Kimia 789 LM PDF

www.mediaprint.
al
KLIKONI KËTU
Veronika Haxhistasa
Jalldyz Xhemalaj
Libër mësuesi
Kimia 7, 8, 9
Teksti mësimor Kimia 7, 8, 9 është hartuar nga:
Veronika Haxhistasa
Jalldyz Xhemalaj
Titulli: Libër mësuesi Kimia 7, 8, 9
Autore: Veronika Haxhistasa, Jalldyz Xhemalaj
Drejtoi botimin: Anila Bisha
Redaktore: Elona Qose
Dizajni: Mirela Ndrita
Kopertina : VisiDesign
Shtypi: Mediaprint
ISBN: 978-99956-93-31-2
Botimi i parë: 2011
S H T Ë P I A B O T U E S E
© Të gjitha të drejtat janë të rezervuara
Të gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht te zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese
“Mediaprint” sh.p.k..
Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje,
huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo lloj
mjeti apo apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese
“Mediaprint” sh.p.k.
Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të tij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/ose
mjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund të
cënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k..
Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi.
Kontaktet:
www.mediaprint.al
Shtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja:
Kutia Postare 7467 - Tiranë Tel.: 04 4500605 Tel.: 04 4500605
Tel.: 04 2258 156 Cel.: 069 40 44 441 Cel.: 069 40 50 380
Cel.: 069 40 44 443 Cel.: 069 40 20 201 Cel.: 069 20 79 021
botime@mediaprint.al distributor@mediaprint.al print@mediaprint.al
Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: botime@mediaprint.al

Përmbajtja
Faqe
PLANI MËSIMOR ALTERNATIV
Kimia 7 4
Objektivat mësimore 7
Modele të planifikimit të një ore mësimi
Tema 2.4 Përzierjet homogjene dhe heterogjene 10
Tema 3.8 Metalet dhe jometalet 12
Tema 5.2 Ligji i ruajtjes së masës 14
Testi 1 16
Testi 2 17
Testi 3 19
Testi 4 21
Kimia 8 23
Tema 1.2 Tretshmëria e substancave në ujë 30
Tema 2.10 Vetitë kimike të bazave 33
Tema 3.6 Squfuri 37
Testi 1 40
Testi 2 42
Testi 3 44
Kimia 9 46
Tema 1.2 Reaksionet ekzotermike dhe endotermike 57
Tema 4.9 Hidrokarburet e pangopura. Alkenet, struktura, emërtimi 60
Tema 4.10 Vetitë kimike të alkeneve 64
Tema 5.5 Vetitë e fenoleve dhe alkooleve (punë laboratori) 67
Tema 5.7 Vetitë e alkanaleve. Përfaqësuesit 69
Lidhja gjinore ndërmjet hidrokarbureve, alkanoleve, alkanaleve,
Tema 6.8 73
acideve alkanoike
Testi 1 78
Testi 2 80
Testi 3 82
Testi 4 84
Testi 5 86
Testi 6 88
Testi 7 90
Metodika e zgjidhjes së ushtrimeve në lëndën e kimisë 91
Kimia 7 – 8 – 9
3
LIBRI I MËSUESIT
KIMIA 7
35 javë × 1 orë/javë = 35 orë
Teori T 20 orë
Punë laboratori PL 5 orë
Ushtrime U 5 orë
Orë të lira OL 5 orë
4
Nr. Kapitulli Orë Tema Synimet e programit Substanca
1 1 Historiku i kimisë • Pajis nxënësit me njohuri për • Pajisjet laboratorike
2 Hyrje 2 Zbatime të kimisë në jetën e përditshme klasifikimin, ndërtimin, strukturën
5 orë Rëndësia e eksperimentit në kimi. dhe vetitë e lëndës. • Substancat: CuO, NaCl,
3 (3 T, 2 PL) 3 • Edukon dhe zhvillon te nxënësit KNO3, CuSO4, NaNO3
Metodat e studimit në kimi
4 P. lab. “Pajisjet dhe mjetet në laboratorin metodën shkencore të studimit në
4 kimi.
e kimisë
P. lab. “Matje dhe ndërtim tabelash e • Aftëson nxënësit për përdorimin e
5 5 simbolikës së thjeshtë kimike.
grafikësh”
Kuptimi për lëndën. Dukuritë fizike. • Pajis nxënësit me njohuri fillestare • Tabelë për ndarjen e
6 1 për reaksionet kimike.
Lënda dhe kimia Vetitë fizike të lëndës substancave
6 orë P. lab. “Përcaktimi eksperimental i disa • Mundëson nxënësit të fitojnë
7 2 aftësitë e para praktike në
(4T, 2 PL) konstanteve fizike • Pajisje laboratorike:
Dukuritë kimike. Vetitë kimike të lëndës. përdorimin e pajisjeve laboratorike. aparat distilimi, hinkë
8 3 • Mundëson nxënësit të kenë njohuri ndarëse etj.
Objekti i kimisë.
9 4 Përzierjet homogjene dhe heterogjene se si të përdorin kimikatet.
10 5 Metodat e ndarjes së substancave • Nxit te nxënësit aftësi të mendimit
P. lab. “Metodat e ndarjes së kritik të zgjidhjes së problemave.
11 6 • Nxit nxënësit të vlerësojnë
substancave”
rëndësinë e kimisë për individin dhe
Ndërtimi i atomit. Modeli i atomit sipas • Tabelë mbi
12 1 shoqërinë
Tabela Radhërfordit eksperimentin e
• Krijon një bazë mbështetëse të
13 periodike e 2 Bërthama e atomit Radhërfordit
studimit të kimisë nga nxënësit në
14 elementeve 3 Numri i masës. Numri atomik. Izotopet • Tabelë mbi sistemin
klasat pasardhëse.
15 10 orë 4 Elementet kimike. Simbolet kimike planetar të atomit
16 (8 T, 2 U) 5 Mole. Mol atomi • Tabelë mbi ndërtimin e
Shpërndarja e elektroneve në shtresat bërthamës
17 6 • Tabelë mbi shpërndarjen
elektronike të atomit
18 7 Tabela periodike e elementeve e elektroneve në atom
19 Orë e lirë 8 Metalet, jometalet • Tabelë e sistemit
20 (1 O.L) 9 Ushtrime – simbolet kimike periodik të elementeve
5
21 10 Ushtrime – mol atomi
22 11 Testim
Molekulat e substancave të thjeshta dhe • Tabelë mbi njësinë
23 1
Molekulat përbërjeve dyjare. Lidhja kovalente karbonike
formulat kimike Jonet e thjeshta dhe të përbëra. Përbërjet • Substancat: P, Mg,
24 2
7 orë jonike. Elektrovalenca KClO3, CuCl2, NaoH,
25 (5 T, 2 U) 3 Formulat kimike ZnCl2, H2S, CaCO3,HCl,
26 4 Masa molekulare. Masa molare NH4Cl
Njehsime stekiometrike që bazohen në • Peshore kimike
27 5
formulat kimike
Ushtrime. Shkrimi dhe emërtimi i
28 6
formulave kimike
29 7 Ushtrime me molin dhe formulat kimike
Reaksionet kimike dhe llojet e tyre
30 1
Reaksioni kimik Ligji i ruajtjes së masës
31 5 orë 2
(3 T, 1 P. L, 1 U)
1 orë e lirë Njehsime stekiometrike me anë të
32 3 barazimeve kimike
33 Ushtrime mbi barazimet kimike
4
Orë e lirë
34 P. lab. “Reaksionet kimike që dallohen
5 nga ndryshime të jashtme”
35 6 Testim
6
OBJEKTIVAT MËSIMORE
Kapitulli I
Historiku i kimisë
Në fund të këtij kapitulli nxënësi/ja:
Objektivat minimale
1. Liston etapat e historikut të kimisë.
2. Shprehet mbi konceptin e eksperimentit kimik, metodë shkencore.
3. Liston hapat që ndiqen në metodën shkencore.
4. Njihet me rregullat e punës në laborator.
5. Përpilon një grafik të thjeshtë.
Objektivat mesatare
1. Njeh historikun dhe zhvillimin e shkencës së kimisë.
2. Shpjegon metodën shkencore të studimit në kimi.
3. Interpreton zbatimin e kimisë në degët e ndryshme të industrisë.
4. Zbaton rregullat e sigurisë gjatë punës me pajisjet dhe substancat kimike.
6. Bën një eksperiment të thjeshtë.
7. Plotëson tabelën me të dhënat e përftuara nga vëzhgimet gjatë eksperimentit.
Objektivat maksimale
1. Argumenton rëndësinë dhe zbatimet në jetën e përditshme të substancave kimike.
2. Studion metodën shkencore të eksperimentit kimik.
3. Jep shembuj mbi zbatimin e kimisë në industri.
4. Argumenton rëndësinë e çdo rregulli gjatë punës në laborator.
5. Kontrollon një eksperiment të thjeshtë.
6. Përpilon grafikë me të dhënat e përftuara nga vëzhgimet gjatë eksperimentit.
Kapitulli II
Lënda dhe kimia
Objektivat minimale
1. Përkufizon lëndën, substancën, dukurinë, objektin e kimisë.
2. Përkufizon dukurinë kimike dhe dukurinë fizike.
3. Liston disa përzierje heterogjene dhe disa homogjene.
4. Përkufizon termat: substancë e thjeshtë, substancë e përbërë.
5. Liston metodat e ndarjes së substancave.
Objektivat mesatare
1. Përshkruan lëndën përmes një sërë vetish karakteristike.
2. Dallon dukuritë fizike dhe dukuritë kimike të lëndëve.
3. Përshkruan kiminë si shkencë që lidhet me ndërtimin, vetitë e lëndës.
4. Dallon ndryshimet midis përzierjeve homogjene, heterogjene dhe substancave
kimike.
5. Klasifikon një lëndë si substancë të thjeshtë, përzierje homogjene ose
heterogjene.
7
1. Interpreton vetitë karakteristike të lëndës.
2. Argumenton, me anë të shembujve, dukuritë fizike dhe kimike të një substance.
3. Dallon me anë të eksperimentit një përzierje homogjene nga një përzierje
heterogjene.
4. Demonstron metoda të ndryshme të ndarjes së substancave në një përzierje.
5. Interpreton vetitë që shfrytëzohen për ndarjen e substancave.
Kapitulli III
Atomi. Tabela periodike e elementeve
Objektivat minimale
1. Përkufizon atomin, element kimik, substancë e thjeshtë, substancë e përbërë.
2. Liston grimcat përbërëse të atomit dhe të bërthamës së atomit.
3. Shkruan simbolet e disa elementeve kimike.
4. Përkufizon molin si njësi e sasisë së lëndës.
5. Përcakton numrin e masës, numrin atomik të një elementi.
6. Përkufizon mbështjelljen elektronike, shtresat elektronike.
7. Liston përpjekjet për klasifikimin e elementeve.
8. Klasifikon substancat e thjeshta në metale dhe jometale.
Objektivat mesatare
1. Përshkruan modelin atomik të Radhërfordit.
2. Tregon masën dhe ngarkesën e çdo grimce përbërëse të atomit.
3. Zgjidh saktë ushtrime mbi informacionin që merr nga simbolet kimike.
4. Përcakton llojin e grimcës kur flasim për molin dhe numrin e grimcave N.
5. Argumenton se pse vetitë fizike dhe kimike të izotopeve nuk ndryshojnë.
6. Shkruan strukturën elektronike të atomeve të 20 elementeve të para të sistemit
periodik.
7. Interpreton klasifikimin e elementeve në varësi të numrit atomik (Z).
1. Interpreton modelin planetar të ndërtimit të atomit sipas Radhërforit.
2. Njehson me anë të shembujve numrin atomik A kur jepet Z, N apo e¯ dhe
anasjelltas.
3. Zgjidh ushtrime rreth molit.
4. Argumenton plotësimin e strukturës së atomeve me elektrone duke diferencuar
shtresat e plotësuara dhe shtresën e paplotësuar.
5. Diskuton për punën shkencore të Mendelejevit mbi klasifikimin e elementeve.
6. Zgjidh saktë ushtrime mbi informacionin që merr për çdo element sipas vendit që
zë në sistemin periodik.
7. Përshkruan vetitë e metaleve dhe jometaleve sipas vendit në sistemin periodik.
Kapitulli IV
Molekulat. Formulat kimike
8
Objektivat minimale
1. Përkufizon lidhjen kovalente, lidhjen jonike, rrjetën kristalore.
2. Përcakton koeficientin, treguesin.
3. Kupton konceptin valencë.
4. Liston llojet e formulave kimike.
5. Shkruan dhe emërton formula të thjeshta të substancave kimike.
6. Përkufizon masën absolute të atomit, njësinë karbonike, masën atomike të
krahasuar, masën molekulare të krahasuar, masën molare.
Objektivat mesatare
1. Përcakton elektronet e valencës.
2. Përshkruan lidhjet kovalente dhe jonike.
3. Shkruan formulat e përbërjeve jonike sipas joneve të dhëna.
4. Interpreton njehsimet me anë të formulave kimike.
5. Llogarit masën molare dhe masën molekulare të një molekule.
6. Aftësohet për punë të pavarur.
1. Krahason lidhjen kovalente me lidhjen jonike.
2. Argumenton mekanizmin e formimit të lidhjes kovalente si dhe të lidhjes jonike.
3. Korrigjon formulat e gabuara.
4. Kryen njehsime me mol atomin duke zbatuar lidhjet e molit me numrin e
grimcave.
5. Argumenton lidhjen midis masës, molit, masës molare.
Kapitulli V
Reaksioni kimik
Objektivat minimale
1. Liston llojet e reaksioneve kimike;
2. Shpreh ligjin e ruajtjes së masës;
3. Njehson lidhjet ndërmjet masës së substancës, numrin e moleve e masës molare të saj;
4. Kryen veprime të thjeshta stekiometrike.
Objektivat mesatare
1. Bën ndryshimin midis reaksionit kimik nga barazimi kimik.
2. Dallon me anë të shembujve reaksionet e bashkimit nga reaksionet e shpërbërjes.
3. Interpreton ligjin e ruajtjes së masës.
4. Kryen njehsime stekiometrike bazuar në barazimet kimike.
1. Interpreton reaksionin kimik si prishje dhe formim lidhjeje midis atomeve në
molekulë.
2. Argumenton me eksperimente ligjin e ruajtjes së masës.
3. Dallon me anë të eksperimenteve ndryshimet e jashtme në reaksionet kimike.
4. Kryen njehsime të përbashkëta rreth molit dhe masës së substancave në barazimet
kimike.
9
MODELE TË PLANIFIKIMIT TË NJË ORE MËSIMI
TEMA 2.4
PËRZIERJET HOMOGJENE DHE HETEROGJENE
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi/ja:

- përkufizon përzierjet homogjene dhe ato heterogjene;
- dallon mënyrat e formimit të përzierjeve homogjene nga përzierjet heterogjene;
- interpreton duke eksperimentuar ndryshimin midis përzierjeve homogjene dhe
atyre heterogjene.
Konceptet kryesore: përzierje homogjene = sistem homogjen;
përzierje heterogjene = sistem heterogjen.
Mjetet dhe substancat: gota, thupër qelqi, kripë gjelle, kristale gur kali, naftë, rërë.
STRUKTURA E MËSIMIT
VEPRIMTARITË E
FAZAT E METODAT ORGANIZIMI I
NXËNËSVE
STRUKTURËS MËSIMORE NXËNËSVE
DHE KOHA
Parashikimi me tema Zhvillimi i fjalorit
PARASHIKIMI Të gjithë nxënësit
paraprake 5’
Përftimi i përzierjeve Ndërtimi i shprehive
FORMIMI I
homogjene dhe laboratorike Grup nxënësish
NJOHURIVE
heterogjene 25’
Diskutimi i ideve
PËRFORCIMI Kubimi Punë me grupe
15’
ZHVILLIMI I MËSIMIT
Parashikimi: Parashikimi me terma paraprakë.
Në këtë fazë mësuesi/ja shkruan në dërrasë termat:
- substanca të pastra;
- përzierje.
Në fund të kësaj faze nxënësi/ja:
- jep shembuj substancash të pastra;
- klasifikon përzierjet në:
a) përzierje homogjene;
b) përzierje heterogjene;
- jep shembuj për përzierjet homogjene dhe heterogjene.
Formimi i njohurive: Përftimi i përzierjeve homogjene dhe heterogjene.
Nxënësit sipas grupeve të ndara më parë procedojnë sipas udhëzimeve të tekstit për
përftimin e përzierjeve homogjene dhe heterogjene.
Nxënësit vëzhgojnë me kujdes përzierjet e përftuara për të arritur në përfundime për
ndryshimet midis tyre.
Përforcimi: Kubim.
Metoda e kubimit mund të përdoret në këtë fazë. Në faqet e kubit shkruhet: përshkruaj
përzierjen heterogjene; krahaso mënyrat e përftimit të përzierjeve homogjene; analizo
10
mënyrat e përftimit heterogjen; argumento ndryshimin e substancave të pastra dhe
përzierjeve.
Përshkruaj përzierjen homogjene.
Përgjigje: Në përzierjet homogjene, përbërësit e përzierjes nuk dallohen me sy të lirë.
Përshkruaj përbërjen heterogjene.
Përgjigje: Në përzierjet heterogjene, përbërësit e përzierjes dallohen me sy të lirë.
Krahaso ku ngjasojnë dhe ku ndryshojnë përzierjet homogjene nga ato
heterogjene.
Përgjigje: Në të dy rastet bëhet fjalë për përzierje ndërmjet substancave.
Ndryshimi është se në përzierjet homogjene, përbërësit e përzierjes nuk
dallohen me sy të lirë, ndërsa në përzierjet heterogjene po.
Analizo mënyrat e përftimit të përzierjeve homogjene.
Përgjigje: Përzierjet homogjene formohen nga:
1. përzierja e dy lëngjeve;
2. tretja e një substance të ngurtë në një lëng;
3. tretja e një gazi në një lëng.
Analizo mënyrat e përftimit të përzierjeve heterogjene.
Përgjigje: Përzierjet heterogjene formohen:
1. nga përzierja e dy lëngjeve që nuk treten me njëri-tjetrin;
2. nga një substancë e ngurtë që nuk tretet në një lëng;
3. nga një gaz që nuk tretet në lëng.
Argumento ndryshimin e substancave të pastra nga përzierjet.
Përgjigje: Substancat e pastra janë substancat e thjeshta dhe përbërjet kimike ku atomet
lidhen në raporte masash të caktuara, ndërsa përzierjet formohen nga përzierja
e dy ose më shumë substancave në raporte të çfarëdoshme.
Pyetje dhe ushtrime

1. Nga se dallohet një përzierje homogjene nga një përzierje heterogjene?
Përgjigje: Në përzierjet homogjene, përbërësit e përzierjes nuk dallohen me sy të lirë,
ndërsa në përzierjet heterogjene përbërësit dallohen me sy të lirë.
2. Uji i shiut është përzierje apo substancë e pastër?
Përgjigje: Uji i shiut është substancë e pastër.
3. Cilat nga substancat e renditura më poshtë janë të pastra: ujë deti, avull uji, ujë
burimi, ujë i distiluar, azot, oksigjen?
Përgjigje: Substanca të pastra janë: avull uji, ujë i distiluar, azot, oksigjen.
4. Përcakto nëse janë përzierje ose substanca të pastra: uji që përmban argjilë, H2,
benzina?
Përgjigje: Përzierje: uji me argjilë; substanca të pastra: H2, benzina.
5. Në një enë kemi hedhur pluhur shkumësi, pluhur hekuri, squfur. Çfarë kemi formuar?
Përgjigje: Në këtë rast kemi formuar një përzierje heterogjene.
11
TEMA 3.8:
METALET DHE JOMETALET
- liston të dhëna të përgjithshme për metalet dhe jometalet;
- shpjegon ndryshimin e karakterit metalik në perioda e grupe, si dhe ndryshimin e
karakterit jometalik në këtë drejtim;
- përshkruan përftimin e oksideve bazike dhe acide dhe gjendjen fizike të tyre.
Konceptet kryesore: metal, jometal, okside bazike, okside acide.

Mjetet: tabelë periodike.
VEPRIMTARITË E
NXËNËSVE
DHE KOHA
Brainstorming (“stuhi” Pyetje - përgjigje
mendimesh) 5’
Shpjegimi i përparuar Të lexuarit ndërveprues
FORMIMI I
Grupe treshe
NJOHURIVE 30’
Tabela e koncepteve Paraqitja grafike e
PËRFORCIMI dhe fjalëve kyçe informacionit Punë me grupe
10’
Skico një skemë të klasifikimit të lëndës. Ku pozicionohen metalet dhe jometalet?

Përgjigje:
Lënda
Substanca të pastra Përzierje
Substanca të thjeshta Substanca të përbëra
Metale Jometale Përbërje Përbërje

inorganike organike
Pra metalet dhe jometalet janë substanca të thjeshta që bëjnë pjesë në substanca të pastra.
Formimi i njohurive: Shpjegim i përparuar.
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të përmendin disa sende të përbëra nga metalet.
Më pas kalohet në gjendjen në natyrë të metaleve dhe jometaleve, ku duhet theksuar se
metalet nuk gjenden në gjendje të lirë në natyrë, por në trajtë xeheroresh, ndërsa jometalet
gjenden edhe të lirë, edhe të lidhur.
12
Më pas nxënësve u drejtohet pyetja: Ç’dini për gjendjen fizike të metaleve? Po të
jometaleve?
Zhiva (merkuri) është i vetmi metal i lëngët. Metalet kanë shkëlqim metalik, përpunohen
mekanikisht (telëzohen, petëzohen) përcjellin rrymën elektrike dhe nxehtësinë.
Në sistemin periodik, metalet ndodhen në të majtë të vijës zigzage, ndërsa në të djathtë të
saj ndodhen jometalet.
Në dërrasën e zezë shkruhen, të ndara në grupe, formulat e disa metaleve dhe jometaleve.
METALE JOMETALE
Na C
K Si
Ca O2
Rb N2
Mg Cl2
Ba P4
S8
Ç’mund të thoni për përbërjen e molekulave të metaleve? Po të jometaleve?

Metalet i kanë molekulat njëatomike.
Jometalet i kanë molekulat: a) njëatomike C, Si;
b) dyatomike O2, N2, Cl2;
c) shumatomike P4, S8.
Pastaj nxënësve u drejtohet pyetja: Si ndryshojnë vetitë metalike kur zhvendosemi: a) nga
e majta në të djathtë të periodës; b) nga lart - poshtë në grup? Po karakteri jometalik?
Metalet dhe jometalet oksidohen si më poshtë:
jometal + O2 (ajri atmosferik) → formohen okside acide, që mund të jenë në gjendje të
gaztë ose të lëngët, ose në ndonjë rast të ngurtë si P2O5)
Përforcimi: Tabela me fjalë kyçe.
Për të renditur informacionin e marrë gjatë ndërtimit të njohurive mund të përdoret tabela
e fjalëve kyçe.
Nr. Koncepte me fjalë kyçe Metale Jometale

1 Gjendja fizike
2 Vendndodhja në sistemin periodik
3 Përbërja e molekulave
4 Vetitë në periodë si ndryshojnë
5 Vetitë në grupe si ndryshojnë
Pyetje dhe ushtrime

1. Cilat janë vetitë fizike më kryesore të metaleve?
Përgjigje: Vetitë fizike të metaleve janë: karakterizohen nga shkëlqimi metalik,
përcjellshmëria elektrike, nxehtësia, aftësia për t’u telëzuar, petëzuar, kanë
ngjyrë, janë të ngurtë.
2. Cilat janë vetitë fizike më kryesore të jometaleve?
Përgjigje: Jometalet nuk kanë shkëlqim (përveç jodit), mund të jenë në gjendje gazi, në
gjendje të lëngët ose të ngurtë, kanë ngjyra të ndryshme.
13
3. Në tabelën e mëposhtme klasifikoni elementet metal ose jometal:
Elementi Metal Jometal
Magnez + -
Neon - -
Brom - +
Argjend + -
Nikel + -
Ar + -
4. Sipas vendit në sistemin periodik, përcaktoni cili nga metalet është më tipik:
a) Na apo Al; b) Na apo K; c) K apo Li?
Përgjigje: Metalet më tipikë janë:
Na për çiftin e parë; K për çiftin e dytë; K për çiftin e tretë.
5. Sipas vendit në sistemin periodik përcaktoni cili nga jometalet është më tipik.
a) F apo Cl; b) O apo F.
Përgjigje: Jometali më tipik për çiftin e parë është F, po kështu edhe për çiftin e dytë.
6. Cilët nga oksidet e mëposhtme janë të ngurtë ose të gaztë: CaO, SiO2, CO2, Na2O,
P2O5, NO2?
Përgjigje:
Okside të ngurtë Okside të gaztë
CaO SiO2
Na2O CO2
P2O5 NO2
TEMA 5.2:
LIGJI I RUAJTJES SË MASËS
- përkufizon ligjin e ruajtjes së masës;
- shkruan saktë barazimet kimike;
- argumenton mbi ligjin e ruajtjes së atomeve.
Koncepte kryesore: reaksion kimik, masa, atome.

Mjetet: peshore, NaOH hidroksid natriumi, HCl acid klorhidrik.
VEPRIMTARITË E
NXËNËSVE
DHE KOHA
Brainstorming Diskutim idesh
(“stuhi” mendimesh) 5’
FORMIMI I Diskutim idesh
Shpjegimi i përparuar Grupe nxënësish
NJOHURIVE 30’
Ndërtimi i shprehive
PËRFORCIMI Ditari dypjesësh Të gjithë nxënësit
studimore 10’
14
Parashikimi: Mësuesi/ja pyet nxënësit: Ç’është reaksioni kimik? Ç’ndodh me substancat

që marrin pjesë në reaksion? Po me lidhjet e tyre?
Formimi i njohurive: Shpjegim i përparuar.
Për t’iu përgjigjur pyetjes nëse ndryshojnë masat e substancave gjatë një reaksioni kimik
zhvillojmë eksperimentin dhe analizojmë vëzhgimet.
Ky përbën ligjin e ruajtjes së masës.
Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit të japin një përkufizim për ligjin e ruajtjes së masës.
Në një reaksion kimik, masa e substancave nistore është gjithmonë e barabartë me
masën e produkteve të reaksionit.
Edhe njëherë evidentohet fakti që gjatë reaksioneve kimike prishen lidhjet e substancave
nistore dhe formohen lidhjet e substancave përfundimtare.
Natyrshëm lind pyetja: A ndryshon numri i atomeve gjatë një reaksioni kimik?
Sugjerohet reaksioni H2 + Cl2 = 2HCl.
Duke analizuar reaksionin arrijmë në përfundimin se as numri i atomeve nuk ndryshon
gjatë një reaksioni kimik.
H Cl H Cl
+
H Cl H Cl
Përforcimi: Ditari dypjesësh
Pyetje/ fragment Komenti i nxënësit

- Ç’ndodh gjatë një reaksioni kimik?
- Si e vërtetojmë ligjin e ruajtjes së atomeve?
- Vërteto ligjin e ruajtjes së atomeve duke u
nisur nga reaksioni:
2H2 + O2 = 2H2O
Nxënësit plotësojnë skedën si më poshtë:

Pyetjet Përgjigjet
- Ç’ndodh gjatë një reaksioni − Gjatë një reaksioni kimik prishen lidhjet
kimik? në substancat nistore dhe formohen
lidhje të reja të substancave
përfundimtare.
- Si e vërtetojmë ligjin e ruajtjes së − Ligjin e ruajtjes së masës e vërtetojmë
atomeve? duke eksperimentuar. Peshojmë gotën
kimike dhe shtojmë në të 4 g NaOH dhe
3.65 g HCl. Kur reaksioni përfundon,
peshojmë gotën përsëri. Pesha nuk ka
ndryshuar, pra masa nuk ka ndryshuar.
- Vërteto ligjin e ruajtjes së − Numri i atomeve nuk ndryshon.

atomeve duke u nisur nga H O H H O H
reaksioni: + +
2H2 + O2 = 2H2O H O H H O H
15
TESTI 1
1. Hapat që ndjek kimisti deri në një zbulim janë:

a) mbledhja informacionit, përfundimi shkencor, ngritja e hipotezave, eksperimentet;
b) eksperimentet, mbledhja e hipotezave, përfundimi shkencor, ngritja e hipotezave;
c) mbledhja informacionit, ngritja e hipotezave, eksperimentet, përfundimi shkencor;
d) mbledhja informacionit, ngritja e hipotezave, përfundimi shkencor, eksperimentet.
(3 pikë)
2. Plotësoni fjalinë: Dukuria gjatë së cilës substanca .............. quhet dukuri kimike.
(3 pikë)
3. Pohimi i saktë rreth dukurisë kimike është:
a) zierja e ujit; b) tretja e sheqerit në ujë; c) shkrirja e akullit; d) thyerja e xhamit.
(4 pikë)
4. Ajri është:
a) substancë e thjeshtë; b) substancë e përbërë; c) përzierje substancash.
(3 pikë)
5. Përzierje homogjene është:
a) vaj guri dhe ujë; b) alkool dhe ujë; c) rërë dhe ujë; d) pluhur hekuri dhe squfur.
(4 pikë)
6. Përbërësit e përzierjes naftë-ujë ndahen nga njëri-tjetri me anë të procesit të:
a) filtrimit; b) dekantimit; c) distilimit; d) avullimit.
(4 pikë)
7. Substancë e thjeshtë është:
a) uji; b) oksigjeni; c) oksid alumini; d) klorur natriumi.
(3 pikë)
8. Në përzierjen homogjene ujë-alkool ndahen përbërësit e përzierjes me anë të:
a) dekantimit; b) distilimit; c) avullimit; d) filtrimit.
(3 pikë)
9. Pohimi i saktë mbi dukurinë fizike është:
a) kthimi i verës në uthull; b) djegia e qymyrit;
c) ndryshkja e hekurit; d) shkrirja e hekurit.
(4 pikë)
10. Për ndarjen e dy lëngjeve që nuk treten te njëri-tjetri vetia fizike që ndihmon
është:
a) ngjyra; b) shija; c) dendësia; d) temperatura e vlimit.
(3 pikë)
Tabelë vlerësimi
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 0-10 11-15 16-19 20-23 24-26 27-30 31-34
16
TESTI 2
1. Atomi është:
a) grimcë negative; b) grimcë pozitive; c) grimcë elektroasnjanëse.
2. Bërthama e atomit është e përbërë nga:

a) elektrone dhe neutrone; b) elektrone dhe protone;
c) vetëm elektrone; d) protone dhe neutrone.
3. Izotopet e një elementi kimik kanë:

a) numrin e masës të njëjtë; b) numrin e neutroneve të njëjtë;
c) numrin atomik të njëjtë; d) numrin atomik të ndryshëm.
4. Vetitë kimike të izotopeve të një elementi janë:

a) të ndryshme; b) të njëjta; c) të papërcaktuara; d) edhe të njëjta, edhe të ndryshme.
5. Me simbolin Cu shprehet elementi:

a) karbon; b) krom; c) kalcium d); bakër; e) klor; f) cezium.
6. Moli është:
a) njësi e masës; b) njësi e lëndës; c) njësi e kohës; d) njësi e energjisë.
7. Numri i atomeve në 1.5 mol atome fosfor është:

a) 18.06 1023 atome; b) 12.04 1023 atome; c) 9.03 1023 atome; d) 6.02 1023 atome.
8. Numri i Avogradros N përmban:

a) 60.2 1023 grimca; b) 6.02 1020; c) 6.02 1023 grimca; d) 0.602 1024 grimca.
9. Elementet e së njëjtës periodë kanë:

a) të njëjtë numrin e elektroneve; b) numër të njëjtë të elektroneve në shtresën e jashtme;
c) të njëjtin numër atomik; d) të njëjtë numrin e shtresave elektronike.
10. Elementet e të njëjtit grup kanë:

a) të ndryshëm numrin e elektroneve në shtresën e jashtme elektronike;
b) të njëjtë numrin e shtresave elektronike;
c) të njëjtë numrin e elektroneve në shtresën e jashtme elektronike;
d) të njëjtë numrin atomik.
11. Plotëso tabelën:
Numri i
Elektroneve
Shtresave
Elementi Masës Protoneve Neutroneve Elektroneve në shtresën
elektronike
e jashtme
Be 4 5
Na 20 10
Mg 24 12
Si 14 14
P 15 16
17
12. Karakteri metalik në rritje është:
a) Na, Al, Mg; b) Al, Mg, Na; c) Mg, Al, Na; d) Mg, Na, Al.
13. Dobësohet karakteri jo metalik në rastin:

a) Cl, Br, I, F; b) F, Cl, Br, I; c) I, Br, Cl, F; d) Cl, I, F, Br.
14. Elementi me veti jo metalike tipike është:

a) neoni; b) fluori; c) franciumi; d) jodi.
15. Oksidi në gjendje të ngurtë është:

a) SO2 ; b) NO2 ; c) CaO; d) CO2.
16. Në gjendje të gaztë është oksidi:

a) K2O; b) MgO; c) CO; d) BaO.
Numri
Elementi Simboli Elektroneve në Metal Jometal
Atomik
shtresën e jashtme
Fluor 9
Kalium 19
Squfur 16
Kalcium 20
Alumin 13
18. 18.06 1023 atome magnezi janë:

a) 2 mol magnez; b) 3 mole magnez; c) 1.5 mole magnez; d) 4 mole magnez.
19. Një përbërje përmban elementin azot N dhe oksigjen O. Numri i atomeve azot është
6.02 1023 dhe numri i atomeve oksigjen është 12.04 1023. Formula e oksidit është:
a) NO b) N2O3 c) NO2 d) N2O5.
20. Tek oksidi i natriumit Na2O numri i atomeve të natriumit dhe oksigjenit në 1 mol
Na2O është:
a) 6.02 1023 atome Na, 12.04 1023 atome O; b) 12.04 1023 atome Na, 6.02 1023 atome O;
c) 9.03 1023 atome Na, 6.02 1023 atome O; d) 12.02 1023 atome Na, 9.03 1023 atome O.
18
TESTI 3
1. Lidhja kovalente realizohet:

a) me anë të joneve; b) midis metalit dhe jometalit;
c) me anë të çifteve të përbashkëta elektronike; d) midis metalit dhe jonit.
2. Në molekulën e oksigjenit O2 numri i çifteve që formon çdo atom oksigjen është:

a) 1 çift elektronik; b) 3 çifte elektronike;
c) 2 çifte elektronike; d) 4 çifte elektronike.
3. Kur midis atomeve në një molekulë formohen tre çifte të përbashkëta, lidhja
kovalente është:
a) njëfishe; b) dyfishe; c) trefishe; d) katërfishe.
4. Atomi klor Cl (Z=17) formon jonin:

a) Cl+; b) Cl¯; c) Cl2-; d) Cl2+.
5. Atomi kalcium Ca (Z=20) formon jonin:

a) Ca2-; b) Ca¯ ; c) Ca2+; d) Ca3+.
6. Joni Na+ e ka shtresën e jashtme elektronike të njëjtë me atomin:

a) Mg; b) Ne; c) Ar; d) K.
7. Joni S2- e ka shtresën e jashtme elektronike të njëjtë me atomin:

a) Si; b) Ar; c) Ne; d) Cl.
8. Numri i elektroneve që jep atomi alumin Al (Z=13) është:

a) 2 elektrone; b) 3 elektrone; c) 1 elektron; d) zero elektrone.
9. Atomi azot N (Z=7):

a) merr elektrone; b) jep elektrone; c) as merr e as jep elektrone.
10. Te molekula H2SO4 treguesit renditen:

a) 4 : 1 : 2 b) 2 : 1 : 4 c) 1: 4 : 2 d) 4 : 2 : 1
11. Te përbërja N2O5 valenca e azotit është:

a) 2; b) 3; c) 5; d) 4.
12. Masa molare e hidroksidit të aluminit Al(OH)3 është:

a) 44 g/mol; b) 61 g/mol; c) 78 g/mol; d) 70 g/mol.
13. Përqindja e karbonit C te përbërja CO2 është:

a) 54.54%; b) 27.27%; c) 40.9%; d) 30.2%.
14. Përqindja më e lartë e oksigjenit është te:

a) NO2 apo N2O5; b) N2O3 apo N2O.
19
15. Në 20.2 g nitrat kaliumi KNO3 ndodhen:
a) 0.1 mol; b) 0.15 mole; c) 0.2 mole; d) 0.3 mole.
16. Masa e 1.5 moleve acid fosforik H3PO4 është:

a) 98 g; b) 14.7 g; c) 25.4 g; d) 147 g.
17. Numri i atomeve që ndodhen në 48 g squfur S është:

a) 12.04 1023 atome; b) 9.03 1023 atome;
23
c) 6.02 10 atome; d) 3.01 1023 atome.
18. Numri i molekulave në 6.8 g acid sulfurik H2S është:

a) 6.02 1023 molekula; b) 0.602 1023 molekula;
23
c) 12.04 10 molekula; d) 1.204 1023 molekula.
19. 1.5 mol i një substance e ka masën 147 g. Masa molare e substancës është:
a) 9.8 g/mol; b) 49 g/mol; c) 98 g/mol; d) 90 g/mol.
20
TESTI 4
1. Me anë të reaksioneve kimike shprehim:

a) dukuri kimike; b) dukuri fizike; c) dukuri termike; d) dukuri elektrike.
2. Në reaksionet e shpërbërjes:
a) nga 2 molekula substancë nistore përftohen 2 molekula substancë përfundimtare;
b) nga 3 molekula substancë nistore përftohet 1 molekulë substancë përfundimtare;
c) nga 1 molekulë substancë nistore përftohen 2 ose më shumë substanca përfundimtare;
d) nga 1 molekulë substancë nistore përftohet 1 molekulë substancë përfundimtare.
3. Në cilin rast është reaksion bashkimi?

a) karbonat natriumi ⎯⎯→ nx
oksid natriumi + dioksid karboni;
b) hidrogjen + oksigjen ⎯⎯→ ujë;
nx
c) hidroksid alumini ⎯⎯→ oksid alumini + ujë;

nx
d) oksid kalciumi ⎯⎯→ kalcium + oksigjen.

nx
4. Plotëso fjalinë:
Në një reaksion kimik, masa e substancave nistore është ........................................ e
produkteve të reaksionit.
5. Me anë të reaksionit kimik shprehet:

a) vetëm ana cilësore; b) një dukuri fizike; c) numri i molekulave të çdo substance;
d) numri i molekulave të çdo substance; e) masa në gram e çdo substance.
6. Dallimi ndërmjet reaksioneve të bashkimit dhe të sintezës është:

a) lloji i substancave që marrin pjesë në reaksion;
b) gjendja fizike e substancave;
c) numri i molekulave të substancave nistore dhe substancave përfundimtare;
d) ngjyra dhe era e substancave.
7. Në cilin rast është reaksioni shpërbërje:

a) magnez + oksigjen ⎯⎯→nx
oksid magnezi;
b) oksid kalciumi + ujë ⎯⎯→ hidroksid kalciumi;
nx
c) hidrogjen karbonat natriumi ⎯⎯→ karbonat natriumi + dioksid karboni + ujë;

nx
d) hidroksid squfuri + ujë ⎯⎯→ acid sulfurik.

nx
Masa Mole Molekula

27.9 g Na2O
15.75 g HNO3
21
9. Masa e karbonit C që përmban po atë numër atomesh që ndodhen në 8 g squfur S
është:
a) 6 g; b) 12 g; c) 3 g; d) 9 g.
10. Numri i molekulave oksigjen O2 që përftohet gjatë shpërbërjes së 5.4 g ujë sipas
barazimit është:
2H2O → 2H2 + O2
a) 9.03 1023 molekula; b) 0.903 1023 molekula;
c) 6.02 1023 molekula; d) 0.602 1023 molekula.
11. Bakri vepron me squfurin sipas barazimit Cu + S → CuS.

Sasia e sulfurit bakrit CuS, që përftohet gjatë bashkëveprimit të bakrit me 0.2
mole squfur, është:
a) 192 g; b) 19.2 g; c) 9.6 g; d) 0.192 g.
12. Në barazimin Na2O + H2O → 2NaOH numri i molekulave të ujit H2O që kanë
marrë pjesë në reaksion është 15.05 1023, ndërsa numri i moleve të hidroksidit të
natriumit të përftuar është:
a) 2.5 mole; b) 1.25 mole; c) 5 mole; d) 3 mole.
13. Vëllimi i oksigjenit O2 të çliruar sipas barazimit kimik: 2KClO3 ⎯⎯→

nx
2KCl + 3O2,
gjatë të cilit janë shpërbërë 73.5 g KClO3 do të jetë:
a) 201.6 l; b) 41.32 l; c) 20.16 l; d) 2.016 l.
14. Në barazimin kimik CaCO3 → CaO + CO2 janë shpërbërë 34 g karbonat kalciumi
CaCO3. Sasia e oksidit të kalciumit CaO që përftohet është:
a) 190.4 g; b) 19.04 g; c) 38.08 g; d) 3.808 g.
15. Numri i moleve të një substance të gaztë që zë vëllimin 8.96 l është:

a) 0.2 mole; b) 0.4 mole; c) 0.1 mol; d) 0.3 mole.
22
LIBRI I MËSUESIT
KIMIA 8
Teori T 20 orë
Ushtrime U 5 orë
23
Nr. Kapitulli Orë Tema Synimet e programit Substanca
1 1 Tretësirat – karakteristikat e tyre • Kuptimi i koncepteve të • Tretësira të
2 Përzierjet 2 Tretshmëria e substancave në ujë kapitullit. Përzierje homo- llojeve të
3 homogjene dhe 3 Përqendrimi i tretësirave heterogjene, tretësirë, ndryshme
4 heterogjene 4 Ushtrime: njehsimi i përqendrimit të përqendrim etj.
5 orë tretësirave • Formimi i shprehive • Tabela me
5 (3 T, 1 U, 1 PL) 5 P. lab. “Gatitja e tretësirave me teorike e praktike për formulat bazë të
përqendrim të centruar” zgjidhjen e ushtrimeve përqendrimit të
6 6 Detyrë kontrolli rreth përqendrimit të tretësirave
Orë e lirë tretësirave.
7 1 Oksidet – emërtimi i tyre • Interpretimi i rregullave • KClO3, MnO2,
8 Komponime 2 P. lab. “Reaksionet e djegies” për emërtimin e Na, P, S, C, Mg
9 inorganike 3 Shpërbashkimi elektrolitik përbërjeve inorganike. • Aparat
10 17 orë 4 Ushtrime mbi shpërbashkimin • Kuptimi i rrugëve të përcjellshmërie
(11 T, 2 U, 4 PL) elektrolitik përftimit të oksideve, • Hidrokside të
11 3 orë të lira 5 Bazat, ndërtimi dhe emërtimi bazave, acideve, ndryshme, dëftues
12 6 Acidet, ndërtimi, emërtimi kripërave. • Acide inorganike
13 7 Mjedisi acid, bazik asnjanës i • Hetimi për të zbuluar të ndryshme,
tretësirave sjelljet (vetitë) e dëftues
14 8 Kripërat, ndërtimi, emërtimi substancave, oksideve, • Kripëra të
15 Orë e lirë 9 Ushtrime mbi ndërtimin, emërtimin e bazave, acideve, ndryshme
oksideve, bazave, acideve, kripërave. kripërave. • Okside të
16 10 Vetitë kimike të oksideve •Formimi i shprehive për ndryshme
17 11 Vetitë kimike të bazave shkrimin e barazimeve të • Tabelë për
shpërbashkimit dhe lidhjen gjinore
18 12 P. lab. “Përftimi dhe vetitë e bazave”
molarizimit të ndërmjet klasave të
19 13 Vetitë kimike të acideve
substancave. përbërjeve
20 14 P. lab. “Përftimi dhe vetitë e acideve.
• Interpretimi dhe inorganike
Reaksionet e asnjanësimit”.
argumentimi i varësisë
21 15 Vetitë kimike të kripërave
(shkak – pasojë) strukturë-
22 16 P. lab. “Reaksionet e precipitimit”
24
veti kimike të substancave
23 17 Lidhja gjinore ndërmjet klasave të të përbërjeve inorganike.
përbërjeve inorganike
24 Orë e lirë 18 Ushtrime rreth vetive kimike mbi
lidhjen gjinore
25 Orë e lirë 19 Ndotja e mjedisit - “shiu acid”
26 20 Detyrë kontrolli
27 1 Metalet e grupit IA • Njohja me përfaqësuesit •Përfaqësuesit e
28 2 Metalet e grupit IIA, IIIA e metaleve dhe jometaleve metaleve të
29 3 Metalet e grupeve B: Fe, Cu, Cr të çdo grupi. grupeve A dhe B:
Njohuri për • Njohja me vetitë Na, Ca, Al, Fe, Cr,
30 elementet kimike 4 Ushtrime rreth metaleve (sjelljet) e metaleve dhe Cu;
8 orë jometaleve dhe të jometaleve S, C, P.
(6 T, 2 U) përbërjeve që ato
31 1 orë e lirë 5 Halogjenët formojnë.
• Formimi i shprehive
32 6 Jometalet e grupit VIA teorike dhe praktike për
zgjidhjen e ushtrimeve
stekiometrike.
33 7 Jometalet e grupit VA, IVA
Orë e lirë
34 8 Ushtrime
35 9 Testim
25
Objektivat mësimore
Kapitulli I
Përzierjet homogjene dhe heterogjene
Objektivat minimale
1. Klasifikon përzierjet në homogjene dhe ato heterogjene.
2. Përkufizon tretësirën si sistem homogjen.
3. Identifikon përbërësit e tretësirës: tretësin dhe substancën e tretur.
4. Dallon tretësit polarë (molekula e ujit) dhe tretësit jopolarë.
5. Përkufizon tretshmërinë e një substance në ujë.
6. Liston faktorët që ndikojnë në tretshmërinë e substancave.
7. Përkufizon përqendrimin e tretësirave.
8. Liston mënyrat e shprehjes së përqendrimit të tretësirave.
9. Shkruan formulat e njehsimit të përqendrimit në përqindje dhe molar.
Objektivat mesatare
1. Dallon me anë të shembujve një përzierje homogjene nga përzierja heterogjene.
2. Interpreton tretësirën si sistem homogjen.
3. Jep shembuj të tretësirave që ndeshen në jetën e përditshme.
4. Përcakton kur një tretësirë quhet e ngopur, e pangopur, e mbingopur.
5. Shpjegon tretshmërinë e substancave nga ana cilësore dhe sasiore.
6. Argumenton faktorët që përcaktojnë tretshmërinë e substancave.
7. Interpreton llojet e përqendrimeve.
8. Kryen njehsime mbi përqendrimin e tretësirave.
1. Shpjegon ujin tretës polar duke u nisur nga molekula polare e tij.
2. Interpreton varësinë e çdo faktori që ndikon në tretshmërinë e substancave.
3. Krahason ndikimin e temperaturës si faktor në tretshmërinë gaz – ujë; substancë e
ngurtë – ujë.
4. Argumenton faktin që dy substanca me lidhje kimike të njëjta treten shumë mirë.
5. Dallon tretësirën e përqendruar nga tretësira e ngopur dhe të holluarën nga e
pangopura.
6. Jep shembuj me anë të eksperimentit të tretësirave: të ngopura, të pangopura, të
përqendruara, të holluara.
7. Përgatit eksperimentalisht tretësira me përqendrim në përqindje dhe molar.
8. Kryen njehsime mbi përqendrimin e tretësirave.
Kapitulli II
Komponimet inorganike
Objektivat minimale
1. Përkufizon oksidet, bazat, acidet, kripërat.
2. Dallon oksidet bazike nga oksidet acide.
3. Shkruan formulat kimike të oksideve, acideve, kripërave.
4. Emërton oksidet, bazat, acidet, kripërat.
26
5. Dallon një oksiacid nga një hidroacid.
6. Jep kuptimin e termave: përcjellshmëri elektrike, elektrolit, jo elektrolit,
shpërbashkim elektrolitik.
7. Njeh rregullat e paraqitjes së proceseve të shpërbashkimit të përbërjeve.
8. Shkruan barazimet e shpërbashkimit elektrolitik në ujë të acideve, bazave,
kripërave.
9. Dallon barazimin molekular nga barazimi jonik i një reaksioni kimik.
10. Njeh pH si “potencë” të joneve hidrogjen.
11. Njihet me dëftuesit e ngjyrosur.
12. Liston mënyrën e gatitjes të oksideve bazikë, oksideve acidë, acideve, bazave dhe
kripërave.
13. Liston vetitë kimike të oksideve bazikë, oksideve acidë.
14. Vrojton ndryshimin e ngjyrës të dëftuesve të ngjyrosur në mjedis acid, bazik,
asnjanës.
Objektivat mesatare
1. Evidenton karakteristikat e oksideve bazike, oksideve acide, bazave, acideve,
kripërave.
2. Interpreton emërtimin sistematik të klasave të përbërjeve inorganike.
3. Emërton saktë acidet dhe mbetjet acide kur jometali ka valencë të ulët më të lartë.
4. Analizon ngjashmërinë dhe ndryshimet midis: a) acideve dhe kripërave; b)
bazave dhe kripërave.
5. Përcakton valencën e mbetjeve acide.
6. Identifikon pH si tregues të mjedisit.
7. Njeh kufijtë e vlerave të pH në mjedis acid, bazik, asnjanës.
8. Argumenton eksperimentalisht procesin e shpërbashkimit.
9. Arsyeton vartësinë e vetive të përbashkëta të acideve ose të bazave me ndërtimin
e molekulës së tyre.
10. Formon molekulat kur jepen jonet përbërëse të molekulës.
11. Shkruan reaksionet e formimit të oksideve bazike, oksideve acide, bazave,
acideve, kripërave.
12. Interpreton me anë të reaksioneve kimike vetitë e oksideve bazike, oksideve
acide, acideve, bazave, kripërave.
13. Shpjegon reaksionet e asnjanësimit.
14. Trajton me anë të reaksioneve kimike lidhjen gjinore ndërmjet klasave të
përbërjeve inorganike.
15. Interpreton radhën e aktivitetit të metaleve.
16. Dallon reaksionin e asnjanësimit nga reaksioni i precipitimit.
17. Zgjidh ushtrime për gjetjen e pH.
1. Argumenton ndërtimin e oksideve bazike, oksideve acide, bazave, acideve,
kripërave.
2. Shkruan saktë formulat duke u nisur nga emërtimi dhe anasjelltas.
3. Korrigjon formulat kimike të shkruara gabim duke i arsyetuar.
4. Argumenton vetitë e çdo klase në lidhje me strukturën e tyre.
5. Interpreton eksperimentalisht vetitë e çdo klase të përbërjeve inorganike.
6. Evidenton nga pikëpamja cilësore rrugët e formimit të kripërave.
7. Zbaton nga ana cilësore dhe sasiore një reaksion asnjanësimi.
27
8. Interpreton rastet kur ndodh reaksion ndërmjet elektroliteve me anë të shembujve.
9. Trajton lidhjen midis përqendrimit të jonit H+ ose OH- me pH e tretësirës.
10. Argumenton formimin e jonit H3O+ si proton që lidhet me molekulën e ujit dhe
që e paraqitim edhe H+.
11. Shkruan barazimin jonik të reaksioneve ndërmjet elektroliteve.
12. Përcakton mjedisin e një tretësire kur jepen vlerat e pH.
13. Gjen pH e elektrolitit të fortë (acid ose bazë) kur jepet përqendrimi i tij.
14. Tregon zbatimin praktik të mjedisit acid apo bazik në lidhje me shëndetin,
ushqimin etj.
15. Sjell shembuj mbi ndikimet negative të pranisë së acideve në atmosferë, “shiu
acid”.
Kapitulli III
Njohuri mbi elementet kimike
Objektivat minimale
1. Njeh metalet sipas vendit që zënë në sistemin periodik.
2. Njeh metalet që përdor më tepër në elementet e G IA, IIA, IIIA te grupet B: hekuri,
bakri dhe kromi.
3. Shkruan simbolet e metaleve.
4. Liston vetitë e këtyre metaleve.
5. Liston vetitë kimike të metaleve për çdo grup.
6. Njeh përdorimet praktike të secilit metal.
7. Liston halogjenët në elementet e G VII, elementet e G VIA, VA, IVA.
8. Njeh përfaqësuesit e çdo grupi.
9. Liston vetitë fizike të halogjenëve, oksigjenit, squfurit, azotit dhe fosforit,
karbonit.
10. Njeh alotropinë e fosforit dhe të karbonit.
11. Liston vetitë kimike të jometaleve.
12. Njihet me rëndësinë dhe përdorimet e përfaqësuesve të jo metaleve.
13. Shkruan formulat e përbërjeve më të rëndësishme të metaleve dhe jometaleve.
Objektivat mesatare
1. Interpreton vetitë e metaleve të grupeve A dhe B.
2. Dallon nëpërmjet eksperimentit veprimin e elementeve të grupeve A dhe B me
ujin, si dhe me tretësirat e holluara të acideve.
3. Trajton përbërjet që formojnë metalet dhe vetitë që shfaqin ato.
4. Interpreton vetitë e çdo jometali duke u nisur nga vendi në sistemin periodik.
5. Dallon përbërjet e squfurit, oksidet dhe acidet që ai formon.
6. Interpreton përbërjet e azotit e të fosforit që ato formojnë.
7. Përfton oksigjenin me anë të eksperimentit.
8. Trajton ngjashmëritë dhe ndryshimet ndërmjet halogjenëve.
9. Interpreton vetitë oksiduese të halogjenëve.
10. Komenton acidet që formojnë halogjenët.
11. Trajton ndryshimet e vetive fizike të formave alotropike të karbonit dhe fosforit.
12. Bën njehsime stekiometrike në reaksionet e vetive të metaleve dhe jometaleve.
28
1. Krahason vetitë e metaleve të grupeve A dhe B.
2. Eksperimenton rreth vetive reduktuese të elementeve të grupit IA, IIA, IIIA.
3. Trajton përdorimet praktike të metaleve dhe përbërjeve të tyre.
4. Argumenton vendin e çdo jometali në sistemin periodik dhe vetitë oksiduese të
tij.
5. Krahason vetitë acide të SO2 dhe SO3, të H2SO3 dhe H2SO4.
6. Argumenton plogështinë e azotit në temperaturë të zakonshme.
7. Interpreton ajrin si përzierje gazesh N2, O2 që nuk veprojnë ndërmjet tyre në
temperaturë të zakonshme.
8. Argumenton strukturën e molekulës O2 dhe N2, rrjedhimisht edhe vetitë e tyre.
9. Argumenton dobësimin e vetive oksiduese nga fluori deri te jodi.
10. Krahason me anë të eksperimentit vetitë e HCl, HBr, HI.
11. Njehson reaksionet që lidhen me vetitë e metaleve dhe jo metaleve, vëllimin
molar për substancat e gazta në kushte normale, masën, molin etj.
12. Argumenton pse nuk ndryshojnë vetitë kimike në format alotropike të karbonit
dhe fosforit, por vetëm vetitë fizike të tyre ndryshojnë.
29
TEMA 1.2
TRETSHMËRIA E SUBSTANCAVE NË UJË
- përkufizon tretshmërinë;
- klasifikon tretësirat ( e ngopura e të pangopura);
- analizon faktorët që ndikojnë në tretshmërinë e substancave në ujë.
Konceptet kryesore: tretësirë, tretshmëri, tretësirë e ngopur, tretësirë e pangopur.
FAZAT E METODAT VEPRIMTARITË E ORGANIZIMI I

STRUKTURËS MËSIMORE NXËNËSVE NXËNËSVE
PARASHIKIMI Di Diskutimi i ideve Punë në dyshe
FORMIMI I Dua të di Paraqitja grafike e

Punë në dyshe
NJOHURIVE (Harta e koncepteve) informacionit
Mësova më shumë Të mësuarit
PËRFORCIMI Punë në dyshe
(Rishikimi në dyshe) bashkëveprues
Parashikimi: Di.
Paraqitet organizuesi grafik prej tri kolonash që përdoret në tabelën e zezë dhe fletë pune.
Shkruhet tema e re: “Tretshmëria e substancave në ujë”. U kërkohet nxënësve të thonë atë
që dinë ose mendojnë për temën e re dhe të shënojnë në kolonën e parë se çfarë dinë.
Nxënësit në këtë kohë lexojnë informacionin e ri mbi “Tretshmërinë e substancave në ujë”
dhe u kërkohet të formulojnë pyetjet, duke i shkruar në kolonën e dytë, çfarë duan të dinë.
Pasi identifikohen pyetjet, udhëzohen nxënësit të kategorizojnë njohuritë dhe pyetjet e
tyre duke filluar nga kuptimi mbi tretësirat e ngopura e të pangopura, tretshmërinë,
faktorët që ndikojnë në tretshmërinë e substancave në ujë. Pasi kanë përfunduar leximin e
temës së re përqendrohen te kolona e tretë. Nxënësit pyeten për informacionin e ri që
mësojnë, duke iu përgjigjur pyetjeve të kolonës së dytë. Nxënësit në mënyrë të pavarur
plotësojnë kolonën e tretë (organizuesi grafik) si më poshtë:
TRETSHMËRIA E SUBSTANCAVE NË UJË

Di Dua të di Mësova
1. Tretësirat janë sisteme 1. Kur tretësira është e 1. Kur tretësira vazhdon të
homogjene të përbëra nga një pangopur? tresë akoma substancë të
substancë e tretur dhe tretësi. 2. Kur tretësira është e tretur, tretësira është e
2. Tretësi është një i vetëm, ngopur? pangopur.
substancë e tretur mund të jetë 3. Ç’është tretshmëria? 2. Kur tretësira nuk tret më
1, 2 ose më shumë. 4. Si shprehet tretshmëria? substancë të tretur, tretësira
3. Substanca në sasi më të 5. Cilët janë faktorët që është e ngopur.
vogël është substancë e tretur, ndikojnë në tretshmërinë e 3. Tretshmëri quhet aftësia e
ndërsa substanca në sasi më të substancave në ujë? një substance për t’u tretur në
30
madhe është tretësi. 6. A ka rëndësi gjendja fizike e një tretës të caktuar.
4. Në tretësirë, substanca e substancës së tretur për të 4. Tretshmëria e një substance
tretur mund të jetë në tri përcaktuar se cili faktor ndikon shprehet me sasinë në gram të
gjendje fizike: të ngurtë, të në tretshmëri? një substance të tretur në 100 g
gaztë, të lëngët. tretës në një temperaturë të
caktuar.
5. Faktorët që ndikojnë në
tretshmëri janë: temperatura,
trysnia, natyra kimike e tretësit
dhe natyra kimike e substancës
së tretur.
6. Në tretshmërinë e gazeve në
ujë ndikon edhe trysnia, ndërsa
në tretjen e substancave të
ngurta e të lëngëta në ujë
ndikon temperatura.
Formimi i njohurive: Dua të di (harta e konceptit)

Plotësohet nga nxënësit harta e koncepteve me njohuritë e përfituara (di – dua të di –
mësova paraqitet grafikisht).
Shprehet me
sasinë në gram të
një substance në
100 g tretës
E substancave të
Është aftësia e një gazta;
substance për t’u varet edhe nga
Tretshmëria
tretur në një tretës trysnia
e substancave
të caktuar
në ujë
Varet nga natyra E substancave të

kimike e tretësit ngurta, të lëngëta e të
dhe substancës së gazta; varet nga
tretur temperatura
Përforcimi: Mësova (rishikim në dyshe)

Për të përforcuar shprehitë dhe për përmbledhur ato që kanë mësuar nxënësit ngremë
pyetje rreth çështjeve që i kanë të paqarta ose nuk i kuptojnë. Për këtë u drejtohet pyetja:
Pse rritja e temperaturës nuk e rrit tretshmërinë e gazeve në ujë? (E rëndësishme është që
nxënësit të përfshihen në mirëkuptim apo argumentimin e një pozicioni kundërshtues).
Vlerësimi i nxënësve
Nxënësit vlerësohen për përvetësimin e njohurive dhe përkushtimin e tyre gjatë punës në
paraqitjen grafike të informacionit.
31
Pyetje dhe ushtrime
1. Ç’quajmë tretshmëri?
Përgjigje: Tretshmëri quhet aftësia e një substance për t’u tretur në një tretës të caktuar.
2. Kur një tretësirë është e pangopur? Po e ngopur?
Përgjigje: Tretësira që tret akoma substancë të tretur është e pangopur. Kur tretësira nuk
tret më substancë të tretur, tretësira është e ngopur.
3. Cilët janë faktorët që ndikojnë në tretshmërinë e substancave të gazta dhe të
ngurta në ujë?
Përgjigje: Në tretshmërinë e substancave të gazta në ujë ndikon trysnia, ndërsa në
tretshmërinë e substancave të ngurta në ujë ndikon temperatura.
4. Kemi një tretësirë të nitratit të natriumit NaNO3. Kur kjo tretësirë quhet e
ngopur, e pangopur dhe e mbingopur?
Përgjigje: Tretësira e NaNO3 quhet e ngopur kur nuk tret më, kur tret akoma quhet e
pangopur dhe kur ka më shumë substanca se tretësira e ngopur quhet e mbingopur.
5. Në 100 g H2O në 20ºC treten 50 g NaBr (bromur natriumi). Në 100 g ujë burimi
gjendet i tretur 0.2 g NaBr. Ç’lloj tretësire është kjo?
Përgjigje: Kjo tretësirë është e pangopur.
6. Tretësira e ngopur e klorurit të natriumit NaCl fitohet duke tretur 36 g NaCl në
100 g ujë. Sa klorur natriumi NaCl duhen tretur për të përftuar tretësirë të
ngopur në: a. 50 g H2O; b. 10 g H2O?
Zgjidhje:
100 gH 2 O 50 gH 2 O
a. = x = 18 g NaCl
36 gNaCl x
100 gH 2 O 10 gH 2 O
b. = x = 3.6 g NaCl
36 gNaCl x
7. Tretësira e ngopur e klorurit zinkut ZnCl2 përftohet duke tretur 210 g ZnCl2 në
100 g H2O me temperaturën 18ºC. Çfarë tretësire përftohet në qoftë se:
a. shtohen në të 100 g H2O; b. në 100 g H2O shtohen 250 g ZnCl2?
Përgjigje:
a. Nga shtimi i 100 g H2O përftohet një tretësirë e pangopur meqë sasia e
ZnCl2 nuk ndryshon.
b. Nga tretja e 250 g ZnCl2 në 100 g H2O përftohet tretësirë e mbingopur.
8. Pse nuk mund të jetojnë peshqit në ujin që ka valuar?
Përgjigje: Nga uji është larguar oksigjeni, sepse tretshmëria e gazeve në ujë është në
përpjesëtim të zhdrejtë me temperaturën, prandaj peshqit nuk jetojnë në këtë ujë.
9. Ngrohim pak ujë deri në 40ºC. Megjithëse temperatura e ujit që ngrohet nuk
është e lartë, herë pas here prej tij dalin flluska që shpërthejnë në sipërfaqe. Si
shpjegohet kjo dukuri?
Përgjigje: Rritja e temperaturës ul tretshmërinë e gazeve në ujë. Tretshmëria e
substancave të gazta në ujë është në përpjesëtim të zhdrejtë me temperaturën.
32
Prandaj oksigjeni largohet nga uji ku ishte tretur duke ulur tretshmërinë e
oksigjenit në të.
10. Si shpjegohet që, kur hapet shishja e pijes freskuese, uji duket sikur zien nga
dalja e flluskave.
Përgjigje: Tretshmëria e substancave të gazta në ujë është në përpjesëtim të drejtë me
trysninë. Kur shishja është e mbyllur trysnia është e lartë dhe gazi del në
sipërfaqe duke zvogëluar tretshmërinë.
11. Pse nuk duhet të mbahen në vende të ngrohta shishet me pije freskuese?
Përgjigje: Shishet me pije freskuese nuk mbahen në vende të ngrohta sepse temperatura e
lartë bën që pijet të humbasin gazin e tretur në të, sepse tretshmëria e gazeve
ulet me rritjen e temperaturës.
TEMA 2.10
VETITË KIMIKE TË BAZAVE
- përkufizon reaksionet e asnjanësimit;
- shkruan reaksionet kimike që shprehin vetitë e bazave;
- harton një hartë me konceptet kryesore mbi bazat.
Konceptet kryesore: bazë, jon hidroksid, reaksion asnjanësimi, oksid bazik.

Mjetet: KOH, HCl, fenolftaleinë, Ca (OH)2, CuCl2, Cu (OH)2, gotë kimike, stativ, byretë.

“Stuhi” mendimesh në Nxitja e diskutimit
PARASHIKIMI Punë në grupe dyshe
grupe 5’
Të mësuarit bashkëveprues Punë me grupet
FORMIMI I
Të mësuarit me grupe 30’
NJOHURIVE eksperte
Paraqitja grafike e informacionit
PËRFORCIMI Diagrami piramidal Punë në dyshe
10’
Parashikimi: “Stuhi” mendimesh në dyshe.

Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shkruajnë çfarë dinë për bazat, më pas u kërkon të
krijojnë grupe dyshe, të shkëmbejnë mendimet dhe të shtojnë në listat e tyre edhe
mendimet e të tjerëve.
Ndërkohë që nxënësit thonë mendimet e tyre, mësuesi/ja shkuan në dërrasën e zezë.
- Bazat formohen nga kation metali dhe anion hidroksid OH-.
- Mbartëse të vetive të bazave janë jonet OH-.
33
- Bazat përcjellin rrymën elektrike.
- Lakmuesi në tretësirat bazike merr ngjyrë blu.
- Baza quajmë ato substanca që në tretësirë ujore rrisin përqendrimin e jonit
hidroksid (OH-).
- Formula e përgjithshme e një baze është M (OH)n.
Formimi i njohurive: Të mësuarit me këmbime.
Ndahen nxënësit në katër grupe dhe udhëzohen të lexojnë pjesët e përcaktuara, të
eksperimentojnë sipas udhëzimeve të tekstit dhe më pas të shkëmbejnë me njëri-tjetrin
ato që kanë mësuar.
Çështjet për secilin grup:
Grupi I: Ç’janë reaksionet e asnjanësimit? Pse letra e lakmuesit ndryshon ngjyrë kur mbi
hidroksidin e kaliumit shtohet acid klorhidrik? Cili do të jetë reaksioni që ndodh?
Grupi II: Cili është reaksioni i bashkimit të oksidit të karbonit (IV) me hidroksidin e
kalciumit? Oksidi i karboni (IV) a është oksid acid? Ç’formon ai në bashkëveprim me bazat?
Grupi III: Duke eksperimentuar konkludoni mbi afrinë kimike të bazave me kripërat.
Cilët janë produktet e përftuara? Vrojtoni ndryshimet që ndodhin.
Grupi IV: Si shpërbashkohen me nxehje hidroksidet e patretshme? Duke eksperimentuar
konkludoni për produktet që përftohen. Cili është barazimi përkatës për shpërbërjen e
hidroksidit të bakrit?
Përforcimi: Diagrami piramidal.
Nga tema e re e lexuar, mësuesi/ja pyet nxënësit:
- Cila është çështja që po analizojmë?
Përgjigje: Vetitë kimike të bazave.
Nxënësit plotësojnë modelin e përgatitur më parë nga mësuesja sipas grupeve.
Bazat
Vetitë kimike
Si vepron? Çfarë formon?
1. Po të vendosim një letër lakmuesi në një 1. Bazat veprojnë me acidet dhe formojnë
gotë kimike ku kemi hedhur hidroksid kaliumi, kripë dhe ujë, pra japin reaksion
letra e lakmuesit merr ngjyrë blu. Kur shtojmë asnjanësimi.
acid klorhidrik ngjyra e letrës së lakmuesit KOH + HCl = KCl + H2O
ndryshon sepse ndodh asnjanësimi.
2. Dioksidi i karbonit, që është oksid acid, ka afri 2. Produkti i përftuar nga bashkëveprimi i
kimike për hidroksidin e kalciumit që është bazë. oksideve acid me bazat është kripë dhe ujë.
Në rastin tonë:
Ca(OH)2 + CO2 = CaCO3 + H2O
3. Gjatë bashkëveprimi të bazave (NaOH) me 3. Përveç hidroksidit të bakrit formohet edhe
kripërat (CuCl2) vërejmë formimin e hidroksidit klorur natriumi sipas barazimit:
të bakrit të patretshëm me ngjyrë të kaltër. CuCl2 + 2NaOH = Cu (OH)2↓ + 2 NaCl
4. Hidroksidet e patretshme me ngrohje 4. Nga shpërbërja e hidroksidit të bakrit

shpërbëhen në oksidin përkatës dhe ujë. përftohen oksid bakri dhe uji.
Cu(OH)2 ⎯nxehtësi
⎯ ⎯→ CuO + H2O
Pas kësaj veprimtarie, përfaqësuesit e grupeve, të ndarë që në veprimtarinë e parë, lexojnë
plotësimet në diagramet e tyre dhe mësuesi/ja plotëson në tabelën e zezë duke shkëmbyer
mendime.
34
Vlerësimi i nxënësit
Nxënësit vlerësohen për:
- përvetësimin e njohurive;
- mënyrën si demonstruan eksperimentet;
- argumentimin e pyetjeve;
- paraqitjen grafike.
Pyetje dhe ushtrime
1. Hidroksidi i kaliumit fitohet nga:

a. veprimi i kaliumit me ujin; b. veprimi i oksidit të kaliumit me ujin.
Shkruani barazimet e reaksioneve kimike.
Përgjigje:
a. 2K + 2H2O = 2KOH + H2
b. K2O + H2O = 2KOH
2. Shkruani formulat e oksideve që përftohen nga shpërbërja e këtyre bazave.
a) Cu(OH)2; b) Cr(OH)3; c) Fe(OH)3.
Bëni emërtimin e tyre.
Përgjigje:
a) Cu(OH)2 ⎯⎯ ⎯→ CuO + H2O
nxehtësi
hidroksid bakri (II) oksid bakri (II)

b) 2 Cr(OH)3 ⎯⎯ ⎯→ Cr2O3 + 3H2O
nxehtësi
hidroksid kromi (III) oksid kromi (III)

c) 2Fe(OH)3 ⎯⎯ ⎯→ Fe2O3 + 3H2O
nxehtësi
hidroksid hekuri (III) oksid hekuri (III)

3. Me cilën nga substancat e mëposhtme mund të veprojë hidroksidi i kaliumit KOH?
a) H2SO4; b) HBr; c) CaO; d) SO2; e) MgSO4
Përgjigje: Hidroksidi i kaliumit vepron me H2SO4, HBr, SO2, MgSO4.
2KOH + H2SO4 → K2SO4 + 2H2O
KOH + HBr → KBr + H2O
2KOH + SO2 → K2SO3 + H2O
2KOH + MgSO4 → K2SO4 + Mg (OH)2
4. Shkruani barazimet për shndërrimet e mëposhtme:
a. BaO → BaCl2 → Ba(OH)2 b. Al → Al2O3 → AlCl3 → Al(OH)3 → Al2O3
c. Cu → CuO → CuSO4 → Cu(OH)2 → CuO
Përgjigje:
a. BaO + 2HCl = BaCl2 + H2O
BaCl2 + 2AgOH = Ba(OH)2 + 2AgCl↓
b. 4Al + 3O2 = 2Al2O3
Al2O3 + 6HCl = 2AlCl3 + 3H2O
AlCl3 + 3NaOH = Al(OH)3↓ + 3NaCl
2Al(OH)3 ⎯⎯ ⎯→ Al2O3 + 3H2O
nxehtësi
c. 2Cu + O2 = 2CuO
35
CuO + SO3 = CuSO4
CuSO4 + 2NaOH = Cu(OH)2↓ + Na2SO4
Cu(OH)2 ⎯nxehtësi
⎯ ⎯→ CuO + H2O
5. Plotësoni barazimet:
a. Zn(OH)2 → ZnO + ? b. Cr(OH)3 → Cr2O3 + ?
c. Mg(OH)2 + ? → MgCO3 + H2O d. Mg(OH)2 + CO2 → ? + H2O
Përgjigje:
a. Zn(OH)2 = ZnO + H2O b. 2Cr(OH)3 = Cr2O3 + 3H2O
c. Mg(OH)2 + H2CO3 = MgCO3 + 2H2O d. Mg(OH)2 + CO2 = MgCO3 + H2O
6. Sa gramë natrium Na duhet të veprojë me ujin H2O për të përftuar 80 gramë
hidroksid natriumi NaOH?
Zgjidhje:
Të dhënat: Reaksioni:
mNa = ? 2Na + 2H2O = 2NaOH + H2
mNaOH = 80 g 2 mol 2 mol 2 mol 1 mol
ArNa = 23 Ndërtojmë përpjesëtimin
2 ⋅ 23gNa xgNa
MNaOH = 40g/mol =
2 ⋅ 40 gNaOH 80 gNaOH
x = 46 g Na
7. Sa gramë hidroksid hekuri (II) Fe(OH)2 duhet për të përftuar 7.2 g oksid hekuri (II)
FeO?
Zgjidhje:
Të dhënat: Reaksioni:
mFe(OH)2 = ? Fe(OH)2 ⎯nxehtësi
⎯ ⎯→ FeO + H2O
MFeO = 7.2 g 1 mol 1 mol 1 mol
1⋅ 90 gFe(OH ) 2 xgFe(OH ) 2
MFe(OH)2 = 90g/mol =
1⋅ 72 gFeO 7.2 gFeO
MFeO = 72 g/mol x = 9 g Fe(OH)2
8. Sa mole përmbahen në: a) 80 g hidroksid natriumi; b) 5.8 g hidroksid magnezi
Mg(OH)2; c) 14.8 g hidroksid kalciumi Ca(OH)2?
m
Përgjigje: n=
M
⎧mNaOH = 80 g 80 g
a) ⎨ n= = 2 mol NaOH
⎩MNaOH = 40 g / mol 40 g / mol
⎧mMg (OH ) 2 = 5.8 g 5.8 g
b) ⎨ n= = 0.1 mole Mg(OH)2
⎩MMg (OH ) 2 = 58 g / mol 58g / mol
⎧mCa(OH ) 2 = 14.8 g 14.8 g
c) ⎨ n= = 0.2 mole Ca(OH)2
⎩MCa (OH ) 2 = 74 gr 74 g / mol
36
TEMA 3.6
SQUFURI
- përshkruan karakteristikat e squfurit si element i grupit VIA;
- shpjegon vetitë e squfurit si jometal;
- harton një grafik informues për konceptet bazë.
Konceptet kryesore: : jometal, element elektronegativ, veti oksiduese, oksid acid,

elektron valentor, afria për elektronin, acid.
Mjetet: tabela periodike, dërrasa e zezë.

Diskutim
PARASHIKIMI D.D.M Çdo nxënës
5’
FORMIMI I Diskutim
D.D.M Çdo nxënës
NJOHURIVE 30’
Përmbledh materialet bazë
PËRFORCIMI Hartë koncepti Çdo nxënës
10’
Parashikimi: Di/Dua të di/Mësova

Në tabelën e ndërtuar me tri kolona - Di/Dua të di/Mësova - nxënësve u jepen udhëzime
për të plotësuar rubrikën “Di”, duke i evokuar informacionet e njohura, si element i grupit
VIA, shtresë elektronike, veti oksiduese, elektron valentor.
Ndërkohë mësuesi/ja punon në dërrasën e zezë.
- Squfuri është element i grupit VIA.
- Simboli squfurit është S.
- Shtresat elektronike të S: 2, 8, 6.
- Ka 6 e- valentorë.
- Formon anion me 2 ngarkesa negative S2-
- Elektronegativ.
- Shfaq valenca të ndryshme
Formimi i njohurive: Di/ Dua të di/ Mësova

1. Squfuri është element i grupit VIA. 1. Cila është gjendja në natyrë e S?
2. Simboli squfurit është S. 2. Cilat janë vetitë fizike të S?
3. Shtresat elektronike të S: 2, 4, 6. 3. Pse S ka disa valenca?
37
4. Ka 6 e- valentorë. 4. A ka ndryshime karakteri oksidues i
5. Formon anion me 2 ngarkesa squfurit nga ai i oksigjenit?
negative S2- 5. A jep S po ato reaksione kimike që
6. Elektronegativ. jep oksigjeni me metalet, jometalet?
7. Shfaq valenca të ndryshme 6. Ç’lloj oksidesh formon squfuri?
7. Ç’lloj acidesh formojnë oksidet e tij
me ujin?
Më pas plotësohet rubrika “Mësova”.

1. Squfuri është element i 1. Cila është gjendja në natyrë 1. Mësova elektronet
grupit VIA. e S? valentore, numrin e oksidimit
2. Simboli squfurit është S. 2. Cilat janë vetitë fizike të S? dhe strukturën e jonit.
3. Shtresat elektronike të S: 2, 3. Pse S ka disa valenca? 2. Squfuri është jometal më
8, 6. 4. A ka ndryshime karakteri pak tipik se oksigjeni.
1s22s2p63s2p4 oksidues i squfurit nga 3. Squfuri ka veti oksiduese
4. Ka 6 e- valentorë. oksigjeni? më të dobëta se oksigjeni.
5. Formon anion me 2 ngarkesa 5. A jep S po ato reaksione 4. Oksidet e tij kanë veti të
negative S2- kimike që jep oksigjeni me oksideve acide.
6. Elektronegativ. metalet, jometalet? 5. Tretësirat ujore të tij
7. Shfaq valenca të ndryshme 6. Ç’lloj oksidesh formoi formojnë acide.
squfuri? 6. Në natyrë gjendet i lirë dhe
7. Ç’lloj acidesh formojnë i lidhur.
oksidet e tij me ujin? 7. Mësova vetitë fizike dhe
vetitë kimike të squfurit.
Përforcimi: Hartë koncepti.

Nxënësit hartojnë hartën e koncepteve që mësuan.
Shtresat
6 elektrone
elektronike
I ngurtë, me valentorë.
2, 8, 6.
ngjyrë të
verdhë
Oksidet SO2, Shfaq

SO3 formojnë S valencat
acidet H2SO3, jometal II, IV, VI
H2SO4
Formon
okside acide Formon jonin
SO2, SO3 Ka veti S2-
oksiduese
38
Vlerësimi i nxënësit
Nxënësit vlerësohen për:
- kontributin që japin në punën me grupe;
- argumentin që përdorin për shpjegimin e vetive;
- përdorimin e koncepteve, faktorëve;
- diskutimin dhe informacionin.
Pyetje dhe ushtrime
1. Bëni krahasimin e vetive të squfurit S me oksigjenin O.

Përgjigje: Squfuri dhe oksigjeni kanë strukturë të shtresës së jashtme të njëjtë, kanë 6e-.
- Squfuri shfaq valencën II, IV, VI, ndërsa oksigjeni vetëm II.
- Squfuri ka veti oksiduese më të dobëta se oksigjeni.
- Squfuri është më pak jometal se oksigjeni.
- Jonet kanë ngarkesë -2, S2-, O2-.
- Molekula e oksigjenit O2 është dyatomike, e squfurit S8 është tetëatomike.
2. Si gjenden në natyrë squfuri S dhe oksigjeni O2?
Përgjigje: oksigjeni dhe squfuri gjenden në natyrë në gjendje të lirë ose në trajtë
përbërjesh. Oksigjeni në gjendje të lirë ndodhet në trajtë O2, O3 në trajtë
përbërje tek H2O, mineralet, oksidet, kripërat. Squfuri gjendet si galena PbS,
blenda ZnS, piriti FeS2, gipsi CaSO4; 2H2O.
3. Si bëhen kalimet: S → SO2 → H2SO3 → K2SO3?
Përgjigje: S + O2 = SO2
SO2 + H2O = H2SO3
H2SO3 + 2KOH = K2SO3 + H2O↑
4. Gjej valencën e squfurit në përbërjet H2S, SO3, SO2, K2S.
III
Përgjigje: H 2 S ; S VI O3II ; S IV O2III ; K 2I S II
5. Sa mole oksigjen O2 nevojiten për djegien e 6.4 squfur S?
Përgjigje:
Të dhëna: Reaksioni:
nO2 = ? S + O2 = SO2
mS = 6.4 g 1 mol 1 mol 1 mol
ArS = 32
Zgjidhje:
- Gjej numrin e moleve të S që përmbahen në 6.4 g S.
m 6.4 g
n= = = 0.2 mole S
M 32 g / mol
Ndërtojmë përpjesëtimin:
1molS 0.2molS
= x = 0.2 mol O2
1molO2 xmolO2
6. Elementet Na, Ba, Ca, Al i kanë valencat I, II, II, III. Shkruaj formulat e
komponimeve që jep squfuri me to.
Përgjigje: Na2S, BaS, CaS, Al2S3.
39
TESTI 1
1. Pohimi jo i saktë për tretësirat është:

a. tretësira është përzierje homogjene;
b. përbëhet nga tretësi dhe substanca e tretur;
c. formohet nga dy substanca që nuk treten te njëra-tjetra.
(1 pikë)
2. Pohimi është i vërtetë (V) apo i gabuar (G)?
Në një tretësirë:
a. tretësi ndodhet në sasi më të vogël se substanca e tretur;
b. substanca e tretur mund të jetë më shumë se një;
c. substanca e tretur ndodhet vetëm në një gjendje fizike;
d. tretësi ka të njëjtën gjendje fizike si tretësirë.
(1 pikë)
3. Tretësira është e ngopur kur:
a. përmban sasi të madhe substance të tretur;
b. tret akoma substancë;
c. nuk tret më substancë në një sasi tretësi;
d. përmban sasi të vogël të substancës së tretur.
(1 pikë)
4. Tretësira është e holluar kur:
a. përmban sasi të vogël substance të tretur;
b. nuk tret akoma substancë;
c. përmban sasi të madhe substance të tretur.
(1 pikë)
5. Sasia e substancës së tretur në 250 g tretësirë 8% është:
a. 40 g; b. 20 g; c. 30 g; d. 60 g.
(2 pikë)
6. Sasia e ujit që nevojitet për të përftuar 300 g tretësirë 10% është:
a. 250 g; b. 210 g; c. 270 g; d. 130 g.
(2 pikë)
7. Një tretësirë e klorurit të natriumit NaCl me vëllim 400 ml, dendësi 1.2 g/ml dhe
përqendrim 15% përmban substancë të tretur me masë:
a. 36 g; b. 72 g; c. 144 g; d. 18 g.
(3 pikë)
8. Masa e ujit që përmban tretësira e hidroksidit të kaliumit KOH me përqendrim
7%, vëllim 800 ml e dendësi 1.15 g/ml është:
a. 855.6 g; b. 85.56 g; c. 64.4 g; d. 171.12 g.
(3 pikë)
9. Numri i moleve në tretësirën 0.2 M të hidroksidit të kalciumit Ca(OH)2 në 3 l të
saj është:
a. 0.3 mole; b. 0.6 mole; c. 0.9 mole; d. 0.15 mole.
(2 pikë)
10. Përqendrimi molar i tretësirës së acidit fosforik H3PO4 që përmban 33.2 g në 2 l
të saj është:
a. 0.4 M; b. 0.2 M; c. 0.1 M; d. 2 M.
(3 pikë)
40
11. 17.4 g substancë ndodhen në 1.5 l tretësirë 0.2 molare. Masa molare e substancës
është:
a. 98 g/mol; b. 101 g/mol; c. 58 g/mol; d. 120 g/mol.
(2 pikë)
12. Masa e substancës së tretur në 500 ml tretësirë klorur zinku ZnCl2 0.3 M është:
a. 20.4 g; b. 40.8 g; c. 60 g; d. 120 g.
(3 pikë)
13. Përzihen 200 g tretësirë 2% me 500 g tretësirë 8% të hidroksidit të natriumit
NaOH. Tretësira e përftuar e ka përqendrimin:
a. 5%; b. 6.28%; c. 8%; d. 6%
(3 pikë)
14. 1.2 l tretësirë 0.1 M NaOH përzihen me 900 ml tretësirë 0.2 M NaOH.
Përqendrimi molar i tretësirës së përftuar është:
a. 0.3 M; b. 0.28 M; c. 0.14 M; d. 1.4 M
(3 pikë)
15. Sasia e hidroksidit natriumit NaOH që vepron me 300 g tretësirë 2% të acidit
klorhidrik të HCl është:
a. 13 g; b. 20 g; c. 6.57 g; d. 13.15 g.
(3 pikë)
Nota 4 5 6 7 8 8 10
Pikët 0-10 11-15 16-19 20-23 24-26 27-30 31-34
41
TESTI 2
1. Molekula e oksidit bazik është e ndërtuar nga:

a. kation metal dhe anion mbetje acide;
b. jometal dhe oksigjen;
c. metal dhe oksigjen;
d. kation metal dhe anion hidroksil.
2. Gjatë djegies së jometalit me oksigjenin formohet:

a. acid; b. oksid bazik; c. oksid acid; d. kripë.
3. Karakteristikë e elektroliteve është:

a. përcjellshmëria elektrike; b. përcjellshmëria elektronike; c. përcjellshmëria termike.
4. Vetitë e përbashkëta të bazave shpjegohen:

a. nga prania kationit të metaleve; c. nga prania e anionit hidroksil;
b. nga ngarkesa e kationit; d. nga numri i anioneve hidroksil.
5. Gjatë procesit të shpërbashkimit molekula elektrolitit ndahet në:

a. atome; c. elektrone dhe protone;
b. molekula; d. jone me ngarkesa të kundërta elektrike.
6. Gjatë reaksionit të asnjanësimit ndodh bashkëveprimi ndërmjet:

a. oksid bazik + oksid acid; c. bazë + kripë;
b. acid + kripë; d. acid + bazë.
7. Përbërja me formulë të përgjithshme HnXOm shpreh:

a. oksid acid; b. hidracid; c. oksiacid; d. kripë; e. bazë.
8. Reaksioni që nuk mund të ndodhë është:

a. HCl + CaO → c. HCl + Zn →
b. HCl + NaCl → d. HCl + KOH →
9. Vlera e pH=6 shpreh që tretësira është:

a. acid i fortë; b. bazë e fortë; c. acid i dobët; d. bazë e dobët.

Në një tretësirë mjedisi është bazik kur përqendrimi i joneve H+ është ...........................
se përqendrimi i joneve ..............................
11. Oksidi i aluminit Al2O3 nuk vepron me:

a. H2O; b. HNO3; c. CO2 ; d. H2SO4
12. Reaksioni që ndodh është:

a. Na2SO4 + H2SO4 → c. Na2SO4 + CaO →
b. Na2SO4 + Na3PO4 → d. Na2SO4 + BaCl2 →
42
13. Reaksioni HCl + KOH → KCl + H2O është:
a. reaksion sinteze; c. reaksion asnjanësimi;
b. reaksion precipitimi; d. reaksion shpërbërjeje.
14. Tretësira e acidit nitrik HNO3 e ka pH=3. Përqendrimi joneve hidrogjen [H+] dhe
i joneve hidroksid [OH+] do të jetë:
a. [H ] = 10-3 dhe [OH+] = 10-3
+
b. [H+]= 10-11 dhe [OH+] = 10-11
c. [H+] = 10-3 dhe [OH+] = 10-11 d. [H+] = 10-11 dhe [OH+] = 10-3
15. Sasia më e madhe e hidrogjenit H2 përftohet kur veprojnë me ujin H2O:

a. 3 mole Na; b. 1.5 mole K; c. 2.5 mole Ca.
16. Masa e acidit sulfurik H2SO4 që vepron me 200 ml tretësirë 0.2 M hidroksid
natriumi NaOH do të jetë:
a. 3.92 g; b. 1.96 g; c. 0.98 g; d. 2. 94 g.
17. Numri i moleve të nitratit natriumit NaNO3 që veprojnë me 300 ml tretësirë, 2%

acid fosforik H3PO4 me dendësi 1.2 g/ml do të jetë:
43
TESTI 3
1. Për metalet e grupit IA pohim i gabuar është:

a. kanë një elektron në shtresën e jashtme;
b. kur japin elektronin shndërrohen në kation me një ngarkesë pozitive;
c. formojnë okside acide;
d. janë metale tepër aktivë.
2. Pohim i saktë është:

a. kalciumi është metal më pak aktiv se zinku;
b. kalciumi është metal më pak aktiv se hekuri;
c. kalciumi është më aktiv se kromi;
d. kalciumi është më pak aktiv se kaliumi.
3. Alumini shfaq veti:

a. metalike; b. jo metalike; c. amfotere; d. asnjanëse.
4. Pohimi i gabuar për elementet e grupit VIIA është:

a. quhen halogjenë;
b. kanë 7 elektrone në shtresën e jashtme;
c. marrin një elektron;.
d. molekulat e tyre janë njëatomike.
5. Në cilin rast janë renditur vetëm jometale:

a. K, Ca, Mg, F, P c. N, C, O, Si, Cl
b. I, S, Ba, Al, Fe d. Cr, Cu, Br, N, Li
6. Pohimi i gabuar është:

a. metalet përcjellin rrymën elektrike;
b. metalet përcjellin nxehtësinë;
c. metalet janë në tri gjendje fizike: të ngurtë, të lëngët dhe të gaztë;
d. metalet petëzohen, telëzohen.
7. Pohimi i gabuar për jodin:

a. është në gjendje të ngurtë; b. sublimohet;
c. ka 7 elektrone në shtresën e jashtme; d. zhvendos fluorin nga kripërat e tij.
8. Pohim i saktë për azotin:

a. molekula e azotit është njëatomike;
b. azoti ndihmon djegien;
c. molekula e tij është e paqëndrueshme;
d. 4/5 e vëllimit të ajrit është azot.
9. Pohim i gabuar për jometalet:

a. kanë 4-7 elektrone në shtresën e jashtme;
b. formojnë anione;
c. me oksigjenin formojnë okside acide;
d. janë në tri gjendje: të ngurtë, të gaztë e të lëngët;
e. përcjellin mirë rrymën elektrike.
44
10. Pohim i saktë për oksigjenin:
a. molekula e oksigjenit është njëatomike;
b. nuk ndihmon djegien;
c. është më pak aktiv se squfuri;
d. 1/5 e vëllimit të ajrit është oksigjen.

a. Na + H2O → Ca + H2O →
b. Li + H2O → Cr + H2O →
12. Reaksioni që ndodh është:

a. Cr2O3 + H2O → K2O + H2O →
b. CuO + H2O → Fe2O3 + H2O →
13. Kur digjen 18.06 1023 molekula magnez, numri i moleve oksigjen që nevojiten
është:
a. 2.5 mole; b. 1.5 mole; c. 3 mole; d. 1 mol.

a. NaI + Cl2 → c. NaCl + I2 →
b. NaBr + Cl2 → d. NaI + Br2 →
15. Vëllimi i oksigjenit që nevojitet për djegien e 6.2 g fosfor është:

a. 22.4 l; b. 11.2 l; c. 5.6 l; d. 4.48 l.
16. Përqindja më e lartë e oksigjenit gjendet te:

a. N2O5 ; b. N2O3; c. NO2 ; d. NO
17. Masa e 8 moleve fosfor është 248 g. Masa molare e fosforit është:
a. 62g/mol; b. 31g/mol; c. 15.5 g/mol; d. 15g/mol.
18. Sasia më e madhe e oksigjenit ndodhet në:

a. 2 mole Fe2O3 ; b. 4 mole Na2O; c. 0.5 mole N2O5; d. 1.3 mole SO3.
19. Kur vepron kalciumi Ca me 300 g tretësirë acid klorhidrik HCl 12% vëllimi i
hidrogjenit që çlirohet është:
a. 5.67 l; b. 22.08 l; c. 11.04 l; d. 22.7 l
45
LIBRI I MËSUESIT
KIMIA 9
Teori T 45 orë
Ushtrime U 5 orë
Detyrë kontrolli DK 2 orë
46
Nr. Kapitulli Orë Temat Synimet e programit Substancat
1 Energjia 1 Energjia dhe barazimet kimike • Njohja dhe kuptimi i •Materiale të
2 Barazimet 2 Reaksionet ekzo dhe koncepteve kryesore të grumbulluara nga
termokimike endotermike kapitullit. burime të ndryshme
3 3 orë 3 Detyrë eksperimentale “Efekti • Formimi i shprehive informacioni.
(2 T, 1 detyrë termik në reaksionet kimike” teorike dhe praktike, Substanca: Ca, CaO,
eksperimentale) përdorimi i tyre në NH4Cl
zgjidhjen e ushtrimeve.
4 1 Kuptimi mbi numrin e oksidimit • Njohja me konceptet • Tabelë mbi vlerat
Reaksionet (n.o) n.o. oksidim, reduktim, EN të disa elementeve
5 redoks 2 Rregullat për caktimin e n.o. substancë oksiduese, sub. • Tabelë mbi n.o. të
6 7 orë 3 Njehsimi mbi n.o. reduktuese. joneve të thjeshta dhe
7 (5T, 1U, 1 PL) 4 Reaksionet e oksido-reduktimit • Zbatimi i rregullave për të përbëra
8 5 Caktimi i koeficienteve në njehsimin e n.o. Substanca: Cu, Zn,
reaksionet redoks • Argumentimi i procesit CuSO4, CuCl2, Al.
9 6 P. lab. “Reaksionet redoks” të oksidimit dhe
10 7 Ushtrime reduktimit.
• Zbatimi i rregullave në
vendosjen e koeficienteve
në reaksionet redoks.
11 1 Elementi galvanik • Njohja me ndërtimin e • Elektrolizier
12 Elektrokimia 2 Radha e aktivitetit të metaleve elementit galvanik, përcjellësa, aparat i
13 9 orë 3 Bateritë elektrolizierit. përcjellshmërisë
14 (6T, 1U, 1PL, 4 Elektroliza • Përcaktimi i barazimeve elektrike, voltametër.
15 1DK) 5 Shembuj elektrolize elektrodike dhe reaksionit Substanca CuSO4,
16 6 Elektroliza me anodë të të përgjithshëm. ZnSO4, Cu, Zn.
tretshme • Zbatimi i rregullave të • Tabelë mbi vlerat e
17 7 Ushtrime shkarkimit të joneve në potencialeve
l k d l k dik d d
47
18 8 P. lab. “Elektroliza e ujit” elektroda. elektrodike standarde.
19 9 Bateritë dhe dëmet e tyre në • Krahasimi i elementit • Modele baterish.
mjedis galvanik dhe elektrolizës.
20 10 Detyrë kontrolli • Njohja me zbatimet
Orë e lirë praktike të elementit
galvanik dhe elektrolizës.
21 1 Objekti i kimisë organike •Evidentimi i elementit
22 Përbërjet 2 Elementet përbërëse të karbon përbërës i
organike, përbërjeve organike përbërjeve organike.
23 hidrokarburet 3 Lidhjet kimike në përbërjet • Klasifikimi i
18 orë organike hidrokarbureve sipas:
24 (14T, 2PL, 1U, 4 Formulat molekulare dhe të a)skeletit karbonik; b)
1DK) strukturës llojit të lidhjeve në
25 5 Hidrokarburet e ngopura, molekulën e tyre.
2 orë të lira alkanet • Njehsimi i rregullave
26 6 Hidrokarburet e ngopura me për emërtimin e alkaneve,
varg të degëzuar. alkeneve, alkineve.
27 7 Gatitja. Vetitë kimike të •Krahasimi i vetive fizike
alkaneve të hidrokarbureve.
28 8 P. lab. “Gatitja dhe vetitë e •Përcaktimi i tipeve të
metanit” reaksioneve kimike
29 9 Hidrokarburet e pangopura – karakteristike për klasat e
alkanet hidrokarbureve.
30 10 Vetitë fizike dhe kimike të • Njehsimi i rëndësisë
alkeneve praktike të
31 11 Alkinet, struktura dhe emërtimi hidrokarbureve.
•Edukimi i edukatës
32 12 Vetitë kimike të alkineve.
qytetare për ruajtjen e
33 13 Ushtrime
mjedisit nga ndotja.
34 14 P. lab. “Gatitje dhe vetitë kimike
të alkeneve, alkineve”
48
35 15 Nafta dhe gazi natyror
36 16 Ndotja e mjedisit – shkatërrimi i
Orë e lirë shtresës së ozonit
37 17 Arenet – benzeni
38 18 Arenet policiklike
39 19 Përsëritje
40 Orë e lirë 20 Detyrë kontrolli
41 1 Alkoolet – struktura, emërtimi • Evidentimi i grupit •Tabela mbi
42 Përbërjet 2 Vetitë fizike të alkooleve funksionor përgjegjës për parametrat fizike të
43 organike që 3 Përfaqësues të alkooleve, eteret vetitë fiziko-kimike të përfaqësuesve të
44 përmbajnë 4 Alkoolet aromatike, fenolet përbërjes. alkooleve,
45 oksigjen 5 P. lab. “Vetitë e alkooleve e •Listimi i grupeve aldehideve, ketoneve,
23 orë fenoleve funksionore sipas klasave acideve karboksilike.
46 (18T, 2U, 3PL) 6 Alkanalet dhe alkanonet të përbërjeve organike. Substanca: C2H5OH,
•Njehsimi i rregullave për C6H5OH, NaOH, Na,
47 7 Vetitë e alkanaleve emërtimin sistematik të dëftues, Cu,
48 8 Vetitë e alkanoneve klasave të përbërjeve Ag(NH3)2OH,
organike. NH4OH, AgNO3,
49. 9 Ushtrime mbi emërtimin e •Njehsimi i vetive fizike CH3-C-CH3,
alkanaleve e alkanoneve të përbërjeve organike. ║
50 10 P. lab. “Vetitë e alkanaleve dhe • Interpretimi i vetive O
alkanoneve” kimike të klasave të I2(u), CH3COOH,
51 11 Acidet karboksilike, struktura, përbërjeve organike të Mg, CaO, NaHCO3,
emërtimi oksigjemave. C6H6, C2H5-OC2H5,
Vaj ushqimor, acid
52 12 Vetitë e acideve karboksilike
oleik, dhjamë derri.
53 13 Përfaqësues të acideve
karboksilike
54 14 Esteret
55 15 Lyrat, ngurtësimi i lyrave.
56 16 Sapunët – detergjentet dhe
49
ndotja e mjedisit prej tyre
57 17 P. lab. “Vetitë e lyrave – gatitja •Argumentimi i lidhjeve
e sapunit” gjinore midis klasave të
58 18 Lidhja gjinore ndërmjet përbërjeve organike
hidrokarbureve, alkooleve dhe nëpërmjet reaksioneve
aldehideve, ketoneve, acideve kimike.
karboksilike •Eksperimentimi i vetive
59 19 Ushtrime mbi acidet kimike të klasave të
karboksilike dhe eteret përbërjeve organike.
60 20 Përsëritje •Interpretimi i rolit të
61 21 Detyrë kontrolli rëndësishëm të përbërjeve
62 22 Karbohidratet – monosakaridet organike (lyrave,
63 Orë e lirë 23 Disakaridet – polisakaridet karbohidrateve,
64 Orë e lirë 24 Përbërjet e azotuara. proteinave) për jetën e
Aminoacidet. Struktura dhe njeriut.
emërtimi
65 25 Peptidet. Roli i proteinave në
jetë
66-67 Orë e lirë 26-27 Konkurs tematik
Orë e lirë
68-69 28-29 Vizitë në rafinerinë e naftës në
Orë e lirë
Ballsh.
70 30 Bisedë e lirë “Ne dhe mjedisi”
50
OBJEKTIVAT MËSIMORE
Kapitulli I
Energjia. Barazimet termokimike
Objektivat minimale
1. Konkretizon me anë të shembujve harxhimin e energjisë për të kryer punë.
2. Dallon energjinë kinetike nga energjia potenciale.
3. Përkufizon energjinë e brendshme.
4. Dallon reaksionet endotermike nga reaksionet ekzotermike.
5. Shkruan barazime të thjeshta termokimike.
Objektivat mesatare
1. Interpreton reaksionet e djegies si burime të energjisë kimike.
2. Interpreton reaksionet endotermike dhe reaksionet ekzotermike.
3. Dallon barazimin kimik nga barazimi termokimik.
4. Bën ndryshimin e efektit kimik në reaksionet endotermike nga reaksionet ekzotermike.
1. Interpreton nxehtësinë që thithet ose që çlirohet në një reaksion si ndryshim i
energjisë së produkteve dhe reaktantëve.
2. Interpreton parimin e ruajtjes dhe shndërrimit të energjisë.
3. Bën interpretimin molar në barazimet termokimike.
4. Analizon eksperimentalisht vlerat e efektit energjetik (∆H) të reaksioneve kimike.
Kapitulli II
Reaksionet e oksido-reduktimit
Objektivat minimale
1. Dallon një reaksion redoks nga një reaksion jo redoks.
2. Përkufizon termin numër oksidimi.
3. Njeh rregullat për përcaktimin e numrit të oksidimit.
4. Përcakton numrat e oksidimit në përbërjet dyjare.
5. Barazon reaksione redoks të thjeshta.
Objektivat mesatare
1. Bën dallimet midis valencës së një elementi dhe n.o. të tij.
2. Interpreton n.o. të një elementi në një përbërje dhe lidhjet që realizon ai në këtë përbërje.
3. Përcakton n.o. në përbërjet dyjare dhe trejare.
4. Shkruan barazimet elektronike të një reaksioni kimik.
5. Bën ndryshimin midis procesit të oksidimit dhe procesit të reduktimit në termat e
ndryshimit të n.o.
6. Trajton ndryshimin midis substancave oksiduese dhe substancave reduktuese në
termat e dhënies dhe marrjes së elektroneve.
7. Rregullon koeficientet në reaksionet redoks me metodën e ndryshimit të numrit të
oksidimit.
51
1. Analizon dallimet ndërmjet: valencës, ngarkesës dhe n.o. të një elementi.
2. Përkufizon agjentin oksidues dhe agjentin reduktues në një reaksion redoks.
3. Argumenton unitetin dhe të kundërtat e procesit të oksidimit dhe të reduktimit.
4. Përcakton agjentët oksidues dhe reduktues në një reaksion redoks.
5. Interpreton në kontekstin molar një barazim redoks.
6. Analizon dukuritë e vërejtura në eksperimentet e reaksioneve redoks.
7. Komenton proceset redoks që ndodhin në natyrë.
Kapitulli III
Elektrokimia
Objektivat minimale
1. Përshkruan objektin e elektrokimisë si degë të kimisë që studion përdorimin e
reaksioneve kimike për përftimin e rrymës elektrike dhe anasjelltas.
2. Njeh radhën e aktivitetit të metaleve.
3. Njeh termat: qarku i jashtëm, qarku i brendshëm, elektrodë, elektrolizier, përcjellës etj.
4. Paraqet sistematikisht një element galvanik.
5. Njeh funksionin e elementit galvanik.
6. Përshkruan elektrolizierin – ndërtimin e tij.
7. Njeh llojet e baterive dhe përdorimet e tyre.
8. Bën dallimet dhe ngjashmëritë ndërmjet elementit galvanik dhe elektrolizës.
Objektivat mesatare
1. Interpreton radhën e aktivitetit të metaleve.
2. Bën dallimin midis vetive reduktuese të metalit dhe vetive oksiduese të jonit të tij.
3. Shkruan barazimet elektrodike që ndodhin gjatë funksionimit të elementit galvanik.
4. Përcakton drejt lëvizjen e elektroneve dhe të joneve gjatë funksionimit të elementit
galvanik.
5. Interpreton ndryshimin e masës së elektrodave gjatë funksionimit të elementit
galvanik.
6. Dallon elektrolizën me elektroda inerte dhe anodë të tretshme.
7. Njeh rregullat e shkarkimit të joneve gjatë elektrolizës së tretësirave ujore.
8. Përshkruan barazimet elektrodike dhe reaksionin e përgjithshëm gjatë elektrolizës.
9. Krahason elektrolizën e një elektroliti në gjendje të shkrirë dhe në tretësirën ujore të tij.
10. Zgjidh ushtrime e problema mbi anën sasiore të elektrolizës dhe elementit galvanik.
1. Konkludon mbi vetitë reduktuese të metaleve, duke u nisur nga radha e aktivitetit të tyre.
2. Realizon ndërtimin dhe funksionimin e një elementi galvanik.
3. Vlerëson rrezikun mjedisor që sjell hedhja në mjedis e baterive të konsumuara.
4. Parashikon produktet e elektrolizës së një tretësire ujore të një kripe.
5. Argumenton ngjashmërinë dhe ndryshimet ndërmjet elektrolizës dhe elementit
galvanik.
6. Përshkruan përdorimet e elektrolizës për veshje elektrolitike, për përftimin e
metaleve aktive.
7. Realizon elektrolizën e tretësirës ujore të klorurit të bakrit ose elektrolizën e ujit.
8. Interpreton nga ana cilësore dhe nga sasiore elementin galvanik dhe elektrolizën.
52
Kapitulli IV
Kimia organike
Objektivat minimale
1. Kupton përbërjet organike si përbërje të karbonit.
2. Liston elementet përbërëse të përbërjeve organike.
3. Dallon përbërjet inorganike nga ato organike.
4. Njeh strukturën elektronike të atomit karbon.
5. Dallon formulat molekulare nga formulat e strukturës.
6. Klasifikon hidrokarburet sipas llojit të lidhjeve.
7. Jep kuptimin mbi alkanet, formulën e përgjithshme të tyre.
8. Njeh rregullat për emërtimin e alkaneve.
9. Jep kuptimin mbi radikalet, dukurinë e izomerisë dhe përbërjet izomere.
10. Ndërton dhe emërton formulat e alkaneve.
11. Ndërton dhe emërton izomerët e vargut dhe izomerët e pozicionit.
12. Shkruan reaksionet e zëvendësimit të alkaneve.
13. Liston vetitë fizike të alkaneve.
14. Shkruan formulën e përgjithshme të alkeneve, alkineve dhe areneve.
15. Dallon lidhjet midis atomeve karbon tek alkenet dhe alkinet.
16. Shkruan dhe emërton saktë alkenet dhe alkinet sipas rregullave të emërtesës.
17. Shkruan saktë formulën e strukturës së benzenit.
18. Liston vetitë fizike të alkeneve, alkineve dhe benzenit.
19. Përkufizon reaksion adicioni, eliminimi, polimerizimi.
20. Trajton vetitë kimike të benzenit.
21. Njeh hidrokarburet aromatike policiklike.
22. Liston përbërësit e naftës.
23. Njihet me efektet negative të ndotjes së mjedisit nga nafta dhe produktet e saj.
Objektivat mesatare
1. Njeh parimet bazë mbi të cilat mbështetet kimia e përbërjeve të karbonit.
2. Dallon përbërjet me strukturë vargore dhe me strukturë ciklike.
3. Shkruan formulat molekulare duke u nisur nga formulat e strukturës dhe anasjelltas.
4. Argumenton formulat e përgjithshme për alkanet, alkenet dhe alkinet.
5. Emërton saktë alkanet, alkenet, alkinet me vargje të degëzuara.
6. Interpreton serinë homologe të alkaneve, alkeneve dhe alkineve.
7. Tregon mënyrat e përftimit të alkaneve, alkeneve, alkineve.
8. Bën dallimin midis reaksionit të eliminimit dhe reaksionit të adicionit.
9. Shkruan reaksionet që karakterizojnë vetitë kimike të alkaneve, alkeneve dhe alkineve.
10. Përgatit eksperimentalisht etanin, etenin dhe etinin.
11. Njeh produktet e naftës dhe gazit natyror, vlerat e përdorimit të tyre.
12. Diskuton rreth ndotjes së mjedisit dhe shkatërrimit të shtresës së ozonit.
13. Interpreton strukturën e benzenit.
14. Tregon mënyrat e përftimit të benzenit.
15. Shpjegon vetitë kimike të benzenit, reaksionet karakteristike të tij.
16. Diskuton strukturën e disa përfaqësuesve të areneve policiklike.
17. Kryen njehsime stekiometrike në barazimet e reaksioneve organike.
53
1. Argumenton me fakte unitetin e përbërjeve inorganike me ato organike.
2. Interpreton lidhjet që formon atomi i karbonit sipas strukturës që ka.
3. Shpjegon formimin e skeleteve karbonike si aftësi të atomit të karbonit.
4. Korrekton emërtimet e gabuara të alkaneve, duke i argumentuar gabimet.
5. Bën lidhje ndërmjet strukturës së alkaneve dhe vetive kimike të tyre.
6. Interpreton përftimin e halogjenë alkaneve me anë të reaksioneve të zëvendësimit zinxhir.
7. Krahason strukturën e alkeneve, alkineve me strukturën e alkaneve si dhe
formulat e përgjithshme të tyre.
8. Argumenton pangopshmërinë e alkeneve dhe alkineve me strukturën e tyre.
9. Shpjegon rezultatet e eksperimenteve, vetitë e metanit, etenit, etinit.
10. Shkruan reaksionet e adicionit dhe polimerizimit të alkeneve.
11. Dallon reaksionet e adicionit tek alkenet dhe alkinet.
12. Argumenton rëndësinë e zhvillimit të industrisë së naftës.
13. Interpreton qëndrueshmërinë e strukturës së benzenit dhe jo pangopshmërinë e tij.
14. Shkruan reaksionet e zëvendësimit të benzenit.
15. Shpjegon ndikimin e C F C në hollimin e shtresës së ozonit.
16. Kryen njehsime për përcaktimin e formulave kimike.
Kapitulli V
Përbërjet organike që përmbajnë oksigjen
Objektivat minimale
1. Përkufizon grupin funksionor.
2. Liston grupet funksionor të përbërjeve organike.
3. Klasifikon dhe emërton alkoolet.
4. Liston vetitë fizike të alkooleve.
5. Shkruan reaksionet e përftimit të alkooleve.
6. Trajton vetitë kimike të alkooleve.
7. Tregon përdorimet e përfaqësuesve të alkooleve në industri.
8. Përcakton grupin funksionor të etereve.
9. Emërton eteret sipas mënyrës sistematike.
10. Shkruan reaksionin e gatitjes së etereve.
11. Shkruan strukturën e fenolit.
12. Shkruan reaksionet e gatitjes dhe të vetive kimike të fenolit.
13. Dallon grupin funksionor karbonil të alkanaleve nga alkanonet.
Objektivat mesatare
1. Trajton ndryshimet ndërmjet grupeve funksionore.
2. Klasifikon përbërjet organike sipas grupeve funksionore.
3. Bën ndryshimet e grupit hidroksil tek alkoolet dhe alkalet.
4. Argumenton temperaturën e lartë të vlimit të alkooleve dhe tretshmërinë e tyre në ujë.
5. Krahason strukturën e alkoolit alifatik me fenolin.
6. Bën klasifikimet e alkooleve.
7. Provon eksperimentalisht vetitë kimike të alkooleve dhe fenolit.
8. Trajton eksperimentalisht përftimin e etereve.
9. Interpreton grupin karboksilik të aldehideve dhe të ketoneve.
10. Krahason grupin hidroksil të alkooleve dhe grupin karbonil të aldehideve e ketoneve.
54
11. Jep shembuj të oksidimit të alkooleve parësore dhe dytësore.
12. Provon eksperimentalisht gatitjen e aldehideve dhe të ketoneve.
13. Shkruan reaksionet e oksidimit të aldehideve dhe të ketoneve.
14. Liston vlerat e përdorimit të përfaqësuesve të aldehideve dhe ketoneve.
1. Interpreton ndikimin e grupit funksionor në vetitë e përbërjeve organike.
2. Grupon klasat e përbërjeve të oksigjenuara izomere ndërmjet tyre.
3. Argumenton lidhjen gjinore ndërmjet klasave të përbërjeve organike të oksigjenuara.
4. Interpreton vetitë fizike të alkooleve dhe fenoleve mbi bazë të strukturës.
5. Krahason vetitë acide të alkooleve alifatike dhe fenoleve në rrugë eksperimentale.
6. Emërton sipas emërtimit sistematik dhe atij të vjetër përbërjet e oksigjenuara.
7. Gatit eksperimentalisht aldehide dhe ketone.
8. Ndërton formulat strukturore të aldehideve dhe ketoneve izomere.
9. Përshkruan aldehidin formik dhe rëndësinë praktike të tij.
10. Krahason vetitë reduktuese të aldehideve dhe ketoneve.
11. Interpreton zgjidhjen e ushtrimeve të kalimit nga njëra klasë në tjetrën.
12. Zgjidh ushtrime stekiometrike për gjetjen e formulave molekulare dhe strukturore.
Kapitulli VI
Acidet karboksilike
Objektivat minimale
1. Përcakton grupin funksionor karboksilik.
2. Shkruan dhe emërton formulat e acideve karboksilike.
3. Liston përfaqësuesit e serisë homologe të acideve karboksilike.
4. Përshkruan vetitë fizike të acideve karboksilike.
5. Liston vetitë kimike të acideve karboksilike.
6. Emërton estere të thjeshta.
7. Shkruan formulat e disa acideve lyrore.
8. Klasifikon lyrat sipas prejardhjes.
9. Shpreh reaksionin e sapunifikimit.
10. Liston disa detergjente dhe përdorimet e tyre.
Objektivat mesatare
1. Interpreton grupin karboksilik si grup hidroksil dhe karbonil.
2. Shkruan reaksionet e përftimit të acideve karboksilike.
3. Argumenton vetitë kimike të acideve karboksilike.
4. Krahason vetitë acide të alkooleve, fenoleve, acideve organike dhe inorganike.
5. Interpreton reaksionin e esterifikimit dhe hidrolizës.
6. Përcakton strukturën e lyrës.
7. Shpjegon me anë të eksperimentit vetitë e lyrave.
8. Shkruan strukturën e molekulës së një detergjenti sintetik.
9. Gatit eksperimentalisht sapunin.
10. Zgjidh ushtrime stekiometrike për gjetje formule.
1. Argumenton vetitë e acideve karboksilike lidhur me grupin funksionor.
55
2. Interpreton etapat e oksidimit të alkooleve deri në përftimin e acideve karboksilike.
3. Bën lidhjen gjinore nëpërmjet reaksioneve kimike nga alkanet deri tek acidet
karboksilike.
4. Emërton acidet karboksilike me grupe të tjera funksionore.
5. Argumenton ndryshimin ndërmjet reaksionit të hidrolizës dhe sapunifikimit.
6. Gatit eksperimentalisht lyrën.
7. Shkruan reaksionin e përftimit të lyrave.
8. Interpreton vetitë larëse të sapunit.
9. Heton sjelljen e sapunit në ujë të butë dhe ujë të fortë.
Kapitulli VII
Karbohidratet
Objektivat minimale
1. Kupton emërtimin karbohidrat.
2. Klasifikon karbohidratet sipas hidrolizës së tyre.
3. Klasifikon monosakaridet.
4. Emërton monosakaridet.
5. Njihet me përdorimin e karbohidrateve.
6. Njeh elementet përbërëse të aminoacideve dhe proteinave.
7. Përcakton grupin funksionor të aminoacideve dhe proteinave.
8. Shkruan formulën e strukturës së aminoacideve.
9. Emërton aminoacidet.
10. Njeh strukturën e proteinave.
Objektivat mesatare
1. Klasifikon monosakaridet sipas grupit funksionor.
2. Argumenton emërtimin e monosakarideve sipas grupit funksionor.
3. Shkruan reaksionin e hidrolizës të disakarideve dhe polisakarideve.
4. Krahason ndryshimet midis amidonit dhe celulozës.
5. Përshkruan vetitë dhe përdorimet e karbohidrateve.
6. Shkruan formulat e strukturës vargore e ciklike të glukozës dhe fruktozës.
7. Interpreton strukturën e aminoacideve.
8. Përshkruan lidhjen peptidike në një molekulë proteine.
9. Interpreton strukturat e proteinave.
1. Argumenton vetitë e monosakarideve sipas grupit funksionor.
2. Krahason ngjashmëritë dhe ndryshimet midis monosakarideve.
3. Interpreton vetitë amfotere të aminoacideve.
4. Paraqet mekanizmin e formimit të lidhjes peptidike.
5. Shpjegon kuptimet makromolekulë, monomer, polimer.
6. Interpreton emërtimin “proteinë”.
7. Paraqet lidhjet që formohen në proteinat me strukturë parësore, dytësore, tretësore.
8. Klasifikon proteinat sipas përbërjes së tyre.
9. Tregon rolin jetik të proteinave për gjallesat bimore dhe shtazore.
56
TEMA 1.2
REAKSIONET EKZOTERMIKE DHE ENDOTERMIKE
- përkufizon dhe shkruan barazimet termokimike;
- dallon reaksionet ekzotermike nga reaksionet endotermike;
- njehson duke përdorur barazimet termokimike.
Konceptet kryesore: barazim termokimik, reaksion ekzotermik, reaksion endotermik,
reaksion djegie, sintezë, shpërbërje

“Stuhi” mendimesh në
PARASHIKIMI Nxitja e diskutimit Punë në dyshe
dyshe
FORMIMI I Të mësuarit
Të nxënit me këmbime Punë në dyshe
NJOHURIVE bashkëpunues
PËRFORCIMI Harta e koncepteve Zhvillimi i fjalorit Punë në dyshe
Parashikimi: “Stuhi” mendimesh

Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shkruajnë idetë e tyre për reaksionet ekzotermike dhe
endotermike, pastaj të formojnë dyshe e të shprehin mendimet e tyre dhe më vonë të
këmbejnë mendime edhe me të tjerët. Idetë e nxënësve, mësuesi/ja i shkruan në dërrasën
e zezë.
- Barazimet termokimike janë reaksione ku, përveç substancave nistore dhe
përfundimtare, shprehet edhe efekti termik i tyre.
- Reaksionet ekzotermike shoqërohen me çlirim energjie.
- Reaksionet endotermike shoqërohen me thithje energjie.
Formimi i njohurive: Të nxënit me këmbime

Klasa ndahet në grupe. Pasi lexojnë materialin, nxënësit këmbejnë mendime ndërmjet
tyre nga ç’kanë mësuar.
Pyetjet për secilin grup:
Grupi i parë: Kur një barazim kimik kthehet në barazim termokimik dhe si klasifikohen ato?
Grupi i dytë: Ç’është efekti termik i reaksionit, si matet dhe nga se varet vlera e efektit termik?
Grupi i tretë: Kur një reaksion është ekzotermik dhe si paraqitet bilanci i energjive të
substancave nistore dhe atyre përfundimtare?
Grupi i katërt: Kur një reaksion është endotermik dhe si paraqitet bilanci i energjive të
substancave nistore dhe përfundimtare?
57
Pas këmbimit të mendimeve me njëri-tjetrin, ekspertët e grupeve kthehen në grupet e tyre
me ide të plotësuara dhe të gatshëm për të bërë diskutimin me të gjithë klasën.
Përforcimi: Harta e koncepteve
Nxënësit punojnë në dyshe për të krijuar hartën e koncepteve. Ata udhëzohen nga
mësuesi për përdorimin e informacionit nga teksti. Pasi kanë lexuar tekstin, shënojnë në
hartën e konceptit.
Reaksionet e
djegies Reaksionet
sintezë
Shoqërohet
me çlirim
energjie
∆H < 0
Ekzotermik
Reaksion
Endotermik
∆H > 0 Shoqërohet me
thithje energjie
Reaksione
shpërbërje
Mësuesi, për të bërë vlerësimin për këtë orë mësimi, duhet të ketë parasysh se cilët ishin
më aktivë. Nxënësit që punojnë në grupe mund të vlerësojnë ecurinë e njëri-tjetrit.
Pyetje dhe ushtrime
1. Nga se ndryshojnë barazimet kimike nga reaksionet termokimike?

Përgjigje: Në barazimet kimike shënohen substancat nistore dhe përfundimtare, ndërsa në
barazimet termokimike shënohet edhe efekti termik.
2. Nga se ndryshojnë reaksionet ekzotermike nga reaksionet endotermike?
Përgjigje: Reaksionet ekzotermike shoqërohen me çlirim energjie. Ato mund të jenë
reaksione me djegie ose sintezë. Ndërsa reaksionet endotermike shoqërohen
me thithje energjie dhe përgjithësisht janë reaksione shpërbërjeje.
3. Gjatë djegies së 12 g karbon çlirohet 393.5 kJ nxehtësi. Shkruaj barazimin
termokimik për djegien e 6 g karbon.
Përgjigje: Meqenëse energjia e thithur ose e çliruar është në përpjesëtim të drejtë me
sasinë e substancave nistore ose përfundimtare, ndërtojmë përpjesëtimin:
58
12 gC 6g
=
− 393,5kJ xkJ
6 g ⋅ (−393,5kJ )
x= = -196.75 kJ
12 g
1 1 1
C + O2 = CO2 ∆H = - 196.75 kJ
2 2 2
4. Sinteza e amoniakut ndodh sipas barazimit termokimik:
N2 + 3H2 = 2NH3 ∆H = -46 kJ (1)
Sa është sasia e nxehtësisë së çliruar kur në reaksion hyjnë 2 mol azot?
Përgjigje: Përsëri shfrytëzojmë faktin që sasia e substancave nistore është në përpjesëtim
të drejtë me sasinë e energjisë.
Reaksioni (1) kryhet nga një mol azot.
1molN 2 2moleN 2
= x = - 92 kJ
− 46kJ x
5. Në reaksionin:
1
H2 (g) + O2 (g) = H2O (l) ∆H = -286 kJ
2
Sa është sasia e hidrogjenit që duhet djegur, kur sasia e nxehtësisë së çliruar është
71.5 kJ?
Përgjigje:
MH2 = 2 g/mol
∆H = -286 kJ
mH2 = ?
∆H = -71.5 kJ
12 gH 2 xgH 2
=
− 286kJ − 71.5kJ
− 71.5kJ .2 g
x= = 0.5 g hidrogjen duhen djegur.
− 286kJ
59
TEMA 4.9:
HIDROKARBURET E PANGOPURA. ALKENET, STRUKTURA,
EMËRTIMI
- liston karakteristikat e përgjithshme të alkeneve;
- zbaton rregullat për emërtimin e alkeneve;
- shkruan reaksionet e përftimit të alkeneve dhe kryen njehsime të ndryshme me to.
Konceptet kryesore: alkene, hidrokarbur i pangopur, lidhje dyfishe, reaksion eliminimi,

izomer gjeometrik.

Paraqitje grafike e
PARASHIKIMI Harta e konceptit Punë me grupe
informacionit
FORMIMI I Të mësuarit Punë me grupe
Të nxënit me këmbime
NJOHURIVE bashkëpunues eksperte
Paraqitja grafike e
PËRFORCIMI Diagrami piramidal Punë me dyshe
informacionit
Parashikimi: Harta e konceptit

Jepet tema “Hidrokarburet e pangopura, alkenet, struktura, emërtimi” dhe nxënësit
ndahen në grupe me 5-6 veta, lexojnë pjesët mbi vetitë e përgjithshme të alkeneve,
emërtimin, izomerinë gjeometrike dhe gatitjen. Grupeve u jepet modeli i hartës së
koncepteve, që do të plotësohet në bazë të pjesëve të lexuara nga nxënësit.
Modeli i hartës së konceptit i plotësuar si më poshtë:
Veti të përgjithshme Izomeri gjeometrike.

- mbi lidhje Kushtet e formimit të
- formula të përgjithshme izomerëve gjeometrikë.
ALKENET
Emërtimi Gatitja me reaksione

Rregullat e emërtimit eliminimi
të alkeneve
60
Formimi i njohurive:
Nxënësit ndahen në katër grupe të mëdha, udhëzohen të lexojnë pjesët e përcaktuara dhe
më pas shkëmbejnë me njëri-tjetrin ato që kanë mësuar.
Pyetjet për secilin grup

Grupi I: Vetitë e përgjithshme të alkeneve. Pse formula e përgjithshme me CnH2n
përmban dy atome hidrogjen më pak se alkanet?
Grupi II: Përshkruani njëpasnjëshmërinë e rregullave për emërtimin e alkeneve sipas
IUPAC.
Grupi III: Cilat kushte duhen plotësuar që përbërja të shfaqë izomeri gjeometrike?
Grupi IV: Cili është tipi i reaksionit me anë të të cilit përftohen alkenet?
Çdo përgjegjës grupi shkruan përgjigjet në një fletë dhe këmben mendime me grupet e tjera.
Pasi plotëson idetë kthehet në grupin e vet dhe është i gatshëm për të diskutuar në klasë.
Përforcimi: Diagrami piramidal
Mësuesi/ja pyet nxënësit: Cila është çështja që po analizojmë?
Përgjigje: Alkenet: emërtimi, gatitja.
ALKENET
Emërtimi, gatitja
1. Rregullat e emërtimit sipas IUPAC 1. Duke zbatuar këto rregulla marrim emërtimin
janë: sistematik të alkenit (sipas IUPAC) p.sh:
- Zgjidhet vargu më i gjatë që përmban H2C C CH2 CH3
lidhjen dyfishe. 1 2 3 4
- Numërtohet vargu duke filluar nga CH3
lidhja dyfishe që është më pranë. metil 2 buten 1
- Lexohet rrënja “alk” duke shtuar 2. Sipas a e b përftohen alkenet, p.sh:
prapashtesën “en”. a)
- Shoqërohet emri me një numër që CH3 CH
tregon pozicionin e lidhjes dyfishe. 3
H 2 SO4
- Nëse ka radikale, emërtohen dhe H3C C C H H2C CH2 + H2 O
pozicionohen duke i paraprirë emrit të
përcaktuar më parë. CH3 OH
2. Gatitja. b)
Një nga mënyrat e përftimit të NaOH
H3C CH2 CH2 H3C CH CH2 + NaCl+ H2O
alkeneve bazohet në reaksionet e
eliminimit, p.sh: Cl
a – eliminimi i një molekule H2O nga etanol
alkoolet;
b – nga halogjenalkanet me alkale.
Nxënësit vlerësohen për pjesëmarrjen e tyre në veprimtari për përvetësimin e njohurive
dhe përkushtimin e tyre në punën me grup, për argumentimin e pyetjeve dhe për mënyrën
se si demonstrojnë shprehitë e të menduarit dhe paraqitjes grafike.
Pyetje dhe ushtrime

1. Cili është ndryshimi në strukturë mes alkaneve dhe alkeneve?
Përgjigje: Në strukturën e alkeneve ka, veç lidhjeve C-C, edhe lidhje dyfishe dhe në
molekulën e alkeneve ka 2 atome hidrogjen më pak.
61
2. Cili është kushti që një alken të shfaqë izomeri gjeometrike?
Përgjigje: Kusht që një alken të shfaqë izomeri gjeometrike është që çdo atom karbon i
lidhjes dyfishe të lidhet me atome ose grupime atomike të ndryshme.
3. Çfarë janë reaksionet e eliminimit? Jepni shembuj.
Përgjigje: Reaksion eliminimi quhet reaksioni ku nga dy atome karboni fqinjë të një
molekule substance nistore largohen atome ose grupime atomike dhe formohen
dy molekula, njëra prej të cilave me lidhje shumëfishe.
P.sh:
a)
H H H
H2SO4
H3C C C C CH3 H2C CH CH3 + H2O
OH H H
b)
H H
KOH
H3C C C CH3 H2C CH2 + KCl + H2O
H Cl
etanol
4. Si mund të gatitet buten 2 duke u nisur nga:
a) butanol 2; b) klor 2 butani;
Përgjigje:
a)
H H H H H2C CH CH2 CH3 + H2O
H2SO4 buten 1
H3C C C C C H
H OH H H H3C CH CH CH3 + H2O
buten 2
b)
H H H H H2C CH CH2 CH3 + KCl + H2O
KOH
H3C C C C C H
etanol
H OH H H H3C CH CH CH3 + KCl + H2O
5. Cilët nga alkenet e mëposhtme shfaqin izomeri gjeometrike:

a) metil 2 propen; c) buten 1; b) buten 2; d) metil 2 buten 1.
Përgjigje:
a) H2C C CH3 c) H H
CH3 C C
H CH2 CH3
(jo) (jo)
62
b) H H H CH3 d) H CH3
C C C C C C
H3C CH3 H3C H H CH2 CH3
buten 2 "cis" buten 2 "trans" (jo)
a), c), d) nuk plotësojnë kushtin për të shfaqur izomeri gjeometrike, sepse te
karbonet e lidhjes dyfishe janë lidhur atome të njëjtë, jo të ndryshëm.
6. Shkruaj formulën e strukturës së alkeneve dhe alkadieneve:
Përgjigje:
a) trimetil 2.5 etil 3 hekzen 1 b) trimetil 2.3.3 pentadien 1.4
CH3
H2C C CH CH2 CH CH3 H2C C C CH CH
1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5
CH3 C2 H5 CH3 CH3 CH3 CH3
c) metil 3 etil 3 penten 1 d) trimetil 2.3.4 penten 1
CH3
H2C CH C CH2 CH3 H2C C CH CH CH3
1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
C2 H5 CH3 CH3 CH3
7. Shkruani dhe emërtoni alkenet izomere me 5 atome karboni në molekulë. Cilët
kanë izomerë gjeometrikë? Emërtoji ata.
Përgjigje:
a)
H2 C CH CH 2 CH 2 CH 3
penten 1 Izomerë pozicioni
H3 C CH CH CH 2 CH3
penten 2
b)
H2C C CH2 CH3
CH3
metil 2 buten 1
H2C C CH C H3
1 2 3 4
Izomerë vargu
CH3
metil 3 buten 1
H3C C CH C H3
CH3
metil 2 buten 2
Penten 2 shfaq izomeri gjeometrike.
H3C CH3 H3C CH2 CH3
C C C C
H3C CH2 CH3 H3C CH3
penten 2 “cis” penten 2 “trans”
63
8. Emërtoni alkenet e mëposhtme.
Përgjigje:
a) b) c)
H3C
4
H3C C C CH3 CH CH CH2 H2C CH CH2 CH CH CH2
1 2 3 4 6 5 4 3 2 1
3 2 1
CH3 CH3 H3C CH3
dimetil 2.3 buten 2 metil 3 buten 1 metil 3 hekzadien 1.5
TEMA 4.10:
VETITË KIMIKE TË ALKENEVE
Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësi/ja:

- argumenton ndryshimin ndërmjet reaksioneve të adicionit dhe të eliminimit;
- krahason reaksionet e adicionit dhe polimerizmit duke treguar ngjashmërinë dhe
ndryshimet mes tyre;
- realizon shndërrime të njëpasnjëshme duke shfrytëzuar vetitë e alkeneve,
alkadieneve.
Konceptet kryesore: reaksion adicioni, reaksion polimerizimi, rregulla Markovnikob,

alkadiene, ndarje heterolitike.

PARASHIKIMI “Stuhi” mendimesh Nxitja e diskutimit Punë dyshe
FORMIMI I Paraqitja grafike e

Diagrami piramidal Punë dyshe
NJOHURIVE informacionit
Nxitja për të përsosur të Punë me gjithë
PËRFORCIMI Shkrim i lirë
shkruarit klasën
Parashikimi:
Mësuesi/ja orienton nxënësit në formimin e grupeve dyshe dhe konceptimin e ideve nga
ata. Ndërkohë që nxënësit thonë idenë e tyre, mësuesi shkruan në dërrasën e zezë.
- Alkenet janë hidrokarbure të pangopura.
- Lidhja dyfishe përbëhet nga lidhja sigma dhe ajo pi.
- Lidhja dyfishe përcakton vetitë kimike të alkeneve.
Formimi i njohurive: Nga tema e re e lexuar mësuesi pyet nxënësit: Cila është çështja që
po analizojmë?
64
Përgjigje: Vetitë kimike të alkeneve.
Plotësohet modeli i përgatitur më parë nga mësuesja sipas grupeve:
ALKENET
Vetitë kimike të alkeneve
1. Alkenet japin reaksione adicioni (shtimi), 1. Formon një alkan
gjatë të cilave dy përbërje (njëra na të cilat me H2C = CH2 + H2 ⎯⎯ ⎯→ H3C – CH3
NiosePt
lidhje shumëfishe) formojnë një përbërje e
vetme. H2C = CH2 + Cl2 ⎯
⎯→ H2C – CH2
| |
Cl Cl
2. Alkenet kanë aftësi të japin reaksione
polimerizimi, duke bashkuar disa molekula 2.(H2C = CH2)n ⎯⎯⎯→ (- CH2 –CH2 -)n
temp / p
monomerësh. monomer polimer

(H2C = CH)n ⎯ ⎯→ (- CH2 – CH -)n
| |
3. Gjatë adicionit të alkenit me një reagjent Cl Cl
asimetrik, grimca me ngarkesë pozitive lidhet 3. H3C–CH = CH2 + HCl → H3C–CH– CH3
me karbonin e lidhjes dyfishe që ka më shumë |
hidrogjen, grimca me ngarkesë negative lidhet Cl
me karbonin që ka më pak hidrogjen. propen klor 2 propan
4.
4. Alkadienet janë hidrokarbure të pangopura a) H2C = C = CH – CH2 – CH3
me dy lidhje dyfishe që klasifikohen: pentadien 1.2
a. alkadiene të akumuluara; b) H2C = CH – CH2 – CH = CH2
b. alkadiene të izoluara; pentadien 1.4
c. alkadiene të konjuguara. c) H2C = CH – CH = CH – CH3
pentadien 1.3
Përforcimi: Shkrim i lirë

Pasi shkruan në dërrasën e zezë, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të japin idetë e tyre rreth
çështjes me shkrim të lirë. Punohet për 5-10 minuta.
- Pse lidhja dyfishe përcakton vetitë kimike të alkeneve?
- Krahasoni alkenet dhe alkadienet mbi pangopshmërinë.
- A ndodhin tek alkadienet reaksione të adicionit e të polimerizimit?
- Nxënësit vlerësohen për mënyrën se si i paraqesin me barazime reaksionesh ato që
interpretojnë.
- Nga lloji i pyetjeve që bëjnë, të nivelit të lartë apo të ulët.
- Si i përdorin konceptet, faktet në diskutim.
Pyetje dhe ushtrime

1. Cili është ndryshimi ndërmjet reaksioneve të adicionit dhe atyre të zëvendësimit.
Argumentoni përgjigjen me shembuj.
Përgjigje: Reaksionet e adicionit ndodhin në hidrokarburet e pangopura dhe janë
reaksionet ku molekula të vogla të tipit H2, HCl, H2O, Cl2 i shtohen substratit
(substancës nistore) p.sh.:
65
CH2 = CH – CH2 – CH3 + H2 ⎯⎯ ⎯→ CH3 – CH2 – CH2 - CH3 (butan)
NIosePt
Ndërsa reaksionet e zëvendësimit ndodhin kur një atom ose grupim atomik
zëvendësohet me një atom ose grupim atomik tjetër, p.sh:
H3C – CH2 – CH3 + Cl – Cl ⎯⎯⎯⎯ ⎯→ H3C – CH2 – CH2Cl + HCl
energjidiellore
propan klor 1 propani

(hidrokarbur i ngopur)
Në rastin e parë ndodh shtimi i një molekule të vogël në hidrokarburin e
pangopur duke e kthyer në hidrokarbur të ngopur, ndërsa rastin e dytë ndodh një
reaksion zëvendësimi.
2. Cili është ndryshimi dhe ngjashmëria midis reaksionit të adicionit dhe atij të
polimerizimit?
Përgjigje:
- Në të dy rastet ndodh shtimi.
- Në të dy rastet substanca përfundimtare është më e ngopur sesa substanca
nistore.
- Në të dy rastet në produkt përftohet një molekulë e vetme.
Ndërsa:
- Në reaksionet e adicionit shtohen molekula të vogla, në reaksionet e
polimerizimit shtohen monomerë aq herë sa është shkalla e polimerizimit.
- Molekula polimere është molekulë gjigante (makromolekulë), molekula e
reaksionit të adicionit jo.
3. Shkruaj reaksionet e bashkëveprimit të buten 1 me:
a) një molekulë H2; b) një molekulë Br2; c) një molekulë jodur hidrogjeni HI.
Përgjigje:
a) H2C = CH – CH2 – CH3 + H2 ⎯⎯ ⎯→ H3C – CH2 – CH2 – CH3
NiosePt
buten 1 butan
b) H2C = CH – CH2 – CH3 + Br2 ⎯
⎯→ H2C – CH – CH2 – CH3
| |
Br Br
buten 1 dibrom 1.2 butani
c) H2C = CH – CH2 – CH3 + HI ⎯
⎯→ H2C – CH – CH2 – CH3
| |
H I
buten 1 jod 2 butani
Adicioni ndodh sipas rregullës Markovnikov.
4. Si bëhen kalimet?
Përgjigje:
propen ⎯⎯→
Cl2
A ⎯⎯→ B ⎯⎯→
Zn
⎯ C ⎯⎯
HCl
⎯→ D ⎯⎯
KOH
⎯→ E
H 2O
etanol
H2C = CH – CH3 + Cl2 ⎯⎯ → H2C – CH – CH3 (A)
| |
Cl Cl
propen diklor 1.2 propani
66
CH2 – CH – CH3 + Zn ⎯
⎯→ CH2 = CH – CH3 + ZnCl2 (B)
| |
Cl Cl propen
H2C = CH – CH3 + HCl ⎯
⎯→ H3C – CH – CH3 (C)
|
Cl klor 2 propani
CH3 – CH – CH3 ⎯⎯ ⎯→ CH2 = CH – CH3 + KCl + H2O
KOH
(D)
| etanol propen
Cl
H2C = CH – CH3 + H2O ⎯
⎯→ H3C – CH – CH3 (E)
|
OH
propanol 2
5. Si mund të përftohet penten 1 duke u nisur nga:

a) pentanol 1; b) klor 2 pentani; c) diklor 1.2 pentani
a)
CH2–CH2–CH2–CH2– CH3 ⎯⎯ ⎯⎯→ CH2 = CH – CH2 – CH2 – CH3+H2O
H 2 SO 4 cc
|
OH pentanol 1 penten 1
b)
H3C – CH – CH2 – CH2 – CH3 + ⎯⎯ ⎯→ H2C = CH – CH2 – CH2 – CH3 + KCl + H2O
KOH
| etanol penten 1
Cl klor 2 pentani
c)
CH2 – CH – CH2 – CH2 – CH3 + ⎯⎯→ H2C = CH – CH2 – CH2 – CH3 + ZnCl2
Zn
| | penten 1
Cl Cl
diklor 1.2 pentani
TEMA 5.5:
VETITË E FENOLEVE DHE ALKOOLEVE (PUNË LABORATORI)

- identifikon reagjentët kryesorë që nevojiten për zhvillimin e punës;
- ndërton aparate dhe eksperimenton sipas udhëzimeve të tekstit;
- argumenton vetitë e fenolëve e alkooleve dhe i krahason ato.
Konceptet kryesore: sintezë, grup funksionor.

Mjetet dhe substanca: provëza, gyp zhvillimi, fenolftaleinë, fenol, ujë i distiluar, llambë
me alkool, ujë bromi.
67
Parashikimi me terma
PARASHIKIMI Zhvillimi i fjalorit Punë me grupe
paraprakë
FORMIMI I Eksperimenti në Aftësim e shprehi për
Punë me grupe
NJOHURIVE laborator punë të pavarur
PËRFORCIMI Kubimi Diskutim i ideve Punë me grupe
Parashikimi:
Shënohen fjalët: fenol, alkool, Na, H2O, fenolftalinë
Në fund të fazës nxënësit do të kenë shkruar edhe reaksionet që ndodhin, p.sh.
bashkëveprimi i fenolit me Na, si dhe i alkoolit me natriumin.
Në këtë fazë, nxënësit e ndarë me grupe zhvillojnë eksperimentin sipas udhëzimeve të
dhëna në tekst.
Ata duhet të jenë të vëmendshëm në vëzhgimin e eksperimenteve të kryera, për të parë
nëse ka ndryshime fizike ose kimike.
Puna mund të kryhet edhe demonstrative (sipas kushteve të shkollës).
Përforcimi: Kubimi
Në gjashtë faqet e kubit të përgatitur që më parë shkruhen: përshkruaje, krahasoje,
shoqëroje, analizoje, zbatoje, argumentoje dhe pyetje të tjera të mundshme për t’i shënuar
në faqet e kubit.
Përshkruaje: Ç’vini re gjatë veprimit të fenoftaleinës me NaOH? Po me C2H5OH?
Përgjigje: NaOH + fenoftaleinë = ngjyrë të kuqe.
C2H5OH + fenoftaleinë = pa ngjyrë.
Krahasoje: A ka të njëjtin karakter mjedisi i NaOH me C2H5OH?
Përgjigje: Ngjyra e kuqe në rastin e parë tregon karakter bazik të mjedisit, ndërsa mjedisi
pa ngjyrë në rastin e dytë tregon mjedis acid.
Shoqëroje: Çfarë ju shkon në mendje kur shihni ngjyra të ndryshme në provëzat kur
dimë se NaOH dhe C2H5OH kanë të përbashkët grupin “OH”?
Përgjigje: Grupet “OH” në këto dy raste nuk shprehin të njëjtën gjë.
Analizoje: Gjatë bashkëveprimit të fenolit dhe alkoolit me Na metalik çlirohet i njëjti gaz?
Përgjigje: Pasi shkruajnë barazimet e reaksioneve të bashkëveprimit me Na, nxënësit
shprehin se gazi i çliruar në të dy rastet është i njëjtë.
Zbatoje: Ku përdoret alkooli?
Përgjigje: Alkooli përdoret në mjekësi për dezinfektim dhe për sintezën e aldehideve,
ketoneve, acideve karboksilike.
Argumentoje: Kujt i detyrohet çlirimi i hidrogjenit nga veprimi i fenolit me ujin dhe
alkoolit me natriumin?
Përgjigje: Ata kanë të njëjtin grup funksionor. Fenoli dhe alkooli janë acide të dobët,
prandaj me metalet aktivë ata formojnë kripërat përkatëse dhe zhvendosin hidrogjen.
68
Nxënësit mund të vlerësohen për:
- saktësinë e eksperimentit të tyre gjatë punës së laboratorit;
- përgjigjet e dhëna në fazën e përforcimit;
- aftësitë dhe shprehitë për punë të pavarur që treguan gjatë eksperimentimit në grup.
TEMA 5.7:
VETITË E ALKANALEVE. PËRFAQËSUESIT
Objektivat: Në fund të orës së mësimit, nxënësi/ja:

- përshkruan vetitë fizike të alkanaleve;
- shkruan reaksionet kimike që shprehin vetitë e aldehideve;
- liston përfaqësuesit e alkanaleve.
Konceptet kryesore: Veti reduktuese, reaktiv Tollens, reaksion pasqyrë.
PARASHIKIMI “Stuhi” mendimesh Nxitja e diskutimit Të gjithë nxënësit
FORMIMI I
Shpjegim i përparuar Të lexuar ndërveprues Punë me grupe
NJOHURIVE
Paraqitja grafike e
PËRFORCIMI Diagrami piramidal Punë me grupe
informacionit
Në këtë fazë, nxënësit ndërtojnë idetë e tyre dhe i këmbejnë ato me të gjithë nxënësit e
klasës në formë diskutimi në lidhje me:
- vetitë fizike të alkanaleve;
- vetitë kimike të alkanaleve, mbartës të të cilave është grupi funksionor;
- përfaqësuesit më të rëndësishëm të alkanaleve.
Pasi lexojnë materiale, nxënësit diskutojnë për vetitë fizike të alkanaleve, si gjendja fizike e
tyre që ndryshon me rritjen e numrit të karboneve. Aldehidet me nga 1–4 atome karboni
treten mirë në ujë, por me rritjen e numrit të atomeve karbon zvogëlohet tretshmëria në ujë.
Më pas, nga mësuesi/ja drejtohet pyetja: Si e provojmë që alkanalet kanë veti reduktuese?
- Si sillen alkanalet ndaj reaktivit Tollens?
- Cili është reaksioni për hetimin e alkanaleve?
- Cilët janë përfaqësuesit më të rëndësishëm të alkanaleve?
Diskutohet në klasë rreth këtyre çështjeve dhe në dërrasën e zezë shkruhet reaksioni i
pasqyrës.
69
Si mund t’i shprehim reaksionet e përftimit të metanalit dhe etanalit duke u nisur nga
alkoolet përkatëse?
Cili është përfaqësuesi i aldehideve aromatike? Ç’dini për të?
Përforcimi:
ALDEHIDET
Vetitë kimike të aldehideve
1. Vepron me substanca oksiduese si reaktivi i Alkanalet (aldehidet) oksidohen duke formuar
Tollensit. Ç’ndodh me reaktivin Tollens? acide alkanoike.
Reaktivi i Tollensit reduktohet deri në argjend të lirë.
2. Metanali ka formulën: Pra alkanalet kanë veti reduktuese.
O Metanali është alkanali më i thjeshtë. Ai s’ka
H C radikal, por 2 atome H që lidhen me karbonin.
O
H
CH3 OH + CuO H C + Cu + H2 O
Çfarë tërheq vëmendjen në këtë strukturë?
H
3. Metanali dhe etanali fitohen nga alkoolet O
përkatëse. C2 H5 OH+ CuO H3C C + Cu + H2 O
H
Nxënësit në këtë orë mësimi vlerësohen për:
- idetë e dhëna dhe argumentet e përdorura gjatë fazave.
- saktësinë me të cilën shprehin vetitë përmes reaksioneve kimike.
- shprehitë e fituara për punë të pavarur gjatë zgjidhjes së ushtrimeve.
Pyetje dhe ushtrime

1. Shkruaj barazimin e reaksionit të formimit të pasqyrës së argjendit duke
përdorur propanalin.
Përgjigje:
O O
H3C CH2 C + 2AG(NH3 )2 OH H3C CH2 C + 2Ag + 4NH3 + H2 O
H OH
2. Shkruaj reaksionin e bashkëveprimit të butanalit me reaktivin e Tollensit.
Përgjigje:
O O
H3C CH2 CH2 C + 2AG(NH3 )2 OH H3C CH2 CH2 C + 2Ag + 4NH3 + H2 O
H OH
3. Sa gram acid etanoik përftohet gjatë oksidimit të etanalit me 4.4 g etanal?
Përgjigje:
Të dhënat:
mC2H4O = 4.4 g MC2H4O = 44 g/mol
mCH3COOH = ? MCH3COOH = 60 g/mol
Zgjidhje:
OH (O)
H3C HC + H3C COOH
H
70
1 ⋅ 44 grC2 H 4 O 4,4 grC 2 H 4 O
=
1 ⋅ 60 grC2 H 4 O x
60 ⋅ 4,4
x= = 6 g CH3COOH përftohen nga oksidimi i 4.4 g etanol.
44
4. Si bëhen kalimet?
CH3 – CH2 – CH2Cl ⎯⎯ ⎯→ A ⎯⎯→ ⎯ B ⎯⎯⎯→ C ⎯⎯ ⎯→ D ⎯⎯ ⎯→ E1 + E2?
KOH HBr NaOH CuO oksid
etanol
Përgjigje:
CH3 – CH2 – CH2Cl ⎯⎯ ⎯→ CH3 – CH = CH2 + KCl + H2O
KOH
(A)
etanol
CH3 – CH = CH2 + HBr → CH3 – CH – CH3 (B)
|
Br
CH3
CH3 – CH – CH3 ⎯⎯ ⎯→
CuO
C = O + Cu + H2O (D)
| CH3
Br
CH3 – C – CH3 ⎯⎯ ⎯→ CH3COOH + HCOOH
(oks )
║ (E1) (E2)
O
5. Sa gramë acid propanoik përftohen nga oksidimi i 5.6 g propanol?
Përgjigje:
Të dhënat:
mC3H6O2 = ? mC3H6O = 5,6 g
MC3H6O2 = 74 g/mol MC3H6O = 58 g/mol
Zgjidhje:
CH3
(O)
H3C CH2 HC H3C CH2 COOH
CH3
185 gC3 H 6 O 5,6 gC3 H 6 O2
=
174C3 H 6 O2 xgC3 H 6 O2
5,6 g ⋅ 74 g
x= = 7,14 g C3H6O2 përftohen nga oksidimi i 5,6 g propanal.
58g
6. Sa litër ajër nevojiten për djegien e 7.2 g butanal?
Të dhënat:
Vajrit = ?
mC4HgO = 7,2 g MC4H8O = 72 g/mol
Përgjigje:
Zgjidhja:
O
H3C CH2 CH2 C + 6O2 = 4O2 + 4H2O
H
71
Gjej vëllimin e O2.
172 gC 4 H 8O 7,2 gC 4 H 8O 6 ⋅ 22.4l ⋅ 7,2 g
= x= = 13,44 l O2
6 ⋅ 22,1O2 xlO2 72 g
Vajrit = 5 · VO2 = 13,44 l · 5 = 67,2 l ajër
7. Sa është sasia e dioksidit të karbonit të fituar nga djegia e 4.4 g etanal?
Të dhënat:
mC2H4O = 4,4 g MC2H4O = 44 g/mol
MCO2 = 44 g/mol mCO2 = ?
Përgjigje:
Zgjidhja:
C2H4O + 3O2 = 2CO2 + 2H2O
1 ⋅ 44 gC 2 H 4 O 4,4 gC 2 H 4 O 1 ⋅ 44 gC 2 H 4 O 4,4
= =
2 ⋅ 44CO2 xgCO2 2 ⋅ 44 grCO2 x
2 ⋅ 44 ⋅ 4,4
x= = 8.8 g CO2 përftohen nga djegia e 4.4 g metanol.
44
8. Gjatë oksidimit të 800 ml tretësirë me përqendrim 10% dhe dendësi 1.2 g/ml
etanol përftohet etanali. Gjeni sa g etanal përftohet:
Të dhënat:
C% = 10% d = 1,2 g/ml etanol
mC2H4O = ? MC2H4O = 44 g/mol
Përgjigje:
Zgjidhja:
C2H5OH + CuO → C2H4O + H2O + Cu
Gjejmë sa gramë etanol ka në tretësirën 10% me d= 1.2 g/ml
m1 C %Vd 10%800ml1.2 gr / ml
C% = . 100 ⇒ m1 = ⇒ m1 = = 96 gr etanol.
Vd 100 100%
Gjej mC2H4O që përftohet nga oksidimi i 96 g etanol.
146 ge tan ol 96 ge tan ol
Nga barazimi: =
144 ge tan al xge tan al
x = 91,82 g etanol përftohet nga oksidimi i 96 g etanol.
9. Sa gramë oksid bakri CuO nevojiten për të oksiduar 50 g butanal?
Të dhënat:
mCuO = ? MCuO = 80 g/ mol
mC4H9OH = 50g M C4H9OH = 74 g/mol
Zgjidhja:
C4H9O4 + CuO → C4H8O + Cu + H2O
1 ⋅ 74 gC4 H 9 O 50 gC4 H 9 O
=
1 ⋅ 80 gCuO xgCuO
50 ⋅ 80
x= = 54 g CuO nevojiten për të oksiduar 50 g C4H9OH.
74
72
TEMA 6.8:
LIDHJA GJINORE NDËRMJET HIDROKARBUREVE,
ALKANOLEVE, ALKANALEVE, ACIDEVE ALKANOIKE

- shkruan reaksionet e përftimit të përfaqësuesve të klasave të ndryshme organike;
- evidenton lidhjen ndërmjet klasave duke shqyrtuar mënyrat e përftimit;
- argumenton lidhjen gjinore ndërmjet hidrokarbureve, alkooleve, aldehideve,
ketoneve, acideve karboksilike.
Konceptet kryesore: halogjenim, oksidim, hidrokarbur, alkool, aldehid, keton, acid

alkanoik.
“Stuhi” mendimesh në
PARASHIKIMI Nxitja e diskutimit Punë në dyshe
dyshe
FORMIMI I Të mësuarit
Shkëmbe një problem Punë me grupe
NJOHURIVE bashkëpunues
PËRFORCIMI Rrjeti i diskutimeve Nxitja e diskutimit Të gjithë nxënësit
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shkruajnë idetë e tyre për lidhjen gjinore ndërmjet
hidrokarbureve, alkooleve, aldehideve, ketoneve, acideve karboksilike e më pas të
krijojnë dyshe për shkëmbim mendimesh dhe të shtojnë në fund edhe mendimet e të
tjerëve. Idetë e nxënësve mësuesi/ja i shkruan në dërrasën e zezë.
- Përftimi i alkanaleve nga alkanet bëhet me rrugë të drejtpërdrejtë apo të tërthortë?
Cila është rruga e përftimit?
- Përftimi i aldehideve, ketoneve, acideve karboksilike, bëhet me rrugë tërthore apo të
drejtpërdrejtë? Cili është lloji i reaksionit me anë të të cilit përftohen këto përbërje?
Formimi i njohurive: Shkëmbe një problem
Kjo teknikë i mëson nxënësit të identifikojnë çështje të rëndësishme në temën e mësimit,
të formulojnë problemet dhe të ndërveprojnë me të tjerët. Klasa ndahet në 5 grupe. Pasi
kanë lexuar temën, çdo grup shkruan një problem dhe ia japin një grupi tjetër që duhet ta
zgjidhë problemin brenda një kohe të caktuar.
Grupi që merr problemin ia paraqet zgjidhjen grupit tjetër.
Mësuesi drejton punën e grupeve.
Disa nga problemet e grupeve:
- Si mund të përftojmë alkoole duke u nisur nga alkanet?
- Si përftohen acidet? Cili lloj reaksioni e mundëson përftimin e acidit?
- Cilat janë produktet e djegies së përbërjeve organike?
Çdo grup zgjidh problemin dhe diskuton përgjigjet.
73
Përforcimi:
Si bëhen kalimet:
alkan → halogjen alkan → alkool → aldehid → acid alkanoik.
Vërehet lidhja ndërmjet klasave. Çdo produkt përftohet nga substanca nistore paraardhëse
e kështu me radhë.
Përbërja organike kur digjet përfton dioksid karboni dhe ujë.
ALKAN
HALOGJEN
ALKAN
ALKANOL + O2 →CO2 + H2O
ALKANAL
ALKANON
ACID
ALKANOIK
A vërtetojnë këto fakte për një lidhje gjinore ndërmjet alkaneve, alkooleve, aldehideve,
ketoneve e acideve karboksilike?
Vlerësimi i nxënësve:
Nxënësit vlerësohen:
- për përcaktimin e saktë të llojeve të reaksioneve të përftimit të alkooleve,
aldehideve, ketoneve, acideve;
- për analizën dhe gjykimin e fakteve konkrete që vërtetojnë lidhjen gjinore ndërmjet
këtyre klasave;
- për mënyrën se si ata trajtojnë problematikat e ndryshme.
Pyetje dhe ushtrime

1. Si bëhen kalimet:
C4H10 ⎯⎯→ ⎯ A ⎯⎯ ⎯→ B ⎯⎯
⎯→ C ⎯⎯⎯→ D
Br 2 KOH CuO oksi dim
etanol
Përgjigje:
H3C CH2 CH2 CH3 + Br2 H3C CH2 CH2 CH2 Br + HBr
(A) brom 1 butani
KOH
H3C CH2 CH2 CHBr + H3C CH2 CH2 CH2 OH + KBr
H2 O
(B) butanol 1
74
O
H3C CH2 CH2 CH2 OH + CuO H3C CH2 CH2 C + Cu + H2 O
H
(C) butanal
O O
oksidim
H3C CH2 CH2 C H3C CH2 CH2 C
CH3 H
(D) acid butanoik
2. Si kryen veprimet:
C2H4 ⎯ ⎯→ C2H5I ⎯ ⎯→ C2H5OH ⎯ ⎯→ C2H4O ⎯
⎯→ C2O4O2
? ? ? ?
Përgjigje:
H2C = CH2 + HI → C2H5I
jod etan
C2H5I + ⎯⎯ ⎯→ C2H5OH + Kl
KOH
H2O
C2H5OH + CuO → C2H4O + Cu + H2O
etanal
O O
oksidim
H3C C H3C C
H OH ose CH3COOH
3. Nga cilat alkoole me anë të oksidimit mund të përftohen aldehidet e mëposhtme:
a. metil 3 butanal; b. Pentanali; c. dimetil 3.3 hekzanal.
a)
O
H3C CH CH2 CH2 OH + CuO H3C CH CH2 C + Cu + H2 O
CH3 H
CH3
metil 3 butanol 1 metil 3 butanal
b)
O
H
pentanol 1 pentanal
c)
CH3 CH3
O
H3C CH2 CH2 C CH2 CH2OH + CuO H3C CH2 CH2 C CH2 C + Cu + H2O
H
CH3 CH3
dimetil 3.3 hekzanol 1 dimetil 3.3 hekzanal
4. Duke u nisur nga propani, si mund të përftohet acidi propanoik?
Përgjigje:
H3C – CH2 – CH3 + Cl2 → CH3 – CH2 – CH2Cl + HCl
propan klor 1 propani
CH3 – CH2 – CH2 – Cl + KOH → CH3 – CH2 – CH2OH + KCl
propanol 1
75
O
H3C CH2 CH2 OH + CuO H3C CH2 C + Cu + H2 O
H
propanol 1 propanal
O
(O)
H3C CH2 C H3C CH2 COOH
H ose CH3 – CH2 - C
acid propanoik
5. Cilat acide karboksilike përftohen nga oksidimi deri në fund i alkooleve:
a) etanol; b) butanol 1; c) metil 4 pentanol 1?
Përgjigje:
a)
O
CuO (O)
C2 H5 OH H3C C H3C COOH
H
etanol → etanal → acid etanoik
b)
O
CuO (O)
H3C CH2 CH2 CH2O4 H3C CH2 CH2 C H3C CH2 CH2 COOH
H
butanol 1 butanal acid butanoik
c)
O
CuO (O)
H3C CH CH2 CH2 CH2O4 H3C CH CH2 CH2 C H3C CH CH2 CH2 COOH
H3C CH3 H H3C
metil 4 pentanol 1 metil 4 pentanal acid metil 4 pentanoik
6. Si mund të përftohet acidi butanoik duke u nisur nga buten 1? Shkruaj barazimet
e reaksioneve.
Përgjigje:
H2C = CH – CH2 – CH3 + H2 ⎯⎯ ⎯→ H3C – CH2 – CH2 – CH3
NiosePt
butan
CH3 – CH2 – CH2 – CH3 + Cl2 → H2C – CH2 – CH2 - CH3 + HCl
|
Cl klor 1 butani
CH3 – CH2 – CH2 – CH2Cl + KOH → CH3 – CH2 – CH2 – CH2OH + KCl
butanol 1
O
H
butanal
O
(O)
H3C CH2 CH2 C H3C CH2 CH2 COOH
H
acid butanoik
76
7. Sa g etanol nevojiten për përftimin e 60 g acid etanoik?
Të dhënat:
mC2H5OH = ? MC2H5OH = 46 g/mol
mCH3COOH = 60 g. M CH3COOH = 60 g/mol
CH3 – CH2OH + CuO → CH3 – C ⎯⎯→ CH3COOH
(O )
Zgjidhje:
n 60 g
Gjej nCH3COOH n= = = 1 mol
m 60 g / mol
Gjej mC2H5OH.
Meqë raporti alkool : acid është 1: 1, atëherë:
mC2H5OH = nC2H5OH · MC2H5OH = 1 mol × 46 g/mol = 46 g.
77
TESTI 1
1. Gjej pohimin e gabuar.

a. Substancat që veprojnë me oksigjen quhen të djegshme.
b. Reaksionet e djegies janë të gjitha ekzotermike.
c. Njëra nga substancat që digjet quhet e djegshme.
d. Një produkt i reaksionit të djegies është nxehtësia.
e. Kur substanca që digjet përmban squfur dhe hidrogjen, produktet e djegies së saj
janë ujë dhe amoniak.
(2 pikë)
a. Reaksionet e djegies janë reaksione që shoqërohen me ....................
b. Reaksionet e shpërbërjes janë reaksione që shoqërohen me................
(2 pikë)
3. Reaksioni D + E → C + B që zhvillohet sipas skemës është:
E C+B
a) reaksion endotermik;
b) reaksion ekzotermik;
c) reaksion që ndodh pa shkëmbim energjie.
D+E
E energjia kimike
(3 pikë)
4. Gjej pohimin e gabuar. Një reaksion ekzotermik shoqërohet me:
a) thithje nxehtësie; b) ulje nxehtësie; c) pa ndryshime të temperaturës.
(2 pikë)
5. Gjej përgjigjen e saktë. Në një reaksion endotermik:
a) energjia e substancës nistore është më e madhe sesa energjia e substancave
përfundimtare;
b) energjia e substancës nistore është e barabartë me energjinë e substancës
përfundimtare;
c) energjia e substancave nistore është më e vogël se energjia e substancave
përfundimtare.
(2 pikë)
6. Efekti energjetik (∆H) ka vlerë negative:
a) në reaksionet ekzotermike; b) në reaksionet endotermike;
c) në reaksionet pa shkëmbim energjetik.
(2 pikë)
7. Gjatë bashkëveprimit të dy substancave në mjedis vërehet rritje e temperaturës:
a. mjedisi ka thithur nxehtësi nga sistemi;
b. sistemi ka thithur nxehtësi nga mjedisi;
c. mjedisi as nuk i ka dhënë dhe as nuk i ka marrë nxehtësi sistemit;
d. sistemi as nuk i ka dhënë dhe as nuk i ka marrë nxehtësi mjedisit.
(2 pikë)
8. Shndërrimi energjetik që ndodh gjatë shkrirjes së një cope akulli në temperaturë
deri 0ºC është:
a. sistemi e shndërron energjinë kimike në energji termike;
b. sistemi nuk merr e nuk jep energji;
78
c. sistemi merr energji termike nga mjedisi;
d. sistemi i jep energji termike mjedisit.
(2 pikë)
9. Njësia e matjes së energjisë është:
a) Wat; b) kalori; c) kilokalori; d) mol; e) kiloxhaul.
(1 pikë)
10. Barazim termokimik është:
1
a) CaO + H2O → Ca (OH)2 b) H2(g) + O2(g) →H2O(l) ∆H = -286 kJ
2
c) NaOH + HCl →NaCl + H2O d) 2Na + 2H2O → 2 NaOH + H2
(3 pikë)
11. Kur digjen 0.2 mole metan CH4 çlirohet një nxehtësi prej 178 kJ, reaksioni
termokimik i djegies do të jetë:
a) CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2 H2O (l) ∆H = + 178 kJ
b) CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2 H2O (l) ∆H = + 890 kJ
c) CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2 H2O (l) ∆H = - 890 kJ
d) CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2 H2O (l) ∆H = - 178 kJ
(2 pikë)
12. Për reaksionin H2(g)+F2(g)→2HF(g) shkruaj barazimin termokimik për
reaksionin e formimit të 1 moli HF.
(2 pikë)
13. Sa litra oksigjen nevojiten gjatë djegies së bakrit nëse gjatë reaksionit çlirohet
24.795 kJ?
Reaksioni i djegies së bakrit është 2Cu (ng) + O2(g) → 2CuO(ng) ∆H = - 165.3 kJ.
(3 pikë)
14. Shkruaj barazimet termokimike për reaksionet e mëposhtme:
a) SO2(g) + O2(g) → SO3 (g) b) C(ng) + O2(g) → CO(g)
c) C2H6 (g) + O2(g) → CO2 (g) + H2O(g)
(2 pikë)
15. 15. Gjatë veprimit të një moli oksid squfuri (VI) SO3 me ujin çlirohet 79.3 kJ
nxehtësi sipas reaksionit: SO3 (g)+H2O(l) → H2SO4 ∆H = - 79.3 kJ. Gjej sasinë
e nxehtësisë që çlirohet kur veprojnë 120 g SO3 me ujin.
(4 pikë)
Tabelë vlerësimi
Nota 4 5 6 7 8 9 10
Pikët 0-10 11-15 16-19 20-23 24-26 27-30 31-34
79
TESTI 2
1. Në reaksionet e oksido-reduktimit ndodhin:

a. vetëm reaksione të oksidimit;
b. vetëm reaksione të reduktimit;
c. njëkohësisht edhe reaksionet e oksidimit, edhe reaksionet e reduktimit;
d. nuk ndodhin as reaksionet e oksidimit, as reaksionet e reduktimit.
2. Substanca oksiduese:
a. merr elektrone; b. jep elektrone; c. merr jone; d. jep jone.
3. Procesi i oksidimit shoqërohet me:

a. marrje të elektroneve; b. dhënie të elektroneve; c. zvogëlim të numrit të oksidimit.
4. Gjatë reduktimit të një atomi në një reaksion redoks numri i elektroneve të tij:
a. nuk ndryshon; b. rritet; c. zvogëlohet; d. është i njëjtë me numrin e protoneve.
5. Cili nga reaksionet e mëposhtme është reaksion redoks?

a. FeO + 2HCl → FeCl2 + H2O c. H2SO4 + 2NaOH →Na2SO4 + 2H2O
b. 2H2S + 3O2 → 2SO2 + 2H2O d. 2HCl + ZnS → ZnCl2 + H2S
6. Reaksionet e oksido-reduktimit janë reaksione që shoqërohen:

a. me kalim të elektroneve nga një element tek elementi tjetër;
b. pa kalim të elektroneve nga njëri element te tjetri;
c. me formim precipitati;
d. me formim të një gazi.
7. Numri i oksidimit të squfurit në përbërjen Fe2(SO4)3 është:

a. -6; b. +3; c. +6; d. +4; e. +2
8. Atomet e metaleve në reaksionet redoks sillen si:

a. oksidues; b. reduktues; c. edhe si oksidues, edhe si reduktues.
8. Në reaksion NH3 + O2 → N2 + H2O oksidohet:

a. hidrogjeni; b. azoti; c. oksigjeni.
9. Në cilën nga përbërjet numri oksidimit të hidrogjenit është -1:

a. H2O; b. H2SO4; c. NaHSO4; d. CaH2
10. Numri i oksidimit të squfurit S te joni sulfit SO32- është:

a. 0; b. -2; c. +4; d. +6; e. – 6
11. Sa elektrone nevojiten për të oksiduar azotin N me numër oksidimi nga N-3 deri
në N+5:
⎯
a. 3e ; b. 5 e⎯ ; c. 8 e⎯ ; d. 10 e⎯
12. Në reaksionin H2S + SO2 → S + H2O koeficienti i parë S është:

a. 2 ; b. 1; c. 3; d. 4
80
13. Në reaksionin HNO3 + C → SO2 + NO2 + H2O reduktuesi është elementi:
a. azot; b. oksigjen; c. karbon; d. squfur; e. hidrogjen.
14. Elementi azot N me numër oksidimi zero në reaksionet redoks sillet:

a. vetëm si oksidues; b. vetëm si reduktues; c. edhe si oksidues, edhe si reduktues.
15. Vendos koeficientet në reaksionin redoks:

? KMnO4 + ? KNO2 + ? H2SO4 → ?KNO3 + ? K2SO4 + ?MnSO4 + ? H2O
16. Në reaksionin H2S + H2SO4 → S + H2O, sasia e squfurit që formohet kur

veprojnë 3.4 g H2S është:
a. 42.66 g; b. 4.266 g; c. 8.53 g; d. 2.133 g; e. 12.798 g.
17. Në reaksionin CO(g) + O2(g) → CO2(g) vëllimi i oksigjenit që nevojitet për të

përftuar 112 l dioksid karboni në kushte normale (KN) është:
a. 44.8 l; b. 56 l; c. 112 l; d. 67.2 l; e. 78.4 l
81
TESTI 3
1. Në një element galvanik ndodh shndërrimi i:

a. energjisë kimike në energji elektrike; b. energjisë kimike në energji termike;
c. energjisë termike në nxehtësi; d. energjisë elektrike në energji kimike.
2. Anoda në elementin galvanik është:

a. elektrodë e ngarkuar pozitivisht;
b. elektrodë në të cilën ndodh procesi i oksidimit;
c. elektrodë në të cilën ndodh reaksioni i reduktimit;
d. elektrodë me një sipërfaqe të madhe.
3. Ura e kripës në elementin galvanik shërben:

a. për të lehtësuar lëvizjen e elektroneve ndërmjet dy tretësirave;
b. për të lidhur dy tretësirat, duke bërë të mundur kalimin e rrymës elektrike;
c. krijon mundësinë e lëvizjes së joneve për të mbajtur asnjanësinë elektrike të
tretësirave;
d. për të mundësuar një reaksion redoks.
4. Gjatë funksionit të elementit galvanik masa e katodës:

a. rritet; b. zvogëlohet; c. nuk ndryshon.
5. Forca elektromotore e një elementi galvanik shpreh:

a. aftësinë e urës së kripës për të shtyrë jonet;
b. diferencën e potencialeve ndërmjet dy elektrodave të elementit galvanik;
c. shpejtësinë në të cilën ndodh reaksioni i oksidimit dhe ai i reduktimit;
d. ekuilibrin e arritur nga gjysmë-reaksionet e oksidimit dhe të reduktimit.
6. Gjej pohimin jo të saktë:

a. elektroliza është procesi në të cilin rryma elektrike shkakton një reaksion redoks në
tretësirën ujore të një elektroliti;
b. anoda është elektroda ku ndodh procesi i oksidimit;
c. anoda gjatë elektrolizës ngarkohet negativisht.
Gjatë elektrolizës anoda lidhet me polin ......................... të burimit të rrymës, ndërsa
katoda lidhet me polin ............................... të burimit të rrymës.
8. Gjatë elektrolizës të tretësirës ujore të klorurit të zinkut ZnCl2 me elektroda inerte

do të veçohen në elektroda:
a. H2, Cl2 ; b. H2, O2 ; c. Zn, Cl2 ; d. Zn, O2
9. Produktet e elektrolizës të tretësirës ujore të klorurit të kalciumit CaCl2 janë:

a. Ca, Cl2 ; b. H2, Cl2, Ca(OH)2 ; c. Ca, Cl2, Ca(OH)2
10. Në elementin galvanik Fe |Fe2+ //Mg2+ |Mg elektronet lëvizin:

a. nga elektroda Mg |Mg2+ në elektrodën Fe |Fe2+;
b. nga elektroda Fe |Fe2+ në elektrodën Mg|Mg2+;
c. nga elektroda Fe2+ në tretësirën Mg2+
82
11. Cili nga reaksionet nuk mund të ndodhë:
a. Ca + Cr3+ → b. Al + Zn2+→ c. Ag + H+→ d. Zn + H+→
12. Gjatë elektrolizës së tretësirës ujore të nitratit të argjendit AgNO3 u çliruan 6.72 l
gaz. Sasia e argjendit e depozituar në katodë është:
a. 12.96 g; b. 129.6 g; c. 259.2 g; d. 25.92 g.
13. Sasia e bakrit që veçohet gjatë elektrolizës 25 g të klorurit të bakrit CuCl2 është:
a. 128 g; b. 25.6 g; c. 12.8 g; d. 6.4 g.
14. Në elementin galvanik Cr |Cr3+ // Ag |Ag+ me potenciale elektrodike E° Cr|Cr3+

= - 0.7 V; E°Ag |Ag+ = 0.799 V mund të themi:
a. elektroda e kromit shërben si katodë;
b. elektroda e kromit shërben si anodë;
c. elektroda e argjendit shërben si anodë.
15. Në elementin galvanik Fe |Fe2+ // H+ |H° forca elektromotore është 0.44 v.

Potenciali elektrodik standard i hekurit është:
a. 0.44 V; b. 0.22 V; c.-0.22 V; d.-0.44 V
16. Sasia e hekurit dhe vëllimi i klorit që veçohen gjatë elektrolizës së 12.7 klorur
hekuri FeCl2 të shkrirë do të jetë:
a. 56 g Fe, 22. 4 l Cl2 ; b. 0.56 g Fe, 0.224 l Cl2 ;
c. 5.6 g Fe, 2.24 l Cl2 ; d. 112 g Fe, 44.8 l Cl2
83
TESTI 4
1. Elementi përbërës i çdo përbërjeje organike është:

a. oksigjeni; b. hidrogjeni; c. karboni; d. azoti.
2. Në cilin rast emërtimi është jo i saktë:

a. metil 2 butan; b. dimetil 2.3 butan; c. dimetin 2.2 butan; d. etil 2 butan.
3. Nuk është izomer me pentanin

a. metil butani b.dimetil propani c.metil 2 pentani
4. Numri i izomereve të pozicionit të përbërjes C3H6Cl2 është:

a. 2; b. 3; c. 4; d. 5; e. 6
5. Alkan është përbërja me formulë molekulare:

a. C6H12 ; b. C6H10 ; c.C6H14 ; d. C5H8
6. Shfaq izomeri gjeometrike:

a. buten 1; b. buten 2; c. metil 2 buten 2; d. penten 1.
7. Alkinet janë:
a. hidrokarbure me një lidhje dyfishe;
b. hidrokarbure me dy lidhje dyfishe;
c. hidrokarbure me një lidhje trefishe.
8. Gjatë veprimit të buten 1 me klorurin e hidrogjenit HCl (g) ndodh një reaksion:
a. zëvendësimi; b. edicioni; c. eliminimi; d. polimerizimi.
9. Gjej pohimin jo të saktë për benzenin:

a. molekula e tij është e ndërtuar prej një unaze të përbërë nga 6 atome karboni;
b. çdo atom karboni është i lidhur me një atom hidrogjen;
c. çdo atom karboni është i lidhur me dy atome hidrogjen.
10. Përbërja që mund të ketë dy lidhje dyfishe:

a. C5H10 ; b. C6H14 ; c. C8H16 ; d. C4H6 ; e. C6H6
11. Emërtesa e përbërjes me formulë strukture është:

CH3
|
CH3 – CH – CH3 CH2 – CH 3
| |
CH3 – CH – CH – CH2 – CH – CH3
|
CH – CH3
|
CH3
a. metil 6, dimetil 2.2, metil 3, oktan;
b. tetrametil 2.2.3.6 izopropil 4, oktan;
c. dimetil 2.2, metil 6 izopropil 4, oktan;
84
d. trimetil 2,2,3 izopropil 4, oktan.
12. Nga eliminimi i një moli HBr nga brom 2 pentani përfitohet:
a. vetëm penten 2; b. vetëm penten 1; c. vetëm penten 3; d. penten 1 dhe penten 2.
13. Propeni adicionon:

a. 1 molekulë Cl2 ; b. 2 molekula Cl2 ; c. 2 molekula HCl; d. 3 molekula Cl2
14. Alkinet japin reaksione:

a. zëvendësimi; b. eliminimi; c. polimerizimi; d. adicioni.
15. Në cilin rast ka ndodhur reaksion zëvendësimi?

a. CH2 =CH–CH3 + H2 →CH3–CH2 –CH3
b. CH3–CH2–CH2Cl→CH3-CH=CH2+HCl
c. nCH2 = CH2 → (- CH2 – CH2 -)
d. CH3 – CH2 – CH3 + Cl2 → CH3 – CH2 –CH2Cl + HCl
7
e. 2C6H6 + O2 → 6O2 + 3H2O
2
16. Vëllimi i klorit që adicionohet nga 8.4 g propen është:

a. 2.24 l; b. 22.4 l; c. 4.48 l; d. 44.8 l
17. Sasia e benzenit që digjet në 8.96 l oksigjen është:

a. 89.1 g; b. 31.27 g; c. 8.32 g; d. 4.16 g.
18. Vëllimi i ajrit që nevojitet për të djegur 10.4 g etin është:

a. 11.2 l; b. 112 l; c. 22.4 l; d. 33.6 l.
19. 0.1 mol alkan e ka masën 1.6 g – formula molekulare e alkanit është
a. C2H6 ; b. CH4 ; c. C3M8 ; d. C4H10
20. Nga trimerizimi i etinit përftohet:

a. benzen; b. hekzan; c. hekzin; d. hekzen.
85
TESTI 5
1. Alkool është përbërja:

a. C6H6
b. CH3 – C – C2H5
c. C2H5 –O – C2H5
d. CH3 – C – C2H5
║ |
O OH
2. Alkoolet janë izomerë me:

a. fenolin; b. eteret; c. alkanalet; d. alkanonet
O
3. Grupi funksionor – C emërtohet:
H
a. grup hidroksil; b. grup karbonil; c. grup karboksilik; d. grup aminik.
4. Alkanonet janë izomerë me:

a. alkoolet; b. acidet alkanoike; c. alkanalet; d. eteret.
5. Emërtimi i saktë i përbërjes me formulë: C2H5-O-CH2-CH2-CH3 është:

a. propoksi etan; b. etoksi 2 propan; c. etoksi 1 propan; d. etoksietan.
6. Nga oksidimi i alkooleve parësore përftohen:

a. alkanone; b. alkanale; c. etere; d. estere.
7. Eteri metoksietan përftohet nga bashkëveprimi në prani të H2SO4 ç ndërmjet:

a. metanol + metanol; b. etanol + etanol;
c. metanol + etanol; d. metanol + propanol.
8. Propanoni përftohet nga oksidimi i:

a. propanol 1; b. acidit propanoik; c. propanol 2; d. propanoet metili.
9. Provën e Lukasit e jep:

a. butanol 2; b. metoksi 1 buten; c. butanal; d. butanon.
10. Gjatë oksidimit të butanalit përftohet:

a. butanon; b. përzierje acidesh; c. butanol 1; d. acid butanoik.
11. Gjej pohimin e saktë për fenolin:

a. çngjyros tretësirën ujore të permanganatit të kaliumit KMnO4;
b. çngjyros tretësirën ujore të bromit Br2;
c. vepron me 3 molekula brom, njëra nga substancat përfundimtare është e patretshme;
d. nuk vepron me hidroksidin e natriumit NaOH.
12. Gjatë oksidimit të pentanon 2 përftohen:

a. 3 lloje acidesh karboksilike; b. 2 lloje acidesh karboksilike;
c. 4 lloje acidesh karboksilike; d. 1 lloj acidi karboksilik.
86
13. Sasia e fenolit që vepron me 4.6 g natrium do të jetë:
a. 9.4 g; b. 18.8 g; c. 37.6 g; d. 4.7 g.
14. Nga veprimi i propanol 1 me natrium çlirohen 5.6 l hidrogjen. Sasia e propanol 1
që ka vepruar do të jetë:
a. 60 g; b. 30 g; c. 120 g; d. 15g
15. 0.5 mole alkanal e kanë masën 43 g. Formula molekulare e alkanalit është
a. C5H10O; b. C4M8O; c. C3H6O; d. C6H12O
16. Gjatë veprimit të etanalit me reaktivin e Tollensit veçohen 5.4 g argjend, masa e
etanalit që ka vepruar është:
a. 2.2 g; b. 3.3 g; c. 1.1 g; d. 4.4 g.
87
TESTI 6
1. Grupi funksionor i acideve karboksilike është grupi:

a. karbonil; b. hidroksil; c. karboksilik; d. aminik.
2. Nga oksidimi deri në fund i një molekule alkooli parësor formohet:

a. acid karboksilik; b. ester; c. alkanon; d. eter.
3. Esteret janë përbërje izomere me:

a. alkoolet; b. alkanolet; c. acidet karboksilike; d. alkanonet.
4. Esteri me formulë C2H5 – COO – C2H5 emërtohet:

a. etanoet etili; b. etanoat propili; c. propanoat etili; d. etoksietan.
5. Acidi benzoik përftohet nga oksidimi i:

a. benzenit; b. toluenit; c. hekzanol 1; d. hekzanol 2
6. Lyrat përftohen nga veprimi i:

a. 3 molekula propantriol 1, 2, 3 me 1 molekulë acid lyror;
b. 1 molekulë propantriol 1, 2, 3 me 1 molekulë acid lyror;
c. 1 molekulë propantriol 1, 2, 3 me 3 molekula acide lyrore;
d. 2 molekula propantriol 1, 2, 3 me 1 molekulë acid lyror.
7. Emërtimi i saktë i përbërjes CH3 – CH – CH – CH2 – COOH është:

| |
CH3 CH3
a. acid heptanoik; b. dimetil acid heptanoik;
c. acid dimetil 3.4 pentanoik; d. acid 2.3 butanoik.
8. Janë izomerë ndërmjet tyre:

a. acid propanoik dhe propanoat metili;
b. propanoat metili dhe butanoli;
c. acid propanoik dhe etanoat metili;
d. propanoat metili dhe metanoat etili.
9. Acidet karboksilike janë:

a. dhënës protonesh; b. marrës protonesh;
c. marrës dhe dhënës protonesh; d. as dhënës dhe as marrës protonesh.
10. Esteri propanoat etili përftohet nga veprimi në prani të H2SO4 ç të:
a. propanol 1 me acid etanoik; b. propanol 1 me etanol;
c. acid propanoik me etanol; d. propanal me etanol.
11. Gjatë hidrolizës të esterit etanoat metili përftohen:

a. etanol + acid metanoik; b. acid etanoik + metanol;
c. etanol + acid metanoik d. acid etanoik + metanol.
12. 0.3 mol acid karboksilik e ka masën 18 g, formula molekulare e tij është:
a. HCOOH; b. CH3COOH; c. C2H5COOH; d. C3H7COOH
88
13. Formula molekulare e esterit me masë molare 102 g/mol është:
a. C4H8O2; b. C5H10O2 ; c. C6H12O2; d. C3H6O2
14. Vëllimi i hidrogjenit të çliruar nga veprimi i 12 g acid etanoik me natriumin

është:
a. 11.2 l ; b. 22.4 l ; c. 2.24l ; d. 4.48 l
15. Sasia e hidroksidit të kaliumit KOH që vepron me 300 ml tretësirë 0.2 M të acidit
metanoik HCOOH është:
a. 33.6 g; b. 3.36 g; c. 6.72 g; d. 13.44 g.
16. 9.2 g hidroksid natriumi NaOH përdoren për të sapunifikuar esterin etanoat
metili. Numri i moleve të esterit do të jetë:
89
TESTI 7
1. Karbohidratet kanë në përbërjen e tyre elementet:
a. karbon, hidrogjen; b. karbon, hidrogjen, oksigjen, azot;
c. karbon, hidrogjen, oksigjen; d. karbon, hidrogjen, azot.
2. Numri i monosakarideve që përmbahen në një molekulë disakaridi është:
a. 1 molekulë; b. 2 molekula; c. 7 molekula; d. 1000 molekula.
3. Glukoza është:
a. alkool; b. aldehid; c. keton; d. aldohekzoz.
4. Fruktoza është izomer me:
a. maltozën; b. sakarozën; c. glukozën; d. celulozën.
5. Maltoza formohet nga:
a. 2 molekula  glukozë; b. 3 molekula  glukozë;
c. 1 molekulë  glukozë; d. 10 molekula  glukozë.
6. Aminoacidet bëjnë pjesë në:

a. hidrokarbure; b. përbërjet e oksigjenuara; c. përbërjet e azotuara.
7. Grupi funksionor i aminoacideve është:
a. grupi karbonil; b. grupi karboksilik;
c. grupi aminik; d. grupi karboksilik dhe grupi aminik.
8. Numri i mbetjeve aminoacide te proteinat është:
a. më i vogël se 10 mbetje aminoacide; b. më i vogël se 100 mbetje aminoacide;
c. më i madh se 10 dhe më i vogël se 100 mbetje aminoacide;
d. më i madh se 100 mbetje aminoacide.
9. Aminoacidet shfaqin veti:
a. acide; b. bazike; c. edhe veti acide, edhe veti bazike; d. as veti acide dhe as veti bazike.
10. Aminoacidet lidhen ndërmjet tyre me lidhje:
a. lidhje hidrogjenore; b. lidhje glukozidike; c. lidhje peptidike.
11. Tharmimi i glukozës çon në formimin e:
a. propanolit; b. metanolit; c. etanolit; d. etanalit.
12. Një pentapeptid është formuar nga:
a. 3 aminoacide; b. 2 aminoacide; c. 4 aminoacide; d. 5 aminoacide.
13. Gjatë tharmimit të glukozës u formuan 4.48 l CO2, masa e glukozës së tharmuar është:
a. 36 g; b. 18 g; c. 54 g; d. 9 g; e. 36 g.
14. Sasia e ujit që nevojitet për të hidrolizuar 51.3 g maltozë C12H22O11 është:
a. 18 g; b. 2.7 g; c. 27 g; d. 1.8 g.
15. Molekula e amidonit me masë molare 243000 përmban mbetje glukoze që kanë
marrë pjesë në ndërtimin e molekulës. Numri i mbetjeve glukoze është:
a. 1500 mbetje glukoze; b. 2000 mbetje glukoze;
c. 150 mbetje glukoze; d. 1000 mbetje glukoze.
90
METODIKA E ZGJIDHJES SË USHTRIMEVE NË LËNDËN E KIMISË
KIMIA 7 – 8 – 9
Zgjidhja e ushtrimeve në lëndën e kimisë, ashtu si në lëndën e fizikës dhe matematikës, ka për
qëllim t’u mësojë nxënësve të arsyetojnë, të mendojnë, t’i ushtrojnë njohuritë teorike të
fituara. Nëpërmjet ushtrimeve nxënësit bëjnë lidhjen midis dukurive të ndryshme të kimisë, si
dhe midis dukurive kimike dhe dukurive të disiplinave të tjera të afërta me kiminë.
Mësuesi/ja me anë të ushtrimeve kontrollon aftësitë për të zbatuar njohuritë teorike të
nxënësit. Gjatë zgjidhjes së ushtrimeve, nxënësi kryen veprime matematikore, por
gjithmonë duhet pasur kujdes që të nxitim arsyetimin logjik që nxënësi të vërë në dukje
zbatimin e ligjit ose të ndonjë nocioni tjetër teorik mbi të cilin duhet të mbështetet për të
shkruar shprehjen matematikore.
Pra, pa një arsyetim logjik të ushtrimit nuk mund të bëhet zgjidhja e drejtë e tij ose nuk
duhet lejuar një zgjidhje mekanike e ushtrimit.
Nisur nga rëndësia e ushtrimeve në lëndën e kimisë po japim metodikën (mënyrën e
zgjidhjes) e zgjidhjes së ushtrimeve.
Hapat për zgjidhjen e ushtrimeve janë:
Hapi I: Lexoni disa herë me kujdes ushtrimin dhe, pasi ta keni kuptuar atë, qartësoni çfarë
është dhënë dhe çfarë kërkohet (mund të jetë më shumë se një e kërkuar).
Hapi II: Pasi të keni përcaktuar të dhënën dhe të kërkuarën, njësitë përkatëse të secilës,
arsyetoni lidhjet që ekzistojnë ndërmjet tyre.
Hapi III: Në qoftë se ushtrimi ka të bëjë me një dukuri kimike (reaksion kimik), shkruani
reaksionin kimik.
Hapi IV: Kthejeni reaksionin kimik në barazim kimik duke rregulluar koeficientet.
Hapi V: Punoni me të dhënën dhe të kërkuarën (p.sh., në qoftë se është dhënë me g
gjejmë masën molare të substancës dhe sipas formulës m = n · M gjejmë masën e saj).
Hapi VI: Në qoftë se ushtrimi ka më shumë se një të kërkuar, ndajini ato me kujdes.
edhënë edhënë
Hapi VII: Bëni shtrimin duke arsyetuar sipas barazimit dhe sipas
ekërkuar x
ushtrimit.
edhënë edhënë
Pra: =
ekërkuar x
Hapi VIII: Jepni përgjigjen për kërkesën e ushtrimit.
Ushtrimi 1
Një përbërje e azotit përmban 12.04·1023 atome azot dhe 30.01·1023 atome oksigjen. Cila
është formula e përbërjes?
Zgjidhje:
Hapi I: Përcaktohet e dhëna dhe e kërkuara.
a. nrA°N = 12.04·1023 b. nA°O = 30.01·1023 formula kimike = ?
Hapi II: Përcaktojmë lidhjen që ekziston mes numrit të atomeve→mole.
Dimë që 1 mol azot përmban 6.02·1023 atome (numri i Avogadros).
Hapi III: Bëjmë shtrimin duke arsyetuar.
1mol xa
a. =
6,02 ⋅10 atome 12,04 ⋅10 23 atome
23
91
1mol ⋅12 ⋅ 0,6 ⋅10 23 atome
xa= xa = 2 mole azot
6,02 ⋅10 23 atome
1mol xb
b. =
6,02 ⋅10 atome 30,01⋅10 23 atome
23
1mol ⋅ 30,01⋅10 23 atome

xb = xb = 5 mole oksigjen.
6,02 ⋅10 23 atome
xa xb
2 : 5 formula N2O5
Përgjigje: Përbërja e ka formulën kimike N2O5
Ushtrimi 2
Në cilin nga oksidet e hekurit FeO apo Fe2O3 përqindja e oksigjenit është më e madhe?
Zgjidhje:
Hapi I: Përcaktohet e dhëna dhe e kërkuara.
a. FeO b. Fe2O3 % oksigjenit = ?
Hapi II:
Përcaktohet formula me anë të së cilës gjendet përqindja e elementit në një përbërje:
m(elementit)
% elementit = · 100%
M ( përbërjes)
Hapi III: Gjejmë masën molare të përbërjeve:
a. MFeO = 1· 56 + 1· 16 = 72 g/mol b. MFe2O3 = 2· 56 + 3· 16 = 160 g/mol
Hapi IV: Gjejmë përqindjen e oksigjenit në secilin oksid.
16 gr 48 gr
a. te FeO % O= · 100% = 22.22 % b. te Fe2O3 %O = · 100% = 30 %
72 gr 160 gr
Përgjigje: Përqindja më e lartë e oksigjenit ndodhet te Fe2O3.
Ushtrimi 3
Sa litra amoniak NH3 formohen gjatë veprimit të 0.7 g azot N2 me hidrogjenin H2? Sa
litra hidrogjen kanë marrë pjesë në reaksion?
Zgjidhje:
Hapi I:
a.V NH3 = ? b.V H2 = ?
Hapi II: Shkruajmë reaksionin kimik:
N2 + H2 → NH3
Hapi III: Rregullojmë koeficientet, pra e kthejmë në barazim kimik.
N2 + 3H2 → 2NH3 1 mol 3 mole 2 mole
Hapi IV: Punojmë me të dhënën dhe të kërkuarat sipas njësive. Meqë azoti jepet në g
gjejmë masën molare të tij.
MN2 = 2 · 14 = 28 g/mol m=n·M mN2 = 1 mol · 28 g/mol = 28 g,
ndërsa kërkohet vëllimi i amoniakut dhe hidrogjenit. Vëllimi molar i çdo substance të
gaztë është 22.4 l/mol.
Vl = n · Vm VN2 = 3 mol · 22.4 l/mol = 67. 2 l
VNH3 = 2 mol · 22.4 l/mol = 44.8 l
Hapi V: Bëjmë shtrimin duke arsyetuar:
92
1,28 gN 2 0,7 gN 2
a. = xa=1,12 l NH3
2 ⋅ 22,4lNH 3 xa
1,28 gN 2 0,7 gN 2
b. = xb = 1,68 l H2
3 ⋅ 22,4lH 2 xb
Përgjigje: Kur veprojnë 0,7 g azot dhe 1,68 litra hidrogjen përftohen 1,12 l amoniak.
Ushtrimi 4
Gjej përqendrimin në përqindje dhe atë molar të tretësirës së acidit nitrik HNO3 që
përmban 15,75 g substancë në 200 ml të saj në dendësi 1,044 g/ml.
Zgjidhje:
Hapi I:
m1 = 15.75 g V = 200 ml d = 1,044 g/ml
a. C% = ? b. CM = ?
Hapi II: Për të zgjidhur ushtrimin përdorim formulat për gjetjen e përqendrimit.
m1 m1
CM = C% = · 100
MV Vd
Hapi III: Gjejmë masën molare të HNO3 dhe bëjmë zëvendësimet te formulat
M HNO3 = 1 · 1 + 1 · 14 + 3 · 16 = 63 g/mol.
15,75gr
a. C% = · 100% = 7,54 %
200ml ⋅ 1,044 g / ml
15,75g
b. CM = = 1,25 mol/ l ose 1,25 M
63g / mol ⋅ 0,2l
Përgjigje: Tretësira është 1,25 M dhe 7,55 %.
Ushtrimi 5
Sa gramë dhe sa mole hidroksid natriumi NaOH duhet të veprojnë me 150 ml tretësirë 5
% të acidit sulfurik H2SO4 e dendësi 1.14 g/ml.
Zgjidhje:
Hapi I:
V = 150 ml H2SO4 C = 5% d = 1.14 g/ml
a. mNaOH = ? MNaOH = 40g/mol b. n NaOH = ? MH2SO4 = 98g/mol
Hapi II: Shkruajmë reaksionin kimik:
NaOH + H2SO4 → Na2SO4 + H2O
Hapi III: Rregullojmë koeficientet
2NaOH + H2SO4 → Na2SO4 + 2H2O
2 mole 1 mol 1 mol 2 mol
Hapi IV: Gjejmë sasinë e H2SO4 (m1) që ka tretësira duke zbatuar formulën e
përqendrimit në përqindje:
m1 C%Vd 5% ⋅150g / ml ⋅1,14g / ml
C%= 100, nga ku m1= zëvendësojmë m1= = 8.55 g H2SO4
Vd 100 100%
Hapi V: Bëjmë shtrimin duke arsyetuar:
1 ⋅ 98 gH 2 SO4 8,55 gH 2 SO4
a. = xa = 6,97 g NaOH
2 ⋅ 40 gNaOH xa
93
n
b. Për të gjetur numrin e moleve të NaOH zbatojmë formulën n =
m
6.97 gr
n= = 0.174 mole
40 g / mol
Përgjigje: 6.97 g; 0.174 mole NaOH veprojnë me tretësirën e H2SO4
Ushtrimi 6
Caktoni koeficientet në reaksionin redoks:
NaBr + MnO2 + H2SO4→ MnSO4 + Na2SO4 + Br2 + H2O
Hapi I: Duke zbatuar rregullat caktojmë n.o. për çdo element.
+1 -1 +4 -2 +1 +6 -2 +2 +6 -2 +1 +6 -2 0 +1 -2
NaBr + MnO2 + H2SO4 → MnSO4 + Na2SO4 + Br2 + H2O
Hapi II: Shkruajmë gjysmë barazimet:
−2 e−
2Br-1 ⎯⎯ ⎯→ Br2 (oksidim)
+2 e−
Mn+4 ⎯⎯ ⎯→ Mn+2 (reduktim)
Hapi III: Caktojmë faktorët pasi gjejmë SH.V.P:
−2 e−
1 2Br-1 ⎯⎯ ⎯→ Br2 (oksidim)
+2 e−
1 Mn+4 ⎯⎯ ⎯→ Mn+2 (reduktim)
Hapi IV: Kontrollojmë numrin e atomeve pasi janë vendosur koeficientet, që në rastin
tonë është 1 dhe që nuk e shkruajmë.
NaBr + MnO2 + H2SO4 → MnSO4 + Na2SO4 + Br2 + 2H2O
Ushtrimi 7
A janë të sakta emërtimet e mëposhtme? Në rast të kundërt shkruaj emrin e saktë:
a. metil 4 butan; b. propil 2 pentan.
Zgjidhje: Analizojmë rastin e parë:
Shkruajmë strukturën e përbërjes duke vendosur numrat mbi atomet e karbonit. Në
karbonin e katërt shkruajmë radikalin –CH3.
a. 1 2 3 4
CH3 – CH2 – CH2 – CH2
|
CH3
metil 4 butan
Ky emërtim nuk është i saktë, sepse radikali bën pjesë në vargun e përbërjes. Pra, radikale
në karbonet skajore të vargut nuk ka. Por emërtimi i saktë do të jetë:
1 2 3 4
CH3 – CH2 – CH2 – CH2
|5
CH3
n pentan
b. Shkruajmë strukturën e përbërjes sipas emërtimit të dhënë:
1 2 3 4 5
CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – CH3
|
C3H7
propil 2 pentan
94
Ky emërtim nuk është i saktë sepse numri fillon si më poshtë:
4 5 6 7
CH3 – CH – CH2 – CH2 – CH3
3|
CH2
2|
CH2
1|
CH3
Emërtimi i saktë është metil 4 heptan.
Ushtrimi 8
Gjatë analizës së një përbërjeje organike u morën këto përfundime:
69.73% karbon, 11.63% hidrogjen, 18.64% oksigjen. Masa molare e përbërjes është 86
g/mol. Gjej formulën molekulare të përbërjes.
Zgjidhje:
Hapi I:
% C = 69. 73 % H = 11.63 % O = 18.64 Mp.o = 86 g/mol
Formula molekulare?
Hapi II: Gjejmë masën e çdo elementi duke ditur që 86 g përbërje është 100% (ose e
tëra). Atëherë:
86g x
= x= 59.96 g C
100% 69.73%
86g y 86g z
= y = 10 g H = z=16.03 g O
100% 11.63% 100% 18.64%
Ose: mC = 86 · 0.6973 = 59.96 g
mH = 86 · 0.1163 = 10 g
mO = 86 · 0.1864 = 16.03 g
m
Hapi III: Gjejmë numrin e moleve duke zbatuar formulën n=
M
59.96 gr 10 gr
nC = = 5 mole nH = = 10 mole
12 gr / mol 1gr / mol
16.03gr
nO = = 1 mol
16 gr / mol
Përgjigje: Formula molekulare e përbërjes organike është C5H10O.
95

Kimia 789 LM PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Kimia 789 LM PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kimia 789 LM PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.mediaprint.

Autore: Veronika Haxhistasa, Jalldyz Xhemalaj

Drejtoi botimin: Anila Bisha

Redaktore: Elona Qose

Dizajni: Mirela Ndrita

© Të gjitha të drejtat janë të rezervuara

Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: botime@mediaprint.al

PLANI MËSIMOR ALTERNATIV

35 javë × 1 orë/javë = 35 orë

Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi/ja:

Pyetje dhe ushtrime

Konceptet kryesore: metal, jometal, okside bazike, okside acide.

Skico një skemë të klasifikimit të lëndës. Ku pozicionohen metalet dhe jometalet?

Substanca të pastra Përzierje

Substanca të thjeshta Substanca të përbëra

Metale Jometale Përbërje Përbërje

Ç’mund të thoni për përbërjen e molekulave të metaleve? Po të jometaleve?

Nr. Koncepte me fjalë kyçe Metale Jometale

Pyetje dhe ushtrime

Koncepte kryesore: reaksion kimik, masa, atome.

Parashikimi: Mësuesi/ja pyet nxënësit: Ç’është reaksioni kimik? Ç’ndodh me substancat

Pyetje/ fragment Komenti i nxënësit

Nxënësit plotësojnë skedën si më poshtë:

- Vërteto ligjin e ruajtjes së − Numri i atomeve nuk ndryshon.

1. Hapat që ndjek kimisti deri në një zbulim janë:

2. Bërthama e atomit është e përbërë nga:

3. Izotopet e një elementi kimik kanë:

4. Vetitë kimike të izotopeve të një elementi janë:

5. Me simbolin Cu shprehet elementi:

7. Numri i atomeve në 1.5 mol atome fosfor është:

8. Numri i Avogradros N përmban:

9. Elementet e së njëjtës periodë kanë:

10. Elementet e të njëjtit grup kanë:

11. Plotëso tabelën:

13. Dobësohet karakteri jo metalik në rastin:

14. Elementi me veti jo metalike tipike është:

15. Oksidi në gjendje të ngurtë është:

16. Në gjendje të gaztë është oksidi:

17. Plotëso tabelën:

18. 18.06 1023 atome magnezi janë:

1. Lidhja kovalente realizohet:

2. Në molekulën e oksigjenit O2 numri i çifteve që formon çdo atom oksigjen është:

4. Atomi klor Cl (Z=17) formon jonin:

5. Atomi kalcium Ca (Z=20) formon jonin:

6. Joni Na+ e ka shtresën e jashtme elektronike të njëjtë me atomin:

7. Joni S2- e ka shtresën e jashtme elektronike të njëjtë me atomin:

8. Numri i elektroneve që jep atomi alumin Al (Z=13) është:

9. Atomi azot N (Z=7):

10. Te molekula H2SO4 treguesit renditen:

11. Te përbërja N2O5 valenca e azotit është:

12. Masa molare e hidroksidit të aluminit Al(OH)3 është:

13. Përqindja e karbonit C te përbërja CO2 është:

14. Përqindja më e lartë e oksigjenit është te:

16. Masa e 1.5 moleve acid fosforik H3PO4 është:

17. Numri i atomeve që ndodhen në 48 g squfur S është:

18. Numri i molekulave në 6.8 g acid sulfurik H2S është:

1. Me anë të reaksioneve kimike shprehim:

3. Në cilin rast është reaksion bashkimi?