHYcHaumif;wJh?
Edk;Mum;x<u&SdwJh tdrfarG;acG;awGudkyJ qufvuf &SifoefcGifhay;cJhwmyg/ tJ'Duae vlom;awG&JU vdt k yfcsuf
trsdK;rsdK;twGuaf omfvnf;aumif;? vlom;awG&JU pdwEf Svk;H udk xdawGr,fh toGiftjyif? trlt&m?
tavhtusifhrsdK;udkaomfvnf;aumif; &&SdzdkY rdrdwkdY tvd&k SdwJh rsdK;pdwaf wGtjzpf rsdK;pyfay;jcif;enf;vrf; Selecive
Breeding eJY rsdK;yGm;apcJh&mrSm usaemfwYdk 'DuaeY jrifawGaY e&wJh t&G,t f pm;? taoG;ta&mif? toGiftjyif
uGjJ ym;jcm;em;vSwJh tdrfarG;acG;rsm;pGmudk &&SdcJhygawmhw,f/ ESpfaygif;aomif;*Pef;qdkwJh tcsdefumvwdktwGif;rSm
vlom;awG&JU a&G;cs,frdwzf ufapjcif;eJY tckvkd trsdK;tpm; rsm;jym;pkHvifvw S Jh tdrfarG;acG;awGudk &&SdcJhw,fqdk&if
ESpfoef;aygif;axmif*Pef;twGif;rSm b,fou l rS a&G;cs,fray;yJ touf&Sif&yfwnfzdkY &kef;uef&if;
obm0tavsmuf a&G;cs,fNyD; ywf0ef;usifeJY vdu k favsmnDaxGjzpfatmif tm;xkwfEdkifwhJ rsdK;pdwaf wGu
&SifoefyGm;rsm;&if;? ywf0ef;usifeJY vdkuaf vsmnDaxGatmif tm;rxkwfEdkifwJh rsdK;pdwaf wGu rsdK;wHk;aysmufu, G f&if;
obm0w&m;&JU a&G;cs,frIt& avmurSm ouf&Sdowå0gaygif; trsdK;tpm;? ta&miftaoG;? t&G,t f pm; rsm;pGm
uGjJ ym;oGm;cJhykH&w,f qdkwmonfyifvQif acwfopfowåaA'&JU *k&kBuD;jzpfwhJ csm;vfpf 'g0if&JU tqdk jzpfygw,f/
ol aoqHk;oGm;cJhNyD;wm MumvSNyDqkad yr,fh topftopf ay:aygufvmwJh rsdK;&dk;ADZvdk enf;ynmawG&JU
rSwaf usmufwifrIudk cHEdkifpGrf;&SdcJhwJh 'g0if&JU oDtdk&D[m 'DuaeY avmu"gwfoyd ÜHrSm xdyfwef;ae&m &&Sdaewm[m
txl;tqef;awmh r[kwfygbl;/ rsdK;&dk;ADZenf;ynmawG? vufqyk fvufuidk f oufaojyoEdkifwJh
ausmufjzpf&kyf<uif;awGeJY oufaojyoEdkifwJh avmu"gwfoyd ÜHenf;vrf;awGudk vufrcHEdkifyJ
vGefcJhwJhESpfaygif;ESpfaxmifausmfu ta&SUtv,fydkif;a'orSm aexdkifcJhMuwJh od;k ausmif;? qdwfausmif;wJh
vlrsdK;pkawGuae pMu0VmeJYurÇmavmuudk em;vnfEdkifzdkY tm;xkwf&if; OmPfrDSorQ a&;om;xm;cJhwJh
,kw
H rf;ykHjyifqefqefawGudkyJ vufcHcsifaew,f? odYkr[kwf rpÆsdr qdw k Jh a'ou xGufay:cJhw,fqdkwJh
tawG;tac:ynm&Sifwa,muf&JU avmuudk &IjrifykHenf;vrf;awG qdw k mudk ol aoqH;k NyD; ESpfaygif;tawmfMumrS
wqifhMum;pum;eJY pmtjzpf a&;om;cJh[ef&SdwmawGudkyJ vufcH,HMk unfcsifaew,f qd&k ifawmh
ud,
k fwdkifbufvku d vf dkrI? "r®"d|mefrusrI? usdK;aMumif;qDavsmfrI b,favmufuif;rJhaew,f qdw k mudo k m
t&ifok;H oyfzdkY vdktyfaeNyDvkYdyJ qdkcsifygawmhw,f/
111

yuwdw&m;udk qef;ppfjcif;
avmurSm&SdwJh yuwdw&m;? wu,fv h ufawGtY &Sdw&m;awGudk usaemfwYdk b,fvkrd sm;od&SdEdkifygovJ/ urÇmausmf
ZD0aA'eJYqifhuJjzpfpOfynm&Sif ygarmu© &pfcswfa':uifuawmh ol&Y JUyuwdw&m;\ arSmfyOövuf qdw k Jh
pmtkyfrSm enf;vrf; 3 rsdK;eJY od&SdEdkifw,fvdkY qdyk gw,f/ yxrenf;uawmh usaemfwY&dk JU rsufpd? em;? ESmacgif;?
vQm? ud, k fcE¨mawGeJY prf;oyfppfaq;NyD; &kyftqif;? toH? teHY? t&om? tawGY qdw k mawGudk
ydkif;jcm;od&SdEdkifwJhenf; jzpfygw,f/ rdk;aumif;uifjymjymBuD;&JUatmufrSm? jrufcif;pdrf;pdrf;ay:udk
yufvufvSefvku d Nf yD; Nidrfhanmif;wJh prf;a&*DwoHudk em;qif? 0dkift&ufcsdK&S&Sukd jrnf;prf;? aygifrkefYwcsyfeJY
opf&dyfom,mrSm cspfoY&l ifcGifxJ cdkrSDae&&if vljzpfusdK;eyfr,f qdw k Jh uAsmq&mawG&JU zGJYqdkrIawGxrJ Sm 'Dvdk
tqif;? toH? teHY? t&om? tawGaY wGtaMumif;udk wcrf;wem; azmfjyavh&Sdygw,f/ 'gawmifrSyJ
wcgwavqdk qm;[m oMum;eJY qifwlavh&Sdw,f? *DwoH[m wpkHwa,muftwGuf om,memaysmfjzpfayr,fh
usefwa,muftwGuf pdwt f aESmifht,SufjzpfapEdkifao;w,f? t&om[m vlt Y BudKufudk rlwnfNyD; ESpfoufzG,f
[kwfr[kwf uGv J EGJ dkifao;w,f? tawGYtxd[m cHpm;rIuv dk udk fNyD; ajymif;vJEdkifao;w,f? ud, k fESpfoufo&l JU
txdtawGYqkd om,mNyD; rcspfrESpfoufoq l dk pdwfaumif;apwemeJY az;r&ifawmif rESpfoufovdk
jzpfrdao;w,f/ xm;ygawmh? rsm;aomtm;jzifah wmh &kyftqif;? toH? teHY? t&omawGudk a,bk,s
cGJjcm;EdkifpGrf; &SdMuw,f qdkygpdkY/
yuwdw&m;udk aemufxyf qef;ppfEdkifwhJ enf;vrf;uawmh tJ'D&kyftqif;? toH? teYH? t&om? tawGYawG&JU
pl;prf;EdkifpGrf; e,fy,fawGudk ud&d,mawG wyfqifay;NyD; wd;k csJUvduk fwmygyJ/ tifrwef ao;i,fvSwhJ
bufw;D &D;,m;awG? Adkif;&yfpfawGudk omrmefrsufpdeJY rjrifEdkifygbl;/ tJ'gaMumifh rdkucf &dkpukyfvdk
tEkMunfrh Sefajymif;eJY avhvm&ygw,f/ tJ'DtcgrSmrS ao;i,fvSygw,f qdw k Jh
tEkZD0&kyfuvmyfpnf;awGtaMumif; usaemfwdkY vlom;awG od&SdcJh&ygw,f/ tvGefa0;uGmvSygw,f qdw k Jh
Mu,fwm&mawG? N*dK[fawG? OuúmysHawG? Mu,fwHcGefawG? N*dK[f&HvawGudk omrmefrsufvHk;eJY rjrif&ygbl;?
ta0;Munf?h eu©wfwm&mrSefajymif;eJYrS usaemfwkYd jrifawGY&ygw,f/ 'gu tjriftm&kHudk wd;k csJUwmyg/ 'gwifru
tMum;tm&kHrSmqd&k ifvnf; vlom;awG&JU em;[m toHvdIif; 20 [mhZfuae 20 uDvdk[mhZftwGif;u toHawGukdyJ
Mum;EdkifpGrf;&Sdygw,f/ 'gayr,fh a&'gvdk? qdek mvdkY enf;ynmtaxmuftulawG? ud&d,mawGeJY
zrf;,lo&d SdEdkifygw,f/ 'gu usaemfwYdk&JU tm&kHcHt*FgawGudk ud&d,meJY wd;k csJUNyD; oufa&mufe,fy,fudk
csJUxGif,w l eJh n;vrf;jzpfygw,f/
aemufwenf;uawmh armf',f qdw k Jh ykHpHi,feJY prf;oyfppfaq;twnfjyKjcif;yg/ tm&kHcHt*FgawGeJYvnf;
prf;oyfr&Edkif? enf;ynmqdkif&m ud&d,mawGeJYvnf; taxmuftulok;H rprf;oyfEdkifwJhtcg b,ftqdkukd
twnfjyKzdkY? y,fcszdkYtwGuf b,fprf;oyfcsufudk b,fvdk armf',feJY ppfaq;Munfhr,fqdk&if tqdrk Sefuef&if
'DtajzxGufr,f? rrSefuef&if b,fvkt d ajz&v'f rxGufbl; qdw k Jh wGufcsufjcif;awGeJY prf;oyfppfaq;wmudk
qdv
k ydk gw,f/ tJ'Denf;vrf;awGeJY tufwrftEkjrLawGudk cGJjcrf;NyD; rsm;jym;vSwJh pGrf;tifyrmPawGtaMumif;udk
usaemfwdkY vlom;awG od&SdcGifh&cJhw,f? cE¨mukd,&f JU qJvfuvmyfpnf;twGif;qH;k tydik f; e,l;uvd,yfpf
tufqpfxu J rsdK;&dk;ADZqdik f&m tcsuftvufawGudk usaemfwYdk vlom;awG avhvmcGifh&&Scd Jhygw,f/
'gqdk b,fvkrd S prf;oyfr&EdkifwJh pdwfcHpm;rIawG? cspfjcif;arwåm? o0efwkw d m? MunfEl;wm? rkef;wD;wm?
pufqkyfwmawGukad &m usaemfwdkY b,fvko d &d SdEdkifygovJ/ 'DpdwfcHpm;rIawG[m qifhuJjzpfpOft&
wd;k wufajymif;vJvmwJh vlom; tygt0if tqifhjrifhowå0gawGrSmyJ jzpfay:NyD; 'Dvkd cHpm;EdkifzdkY OD;aESmuf
112

odYrk [kwf OD;aESmufeJY tvm;oP²mefwl pufwrsdK;rsdK; yg&SdrSyJ jzpfay:wmrsdK;yg/ tJ'grsdK; ryg&Sd&if cHpm;rI
rjzpfay:Ekdifygbl;/
'Denf;vrf;oHk;rsdK;eJY prf;oyfNyD;awmhrS yuwdt&Sdw&m; [kwfr[kwf vufcHtwnfjyKEdkifygw,fvdkY
&pfcswfa':uifu qdyk gw,f/ 'Dpmtkyfukd usaemfu 2019 ckESpfrSm bmomjyefqdkxkwfa0cJhygw,f/ xkwfa0NyD;
odyfrMumcifrSmyJ rdwfaqGwOD;u ar;jref;vmygw,f/ olwdkYoif;tkyfq&mu 'Dt,ltqeJY ywfoufNyD;
ar;p&mav;&SdwmaMumifh vlBuHKtar;yg;vdkufwmygwJh/ tm&kHig;yg;eJYaomfvnf;aumif;?
wd;k csJUud&d,meJYaomfvnf;aumif;? armf',fykHpHeJYaomfvnf;aumif; prf;oyfvkYd twnfjyKEdkifrS yuwdw&m;tjzpf
vufcHzdkY ajymqdkvdkufwmudk bk&m;ocif? aumif;uifwrmef? i&Jaumif;uifbH?k ajrrIefuae vlom;zefqif;jcif;?
aovGef&mu &Sifoefxajrmufjcif;? a&udk 0dkift&ufajymif;vJjcif;? Elemudk aysmufuif;apjcif; qdkwJh
t,ltqawGeJY jynfhESuaf ewJh c&pf,mefoif;tkyfq&mu tawmfav; rMunfrvifjzpfoGm;&Smw,f xifyg&JU/
tJ'geJY ar;cdkif;vdkufwmu usaemfhrdcif[m zcifjzpfoleJY ud, k fvufESD;aESmNyD; usaemf arG;zGm;vmw,f qdw k mudk
b,fenf;eJY od&SdvkYd vuf&Sdzciftjzpf ac:qdkaeoludk taz&if;taeeJY vufcHxm;wmygvJwh/J wu,fawmh
c&pf,mefoif;tkyfq&m qdkolu avmavmvwfvwf ar;jref;vmvdkYom olu Y dk t&ifqk;H azmfjyjzpfwmyg? 'Dvdk
ar;cGef;eJY cyfqifqif wlnDwJh tar;rsdK;awGudk bkef;awmfBuD;awG? armfv0Dq&mawGqu D aevnf; rMumcP
Mum;&avh&Sdwwfygw,f/ avmu"gwfoyd ÜHtawG;tjrifawGqdkwm olwdkYbmomw&m;awGudk wdu k fcdkuaf ewmvdkY
rSwf,x l m;Muw,f xifyg&JU/ tuGuq f udk fwmeJY wefjyefwudk fppfqifzdkY apmifhqkid f;aeMuw,f xifygw,f/
wu,fawmh tusdK;oifh? taMumif;oifh a0zefaxmufjywJh t,ltqydkif;awG? ynm&yfqkid f&m tawG;tac:awG
pwmawGudk aqG;aEG;aecsdefrSm vrf;ab;u taveawmawGvdk pum;EdkifvkcsifvYdk eifbJiqajymqdkwmrsdK;
arQmfvifhrxm;cJh&dk; trSefyg/ txl;ojzifh omrmefval wGxuf wqifhjrifhwJh bmoma&;yk*¾dKvfawGqu D ydkvdkYawmif
rarQmfvifhrxm;ygao;w,f/ 'gayr,fh ynm&Sifqefqef? tawG;tac:jrifhjrifheJY tdkif'Da,mfavmf*sDydkif;
,SOfNydKifrajymqdkEdkifvkdY atmufvk;H xdk;? tqifhedrfhpum;awG xGufvmw,fyJ ,lqrdygw,f/
bmoma&;yk*¾dKvfwkdif;udk rqdkvydk gbl;? ckevdk ar;cGef;rsdK; ar;jref;olawGudkyJ qdkvdkygw,f/
b,fvkyd Jjzpfjzpf tar;&Sdvm&ifawmh tajz&Sd&wmygyJ/ usaemfhrdcifeJY zcifjzpfolawG ud, k fvufESD;aESm?
rdwzf ufMuNyD; usaemf arG;zGm;vmcJh&dk; tm&kHcHt*FgawGeJY ppfaq;r&cJh&dk; trSefyg/ tJ'Dtm&kHcHt*FgawGudk
csJUxGifu&d d,m toH;k jyKNyD; avhvmvdkY r&wmvnf; trSefyg/ armf',fykHpHeJYvnf; wrifwum rprf;oyfcJh&dk;
trSefyJ jzpfygw,f/ wrifrprf;oyfcJhzl;bl;vdkYyJ qdvk w
dk myg/ prf;oyfr&bl;vdkY rqdkvydk gbl;/ tJ'gaMumifhrvdkY
zcift&if; [kwfr[kwf rodEdkifb;l ? tJ'Dvkd zcift&if; [kwfr[kwf rod&SdyJ zcift&if;tjzpf
vufcH,HMk unfxm;w,fvkdYawmh t"dyÜm,fzGifhqdkvdkY r&wm aocsmygw,f/
'gqdk zcift&if; [kwfr[kwf b,fvkd od&SdEdkifygovJ/ yxrOD;qHk;taeeJY usaemfhzcif[m zcif t&if;tjcm
[kwfr[kwf qdNk yD; qef;ppfzdkY taMumif;wpkHw&m t&ifjzpfay:zdkY vdyk gw,f/ tJ'Dvdk r[kwf&if bmvdYkrsm;
ppfaq;aeOD;rSmvJayghav/ okawoeqdik f&m a0g[m&awGt&qdk&if tqdMk urf;tEkrmeudk wifoGif;&mrSm
ESpfrsdK;ESpfpm;&Sdygw,f/ t*Fvdyfvq
dk &dk ifawmh Research Hypothesis eJY Null Hypothesis vdkY ac:ygw,f/
Research Hypothesis qdkwmu ud, k ftqdkjyKvdkwmudk oufaoxlzdkY tm;xkwfwmyg/ Oyrm tckprf;oyfr,fh
aq;0g;[m b,fvkda&m*ga0'emudk odomxif&Sm;pGm oufaoapr,f? odkYr[kwf tvQif;aysmufuif;apr,f
(tJ'Daq;0g;udk Research Group okawoetkyfpk? Control Group xdef;csKyftkyfpkqkNd yD; ESpfrsdK;pvH;k &JU&v'fudk
113

b,fvkrd S BudKwifrodEdkifwJh qufwif Double Blind Setting tjzpfeJY prf;oyf&mrSm aq;0g;wdkufauGs;wJh tkyfpku
Placebo ac: tmedoifr&SdwJh aq;0g;ykHpHwl a&m*gydkrdkoufomwJh &v'fukd ododomom &&SdapwmrsdK;
qdv
k ydk gw,f)/ Null Hypothesis qdkwmuawmh 'Daq;0g;[m Placebo wdu k fauGs;wJh tkyfpk&JU &v'feJY wlnDw,f/
okawoetoif;taeeJY yxrtqdjk zpfwhJ okawoetqdkudk twnfjyKzdkY oufaoxlEdkif&if xl? r[kwf&if Null
Hypothesis udk acszsufNyD; 'Daq;0g;[m tmedoif&SdaMumif; oufaoxl&wmrsdK;yg/

aumif;ygNyD? ckeajymcJhwhJ tazjyóemudk jyefqufyghr,f/ vlrSef;odwwfcsdefrSm usaemfhzcif qdo k l[m usaemfeJY


&kyf&nfcsif; t&rf;uGmaer,fqdk&if zcift&if; [kwfr[kwf oHo,ay:ygvdrfhr,f/ usaemf[m
tmz&duef&kyfjzpfNyD; rdcifa&m? zcifqko d al &mu vljzLawGjzpfae&if 'g[m bmoabmvJvdkY ar;cGef;xkwrf drSm
aocsmygw,f/ tJ'Dvkq d kv
d kYd olwdkYawG[m rdb&if;awG r[kwfb;l qdkNyD; wef;aumufcsufcsEdkifr,f rqdv k dkyg/
rsdK;&dk;ADZikyfvQdK;jcif; qdw
k mrsdK; jzpfyGm;NyD; bd;k bGm;ab;awGrSm tmz&duefaoG;wa,mufa,muf&SdcJh&ifvnf;
tvm;wljzpf&yfrsdK; jzpfyGm;wwfygw,f/ aemufNyD; zcifqko d el JY usaemf[m rsufESmaygufcsif; cyfqifqif?
trltusifhcsif; cyfqifqif (rsdK;&dk;ADZaMumifhyJjzpfjzpf? rodvdkufyJ oif,w l maMumifhyJjzpfjzpf) jzpfaer,f
qd&k ifvnf; ckeajymwJh zcif&if; [kwrf [kwf ppfaMumrdr,f r[kwfygbl;/
tJ'Dvkd r[kwf&ifawmh zcift&if; [kwfr[kwf ppfaMumrdygvdrfhr,f/ aemufwcsufu tJ'Dzcif qdo k l[m
zcifwOD;&JU cspfcifrIrsdK;? *&kpdkufrIrsdK;? MuifemrIrsdK;? oHa,mZOfrsdK; usaemfwYt
dk Mum;rSm rcHpm;rdb;l qdk&ifvnf;
zcift&if; [kwfr[kwf oHo,jzpfEdkifygw,f/ wcsdKUqdk rdbt&if;tjcm r[kwfyJeJYawmif t&if;tjcmvkd
oHa,mZOf&SdwmrsdK;awG awG&Y wwfygao;w,f/ t&if;tjcmqdk&if aoG;u pum;ajymw,fqdkwJhtwdkif; wpkHw&m
qufEG,rf Iukd cHpm;rdrSm aocsmygw,f/ tJ'Dvkd r[kwfyJ ud, k t
fh ay: om;orD;t&if;tjcmvdk cspfcifrI? MuifemrI
r&Sdbl;qdk&if 'g[m olpdrf;w&HqefeJY twlwl odYrk [kwf oleJYudk,fh&JUtMum; qufEG,rf I[m wpdr;f wOD;&JU
qufEG,rf IeJY wlnwD ,f qdkwJh Null Hypothesis udk qef;ppfrdrSm jzpfygw,f/
aemufwrsdK;uawmh rdbudkaomfvnf;aumif;? om;orD;udkaomfvnf;aumif; EdkifiH&yfjcm;udk a&TUajymif;ADZm
Immigrant Visa eJYac:,lwt Jh cg aoG;om;&if;jcmjzpfaMumif; 'Dtefat ppf&ygw,f/ aoG;om;t&if;tjcm
r[kwfb;l qdkapOD; rdb&if;vdk? om;orD;&if;vdk oabmxm;wmu oufoufwu@yg/ avmu"gwfoyd ÜHrSmawmh
aoG;om;awmfpyfrIukd 'Dvkyd J ppfaq;ygw,f/ vlrIaESmifzGJYjcif;[m ynm&yfukd vdrfvnfvkYd r&Edkifygbl;/
'Dtefatppfaq;rIrSmvnf; 100 &mcdkifEeI f; wlnDw,f qdkwm r&Sdygbl;/ rdom;pk0if qd&k if 99.9 b,fa&GUb,frQ
qdw
k mrsdK;yJ jyoygw,f/ armifESrcsif;? rdbeJYom;orD;csif;awGrSm tJ'Davmuf qifwMl uygw,f/
aoG;a0;oGm;av? 'Dtefatjcm;em;rI wdk;yGm;vmav jzpfygw,f/
114

ouf&Sdtm;vHk; aqGrsdK;awG
'Dtefat DNA &JU t&Snu
f awmh Deoxyribonucleic Acid jzpfNyD; c&kywfESpfqifhoP²mef&Sdygw,f/ 'Dtefatudk
Adenine, Thymine, Guanine, Cytonine wdkYeJYtajccHzGJYpnf;xm;wmjzpfNyD; Edkufx&dk*siftajcjyKzGJYpnf;rIwdkif;rSm
wlnDwhJ yg0ifrI &Sdygw,f/ tJ'Dvkd c&kywfESpfqifhoP²mef'Dtefat zGJYpnf;rIawG[m usaemfwdkY vlom;awG
tygt0if ouf&SdawG&JU tao;i,fqHk;qJvu f vmyfpnf;&JUtwGif; e,l;uvd,yfpfxrJ Sm yg0ifMuNyD;
rsdK;qufjyefYyGm;wdik f; rdbuae om;orD;udk rsdK;&dk;ADZqdik f&m tcsuftvufawG vufqifhurf;ay;vdkufygw,f/
usaemfwdkY vlom;awG[m tJ'Dvkd 'Dtefat zGJYpnf;xm;rIaygif; oef; 3 axmifausmfeJY wnfaqmufxm;ygw,f/
&lyaA'ynm&Sif &Dum'dk qufbmwDeD &Sif;jywmudk ud;k um;&r,fqdk&if 'Dtefatuk'fawGudk pmtkyftjzpf
ajymif;vJvu dk fr,f qdMk uygpdkY/ tJ'gqdk&if ykHESdyfpmvHk;eJY pmrsufESmaygif; 262 000 0ef;usif&SdNyD; pmtkyfcyfxx
l l
175 tkyf0ef;usifavmuf &Sdygvdrfhr,f/ tJ'Dvkd pmrsufESmaygif; odef;csDwt Jh xJurS vlwOD;
wa,mufcsif;pDtwGuf wjcm;b,foel JYrwlnDapwJh pmrsufESmawG[m 500 avmufyJ &Sdygvdrfhr,f/
rsdK;&dk;ADZqdik f&m pkzGJYwnf&SdrI oef;oHk;axmifxu J rS ta&twGuf tenf;tusOf;uyJ usaemf? cifAsm;? ol qkNd yD;
uGjJ ym;rIawGudk jzpfapwmyg/ vlwdkif;vlwkid f;[m 'Dtefat qifwrl I 99.9 &mcdkifEIef;xd &SdMuygw,f/
usaemfwdkY vlom;tm;vH;k [m reufcif; tvkyfcGifoGm;a&mufzdkY bwfpfum;? ajratmuf&xm; pD;eif;wJhtcgwdik f;
usaemfwdkYeab;rSm vmxdkifwhJ rnfonfv h lom;eJYrqdk rsdK;&dk;ADZqdik f&m qifwrl I 99.9 &mcdkifEIef;&SdNyD; usefwhJ 0.01
&mcdkifEeI f;xJuyJ usaemfwYdk&JU tom;a&mif? rsufvk;H ta&mif? t&yftedrfhtjrifh? qHyiftajzmifhtaumuf? teDtndK
pwmawG uGjJ ym;oGm;apwm jzpfygw,f/ vlom;awG[m olwdkY&JU teD;uyfqkH;qdkEdkifwhJ qifhuJjzpfpOft&
nDtpfuk0d rf;uGJawmfpyfol csifyefZDawGeJY 'Dtefatqifwrl I 96 &mcdkifEIef;xd &SdMuygw,f/ tdrfrSm
arG;jrLxm;MuwJh aMumifav;awGeJYqdk&if txl;ojzifh tmbufqeD D,rfaMumifrsdK;qdk&if 90 &mcdkifEIef;xd
qifwMl uygw,f/ y&dkwdef;zGJYpnf;rIeJYywfoufNyD; <uufawG[m vlom;awGeJY 85 &mcdkifEIef;txd
qifwMl uygw,f/ y&dkwdef;uk'feJY r[kwfb;l qdk&ifawmh 50 &mcdkifEeI f; qifwyl gw,f/
v,f,mpdkufysdK;a&;eJYtwl wGb J ufyg&SdvmwJh arG;jrLa&;t& uGsJEGm;awG[m vlom;awGeJY 'Dtefat qifwrl I 80
&mcdkifEeI f;xd &SdMuygw,f/ usaemfwYdkeJY eD;pyfwJh owå0gawGeJYyJ qifww l mvm;qdkawmh r[kwfygbl;/
opfo;D ,ifaumifawGeJYqdk&if a&m*gb,jzpfapwJh rsdK;&dk;ADZzGJYpnf;rI 61 &mcdkifEIef;txd qifwyl gw,f/
MuufiSuaf wG? tarG;tawmifygNyD; OOwJh owå0gawGeJYq&dk if 60 &mcdkifEIef; qifwyl gw,f/ ,kwfpGtqHk;
vlom;awG[m iSufaysmoD;eJYawmifrS rsdK;&dk;ADZzGJYpnf;rI 50 &mcdkifEIef;eD;yg; qifww l ,fvkYd ynm&SifawGu
qdMk uygw,f/ qifww l ,fqwdk Jh ae&mrSm yg0ifzGJYpnf;xm;wJh rsdK;&dk;ADZawG[m a&SYaemufajymif;vJwm?
ajymif;jyefjzpfwm? zGmxGufoGm;wm? pkqHok mG ;wm pojzifh uGjJ ym;rIawG r&Sdr[kwf &Sdygw,f/ wcsdKUrsdK;&dk;ADZ
ajymif;vJrIawG[m ta&twGuf tenf;i,fyJ jzpfayr,fh EdIif;,SOfwhJ owå0gESpfrsdK;&JU toGiftjyifeJY
taoG;ta&mifukd vH;k 0ajymif;vJomG ;apwmrsdK;&SdNyD; wcsdKUrsdK;&dk;ADZajymif;vJrIawGrSmawmh zGJYpnf;rI cyfrsm;rsm;
ajymif;vJoGm;ayr,fh toGiftjyifeJY taoG;ta&mif; odyfrxl;jcm;wmrsdK;awGvnf; awGY&ygw,f/
apmapmu taMumif;udk jyefquf&r,fqdk&if 'Dtefat? rsdK;&dk;ADZ qifwlavav? aqGrsdK;eD;pyfawmfavavvdkY
qdx
k m;w,f r[kwfvm;/ 'Dawmh vlom;awG tm;vH;k [m 99.9 &mcdkifEIef;ausmf rsdK;&dk;ADZqifwMl uw,fqdk&if
usaemfwdkY vlom;tm;vH;k [m [krd a0;wJh twdwfumvwkef;u wckwnf;aom rsdK;pdwfuae qif;oufvmMuwJh
aqGrsdK;awGcsnf;yJ jzpfygvdrfhr,f/ tom;a&mif? bmompum;? ykHyef;oP²mef? rsufv;Hk ta&mif? qHyifta&mif?
t&yftedrfhtjrifh? ud;k uG,f&m bmomw&m;? pm;aomufwJh tpm;tpm? 0wfpm;qif,ifykHawG b,fvkdyJ
115

uGjJ ym;ygap? usaemfwYdk vlom;tm;vH;k [m aqGrsdK;t&if;tjcmawG jzpfygw,f/ aoG;csif;eD;vdkY cspfcif&pwrf;qdk


bmrQrajymyavmufwJh uGJjym;rIav;awGtwGuf vlom;tcsif;csif; pdwf0rf;uGJMuwm? owfMujzwfMu?
&efvkrd kef;wD;Mu? vlrqefwJh &ufpufrIawG usL;vGefMuwm[m b,fvkt d aMumif;aMumifhyJ jzpfygap? tawmfhudk
t"dyÜm,fuif;rJhaew,fvkdY cHpm;rdaprSm jzpfygw,f/
vlom;awGudk aqGrsdK;t&if;tjcmawGrvdkY cspfcif&if;ESD;Mu&dk;rSef&if rsdK;&dk;ADZt& nDtpfuk0d rf;uGJawmfpyfMuwJh
y&dkif;rdwo
f wå0gawG? vlwlowå0gawG? nDtpfuk0d rf;uGJayr,fh aoG;csif;enf;enf;a0;oGm;wJh EdkYwdkufowå0gawG?
tJ'Dxuf aoG;enf;enf;ydka0;oGm;wJh wGm;oGm;owå0gawG? ukef;aea&aeowå0gawG? a&owå0gawG? ausm&dk;rJh
owå0gawGeJY tjcm;tqifhedrfhowå0gawG[mvnf; wcsdefu wckwnf;aom rsdK;pdwu f ae qif;ouf
aygufzGm;vmcJhwJh aqGrsdK;awGrvdYk arwåma&SUxm;qufqHoifhwmyJ r[kwfb;l / tJ'Duwqifh xyfajym&&if 'Dvdk
ouf&SdawG&,fvdkY jzpfwnfvmzdkY tajctaeaumif;udk zefwD;ay;xm;wJh obm0w&m;udv k nf;
arwåmxm;oifhwmyJ r[kwfbl;vm;/
vlom;awG&JU tajccHarwåm? *&kPmpdwaf wG[m trsm;tm;jzifh bmomw&m;awGuae qif;oufcJhwmrvdYk
bmomw&m;eJY uif;a0;oGm;olawGrSm b,fvkdrsm; arwåmw&m;eJY jynfph kHEdkifrvJ? olwYdk&ifxrJ Sm ajcmufuyfaewJh
Avm[if;vif;cHpm;rIawGyJ &Sdvdrfhr,fvdkY awmfawmfrsm;rsm;u vGrJ Sm;pGm aumufcsufqJw G wfMuygw,f/
avmu"gwfodyÜHynmudv k nf; 'Dvkt
d aMumif;t&mawGeJYywfoufNyD; xifjrifcsuf wpkHw&m ay;EdkifwhJ t&mvdkY
rSw,
f lMu&dk; r&SdcJhMuygbl;/ 'gayr,fh avmu"gwfodyÜHynmudkyJ xJxJ0if0if wD;rdacgufrdw,fqk&d if
owå0gwdkif;eJY obm0w&m;tay: cspfjrwfEdk;wwfzdkY rcJ,Of;bl;vdkYyJ xifrdygw,f/
ouf&SdawG tm;vH;k [m aqGrsdK;om;csif;awGvdkY uAsmqefqef wifpm;ajymqdkcJhw,fqdkNyD; pmzwfol xifaumif;
xifEdkifp&m &Sdygw,f/ 'gayr,fh r[kwyf gbl;/ wu,fhudk t&Sdw&m;jzpfaMumif; oufao? om"u
enf;enf;avmuf wifjycsifygw,f/ ausmufjzpf&kyf<uif;awG? oaE¨om;qkdkif&m jzpfay:wdk;wufjcif;
avhvmrIawG? 'Dtefatynm&yfeJY rsdK;&dk;ADZawG[m usaemfwYdk ouf&SdawG wOD;eJYwOD; eD;uyfpGm qufpyfaerIukd
azmfjyaeoa,mif&Sdygw,f/ usaemfwdkY ouf&SdawG[m vGefcJhwJh ESpfoef;aygif;rsm;pGmwkef;u wnf&SdcJhwJh
ouf&Sdbdk;ab;rsdK;pdyfuae qif;oufaygufzGm;vmcJhMuNyD; &SifoefaexdkifrItwGuf &kef;uef&if;
toGifajymif;vJcJhMuwm jzpfygw,f/ usaemfwdkY ouf&SdawGrSm eD;pyfwJh cE¨maA'zGJYpnf;rIawG yg0ifMuygw,f/
iSuaf wG tm;vH;k vdkvkdrSm tarG;tawmifawG yg&SdMuNyD; OOMuygw,f/ EdkYwdkufowÅ0gawG[m uav;i,fawG
arG;zGm;NyD;&if EdkYcsdKwdkufauGs;Muygw,f/ EdkYwdkufowå0gawGrSm wlnDwhJ t&dk;zGJYpnf;ykHawG &SdMuygw,f/ Oyrm
vuf&dk;qdk&if vufarmif;&dk;wacsmif;wnf;uae vufzsH&dk;ESpfacsmif;eJY csdwfqufygw,f? NyD;&if vufaumuf0wf
jzpfygw,f/ NyD;awmh vufacsmif;&dk;awGeJY csdwfqufxm;ygw,f/ 'g[m vif;EdkY? acG;? vif;ydkifeJY vlom;awGrSm
zGJYpnf;ykH twlwl jzpfygw,f/ opfyifawG tm;vH;k vdkvkrd Smvnf; uvdk&dkyvyfpfqkw d hJ "gwfyg0ifNyD; aea&mifudk
opf&Guaf wGeJY cH,w l m? tpmcsufvyk fwmawG[m twlwjl zpfwmrvdYk bd;k ab;rsdK;pdyfwckwnf;uae
qif;oufcJhaMumif; axmufcHaeovdk &Sdygw,f/
ausmufjzpf&kyf<uif;awG[mqdk&ifvnf; bd;k ab;rsdK;pdyfwckwnf;uae qif;oufvmcJhNyD;
toGifajymif;vJpjyKaewJh owå0gawG&JU &kyf<uif;awGudk wl;azmf&&SdcJhwm[m 'g0if&JU oDtdk&Dukd qifhuJqifhuJ
axmufcHay;r,fh oufao? taxmuftxm;awG ay:xGufaewmyJ jzpfygw,f/ (ausmufjzpf&kyf<uif;awG
b,fvkd jzpfay:vmcJhw,f qdw k mudk &pfcswfa':uif&JU yuwdw&m; arSmyf Oövuf pmtkyfrSm usaemf
bmomjyefpOfu tao;pdwf azmfjycJhNyD;rvdkY 'Dae&mrSm csefvyS fxm;cJhygr,f/ zwf&Ivko d lrsm; usaemfh&JU
116

yuwdw&m;\ arSmfyOövuf pmtkyfrSm &SmazGEdkifygw,f)/ vGefcJhwJh ESpfaygif; 375 oef;wkef;uvdYk cefYrSe;f &wJh
wpfwv J ufcf Tiktaalik owå0g[m tJ'Dvkd toGifajymif;xJrSm xif&Sm;ygw,f/ olrY Sm ig;taMu;cGHeJY yg;[yfawG
yg0ifaeqJjzpfNyD; ukef;pyfa&pyfrSm aexdkifygw,f/ a&xJrSm oGm;vmEdkifovdk ukef;ay:rSmvnf; ql;awmifudk
toHk;jyKNyD; ajcaxmufvkd avQmufvrS f;Edkifygw,f/ ajcaxmufrus ql;awmifru zGJYpnf;ykH&SdwJh 'Dowå0g[m
qifhuJjzpfpOft& toGifu;l ajymif;rIudk axmufcHaeygw,f/
vGefcJhwJh ESpfaygif; oef; 150 wkef;uvdkY cefYrSef;&wJh tmcD&dkwm;&yf Archaeopteryx ac:wJh rysHoef;EdkifwJh
tarG;tawmifyg iSuw f rsdK;[m 'dkifEdkaqmOD;acgif; yg&SdNyD; ajconf;vufonf;awG&,f? &Snv f sm;wJh tNrD;&,f
yg&Sdygw,f/ 'gudk Munfch sif;tm;jzifh iSurf sdK;pdyfawG[m 'dkifEdkaqmuae qif;oufaygufzGm;vmwmjzpfaMumif;
cefYrSef;EdkifMuNyD jzpfygw,f/56 owå0gawG[m a&xJuae ukef;ay:csnf; wufvmMuwmawmh r[kwfygbl;/
ukef;ajray:uae a&xJudk jyefqif;oGm;wJh EdkYwdkufowå0gawGvnf; &Sdygao;w,f/ tJ'DxJurS vGefcJhwJh ESpfaygif;
48 oef;uvdYk cefYrSef;&wJh trfAsLvdkqD;wyfpf Ambulocetus owå0g[m a&,ufygwJh vufajcaxmuf 4 acsmif;
yg&SdNyD; ukef;ajray:rSm ae&if; a&xJrSm trJvku d fygw,f/57 ol&Y JU ausm&dk;zGJYpnf;ykH[m acwfopfa0vig;vdkjzpfNyD;
vIyf&Sm;a&ul;&mrSm toH;k jyKygw,f/ tckacwf a0vig;awGrSm aemufajcaxmuf&,fvdkY r&Sdawmhayr,fh
t&dk;zGJYpnf;ykHudk qef;ppfMunf&h if odrf0ifoGm;wJh Vestigial Legs eJY wifyg;qkH&dk;udk awGjY rifEdkifao;wmrvdkY
qifhuJjzpfpOfudk axmufcHaeygw,f/58
oaE¨om;jzpfay:ykH tqifhqifhudk "gwfrSef&dkufMunfhwt Jh cgrSmvnf; ueOD;tqifhawGrSm rsdK;pdwfwckeJYwck
tifrwef qifwMl uwmudk awG&Y Sd&rSm jzpfygw,f/ a0vig;? <uuf? vl? puefY? jrif;? bJief;awGrSm tawmfav;
qifwyl gw,f/ a>roaE¨om;avmif;awGrSmqdk&if ueOD;tqifhrSm ajcaxmufvuf 4 acsmif; t&mav;awG
yg&SdNyD; aemufydkif;usrSm aysmufuG,o f Gm;wm jzpfygw,f/59 'gudk Munfch sif;tm;jzifh a>reJY
wGm;oGm;owå0gawG[m eD;uyfpGm qufpyfrI&SdaMumif; aumufcsufcsEdkifygw,f/ ,kwfpGtqHk;
ig;oaE¨om;avmif;eJY vloaE¨om;rSmawmif OD;acgif;aemufem;rSm tdyfygwJh zGJYpnf;ykHcsif; vmwlaeygao;w,f/
ig;awGrSmawmh aemufydkif;rSm yg;[yftjzpf BuD;xGm;vmNyD; vlawGrSm ar;&dk;? em;eJY vnfyif; tpdwt f ydkif;awG
jzpfay:vmygw,f/ vlom;awG[m ausm&dk;rJhowå0gjzpfwJh Lancelet vdk rsdK;pdyfeJYawmif qifww l mawG &Sdygw,f/
tJ'DrsdK;pdyfrSm cE¨mud,
k fudk [efcsufxed f;zdkY Notochord vdk tpdwt f ydkif; yg0ifNyD; vlrSmawmh
60
tJ'Dtpdwftydik f;uae ausm&dk; jzpfwnfvmygw,f/
ouf&SdawGtm;vHk;&JU qJvfuvmyfpnf; zGJYpnf;ykHawG[mvnf; tifrwef qifwlMuygw,f/ olwdkYawGrSm
t&nfMunfeJY zGJYpnf;xm;wJh refb&def;awG yg0ifMuNyD; tJ'Dxu J rS El;uvd,yfpfwkYdrSm 'DtefatawG?
tm&ftefatawG yg&SdMuygw,f/ ouf&Sdtm;vHk;wdkYrSm 'Dtefatuk'f zGJYpnf;ykH wlnDMuNyD; tJ'DuaeyJ
ud,
k fcE¨mtwGuf vdt k yfwhJ y&dkwdef;awGudk xkwfvyk fzdkY toHk;jyKMuygw,f/ ouf&Sdtm;vHk;&JU rsdK;&dk;ADZawGudk

56
Mayr, G., Pohl, B., and Peters, S. (2005). A well-preserved Archaeopteryx specimen with theropod features. Science, 310, 1483-1486
57
Davis, M.C., Dahn, R.D., and Shubin, N.H. (2007). An autopodial-like pattern of Hox expression in the fins of a basal actinopterygian
fish. Nature, 447, 473-477
58
Bejder, L., and Hall, B.K. (2002).Limbs in whales and limblessness in other vertebrates: mechanisms of evolutionary development
transformation and loss. Evolution and Development 4(6),445-458.
59
Cohn, M.J., and Tickle, C. (1999). Developmental basis of limblessness and axial patterning in snakes. Nature, 399, 474-479
60
Stemple, D.L. (2005). Structure and function of the notochord: an essential organ for chordate development. Development, 132(11), 2503-
2512.
117

zwf&MI unfhr,fqdk&if tenf;qH;k zGJYpnf;jzpfwnfrIaygif; 500 ausmf wlnDaewmudk awG&Y Sd&rSm jzpfygw,f/
'g[mvnf; olwYdk tm;vHk; bk;d ab;rsdK;pdyfwckwnf;uae qif;oufvmcJhwmjzpfaMumif; axmufcHaeygw,f/
118

taxmuftxm; tcdkiftvkH &Sdw,f qd&k if


b,forl S ,kHMunfjcif; qdkwmtaMumif; rajymMubl;&,f/
ESpfeJYESpf aygif;&if av; jzpfw,f/
urÇmBuD; vHk;0ef;w,f/
,kMH unfrItaMumif; b,folrS rajymMubl;/
ud,
k &fh JU pdwcf Hpm;csufudk
oufao? taxmuftxm;ae&m
tpm;xd;k csifvmwJhtcgusrSyJ
,kMH unfjcif; qdkwmBuD;u ygvmwm/
bmx&ef &yfq,f
119

odyÜHenf;us vufcH,HMk unfjcif;


apmapmu ajymoGm;cJhovdkyJ usaemfwY[ dk m BuD;jyif;vmcJhwJh oufwrf;wavQmufrSm jriforQ? awGo Y rQ?
Mum;orQawGudk vufcH,kHMunfypfvku d cf sifwhJ oabmrsdK;eJY ,Ofyg;cJhMuygw,f/ bmoma&;q&mawG
a[majymwm? tpdk;&&JU owif;xkwfjyefcsufawG? rdbq&mawG&JU oGefoifqHk;rrIawG? pmtkyfpmwrf;awGrSm
a&;om;xm;wmawG? &kyfjrifoHMum;eJY tifwmeufawGrSm Munh&f I&wmawG? EdkifiaH &;orm;awG&JU rdefYcGef;awG
pojzifh pojzifh ae&maygif;pkHu Mum;odjrifawG&Y orQawGudk tukef,Hck sifaecJhygw,f/ usaemfwdkY&JU
OD;aESmuf[mvnf; taMumif;t&m wpkHw&meJY aemufxyf jzpf&yfwpkHw&m qufpyfrI&Sdw,f qdw k mudk tNrJrjywf
vduk fvH&SmazGaewwfNyD; t,kHvG,fwhJ oabm&SdaecJhw,f r[kwfygvm;/
tJ'Daemuf aumif;uifu Mu,fwm&mawGeJY vlwOD;csif;pD&JU uHMur®m qufpyfrI&Sdw,fvdkY rSw, f lwm?
aA'ifeu©wf? ,MwmawGeJY tif;tdkifvufzGJY? *gxmrEÅ&m;awGudk ,kMH unfwm? wJa&mhzJaA'if? jy'g;&Sifzefvk;H eJY
a&SUjzpfaemufjzpfa[m ewf0ifonfawGudk ,kMH unfwm? arSmf0ifrD;cGu?f *rÇD&aq;&nf? aysmufapq&meJY
OHKzGbk;d awmfawGudk ,kHMunfwm pojzifh tukefukd ,HkMunfypfaeygawmhw,f/ 'Dvdk usdK;aMumif;qufpyfrI r&SdyJ
,kMH unfwmawGtaMumif;udkyJ ajymjzpfaeawmh rSefEdkifw,f qdw k mawGudka&m bmvdYk r,kMH unf&rvJ qdw k Jh
ar;cGef;ay:vmygw,f/ usaemf qdv k w
dk mu pmzwfol jriforQ? Mum;orQ? awGo
Y rQawG[m trSef r[kwfb;l vdkY
qdvk wdk m vH;k 0 r[kwf&ygbl;/ b,f[mu b,f[meJY qufpyfNyD; bmhaMumifh rSefuef&w,f qdkwmudk
oif,jl cif;&,fvdkY usaemfwdkY ac:qdkMuygw,f/
taMumif;t&mwcsdKYeJY ol&Y JUaemufqufwJG jzpf&yfawG[m wckeJYwck trSefwu,f qufpyfrI r&SdyJ
aumufcsuftvGJawG jzpfaewwfMuwmudk qdv k wdk myg/ tJ'Dawmh usaemfajymwmudka&m b,fvdk
,kMH unf&rwkef;vdkY pmzwfol ar;csifygvdrfhr,f/ r,kHygeJY? b,foal jymwmudkrS 'Dtwkdif; vufcH,HMk unfp&m
rvdyk gbl;/ bkef;awmfBuD;awGu a[mMum;vdkY? tpdk;&u owif;xkwjf yefvkY?d pmtkyfxJrSm a&;om;xm;vdkY pojzifh
b,f[mudrk S trSefvkYd ,kHMunfp&m rvdkygbl;/ Ak'¨bmom0ifawG vufukid fxm;MuwJh umvmrokwfxu J
twdkif;ygyJ/ 'gayr,fh umvmrokwfxrJ Smawmh b,f[mudk ,kMH unfvufcHvkYd qdkwJh ae&mrSm &[ef;ynm&Sd?
vlynm&SdawGuvnf; csD;usK;w,f? avmuaumif;usdK;eJY rdrdaumif;usdK; csrf;omudkvnf; aqmifMuOf;Edkifw,f
qdkwhJ w&m;awGudk vufcHusifhoHk;vdkY qdx k m;ygw,f/ usaemfhtjrifrSm tawmfav; a0a00g;0g;EdkifwhJ
oabmw&m;vdYk qdkcsifygw,f/ 'Dawmh tJ'DxufydkNyD; acwfrDwh?J avmu"gwfodyÜHt,ltqawGeJYvnf;
uduk fnDwhJ rSwfausmufav;wckukd vufaqmifay;csifygw,f/ tJ'guawmh urÇmausmf &lyaA'ynm&Sif
um;vfaq*if&JU enf;vrf;jzpfNyD; b,f[mawGu rSefuefw,f? usdK;aMumif;qufpyfw,f? ,kwÅd&Sdw,f?
obm0usw,f? b,f[mawGu usdK;aMumif; rqufpyfb;l ? ,kwdÅ r&Sdbl;? obm0 rusbl; tJ'gawGudk
qifjcifa0zef qHk;jzwfEdkifzdkY tajccHcsOf;uyfenf;awG jzpfygw,f/61

enf;vrf; 1
taMumif;t&m wpkHw&mtaMumif;udk Mum;od&wJt h cgrSm tJ'DtaMumif;t&meJY ywfoufNyD; xkwfjyefwJh
owif;&if;jrpf[m b,favmufrsm; ,kMH unfpdwcf s&ovJ qdw k mudk qef;ppfygwJ/h b,fynm&yfe,fy,f?

61
Sagan, C. (1997). The demon-haunted world: science as a candle in the dark. New York: Ballantine Books.
120

ywf0ef;usifrSmrqdk trSm;t,Gif; qdkwm tenf;eJYtrsm;awmh yg0ifavh&SdMuwmygyJ/ 'gayr,fh tJ'D


trSm;t,Gif;awG[m wckeJYwck jyefvnf acszsufwwfMuygw,f/ 'gayr,fh rSm;,Gif;aMumif; jyoaewJh
tcsuftvufawG[m OD;wnf&mwbufwnf;udk oGm;a&mufaeNyD; usaemfwYdk&JU ,kMH unfcsuf wpkHw&mudk
acszsufaeNyDqdk&ifawmh owdxm;&awmhrSm jzpfygw,f/ urÇmBuD; ylaEG;vmjcif; qdw k mudk avhvm&mrSm
ajymif;jyefoufaoawGvnf; xGuf&SdvmwmrsdK; awGY&wwfygw,f/ urÇmBuD;u ylaEG;vmwm r[kwfb;l ?
at;pufoGm;aewmvdkY rSwf,lEdkifwhJ taxmuftxm;rsdK;awG qdyk gawmh/ 'Dawmh tJ'Dvdk ylaEG;vmwm r[kwfb;l
qdwk Jh udef;*Pef;tcsuftvufawGudkcsnf; aumuf,lwmrsdK; rvkyfyJ tcsuftvuf tukefvk;H udk
aumuf,lqifjcifNyD; ylaEG;vmwJh tcsuftvufawGu ydkNyD; cdkifrmovm;? ylaEG;rvmbl; qdw k mu ,m,DyJ
jzpfaewmvm; qdkwmawGudk qifjcif&ygw,f/ usaemfwYdk oabmuswmawGudkyJ aumuf,lNyD; oabmruswJh
tcsuftvufawGudk y,fcsvdu k fr,fqk&d if yuwd? trSefw&m;eJY eD;pyfrSm r[kwfygbl;/

enf;vrf; 2
aemufwcsufu owif;wpkHw&mudk xkwfjyefwhJ owif;&if;jrpf[m tvm;wl tajctjrpfr&SdwmawGudk
rMumcP xkwfjyefwwfovm; qdw k m qef;ppfMunfhygwJh/ tckacwfrSmqdk&ifawmh New Age vdkY ac:wJh
tzGJYrsdK;[m wapäajcmufwhJ tdrfBuD;? pdww
f efcdk;eJY qufoG,fjcif;? yef;uefjym;ysH pwmawGudk ,kMH unfvufcHNyD;
trsm;jynfol Munfh&Iavh&SdwhJ owif;&if;jrpfawGeJY uGJjym;jcm;em;wmawGudk xkwfjyefaewwfygw,f/ tay:rSm
ajymoGm;cJhovdyk J 'Dowif;&if;jrpfawG[m ud, k f ,kHMunfcsifoavmufav;yJ pdww f Hcg;zGifh&kH zGifhapNyD;
"r®"d|mefusus a0zefqef;ppfwJhtcgrSm wifjyvmwJh oufaoawG[m cdkifvkHrI r&SdwwfwmrsdK;? ud, k f
r,kMH unfcsifwmus pdww f Hcg;udk vH;k 0 ydwfypfvku d fapwmrsdK;awGudk taxmuftyHhay;aew,fqkd&if 'Dvdk
owif;XmersdK;u xkwfjyefwmawGudk owdBuD;BuD;xm;zdkY vdt k yfaeNyDvkdY qdkEdkifygw,f/

enf;vrf; 3
xkwfjyefcsuf wpkHw&m? awGY&Sdcsuf wpkHw&mudk tvm;wl enf;vrf;eJY wjcm;wpkHwa,mufu xyfrH prf;oyfNyD;
tvm;wl &v'frsdK; &&Sdovm; qdw k mudk qef;ppfygwJh/ b,fodyÜHawGY&Sdcsufudk xkwfazmfvdkuaf Mumif;
aMujimwmawG? b,fot D dk&Dukd xkwfjyefvku d w
f ,f qdkwmawG? b,fot D dk&Dukd y,fzsufvku
d Ef dkifNyD qdw
k mawG
pojzifh xkwfjyefaMujimcsuf awmfawmfrsm;rsm;udk rMumcPqdo k vdk usaemfwkdY Mum;&wwfygw,f/ tJ'Dvdk
aMujimxm;wmawGtwdkif; aemufxyf prf;oyfcsufawG xyfrHjyKvkyfNyD; olwdkY aMujimxm;wmudk
twnfjyKEdkifygovm; qdw k m avhvmzdkY tvGefukd ta&;BuD;vSygw,f/ 1989 ckESpfwkef;u Cold Fusion qdw k Jh
enf;vrf;eJY urÇmhpGrf;tifjyóemudk ajz&Sif;ay;Edkifw,fqNdk yD; aMujimcsufw&yf xGufay:cJhygw,f/ 'gayr,fh
tJ'Dvkd aMujimcsufxJu enf;vrf;twdkif; wjcm;prf;oyfoal wG xyfrH prf;oyfMunfh&mrSmawmh b,forl S
ratmifjrifcJhMuygbl;/ tJ'Dawmh rl&if;prf;oyfcsuf[m xkwfjyefxm;wmeJY uGJvGJaeNyD; r[kwfrrSefb;l ? odkYr[kwf
wpkHw&m rSm;,Gif;aew,f qdw k m odEdkifrSm jzpfygw,f/
121

enf;vrf; 4
aemufwenf;uawmh avmu obm0eJY udkun f D rnD qef;ppfygwJh/ avmurSm jzpfavhjzpfx&SdwwfwJh oabm
oabm0awG? obm00w¬"r®awGeJY udu k fnDrI &Sdr&Sd qef;ppfwmygyJ/ qdMk uygpdkY/ pmzwfol&JU tD;ar;vfxJudk
Edkif*sD;&D;,m; awmf0ifrdom;pkwcku qufo, G fvmNyD; olwYq dk rD Sm a':vmoef; 20 ausmf &Sdw,f? olwdkYEdkifiH&JU
aiGaMu;qdkif&m uefYowfrI Oya'wckt& EdkifijH yifyudk o,fxkwv f mzdkY uefYowfcHae&w,f? olwYEdk dkifiH&JU jyifyrSm
aexdik fol wOD;OD;u a':vm 2000 avmuf tukeftuscHNyD; ulnDrSom tqifajyr,f? jzpfEdkif&if ulnDyg?
aus;Zl;udk rarhygbl;? a':vm 5 oef; aus;Zl;qyfyghr,fvYdk qdv k mw,f xm;ygawmh/ 'Dupd ö[m urÇmwvTm;
[d;k av;wausmfjzpfoGm;cJh&wJh tifwmeufay:u vdrfvnfenf;wrsdK;ygyJ/ tD;ar;vfudk
zwfvdkuf&olwa,muftzdYk ud, k fydkifaiGukd o,f,lcsifovkd ,laqmifcGifhr&atmif jyXmef;xm;wJh Oay'[m
rw&m;bl;vdYk ,lqapygvdrfhr,f? aemufNyD; wwfEdkif&if ulnDvku d cf sifw,fvkYd qE´jzpfay:vmapygvdrfhr,f?
aemufNyD; a':vm 2000 0ef;usif &if;ESD;vdkufwmeJY a':vm 5 oef;avmuf aus;Zl;wkefYjyefr,fvdkY
arQmfvifhcsufay;vdkufwmaMumifh tcGifhta&;w&yfvkYd oabmxm;vdu k frdrSm jzpfygw,f/ 'gayr,fh 'Dvked nf;eJY
vdrfvnfc&H vdkY urÇmhjynfolawG&JU acGs;enf;pm[m rormol vlvdrfawG&JU vufxJukd oef;eJYcsDNyD;awmif
a&muf&SdomG ;cJh&ygowJ/h 'gudk rauseyfvkYd Edkif*sD;&D;,m;EdkifiHxd vdu k fvH pkHprf;ppfaq;olawG? w&m;pGJolawGvnf;
MuufaysmufiSuaf ysmuf vufpazsmufcH&vdkY aemufq;Hk vufavQmhvu dk fMu&w,fvkYd pdwrf aumif;p&m
Mum;odcJh&ygw,f/
xm;yg? wu,fqdk&if a':vm 2000 ausmf &if;ESD;jrSKyfESHvu dk f&kHeJY a':vm 5 oef;avmuf jyef&w,f qdw k m[m
avmurSm jzpf&dk;jzpfpOf obm0w&m; [kwf&JUvm; qdkwmavmufawmh qef;ppfMunfo h ifhw,f r[kwfygvm;/
'grSr[kwf ud, k fh&JU vG,fvG,feJY aiGawG 0ifcsifwJh avmbu ud, k u
hf dk jyef'kua© y;Ekdifw,f qdwk mavmufawmh
qef;ppfMunfhoihfw,f r[kwfbl;vm;/ 'gwifru uGefjyLwmrSm? prwfzkef;rSm atmufrSm ay;xm;wJh vifhcfukd
uvpfwcsufESdyfvku d f&kHeJY vufudkifzkef;topfpufpuf &,lEdkifygNyD qdw k mrsdK;/ pOf;pm;Munfyh g/ uvpfwcsuf
ESdyfvku
d w
f dkif; vufukdifzkef; topf&aMu;omqdk usaemfwYdk tdrfcef;xJ xm;p&m ae&mawmif &Sdr,f
r[kwfawmhygbl;/ 'gawG[m obm0w&m;t& avmurSm jzpfavhjzpfx r[kwfwmrSef; todomcsnf;yg/
a&S;a[mif;okawoeynm&yfrSmqd&k ifvnf; yd&rpfeJY ywfoufNyD; qef;Mu,frIawGtaMumif; usaemfwdkY rpm;&
0cref; zwf&I&avh&Sdygw,f/ wu,fawmh 'g[m a&S;a[mif;okawoeynmvdYk emrnfwyf&kH oufoufyg/
xm;ygawmh/ 'Dyd&rpfawGudk b,foal wGu wnfaqmufcJhMuwmwkef;/ tD*spfawGayghAsm/ [mAsm rjzpfEdkifwm?
a&S;acwftD*spfvlrsdK;awGrSm b,fvv dk kyf tJ'Davmuf enf;ynmjrifhrm;vdrfhrwkef; bmnmeJY qdv k mMuvdrfhr,f/
yd&rpf qdwk mu tkwyf kHBuD;avAsm/ tJ'Dacwfwkef;u vlawGuvnf; vkyfp&m r,fr,f&& &SdwmrS r[kwfyJ/
tm;aeMuwmav/ vkyftm; qdw k muvnf; vkyfcvpm&,fvdkY rsm;rsm;pm;pm; ay;aezdkY rvdyk J tpm;auGs;&kHeJY
tvum;vdv k dk &aecJhwm/ 'Dawmh tkwyf kHtjrifhBuD; wnfaqmufjywm b,fvkv d kyf qef;Mu,faewmwkef;/
aemufNyD; &Sdao;w,f/ yd&rpfxrJ Sm xnfhoGif;xm;&if (ocsFmenf;t&qdyk J) a&S;a[mif;vlaotavmif;aumif
rrfrDawGvdkyJ rykyfrod;k &SdaeowJh/ 'gudk ,kMH unfwJholawGqdk&if aewJt h drfukdawmif yd&rpfvkd aqmufNyD;
aexdik fwm touf&Sn?f usef;rm qdyk J/ 'gqdk om;owf&kHawGrSm vQyfppfrD;tukefcHNyD; b,fhES,af Mumifh
tat;ay;pufawGeJY a&&SnfcHatmif vkyfaeawmhrwkef;/ yd&rpfykHaqmufvdkuf&if NyD;a&maygh/
aemufxyf &Sdao;w,f cifAs/ tJ'Dyd&rpfawGudk twÅvEÅdwfEdkifiHawmfu vlxl;qef;awG
wnfaqmufoGm;cJhMuwmwJ/h tJ'DtwÅvEÅdwfEdkifiH qdw
k m b,fem;rSef;vJawmh rodygbl;Asm/ xm;ygawmh/
122

olwdkYajymwJh ae&m qdkygawmh/ tJ'Da'ou vlxl;qef;awG vmNyD; wnfaqmufoGm;&dk;rSef&if 'DtqdkjyKcsufudk


axmufcHwhJ oufao? taxmuftxm; wpkHw&mawmh vufqyk fvufukid f jyoEdkif&r,f r[kwfvm;/ b,fvdk
tqdkjyKcsufrsdK;yJ jzpfygap? qefYusifa0zefwmawGawmh ay:xGufvmrSmyJav/ 'Dawmh ud, k t
fh qdjk yKcsufrSm
b,fae&m tm;enf;csuf&SdovJ qdw k m wjcm;b,folrS axmufrjycif ud, k fwidk f &SmazGqef;ppfawmh
ydkroifhawmfaybl;vm;/

enf;vrf; 5
tqdkjyKcsuf wpkHw&meJY ywfoufNyD; oufao? taxmuftxm;awG wifjyvmwJt h cg tJ'DtqdkjyKcsufudk
axmufcHay;xm;wmawGukyd J wifjyxm;ovm;? tJ'DtqdkjyKcsuftay: qefYusifxm;wJh tcsuftvufawGa&m
wpkHwa,mufu &SmazGwifjyxm;ovm; qdw k m qef;ppfygwJh/ 'Dupd ö[m tawmfav;udk ta&;ygvSygw,f/
omrmefvlawG rqdx k m;eJY? ynm&yfe,fy,fxJu ynm&Sif qdo k lawGawmif (olwdkYvnf; vlom;awGrvdkYeJY
wlygw,f) rdrdt,ltqeJY udu k fnDwmawGqdk&if vdv
k v
dk m;vm; vufcHwwfoavmuf? rdrdt,ltqeJY
aoGznfaewmrsdK;qdk&if vufcHzdkY awGa0aewwfavh&SdMuygw,f/
wjcm; rMunfyh geJY? odyÜHynm&SifawGu awGY&Sdcsuf wpkHw&mudk xkwfjyefvkud fNyDqkd&if tJ'Dxw
k fjyefcsuf[m ud,
k f
ud;k uG,fwJh bmomw&m;&JU t,ltq wckckeJY udu k fnDaevdYu
k awmh awGv
Y m;? olwdkY odyÜHynmu tckrSyg? igwdkY
bk&m;&Sif odYrk [kwf or®musrf;pmu 'gawGudk odNyD;cJhwm? &Sif;jycJhwm MumjrifhcJhayghvYdk vkyfwwfMuygw,f/
'gayr,fh ud, k f ud;k uG,f,kHMunfrI t,ltq wpkHw&meJYrsm; u@aumpjzpfvmvdkYuawmh tvum;yguGm?
ta&;rBuD;ygbl; qdo k vdkv?dk bmomw&m; qdw k m ,kMH unfudk;uG,rf IyJ? avmu"gwfoyd ÜH tawG;tjrif
taumuft,lawG&JU tjyifbufukd a&muf&Sdaewm? rwlnDMuwJh e,fy,fESpfck qdak wmh EdIif;,SOfp&m
bmtaMumif;rS r&Sw d myJqkNd yD; vkyfwwfMuygw,f/

enf;vrf; 6
trsdK;rsdK;aom oufao? taxmuftxm;qdkif&m tcsuftvufawGu b,fukd OD;wnfnTefjyaeovJ
qef;ppfygwJh/ b,ftaMumif;t&meJY b,fjzpf&yfu b,fvkd qufpyfaew,f? b,fot D dk&Du bmhaMumifh
rSef&w,f? bmhaMumifhrSm;&w,f vlwdkif;vdkvdk xkwfjyefvYdk &ygw,f/ 'gayr,fh udk,fh oDtdk&D rSefw,f? 'DrSm
oufao? taxmuftxm;? olY oDtdk&Du rSm;w,f? 'DrSm rSm;aMumif; oufao? taxmuftxm; qdw k Jh
tcsuftvufawG b,favmufrsm;jym;aMumif; qef;ppfMunfh&ygw,f/ Oyrm csm;vfpf 'g0if&JU qifhuJjzpfpOf
qdMk uygpdkY/ zefqif;&Sif0g'DawGu tNrJaxmufjyjiif;ckefavh&SdMuygw,f? b,fae&mrSmjzifh ol&Y JU b,ftqdkeJY
uGvJ aGJ eaMumif;? b,ftcsuftvuf[mqd&k ifjzifh oDtdk&DeJY ruduk fnDaMumif; qdkwmawGyg/
qifhuJjzpfpOfrSm aysmufaeqJ uGif;qufawG trsm;BuD;&Sdwm tm;vH;k todygyJ/ tJ'Dvkd aysmufqk;H aewJh
uGif;qufawGudk axmufjyjiif;qdkaewmawG[m wu,fvnf; uav;qefvyS gw,f/ ESpfoef;aygif;axmifeJYcsDwJh
urÇmavmu&JU ordkif;wavQmufrSm ausmufjzpf&kyf<uif;taeeJY rSww f rf;rusef&pfcJhwJh rsdK;pdwaf wG trsm;tjym;
&SdrSm rvGyJ gyJ/ 'gayr,fh 'g0if&JU aumufEIwfcsufawGxJu odef;aomif;csDwJh taxmuftxm;awG? olt Y qdk
123

rSefuefaMumif; axmufcHaewJh tcsuftvufawGudkawmh vpfvsL&Ixm;wwfMuygw,f/ wu,fawmh


ZD0aA'ynm&yfrSm 'g0if&JUqifhuJjzpfpOfudk ausmfveG fwJh oDtdk&DrsdK; cyf&Sm;&Sm;vdkY qdkEdkifavmufatmifudk 'g0ifu
ta&;ygwm jzpfygw,f/
rIcif;axmufvSrf;a&; qdkygpdkY/ tcif;jzpfyGm;wJh ae&m? vlowfrI jzpfyGm;wJh ae&mrSm vufaAG&mawG?
vlowfvufeufawG? aoG;puftcif;tusif;awG? oHo,&SdolawGxJurS b,foYl&JU t0wftpm;rSm aoqHk;ol&JU
aoG;trsdK;tpm; pGef;ayaew,f qdw k mawG? wdu k fcdkufwhJ vufeufeJY aool &&SdwJh 'Pf&m trsdK;tpm;t&
usL;vGefo[l m nmoefvm;? b,foefvm; qdkwmawG? usL;vGefo[ l m b,fvdk &nf&G,cf sufrsdK;eJY usL;vGefovJ?
tNidK;taw;aMumifh vufpm;acswmvm;? avmbaMumifh vk,ufwmvm;? vdifrIudpötwGuf tm;xkwf&if;
vufveG fwmvm; qdw k mawGukd qufpyfawG;,lNyD; uGif;qufawG csdwfMunf&h ygw,f/ tJ'Dxu J rS
oHo,pm&if;xJuae tjzpfEdkifqk;H qdkolukd qGJxkwfNyD; OmPfupm;&wmrsdK;yg/ avmu"gwfoyd ÜH&JU
tvkyfvyk fykHuvnf; tvm;wlygyJ/ oDtdk&D qdw k mu trsdK;rsdK;? tzkHzHk xkwfvkdY &ygvdrfhr,f/ oufao?
taxmuftxm;awGuawmh wpkHw&maom t,ltqqDukd nTefjyaeygvdrfhr,f/

enf;vrf; 7
odyÜHenf;us prf;oyftwnfjyKxm;wm [kwfr[kwf qef;ppfygwJh/ b,fvkd owif;xkwfjyefrIawG? awGY&SdcsufawG
aMujimwmrsdK;rqdk aMujimolawG[m tJ'D xkwfjyefcsufawGtaMumif; odyÜHenf;us avhvmtwnfjyKwm
[kwfr[kwf qef;ppfMunfhzdkY tvGef ta&;BuD;ygw,f/ olwdkY&JU ,kwdÅaA'awG? usdK;aMumif;qufpyfrIawG?
oufaoxlxm;wJh taxmuftxm;awG[m b,favmuf cdkifvko H vJ qdw
k mawGudk qef;ppfMunf&h ygr,f/ Oyrm
tmumo? pMu0VmxJrSm ouf&SdawG wnf&Sdygovm; qdkwmudk avhvm&mrSm UFO taysmfwrf; &SmazGoal wGeJY
Searching Extra Territorial Intelligence (SETI) tzGJYu tzGJY0ifawGcsif; ynmt&nftcsif;? avhvmcsOf;uyfykH?
toHk;jyKwJh ud&d,m tpp? t&m&m uGmjcm;vGef;vSygw,f/ pdw0f ifpm;MuwJh taMumif;t&mcsif; wlnDMuayr,fh
avhvmcsOf;uyfykHcsif;uawmh wjcm;pDyg/ UFO orm;awGu okwpG,fpkHvdk vljydef;BudKufpmapmifawGrSm
"gwfykHjzwfnSyfuyfawG toHk;jyKNyD; vlpdw0f ifpm;atmifyJ wwfEdkifMuayr,fh SETI tzGJY0ifawGuawmh olwdkY&JU
tEkrmeawG? tqdMk urf;awGudk ud, k fwdkif acszsufMunfhzdkY tm;xkwfMuygw,f/ ZD0aA'? &lyaA'? "gwkaA'?
ocsFmynmawGeJY tajcjyKcsOf;uyfNyD; pMu0VmtaMumif;udk avhvmMuygw,f/ a&'D,kw d ,fvDpukyfawGeJY
tmumoudk axmufvSrf;Muygw,f/ ynmt&nftcsif;? ud&d,mtaxmuftul? ynm&yftajcjyK csOf;uyfrIawG
uGjJ ym;wJt
h cgrSm olwdkY&JU &v'fawG[mvnf; jcm;em;oGm;Muygw,f/

enf;vrf; 8
xkwfjyefcsufawGrSm oufao? taxmuftxm; cdkifvkHovm; qef;ppfygwJh/ udk,o fh Dtdk&Dukd axmufcHaewJh
Positive Evidence b,favmuf&SdovJ? wjcm;oDtdk&Dudk axmufcH? twnfjyKaewJh Negative Evidence
b,favmuf&SdovJ od&SdzdkY ta&;BuD;ygw,f/ UFO orm;awGudk cifAsm;wdYq
k DrSm N*dK[fom;awGtaMumif;
124

oufao? taxmuftxm;awG tcdkiftvkH&Sdvm;vdYk ar;jref;MunfhwJhtcg r&Sdb;l ? tpdk;&u azsmufzsufypfvku d Nf yD


qdw k mrsdK; tNrJMum;&wwfygw,f/ {&d,m 51 rSm NrSKyfxm;w,f qdw k mrsdK;aygh/ 'gawGu Negative Evidence
trsdK;tpm;awGyg/ tpdk;&&JU rSww f rf;awGrSm rsOf;eufwm;NyD; zsufxm;wmawGudk jywmrsdK;? awGvY m; olwdkYrSm
vlrodapcsifwmawG zHk;uG,fxm;w,f qkw d mrsdK;u vkHavmufwJh oufao? taxmuftxm;rsdK; r[kwfygbl;/
Big Foot qdkwJh owÅ0grsdK; wu,f&Sdwm rSef&if 0g;wm;wm; "gwfykHavmufeJY twnfjyKvdkY r&ygbl;/
&kyftavmif;udk cGJpdwNf yD; tm;vH;k jrifatmif jywdu k fxJ jyo&ygr,f/ w&m;0if trnfay;&ygr,f/ qkv d w
dk mu
rsdK;pdw?f rsdK;pk? rsdK;&if;? rsdK;aygif; pwmawGudk wjcm;ouf&SdowÅ0gpm&if; jyKpkovdk w&m;0if trnfay;wmrsdK;udk
qkv d ydk gw,f/

enf;vrf; 9
oDtdk&Dtopf[m oDtdk&Dta[mif;awGeJY qufpyfrI&Sdovm; qef;ppfygwJh/ awG&Y Sdcsuf wpkHw&m[m usaemfwdkY
od&SdNyD;om; awG&Y Sdcsufta[mif;awG? oDtdk&Dtopf[m oDtdk&Dta[mif;awGudk tukefacszsufypfwmrsdK; r&Sd
r[kwf? &Sdwwfygw,f/ 'gayr,fh >cif;csuftenf;tusOf;udk axmufjyNyD; e,lwef rSm;w,f? tdkif;pwdik f;
rSm;w,f? pwDzif a[mfuif; rSm;w,f qdNk yD; vkyfvdkY r&ygbl;/ e,lwef? tdkif;pwdkif;eJY pwDzif a[mfuif;wdkY
rSefxm;wmawG trsm;BuD;udk pdefac:Edkifavmufatmif cdkifvrkH I&Sd r&Sd qef;ppf&ygw,f/

enf;vrf; 10
xkwfjyefaMujimol&JU twÅaemrwd[m tJ'Dxw k fjyefaMujimcsuftay: vTrf;rdk;&Sdovm; qef;ppfygwJh/
taMumif;t&m wpkHwckeJY ywfoufNyD; xkwfjyefaMujimolrSm yk*¾v"d|meftpGJeJY ud,
k fvdk&m
aumuf,lqJcG sufcswmrsdK; [kwfr[kwf od&Sd&zkdY tvGefta&;BuD;ygw,f/ olwdkY jyKpkxm;wJh okawoe
tcsuftvufawGt& tJ'Dvkd aumuf,lrI? aumufcsufqGJrIawG jzpfEdkifovm;? olwdkY&JU tEkrme tqdMk urf;udk
axmufcHtwnfjyKapcsifvkYd okawoejyKvkyfxm;ovm; qdw k mawGudk rjzpfrae qef;ppfzdkY vdkygw,f/
avmu"gwfodyÜHeJY okawoeawG[m vlawG zefwD;xm;wmyg/ tJ'gaMumifh vlawG&JU tpGJawG rjzpfrae
yg0ifaeEdkifygw,f/ aumuf,l&&SdwJh tcsuftvufawGukd t"du? y"ge rxm;yJ ud, k &hf yfwnfcsufu
b,fvkjd zpfwmaMumifh b,fawG&Y Sdcsufujdk zifh b,fokdYteufjyefr,f qdw k mrsdK; uif;EdkiforQ uif;a0;atmif
aqmif&Gufxm;wmrsdK;udk a&G;cs,fvufcHzdkY ta&;BuD;ygw,f/
125

avmu"gwfodyÜH twkta,mifrsm;
Science qdkwJh avmu"gwfoyd ÜHtppftrSefeJY &kwf&ufMunfhvdkuf&if [kwfovdv k edk JY ynm&yfqdkif&m
oufaoxlrItqifhxd taxmuftxm;rjyEdkifwhJ Pseudo-Science qdkwJh avmu"gwfodyÜH twkta,mifawG&JU
uGmjcm;csufukd vlwdkif;od&Sdrxm;Muygbl;/ ynm&yfydkif;qdkif&m oabmw&m;? oDtdk&DeJY oufaoxlykH?
taxmuftxm;awG qef;ppfykHawGudk em;vnfod&SdNyD;om; vlt Y zGJYtpnf;rSmawmh 'Dvko d yd ÜHvdrfoyd ÜHwkawG&JU
tEÅ&m,fu odyfrBuD;rm;vSbl;vdkY qdEk dkifayr,fh avmu"gwfoyd ÜHqdkif&m tawG;tjrif? t,ltqawGeJY
tvSrf;a0;aeqJ vlYtzGYt
J pnf;awGrSmawmh 'Dvkd odyÜHvdrf? odyÜHwkawGudk trSefw&m;vdk jzefYa0aerI[m rsm;pGmaom
tEÅ&m,fawGudk vuf,yfac:aeovdk jzpfapygw,f/ 62
aumif;uifu Mu,fwm&mawG[m vlwOD;csif;pD&JU ynma&;? pD;yGm;a&;? vlrIa&;? tdrfaxmifa&;awGrSm
a,bk,suae tao;pdwfxd oufa&mufrI&Sdw,f? vufz0g;ay:u ta&;taMumif;awG[m vlwa,muf&JU
uHMur®mudk tqH;k tjzwfay;EdkifpGrf;&Sdw,f? odYrk [kwf tJ'Dta&;taMumif;awG[m olb Y 0udk wpkHw&m
owfrSwNf yD;om;rvdYk ol[m tJ'gudk rvTJra&SmifomyJ &ifqidk f&rSm jzpfw,f? rSJYawG[m vlawG&JU b0uHMur®mudk
tajymif;tvJjzpfapw,f? bmjrL'gBwd*Ha'orSm oabFmawG? av,mOfawG aysmufuG,o f Gm;wm[m
rajz&Sif;Edkifao;wJh ya[VdykpämjzpfNyD; N*dK[fom;awGeJY qufpyfaeEdkifw,f? [d;k a&S;a&S;wkef;u urÇmajrukd
N*dK[fom;awG vma&mufcJhzl;w,f? opfyifyef;refawG[m *DwtEkynmudk cHpm;EdkifprG f;&Sdw,f? a&rSm
rSwOf mPf&Sdw,f? jy'g;udk tylay;&if a&Tjzpfw,f? urÇmjcrf;qDu vlawG[m pdwfcsif;qufo, G fpum;ajymEdkifNyD?
vlwa,muf&JU vufa&;udk MunfhNyD; olY&JUpdwaf eoabmxm;udk twwfajymEkdifw,f pojzifh pojzifh rqH;k EdkifwJh
t,ltqawGudk awmfawmfrsm;rsm; Mum;zl;Mur,f xifygw,f/ 'DtaMumif;awGudk tmabmiftm&if;oefoef
ajymqdkMuolawG[mvnf; acwfrDodyÜHenf;ynmqdkif&m toH;k tEIef;awGeJY vlawG a00g;oGm;atmif
ajymqdkEdkifwmrsdK;&SdwwfwmrvdkY [kwfvrd fhEdk;Edk; xifrSwcf JholawG enf;r,f r[kwfbl;vdYv
k nf; rSef;qrdygw,f/
aemufNyD; bd;k pOfabmifquf em;,OfvmcJhwJh '@m&DawGeJYvnf; udu k fnDaewwfwmrvdYk (wrif uduk fnDatmifukd
vkyfZmwfcif;xm;wmvnf; jzpfEkdifygw,f) tvG,w f ul vufcHomG ;apwmrsdK;vnf; jzpfwwfygw,f/
'Dvkd tawG;tjrifawG[m tvGeftrif; csJUum;ajymqdkrIawG? rSm;,Gif;aMumif; oufaoxlcGifhray;yJ olwdkY
t,ltqeJY udu k fnDwhJ jzpf&yfawGudkyJ erlemjyKxm;wJh t*wdw&m;awG? wjcm;olu wzefjyefppfaq;wJhtcg
wlnDwhJ &v'f rxGufay:wmawG pwmawGaMumifhvkYd rsm;aomtm;jzifh qdEk kdifygw,f/ Mu,fwm&mawG?
vufz0g;ay:u ta&;taMumif;awG? rSJYawGtaMumif; tapmydkif;u ajymcJhNyD;ygNyD/ aemufxyf
usefaewmav;awGudk qufajym&&if jy'g;udk tylay;NyD; a&TjzpfwJh t*¾d&wft,ltqawG? bmjrL'gBwd*HawG?
N*dK[fom;jzpfwnfjcif; t,ltqawG? opfyifyef;refawG[m *Dwudk cHpm;Edkifw,f qdwk mawG? w,fvyD oDac:
pdwcf sif;qufoG,ef nf; qdkwmawG taMumif; enf;enf; qufajym&r,f xifygw,f/
Alchemy qdkwJh t*¾d&wft,ltq[m wdrfaumaysmufuG,fcJhNyD;aom? vltrsm;pk rod&Sdxm;cJhwJh ynm&yfawG?
vQdKU0Suq
f ef;Mu,fjcif;awGeJY qufpyfaewJh ynm&yfawG&,fvdkY vlBuD;olrawG ajymqdkwm Mum;zl;Mur,f
xifygw,f/ t*¾d&wf Alchemy qdkwJh a0g[m&[m tma&Apfa0g[m&jzpfwmeJYtnD avmu"gwfodyÜHynmawG
ray:aygufcif tma&Apfa'orSm ow¬KtaMumif;awGudk avhvmzdkY tm;xkwf&if;? e*dk&SdNyD;om;
*rÇD&t,ltqawGeJY a&maESmay:xGufvmcJhwJh t,ltqjzpf[ef wlygw,f/ 'Dt,ltqudk

62
Bunge, M. (1982). “Demarcating Science from Pseudoscience”, Fundamenta Scientiae, 3: 369–388
126

vdu
k fpm;MuwJo h lawG[m jy'g;vdk? cJvk?d aMu;vdk tajccHow¬KawGudk tqifhjrifhNyD; wefzdk;BuD;wJh a&Tvk?d aiGvdk
ow¬KawGjzpfvmatmif rD;jyif;wdkufwheJ nf;eJY zdkxdk;NyD; ajymif;vJzdkY tm;xkwfMuygw,f/ 'gayr,fh olwdkY&JU
tEÅdr&nfrSef;csuf[m aiGaMu;qdkif&m jynfph kH<u,f0rI? a&TaiGjzpfrIrSmwif &yfwHhoGm;wmawmh r[kwfygbl;/
t*d¾&wft,ltq[m emrf0dnmOfeJYoufqdkifwJh qef;Mu,fvQdKU0Suw f Jh tawG;tjrifawGeJY ywfoufaeNyD;
avmu&JUeufeJjcif;oabm? "gwfow¬KawG&JU vQdKU0SufcsufawGudk pl;prf;jcif;oabmawG yg0ifaew,fvdkY
urÇmay:u vlawmfawmfrsm;rsm;u ,kHMunfxm;wwfMuygw,f/ t*d¾&wfvdkufpm;oltcsdKUudk ar;jref;Munfhr,f
qd&k if aMu;wdkY? oHwdkY? 'efwY?dk jy'g;wdkY? cJwkYd pwJh ow¬KawG[m obm0jzpfpOft& (tyleJYzdtm;aMumifh
ajymif;vJjcif;udk qdv k w
dk ,f xifyg&JU) ydkNyD; tqifhjrifh? tzdk;wefwhJ a&TawGaiGawGtjzpfukd ajymif;vJwJh
jzpfpOfxJrSm &SdaeMuNyD; 'gudk vlu ya,m*zufjrefqefapr,fqk&d if tcsdefwkt d wGif; a&TaiGtjzpf
ajymif;vJEdkifr,f vdYk ,lqMuygw,f/
'g[m "gwfow¬KawGcsnf;udyk J &nf&G,wf m r[kwfygbl;/ 'Dynm&yf (olwkYt
d qdk) udk
avhvmvdkufpm;olrsm;[mvnf; vlomrefawGtjzpfuae (aMu;awG? oHawG? jy'g;awG cJawGvdk) vlt Y zdk;wef?
*rÇD&ynm&Sif? xGuf&yfaygufwefcdk;&SifawGtjzpf ajymif;vJapr,fh enf;vrf;&,fvYdk ,lqMuygao;w,f/
tJ'Duae trsdK;rsdK;aom a&m*gb,awGudk oufomaysmufuif;apr,fh wefcdk;£'¨dyg'f&SdwJh £pämo,"gwfvk;H
qdw
k mrsdK;xd atmifjrifaygufajrmufzdkYvnf; &nf&G,Mf uygao;w,f/
wu,fawmh t*d¾&wft,ltq[m &lyaA'eJY "gwkaA'ynm&yfawGtay: vGJrSm;pGm em;vnfcJhrIawGudk
tajccHygw,f/ t*d¾&wfvdkufpm;olawG[m tJ&pfwdkw,fvf&JU t,ltqjzpfwhJ avmuudk yx0D? tmayg?
0ga,m? awaZm (ajra&avrD;) qdw k Jh "gwfBuD;av;yg;eJY zGJYpnf;xm;NyD; tJ'D"gwfawGudk ajymif;vJwdk;wufzdkY
tm;xkwfrIqkid f&m tawG;tjrifawGtay: tajccHxm;ygw,f/ tJ'gaMumifhyJ rD;jyif;wdkufzdkxdk;wJhenf;vrf;eJY
tm;xkwf&mrSm "gwfBuD;av;yg;udk ud, k fpm;jyKwJh tajccHyg0ifypön;f awGtjzpf qm;? jy'g;? uefY wdYu k dk
xnfhoGif;&wm jzpfygw,f/
'DuaeYrSmawmh urÇmavmueJY pMu0Vmudk tufwrfawG? j'yfpifawGeJY zGJYpnf;xm;rSef; usaemfwYdk od&SdcJhNyD;ygNyD/
cJawG? aMu;awG? jy'g;awGudkvnf; ajra&avrD;eJY zGJYpnf;xm;wm r[kwfrSef; odcJh&NyD;ygNyD/ y&dkwGef? e,lx&Gef?
tDvufx&GefawGudk ta&twGuf tcsdK;tpm;twdkif; zGJYpnf;xm;wJh j'yfpifjyZ,m;udkvnf; odcJh&NyD;ygNyD/
oufoufnmS nSm a0zef&&ifawmh t*d¾&wfenf;vrf;rSm ynm&yfydkif;eJY eD;pyfwmawG &SdcJhwm trSefyJ jzpfygw,f/
Oyrm jy'g;&JU j'yfpifjyta&twGut f rSwpf Of[m 80 jzpfNyD; a&Tuawmh 79 yg/ oDtdk&Dt&qdk&if jy'g;ow¬KrSm
yg0ifzGJYpnf;xm;wJh oef;aygif;rsm;pGmaom tufwrfwckcsif;pD&JU tDvufx&GefwvHk;? e,lx&GefwvHk;?
y&dkwGefwvHk;udk z,f&Sm;Ekdif&if tJ'Dj'yfpif[m jy'g;r[kwfawmhyJ a&TjzpfomG ;ygvdrfhr,f/ 'gayr,fh vlawG
,lqxm;ovdk tjcm;ow¬KawGeJY a&maESmNyD; rD;jyif;wdkufwJh zdkxdk;jcif;enf;vrf;eJYawmh atmifjrifrSm r[kwfygbl;/
tEkjrLpGrf;tifqidk f&m ajymif;vJapjcif;eJYrS atmifjrifrSmjzpfNyD; tufwrfwvHk;csif;pD&JU tDvufx&Gef? y&dkweG f?
e,lx&GefawGudk z,f&Sm;&muaevnf; tEkjrLAHk;aygufuGJovdk yrmPtvGefrsm;jym;wJh pGrf;tifawGudk
xkwfvw T fay;rSm jzpfygw,f/ 'DjzpfpOftwGuf vdt k yfwhJ ukefusp&dw[ f mvnf; a&Twefzdk;xuf
tqaygif;ajrmufrsm;pGm ydkrdkygvdrfhr,f/ acwfopftEkjrLpGrf;tif"gwfaygif;zdkawGxJrSm tufwrfe,lx&GefawGudk
pGrf;tifyrmP 9 MeV (Mega/Million Electron Volt) pD;qif;ap&mrSm (Particle Accelaration qdkwJh jzpfpOfrSm)
127

jy'g;awGudk a&Ttjzpf ajymif;vJapwmrsdK; r&Sdr[kwf &Sdygw,f/ tJ'DjzpfpOftwGuf ukefusp&dwu


f awmh
63
a&Twefzdk;xuf rsm;jym;vGef;vSygw,f/
£pämo,"gwfvk;H qdkwmuawmh '@m&DoufoufrSef;? pdwu f l;,Ofqwdk mrSef; cefYrSef;EdkifMur,f xifygw,f/
txl;ojzifh atmifjrifrIeJY xdu k fwefwhJ tm;xkwfrIrsdK; rpdkufxwk fyJ tvd&k Sd&m qkawmif;&kHeJY &&SdEdkifr,f qdkwJh
tawG;[m pdwuf l;eJYwif tawmfpdwcf srf;omp&maumif;aeygNyD/ ]]qif;&Jjcif; vGwfuif;atmif?
vrf;jyaqmifygrnf? &wemckESpfo, G f wu,fyifpkHnD wdkYtrsdK;om;wdkif;jynf? rGJwJhol vSL'gef;Edkifrnf?
ausmif;aqmufum bk&m;yg wnf? bd;k bdk;atmifeJY &SiftZÆa*gPwdkY r wJh udef;qdkufrnf}} qdw k Jh e*g;eDoDcsif;udk
usaemfwdkY ,rumav; cyfaxGaxGjzpfwkdif; oDqw dk wfMuygw,f/ trsm;jynfol&JU qif;&JrGJawrIudk
oem;nSmwmwJ?h pmemem;vnfwJh t*d¾&wfynm&SifwOD;OD;? xGuf&yfaygufyk*¾dKvfwOD;OD;&JU apmifrjcif;eJY usaemfwdkY
wEdkifiHvHk; qif;&JwiG f;uae vGwfajrmufvdrfhr,f qdkwJh tawG;[m pdwo f ufomp&mawmh [kwfygw,f/
'gayr,fh ol"Y gwfvH;k eJY wdYx k v
d u
dk fwJh t&mwdkif; a&Ttjzpf ajymif;vJomG ;r,fqdkawmh a&TawGcsnf;
azmcsif;aomcsif; jzpfaerSm aocsmygw,f/ tJ'gqdk&if a&Tukd tzdk;wefow¬Ktjzpf owfrSwfrIuvnf;
ajymif;vJoGm;rSmjzpfNyD; pD;yGm;a&;oDtdk&Dt& 0,fvdktm;enf;NyD; a&mif;vdktm;yJ rsm;vmwJh t&mawG&JU
wefzdk;aps;EIef;[mvnf; usqif;oGm;rSm jzpfygw,f/
wu,fawmh 'DocD sif;rSm ay;csifwJh rufaqhudk vlawG em;vnfrI vGw J m Oyrmay;vdkY toifhawmfqk;H qdk&if
pmzwfol enf;enf;Za0Z0gjzpfomG ;rvm;yJ/ ]]od'd¨tzkHzkH ukv H akH prnf? aeYpOfnpOf zdkrxd;k yJ tusdK;ay;Edkifrnf?
jrefrmyDyD e*g;eDwefcdk;eJY ajrvQdK;ygvdkY rdk;ysHEdkifrnf? rGJwJholawG aiGr&Sm;&atmifvkYd BudK;pm;vdYk aqmif&Gucf grSef;
xGuf&mvrf;jyrnf}} qd&k mrSm *rÇD&wefcdk;awG bmrS rygygbl;/ oDcsif;u ]]e*g;eDpmay}} &JU ay:vpDocD sif;yg/
vGwfvyfa&;acgif;aqmifBuD;awG vli,fb0wkef;u wdYkvlrsdK; pmzwfzdkY vdw k ,f/ jrefrmvlrsdK;awG EdkifiHudk
wnfaqmuf&mrSm todynm? twwfynmawGudk tajccH&r,f? tJ'Dawmh wd;k wufwJh taemufEdkifiHawGuae
odoifhodxku d w
f mawGudk bmomjyefa&;om;ay;r,f/ zwf&INyD;olawGu vufqifhurf; vrf;jyay;r,f/
rzwf&I&ao;? ravhvm&ao;wJhoal wGu e*g;eDpmayu xkwfa0wJh pmtkyfpmayawGudk zwf&INyD;
todOmPfynmawG wk;d wufjrifhrm;vmNyD; wdik f;jynfudk ]]wpdw0f rf;? wvufnD jynfa&;udk NydKifwcl sDawmh
jynfawmfjrwf yJhwifo?H b0*fu nHyga&mh}} qdw k mrsdK;jzpfatmif BudK;pm;tm;xkwfMuzdkY wdu k fwGef;EdI;aqmfwJh
oDcsif;yg/ usaemfwYu dk wd;k wuf&m wdk;wufaMumif; tm;xkwfzdkYxuf ,rumaxGaxGeJY
aoG;em;xifa&mufatmifjzpfzdkY oDqw dk Jh oDcsif;vdk oabmxm;aeMuygw,f/
tvm;wl odyHÜwkawGxJrSm aemufxyf vlajymrsm;wmqdk bmjrL'gBud*Ha'otaMumif; qdyk gpdkY/ bmjrL'gBwd*Ha'o
qdwk m[m tar&duefEdkifiH? zavmf&D'gjynfe,f? rdkif,mrDurf;ajcuae? twåvEÅdwfork'´&mxJu bmjrL'gt&yf?
ay:wdk&DudkueG f;EdkifiHwkYt
d Mum;rSm wnf&SdwJh Bwd*HykHoP²mefjzpfaewJh pwk&ef;a&rdkif 270000 t&yfukd ac:wmyg/
tJ'Da'orSm oabFmawG? av,mOfawG aysmufqHk;oGm;cJhwm rSefygw,f/ 'DaeYacwfvdk
qufo, G fa&;enf;ynmawG wdk;wufaewJh tcsdefrSmawmif &moDOwkqdk;0g;vdY?k rkefwdkif;wdkufcwfvdkY?
ausmufaqmifawGeJY wdkufrdvkY?d a&pD;aMumif;vrf; rSm;,Gif;NyD; vduk fygrdvkYd vrf;rSm;oGm;wJh?
vdiI f;avtvGefMurf;wrf;vdkY epfjrKyfomG ;wJh oabFmawG renf;ygbl;/ av,mOfysHawGqdkvnf; tvm;wl

63
Ingvaldsen, S. (2015). Radiochemistry reliased the old Alchemy Dream of Transmutation. KJM 3900 Project Assignment. University of Oslo.
Retrieved from https://www.mn.uio.no/kjemi/forskning/grupper/miljovitenskap/miljovitenskapbloggen/radiochemistry-and-alchemy.html
128

ysufuswmawG jzpfcJhwmygyJ/ acwfrDenf;ynmawG ray:aygufcifwek f;u tcsdefawGrSmqdk 'DaeYacwfxuf


ydkrdkrsm;jym;wJh ta&twGufeJY aysmufqHk;epfjrKyfcJhr,fqdkwm ajymzdkY rvdb
k l; xifygw,f/
tJ'Da'orSm aysmufqk;H ysufpD;oGm;wJh pm&if;Z,m;udk jyefwu G fcsufMunfrh ,fqdk&if vGefcJhwJh ESpfaygif; 100
twGif;rSm aoqHk;rIaygif; 1000 ausmf&Sdw,fvdkY qdyk gw,f/ aocsmpOf;pm;r,fqdk&if 'Dued f;*Pef; yrmP[m
urÇmay:u usefa'oawGrSm awGjY rif&wwfwhJ rawmfwqjzpf&yfrsdK;awGeJY odyfruGmygbl;/ bmjzpfvdkY
oabFmav,mOfajrmufrsm;pGm ysufuscJhovJ qdkwmudk tajz&Smawmh [dt k &ifenf;ynm rxGef;um;cifwek f;u
64
trsdK;rsdK;aom rSef;qcsufawGeJYyJ vnfxuG faecJh&ygw,f/ twåvEÅdwfork'´&matmufu rDoed f;"gwfaiGYawG
tvHk;t&if;vdkuf tay:wufvmvdYk oabFmawGudk 0g;NrdKoGm;ovdkvdk? aysmufuG,o f Gm;cJhwJh twåvEdÅwfusG ef;EdkifiH
qdkwJh ae&mu vufeufqef;awGeJY ypfcwfcH&ovdv k ?dk [d;k wcsdef urÇmajray:udk N*dK[fom;awG
vma&mufcJhwkef;u tJ'Da'orSmyJ tajcpdkufpcef;awG wnfaqmufcJhvdkY tem;tuyfrcHovdkvdk pojzifh
oufao? taxmuftxm; rjyoEdkifwJh tqdkawGawmh trsm;tjym; &SdcJhygw,f/
wu,fqdk rDoed f;"gwfaiGYawG tvHk;t&if;vdkuf xGuf&Sdw,f qdw k m trSefyg/ 'gayr,fh vlawmfawmfrsm;rsm;
xifrSwMf uovdk tvH;k t&if; qdw k m oabFmwpD;vHk; av[me,fxJ ygoGm;NyD; epfjrKyf&avmufatmifawmh
r[kwfygbl;/ a&jyifay:udk wufvmwJh rDoed f;"gwfaiGY qdw k m[mvnf; yvkpH DwufvmwmavmufyJ &Sdygw,f/
tvHk;t&if;eJY wufvmapOD;? oabFm[m wdrf;apmif;aeNyD; [efcsufrnDrS epfjrKyfwwfrsdK;yg/ tJ'Dvdk
[efcsufrnDwrd f;apmif;aewmrsdK; rjzpfay:apzdkY oabFm&,fvdkY pwif wnfaqmufwJh enf;ynmrSmudk Air
Compartment qdkwmawG xnfhoGif;aqmufvkyfxm;ygw,f/ vlawG ajymqdkMuwJh yg;pyf&mZ0ifawG?
'@m&DawGxJu twåvEdÅwfEdkifiHawmf qdw
k m[mvnf; b,fvkd taxmuftxm;rS r&SdwJh
pdwu f l;,OfoufoufygyJ/ wcsdKUuvnf; oHvdkufpufuGif; jyif;xefveG f;vdkY qdNk yD; cefYrSe;f MuwmrsdK;vnf;
&Sdygw,f/ 'DpmtkyfxrJ Sm ae&mawmfawmfrsm;rsm; azmfjycJhovdkyJ orm;&dk;us r[kwfwJh tqdak wG? xl;qef;NyD;
eufeJqef;Mu,fw,fqkw d hJ tqdkawG[m yuwdw&m;tjzpf vufcHzdkY orm;&dk;us r[kwfwhJ oufao?
taxmuftxm;awG? xl;qef;NyD; eufeJqef;Mu,fvw S Jh oufao? taxmuftxm;awG vdt k yfygw,f/ 'ghaMumifh
jzpfr,f qdkwhJ txifavmufeJY r&ygbl;/
tqdk;qHk;uawmh N*dK[fom;awG&JU ya,m*aMumifh qdw k Jh t,ltqygyJ/ N*dK[fom;awG&JU ya,m*eJY oabFmawG?
av,mOfysHawG ysufuswm tomxm;vdkY N*dK[fom; qdw k Jh urÇmajrjyifu ouf&Sd qdw k mudkyJ t&ifqHk;
&Sif;vif;yg&apOD;/ tJ'Dae&mrSm usaemfwdkY od&Sdxm;wJh ouf&SdtrsdK;tpm;udyk J qdv k ydk gw,f/ usaemfwYdk
vlom;awG od&Sdxm;wJh ouf&SdtrsdK;tpm; qdw k mu urÇmajray:u ouf&SdtrsdK;tpm; wrsdK;wnf;yg/
wjcm;ouf&SdtrsdK;tpm;awGudk usaemfwYdk od&Sdrxm;ygbl;/ txl;ojzifh umAGefj'yfpifeJY t"du zGJYpnf;xm;wJh
ouf&SdtrsdK;tpm;awG qdkygawmh/ wjcm;j'yfpifwrsdK;eJY zGJYpnf;xm;wJh ouf&SdawG qd&k ifawmh tjzpfEdkifqHk;u
qDvDueG fvkYd qdk&rSmygyJ/ qDvDuGef[m umAGefvkyd J tufwrf&JU tjyifbufqk;H ywfvrf;rSm tDvufx&GefESpfvHk;
&Sdygw,f/ umAGefenf;wl p&dkufvu©Pmqifww l maMumifh umAGefouf&SdawG? txl;ojzifh vlom;awGudk
cGJpdwu
f kojcif;? ud, k fvuft*Fgtpm;xd;k ukojcif; pwJh ae&mawGrSm qDvDueG fj'yfpifukd toH;k jyKMuygw,f/
'gayr,fh qDvDueG ftajccH ouf&SdtrsdK;tpm; qdw k m[mvnf; jzpfEdkifacsawmh tvGefenf;ygw,f/

64
Loxton, D. (2003). The Bermuda Triangle. Skeptic [Altadena, CA], 10(3), 96b+. Retrieved from
https://link.gale.com/apps/doc/A112409048/AONE?u=humber&sid=AONE&xid=860765cd
129

taMumif;uawmh pMu0VmxJrSm qDvDuGefj'yfpifxuf umAGefj'yfpifukd ydkNyD; aygaygrsm;rsm; awG&Y Sd&vdYyk J


jzpfygw,f/
aumif;ygNyD/ tckN*dK[fom;taMumif; jyefqufyghr,f/ pMu0VmxJrSm ouf&SdawG? N*dK[fom;awG &Sdovm; qdw k m
pMu0Vm&lyaA'ynm&SifawG tifrwef pdwf0ifpm;wJh ar;cGef;jzpfNyD; avmu"gwfodyÜHynm
acwfaumif;csdefwnf;u ar;cGef;vnf; jzpfygw,f/ [kt d &ifwek f;uawmh rm;pfac:wJh t*FgN*dK[fay:rSm
ouf&SdawG wnf&SdEdkifw,fvkdY cefYrSef;cJhMuygw,f/ rm;pfN*dK[fay:rSm twdwfumvwkef;u a&&SdcJhwJh (tckawmh
r&Sdawmh) oufao? taxmuftxm;awGvnf; awG&Y SdcJhwmud;k / 'gayr,fh tckvuf&SdtcsdefrSmawmh usaemfwkYdeJY
teD;pyfqk;H aetzGJYtpnf;xJrSmqd&k if *sLyDwmN*dK[f&JU N*dK[f&HvwvH;k jzpfwJh ,l&dkyg qdw k Jh N*dK[f&HvtwGif;ydkif;rSm
ouf&SdjzpfEdkifacs&Sdw,fvdkY cefYrSef;Muygw,f/
ouf&SdqdkvdkY urÇmajray:u ouf&Sdvlom;awGvdk acwfrDenf;ynmawG ay:aygufNyD; ,Ofaus;rIawG?
bmompum;awG &SdNyD;om; ouf&SdrsdK;awmh jzpfEdkifacs tvGefenf;yg;ygw,f/ rdkufc&dkatmf*ifepfZif qdw k Jh
tEkZD0ydk;rTm;rsdK;tjzpfawmh aocsmayguf&SdEdkifw,fvkYd ynm&SifawGu qdyk gw,f/ pMu0VmxJrSm ouf&SdawG
&SmazGwJh udpö[m &rf;orf;NyD; pdwx f if&m &SmazG&wmrsdK; r[kwfygbl;/ &lyaA'? "gwkaA'? ZD0aA'
oabmw&m;awGeJY jzpfEdkifacst&SdqHk; qdw k mudk cefYrSef;Muwmyg/ ouf&SdawG jzpfwnfEdkifw,f qdw
k Jh ae&mrSm
b,fvko d uf&SdrsdK;vJ qdk&if urÇmajray:u umAGeftajcjyKouf&SdrsdK;yg/ usaemfwYdk od&Sdxm;wJh
'Douf&SdtrsdK;pm;udk &SmazG&mrSm olwdkYjzpfwnfzdkYtwGuf a&cHajrcHaumif; jzpfwnfNyD; taetxm;&SdwmawGukd
OD;pm;ay; &SmazG&ygw,f/ tJ'Da&cHajrcHudkawmh ynm&yfqkid f&m a0g[m&tjzpfeJY *kdvf'DvufZkHvdkY ac:ygw,f/
*dkvf'DvufZkH qdw k m ouf&SdawGjzpfwnfapzdkY wnfae&m? N*dK[f&JUzGJYpnf;rI? a&jzpfwnfrI? ol vSnfhywfaewJh
Mu,fwm&m&JU oufwrf;? trSefwu,f ouf&SdawG jzpfwnfrI? qifhuJjzpfpOft& wd;k wufyGm;rsm;vmrIawGudk
xnfhwGu&f ygw,f/
ynm&SifawG&JUtqdt k &awmh pMu0Vm&JU tjcm;wae&m&mrSm ouf&SdawG&,fvdkYrsm; jzpfwnfcJhr,fqk&d if aevdk
Mu,fwm&mwvH;k vHk;&JU teD;0ef;usifu N*dK[fwvHk;ay:rSmyJ jzpfwnfygvdrfhr,f/ bmvdYv k qJ &dk if ouf&SdawG
jzpfwnfzdkYtwGuf r&Sdrjzpf vdt k yfwhJ tyleJYtvif;pGrf;tifawGudk tJ'DMu,fwm&mqDuae &,l&rSmrvdkYygyJ/ tJ'D
Mu,fwm&meJY ouf&Sdjzpfwnfr,fh N*dK[f&JU tuGmta0;[mvnf; aeeJY urÇmN*dK[f&JU EdIif;&tuGmta0;avmufrSmyJ
&Sdygvdrfhr,f/ EdIif;&tuGmta0;qdkwmu tJ'DN*dK[f&JU t&G,t f pm;? ol vSnfhywfaewJh Mu,fwm&m&JU t&G,t f pm;
b,favmufyJ &Sdygap? tJ'DN*dK[fay:uae vSrf;Munfhvu dk f&if Mu,fwm&mudk tckusaemfwYdk jrifae&wJh
aet&G,t f pm;avmufyJ jrifawG&Y wmudk qdv k dkygw,f/ Mu,fwm&m&JUt&G,t f pm;[m aexuf tqaygif;rsm;pGm
BuD;rm;aeEdkifayr,fh tJ'Dt&G,ftpm;eJY tuGmta0;udk wGufvdkuf&if rQajcjzpfomG ;wmrsdK;udk ajymwmyg/
tJ'DMu,fwm&m[mvnf; aevdk cyfi,fi,f t&G,t f pm;? oufwrf;&Snf trsdK;tpm;&Sd&rSmjzpf&ygvdrfhr,f/
t&G,t f pm; BuD;rm;vGef;wJh Mu,fwm&mawG[m odyfonf;qenf;NyD; avmifusG rf;tm;vnf; jrefqefvSwmrvdkY
oufwrf;wdkawmif;ygw,f/ tJ'gaMumifh qifhuJjzpfpOft& ouf&SdawGjzpfwnfzdkY vHak vmufwhJ tcsdef
ESpfoef;axmifeJYcsDNyD; wnfwzHh dkY cJ,Of;ygw,f/ usaemfwYdk jrifawGaY e&wJh aevdk cyfi,fi,f trsdK;tpm;?
avmifusG rf;rI odyfrjrefqefwJh Mu,fwm&mrsdK;&JU teD;0ef;usifrSmyJ ouf&SdawG jzpfwnfzdkY tcGifhtvrf;
rsm;jym;ygw,f/
130

ouf&Sdjzpfwnfr,fh N*dK[f[m urÇmajrvdk rBuD;vGef;? ri,fvGef; t&G,t f pm;&Sd&rSmjzpfNyD; ausmufom;trsm;pkeJY


zGJYpnf;xm;&ygr,f/ tJ'grSyJ N*dK[f&JU qGiJ iftm;[m rjyif;xefvGef;? raysmhajymif;vGef; &SdrSmyg/ qGiJ iftm;
aysmhajymif;wJh vurÇmvdk ae&mrsdK;? vuf&SdurÇmajrudkyJ odyfonf;qenf;wJh ausmufrsdK;eJY
zGJYpnf;xm;jzpfr,fqdk&if 'dkifEdkaqmvdYk t&G,t f pm; tvGefBuD;rm;wJh owå0gawG ay:aygufvmzdkY tcGifhtvrf;
ydkrsm;jym;NyD; qifvkd owå0gawGrSm yifhulvkd ao;oG,f&Snv f sm;wJh ajcvufawG ydkifqkid faeEdkifygw,f/
odyfonf;q tvGefjrifhrm;wJh a&Tvkd ow¬KawGeJY zGJYpnf;xm;r,fqdk&ifawmh tJ'DN*dK[f&JU qGJiiftm;[m
tvGefjrifhrm;rSmjzpfNyD; BuHhvdk t&G,t f pm; BuD;rm;wJh owå0grsdK;awG[m udk,cfh E¨m tav;csdefaMumifh
touf&SLMuyf&r,fh taetxm;udk &ifqkid f&ygvdrfhr,f/ <uufvdk t&G,t f pm; ao;i,fwJh owå0gawGrSmawmif
N*dK[f&JUqGiJ iftm;udk [efcsufxdef;nSdzdkY BuHhowå0g&JUajcaxmufrsdK;awG ydkifqdkif&wmrsdK; jzpfEdkifygw,f/
tJ'Dvkd wnfae&meJYzGJYpnf;ykHt& ouf&SdawG jzpfwnfzdkY taxmuftyHhjzpfNyD;wJah emuf avxkeJY a&
jzpfwnf&ygw,f/ tJ'Davxk[m urÇmhavxkeJY tvm;oP²mefwl atmufq*D sifyrP yg0if&rSmjzpfNyD;
jzpfwnfwhJ a&[mvnf; t&nfjzpf&ygvdrfhr,f/ a&cJwY?dk a&aiGYwdkY[m ouf&SdawG&JU qifhujJ zpfpOftwGuf
taxmuftul rsm;pGm rjzpfygbl;/ tJ'Dtcsuf[m N*dK[feJY olvSnhfywfaewJh Mu,fwm&mwdkY tuGmta0;eJY
vH;k vHk;vsm;vsm; qufpyfrI&Sdygw,f/ tyleJYtvif;pGrf;tifawG rsm;pGm xkwfvw T faewJh Mu,fwm&meJY
tvGeftrif; eD;uyfaer,fq&dk if tJ'DN*dK[fay:rSm a&awG cef;ajcmuftaiGYysHukefrSmjzpfovdk tvGeftrif;
a0;uGmoGm;cJh&ifvnf; at;cJomG ;rSm jzpfygw,f/ 'ghaMumifh tckaeeJY urÇm&JUEdIif;& tuGmta0;avmufvdkY
BudKajymxm;&wmyg/
t'Dvkd N*dK[f&JU wnfae&m? zGJYpnf;ykH? qGiJ iftm;? vSnfhywfaewJh Mu,fwm&moufwrf;? avxka&xkjzpfay:rI pwJh
tajctaeawGeJY wdu k fqdkifNyD; ouf&SdawG jzpfwnfzkdY taxmuftyHhjzpfwhJ e,fy,fudk *kdvf'DvufZkHvdkY
ac:qdkygw,f/ ocFsmykHaoenf;t&qd&k ifawmh '&dwaf zmfjrLvmeJY wGufcsufEdkifygw,f/ N*dK[ftvHk;aygif;
woef;avmufrSmrS wvHk;avmufyJ tJ'DjzpfwefpGrf;twdkif; wnf&SdEdkifayr,fh pMu0VmxJrSm wnf&SdwJh N*dK[fawG&JU
pkpkaygif; ta&twGuf[m oef;axmifaygif; oef;axmif*Pef;&SdwmrvdYk ouf&Sdjzpfwnfr,fh N*dK[ftrsdK;tpm;[m
&mcdkifEeI f;tm;jzifh enf;yg;cJh&ifawmif ta&twGuftm;jzifh trsm;tjym;&Sdr,f qdw k m tvGefudk
jzpfEdkifacs&Sdygw,f/
'gjzifh ouf&SdN*dK[fom;awG b,frwkef;? tckjyvdkYawmh vkyfvkYd rjzpfygbl;/ vufawGrY jyEdkifayr,fh
olwdkY&JUwnf&SdrIukd a&'D,kwd ,fvDpukyfawGeJY axmufvSrf;avhvmaeNyD; oufao? taxmuftxm; wpkHw&m
jyoEdkif&if trsm;jynfolvnf; od&SdcGifh&ygvdrfhr,f/ yifv,fa&xJudk cGufESpfvku d fNyD; b,frwkef; cifAsm;wdkY
ajymwJh a0vig; qdw k Jh taygufawmh vkyfvkdY r&Edkifb;l ayghav/ a0vig;zrf;csif&ifawmh cyfvmr,fh a&cGu[ f m
zefcGux f ufawmh MuD;rm;&ygvdrfhr,f/ tJ'Dawmh tckxuf trsm;BuD; ydktpGrf;xufwJh odyÜHqkid f&m
taxmuftulypönf;awG vdktyfaewmvnf; jzpfaumif;jzpfEdkifygw,f/
aemufxyf xnfhoGif;pOf;pm;&r,fh ta&;BuD;wJh tcsufuawmh tcsdefyg/ tck pmzwfol jrifawGYae&wJh
rsufpda&SUu ykH&dyfawG[m emEdkpuúefYtMumu ykH&dyfawGyg/ vuf&SdypöyÜeftcsdefukd jrifawGaY e&w,fvdkY
xifaeayr,fh r[kwfygbl;/ usaemfwdkY tm;vH;k jrifawGaY e&wJh ykH&dyfawG[m twdwfawGyg/ aeqDu
tvif;a&mif[m urÇmajrudk a&muf&SdzdkY tcsdef 8 rdepfavmuf Mumanmif;ygw,f/ wu,fvdkYrsm; aerif;BuD;
aygufuJyG sufpD;oGm;cJhr,fqdk&ifawmh tcsdef 8 rdepfMumNyD;awmhrS usaemfwYdk od&Sd&rSmyg/ usaemfwdkY aexdik f&m
aetzGJYtpnf;eJY teD;qHk;qdEk dkifwhJ ya&mhqrD m qefwk&d Dvkd Mu,fwm&mawmifrS 4.243 tvif;ESpf
131

(tvif;&JUwESpfomG ;a&mufwJh tuGmta0;) eJYcsDNyD; uGma0;wmrvdYk tckjrifawGYae&wJh ykH&dyfawG[m vGefcJhwJh 4


ESpfausmfu ykH&dyfawG jzpfygw,f/
wjcm;Mu,fwm&mawGqdk&if tvif;ESpfukd oef;*Pef;eJYcsDNyD;awmhukd uGma0;wmrsdK;yg/ tJ'DMu,fwm&mawGudk
vSnfhywfaewJh N*dK[fwvHk;vH;k u ouf&Sdowå0gwrsdK;rsdK;[m enf;ynmtqifhtwef;vnf; vlom;awGxuf
redrfhwJh taetxm;&SdNyD; usaemfwYdk aepMu0Vmbufudk [mbJvfw,fvDpukyfvkd pGrf;tm;jrifh
ta0;Munfrh Sefajymif;eJY avhvmr,fqdk&ifawmh tckvuf&Sd usaemfwkYu d dk jrifawG&Y rSm r[kwfygbl;/
tJ'DMu,fwm&meJY N*dK[f&JU tuGmta0; a0;uGmoavmuf usaemfwdkYqDu xkwfvTwfvdkufwhJ tvif;[m ol&Y JU
w,fvpD ukyfukd oGm;a&muf&rSmjzpfNyD; tvif;ESpfoef;eJYcsD a0;uGmcJhr,fqdk&if usaemfwdkY urÇmajray:u
'dkifEdkaqmowå0gawGudk awGYjrifaumif; awGjY rif&Edkifygw,f/ ESpfq,f&mpk&JU tausmftarmf &lyaA'ynm&Sif
pwDzif a[mfuif; ajymqdkomG ;cJhwJh tmumoeJYtcsdefwkY&d JU qufpyfjzpfwnfjcif; qdkwm 'gudk qkdvdk[ef &Sdygw,f/
tJ'Dawmh pMu0VmxJu ouf&SdawG[m usaemfwkYd urÇmajray:udk ud, k fwdkif ud,k fus vma&mufzdkY a0;pG?
tvif;tvsOfeJY vma&muf&ifawmif ckeajymoGm;wJh tuefYtowf? twm;tqD;awGudk jzwfausmfNyD;rS
vma&mufEdkifrSm jzpfygw,f/ vGefcJhwJhESpfaygif;oef;axmif*Pef;twGif; vma&mufcJhNyD; usaemfwdkY
vlom;awGqDrSmvnf; olwdkYudk axmufvSrf;EdkifwhJ enf;ynmray:ao;? olwdkYqDrSmvnf; usaemfwdkY
jzpfwnfvmr,fh tvm;tvmawGudk wGufqEdkifwhJ enf;ynmrsdK; ray:aygufao;cJhwmaMumifh tdrfrSm vlr&Sdwek f;
oef;acgifpm&if;aumufomG ;cJhovdk 'DN*dK[fay:wGif ouf&Sd r&Sd&,fvdkY owfrSwo f Gm;cJhwmrsdK;awmh jzpfaumif;
jzpfEdkifygw,f/ 'gayr,fh tckacwfvlom;awG xifrSwo
f vdk usaemfwYu dk kd yef;uefjym;ysHqD
jyefay;qGJac:oGm;wm? vdifydkif;qdkif&m okawoeawG aqmif&Guw f m? oabFmawG? av,mOfysHawGudk
a&mifjcnfvufeufeJY epfjrKyfypfwmrsdK;uawmh tawmfudk;&dk;um;,m;EdkifwhJ t,ltqawGvkYyd J qdk&ygvdrfhr,f/
aemufxyf &Sdygao;w,f? opfyifyef;refawGrSm cHpm;rI &Sdw,f? tcsif;csif; odYkr[kwf tjcm;ouf&SdawGeJY
qufo, G fEkdifw,f? *Dwudk cHpm;Edkifw,f? emusifrIawG? aMumuf&GHjcif;awGudk od&Sdw,f pwhJ t,ltqawGyg/
avmu"gwfodyÜHtzGJYtpnf;awGuawmh 'Dt,ltqawGudk odyÜHvdrf? odyÜHwkawG&,fvdkY owfrSwx f m;Muygw,f/
opfyifyef;refawGrSm cHpm;EkdifpGrf;&Sdw,fqdkwJh tqd[ k m 1848 ckESpfavmufwnf;u pwifxu G fay:cJhNyD; ueOD;
okawoejyKoluawmh *smrefpdwyf nm&Sif *wfpwufAf zefYcsm qdo k l jzpfygw,f/ olt Y qdtk & opfyifawGeJY
pum;ajymqdq k ufo,G fwm[m usef;rma&;qdkif&m wdk;wufrIukd jzpfapw,fqkdyJ/ aemufawmh 1900
jynfEh SpfawGrSm tdEd´,ynm&Sif *sm*g'pf csef'&mbdkYpf qdkolu qufvuf avhvmcJhNyD; opfyifawGudk vQyfppfeJY
prf;oyfNyD; wkefYjyefrIawGukd &SmazGMunfch Jhygw,f/ 'Dokawoe qdw k mawGudk aESmif;acwfynm&SifawGu xyfrH
prf;oyfNyD; twnfjyKzdkY tm;xkwfcJh&mrSmawmh e*dkjyKvkyfcJhwJh okawoe&v'fawG rxGufay:wmaMumifh
tBudrfBudrf jyefvnf prf;oyfcJhMuygao;w,f/ tJ'DaemufrSmawmh twnfjyKEdkifjcif; r&Sd qkw d Jh oH;k oyfcsuf&,f?
e*dkrlvokawoejyKvkyfcsufrSm trSm;t,Gif;aomfvnf;aumif;? rdrd&JUtqdu k dk axmufcHwhJ tcsuftvufawGudkyJ
a&G;cs,fwifjycJhjcif;aMumifhaomfvnf;aumif; 'Dt,ltqawG jzpfay:vmcJh[ef wlw,f qdw k Jh tcsufawGeJY
ynm&yfqdkif&m todik f;t0dkif;u y,fcscJhjcif; jzpfygw,f/ 'Dt,ltawGukd MythBusters qdw k Jh &kyfovH dkif;uae
prf;oyfjycJhNyD; r[kwfrrSefaMumif; xkwv f TihfjyocJhygw,f/
[dw
k avmuvnf; a&rSwfOmPft,ltq qdNk yD; vlrIueG f,ufrSm [d;k av;wausmfjzpfvkdufygao;w,f/
tvG,af jym&&if a&rSwfOmPft,ltq qdw
k m Homeopathy ac:wJh aq;ajymif;jyef
"gwfMurf;ukenf;vrf;wrsdK;aygh/ Homeopathy qdkwmu aq;tpm;xdk;ukowJh Alternative Medicine ayghAsm/
132

aq;0g; r[kwfaomfvnf; aq;0g;uJhodkY oH;k pGJaom t&mvdkY tvG,q f Edk dkifygw,f/ 'gayr,fh aq;0g;
r[kwfb;l vdkY qdu
k wnf;u enf;enf;awmh pOf;pm;Munfo h ihfwmaygh/ &kww f &ufqdk aq;0g;vdkY xif&ayr,fh
aq;0g;ae&mrSm a&m*gaysmufEdk;Edk; ,lq&wJh (aq;0g;r[kwfwh)J t&mwckckeJY tpm;xd;k NyD; ukowmrsdK;aygh/
'Denf;udk 18 &mpkwek f;u *smrefq&m0efwOD;jzpfwhJ qrfjrL&,f [efemrefu pwif wDxGifcJhw,fvdkY
Mum;zl;ygw,f/ 'Duok enf;&JU tdkif'Da,mfavmf*sDu ]]a&m*gjzpfapwJh t&monf a&m*gudk
jyefvnfaysmufuif;apaom oabm&Sdonf}} wJ/h a&yrmP trsm;tjym;udk tm;aysmhapjcif; Dilution jzpfap&if
tmedoif wd;k wufvmygowJh/ acwfrDaq;odyÜHt,ltqawGeJY qefYusifae&kHwifru omref&dk;&dk;av;
awG;Munf&h ifawmif t"dyÜm,fr&SdrSef; tawmfav; odomygw,f/
'Denf;vrf;[m wdik f;&if;aq;vdkrsdK;vnf; r[kwfjyefygbl;/ 'Dvkd [drk D,kyd wfopfaq;0g;awGxJrSmqdk b,fvkd
tmedoif&SdwJh aq;ypönf;rS xnfhoGif;xkwv f kyfxm;wm r&SdyJ Sugar Pill vdk oMum;"gwfaq;udkyJ
xnfhay;xm;wmrsdK;yg/ tmedoif[m Placebo ac:wJh aq;0g;okawoeawGrSm prf;oyfaq; ray;yJ
aq;tmedoifeJY EdIif;,SOfMunfzh dkY &nf&G,w f Jh ta,mifaqmifaq;vdkyJ vlw&mrS wa,muf? ESpfa,mufyJ
wd;k wufrI jyowmrsdK;yg ('guvnf; rdrdaomufoHk;wJh t&mudk aq;0g;tppftrSefvkYd xifrSwNf yD; ud, k fh&JU
a&m*gt&Sdefuvnf; usqif;csdefeJY wdu k fqkid fjzpfyGm;wJh Placebo Effect rsdK;ygyJ)/ jznfhpGuaf q;qdkNyD; tmedoifrJh
aq;0g;awGudk w&m;0ifa&mif;cscGifhay;aewmuawmh aq;0g;ukrÜPDawGu rodem;rvnfol? t,kHvG,o f lawGudk
tjrwfxkwjf cif;enf;vrf;wrsdK;vdkYvnf; qdkEdkifygvdrfhr,f/
a&rSwfOmPft,ltqtaMumif;udk quf&&if 1980 ckESpfrSm *sufcfpf bifAefedpfu tqdkjyKcJhNyD; Nature
*sme,frSm a&;om;azmfjycJhygw,f/ tJ'Daqmif;yg;eJYvnf; tdkif*sDEdkA,fqkwqkukd &&SdcJhygw,f/
aq;odyÜHe,fy,fu wjcm;ynm&SifawG&JU a0zefaxmufjyrIawG? "r®"d|mefusus ppfaq;rIawG ryg0ifyJ? Peer
Reviewed r&SdyJ azmfjycJhwm jzpfygw,f/ 'gayr,fh *sme,ft,f'Dwm *Gsefrufa'hguawmh 'Dt,ltqeJY
ywfoufNyD; oHo,jzpfcJhygw,f/ 'Dt,ltqudk twnfjyKzdkY okYrd [kwf y,fcszdkYuawmh rlvueOD;
aqmif&GufcJhwJh okawoetwdik f; xyfrHprf;oyfNyD; wlnDwJh &v'fxGufay:jcif; &Sdr&Sd ppfaq;&rSm jzpfygw,f/
bifAefedpf&JU oDtdk&Dukd ppfaMumolawGxJrSm obm0vGefupd öawG? xl;axGodtHh&maomfawGudk
vdu
k fvHazmfxkwfaewJh emrnfausmf *sdrf;pf &ef'Dawmif yg0ifvmcJhygw,f/ olwdkY&JU okawoeuae
twnfjyKvdkuw f muawmh bifAefedpftaeeJY ynm&yfydkif;rSm r&dk;rom; BuHpnfNyD; vdrfvnfwmrsdK;
rusL;vGefcJhayr,fh olY&JUokawoequfwifawG[m trSm;t,Gif;awG yg0ifaecJhwmudk awGYcJh&w,f qdyk gw,f/
tJ'DaemufrSmawmh [dkrD,kyd ufoD&JU w&Sdefxk;d emrnfausmfMum;vmrI[mvnf; edww ¬d HoGm;cJhygawmhw,f/65
'Da&rSwOf mPft,ltq[m &lyaA'&JU omrdk'dkif;erpfOya'oawGeJYvnf; qefYusifaecJhygw,f/ okawoejyK&mrSm
a&[m NyD;cJhwJh tylcsdef? zdtm;eJY aysmf0ifypön;f awGukd rSwfrdjcif; vH;k 0 r&SdcJhygbl;/ armfvDusL;tqifh [du
k f'&dk*sif
zGJYpnf;rIrSmvnf; tcef;tylcsdefukd ausmfvGefNyD; pkpnf;EdkifcJhjcif; r&SdvkYd awGY&SdcJhygw,f / a&rSm rSwfOmPf
trSefwu,f&Sd&dk;qdk&if a&eJYcsufvyk fwhJ bD,mrSma&m rSwOf mPf&Sdygrvm;/ aemufNyD; a&eJY azsmfpyfxm;wJh
aumfzDawG? vufzuf&nfawGrSma&m rSwOf mPf&SdEdkifyghrvm;/ EGm;EdkYrSma&m rSwfOmPf&Sdyghrvm;/ ,kwfpGtqH;k
usifi,fa&rSma&m rSwOf mPf&Sdyghrvm;/ a& qdw
k mu [du
k f'&dk*sifESpfqeJY atmufq*D sifwq

65
Maddox, J., Randi, J. and Stewart, W. W. (1988). High-dilution experiments a delusion. Nature. 334 (6180): 287–290.
133

aygif;pyfzGJYpnf;xm;wm qdak wmh tJ'DtufwrfawGrSma&m rSwOf mPf&Sdyghrvm;/ [kduf'&dk*sifrSm rSwfOmPf&Sd&if


[du
k f'&dk*sif yg0ifwhJ wjcm;j'yfaygif;awG? atmf*ef;epf"gwkypön;f awGrSma&m rSwfOmPf&Sdyghrvm;/
aemufNyD; 'Dt,ltqudk qifhuJ,&l if; bmoma&;t,ltqawGeJY qGu J yfvkud fwht
J cg y&dwaf &&JU wefcdk;awmfwY?dk
&wemoHk;yg;udk atmufarhNyD; reufcif; a&aomufjcif;&JU tusdK;wdkY qdw k mawG qufwu dk fay:xGufvmygw,f/
reufcif; a&aomufwmuawmh ud, k fcE¨mtwGuf ta&;BuD;wJh "gwfukd jznfq
h nf;ay;jcif;rvdkY b,fvkdyJjzpfygap
usef;rma&;taxmuftuljzpfwm trSefygyJ/ tJ'gudk bmoma&;bufu yPm0if,lwmuus enf;enf;vGef&m
usygw,f/ usaemf ajymwm rauseyf&if reufcif; a&aomufwmcsif; twlwl &wemoHk;yg;udk atmufarhNyD;
a&aomufoleJY a&udk &dk;&dk;wef;wef; aomufok;H olawG&JU usef;rma&;udk Double Blind qufwifeJY
okawoejyKMunfhyg/ pm&if;tif;qdkif&mt& b,favmufrsm;rsm; uGmjcm;rI&SdrvJ qdkwmudk
rsufjrifawGwY tJh cgusrS qufajymwm ydkaumif;ygw,f/ 'Dvkd 0ifyPm,lMuwm
Ak'¨bmom0ifawGcsnf;awmhvnf; r[kwfjyefygbl;/ c&pf,mefawGvnf; Holy Water oefYpifaom a&Munfawmf
qdNk yD; waysmfwyg;BuD;udk 0ifa&muf qifETJMuygao;w,f/ yXmef;qufyg&if aomufoHk;ygu rkcs tusdK;&Sdrnf
qdNk yD; a&oefYwAl;udk omrefaps;xuf tq&maxmifcsD a&mif;cswJhtcg usdwu f sdww
f ;dk awmif
0,f,lMuwmrsdK;awG jrif&awmh bmomw&m;awG? ud;k uG,f,HMk unfrIawGqdkwm pD;yGm;&SmvdkY tifrwef aumif;wJh
u@awGygvm;vdYyk J awG;rdapygw,f/66
aemufxyf vlodrsm;wJh odyÜHwk? odyÜHvdrfwrsdK;uawmh w,fvDyoD qdw k Jh pdwcf sif;qufoG,Ef dkifw,f qdw
k mygyJ/
&kyfydkif;qkdif&? vQyfppfovH dkufqdkif&m qufoG,rf I wpkHw&m ryg0ifygyJ wpkHwa,mufqDu cHpm;rI?
owif;tcsuftvufawGudk aemufwa,mufqD ul;ajymif;ay;vdkY &w,fqkdNyD; rSwf,lwmudk qdv k ydk gw,f/
'Denf;vrf;udk prf;oyfrIaygif;ajrmufrsm;pGmeJY ppfaq;MunfhcJhayr,fh trSefwu,f oufaoxlEdkifzdkYawmh
b,folrS rwwfEdkifcJhygbl;/ 'DtaMumif;t&mudk pdwf0ifpm;olawGxJrSm tpdk;&tzGJYtpnf;awGawmif yg0ifcJhNyD;
vHNk cHKpdwfcs&wJh qufo, G fa&;enf;vrf;tjzpf toH;k jyKEdkifzdkY? wpkHwa,muf&JU pdwt f m&kHudk zwf&IEdkifzdkY
qdwk mrsdK;awGtwGuf &nf&G,fcJh[ef wlygw,f/
w,fvyD oDudk pifwifazsmfajza&;vdk toGifoP²mefeJY wifqufavh&SdNyD; wifqufol trsm;pkuawmh olwdkY
tvdk&SdwJh tajzrsdK; &&Sdatmif ESyfaMumif;ay;wJh ar;cGef;awGeJY qufo, G favh&Sdwmudk awGY&ygw,f/
pdwuf l;,Ofoyd HÜ&kyf&SifZmwfvrf;awGxJrSm w,fvyD oDenf;udk azmfnTef;xm;wmawGvnf; awGjY rifEdkifNyD;
vQyfppfu&d d,mwpkHw&meJY csdwfqufxm;wmrsdK;udk &dkuful;jyavh&Sdygw,f/ 'gayr,fh tckvuf&SdacwfrSmawmh
'Dvkt
d yfcsuftwGuf rdkbdkif;zkef;awG ay:aygufcJhNyD;NyDvdkY qdk&ygvdrfhr,f/
vlom;awGrSm w,fvDyoDvdkY qdEk dkifwhJ wlnDwJh cHpm;csuf? tawG;tjrifrsdK;awG vH;k 0 r&Sdbl;awmh r[kwfygbl;/
a,bk,soabmrsdK;awmh &SdEdkifwmcsnf;ygyJ/ vdik f;um;pD;eif;&if c&D;onfawGu Muyfnyfaecsdef? udk,haf b;em;u
xdik fckHrSm xdik faewJo
h lu olqif;r,fh rSww f idk fa&mufawmhrvdkrsdK; x[efjyK&if xdik fckHae&m vdkcsifpdwfawmh
olaY b;em;0ef;usifuolawGqDrSm jzpfay:rSmygyJ/ aus;vufawm&Gmbufukd c&D;twlxu G fMuwJhtcg obm0
ywf0ef;usif&JU pdkjynfpdrf;vef;rIukd jrifawG&Y &if MunfEl;rIukd c&D;onf awmfawmfrsm;rsm; NydKifwl cHpm;rdMuzdkY

66
Letzter, R. (2017). What is water momery? Why this homeopathy claim doesn't hold water? LiveScience. Retrieved from
https://www.livescience.com/61273-homeopathy-chemistry-water-
memory.html?fbclid=IwAR3kjK3KV_jMUwG5PExTs1SszbLeaqxZyg6cX3S9hWsUJ9aQym1ueqwZeUo
134

tvm;tvm rsm;rSmygyJ/ wcsdKUqdk&if trTmyl;uav;i,fawGudk pdwcf sif;qufoG,o


f vm;qdNk yD;
okawoejyKwmrsdK;awmif &SdcJhygao;w,f/ wu,fawmh rsdK;&dk;ADZt&vnf; eD;pyf? arG;zGm;BuD;jyif;vmcJhwJh
ae&ma'o? tpm;tpm? ,Ofaus;rIeJY vlrIywf0ef;usifawGvnf; wlnDwhJtcg 'Duav;ESpfa,muf&JU
taMumif;t&m wpkHw&yftay: wkefYjyefykHcsif; wlnDaewmrsdK;? tawG;tac:eJY BudKufESpfoufrIawG
qifwal ewmrsdK;? &ifqkdifawGBY uHKcJhwJh jzpf&yfawG qifwal ewmrsdK;&SdrSm aocsmygw,f/ 'gudyk J
pdwcf sif;qufoG,af ew,fvkYd ,kHrSwrf Sm;MuykH &ygw,f/
'grSr[kwf vlwOD;eJYwOD; umv&SnMf um aygif;oif;qufqHvmNyD;wJhaemufrSm wa,muf&JU
pdwaf eoabmxm;udk usefwa,mufu awmfawmfrsm;rsm; em;vnfNyD;oGm;wJhtcg b,fvdk tajctaersdK;rSm ol
bmawG pOf;pm;aevdrfhr,f/ b,fvkd awG;awmaevdrfhr,f? bmudk tvk&d Sdaevdrfhr,f qdw k m cefYrSef;rdwmrsdK;vnf;
jzpfEdkifygw,f/ usaemfwdkY jrefrmpum;ykHawmif &Sdygw,f? aAmif;awmf ndrfh&if pdwfawmf odw,f qdv k m;yJ/
&Sifb&k ifjzpfol acgif;ndwjf y&if ol bmudk tvd&k SdrSef; rSL;rwfawG od&SdNyD;jzpfw,fvkYd qdv
k cdk sifykH &ygw,f/ rdbeJY
om;orD;? ZeD;eJY cifyGef;onf? rdwaf qG&if;jcmawGtMum;rSm tvm;wl pdwcf sif;eD;pyfwmawG? tBudKufwlwmawG
&Sdygvdrfhr,f/ rwlnDwmawGvnf; &Sdygvdrfhr,f/ 'Dpmtkyf wae&mrSm ajymxm;NyD;jzpfovdk
pdwcf sif;xyfwu l swJhtcg 'Djzpf&yfukd rSwo f m;xm;wwfMuNyD; xyfwlrus&ifawmh arharhavsmhavsmh
aejzpfwwfMuygw,f/ 'Dvkd ud, k tfh ,ltqeJY udu k fnDwmawGudkyJ a&G;cs,frSwo f m;rdwhJtcg t*wdw&m;vdk
jzpfwnfomG ;NyD; Selective Bias udk jzpfay:apygw,f/ 'ghaMumifhyJ tvm;wl t,ltqawG pwif jzpfay:cJh[ef
&Sdygw,f/67
avmu"gwfodyÜHtawG;tjrifawGudk em;vnfoabmaygufNyD;om; vlt Y zGJYtpnf;rSm 'Dvkd odyÜHwk? odyHÜvdrfawGudk
uav;uvm;? aygawmawmvdkY &IjrifwwfMuayr,fh avmu"gwfoyd HÜt,ltqeJY tvSrf;a0;aeqJ usaemfwdkY
EdkifiHrSmawmh 'Dvkd oabmw&m;awGudk trSefw&m;vdk jzefYa0aerI[m odyfudk tEÅ&m,fBuD;ygw,f/
yxrqH;k taeeJYuawmh avmu"gwfoyd HÜe,fy,fu ynm&SifawG[m 'Dvkd odyHÜtwkta,mifawGudk xnfhoiG f;
pOf;pm;rdvku d w
f maMumifh avhvmrIe,fy,frSm aemufususefae&pfcJhNyD; oleJYoufqdkifwhJ ynm&yf? wuúokv d ?f
wdik f;EdkifiHeJY vlom;awGtwGuf wd;k wufrI aESmifhaES;oGm;apNyD; epfemrIukd jzpfay:apygw,f/ 'Dvdk
twkta,mifawGudk trsm;jynfolu [kwfvrd fhEdk;Ekd;vdkY xifrSwo f Gm;MuwJth wGuf ynm&yfeJYoufqdik fwJh
tawG;tjrifawGudk vlt Y zGJYtpnf;u wvGJem;vnfomG ;wwfMuzdkY tcGifhtvrf; ydkrsm;jym;vmygw,f/ e*dkwnf;u
avmu"gwfodyÜHudk avhvm&cufcJwhJ bmom&yfawGvdkY trsm;jynfolu vufcHxm;MuvdYk tvG,frSw, f lEdkifwhJ
odyHÜtwkta,mifawGaemufudk ygcsifovdkjzpfaewJhtxJ ydkqdk;oGm;zdkYom &SdawmhrSm jzpfygw,f/ urÇmajrBuD;[m
N*dK[fom;awG zefw;D xm;wJh ae&mwckvkYd pdwu f l;,OfodyÜHZmwfvrf;awGuae aumufcsufcsvdkuf&if blrdaA'
ynm&SifawGtzdkY tawmfrsufESmylp&m jzpfygvdrfhr,f/ 'grSr[kwf ausmufjzpf&kyf<uif; wl;azmfwJh ae&mwckudk
vma&mufavhvmMuwJh trsm;jynfol[m wcsdKUausmufjzpf&kyf<uif;awGeJY ywfoufNyD; ynm&SifawG wpkHw&m
rSwcf sufray;EdkifcifrSm olwYdk xifovdk awG;,lvdkufMuNyD; oufao? taxmuftxm;awG? oDtdk&DawGeJY
pepfwus csOf;uyfavhvmrItay: oHo,0ifomG ;&ifvnf; ynm&yftay: em;vnfrI vGJrSm;wmawG
jzpfEdkifygao;w,f/
aemufwcsufu 'Dvkd odyHÜtwkta,mifawGudk t,kv
H G,fwm[m trsm;jynfol&JU usef;rma&;udk tBuD;tus,f
xdcdkufapEdkifygw,f/ eu©wfaA'ift& wGufcsufvkdY usef;rma&;tajctae edrfhusEdkifw,f qdw
k maMumifh
67
Bates, J. A. (1991). Teaching Hypothesis Testing by Debunking a Demonstration of Telepathy. Teaching of Psychology, 18(2), 94–97.
135

aq;&kHaq;cef;rSm ESpfpOfusef;rma&;ppfaq;rI jyKvkyfwmxuf ,MwmacswmudkyJ vltrsm;u ydktm;udk;vmcJh&if?


acwfrDenf;ynmawGeJY a&m*gprf;oyf&SmazGwmawG? okawoe pepfwus jyKvkyfNyD; ynm&SifawGu
twnfjyKxm;wJh acwfrDaq;0g;awGxuf a&ref;awG? y&dwBf udK;awG? qkawmif;yGJawGudk ydkNyD; tm;ud;k tm;xm;
jyKvmMu&if trsm;jynfol&JU usef;rma&;[m tvGef pdk;&drfzG,f jzpfvmygr,f/ "gwfvk;H eJYwdkY? aq;Budrfvk;H eJY &dku?f
a&ref;wdkufwhJ bdk;awmfawG? ewf0ifonfawGudk trsm;jynfol ukowJh aq;&kHaq;cef;awGrSm
tvkyf0if&w,fvkYdrsm; pmzwfol Mum;zl;ygovm;/ tvm;wlyJ a&SUjzpfa[mwJ?h tem*gwfudk BudKodEdkifw,fqkw d hJ
aA'ifq&mawGa&m oef;xDaygufw,fvkYrd sm; pmzwfol Mum;zl;ygovm;/
aemufxyf qd;k 0g;wJh t,lvG,rf I wrsdK;uawmh b,ftyif? b,fopfacguf? o,ftoD;? b,ft&Gufukd
b,fvkv d yk fNyD; aomufoHk;&if b,fvkd a&m*ga0'emawG oufomaysmufuif;w,fqdkNyD; jynfoltcsif;csif;
vufwkYad y;wJh aq;NrD;wdkawGudk t,kHvG,rf IyJ jzpfygw,f/ wdik f;&if;aq;ynmt& b,ft&m[m b,fa0'emudk
oufomapw,fqkNd yD; vltrsm; em;vnfxm;wmawG[m vH;k 0 rrSefuefwm r[kwfygbl;/ 'gayr,fh olt Y vdv
k dk
oufomoGm;wJh a0'emawGudk 'Daq;aMumifh xifrSwfwJh vd&k mqGJ t,ltqawG? b,favmuf jyif;xefwhJ
a0'emqdk b,ftcsdK;tq wdu k fauGs;oifhw,f qdw k m pepfwus r&SdwmawG? tcsdeftwG,f pHEIef;rwduswmawG?
b,fvkd vu©Pm&yfawG ay:aygufvm&if aq;udk &yfwh&H r,f? qufwku d &f r,f ruGjJ ym;wmawGaMumifh
aq;NrD;wdkawG[m trsm;jynfoludk tBuD;tus,f 'ku©ay;wwfygw,f/
trSefawmh aq;0g;awG b,fvjdk zpfay:vmcJhovJ qdw k Jh ar;cGef;[m tawmfhudk pdw0f ifpm;p&myg/ b,fopf&Gu?f
b,fopfacguf[m b,fvkd tmedoif&Sdw,f/ b,fa&m*g? b,fa0'emudk b,fvkdrsdK; oufa&mufrI &Sdapw,f
qdwk mudk usaemfwdkY&JU bd;k ab;awGjzpfwJh urÇmOD;vlom;awG owdxm;rdcJhMu[ef wlygw,f/ 'gayr,fv h nf;
cHpm;&wJh a&m*ga0'emeJY aq;0g;tcsdK;tqudak wmh toufaygif;ajrmufrsm;pGm paw;NyD;rS q0g;EdkifcJhMu[ef
wlygw,f/
'DaeYawf avmu"gwfodyÜHqdkif&m aq;0g;ukorIrSmawmh t,ltqydkif;? azmfpyfykHtydkif;? xkyfydk;rItydkif;awGrSm
tawmfhudk wd;k wufvmcJhygNyD/ aq;0g;azmfpyfykHudk apmapmydkif; tcef;awGrSmvnf; tenf;tusOf;
azmfjycJNh yD;ygNyD/ tusOf;csKyfxyfajym&&ifawmh aq;0g;tjzpf ukoapr,fh b,ft&m[m b,fvkd a&m*ga0'emudk
oufomaysmufuif;apw,f qdw
k Jh Research Hypothesis okawoetqdMk urf;? tEkrmeudk
wnfaqmufygw,f/ aq;0g;[m tmedoif r&SdwJh Placebo xuf tmedoif&Sdw,f qdw k Jh tqdjk zpfygw,f/
aq;0g;[m Placebo eJY &v'fwjl zpfw,f qdw k mu oleJYqefYusifbuf Null Hypohesis jzpfygw,f/
aq;0g;ukrÜPDawG&JU oufaojyrIwm0ef Burden of Proof uawmh olwdkYprf;oyfwJh aq;0g;[m aq;0g;wk
Placebo xuf tmedoif&SdaMumif; (tenf;tusOf;yJ ydkrdktmedoif&Sdwm r[kwfyJ Statistically Significant qdkwJh
pm&if;tif;qdkif&m xda&mufrI&SdaMumif;) vufawGpY rf;oyfNyD; Null Hypothesis udk acszsufjy&jcif; jzpfygw,f/
tJ'Daemuf 'DtqdkMurf;? tEkrmeudk axmufcHzdkY? y,fcszdkYtwGuf vufawGYprf;oyfjcif; okawoetwGuf Double
Blind qufwifeJY aqmif&Guf&ygw,f/ qdv k w dk mu a&m*ga0'em jyif;xefrI wlnDol vlemawGudk tkyfpk 2 pk
cGJygw,f/ wpkukd okawoetkyfpk? aemufwpkukd xdef;csKyftkypf kvkYd owfrSwfygw,f/ b,fvel m[m
b,ftkypf kxrJ Sm yg0ifrSef; okawoe0efxrf;awGawmif od&SdcGifhr&wJh taetxm;rsdK;udk zefw;D xm;wmyg/
tJ'DaemufrSm okawoetkyfpkukd prf;oyfaq;0g; wdu k fauGs;ygw,f/ xdef;csKyftkyfpkukad wmh tmedoifr&SdwJh
Placebo aq;0g;wk wdkufauGs;ygw,f/ NyD;&if olwdkYtkyfpkESpfpkv;Hk &JU wd;k wufrIudk aeYpOfppfaq;ygw,f/
136

aq;0g;[m tmedoif&Sdayr,fh pm&if;tif;eJYwGucf sufwhJtcg Placebo &JU oufa&mufrIeJY rwdrf;r,drf;yJ qdk&if


tmedoifwk;d wufzkdY jyefvnf pDppf&ygw,f/ 'DMum;xJurS aq;0g;ykHwl Placebo aomufoHk;NyD; aq;0g;tppf
aomufoHk;olvkd wdk;wufrIvu©Pm jyowwfwJh Placebo Effect udkvnf; owdjyK&ygw,f/
aemufwqifhuawmh a0'emjyif;xefrI vu©Pm b,favmufudk aq;0g; yrmP b,frQ wku d fauGs;oifhw,fvdkY
prf;oyf&wmyg/ vl&JUudk,cf E¨[m rQajcjzpfaerS aeaumif;usef;rmwJh tajctaersdK; jzpfygw,f/ aoG;wdk;&if
raumif;ovd?k aoG;us&ifvnf; raumif;ygbl;/ qD;csdKwuf&if raumif;ovdk qD;csdKus&ifvnf; raumif;ygbl;/
'Dawmh aq;0g;udk tcsdeftwG,f twdtuseJY olt Y csdK;tqtwdkif; wdu k fauGs;EdkifzdkY ta&;BuD;ygw,f/
aq;0g;ukrÜPDawGuae odyÜHenf;us tcsdeftwG,fawGeJY pepfwus xkwfvyk fvku d fwJh aq;0g;awG[m
rDv*D &rfutp aocsmwGufcsufxm;wm jzpfygw,f/ bma&m*gjzpf&if b,ft&Gu?f b,fopfacguf?
b,fopfjrpfudk oH;k cGuw f cGuwf if BudK? uGrf;w,mnufavmuf rD;uif? ZD;aphavmuf xnfh qdw k Jh
tcsdeftwG,fawG[m aumif;usdK;xuf qd;k usdK;udkom jzpfapygvdrfhr,f/ 'Denf;vrf;udk wpkHwa,mufu
toHk;jyKNyD; tcgtm;avsmfpGm aysmufuif;wmyJjzpfjzpf? Placebo Effect vdkrsdK; 'Daq;aomufvkYd aysmufuif;w,f
rSwwf m? wu,f[kwrf [kwf raocsmqdw k mrsdK;aMumifhyJjzpfjzpf pepfwus prf;oyfrxm;wJh aq;0g;awG[m
trsm;jynfolukd 'kua© y;rSm aocsmygw,f/ aq;0g;wrsdK;[m trSefwu,f tmedoif&Sd&dk;rSef&if
tJ'DtcsdK;tqtwdik f; a0'em&Sifukd wdu
k fauGs;&if wd;k wufrI&v'f[m worwfwnf; xGufygw,f/ tJ'Dvdk
tzefzef prf;oyfNyD;rSm aq;0g;onf a0'emudk oufomapaMumif; Data Saturation tjzpf aMujim&ygw,f/
'Dvkd ql'dkqdkif;,ifhac:wJh odyHÜtwkta,mifawGaemufudk em;a,mifrdwJh trsm;jynfolawGtzdkYrSm
aysmufapq&mawG? bd;k awmfvrd fawG? ref;rIwq f &mawG? a&SUjzpfa[mq&mawG&JU a&ref;? aq;Budrfvk;H ?
y&dwBf udK;taqmif pwJh b,fvkrd S tmedoifr&SdwJh ukxkH;awG&JU qd;k usdK;rsm;pGmudk cHpm;&rSmwifruyJ
twkta,mifawGudk vltrsm; tm&kHpdkufaerdwmaMumifh trSefwu,f okawoejyKzdkY vkt d yfwJh
ynm&yfe,fy,frsm;pGmwdkYrSm avhvmzdkY axmufyHhaiGawG[m ynm&SifawGqD ra&mufawmhwm[m tBuD;rm;qHk;
qk;d usdK;vdkY qdEk dkifr,f xifygw,f/ trsm;jynfoltaeeJYvnf; trSefwu,f odem;vnfoifhwJh
avmu"gwfodyHÜt,ltqawGeJY rsufajcjywfomG ;apygvdrfhr,f/ 'Dvkrd jzpfzdkY ynm&yfydkif;e,fy,fu
ynm&SifawG[m trsm;jynfou l dk ynmay;tpDtpOfawGeJY owif;ydkYae&rSmjzpfNyD; okawoecef;xJuae
tjyifrxGufyJ trsm;jynfolu csrSwaf y;wJh bwf*sufaiG wdk;yGm;vmzdkY arQmfvifhr&Edkifbl;vdYk qdkcsifygw,f/
137

bk&m;ocifonf
raumif;rI ab;'ku©wdkYtm;
umuG,fwm;qD;vdkaom qE´&Sdaomfjim;
xdo
k Ydk wm;qD;&ef tpGrf;owåd r&Sdrl
olonf teEÅwefcdk;awmf&Sif r[kwf/

raumif;rI ab;'ku©wdkYtm;
umuG,fwm;qD;&ef tpGrf;owå&d dSaomfjim;
xdo
k Ydk umuG,w
f m;qDvdkaom qE´ r&Sdrl
olonf rvdrk kef;xm;aom ,kwfrmol jzpf\/

raumif;rI ab;'ku©wdkYtm;
uG,fumwm;qD;&ef wwfpGrf;NyD;
xdo
k Ykd uG,u
f mjcif;vnf; &Sdygrl
avmuwGif raumif;rI ab;'ku© [lí
tb,frSm &SdawmhtHhenf;/

raumif;rI ab;'ku©wdkYtm;
uG,fumwm;qD;Edkifaom tpGrf;owådvnf; r&Sd
uG,fum;wm;qD;vdkaom qE´vnf; r&Sdrl
tb,fhaMumifh bk&m;ocif [k
ac:qdk&efvkad wmhoenf;/
tDyD;ul;&yfpf
138

vdifrJh rsdK;yGm;jcif;
'DtaMumif;udk ajym&r,fqk&d if c&pf,mefawG&JU tysdKpifuae om;a,mufsm;arG;zGm;jcif; qdw k Jh taMumif;t&mu
vlodtrsm;qH;k jzpfr,f xifyg&JU/ or®musrf;pmxJrSmqd&k ifawmh tysdKpifuae om;a,musfm;arG;zGm;jcif; qkw d Jh
taMumif;t&mudk &SifróJusrf;xJrSm t&ifOD;qHk; awGY&Sd&ygw,f/ wu,fawmh &SifróJusrf;[m c&pfawmf
aoqHk;NyD; ESpfaygif;&m*Pef;&SdawmhrS a&;om;cJhwJh usrf;vdkY avhvmolawGu qdMk uygw,f/ 'g[mvnf;
tqef;awmh r[kwfb;l xifygw,f/ urÇmay:u bmomw&m;tm;vH;k vdkvk[ d m oufqkid foal wG aoqHk;NyD;
ESpfaygif; &m*Pef;&SdawmhrS wqifhMum;pum;awGuae jyefvnfa&;om;xm;wmjzpfNyD; vdw k ;dk ydkavQmhawG?
csJUum;wmawG yg0ifaer,fqw dk m ajymp&mrvdkavmufatmifukd xif&Sm;r,feJY wlygw,f/ tJ'Dvkd wqihfMum;
pum;awGudk vdw k ;dk ydkavQmhvkyfcsifovdk vkyfNyD; csJUum;xm;&kHwifru bmompum; rwlnDwhJ vlrsdK;pkawGtMum;
ud;k uG,f,kHMunfrI wlnw D JhtwGuf bmompum;wckuae aemufwckukd jyefqkv d kdufwJhtcg rwduswmawG
yg0ifr,fqdkwmvnf; aocsmr,f xifygw,f/
ckeajymoGm;cJhwJh tysdKpifuae om;a,mufsm;arG;w,f qdw k Jh taMumif;t&m[mjzifh 'Dvkjd zpf&yfrsdK;xJrSm
txif&Sm;qHk;vdkY qdk&rvm;yJ/ rl&if;[D;b&l;bmompum; t,frm (rdef;ri,f) qdw k Jh pum;vHk;udk
acgrbmompum;qD jyefqkd&mrSm unm (rdef;ri,f? tysdKpif vdYk teufESpfrsdK;xGuf) vdYk jyefqkd&muae
aemufawmh tysdKpifvkYd jyefvu dk fMuwJhtwGuf tysdKpifuae om;a,mufsm; zGm;jrifw,f qdw k Jh t,ltqudk
rD;xkd;ay;ovdk jzpfcJhw,f qdyk gw,f/ uef;b&pfcsfwuúodkvf&JU or®musrf;pm avhvma&;rSmawmh tysdKpifuae
om;a,mufsm;arG;zGm;w,f r[kwfyJ tysdKpiftjzpfeJY om;a,musfm;av;udk oaE¨&&Sdw,fvdkY aumuf,lzdkY
axmufjywmawGvnf; r&Sdr[kwf &Sdygw,f/ 'gayr,fv h nf; c&pf,mefuk;d uG,fol trsm;pkuawmh
obm0usjcif; rusjcif; qdkwmxuf tHhzG,w f efcdk;jy#d[m qdw
k Jh oabmudk ydkNyD; ,drf;vdw
k maMumifh tysdKpifuae
om;a,musfm; zGm;jrifw,fqw dk Jh t,ltqudk udkifpGJxm;Muygw,f/
wu,fawmh c&pf,mefbmomwckwnf;rSmwif orm;&dk;us r[kwfwh?J vdifqufqrH I ryg0ifwhJ zGm;jrifjcif;awG
&Sdwm r[kwfygbl;/ [dE´LbmomrSmqdk&ifvnf; c&pf&Sem;[m rdcifjzpfol a'0gcD&JU 0rf;Mumodkut f wGif;
wduk f&dkufqif;oufw,f qdkygw,f/ ewfbk&m;awG jyefvnf0ifpm;olqdk&ifvnf; rdcifeJY zcifwkYd vdifqufqrH I
ryg0ifyJ y#doaE¨wnfw,fvYdk ,lqMuygw,f/ bk&ifr uGefw[ D m ewfbk&m; ql&m;udk tysdKunmtjzpfwJY
y#doaE¨&&SdapzdkY qkawmif;&mrSm bk&ifyef'keJY vufrqufcif qkawmif;jynfhapwJt
h wGuf cgeudk arG;zGm;w,fvdkY
r[mb&wrSm qdkygw,f/ ZeD;onfESpfOD;udk vufzsm;eJYawmif rwdYkzdkYeJY rvdu k fem&if ao'PfpD&ifr,fvdkY
ewfbk&m;jA[®mu bk&ifyef'kudk usdefpmwdkufwmaMumifh ZeD;onfjzpfol uGefw[ D m tjcm;ewfbk&m;awGqDuae
om;orD;&wem awmif;cH&ygowJ/h tJ'geJY om;a,mufsm; 5 OD; xGef;um;cJhwmjzpfaMumif; r[mb&wrSm
azmfjyxm;ygw,f/
tD*spfawG&JU &dk;&mewfbk&m;t,ltqawGrSmvnf; tvm;wl orm;&dk;us r[kwfwJh arG;zGm;jcif;awGudk
awG&Y ygw,f/ tysdKpifewfbk&m; tdkif;Zpf[m aorif;wrmefeJY ajratmufurÇmudk tpdk;&ol ewfbk&m; tdkqD;&D;&JU
aovGefNyD; 0dnmOfeJY xdawGrY IaMumifh ewfbk&m; [d;k &yfpf (odrf;iSuOf D;acgif;eJY ewfbk&m;) udk oaE¨v, G f&w,fvkYd
a'ocHawGu ,kMH unfMuygw,f/ tpfukjd zpfol qufof&JU owfjzwfjcif;udk cHcJh&NyD; ud, k fcE¨mtpdwt
f ydkif;awGudk
wdik f;jynftESHY jyefu
Y sJapcJhwJhaemufrSm ZeD;onfjzpfol tdkif;Zpfu tdkqD;&D;&JU ud, k fcE¨mtykdif;tpawGudk vdu k fvH
aumuf,lNyD; jyefqufcJhygowJ/h jyefqufwht J cg vdifwHawmh ygrvmcJhyJ Edkif;vfjrpfxJu ig;pm;oGm;vdkYygwJh/
tJ'Daemuf a&Ta&mifvid fwHeJY jyefqufNyD; xdawGw Y maMumifh ckeajymwJh odrf;iSufOD;acgif;eJY ewfbk&m; [d;k &yfpfudk
139

oaE¨&&Sdw,fvdkY qdkygw,f/ acgr qdkwhJ *&dt,ltqrSmvnf; tvm;wl orm;&dk;us r[kwfwhJ arG;zGm;jcif;awG


yg0ifwmygyJ/ atwdv k D,efbk&if oDpwD;,yfpf&JU orD;awmf av'gudk ewfbk&m;Zkpfu cspfjrwfEdk;wmaMumifh
ief;a,mifzefqif;NyD; csOf;uyfygowJ/h tJ'Duae x&GdKifNrdKU&JU [,fvif? uvifwrfeufpfw&m? uyfpfwmeJY
ay:vufpfwkdY arG;zGm;vmw,fvdkY qdyk gw,f/ 'D'@m&Duawmh tysdKpifuae arG;zGm;jcif;ppfppf r[kwfyJ
ewfbk&m; Zkpf&JU cspfwif;aESmrIaMumifhvkYd qdk&r,f xifygw,f/
tar&duwdkuf&JU a&S;a[mif;vlrsdK;pkawGjzpfwhJ tufZfwufwdkY&JU t,ltqrSmvnf; tvm;wl orm;&dk;us
r[kwfwhJ arG;zGm;jcif;awG yg0ifwmudk awGY&jyefygw,f/ tufZfwufwkY&d JU r[myx0Dewfbk&m;r udkwv f DusL;[m
aumif;uifbkHu usqif;vmwJh iSuaf rG;vHk;udk cg;yef;rSm 0wfqifwmaMumifh udk,f0ef&&SdygowJ/h 'gudk
od&SdoGm;wJh om;orD; 400 wdY[ k m rdciftay: tifrwef pdwq f ;kd trsufxGuNf yD; 0dkif;0ef;owfjzwfMuygowJh/
tJ'DtcgrSm aeewfbk&m;eJY ppfrufqdkif&m ewfbk&m;jzpfwJh [GmZDvadk yghcsDudk ud, k fcsyfvufeuf tjynft h pkHeJY
zGm;jrifcJhw,fvdkY qdkygw,f/
usaemfwdkY jrefrmjynfu '@m&DawGrSmvnf; tvm;wlygyJ/ &aohBuD;&JU usifi,fa&udk orifru aomufoHk;rdvdkY
y#doaE¨&&Sdw,fqkw d hJ ar"g0DZmwfvrf;taMumif; tm;vH;k vdkvkd od&SdMuygw,f/ wu,fawmh orifeJY vl
qdw k mu rsdK;&dk;ADZcsif; b,fvrdk S roufqkid fwmaMumifh rsdK;qufjyefYyGm;EdkifzdkY vHk;0udk rjzpfEdkifygbl;/ yg;pyfuae
aomufoHk;w,f qdw k maMumifh ydkawmif qd;k ygao;w,f/ vlvlcsif; vdifqufqNH yD; yg;pyfrSm okufvw T f&ifawmif
ud, k f0efr&&SdEdkifb;l qkdwm aq;ynmavhvmzl;olwkdif; od&SdMuygw,f/ &,fp&maumif;wmu 'gudk
wu,fjzpfEdkifygw,fqdkNyD; rm0P jyKpkwJh rdvdE´tar;tajzrSm xnfhoGif;a&;om;xm;wmygyJ/ usaemf
rSwrf doavmufqkd 'Dpmtkyf[m od*Fg,emwifwhx J Jawmif yg0ifcJhygw,f/ orifru usifi,fa&aomufvdkY
ud, k f0ef&Sdw,f qdw k mxuf &aohBuD;&JU a0,m0pöukd vma&mufvyk fukid fay;wJh &GmeD;em;pyfu trsdK;orD;wOD;OD;eJY
pdwrf xde;f EdkifyJ rSm;,Gif;rdNyD; arG;zGm;cJhw,fqdk&if ydkNyD; ,kwåd&Sdr,f xifygw,f/ &aohqdkayr,fh
aoG;eJYudk,fom;eJYudk,fyJ r[kwfvm;/ pdwrf xdef;Edkif&if jzpfysufwwfwhJ obm0rSm bmudk aMumuf&GHxdwv f efYNyD;
zHk;uG,zf dkY tm;xkwfMurSef;? vdrfqifawGeJY nmNzD;MurSef; usaemfawmh em;rvnfEdkifatmifygyJ/
0g;&kHyifuae arG;zGm;w,fqw dk Jh a0VK0wDrif;orD;'@m&Dqk&d ifvnf; jrefrmvlrsdK; trsm;pk Mum;zl;em;0
&SdMuygw,f/ pOf;pm;Munfyh gOD;? vlom;eJY wd&pämefawmif rsdK;yGm;zdkY rjzpfEdkifwJh udpörSm opfyifuae vlom;
arG;zGm;owJh/ wu,fawmh taz b,forl Sef; rodvdkYaomfvnf;aumif;? wm0efr,lEdkifwho J l wa,mufa,mufeJY
jidpGef;rdNyD; arG;zGm;vmcJhvdkYaomfvnf;aumif; 0g;&kHawmxJrSm vma&mufpGefYypf&mu wa,mufa,mufu awG&Y SdNyD;
pum;qdkwht J wdkif; p &mu um;oGm;&if; 0g;yif&kHu vlom;arG;wJh a0VK0wDjzpfvmcJh[ef wlygw,f/
ok0PÖomrZmwfawmfrSmqdk&ifvnf; tvm;wlygyJ/ &aohZeD;armifESH[m umr*kPfudk rkef;wD;NyD; arxkefrrSD0JyJ
csufay: vufawmf&pfvkYd oaE¨wnfygowJh/ umr*kPfudk rkef;wD;wmaMumifh arxkefrrSD0Jqkd&muae
aoG;om;tvdkaMumifhaomfvnf;aumif;? [drk kef;tajymif;tvJaMumifhaomfvnf;aumif; pdwv f GwfomG ;wJhtcg
&&SdwJh ud, k f0efrsdK;vdkY qdak wmh b,fou l bmajymrSmrvdYkwkef;/ 'DudpöawGudk 'Dvkd zHk;zdNyD; vkyfZmwfawG cif;awmhrS
jyóemudk &Sd&if;pGJxuf ydkBuD;atmif vkyfrdMuw,f xifwmyJ/
tJ'Dvkq d kdawmh owå0gawG&JU rsdK;yGm;rIrSm vdifqufqrH I qdwk Jh wrsdK;wnf;aom enf;vrf;yJ &Sdwmvm;vdkY
pmzwfolu apm'uwufcsifygvdrfhr,f/ tJ'Dvkad wmh r[kwf&ygbl;/ vdifqufqHNyD; rsdK;yGm;wmqdk&if
EdkYwdkufowå0gvdk tqifhjrifhowå0grsdK;awGrSm 'Denf;eJY rsdK;yGm;Muygw,f/ Animal Kingdom vdYak c:wJh
owå0gavmurSmawmh vdifudpö ryg0ifyJ rsdK;yGm;EdkifwmrsdK;awG r&Sdr[kwf &Sdygw,f/ 'gayr,fh vdiftajcjyK
140

rsdK;yGm;wJh owå0gawGrSm jzpfyGm;wmrsdK; r[kwfovdk csufawmfukd vufawmfeJY &pfvkYw


d dkY? okufydk;rsdKcsrdvdkYwdkYeJYawmh
r[kwfygbl;/
vdifqufqrH I rygwJh rsdK;yGm;jcif;awGqdk&if Fission ac:wJh qJvfykHwluJGyGm;jcif; (Oyrm
wmb,fvm&D,rfwkyfjym;aumifrsdK;awGrSm jzpfyGm;ygw,f/ ESpfydkif;uGo J Gm;NyD;rS vdktyfwhJ tpdwt f ydkif;awGudk
ESpfydkif;pvHk;rSm qufvufxGufay:ygw,f)? Budding ac:wJh ouf&Sdta[mif;rSmyJ ouf&Sdtopfjzpfwnfjcif;
(Oyrm oEÅmaumifvkrd sdK;rSm jzpfay:ygw,f/ uk, d fcE¨mtpdwtf ydkif;wcktjzpf jzpfwnfNyD; aemufydkif;rS
oD;jcm;ouf&Sdtjzpf cGJxGufoGm;wmyg)? Fragmentation ac:wJh tqdyk g ouf&SduyJ tydkif;ydkif; uGx J GufomG ;jcif;
(Oyrm Mu,fig;vdk owå0gawGrSm jzpfyGm;ygw,f? jywfawmufoGm;wJh tpdwt f ydkif;awGuae ouf&Sdtopf
qufvufjzpfwnfwmyg)? Parathenigenesis ac:wJh rsdK;atmifzdkY rvdyk J rsdK;yGm;Edkifjcif; (Oyrm a&avS;?
wkwfacsmif;aumif? ysm;? yk&Gufqdw?f em;us,faumifvkd tif;qufawG? ud'k dkrdke*g;eJY wlykHpHOD;acgif;&Sd ig;ref;vdk
ausm&dk;&Sod wå0gawGrSm awG&Y Sd&ygw,f) pwJh enf;vrf;awGeJY rsdK;yGm;jcif;rsdK;awGudk qdkvkdygw,f/68
wcsdKUowå0gawGrSm vdifqufqHwm? rsdK;yGm;wmrSm c&kvk?d wDaumifvkd rsdK;pdwfawGrSm txD;troabm
ESpfrsdK;pvH;k yg0ifwwfMuNyD; waumifukd waumufu y#doaE¨&&SdapEdkifovdk rdrdwaumifwnf;vnf;
rsdK;yGm;EdkifpGrf;&SdMuygw,f/ EdkYwu
dk fowå0gawGrSm XY c&dkrdkZkrf;udk tajcjyKNyD; zdkruGJjym;ovdk iSuaf wGrSmawmh ZW
c&dkrdkZkrf;eJY uGJjym;Muygw,f/ rsdK;atmifwhJ ae&mrSm ud, k fcE¨mtwGif;eJYtjyif rsdK;atmifwmqkNd yD;
uGjJ ym;ygao;w,f/ ig;awG? zm;awGrSmqdk&if ud, k fcE¨mjyifyrSm rsdK;OatmifMuygw,f/ a&pyfvdk ae&mawGrSm
tru OOcsNyD; tzdku okufcsygw,f/ oDwif;ywftenf;i,ftwGif;rSm om;avmif;awG
aygufzGm;vmMuygw,f/ wjcm;owå0gtrsm;pkuawmh ud, k fcE¨mwGif;rSm rsdK;atmifMuygw,f/ obm0w&m;&JU
arSmfyOövufqefvw S Jh yuwdw&m;[m vlom;awG&JU '@m&DawGxuf ydkNyD;awmhawmif qef;Mu,fvw S ,fvkYd
qd&k r,f xifygw,f/
wu,fawmh bmomw&m;awG&JU bk&m;awG? ewfbk&m;awGudk omrmefvlom;awGeJY rwlnDyJ xl;jcm;wJh
wefcdk;awG? tHhMozG,f&m bkef;tmEkabmfawGeJY jynhfpkHaewmrsdK;udk zefw;D ay;vdkwhJ vlom;awG&JU oabmobm0udk
em;vnfay;zdkY tcJ,Of;BuD;awmh r[kwfygbl;/ rdrdwkYd ud;k uG,fqnf;uyfo[ l m omrmefxuf xl;uJomvGef
jrifhjrwfw,f qdw k mudk b,forl qdk tvd&k SdMuwmygyJ/ ,kwdå&Sdjcif; r&Sdjcif;? obm0usjcif; rusjcif;?
avmu"gwfodyÜHenf;vrf;awGeJY twnfjyKEdkifjcif; rjyKEdkifjcif; qdw k mawGeJY tvSrf;a0;wJh acwfumvawGrSm
b,fou l a&m ud, k tfh ouf&ef&SmrSm riJhuGuyf J ar;cGef;xkwfaeyghrwkef;/ 'Dawmh 'Dvkd t,ltqawG
vlt
Y zGJYtpnf;aygif;pkHtwGif; ysHUESHYaewm txl;tqef; r[kwfvkYyd J qdk&rSm jzpfygw,f/

68
Weeks, M. (2020). Five Types of Asexual Reproduction. sciencing.com. Retrieved from https://sciencing.com/five-types-asexual-
reproduction-8204895.html
141

zefqif;&Sifbmomw&m;rsm;
c&pf,mef? tpövmrf? *sL; pwJh atA&m[r®pfbmomw&m;awGudka&m bmvdYk ,kMH unfouf0ifjcif;
rjyKEdkifwmvJvdkY pmzwfolu ar;aumif;ar;ygvdrfhr,f/ r,kMH unfEdkifp&mawGawmh usaemfhrSm tjynfyh JvdkY
qd&k rSmyJ/ r,kw H mawG wef;pDajym&&ifawmh qHk;Edkifr,f rxifygbl;/ xifomjrifom t&dSqHk;vdkY ,lq&wJh
usrf;pmxJu taMumif;awG twdkcsKyf ajymMunfhwmaygh/ t&ifqk;H r,kMH unfEdkifwmuawmh aumif;uif?
ajrBuD;eJY t&mtm;vHk;udk zefqif;w,f qdw k Jh bk&m;ocif t,ltquae pajym&rSmyJ/ ouf&SdoufrJhawG
tm;vH;k rSm yg0ifzGJYpnf;xm;wJh j'yfawGrSm tajccH tusqH;k jzpfwhJ tDvufx&Gef? y&dkwGef? Elx&Gefuae? tufwrf?
armfvDusL;? wpf&SL;eJY ouf&SdawG&JU tpdwt f ydkif;awG? obm0awmawmifa&ajr? yifv,fork'´&mawG?
a*[pepfawG? urÇmavmu? aetzGJYtpnf;? e*g;aiGYwef;Mu,fwm&mpkBuD;eJY (avmu"gwfoyd ÜHynmeJY
vufvrS f;rSDorQ) pMu0Vmudk 7 &ufwnf;eJY zefqif;w,f qdw k muawmh usaemfhtzkYd ,kMH unfvufcHEdkifzdkY
tawmfhudk cJ,Of;ygw,f/ 'Dae&mrSm xyf&Sif;zdkY vdw k muawmh bk&m;ocif qdw k Jh a0g[m&eJY t"dyÜm,fzGifhqdkcsufyJ
jzpfygvdrfhr,f/ usaemfqdkvkdwJh bk&m;ocif qdw k mu yk*¾dKvfa&;&m bk&m;ocif? aumif;uifeJYajrBuD; tygt0if
vlom;awG? owå0gawGukd zefqif;NyD; vlawG&JU pdwEf Sv;Hk udk Munfjh rif&if; pD&ifw,f qdw k Jh bk&m;ocifudk
qdv k ydk gw,f/ &lyaA'ynm&SifBuD; tdkif;pwdik f; qdv k dkwJh vQdKU0Sufjcif;twdNyD;NyD; odjrifEdkifjcif; r&Sdao;wJh
qef;Mu,frIukd bk&m;ocifvYdk cdkif;EdIif;qdkvdkjcif;rsdK; r[kwfygbl;/ yefoD&pfZif t,ltq&JU obm0w&m;udk
xyfwcl dkif;EdIif;jyKNyD; bk&m;ocifvkYd wifpm;wmvnf; r[kwfovdk pGrf;tifukd bk&m;ocifvdkY
cdkif;EdIif;qdkvdkjcif;vnf; r[kwfygbl;/
aemufxyf ,kHMunfvufcHjcif; rjyKEdkifwmuawmh pMu0Vm? aetzGJYtpnf;eJY urÇmavmuudk ]]tyfcsavmif;}}
jzpfapqdNk yD; zefqif;vdkuw f Jh wefcdk;&Sif? zefqif;&Sifu yxrOD;qHk; vla,mufsm; tm'rfudk zefqif;zdkYtwGuf &THUudk
,l&NyD; vlrdef;r {0udk zefqif;zdkYtwGuf tm'rf&JU eH&dk;udk ,l&w,f qdw k mygyJ/ tBuD;rm;qH;k pMu0VmBuD;udkus
tyfcsavmif; zefqif;EdkifNyD; tqifhjrifharsmufowå0gwaumifuku d srS "gwfjyKypön;f ,l&ovdkjzpfaewm obm0
rusbl;yJ xifygw,f/ aemufNyD; vla,mufsm; tm'rf&JU eH&dk;udk &,lNyD; opfyifawG udik f;qufrsdK;ul;ovdk
vlrdef;rudk zefqif;r,fqdk&if vla,musfm;&JU eH&dk;[m rsdK;&dk;ADZt& c&dkrdkZkrf; 44XY &SdrSm jzpfygw,f/ vla,mufsm;
tm'rf&JU c&dkrdkZkrf; 44XY udk rsdK;ul;,l&if (Cloning enf;ynmt&yJ jzpfjzpf) vla,musfm;yJ &&SdrSmyg/ vlrdef;r
&&SdzdkY rjzpfEdkifygbl;/ 'D'@m&Dukd taMumif;jyKNyD; rdrd&JU cspfou l dk eH&dk;av;vdkY wifpm;ac:qdkMu&ifvnf;
vdifwcl spfoal wG vdkYyJ rsdK;&dk;ADZynm&yft& rSw, f l&ygvdrfhr,f/
tm'rfeJY{0wdYu k kd {'ifO,smOfrSm ae&mcsxm;ay;NyD; tvdk&Sd&m pm;oHk;Edkifw,f? 'gayr,fh wm;jrpfxm;wJh
todOmPfopfyifu toD;udak wmh pm;oH;k cGifh rjyKbl;vdkY or®musrf;pm&JU urÇmOD;usrf;rSm qkyd gw,f/ aemufawmh
apwefewfqk;d u a>rtjzpfeJY {0udk jzm;a,mif;aoG;aqmifNyD; todOmPfopfyifu toD;ukd pm;oH;k zdkY
wdu k fwGef;ygowJh/ a>ru pum;ajymowJ/h pum;tjzpf ajymqdkzdkY qdkwm tmacgifaysmh? tmacgifrm? ESmacgif;?
vnfacsmif;? vQm? EIwfcrf; tp&SdwJh Xmefu&dkPf;awG tukef&SdrSm ajymqdkvYdk &wmrsdK;yg/ a>rrSm
tJ'Dt*Fgtpdwt f ydkif;awG ryg0ifygbl;/ a>rwifru qifawG? jrif;awG? arsmufawG? acG;awG pwJh
EdkYwdkufowå0gawGrSmvnf; vl&JUbmompum;udk ajymqdzk dkY vdt k yfwhJ t*Fgtpdwt
f ydkif;awG ryg&Sdygbl;/
vlpum;udk xyfwel D;yg;ajymqdEk dkifwhJ Muufwla&G;vdk? omvdumvdk iSuaf wGrSmawmh toHMum;wmudk vdu k fvH
a&&Gwjf cif;yJ&SdNyD; b,fvdkt"dyÜm,frsdK;qdkwmudk odem;vnfzdkY OD;aESmuf[m ao;i,fvGef;aejyefygw,f/
142

owå0gawGudk vlpum;ajymqkcd dkif;NyD; oifcef;pm,lapvdw k Jh '@m&DrsdK;awG[m urÇmhae&m toD;oD;u


vlrsdK;wdkif;vdkvdk? ,Ofaus;rIwidk f;vdkvdkrSm &Sdwwfygw,f/ usaemfwYdk EdkifiHrSmqdk&ifvnf; &SdwmygyJ/ 'g[m
cdkif;EdIif;wifpm;jcif;eJY 0denf;vGwfa0zefa&;awGtwGuf &nf&G,Nf yD; a&S;acwfvrl sm;u wifqufcJh[ef wlygw,f/
vlom;awG[m v,f,mpdkufysdK;a&;eJY arG;jrLa&;udk usifhoHk;NyD; twnftus aexdkifvmcJhMuwJhtcgrSm
NrdKUjyEdik fiHawG jzpfxeG f;vmNyD; tkyfcsKyfot l pdk;&awGvnf; ay:aygufvmcJhygw,f/ tJ'Dtpd;k &awG[m
trsm;jynfoltay: rawmfrw&m; wpkHw&m jyKvkyfNyD; vufeuftiftm;? vltiftm;eJY tEdkiftxuf
tkyfpdk;vmavh&Sdwht J cg trsm;jynfol[m wpkHw&m wku d f&dkufjyefvnf ajymqdka0zefjcif; rvkyf&JMubl;eJY
wlygw,f/ vlawGudk ZmwfaumifvkyfNyD; a&;om;r,f/ vuf&SdEdkifiHa&;tajctaeawGudk azmfnTef;NyD;
Zmwftdrfwnfr,f? vuf&SdtmPmydkifawG&JU rw&m;rIawGudk oa&mfr,fqdk&if tJ'Dot l wGuf
udpörsm;oGm;Ekdifygw,f/ pdkufysdK;arG;jrLa&;acwfrSm ajr,mydkifqkdifrIeJY ya'o&mZfpepfawG BuD;pdk;avh&SdwmaMumifh
oufOD;qdkifydkifpD&ifrIeJY acgif;jywfoGm;EdkifwmrsdK;yg/
tJ'gaMumifh a0zefa&;q&mawG[m wd&pämefawG? owå0gawGudk Zmwfaumifvyk fNyD; vlpum;ajym? b,facwf
b,fumv? b,fwkid f;jynf qdw k mxuf w&Ha&mtcgwdkY? awmBuD;wawmrSmwdkY vkyfvku d Mf uygw,f/
awmbk&ifudk jcaoFhvdk? usm;vdk cGeftm;BuD;wJh owå0grsdK;eJY cdkif;EdIif;azmfnTef;avh&SdNyD; aumufuspfo?l vlqdk;ADved f
ae&mawGtwGuf ajracG;wdkY? 0HykavGwdkY? acG;twdkYudk ae&may;avh&Sdygw,f/ ZD;uGufwdkY? ,kefwkYu d dkawmh
ynm&Sdtjzpf azmfnTef;avh&SdMuygw,f/ omrmefjynfolawGudkawmh orif? '&,f? awm0ufvdk rxifr&Sm;
Zmwf&kyfawGtjzpf azmfaqmifMuygw,f/ tDpGwyf kHjyifawGrSm tvm;wljzpfovdk [dE´L? yoDykHjyifawGuae
qifhyGm;vmwJh ZmwuawGrSmvnf; tvm;wlyJ jzpfygw,f/
tm'rfeJY{0taMumif; jyefquf&&if todOmPftoD;udk pm;oH;k rdvdkY t&Suw f &m;udk odjrifNyD; ud, k fcE¨mudk
opf&Guo f pfcufwdkYeJY zHk;uG,fzdkY tm;xkwfwhJ vkyf&yfudk bk&m;ocif odjrifwht J cg jyif;pGm tjrufxGuNf yD;
{'ifO,smOfuae ESifxw k fygowJh/ vla,mufsm;udk tvkyfvyk fjcif;twGuf yifyef;qif;&Jjcif;eJY vlrdef;rudk
rsdK;qufjyefYyGm;jcif;twGuf emusifjcif;awG usdefqkv d ku
d w
f ,fqdkyJ/ 'Dvkd tjypfukd usL;vGefrdwmaMumifh rlvtjypf
Original Sin &,fvdkY ac:qdMk uNyD; tckxw d dkif 'gudk trSefwu,fvdk ,lqaeolawG? ,kMH unfaeolawG
bmom0iftcsdK;tpm; trsm;tjym;&Sdaeygao;w,f/ tjypf&,fvdkY vH;k 0 rod&SdEdkifao;wJh tk0JqkNd yD; vlaY vmuudk
0ifa&mufvmump uav;i,frSmawmif bk&m;ocif&JU pum;udk remcHwhJ tm'rf&JU tjypfukd qufcHjcif;qdkif&m
rlvtjypf &Sdw,f&,fvdkY qdMk uygw,f/
wu,fawmh yxrOD;qHk; vla,musfm;wdkY? vlrdef;rwdYk qdkwm &Sdudk r&Sdygbl; (tm'rf qdw k m vla,musfm; qdw k Jh
t"dyÜm,fjzpfygw,f)/ yxrqHk; vla,mufsm;? vlom; qdw k mwifur yxrqH;k acG;? aMumif? ,kef? jrif;? qif?
EGm; pwJh b,fowå0grSmrS yxrqH;k taumif&,fvdkY r&Sdygbl;/ owå0gwdkif;rSm rdb&,fvdkY&SdNyD;
olwdkYrdbawGrSmvnf; rdbawG &SdMuygw,f/ tJ'Dvkd aemufjyefoGm;Munf&h if ESpfaygif;
aomif;*Pef;avmuf&Sdvnf; vlom;awGudkyJ awG&Y rSm jzpfygw,f/ 'gayr,fh wpwp aemufjyefoGm;wJt h cg
vlom;awGtjzpf pwifajymif;vJvmwJh vlwlrsdK;pdwaf wG? aemufxyf ESpfaygif;odef;aomif;csD jyefoGm;wJt h cg
olwdkYvlwrl sdK;pdwaf wGtjzpf qifhuJjzpfay:vmr,fh EdkYwdkufowå0gawG? aemufxyf ESpfaygif;oef;eJYcsD
jyefomG ;wJt
h cg EdkYwdkufowå0gawGtjzpf qifhuJjzpfay:vmr,fh wGm;oGm;owå0gawG? aemufawmh
wGm;oGm;owå0gawGtjzpf qifhuJjzpfay:vmr,fh ukef;aea&aeowå0gawG? aemufawmh
ESpfoef;aygif;axmif*Pef;&Sdwt Jh cg a&owå0gawG? aemufawmh ausm&dk;rJhowå0gawG? qJvfwckwnf;
143

rsdK;pdwfawG? bufw;D &D;,m;awGtjzpf awGY&Sd&rSmjzpfygw,f/ b,fowå0g[m yxrOD;qH;k tjzpf b,faeYrSm pwif


jzpfay:cJhw,fvdkY b,fvdkrS ajymvdkY r&ygbl;/
'DuaeYvkd avmu"gwfoyd ÜHxGef;um;wJh tcsdefumvtwGif;? tar&duefjynfaxmifpkvkd xdyfwef;EdkifiHwEdkifiHrSm
urÇmavmu[m ESpfaygif; 6000 ausmf waomif;avmufyJ oufwrf;&Sdao;w,fvdkY ,lqaeMuol trsm;tjym;
&SdMuygw,f/ 'g[mvnf; bmoma&;qdkif&m t,ltqyJjzpfNyD; or®musrf;pmu urÇmOD;usrf;uae
aumuf,lxm;wm jzpfygw,f/ 1650 0ef;usifavmufrSm t*Fvu d efbek f;awmfBuD; *sdrf;pf tm&Smu
urÇmOD;usrf;rSm xnfhoGif;azmfjyxm;wJh tm'rf&JU rsdK;qufawGudk a&wGufNyD; (wu,fawmh tm'rfeJY {0uae
om; 3 a,muf zGm;jrifw,fvkYd azmfjyxm;wm jzpfygw,f/ tJ'Duae b,fuae b,fvkd aemufxyf
rsdK;qufawG jyefyY Gm;vm&w,f qdw k muawmh pmzwfol pdww f idk f;us OmPfuGefYjrL;om Munfyh gawmh/
wcsdKUc&pf,mefawGuvnf; tm'rf&JU om; 3 a,muf[m aumif;uifwrmefawGeJY rdwzf ufNyD; vlom;awG
qufvufyGm;rsm;vmw,fvYdk qdMk uygw,f/ vlom;eJY rdwfzufNyD; rsdK;yGm;wm rSef&if vlom;eJY rdwzf ufEdkifr,fh
t*Fgtpdwt f ydkif;awG yg&Sd&rSmjzpfNyD; vlom;rdef;rvdk om;Oa<uwm? "r®wm&moDqif;wm? ud, k f0efaqmifwmawG
&Sd&ygvdrfhr,f/ tJ'Duwqifh vlom;vdk rsdK;&dk;ADZ&Sdwm? qJvfuvmyfpnf;awGeJY zGJYpnf;wm? wlnDwhJ c&dkrdkZkrf;
ta&twGuf yg&Sdwm pwmawGeJYvnf; udu k fnD&ygvdrfhr,f/ 'Dawmh vlom;yJ jzpf&rSmyg/ aumif;uifwrmefvdkY
bmhaMumifhok;H EIef;w,f qdwk mawmh oHk;EIef;olawG ud,
k fwdkifyJ odygvdrfhr,f/ usrf;pmxJrSm
xnfhoGif;a&;om;xm;wm r&SdyJ rajym0HhvkdYvm;? w&m;a[mq&mawGeJY twdu k ftcHrjzpfvkv
d kdYvm;ayghav)
ysrf;rQvlYoufwrf;eJY ajrSmufMunfw h tJh cg urÇmavmu[m bDpD 4004 0ef;usif oufwrf;&Sdw,f qdw k Jh
t,ltq ay:xGufvmcJhygw,f (tar&duefEdkifiHrSmqdk&if 'Dt,ltqudk vufcH,HMk unfolawG[m vlOD;a&&JU 40
&mcdkifEeI f;avmufxd rsm;jym;vSygw,f) / bDpD 4004 eJY vuf&Sdat'DESpfawGudk aygif;vdkuf&if ESpfaygif; 6000
0ef;usif jzpfoGm;wmayghav/69
tm'rf? {0eJY {'ifO,smOf qdw k m '@m&DoufoufjzpfaMumif;udk c&pf,mef trsm;pku od&SdMuNyD;jzpfovdk
ykyf&[ef;rif;BuD;awG udk,fwidk f 'gudk 0efcHNyD;om;vnf; jzpfygw,f/ 'gayr,fh cufwmu b,fvkdyJ
0efcHxm;ygap? we*FaEGaeYrSm w&m;a[m&ifawmh '@m&D? ykHjyifudk trSefwu,fvdkvdk xnfhoGif;a[majymaeqJ
qdwk m ,krH Sm;zG,&f m r&Sdygbl;/ tJ'gaMumifhyJ tar&duefvkd EdkifiHrSm urÇmBuD;oufwrf; ESpfaygif; 10000
qdwk meJY vlom;awGudk vuf&SdykHoP²meftwdkif; bk&m;ocifu zefqif;cJhNyD; tm'rfeJY{0 tbd;k tbGm;tjzpfu
qif;oufvmw,fvdkY vlOD;a&&JU 40 &mcdkifEIef;eD;yg; ,kMH unfaeMuwm jzpfygvdrfhr,f/
aemufwckuawmh aem{Zmwfvrf;aygh/ vlom;awG tjypfnpfnL;wmaMumifh urÇmavmudk a&eJY zsufq;D zdkY
bk&m;ocifu qH;k jzwfowJ/h 'gayr,fh ae{uawmh &dk;om;olrvdYk a&rvTrf;cif avStBuD;BuD;wpif;
aqmufvkyfzdkY bk&m;ocifu nTefMum;owJh/ aemufNyD; owå0gawGudk txD;tr wpkHpD ac:aqmifwifNyD;
a&jyefusoGm;wJhtcg urÇmay:rSm owå0grsdK;quf rjywfapzdkY nTefMum;owJh/ tJ'Daemuf rdk;[m veJYcsD
&GmoGef;NyD; urÇmBuD; a&vTrf;oGm;cJhw,f qdw k ,f/ tJ'Daemuf aem{u owå0gtxD;trawGudk avSBuD;eJY
wifaqmifoGm;NyD; rdk;wdwo f Gm;wJt h cg csdK;iSuuf dk vTwfNyD; ukef;ajrawGYNyDvm;vdkY pkHprf;Munfw
h ,f (jyefvm&if
rawGb Y l;? jyefrvm&if awGNY yDvkYd ,lqw,feJY wlyg&JU)/ csdK;iSuu f jyefrvmawmh rkefwkid f;pJNyD? Nidrf;csrf;NyDvdkY
rSw,f lowJ/h ol&Y JUavSBuD;[m awmifxyd fwae&mrSm qdu k fuyfNyD; av;udkif;oP²mefoufwhH xGufay:owJh/

69
Barr, J. (1987). Biblical Chronology: Legend Or Science? The Ethel M. Wood Lecture 1987. Delivered at the Senate House, University of
London on 4 March 1987. London: University of London, 1987, p. 19
144

'g[m vlom;awGudk aemufxyf a&ESpfjcif;eJY rESdyfpufawmhb;l vdkY bk&m;ocifu ay;wJh uwdawmfvdkYvnf;


qdMk uygw,f/
urÇmay:rSm rdk;a&csdef trsm;qH;k u tdE´d,Edkifi?H armfqif&efa'ojzpfNyD; rdk;a&csdef pHcsdefwif 476 vu® (wESpf)
&GmoGef;zl;ygw,f/ 'gayr,fh wurÇmvH;k a&BuD;cJhw,fvYadk wmh r&SdcJhygbl;/ jzpfcsif;jzpf&if 'D'@m&Day:xGuw f Jh
ae&mrSm a'owGif; a&vTrf;rdk;rIukd csJUum;ajymqkd&if; 'D'@m&Djzpfay:vmcJhwmeJY wlygw,f/ teD;pyfqk;H uawmh
ta&SUtv,fydkif;a'orSmqdk Edkif;vfjrpfa&BuD;wJhESpfwESpfrSm jzpfay:cJh[ef wlygw,f/ owå0gtm;vHk; txD;tr
wpkHpD avSBuD;ay: vufwJt G wl0ifw,f qdw k muawmh tawmfhudk &,fp&m aumif;vSygw,f/ tEÅmwduwdu k fu
yif*Gif;tzdktreJY MopaMw;vswdu k fu om;ydkufaumif tzkdtrwdkY[m ork'´&mudk jzwfausmfNyD; aem{&JU
avSBuD;xJrSm ae&m0if,?l a&jyefusawmhrS olwdkYae&yfudk jyef? vrf;c&D;rSm arG;zGm;aoqHk;oGm;wJh
uav;i,fawGeJY &kyftavmif;awGudk tpte rusefawmif jyefvnf o,faqmifoGm;w,fvkYrd sm; qdv k odk vm;
rodygbl; (vrf;wavQmuf ausmufjzpf&kyf<uif;awG rawG&Y ykHaxmuf&if ajymygw,f)/ 'DZmwfvrf;udk
a&;om;cJhol[m urÇmay:rSm ouf&SdrsdK;pdwaf ygif; b,favmufrsm;rsm;&SdovJawmif cefYrSef;EdkifykH r&ygbl;/
urÇmay:rSm owå0grsdK;pdwfaygif; 8.7 oef;ausmf &Sdygw,f/ aem{&JUavSt&G,ftpm;uawmh ay 510
0ef;usifyg/ jzpfEdkifrjzpfEdkif pmzwfolyJ udk,fwdkif wGufcsufMunfhygawmh/ 70
wu,fawmh aem{&JU urÇmavmua&vTrf;rdk;wJh '@m&D[m qlrm&D;,ef;vlrsdK;awG&JU *Dv*f gruf&SfykHjyifxu J
Oweyk&Sfwifrf&JU Zmwfvrf;eJY cGswfpGyfqifwlvkYd aeygw,f/ *Dv*f gruf&Sf qdw k m[m oabFmom; qif;bwfvdk?
t*Fvyd f'@m&Dxu J tmombk&ifBuD;vdk ordkif;oufao r&SdwJh '@m&Dvm vlpGrf;aumif;yg/ ol[m urÇmae&m
tESHYtjym;udk oGm;a&mufavhvmcJhNyD; vlx;l vlqef;rsm;pGmeJY awGq
Y HkcJhzl;ygowJ/h tJ'DxJurS touft&G,ftm;jzifh
b,favmufvdkY cefYrSef;r&Edkifavmufatmif tdkrif;vSwhJ Oweyk&Sfwifrf qdo k leJY awGq
Y ckH JhNyD; ol&Y JUxl;qef;vSwJh
b0ZmwfaMumif;udk azmufonfcscJhw,f qdkygw,f/ vlom;awG[m qlnHveG f;vdkY ewfbk&m;awG
tdyfr&wJt h wGuf urÇmBuD;udk a&ESpfzdkY BuHpnf&mrSm Oweyk&Sfwifrfukd ewfbk&m;u owday;vdkY a&rBuD;cif
avSBuD;wpif;aqmufvkyfwm? owå0gawGudk txD;tr wpkHpD wifaqmifwm? usD;uef;udk ukef;ajr&SmvTwfwm
pojzifh Zmwfvrf;qifwNl yD; tao;pdwf tcsuftvufawG uGjJ ym;wJh qlrm&D;,ef;'@m&D jzpfygw,f/
aem{ykHjyif[m a&S;a[mif;qlrm&D;,ef;'@m&Dukd vlemrnf? tao;pdwf tcsuftvufawG (qifhyGm;ajymqdk&if;
uGv
J o GJ Gm;wm jzpfEdkifygw,f) uGJjym;wJh acwfopfykHjyifwckxuf rydkygbl;/
aemufZmwfvrf;wyk'fuawmh *sm&DukdNrdKYudk wdu k fcdkufodrf;ydkufwhJ ol&Jaumif; a*smh&I0gtaMumif;yg/ ol[m
*sm&DukdNrdKYudk wduk fcdkufvyk fBuHayr,fh ratmifjrifEdkifchyJ J jzpfaeygowJ/h tJ'geJY bk&m;ocifudk wdik fwnfNyD;
wHydk;c&mawGudk wD;rIwfap&mrSm toH'Pfukd rcHEdkifyJ NrdKU&dk;awG NydKusysufpD;ukefygowJh/ tJ'DawmhrS NrdKUudk
wdu k fcdkufatmifjrifcJhw,fqydk J/ wHydk;c&mwD;rIwv f Yo
dk m eH&HawG NydKusysufpD;pwrf;qdk&if usaemfwdkY bmvdYrk sm;
'dkif;erduk fawGudk vkyftm;? tcsdef? aiGawG tukefcHNyD; wDxGifaeygawmhrwkef;/ wHydk;c&mawGyJ wDxGifNyD; eH&HawG
NzdKcsae&kHyJaygh/ aemufNyD; NrdKUwGif;rSm &Sd&SdorQ ouf&Sdtm;vH;k udk okwfoifowfjzwfzdkY bk&m;ocifu tvd&k SdowJh/
arG;uif;p uav;i,fygrusef? uGsJEGm;ukvm;tkwaf wG? MuufiSuq f dwfok;d awGygrusef owfjzwf&rwJ/h
b,favmufrsm; aoG;qmaomif;usef;apwJh trdefYrsdK;ygvdrfh/ a,mufsm;eJY twlaeNyD;om; rdef;rwdkYudk
owfjzwfapNyD; a,mufsm;eJYtwl rae&ao;aom tysdKwdYu k krd l vdifusG eftjzpf odrf;ydkufapwJh/ tawmf&ufpufwJh

70
Moore, R. A. (2008). The Impossible Voyage of Noah's Ark. National Center of Science Education. Retrieved from
https://ncse.ngo/impossible-voyage-noahs-ark
145

trdefYyJvkYd qd&k rSmyJ/71 or®musrf;pmudk ud,


k fusifhoDvtwGuf pHerlemykHjyifawG &,l&r,fh ae&mvdkY c&pf,mef
awmfawmfrsm;rsm;u ajymqdak vh&SdMuygw,f/ 'gayr,fh 'Dvkd usrf;ydk'fawGudk zwf&Iwht J cg b,fvkrd sm;
pdwo
f abmxm;MurvJ qdw k mawmh odcsifrdw,f/
"r®opfusrf;rSmqdk&ifvnf; a,&ItaMumif;udk a&;om;xm;&mrSm c&pf0if 4 usrf;jzpfwJh róJ? rmuk? a,m[ef?
vkumwdkYrSm wusrf;eJYwusrf; tawmfBuD;udk uGv J GJaewmudk awG&Y ygw,f/ 'Dusrf;awG[m tjzpftysufawG
jzpfyGm;NyD; ESpfaygif;&m*Pef;0ef;usif&SdawmhrS yg;pyf&mZ0ifawGudk jyefa&;xm;wmawG? wqifhMum;pum;awGudk
csJUum;a&;om;xm;wm? ykHysufyef;ysufjzpfaewJh vdw k ;dk ydkavQmhvkyfxm;wmawGyJ jzpfzdkY rsm;ygw,f/ aemufNyD;
,kwdåodyfr&SdwJh wefcdk;jy#d[mtcef;awGvnf; usrf;pmwtkyfvk;H rSm jynfhESuv f Ydk aeygw,f/ a,&I qdo
k l[m a&udk
0dkift&uftjzpf ajymif;vJjyowJh/ a& qkw d mu [du k f'&dk*siftufwrf 2 vH;k ? atmufqD*siftufwrf wvHk;eJY
zGJYpnf;xm;wJh tifrwef &dk;&Sif;vSwhJ armfvDusL;yg/ 0dkift&ufrSmawmh olY&JUarmfvDusL;awGrSm ta&mifq;dk aq;
wef;epftufqpf? oMum;"gwfaygif;? t,fvfukad [mt&uf"gwfeJY tjcm;j'yfaygif;awG yg0ifygw,f/ 0dkift&uf
wpufrSm armfvDusL;tufwrfaygif; oef;*Pef; yg0ifygw,f/ 'Dawmh 0dkift&ufwcGu?f wykvif;rSmqdk
armfvDusL;aygif; oef;aygif;oef;*Pef; yg0ifrSmyg/ tJ'D armfvDusL;oef;aygif;oef;*Pef;wdkif;&JU
yg0ifypön;f awGudk tyfcsavmif; ajymif;vJay;Edkifw,f qdw k mawmh tawmfhudk ,kwdårwefvyS gbl;/
tawG;tac:ynm&Sif a';Apf[l;rf&JU t,ltqt&qdk jzpfEdkifacs 3 rsdK; &SdygowJh/
1/ tJ'Dtwdkif; trSefwu,f jzpfyGm;cJhw,f/
2/ rsufvn
S jfh ywm jzpfw,f/
3/ wu,fwrf; bmrS rjzpfcJhbl;/ vlawG txifrSm;? tjrifrSm;? owif;ydkYrSm;? em;Mum;rSm;wm jzpfvdrfhr,f/
tJ'Daemuf pum;udk um;ajym&if;? wqifhMum;awGuae pmtjzpf rSww f rf;wifcJhwmudk usaemfwdkY
72
zwfae&wmom jzpfw,f/
a&armfvDusL;oef;aygif; oef;*Pef;udk 0dkifarmfvDusL;awGtjzpf ajymif;vJzdkY&m ,kwdårwefb;l qdk&if jzpfEdkifacs 2
eJY 3 wckckyJ jzpf&ygvdrfhr,f/ 'Dawmh pmzwfol vd&k mom aumuf,lvkdY qd&k rSmygyJ/ jzpfEdkifacs 2 qdk&if
tawmfav; eD;pyfEdkifacs &Sdygw,f/ 'DxufruwJh rsufvn S afh wGudkawmif usaemfwYdk jrifawGYcJhzl;wmyJ
r[kwfvm;/ tDz,farQmfpifBuD;udk azsmufjywmwdkY? r[mwHwdkif;BuD;udk azmuf0ifjywmwdkYudkawmif
rsufvnS q
fh &mawGu vkyfjyEdkifao;&if 'Davmufuawmh tao;tzGJyJ aerSmyg/ aocsmMunfhae&if;udk usaemfwdkY
tjriftm&kHudk vSnhpf m;oGm;wJh jyuGufrsdK;awG r[kwv
f m;/
jzpfEdkifacs 3 uawmh usaemf tBudKufqH;k yJ/ 'Dvkrd sdK; wqifhMum;pum;awGudk vdo
k vdk ajymif;vJ&if; aemufxyf
azmufonfcsawmh um;oGm;a&m/ tJ'Dvkd rsdK;quf 2 quf? 3 qufavmuftwGif; vlaygif;
&m*Pef;avmufvnf; aumv[mvtjzpf ausmfjzwfNyD;a&m rl&if;vnf; bmrSef;udk rodawmhb;l jzpfa&m/
usaemfwdkYi,fi,fwkef;u Broken Telephone qdkwJh upm;enf; upm;wJhtcgvdkaygh/ wa,mufu
oleJYuyf&yfou l dk wd;k wdk;av;uyfNyD; b,forl S rMum;atmif wckckajymw,f/ oluae aemufwa,mufudk
tJ'Dtwdkif; xyfajymw,f/ vlaygif; 20 avmuf a&mufomG ;wJt h cg aemufqHk;vlu yxrqH;k vludk

71
Dawkins, R. (2006). The God delusion. London: Bantam Press.
72
Nuzzolilli, A. E., & Diller, J. W. (2014). How Hume's Philosophy Informed Radical Behaviorism. The Behavior analyst, 38(1), 115–125.
146

olMum;wJhtwdkif; jyefvnf;ajyma&m tm;vH;k yGJusoGm;a&m/ bmvdYv


k q
J adk wmh olajymvdkufwmeJY wjcm;pDjzpfaewJh
pum;rsdK; jyefMum;&awmhwmud;k /
qufajymr,fqk&d if aemufxyf pmtkyfwtkyfpmavmuf xGufvmrSmrvdkY Oyrmtenf;tusOf;eJYyJ &yfxm;yg&ap/
bmomw&m;wdik f;vdkvdku usrf;*efqkw d mawG[m 'Dvkrd sdK; a&;om;xm;wmawGcsnf;yJjzpfzdkY rsm;ygw,f/ 'Dawmh
'gudk twH;k vdku?f twpfvkduf trSefw&m;awGygvdkY vufcHzdkYuawmh tawmfhudk pOf;pm;p&maumif;vSygw,f/
b,fvkrd S jyifqifrxm;wJh usrf;*efrsdK; trSefwu,f &Sdw,fyJ xm;ygOD;/ vGefcJhwEJh Spfaygif;axmif*Pef;u
t,ltqawG[m tJ'Da'o? tJ'DacwfumveJY tJ'DvlrsdK;&JU ,Ofaus;rIawG? vlrIpHEIef;awGrSmyJ oifhawmfrSmaygh/
ESpfaygif;axmif*Pef;ukefvGefomG ;NyD;wJhaemuf wjcm;a'owcku wjcm;vlrsdK;wrsdK;rsdK;twGuaf wmh b,frSmvm
oifhawmfyghrwkef;/ aemufNyD; 'Dvkd'@m&DawGudk '@m&DtjzpfyJ rxm;yJ jzpf&yfrSefvkv d dk? ordkif;vdv
k dk
ajymqdkaeMuawmh vl&,fp&myJ jzpfaeygvdrfhr,f/
bmomw&m;awmfawmfrsm;rsm;rSm cyfqifqif wlnDwJh aemufxyf t,ltqwckvnf; &Sdygao;w,f/
tJ'guawmh aemiftem*gwfrSm rdrdwkdYukd u,fwifr,fh wrmefawmf? bk&m;wyg;yg;? u,fwif&Sif wpkHw&m
xyfrH ay:xGufvmvdrfhOD;r,f qdw k Jh t,ltqjzpfygw,f/ tJ'DtaMumif;eJY ywfoufvdkY tifrwef pdwf0ifpm;zdkY
aumif;vSwhJ vlom;awG&JU tjyKtrlqkid f&m tavhtxwrsdK;udk 'Dae&mrSm ajymcsifygw,f/
'kw,d urÇmppfwek f;u MopaMw;vswdu k fajrmufbufykdif; ay:vDeD;&Sm;eJY r,fvDeD;&Sm;uGsef;awGay:udk *syefeJY
r[mrdww f yfzGJYawG 0ifa&mufwyfpGJcJhMuNyD; ypdzdwfork'´&m pdk;rdk;a&;twGuf BudK;yrf;cJhMuygw,f/
tJ'DusG ef;awGay:rSm a'ocHuGsef;olusG ef;om;awGvnf; aexdkifMuNyD; urÇmt h iftm;BuD;EdkifiHawG tqifhjrifh
enf;ynmawG toH;k jyKNyD; wzufeJYwzuf taotaMu wdkufcdkufMuwmudk wtHhwMo Munfh&IcJhMuygw,f/
rsm;jym;vSwhJ ppftoHk;taqmifawG? vufeufcJ,rf;awGudk *syefa&m? r[mrdwfbufuyg avaMumif;uae
axmufyHhcJhNyD; tJ'DtoHk;taqmifawGuyJ uGsef;oluGsef;om;awG&JU b0vlaerIukd tBuD;tus,f
ajymif;vJoGm;apcJhygw,f/ puf&kHxkwf t0wftxnfawG? aq;0g;awG? pnfoGwfAl;awG? &Guzf sifwaJ wG?
ppfvufeufawGeJY wjcm;vlo;Hk ukefawG[m ppfom;awGtwGuf trsm;tjym; a&muf&SdvmcJhNyD;
ppfom;awG[mvnf; olwdkYudk &efrjyKolawG? vrf;jytjzpf vdu k fvHjyoolawGudk tJ'DtoHk;taqmifeJY
tpm;taomufawG rQa0cJhMuygw,f/
1945 ckESpf? Mo*kwf 6 &ufaeYeJY 9 &ufaeYawGrSm *syefEdkifiH? [D&dk&SD;rm;eJY em*gqmuDNrdKUawGudk tar&duefwkYu
d
tEkjrLAHk; BuJcsvdkuftNyD; 'kwd,urÇmppfBuD; NyD;qHk;oGm;csdefrSmawmh ppftoHk;taqmifawG? vufeufcJ,rf;awG?
pm;aomufukefawGudk avaMumif;uae axmufyHhwmawGvnf; &yfwHo h Gm;cJhygawmhw,f/ tJ'DtcgrSm
r,fvDeD;&Sm;eJY ay:vDeD;&Sm;uGsef;awGay:u a'ocHawGrSm ]]ud;k uG,f,kHMunfrI}} vdYk qdkEdkifavmufwhJ
"avhxHk;wrf;w&yf ay:aygufvmcJhygw,f/ tJ'guawmh [dt k &iftwdwfwkef;uvdk tpm;taomufeJY
t0wftxnfawG jyefvnfaygrsm;&r,fqkNd yD; 'D"avhxHk;pHukd pwifcJholawGu uwdjyKygw,f/
tJ'Dtpm;taomufeJY t0wftxnfawG[mvnf; qH;k yg;uG,fveG fomG ;NyD;jzpfwhJ olwY&dk JU bd;k bGm;awGqDuae
wenf;wzkH vma&mufwmvdkY olwYu dk rSw,
f lxm;Muygw,f/
tJ'Dvkd t&ifutwdkif; tpm;taomufeJY t0wftxnfawG jyefvnf aygrsm;MuG,f0vmapzdkY?
rdk;aumif;uifay:uae xyfrH usqif;vmzdkY ppftwGif;wkef;u ppfom;awG jyKrlaqmif&GufcJhMuovdk qufvuf
aqmif&Guf&r,fvdkY olwdkYu ,kMH unfMuygw,f/ ppftwGif;uvdyk J ppfom;awG ppfa&;avhusifhcef; jyKvkyfwm?
147

av,mOfysHawGudk tcsufjywm? pk&kH;pm;aomufMuwm? bk&m;ausmif;awGrSm 0wfjyKMuwmawG[m


rdk;aumif;uifay:u bd;k ab;awG? wefcdk;&SifawGeJY qufoG,faewmvdYk a'ocH uGsef;oluGsef;om;awGu rSw,
f lNyD;
olwdkYvnf; tvm;wl vdu k fvHaqmif&GuMf ur,fqdk&if t&ifuvdkyJ rdk;aumif;uifay:uae tpm;taomufeJY
t0wftxnfawG jyefvnf usqif;vmr,fvdkY rSw, f loGm;cJhMu[ef wlygw,f/
tJ'DaemufrSmawmh a'ocHusG ef;oluGsef;om;awG[m ppfuseftar&duef,el Dazmif;awGudk 0wfqifNyD;
yg;pyfuvnf; wpkHw&m atmf[pf&if; ppfa&;jyMuygw,f/ 0g;vHk;wdkY? opfom;wdkYeJY jyKvkyfxm;wJh aoewfvdk
cyf&Snf&Snf wkwfacsmif;awGeJY '&def;jyMuygw,f/ opfom;wdkY? tkef;rIwcf Guw f dkYeJY jyKvkyfxm;wJh em;Muyfvkd
t&mawGudk wyfqifNyD; wm0gwdkifawGay:uae avaMumif;qif;oufrI wpkHw&mtwGuf nTefMum;csufawG
atmf[pfMuygw,f/ tcsufjyrD;awGudk rD;jywdu k fawGeJY ykHpHwl aqmufvyk fNyD; rdk;aumif;uifay:u wpkHw&meJY
qufo, G fzdkY tm;xkwfMuygw,f/
olwdkY&JUvkyf&yfawG[m rSefuefayr,fh ,kMH unfrI tm;enf;ao;wmaMumifh xda&mufrI wpkHw&m
r&&Sdao;wmjzpfr,fvdkY rSwf,lMuNyD; 'kw,d tBudrf jyefvnfcHpm;cGifh (tpm;taomufeJY t0wftxnf?
vloHk;ukefawG aygrsm;zdkY) twGuf tm;oGefcGefpdkuf BudK;yrf;aeMuwmudk rEkóaA'ynm&SifawG
avhvmawG&Y SdchJMuwmyg/ t&iftwdwfwkef;u wpkHw&m cHpm;cJh&NyD; aemufxyf tvm;wl BudK;yrf;Munfh&if
t&ifwek f;u jyefvnf cHpm;&r,f? rdk;aumif;uifay:u wefcdk;&Sif wpkHw&m&JU u,frrIukd jyef&&Sdr,f?
'kw, d tBudrf jyefvnf qif;oufvmr,fh u,fwifrIukd cHpm;&r,f qdw k mawG[m vuf&Sd vlom;awG
ud;k uG,f,kHMunfaeMuwJh t"dubmomw&m;awGuae rufvHk;ay;wJh t,ltqawGeJYrsm; qifwal ew,fvkdY
pmzwfol r,lqrdb;l vm;/
rSefygw,f? usaemfvnf; xdek nf;wlygyJ/ aemifyGifhawmfrlr,fh bk&m;&Sif? owå0gawGudk u,frawmfrlr,fh
wefcdk;&Sif? wrmefawmf? 'kwd,tBudrf <uqif;vmr,fh u,fwif&Sif qdw k mawG[m rdk;aumif;uifay:u
wefcdk;&Sif wpkHw&mu oem;nSmwmNyD; t0wftxnf? tpm;taomufeJY vlo;Hk ukefawG usqif;vmzdkY
ppf0wfpkHawGeJY 0g;vHk;xrf;NyD; '&def;jyaewJh r,fvDeD;&Sm;u a'ocHwkYd&JU t,ltqeJY tawmfhudk qifww l myg/
r,fvDeD&Sm;uGsef;olusG ef;om;awG&JU vkyf&yf[m t"dyÜm,f uif;rJhNyD; &,fp&maumif;w,f&,fvdkY pmzwfol
xifaumif;xifygvdrfhr,f/ aemifyGifhawmfrlr,fh bk&m;&Sif? wrmefawmf? u,fwif&SifawGtwGuf bmoma&;
taqmufttkHawGrSm qkawmif;0wfjyKaeMuwJh usaemfwY&dk JU vkyf&yfua&m &,fp&maumif;w,f&,fvdkYrsm;
rxifrSwfrdb;l vm;/ usaemfwYu dk a&m olwdkYeJY bmrsm;uGmjcm;NyD; omvGefjrifhjrwfaew,f xif&wmygvdrfh/
1950 ckESpf0ef;usifwnf;u tvm;wl "avhxHk;wrf;awG[m tJ'DusG ef;awGay:rSm aysmufu,
G foGm;NyD;jzpfayr,fh
cyfqifqifww l Jh t,ltqawGtjzpf Aefw&l ma'ou *Gsefz&eft,ltq? wGrfaeADt,ltq? wl&m*gt,ltq?
ygyltme,l;*DeDu ,mvDt,ltq? ydkrD,kd uDAef;t,ltqawGuawmh 'DaeYxdwdkif qufvuf&SdaeqJ
jzpfygw,f/73
'Dae&mrSm enf;enf;avmuf xyfNyD; tus,fcsJUajymvdkwmav; &Sdygw,f/ tJ'guawmh rdkEdkoD;,pf ac:wJh
u,fwif&SifarQmf bk&m;wyg;wnf; ud;k uG,fwJh bmomw&m;awG&JU qd;k ,kwfrIawGeJY ywfoufNyD;awmhyg/
ckeajymwJh 'kwd,tBudrf <uqif;vmr,fh wrmefawmf a&muf&Sdvmcsdef[m uyfurÇmqH;k aom umv? pD&ifjcif;

73
Lindstrom, L. (1993). Cargo Cult: Strange Stories of desire from Melanesia and beyond. Honolulu: University Press.
148

cH&r,fhaeY Judgment Day qdw


k mudyk g/ tJ'DaeYrSm ouf&SdawG&JU qd;k oGrf;rIawG? aumif;jrwfrIawGudk pD&ifr,fvdkY
Asm'dwuf srf;rSm qdx
k m;ygw,f/ tJ'gu urÇmavmu&JU ed*kH;tqHk;owfvnf; jzpfygw,f/ usrf;pmudkyJ
zwfMunfhMunfh? bmoma&;acgif;aqmifawG&JU w&m;a'oemawGudkyJ em;axmifMunfhMunfh 'DtaMumif;udk
Mum;zl;em;0&SdMur,f xifygw,f/
c&pf,mefbmomw&m;rSmqdk&if aovGefjcif; tjcm;rJh 0dnmOfukd pD&ifjcif;eJY aemufqHk;aom tcsdefumv?
uyfurÇm ysufokOf;csdef qdkwmawG[m cGJjcm;r&paumif;yg/ tJ'DtcsdefumvrSm odk;oli,feJY qdwfoil ,fwdkY
uGJjym;r,f (qdkvdkwmu ,kMH unfoel JY r,kHMunfow
l Ydk uGjJ ym;r,f)/ ,kHMunfolwkYdu;dk aumif;uifEdkifiHawmfqD
ac:aqmifomG ;r,f? r,kMH unfolwkYu
d dk rD;vQHtwd i&JrSm jypfcspD&ifr,f pwJh t,ltqawGyg/ 'gawGudk
vufrcHb;l qdk&if c&pf,mefbmomw&m;udk trSefwu,f ,kMH unfouf0ifol r[kwfao;bl;vdkY qd&k ygr,f/
u,fwifydkif&iS f&JU a&G;Ekwu
f ,fwifjcif;ukd cH&olwdkYomvQif oefY&Sif;pifMu,folawGjzpfNyD; usefwhoJ lawGuawmh
tjypfnpfnL;olawGjzpfwmaMumifh i&JrSm uyfurÇmqHk;wdkif avmifNrdKufpD&ifjcif; cH&rSmjzpfygowJ/h 'Doabmudk
tpGef;a&mufrlqvifawG pum;ajymwJhtcgrSmvnf; aocsmem;axmifMunfh&if odjrifEdkifygw,f/ olwdkYawG[m
tJ'Daemufqk;H aom tcsdefumv qdw k mudk a&muf&SdzdkY ratmifhtD;EdkifMuawmhavmufatmifygyJwh/J tJ'DaeYukd
a&muf&SdapcsifvSNyD/ urÇmavmuBuD; NydKvJysufpD;NyD; t&mtm;vHk; aoqHk;csKyfNidrf;Mur,fah eYukd awmifhwaeMuNyD/
t&mtm;vHk;twGuf tEÅrd ed*kH;udk jrifawGcY sifaevSNyDvkdY qdkMuygw,f/74
usaemfhtjrifawmh uyfurÇmtqH;k owfeJY pD&ifjcif;cH&r,fhaeY t,ltq[m tawmfhudk t&kyfqdk;
tusnf;wefvNS yD; trkef;w&m; twdNyD;wJh pufqkyf&GH&SmzG,f&myg/ usaemfwYdk vlom;awG&JU
aeYpOfvyk fief;aqmifwmawG? tcsif;csif; az;rulnDjcif;awG? &Sifoefvw
G fvyfjcif;awG?
twl,OS fwJGaexdik fjcif;awG? tEkynmeJY tvStyw&m;awG? vlom;jzpfwnfjcif;qdkif&m pHwefzdk;awG tm;vH;k eJY
jy'g;wvrf;? oHwvrf;jzpfvYdk aeygw,f/ 'Dt,ltqawG[m &Sifoefjcif;xuf aojcif;w&m;udk ydkvdkY
jrwfEdk;cdkif;aeygw,f/ vlom;awGudk apmifhMunfx
h def;csKyfr,fo
h l r&Sd&if oDvrapmifhxdef;ol?
vrf;aysmufr,fo h lawGvdkY txifao;? tjrifao; jzpfvYadk eygw,f/ cspfjcif;arwÅmxuf taMumufw&m;udk
rD;xdk;ay;aeygw,f/ olwyg;&JU qif;&J'kue© JY r[mzdk0g'udk aygif;pnf;NyD; t&omcHwwfwhJ npfweG f;0g'vdYyk J
usaemfu uifyGef;wyfcsifygw,f/ vlom;awG&JU ykcHk;ay:udk ouf0if,HMk unfjcif;qdkif&m 0efxyk f0efykd;
wifay;wm? wHydk;wifay;wmvdkYyJ rSw, f lygw,f/ 'DtjyKtrlukd usaemfwYdk vlom;awG ud, k fwdkifuyJ &kef;NyD;
cgcs&rSm jzpfygw,f/

74
Hitchens, C. (2007). God is not great: How religion poisons everything. New York: Twelve.
149

bmomw&m;eJY a0;uGmNyD;wJhaemuf
bmomt,l0g'awG r&SdawmhwaJh emuf ud, k fusifhoDvawG ydkrkdaumif;rGefvmovm;? OmPfynmawG ydkNyD;
xufjrufvmovm;/ tJ'Dvadk wmh r[kwb f l;vdYyk J ,lqrdygw,f/ bmomrJhjzpfoGm;&kHeJY OmPfynmawG ydkNyD;
xufjrufrvmovdk? udk,fusifhoDvawG ydkNyD; aumif;rGefomG ;w,fvkdYawmh usaemf r,lqygbl;/
vlawmfawmfrsm;rsm;u bmomrJhcH,o l lawG trsm;pkaexdik fMuwJh qG'D if? 'def;rwf? zifvef? e,fomvef? *syef?
uae'g pwJh EdkifiHawGudk vufndKS ;xdk;NyD; tJ'DEdkifiHawGrSm vlawG&JU pmwwfajrmufEIef;? rIcif;edrfhusrI?
vlaerItqifhtwef; wd;k wufrI? jynfolawG&JU todOmPfjrifhrm;rI pwmawGeJY ,SOfx;dk NyD; bmomrJhoGm;&if 'gawG
tvdkvdk &&Sdvmovdvk dk 0g'jzefYwwfMuygw,f/
'g[m vH;k 0 rSm;,Gif;wmawmh r[kwfygbl;/ rSefoifhoavmufvnf; rSefygw,f/ 'Dt,ltqonfyifvQif
bmomrJo h Gm;&if ud, k fusifhoDvrJhoGm;w,f? ud, k fvkyfcsif&m vkyfcsifvdkY? qd;k oGrf;rdkuf&dkif;csifvkYd bmomrJh
cH,Ml uw,f qdw k Jh tjrifudk wkefYjyef&if; ay:xGufvmcJhykH &ygw,f/ bmomw&m;awG&JU &nfrSef;csufwcku
vltY zGJYtpnf;twGif;rSm wnfNidrfrIw&yf zefw;D ay;zdkY jzpfwmrvdkY vlawGudk xdef;csKyfxm;rSyJ tvm;tvm &SdrSm
jzpfygw,f/ bmomw&m;u uif;vGwo f Gm;olawGtzdYk udk,fusifhoDvawGuae uif;vGwfomG ;Ekdifp&m &Sdw,fvdkY
xifjrif,q l aeMuwmvnf; vGefawmh rvGefygbl;/ 'gayr,fh ppfwrf;awGt&awmh tar&duefEdkifirH Smqdk&if
rdrduk,
d u f dk bmomw&m;wckckuae uif;vGwaf ew,fvkYd cH,x l m;olawG[m 2014 ckESpfrSm wEdkifiHvk;H vlOD;a&&JU
22 &mcdkifEIef;ausmfxd &Sdygw,f/ tJ'DxrJ SmrS bmomrJhrsdK;pkH yg0ifygao;w,f/ bmomrJh qdw k idk f; t,ltq
wlnDoal wGawmh r[kwfygbl;/ bmomrJhxJrSmudk trsdK;tpm; rsm;pGm uGJjym;Muygao;w,f/
tMurf;zsif;tm;jzifhqdk&ifawmh Non-Religious bmoma&;udk vH;k 0 pdwfr0ifpm;wJo h l? Agnostic bmomw&m;u
trSefw&m;awGudk vl rodEdkifvkYd cH,x l m;wJho?l Skeptic bmomw&m;u trSefw&m; qdw k mawGudk
oHo,yGm;ol? Atheist zefqif;&Sif odYk bk&m;ocif qdkwmudk t,kHtMunfr&Sdol? Deist zefqif;&Sifb&k m;ocif
qdw k mudk vufcHayr,fh vlom;awGudk bk&m;ocifu apmifrMunfh&Iawmfrlw,f qdkwJh t,ltqudk vufrcHo?l
Anti-Religious (Irreligious) bmoma&;pHpepfeJY ausmif;awmf0g' qdw k mawGudk qefYusifwkud cf kduof l? Apatheist
bmomw&m;eJY vlb Y 0 roufqkdifvkYd cH,x l m;ol? Materialist &kyftajccH y"ge0g'Dtjzpf cH,o l l? Reductionist
(Emergenist) pdw[ f m &kyfuae qifhyGm;xGuw f ,fvkYd cH,lol? Naturalist obm0 0wå0g'DvkYd cH,o l l? Pantheist
obm0w&m;onfyif bk&m;ocifvkYd cH,x l m;ol? Individualist rdrduk, d u
f dk ud;k uG,fol? Ethical Egoist
rdrduk, d u
f dk A[djk yKol? Suithesist rdrduk,
d u f dk bk&m;ocifvYdk cH,x l m;ol? Humanist vlom;A[djk yK0g'DvkdY cH,o l l?
bmomw&m;u trSefw&m;? Ignostic yuwdw&m;awGudk ,wdjywf tqHk;tjzwf ray;EdkifvkYd cH,o l l? Anti-
Clerical ausmif;awmf0g' bmoma&;tzGYt J pnf;awGudk t,kHtMunfr&Sdol? Post-Theist bmomw&m;awG&JU
acwf ukefqk;H oGm;NyDvkYd cH,lxm;ol? Constructivist bmomw&m;[m ,Ofaus;rIvYltzGJYtpnf;&JU xkwfuek fvdkY
cH,x l m;ol? Mystic tqHk;tpGefaom trSefw&m; (opömw&m;) qdw k mawG[m bmoma&; tzGJYtpnf;awGudk
ausmfvGefwnf&Sdw,fvdkY cH,lol? Free Thinker b,fbmomw&m;&JU xdef;csKyfrIatmufrSmrS r&SdyJ vGwv f yfpGm
awG;ac:qifjcifrIukd usifhoHk;ol pojzifh trsdK;rsdK;? tzkHzkH uGjJ ym;jcm;em;wJh t,ltqawGtjzpf bmomrJhjcif;udk
cGJjcrf;pdwjf zmEdkifygao;w,f/ tJ'Dvkd cH,o l lawG tm;vH;k udk aygif;pnf;vdkuf&if tar&duefEdkifiHrSm
vlOD;a&tm;vH;k &JU 22 &mcdkifEIef;xd udk,fpm;jyKygw,f/
150

bmomrJhawG rIcif; usL;vGefvYdk tusOf;axmifxrJ Sm a&muf&SdaewJh ta&twGufuawmh wuúqufjynfe,frSm 25


a,mufeJY trsm;qHk;jzpfNyD; umvDzdk;eD;,m;rSm 23 a,mufeJY tDvED dGKif;jynfe,frSm 20 wkYdu aemufuvdkufygw,f/
tar&duefwEdkifiHvHk;&JU tusOf;axmifaygif; 135 ckteuf 55 ckrSm bmomrJhtusOf;om; vH;k 0 r&Sdygbl;/
&mcdkifEeI f;t&qdk&ifawmh tusOf;om;OD;a&&JU 0.07 &mcdkifEeI f;0ef;usifukdyJ bmomrJh tusOf;om;awGu
ud,k fpm;jyKaeygw,f/ 'gqdk&ifawmh tcsuftvuf udef;*Pef;awGt& bmomrJh&if rIcif;usL;vGefEdkifacs
edrfhusoGm;w,fvkYad wmh qufpyfEdkifp&m &Sdygw,f/ t&iftcef;awGrSm ajymcJhzl;ovdk wdu k f&dkuo f ufa&mufjcif;
Causation r[kwfyJ qufpyfESD;EG,af ejcif; Correlation awmh jzpfEdkifp&m &Sdygw,f/ bmjzpfvkYd tJ'Dvkd
qd&k wmvJ taMumif;&Sdygw,f/ tar&duefEdkifiHrSmqdk&if vlOD;a&udk tcsdK;csMunfhwJhtcg y&dkwufpfwifh
c&pf,mefukd udk;uG,o f l 48.9 &mcdkifEIef;? uwfovpfc&pf,mefukd uk;d uG,fol 23 &mcdkifEIef;? rmrGefc&pf,mefu
11.8 &mcdkifEIef;? *sL;bmomu 2.1 &mcdkifEIef;? tpövmrfu 0.8 &mcdkifEIef;? atA&m[rfbmomw&m; r[kwfwhJ
wjcm;bmomw&m;awGu usefwhJ &mcdkifEIef;tjzpf ae&m,lxm;ygw,f/ 'gayr,fh tar&duef
odyÜHynm&SifawGxJrSmawmh y&dkwufpfwifh c&pf,mef 20 &mcdkifEeI f;? uwfovpf 10 &mcdkifEeI f;? *sL;bmom 10
&mcdkifEeI f;? tjcm; 10 &mcdkifEIef;? bmomrJheJY ,kMH unfudk;uG,frI wpkHw&m r&Sdol 47 &mcdkifEIef; &Sdwmudk PEW
okawoeppfwrf;rSm awG&Y Sd&ygw,f/ &mcdkifEIef;tm;jzifh b,favmufxdatmif jrifhrm;w,f?
tcsuftvufawG[m worwfwnf; nTefjyaew,f qdkwmawG &&SdzdkYuawmh ae&ma'oaygif;pkHrSm ESpftvdkuf
tcsuftvufawG aumuf,lNyD; cGJjcrf;pdwfjzmEdkifrSyJ wduswJh aumufcsuf wpkHw&m ay;EdkifrSm jzpfygw,f/
r[kwf&ifawmh rdrdvk&d mqGJwJh taumuft,lrsdK;xuf rydkbl;vdYyk J qdk&rSm jzpfygw,f/75
usaemfhtxifawmh bmomrJhjcif;[m ckeajymoGm;wJh ud,
k fusifhovD awG? todOmPfynmawG?
vlaerItqifhtwef;awG? rIcif;usqif;jcif;awGukd wdu k f&dkuftusdK;quftjzpf aqmif&Gufay;Edkif[ef rwlygbl;/
'gayr,fh bmomw&m;&JU t"du xdef;csKyfrItjzpf usifhoHk;wJh taMumufw&m;eJY tarQmfw&m;udk ypfy,fvdkufNyD;
ud,k fusifhoDvudk apmifhxdef;jcif;[m avmuudk apmifha&Smufjcif;jzpfwmrvdY?k ud, k fcsif;pmempdwaf Mumifh
oDvapmifhxed f;zdkYyJ tm;xkwfwwfvmwm? pOf;pm;wwfvmwm? vlt Y zGJYtpnf;twGif;rSm rdrdaMumifh
olwyg;tay: xdcdkuef pfemaprSmudk rvdv k m;wmawGaMumifh oDvapmifhxdef;avh&SdwJh bmomrJhtrsm;pk&JU
oDvapmifhxed f;jcif;[m ydkNyD; t"dyÜm,f&Sdr,fvdkYawmh wGufqrdygw,f/ olwdkYu aumif;uifbHkeJY ajrSmufyifhNyD;
i&JjynfeJY Ncdrf;ajcmufavh&SdwJh bmomw&m;&JU t"du ausm&dk;awGuae uif;vGwNf yD;om;udk;/
rIcif;usqif;wmuawmh aexdik fwhJ wdik f;EdkifiaH wG&JU tvkyftudkif? pD;yGm;a&;tajctae? ynma&;? usef;rma&;eJY
vlrIapmifha&Smufjcif;qdkif&m 0efaqmifrIawGu ydkNyD; oufa&mufrI&Sdr,f xifygw,f/ puif'Dae;AD;,m;EdkifiH
trsm;pk[m yifud, k u
f csrf;om<u,f0NyD;om;rvdYk EdkifiHom;awGudk tcrJh ynma&;? usef;rma&; 0efaqmifrIawG?
uav;xdef;ausmif;awGeJY yHhydk;Edkifygw,f/ tqifhjrifhynma&;udk tcrJh&&SdNyD; &&SdwJh ynmeJY tvkyftudkif &SmazGzdkY
rcJ,Of;wJh wdkif;EdkifiHawG? pD;yGm;a&;tqifajyNyD; vlrIzlvkHa&;0efaqmifrIawG rsm;jym;wJh EdkifiHawGrSm
b,fou l a&m rIcif;awG trsm;tjym; usL;vGefMuygawmhrwkef;/ r&Sdbl;&,fawmh r[kwfayr,fh
enf;yg;oGm;rSmawmh trSefyJ jzpfygvdrfhr,f/
vlwOD;csif;taeeJYvnf; bmomrJhoGm;vdkY todOmPfwk;d jrifhvmw,fawmh r&SdEdkifygbl;/ 'gayr,fh
bmomw&m;awG&JU taqmufttkHawGqDukd oufqkdif&m aeY&ufwdkif;rSm oGm;a&mufzdkY rvdak wmhwmaMumifh
tm;vyfcsdefawGawmh ydkrdk&&SdvmEdkifygw,f/ bmoma&;yGJvrf;obifawG? tvSLaiGawGudk xnfh0ifjcif;
75
Mehta, H. (2015). Atheists now make up 0..1% of the Federal Prison Population. Freindly Atheist. Retrieved from
https://friendlyatheist.patheos.com/2015/08/21/atheists-now-make-up-0-1-of-the-federal-prison-population/
151

rjyK&awmhwmaMumifh aiGaMu;tydt
k vQHawmh &&SdvmEdkifygw,f/ tJ'Dvkd tcsdefeJY aiGaMu;awG ydkrdkvmwJhtwGuf rdrd
pdw0f ifpm;wJh taMumif;t&mawGudk ydkrdkavhvmEdkif? ydkNyD; pmayzwf&IEdkifvmrSm jzpfovdk rdrd 0goemyg&m
wl&d,m? aw;*DwawGtwGufvnf; tcsdefydkay;vmEdkifp&m &Sdygw,f/ bmomrJhjcif;[m wdu k f&dkuf
oufa&mufrItaeeJY OmPfynmjrifhrm;atmif? pOf;pm;awG;ac:Edkifatmif rwwfpGrf;Edkif&ifawmif oG,f0dkufNyD;
tm;ay;&mawmh a&mufEdkifp&m &Sdygw,f/ bmomrJh&kHwifrJhoGm;NyD; todynmwd;k wuf&m wd;k wufaMumif;
tm;rxkwf&ifawmh wdk;wufvmEdkifp&m tcGifhenf;yg;aeOD;rSmyJ jzpfygw,f/
ud;k uG,f,kHMunf&m bmomw&m;awGaMumifh ordkif;wavQmufrSm vlawG oef;eJYcsDNyD; owfjzwfcHcJh&w,fvdkY
bmomw&m;eJY uif;vGwaf eolawGu axmufjyavh&Sd&mrSm ud;k uG,f,kHMunfrIeJY roufqkid fvkYd ,lq&wJh
[pfwvm? pwmvif? ydkvfaygheJY *syefwdkY&JU twdwfu &ufpufMurf;MuKwfrIawGukd b,fvko d abm&ygovJvdkY
usaemfhudk awmfawmfrsm;rsm;u ar;jref;avh&Sdygw,f/ [pfwvmtaMumif;u pajym&r,fqdk&ifawmh wwd,
tz*smreftifyg,m&JU t"dywdBuD; [pfwvm[m bmoma&;qdkif&m ud;k uG,, f MkH unfrI vH;k 0 ryg0ifyJ *sL;vlrsdK;
6 oef; tygt0if &dk;rm;? *spfyqD? ydk;vf? &k&S? csufeJY rsdK;&dk;ADZqdik f&m tqifhrrDvdkY owfrSwo f l pkpkaygif; 12
eD;yg;udk owfjzwfcJhw,f qdw k m rrSefygbl;/ [pfwvm&JU ]]Mein Kampf (uGsEkfyf\ pGefYpm;cef;rsm;)}} qdw k Jh
pmtkyfrSm ol[m bk&m;ocif&JU toH;k cscHtjzpf rNyD;jywfao;aom trIt&mwdYu k kd aqmifMuOf;r,fvdkY
yg&Sdygw,f/ wrmefawmf a,&Iukd trSefwu,f owfjzwfcJholawG[m a&mrawGjzpfayr,fh
*sL;vlrsdK;aemufvdkujf zpfol ,k'&Sifum&Gw&f JU opömazmufrIaMumifh aoqHk;cJh&wmqdNk yD; *sL;vlrsdK;awGukd
tjypfykHcscJhwJh t,ltq[m [pfwvmtwGuf tm;omcsufjzpfcJhw,fqk&d ifvnf; rrSm;ygbl;/
trsdK;om;qdk&S,v f pf qdw
k Jh emZDygwD tmPm&&SdNyD; tapmydkif;umvawGvdkYqdkEdkifwhJ 1933 ckESpfrSm &dkif;uGefcdk'uf
qdwk Jh pmcsKyfukd uwfovpfAmwDuefeJY csKyfqkcd JhwJhtay: axmuf&I&if emZDeJY uwfovpfc&pf,mefwkY[ d m ueOD;
r[mrdwaf wGvdkY qdEk dkifygw,f/ emZDt&m&SdawG&JU cg;ywfrSm *smrefbmomeJY Gott Mit Uns (t*Fvyd fvkd God
With Us vdYk t"dyÜm,f&) vdYk a&;xGif;xm;ygw,f/ 'Dawmh [pfwvm&JU &ufpufqdk;oGrf;rIawG[m
ud;k uG,f,kHMunfrIeJY bmomw&m; ryg0ifb;l vdkY rqdEk dkifygbl;/
&k&SwkYd&JUqdk&S,v
f pfacgif;aqmifBuD; pwmvif[mvnf; xdYt k wlygyJ/ &k&SjynfrSmqd&k if ypön;f rJhawmfvSefa&;
rjzpfyGm;cif tkyfcsKyfcJhwJh Zmbk&ifawGudk bk&m;vdk ud;k uG,fcJhMuwJh tavhtx&Sdygw,f/
atmufwkb d mawmfveS fa&; NyD;qHk;vdkY qd&k S,vf pfawG tmPm&&SdvmwJhtcgrSmvnf;
tJ'DaAmfvf&SDApfacgif;aqmifawGudk bk&m;wql? *lwvHk;vdk ud;k uG,fcJhMuygw,f/ 'Dtjrifuawmh tawG;tac:
ynm&SifwOD;jzpfol c&pöwkdzm [pfcsif&JU tmabmfvdkY qdEk dkifygw,f/
aersdK;EG,*f syefwdkY[mvnf; tvm;wlygyJ/ olwdkYu, dk folwkYd aerif;&JU trsdK;taqGvkYd cH,x l m;wJh
*syef{u&mZfawG[m wdkif;jynf&JU tkyfcsKyfov
l nf; jzpfovdk ud;k uG,fcHawGvnf; jzpfygw,f/ 'g[m ,Ofaus;rI?
"avhxHk;pHvdkYvnf; qdEk dkifygw,f/ *syef{u&mZf&JU trIawmfudk xrf;&Gu&f if; ppfyGJrSm usqH;k cJh&if
ol&Jaumif;tjzpf olaumif;jyKNyD; olwdkY&JU 0dnmOfawGudk xm0&Nidrf;csrf;&m ae&mrSm em;cdkcGifhay;w,fvdkY
&Sifwkbd momrSm qdkygw,f/ 'ghaMumifh *syefwY&dk JU &ufpufMurf;MuKwfrIawG[mvnf; ud;k uG,f,kHMunfrIeJY
uif;vGww f ,fvkYd rqdkEdkifjyefygbl;/
1970 jynfEh SpfawGtwGif; vlrsdK;wHk;owfjzwfrIeJY urÇmausmfcJhwJh uarÇm'D;,m;&JU ydkvfayghua&m bmomrJhtjzpfeJY
&ufpufMurf;MuKwfrIawGukd usL;vGefcJhwmyJ r[kwfvm;vdYk ar;jrefcsifMuygvdrfhr,f/ wu,fawmh bmomrJhjcif;
152

qdw
k mxuf ol[mvnf; w&kwfjynf&JU armfpDwkef;vrf;pOftwdkif; ,Ofaus;rIawmfvSefa&;awG? tpkvku d f
tNyKHvdkuf owfjzwfrIawGukd EdkifiHa&;&nfrSef;csufeJY usL;vGefcJhwmvdkY qd&k ygvdrfhr,f/ bmomrJht,ltqaMumifh
vltpkvku d ?f tNyKHvdkuf owfjzwfw,f qdw k mxuf w&kwfuGefjrLepfpepfukd ykHwlu;l cs&if; EdkifiHa&;vrf;pOfawGudk
taumiftxnfazmfcJhwmaMumifh vlaygif;oef;eJYcsDNyD; aoqH;k cJh&w,fqkd&if ydkrSefygvdrfhr,f/
c&pf,mefawGuawmh bmomrJhawGudk r,kMH unfolawGvdkY ac:Muygw,f/ r,kMH unfol qkw d mu
aumif;uifeJYajrBuD;udk zefqif;wJh xm0&bk&m;ocifudk r,kMH unfolvdkY qdkcsif[ef wlygw,f/ wu,fawmh
bmomrJhawG r,kMH unfwm xm0&bk&m;ocifukw d if ruygbl;/ aemifb0awG? oHo&mawGudkvnf; r,kHygbl;/
urÇmtvTm;u bk&m;awGjzpfwJh Zkpf? aom? 0dkwef? &m;? tz&dk'dkuf? AD;eyfpf? brfbm pwJh ewfbk&m;awGudkvnf;
r,kMH unfygbl;/ apwefewfqdk;udkvnf; r,kHMunfovdk rud;k uG,fygbl;/ c&pf,meft,lrSmawmh
c&pf,mefaumif;wa,mufjzpfzdkY bk&m;ocif (&ma0) udk ud;k uG,fygvdrfhr,f/ [D;b&l;awG&JU
xm0&bk&m;ayghav/ tpövmrfrSmawmh tv’m[f&Sifjrwfudk uk;d uG,fygvdrfhr,f/ wu,fawmh [D;b&l;&JU
zef;qif&Sifbk&m;udyk J tma&ApfbmomeJY ac:qdkwmyg/ aemhpfref (Adkufuif;) awGu 0dkwefwdkY? aom?
vduk Dewfbk&m;awGudk udk;uG,fNyD; tD*spfvrl sdK;awGuawmh &m;wdkY? EGww f dkY? tdkqD;&D;? tdkif;Zpf? [dk;&yfpf?
tmEl;bpfwkYu d dk ud;k uG,fygvdrfhr,f/ acgrawGu ZkpfwY?dk tz&dk'dkufwkY?d AD;eyfpfwY?dk ydkqdkif'Gef? erf;rD;qpf?
a[;'D;pfwkdYukd ud;k uG,fygvdrfhr,f/ tmz&durSmawmh brfbm? ememblvlul? tdk'l'l0g? tdkbmvmwmwdkYudk
ud;k uG,fygvdrfhr,f/ MopaMw;vsa'ocHawGuawmh 0ef*sDem? t,f*sD&m? vlrmvlrm? tdef*gem?
oufwaH >rewfbk&m;awGudk ud;k uG,fygvdrfhr,f/ tifumawGqk&d ifawmh tifw?D rmrmuGDvm? ygcsmrmrm?
AD&mudkcsm? qlayewfbk&m;awGudk ud;k uG,frSmyg/ tufZfwufawGqdk&if [GZD Dvadk yghum? auGZDudkwJv?f
cs,fcsD,lwu J l;? qefw&D dkwJvf ewfbk&m;awGudk ud;k uG,frSm jzpfygw,f/ *syefawGuawmh *sDZdk? &dkif*sif? zl*sif?
tDem&D? uefEGef? befZdkifwef? trwfw&J mqkewfbk&m;(r)awGudk ud;k uG,fygvdrfhr,f/ w&kwaf wGqdk&if uGrf&if?
0rfrle,ef,ef? ,rf0rf? avmif0rf? ewfbk&m;(r)awGudk ud;k uG,frSmyg/ [dE´LawGuawmh jA[®m? c&pf&Sem;? &SD0?
AdóEdk;wdkYudk ud;k uG,fygvdrfhr,f/ ae&mtESHYu vlrsdK;aygif;pkHwdkYrSm axmifaygif;rsm;pGmaomewfbk&m;awG?
ewfbk&m;awGeJY ud;k uG,f,kHMunfrIawG &Sdygvdrfhr,f/ xl;jcm;wmuawmh olwdkYt,ltqawG[m wckeJYwck
rwluGJjym;wmawG? qefYusifjcm;em;wmawGeJY jynfEh SufvkYad eygw,f/
bmom0ifwkdif;[mvnf; rdrdwkYb d momw&m;eJY ud;k uG,f,HMk unfrIuom rSefuefjrifhjrwfNyD; usefwJh
bmomw&m;awGeJYudk;uG,, f kHMunfrIawGuawmh rSm;,Gif;w,fvkYd ,lqMuygw,f/ usefwmawGu rSm;NyD;
bmvdYrk sm; oludk;uG,wf muyJ uGufrSef&ovJawmh awmfawmfhvl ar;cGef;xkwfMunfhrdr,f rxifygbl;/
c&pf,mefawGtzdkY usefwhJ bmom0ifawG tm;vH;k [m r,kMH unfolawG jzpfygw,f/ tpövmrfbmomrSmvnf;
wjcm;bmom0ifawG tm;vH;k [m r,kMH unfolawG jzpfygw,f/ [dE´L? *sL;? acgr? aemhpfref? tD*spf? tufZfwuf?
ar,m? tmz&duef? tar&duefwkid f;&if;om; bmomw&m;eJY ud;k uG,frIawG tm;vH;k rSm rdrdwkYd tkyfpk0if r[kwfol
tm;vH;k [m r,kMH unfolawGyJ jzpfygw,f/ bmomrJh qdo k lawG[mvnf; olwdkYvdk r,kMH unfolawGyJjzpfNyD;
r,kMH unfolvkYd trnfay;olawG udk;uG,w f ,fqkw
d hJ bk&m;wyg;yJ ydkNyD; r,kHMunfwmyJ jzpfygvdrfhr,f/
wcsdKUolawGuvnf; qdw k wfMuygw,f/ bmomrJh qdo k lawGu bmomw&m;awGudk b,favmufawmif
avhvmNyD;oGm;vdYk r,kMH unf&wmvJ/ Ak'¨bmomeJY (trsm;pkrvdY)k ywfoufNyD;awmha&m b,favmuf
em;vnfxm;vdkYvJ/ cE¨mig;yg;eJY &kyfemrfESpfyg;wdkYukd b,favmufodv/J y#dpöorkyÜg'fukad &m b,favmuf
tuGsrf;w0if&Sdv?J yd#uwfokH;ykHudk bmawG zwfzl;xm;vJ pojzifh ar;jref;avh&SdMuygw,f/ (bmomw&m;awGeJY
153

ywfouforQ usrf;*efawGudk rlvtajctjrpf vdkufvdkY r&wmawG? bmomjyeftrSm;awG? EIwfeJY


vufqifhurf;wmudk rSww f rf;wif&wmawGaMumifh ESpfaygif; 300 ausmftwGif; oJvGefp&Sm&cufoGm;NyD qdw
k m
ajymcJhNyD;ygNyD)/ 'Dae&mrSm bmomw&m;awGudk tJ'Dvkd ESHYESHYpyfpyf avhvmNyD;rSm bmomrJhoifh rrJhoifh
ajymqdkaeMuolawGukd ar;cGef;xkwfvdkwmu olwdkYrSm vuf&Sdudk;uG,af ewJh bmomw&m; &Sdw,fqdkMuygpdkY/ olwdkY
rud;k uG,f? r,kMH unfwJh bmomw&m;awGudka&m tJ'Dvkd avhvmcJhNyD;rSm ypfy,fchJwmvm; qdkwmygyJ/
wu,fvYdk tJ'Dvkd ar;jref;ol[m Ak'¨bmom0if jzpfcJhr,fqk&d if ol[m c&pf,mor®musrf;pm? zefqif;&Sif0g'?
om;awmf? zrnf;awmf? oefY&Sif;aom 0dnmOfawmf t,ltqawGudk jrnf;prf;MunfhNyD;rS c&pf,mef
rjzpfcJhwmvm;/ udktm&rfusrf;pm? tv’m[foQifjrwfeJY rlqvif "avhxHk;wrf;pOfvmawGudk xJxJ0if0if
avhvmcJhNyD;rS tpövmrft,l r,lcJhwmvm;/ Zl;pf? tydkvdk? tz&dk'dkuf? a[;'D;pfeJY *&Drpfokdavmf*sDawGudk
ESHYpyfcJhNyD;awmhrS acgrt,l r,lcJhwmvm;/ 0dk'ef? aom? vduk DeJY aemhpfrpfokdavmf*sDawGudk xH;k vdk aMu? a&vdk
aESmufcJhNyD;rSm Adkufuif;t,l r,lcJhwmvm;/ r[mb&w? &mrm,e? jA[®m? &SD0? c&pf&Sem;? umvD?
AdóEdk;wdkYudka&m ukefpifatmif avhvmcJhNyD;rSm [dE´Lt,l r,lcJhwmvm;/ tufZfwuf? ar,m? tifumwdYu k kad &m
b,favmuf em;vnfcJhovJ? tmz&du? tar&du? MopaMw;vsa'ocHawG&JU bmomw&m;awGudka&m
b,favmuf ESHYpyfcJhvkYd tJ'Dt,lawG r,lcJhwmvJ/ tJ'Dvdk jyefar;vdku&f if rdwfysufzdkYawmh aocsmoavmuf
&Sdygvdrfhr,f/
bmomrJhawG[m avmu"gwfoyd ÜHorm;awGeJY cGJjcm;r&avmufatmifukd wom;wnf;jzpfaewmawGaMumifh
olwdkYudk wtkyfpkwnf; owfrSwx f m;wmvnf; jzpfavhjzpfx&Sdygw,f/ wu,fawmh rwlnDMuygbl;/
avmu"gwfodyÜHt,ltqawGudk zdESdyfavh&SdwmaMumifh odyÜHorm;awG[mvnf; bmoma&;
tifpwDusL;&Sif;awGtay: &efvkw d hJ oabmxm;&Sdwwfwm[m xH;k pHvdk jzpfaeavh&Sdygw,f/
avmu"gwfodyÜHorm;awGudk aemufxyf ar;jref;avh&SdwJh Mum;aeuspum;uawmh 19 &mpk? 20 &mpkawGwnf;u
bmomw&m;eJY avmu"gwfodyÜHwdkY[m wbufeJYwbuf jyif;jyif;xefxefukd wdu k fcdkufxk;d ESucf JhMuygw,f/
vGwfvyfpGm udk;uG,, f MkH unfcGifht& usdK;aMumif;qDavsmfrI r&Sdonfhwkid f? obm0 rusonfhwdkif?
,kwådr&Sdonfw
h dkif ud, k f,kHMunfcsif&mudk ,kHMunfudk;uG,fydkifcGifh r&Sdbl;vm;vdYkvnf; ar;jref;wmrsdK;
Mum;&avh&Sdygw,f/ avmu"gwfoyd ÜHorm;awG&JU a0zefxk;d ESufcsufawG[m tvGeftrif; jyif;xefaewmrsdK;
jzpfaeovm;vdYk ar;jref;Muwmvnf; rMumcPqdo k vdk Mum;&avh&Sdygw,f/
ud,k f,kHMunfcsifwmudk ,kMH unfykdifcGifh &Sdygw,f/ EdkifiHawmfawmfrsm;rsm;&JU tajccHOya'awGrSmvnf; vGwfvyfpGm
ud;k uG,f,kHMunfcGihfudk &ydkifcGifhtjzpf ay;tyfxm;ygw,f/ 'gayr,fh usdK;aMumif;qDavsmfrI r&Sd&if? ,kwdår&S&d if?
obm0rus&if a0zefqef;ppfrIuae uif;vGwrf Sm r[kwfygbl;/ avmu"gwfodyÜH[m ol&Y JU t,ltqawGudk
ppfaq;ar;jref;vm&if oufao? taxmuftxm;awG? oDtdk&DtcsuftvufawGeJY ud;k um;ajz&Sif;ygw,f/
bmomw&m;uawmh i&JeJYNcdrf;ajcmufygw,f/ aumif;uifbHek JY jrSLqG,fygw,f/ 'g[m yuwdt&Sw d &m;yg/
bmomw&m;tay: a0zefrIawGudk tvGeftrif; jyif;xefaew,fvkYdawmh r,lqygbl;/ bmvdYv k q
J dk&ifawmh
e,lwef&JU urÇmhqJGiiftm;udk r,kMH unfvdkY b,fwuúov dk f&JU b,f&lyaA'ynm&SifurS b,fausmif;om;udk
'Pf&dkufw,fvkYd r&SdcJhzl;ygbl;/ urÇmBuD;jym;w,fvkYd ,kMH unfolukd Budrf'Pfray;cJhygbl;/ aeu urÇmudk
vSnfhywfaew,fvdkY ,lqoludk ESdyfpufnSOf;yef;jcif; rjyKcJhygbl;/ 'g0if&JU qifhuJjzpfpOfudk vufrcHvkYd
b,foYu l krd S &Hk;wifw&m;rpD&ifcJhygbl;/ tdkif;pwdkif;&JU EdIif;&oDtdk&Dudk vufrcHvdkY vlykHtv,frSm ausmufcJeJY
xkrowfcJhygbl;/ rD;&dIUrpD&ifcJhygbl;/
154

'gayr,fh tJ'Dvkd vlrqefwJh &ufpufrIawGudk bmomw&m;qdik f&m tzGJYtpnf;awGu ,kMH unfudk;uG,jf cif;?
bk&m;ocif&JU emrawmf qdkwmawGeJY ordkif;wavQmuf usL;vGefcJhMuygw,f/ aumif;uifeJYajrBuD;udk zefqif;wJh
xm0&bk&m;ocifukd vufcHjcif; rjyK&if rD;&dIUowfcJhygw,f/ bmoma&;ausmif;awmfu ydwyf ifxm;wJh
pmtkyfpmayawGudk avhvmrd&if ausmufcJeJY xkowfygw,f/ ta0;Munfrh Sefajymif;eJY avhvmpl;prf;NyD;
urÇmBuD;u vH;k 0ef;wJh ykHoP²mef&Sdw,f? aeudk vSnfhywfaew,fvkYd ajymqdkcJhwJh *,fvDv, D u
dk
axmif'Pfwouf csrSwcf Jhygw,f/ opfyifyef;refawG&JU tpGrf;udk od&SdNyD; aq;ukoolawG? tdrfaxmifrjyKol
trsdK;orD;awGudk pkef;vdkY pGyfpGJNyD; a&ESpfowfjzwfcJhMuygw,f/ bmoma&;tmPmydkifawG tiftm;aumif;cJhwJh
tarSmifacwfrSmqdk avmu"gwfoyd ÜHorm;awG[m pum;tjzpfawmif ajymqdkcGifh r&&SdcJhMuygbl;/
tckacwfrSmvnf; olwdkYeJY t,ltq uGv J oGJ lawGudk bmhaMumifhuGJvGJ&ovJ qdw
k Jh oDtdk&DeJY taxmuftxm;awGyJ
awmif;qdkcJhrdwmyg/ 'ghaMumifh bmomw&m;tay: a0zefrIawG[m tvGeftrif; jyif;xefw,fvkYad wmh r,lqrd&dk;
trSefyJvkYd qdk&ygvdrfhr,f/
avmu"gwfodyÜHaMumifh tEkjrLAHk;vdk urÇmzsufvufeufawG ay:xGef;cJh&w,f? tckacwfrSmqdk 'Dxufawmif
tpGrf;xufvw S Jh vufeufqef;awGeJY wavmuvHk; &ifwrr aexdkif&NyD; b,ftcsdef ppfBuD;jzpfvkYd vlom;awG
rsdK;wHk;ukefrvJ pdk;&drfae&w,f/ 'gawGu avmu"gwfodyÜH&JU qd;k usdK;awGvdkY jyefvnf xd;k ESuMf uwmawGvnf;
rMumcP qdo k vdk Mum;&avh&Sdygw,f/ wu,fawmh qef;opfwx D GifrIwckudk ynm&yfydkif;qdkif&m yk*¾dKvfawGu
ay;tyfvdkufwdik f; toH;k csolawGu b,ftwGuf toH;k csrvJ qdw k mudk qH;k jzwf&ygw,f/ tEkjrLAHk;udpörSmqdk
tdkif;pwdkif;u [D&dk&SD;rm;ay: AHk;BuJvdkufvkdY rajymcJhygbl;/ tdkyef[dik frmu em*gqmuDay: AHk;BuJvdkufvkdY
rwdu k fwGef;cJhygbl;/ tufwrftEkjrLawG&JU ywfvrf;xJu BuD;rm;vSwJh pGrf;tifawGudkyJ azmfxkwfay;cJhwmyg/
tvm;wlyJ ow¬Kwl;azmfzkdY rdkif;awG wDxGifcJhMuwmyg/ om;qufjcm;zdkY uGef'kHawG wDxGifcJhMuwmyg/ 'gudk
toHk;csolawGu vlowfzdkY? rdef;rvdu k fpm;zdkY pojzifh toHk;cscJhMuygw,f/
bmomw&m;eJY uif;vGwfoGm;cJhNyD qdw k Jhtcg? bmomrJh&,fvkYd cH,jl zpfoGm;wJhtcg Mum;&avh&SdwhJ ar;cGef;awG
&Sdygw,f/ bmomw&m;awGudk eufeufeJeJ avhvmvdu k fpm;wmrsdK; r&SdyJ udk,tfh jrifeJY uGJvJw
G maMumifh
ypfy,fvdkufwm jzpfoifh&JUvm;/ bmomw&m;awG&JU tESpfom&udk wu,fyJ jrnf;prf;MunfhchJvdkYvm;/
bmomw&m;awG? a&S;a[mif;usrf;*efawGudk avhvmzwf&Izl;vdkYvm;/ udk,fwdkifa&m b,favmuf
usifhBuHtm;xkwNf yD;vdkY vufcHw,f? rcHb;l qdNk yD; qH;k jzwfwmvJ pwJh pwJh ar;cGef;awGudk Mum;&avh&Sdygw,f/
tJ'DtcgrsdK;rSm usaemfu Oyrmav;eJY jyef&Sif;jyavh&Sdygw,f/ tJ'gu xrif;qdik frSm tajctwif pum;ajymaewJh
aps;onfaps;0,f ajym[efrsdK;yg/
]]tefw?D xrif;okyfwyGJ ay;yg/ MuufOarTaMumfeJYaemf/ eufpfaumfzDwcGuaf &m/ tm;vH;k aygif;
b,favmufusygovJ/
tm;vH;k aygif; 3000 uGJU? vlav;/
[kwfuh/J
&NyDuJ/YG
[if? tefw/D aumfzDu eufpfaumfzDvnf; r[kwfb;l / MuufOu qm;cJawGeJY t&rf;iefaew,f/ xrif;u
aysmhwh[
J m aysmhNyD; rmwJh[m rmaew,f/ cJawG? oJawG? Muufacs;awGa&m/
155

tdkuG,?f rif;uvnf; xrif;okyftaMumif; b,favmufaumif;aumif; avhvmxm;NyD;vdkY OmPfav;


wxGmwrdkufeJY a0zefae&wmwkef;/ igwdkYu rsdK;eJY&dk;eJY xrif;qdkifzGifhpm;vmwm/ 'Dqkid fxuG fwmawmif
rifhwouf&Sdaygh/ xrif;rmawmh tqmcHwmaygh/ xrif;aysmhfawmh tpmaMuwmaygh/ <uufacs;jrif&if
z,fpm;aygh/ cJ0g;rd&if axG;xkwfvdkufaygh/ aumif;wJh xrif;aphav;awGrS tykHBuD;/ ud,
k b fh mom OmPfeJY
a&G;pm;aygh/
[mAsm/ usaemfu wef&mwefaMu; ay;0,fpm;wmav/ xrif;vHk;eJY <uufacs;? cJovJawGudk b,fvkv d yk f
cGJpm;ae&rSmwkef;/ xrif;xJ <uufacs;? cJovJ rygatmif tefww D Ydk xrif;a&mif;wJholawGu wm0ef,l&rSmav/
tefww D Yu
dk ya&mfzuf&Sife,f a&mif;0,fvkyfudkifaeolawGav/ a&G;jc,fjyifqifxkyfydk;ay;&r,fo
h lawGav/
trav;awmf? BuD;BuD;us,fus,f/ usKyfwkYq d dkifr,f 0,fpm;aewJo h lawGrS tykHBuD;/ waeYwaeY vufrvnfatmif
a&mif;ae&wm/ <uufacs;? cJovJ ygrSef; rodyJeJYawmif xnfhay;orQ tukefpm;r,fhoal wG wef;pDvdkY/
rif;wa,muf ra&mif;&vnf; bmta&;pdkuf&rvJ/ t&yfuwdkYa&? MunfhMuygOD;/ vlMum;vdYkrS
aumif;ao;&JUvm;/ xrif;qdkifukrd sm; a0zef&efvyk faevdu
k fwm/ BuHK BuHKzl;aygifawmf}}/
'Davmufqdk usaemfhqdkvdk&if;udk em;vnfr,feJY wlygw,f/ bmomw&m;eJY bmoma&;qdkif&m t,ltqawGudk
trsm;jynfol &ifx?J pdwfESvk;H xJ udef;0yfatmif vlt Y zGJYtpnf;&JU ukefusp&dwef JY &yfwnfaewJh
bmoma&;tzGYt J pnf;awGu wm0ef,&l rSmyg/ bmoma&;tzGYt J pnf;awGeJY bmoma&;qdkif&m yk*¾dKvfawGrSm
<uufacs;awG? cJovJawG a&maESmae&if? bmoma&;t,ltqawGrSm acwfpepfeJY vdu k favsmnDaxGr&SdwmawG?
usdK;aMumif;rqDavsmfwmawG? obm0ruswmawG? avmu"gwfoyd ÜHeJY qefYusifaewmawG yg0ifae&if
bmoma&;tzGYt J pnf;awGu wm0ef,l udkifw, G fajz&Sif;ay;&rSmyg/ ESpfaygif;axmifeJYcsDNyD; a[mif;EGrf;aewJh
t,ltqawG[m acwfumveJY rudu k fnD&if jyKvG,fajymif;vG,jf zpf&rSmyg/ wd;k wufajymif;vJvmwJh
avmu"gwfodyÜHt,ltqawGeJY u@aumpjzpfae&if bmoma&;usrf;pmtkyfawGbufu ajzavQmhay;&rSmyg/
wd;k wufwhJ t,ltqeJY a&S;&dk;pGJt,ltqawG[m urÇmavmu&JU u@wdkif;rSm xdyfwku d &f ifqkid fawGq Y akH erSm
rvTrJ a&SmifomwJh yuwdt&Sdw&m; jzpfygw,f/ 'gudk vdkufavsmray;yJ wif;cHaer,fq&dk ifawmh vlt Y zGJYtpnf;eJY
wjznf;jznf; uif;a0;oGm;rSm jzpfygw,f/
156

vlom;wdYo
k mvQif
rdrdwkYd rarG;zGm;rD jzpfyGm;cJhaom
tjcif;t&mwdYrk Sm todtm;jzifv
h nf;aumif;?
rdrdwkYd aoqHk;oGm;NyD;aemuf
jzpfyGm;Edkifonfqkad om
pdwu
f l;rSef;qcsufrsm;jzifhvnf;aumif;?
rdrdw\
kYd jyKrlaexdik fykHrsm;tm;
yJhudkifwwfMuonf/

xkYad Mumifhyif olwdkYomvQif


&yfwnfvsuf&Sdaom
ajrjyifwuGufxuf ydkrdkum
tvif;a&mifukd aqmifMuOf;Edkifvsuf
vrf;p&SmazGEdkifolrsm; jzpfMuavonf/
qm yDwm ruf'g0g;
157

]]tJ'Djrifae&wJh tjyma&mif tpufav;udk Munfhvdkufyg/


tJ'g usaemfwdkY tm;vHk;&JU tdrfygyJ/ usaemfwYdk wnf&SdaewJh ae&mav;yg/
tJ'Dtpufav;ay:rSm cifAsm; cspfjrwfEdk;&olawG? cifAsm;wJY oduGsrf;&if;ESD;olawG?
cifAsm; Mum;odxm;zl;olawG? arG;zGm;jzpfwnfvmorQaomolawG tm;vH;k aexdkifMuygw,f/
usaemfwdkY&JU 'kuo © ku©awG a&m>yef;wnf&SdwJh tJ'Dae&mav;rSm
bmomw&m;aygif; ajrmufrsm;pGm? tawG;tac: t,ltqaygif; ajrmufrsm;pGm
pD;yGm;a&;t,ltqawG? trJvu dk folawG? &SmazGpkaqmif;olawG? ol&Jaumif;awG
ol&JabmaMumifolawG? ,Ofaus;rIvYt l zGYt
J pnf;udk wnfaxmifoal wG? zsufqD;olawG
&Sifb&k ifawG? v,form;awG? arwåmrQMuolawG? rdcifzcifawG? pm&dwu å dk oifMum;ay;ol
q&mq&mrawG? iHhvifhaewJh uav;i,fawG? a&S;OD;wDxGifolawGeJY pGefYpm;avhvmolawG
tusifhysufjcpm;aewJh EdkifiHa&;orm;awG? emrnfausmf tEkynm&SifawG? EdkifiHhacgif;aqmifBuD;awG
olawmfpifawG? tjypfom;awG? &Sifoefzl;wJh usaemfwkYd vlom;ordkif;rSm &Sd&SdorQolawG
tm;vH;k tm;vHk;wdkY[m aea&mifjcnfxJrSm pD;arsmaewJh tJ'Dtjyma&mif trIeftpkta0;ay:rSm
aexdik f&SifoefcJhMu? &SifoefaeMuygw,f/
urÇmajrBuD; qdw k m[m us,fajymvSwhJ pMu0VmBuD;eJY EdIif;,SOfMunf&h if tvGefYtvGefukd ao;i,fvSwhJ
tqifhrSmyJ &Sdygw,f/ 'Dtjyma&mif tpufao;ao;av;udk wcPwmrQ tkyfpdk;EdkifwhJ t&SifocifawG jzpfzdkY
aoG;acsmif;pD;apcJhwJh ppfAdkvfcsKyfawGeJY &Sifb&k if? {u&mZfawGukd ajy;jrifMunfvh dkufyg/ 'Dtpufav;&JU
waxmifhwae&mrSm omrefaexdik f&SifoefolawGtay: tqHk;tpGefxd &ufpufcJhMuwJh tjzpfawGudk awG;Munfyh g/
em;vnfrIvJGrSm;jcif;awG b,favmufawmifrsm; tBudrfBudrf tcgcg jzpfcJhMuwmygvdrfh/
wOD;eJYwOD; owfMujzwfMuzdkY bmvdYrk sm; pdwt f m;xufoefaeMuwmygvdrfh/
jyif;xefvw S Jh trkef;w&m;awG b,favmufawmif rsm;jym;aevJ qdw k Jh tjzpfawGudk awG;MunfMh uyg/
pMu0VmxJrSm usaemfwdkYonfomvQif ta&;tBuD;qHk;? usaemfwYo dk nfomvQif tqifhtjrifhqHk; ae&mrSm
a&muf&SdaeMuw,fvdkY xifa,mifjrifrSm;jzpfaewmawGudk 'Dazsmhawmhawmh tjympufav;u
pdefac:vdkYaeygw,f/ wjznf;jznf; jyefYum;xGufaewJh 'DpMu0Vm tarSmifxBk uD;xJrSm
usaemfwdkY aexdkif&m urÇmajr qdkwm[m tpuftaysmufao;ao;av; wckyJ jzpfygw,f/
'Dtajymus,fvw S Jh tarSmifxkxJrSm usaemfwYdk&JU rnfumrwåwnf&SdrIrmS usaemfwdkYudk usaemfwdkY
u,fwifay;Edkifr,fh tultnD? taxmuftyHh qdkwm wjcm;wae&m&mrSm &SdaeEdkifw,f qdw k Jh
oJvGefp tcktcsdefxd r&Sdao;ygbl;/
usaemfwdkY urÇmajrBuD;[m ouf&SdawG &SifoefaygufzGm;&mjzpfwhJ wckwnf;aom ae&m jzpfygw,f/
odyfra0;ao;wJh tem*gwfrSmvnf; usaemfwkdY rsdK;pdyfawGudk a&TUajymif;tajccsEdkifwhJ tjcm; ae&m&,fvdkY
r&Sdao;ygbl;/ cPwjzKwf tvnfomG ;Munfw h mrsdK;avmufyJ jzpfEdkifygao;w,f/ BudKufonf jzpfap?
rBudKufonfjzpfap? avmavmq,frSmawmh urÇmajr[m usaemfwdkYtwGuf wckwnf;aom ae&mXmejzpfygw,f/
158

Mu,fwm&mawGudk avhvmwJh eu©wåodyÜHynm qdkwm udk,t fh awG;tac:? trltusifhaumif;awGudk


wnfaqmufay;wJh tawGYtBuKHrsdK;udk arG;zGm;ay;wJh t&mwckvkYd qdkMuygw,f/ pMu0VmxJrSm
ta0;BuD;uae vSrf;jrif&wJh usaemfwdkY N*dK[fykH&dyfao;ao;av;avmuf usaemfwdkY vlom;awG&JU
twåeJY rdkurf J&l;oGyfrIawGudk zGifh[EdkifwJh o&kyfazmfrIrsdK; &Sdvdrfhr,f rxifygbl;/
'Doabmw&m;[mqdk usaemfhtzdkY wOD;eJYwOD; ydkrdkcspfcifMuifemMuzdkY? usaemfwYt dk wGuf
wckwnf;aom uGef;cdk&mjzpfwJh tjyma&mif azsmhawmhawmh N*dK[fi,fav;udk ydkNyD; xdef;odrf;
apmifha&SmufMuzdkY? wefzdk;xm;MuzdkY[m usaemfwYdk wm0ef jzpfw,fvdkY ydkNyD;
oabmaygufem;vnfvmapygw,f/}}76
um;vf aq*if
tjyma&mif azsmhawmhawmh tpufav; Pale Blue Dot pmtkyfrS

76
Sagan, C. (1994). Pale blue dot: A vision of the human future in space. New York: Random House.
159

vlom;wdY&k JU tem*gwf
usaemfwdkY vlom;awG[m vltjzpf pwifay:aygufvmcJhygNyDqdu k wnf;u touf&Sif&yfwnfzdkY? rdrdwkYd&JU
rsdK;&dk;ADZudk rdwLå rsm;rsm;yGm;cJhzdkYtwGuf twm;tqD;rSeforQudk tqH;k wdkif z,f&Sm;zsufq;D cJhMuwJh oabm
&SdcJhygw,f/ [drk dkaqyD,ef&,fvdkY pwifjzpfwnfvmw,fvdkY aumufcsufqJEG dkifwhJ vGefcJhwJh
ESpfaygif;odef;*Pef;avmufwnf;u vlom;awG[m olwdkY&yfwnfrItwGuf ywf0ef;usifeJY &Sd&SdorQ
wjcm;ouf&SdawGudk toH;k csypf? tNyD;wdkif acsrIef;ypfvdkufMuwmrsdK;csnf;ygyJ/ vlom;awG[m
tmz&duajrjyefYydkif;rSm yxrqH;k ay:aygufvmcJhNyD; tm&SeJY Oa&mybufukd jyefYyGm;oGm;Muygw,f/
tJ'Dtcsdefavmuf (vGefcJhwJh ESpfwoef;0ef;usif) rSmyJ olwdkYeJYtwl ,SOfwJGaexdkifaewJh wjcm;vlrsdK;EG,af wG
aysmufuG,frsdK;wHk;oGm;cJhygw,f/ tjyeftvSef rsdK;yGm;NyD; vlrsdK;BuD;xJukd oGwfoiG f;vdkuw f maMumifhyJjzpfjzpf?
rsdK;wHk;owfjzwfvdkufwmaMumifhyJjzpfjzpf usaemfwdkY vuf&Sdvlom;awGu atmifEdkifvku
d fygw,f/
MopaMw;vswdu k fukd vGefcJhwEJh Spfaygif; 70000 0ef;usifavmufrSm vlom;awG pwif ajccscJhygw,f/
tJ'DtcsdefavmufrSmyJ MopaMw;vswdu k frSm aexdkifMuwJh om;ydkufaumifvkd tdwyf gwJh owå0grsdK;pdyf
twmfrsm;rsm; rsdK;wHk;oGm;cJhygw,f/ 'gwifruygbl;? tar&duwdkufukd b,f&ifa&vufMum;uae ul;jzwfcJhwJh
vGefcJhwJh ESpfaygif; 15000 0ef;usifavmufrSm vlom;awG&JU vufcsufeJY tarG;yGqifawG? tpG,&f Snu f sm;rsdK;awG?
tqrwef BuD;xGm;aewJh EdkYwu dk fowå0grsdK;pdwfawG tawmfrsm;rsm;vnf; rsdK;wHk;oGm;cJhygw,f/ vGefcJhwhEJ Spfaygif;
axmif*Pef; tenf;i,fwkef;urS vlom;awG pwifajccscJhwJh tmz&duwdkuf ta&SUbufu
ruf'g*ufpum;uGsef;EdkifiHrSmqd&k ifvnf; vlom;awG rwdkifcifrSm ESpfaygif;rsm;pGm &SifoefcJhwJh pavmhowå0gawG?
tawmfyHygNyD; avxJ rysHoef;EdkifwhJ iSuBf uD;rsdK;pdwfawG[mvnf; rsdK;wHk;oGm;cJh&ygw,f/
vlom;awG[m qifavmuf cGeftm;r&SdMuygbl;/ jrif;avmufvnf; tajy;rjrefMuygbl;/ ig;avmufvnf;
a&ul;ruGsrf;usifMuygbl;/ 'gayr,fh ud, k fcE¨mtav;csdefeJY csdefpuf&if OD;aESmuftBuD;rm;qH;k owå0gawG
jzpfMuovdk todOmPfjrifhrm;MuwJh rsdK;pdwv f nf; jzpfygw,f/ 'ghaMumifhyJ usefwhJ owå0gawGudk
vTrf;rdk;csKyfukdifEdkifNyD; rsdK;wHk;owfjzwfEdkifavmufwJhtxd tpGrf;xufcJhMuygw,f/ rsdK;wHk;owfjzwfwmxuf
qd;k 0g;wmuawmh vlom;awG&JU ,Ofyg;atmif arG;jrLjcif;udk cH&NyD; om;pOfajr;quf vlom;awG tvd&k Sd&m
jznfq h nf;ay;&jcif;yJ jzpfygvdrfhr,f/ v,fuiG f;xJrSm aeylusJwaJ tmuf wHydk;wifae&wJh cdkif;EGm;awG? &ifbwfudk
ydkufeJYpkyfNyD; EdkYxkwfay;ae&wJh EdkYpm;EGm;rawG? om;owf&kHydkYzdkY wudk,fpm tcef;usOf;av;xJrSm vrf;avQmufjcif;?
ajy;vTm;jcif; qdw k m bmrSef;rodwhJ tom;pm;EGm;awG[m rsdK;qufaygif;rsm;pGm vlom;awGtwGuf
ay;qyfaecJh&wm jzpfygw,f/
qifhuJjzpfpOft& rsdK;pdwfwck&JU atmifjrifrIukd rsdK;&dk;ADZul;yGm;jcif; ta&twGut f ay: rlwnfNyD;
wGufcsufpwrf;qdk&if vlom;awG[m atmifjrifrI tjrifhq;hH xJrSm yg0ifovdk tpmuGif;quf&JU xdyfqk;H udkvnf ;
a&muf&Sdaewm awGY&ygvdrfhr,f/ qdv k w
dk mu vlom;awGudk tpmtjzpf ykHrSefpm;oH;k wJh rsdK;pdw&f ,fvdkY
r&Sdbl;vdkYyg/ opfyifay:uae jrufcif;jyifay:udk qif;wJhtcg vlom;awG&JU bdk;bGm;rsdK;pdwaf wG[m cg;udkif;udkif;?
vufw&H Sn&f Sn?f ajcwHwdkwdk? tNrD;eJY jzpfaumif;jzpfygvdrfhr,f/ 'gayr,fh cyfa0;a0;udk jrif&zdkY rwfwyf&yfygrS
jrif&rSmjzpfwmaMumifh ajcESpfzufeJY rwfwyf&yfzdkY tm;xkwfjzpfcJhygw,f/ tJ'Dtcg vufESpfzufu
tm;vyfomG ;wmaMumifh wjcm; rvdv k m;tyfolawGudk cJeJYxk? wkwfeJY&dkuf vkyfvmEkdifNyD jzpfygw,f/ aemufawmh
opfukid f;rSm csdwfxm;zdkY rvdak wmhwmaMumifh tNrD;uvnf; wjznf;jznf; wd0k ifomG ;&ygw,f/ tJ'Dvdk
ywf0ef;usifeJY vduk favsmnDaxGjzpfatmif rdrduk, d u
f dk nSd,lEdkifcJhwJh vlom;awG[m ud, k fcE¨meJY csdwfqufaewJh
160

OD;aESmufukv
d nf; avhusifhNyD;om;jzpfapwmaMumifh rsdK;pdwfawGxJrSm todOmPftjrifhqHk;ae&mudk &,lvmEdkifwm
txl;tqef;awmh r[kwfjyefygbl;/
ig;udk uGefypfw,f? qifukd cGsef;eJYaygufw,f? jcaoFu h dk vSeH JYav;eJY ypfw,f? usm;udk ajimifhaxmifzrf;w,f?
ysm;udk rD;wkwfeJY zGww f ,f? acG;udk tdrfarG;w,f? iSufudk avSmiftdrx f J xnfhxm;EdkifcJhygw,f/ 'gayr,fh
todOmPf tjrifhqHk; owå0g[m tJ'DtodOmPfaMumifhyJ jyefvnfarmif;ESifcH&ygw,f/ orif[m
OD;csdKtvSaMumifh 'kua© &muf&ovdk? usm;opf[m ta&cGHtvSaMumifh ab;awG&Y ovdk vl[mvnf;
todOmPfaMumifhyJ ab;&efBuHK&ygw,f/ EdkifiHa&;t,ltqtrsdK;rsdK;? bmomw&m;t,ltqtrsdK;rsdK;?
obm0&if;jrpfukd cGJa0ykH rnDrQjcif; tzkHzkHawGaMumifh urÇmay:rSm aoG;acsmif;pD;wJh ppfrufawG
ra&rwGufEdkifatmif jzpfyGm;cJhNyD;ygNyD/ tcktcsdefrSmqdk&if urÇmzsufvufeufvdkYawmif qdEk dkifwJh
EluvD;,m;vufeufawGudk vlom;awG ydkifqkdifaeMuNyD; EdkifiHa&;t,ltq rwlnDwhJ wdik f;jynfawG[m
&efapmifvkYd aeygawmhw,f/ vGefcJhwJh q,fpkESpf tenf;i,fwkef;uqdk&if wwd,urÇmppf qdw k m aeYvm;?
nvm;vdYak wmif &ifwrraecJh&wJh tcsdefawG &SdcJhygao;w,f/ 'DaeYxvd nf; tMurf;zufwJh
EdkifiHa&;enf;vrf;awG? bmoma&;tMurf;zufawG&JU &efuae vlom;awG[m usD;vefYpmpm; aexdik fae&qJ
jzpfygw,f/ 20 &mpk&JU &lyaA'ynm&SifBuD; tdkif;pwdkif;u qdzk l;ygw,f/ wwd,urÇmppfudk b,fvdk
vufeufawGeJY wdu k fcdkufMur,fawmh usKyf rodbl;/ tJ'Dwwd,urÇmppf qdw k mBuD; NyD;qHk;oGm;cJh&ifawmh
usKyfwkYad wG tm;vHk; ausmufw;Hk awG? wkwaf csmif;awGeJY ppfwku d &f vdrfhr,fAswJh/ qdv
k dkwmu enf;ynm twdNyD;wJh
avmu[m jymykHvHk;vHk;jzpfoGm;NyD; vlom;awG[mvnf; (wu,fvkYrd sm; qufvuf &SifoefcJhr,fqdk&if)
urÇmOD;acwfvkd jyefvnfa&muf&SdoGm;vdrfhr,fvdkY qdkvk[ d ef wlygw,f/
xm;awmh/ wu,fvdkYrsm; tJ'Dvkd rsdK;wHk;vufeufawGeJY owfjzwfaeMuwmrsdK; rvkyfjzpfbl;yJ qdak pOD;/
a&SUqufNyD; tem*gwfrSm vlom;awGua&m b,fvkd qufvuf c&D;oGm;MurSmygvdrfh/ [d;k t&if ouf&SdwdkY
pwifjzpfyGm;cJhwJh tajctaewnf;u ,ckvuf&Sdtcsdefxd &SifoefyGm;rsm;cJhovdrk sdK; &SifoefaeqJrSm rdrdeJY rdrd
ywf0ef;usifukd wd;k wufpnfyifatmif? rdrd&JU rsdK;qufawGudk ,ckvuf&Sdxuf ydkrdkaumif;rGefwhJ tajctaew&yf
zefw;D ay;Edkifatmif tm;xkwfMu&if; ukefqk;H apr,f qdMk uygpdkY/ usaemfwYdk vuf&SdurÇmBuD;ua&m
tcsdefb,favmuf MumMumxdrsm; wnf&SdaerSmygvdrfh/ pMu0Vm&lyaA'ynm&SifawG&JU tqdt k &awmh usaemfwdkY
tckjrifawGYae&wJh aerif;BuD;[m oufwrf;0ufausmfudk a&muf&SdaeNyD; aemufxyf ESpfoef;aygif; 7000 eJY 8000
0ef;usifrSm aygufuJGysufpD;oGm;r,fvdkY qdMk uygw,f/ tJ'Dtcsdefus&if usaemfwYdk aexdkif&m urÇmajray:u
ouf&SdawG tm;vH;k &JU ed*kH;tqH;k owftcsdefukd a&muf&SdoGm;rSm jzpfygw,f/ 'Duyfab;'kuu © dk ausmfvGefzdkYqdk&if
usaemfwdkY tem*gwfukd avmu"gwfoyd ÜHynmrSm tm;oGefcGefpdkuf pGrf;aqmifr,fh rsdK;qufawG rsm;pGmudk avhusifh
ysdK;axmifay;cJhzdkY vdktyfrSm jzpfygw,f/
vGefcJhwJh ESpfaygif;axmif*Pef;wkef;uqd&k if usaemfwYdk vlom;awG&JU c&D;oGm;EIef;[m jrif;&xm;awG
wDxGifcJhpOfu wem&Dudk rdkiftenf;i,fyJ c&D;aygufcJhygw,f/ vGefcJhwJhESpfaygif;&m*Pef;rSm a&aEG;aiGYtif*sifudk
&SmazGawG&Y SdcJhwJhaemufrSmawmh wem&Dukd rdkif&m*Pef;eD;yg; jrefqefvmcJhygw,f/ vGefcJhwJhESpfaygif;
q,f*Pef;rSmawmh usnfqef&xm;xd wd;k wufatmifjrifvmcJhNyD; tmumoMu,fwm&mawGqDxd c&D;ESifEdkifzdkY
arQmfvifhvmEdkifcJhNyD jzpfygw,f/ avmu"gwfodyÜHynm qdw k m[m wOD;aumif;? wa,mufaumif;eJY
xd;k azmufBuHpnfEdkifzdkY cJ,Of;vSygw,f/ vlom;tm;vH;k twGuf tusdK;jyKwJh odyÜHenf;ynmawG[m q&muae
ol&Y JUtarGukd qufcHwhJ wynfh? tJ'Dwynfu h ae q&mjzpfNyD; aemufxyf tarGqufcHwhJ olw Y ynfh pojzifh
161

rsdK;qufaygif;rsm;pGm vufqifhurf; o,faqmifvm&wJh rD;&SL;wefaqmifrsdK; jzpfygw,f/ vmr,fh ESpfaygif;


&m*Pef;? axmif*Pef;twGif;rSm vlom;awGtzdYk wjcm;Mu,fwm&mwpif;pif;&JU *kd'DvufcfZkefxu J
N*dK[fwvHk;vHk;rSm tajccsEdkifzdkY &nfrSef;csuf[m wu,fvYrdk sm; urÇmysufuyfqdk; wpkHw&meJY BuHKBudKufcJh&if qdw k Jh
ar;cGef;twGuf tajzwpkHw&mjzpfEdkifaumif;r,f xifygw,f/
tJ'Dvkq
d kv
d kdY aevdk Mu,fwm&mawGrSm vnfywfaeMuwJh urÇmN*dK[feJY tvm;oP²mefwl N*dK[fawG[m &SmazG&
vG,fual eoa,mif xifrSwfoGm;Edkifygw,f/ aevdk wjcm;Mu,fwm&mawGqD a&muf&Sdatmif oGm;a&mufzdkY qdw k m
avmavmq,fxd tvGeftifrwef cufcJqJyg/ bmvdkYvJ qdw k m jrifomatmif usaemf pau;csjyyghr,f/ usaemfh
pau;awmh r[kwfygbl;/ urÇmh&SmykHawmf qdkwhJ pmtkyfukd a&;om;cJhwJh *Gsef uwfqD;'D&JU pau; jzpfygw,f/
1/ abmvH;k wvHk;udk aumuf,lvku
d Nf yD; abmvH;k uGif;xJudk oGm;yg/ NyD;awmh atmufukd csxm;vdu
k fNyD; aevdkY
oabmxm;vdkuMf uygpdkY/
2/ NyD;&if 25 rDwmavmufudk avQmufvmvdkufyg/ i&kwaf umif;aphwaphudk csvdkuf&if tJ'g[m aeeJY
urÇmN*dK[f&JU tuGmta0;eJY tcsdK;tpm; jzpfygw,f/
3/ usaemfwdkY jrifawGYae&wJh vrif;BuD;uawmh tyfzsm;avmuf t&G,t
f pm;&SdNyD; 5 pifwrD Dwm tuGmrSm
&Sdygvdrfhr,f/
4/ usaemfwYdk aetzGJYtpnf;eJY teD;uyfqk;H rSm wnf&SdwJh ya&mhqrfrm qefwkd&D qdw k Jh Mu,fwm&mqDudk
oGm;zdkYqdk&if (ol[mvnf; t&G,ef nf;enf;i,fwJh abmvH;k wvHk;avmufyJ &SdrSmjzpfNyD;) cPav; ... ... ...
uDvdkrDwm 6500 0ef;usifavmufrSm &Sdygvdrfhr,f/
tJ'gqdk&if wpif;eJYwpif; uGma0;vGef;vSwhJ Mu,fwm&mawGtMum; oGm;a&muf&r,fh c&D;eJY twdik f;tq?
olwdkYukd vSnfhywfaer,fh N*Kd[fawGeJY zGJYpnf;ykH? wnfae&m? t&G,t f pm; oifhawmfr,fh *dkvf'DvufcfZkefukd &SmazGzdkY
b,favmufrsm; cufcJMumanmif;r,f qdw k m pmzwfol ud, k fwdkifom awG;awmMunfhygawmh/
*kd'DvufcfZkef qdw
k mu usaemfwYdk urÇmajray:rSm jzpfwnfwJh ouf&SdrsdK;awGtwGuf oifhawmfr,fh taetxm;udk
qdv k w
dk myg/ usaemfwdkY aexdik f&m urÇmajr[mqd&k if olvnfywfaewJh Mu,fwm&m (ae) eJY oifhawmfwhJ
tuGmta0;rSm wnf&Sdygw,f/ reD;vnf; reD;vGef;? ra0;vnf; ra0;vGef;wJh taetxm;yg/ tJ'Dvkd r[kwfyJ
Mu,fwm&meJY odyfukd eD;uyfveG f;&if (AD;eyfN*dK[fvk)d tJ'DN*dK[fay:rSm ouf&SdawG jzpfwnfEdkifjcif; r&Sdygbl;/
ouf&SdawG jzpfwnfzdkYtwGuf r&Sdrjzpf ta&;ygwm[m a&"gwf jzpfNyD; t&nftjzpfeJY wnf&Sd&rSmyg/ tyleJY
tvif;udk xkwfviT fhaewJh Mu,fwm&meJY eD;uyfveG f;wJhtcg tJ'Da&[m taiGYysHoGm;NyD; ouf&SdawG jzpfwnfzdkY
taxmuftyHh rjzpfygbl;/ Mu,fwm&meJY odyfukd a0;uGmvGef;wJh taetxm; (,la&;eyfpfvk)d rSm qdk&ifvnf;
a&awG[m at;cJNyD; tpdkiftcJjzpfaewmaMumifh urÇmajray:u ouf&SdrsdK;awGtwGuf taxmuftyHh rjzpfygbl;/
aemufNyD; ouf&SdawG jzpfwnf&r,fh N*dK[f[m t&G,t f pm;tm;jzifh rBuD;vGef;? rao;vGef;&ygbl;/ t&G,t f pm;
BuD;rm;vGef;wJh N*dK[fawGrSmqdk qGiJ iftm; jyif;xefvGef;wmaMumifh ouf&SdawG jzpfwnfzdkY tcuftcJ trsm;BuD;eJY
&ifqkid f&rSmyg/ <uufvdk owå0grsdK;awGrSm BuHhvdk ajcaxmufrsdK;awGawmif ydkifqkid fae&wmrsdK;xd ajymif;vJ,rl S
&SifoefEdkifr,fh taetxm;rsdK;jzpfwmrvdkY ouf&SdawG &SifoefzdkY tajctaeaumif;vdkY rqdEk dkifygbl;/ t&G,tf pm;
ao;i,fvGef;&ifvnf; qGJiiftm; aysmhajymif;vGef;NyD; ouf&SdawG[m yifhulvdk ajcaxmufrsdK;awGeJY
162

wnf&Sd&ygvdrfhr,f/ urÇmajray:u ouf&SdrsdK;awG &SifoefzdkY urÇmajreJY teD;pyfqHk; t&G,t


f pm; &SdrSyJ
jzpfygvdrfhr,f/
aemufNyD; tJ'DN*dK[f&JU zGJYpnf;wnfaqmufykH jzpfygw,f/ 'g[m qGJiiftm;eJYvnf; wdkuf&dkuf tcsdK;usygw,f/
odyfonf;q rsm;jym;wJh a&Tv?dk oHvdk ow¬KrsdK;awGeJYqdk qGiJ iftm;[m tvGefBuD;rm;rSm jzpfygw,f/ rD;aoG;vdk
zGJYpnf;ykHrsdK;eJY qdk&ifvnf; qGiJ iftm;[m tvGefaysmhajymif;rSm jzpfygw,f/ tJ'gaMumifh tpGef;ESpfzufudk
a&SmifMuOfNyD; ausmufom;trsm;pkeJY zGJYpnf;xm;wJh N*dK[frsdK;rSyJ ouf&SdawG &SifoefzdkY tajctaeaumif;rGerf Sm
jzpfygw,f/ aemufwcsufuawmh tJ'DN*dK[f vSnfhywfaewJh Mu,fwm&m&JU t&G,t f pm;eJY oufwrf; jzpfygw,f/
t&G,t f pm; BuD;rm;vGef;wJh Mu,fwm&mawG[m awmufavmifEIef; jrifhrm;NyD; oufwrf;wdkwmaMumifh olwdkYudk
vSnfhywfaewJh N*dK[fawGay:rSm ouf&SdawG jzpfwnfzdkY tajctae ray;ygbl;/ tJ'gaMumifh t&G,t f pm;tm;jzifh
ao;i,fNyD; awmufavmifEIef; odyfrjrefqefwJh aevdk Mu,fwm&mrsdK; jzpfrSom urÇmajray:u
ouf&SdrsdK;awGtwGuf taxmuftyHjh zpfEdkifygw,f/
wu,fvdkYom usaemfwYdk aexdik f&m urÇmajr[m obm0o,HZmwawG ukefpifNyD;aomfvnf;aumif;? tcsif;csif;
owfMujzwfMuvdkY tEkjrLvufeufawGeJY tqdyfoifhukefvkYad omfvnf;aumif;? a&m*gb,uyfab;awGeJY
aexdik fvdkY rjzpfEdkifawmhvdkYaomfvnf;aumif;? OuúmysHwu
kd fcdkufrIawG? oHvdkufvQyfppfuGif; ajymif;vJrIawG?
obm0ab;&efawG xlajymvGef;vmwmawGaMumifh qufvufaexdkifzdkY rjzpfEdkifawmhbl;qdk&if
aemiftem*gwftwGuf okawoe&SmazGa&;awGrSm *kd'DvufcfZkefu oifhawmf&m N*dK[fawGudk &SmazGvmrI[m
a&SUwef;udk a&muf&SdvmrSm jzpfygw,f/ aemiftem*gwfrsdK;qufawGtwGuf 'Dtqifhudk wufvrS f;EdkifzdkY
rsm;pGmaom ynm&SifrsdK;qufawGudk arG;xkw&f rSm vuf&Sdvlom;awG&JU ta&;BuD;wJh 0wå&m;jzpfzG,f &Sdygw,f/
163

aojcif;tjcm;rJh
'gqdk&if usaemfwdkY vlom;awG aovGefNyD;&if bmjzpfovJ/ aojcif;&JU tjcm;rJhrSm wenf;wzkHaomykHoP²mefeJY
qufvuf&SifoefaeOD;r,f qdw k Jh tawG;tjrif[m odyfudk qGaJ qmifrI&SdvSygw,f/ bmomw&m; tm;vH;k vdkvkd&JU
rufvHk;ay;wJh qGaJ qmifenf;vnf; jzpfygw,f/ rdrdwkYd cspfcifjrwfEdk;&olawG aoqHk;oGm;cJhtcgrSm olwdkYawG
aumif;&mrGef&mudk a&muf&SdoGm;Muw,f? emusifjcif;awGuae uif;a0;oGm;Muw,f? usaemfwYedk JY wenf;wzkH
qufo, G fEdkifpGrf; &SdMuw,f&,fvdkY rSw, f l&wm[mvnf; tifrwefrSudk pdwfoufom&m&apygw,f/
usaemfqdk&if uG,fveG foGm;MuNyD;jzpfwhJ usaemfhrdbESpfyg;udk b,fvked nf;eJYrqdk (tdyfrufxJrSmyJjzpfjzpf)
awGq
Y kH&r,f? olwdkYeJY pum;vufqHu k scGifh&r,fqk&d if b0&JU ta&;ygwJh t&m awmfawmfrsm;rsm;udk
vufvw T fqHk;&IH;zdkY 0efrav;bl;vdYk qd&k rSmyg/ 'gayr,fh 'g[m usaemfhpdwu f l;,OfoufoufygyJ/ aojcif;&JU
tjcm;rJhudk oufao? taxmuftxm; tcdkiftrmeJY axmufcHwhJ taMumif;t&m&,fvdkY r&Sdao;ygbl;/
tJ'Dvkqd kv
d dkuw
f idk f; a&SUb0? aemufb0 t,ltqawGudk vufcHwhJ bmom0ifawG[m Am*sD;eD;,m;wuúokv d u
f
ygarmu© *sif wufum&JU twdwfumvwkef;u vlawGtaMumif; jyefajymjyEdkifwJh uav;i,fawG&JU rSwOf mPfeJY
ywfoufwmawGudk axmufjyMuavh&Sdygw,f/77 'Duav;i,fawG[m olwdkY rod&SdEdkifwhJ vlawG&JU
b0taMumif;udk tao;pdwf tcsuftvufwcsdKUeJY ynm&SifawG tm&kHpdkufvmatmif qGaJ qmifEdkifpGrf;&Sdwm
trSefjzpfayr,fh olwkYd aexdik fcJhygw,fqdkwJh acwfumv&JU 0wfpm;qif,ifykHawG? aiGpuúLwefzdk;awG?
b0aexdkifykHawG? EdkifiHa&;? ppfa&; taMumif;t&mawG? tJ'Dacwf&JU usifh0wfydkif;qdkif&m pHwefzdk;awGrSm
a0a00g;0g;yJ jyefajymjyEdkifwm? aemufNyD; b,fvkd aoqHk;w,f? b,fvkcd E¨mrJhb0rSm jzwfoef;cJhw,f?
b,fvkrd sdK; cE¨mjyef&w,f qdw k mawGtaMumif; wdwdusus jyefrajymjyEdkifovdk a&SUaemufrnDwmawGuv
dk nf;
78
awG&Y ygw,f/
tar&duefjynfaxmifpkrSmqdk&if wESpfwESpfukd N*dK[fom;awG jyefay;qGJcH&ygw,fvdkY ajymqdkMuolawG[m
oef;*Pef;xdawmif &SdwwfMuygw,f/ tJ'Dvkv d lawGudk owif;rD'D,mawGu ar;jref;wJhtcg olwdkY[m
Mu,fwm&mppfyGJvdk tmomoodyÜHpdwu f l;,OfZmwfvrf;awGudk tvGeftrif; BudKufESpfoufolawG
jzpfaewwfMuNyD; olwdkY&JU OD;aESmufxu J dk olwyg;&JU ar;cGef;awGuaewqifh tao;pdwf tcsuftvufawG
&,lwmrsdK;udk rMumcP qdo k vdk BuKHawG&Y avh&Sdygw,f/ wpkHwOD;u xifa,mifxifrSm;jzpfwJh
pdwaf &m*gwrsdK;rsdK;aomfvnf;aumif;? tdyfpuf&if;jzpfyGm;wJh avief;a&m*gaomfvnf;aumif; cHpm;&wJt h cg
rdrdwkYd i,fpOfb0 Mum;zl;em;0&SdwJh pdwpf GJwmawGudk jrifa,mifavh&Sdygw,f/ Mu,fwm&mppfyGJvdk odyÜHpdwu f l;,Of
Zmwfvrf;awG ESpfoufolawG[m N*dK[fom;awGudk jrifawG&Y zkdY jzpfEdkifovdk tdyf,m0ifykHjyifawGxJu
wkofz,f&DawG? oref;0HykavGeJY aoG;pkyfzkwfaumifawGuv dk nf; jrifawGYcsif jrifawG&Y Edkifygw,f/ ueOD;rSm
roJruGJ xifa,mifxifrSm; &Sdwwfayr,fh olwdkYtawGt Y BuHKudk jyefvnfajymjywJt
h cg rdwaf qGwOD;OD;ujzpfjzpf?
tdrfom;wOD;OD;ujzpfjzpf jrifawGcY JhwJh N*dK[fom; qdw k m[ tpdrf;ykyfa&mif r[kwfvm;? tif;qufrsufpdrsdK;eJYvm;?
olwdkYu yef;uefjym;ysHay: ac:oGm;ovm;? vIyfvYdk r&atmif aq;wrsdK;rsdK;eJY xdef;csKyfxm;w,f xifovm;?
vdifydkif;qdik f&m prf;oyfrIawG vkyfomG ;ao;vm; pwJh ar;cGef;awGeJY tao;pdwf tcsuftvufawGudk
ay;vdkuo f vdk jzpfoGm;NyD; aemufwcg ar;jref;rI wpkHw&m BuHKqkHvmwdkif; olwdkYrSm ca&aphwGif;us jyefvnf
ajymjyEdkifovdkrsdK; jzpfoGm;wwfygw,f/ cke twdwfumvwkef;u vlawGtaMumif; ajymjyEdik fw,f qdw k Jh

77
Tucker, J. B. (2005). Life before life: A scientific investigation of children's memories of previous lives. St Martin's Press.
78
Smith J. C. (2009). Pseudoscience and Extra Ordinary Claims of the Paramoral: A Critical Thinker's Toolkit. New York: Willey Blackwell.
164

uav;i,fawGrSma&m tvm;wl rjzpfyGm;cJhbl;? rSwOf mPfrSm;a&m*g rjzpfyGm;cJhbl;vdkY b,fou l rS


tmrrcHEdkifygbl;/ tJ'gaMumifhvnf; a&SUb0aemufb0 taotjcm &Sdygw,f? b,fokYb d ,fykH b0ul;ajymif;wm
aocsmygw,fvYdk raMujim&JyJ 'Duav;i,fawG&JU twdwfu vlawGtaMumif; ajymjyEdkifpGrf;[m wpkHw&mudkrsm;
nTef;qdkaeovm;? 'DtwGuf ajz&Sif;csuf wckckawmh &SmazGawGY&SdEdkifaumif;&JUvdkYyJ rvnf&Iyf
a&;om;ajymqdkwmrsdK;awG xGufay:aewm jzpfygw,f/
'gqdk usaemfwYdk aoqHk;oGm;wJt h cgrSma&m vuf&Sdukd,fcE¨m[m bmjzpfygovJ/ usaemfh oabmt&qd&k ifawmh
pGrf;tiful;ajymif;rIawG jzpfyGm;w,fvkYyd gyJ/ pGrf;tif qdwk mu tvkyfNyD;pD;atmif aqmif&GuEf dkifaom pGrf;&nfyg/
toGifoP²meft&awmh tyl? tvif;? toH? vQyfppf pojzifh trsdK;rsdK; &Sdygw,f/ pGrf;tif&JU &lyaA'
oabmrSmudu k zefwD;vdkY r&ovdk zsufq;D vdkYvnf; r&wmaMumifh toGifu;l ajymif;rIyJ &Sdygw,f/
avmifNrdKufoGm;wJh pGrf;tifawG[m toGifu;l ajymif;rIjzpfwdkif; rl&if;yrmP tenf;i,f qH;k &HI;ovdk
pMu0VmxJudk xkwv f TifhvdkufwJh pGrf;tiftjzpfvnf; qHk;&HI;rIjzpfyGm;ygw,f/
usaemfwdkY aexdkif&m urÇmajray:u ouf&SdawGtwGuf ta&;ygqHk; pGrf;tifuae aerif;BuD;uae &&SdwJh tyleJY
tvif;pGrf;tifvYdk qd&k rSmygyJ/ aeu pGrf;tifudk opfyifawGu uvdk&dkzD;vf? a&? aea&mifwkYdeJY tpmcsufvkyfNyD;
umAkd[dkuf'&dwt f jzpf odkavSmifygw,f/ tJ'Dvkd tyifawGu odkavSmifxm;wJh t&Guef JY toD;awGudk
owå0gawGu pm;oH;k wJhtcg tpmtdrfrSm acszsufNyD; pGrf;tifxkwfvyk fygw,f/ tyifawG odkavSmifxm;wJh
pGrf;tifyrmPtwdkif; jyefvnf&&SdwmrsdK; r[kwfyJ toGifu;l ajymif;rIwdkif;rSm pGrf;tifqk;H &IH;rI jzpfay:ygw,f/
tyifawG? toD;awGudk pm;oH;k NyD; &&SdvmwJh pGrf;tifeJY owå0gawG[m vIyf&Sm;oGm;vmwm? rsdK;yGm;wmawG
jyKvkyfMuygw,f/ tJ'Dvkd toD;t&Guf pm;oHk;wJh owå0gawGudk tom;pm; owå0gawGu xyfrH
pm;aomufMuygw,f/ tJ'DtcgrSmvnf; pGrf;tiful;ajymif;rI jzpfyGm;NyD; tul;tajymif;rSm pGrf;tifq;Hk &HI;rIawG
jzpfay:ygw,f/ tJ'DtyifawGeJY owå0gawGudk pm;oH;k MuwJh usaemfwYdk vlom;awG[mvnf; olwdkYqDuae
pGrf;tifudk &&Sdygw,f/ tJ'DpGrf;tifeJYyJ usaemfwdkY&JU ud,
k fcE¨mtylcsdefukd 97 'D*&D zm&if[ku d favmufrSm
xdef;odrf;xm;EdkifwmjzpfNyD; aoqHk;oGm;cJh&ifawmh tcef;tylcsdef 20 'D*&D zm&if[kdufavmufudk xdk;usoGm;rSm
jzpfygw,f/ tJ'gaMumifhyJ aoqHk;olawGudk udkifMunfh&if at;pufaewmudk awG&Y rSm jzpfygw,f/
usaemfwdkY vlom;awG tygt0if tJ'Dowå0gawG aoqHk;wJhtcg? opfyifawG aoqHk;wJhtcg olwdkY&JU
&kyfMuGif;awG[m ajrvTmzdtm;eJY ESpfoef;aygif; rsm;pGm tcsdefMumNyD;aemufrSm a&eHvdk
umAGefj'yfavmifpmawGtjzpf ajymif;vJoGm;Muygw,f/ urÇmay:u ,mOfawGeJY puf,EÅ&m;awG[m
tJ'DavmifpmawGudk avmifNrdKufNyD; vnfywfaeMuwm jzpfygw,f/ tJ'gwifru aeu tyleJY a&xkudk
taiGYysHapNyD; rdk;&GmcswJhtcg awmifusa&eJY a&tm;vQyfppf xkwf,al wmhvnf; pGrf;tif&if;jrpf[m aeuae
&&SdwmyJ jzpfygw,f/ tylay;wm? twnfpGrf;tifeJY a&GYvsm;pGrf;tifawGuae vQyfppf"gwftm; xkwf,rl I
tqifhqifhrSm pGrf;tifajymif;vJjcif;eJY qH;k &IH;jcif;awG jzpfay:ygw,f/ b,fvkyd Jqdkygap pGrf;tif&if;jrpf[m aeyJ
jzpfygw,f/
urÇmay:u pGrf;tiftm;vH;k eD;yg;udk aeuwqifh toGiful;ajymif;,lMuygw,f/ a&S;urÇmOD;vlom;awG[m aeudk
ewfbk&m; xifrSwNf yD; ud;k uG,fylaZmfcJhMuygw,f/ vlaoG;eJY ,ZfylaZmfwmawGawmif &SdcJhMuygw,f/ 79

79
Carrasco, D. (1999). City of Sacrifice: The Aztec Empire and the Role of Violence in Civilization. Boston: Beacon Press. ISBN - 978-0-8070-4642-
5.
165

Oa&mywdu k fom;awG tar&duwdkufqD e,fy,fcsJYxiG fwhJ 12 &mpk0ef;usifwkef;uqdk&if tufZfwufvlrsdK;awG


(tckruúqDukd ae&m) [m yd&pfrpfawGxdyfrSm vlawGudk acgif;jzwfowfNyD; aeewfbk&m;udk ylaZmfyocJhMu&mrSm
waeYukd axmifeJYcsDwhJ ,ZfaumifawG vdktyfcJhygw,f/ tJ'gaMumifh yd&rpfxyd frSm ,ZfylaZmfr,fh ,ZfaumifawGudk
ppfwku d Nf yD; &SmazGcJhMuw,fvYdk a&S;a[mif;okawoeeJY rEkóaA'ynm&SifawGu qdkMuygw,f/ wu,fvdkYrsm;
ae&JU ta&;ygrI[m b,favmufawmif BuD;rm;ovJ qdw k m od&SdcJh&if tJ'DxufydkvYadk wmif udk;uG,Mf urvm;
rqdEk dkifygbl;/
xm;ygawmh? ckepum;udk quf&&if usaemfwYdk aoqHk;oGm;wJhtcg usaemfwdkY b0wavQmufvk;H rSm tyifawG?
owå0gawGqDuae &,lcJhwJh pGrf;tifawG[m tyifawG? owå0gawGqDukd jyefomG ;MurSm jzpfygw,f/
aoqHk;olawG&JU &kyfuvmyfawG ykyfaqG;oGm;wm[m rdIawG? bufw;D &D;,m;awGu pm;oH;k vdkuw f maMumifhrvdYk
usaemfwdkY &,lcJhwhJ pGrf;tifawGudk tyifawG? owå0gawGu jyefvnf pm;oH;k Muygw,f/ wu,fvdkYrsm;
waeYaeYrSm usaemf aoqHk;oGm;cJh&if usaemf pm;oH;k cJhwJh tyifawG? owå0gawGqDu pGrf;tifawGudk tyifeJY
owå0gawGqD jyefvnf ay;tyfcsifwmrvdkY usaemfhukd ajrjrSKyfay;ygvdkYyJ awmif;qdkcsifygw,f/ rD;&dIYcJh&ifawmh
tylpGrf;tiftjzpfeJY avxkxJ? pMu0VmxJukd xkwfvTifhvdkufrSm jzpfygw,f/ usaemfwYdk aoqHk;oGm;ayr,fh
usaemfwdkY&JU rsdK;&dk;ADZawGukd (tcGifh&SdvdkY rsdK;qufcsefxm;cJh&if) usaemfwY&dk JU rsdK;qufawGu qufvuf
o,faqmifomG ;MurSm jzpfygw,f/ rsdK;qufcsef&pfrxm;EdkifcJh&ifvnf; usaemfwdkY&JU nDtpfukd armifESrawG[m
usaemfwdkY rsdK;qufawGudk qufvuf csefxm;zdkY jzpfEdkifacsudk qufvuf &SifoefaeaprSm jzpfygw,f/ usaemfwdkY
aoqHk;oGm;cJhonfhwkid f usaemfwYudk kd zGJYpnf;xm;wJh tufwrftEkjrLawG? pGrf;tifawG[mvnf; wenf;wzkHtm;jzifh
urÇmavmueJY pMu0VmxJrSm qufvuf wnf&SdaeOD;rSm jzpfygw,f/ pGrf;tif qdw k mu zefw;D vdkY r&Edkifovdk
zsufq;D vdkYvnf; r&Edkifb;l r[kwfygvm;/
usaemfh&JU 'Dpmtkyfukd usaemf tifrwef av;pm;&wJh &lyaA'ynm&SifwOD;jzpfwhJ &pfcswfzdkifref&JU pmnGefYav;eJY
tqHk;owfcsifygw,f/

yifv,furf;ajcwae&mwGif
wudk,fwnf;&yfvsuf
awG;awm pOf;pm;rdacsonf
armfvDusL;oef;axmifaygif;rsm;pGmwdYo k nf
acgufwHYvk l;vm vdiI f;acgif;jzLrsm;tjzpf
olo
Y abm olaqmifvsuf
oef;axmifaygif;rsm;pGmaom
a&zGm;rsm;tjzpf vGifhpif&dkufxGufMuukefonf
pGrf;tifoabm\ ESdyfpufuvljyKjcif;aMumifh
tMum;rvyf em;ae&onf r&Syd gyJ
Mu,fwm&maerif;\ avmifNrdKufrIESifhtwl
tmumopMu0Vmwdkif vGifhajrmvsuf
166

ydk;rTm;i,fonf urÇmavmutm;
jrnfwrf;aponfEh S,f jzpfawmhonf
yifv,fa&eufydkif;wGifum;
armfvDusL;aygif;rsm;pGmwdYkrSm
zGJYpnf;rIwnl Djcif;tm; xyfqifhyGm;vsuf
qef;jym;aom toGifoP²mefopfwkYt d m;
azmfaqmifacsNyDjzpf&um;
uBudK;opftm; zGifhvSpfonfhES,f&Sdawmhonf
yrmPwdkY BuD;xGm;jcif;? qef;jym;rIwkYd wdk;yGm;jcif;
ZD0touf\ tufwrfj'yfxkrsm;
'Dtefaty&dkwdef;rsm; xyfqifhyGm;vsuf
tEkpdwaf om uBudK;wdkYtm; jzpfapawmhonf
ykcufoGif a&jyifus,frSonf
ajcmufaoGYukef;ajrodYk wGm;oGm;vsuf
þae&mwGif ,ckrwfwyf&yfvsuf&Sdaom
odpdwt f wdNyD;onfh tufwrfrsm;
pl;prf;jcif; xkHvTrf;onfh j'yfxkonfyifvQif
yifv,furf;pyfwGif ai;&yfum
&ifowf&IarmzG,w f Yt
dk m;
&ifarmvdIufzdkrdavawmhonf
xdok Ydk ai;armvsuf&Sdaom tuGsEkfyfonfyifvQif
tufwrfrsm;\ teEÅpMu0Vm
teEÅpMu0Vm\ tufwrfi,fwrIefyif jzpfacsawmhonf/

av;pm;pGmjzifh
nDaemif (Humber)
167

usrf;udk;
Balnaves, M., & Caputi, P. (2001). Introduction to quantitative research methods: An investigative approach. London: SAGE.

Barr, J. (1987). Biblical Chronology: Legend Or Science? The Ethel M. Wood Lecture 1987. Delivered at the Senate House, University of London
on 4 March 1987. London: University of London, 1987, p. 19

Bates, J. A. (1991). Teaching Hypothesis Testing by Debunking a Demonstration of Telepathy. Teaching of Psychology, 18(2), 94–97.

BBC News (2014). The Indian maricle-buster stuck in Finland. Retreived from https://www.bbc.com/news/magazine-
26815298?fbclid=IwAR2720jctgbxEN3zU8mpTar2bDeV13NvzexCf1kNsAf4OOutwxAOH70qZvs.

Beery, A. K. & Zucker, I. (2011). Sex bias in neuroscience and biomedical research. Neuroscience Biobehavioral Review, 35, 565–572.

Bejder, L., and Hall, B.K. (2002).Limbs in whales and limblessness in other vertebrates: mechanisms of evolutionary development
transformation and loss. Evolution and Development 4(6),445-458.

Bertino, A. J., & Bertino, P. N. (2009). Forensic science: Fundamentals & investigations. Mason, OH: South-Western Cengage Learning.

Bunge, M. (1982). “Demarcating Science from Pseudoscience”, Fundamenta Scientiae, 3: 369–388

Byock, I. (2012). The Best Care Possible: A Physician's Quest to Transform Care Through the End of Life. Thorndlike Press, ISBN - 9871410452146.

Carrasco, D. (1999). City of Sacrifice: The Aztec Empire and the Role of Violence in Civilization. Boston: Beacon Press. ISBN - 978-0-8070-4642-5.

Cassese, E., & Holman, M. (2016). Religious beliefs, gender consciousness, and Women’s political participation. Sex Roles, 75(9-10), 514-527

Cohn, M.J., and Tickle, C. (1999). Developmental basis of limblessness and axial patterning in snakes. Nature, 399, 474-479.

Coolidge, F. L. and Coolidge, M. L. (2016). Why people see faces when there are none: Pareidolia. Psychology Today. Retrieved
from www.psychologytoday.com.

Copeland, J. (2012).“Alan Turing: The codebreaker who saved ''millions of lives". BBC News Technology

Darwin, C. (1859). On the origin of species by means of natural selection, or preservation of favoured races in the struggle for life. London :John
Murray.

Darwin, C. (2009). The Origin of Species: By Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for
Life (Cambridge Library Collection - Darwin, Evolution and Genetics). Cambridge: Cambridge University Press.

Dawkins, R. (1996). Climbing mount improbable. New York: Norton.

Dawkins, R. (2006). The God delusion. London: Bantam Press.

Dawkins, R., & McKean, D. (2011). The magic of reality: How we know what's really true. New York: Free Press.

Davis, M.C., Dahn, R.D., and Shubin, N.H. (2007). An autopodial-like pattern of Hox expression in the fins of a basal actinopterygian fish. Nature,
447, 473-477

Dawkins, R. (1989). The selfish gene. Oxford: Oxford University Press.

European Commission., & Global Soil Biodiversity Initiative,. (2016). Global soil biodiversity atlas.

Franklin, M. D., Schlundt, D. G., McClellan, L. H., Kinebrew, T., Sheats, J., Belue, R., Brown, A., Smikes, D., Patel, K., & Hargreaves, M. (2007).
Religious fatalism and its association with health behaviors and outcomes. American journal of health behavior, 31(6), 563–572.
168

Freedman, A. H., and Wayne, R. K. (2017). "Deciphering the Origin of Dogs: From Fossils to Genomes". Annual Review of Animal Biosciences. 5:
281–307.

Freud, S. (1978). The standard edition of the complete psychological works of Sigmund Freud. Volume XIX (1923-26) The Ego and the Id and
Other Works. Strachey, James., Freud, Anna, 1895-1982,, Rothgeb, Carrie Lee, 1925-, Richards, Angela., Scientific Literature Corporation.
London: Hogarth Press. ISBN 0701200677.

Gaunt, R., & Scott, J. (2017). Gender Differences in Identities and Their Sociostructural Correlates: How Gendered Lives Shape Parental and
Work Identities. Journal of Family Issues, 38(13), 1852–1877.

Gordin, M. D. (2017). The problem with pseudoscience: Pseudoscience is not the antithesis of professional science but thrives in science's
shadow. EMBO reports, 18(9), 1482–1485.

Hajj, M., & Panizza, U. (2009). Religion and education gender gap: Are muslims different? Economics of Education Review, 28(3), 337-344

Haney, C., Banks, W. C., & Zimbardo, P. G. (1973). "A study of prisoners and guards in a simulated prison". Naval Research Review. 30: 4–17.

Harari, Y. N. (2015). Sapiens : a brief history of humankind. New York :Harper.

Herdt, G. H. (1987). The Sambia: Ritual and gender in New Guinea. New York: Holt, Rinehart and Winston.

Hitchens, C. (2007). God is not great: How religion poisons everything. New York: Twelve.

Holttum, S., (2012). Research watch: The power of genetic and biological explanations to reduce social inclusion, Mental Health Soc. Inclusion,
16(3), 116–120.

Ingvaldsen, S. (2015). Radiochemistry reliased the old Alchemy Dream of Transmutation. KJM 3900 Project Assignment. University of Oslo.
Retrieved from https://www.mn.uio.no/kjemi/forskning/grupper/miljovitenskap/miljovitenskapbloggen/radiochemistry-and-alchemy.html

Jordan, J. (2016). Religion and inequality: The lasting impact of religious traditions and institutions on welfare state developement. European
Political Science Review, 8(1), 25-48.

Kelly, J. and De Graaf, N. (1997). National Context, Parental Socialization, and Religion Belief: Results from 15 Nations, American Sociological
Review, 62(4), 639-659.

Kimmel, M. S. (2000). The gendered society. New York: Oxford University Press.

Kimmel, M. S. (1987). Men's responses to Feminism at the turn of the century. Gender & Society, 1(3), 261–283

Kraft, H (2014). The Buddha from Babylon: The Lost History and Cosmic Vision of Siddhartha Gautama. Select Book. ISBN - 1590791436.

Larson, E. J. (2006). Summer for the gods: The Scopes trial and America's continuing debate over science and religion. New York: BasicBooks.

Lea, H. C. (1955). A history of the Inquisition of the Middle Ages. New York: Russell & Russell.

Letzter, R. (2017). What is water momery? Why this homeopathy claim doesn't hold water? LiveScience. Retrieved from
https://www.livescience.com/61273-homeopathy-chemistry-water-
memory.html?fbclid=IwAR3kjK3KV_jMUwG5PExTs1SszbLeaqxZyg6cX3S9hWsUJ9aQym1ueqwZeUo

Lindstrom, L. (1993). Cargo Cult: Strange Stories of desire from Melanesia and beyond. Honolulu: University Press.

Loewe, L., & Hill, W. G. (2010). The population genetics of mutations: good, bad and indifferent. Philosophical transactions of the Royal Society
of London. Series B, Biological sciences, 365(1544), 1153–1167.

Loxton, D. (2003). The Bermuda Triangle. Skeptic [Altadena, CA], 10(3), 96b+. Retrieved from
https://link.gale.com/apps/doc/A112409048/AONE?u=humber&sid=AONE&xid=860765cd
169

Lussier, D., & Fish, M. (2016). Men, Muslims, and Attitudes toward Gender Inequality. Politics and Religion, 9(1), 29-60.

MacLean, P. D. (1990). The triune brain in evolution: Role in paleocerebral functions. New York: Plenum Press.

Maddox, J., Randi, J. and Stewart, W. W. (1988). High-dilution" experiments a delusion. Nature. 334 (6180): 287–290.

Markman, A. (2010). Why Science is self-coprrecting. Psychology Today. Retrievedf from https://www.psychologytoday.com/ca/blog/ulterior-
motives/201008/why-science-is-self-correcting

Mayr, G., Pohl, B., and Peters, S. (2005). A well-preserved Archaeopteryx specimen with theropod features. Science, 310, 1483-1486

Mehta, H. (2015). Atheists now make up 0..1% of the Federal Prison Population. Freindly Atheist. Retrieved from
https://friendlyatheist.patheos.com/2015/08/21/atheists-now-make-up-0-1-of-the-federal-prison-population/

Merton, R. (1938). Social Structure and Anomie. American Sociological Review. 3 (5): 672–682.

Milgram, S. (1963). Behavioral Study of obedience. The Journal of Abnormal and Social Psychology, 67(4), 371–378.

Moore, R. A. (2008). The Impossible Voyage of Noah's Ark. National Center of Science Education. Retrieved from https://ncse.ngo/impossible-
voyage-noahs-ark

Nuzzolilli, A. E., & Diller, J. W. (2014). How Hume's Philosophy Informed Radical Behaviorism. The Behavior analyst, 38(1), 115–125.

Orkrent, D. (2010). Last Call: The Rise and Fall of Prohibition. New York: Simon & Schuster Inc, ISBN 978-0-7432-7702-0

Page, S. J., & Yip, A. K. T. (2017). Gender equality and religion: A multi-faith exploration of young adults’ narratives. European Journal of
Women’s Studies, 24(3), 249–265.

Palgi, P. and Abramovitch, H. (1984). Death: A Cross-Cultural Perspective, Annual Review of Anthropology, 13, 385-417.

Peoples, H. C., Duda, P., & Marlowe, F. W. (2016). Hunter-Gatherers and the Origins of Religion. Human nature (Hawthorne, N.Y.), 27(3), 261–
282.

Piccolo, V., et al. (2016), "Dispelling Myths Concerning Pigmented Skin Lesions." JEADV 30 : 919–925.

Preece, P. F., & Baxter, J. H. (2000). Scepticism and gullibility: The superstitious and pseudo-scientific beliefs of secondary school students.
International Journal of Science Education, 22(11), 1147-1156.

Richelson, J. T. (1997). A Century of Spies: Intelligence in the Twentieth Century. New York: Oxford University Press. p. 296.

Saeed, A. and Saeed, H. (2004). Freedom of Religion, Apostasy and Islam. Burlington VT: Ashgate Publishing Company. pp. 38-39 ISBN - 978-0-
7546-3083-8.

Sagan, C. (1980), Cosmos, New York: Random House.

Sagan, C. (1997). The demon-haunted world: science as a candle in the dark. New York: Ballantine Books.

Sagan, C. (1977). The dragons of Eden: Speculations on the evolution of human intelligence. New York: Ballantine Books.

Sagan, C. (1994). Pale blue dot: A vision of the human future in space. New York: Random House.

Shermer, M. (2011). The believing brain: From ghosts and gods to politics and conspiracies--how we construct beliefs and reinforce them as
truths. New York: Times Books.

Shermer, M. (1997). Why people believe weird things: Pseudoscience, superstition, and other confusions of our time. New York: W.H. Freeman.

Siegel, L. J. & McCormick, C. (2016). Criminology in Canada: theories, patterns, and typologies, Nelson Education, Toronto

Skinner, B. F.( 1947). Superstition' in the Pigeon, Journal of Experimental Psychology 38.
170

Smith J. C. (2009). Pseudoscience and Extra Ordinary Claims of the Paramoral: A Critical Thinker's Toolkit. New York: Willey Blackwell.

Stemple, D.L. (2005). Structure and function of the notochord: an essential organ for chordate development. Development, 132(11), 2503-2512.

Thagard, P. (1978). Why Astrology is a Pseudoscience. PSA: Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of Science Association, 1978,
223-234.

Tucker, J. B. (2005). Life before life: A scientific investigation of children's memories of previous lives. St Martin's Press.

Weeks, M. (2020). Five Types of Asexual Reproduction. sciencing.com. Retrieved from https://sciencing.com/five-types-asexual-reproduction-
8204895.html

Wibisono, S., Louis, W. R., & Jetten, J. (2019). A Multidimensional Analysis of Religious Extremism. Frontiers in psychology, 10, 2560.

You might also like