ввк 84 ГР -5

УДК 894.631-
ლ.455

პატარძეულის გიორგი ლეონიძის სახლ-მუზეუმის გამოცემები, 1

გიორგი ლეონიძე

საქართველოს ცრემლები

ლექსები

შედგენილი ნესტან ლეონიძის მიერ

აღმდგენელი, ამწყობი, კორექტორი, რედაქტორი და გამომცემელი გიორგი

ქავთარაძე

თბილისი, 2000

გამომცემლის მისამართი: გ. ქავთარაძე ილია ჭავჭავაძის 50 (IV-3) თბილისი-79

ტელ.: 223050

The Publications of the Museum of Giorgi Leonidze in Patardzeuli (Sagarejo), no. 1

Giorgi Leonidze

The Tears of Georgia

Poetry

Compiled by Nestan (Lamara) Leonidze

Tbilsi, 2000

Restorator, typesetter, proof-reader, editor and publisher: Giorgi Leon Kavtaradze

The address of the publisher: 50, Avenue Ilya Chavchavadze (IV-3) Tbilisi-79
Republic of Georgia. Phone: +99532/223050

ISBN 99928-0-063-1 @ გიორგი ქავთარაძე

სარჩევი:

წინათქმა (გიორგი ქავთარაძე)........................................................................21 (აქ=21)

წინასიტყვაობა გიორგი მარგველაშვილისა...................................................22 (=22)
გიორგი ლეონიძე. მკითხველს...........................................................................44 (=53)

ლექსნი თქმულნი გიორგი ლეონიძისა:

ერთ წიგნზე............................................................................................................46 (=55)

1911 წ.
მცხეთა.....................................................................................................................47 (=56)
* * * (წამობურული მწვანე მანტია).....................................................................47 (=56)

1912 წ.
ორი მსხვერპლი (ილია ჭავჭავაძე და დიმიტრი ყიფიანი)............................48 (=57)

1913 წ.
დიმიტრი ყიფიანს................................................................................................48 (=57)
ნორჩ საფლავზე (არჩილ ჯორჯაძის ხსოვნას..................................................49 (=58)
დაიბადა!.................................................................................................................49 (=58)
მოხუც ქურუმს (თავად დ. ყიფიანს).................................................................50 (=59)
ელეგია (ბნელმა წყვდიადმა)...............................................................................51(=60)
ჰანგი (არავის)........................................................................................................52 (=62)

1914 წ.
ალბომში.................................................................................................................53 (=62)
სიტყვა წრფელი.....................................................................................................53 (=62)
წვიმა........................................................................................................................53 (=63)
ბროლის ფიფქი.....................................................................................................55 (=64)
სურვილი................................................................................................................55 (=65)
სურათი...................................................................................................................56 (=65)
ნუგეში.....................................................................................................................56 (=65)
ჩემი სიმღერა..........................................................................................................57 (=66)
ჰანგი (გამოზაფხულდა)......................................................................................57 (=67)
შემოდგომა (ცივა ყველგან).................................................................................58 (=67)
შემოდგომა (შემოდგომაა... გრიგალი ჰკვნესის).............................................58 (=68)
შემოდგომა (ტყე შრიალებს)...............................................................................60 (=68)
ნათელას..................................................................................................................60 (=69)
1914 წელს...............................................................................................................60 (=70)
ჩემი ლექსი.............................................................................................................61 (=70)
* * * (დღის საბურავი)............................................................................................61 (=71)
მეც მწამს.................................................................................................................62 (=72)
ორი სურათი..........................................................................................................62 (=72)
ჰანგები (ემსგავსი ვარსკვლავს)..........................................................................63 (=73)
მე და ტაძარი..........................................................................................................64 (=74)
მწუხრი....................................................................................................................64 (=74)
* * * (და თუ დღეს ვშვენი)....................................................................................65 (=75)
ელეგია (დაჰკრავს წამი)......................................................................................66 (=75)
შემოდგომის ფიქრი..............................................................................................66 (=76)
ზამთარი.................................................................................................................66 (=76)
გადავიწყებული რვეულიდან............................................................................67 (=77)
ნუღარ ქვითინებ...................................................................................................67 (=77)
შემოდგომის ცრემლი...........................................................................................68 (=78)
ჰანგები (სევდის ზღვა).........................................................................................68 (=78)

1915 წ.
ღამე..........................................................................................................................69 (=79)
ზამთრის მელოდია..............................................................................................60 (=80)
ზარი........................................................................................................................62 (=82)
პეპელა.....................................................................................................................63 (=83)
რა ხარ......................................................................................................................63 (=83)
სიკვდილის ხმა.....................................................................................................64 (=84)
ნუ, ნუ შეახებ.........................................................................................................65 (=84)
სტრიქონები...........................................................................................................65 (=85)
ცას............................................................................................................................66 (=86)
ფოთოლი................................................................................................................66 (=86)
უკვდავება..............................................................................................................67 (=86)
შავ ზღვაზე.............................................................................................................67 (=87)
შავთვალა შველი...................................................................................................68 (=87)
გულს!......................................................................................................................68 (=88)
ზაფხულის ბოლო.................................................................................................69 (=88)
შემოდგომა (უცხოეთისკენ მიფრინავს წერო).................................................70 (=89)
ღამის ჩვენება.........................................................................................................70 (=90)
უხილავი.................................................................................................................81 (=91)
წმიდათა წმიდა.....................................................................................................82 (=92)
დგება ღამე.............................................................................................................83 (=93)
ფრთოსნის სიმღერა..............................................................................................83 (=93)

1916 წ.
აპრილის შაირი.....................................................................................................85 (=95)
თვალები.................................................................................................................85 (=95)
მხარე მეფურ დუმილისა.....................................................................................86 (=95)
უხილავის სიმღერა...............................................................................................87 (=97)
შენც..........................................................................................................................87 (=97)
ვარსკვლავიდან ვარსკვლავამდე.......................................................................88 (=98)
რად?........................................................................................................................88 (=98)
აპრილის შაირებიდან..........................................................................................89 (=99)
თამარ ყვავილი......................................................................................................89 (=99)
ჩუქურთმა............................................................................................................90 (=100)
ქალს.......................................................................................................................90 (=102)
მაისში....................................................................................................................92 (=102)
შაირი.....................................................................................................................93 (=103)
ქარვის დღეობაში................................................................................................93 (=103)
მოდავრიშე თვალები.........................................................................................94 (=104)
ცრემლიანი ლექსი..............................................................................................95 (=105)
სიყვარული..........................................................................................................95 (=105)
* * * (ეს ყვავილი ცისფერთვალა)......................................................................96 (=106)
სულის თეთრი ლეგენდა...................................................................................96 (=106)
მთვარის სიცილი................................................................................................97 (=107)
* * * (ცის ვენერის სპეტაკ მკერდზე).................................................................98 (=108)
* * * (განთიადისას მზეს ეშაირე).......................................................................99 (=109)
ვინ?........................................................................................................................99 (=109)
დღეს გადატყდა შენი სალამური...................................................................100 (=110)
დაჭრილი სული................................................................................................100 (=110)

1917 წ.
ლელის................................................................................................................101 (=111)
ლელი... ......................................................................................................101 (=111)
საძილისპირო სურვილი.................................................................................101 (=111)
თვალთა ბრძოლა..............................................................................................102 (=112)
ქუჩაში.................................................................................................................102 (=112)
ითვრებოდეთ!...................................................................................................103 (=113)
ტყის ტრიოლეტები..........................................................................................103 (=113)
თეთრი დროშა...................................................................................................104 (=114)
საღამოს სანთლებში.........................................................................................104 (=115)
ლურჯი თვალი.................................................................................................105 (=115)
თაისი..................................................................................................................105 (=116)
თამარ!.................................................................................................................106 (=116)
მკრთალი იაშმა..................................................................................................107 (=117)
საქართველოში (სონეტი საქართველოს)......................................................108 (=118)
საქართველოში (სონეტი მეორე)....................................................................108 (=119)

1918 წ.
თავადინა............................................................................................................109 (=119)
სონეტი როდენბახს..........................................................................................110 (=120)
სონეტი ქართველ ჰუსარებს...........................................................................111 (=121)
26 მაისი...............................................................................................................111 (=121)

1919 წ.
ქართლი..............................................................................................................112 (=122)
ოფორტი.............................................................................................................113 (=123)
უცნობ ქალს კაბარეში......................................................................................114 (=124)

1920 წ.
ატილლა..............................................................................................................114 (=125)

1921 წ.
ავტოპორტრეტი................................................................................................115 (=125)

1922 წ.
* * * (სულის არეში ამაყი ქარი)........................................................................115 (=126)
* * * (სისხლიან ქუჩებს მივანდე თავი)..........................................................117 (=126)
მებრძოლს...........................................................................................................117 (=127)
* * * (გახსოვს, ტაბახმელავ)..............................................................................101 (=128)
სული კი ელის მეტამორფოზებს...................................................................118 (=128)
საღრჩობელიდან...............................................................................................118 (=129)
მზე ტაბასტა.......................................................................................................119 (=129)
ახალი მთვარე კახეთში....................................................................................119 (=130)
ექსპრომტი ვაჟა-ფშაველას..............................................................................120 (=131)
ლიტანია.............................................................................................................120 (=131)
ეკლოგა................................................................................................................121 (=132)
საქართველო......................................................................................................122 (=132)
აზნაურ ასულს..................................................................................................122 (=133)

1923 წ.
ტყვეები მიჰყავთ იანიჩარებს..........................................................................123 (=134)
მხარე ვაზებში გამოხვეული...........................................................................124 (=134)
ტფილისის სასაკლაო.......................................................................................124 (=135)
ბარბაროსული ელეგია....................................................................................125 (=136)
ჩათახი.................................................................................................................126 (=137)

1924 წ.
ვეფხი...................................................................................................................128 (=138)

1925 წ.
ციცარი................................................................................................................129 (=139)
ღამე ივერიისა....................................................................................................129 (=140)
მთებში................................................................................................................130 (=141)
უჯარმის ნანგრევები........................................................................................131 (=141)
შავი ზღვის პირს შავი მუხა............................................................................131 (=142)
იოსებ დავითაშვილის სურათზე...................................................................132 (=143)
ძველი საქართველო.........................................................................................133 (=144)
ლოჭინის მწუხრი.............................................................................................133 (=144)
ძველი ქართული წარწერები..........................................................................134 (=144)
ივრის ღამე.........................................................................................................135 (=146)

1926 წ.
ახალო ქართლო, მიწავ ქართლისა................................................................136 (=147)
ვისმენ მაისის სიმთა ხმას................................................................................137 (=148)
სიმღერა პირველი თოვლისა..........................................................................138 (=149)
ოქროს წვიმა.......................................................................................................140 (=150)
მზე სად ჩაექანება?............................................................................................141 (=151)
მიყვარს ლაჟვარდის ალმასი...........................................................................141 (=152)
მეცამეტე საუკუნე.............................................................................................142 (=152)
* * * (ათასი ზვავი)..............................................................................................143 (=154)
შავლეგო..............................................................................................................144 (=154)
თუკი ვცოცხლობთ სიმღერების იმედით....................................................144 (=155)
მთაწმინდიდან ქარს მოჰქონდა.....................................................................145 (=156)
თბილისური გაზაფხული...............................................................................147 (=157)
როგორც ირემი გამოვარდნილი....................................................................148 (=158)
ქილილა და დამანა...........................................................................................148 (=158)
მზისპირის ნაბანი მინდა.................................................................................148 (=159)
ნინოწმინდის ღამე............................................................................................149 (=160)
„ხელსახოცსა გადმოგიგდებ“..........................................................................150 (=161)
დილა ნარგიზნარევი.......................................................................................151 (=161)
შემოდგომა.........................................................................................................151 (=162)
ქართლს..............................................................................................................152 (=163)
მთვარეში............................................................................................................153 (=163)

1927 წ.
ბიბლიური ჩვენება...........................................................................................153 (=164)
უტრუხუნე.........................................................................................................154 (=164)
ალექსანდრე ჭავჭავაძის საფლავზე შუამთაში............................................155 (=165)
ზამთარი.............................................................................................................155 (=166)
მეტივეები...........................................................................................................156 (=166)
სიმღერები ელექტროფიკაციისა....................................................................157 (=167)

1928 წ.
მყვირალობა.......................................................................................................159 (=169)
წეროს თოვლი...................................................................................................160 (=170)
ყივჩაღური ღამე................................................................................................161 (=171)
ყივჩაღის პაემანი............................................................................ ..................161 (=172)
წავა ლექსი და წაიღებს....................................................................................163 (=173)
გომბორიდან......................................................................................................163 (=174)
მიყვარს მშუქარი ვაზის ყვავილი..................................................................164 (=174)
ვაჟა-ფშაველას საფლავზე დიდუბეში..........................................................164 (=175)
სულხან-საბას....................................................................................................165 (=175)
წიგნი „ქართლის ცხოვრება“...........................................................................166 (=176)
მინაწერი „ქართლის ცხოვრებაზე“................................................................167 (=177)
სვეტიცხოველი..................................................................................................168 (=178)
თბილისის ოსტატები......................................................................................168 (=178)
წინაპრებს...........................................................................................................168 (=179)
წვიმა შავ ზღვაზე..............................................................................................170 (=180)
მოგზაურობა სამშობლოში.............................................................................171 (=181)

1929 წ.
მე ვკითხულობდი „ქართლის ცხოვრებას“..................................................174 (=184)
დილა კრწანისის ბაღში...................................................................................175 (=185)
ზამთრის დილა.................................................................................................175 (=185)
გათენებისას მერძევე მოვა..............................................................................176 (=186)
ახალი მინდვრების სიმღერები......................................................................176 (=186)
1925 წლის ერთი დილის სახსოვარი.............................................................180 (=190)
თბილისის პოეტები.........................................................................................182 (=191)
მშობლური, ტკბილი, მოწყალე......................................................................183 (=193)
წარსული............................................................................................................184 (=193)

1930 წ.
რა საჭიროა ლექსისთვის ტაში.......................................................................184 (=194)
ივრის პირად......................................................................................................185 (=194)
საათნავა..............................................................................................................187 (=197)
მაშ რა ვუყოთ, პოეტებო..................................................................................189 (=198)
ოცნებათა ციცნათელები.................................................................................191 (=200)
მამაპაპურო კერაო............................................................................................191 (=200)

1931 წ.
სიჭაბუკე და ლექსი ერთია.............................................................................192 (=201)
პოეტის შენიშვნები...........................................................................................193 (=202)
ძველი პოეტები.................................................................................................200 (=209)
ოლე.....................................................................................................................201 (=210)
ცაში პირველი ნამეხარია.................................................................................206 (=215)
პიიტები ბატისფრთიანი.................................................................................207 (=718)

1932 წ.
„დედას პური“ და „პაპას ქლიავი“.................................................................208 (=216)
ანდერძი..............................................................................................................209 (=217)

1933 წ.
ნიტას...................................................................................................................209 (=217)
თბილისის განთიადი......................................................................................210 (=218)
სტალინს.............................................................................................................214 (=222)

1934 წ.
ტყუპი იაგუნდები............................................................................................216 (=224)
თუშის ქალი ალავერდობაში..........................................................................217 (=225)
ვაჟა-ფშაველას...................................................................................................219 (=227)
მუხა და მეხი......................................................................................................220 (=228)

1935 წ.
ხეებზე წარწერილი ლექსები..........................................................................221 (=229)
მცხეთის მთებში................................................................................................222 (=230)
სამშობლოს.........................................................................................................223 (=231)
* * * (ორთქმავალი მოჰქრის)............................................................................224 (=232)

1936 წ.
დავით-გარეჯა...................................................................................................225 (=232)
ვუმღერ სამშობლოს.........................................................................................225 (=233)
ტოროლასავით შეფრინდი გულში...............................................................226 (=234)
არწივები.............................................................................................................226 (=234)
მთები..................................................................................................................227 (=235)
ქართლის ბაღი...................................................................................................230 (=238)
გორი - ქართლის მეთაური.............................................................................231 (=239)
მარად ბრწყინავს სამშობლო...........................................................................232 (=240)
ლექსო!................................................................................................................233 (=241)
ვარდი..................................................................................................................233 (=241)
ავადუღოთ მარგალიტი...................................................................................233 (=241)
პოეტის დედა.....................................................................................................234 (=242)
სად შეიტყორცნა ჩემი ოცნება........................................................................234 (=242)
გორის ციხე........................................................................................................235 (=243)
ავეტიქ ისააკიანს...............................................................................................236 (=244)
მღერალი ბავშვი................................................................................................237 (=245)

1937 წ.
სიმღერა თარზე................................................................................................238 (=246)
„ვეფხისტყაოსანს“............................................................................................239 (=247)
ვეფხისტყაოსანი................................................................................................241 (=249)
ილიას სურათზე...............................................................................................244 (=252)

1938 წ.
ანგელოზის ფრესკა..........................................................................................245 (=253)
მე რომ მიყვარხარ.............................................................................................246 (=254)
თოლია................................................................................................................246 (=254)
ტოროლების ოროველი...................................................................................248 (=256)
ნისლები..............................................................................................................248 (=256)
მაგონდება ჩუქურთმაში ყვავილი.................................................................248 (=256)
ორი დღე.............................................................................................................249 (=257)
ძველი წიგნის მწერალი...................................................................................249 (=257)
მეტეხის თავზე..................................................................................................250 (=258)
გულს ბუდე არა ჰქონია...................................................................................251 (=259)
პოეტს..................................................................................................................252 (=260)
დავით გურამიშვილს, ვაჟა-ფშაველას..........................................................253 (=261)
ნიკოლოზ ბარათაშვილს.................................................................................254 (=261)
სად ინავარდებ... ..........................................................................................255 (=262)
ბედი ქართლისა................................................................................................255 (=263)
საყურე.................................................................................................................259 (=267)
მაია, მანანა, ნინა, ეკატერინა..........................................................................261 (=268)
თუ შენ არ გიკვირს...........................................................................................262 (=269)
რუსთავის ვერხვი.............................................................................................262 (=269)
ტაბაწყური..........................................................................................................263 (=271)
მიქელ..................................................................................................................265 (=272)
არ გავჩერდები...................................................................................................265 (=273)
წყნეთური ვარდი..............................................................................................266 (=273)

1939 წ.
ნინა ჭავჭავაძეს..................................................................................................268 (=276)
წვიმიანი დღე... ..........................................................................................269 (=276)
თუ წავიდა გაზაფხული..................................................................................269 (=277)
სოლომონ ლეონიძეს........................................................................................270 (=277)
მე შენს სიყვარულს, ძვირფასო!......................................................................272 (=279)
ძველი დაირა.....................................................................................................272 (=279)

1940 წ.
„დედა ენა“..........................................................................................................274 (=281)
ჩემი იადგარი.....................................................................................................275 (=282)
ჯაფირი...............................................................................................................276 (=283)
ფანასკერტელს...................................................................................................276 (=283)
ქართველ ოსტატებს.........................................................................................278 (=284)
ვინც სთქვა ქართული ლექსი პირველმა......................................................280 (=287)
აკაკის...................................................................................................................281 (=287)
ჩიტო, წაიღე ეს წიგნი!......................................................................................282 (=288)
ეს წიგნი..............................................................................................................283 (=290)
ქართლო..............................................................................................................284 (=290)
ფრაგმენტი.........................................................................................................284 (=291)
ქართლო, მსოფლიოს დიდო ვენახო!............................................................284 (=291)
თბილისო, ჩვენო თბილისო!..........................................................................285 (=292)

1941 წ.
კახეთი.................................................................................................................286 (=293)
ჰეი, არწივნო!.....................................................................................................289 (=295)
დავით აღმაშენებელს.......................................................................................290 (=296)
დიდ თამარს......................................................................................................291 (=297)
არა, არ არი!........................................................................................................292 (=298)
მე ახლა მივხვდი...............................................................................................292 (=299)

1942 წ.
მაისური..............................................................................................................293 (=299)
სამშობლოს გმირებს.........................................................................................294 (=300)
ქართველ ქალს..................................................................................................295 (=301)

1943 წ.
ქეთევანის წიგნი................................................................................................297 (=303)
შინმოუსვლელო, სადა ხარ?............................................................................298 (=304)
ქართველი მხედრის ნაამბობი.......................................................................300 (=306)
სამგორი..............................................................................................................301 (=307)
საქართველო......................................................................................................301 (=307)

1944 წ.
არ დაიდარდო, დედაო....................................................................................302 (=308)
შინმოსულისა....................................................................................................303 (=309)
წარწერა წიგნზე.................................................................................................305 (=310)
ბარათაშვილი....................................................................................................305 (=311)
ანდერძი..............................................................................................................311 (=317)

1945 წ.
* * * (სულ პირველი ენძელა)............................................................................312 (=318)
მესხი ვარ!...........................................................................................................313 (=318)
ნისლაურა...........................................................................................................314 (=319)

1946 წ.
მესხეთი..............................................................................................................315 (=320)
ნუთუ?.................................................................................................................318 (=323)
ივანე თარხნიშვილს.........................................................................................319 (=324)

1947 წ.
ორი ფრინველი.................................................................................................320 (=325)
ზამბახი...............................................................................................................320 (=325)
ჩემო სამშობლოვ, შენი მეკვლე ვარ!..............................................................320 (=325)
პოემა „სამგორის“ პროლოგის ვარიანტი......................................................321 (=326)
ქართლს..............................................................................................................326 (=330)
იქ, სადაც შენი გულია......................................................................................326 (=330)

1948 წ.
„გაიპარა ქლიავი“..............................................................................................328 (=333)
კომუნიზმის ხარაჩოები...................................................................................329 (=333)
ნუ გათათრდები...............................................................................................330 (=334)

1949 წ.
რომ გამხდარიყო ვარსკვლავად.....................................................................331 (=336)
 1950 წ.
გაზაფხული.......................................................................................................332 (=336)
მე გული წმინდა ვერცხლივით......................................................................332 (=337)
პატარძეული......................................................................................................333 (=338)
აფხიარცა.............................................................................................................333 (=338)

1951 წ.
რუსთაველზე ნუ შეხედავ...............................................................................334 (=339)
ვაზნარო და ატამეთო!.....................................................................................335 (=340)
წებელდელებს...................................................................................................336 (=341)

1952 წ.
წარწერა ქართველ მწერალთა სურათებზე..................................................336 (=341)

1953 წ.
ვლადიმერ მაიაკოვსკი.....................................................................................337 (=341)
ნატას....................................................................................................................340 (=344)

1954 წ.
ნეტავ, რა ძარღვი გიტევდა.............................................................................340 (=345)
მზე მარჯნისფერად ისევ ბდღვრიალებს!....................................................341 (=345)
ნაკადული..........................................................................................................342 (=346)

1955 წ.
ბრილის წყარო...................................................................................................343 (=347)
გაზაფხული კახეთში.......................................................................................344 (=349)
ოქროს ფრინველი.............................................................................................345 (=349)
თბილისო!..........................................................................................................345 (=350)
შენ, საქართველოს სიტურფევ... ................................................................... 345 (=350)
მირგოროდში.....................................................................................................346 (=351)

1956 წ.
პატარძეულის იები..........................................................................................355 (=359)
სიმღერა...............................................................................................................356 (=360)
პატარა ქვაო პატარძეულში.............................................................................356 (=360)
მე მიყვარს...........................................................................................................361 (=364)
ალამდარი...........................................................................................................361 (=365)
ბარათი................................................................................................................362 (=365)
დროშა.................................................................................................................363 (=366)
მხედრის ანდერძი.............................................................................................365 (=369)
* * * (აღარ მსურს ნაკადულის მყუდროული ცხოვრება)............................366 (=370)
* * * (რამდენი წვიმა ჩამოიცალა)....................................................................367 (=370)
ეს ვარდი.............................................................................................................367 (=371)
მხოლოდ შენ..................................................................................................... 368 (=372)
ქართულო სიტყვავ!..........................................................................................368 (=372)
სამშობლოვ!........................................................................................................369 (=373)
* * * (გაქრა, წარვიდა).........................................................................................369 (=373)
მეკვლეს სიტყვა.................................................................................................370 (=373)

1957 წ.
რემინისცენციები..............................................................................................372 (=375)
თელავის ნაკერჩხალი......................................................................................373 (=377)
ელვათა ცეცხლში იჭედებოდა.......................................................................374 (=377)
ჩარგალში............................................................................................................375 (=379)
ილია ჭავჭავაძის აჩრდილს.............................................................................378 (=381)
აკაკი, ვაჟა...........................................................................................................379 (=382)
საქართველოს მზე............................................................................................380 (=384)

1958 წ.
კესანე...................................................................................................................381 (=384)
არაგვის პირად..................................................................................................382 (=385)
თბილისს............................................................................................................382 (=386)
ტყე.......................................................................................................................384 (=387)
ნუშნარა...............................................................................................................388 (=391)

1959 წ.
სულამით............................................................................................................393 (=396)
პოეტს..................................................................................................................394 (=396)
ახალო ლექსო, მოგელი კვარით.....................................................................394 (=397)
სვეტიცხოველო, დიდო საყდარო................................................................. 395 (=397)
ლადო გუდიაშვილს.........................................................................................395 (=398)
ადგილის დედა.................................................................................................397 (=399)
* * * (ვეღარ განუძლებს)....................................................................................398 (=401)
მე ხეკორძულას წყალი შემისვამს..................................................................399 (=401)
ჩემი ბაღი............................................................................................................400 (=402)
მუხის ფოთოლი................................................................................................406 (=408)
შენი სახელი.......................................................................................................414 (=415)
საიხვე ტბა..........................................................................................................414 (=416)
თეთრი შროშნები..............................................................................................414 (=416)
სიზმარი..............................................................................................................415 (=417)
ლეონიძეთა შორის ვიყავი..............................................................................416 (=418)
თვალები.............................................................................................................417 (=419)
ჰყავთ ვარსკვლავები ამხანაგებად.................................................................418 (=419)
წარწერა ჩემს წიგნზე........................................................................................418 (=420)
ტოპონიმიკა.......................................................................................................419 (=420)
ჩემს იუბილეზე.................................................................................................419 (=421)
სართვლო............................................................................................................420 (=422)
კალმით, ლერწამით, ფრთით დაწერილი....................................................424 (=422)
გულიც იქ არი, სულიც იქ არი........................................................................424 (=425)

1960 წ.
მაჭახელა.............................................................................................................425 (=426)
აკაკის...................................................................................................................425 (=427)
რა მარგალიტს ვეძებდი... ............................................................................. 426 (=427)
ეკატერინე ჭავჭავაძეს......................................................................................426 (=428)
მთვარის ჩრდილებში.......................................................................................427 (=428)
რუსთაველს.......................................................................................................427 (=428)
„ჩარი-რამა“.........................................................................................................429 (=430)
ვაზის რტო.........................................................................................................430 (=431)
აკაკი წერეთელს................................................................................................430 (=431)
დგას საქართველო ვარდის თაღებით...........................................................431 (=432)
მე მოვდივარ ყანებიდან... ..............................................................................432 (=433)
ბაზალეთის ლერწმოვანები............................................................................433 (=434)
დოღზე................................................................................................................433 (=434)
მაინც არ გავცვლი.............................................................................................434 (=435)
შენი თვალები ნუშისებური............................................................................434 (=435)
ხალიჩის მქსოველი დედაბერი......................................................................435 (=436)
მაშინ....................................................................................................................435 (=437)
გოგონა................................................................................................................436 (=437)
წიწამური............................................................................................................436 (=437)
* * * (ლექსის ფოლადი არ დამიჩლუნგდა)...................................................437 (=438)
ახ, კიდევ ერთხელ მაჩვენა..............................................................................437 (=438)
აკაკისადმი.........................................................................................................438 (=439)
ამოდის მთვარე, საყვარელო...........................................................................439 (=441)
გურიაში ვარ......................................................................................................442 (=443)

1961 წ.
ვაჟა-ფშაველა.....................................................................................................443 (=444)
შენ და სვეტიცხოველი.....................................................................................444 (=445)
ბარათაშვილის წმინდა არაგვო......................................................................445 (=446)
ელეგია................................................................................................................445 (=447)
მამულიშვილი, ქართლის მხატვარი.............................................................446 (=447)
ქართული სიტყვა..............................................................................................447 (=448)
ზღვა და მედეა...................................................................................................450 (=451)
აჭარაში................................................................................................................451 (=452)
ჩამობრიალდი ჩემო არწივო!..........................................................................454 (=455)
...თუ ძმობა არი ჩვენი სარდალი....................................................................457 (=458)
და დავდგა თასი...............................................................................................459 (=459)
მამაჩემს - მასწავლებელ ნიკო ლეონიძეს.....................................................463 (=464)
შუბლ-ეკალ-გვირგვინოსანი...........................................................................464 (=464)
ქვიშხეთის ღამე.................................................................................................465 (=466)
თიანეთო.............................................................................................................466 (=467)

1962 წ.
ცივწყარო............................................................................................................467 (=467)
ორბი....................................................................................................................471 (=471)
ვარ სიყვარულის პრომეთეოსი......................................................................473 (=473)
და ერთ ცეცხლზე ვართ... ..............................................................................474 (=475)
გვაქვს უთვალავი ფერით სამშობლო...........................................................475 (=476)
ბევრჯერ მოვწურავთ მწიფე ბროწეულს......................................................476 (=476)
ეს იყო კახეთი....................................................................................................477 (=477)
ზღვა.....................................................................................................................477 (=478)
ხვალინდელ დღეთა მარგალიტშია!..............................................................478 (=478)
ვერის წყალზე....................................................................................................478 (=478)
მე მირჩევნია ერთი ხოხობი............................................................................479 (=479)
ნაძვის წიწვებს სწიწკნის წვიმა.......................................................................479 (=479)
გაუფრენელი მერცხალი და გაფრენილი სიცოცხლე.................................480 (=480)
ღამე ფშავში.......................................................................................................481 (=481)
ოლოლები..........................................................................................................482 (=482)
მზევ, უტურფესი საქართველოზე.................................................................482 (=483)
ილია ჭავჭავაძეს................................................................................................483 (=483)
მშვიდობის რთველი........................................................................................484 (=484)
გურია..................................................................................................................486 (=486)
სამშობლოს გულის გამათბობელო...............................................................487 (=488)
ილიაობას...........................................................................................................489 (=489)

1963 წ.
შემოდი მეკვლევ...............................................................................................490 (=490)
მინდვრის ყვავილი...........................................................................................492 (=492)
თოვლა................................................................................................................494 (=494)
საგურამოს მიმწუხრში....................................................................................494 (=494)
გომბორიდან......................................................................................................495 (=495)
მზეო, იცინე........................................................................................................495 (=495)
სად არიან მერცხლები.....................................................................................497 (=497)
დედობილი........................................................................................................498 (=498)
დროშა, აფრა გვეძახოდა..................................................................................499 (=499)
უნაბი...................................................................................................................500 (=500)
ხალხური მომღერალი.....................................................................................502 (=502)
ქუთაისს..............................................................................................................507 (=507)

1964 წ.
მომილოცნია......................................................................................................509 (=509)
სამაისო...............................................................................................................511 (=511)
პოეტი მუდამ ალამდარია!..............................................................................512 (=511)
პოეტები..............................................................................................................513 (=512)
კარმენ..................................................................................................................514 (=513)
თვირთვილა.......................................................................................................514 (=514)
მე შენს სიყვარულს ზღვად ავიდევნებ.........................................................516 (=515)
წვიმა მთაში........................................................................................................517 (=516)
მცხეთური ელეგია............................................................................................518 (=517)
შთაგონება..........................................................................................................521 (=520)
სევდა მიწისა......................................................................................................521 (=521)
ვარსკვლავთა ფაფარს......................................................................................521 (=521)
სექტემბერი........................................................................................................522 (=522)
* * * (ჩამოჭკნებიან ეს ყვავილები)...................................................................522 (=522)
თამარდედა........................................................................................................523 (=522)
მატენდარანში....................................................................................................525 (=524)
ჩემი სოფელი.....................................................................................................526 (=525)
ვინ მემდურება?................................................................................................527 (=527)
ალაზნის ველი...................................................................................................529 (=529)
შეხედე ტაძარს...................................................................................................530 (=529)

1965 წ.
მეკვლის სიტყვა................................................................................................530 (=530)
ქებაი ქართული ვაზისა...................................................................................531 (=531)
ბესიკის ღამე იასში...........................................................................................534 (=533)
თუშაია................................................................................................................537 (=536)
ბოლნისის ტაძრის ქვა მეხუთე საუკუნისა..................................................537 (=537)
წინაპართა შემოხედვანი..................................................................................538 (=537)
სამშვილდე.........................................................................................................539 (=538)
იკორთა...............................................................................................................540 (=539)
წარწერა წინანდლის მარანზე.........................................................................540 (=539)
დავბერდი?.........................................................................................................541 (=540)
ჭაღარა.................................................................................................................542 (=541)
ფიროსმანის ბორანი.........................................................................................542 (=542)
მთვარე - ღამის თამადა...................................................................................543 (=542)
* * * (როგორ დაეტყო ავი ამინდი)..................................................................544 (=543)
ექსპრომტი.........................................................................................................544 (=544)
ყველა ხეები დღეს ამიყვავდნენ.....................................................................545 (=545)
გადამივიწყე.......................................................................................................546 (=546)
მოწოდება...........................................................................................................547 (=546)
ეს დღე ჩემია!.....................................................................................................549 (=548)
გაბაასება ახალ წელთან...................................................................................550 (=549)

1966 წ.
კატინა.................................................................................................................550 (=550)
ესენინი................................................................................................................552 (=551)
* * * (მთაზე ირემი კვდებოდა).........................................................................554 (=553)
ახლოს მოიწი, სამშობლოს გულო!................................................................554 (=553)

დაუთარიღებელი ლექსები პოეტის არქივიდან:

ოსტატის დაბადება..........................................................................................557 (=556)

პაოლოს, ტიციანს... ..........................................................................................558 (=557)
* * * (ძმებო, ძმებო სადა მყევხართ).................................................................559 (=559)
* * * (მე ერთი ძველი სახლი მიყურებს)......................................................559 (=559)
საინგილო...........................................................................................................560 (=559)
* * * (აქ ჯეჯილებში)..........................................................................................561 (=560)
თამარ..................................................................................................................561 (=560)
სვეტიცხოველი..................................................................................................561 (=561)
საცრემლე............................................................................................................562 (=561)
* * * (მაშინ ვარსკვლავი შემოსულიყო)..........................................................563 (=562)
* * * (შენ რომ ცრემლი დაგცვივდა)................................................................564 (=563)
* * * (თუ არ ვახსენეთ).......................................................................................564 (=563)
ზვავი...................................................................................................................564 (=563)
* * * (წიწამურში რომ არაგვის პირად)............................................................565 (=564)
* * * (კვლავ მეორდება ძველი იგავი)..............................................................565 (=565)
* * * (ჩემს დაბადების დღეს, აივანზე)............................................................566 (=565)
* * * (ღვივის ოქროს მადნებად).......................................................................566 (=566)
მაიკო ორბელიანის სურათზე........................................................................567 (=566)
* * * (მას ვიგონებდეთ)......................................................................................567 (=566)
ნატას....................................................................................................................567 (=567)
ალილო...............................................................................................................568 (=567)
* * * (არა, ბეღურას არწივი არ შეუყვარდება)................................................568 (=567)
* * * (დარიალის კლდემ არ იცის ხავსი).........................................................568 (=568)
* * * (როცა ჯვარიდან მცხეთას დავყურებ)..................................................569 (=568)
* * * (ასაფრენად რა დამღლიდა).....................................................................569 (=569)
* * * (რა ლექსი გინდა, ჩემო დროებავ)...........................................................570 (=569)
შაორი..................................................................................................................570 (=570)
* * * (მე - ქაღალდზე ალ აკრული)..................................................................571 (=570)
* * * (სცვივა ფოთოლი წიწამურაში)...............................................................571 (=571)
* * * (რასაც მღეროდა ჩანგური).......................................................................571 (=571)
* * * (წვიმაა... ნისლი... ვერასა ვხედავ)...........................................................572 (=571)
წინაპარ პოეტებს...............................................................................................572 (=572)
ფიროსმანი.........................................................................................................573 (=572)
ფიროსმანი (მეორე ვარიანტი)........................................................................584 (=583)
* * * (ძველ ჩოხაში მოდის მტკვარი)...............................................................591 (=589)
* * * (ო, მარგო, მარგო).......................................................................................593 (=591)
* * * (მარწყვს მივამსგავსე შენი ღაწვები).......................................................593 (=591)
* * * (ჩვენ კვიპაროსებს ვეკითხებოდით).......................................................594 (=592)
* * * (გამოიძინეს ვარსკვლავებმა)...................................................................594 (=592)
* * * (მამლის ყივილი).......................................................................................595 (=593)
ბიჭო-გოგია........................................................................................................595 (=593)
* * * (ზღვავ, იხმაურე).......................................................................................596 (=594)
* * * (სულ შენ დაგადნე)....................................................................................596 (=594)
* * * (შენს ბავშვურ თვალებს)..........................................................................597 (=595)
* * * (დალალები... დალალები...)....................................................................597 (=595)
თვით მზე წერილს მწერს................................................................................598 (=596)
* * * (სევდა ნისლივით გულში გადადის).....................................................598 (=596)
* * * (ბორჯომის ცაო).........................................................................................598 (=597)
* * * (ლეგა ქორივით აფრინდა ბოლი)...........................................................599 (=597)
* * * (მსურს ვიყო წნორი)..................................................................................599 (=597)
* * * (როცა ჩემს თავზე საშიშარი ნამეხარია).................................................600 (=598)
* * * (რაც ცეცხლის ხელი მახელი)..................................................................600 (=598)
ოქროს ჯვარი.....................................................................................................600 (=598)
* * * (განა სიყვარულს აგვიანდება?)...............................................................601 (=599)
* * * (ბაღს - შადრევანი).....................................................................................602 (=600)
* * * (კანჯრის ჯოგი)..........................................................................................603 (=601)
* * * (არ მეძინება)...............................................................................................603 (=601)
თელავის ჭადარს..............................................................................................604 (=602)
* * * (ამ შავთვალასაც)........................................................................................604 (=602)
გარდასულს მეცნიერს.....................................................................................604 (=602)
ფიფინურები......................................................................................................605 (=603)
* * * (დადუღებული იდგა ჭანჭრობი)............................................................605 (=603)
საღამური სიმღერა მონადირისა....................................................................606 (=604)
* * * (აი, ატენი და გარდატენი)........................................................................606 (=604)
ფერფლი..............................................................................................................607 (=605)
ვაჟა-ფშაველა......................................................................................................607(=605)
შიო მღვიმელი...................................................................................................607 (=605)
წამიღებს სევდა წიწამურული........................................................................621 (=618)
* * * (ძმა ბევრი მყავს მტრის დანთქმული)...................................................622 (=619)
* * * (ჩემთან არიან ჩემი ძმების შემოხედვანი).............................................623 (=620)
* * * (ცა, როგორც თაფლი ჩამოღვენთილა)...................................................623 (=620)
* * * (ომში გმირ ვაჟკაცს უძღოდა)..................................................................624 (=621)
* * * (შოთა სულია საქართველოსი!)...............................................................624 (=621)
* * * (ჩემს ნინოწმინდას)...................................................................................624 (=621)
ნატას....................................................................................................................625 (=622)
იუმორესკა..........................................................................................................625 (=622)
დუნაის პირას....................................................................................................626 (=623)
* * * (შენ ჩემს ამბორზე).....................................................................................627 (=624)
* * * (მიყვარდა ძველი ქართლის ნანგრევი)..................................................627 (=624)
* * * (გომბორის მთას უთქმელი დარჩა)........................................................627 (=624)
* * * (სიყვარულის თქმას).................................................................................628 (=625)
* * * (შენ, ბუხალტერო, სტრიქონს ნუ მითვლი)..........................................628 (=625)
ბებერი ცაცხვი...................................................................................................629 (=625)
ტაშის მაძებარს..................................................................................................629 (=626)
სევდის მთოველნი...........................................................................................629 (=626)
ის ხე.....................................................................................................................630 (=627)
* * * (ხალხის სულია აყვავებული)..................................................................630 (=627)
მასწავლებელი (ვასილ ბარნოვს)...................................................................631 (=628)
* * * (არ დაკარგულა ღერიც კი).......................................................................631 (=628)
* * * (მოკვდა ძველი საქართველო).................................................................632 (=629)
ფერფლით აღმდგარი.......................................................................................632 (=629)
აჭარა....................................................................................................................634 (=630)
ქობულეთელ მოსწავლეებს............................................................................634 (=631)
ლექსის დაბადება.............................................................................................635 (=632)
საქართველოს....................................................................................................635 (=632)
ქართველ ახალგაზრდობას.............................................................................636 (=632)

პოეტი და მისი ქალიშვილი

წერილები, მოგონებები

ნესტან ლეონიძე. შემოდგომა.........................................................................638 (=633)

ნესტან ლეონიძე. მამაზე..................................................................................639 (=634)
ეთერ შუშანია. მარადიული თანამგზავრნი. პოეტი და მისი
 ქალიშვილი........642 (=638)
სილოვან ნარიმანიძე. ქალბატონი ნესტანი.................................................650 (=648)
სილოვან ნარიმანიძე. ფორუმი ცდება!.........................................................652 (=650)
ემზარ კვიტაიშვილი. დაგვიანებული გამოსათხოვარი............................663 (=661)
ემზარ კვიტაიშვილი. ქართული სიტყვის ბაზიერი...................................665 (=663)
ჯიბო ლომაშვილი. გიორგი ლეონიძის გახსენება......................................682 (=688)
გიორგი ქავთარაძე. გოგლა ახლოდან... წელთა სიშორიდან....................686 (=693)
ფოტოები.............................................................................................706-725 (=718-737)
ტექნიკური ინფორმაცია..................................................................................726 (=738)

სალიტერატ. და ინფორმაც. გაზეთ „ბახტრიონის“ რედაქციის ბეჭედი. გაზეთის

რედაქტორი გიორგი ლეონიძე.......................................................................726 (=738)

წინათქმა
გიორგი ლეონიძის (27.12.1897 - 09.08.1966) ლექსების წინამდებარე
კრებული, „საქართველოს ცრემლები“, წარმოადგენს მისი უფროსი
ქალიშვილის, ნაზი, პოეტური ბუნების მქონე პიროვნების, ჭეშმარიტად
პოეტის ქალიშვილის - ნესტან (ლამარა) ლეონიძის (31.12.1923 - 14.01.1992),
ხანგრძლივი შრომის შედეგს. მას მოძიებული, შეკრებილი, გადაბეჭდილი და
გადაღებული ჰქონდა მამამისის უმდიდრესი არქივის ის ნაწილი, რომელიც
მის ოჯახშია დაცული. შეიძლება ითქვას, რომ პოეტის გარდაცვალების
შემდეგი ხანის თითქმის ყველა პუბლიკაცია ნესტან ლეონიძის ხელშია
გამოვლილი.

წინამდებარე კრებული შეადგინა მან, დედაჩემმა - ნესტან ლეონიძემ.

მის მიერ დასასტამბად გამზადებული კრებულის დედნის მოპოვება, მიზეზთა
გამო, ჩემთვის მიუღწეველი შეიქნა (ისევე, როგორც გოგლას
მრავალტომეულისთვის მის მიერვე მომზადებულ მასალათა დიდი ნაწილი).

საბედნიეროდ, დედის ხელნაწერებში მივაკვლიე წინამდებარე

კრებულის სარჩევის შავ პირს, რომელმაც შესაძლებლობა მომცა აღმედგინა
დედაჩემის მიერ ჩაფიქრებული, შედგენილი და გამოსაცემად გამზადებული
გიორგი ლეონიძის პოეზიის ორტომეულის პირველი ნაწილი. მეორე ტომი
ნესტან ლეონიძის ჩანაფიქრით, პოემებს უნდა დასთმობოდა.

წიგნი თითქმის მთლიანად ეფუძნება ნესტან ლეონიძის მიერ შედგენილ

სარჩევს; თუმცა, თავს უფლება მივეცი კრებულში შემეტანა ზოგიერთი
ადრეული და გამოუქვეყნებელი ლექსი; ამას გარდა, დამერთო ნესტან
ლეონიძის ჩანაწერები მამაზე და რამდენიმე სხვა წერილი და ფოტოსურათი.

აღსანიშნავია, რომ წინამდებარე კრებული წარმოადგენს გიორგი

ლეონიძის პატარძეულის სახლ-მუზეუმის გამოცემათა სერიის პირველ წიგნს;
მუზეუმისა, რომლის ფაქტობრივი დამაარსებელი და უცვლელი
ხელმძღვანელი იყო ნესტან ლეონიძე.

დიდ მადლობას მოვახსენებ კრებულის გამოსაცემად მომზადებაში

გაწეული დახმარებისათვის ქ-ნ მანანა კვაჭაძეს, ხოლო ტექსტის კომპიუტერზე
აწყობისათვის ჩემს მეუღლეს, მარინე ქავთარაძესა და მის ბიძაშვილს - ირინე
სეფერთელაძეს.

გიორგი ქავთარაძე
2000 წლის 3 ივლისი,
თბილისი

წინასიტყვაობა

„გიორგი ლეონიძეს - ქართულ მიწაში ყელამდე ჩაფლულ პოეტს...“

მიხეილ ჯავახიშვილი
(ნაჩუქარ წიგნზე მინაწერი)

სადაა მისი პოეზიის სათავე? რა ნიადაგმა ზარდა იგი? რა საზრდო

შეერგო? სიჭაბუკე ხომ ხარბი და გაუმაძღარია, ერთნაირად ეტანება ნაყოფს და
სარეველას, აღარ არჩევს ლამაზსა და შელამაზებულს... აჭრელებული და
მოუვლელი იყო პოეზიის „სევდის ბაღი“, სადაც კრძალვით შეაბიჯა ყრმა
გიორგი ლეონიძემ, რაკი იგრძნო პირველი პოეტური აღფრთოვანება. აქ
ადვილი იყო გზააბნევა, მცდარ კვალზე დადგომა, ნაღდი პოეზიის
მაცოცხლებელი შარბათის ნაცვლად „ნელამოქმედ“, „ნატიფ და ტკბილ-საამო“
საწამლავთა შესრუტვა.

მაგრამ ესთეტიკურ ილუზიათა ეს ჯანღი უცებ როდი გაიფანტა პოეტის

შეგნებაში. 1918 წელს ლეონიძე დაუახლოვდა ქართველ სიმბოლისტთა ჯგუფს
- „ცისფერყანწელებს“, რომლებიც მასავით ცდილობდნენ ქართულ ნიადაგზე
მოდერნიზმის ყვავილთა გადმონერგვას. გიორგი ლეონიძის
ავტობიოგრაფიულ ჩანაწერებში ვკითხულობთ: „ჩემი დროის ქართული
პოეზია უპირატესად ალეგორიების, მორალიზაციის, სენტენციების პოეზია
იყო. უფერული, გაცვეთილი სიტყვა, ძველი პოეტური ტექნიკა... სული
ახლისაკენ ილტვოდა. მე განვიცდიდი მტკივნეულ ძიებებს, ვოცნებობდი
თვითმყოფობაზე, ახალ სახვით საშუალებებზე, „ალმასის სიტყვებზე“, მაგრამ
არაფერი გამომდიოდა. სწორედ ამ დროს მოხდა ჩემი დაახლოება ქართველ
სიმბოლისტებთან... ისინი ცდილობდნენ ახალი დასავლეთ-ევროპული
პოეზიის პრინციპების ათვისებას, თუმცა აკეთებდნენ ამას მეტად
თავისებურად... ცხოვრებაში - პოემა, პოეზიაში - მისტიკა... რამ მიმიყვანა
მათთან? სიმბოლისტებში მე უპირველესად მხიბლავდა ტექნიკური
სიმდიდრე, ფორმალური სირთულე, ძიება, ბრძოლა რითმისათვის და ლექსის
მუსიკალობისათვის... 1918-1920 წლებში ბოდლერი, ვერლენი, ერედია, რემბო,
ბლოკი, ანენსკი ჩემი უსაყვარლესი პოეტები გახდნენ... გავიდა დრო და მეც
გული ამიცრუვდა ესთეტობაზე და განყენებულ არტისტიზმზე, დედამიწაზე
ჩამოვდგი ფეხი, თანდათანობით ვძლიე სულიერი კრიზისი, სიმბოლისტური
გავლენა, ესტეტთა კამერულობა და ცოცხალ სიტყვას დავუბრუნდი. ამაში მე
ეროვნულ ნიადაგთან მტკიცე კავშირმა გამიწია დახმარება.“

აქ გულახდილად და საკმაოდ ზუსტად არის გახსნილი პოეტისა და

მისი უფროსი მეგობრების ესთეტიკურ ცდომილებათა ბუნება, მითითებულია
ამ სულიერი სენის წარმომშობი მიზეზებიც და წამალიც, რომელმაც სნეულება
დათრგუნა. ჩვენ სრულიადაც არ გვსურს ლეონიძისა და მის თანამოძმეთა მიერ
განვლილი გზის სიძნელისა და სირთულის გაზვიადება, პირიქით, როდი
უარვყოფთ გარკვეულ სარგებლობას, რომელიც ჯანსაღი ორგანიზმისათვის
ასეთ სიძნელეებს მოაქვს („ცისფერყანწელობა“ ხომ ერთგვარი „ოსტატობის
სკოლა“ იყო ახალგაზრდა ქართველ პოეტთათვის)... საკმარისია ითქვას, რომ
რუსული სიმბოლიზმი ისეთ შესანიშნავ პოეტებს აერთიანებდა, როგორებიც
იყვნენ ალექსანდრე ბლოკი და ვალერი ბრიუსოვი, ანდრეი ბელი და
ვიაჩესლავ ივანოვი, ხოლო „ცისფერყანწელთა“ რიგებში დარაზმულნი იყვნენ
ტიციან ტაბიძე და პაოლო იაშვილი, ვალერიან გაფრინდაშვილი და კოლაუ
ნადირაძე, შალვა აფხაიძე და რაჟდენ გვეტაძე, სერგო კლდიაშვილი და გიორგი
ლეონიძე.

ახალი მსოფლმხედველობის თანდათანობით ჩამოყალიბების მთელი

სირთულის მიუხედავად, იყო ერთი რამ საერთო, რაც ყველაზე მეტად
ეხმარებოდა მათ მოდერნიზმის ცთუნებისაგან განთავისუფლებაში: ეს იყო
ეროვნულ ნიადაგთან კავშირი, რაც თვით ლეონიძემ აღირა ჩვენ მიერ
ციტირებულ ავტობიოგრაფიულ ნაწყვეტში. აი სად უნდა ვეძიოთ მისი
პოეზიის ჭეშმარიტი სათავე.
 პაოლო იაშვილმა ჯერ კიდევ 1918 წელს, ე.ი. „ცისფერ ყანწებით“
თრთობის ჟამს, იგრძნო ლეონიძის პოეზიაში ნამდვილი ეროვნული დვრიტა
და თქვა კიდეც ამის შესახებ მისდამი მიძღვნილ ლექსში:
შენი ლექსი - წითელ ძროხის ჯოგია,
შენი გული - ყვითელ ოქროს მორგვია,
შენი სული - აღდგომის ელოგია,
არ ამცილდეს შენთან ძმური ერთობა:
შენ ოცნებით თამარისკენ წახვედი,
ჰგავხარ ლაშარს ანთებული სახეთი,
მოდი, ვნახოთ შენი გარე კახეთი,
სადაც სიტყვა წარსულით გაერთობა;
მოდი ვნახოთ ნინოწმინდის საყდარი,
ნინოს ხატი ჭრილობებით გამხდარი,
ვნახოთ მხარე, ერეკლეს ნატახტარი,
ძველი მადლი, ახალი უღმერთობა.
შენ ხსოვნიდან იმ ტკივილებს ამიშლი,
რაც დაგუბდა ობოლ საგურამოში,
და ყოველდღე და ყოველ საღამოში
გაჩაღდება არღნიანი მცხეთობა.

აქ კარგად არის დაჭერილი მომავალი პორტრეტი პოეტისა, რომელიც

უკვე მაშინ საგრძნობლად გამოირჩეოდა თავისი შ ი ნ ა გ ა ნ ი, ჯერ კიდევ
ფარული სულიერი საწყისებით ზოგიერთი ორთოდოქსალური
სიმბოლისტისაგან. „მოდი, ვნახოთ შენი გარე კახეთი!...“ - პაოლო იაშვილმა
კარგად იცოდა, სად უნდა ეძია თავისი უმცროსი მეგობრის პოეტური
აღმაფრების პირველწყარო.

...ბავშვობისა და სიყრმის ოქროს დღეები! მშობლიური პატარძეული -

გარე კახეთის ერთი მარგალიტთაგანი. ეს მიდამო განთქმულია არა მარტო
ბუნების სიმშვენიერით, არამედ ისტორიული ძეგლებითაც, რომლებიც
განუყოფელია კახეთის პეიზაჟისაგან. ძველი საყდრების ნანგრევები,
ნაციხარები, ნახევრადწაშლილი ფრესკები - ყოველივე ამან წარუხოცელი
შთაბეჭდილება დატოვა მომავალი პოეტის სულსა და შეგნებაში. ამ
შთაბეჭდილებათა ძლიერების ყველაზე მკაფიო დადასტურებაა უფრო გვიან,
შემოქმედებითი სიმწიფის ჟამს, დაწერილი ლექსები, სადაც პირველქმნილი
ელვარებითა და სხივმოსილობითაა აღდგენილი და გაცოცხლებული
მშობლიური სურათები. ეს სამყარო ცოცხლობს და სუნთქავს ლეონიძის
პოეზიაში - როგორც ოციანი და ოცდაათიანი წლების თამამ და
თავშაუკავებელ, უცნაურ სახეებით დახუნძლულ სტრიქონებში, ისევე
უკანასკნელი ხანის შედარებით უფრო დინჯ და თავშეკავებულ, ნაკლებად
მეტაფორულ, მაგრამ უფრო სურათოვან ლექსებში, სადაც არა მარტო
წრეგადასული ვნებათაღელვაა, არამედ ნათელი სევდით შეფერილი
ჩაფიქრებაც და სადაც უშუალო განცდა და მძაფრი, თვალისმომჭრელი ხილვა
ხშირად ადგილს უთმობს მოგონებას, განცდილისა და ნანახის შეფასებას, ან
ხელახლა განცდას.

ჩვენს თვალწინ და არა მარტო თვალწინ - სულისა და გულის წინაშე

(ხომ არის კიდევ ასეთი ქართული სიტყვა - გულისყური!) გადაშლილი
სამყარო კი მართლაც ზღაპრულია თავისი საკვირველი და უხვი
ბრწყინვალებით. აი, პოეტი ისმენს პატარძეულის მიდამოებში აჟღერებულ
მაისის სიმთა ხმას, მღერიან ლერწმოვანები, წკრიალებენ ნაკადულები. დილის
ფრინველებთან ერთად მზის პირველ სხივებს შეელეწება ფრთაშესხმული
ჭაბუკი. თითოეულ სხივში მზეს ხედავს, თითოეულ წვეთში ზღვას ხედავს,
თითოეულ ზვირთის ნაშხეფში სიცოცხლის კორიანტელია დაყენებული და
სიცოცხლის ნექტარიცაა ჩამდგარი. აგერ მზის სხივი - სიყვარულის სავალ
გზად თუ ბილიკად გადაიქცა და ამ ბილიკს სანუკვარი ნარჩიტა თუ
გამოჰყვება. და ამ „მაისურ მაისობისას“ ვით არ გაბრწყინდეს მზის ჩახჩახში, ან
ვით არ გადნეს ცისარტყელაში - შეტრფიალებული, მზიური გზობის მაძებარი
გული პოეტისა?

გაზაფხულს კი ბოლო არ უჩანს... გადადის ლექსიდან ლექსში. გასდევს

სტრიქონებს, როგორც სისხლი ძარღვებს. ცოცხლობს ყოველ მფეთქავ და
ათრთოლებულ სტროფში, ვინაიდან იგი მთელ გარესამყაროში და თვით
პოეტის გულშიც ცოცხლობს. სტუმარს გაზაფხული ნიაღვარის ყვირილმა
ახარა, დაახალა მის გულს ია და „დასტა-დასტა გვირილა“, შავმა ღრუბელმა
მიწაზე ტყუპი იაგუნდები ჩამოჰყარა. გულს კი, გულს რაღა მოსდის, „ქორის
ბახალას“ თუ საყვარელ ნარჩიტას დალოდებია? ამ გულის თქმასაც ვათხოვოთ
გულისყური:

დავძრათ ბედაურები,
გავყვეთ მზის ნაკვალევსა,
ქარებს გავჰყვეთ, ნიაღვრებს,
ცისარტყელის მკლავებსა!
...მე ეს მინდა გახარო,
ჩემო თეთრო ნარჩიტა,
ყველაფერი ჩახჩახებს
სიყვარულის ხარჯითა.
დაე, ფერფლმა ნუშისა
ჩვენი მხრები მოთოვლოს;
გაზაფხულო,
 აპრილო,
დაწვიმულო ფოთოლო!

მაგრამ, ვაითუ დაუდგა გაზაფხულს დასასრული, ვაითუ წავიდა,

გადაულოცა ქვეყანა შემოდგომასა და მთოშავ ზამთარს? მაშინ ხომ ლექსიც
წავა და ახალგაზრდობის ნიშანსაც გაიყოლიებს, იმ ივრის ღამის თრთოლაც
ხომ თან წაჰყვება და იმ აპრილის გულის ძგერანიც, ის ტალღაც ხომ წავა ან
გაშრება, რომლის ნაშხეფში ტკბილი სიცოცხლის კორიანტელი იყო
დაყენებული? მაშ, რაღა ქნას მაშინ მგოსანმა, რომლისთვისაც სიჭაბუკე და
ლექსი ერთია? უამინდობის ამაზრზენი განწყობილებაა გადმოცემული ლექსში
„შემოდგომა“, მაგრამ, განა ეს მისი სურათებია, მისი ჰანგებია, მისი
განწყობილებაა?

არის თუ არა გამოსავალი ამ უღიმღამო უამინდობიდან, რომელმაც

არათუ „ძველი ბაღი“, პოეტის სულიც დანისლა? გამოსავალი კი არსებობს
თურმე, საშველიც ყოფილა ხელმისაწვდომი - საკუთარ თავს არ უნდა
უღალატო, გაზაფხული შეინახო. არ მოსცილდე მას, საითაც არ უნდა გაიწიოს,
არ მოეშვა, თან წაჰყვე:

სიჭაბუკევ, ისევ მოდი,

ფრინველების გესმის ტაში?
მოიწოდე ნუშის ტოტი,
ხელი სტაცე ჩანჩქერს ფრთაში!
თუ წავიდა გაზაფხული,
მშვენიერი, მზის დამფრქვევი,
გზა არ დასთმო ზამბახური,
არ მოეშვა, თან წაჰყევი!

თუკი ეს შეიძელ, თუ სწვდი ფრთაში გაზაფხულის ჩანჩქერს, მოიწოდე

ნუშის ტოტი და მასთან ერთად სიჭაბუკე, მაშინ ვერც ზამთრის სუსხი
შეგაშინებს. ასე იყო მარადჟამ. ასეთი განწყობილებით, გულში დაკვესებული
ასეთი ცეცხლით მართლაც არ შეუშინდები საფრთხეს - იანვრის სუსხს თუ
შემოდგომურ მოდუნებას, პირველ თოვლს გამარჯვების სიმღერას შეაგებებ,
გულში იმის მტკიცე რწმენას დაიბუდებ, რომ შეგწევს ძალა დაეწიო „წასულ
ახალგაზრდობას“:

ეს თოვლია, თუ მიმინომ
დააფეთა მტრედები?
...ჩქარა,
მინდა ვუყელო,
მესმის მათი თქერანი...
 სავსე თოფი მომეცით
და ცხენი ნაქერალი!
ორმა გუნდმა კიდევაც
მდინარეში გასტოპა!
ჩქარა,
თორემ წასულა
ჩემი ახალგაზრდობა!
...ვაÎ, შენ ჩემო თეთრო მტრედო,
გულო ჩემო კრიალა!
საკალმახე წყალივით
ლექსი ვერ ვაწკრიალე,
და როგორც
ციცნათელა
აბედს არ ეკიდება,
სიჭაბუკის გარეშე,
ლექსს ვინ მისცა დიდება?..

ჩქარა, უნდა უყელო! სიჭაბუკეს მხოლოდ იმედთან ერთად თუ

დაკარგავ! თოფიც ხომ დატენილია და ცხენიც შეკაზმული, მაშ გულის აბედსაც
მოეკიდება ლექსის ნაპერწკალი! გაიხსენეთ: „საათნავას ანაფორის უბეში
ჩარჩენოდა ჭიანურის სიმები!“ გიორგი ლეონიძის ამ ორი ლექსის - „თუკი
ვცოცხლობთ სიმღერების იმედით“ და „პირველი თოვლის სიმღერის“ -
შინაგანი კავშირი აშკარაა. შემთხვევით როდია ორივე ლექსი ერთდროულად -
1926 წელს - დაწერილი და პოეტის კრებულშიც ისინი შემთხვევით როდი
მეზობლობენ. ოღონდ „საათნავას ჭიანურის“ საწყისი სტრიქონების ბალადურ
„პოტენციას“ „პირველ თოვლში“ წმინდა წყლის ლირიკული ჟღერდობა ცვლის.
თემის ეს ლირიკული დამუშავება კი აქ მართლაც სანიმუშოა სახეთა
ორიგინალობით, ხილულ, გააზრებულ თუ გრძნობისეულ ასოციაციათა
უწმინდეს ძაფთაგან მონაქსოვ მეტაფორათა სირთულითა და სიღრმით.

მაგრამ, განა მარტო იანვრის ღამეს, აპრილის დილას, მაისის სიმთა ხმას,
ან პირველ თოვლს უბრუნებს მადლიერი პოეტი ლექსად მას, რასაც მისი
თვალი და გონება, სმენა და გულისყური ცხადში დასწაფებია. მშობლიური
პეიზაჟი როდია უკაცრიელი და უდაბური; იქნებ იმიტომაცაა ასე
დამშვენებული, რომ პატიოსან და გამრჯე, გულად და სათნო, ამაყ და
მეოცნებე ადამიანთა მოდგმითაა დასახლებული.

მათთან ნაცნობობა საკუთარ კერასთან იწყება. მამა - ნიკო ლეონიძე,

რომელსაც ილიას „ივერიამ“ ქართველი ხალხის განათლების თავდადებული
და ერთგული მოამაგე უწოდა. გიორგის მამა ადრე გარდაეცვალა, მაგრამ მისი
კეთილშობილი სახე აღდგა ახლობელთა მონაყოლში. მამის მაგალითი ბევრს
ნიშნავდა ბავშვისათვის, მაგრამ კიდევ უფრო დიდი ამაგი მიუძღვის მის
აღზრდაში დედას, სოფიო გულისაშვილს, რომელმაც პირველმა ჩააგონა
მშობლიური ლიტერატურის სიყვარული, აზიარა სამშობლოს ისტორიას და
პატრიოტული გრძნობა გაუღვივა. როგორც ავტობიოგრაფიულ მოგონებებში,
ისე დედისადმი მიძღვნილ ლექსებში ლეონიძე არაერთგზის უსვამს ხაზს, რომ
სწორედ დედამ გააღვიძა მასში პოეტი და მოქალაქე, რომ სწორედ დედის
ხმაშია მისი „ს ი მ ღ ე რ ი ს ს ა თ ა ვ ე“.

პატარძეული... ჩემი სოფელი,

ბავშვობის კერა, - პატარძეული,
ჩემი აკვანი წნორის ტოტისა
იქა ყოფილა გადარწეული.
იქ მზრდიდა ხალხი... იქ მზრდიდა დედა
და ხალხის ფიქრი ათასწლეული...

დედა და ხალხის ფიქრი ათასწლეული... დეიდები მაიკო და ტასო,

რომლებთან ერთად მომავალ პოეტს არა ერთხელ შემოუვლია გარემო
მიდამოები ისტორიულ ძეგლთა სანახავად და ძველ საგანძურთა საძიებლად...
ნინოწმინდა და უჯარმა, ალავერდი და გრემი...

ყოველგვარი გაზვიადების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ ბავშვობისა და

ყრმობის შთაბეჭდილებებშია საძიებელი გიორგი ლეონიძის პოეტური
სამყაროს უღრმესი საწყისები. ჩვენ აქ არაფერს ვიტყვით იმ პირდაპირ,
უშუალო გავლენაზე, რომელიც ლეონიძის პოეტურ აზროვნებაზე და პოეტურ
სტილზე მოახდინა ქართულმა ენამ, ხალხურმა მეტყველებამ, ქართული
მითების სამყარომ.

დროთა მსვლელობაში გიორგი ლეონიძის გარემომცველი სამყარო

ფართოვდებოდა და იზრდებოდა. ახალი ადამიანები, ახალი მოვლენები
იჭრებოდნენ მის დაკვირვებათა და განცდათა რკალში. 1907 წლიდან იგი
თბილისის სასულიერო სასწავლებლის, ხოლო 1913 წლიდან - თბილისის
სასულიერო სემინარიის მოსწავლეა. აქ ლეონიძე პირისპირ შეეჩეხა
ცარისტული რეჟიმის მთელ უკუღმართობას. როგორ უნდა განეცადა ყრმას,
რომელიც უაღრესი პატრიოტული სულისკვეთებით იყო აღზრდილი და ვისაც
დედის ძუძუსთან ერთად ჰქონდა შეწოვილი სამშობლოსადმი სიყვარული,
მისი წარსული, აწმყო და მომავალი ბედ-იღბლისადმი ხარბი ინტერესი,
რომელმაც ცხრა-ათი წლის ასაკში ზეპირად იცოდა „ქართლის ცხოვრების“
მთელი გვერდები, ვიმეორებთ, როგორ უნდა განეცადა მას ქართული ენის
აღკვეთა, ქართული წიგნების აკრძალვა, მშობლიური ერის ღირსების
დამცირება, ყოველდღიური თვალთვალი, „დანოსები“ და რეპრესიები?

მით უფრო საამო და ნათელია მოგონებები სულ სხვა ჯურის

ადამიანებზე, სკოლაში თუ სკოლის გარეთ, რომლებიც მთელი თავისი
არსებით, მთელი თავისი ცხოვრებითა და საქმიანობით წარმოადგენდნენ
მკვეთრ კონტრასტს თვითმპყრობელური სისტემის ყურმოჭრილ მსახურთა
მიმართ. რეაქციული რეჟიმი მოსწავლეებში მხოლოდ წინააღმდეგობის
გრძნობას აღვივებდა, სამშობლოსადმი უსასრულო სიყვარულს ამტკიცებდა.
„სამშობლო და პოეზია“ იყო ახალგაზრდების ერთადერთი დევიზი. შოთა,
გურამიშვილი, ბარათაშვილი, ილია, აკაკი და ვაჟა იყვნენ მათი გონებისა და
გრძნობის მეუფენი. ვაჟა-ფშაველამ ხომ უშუალო გავლენაც მოახდინა გიორგი
ლეონიძის ბედზე, როდესაც მოწაფის პოეტურ მიძღვნას საპასუხო ლექსით
გამოეხმაურა და ამით თითქოს გზა დაულოცა პოეზიაში სამოღვაწეოდ. ეს
მოხდა 1912 წელს, ხოლო ლეონიძის პოეტური დებიუტი ცოტა ადრე - 1911
წელს შედგა, როდესაც გაზეთ „სინათლის“ რედაქტორმა ივანე
როსტომაშვილმა პირველი პატრიოტული ლექსი „მცხეთა“ დაუსტამბა. ეს ჯერ
პირველი, მოწაფური ნაბიჯი იყო პოეზიაში და თავის შეგნებულ მწერლურ
მუშაობას ლეონიძე 1915 წლით ათარიღებს. გიორგი ლეონიძის ამის მომდევნო
შემოქმედებით განვითარებას ჩვენ უკვე გავეცანით: 1918 წელს
„ცისფერყანწელებთან“ დაახლოება, სახიფათო გზაჯვარედინზე აღმოჩენა და
აშკარა საფრთხე იდეური და შემოქმედებითი ჩიხისა, რომელსაც დეკადანსის
ზეგავლენა მოასწავებდა. ისიც ვთქვათ, რომ ესთეტიკური მოდერნიზმის
ილუზიათა დაძლევას ახალგაზრდა ქართველი პოეტების სულში მკვიდრად
დაბუდებულმა ეროვნულმა დვრიტამ შეუწყო ხელი, სიყრმის
შთაბეჭდილებებმა, ქართული პოეზიის ტიტანების აღუხოცველმა ზეგავლენამ.

გიორგი ლეონიძეს სამართლიანად თვლიან ერთ-ერთ ყველაზე

თვითმყოფ და ეროვნულ ქართველ პოეტად, რომელიც უმჭიდროესად არის
დაკავშირებული მშობლიური ენის იდუმალებასთან, ჩვენც აქ უნდა ვეძიოდ
გიორგი ლეონიძის თავისებურების საფუძველი და პირველწყარო. მართლაც,
იშვიათად თუ ვინმე შეედრება ჩვენი პოეზიის ამ დაუღალავ გუთნისდედას
ქართული ენის ყამირის გატეხვაში, ტკბილქართულის ჯერ მიუკვლეველი და
ხელუხლები ფენების ამობელტვაში, მის გადამალულ საუნჯეთა
გამომზეურებაში, სიტყვის აღმოჩენა-გაცოცხლებაში, შეგროვება-შერჩევაში,
მორთვა-მოკაზმვაში ან, თუ გნებავთ, შეთხზვა-გამოგონებაში... ხოლო ენა ხომ
ლიტერატურის ეროვნული ფორმის პირველელემენტი და მთავარსაწინდარია.
მაგრამ როდესაც ჩვენ გიორგი ლეონიძის პოეტური ენის თვითმყოფადობაზე
და მშობლიური ენის იდუმალებასთან მგოსნის უღრმეს კავშირზე
ვლაპარაკობთ, რა თქმა უნდა, სრულიადაც არ ვგულისხმობთ სიტყვით
თვითმიზნურ გატაცებას. პირიქით, ქართული სიტყვისადმი პოეტის ინტერესი
იმიტომაა ეგზომ ღრმა, რომ ენა მისთვის ის ცოცხალი ძაფია, რომელსაც
მიჰყავს პოეტი ერის, ხალხის სულიერ საუნჯესთან, მის წარსულთან თუ
მყოფადთან, მის ოცნებასთან თუ მოგონებებთან, ჭირთან და ვარამთან,
ჭმუნვასთან და სიხარულთან, მის ტრფიალთან, სიძულვილთან,
ვნებათაღელვასთან, მის სიცოცხლესთან და არსებობასთან.

სულ ჩემი გულის მონაწურია,

რაც დაეპწკარა ქაღალდს ლექსები,
ვუმღერ სამშობლოს, კიდევ მწყურია,
და მის სიყვარულს დავემწყემსები.
მშობელ მიწაში მიდგას ფესვები,
როგორც წყალში დგას წნორის ძირები.
სიცოცხლეს ვერვის დავესესხები,
თუ სამშობლოსგან გავიწირები!
...გულის ნათელი მე მიპოვია,
ქართლის დიდების მე ვარ მნახველი,
სამშობლო - ჩემი გულის ფეთქვაა
სამშობლო - ჩემი ლექსის სახელი!

ეს ლირიკული აღსარება პატრიოტი პოეტის მოქალაქეობრივი

პროგრამაა, მისი ეთიკური კოდექსია. როგორიღაა მისი ესთეტიკური მრწამსი?
აი, ამომწურავი პასუხიც ამ კითხვაზე:

ულამაზესი მხოლოდ ის არი,

ვინც ავსებულა თავის დროს ძალით -
ადიდებული, დამწიფებული,
ყანა, მდინარე, ვენახი, ქალი.
დღევანდელი დღის პასუხ-მგებელო,
ჩაასვი სიტყვა - ტყვია ტყვიაში!
მიწას არ ახსოვს, იყოს პოეტი
გამომწყვდეული კუბოს წყვდიადში.
და რაც სუნთქავს დღეს ქვეყანაზე,
რაც სიცოცხლეთი არი ცხოველი:
მიწა, ფოთოლი, ღრუბლის ნაგლეჯი -
შენი სიტყვების ღიმილს მოელის.
შენ გელოდება დასასტამბავად
ათი ათასი ჩანჩქრის ბღავილი;
სიჭაბუკე და ლექსი ერთია -
ერთ ჩუქურთმაში გამოყვანილი!
 სიცოცხლის სიჭარბე, სიუხვე, სიმწიფე, მისი უაღრესი „ავსებულობა“,
„სისავსე“ და ამავე დროს მარადუჭკნობი სიჭაბუკე - აი, გიორგი ლეონიძის
ესთეტიკური იდეალი, მისი სიყვარულის საგანი, მისი არჩივი. და მან არ იცის
გრძნობის „მოზომვა“, თავშეკავება, იგი არასოდეს არ უდებს ზღვარს
„მღელვარე მუზის მიმოქცევას“. შეიძლება გვითხრან, რომ არც სიცოცხლის
სიჭარბე და არც მისი მარადიული სიჭაბუკეა ლეონიძის გემოვნების
მონოპოლია. მართალია, მაგრამ ეს მისი ერთადერთი სიყვარულია. ხომ არიან
პოეტები, რომელთაც უყვართ წვიმანასხური განთიადი ან საღამოს მიმწუხრი
და არა მცხუნვარე შუადღე, მწვანედ მობიბინე ჯეჯილი და არა დაპურებული
ყანა, ზამთრის ან შემოდგომის მდინარისპირა პეიზაჟი და არა გაზაფხულის
წყალდიდობა, ხომ არიან პოეტები, რომელთაც დასასტამბავად ელოდება არა
ათი ათასი ჩანჩქრის ბღავილი, არამედ მორიდებული ნაკადულები,
სულგანაბული ტბები, ანკარა წყაროები ან თუნდაც წყალმრავალი მდინარე,
რომელსაც ზანტად, ამაყი ლივლივით მიაქვს თავისი ზვირთები ზღვისაკენ! აქ
კი, სწორედ ათი ათასი გიჟი ჩანჩქერი ლამობს ეძგეროს, ბღავილით შეასკდეს
პოეტის სტრიქონებს, შეარღვიოს მისი ლექსის ჯებირები.

სად არის საწინდარი ლექსის იმ მარადუჭკნობი სიჭაბუკისა,

რომლისკენაც ლეონიძე იმთავითვე ისწრაფვის? ლექსისა და მისი წარმომშობი
ეპოქის თანხმოვანებაში. ლეონიძის ერთ-ერთი საუკეთესო ნაწარმოებთაგანი -
„ძველი დაირა“ სწორედ ამ ქვაკუთხედური პრობლემისადმია მიძღვნილი.
ნაშუაღამევს, ქეიფის მიწურულს, გადაქანცულ ძველ დაირას ხმას
ააყოლებს ნაზი ქალწული:

რამდენი თრთოლა ახსოვს მუხამბაზს,

რამდენი გულის გადაბრუნება,
რამდენჯერ გული შანთით უხაზავს,
დაუდაღია მისი ბუნება.
ეს ხმა კი არა, იყო სახმილი,
და ზედ ათასი ება ისარი, -
გაფიცხებული ვნების ძახილი,
ნანამქერალი, ნამაისარი...
ახლა კი მღერის ძლივს ხმაწასული,
მთვარეში დამწვართ ოხვრის დამსკვნელად,
როგორც ქალწული დროგადასული
უკანასკნელად, უკანასკნელად...
შეტირებული, ბედის მჩივარი,
ძველი ხმა გულზე მომებოლება...
 განა ლეონიძე არ მიმართავდა სხვა ქართველ პოეტებზე მეტად და
ხშირად წარსულს, იახლოვებდა მას, რათა გაეზიარებინა საუკუნეთა მანძილზე
მშობელი ხალხის სიხარული და ჭირ-ვარამი? რატომღა „მოებოლა გულზე“ ეს
ძველი ხმა? იმიტომ, რომ, პოეტის ღრმა რწმენით, სიხარულიც და სევდაც
ორგანული უნდა იყოს, პოეტის დღევანდელი განცდით გამოწვეული, სულ
ერთია წარსულისაკენ, აწმყოსაკენ თუ მომავლისაკენაა ეს გრძნობა
მიმართული; სევდა ვერ იცოცხლებს მხოლოდ ინერციის ძალით ან იმიტომ,
რომ მას ერთგვარი მომხიბვლელობა გააჩნია; სიმღერა „ხმაწასული“ და
„დროგადასული“ არ უნდა იყოს, მხოლოდ ცოცხალი გრძნობის ფეთქვაშია
პოეზიის აზრი და დანიშნულება; რა ბუნებრივი და ორგანულიც არ უნდა
ყოფილიყო სიმღერაში გადმოცემული განცდა - ამ სიმღერის და ამ განცდის
დაბადებისას - ახლა ის მხოლოდ „გულზე მოელბობა“ მსმენელს, რადგან უკვე
სიმღერა კი არა - გადამღერებაა.

ხმა ხმაურობდა საუკუნეში,

ეხლა დაღლილი ჩვენს წინ ეცემა,
მაინც მღერიან და აწვალებენ
და მიტომ ჩემთვის სატანჯურია,
როცა ყურს ვუგდებ მუხამბაზს დაღლილს,
როდესაც გულზე არ მრჩება დაღი,
როცა თავის დროს აცალცალებენ
და მისი ცრემლი აღარ მწყურია...
თუ ძველ ყვავილებს მოალპობს ჟამი,
ძველ სიმღერებსაც ჰქონიათ ბედი,
თუ ხმას დაეცა სიბერის შხამი,
ვეღარც აანთებს გულის აბედი.
და ვერც ნამკვდრევმა ჰანგმა ასახოს
და ააჟღეროს ჩვენი ოცნება;
ახალ დღეს,
ახალ ვარდს და გაზაფხულს
ახალი ხმები გაეკოცნება...

ნუკი იფიქრებთ, რომ ლეონიძის პოეზია უდარდელად ოპტიმისტურია.

დიახაც, ის დაბადებულია თავბრუდამხვევი სიხარულისათვის, წრეგადასული
მხიარულებისათვის, აღტყინებული სიმღერისათვის, გამარჯვების
ზეიმისათვის, მაგრამ მით უფრო ადვილია მისი დადარდიანება უბედურებით,
მოშხამვა მწუხარებით, შეურაცყოფა უსინდისობით. პოეტი თუ ამბობს - „არ
დაიდარდო, დედაო“, განა თვით ეს სიტყვები უდიდესი გულისტკივილის
ამოგმინვაა არაა? და ყველგან, ყოველთვის - სიჭარბე, სიუხვე, სისავსე
გრძნობის გამომჟღავნებაში: სიხარული თუა - დე უზომო იყოს, ტკივილი თუა
- დაუოკებელი. ამ მხრივ მეტად საგულისხმოა გიორგი ლეონიძის პოეტური
ციკლი, მიძღვნილი საქართველოს ისტორიული წარსულისადმი - „ქართლის
ცხოვრება“. მკითხველის წინაშე ცოცხლდება ტრაგიკული ფურცლები პატარა
ერის ისტორიისა, რომელმაც განსაცვიფრებელი თავგანწირვით, გმირობითა
და შეუდრეკლობით მოიგერია რომაელთა და ბიზანტიელთა, მონღოლთა და
ხაზართა, არაბთა და სპარსთა, თურქთა და დაღესტნელ ფეოდალთა
სისხლიანი თავდასხმები. ტრაგიკული თემა ვარიაციებად გადადის ლექსიდან
ლექსში (ლეონიძე პოეტური ვარიაციის დიდოსტატია) და ისეთია აქ პოეტური
განცდის ძალა, ისეთია სისხლდაცლილი ხალხის ტანჯვა-წამების გადმოცემის
შემაძრწუნებელი სიმართლე, რომ სახეები, რომლებიც ფორმალურად
შეიძლებოდა ჰიპერბოლათა რიგისათვის მიგვეკუთვნებინა, არ აღიქმებიან
როგორც ასეთნი, რეალისტურად ზუსტნი გვეჩვენებიან - იმ ბრძოლებში
გამოკვეთილ ცოცხალ ნაპერწკლად, იქ დაღვრილი სისხლის წვეთად,
მაშინდელი ნახანძრალების კვამლად და ნანგრევების ფერფლად გვესახებიან.
და ისევე, როგორც ლეონიძემ თქვა ქართველი ერის მატიანის „ქართლის
ცხოვრების“ შესახებ, ჩვენც შეგვიძლია ვთქვათ ლეონიძის ამავე
სახელწოდებით დასათაურებულ წიგნზე:

გაშალე... ყველა ფურცელი

არის ფოლადის ნაცარი,
დამსხვრეულ ხმალთა ჟღრიალი,
დევკაცთა ნამამაცარი.
.....................................
და რაც თმას ყალყზე აყენებს,
რაც მწარედ გვემახსოვრება, -
ქართლის მკვლელობის ძველ ამბებს
უწოდეს „ქართლის ცხოვრება“!

ამ ლექსის უკანასკნელ სტრიქონებში მიგნებულია საოცრად ღრმა და

ტევადი პოეტური სახე, რომელიც უაღრესი ლაკონიზმით გადმოგვცემს
ლექსის თემას - საქართველოს ისტორიული ბედ-იღბლის - მთელს ტრაგიკულ
არსს. სიკვდილი მონათლულია სიცოცხლედ. განა მხოლოდ მწარე ირონიაა ეს?
არა. ეს სახე უფრო ფართოა, უფრო მრავლისმთქმელი. არ შეიძლება არ
დავინახოთ მასში ქართველი ხალხის სიცოცხლისუნარიანობით, მისი
ცეცხლგამძლე ამტანობით აღტაცება, სიამაყე, არ შეიძლება არ დავინახოთ
მასში ის ისტორიული ოპტიმიზმი, რომლის მატარებელია მუდამ ხალხი და
მხოლოდ ხალხი. აი, რისი თქმა უნდა ლეონიძეს და თამამად შეგვიძლია
ვაღიაროთ, რომ ამ ისტორიული ოპტიმიზმის სულისკვეთებითაა
გამსჭვალული თუნდაც ყველაზე ტრაგიკული სტრიქონები, მიძღვნილი
„ქართლის ჭირისადმი“.

სიცოცხლის ზარზეიმული ტკბობისა და, ამავე დროს, ტრაგიკული

განწყობილებათა მოზღვავება-მოხეთქვის მონაცვლეობა გიორგი ლეონიძის
პოეზიაში უშუალოდ დაკავშირებულია ქართული ეროვნული ხასიათის იმ
ნიშანთვისებასთან, რომელსაც მეტად ღრმა და საინტერესო დახასიათება მისცა
გიორგი ლეონიძის უახლოესმა მეგობარმა და მისი ლექსების მთარგმნელმა
ბორის პასტერნაკმა, ოდეს ხაზი გაუსვა ერთ თავის წერილში „ქართული
ცხოვრებისა და ქართული კულტურის ძირეულ და ძნელად მოსახელთებელ
ელემენტს“, და მისცა ამ ელემენტს ასეთი განსაზღვრა: „ესაა რაღაც საოცრად
ცოცხალი და ცხოველი, შემდგარი თანამედროვე ქალაქური ცხოვრებისა და
ბუნების თუ ბუნებრივი ტიპის, ხოლო რაც მთავარია, ორი რიგის
მრავალსაუკუნოვან შრეთა შერწყმა-შეჯვარების შედეგად, რომელთაგან
პირველი ავლენს გამარჯვებით თრობისა და ზეიმის, თითქმის ზერელობის
მიჯნამდე მისულ განწყობილებათა ფენას, ხოლო მეორე - შემაძრწუნებლად
ტრაგიკულს, უსაზღვრო სიღრმეთა და სიმაღლეთა შემცველს, გამაოგნებელს,
მდუმარე ჭვრეტითა და წვდომით საცნაურს“. ეს განსაზღვრა ზედმიწევნით
მორგებულია გიორგი ლეონიძის პოეზიაზე, სადაც გამარჯვებით თრობას,
ხანდახან მართლაც რომ ჭაბუკურად მიამიტური აღტყინების ზღვრამდე
მისულს, ენაცვლება ხშირად გამაოგნებელი ტრაგიკული განცდა, ეს განცდა კი
მხოლოდ წარსულს როდი წვდება, იგი თანამედროვე ეპოქის დრამატიზმშიც
პოულობს საკვებს, რათა დროის მაგისტრალური დინების სიდიდესა და
უძლეველობას ეთაყვანოს, ხოლო მისსვე ცალკეულ დახლართულ და
ღვარჭნილ ბილიკებს ვაჟკაცური ცრემლი აფრქვიოს. განა არ უნდა
აღმოხდომოდა პოეტს შემაზრზენი ოხვრა იმ დღეთა მოგონებისას, როდესაც
დაიღუპნენ ტიციან ტაბიძე და პაოლო იაშვილი და გიორგი ლეონიძემაც
მიმართა მათს წმინდა აჩრდილთ იერემიას გოდებით:

უძოზე ისევ მღერის ბულბული,

ისევ მაისის ჩახჩახებს ღამე.
თქვენ კი, სადა ხართ გადაბუგულნი,
გადაფერფლილნი, ძმებო, ხმა გამეთ!
სისხლის წვიმაში ღმერთმა მიშველა,
ვწერ და თქვენს ნაცვლად თითქოს მეწეროს!
თუ ღვინომ ყანწი ვერ გამისველა,
ცრემლით ავავსებ თქვენს სადღეგრძელოს!
ნეტავ, რა გქონდათ შესანდობარი,
და რად ვაწვეთებ მე პურზე ღვინოს!
ჰეი, ტიციან, სად ხარ მდუმარი?
 ჰეი, პაოლო, რად ხარ ულხინოდ?

„უძოზე ბულბულის მღერა“ და „მაისის ღამის ჩახჩახი“ მაინც

სამშობლოს უკვდავების ჰანგს ანიჭებდა გამარჯვებას პოეტის გულში,
საკუთარი გამძლეობის იმედსაც უნერგავდა:

ცაში პირველი ნამეხარია,

გამოიშალა ნუშის ფურცელი,
რა მიხარია,
ამ ასპიტ ზამთარს რომ გავუძელი.
ცაში პირველი ნამეხარია,
ცამ დაიგლიჯა ლურჯი მუცელი,
ამობამბული გახსნა სარკმელი,
დაიგრიალა და თქვა სათქმელი, -
სიმღერა ერთი, გამოუცვლელი...

გიორგი ლეონიძე, რომელმაც ამდენი სტრიქონი შესწირა საქართველოს

ისტორიულ წარსულს, „ქართლის ბედს“, არასდროს არ ყოფილა ამასთან
ერთად პოეტი-არქაისტი, პოეტი-ანტიკვარი, პოეტი-არქივარიუსი. ისტორია
მისთვის მუდამ განცდის ცოცხალი საგანი იყო. გიორგი ლეონიძე
დაჯილდოვებულია წარსულში მომავლის განჭვრეტის იშვიათი უნარით!

ლეონიძე ისე განიცდის წარსულის ამბავს, თითქოს ეს ამბავი ახლა, მის

თვალწინ მომხდარიყოს. აქ პოეტური, სახეობრივი აზროვნების რაღაც
საკვირველ მასშტაბურობასთან გვაქვს საქმე. ამ თვისებას ჩვენ ვერ ავხსნით
ლეონიძის მხატვრულ სახეთა მხოლოდ ჰიპერბოლიზმით. ჰიპერბოლა ხომ
პოეტური ხერხია მაინც, აქ კი, ჩვენ თვით პოეტის სულის თვისებასთან გვაქვს
საქმე, მის უნართან - ისე განიცადოს დროით და სივრცით დაცილებული
მოვლენები, თითქოს შესაძლებელი იყოს ქვეყნის მთელი ისტორიის დროის
ისეთ მონაკვეთში კონცენტრირება, რომელიც მოიცავს პოეტის ერთ
სიცოცხლეს, ანდა პირიქით, პოეტის ცხოვრება რომ იყოს დროით
განუსაზღვრელი, სამშობლო მხარის მთელი ისტორიული ცხოვრების მოწმე
და მონაწილე. მეტად დამახასიათებელია ამ მხრივ გიორგი ლეონიძის
ცნობილი ლექსი „მე ვკითხულობდი ქართლის ცხოვრებას“:

მე ვკითხულობდი „ქართლის ცხოვრებას“,

წუხელის დიდხანს, გათენებამდი,
როგორ გლეწავდნენ, ჩემო ქალაქო,
სისხლით მოედნებს როგორ ღებავდი!
გამოვვარდები, ხარ თუ აღარა?
კიდევ გაისმის ქუჩებში ჩეხა?
 ვხედავ შენს სახლებს, ვხედავ შენს აბრებს
და მიხარიან, რომ ისევ დგეხარ!
შევხარი დილის ორთქლიან პურებს,
ახალ სართულთა წითელ აგურებს,
ვარდის საპალნეს ტაბახმელიდან
და მას,
ამ ვარდებს ვისაც არგუნებ!

აქ წარხოცილია ზღვარი წარსულსა და აწმყოს შორის. გარდასული

საშინელების განცდით შეძრწუნებული პოეტი დღეს გამორბის გარეთ, რათა
კიდევ ერთხელ დარწმუნდეს თბილის-ქალაქის უკვდავებაში. აწ მას შეუძლია
კვლავაც ირწმუნოს თავისივე ნათქვამი:

ახალ დღეს,
ახალ ვარდს და გაზაფხულს
ახალი ხმები გაეკოცნება...

თვით გიორგი ლეონიძემ ამ „ახალ ხმებს“ უცებ და უცაბედად როდი

მიაგნო. იგი დიდხანს ტკბებოდა „ძველი დაირის“ ჰანგით, ვიდრე მის
გულისყურსა და ყურთასმენას ახალი დროით აჟღერებული სიმღერა შემოესმა
და მიესალბუნა. ნურც ნურაფერს გავაიოლებთ და გავამარტივებთ: როდესაც
გიორგი ლეონიძე წერდა „მუხრანულ ბალადასა“ და „ყივჩაღურ ღამეს“,
„მყვირალობასა“ და „ნინოწმინდას“, „თბილისის რომანტიკასა“ და „ციცარს“,
როდესაც იგი ქმნიდა „თბილისის განთიადებში“ გაერთიანებულ ბრწყინვალე
ნატურმორტებსა და ჟანრულ სურათებს, ან აცოცხლებდა თავის ლექსებში
საიათნოვასა და ძველ პოეტებს, როდესაც იგი აღიარებდა:

მეჩვენებიან მე პოეტები
ვინც საქართველოს ხმით შეაბერდა.
ზოგი მღეროდა ბულბულის ბაღში,
სხვა უნაგირის ტახტაზე სწერდა.
მღეროდნენ, როგორც დიდი წვიმები
და ფრინველები ათასხმიანი,
გადაჭიმული ჰქონდათ სიმები
და არ იცოდნენ ლექსის ხრიალი-ო,
ან მიმართავდა საყვარელ აშუღს -
შენ იტირებ, არ მოკვდები,
შენ იმღერებ დღე ათასი.
ქუჩებშია ჩირაღდანი,
აბრეშუმის ფიანდაზი.
შენი თარი - შავარდენი
 არის ოქროს ავჟანდითა,
ცხრა კუბოში რომ იძინო,
გასძლებ ლექსის მჟავბადითა-ო,

მან მშვენივრად იცოდა, რომ არაფერს და არავის მის მიერ ქებაშესხმულს

სიკვდილი არ უწერია, რომ მხოლოდ დრომოჭმულ და „დროგადასულ“
გადანამღერს ელის ეს საფრთხე და არა პირველწყაროს, რომ კვდებიან
ეპიგონები და არა აღმოჩენათა ოსტატები:

მორწყეს სამშობლო ლექსის მდინარით

და ენაზედაც ოფლი სდენიათ,
იყურებიან სახემბრწყინავნი,
შუბლზე ნათელი შეუფენიათ.
მაინც ჟღავიან დედამიწიდან,
არ გათავდება მათი ნუგეში
და სამუდამოდ ჩაბუდრებულან
სიმებისაგან დაწნულ ბუდეში...

პოეტი განუმეორებელი საღებავებით ხატავდა ლექსებისა და ტარხუნის

სურნელით გაბრუებულ ქალაქს, სადაც განთიადს ერთად ხვდებოდნენ
მგოსნები და „მემწვანილე გიშერთვალა ვირით“, ლაპლაპებდნენ „ქაშუეთის
ჩუქურთმები“ და „მტკვარის ლურჯი გავა“, ხოლო ნარიყალაზე გადაყრილი
ბური ხაშსა და საზანდრის გამოღვიძებას მოასწავებდა, ეთიმ-გურჯის მწველ
სიმღერებს კი ფიროსმანის ღვინოში ჩაწობილი ფუნჯის წვეთები ეპკურებოდა.
დიახ, როცა პოეტი სწორედ ასეთ თბილისს აქებდა და ამკობდა - იგი არ
ცდებოდა ამ „ძველ ნააჩრდილართა“ სიყვარულში, ვინაიდან ეს თვით ხალხის
გუშინდელი დღე და ცხოვრება იყო, ხალხს კი შეეძლო ტანსაცმელი
გამოეცვალა და არა გული. ეს განცდა და ეს აღიარება არ გამორიცხავდა „ახალი
ხმების“ მოსმენასაც, „ნებროთის დროში“ თუ „ბაბილონთან თანძმობილი“
ქალაქის ცაში ჯიხვის რქებივით შებჯენილი ქარხნის მილების ხილვასაც და
თვით ამ საკუთარი ნახატის დასკვნად წამოჭრილ იჭვნეულ კითხვასაც:

მაგრამ ლექსი გადურჩება

იმ ძველ ნააჩრდილარს?
სახედარზე წითელ ბოლოკს
და ჭიანურს მტირალს,
მეტივეს და თივის ურემს,
წყნეთურ მაწვნის ქილას? -
მაშ, რა ვუყოთ, პოეტებო,
ამ თბილისის დილას?
 თვით ეს კითხვა შეიცავდა უკვე აშკარა და ნათელ პასუხს,
საგულისხმოა, რომ იმავე 1930 წელს უძღვნის პოეტი თბილისის განთიადს
კიდევ ერთ ლექსს - ოღონდ სულ სხვანაირ განთიადს, მშობლიური ქალაქის
შვენიერების კიდევ ერთი ახალი წახნაგის მანიშნებელს. ამ ლექსის პირველი
სტრიქონები ავლენენ ჯერ კიდევ „ძველი განთიადის“ თითქმის გროტესკის
მიჯნამდე მიყვანილ სურათს. ქალაქი თითქოს უხალისოდ და ჯიუტი
უნდობლობით უთმობს თავისი სივრცის ნაწილს ჯერ არსმენილ და ჯერ
არნახულ ჰანგებს და ფერებს, ქუხილს და ხანძრებს. შემდეგ კი ამ ლექსში
აღწერილია ინდუსტრიული თბილისის გამოღვიძება - :ქარხნის კვამლითა“ და
„ჩაქუჩის დარტყმით“.

„ტარხუნის სურნელსა“ და „ქარხნის კვამლს“ შორის საკმაო დისტანციაა

და პოეტმაც უწყის, რომ მისი გავლა არცთუ იოლია, მისი გადალახვა კი
სულიერ დაძაბულობასა და გულის სიმთა ახლებურად მომართვას მოითხოვს.

ოღონდ ამ შინაგან ბრძოლის ჟამსაც „გაზაფხული“ და სიჭაბუკე კვლავ

განუყრელად რჩებიან მასთან, როგორც გულის ფეთქვა და მაჯისცემა მისი
ლექსისა, „გულის ჩირაღდანიც“ ხომ კვლავ გზას უკვლევს მას ამ
გზაჯვარედინზე.

მაგრამ ამ ახალ სახეთა და „ახალ ხმათა“ ზედმეტი პირდაპირობით

აღქმაც არ იქნება სწორი. ლეონიძე არც ყოფილა და არც გახდება პოეტი-
ურბანისტი. მეტალურგიული გიგანტებისა და ჰიდროელექტროსადგურების
ქებადიდების დროსაც, მას,როგორც პოეტს, ბევრად უფრო ესალბუნება
სოფლის სურათების ანდა ქალაქის ისეთი პანორამა, სადაც ერთმანეთს შერწყია
ახალ ნაგებობათა და ძველ შენობათა კონტურები, რკინა-ფოლადი და ეკლარის
ქვა, „მაიდნის“ ღრიანცელი და პროსპექტების რონინი. „ჩაქუჩების დარტყმა“
და „რკინის ხმაური“ აქ იმდენად პეიზაჟის დეტალები არაა, რამდენადაც
სიმბოლოები ახალი ცხოვრებისა, საითაც მიაშუქა ამიერიდან პოეტმა თავისი
გულის „ჩირაღდანი“ .

„საკუთარ თავთან შებრძოლება“ კი ლეონიძემ ნაკლებად ცნობილ,

მაგრამ თავისი სულისკვეთებით მეტად საყურადღებო „პოეტის შენიშვნებში“
განიზრახა. ამ მოულოდნელი რითმით მიმდინარე და უცნაურ ჰანგზე აგებულ
ლექსში, ლეონიძისათვის უჩვეულო რეფლექსიაა ჩამუხტული და იგი თითქოს
განცალკევებით დგას მთელ მის მრავალჰანგოვან პოეზიაში. აქ ნაცვლად
სიცოცხლის ხალისიანი და მზიური აღქმისა (ან თუ კაეშნისა - ისიც
მრავალტანჯული სამშობლოს წილხვედრ მოვარდნილ ურიცხვ ისტორიულ
ქარტეხილთა გამო), ნაცვლად საგალობლისა ან რექვიემისა, პეიზაჟისა თუ
ნატურმორტისა, ლირიკული აღსარებისა თუ ორატორული ქადაგებებისა,
ნაცვლად „ათიათასი ჩანჩქერის ბღავილისა“ თუ „ირემთა მყვირალობისა“, ანუ
გარესამყაროს ხარბი და აღტაცებული ხილვისა და განცდისა, - პოეტმა აქ,
როგორც შექსპირი იტყოდა, „გუგები შიგნით შეიტრიალა“, საკუთარი სულის
უღრმეს წიაღს დუმიზნა და იქ გამართა სასტიკი და ულმობელი შერკინება,
ოცნებათა შემოწმება და საჭურჭლეთა გადასინჯვა. ეს თავისებური გამოცდა
გახლდათ, სულის გამოცდა, გულის გამოცდა, სადაც გამომცდელი და
გამოსაცდელი - ერთი პირია, საკუთარ თავთან შეჭიდებული ერთპიროვნული
ფალავანი. დიახ თუ გნებავთ ეს „ჰამლეტური“ ლექსიცაა, ვინაიდან მას აკისრია
პოეტის „ყოფნა-არყოფნის“ საკითხავის (და თუკი „ყოფნის“ - სად, ვისთან,
როგორ და რისთვის?) განსჯა-განკითხვა.

განა ეს უპრეტენზიოდ დასათაურებელი „პოეტის შენიშვნები“ არა დგას

გიორგი ლეონიძის იმ ქმნილებათა რიგში, რომელთაც არა მარტო ეროვნული,
არამედ პიროვნული გენიის კვალი ატყვიათ? განა ყველა ამ აფორიაქებულ,
შეძრულ და შემძრავ სტრიქონთა მიმართ არ ითქმის მორგებულად ქართული
ხასიათის მოსახელთებლად თქმული ბორის პასტერნაკის სიტყვა, სადაც
„გამარჯვებით თრობისა და ზეიმის“ განწყობასთან დაკავშირებულია ამ
ხასიათის მეორე ფენა - „შემაძრწუნებლად ტრაგიკული, უსაზღვრო სიღრმეთა
შემცველი, გამაოგნებელი, მდუმარე ჭვრეტითა და წვდომით საცნაური?“ ჩვენ
უკვე არაერთგზის ჩავიხედეთ გიორგი ლეონიძის სულის ასეთ სიღრმეებში,
ავხედეთ ასეთ სიმაღლეებს, და თუკი პოეტის ტრაგიკულ განცდას კვლავ
დასტური და მაგალითი სჭირდება, გავიხსენოთ თუნდაც „პოეტის
შენიშვნების“ წინამორბედი ლექსთხილვა, რომელსაც ავტორმა სრული
უფლებით „ბიბლიური ჩვენება“ უწოდა:

ზეთის მდინარედ სდიოდა მტკვარი,

და გადუღებლივ წვიმდა ნაცარი,
ეკიდათ ღრუბლებს სისხლის ბაწარი,
შემკრეს და ვეღარ გამოვიარე,
სისხლის ტალახში ვერ გავასწარი!
და მეხი მეხზე დაბეჭებული
სჩეხავდა ზეცას, არტყავდა ალი,
ნალეწ ქალაქის ბჭეზე ცვიოდა
სარაცინების ნაჭედი ხმალი,
და გაძირებულ უფსკრულებიდან
თვალგულგავარდნილს მესმოდა ხმანი...
ვისმენდი სიტყვას პირველად უსმენს,
დნებოდა ხორცი, ვით ცეცხლზე ცვილი,
აჰა, დამლურსმეს,
„და კვართსა ზედა იყარეს წილი“!
 „პოეტის შენიშვნები“ და ამ მწკრივის სხვა ქმნილებანი
ეხმაურებიან ამავე დროს მაშინდელი რუსული პოეზიის ისეთ უმწვერვალეს
აღსარებითს ქმნილებებს, როგორნიც იყვნენ „Про это“ და „Высокая болезнь“.

„პოეტის შენიშვნების“ მთავარ მოტივებს გიორგი ლეონიძე იმავე 1931

წელს ავითარებს მეორე ნაწარმოებშიც, რომელიც სამართლიანად ითვლება
ახალი ქართული პოეზიის შედევრად - ლირიკულ პოემაში „ოლე“, ოღონდ
„პოეტის შენიშვნების“ სუბიექტური ლირიკული წყობისა და ხასიათის
სანაცვლოდ აქ ჭარბობს ობიექტური „პლასტიკით“ გაშუალებული ლირიკული
საწყისი, რაც პოეტური განზოგადოების მეტ ხარისხსაც მიგვანიშნებს და
ავლენს ფილოსოფიური, ზნეობრივი და სოციალური განზოგადოების უფრო
მაღალ საფეხურსაც.

...ჩვენ არაერთგზის ვახსენეთ პოეტის დაუძინებელი მტრები - სუსხი,

ყინვა, ჭაღარა, სიბერე. მათ უკვე „პოეტის შენიშვნებში“ შეემატა კიდევ ერთი
დუშმანი - მარტოობაა. მარტოობა არა იმდენად მისი ჩვეულებრივი ყოფითი
გაგებით (თუმცა ამ გაგებითაც), არამედ ამ პოეტური სახის, ასე ვთქვათ,
ფილოსოფიურ-სიმბოლური მნიშვნელობით, რაც მოიცავს ლეონიძის
პოეზიაში ადამიანის ბედსაც, მგოსნის ბედ-იღბალსაც, თვით სამშობლო
ქვეყნის არსებობასაც. მარტოობა თანაბრად მტრობს მათ ყველას. იგი მათთვის
სიკვდილის, დაღუპვის, განწირვის, დავიწყების „ელისეს მინდვრების“
მომასწავებელია. სწორედ ეს თემაა სწეორუპოვარი ძალით ხორცშესხმული
„ოლეში“. ოლე - ნიშანია მარტოობისა, ოლე - მარტოხეა, მარტოობის შხამით
მოწამლული არსებაა, მტრულ სტიქიასთან უთანასწორო ორთაბრძოლისთვის
განწირული:

შენ ლიახვის კლდეზე დგახარ,

ძველი მოსასხამით, -
ოლე,
ოლე,
მარტოხეო,
დღისითა და ღამით;
შიგნიდანვე გამომწვარო
მარტოობის შხამით,
შიგნიდანვე გაბზარულო
დახეთქილო კეცად;
ხე ბრუნდევ და ხე მართალო,
ხეო, ერთო ბეწვა.
დგეხარ, როგორც სახრჩობელა, -
თვით გახრჩობენ მთები;
 დაკიდებულ არწივს ჰგევხარ
მომსხვრეული ფრთებით.
რაშო, მიწას მიჭედილო,
ვეღარ აიქროლე;
პარტახო და ნამეხარო
მარტოხეო ოლე!

რარიგ ძლიერიც არ უნდა იყოს კაცი-არწივი, რარიგ ფრთიანი და

ფრთამალიც არ უნდა იყოს მგოსანი-რაში, რა მშვენიერიც არ უნდა იყოს
სამშობლო, მამული - მათ დაცემა და დამხობა, ფრთაშეკვეცა და ალაგმვა
ელით, თუკი არ შესწევთ ძალა მარტოობის არტახთა დამსხვრევისა, გინდაც
რომ ვაჟკაცური სიამაყით გამსჭვალული და კეთილშობილებით შემკული იყოს
ეს მარტოობა. კაცი, მგოსანი, ქვეყანა უნდა ეზიაროს რუსთაველის სიბრძნეს,
რომლის გარეშე არც ერთ მათგანს ბედი არ უწერია. ხე უნდა იყოს ხეცა და
ტყის ნაწილიც. მხოლოდ „ტყეს“ შესწევს უნარი „დააპუროს“ მარტოხე და
ააცილოს საბედისწერო ხიფათი. ვაჟკაცობა, სიამაყე და კეთილშობილება განა
მხოლოდ უბედურთა და ნამეხართა ხვედრია? განა მათ არ შეუძლიათ შეამკონ
სვებედნიერთა და „დაპურებულთა“ შუბლი? განა თავისუფლება და ძმობა,
დამოუკიდებლობა და ერთობა, ვაჟკაცობა და ბედნიერება, სიყვარული და
სიამაყე აუცილებლივ დაცალცალებულად, კენტ-კენტად უნდა სუფევდნენ
ქვეყანაზე?

რაშო, მიწას მიჭედილო,

გასჭერ, აიქროლე,
მარტოობის არტახები
გადახიე, ოლე!

ტოტზე ტოტის გადახვევა... სიყვარული. სიყვარულის გამტანი და

მადლმოსილი ძალა!.. რა ფერებით არ ელვარებს გიორგი ლეონიძის ლექსებში
ეს უნაზესი და ამავე დროს კაცურზე კაცური გრძნობა, თვით არსებობაც კი
რომლისა - უარყოფს და თრგუნავს მარტოობასაც, მარტვილობასაც, სიცივის
სუსხსაც და სიბერის სიმწარესაც!

გულს ბუდე არა ჰქონია,

მე კი შენთან ვარ ბინათა,
შენ შემირხიე სულის ფრთა,
შენმა ნათელმა მინათა.
შევიტყვე, ვერ სპობს შავი დღე
ვერც მოშხამული ისარი,
არც გადახმება, თუ ერთხელ
გულია ნამაისარი.
 შენთვის მღელვარებს, შენდამი,
შენგამო იკრეფს ღონესა,
ქარიშხალს ჩასთვლემს ხანდახან,
მე არა, შენსა მგონესა...

სიყვარულის სიწმინდე ნათელსა ჰფენს ყოველივეს, რაც კი კაცს ნიჭად

და საქმედ მოვლენია:

მე შენს სიყვარულს, ძვირფასო,

რამდენი ხანი ვეცადე,
მე მინდა შენი სიწმინდით
ჩემს ქართულ სიტყვას ვვერცხლავდე.
მოდი იმ პირველ ღიმილით
გამომეცხადე
მერცხლადვე...

ციცარი, თოლია, ირემი, თქვენ გგონიათ, რომ ეს სხვადასხვა დროის

რომანტიკული პოეზიის არსენალიდან მოტანილი შედარებებია? რაღაც
შორეული საწყისებით შეიძლება ასეც იყოს. მაგრამ სად, გარდა საკუთარი
არსების უძირ ო საგანძურისა, შეეძლო მოეძია მგოსანს მეტაფორათა ეს ბღუჯა-
ბღუჯა მარგალიტები, რომლებიც ამკობენ, რთავენ, ალამაზებენ,
აგვირგვინებენ ამ თითქოსდა უხსოვარდროინდელ შედარებებს? სად, თუ არა
გიორგი ლეონიძის უნაპირო ფანტაზიის წიაღში, შეიძლება შობილიყო და
დამკვიდრებულიყო იმ მოძრაობისა და მდინარების კანონები, რომელთაც
ემორჩილებიან (თუ თავშეუკავებლად ეურჩებიან?) ეს გაუგონარი მეტაფორა-
სურათები, მეტაფორა-ქანდაკებანი, მეტაფორა-სიუჟეტები, მეტაფორა-
სიმღერები და ჰანგები! აი, ლექსი ციცარზე:

„გადამაგდე და დამკარგე,
როგორც ჩერქეზმა ისარი“,
ასე გავარდა სამგორში,
ცას დაეხალა ციცარი.
ვაჰ, ნაგზაურო ციცარო,
გაზრდილო ჩემის ხელითა,
შენს სადღეგრძელოს აღარ ვსვამ
ქაფქაფა საწნახელიდან.
არც დაგიღებავ ფრჩხილებსა,
ზაფრანა-დარიჩინითა,
წადი და იმას აკოცე
ვინც მინდვრად გაგაჯირითა!
 ასე რისხავს და ამღერებს პოეტი სატრფოს, თავისი ბუმბერაზი გულის
მთელს ძალასა და თრთოლვას ატანს ყოველ სტრიქონს, მაგრამ თითქოს არა
მარტო თავისი სახელით - ისტორიული საქართველოს ნებისმიერი, უსახელო
მკვიდრის სახელითაც გამოთქვამს თითქოს გულისნადებს და
გულისტკივილს.

ირმები... იქნებ გგონიათ, რომ პოეტი სატრფოს საროს ტანს ადარებს

ირმის მშვენებას? ნურას უკაცრავად, მას სურს იცოდეს, რას გაჰყვირიან ირმები
ენკენისთვეში, როცა მაჭრდება კახეთის ჰაერი და ათრობს გადაყირმიზებულ
ტყეებს, მთაზე გადმომდგარი ირმები კი საბალახოებს ტოვებენ, ჯაგებს
მიარღვევენ და, ეკლებით გადაკაწრულნი, რაღაც საიდუმლო, მათრობელა და
ნეტარების მომრგველ კვალს ადგებიან...

დაშტერებული ჯოგები
მორბიან თავდაყირანი...
ხარი ფურს ეძებს ღრიალით,
მე - სიყვარულსა მყვირალი!

რა საოცარია, როგორც „ციცარში“ პოეტისა და ხალხის შვილის, ისე აქაც

- ხარ-ირემისა და მგოსნის შენაცვალება და მორიგეობა ლექსის ლირიკულ
სიუჟეტში:

გახელებული ხარი ვარ,

გეშს ვიღებ ნიავქარზედა,
მაჩვენეთ ჩემი ოცნება,
რქა ზედ მივაფშვნა რქაზედა!
სულ მივამტვრიო, მივლეწო,
გულში რაც გადაირაზა,
შევყვირებ,
როგორც ირმები
ჰყვირიან ყარაიასა!

გამოიცნო რა ირემთ მყვირალობის იდუმალება, მას არ შეუძლია არ

იცნოს ყოველ მათგანში თავისი ორეული...

ჩვენ ვხედავთ: „ციცარის“ ხალხურად-მიამიტური თქმიდან,

„მყვირალობის“ ქარცეცხლიანი გიჟობის გავლით, თუ როგორ მიაღწია პოეტმა
„თოლიას“ კეთილშობილ და თავშეკავებულ სინატიფეს, უაღრეს
ადამიანურობას. მაგრამ „ვარიაციები სიყვარულის თემაზე“ ამითაც არ
ამოიწურება. ადამიანურობა მდიდრდება ისტორიზმით, ადამიანის
უკეთილშობილეს განცდათა ისტორიული უწყვეტილობის, მემკვიდრეობითი
შეხმიანებისა და ნათესაობის აღიარებით. ადამიანი ხომ მარტოოდენ ბუნების
შვილი არაა, იგი ხომ ისტორიის პირმშოცაა... ლექსებში ყოველივე ეს ჟღერს, რა
თქმა უნდა, ყოველგვარი განყენებული მსჯელობის გარეშე, შორს
აბსტრაქციათა ხლართთაგან. ლექსებში კვლავ ვლინდება ჩვენთვის უკვე
ნაცნობი სასწაულქმედითი უნარი პოეტისა - იყოს ერთდროულად წარსულისა
და აწმყოს თანამედროვე, ორივე მკვიდრობის თანაბარ მძაფრი და უშუალო
განცდით:

მეტეხის თავზე თამაშობს ქარი,

წარსულის ლოდებს ეალერსება...
სადაც შენა ხარ, გულიც იქ არი,
შენი ნათელით გული მევსება!
მეტეხის თავზე გრიალებს ქარი,
ძირს კლდეში მტკვარი მიიტყორცნება,
აქ ხომ ოდესღაც იჯდა თამარი,
ძველ საქართველოს დიდი ოცნება.
ქარი გუგუნებს... განა ქარია,
თამარს ეძახის რუსთველის გული,
პოეტის გული არ იფერფლება,
მაგრამ საფლავშიც ატყვია წყლული.
გავღვიძებულვარ მეც სიყვარულით,
მეც მარხევს მისი ქარი მქუხარი.
ვარდით ივსება ჩემთვის ქვეყანა,
როცა ჩემთან ხარ სახემშუქარი.

იგივე ლირიკული კომპოზიციითაა შეკრული, იგივე სამი დროის

მკვიდრობას ავლენს (თუმცა „მყვირალობის“ წრეგადასულ ვნებიანობასაც
იტევს) ამ ლექსზე თორმეტი წლით ადრე შექმნილი, აწ კლასიკური
„ნინოწმინდის ღამე“.

...სიყვარული, ძმობა, პოეზია, მამულის ბუნება, სამშობლოს ისტორია -

ასე იკვრება - კი არ იკვრება, ფართოვდება, იზრდება, არღვევს მიჯნებს და
საზღვრებს უთვალავი ფერით შემკული ქვეყნის უსასრულობისაკენ და
უკვდავებისაკენ გიორგი ლეონიძის პოეტურ ხილვათა, განცდათა, ფიქრთა
ჯადოსნური წრე...

და რაღა გასაკვირია, რომ პოეტი, რომელმაც შავბნელი ისტორიის

წყვდიადშიც კი განჭვრიტა მზის სხივი და თვით სიკვდილშიც შეიცნო
სიცოცხლის ზეიმი, - აწ გულიდან ამოხეთქილი სიხარულის გრძნობით,
აღტაცების ყიჟინით შეხვდა დღეებს, რომელთაც აღუთქვეს ბედნიერება ხალხს,
თავისუფლება სამშობლოს, გამარჯვება გონებასა და ადამიანობას? და თუ
პოეტურ რკალს „ქართლის ცხოვრებას“ ჩვენ შეგვიძლია ვუწოდოთ
ამაღლებული საგალობელი, „ქებათა-ქება“ წარსული გმირებისადმი
მიძღვნილი, თუ წარმტაცი ლირიკული პეიზაჟები, ჟანრული ჩანახატები და
ელვარე ნატურმორტები, რომლებიც გაერთიანებულია რკალში „თბილისის
განთიადები“, შეიძლება ჩავთვალოთ თავისებურ რომანტიკულ სუიტად. -
უკვე ნამდვილ პათეტიკურ ქორალად და სიმფონიურ ორატორიად ჟღერენ
პოეტის ლექსები, სადაც გადაშლილია განახლების გზაზე შემდგარი
საქართველოს თვალისმომჭრელი სურათები.

გიორგი ლეონიძის პოეზიის დახასიათებას მინდა დავურთო ირაკლი

ანდრონიკაშვილის საგულისხმო სიტყვები. ამ მრავალმხრივ ნიჭიერმა
ხელოვანმა ლეონიძის პოეზიაში დაინახა - „ჰიპერბოლიზმი, ისტორიული
განსვჭრეტა, ღრმა ინტელექტი, პოეტური სიტყვის ძლიერება და სიმძლავრე
პოეტური სახისა, მხატვრული „რაკურსის“ მოულოდნელობა და
არაჩვეულებრივი ორგანულობა, ჩანაფიქრისა და განზრახვის საოცარი შერწყმა
მხატვრული ხილვის უშუალობასთან, პოეტურ აღმოჩენათა უცაბედობა და
ყოველი ჭეშმარიტების ღრმა გააზრება.“ ეს ლაკონური მონახაზი გიორგი
ლეონიძის პოეტური ბუნებისა ერთნაირი სიზუსტით მოერგება მთელს მის
შემოქმედებას. და გიორგი ლეონიძის ლექსების წიგნიც - „მუხის ფოთოლი“,
რომელიც საუკეთესო დასტური იყო სახელოვანი მგოსნის უბერებელი ნიჭის
ძალისა, კვლავ „პოეტურ აღმოჩენათა უცაბედობით“ და „ყოველი
ჭეშმარიტების ღრმა გააზრებით“ გვახარებს და გვხიბლავს, მაგრამ თუ „მუხის
ფოთოლი“ მაინც გიორგი ლეონიძის შემოქმედების „მაგისტრალის“
გაგრძელებაა და მისი ნიჭის წმინდა ლირიკული სტიქიის ახალი მოზღვავებაა,
- მწერლის მეორე წიგნმა, პროზაულმა „ნატვრის ხემ“, სრულიად ახალი
მხატვრული სამყარო გადაუშალა მკითხველს და გიორგი ლეონიძის ეპიკურ
ნიჭიერებას აზიარა. ამ საოცარ წიგნში თითქოს ამობელტილი და
გამომზეურებულია ის ხილული თუ უხილავი ფესვები, რომლებიც თითქმის
ნახევარი საუკუნის მანძილზე ასაზრდოებდნენ პოეტის ბაღნარსა თუ მუხნარს,
ვარდ-ფურცელსა თუ მუხის ფოთოლს, თეთრ შროშნებსა და სპეტაკ იებს,
გვირილა-ზამბახსა და ფშატის ფოთლებს.
დიდი ქართველი პოეტის გიორგი ლეონიძის შემოქმედების სხვადასხვა
პერიოდის შესახებ, გარკვეული თვალსაზრისით, მხოლოდ პირობითად
შეიძლება ვილაპარაკოთ. რა თქმა უნდა, პოეტი იშვა პოეტად, ერთი
ბიოგრაფიული თარიღი თუ ხანა ცვლიდა მეორეს, თხზულება თხზულებას
ემატებოდა, მაგრამ მას შემდეგ, რაც ლეონიძე ჭეშმარიტად ლეონიძობდა და
თვითონაც თვლიდა თავს სწორედ ისეთ პოეტად, მშობლიური პოეზიის
ისტორიამ და თვით ხალხის ბედმა რომ დააკისრა, იგი თითქოს ერთი
მთლიანი ზოლისაგან გამოკვეთილ თუ ერთი მადნისაგან ჩამოსხმულ
უმკვრივეს ქანდაკს უფრო მოგვაგონებს, ვიდრე ლიტერატურულ დავთარში
სხვადასხვა ხანის თუ ასაკის პორტრეტებით წარმოდგენილ პერსონაჟს
კაზმული სიტყვიერების მატიანისა.
მიუხედავად მწერლის იდეური ევოლუციისა და მის მხატვრული
პალიტრის დინამიკისა - დროისა და ვითარების კარნახით (ორივე ეს
ურთიერთშერწყმული პროცესი აშკარაა და საგანგებო საგანსაც წარმოადგენს
განხილვისათვის) მის შემოქმედებაში ჭარბობს ისეთი საერთო ნიშნები, რაც
მათი, ასე ვთქვათ, ფრჩხილებს გარეთ გატანის საშუალებას გვაძლევს და,
უფრო მეტი, ამის აუცილებლობასაც განსაზღვრავს.
ხშირად უცხო გარეშე თვალი უფრო სხარტად დაიჭერს ხოლმე ამა თუ
იმ კულტურული მოვლენის საცნაურ ნიშნებს, ვიდრე ეს ამ ნიშანთა
ყოველდღიურ მზერას შეჩვეულ თვალსა ძალუძს. ასე მაგალითად,
საგულისხმოა, რომ „ცისფერყანწელთა“ ლექსების, მათ შორის გიორგი
ლეონიძის პოეზიის პირველმა მთარგმნელმა უნიჭიერესმა რუსმა პოეტმა ოსიპ
მანდელშტამმა, საფრთხის საშიშროება იგრძნო მათს მისწრაფებაში და ამ
საფრთხის დაძლევის გზაც აღიქვა სწორედ იმავე ჟამს - 1920-22 წლებში:
„ქართველები ღვინოს გრძელ, წავიწროებულ თიხის ჭურჭელში -
ქვევრებში ინახავენ. აქ ვხედავ მე ქართული კულტურის პირველად სახეს და
ნიმუშს - მიწამ შეინახა, შემოინახა და დაიცვა მის მხატვრულ ტრადიციათა
დახვეწილი და კეთილშობილი ფორმები, მიწამ ჩაიბეჭდა, ჩაიკრა გულში ეს
მათრობელა სურნელით სავსე ჭურჭელი... ამიტომ საქართველოს ეროვნული
და პოლიტიკური თვითგამორკვევა საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ
ქართული კულტურისა და ხელოვნების სფეროში უნდა გამხდარიყო თავის
თავისადმი ერთგულების ნიმუში და თავისებური გამოცდა ამ ერთგულებისა...
ამიტომაც რუსული კულტურის ავანგარდი, რომელიც საუკუნეზე მეტია, რაც
სიყვარულით მისჩერებოდა საქართველოს, ეხლა შეშფოთებული უყურებს
სანუკვარ მხარეს, რომელიც მზადაა უღალატოს თავის კულტურულ
მოწოდებას... ახლა საქართველოში გაისმის ძახილი: „შორს
აღმოსავლეთისაგან, წინ დასავლეთისაკენ, ჩვენ ევროპელები ვართ და არა
აზიელები, ჩვენ პარიზელები ვართო!“ რა გულუბრყვილო მოწოდებაა!
საქართველო არასდროს არ გათქვეფილა აღმოსავლეთში, მაგრამ
ახორციელებდა ამას არა უხეში ლოზუნგებით, არამედ მაღალმხატვრული და
დახვეწილი ფორმებით... შეიხედეთ ქართულ ეროვნულ მხატვრულ
გალერეაში და დააკვირდით ძველ ქართულ პორტრეტებს... უსახელო
მხატვართა ეს ნამუშევრები ხომ ნამდვილი გამარჯვებაა ქართული
ხელოვნებისა აღმოსავლეთზე. გარდა ამისა, ქართული მხატვრული
მეტყველების გაცნობის სასწაულებრივ საშუალებას გვაძლევს ნიკო
ფიროსმანაშვილის იგავუთქმელი უმძლავრესი ხელოვნება. ფრანგებმა რომ
იცოდნენ მისი არსებობა - საქართველოს მოაწყდებოდნენ, რათა აქ ესწავლათ
ფერწერის ხელოვნება... ახალი ქართული ხელოვნების მეორე დიდი მოვლენა,
რომელსაც მსოფლიო მნიშვნელობა ენიჭება, ვაჟა-ფშაველას პოეზიაა...
საქართველოში ახლა მისი კულტი მკვიდრდება, მაგრამ, ღმერთო, რაოდენ
შეზღუდულია მისი უშუალო და პირდაპირი გავლენა ახალგაზრდა ქართულ
პოეზიაზე! ვაჟა ხომ სიტყვის ნამდვილი ქარიშხალი იყო, საქართველოს რომ
გადაუარა და ხეებიც კი ამოძირკვა!.. მისი პოეზიის ხატოვნება სტიქიურია
თავის თითქმის შუასაუკუნებრივ ეპიურ სიდიადეში. მასში მძვინვარებს და
დუღს საგნობრივობა, ხელშესახები სინაღდე, ყოფიერება, არსებობა. ყოველივე,
რასაც იგი ამბობს, უმალ მხატვრულ სახე-ხატად იქცევა, მაგრამ მას მარტო
სიტყვა არ ჰყოფნის, იგი თითქოს ჰგლეჯს მას კბილებით და ხარბად
იშველიებს ქართული ფონეტიკის ისედაც მგზნებარე ტემპერამენტს.
ახალგაზრდა ქართულმა პოეზიამ გადაიტანა ვაჟას მოვლინება, როგორც
ქარბუქი და ქარიშხალი, და ახლა არც იცის, რა უყოს მის მემკვიდრეობას. ეს
პოეზია კი ამჟამად უმთავრესად „ცისფერყანწელთა“ ჯგუფითაა
წარმოდგენილი. ისინი კი ფრანგულ მოდერნიზმს ეთაყვანებიან... დისპუტები,
ჩხუბი, ბანკეტები, განხეთქილებანი, ხმაური, ხმაური... და ჯერჯერობით ვერ
დაუფარავს ეს ხმაური მხატვრის ლომკაცურ შეძახილს: თქვენ არც დასავლეთი
ხართ და არც აღმოსავლეთი, არც პარიზი და არცა ბაღდადი: თქვენი
ხელოვნება, თქვენი მხატვრული ტრადიცია ღრმად, ძაბრისებურად შეჭრილა
თქვენსავე ისტორიულ ნიადაგში. ღვინო ძველდება - და ამაშია მისი მყობადი;
კულტურა ღვინდება - აქაა მისი მარადიული სიჭაბუკე. მაშ გაუფრთხილდით
თქვენს ხელოვნებას: მიწაში შენახულ შევიწროებულ ძვირფას თიხის
ჭურჭელს“.

ასეთი იყო რუსი მეგობრის გაფრთხილება. ცნობილია, თუ რა მძვინვარე

პასუხი გამოიწვია მან „ცისფერყანწელთა“ მხრივ, მაგრამ უკვე იშვა პოეტური
ფენომენი, რომელიც ამ მეგობრული შეგონებისა და წინასწარმეტყველების
განაღდებას მოასწავებდა. ამ ფენომენს გიორგი ლეონიძე ერქვა სახელად. თვით
მანდელშტამმა მოასწრო უკვე მისი „ავტოპორტრეტის“ თარგმა და შესძლო
ვაჟას „გოგოთურ და აფშინასთანაც“ შეჭიდება, მაგრამ მან არ იცოდა, რომ
ლეონიძემ ამ თვითხატის საზღვრებიც გადალახა უკვე. ეს მისი წერილი 1922
წელს დაისტამბა, ხოლო 1923 წელს „რუბიკონში“ გამოქვეყნებულ გრიგოლ
რობაქიძის წერილში ჩვენ უკვე ვხვდებით ლეონიძის მოვლენის ასეთ
აღიარებას:

„გიორგი ლეონიძეს არ ეჭირვება მიწასთან დაბრუნება. იგი თვითონ

არის „მიწა“. მის პოეზიაში უთუოდ არის ვაჟა-ფშაველას თესლი, ძვირია ასეთი
სინოყიერე და სიუხვე. „მიწა“ მისთვის სხეულია ნამდვილი და ამისთვის
„სისხლიანი“, ეს „სისხლიანობა“ ისე ღვივის მის ლექსებში, რომ ხანდახან იგი
პირდაპირ ყასაბი მგონია პოეტური ხატების.
 მისი „ავტოპორტრეტი“ ერთი მაგარი მედალიონთაგანია მიწის ტანის
ატეხილობის. „ავდიდდი როგორც გავასქელი ჩვენი იორი“, - ამბობს იგი ერთს
თავის გაბედულს ლექსში. „სდგას როგორც სისხლის ტაბისტაში გამსკდარი
საშო“. ეს მზეზეა ნათქვამი. ამ თქმამ ბევრი გაახელა. მე კი ვიტყვი თამამად:

ეს უძლიერესი განცდაა სისხლიანი მზის. გიორგი ლეონიძე კიდევ ბევრს

იტყვის ასეთს“ („რუბიკონი“, 1923, N 4).

და განა თითქმის მისტიკურად არ გამოიყურება ამ თვალსაზრისით ის

ფაქტი, რომ ჯერ კიდევ ყმაწვილკაცობაში გიორგი ლეონიძემ ერთი თავისი
პირველი ლექსთაგანი ვაჟას უძღვნა და მისგან ლექსადვე ეღირსა პასუხს?
თითქოსდა იმ ესტაფეტის წინათგრძნობით, რომელიც მისი პოეზიისაგან უნდა
მიეღო ლეონიძის პოეზიას, იშვა ვაჟას პოეტური დალოცვა.

ასე მონათლა თვით ვაჟა-ფშაველამ ჭაბუკი გიორგი ლეონიძე ისევე,

როგორც აკაკიმ დაულოცა გზა გალაკტიონს, გრიშაშვილსა და აბაშელს.

ეს დასაწყისი. ახლა კი შევხედოთ ლეონიძის ნიჭის ახალ აღორძინებას

მწიფობის ხანაში.

... პოეტის არქივში აღმოჩნდა მთელი რიგი ლექსებისა, რომლებიც

ტიციან ტაბიძისა და პაოლო იაშვილის ტრაგედიას ეხებიან, მაგრამ, რაღა თქმა
უნდა, ამ ტრაგედიის პირველწყაროს და გამომწვევ სიტუაციასაც ახასიათებენ.
განა არ უნდა აღმოხდომოდა პოეტს შემაზრზენი ოხვრა იმ ტრაგიკულ დღეთა
მოგონებისას, ოდეს ხალხის ჭეშმარიტ მტერთა ბოროტ ზრახვებს და
უსინდისო მეცადინეობას ემსხვერპლენ, სხვა უმწიკვლო მამულიშვილთა და
მოქალაქეთა შორის, ტიციან ტაბიძე და პაოლო იაშვილი - ლეონიძის თქმისა
არ იყოს, - „ორი ზვარაკი წიწამურული, ილიას შვილნი ნატყვიარობით“.

სადღაც შორიახლო ჟამს ტიციან-პაოლოზე გოდებას გიორგი ლეონიძემ

კიდევ ერთი დიდოსტატის დატირებაც მიაყოლა. ასეთია „მიხეილ
ჯავახიშვილის ხსოვნას“:

სად დავიტირო ნეშტი ძმებისა, სად, რომელ ცრემლით დაიჟურები...

წყება დაკაფულ ზღვის ლერწმებისა... მათს ხსოვნას ჩოქით დავეშურები...

აქ, როგორც ვხედავთ, იმ „სისხლიან წვიმაში“ ჩამხრჩვალი ყველა

მეგობარი იგულისხმება, ტიციანისა და პაოლოს ჩათვლით, შემდეგ კი თვით
მიხეილისადმი მიართვაა წამოწყებული და მისი ფიგურაა გამოყოფილი:

გადავლილ წვიმას სიმღერას ვკითხავ შენს ბედს,

ვინა გყავს მეტი მოწამე?..
 დაეცი, როცა გათელეს სიტყვა, შხამით, სიკვდილით
გული მოწამლეს!
სულ გუშინ იყავ და არც კი მჯერა, მომავალიდან მებაასები.
გიყვარდა ფანქრით სიტყვების ჭერა და მისთვის შრომა
გამეტფასებით.

მაგრამ, რაც მთავარია, ტრაგიკული ვარიაციები ამ თემაზე პოეტის

არქივშიც დაცულ ლექსებში ამაზე არ წყდება, კვლავ გრძელდება და, როგორც
ვნახავთ, ილია ჭავჭავაძის წიწამურულ ტრაგედიას ენასკვნება. ეს ლექსები
დაუმთავრებელ და ბოლომდე დაუმუშავებელ ფრაგმენტებად შემოგვრჩა,
მათი ტექსტოლოგიური რეკონსტრუქცია ჯერ კიდევ მომავლის საქმეა, მაგრამ
ჩვენი კვლევის საგნის გასაშუქებლად ზოგიერთი ამ ფრაგმენტთაგანი მაინც
დიდ სამსახურს გაგვიწევს:

აი თუნდაც პირველი გაელვება ილიას ბედთან პარალელისა:

ორი ზვარაკი წიწამურული,

ილიას შვილნი ნატყვიარობით.

ოთხიოდე მეტნაკლებად დაუსრულებელ-დაუმუშავებელი სტროფი:

ვისაც სათქმელი არაფერი აქვს,

ადვილი არის მისთვის ლექსობა,
მე სიტყვა ცრემლში დამიფერიაб
ძველ წყლულში დანა ფხით გამესობა!
..............................................................
ჰზიდეს ერთგულად სამშობლოს ტვირთი,
ბრწყინავდნენ ლექსის ოქრომკედებით,
ერთი - ლირიკის ქარიშხლის ზვირთი,
მეორე - ოქროს ზოდის მკვეთელი.

ამას მოსდევს მეგობრებისადმი უკვე პირდაპირი მიმართვა:

არ გაცვეთილა, რაც ქვეყნად დარჩა:

ცრემლის ალმასი, ოცნების ფარჩა!
უთქმელ სიმართლეს ეძებდით ძმებო,
ვინ, ვინ დააშრობს თქვენს წყალდიდობას,
რა ბევრი დაგრჩათ თქვენ საოცნებო...

და თავისებურ დასკვნასავით ჩალაპარაკებული:

თქვენ გეკუთვნოდათ მხოლოდ რიონი

და არა ხევი სოღანლუღისა...
 ცალკე კი კვლავ ილიას ბედთან შეხმიანება:

წამიღებს სევდა წიწამურული...

წიწამურის სიმბოლური ლაიტმოტივი მეორე დაუმთავრებელ ლექსში

უკვე საკუთარ პოეტურ ხვედრთან და მგოსნურ მისიასთან აქვს გიორგი
ლეონიძეს გადაკვანძული - აკი ითქვა მანამდე ტიციან-პაოლოსადმი
მიმართვაში - „სისხლის წვიმაში ღმერთმა მიშველა, ვწერ და თქვენს ნაცვლად
თითქოს მეწეროსო“. აქ საკუთარსავე პოეტურ სტარტს უკავშირებს იგი
„წიწამურულ“ „დაზვარაკებას“:

წიწამურში რომ არაგვის პირად

აღმართა ხელი ერის იუდამ,
ერთი ურემი სალამურებით
მაშინ თბილისში შემოდიოდა.
იმ ურემს მოვყე, იორს შემოვყე,
შემოვეტანე სამგორის ნიავს,
დავეზვარაკე ქართულ შემოქმედს, -
მას აქეთია პოეტი მქვიან...

გიორგი ლეონიძემ გასცა, რაღა თქმა უნდა, პასუხი თავის

თანამედროვეს, მაგრამ ისიც ბუნებრივია, რომ „წიწამურული სევდის“
მომძლავრებისას მას ასეთი გმინვაც აღმოხდომია ხოლმე გულის სიღრმიდან:

რა ლექსი გინდა, ჩემო დროებავ,

გამაგებინე - რა ლექსი გინდა.
რომ არ მომეცი მე მყუდროება,
არც წყალი მასვი მე გემო წმინდა.
რად დამიგრიხე ხორხზე საბელი
და ფრთაში წყლული რად გამიჩინე,
რად აკვლევინე კაენს აბელი,
რომ ერთი ძმაც კი არ შემირჩინე...

ეს მცირე ლექსი სავსებით სრულქმნილია და „უძოს ბულბულთან“

ერთად შესულია პოეტის უკანასკნელ ერთტომეულში. „წიწამურული სევდა“
კი კვლავ იჩენს თავს გამოუქვეყნებელ ხელნაწერებში და „ილიას ძვალიც
ტყვიაგასული“ კვლავ „დღევანდელი დღის წყლულად“ ეხატება პოეტს:

წვიმაა... ნისლი... ვერასა ვხედავ,

თითქოს მე ვიყო გადაკარგულზე,
მამულის სევდა, - წარსულის სევდა,
ქანდაკად მდგარი ილიას გულზე.
 ილიას ძვალი ტყვიაგასული,
მთაწმინდის ფსკერზე მწარედ კვნესოდა,
და თუმცა იგი იყო წარსული -
დღევანდელი დღის წყლულად მესმოდა.

ეს მეტად სახასიათო განცდაა გიორგი ლეონიძისათვის: თანადროულ

ტკივილებს იგი „წარსულის სევდის“ გაგრძელებად თუ სახესხვაობად
განიცდის, როგორც ადრე (იგივე „ქართლის ცხოვრებით“ რკალში) წარსულის
კაეშანს დღევანდელ ტკივილად იტკივებდა:

ეს ციხეები დამსკდარ კედლებით

აქ ისტორიას გაუბნევია,
სისხლის წვიმებზე ჩუმი ვედრებით
მე უნებლიეთ მეუბნევიან.

ეს ბოლო სტროფი, როგორც ვხედავთ, ეხმიანება, „უძოს ბულბულის“

ჩვენთვის ნაცნობ მოტივს - „სისხლის წვიმაში ღმერთმა მიშველაო“.

წარსულსა და აწმყოს შორის თვით პოეტის შეგნება-შეგრძნებაში ამ

სასიცოცხლო, შეიძლება ითქვას, სანუკვარ-ინტიმური კავშირის გაბმა -
ნიშნეულია საერთოდ გიორგი ლეონიძის პოეზიისათვის.

დროა ხაზი გაესვას იმ გადამწყვეტ გარემოებას, რომ ჩვენ უკვე პირისპირ

მივუახლოვდეთ ფენომენს, რომელსაც გიორგი ლეონიძის შემოქმედების
უკანასკნელი ათწლეული წარმოადგენს. ჩვენს მიერ დამოწმებული საარქივო
ლექსების და პოეტური ფრაგმენტების ზუსტი დათარიღება, რა თქმა უნდა,
ძნელია, მაგრამ უეჭველია, რომ ისინი 1953-56 წელთა ზღურბლს იქით
ქაღალდზე ფიქსირებულნი და პოეტის, ასე ვთქვათ, საწერ მაგიდაში დაცულნი
ვერ იქნებოდნენ. ეს ჭეშმარიტება მტკიცებას არ საჭიროებს. სხვაა, რომ ამ
ლექსებში გამოხატული განცდა-განწყობილებანი იშვნენ ბევრად ადრე და
მეოთხედი საუკუნის მანძილზე თანასდევდნენ პოეტს, რათა ორმოცდაათიან-
სამოციან წლების მიჯნაზე პოეტის რვეულში მოენახათ თავშესაფარი.
საკმარისია ითქვას, რომ, თუნდაც რაოდენობრივად, გიორგი ლეონიძის იმავე
უკანასკნელ საიუბილეო ერთტომეულში ამ ბოლოჟამიმდელ ლექსებს წიგნის
ლირიკული ნაწილის (ე.ი. პოემების გამორიცხვით) თითქმის ნახევარი უპყრია.
ამას შეიძლება დაემატოს, რომ 1970 წელს „მერანში“ გამოცემულ გიორგი
ლეონიძის სიცოცხლეში გამოქვეყნებულ ლექსთა მხოლოდ ნაწილის მომცველ
კრებულში ჩვენ ვხედავთ ორმოცდაათამდე ლექსს, რომელთა დიდი ნაწილი
ნამდვილი ლირიკული შედევრია.
 მთავარი კი მაინც ისაა, თუ რამ შვა ასეთი პოეტური, ან უფრო ზუსტად,
შემოქმედებით-ბიოგრაფიული ფენომენი. რა თქმა უნდა, ისევ და ისევ იმ
საზოგადოებრივმა ძვრებმა და განახლებამ, რამაც განაპირობა ჩვენი
ცხოვრების მთელი შემდგომი განვითარება, რა ობიექტური თუ სუბიექტური
სიძნელეებიც არ უნდა წარმოჩენილიყვნენ ამ გზაზე. ამ ნიადაგზე მოხდა
სწორედ გიორგი ლეონიძის სულიერი, ზნეობრივი და პოეტური აღზევება,
თითქოს „მეორედ დაბადება“, ყოველგვარი წინადღინდელი თუ
გუშინწინდელი არტახებისაგან განთავისუფლება. სწორედ იმ 1956 წელს
აგუგუნდა ჩვენს მიერ ადრე გახსენებული ნიაღვრიანი სტრიქონებიც:

აღარ მსურს ნაკადულის მყუდროული ცხოვრება,

- ვაშლის ფერფლი მათოვდეს, მეცემოდეს გვირილა;
აღარც ერთი ძველი ხმა აღარ მემახსოვრება,
როცა გული გაგლიჯა ნიაღვარის ყვირილმა.
მე მიყვარს ლაჟვარდების დარაია შრიალა,
ზედ ღრუბელი - ნაფანტი ჯეირანის ჯოგებად,
მირჩევნია ვიარო თავშიშველა-მშიერმა,
ვიდრე მე ცხოვრებასთან მომიხდეს დაჩოქება!

საკმარისია შევადაროთ ეს პოეტური და სამოქალაქო მანიფესტი

თუნდაც სულ რამდენიმე წლით ადრე შეთხზული უნგრეთის ციკლის ან მის
შორიახლო მიმწკრივებული ლექსების დიდ უმრავლესობას, რომ ვიგრძნოთ
პოეტის ახალი სულიერი აღზევების და აღმაფრენის ფასი და წონა. მართლაც
რომ „ელვათა ცეცხლში იჭედებოდა“ გიორგი ლეონიძის ახალი წიგნი და განა
ამავე სიტყვებით დასათაურებელ ლექსში არ გადაგვიშალა თვით პოეტმა ამ
ახალ გზაჯვარედინის ლაღი პანორამა?

მგოსნის წინასწარჭვრეტა და წინასწარმეტყველება ზედმიწევნით ახდა.

როგორც ვთქვით, მისი ცხოვრებისა და შემოქმედების ბოლო ათწლეულმა
თვით ამ „ყალყზე ამდგარ ქარიშხალს“ გადააჭარბა. „მუხის ფოთოლი“,
„ნატვრის ხე“, „ახლოს მოიწი სამშობლოს გულო“, ერთტომეულში შესული
გამოუქვეყნებელი ლექსები, ორი პოემა ფიროსმანზე, პოემა შიო მღვიმელზე,
სხვა პოემებიც, არქივში დაცული დღის სინათლის მომლოდინე ლექსები და
ცალკე სტროფები, მემუარულ, მეცნიერულ და ესსეისტურ ნარკვევებს და
წერილებს რომ თავი დავანებოთ, - მხოლოდ ეს ერთი დიდი მწერლის
საასპარეზოდ იკმარებდა და მის შემოქმედებით ბიოგრაფიას შეავსებდა.
ამიტომაც იყო, რომ ბარე ოთხნახევარი ათეული წლის მანძილზე თვით
მსოფლიო ასპარეზზე ფალავნად გაჭრილმა დიდმა ქართველმა პოეტმა
ერთერთ ბოლო ლექსთთაგანში მშობლიურ კულტურას ისევ და ისევ
მსოფლიო ასპარეზი დაულოცა და თვით ამ პროგრამულ, საანდერძო ლექსს
სწორედ „მოწოდება“ უწოდა:

უნდა გადავჭრათ კავკასის მთები,

შეჯიბრისათვის გავიჭრათ გარეთ,
იქ ვიპაექროთ ქართული ფრთებით,
გამარჯვებანი იქ დააჩქარეთ!..

ასე მოუწოდებდა გიორგი ლეონიძე ქართველ ხელოვანთ, ხოლო ამავე

ლექსის სხვა ვარიანტში ბოლო სტროფებად ამ მომავალ „ასხივოსნებაში“
საკუთარი წვლილიც იგულისხმა:
და სიყვარულით დამდნარმა შხივად,
სამშობლო, შენთვის რაღა ვინატრო?
მინდა, რომ სიმი გადმექცეს სხივად,
სადღაც ორწოხი ამოგინათო!
მინდა ვიყიდო ქვეყნის წამლები,
რათა შევესწრო იმ დღის დანახვას,
რომ მომძახოდნენ შთამომავლები:
- იცოცხლე გოგლა,
შენ ჩვენთანა ხარ!

ცოცხლობს გოგლა! ჩვენთან არის კურთხეული გოგლა!

გიორგი მარგველაშვილი

მკითხველს
„ამ ლექსთ თავი მოვუყარე“ და ვაწვდი მკითხველს.

ამ წიგნში შესულია ზოგი ლექსი, როგორც ბოლო ხანებისა, ისე ჩემი

შემოქმედების პირველი პერიოდისაც, როდესაც „ოცნებისათვის ცა მცირე“ იყო.

მე გავიარე მძიმე და რთული ლიტერატურული გზა, და ვგონებ, ამ

სირთულის „გამონაკრთომი“ ამჩნევია ამ ლექსებს.

ჩემი აღმზრდელები იყვნენ ელვარე სულის პოეტები. ჩემი წინამძღვარი

იყო სხივნაყარი, „გულის გადამბრუნებელი“ ხალხური სიტყვა.

ორივე წყროთი უხვად ნასაზრდოები ვარ.

 ჩემი შემოქმედების მთავარი წყარო და შინაარსი იყო და არის ქართველი
ხალხის ცხოვრება, როგორც მისი წარსული, ისე დღევანდელი დღე და
მომავალი. ეს არის ჩემი წიგნების თავსაკიდური აზრი.

ახალგაზრდობაში მიყვარდა ილია ჭავჭავაძის მოწოდება: „თითოეული

ნაპერწკალი ჩვენი გულისა ერთ დიდ ცეცხლად შევაგროვოთ ჩვენის ქვეყნის
გაციებულის გულის გასათბობად“.

მე ჩემს ლექსებში ვეძებდი ამ ნაპერწკლებს.

როცა პირველად კალამი ავიღე ხელში და ყრმას არ მქონდა რაიმე

მიზანი, მაინც ჩემი პირველი ლექსების სათაურები იყო: „მცხეთა“, „ხმალს“,
„ილია ჭავჭავაძე“, „დიმიტრი ყიფიანი“, „ლაშა გიორგი“...

ეს იყო მაშინ. დღეს აღორძინებულ სამშობლოს, მის საქმეს არა

ნაპერწკლის, არამედ ცეცხლის, ფოლადის სიტყვა სჭირდება.

მე მიყვარს ნათელი ქართული სიტყვა. სუფთა, შეურყვნელი,

შეურევნელი ქართული!

რა მადლით მუსიკობს ძველი ქართული მეტყველება! „ქართლის

ცხოვრება“, „სიბრძნე სიცრუისა“, ძველი ჰაგიოგრაფიული ძეგლები ჩემი
საყვარელი და საყოველდღიურო წიგნებია.

ამ წიგნის ავტორს ბევრი ხარკი მოუტანია ძიებისათვის, სიტყვის

კულტისათვის.

იგი არც ნანობს ამ სიყვარულს, დღესაც მისი გატაცებაა „გულისაწყური“,

„ხელსატაცი სიტყვა“.

მკითხველი შეამჩნევს, რომ აქ მოთავსებულ ლექსებში არის ძიება

ქართული სიტყვისა და მისი ეროვნულობისა. უპირველესად, სწორედ
ეროვნული ხასიათი იყო მთავარი ჩემს ლექსში.

ნათქვამია ლექსზე, „მომავლის მცხოვრებიაო“. რამდენად იქნება ჩემი

ლექსი მომავლის მცხოვრები თუ მდგმური, მე ვერაფერს ვიტყვი, ეს კი მინდა
განვაცხადო, რომ თითოეული ლექსის დაწერა იყო ჩემთვის არა მარტო
ბრძოლა ოცნების განხორციელებისა, არამედ ცდა მომავალში
გადაყივილისაც...

მე სამოც წელს ვუახლოვდები, მაგრამ ჯერ არ მითქვამს ყოველივე, რაც

მაღელვებს და განსაკუთრებით ის, მთავარი, და მის მოლოდინში ვარ:

ისევ წნორებში მინდა გახვევა,

 თავზე ფურცელი გადავიყარო, -
იწვიმოს ლექსმა ივრის ლერწმიდან
და მომასმენდეს პირველ სიყვარულს...

გიორგი ლეონიძე
19 მაისი
1958 წელი
თბილისი

ლექსნი

თქმულნი

გიორგი ლეონიძისა

ერთ წიგნზე

ზოგი ლექსია ნიაღვარივით,

ზოგი, ვით წვიმა გადამავალი;
ზოგია გულის ამომღარავი,
ზოგს არც აწმყო აქვს, არც მომავალი...
ზოგს დააშუქებს წმინდა ემბაზი
და ზოგი მწირი გულის წვლილია;
ზოგს ზედ ეტყობა კვალი ხელფასის,
ზოგი გულისთხრით დაწერილია;
მაგრამ წუთიერ სიცოცხლის ნება,
წამით უფლება ვარდის ფენისა,
ყველა ლექსსა აქვს, როგორც პეპელას
და არწივს - ნება ცაში ფრენისა...

1940 წ.

1911 წელი
მცხეთა

სადაცა უერთდებიან
ერთმანეთს მტკვარი, არაგვი,
აქა ძევს მცხეთა-ქალაქი,
ქართველი ერის მზე, ნავი...

მტკვარი ტალღას სცემს არაგვსა,

არაგვი მიდის ჩქარადა,
ერთმანეთისთვის არიან
თოფ-იარაღად, ფარადა.

აქაა დიდი ტაძარი,

ტაძარი დიდებულია,
ქართველთა სახე ყოველგან,
ამ ადგილს დადებულია.

ამაყად ამართულია
დიდი ტაძარი ბებერი,
დაბერდა, დაჩაჩანაკდა,
დაბერდა კოხტა ბებერი.

1911 წ.

***

წამობურული მწვანე მანტია

მთლად გაიძარცვა, ფერი იცვალა.
ზაფხულის სახე სულ მთლად დამჭკნარა,
მხარემაც შუქი გამოიცვალა.

ვეღარ დაგვათბობს მნათობი ცისა,

ვეღარ მოგვხიბლავს მწვანე ფოთოლი.
ამიერიდან გაჰქრა სუყველა,
მიდამო დარჩა სულ მთლად ობოლი.

ფერიცვალება, საღამოს

1911 წ.

1912 წელი
ორი მსხვერპლი
(ილია ჭავჭავაძე და დიმიტრი ყიფიანი)

მოხუცი გვყვანდა მოამაგე, ჩვენვე მოვკალით,

ცხელის ტყვიითა გაუგმირეთ მგზნებარე გული,
დაფნის გვირგვინის მაგიერათ - უძღვენით ტყვია,
ჩვენვე მოვკალით ჩვენივ შვება და სიხარული.

მწარის გრძნობებით გამსჭვალული მამულის შვილი

ობოლს ქვეყანას ავედრებდა ზეციურს ღმერთსა,
ხატისა წინა დიდებულად მუხლ-მოდრეკილი
ხალხის ტანჯვა-ჭირს, მისს ვაებას სტიროდა ერთსა.

ავაზაკურად, ვერაგულად ახლეს მას ხელი,

გამოასალმეს სამუდამოდ წუთი-სოფელსა!
გამოაცალეს ობოლს ერსა - მისი დამცველი
და დააშორეს სამუდამოდ მხარეს მშობელსა !..

1912 წ.

1913 წელი
დიმიტრი ყიფიანს

დაიკვნესა... განისვენა...
ცათ აფრინდა მისი სული.
მიატოვა მან სამშობლო
ნისლ-ბურუსით შემორტყმული.

ნეტავ რისთვის განგვეშორა?

რად ესტუმრა მას სიკვდილი?
რად მოგვტაცა ულმობელმა
დატანჯული ერის შვილი?

გარდიცვალა - არ მომკვდარა:
მისი ღვაწლი, მისი სული,
დაიხსომებს... შეიყვარებს...
მას სამშობლო დატანჯული...

1913 წ.

ნორჩ საფლავზე
არჩილ ჯორჯაძის ხსოვნას

აქ გმირი წევს... სამსხვერპლოზედ მამულისთვის შეწირული.

აქ აჩუქა სამშობლო ერს, სხივით სავსე ნაზი გული.
აქ სტიროდა მთელი ერი, ცხარე ცრემლით გაბასრული...
ყვავილთ კუბო შეუმზადა ვარდის გულით მოკაზმული.

*
ცრემლთ გუბეში ამოსულა, ფრთებ-გაშლილი ნაზი ია,
- ეს ხომ მისი ძეგლი არის სინარნარით ლამაზია!
სიმბოლოა ია მისი, თვით გულიდან ამოსული;
სირი უმღერს საგალობელს, უცხო ქვეყნით გადმოსული.

*
დადგება დრო, სანეტარო, მარად ჩემთვის სანატრელი
და სამარე აყვავდება, ვით შაირში ნაზი ველი.
მაშინ მოვკრეფ მე ყვავილებს, დავწნავ მათგან თაიგულსა,
და სამსხვერპლოდ შემოვწირავ, აქ მდებარე გმირის გულსა!..

1913 წ.

დაიბადა!
ცად ვარსკვლავი აციმციმდა,
მოკიაფე, შუქ-მფრქვეველი...
ანგელოზნი ღაღადებენ, -
მოევლინა მიწას მხსნელი!
„დაიბადა... დაიბადა...“
იმეორებს ტყე და ველი...
გაიხარეთ, ინეტარეთ,
იგალობეთ ჰანგი ტკბილი:
თქვენ ჩაგრულნო, მიდით ბეთლემს,
იქ შეამკეთ ყრმა, ჯერ ჩვილი.
ნუღარ კვნესით, ნუღარ სტირით.
დაიბადა, დაიბადა!

1913 წ.

მოხუც ქურუმს
თავად დ. ყიფიანს

ვარდი - ლამაზი, სპეტაკი,

ბატონი ყვავილებისა.
სუმბული - ნაზი, ნარნარი
და სხვა ყვავილნი მთებისა!
ზამბახი - გადაღეღილი,
სატრფო სიამე-შვებისა.
დაფნის შტო ჩამოტეხილი
და ია - ღირსი ქებისა.

*
და სხვა ყვავილნი ლამაზნი,
ასულნი მთა და ბარისა,
კონად შევკარი ერთადა,
ჩავქარგე სხივი მთვარისა,
უზომოდ გადავაფრქვივე
ნექტარი დილის ცვარისა.

*
მათგან დავწანი გვირგვინი -
გამხარებელი გულისა.
და შიგ ჩავურთე სიმღერით
ლექსები სიყვარულისა.
შევხედე მოხუც მებრძოლსა,
დავკარგე ჭმუნვა სულისა.
გადმოვაფრქვივე თვალთაგან
ცრემლები სიხარულისა.

ქებით შევკადრე მოხუცსა:

„ცრემლი გიღვრია მწარეო,
მაგრამ დღეს დღესასწაულობ,
დასტკბი და გაიხარეო!..
აჰა, დაიდგი თავზედა
გვირგვინი მოელვარეო.
ჩემის ხელითა გთავაზობს
შენი სამშობლო მხარეო!..“

1913 წ.

ელეგია

ბნელმა წყდიადმა
მამცნო სიკვდილი,
რიყედ გამრიყა
ცხოვრების შვილი...
გადმემტვრა ქნარი,
შვება გულისა,
გამიწყდა სიმი სინანულისა...
ახ, სად ვეძიო,
მე ნავთ-სადგური,
ახ, შვების ჰანგსა
სად მოვკრა ყური...
ვინ სთქვა: იშვებდეს
ერის მგოსანი,
ვინ სთქვა: ჰყვაოდეს
ველად სოსანი...
ვინ სთქვა: დადგაო,
ცხოვრების ხანა,
ვარდით გაივსო
მთელი ქვეყანა...
არა, არ ვუმზერ
მდელოზე იას,
სადგურის კარებს
ვერ ვხედავ ღიას...
ყვავილი ველად
ჩემი არ არი,
მას პატრონი ჰყავს
პირქუშ-მედგარი!..
სული მომიკვდა,
სული შვებისა,
აღარ მაქვს აზრი
ქანდაკებისა!..
რითმათა გუნდი
თავს არ მევლება,
ობოლი თვალი
ცრემლით სველდება!..
სამსხვერპლო ტრაპეზს
მოჰშორდა ალი,
იქ ვეღარ ვპოვო,
მე ნაპერწკალი...
ვინ მომალხინოს
ობოლი მწირი,
ვინ მომაშოროს თავიდგან ჭირი...
„ობოლი, ობლად
მარად ჟამს ვლიდე,
და მოცემულს ბედს
არა ჰყვედრიდე!..“
მესმის ეს სიტყვა,
სიტყვა გრძნეული,
სევდად ყურებთან
შემოჩვეული...
სად არის ჩემთან
ვარსკვლავი, მთვარე,
ჯანყით მოცულა
მთლად არე-მარე...
სად არის, სადა,
სიყრმისა ჟამი,
საბედნიერო,
ნეტარი წამი!..

1913 წ.
ჰანგი (არავის)

ცის სადროშოს, სამფლობელოს

ოქროს გული გაეყინა,
ცვრით დაბანილ ლამაზ მდელოს
ცრემლი თრთვილად დაედინა.
სხივთ გვირგვინი მთათ
მწვერვალებს
უცებ მოსწყდა განაცივი...
ცრემლით ვუმზერ შენს მკვლელ
თვალებს,
იფერფლება გულში სხივი.

1913 წ.

1914 წელი
ალბომში
(ს-ს)

ოდეს დაგღალოს ტკბილმა ოცნებამ,

ოდეს დაგიდგეს წამების წუთი,
ნელა აჰფურცლე... გულს ჩაგეჭრება
გრძნობა მგოსნისა, გრძნობა სათუთი!..
დაე გახსოვდეს, შენი მგოსანი,
აღარ განიცდის, განცდასა მწარეს
და დაქანცული მუდმივი ბრძოლით
ჩაჰკონებია მშობელ სამარეს!..

1914 წ.

სიტყვა წრფელი

გაზაფხული მოფრინდება, ღვთის სიმღერას იტყვის ჩიტი,

ქვეყნის სახეს დაეფრქვევა, ლხენის ცვარი, მარგალიტი.
ყვავილი ფრთებს გაასწორებს სიამის გულ-აგზნებული,
თქვენ ბუნება გაგიღიმებს - შვების სხივით ანთებული!..
მოფრინდება ჩიტუნია, სალამს მისცემს ტყე და ველი,
გაიღიმებს, როს ბუნებას დაამშვენებს ტანთ-საცმელი,
წამით ურვა მოშორდება ცხოვრებისგან მარად ტანჯულს,
და მეგობარს მოიგონებს შორ მხარეში გადაკარგულს!..
დაგვაშორეს, გტოვებ კარგო, მაგზავნიან შორს სხვა მხარეს,
თვალთ ნაკადი ღაწვს ჩამოგბანს, მოიგონებ ცივს სამარეს,
მაგრამ, მარად რად იტირებ, არ მომკვდარა მეგობარი,
მას არ აკრთობს ცეცხლის წვიმა, მას ვერ აკრთობს ცეცხლის ალი,
მიწა ლხენით დაუხვდება ცით მოდენილ ბროლის ისრებს,
დე, ზღვად იქცეს ჩვენი ცრემლი, ტალღად დაცლის მიწის სევდებს...
ცრემლი უხვად დაეფრქვევა გულის ყვავილს ობლად შთენილს,
გაზაფხული მით მოულხენს, შენს მეგობარს, მარად დევნილს.

1914 წ.

წვიმა

ცის გულ-მკერდზე ამაყურად დასციგლიგობს ღრუბლის ქულა,

მწუხარების შავი ცრემლით ცის მანდილი დათალხულა.
ზეცა სტირის... და მის ტირილს ყურს უგდებენ შავი მთები
სდუმს ყოველი... მხოლოდ ოდნავ შრიალებენ ყვავილები...
წკაპ! წკაპ! წკაპ! წკაპ! - წვიმის წვეთთან აშრიალდა ლერწამ-ლელი
და მას აჰყვა მთის შაირი სევდიანი, გულის მკვლელი...
ოჰ! მეც მიყვარს ეს შაირი, ჩემი ჰანგის არის ბანი,
ჰო, მეც მიყვარს, ვით მეზღვაურს გადაშლილი იალქანი!...

*
სიჩუმეა... მხოლოდ იბრძვის ცის ტატნობზე წვიმის ცვარი,
ვით დემონი სამოთხესთან, ვით ჯოჯოხეთს ქაჯთ-ლაშქარი!..

*
ეგრე, ეგრე, იციგლიგე, იციგლიგე, წვიმის წვეთო
და ეცადე მაგ შაირით, ჩემი სევდა რომ გაჰკვეთო!...
- შრრრ, სსსს, სსსს, შრრრ, - ჩუ! ლერწამმაც მომცა ბანი;
მეც ავეგზნე და ქვითინით მის რხეულს ტანს ჩავეწანი...
მე ვუამბობ მას ჩემს სევდას, მე ვუამბობ მას ჩემ შაირს,
ის კი, ცრემლით მისცემია ფიქრთა გრძნობას ათასნაირს...

*
სიჩუმეა, მხოლოდ იბრძვის ცის ტატანზე წვიმის ცვარი,
ვით დემონი სამოთხესთან, ვით ჯოჯოხეთს ქაჯთ ლაშქარი...
და ჩემს კვნესას ყურს უგდებენ: მხოლოდ წვიმა შესაზარი
და ამაყად მონავარდე, ფრთა-მედგარი, ნიავ-ქარი!..
წკაპ! წკაპ! წკაპ! წვიმის ცვართან აშრიალდა ლერწამ-ლელი
და მას აჰყვა მთის შაირი, სევდიანი, გულის-მკვლელი!..
- აქვითინდი, ჰე, შაირო, აქვითინდი, გეუბნები
რადგან კვნესა-მწუხარებით, ხან ჩემ სულსაც ელხინები!..
..........................................................................................
- ეს წარსულის ვაებაა, ეს წარსული სევდა არი,
რომ დღესაც კი, სულს მიშფოთებს, დღესაც კია შესაზარი...
აი, ესეც ჩემი სატრფო ჩემს ლექსებში ხშირად მყოფი,
მაგრამ დღეს კი მიბნედილა, მაგრამ დღეს კი ავადმყოფი...
და ეს ტკბილი სალამური, ტკბილ სიმღერით ერთხელ სავსე,
ის მიწევდა მეგობრობას, ის ჩემ სულში მოვათავსე!..
მაგრამ იგი ტიალ ქარმა განთიადზე ჩემ ხელთ ჰნახა,
გამომტყორცნა... და მას აქეთ მეც სიკვდილი მიკარნახა!..
აი, კიდევ ყრმობის ვარდი, ჩემ წალკოტში კოხტად მდგარი,
მაგრამ დღეს კი თავ-დახრილი, მაგრამ დღეს კი ჩამომხმარი!...
..................................................................................................
ეჰ, ვინც მოსთვლის ჩემ სევდასა, მან დასთვალოს ქვიშა ზღვაზე,
ან ასწეროს საქართველოს სიტურფე და სილამაზე!..
ეჰ, ვინ უწყის კაეშანი, თუ რა რიგად მიკლავს სურვილს
და ვით მტანჯავს მეოცნებეს, მაგრამ სევდით შემობურვილს!..

ეგრე, ეგრე, იციგლიგე, იციგლიგე წვიმის წვეთო

და ეცადე მაგ შაირით, ჩემი სევდა რომ გაჰკვეთო!..
...............................................................................

*
სიჩუმეა... და ზეციდან გამოისმის სევდის ხმები
სდუმს ყოველი... მხოლოდ ოდნავ შრიალებენ ყვავილები...

1914 წ.

ბროლის ფიფქი

მთას, ბარსა გადაეფინა ფიფქი ბროლისა ახალი,

ყვავილი მოჰყვა საბრალო, სწვავს მას ყინვისა ახ, ალი!

ვაჰ, ვინ უშველოს საწყალსა, ვინ მიანიჭოს წამალი,

ვინ უძღვნას სხივი შვებისა, ვინ გაუღვიოს წამ ალი...
ეგრედვე გული საბრალო ქვეშ მოჰყვა შენსა მზერასა,
უშენოდ მიმძიმს სიცოცხლე, უშენოდ მომცემს მზე რასა?!..

1914 წ.

სურვილი

ანამც მქნა ვერცხლის ფიალა,

შემსმევდე, - შეგერგებოდე,
ანამც მქნა ველის ყვავილი,
ზედ გულზე - დაგადნებოდე!..
ხალხური

სურვილი რჩება სურვილად,

თავი ვერ გამიტანია...
ვერ მივაღწიე ბილიკსა,
ვერც გადავლახე მთანია...

ლამაზო, შენით ვოცნებობ...

რავქნა ვერ მოვკალ წყურვილი...
მინდა რომ ძლევით შეგამკო...
...............................................
სურვილად რჩება სურვილი!..

1914 წ.

სურათი

ცის სადროშოს, სამფლობელოს,

ოქროს გული გაეყინა;

ცვრით დანამულს ლამაზ მდელოს,

ცრემლი რთვილად დაედინა...

სხივთ გვირგვინი მთათ მწვერვალებს

უცებ მოსწყდა განაცივი...

ცრემლით ვუმზერ შენს მკვლელს თვალებს,

იფერფლება გულში სხივი...

1914 წ.

ნუგეში

1
ტყეს მოეწყინა,
ცელქი შრიალი...
რისხვით წრიალებს
ქარი ტიალი...
მიდამო სტირის...
ცრემლებად დნება...
ზარდაცემული
ჰგლოვობს ბუნება!..

2
ნუ სტირი ცრემლით,
მიდამოვ, ნაზო,
ნუ ჰკვნესი ოხვრით,
მხარე ლამაზო!..
ნუ შეგაშინებს, -
ზამთარის მტრობა,
ტურფა ზაფხული,
შენც მოგესწრობა!..

1914 წ.

ჩემი სიმღერა

ზამთარია... ცივა... ჰყინავს... ჩამჭკნარია ვარდის გული,

უღალატა ტკბილმა სატრფომ, - შორს გაუსხლტა გაზაფხული!..
დათრთვილული ნაზი მდელო, მონარნარე ღვთაებრივი;
არ ანათებს პირ-მშვენიერს, მობრჭყვიალე დილის სხივი...
შეხუთულა ცელქი წყარო, მას ყინული გადაჰკვრია;
არ ამშვენებს მისს ნაპირებს, არც ზამბახი, აღარც ია!..
*
... შეშფოთდება დედამიწა, გაიმარჯვებს გაზაფხული.
და მოკვდება შორს ზამთარი, ცის კუნძულზედ ჩამარხული...
გაიღვიძებს თვით ბუნებაც, გაცელქდება დილის ქარი;
აყვავდება მაშინ ვარდიც, დღეს ყინულში ჩამომხმარი...
გაჰკვეთს მაშინ ბორკილებსაც, სამუდამოდ ცელქი წყარო,
და მდელოსაც დაუდგება, დრო ძვირფასი, სანეტარო!..
ხოლო, გული ეს საბრალო, - მწვავე ისრით დაკოდილი, -
ვერ აღსდგება ვერასოდეს მომკვდარი და უხმოდ-ქმნილი...
მას ვერ არგებს გაზაფხული, ვერც ვარდი და ვეღარც მდელო,
გულსა ვეღარ მოელხინოს ყვავილების სადღეგრძელო!..

1914 წ.

ჰანგი

გამოზაფხულდა... ცა მოიწმინდა,
ამიყვავილდა რწმენის სამარე,
ტყემ გაიღვიძა... შეიშრიალა -
ედემს ემსგავსის - სამშობლო მხარე...

დღეს სულს დაატკბობს ფრთოსანთ გალობა

იმედს ერთვება სიცოცხლის ბგერა,
და გაზაფხულდა... ჩანგს მივეც ხელი -
და შემოვსძახე ტკბილი სიმღერა!...

1914 წ.

შემოდგომა

ცივა ყველგან... კოხტა მხარეს

აღარ ამკობს კოხტა დილა.
ქარი დაჰქრის... და წალკოტი
მითელილა, მოთელილა!..

და ბულბულიც აღარ ჰგალობს,

დაჰკარგვია ჰანგთა ნდომა...
ვაჰ, რა უცბათ შემოჭრილა
შემოდგომა... შემოდგომა!..
 1914 წ.

შემოდგომა

შემოდგომაა... გრიგალი ჰკვნესის, როგორც დაჭრილი ამურის შხამით;

ჩემს ფანჯარასთან ხე იფურცლება, მას მოსვენება არა აქვს წამით...
და როგორც სული მოხეტიალე, ისე ქანაობს, ისე ირხევა;
მის ყრუ შრიალში არ ისმის ჰანგი, მის ყრუ ტირილში არ ისმის წყევა,
მეცა ვშრიალებ... ოდეს ცხოვრება მომიძღვნის სევდას ტიალს და
მწველსა,
მაგრამ არა ვყუჩ... ვიფრქვევი ცრემლად... გულში ვერ ვტოვებ
სევდა-ნაღველსა!..
გული ჩამჭკნარა, ასე უდროვოდ, ვით შემოდგომის ყვითელი ველი,
მაგრამ არ ვკარგავ იმედს რწმენისას და მომავალსაც სიმღერით
ველი!..

1914 წ.

შემოდგომა

ტყე შრიალებს, ფერ-შეცვლილი,

სიო დაჰქრის უცხო ხმაზე,
ფრინველთ გუნდი წასასვლელად
გადაეკრა ხაზად ცაზე...

ნაღვლიანობს არე-მარე -
შესძარცვია სამოსელი.
აღარ ხარობს, ცისკრეთის ჟამს,
მობრჭყვრიალე მთა და ველი...

ტბის ტალღებზე აღარ ცურავს

გედი ტურფა, რთვილის ფერი.
არე-მარეს აღარ ატკბობს
მისი ჰანგი მშვენიერი!...

წყარო სტირის: მე ბედკრულმა

ვერ ვიხილო გაზაფხული...
განთიადზე ციურ გზნებით
ვერ აძგერდეს ჩემი გული...

მის ნაპირზე ლურჯი ია

მისცემია ვარამ-დარდსა,
და, ცრემლებით მილეული,
ჩაჰკონია დამჭკნარ ვარდსა!...

შავმა ნისლმა ჩაიკონა

ცის-კიდურის სარეცელი.
იქ ვარსკვლავი აღარ ნათობს
მონარნარე სხივ-მფრქვეველი!..

ცისგან დაწნულ ოქროს გვირგვინს

ჩაეხვია ღრუბლის ქულა.
ცის მნათობი მიწის კვნესით
დაიწყევლა, დაიკრულა!..

გაზაფხულის მგალობელმა
ვარდზე ცრემლი გადმოღვარა.
მინდვრად გაველ... იქ ყვავილი
ტკივილ - კვნესით გადამხმარა!..

მთის მწვერვალებს ნისლი ჰფარავს,

მომკვდარია მათი გული!...
ოჰ, მოვიდეს ნეტავ მალე,
საოცნებო გაზაფხული!.

1914 წ.

ნათელას

ნუღარა მკითხავ ჩემო ძვირფასო, რისთვის დავდივარ მე სევდიანი,

რად ვერ მალხენენ გაზაფხულისას ცვარ-ნაპკურები ვარდნი - იანი,
და რად ვერ მატკბობს საქართველოში - დილა ნათელი, დილა მზიანი...
- არც ავადა ვარ, ჩემო ნათელა, არც არვისაგან მაქვს რამ ზიანი,
მხოლოდა ვფიქრობ: ჩვენი სიცოცხლე, რად არს ამაო, რად არს ჭიანი.

1914 წ.
1914 წელს

1
ცას გვირგვინი გადმოადგა
მოენატრა მიწის ცქერა,
გაუმარჯოს! ვინც ზეიმით
ცის სამყარო ააძგერა!
და ცის ელვით, ცივ ქაოსზე
ახალწელი გამოჰკვერა!

2
დღეს მეც ვხარობ, ყრმა უგნური,
დღეს მეც მამკობს, რითმად გლოვა,
დღეს მეფე ვარ ზეიმისა,
მწარე კვნესამ მიმატოვა...
და დაუსრულ კვნესით სულმა,
დღეს ახალი ბინა ჰპოვა...

3
დღეს მიყვარხარ, ჩემო ჩანგო,
დღეს მედების შენგან ალი...
და ცივად ქმნილს ჰანგთ ყინულში,
ამოზვირთდა ნაპერწკალი.

ძველი კერა მივატოვე,

მივატოვე ძველი კვალი -
სასიცოცხლო ახალ ზრახვას,
დღეს იმოსავს მომღერალი!...

1914 წ.

ჩემი ლექსი

ჩემი ლექსი ხან ცრემლია

ქუთუთოზე გამოზდილი,
ხან მედგარი ბრძოლის მოყმე
მრისხანე და მასთან ტკბილი;
ხან ამოა მოსალხენად,
ხან მშვილდისრობს შხამით მწვავე,
ხან ნაზია, ვით ქალწული
ტბის წიაღში მობანავე...
მას ვერ აკრთობს ვერც სტიქია
ბრძოლის ხმაზე ანამქუხრი,
ვერც სისხლის ღვრა ბრძოლის ველზე,
ვერც ბინდისას შავი მწუხრი!
მხოლოდ დედის მწველ ქვითინზე
თუ შეჰკრთება მისი სული;
თორემ კვლავ ჰქუხს, ჰსჭექს და გვრვგვინავს
ციურ ცეცხლით ანთებული!..
ჩემი ლექსი სიტურფეა,
სისპეტაკით მას რაღა სჯობს?
ხან აღელვებს ოკეანეს,
ხან სამშობლოს დასდარაჯობს...
ჩემი ლექსი მალამოა,
იგი ჰკურნავს ტანჯულთ წყლულებს,
უკვდავია სამარადოდ,
რადგან ზეცა ასულდგმულებს!..

1914 წ.

***

დღის საბურავი - სხივით შემკული

დაუთალხია სიბნელით ღამეს;
...ზღვა მოწყენილა, ზღვა ბობოქარი,
ვეღარ ჰგრძნობს გულში ტანჯვა-სიამეს!..
ტალღა მედგარი, ტალღა მგრგვინავი
მიყუჩებულა პიტალოს პირზე -
ზღვა გართულია ტიალ სიზმრებში,
ბრძოლას ვერ ჰბედავს კლდეთა ნაპირზე!..

ზეცით ნასროლი სხივი მთვარისა

ზღვაში ჩაიჭრა... ზღვაში თამაშობს...
...იფეთქა ტალღამ! - სხივს ტუჩით იჭერს,
ნაზადა ჰკოცნის ზეცაზე ნაშობს.
სხივი გაიჭრა! სხივი გრძნეული,
ზღვაზე დასტოვა ნაკვლევი ნელი,
ღრიალებს ტალღა! ინგრევა კლდენი! -
აფორიაქდა სამეფო ბნელი...

- ასეა ჩემი გული მგზნებარე, -

ფერადოვანთა გრძნობათ მშობელი:
ხან თუ ჰყუჩს ობლად, ხან მეშინიან,
რომ არ წაჰლეკოს ტანჯვის სოფელი!..

1914 წ.

მეც მწამს

მეც მწამს... მეც ვიცი, დრო დაგვიდგება

სამარადჟამო სიხარულისა,
არწივის ფრთებზე განიავდება
სევდა, ვარამი ობოლ გულისა
და ნანგრევებზე აღიმართება
ტაძარი ტურფა სიყვარულისა!..

1914 წ.

ორი სურათი
შალვა მათიკაშვილს

1
ბინდ-ბუნდი გამეფებულა
მაკვნესებელი გულისა;
არც მთვარე, არცა სხივები,
მომცემი სიხარულისა!..
მხოლოდ წყვდიადი - სიბნელე
გამეფებულან შვებითა.
ცა მოკვდა... აღარ კოხტაობს
ურიცხვი ვარსკვლავებითა!..

2
ნელა იფანტვის ბინდ-ბუნდი,
ბნელეთის ძალნი ჰქრებიან,
ცა იწმინდება ლამაზი,
ღრუბლები იცრემლებიან...
შორით მოცურავს ცხრა-თვალა,
მის გულს სხივები სწყდებიან;
და ველის ტურფა ყვავილნი
მისაკენ ეშურებიან!

1914 წ.

ჰანგები

1
ემსგავსი ვარსკვლავს,
ემსგავსი მთვარეს,
შუქით მიბნედილს,
შუქით მფინარეს...
მეყო! ნუ მითხრი
ქვესკნელ სამარეს
ნუ მაცლევინებ
ფიალას მწარეს!..

2
...და ხშირად ფიქრი,
შვებასა მპარავს,
ხშირად ღაწვს ობოლს,
ცრემლები სცვარავს,
და კაეშანი მიუწდომელი,
გულში სდგავს ბინას,
გულში სდგავს კარავს!..
და თუ ამ ჟამსა
განათდა არე
და შენი მოსვლით
შვება მახარე,
აღტაცებული წამოვიძახებ:
რაა სიკვდილი,
რაა სამარე!..

1914 წ.
მე და ტაძარი

აგერ იმ მთაზე, ჩემო ძვირფასო,

სუროს ტაძარი დაუფენია,
სავედრებელი ადგილი წმინდა
გრიგალს ვნებიანს მხოლოდ შთენია.
აგერ იქცევა ბჭე ძველის ძველი,
აგერ იშლება ძველი ჩუქურთმა
და გადმოშლილა ფათალოს ტოტი,
გიჟი და ცელქი ვით ქალწულის თმა.
ჯვარიც კი არ სჩანს, ცელქმა ფათალომ
ისიც დამალა, ისიც დამოსა,
მხოლოდ გუგუნი ისევ მოისმის,
სძინავს გარშემოს, სძრავს მიდამოსა!
ვაბიჯებ საფლავთ გვირგვინოსანთა,
ვაბიჯებ თრთოლვით ვინმე თავხედი
და გულს მიზარავს და გულს მიშფოთებს
ადამიანთა მწუხარე ბედი.

1914 წ.

მწუხრი

ცაზედ გაჰქრა სხივი მზისა,

მზის წიაღზე აწყვეტილი.
მზის გულ-მკერდზე ხტუნაობით
ათამაშდა ცვართა რთვილი.

შეჰკრთა არე ღიმ-მჩინარი,

ცაზედ ბინდი ახმაურდა...
შორს გაჰყივის მთის არწივი,
მზეს სინათლე ისევ ჰსურდა!..
ცის დიანა, ცის ქალწული
ცით დაეშო... მიწად ჰკრთება,
და ნაფანტი მისი ბინდი
ცოდვილ მიწას ეფინება...

ჩემს ტაძარში ჰფრინავს სული,

სამსხვერპლოზე ალი ჰქრება,
მზეც შეჰსცურდა... და ოცნებაც
ამაყ ქურუმს მესალმება...

მე ვსაუბრობ მუზის ღმერთთან,

ცეცხლით ჰკვდება ჩემი წყლული.
შორს მეძახის სიზმრის მეფე
და იქითკენ ჰფრინავს სული!..

1914 წ.

***

და თუ დღეს ვშვენი, თუ დღეს ვყვავილობ,

ხვალის ცისკარზე აღარ ვიქნები,
ზეგ შემოქმედის უხილავ ხელში
ახალ ქანდაკათ ჩამოვიქნები.
სიკვდილის ქარი მეც დამიქროლებს,
ღიმი ფერადი ჩამამშორდება
და ხელმეორედ მაისის დილა
ხომ აღარას დროს არ ჰმეორდება.
მეც დავბერდები, ვით ეს ტაძარი,
აღარც დიდება და აღარც მცველი,
მაგრამ ორივეს არ მოგვაკლება
მუხლმოდრეკილი მიწის მლოცველი.

1914 წ.

ელეგია

დაჰკრავს წამი და... გამოიელვებს

პირ-მახვიანი სიკვდილის ცელი.
უსაზღვრო სოფელს მოვსწყდები ისე,
ვით შემოდგომით ვერხვის ფურცელი.
მე წავალ იქით, სითაც მოვსულვარ,
საც იმყოფება ბინა სულისა
და ამ მიწაზე დარჩება მხოლოდ -
ობოლი ცრემლი სიყვარულისა!..
 1914 წ.

შემოდგომის ფიქრი

საბრალო არის ჩვენი აქ ყოფნა,

მარად თან დაგვდევს ვაება მწარე.
შვება, სიყვარულს, მიჯნურის ალერსს, -
ყველას გააქრობს ბნელი სამარე...
მოჭედილია მიწა ძვლებითა,
როგორც ვარსკვლავით ლაჟვარდი გრილი,
უთვალავია მსხვერპლი დროისა,
მაგრამ არ კმარობს მაინც სიკვდილი!..
მოვა დრო, ძნელი - ჩემთვის სასტიკი,
მეც ისე წავალ, ვით წინაპარი,
და ის არ ვიცი, ჩემს სამარეზე -
ვარდი ამოვა თუ ეკალ-ნარი!..
მხოლოდ ის ვიცი, რაც მარად ხდება,
რომ გადვიქცევი ისევე მიწად -
და ჩემი ხატიც ამოიშლება!..
დე ასეც იყოს... ამას არა ვწუხ!..
ფიქრით დამწვარი, ფიქრით უჭკნობი...
ოღონდ სამარეს, არ მომემატოს,
სევდა ახალი, სევდა უცნობი!..

1914 წ.

ზამთარი

ზეცას მოსწყდა მარგალიტი,

დაეკონა მიწის გულსა...
მიწა ჰკვნესის... ჩანგის სიმი
ჰანგს ვეღარ მღერს მხიარულსა...
შემოზამთრდა მგოსნის გულში,
რთვილმა მოჰკლა ჩანგის ბგერა...
მომეწყინა სევდის მგოსანს,
უიმედო ლექსის წერა...

*
სდუმს... ქვითინებს ჩემი მხარე,
მწვავ ცრემლებთან ერთად დნება.
უიმედოდ გაშლილ ველზე,
ისევ თოვლი ეფინება!..
...და მეც ვსტირი მასთან ერთად,
ჩემი გულიც მასთან კვდება...
ჯერ შორს არის გაზაფხული,
და ვინ იცის, - გვეღირსება?!..

1914 წ.

გადავიწყებულ რვეულიდან

მზემ სხივი სტყორცნა საქართველოს მთებს,

გადაახვია სხივთ აბრეშუმი
და გაზაფხულის სადიდებლად,
გაჟინიანდა არაგვი ჩუმი...
დარიალის თავს ფრინავს არწივი,
დარიალის მკერდს ჰკოცნის ნათელი
და ცისკრის სხივით გათინათინდა
მდელო ზამთრისგან გადანათელი!..
მე კი არ ვიცი, რითი ვერ დგება
სასაფლაოდან ეს ჩემი გული
და მომლოდინეს გაზაფხულისა,
რისთვის ვერ მატკბობს მე გაზაფხული!..

1914 წ.

ნუღარ ქვითინებ...

ნუღარ ქვითინებ, ნუღარა ჰსტირი,

გეყო ცრემლები, იყუჩე გულო.
ერთხელ იქმნება, შენც დაგიდგება,
დღე საოცნებო, სასიხარულო...
სულ ხომ ზამთარი არ ინეტარებს? -
დრო მოვა, სატრფო შენც გაგიღიმებს
და სხივი შვებით გარემოცული,
გადაეფრქვევა ჩანგურის სიმებს!..
 1914 წ.

შემოგდომის ცრემლი

...და როცა ჰსურდა გულს დაობლებულს,

იგი ვერ ჰნახა, იგი ვერ ჰპოვა...
ო! - სევდა მწველი, სევდა უგონო.
ასე სასტიკად, რად ჩამექსოვა?!..
ო! - მოგონების დღეო წარსულო,
დღეო ლამაზო, დაუვიწყარო!
სულს მოეცალა ნადიმი შენი,
გულში გამიშრა სიცოცხლის წყარო.
ეჰ, გულმა ჩემმა ვერვინ შეიტკბო,
ვერ შეიყვარა, ვერც შეითვისა...
კაეშნით დამწვარს და ამაღლებულს
ჯერ არ უგრძვნია ალერსი სხვისა...
შემოდგომისა მაფრქვევო ცრემლო,
ფანჯარას უფრო დააკაკუნე,
რომ მოვისმინო წარსულის ბგერა,
რომ მოვიგონო წარსულის ჰუნე,
თუ ვით დავქროდი აღტაცებული,
ვით არ ვიცოდი ცხოვრების წყრომა...
ისიც იმღერე, თუ ასე ადრე,
ვით შთაესახა გულს შემოდგომა!..

1914 წ.

ჰანგები

ა
ზღვა ვარ მოელვარე,
სატრფოდ მიზის სევდის ია.
ცა არ მატკბობს... გულს მიზარავს
შემოდგომის პოეზია!..

მთვარე მწყევლის... სხივს აღარ მფენს

გულს მიდაგავს ჰანგი ცისა.
მიყვარს სევდა, მიყვარს ჰანგი
აპოლლონის ნაპერწკლისა...

ბ
გავიჭერ ველად, იქ ვმღერი ჰანგებს...
სამყოფი არის უდაბნო ჩემი...
ვიღა ვიტირო? - ტირილ-ძახილით
ზღვის ტალღას მივეც იმედის გემი!
ცრემლებით დავსწვი სატრფო ყვავილი,
საფლავთან ვსტირი, მუხლმოდრეკილი...
ვიღა ვიტირო, ოდესაც ვიძმე
ჰანგი გლოვისა ჩამორეკილი!..

გ
მთად გადაველ... ზღვას მივადექ,
გარდავლახე ცის საზღვარი...
ვერსად ვპოვე შვების ჰანგი,
ვერ ვიპკურე შვების ცვარი...

ჩემო ქნარო, მეგობარო,

შეითვისე ეს ტლუ გული.
წუთით მაინც მაგრძნობინე
სოფლის შვება-სიხარული!..

1914 წ.

1915 წელი
ღამე

მთვარე, ნარნარი,
აღარა ჰნათობს...
შავი აჩრდილი
ცად დაჰფარფატობს!..

არყოფნის ჩონჩხი საფლავით დგება,

საყვირს მოუხმობს - და ისევ კვდება!..

სატანის მზერა,
ცას ემუქრება,
ზეცის სიმღერა,
ქაოსში დნება!..

გულს ჰკლავს უდაბნო, შავად გაშლილი,

ცელ-გამოწვდილი დაჰქრის სიკვდილი!..

ოცნების მთავარს,
ტბის ჭავლში სძინავს.
ადამის ზღაპარს,
ცის ბედი ჰყინავს!..

ღამევ, სევდით გაქვს აღსავსე გული,

ღამევ, მარად გდევს, არყოფნა კრული!..

ბნელი ხარ, ბნელი,

სამშობლოს ღამე...
შვების მომრგველი,
არ გაქვს სიამე!..

ვინ შემოგცარცვოს სევდისა ტილო,

ვინ აღგიმართოს ზედ მარმარილო?!..

1915 წ.

ზამთრის მელოდია

ა.
მიწა შეკრთა... თოვლის გულზე,
გაიყინა დღის ზღაპარი,
ათამაშდა თეთრი ფიქრი,
შეარხია მთა და ბარი!..

ჩამოთოვლა... ფანჯრის მინას,

დაეკონა თეთრი რთვილი
და შეპენტილ მთის მწვერვალზედ,
ათამაშდა სიო გრილი...

ბ.
წკაპ, წკაპ, წკაპ, წკაპ!..
ეცემიან ძირს წვეთები.
თოვლი დნება... და შავს მანდილს
დაუფარავს სალი მთები...
მოვიწყინე, ჩემო კარგო,
მოვიწყინე... მოვიწყინე... -
და ბუნების სარეცელზედ,
მწვავე ფიქრით მივიძინე!..

*
შენც ცრემლს აფრქვევ... - ცხარე ცრემლებს.
- არც ღიმილობ... და არც მღერი...
მოწყენილა ეს საღამო,
მოწყენილა ცის ჰაერი...

გ.
მე მდუმარე,
ვზივარ ერთი
ეტრატზე ვსწერ
საგალობელს.
- შენ მწუხარე -
სევდის ღმერთი -
თავს მევლები!..
გევედრები...
- მოფრენილო,
მუზათ შვილო,
შენი სახე, -
მიკარნახე!..

რომ თავს ვიდვა ქანდაკება,

სანამ ცეცხლი არ ჩაქრება!..
...........................................
შენ კი, ჰყუჩობ, -
არ საუბრობ... -

მომარიდე ცეცხლის პირი

და ცრემლებით, ესე ჰსტირი...

*
მითხარ,
ვინ ხარ?!..
ან ტირილსა, ვის მიუძღვნი!..
მე, ზეცას, თუ ხმატკბილ მშობელს?..

დ.
...და ისევ თოვს... არსაით მზე,
თრთვილზე ჰკრთება ბროლის მინა...
და თოვლ-ფიფქი, - მინის მკერდზე,
თრთოლვა ბნელით, გაიყინა!..
...და ისევ თოვს ჩემ ფიქრებშიც...
ვეღარ ვნახე, შენი სახე,
ცეცხლიც ჩაჰქრა... - ქანდაკებაც,
მიწად, ვეღარ გამოვსახე!..

*
და ასე ვსტირ, მე ქურუმი,
ცრემლები მდის შეუმშრალი.
აღარ ვყივი საღმრთო ხმებით,
გულში ჩაჰქრა - ნაპერწკალი!..

ე.
კვლავ ვნაღვლობ და კვლავ მარტო ვარ... მენატრება სხივი მზისა...
არსად სატრფო - მეგობარი... - შთამესახა სევდა ცისა...
ზეცავ, ზეცავ, შემიწყალე, მომანიჭე ესდენ შვება, -
რომ ფიქრებით, მაინც კიდევ, აღვადგინო ქანდაკება!..

1915 წ.

ზარი
აკაკის ხსოვნას

ცრემლის ლეჩაქი თავს შემოევლო

კავკასიონის გადავერცხლილ მთებს.
მოკვდა მგოსანი და მისი თვალი
ცრემლს აღარა ჰღვრის, ცრემლს არ აწვეთებს...
მოკვდა მგოსანი... და მის ტატნობზე
მზემ მოიბურა ბრწყინვალე პირი...
...............................................................
- მამავ, ძვირფასო! რისთვის დაგვტოვე...
შენ დაგქვითინებ, შენ ჩამოგტირი!..
 1915 წ.

პეპელა

მე არ მახსოვს შობის ჟამი, მე არ მახსოვს შობის წუთი,

განთიადზე დავინახე, რომ ვიყავი ფრთა-სათუთი,
განთიადზე დავინახე, რომ ვიყავი ფრთა-ანკარა,
რაღაც ძალამ გამომგზავნა და მოვფრინდი ასე ჩქარა...
დავინახე, ციდამ ღმერთი ვით ისროდა ოქროს ღილებს,
დავინახე, ვით სხივები ეხვეოდნენ ამ ყვავილებს...
მეც დამკოცნა... და ეს კოცნა, იყო ნაზი, იყო წმინდა -
გულში ტრფობამ დამიარა, გულში ტრფობა აღიღინდა...
- ო, კარგია სხივთა დილა, ო, კარგია ცის კანდელი,
ო, კარგია ეს წალკოტი, ეს ზეიმი დღევანდელი...
შენ ამბობ, რომ უმიზნოა ეს ქვეყანა, ეს ცხოვრება?..
შენ ამბობ, რომ დილის სხივი, საღამოზედ ისევ ჰქრება?..
ო, რა უყოთ, - ასეც იყოს... თან დამდევდეს უმიზნობა,
მე კი, არ მწამს ეგ სიკვდილი და არ მინდა მაგის ცნობა...
მე კი ვიცი, ამ ყვავილებს, რომ ჰკოცნიდა დილის ცვარი,
რომ ამ ფრთებზე დაიხატა სიყვარული მრავალ-გვარი...
მე კი მიყვარს ეს ყვავილი... მასზედ დილის ზურმუხტები,
მე კი მიყვარს ეს ბუნება და ღვთიური მისი ხმები...

1915 წ.

რა ხარ
(უხილავის სიმღერებიდან)

რა ხარ, რა ხარ, შემო სევდავ, რო მევლები მუდამ გარსა?

რომელ ღმერთმა დაგამშვენა, რომელ ღმერთმა დაგაარსა?
რად მიძღვენი სალამური და ჰანგები მრავალ წყებად,
რად მომწყვიტე ამ ცხოვრებას, რად გარდამქმენ დავიწყებად?
შენ გვირგვინებს მიყვავილებ, კუბოს მირთავ ყვავილებით.
შენ წარსულის მშვენივრება, შემიცვალე შავი წლებით.

შენში ვეძებ საიდუმლოს, იდუმალის ქვეყნით მჭვრეტელს,

შენში ვეძებ უკვდავებას და სამარეს განუჭვრეტელს...
შენში ვძებნე და ვიპოვე ძირს ქვეყანა და... იქა ცა
და რაც მოვკალ შენზე ლოცვით - უკვდავებად გადაიქცა...
........................................................................................
და ვიქნები მუდამ ასე: მომევლები მარად გარსა,
მეც მოვკვდები... მაგრამ, არა, აქ დავტოვებ შინაარსსა!

1915 წ.

სიკვდილის ხმა
(უხილავის სიმღერებიდან)

როცა ქარი მწარედ სტირის, როცა ჰკვნესის მთის

მწვერვალზე,
ხეებს უშლის მწვანე დალალს და წამწამებს ურხევს თვალზე,
როცა ტალღა აბჯარს ისხამს და ხმაურობს გიჟურ გრძნებით,
როცა მთელი სტიქიონი მოქსოვილა რაღაც ვნებით,
როცა მთელი არე-მარე ღელავს მწარე მოგონებით.
მომესმება ამ დროს ჰანგი, მომესმება ამ დროს ხმები.
გაზაფხული გაფრინდება, ჩუმი ცრემლით შენც მოჰკვდები,
მაშინ მოვალ შენს საფლავზედ, ველურის ხმით ავტირდები!...
..............................................................................................
როცა მთელი არე-მარე გაბადრულა ვერცხლის სხივით,
როცა მთვარეს ვარდის შუქი, ძირსა სცვივა ისარივით,
როცა ნაზი ველ-მინდორი მორთულია მორცხვი იით,
ზღვის სუნთქვა კი სიმს ევლება უჩვეულო ჰარმონიით, -
ისევ ისე მომესმება ქალწულივით ნაზი ხმები:
„ვით ყვავილი შემოდგომის, შენც დასჭკნები, შენც გაჰხმები,
მაშინ ცრემლად ავინთები, მთელი სევდით ავღელდები,
მეც გიტირებ ნაზ-ნარნარად, მეც საფლავზე მოგევლები -
მანამდისინ ასე გიმღერ: შენც მოჰკვდები, შენც მოჰკვდები!...“

1915 წ.

ნუ, ნუ შეახებ!..

ნუ, ნუ შეახებ ჩანგს ბროლის თითებს

მწუხარე ჰანგით აქვითინდება,
შენ ვერ მოგალხენს, ხოლო ჩემს სულსა
ის არასოდეს არ მოსწყინდება!..
მე სევდა მიყვარს, - ჟამსა განცდისას,
როს სულს აღაფრენს ღმერთი მუზისა
და გულსა, ქცეულს სევდის სავანედ,
ჩაექარგება სიმღერა ცისა!..

მე სევდა მიყვარს, სევდა უცრემლო,

ხმა მაღლა გლოვას დაშორებული.
ჩემი სევდაა - შურისძიება,
ჩანგის სიმებზე აღყვავებული!

თუ ვერ აიტან ჩემს ჩანგის ქვითინს,

ოდეს სამშობლო ჩემი იხრწნება;
მაშინ შორს წადი ჩემგან, ლამაზო,
იქ... სად მიჯნური გამოგიჩნდება!..

ჰო და ნუ შესძრავ ჩანგს ბროლის თითით,

მწუხარე ჰანგით აქვითინდება:
შენ ვერ მოგალხენს, ჩემო ლამაზო,
ხოლო ჩემს სულსა არა სწყინდება!..

1915 წ.

სტრიქონები

1
დილის ცისკარსა ბინდი შეგვიცვლის,
ეკალი ბასრი აჩენს იარებს...
ვითა გრიგალი სწრაფი და მალი
ჟამი, - ოცნებას გაატიალებს...

მაშ უკვდავება ჩვენში ვინ იცნო,

მაშ რაა ყოფნა, ყოფნა უმიზნო?..

2
თუ ვქრები, როგორც ოცნება მალი,
როგორც აჩრდილი შუაღამისა,
თუ ვარ - საფლავის გამოძახილი,
თუ უკვდავებაც არ მაქვს წამისა, -
თუ სასო მიხდილს და უნუგეშოს,
ვერ გამაცოცხლებს მზიური ფრთენი -
თუ ვერ დავტოვებ კვალსა წარუშლელს -
ცაო, პირქუშო,
რად შევიქენი?

1915 წ.

ცას

ცავ, თუ ვერ გამხდი უკვდავს მარადა,

ქვეყნად დამსახე მითხარ მა, რადა?

თუ ვერ იფრენდა ლტოლვათა რაში,

სიცოცხლე ფუჭი მინდა ღა რაში?

მაშ, მომეცალე და მომერიდე,

მეფე ვარ თავის! მაშ მომე რიდე!..

1915 წ.

ფოთოლი

ვით ქალწული სამარესთან, ისე სტირის ეს ფოთოლი, -

ცამ რო მკერდი შეურხია, გამჭვირვალე, როგორც ბროლი.
სტირის ასე: გაზაფხული ჩუმი ცრემლით გაფრინდება,
ასე გვტანჯავს უხილავი, ასე არის, ასე ხდება...
აჰა, ნახე, ვით მოგროვდა ვაება და სევდა, სნება -
ახ! სიკვდილად შეიცვალა გაზაფხულის ქორწინება...
იქ რა არის? იქ რა მელის, იქაც სხივი აინთება -
თუ ჩაქრება ისევ მალე - უხილავის იყოს ნება?!..

1915 წ.

უკვდავება
ეძღვნის ნარ-კანს

ჩემო კარგო! ქვეყანაზე - სამუდამოდ არვინ ჰკვდება,

შემოსილი ახალ ძალით, არც არავინ იბადება...
რა უყოთ თუ: შემოდგომით სევდით ყველა იმოსება.
ოქროს ჰანგად გაზაფხულზე - გაიშლება მიწის ქება...
თუ შენც მოჰკვდი... სახე შენი გაზაფხულზე მოფრინდება,
ვით პეპელა გაიხარებს, ვით პეპელა, კვლავ დასტკბება...
შენც გინახავს ხის ფოთოლი, შემოდგომით როგორ ჭკნება,
მაგრამ გული გაზაფხულზე ისევ ისე აჰყვავდება...
ჩვენი სულიც, თუ ხანდახან ღამის სუნთქვით დაიწვება,
განთიადის სარეცელზე მას აღადგენს დილის შვება...
უკვდავება მარად დაგვდევს... მიწით ცამდის თანა გვყვება
და რა ვქნათ თუ ხანდახნობით, ახალ სახედ შეიცვლება.

1915 წ.

შავ ზღვაზე

ითელება ტალღა ჩქარი, ორთქმავალი მიჰქრის ზღვაზე

გული კვნესის განშორებით საქართველოს დანახვაზე...

მოგონება ჰბასრავს გულსა, სევდის ცრემლი მიწვავს თვალებს,

ვეღარ ვხედავ საქართველოს, ვერც მყინვარის თეთრ მწვერვალებს...

ასრიალდა ცელქი ტალღა, ჩუ! კვნესაა მშობელ ქარის,

შავი ნისლი, შავი ფრთებით, სამშობლოსკენ მიიჩქარის,

ჰსურს დასტიროს, დაჰქვითინოს, დაეფრქვიოს ცრემლად თვალზე

და ჩაუქროს ფიქრი წმინდა - სანეტარო მომავალზე...

1915 წ.

შავთვალა შველი

სევდიანია შენი თვალები, როგორც მგოსანი უმიზნო ბრბოში.

სევდიანია შენი თვალები, როგორც სიმღერა საქართველოში...
სევდიანია... ნეტავი რისთვის? იქნებ გაცრემლებს სამშობლოს ბედი? -
არა, ცრემლისთვის არ გაჩენილხარ, არ აგატირებს შენ შემოქმედი...
არ აგატირებს... - რადგან მას დასწვავს გამოუცნობი ტრფობის სურვილი.
ეგ ტბა ბინდისა, - ჩამონისლული, მტრის ისრებისგან შემობურვილი,
ეგ ატლანტიდის თეთრი მარჯანი, ეგ თეთრი მკერდი, თეთრი ტილოსი,
ორნი ზამბახნი ღელეთა შორის და სიზმრის კოშკი - მარმარილოსი...
მაშ რა გატირებს შავთვალა შველო, აყვავებულა სამშობლოს მთები -
იქ ყვავილები ისე ხარობენ, პეპელამ ისე გაშალა ფრთები -
შენ კი ცრემლებად რად იღვენთები?..

1915 წ.

გულს!

სიცოცხლე სდევნის სევდის აჩრდილსა,

სიცოცხლე სდევნის არარაობას.
აღავსებს იგი ქვეყნის სიღრმესა
და გულში აჩენს სხვა და სხვაობას...
სიცოცხლე მიწის გვირგვინი არის
და არსად ვარგა ყველა უსულო.
სიცოცხლე მხოლოდ ნეტარებაა,
მაშ რაღას ჰსჩივი საბრალო გულო?!..

1915 წ.

ზაფხულის ბოლო
შალვა კიღურაძეს

ჰხედავ - შეყვითლდა ჩვენი წალკოტი,

ფოთოლს ატყვია დაღი ნიავქრის;
ქარმა კი... ქარმა აისხა ფრთები
და ისევე ჰქრის... და ისევე ჰქრის...

რა ნაღვლიანი და რა მშვიდია
ტურფა ზაფხულის გამომშვიდება,
და რა ნაზია, როდესაც კვდება
ადრე დამჭკნარი ტურფა დიდება...

შეჰხედავ ყვავილს... გიშრის წამწამებს

ბროლის ცრემლები დაეკიდება!
და ჩვენი ბაღჩის თეთრი ბილიკი
ჩამოცვივნული ფოთლით იდება...
მესმის ზუზუნი გამომშვიდების;
მწუხარე ცრემლი გადმოიფრქვევა.
ჩასძინებია სევდიან ზაფხულს,
და მის ბაგეში იცინის წყევა...

მესმის, ბუნებავ, შენი ტირილი,

მსურს, რომ ეს გული შენც შეათრთოლო,
და მისთვის მიშლის მწვავე იარებს
ზაფხულის ბოლო... ზაფხულის ბოლო...

წაიღე ჩემი მოგონებანიც,

წაიღე შენთან, ჩემო ბუნებავ,
რომ არა ვნახო საკუთარ თვალით
შენი ღიმილის დაძაბუნება!

და შემდეგ იქნებ ვეღარსად შეგხვდე,

რომ შემოგძახო, სალამი შენდა!
გამოიდარა ჩემმა ვარსკვლავმა
და მხიარული დღეც გამითენდა!..

1915 წ.

შემოდგომა

უცხოეთისკენ მიფრინავს წერო...

დგება წუთები საბედისწერო.

თეთრკაბიანმა ვერხვმა ჩასთვლიმა,

ცრემლად იფრქვევა რთვილი და წვიმა...

აღარ ასვენებს გრიგალი მინებს ,

კარს მიასწყდება, ამოიგმინებს... -

ალბათ ჩემი მზეც ასე ქვითინებს!..

1915 წ.
ღამის ჩვენება

შუაღამისას აივანზე ვზივარ დაღლილი

და ფიქრებს მიმკობს შენზე ფიქრი სასიხარულო,
მე მაგონდება შენი სახე ღიმილ მორთული,
შენი თვალები - ცისარტყელა შემოვლებული!
ნეტამც აქ იყო! ღამეც ვარდად გაიშლებოდა,
არ იქნებოდა ეს ქვეყანა ჩემთვის სამარე!
როგორც კუბოში პატარძალი - დაღლილა მთვარე,
ირმის ნახტომით იპენტება ლურჯი ცისკიდე.
მე კი ვჩურჩულებ:
ლელი, ლელი, ნეტამც აქ იყო!
ვერ ვამჩნევ ვარსკვლავს ცეცხლის რკალად გასრიალებულს,
ვერ ვამჩნევ, თორემ ჩემს ბედიღბალს შევადარებდი.
რად მინდა ბედი, როცა გხედავ პირმოცინარეს -
შენი ღიმილი დამიბრუნებს გამქრალ გაზაფხულს!
ვერ მათრობს ვარდი, ვეღარც ლურჯი იასამანი,
შენი ფიქრები დამათრობენ მშვენიერებით!...
ვარდისფერ ნაბადს ისხავს ზეცა გაფითრებული,
ვარდისფერ ფიქრით ტოკავს გული შეყვარებული,
ასე მგონია: გამოსჩნდები, ახლავე გნახავ!...
ვხედავ ოქროს ეტლს, მშვენიერი შორით მოსცურავს
და ჰაერს არღვევს მღელვარება ცეცხლის ფრთებისა,
მესმის შენი ხმა, სიყვარულით ათრთოლებული,
შენმა მერდინმა შორს სივრცეში გაიფრიალა...
მოსჩანს ეგ სახე, მხიარული შუქის მფრქვეველი,
მოსჩანს ჩემი მზე, მოსჩანს ჩემი ბედნიერება!..
მოუახლოვდი ჩემს აივანს და დადგა ეტლი,
როგორ ციმციმით ჩამოდიხარ საფეხურებზე,
მთვარის ნათელი სამოსელად შემოგხვევია...
გულში დაგუბდა სიყვარულის ბედნიერება,
გული ჩამიკვდა, ვით ყვავილში მთვრალი პეპელა...
შენსკენ ვისწრაფვი მოულოდნელ სიმდიდრით სავსე,
ავჟღერდე შენთან, ვით სიმღერა დავიწყებული!..
დამავიწყდება ლაპარაკი, მორცხვად თავს დავხრი,
მხოლოდ თვალები მოგასმენენ უთქმელ სიყვარულს!..
...................................................................................
სიცილს მაყრიდნენ ვარსკვლავები ხელებგაშვერილს,
მთლად ცახცახებდნენ მოვერცხლილი ალვის ხეები...
ახ! ვყოფილიყავ მაშინ წუთი, ხომ გავქრებოდი,
არ აჰყვებოდა ჩემს სიმღერას ცრემლის ნისლები!

1915 წ.

უხილავი

მე ვარ კუნძული ქარისაგან მივიწყებული,

კუბოს ფერხულში დავტრიალებ - არსი ქებული!
ვინც არის ქვეყნად, ყველა ვნახე ცრემლით რებული,
ყველა სამარეს ეკონება, გაფითრებული.

გაჰქრება მისთვის ცაში მზე და მნათობთ კრებული,

გახდება, როგორც ზღვის კუნძული მივიწყებული...

*
მე ვარ სიზმარი! - თეთრ ბაღჩაში სიზმარი თეთრი...
ქვეყნად ორნი ვართ... იგი და მე - სულ სხვა გვაქვს ხვედრი -
მას სხივი ჰმოსავს - მე წყვდიადი ბნელი და მკვეთრი...
ის უხილავი, მე ხილული - სიზმრის სიზმარი...
იგი - სიმშვიდე, მე - უდაბნოს სამუმი ქარი,
მე სიბნელეში დავყიალებ... იგი იქ არი -
სად სხვა სიზმარი გადაშლილა წყებად და წყებად,
სადაც სიცოცხლე გარდაქმნილა თავდავიწყებად...
მუდამ ერთად ვართ... მაგრამ იგი ჩემთან არა სჩანს,
და ველოდები ვით მშობელი შვილის იალქანს...
ის ჩემთან იყო... ოდეს, სადღაც ის ჩემთან სჩანდა,
მას ველი ცრემლით, ნეტავ რისთვის დაუგვიანდა?

იგი გავხადე სულის დედოფლად, სიზმრად უძღვენი ლურჯი სოსანი,

საცაა ნავი ნაპირს მოდგება, მოვა ნათელი და სხივოსანი...

მივეგებები სულის მეუფეს და ვეტყვი: დიდხანს, დიდხანს გელოდი..

ნუთუ ჩემსავით შენც სიზმარი ხარ, ნუთუ ჩემსავით დაგფარავს ლოდი?..
ოჰ, სხივოსანო, ჩემგან შორს მყოფო, ოჰ, მოჩვენებავ, შენც ხარ სიზმარი...
მე დედოფალი აღარ მყავს, აღარ... გულდამხობილმა ვიწყე ქვითინი...

*
ორნი ვართ კვალად, მე ხილული, ის უხილავი.
ის ჩემთან იყო... შეაჩერა დაღლილი ნავი!
ვხედავ ნათელი ემატება - უდაბნოს დამწვარს,
ის კვლავ დედოფლობს... ამოების სცილდება საზღვარს...
იგი მოჰფარდა... მაგრამ მალე ჩემთან იქნება,
კვლავ ჩემთან მოვა, კვლავ დედოფლად გარდაიქმნება...

მე დავრჩი ბნელში და ვერ მივწვდი არსი ქებული,

კვლავ დავყიალებ სიბნელეში ცრემლით რებული,
მზე და სამარე!.. არის ჩემთა აზრთა კრებული!
მე დავრჩი, მაგრამ კვლავ მასთან ვარ, შეყვარებული!..
- გამომეცხადე! - თრთის კუნძული მივიწყებული...

1915 წ.

წმიდათა წმიდა

ჩემს ბაღჩაში ვიღაც ჰკრთება, ვით სიზმარი ვარდის ფერი...

..............................................................................................
ვიღაც უცხო, ვიღაც ჩუმად, ჩემს ყვავილებს უალერსებს...
ვიღაც დადის ნაზ-ნარნარად, ვიღაც მღერის ცისკრის ლექსებს...

ახ, ვინ არის უხილავი? ახ, რა ძალამ დამატყვევა?

მის შაირში რა შაირობს, ხანაც ტრფობა, ხანაც წყევა?
ან ეს სული ანაკვნესი, მისა მიმართ რად იკმევა?..

ან ჩემ ბაღში, ჩემს ყვავილებს, რისთვის არხევს ასე ჩუმად?

სულის ტაძარს რად მფლობელობს, რისთვის დგება მუნ ქურუმად.

ჩემს ბაღჩაში, როს ვიდოდი, ვინ ხარ, ვინა, მუნ რო სჩანდი? -

- შენი სულის დედოფალი, შორეული, ქალის ლანდი!..

წმიდა არის შენი ტრფობა, ვით მყინვარე ცისკრის ხაზი,

ვით აპრილის შაირები, ვით მაისის მუხამბაზი.
წმიდა არის, ვით ჩანჩქერი, ანასხლეტი ბროლის ქვებზე,
წმიდა არის, ვით მანანა - ივერიის ნანგრევებზე...
წმიდა არის, ვით სიზმარი, ყრმის სიზმარი, სულ პირველი,
წმიდა არის, ვით საკმელი, ღაღადების შემწირველი.

შორეულო, მაგრამ ახლოვ, სიწმიდედ გხდის უკვდავება,

შენი სულის საგალობელს, მსურს ერთ სიმად მეც ავება -
სულის ფსკერზე ჰანგად ვიქცე, დავიღვარო ჰანგად ცაზე
და ვიწამო სამუდამოდ ეგ სიტურფე-სილამაზე...

1915 წ.

დგება ღამე...

დგება ღამე... და ლერწმებში იფერფლება მწუხრის ალი,

დგება ღამე და თეთრ სიცილს აფრქვევს ღამის დედოფალი...
ტყე სალამურს არაკრაკებს, ეპკურება მინდორს ნამი,
ზამბახს ჰკოცნის შუქი მთვარის, მეწამულ ვარდს - ცის კამკამი
და მე ამ დროს მესმის ხმები, მესმის კითხვა საიდუმლო...
რისთვის, სად და საიდანა? - მიწის ჭიავ, მიწის მუმლო?
მუმლო, დღეს თუ დანავარდობ, ხვალ არარად გადიქცევი,
შენ არ გმოსავს უკვდავება, ნეტარების ჰანგთა მწვევი.
შენ სიზმარზე უჩქარესო, მიწის ცრემლში ისე სდნები,
ამოცანავ, დღეს არა ხარ, ამოცანავ, ხვალ იქნები...

დგება ღამე, საოცნებო, დგება ღამე იდუმალი,

და არ ვიცი თუ ვინა ვარ, ან სიცოცხლე რად მაქვს მალი?!

1915 წ.

ფრთოსნის სიმღერა

მშვიდობით, კოხტა სამშობლოვ,

მშვიდობით, ტურფა მხარეო:
შენსავ უბეში გამოზრდილს
დღე მომეახლა მწარეო!..
მშვიდობით, ჩემო სამშობლოვ,
ჩემო მზევ, ჩემო მთვარეო!..

მთას შემოადგა ღრუბელი,

დაბნელებულა ბარიო...
ეს შემოდგომა ტიალი
რა დაწყევლილი არიო!..
გიჟმაჟად გადაქცეული
აღარ გვასვენებს ქარიო:
დაჰგლიჯა ყვავილ-ბუჩქები
ცრემლისგან განამწარიო!..

ზუზუნებს გულის მომკვლელად;

ნეტავ ვისზეა მწყრალიო?
ველურსა, გაუმაძღარსა -
არა აქვს ცოდო-ბრალიო...

ხან ხეხილს დაეტაკება,

ძირში ამოჰგლეჯს ტიალი,
ხან მტვერს ჰხვეტს შარა გზიდანა,
გააქვს გრგვინვა და ზრიალი...
მოგვწყინდა მისი ნავარდი,
მისი უმიზნო ტრიალი...

ჰხედავ, რა დაბნელებულა
თეთრი კამარა ცისაო...
სევდიანს, კაეშნიანსა
მწარე ცრემლები სდისაო.
გულს ჰზარავს დაობლებულსა
თამაში ღრუბლებისაო...
ნისლებში შეფარებულა
მწვერვალი მაღალ მთისაო!..

დაობლებულა მინდორი,
დაობლებულა ველიო.
ზაფხულს თან გაჰყვა დროებით
ცხოვრება უზრუნველიო!..

მაგრამ გვწამს - მოგვიფრინდება

წარმტაცი გაზაფხულიო...
და მის მშვენიერ წალკოტზე
ახმაურდება გულიო...
მაშინა ნახეთ, მშობელნო,
ბედნიერება სრულიო:
წინ მოწმენდილი კამარა,
ძირს - მდელო მოქარგულიო!..

1915 წ.
 1916 წელი
აპრილის შაირი

ბაღჩას ჩაველი და ყვავილებს ვუალერსებდი,

ჩემსავით ობოლს და განწირულს მათში ვეძებდი...
ვეძებდი ყვავილს, ღალატით რომ ჩამომჭკნარიყო,
მაგრამ ღიმილით განგმირული მათში არ იყო...
... და კარებს იქით ააკვნესა ვიღაცამ თარი,
ბედდაკარგული, ვინ სტიროდა წარსულ სიამეს?
მისი ძახილი მივამსგავსე სულის შაირებს,
და მისი სევდა მაგონებდა სამშობლოს ღამეს...
- ახ, ვინ იყავი, შორეულო, მაგრამ თვისტომო,
ვინ მაგრძნობინე სამუდამო ამაოება;
- ახ, რა რიგ მსურდა შენს კალთაში ჩამერგო თავი
და განმეცადა შენთან ერთად უსაზღვროება!..
- ახ, სული ჩემი ღალატით არ გადამჭკნარიყო,
რა იქნებოდა იმ ჰანგებში მთლად დამდნარიყო?!

1916 წ.

თვალები

მე წუხელის უდაბნოში მთვარის ღიმილს ვეზიარე,

მეტყოდიან ცეკვით სხივნი: შევიხედეთ აკლდამაში
და რასა ჰგავს ეს ამბავი, სასჯელია თუ თამაში? -
გვახსოვს, ერთხელ იცინოდენ ეგ თვალები მგზნებიარე,
ვით მხედარნი ისარობდენ, ცეცხლს აგზნებდენ, ხან აქრობდენ,
ხან ყვავილთა გადაშლისას მხიარულად საუბრობდენ!..
ვინ ეტყოდეს წუთს - შეჩერდი! ვინ აბრუნებს განვლილ წამებს.
ჩამოღამდა... ბინდის ქსელი ჩაეხვია შავს წამწამებს...
სძინავთ დაღლილ კარისკაცებს, როგორც ფოთოლს შარა გზაზე,
აღარ ახსოვთ თიბათვის მზე და ყვავილთა სილამაზე...

1916 წ.

მხარე მეფურ დუმილისა...

ვიცი მხარე ჯადოსნური, ვნახე სიზმრის გაცხადებით,
ვერ შეისმენთ, მიწიერნო,
ცრემლით ნაშვნო, ვერ მისწვდებით...
მუნ შაირობს სული ჩემი, აგზნებული ცისკრის ხმებით,
და თქვენ, ყმანო სამარისა, მიწაზედან როცა ჰკვდებით,
სამუდამო სამშობლოსა ხომ აროდეს ელოდებით?..
მე კი, ვიცი მხარე წყნარი,
ჩემგან არის შენათხზული,
თქვენი სევდით დაქანცული,
მიისწრაფის იქით სული...
იქ, ლაჟვარდიც არის ნაზი, და სათუთი, ვით პეპელა,
იქ, სიმშვიდეს აცისკროვნებს
შვიდად შლილი ცისარტყელა...
იქ ოცნებაც არის ამო და
ყვავილიც არა სჭკნების,
იოცნებე იმ კოცნაზე, რომელიც არ გაცივდების,
იოცნებე სიმღერაზე - ბაღჩას ნამად დაადნების -
მხარე მეფურ დუმილისა და სამშობლო უკვდავების.

ჩამავალ მზეს როს უცქერი, დამეხსენით მიწის ხმებო,

მსურს, გაღეღილ ზამბახებთან
უხილავზე ვიოცნებო...
მსურს, ოცნება იყოს წყნარი და ფიქრებიც იყოს ნაზი,
მსურს, ვარსკვლავად იქცეს სიტყვა,
ეტრატზედან დანახაზი...
მსურს, მიგიწვდე საიდუმლოს, ღამის ეტლით ვინ დაფრინავს,
ხან ცეცხლს აფრქვევს ფერადნაირს
და ხან ცელიც ხელთ უბზინავს.

ხან ყვავილებს აყვავილებს თავის მეფურ გულისთქმისთვის,

ხან ჩააჭკნობს საბრალისად,
ნეტავ რადა, ნეტავ რისთვის?!
აქ არა ხარ, შენ, გიჟმაჟო, აქ არ ჰსუფევ ძალთა ძალო,
აქ მსურს ბავშურს შენს ყიჟინას,
თუ როგორმე დავემალო,
აქ, ეს მხარე მშვენიერობს, უკვდავების ძალთა გამო,
აქ სამშობლო სულისაა, საუკუნო, სამუდამო...

როს იკმევა ლოცვა ჩემი, აქ მოისმენთ სიტყვას მეფურს

და ვინ შევა გაშლილ კარავს, ვინ მიაგნებს ამ საფეხურს?..
როს ისმოდის გედის ჰანგი, სულში ჩადგა გაზაფხული.
შევიმოსე გვირგვინებით, ვით ჭაბუკი მეფის-წული!
ავეგზნე და ცეცხლად ვიქეც -
მერანზედან შფოთავს სული
და მოვფრინავ ხელში რახტით, ბრძოლის ჟინით ფერ წასული!

აქ შევქმენი მდუმარება, აქვე მინდა ვიგვირგვინო,

მზე მიეცით ჭაბუკს მეფეს!
მიაგებეთ თასით ღვინო!

დაამზადეთ პორფირები, დაამზადეთ ფარჩეული,

ბისონი და ალმასები, ქურუმთაგან დარჩეული.
იზეიმეთ!
და სიცოცხლევ, ამას იქით უნდა სჩქეფო,
სულს სამშობლო აწ უნახავს,
უპოვია სულს სამეფო!

1916 წ.

უხილავის სიმღერა

უხილავო! მზე რად მინდა, რად ელვარებს დღე ნათელი,

თუ კი იქით წყვდიადია, თუ ძიებას ჰკვეთავს ბნელი;
ნავზე სწრაფად ჰსრბიან დღენი, დროს თან მიაქვს სულის შვება,
სად იწყება დასაბამი, დასასრული სად თავდება?

გამოუთქმელ ძიებაში სულსა სჰწყურის უკვდავება: -

ნეტამც ვიყო ვერცხლის სხივი, უკვდავ მთვარეს გადავება!..

1916 წ.

შენც
(ყვავილები)

შენც ისე სტირი, ზამთრის გრიგალო,

ვით სული ჩემი შემდგომ ძიების.
წყევით სავსეა ჩემი ძახილი,
როგორც სიმღერა შურისძიების...

რისთვის მიმჯაჭვა ამ ყრუ მიწასთან,

რად მომანიჭა ბედმა სოფელი?
- ზეცას ვერ მისწვდი და ვერ იპოვე -
თავს დამხარხარებს მეფისტოფელი!..

...მე... დავემხობი შუაღამისას...

უხილავს იქნებ ლოცვით ვსწვდებოდე -
და თუ ვერ ვპოვებ, ველურ ყივილით,
ძიების გლოვას მეუბნებოდე!..

1916 წ.

ვარსკვლავიდან ვარსკვლავამდე
(ყვავილები)

მსურს ძიებით დავწვა სული, ხან უარგყო, ხანა მწამდე,

ხან გმზერდე, და ხან გეძებდე
ვარსკვლავიდან ვარსკვლავამდე...

ხან, ვით მოგვმა, წარვთქვა გზნებით -

ლოცვა წმინდა - სილამაზე,
ხან გიმღერო სიმღერები დაწერილი მზის გამმაზე.
უხილავო...
მე ვერ ჩაგწვდი, სულსა ჰსწყურის მარად სწამდე,
ის დაგეძებს საღვთო სიტყვით
ვარსკვლავიდან ვარსკვლავამდე!..

1916 წ.

რად?
(ყვავილები)

ის მთის გრეხილს ერთხელ კიდევ დაეკონა დაჟინებით,

შემდეგ... შემდეგ... საღვთო გზნებით
შემოევლო ალვისა ტანს,
მერე მოსწყდა ბროლის ტატანს,
ზეცის პერანგს მოსწყდა ღილი
 და გარდასვლის სიმღერებში
დადნა, დადნა მზის სიცილი...

იყო... გაჰქრა...
სიზმარივით ეს ლეგენდა დამახსოვდა:
აბრეშუმის ფერად ძაფით
ერთხელ იგი ბაღჩას ქსოვდა...
ერთხელ ისიც იცინოდა
ადნებოდა ველს სიმღერად...
ახლა გაჰქრა... გაჰქრა მზე...
რად?
რად?

1916 წ.

აპრილის შაირებიდან
(შენ...)

ა. იწკრიალებენ ოქროს ხმებით შენთვის სიმები

და ჩუმ ძახილში შენც ნარნარად დაიმალები;
შემდეგ შევხვდებით სიყვარულით განაღიმები
და რას ეტყვიან კვლავ ერთმანეთს ლურჯი თვალები?..

ბ. შენ შემოიჭერ - გაზაფხულის ვარდ-ბილიკებით

და გვირგვინებით შემოჰფინე ლექსი პირველი...
თუ ახლაც ვსტირი, მასში რაა ღიმილის ღირსი,
თუ ახლაც ვკვნესი, მასში რაა გასაკვირველი?!

გ. ასალამურდა გული ჩემი სიყვარულითა,

ჰანგად იფრქვევა, როგორც წვიმა, ღვინობისთვისა...
ისრის ზუზუნი გულს ასმინე ნეტავ რისთვისა,
თუ სული ჩემი დააობლე სიხარულითა?!..

1916 წ.

თამარ ყვავილი

შემოდგომის დილითა აჰყვავდება სოსანი,

ჰშვენის როგორც მეფესთან ქალი-გვირგვინოსანი.
ჰშვენის როგორც კრებაში ქალწულ ქალის თვალები,
როგორც მთვარის ღიმილზე მყინვარის მწვერვალები...

როცა ღამემ დასცალოს ნამის ლურჯი თასები,

აესხმება კაბაზე ლალი და ალმასები...
მხიბლავს მისი ღიმილი და თვალები გედური,
ალვისხიან ტანზედა - სხივთა ოქრომკედული!

გაზაფხულის ყვავილებს მიჯობს ობლად შთენილი

შემოდგომის დღესავით ნაზი და მოწყენილი...
მან არ იცის ბაღჩაში, აყვავილდა რისთვისა,
ან როდის დაუბერავს ქარი ენკენისთვისა?..
ფერად სიზმრებს შეუცვლის ფრთანარნარი სიკვდილი,
და ცისკრისას იხილეთ მჭკნარი და ფერმიხდილი...

ნუკრი გამოიტირებს, სევდიანად მზირალი

და ცრემლად დაეფრქვევა ნისლი ჩამომტირალი...
ვინ მეტყოდეს: ყვავილნი, მალე რისთვის ჭკნებიან,
ან, მეორე გაზაფხულს, კიდევ აჰყვავდებიან?!

1916 წ.

ჩუქურთმა

აქ რა მინდა, აქ რად მოველ,

ვხედავ სოფელს ბნელს და ვიწროს -
მეშინია, აქ სიკვდილმა არა მპოვოს არ მომისწროს...
აქ წვიმაა ცრემლებისა: ცრემლი ღამით, ცრემლი დილით...
მზე... პეპელა... სიყვარული შემოსილა აქ სიკვდილით...
მეც აქ დავალ... ვეძებ სიკვდილს, ვეძებ ქვეყნად, ვეძებ ცაში
და თან ვდნები როგორც თოვლი
გაზაფხულის სიმღერაში...

საღამოთი, როცა ტოკავს ვარსკვლავებთან ღრუბლის მკერდი

მე ყვავილთა სილამაზით
უკვდავ მთვარეს მივაჩერდი
და ვეტყოდი:
ისე მიყვარს სახე შენი დაქანცული,
ვით პეპელას თიბათვეში თეთრზამბახის თეთრი სული...
(როს ზამბახი თიბათვეში სამუდამოდ ჩამოჭკნება,
სული მისი ცისკენ წავა და პეპელაც თან აჰყვება.)
და მითხარი, როს დავჭკნები მეც შემმოსავს უკვდავება?..
მითხრა მთვარემ:
როს გუნდრუკი წითელ ცეცხლით დაიწვება,
განუსაზღვრელ ლტოლვით სავსე -
ჩემსკენ ჰკრთება მისი ბოლი
და თეთრ მკერდზე დამეკმევა უკვდავებით ანათრთოლი.
მაგრამ მერე? როს ამოვა
მზე ვით ვარდი, ვითა ბროლი,
ის გაჰქრება დილის სიტყვით, დილის ბგერით განაქროლი.
და რა ვიცი...
და შეირხა ალვის ტანი, ალვის ტოტი,
აკანკალდა სუსამბარი, აკანკალდა ბზის წალკოტი...
ათამაშდნენ: ოტარიდი, მარიხი და კიდევ სხვანი
და დაიძრა თეთრი მთვარე და ღრუბლების ქარავანი...
და დაბნელდა...
........................
ცისკრად როცა სხივი ჰკოცნის ნისლის კულულს,
როს პეპელა დასციგლიგებს დილის ცვარ-ნამს ჩამოწურულს -
სთქვა ბილილამ:
სულო ჩემო, რა ცელქია უხილავი,
წუხელ აღარ მოგვასვენა, ხან მოგვიძღვნა კოცნა მწვავი,
ხან დალალი დაგვიშალა მთვარის ღიმით განაყვავი...
აამღერა ყვავილთ რაზმი, ააშფოთა ჩუმი ზღვები
და სიცილით შეათრთოლა ღამის თეთრი ვარსკვლავები...
- ??!!?!?
ჰო და... ჩემო, მის სიცილზე დღეს ჰყვავიან ყვავილები.
აბა ჰკითხე, - რისთვის ჰყვავი, აბა ჰკითხე, - რად იშლები?..
არ იციან, აღარ ახსოვთ,
დასაბამი - დასასრული,
სტირიან და იტყოდიან: უხილავო, რად ხარ კრული?
უხილავო, რისთვის ვდნებით
ვით ღრუბელი მეწამული?
დაგვასვენე გეყო ცელქო...
დაგვასვენე შფოთავს სული...
...და რად გინდა, ვიყვეთ უცხო, რად გსურს, ვიყვეთ ასე შორი?
რად გსურთ, გავქრეთ ვით ზღაპარი,
ვით გიჟმაჟი მეტეორი?..
 1916 წ.

ქალს

მე თვალებში ჩაგაცქერდი, ვით ტბის სარკეს მთვარის სახე,

და განცდილი სულისთქმანი შაირებად გამოვსახე...

გიმღერე და ჩემი ცრემლი იბნეოდა ჩანგის ხმებში,

როგორც მთვარის თინათინი შუაღამის ყვავილებში...

მეც არ ვიცი რისთვის მოველ, ღრუბელივით დავალ ობლად,

შორეულო, რად გსახავდი უკვდავების მახარობლად?

- შენს ტრფობაში ჩავიფერფლო! - რისთვის გთხოვდი ამის ნებას?

დღეს თვალებში ჩაგაცქერდი, მუნ ამსხვრევდი ჩემს ოცნებას.
სალამურსაც ხელი დაჰკარ, მდუმარებით შეჰხვდი ქებას,
აწ ვარსკვლავებს შევქვითინებ: სად ვეძებდე უკვდავებას?!..

1916 წ.

მაისში

მოგასმენდი: დღეს მაისი ჰშვენის, როგორც პატარძალი,

მიწა მღერის ჩონგურივით, აამღერა ცამ ორძალი.
მაგრამ:
ქარიც გამოსხლტება ვით მერანზე ამორძალი,
მოვა ბნელი შემოდგომა, მოევლება ფანჯრის მინებს
და პეპლების სიცოცხლეზე დიდხანს, დიდხანს იქვითინებს!..
მეტყოდიან: თუ სიცოცხლე ჰქრება, როგორც ვარდზე ცვარი,
ვით ფარვანა შეწინწკლული, სხივთა ტაშზე მაცეკვარი,
ახ! უდროვოდ ჩამოსჭკნების შენი ჭრელი ყვავილნარი
და გაირბენს ყოველივე, ვით უდაბნოს ცელქი ქარი.
მე კი... მინდა ვიმაისო, სიტკბოების შევსვა ღვინო,
მსურს ღიმილი ღაწვს მოვსწყვიტო, კოცნით ბაგე შემოვფინო,
სილამაზით ვისიამო, შაირებით მოვილხინო,
ვაწკრიალო: თავადი ვარ სადაფნო და საგვირგვინო!..
მზე კი ჩადის: ბინდის ტბაში, საჟამე კი ისევ ჰგიჟობს,
წუთებს წუთზე ასამარებს სიკვდილს უხმობს და ჰპატიჟობს!..
 1916 წ.

შაირი

ეგ თვალები ისე მოსჩანს ვით ალმასი შავი,

ვით ვარდები არაბული გიშრად ანაყვავი.

ეგ ნაწნავი დაშვებული, როგორც შავი გველი,

ეგ სიტყვები საამური, ვით ამბავი ძველი...

გიმღეროდი: ყვავილი ხარ, ოცნებაში შლილი,

უკვდავების შაირი ხარ, მზეზე დაფერფლილი...

მე შევდექი... ვით შედგება დასასრულზე მთვარე

და ვიძახი: რისთვის გნახე, რისთვის შეგიყვარე?!..

1916 წ.

ქარვის დღეობაში

ავად გაგვიხდა დედოფალი ფერმილეული

და შეუყვითლდა ნაწნავები შავად ხვეული.

თრთოლით, ცახცახით შემოიხსნა მან სამკაული:

- დაე სხვამ გასცეს ზეიმი და დღესასწაული.

ვარდის ტუჩებში გაიყინა ცვართა ციალი

და შემოგვესმა ენკენისთვის ნაზი შრიალი.

ყვითელი თოვლით დათოვლილა მწვანე ხეობა

და ქარიშხალმაც ყველას ამცნო ქარვის დღეობა!

*
გამოიყვანეთ დედოფალი ოქროსთმიანი,
მიეგებენით ქალწული თუ ქარქაშოსანი:
დე, იყოს ჩვენში ყველა მეფე, ყველა მგოსანი,
ერთად ვადიდოთ დედოფალი გვირგვინოსანი.
ერთად ვიტიროთ მზე ჩასული - მნათობიერი
და ჩვენ სახეზე გამოვსახოთ მისი იერი!..

1916 წ.

მოდავრიშე თვალები
ელეს

1
შენ ხარ ბაღი ვარდიანი, გაზაფხულის სუნთქვით მთვრალი
და ეგ შენი ორი თვალი
როგორც ორი მინერალი,
ვით ვარკვლავი ორად ორი -
ორი გიჟი მეტეორი,
ღრუბელშიგან იცინიან წვეთ-ანკარა ცისკრის სხივით,
ჩემი გულის ჩუმ საყდარში ჰკრთიან თაფლის სანთელივით!..
ცა, ოქროთი მოკენჭილი, იამაყებს ახლა რითი, -
აქ ვარსკვლავი ნათობს ორი, როგორც ორი მარგალიტი.
დღეს ვერ მათრობს ვერც ია და ალეანდრა ალისფერი,
დღეს ეგ თვალი მადავრიშებს
ამეთვისტო ვარდისფერი.
ვეძებ კიდევ შედარებას:
ალუბლის ქვეშ ირმის წყაროს -
მას ვერავინ ვერ დამცალოს,
მას ვერავინ ვერ გამყაროს!..

2
მე რად მინდა ფირუზი ცა,
ვარსკვლავებით დაჩითული,
რად გავშლიდე ცისკენ ხელებს
რად ილოცებს ცისთვის გული?
აქ ვარსკვლავი ნათობს ორი, ჩემგან ხშირად დალექსული;
საუბრად და შესაყრელად მათკენ ილტვის ჩემი სული.

3
გეტყვი: მე ვარ ცისარტყელა ღრუბელშიგან გადაშლილი,
სულ არ ვიცი ჭმუნვის ჩრდილი,
არცა წყლული და სიკვდილი;
მაგრამ მამცნეს: უსაცილოდ სიკვდილის წინ მეცა ვთრთოდე -
მზე მომეცით! მზე მომეცით! -
ფირფატივით ვიძახოდე!
და ყოველდღე ვსუნთქავ სიკვდილს, გაზაფხულთან შენართაულს
და მეც სიკვდილს ვეგებები,
ვით ლხინსა და დღესასწაულს -
რადგან ვიცი დამიტირებს შენი შავი ზანგუბარი -
მისთვის მნახო მოკისკისე,
მხიარულად მოუბარი
- თითქოს ხატის დღეობაში გადამეკრას არაყბარი!..

1916 წ.

ცრემლიანი ლექსი

ყვავილებით ერთხელ მსურდა მომეფინა შენი თმანი.

დალალს ვარდი შეამკობდეს! - ესე მქონდა გულის თქმანი.
მალემსრბოლი ნიავივით ყვავილისთვის ველად ვსრბოდი
ვერ ვიპოვე, ჰხედავ ჩემო, მწუხარებით ვიძახოდი...
დღეს ზაფხული სალამურობს... მგალობელნი ჰანგსა ჰსთქმიან,
ნარინჯი და იასამან ერთმანეთსა შეეტრფიან.
იტყოდიან: გაზაფხულო, მწუხარებას იტყვის ვინო?
და ბევრია ყვავილები: სამიჯნურო, საგვირგვინო!
მაგრამ, ჩემო, რისთვის მინდა, როს საფლავში გძინავს წყნარად,
გაზაფხულის ვარდზამფახებს, ვეღარ შეჰხვდი მოღიმარად,
მზის ამოსვლა და ძახილი, მწუხარების მექმნეს ზარად,
გარს ყვავილნიც იშლებიან ობოლ გულის შემაზარად.

1916 წ.

სიყვარული

სიყვარულო, შემივრდომე, სიყვარულო, განმიტევე,

ხან სიცოცხლეს შემოგვედრებ, ხან სამარეს მოგთხოვ მევე.

სიყვარულო, შენ გეკუთვნის ჩემი ქნარი, ჩემი ბაგე -

მზის დასვლისას ქება გითხარ, ცისკრად ისევ მაგუშაგე.

ხან მაცინებ, ხან მატირებ, ესეთია შენი ბადე, -

სული ჩემი გეზიარა, სული ჩემი შენ დაჰბადე...

შენ გამსგავსებ ყვავილებსა, რომ ჰშვენიან უცხო მდელოს,

შენთვის ვითხრით სამარესა, ვინმემ ცრემლით დაასველოს...

1916 წ.

***

ეს ყვავილი ცისფერთვალა, უცინოდა განამკრთალი,

ის ცისკიდეს გაჰყურებდა, მუდამ სველი ჰქონდა თვალი,
ვერ ალხენდა ვერც ხელმწიფე, ვერც ნარგისთა დედოფალი -
ყვავილს ცრემლით უპასუხოს, - ესე ჰქონდა სამართალი! -

სული მისი ვით მერანი, უხილავის მთებში ჰქროდა,

უკიდო და უსაზღვროსკენ, ელვასავით ისწრაფოდა...

ქალწულებრივ ქვეყანაში: იქით მხარეს, იქით კიდეს,

ის ან საფლავს დაეძებდა, ან გვირგვინებს, ან სიმშვიდეს...

უნაპირო ქვეყნის ცეცხლი, მას ათბობდა, მასვე სწვავდა,

იქაური სურნელება, მასთან კრთომით მოფრინავდა...

თვალწინ ედგა მისი სახე, ვინ მიჯნურად გულში ჰყავდა,

მისკენ მუდამ მიილტვოდა, მისთვის მუდამ ლოცვას
სთხზავდა... -
ნეტამც ღმერთი შეჰხვედროდა, მასთანც ბრძოლას
გამართავდა!..

1916 წ.

სულის თეთრი ლეგენდა

1
გლოცულობდი...
ღამის ცრემლით გაიყინა ლოცვის ბაგე...
ჭიშკრის გზანი ვაყვავილე და ვარდებით გზა დავაგე,
მოვედ, სულის დედოფალო, და ღიმილი შემომაგე...
............................................................................
შენი სულიც დავინახე ვით პეპელა ყვავილებში,
იგი სიკვდილს არა გრძნობდა
და ცეკვამდნენ ცისკრის ხმებში.
იყო წმინდა, როგორც თოვლი ქალწულ ცრემლად
დაფრქვეული,
მიწიერმა ვით ვთქვა ქება, ისე წმინდა იყო სული;
და წახველი...
ნარგისმა სთქვა:
სამარემ არ შეიწყნარა,
შერცხვა თვისი და ყვავილი ბროლის მკერდზე დაგეყარა.
სთქვა ბულბულმა:
სიკვდილშიგან იყო ისე მშვენიერი,
რომ სიკვდილმაც შეიცვალა სახე თვისი და იერი.
და მეც ვამბობ: არ ყოფილა არც სამარე, არც სიკვდილი,
გარდაქმნაა ყოველივე,
გარდაქმნაა შენი ჩრდილი.

2
იქნებ გითხრას ბროლის მთვარემ,
მე ვინ მომცა ქვეყნად ბინა,
ან რადა სწამთ აქ სიკვდილი,
ან რა ძალამ გვაგრძნობინა...
ჰკითხე ჩემო, იქაც ჩემო,
დილის შემდეგ რად ჰკრთის ღამე,
მიწაზედან რისთვის იყავ, რად იცრემლე, რად ეწამე?
და თუ გეტყვის დილის ნიავს, დილის ლექსად დააბარე,
რომ წმინდაა შენი მხარე, -
რომ სიკვდილი - უკვდავების ზიარების არის მფენი,
რომ ღიმილით ეზიარე
ცისკრის ფრთებით ანაფრენი...

1916 წ.

მთვარის სიცილი

მწუხრის შაირი, ნამად დნებოდა,

ტოტებ-დახრილი თვლემავდა შვინდი,
იფანტებოდა მოლურჯო ბინდი,
გზაზედ ჩრდილები იფინებოდა...

მე გავყურებდი შორეულ მხარეს,

კლდეზე ცეკვავდა ცვართა ჩანჩქერი
და რას ამბობდა ალმასთა ჩქერი
სატრფოს ღიმილსა თუ სიმწუხარეს?..

მე ყურს ვუგდებდი ჩანჩქერს მქუხარეს,

გამიტაცებდა ფიქრების ზოლი,
ვთრთოდი, ვკვნესოდი, როგორც ფოთოლი...
უცებ... შევნიშნე ლერწამთა შორის
სახე ძვირფასი, დამატყვეველი,
უკვდავ შვენების დამაფრქვეველი...

როგორ დაღლილი და დაქანცული,

როგორი ნაზი და მოწყენილი!
ვით ჩემს ლექსებში ჩემივე სული,
ობლად შობილი, ობლად შთენილი...

და გაჰქრა... გაჰქრა ბედნიერება,

ვინ წარმიტაცა? ცრემლი მდიოდა...
და ხუჭუჭ ტყეშიც იფნის ფოთლებზე
მთვარე, სიცილით ამოდიოდა.

1916 წ.

***

...ცის ვენერის სპეტაკ მკერდზე

ათამაშდა ოქროს ზოლი,
ცა ქათქათებს... ცა ცახცახებს
სხივთა კოცნით ანათრთოლი.
ღამე კვდება, ცივ ჭავლებად
ცისკრის ისრით განწონილი,
მთათ მწვერვალზე ახმაურდა
მთის შიკრიკი - სიო გრილი,
ძალი ფრთებით მოვლენილი
დაემკვიდრა მიწად შვება,
მთის სამთავრომ ბარის მეფეს
მიულოცა გამარჯვება.
მეც მსურს ვმღერდე შვების ჟამსა,
მეც მსურს ვმღერდე ჰანგებს ციურს,
მაგრამ, ვაჰმე, ვერ ვშორდები
ურვა-კვნესას ამ ქვეყნიურს.

1916 წ.

***

განთიადისას მზეს ეშაირე

და შეიმოსე ბროლის ვარდები,
მითხარ: მოგივალ ახალის ტრფობით
და სამუდამოდ შემიყვარდები.

ახ! რა ლამაზი იყავი, მტრედო,

როცა ჰყვაოდა ბაღჩა იებით;
მწუხრზე გაფრინდი... და დავიღალე
შენზე ფიქრებით, შენის ძიებით...

შორეულ სივრცეს მოლოდინითა

ამაოდ ჰმზერდნენ ჩემი თვალები...
შენ კი... სადა ხარ, უძვირფასესო,
და რომელ ყვავილს ეტრფიალები?

ო, ვიწვი, ვიწვი შორეულ ცეცხლით,

ღრუბლიან სევდით ღამდება გული:
ო, დამიბრუნდი, უძვირფასესო,
ვით განთიადი, ვით გაზაფხული!..

1916 წ.

ვინ?
(ყვავილები)

დილაა... ყვავილს ჰსწყურდება ცვარი,

დილაა... სტირის ვარდი დამწვარი...
ო, ჩემო ღმერთო, ვინ ავატირო,
რომ მისი ცრემლი ნამად შევსწირო?..

ვინ, ვინ გავაკრა წამების ჯვარად,

რომ არ შეიქმნეს ყვავილი მჭკნარად?!..

1916 წ.

დღეს გადატყდა შენი სალამური

დღეს მოვსხლეტთ ცრემლებს და ჩვენი თვალები უკანასკნელად

გააცილებენ შენს კუბოს...
მერე... მე გავყვები შენ სიმღერებს და შენივე სევდით დავაგვირგვინებ
ჩემს გრძნობებს...
მე ჩავიკეტები შენი სევდის სენაკში და დიდხანს, დიდხანს ვიგლოვებ
საქართველოს ჩაჩქან-გვირგვინებს.
ქარი წაიღებს ჩემს ფიქრებს და ღრუბლებად გაშლის ღამიან კოლხიდაში.
...იტირე მხოლოდ მაშინ როდესაც ჰრეკს ზარები შუაღამისა, ცისკრად კი
მოგევლინეთ შენნი რჩეულნი და ამომავალ მზის სხივებით მოგიქსოვთ
დიდების დროშას.
იტირე! დღეს შენი სალამური გადატყდა და მისი ცრემლებიც დაე შენს
შავ წამწამებზე ჩამოგორდეს.

1916 წ.

დაჭრილი სული
ნიკოლოზ ბარათაშვილს

ხან სუმბული მომტირალი და ჩუმი,

ხან უდაბნოს მონავარდე სამუმი;
ღრუბლიანში ელვა-ჭექის მთხრობელი,
ცივ ზამთარში გაზაფხულის მხმობელი,
ცივ გულებთან მოსაუბრე სხივებით -
წყნარ მთაწმინდის წყნარი საგალობელი...
აჩრდილების მეფე-მონა და შვილი -
საყვარელი ჩემი ბარათაშვილი, -
ვინც უდაბნოს მუდამ გულით ატარებს...
შენ ამბობდი მიქანცულის თვალებით...
„ამ წყვდიადში მე სულს დავლევ წვალებით...
აჩრდილებო, დავიღალე თქვენ შორის -
აქ მთაწმიდას რაღა გამოადარებს!“

1916 წ.

1917 წელი
ლელის

შველი ხარ თუ ზამბახი, სუფთა და მოკამარე,

შენ მიწისა არა ხარ, შენ არ გიცნობს სამარე,

შენ მთვარის ფეშქაში ხარ და ყვავილთა სამოსი,

შენზე ფიქრიც სურნელობს, ვით ცეცხლზე ბალსამოსი -

ჩემთვის თვალშეუდგამო, ჩემგან შესამკობი ხარ -

ერთი ხარ და ზარიფი, ათას ყვავილს სჯობიხარ.

1917 წ.

ლელი...

იგი მომწყურდა... და დიდი ხნობით შევღაღადებდი დაბნელებულ ცას,

დიდხანს ვეძებდი უხილავ სახეს, დიდხანს ვეძებდი სახეს ღმერთისას...
მაგრამ ვინ ჰნახა, მაგრამ ვინ უწყის სიცოცხლე ჩვენი და დასასრული?
ბევრი გვინახავს კუბოს მდებარე, ბევრი გვინახავს მიწად შთასრული!
საით მიდიან? - არას ამბობენ... თვით არ იციან, რისთვის კვდებიან -
გულით ცივნი და უსიცოცხლონი მიმქრალ თვალებით გვეთხოვებიან...
და რაც ძიებამ ვერ მომანიჭა, ის შენში ვპოვე, ო, ლელი, ლელი:
სახე წარმტაცი ყვავილოვანი, სახე ძვირფასი და მომხიბვლელი...
მე შენს თვალებში ამოვიკითხე, რად მოვევლინე მიწას ვნებული,
როგორც დემონმა გიპოვე ლელი! ხილულ ღვთაებად მოვლინებული.

1917 წ.

საძილისპირო სურვილი
(პირველი იანვრის ღამის არშიებიდან)
გაზაფხულზე არად მინდა არც შროშანი, არ იანი,
ნეტამც ვიყო ღამის ვარდი - მზიანი და მთვარიანი, -
შენ - სიზმარი მტრედისფერი - მხიარული სიზმრის წვეთი...
და ლურჯ ფარჩად, როს იშლება უნაპირო ვარსკვლავეთი, -
მოუფშქაშებ ორსავ ტუჩებს ერთად: პირმზეს და ნათელას -
შენ დამათრობ ლალის თასით, შენ მომაფენ ციცნათელას!..
გულთან გული აყვავდება, გული გულთან იწყებს მღერას
და ლანდებში გადავიხდით, საიდუმლო ჯვარისწერას!..

1917 წ.

თვალთა ბრძოლა
(პირველი იანვრის ღამის არშიებიდან)

ერთის წუთით საუბრისას, მომაშტერდი როგორც სურათს

და კითხვები უცნაური, გამომკითხე უცნაურად.

უხმო ბრძოლა იმართება... უხმოდ იბრძვის ჰინდის ჯარი,

ყრმა თავადი დამატყვევეს, დაუფინე ძირს აბჯარი...

ნაზ ნაპერწკლად ჩვენს თვალებში, ახმაურდა ბრძოლის ჟინი

და არ ისმის აბჯრის ჩხარი, არც ზურნა და არც ყიჟინი!..

ჩუმ პეპლებად თოვლი ცვივა, შავად მოსჩანს ირმის გზანი,

მიცვალებულს მთვარეს სტირის თმაგაშლილი მოლოზანი!..

1917 წ.

ქუჩაში
(პირველი იანვრის ღამის არშიებიდან)

ალვის წვეტი ცახცახებდა, აგიჟებდა ქარის თქმანი,

მიცვალებულს ქალწულ ჰგავდა, ელექტრონის ჩირაღდანი!

ვით ზამბახი, შენი ტუჩი, შუქთა ცხრილში ისე თრთოდა

და ვერცხლოვან წკრიალითა, ჩემს ტუჩს ნაზად ეძახოდა!

როს გითხარი: მსურს სიკვდილი, ვერ მივაღწევ იქით კვირას,

შენ, ღიმილით გადიხარე და მიჰგავდი მზისუმზირას...

გულში ცრემლი ჩუხჩუხებდა: ათას რაზმად, ათას წყობად,

სთქვი: შენს კუბოს დავესწრობი, დღეს დავსახავ გასართობად!..

მოველ სახლში მოხუცივით, გულში ჩაშრა ცრემლის ცვარი,

იცი: ყინულს გიგავს გული, მისთვის მიყვარს იანვარი!..

1917 წ.

ითვრებოდეთ!

ითვრებოდეთ მარად! ეს არის მიზანი ჩვენი სიცოცხლისა და რომ არ

იგრძნოთ სასტიკი კვეთება ხანისა, რომ არ მოგხაროთ მიწამდე - ითვრებოდეთ
დღე-ღამ - ღვინით, სილამაზით, პოეზიით! სულ ერთია, ოღონდ
ითვრებოდეთ, უსადილოთ ითვრებოდეთ! და თუ ხანდახან სასახლის
საფეხურზე, თუ მწვანე მოლზე, თუ შენი სენაკის მყუდროებაში - გამოიღვიძებ
და შენიშნავ, რომ განელებულია ცეცხლი თრობისა, მაშინ შეეკითხეთ: ქარს,
ტალღას, ვარსკვლავს, ფრინველს, საათს და ყველას რაც მირბის, რაც კვნესის,
რაც მიჰქრის, რაც მღერის, რაც ლაპარაკობს - „ჟამია თრობისა?“ დაითვერით!
რომ არ გახდეთ მონები ჟამისა! ითვრებოდეთ უთავბოლოდ.
ითვრებოდეთ! - ღვინით, პოეზიით თუ რითაც გსურდეთ!..

1917 წ.

ტყის ტრიოლეტები
ციცაგის ასულს

1
დაჭორფლილი ყვითლად მეფისქალები
ახალგაზრდა ბატონიშვილს ელიან;
მათი ფიქრი ზაფხულივით მწველია.
მოლოდინში ჭლექი მეფისქალები
გაჰყურებენ გზას მიქანცულ თვალებით -
თმახუჭუჭას ელიან და ელიან:
ქარვას ჰშლიან ჩუმად მეფისქალები
ბაღდადებში ბატონისშვილს ელიან!
2
იღლებიან ფარჩის საბნის სწორებით,
ცხელ სიზმრებში შიშველ უბეს ჰფარავენ;
შარაგზაზე, ჯერ არ მოსჩანს არავინ!
ისევ დაღლა... ისევ საბნის სწორება...
ახ! დურბინდში მარიხს მიესწორება,
მას ტიროსის ქსოვილები ჰფარავენ -
ზურნით მოდის! თავის ამაყ სწორებით
მივეცემით!
და თეთრ სხეულს ჰფარავენ!..

1917 წ.

თეთრი დროშა
(საქართველოში)

ჰშვენის ვარდებზე გაზაფხულის შუქთა ქსოვილი -

დილა ვარაყით და საღამო - მოოქროვილი.
ჰგშვენით გვირგვინი - ბრილიანტით ოქროცურვილი,
ჰშვენის თქვენს გულში გაფურჩქვნილი ვარდის სურვილი: -

შოთას გაფიცებთ! მივემსგავსოთ ნესტანის რაინდს,

ძველი სამშობლო ჩვენს სიზმრებში ვეძიოთ მაინც!..
დაგვირგვინებულს ფარ-შიმშერით დაუდგეთ მზირად
და ყვავილები მიუჩინოთ ნაზირ-ვეზირად -
მზეს შევაგებოთ თეთრი დროშა ნიანგოსანი! -
ასე გეძახით ნარ-ყვავილის ტკბილი მგოსანი!..

ვერ დავივიწყე ვეღარასგზით: ლურჯნი იანი,

დილის ქალწული, - ძვირფას თვლებით გვირგვინიანი,
ალუბლის თვალი და ტუჩები - ჩემი სიმდიდრე -
ვიმღერ და ვიმღერ სილამაზით - მზეს ვსუნთქამ ვიდრე, -

მაგრამ ჩემ გულშიც დაიკმევა სხვა მუჯამარი -

ჩემს შაირებსაც გაანათებს ჩემი თამარი!..

1917 წ.
საღამოს სანთლებში

მე თვალს მიღებავს ცრემლის ფერად კვნესა მართალი,

ჭლექიან სანთლის ელვარება ოქროსეული -
მომაგონდება სინანულის ცრემლად ქცეული
ოსკარ უაÎლდი, გულზვიადი მთავარსარდალი,
დაყრილი ფარი და ლონდონის ქვა-სამართალი,
შეშლილ მეფესთან ბრბო სიცილით შემოსეული...

მზესთან სტირიან შუადღისას მისი თვალები,

როგორც ბესიკის სამარესთან ალვის ხეები,
აიშლებიან ჩვენს გარშემო ვიღაცეები -
გამოწვეულნი ჯოჯოხეთის ტანჯვა-წვალებით,
ვით სარეცელში მშობიარე ნაზი ქალები,
მწარე კივილით გვაშორებენ ეგ სახეები...

1917 წ.

ლურჯი თვალი

ლურჯი თვალი, ლურჯი მზერა, შავშუბა და ისარა,

ვით აპრილი, ვით ყვავილი, შუქურა და ცისკარა,
როგორც ორი ლურჯი ტბა ცისარტყელით ხეული,
შავ ლერწამთა ჭალაში ნაზად გამომწყვდეული.

შიგ ღალატიც არა სჩანს, იჭვიც არ იმალება,

შიგ იანი ჰკრთებიან და მთვარის ბრწყინვალება.

შიგან ერთად ცეკვავენ: ცეცხლი, ტალღა, მაისი.

შიგ სიკვდილთან სიცოცხლე მეფობს შენართაული.
- აჰჰა, ჩემი საუნჯე და ჩემი სამკაული:

თვალი ლურჯად ქებული, ლურჯად გამომზირალი,

ხან ვერცხლოვან ღიმილით, ხან ნისლივით მტირალი;

და მაგ თვალთა ციალით, მარად გავიმსჭვალები,

ცას ცისკარი ანათებს, ჩემს გულს - შენი თვალები.

წახველი...
და წახველი, დამიტოვე ნაღველი.
ცისკარი-ღა მშთენია, შენი გამომსახველი.

და გიგონებ, ვით მამულს მგზავრი უცხოეთიდან,

შენი შორი ნათელი სევდას ასხვანაირებს...
და შორეულ ქვითინით გიწყობ სულის შაირებს...

1917 წ.

თაისი
სონეტი

ჯვარისწერაში ჯვარსა სჯობდა თეთრი თაისი,

ეჯიბმა ჯერანს შეადარა გულთა მკრეფელი;
გადაგვაყვარეს შაბაში და მისაგებელი.
ასი მაყარი გვიცინოდა, როგორც მაისი.
თამადის ხელში აზარფეშა ათჯერ აივსო,
თარის წკრიალში ვჩურჩულებდი შენი მხლებელი:
„ - დარჩეს ეგ ტუჩი კოცნის ელვით ხელუხლებელი,
ვით მეველე ან ვენახებში ქარვის ყაისი“.

ამაყ წამწამებს შევამჩნიე შმაგი თარეში,

საშიშ თვალებში სჩანს სიკვდილის საპირფარეშო;
უბის ცისკრებში მზე გიჟდება ლალში მცურავი.
აპრიალებულ ხანჯალივით ამენთო ტანი
და შეგიპყარი, როგორც მონა არაბისტანის,
ცეცხლის საწოლზე შემოგძარცვე შესაბურავი!

1917 წ.

თამარ!

რა ტკბილ არიან სასასა ჩემსა სიტყვანი ჩემნი - ოდეს კრძალვით

ვახსენებ შენს გვირგვინოსანს სახელს, ჰოი, თამარ!
გაზაფხულს ესწორე და ვარდებში განეწესე. ყირმიზის იაგუნდის
გაღიმებით სამშობლო განინათე!
შენი სახე საქართველოს სანთელია, თვალმშვენიერო!
 ვაჰ მე! ვაჰ მე! საქართველოსთვის მხიარული დღენი ვერ მიპოვნია. შენც
უდაბნოს ვარსკვლავივით გაიელვე ლურჯ უფსკრულში და ვგოდებთ, რომ
კვლავ ვერ შევესწრებით სხივთა დღესასწაულს...
ჩვენ ვიცით, რომ ორჯერ ვარსკვლავი არ გაგვინათებს! - და კვლავ
შეგნატრით, გაუმეორებელო მზევ, გაზაფხულის ღელის ყვავილო!
აჰა სამშობლო ჩემი, როგორც ანგელოსი სუსტფრთებიანი, უიმედოდ
აწყდება წყვდიადს, მაგრამ შენი შორიელი სახე თეთრ-ვარდიან
ბრწყინვალებით უნათებს აღთქმულის გზა-ბილიკს!
მოუვალ გზისკენ წასულან სამშობლოს ვარსკვლავები. ბრწყინვა და
შარავანდედი შეახუნდა საქართველოს მზეს... არ გაიშალა ჩვენთვის სხივთა
მარაო და დღეს მტრის შვილდოსნისაგან დაკოდილი ქართლოსიანი სასოებით
მხოლოდ შენ შემოგძახის: თამარ! ჰოი, თამარ!
ჰყვავის და ჭკნება საუკუნე; ჰყვავის მწუხრი და განთიადი, ხოლო სახე
შენი ჰგიებს დაუმჭკნარი, ღიმილის ელვით ოქროცურვილი.
საუკუნეთა ბინდში მხოლოდ შენ გპოვა ერის სალამურმა, მხოლოდ შენ
მოგკრა თვალი საქართველოს დედამ!.. და გიხმობთ შველად: თამარ! ჰოი,
თამარ! ივერია იავარ იქმნა!
მეც ძაძით შევიმოსე გული. მე ღამის სიჩუმეში ვარ - ღამეში ჩამარხული,
და სიჩუმით ვახსენებ შენს სახელს. მე არ მაგიჟებს დროშების ჟღრიალი და
შენი სახელის ხსენება საგმირო სიმღერაში, მე მხოლოდ ჩუმად გლოცულობ
შენ!
მთვარის ნაპერწკლებით და ოქროს ძაფებით შენს მზიურ სახეს შავ
ნისლებში ვქარგავ, ჰოი, თამარ!
მე მიხარიან, რომ საქართველო შენის სახელით შეიმოსა. მე მიხარიან,
რომ შენ ედედოფლე მას - უკვდავი მშვენიერება და სიხარული! და კვლავ
თაყვანსა გცემ, თამარ! შენით ჰსუნთქავს საქართველო!
გულს ვეღარ შემიზარავს ჩემს წინაშე აღმართული შავი აჩრდილი
სიკვდილისა. უკვდავია ერი ჩემი, სანამ უკვდავობს თვალშეუდგამი შენი სახე,
- უკვდავია, რადგანაც შენით უჭკნობ მშვენიერებას ეზიარა -
ჰოი, თამარ!..

1917 წ.

მკრთალი იაშმა

აწ ენკენისთვეც არ შეგვიბრალებს,
გაგვიხუნდება სხივთა ჩანჩქერი,
ვეღარ ვიპოვი შენს ლამაზ თვალებს,
ფირუზებად რომ ახლა ჩამცქერის.
ხვალ ტყე გახდება ქარვით ნაფერი,
ცას გადეცლება იაგუნდები:
აღარ დამრჩება აღარაფერი -
უძვირფასესო! არ დაბრუნდები!..

შენი თვალები, - როგორც მტევანი,

შენი ტუჩები, - ვით საწნახელი -
გახდება ფერად ნაკლულევანი -
როგორც ამ სოფლად ჩემი სახელი...

დაჭრილ საღამოს დაჭრილ შვენებით,

ჩემი სიცოცხლის ერთი მკობელი -
ქარვის კუბოში გადესვენები.
ხელდაკრეფილი, ვით ღვთისმშობელი...

ნისლებს გაჰყვები რაღაც განგებით,

მე კი - სიმღერებს ამაოდ გითვლი;
გკოცნიან თეთრი ფარშევანგები
და შემოდგომის ჭლექი სიყვითლე!..

1917 წ.

საქართველოში
სონეტი საქართველოს

ერთხელ გამკობდა მეუფე და ბედის მჭედელი,

რაინდ-მებაღეს გამშვენებდა ოქრო რჩეული,
სისხლით შეჰღებე შენი სტავრა და ფარჩეული,
ცრემლი გდენია სევდის ჯამში დაუწყვედელი...
მზესთან აჰზიდე მარმარილოს ტაძრის კედელი.
მარტო დასდექი სილამაზის წმინდა მკობელი;
წარსთქვი ლოცვები სხვებისათვის მიუთხრობელი
და შემოივლე ცეცხლის ალი დაუშრეტელი...
ჩაჩქან მუზარადს დასჩნევია ჟანგი ჟამისა,
თეთრი გვირგვინი უცხოელმა შეგიღამისა -
საკურთხეველსაც შემოსძარცვა მან მეწამული...
ზღვად ობოლს ხომალდს მივამსგავსე ჩემი მამული;
როგორ მაჟღერებს საქართველოს ნაზი ნაღველი;
ო, ჩანგის ნაცვლად მეპყრას შუბი პირ-გამახული!..
 1917 წ.

საქართველოში
სონეტი მეორე

ლურჯ ღრუბელივით დამადარდე შენი მხედარი.

როს შენს კალთაში დავინახე მჭკნარი მანდარი -
შეშლილ ქალივით აგვატირებს ჩვენ საზანდარი -
ორივ ჩვენივე უმზეობის მოწამედ არი...

მე ღრუბლებში ვთვლემ - ელვასავით შესახედარი:

წუთს ველოდები - როს აგვრგვინდეს ჩემი ძახილი,
შურის ძიებამ გაამტვეროს მტრის მურდახილი,
ოქროს ზარნიშით მოგვიქსოვოს დილა ნეტარი...

ამღერდა სისხლი... და დაათრო სული და გული,

თუ მზე მომპარეთ - გამინათებს ბნელში ფრანგული,
წკრიალა ხანჯლებს გვიელვარებს შოთას ოცნება...

არწივის ფრთებით დამიბრუნეთ გვირგვინოსნება!

მინდა ბისონზედ აციგლიგდეს ალმასის ღილი.
და ჩემს გუმბათებს შეეფინოს სხივთა ჟინჟღილი!..

1917 წ.

1918 წელი
თავადინა
(წიგნიდან „ყაბახები“)

თითქოს მთვარე ხარ ნასახადარი

და ძველის ძველი თითქოს ლაურა;
თეთრ კვირეებში მეაზნაურა,
როცა ჰრეკავდა თეთრად საყდარი!

გერბიან ეტლის გამოჭენებით

ძველ ბაგრატიონს გაენავარდე,
მე მაწვალებდა შენი ხაბარდა -
ნაზი ქიმერის გამოჩვენება.

მოჯირითეში რომელს აირჩევ,

რკინის რიგებში მკერდი მენთება...
შენი თმა ველურ ორნამენტებად
უთლიათ თითქოს ბნელ ჯავაირჩებს.

გავალ ყაბახზე შენი მსურნები

ვნახო ჯირითზე ჩემი მსაჯული;
მაგრამ, რახტები და სამაჯური
ვეღარ უძლებენ ატლასის სურნელს.

მე წავალ სიონს: დამღვრჩალ ეთერში

დიდიხნით სულმა რომ იგვიანოს,
შენ კი ბანალურ ფორტეპიანოს
ადარდიანებ ცივ სითეთრეში!

უიმედობით გახსნილ ფანჯარას

და მკვდარ თოვლებში დაღლილ ლაიკებს
ჩემი ოცნება აღარ დაივლებს
და ატირდება როგორც ანჩარი!

როს ვორონცოვი, დამდგარი ნაპრალს

შენთან გადივლის მთვარიან სახლებს,
შენი გვარიდან ავშლი სახელებს -
შეშინებული და ნამთვრალევი,
ვეჯირითები კვლავ შენს წინაპრებს -
მე, მირაჟული დატრიალებით.

1918 წ.

სონეტი როდენბახს

შენ მოწამლული მირაჟების ჭვარტლი გედება.

და გახურებულ ბურანებში სხვას ელოდები.
უცნობ ქალების ჩვენებანი, მთვარის ლოთები
გახრჩობენ ხარბად ვით აბრების შავი გედები.

კატაფალკების გასაყოლად ხმა გემეტება

კუბოში ბეჭდებს დაიტირებენ წვიმის ნოტებით,
ავადმყოფ სახლებს აპატიე ძველი ცოდვები
და საფირონი დარდიანი ღერბად გენთება.

მკვდარ ქალაქებში დასდიოდი როგორც ლაურა

და კვირაობით ეს ქვეყანა გეუცნარა
როცა თეთრებში დადგებიან მრუში ზარები.

ქვაფენილიდან სითეთრენი გესევა პირველს,

მზე ცოფიანი მოაქანებს აწეულ წირვებს
და ლეტარგიის ბარძიმიდან სვამ ზიარებას!

1918 წ.

სონეტი ქართველ ჰუსარებს

სონეტი, სონეტი ქართველ ჰუსარებს!
პაოლო იაშვილი

ჩხარი. ჩქაფანი. აქარება გულარდაშარი.

ღია მზვარიდან აზავთული თვალი დურაჯის.
თქვენთან ჯირითში გაიხარებს თეიმურაზი.
და სააკაძე გაჟრიალებთ, როგორც ყაჟირი.

ამტვრიანებულ ყაბახების გელით ტაშირი.

ჟანგიან თასებს ავარვარებს ვერცხლის მურაზი.
გიცდით ქალები ხაბარდებში ჟღალი მურასით.
გათრობთ შაბაში: ვინ იქნება მათი ვაზირი.

და სატევრები ქარქაშებში არ ინახება.

ავჟანდის ჟღერით, რახტის ცემით ვით ყიფჩაღები.
ხმლის მარაოთი ჩაუქროლებთ მთვლემარ ხალიფას.

აათამაშებთ სისხლიან სულს ნარინჯის მთებში.

მთვრალი სალომე დაიჟინებს თქვენს თავებს თეფშით.
როცა თვალები გაგეხსნებათ მთვარის ყალიბად!..

1918 წ.

26 მაისი
ვამაყობ როგორც გულზვიადი მეისრაბარი,
დასისხლულ მარჯნით იჭედება ჩემი სახელი.
ცხელ არმაზიდან ატირდება შავი ძახილი...
აცეცხლებული ტოპაზებით ამაყი სახლი.
მზე პერანგს იცვამს ყირმიზისას - მთებში ნაფარი;
რკინის კვნესაში ხმალსა ჰფერავს მეისრაბარი!..

საწყალ აჩრდილებს, რომ სდიოდათ სუნი მიწისა,

აღარ აცვიათ ტურნირებზე თეთრი რძიანა;
ვეღარ ანახლებთ ხმა სოლომონ ლეონიძისა -
დგებიან როგორც კეისარი ვესპასიანე...

შვინდის დროშებით გავაგიჟებ ყომრალ მოედანს...

- დღევანდელი მზე საქართველოს ისევ მოიტანს.
ნელდება ცეცხლის კოშმარებში ოდრიკალები -
თეთრი ფიქრები მახვევია მადრიგალებად...
და გორგასლანის მელანდება შავი სურათი.
მისრეთი... ჰინდი... ბაბოლონი და ასურეთი.

ჩემსკენ მოჰქრიან იალქნებით: სპარსი, აბაში,

ჩემი სახელი დაიხევა აღტაცებაში.

დღეს სიხარული - ვით ცეკვაში მთვრალი სალომე,

როგორც ეთერის სარეცელზე აბესალომი!..
ქართლოსის ლანდი ბრწყინვალებით გამეთარეშა -
არმაზისაკენ!
ნუღარ წავალთ ლეგა ზამთარში.

1918 წ.

1919 წელი
ქართლი

შენზე ვარ ჯვარცმული და შენდამი შეყვარებული გომბეშო ვარ. ჩემში

ავხორცობს შენი ბრაზიანი მზის თქარათქური და შენს ალორთქილ სხეულში
ყვითლად ჩაღვრილი მალარია.
მაცხელებს შხამით ამწვარი შენი სივრცე და შენ ყვითელ თვალებს
მივდევ გველივით აწივლებულ ტრამალებში.
 მზეში ნაზელი შენი უდაბნოები მიმზადებენ თეთრ საშიშროებას და
ელდით გეხლიჩება საქანელნი ცისანი. ქამელეონით დაკბენილ შუადღეებიდან
შენი ხელი გოგირდებს მაყრის - უცნობ მხედრობის შეციებულ რაინდს.
ჩემში ორთქლავენ: შენი პირსისხლი ვენახები, ლომისფერი ყანები,
ბალღამით მხრჩოლავი უგზაური შენი მდინარენი; კაპას მაშხლებ ჩაშლილი,
ცხელ სიშიშვლეში თეთრად აჩაღებული კალოები. ჩემში ილეწება მეფური
დაშლით მოცელილი შენი ქალაქები და შენი დიდების ჩარდახი მადგება თავს.
დავიწყებული არაგვის წყლები გიდგამენ ტახტებს კეთროვან ჩრდილთა
სიჩუმეში; შენ გახვალ წარსულ დღეთა ჯირითზე და არ იცი ვინ წაიღებს შენ
სილამაზეს, მკერდი შენი ვრცელია ცხელ რუშებში და ვინ ააწივლებს შენს
ტუჩებს... ბედი შენი დააკრეს ქარის ფაფარს და სარაცინი უკივის შენ
სარეცელს...
იქნება შამქორი და იქნება ნუქარდინი...
ხალიფას დროშით აინთება შენი ქოხები შიშით მზირალნი
საფირონივით.
შენი ნაზი ქუსლი ჩასველდება სისხლში და თვალწინ გაგიტარებენ
დროშად ჯვარცმულ მოურავს.
მინდვრებიდან მოვა მთვრალი სუნი და მრუში სუნთქვა შეგიწვავს
სახეს.
მზის ურაგნებში დასისხლული მკერდი გადაგეხსნება როგორც მწუხრის
ღვთიშობლები საცეცხლურის გრილ სვეტებში.
საიდუმლო შენი იქნება სასტიკი და ტკივილი იქნება უღმერთო...
შენი დალურსმული სული მაღრჩობს; შენს ეშაფოტის გზაზე ჩემი
თვალები დაიხევა; ყვითელი აყალო გაწვება სარკოფაგად და უღვთოდ
გაიკვრები თეთრ ნამქერებზე. უბე გექნება ღია და თითები ასანთლებული.
მეურმის სიღარიბით ვატარებ იღბალს და შენს დასრესილ აბრეშუმს;
გვიან დაისების ოსანნა თვალი ჩემი მოკვდება შენზე.

1919 წ.

ოფორტი

არღნის თოვლებში გზა-ჯვარედინი.

მზე - დასიებულ მთავარანგელოზს.
ჯდება გუმბათზე ჯალალ-ედ-დინი.
ბრინჯაოს ჯირითს ამსხვრევს ანჯელო.

ნატისუსალში ამთქნარებს ვატმანს.

ვაგზლის გეიშა ფარნებს ამძიმებს.
და სარაცინი აწივლებს ფატმანს.
ქერა ლოთები ჰსცლიან ბარძიმებს.

ათოვლებული ტორეადორი
ხელსარკიანი დადის გოტიე.
სჭამს სურავანდი და თიადორა
ჩამპალ ბუზებში ტაძარს გოტიურს.

ვერსალზე დარდი მე მილოდინებს.

შუაღამისას მაცმევენ ნიღაბს.
ვიღაც მიმზადებს გილიოტინებს.
ჰკბენენ ძაღლები მომავალ იღბალს.

1919 წ.

უცნობ ქალს კაბარეში

ცამეტ ქვასავით აინთება მწვანე კაბარე,

დაჭრილ სკვითივით როიალი მოგესალმება;
შენი თვალები გაიშლება ღამის პეპლებად.
ნეტამც გამხადა აშფაშაგის მეისრაბარი.

ვნატრობ, ყაბახებს გამარჯვება მერგოს პირველი

და შემაჩერდეს შენი სახე მღვრია ქარვისა,
ამაყ მზერაში ჩაიწვოდა ჩემი მაისი,
შენი თვალების ფერადიდან გამომჭვირვალი!

არ იქნებოდით, ქალბატონო, ჩემი მსაჯული,

ყვითელ სარკეში გამოხედვა ესერაბამი,
მეჩვენებოდა ჯირითის დროს, ვით სერაბიმი -
ყარყუმის ქუდში ვარდისფერი მანასაჯურით.

და საზანდარშიც ითოვლებდა ნისლი მთიური, -

დაჭექდებოდა შავ თვალებში ეგ სიამაყე;
როგორც კაფეში მაიმედებს მე თერიაყი,
შენი შემოსვლა და გიჟური უვერტიურა!

1919 წ.
 1920 წელი
ატილლა

შენი სულია დაუჭედელი,

ახალ მიჯნაზე ვერავინ გხედავს,
მდუღარე ქარში გაუჭენდები
აპოკალიპსის მესამე მხედარს,
შენ მოთარეშობ ავი ხაზარი,
სისხლის ნატბევარს მიე მდევარი;
მოცეცხლე ველი. წივის ხანძარი,
იწვის ქალაქთა გასადევარი.
დაჰხსენ ევროპის კარს ურდულები,
რაშის თქარუნით ლეწავ გვირგვინებს,
ახლაც შორიდან გვეშურდულები,
ჩვენც, ღვთის მათრახო, შემოგვირბინე!
გადააბრუნე ჩვენი დროება,
მიგვეცი რისხვით ცეცხლის საფქვავებს,
შემოგვესიე მთვრალ ურდოებად,
დალეწე ყველა, რაც ჩვენ გვაბრმავებს!
ჩვენი ხატები ისროლე კარში,
გამოუცხადე ჩვენ ღმერთს დუელი;
ტყვე დემონებით ეტლების ქარში
მობრძანდი, როგორც ემმანუელი!

1920 წ.

1921 წელი
ავტოპორტრეტი

ვარ ბარბაროსი, ვარ ხაზარი, ვარ სარაცინი,

რომის კედლებთან ურაგანი და დინამიტი.
ცხელ რუსუდანის მესრისება მე სარეცელი,
დაუბრუნებელ სივრცეების მაღრჩობს ამინდი.
ძველი სისხლები არის ჩემში დარეულები
(კახეთის მსუქან თეძოების ვწოვე მტევნები).
თავზე მადგიან კვირეეები - მთვარეულები
და პურპურივით მზე მეცემა დაუტევნელი.
რასის ჭრილობებს ტანზე ვითვლი, როგორც ყვავილებს.
ქართლის თავადი და პარიზის დიდი ტრიბუნი.
მიყვარს დროშები საქართველოს გამოყვანილი,
მზე - ჩემი გვარის ლაშქრობაში გათეთრებული.
პოეზიაში, როგორც რუმბში ჩაყუდებული,
ყველა წვენებში, ყველა შხამში სული ჩავაწე.
არტÎურ რემბოსთან ბოროტ ტყუპად ჩახუტებული -
მადგამენ გვირგვინს თეიმურაზ და ჭავჭავაძე.
მე ვარ პოეტი, კვირეული ვარ ნიამორი,
შეგვიანებულ ტრამვაების ყრუ „ნევერმორით“!

1921 წ.

1922 წელი
***

სულის არეში ამაყი ქარი

შეარყევს მარდათ ფიქრთა სიმშვიდეს,
ახმაურდება ზღვა ბობოქარი
და გადასცდება ნაპირის კიდეს.

ბრძოლის წყურვილი სხეულს დაივლის,

ედება ცეცხლი სულის მწვერვალებს
და განთიადის წყურვილი ხილვის
მწარე კაეშანს გაატიალებს.

ვარ ბრძოლის ცეცხლის ალმურით მთვრალი

და გატაცება მხიბლავს გმირული.
ვარ უშიშარი, როგორც გრიგალი,
თან უდარდელი, თან განწირული.

1922 წ.

***

სისხლიან ქუჩებს მივანდე თავი

და შევიყვარე ბარიკადები.
მე სიჭაბუკე ცეცხლში დავჰყავი
და მხიბლავს მხოლოდ ცეცხლის ვარდები.
ზეცის ეტრატზე როცა იელვებს,
შავი ღრუბლები აიშლებიან,
ო, ჩემი ქუჩაც მაშინ იელვებს,
ბაირაღები გაიშლებიან.

მე მაშინ მიყვარს ქუჩის ხმაური,

ბარიკადებზე ყოფნა მზადება,
შურის ძიება, სისხლის აღება.
ცხოვრება მშვიდი მე აღარ მინდა
ყოფნა ალერსით, ფიქრი ბაღებში,
მე ყველაფერი ბრძოლისთვის მინდა,
მსურს მოვკვდე წითელ ბაირაღებში.
სისხლიან ქუჩებს მივანდე თავი
და შევიყვარე ბარიკადები
და სიჭაბუკე ცეცხლში დავჰყავი
და მხიბლავს მხოლოდ ცეცხლის ვარდები.

1922 წ.

მებრძოლს

მედგრად, ლომგულო, დასჭექე რისხვით,

ხედავ? დაიფრთხენ მუხანათები.
როდესაც მტერი გჭარბობდეს რიცხვით,
დარაზმე მარდათ გოლიათები.
მილეწ-მოლეწე ძველი კერპები,
ძველ სასახლეებს მოსდევ ხანძარი,
რომ შიშით ძრწოდნენ ძველი ღმერთები,
ზეცას სწვდებოდეს მიწის ზანზარი.
იძიე შური, სულით მსახვრალებს
უქმი დოვლათი გაუნიავე,
უსამართლობით და სისხლით მთვრალებს
სიავისათვის უყავ სიავე.
გადაიხადე უებრო ბრძოლა,
გააცამტვერე ჩაგვრის ხუნდები.
ნუ შეგაშინებს ზვირთების სრბოლა,
დამარცხებული ნუ დაბრუნდები.
შენ ბრძოლისათვის შობილხარ მხოლოდ,
შრომის სამეფოს მხსნელად და ფარად,
მშრომელი ხალხის შვების სიმბოლოდ,
იცოცხლე მარად... იცოცხლე მარად!

1922 წ.

***

გახსოვს, ტაბახმელავ,
ბრძოლები გმირული
და მკერდი მრავალის
შენთვის განგმირული.

ქალებო, შეამკეთ
მათი საფლავები,
საქართველოსათვის
ვინც დადეს თავები.

1922 წ.

სული კი ელის მეტამორფოზებს

ზეცის ტალღებზე ელვისებური

ისახებიან ცეცხლის ხაზები;
ვით ალმასები დაისებური
ასხივოსნდება სულის ბაღები.
აორთქლილ სივრცეს მოარღვევს ფრთებით
სულში ნაშობი, უცხო ფრინველი,
გული მხილველი, თილისმურ გრძნებით,
მუდმივ ძიებით სული მწირველი.

უცხო ფერებით გაარიჟრაჟებს

ღამის მირაჟებს გასხივოსნება,
ლაღი ოცნება სულს გააკაჟებს,
გაამალხაზებს ცეცხლის მოდება.

მივარღვევ ქაოსს მარდი ჭენებით,

ზღაპრულ ცხენებით ჰქრიან ლანდები;
სულის დარდები სავსეა ვნებით
და გატაცებით - გულის ნადები.

საყვარელ ქვეყნის დაახლოვება

ეუცხოება ზღვის სირინოზებს;
ყველას აოცებს გზის მიტოვება -
სული კი ელის მეტამორფოზებს.

1922 წ.

საღრჩობელიდან

აზიის კახპავ! თარაქამა გიჯვარედინებს,

გიყნოსა თეძო და მსუქანი კაბის შრიალი.
მეწველ ჯიქანებს ახვრეპინებ ჯალალ-ედ-დინებს
და გამოშიგნულს შაგადგება შავრაშიანი.

დაგეძებს ბუღა და ყუდროში ვერსად დაგაბით

ბუნდრად მომსკდარან ურდოები ვით კანჯარები:
ჩაგენგრა მკერდი დალახტული, ორად ნაკაფი
და ხერხემალზედ შემოგალპა ნახანჯრალები.

დაობებული შენი თესლი ვერ დაიჭექებს,

ვეღარ აყვავდეს შენი ძვლები მტვრათ დაგროვილი.
და მონღოლისგან დახანჯლული ძირს ჩაიჩოქებს
შენი ლაშარი, დაირმული, დაოქროილი.

მოდგა და მოდგა დარუბანდით სისხლის დგანდგარი,

დატუშა რიყით საძოვარი შრატით მცვრეული
და ჩემი რასა - ულაყების ჯიში მაგარი,
საღრჩობელიდან იყურება განაცრებული!

1922 წ.

მზე ტაბასტა

მე ჩემს ვენახში რქა ვაზივით ფესვებ გამდგარი

ავდიდდი, როგორც გავასქელი ჩვენი იორი.
დღეს ჩვენ ქვევრებში საპალნეებს გააქვთ დგანდგარი,
ჩაკაფულ ძროხის სურნელია სანოყიერო.
მზეს განედლებულს ძუძუებზე მოეხსნათ ჩირთი,
სდგას, როგორც სისხლის ტაბასტაში გამსკდარი საშო.
გავბერტყე სიტყვა და გავტყორცნე შორი ჯირითი,
პოეზიაზე ჯიგარ დაყრილს, მსურს გავიფაშო.
ჩემს ლექსს თითეულს ეწურება ცხრა ლიტრი ერბო,
გემრიელ შხამის შემიხვრეტავს ბევრი მტევანი.
ორი პურპური მე მაბრმავებს: ჯერ არტურ რემბო,
და მერე ბეჭზედ არწივებით ბაგრატოვანი.

1922 წ.

ახალი მთვარე კახეთში

მთვარე ხორცით გაივსო.

მოსწყდა უნაზეს მუცელს, აბრეშუმის საბუდარს
მთვარე ხორცით გაივსო.
ხსნიან რუმბებს მარნებში. ყოჩი დაკლეს მყვირალი
მოზვერი საგაისო.

უბნებში გადადიან ცეცხლები ყირამალა

სოფელზე წამოვიდა მთვარიანი მორევი -
გამოსული ლორივით
მთვარე ხორცით გაივსო.
მიწა დედალო, ადუღდი მაჭრათ
დუმით გადაზელილს ვეძებ შენს ძუძუებს
მაწოვე. შევხვრიტო; დვრიტა და შრატი.
რომ გავძღე უცებ.

მოდგეს და მოდგეს გატენილი შენი ნახირი

მე წყურვილი გამინახევროს,
მოხსენი ჯიქანი შენი ნამთვარევი
ვაფეთებ თვალებს მე აფთარივით...
.......................................................
ქონების ჭრაქები ინთება ფერებად
მთვარე ტყირპით იბერება...

1922 წ.
ექსპრომტი ვაჟა-ფშაველას

ხარ ბახტრიონის დევი მაგარი,

კარატის კარატ ხელკვერიანი,
ტახივით გველი გაწევს ჯაგარით,
გთესლამენ ხვადნი და ხოკერანი.

გელის კოდები ლუდიანები,

ღალა, ტაგანი და სარძეული;
ხვადაგი წითელ გუდიანები,
კერატი სისხლში გადარწეული.

და შენი სიტყვა ზარადიანი,

ყამირი დუმით გადაპოხილი:
როგორც მესსია, როგორც სარდალი,
შენ საქარათველოს ხარი მოხველი...

1922 წ.

ლიტანია

შენი მუცელი გენიით გატენილი

თითონ გეენა და გიენა პოეტებისთვის.
ხარ ნატახტარი, ტახტებამდე ხარ ატანილი,
არწივის ჯიშო! გატეხილო მომეტებისთვის.

მე მინდა ვიყო იზრაელი, ლექსს დავეჭიდო,

მოვდრიკო მისი ძუძუები მოუდრეკელი.
შენი სიმსუქნე დაწველილი რიტმით დავჭედო,
დამლოცავს პოეტი - მიქელ მოდრეკილი.

შენ, დარწეულო ჩემი გვარის ქაფიან სისხლში...

........................................................................

ჩვენი ძვალები ზედ გაყრია, როგორც მარილი;

ღვთიშობლის კალთებს შენს ფაშვებზე ვხედავ მოტანილს...
სისქე ჯიქანი და ბარკალი გადამორილი.
ნასუქი ლეში გაგლეჯილი გიპოპოტამის...
.........................................................................

ყველა გათავდა! ნაწლავები დაყრილი დანით.

მონგოლის კნუტი კაპასია... ჯალალ-ედ-დინი.
ლიტრიან რახტით ტამერლანმა დაგხვრიტა ტანი,
მოსცურავ ეხლა, როგორც კუბო გადაჭედილი.

შენი თირკმელი ურაგანმა ქვიშას გარია.

ცა დასისხლული სოღანლუხზე გადმომდგარია...

1922 წ.

ეკლოგა

სულ იწვიმებენ შენი ცურები,

დაგვეცა წარღვნად შენი ჯიქანი.
მაგრამ შენ ჯერაც არ იწურები,
არ შაწყვეტილან შენი ჭექანი.

სდგანან ქაფებით სარძეულები,

მაღალ ტაგანებს სტყდებათ ძირები:
ვართ შენ რძეებში დარწეულები,
შენი ბარაქით დაზელილები.

გააქვთ გრიალი კერატებს, ვერძებს,

დაგბრუნავს თავზე ერბოს მორევი,
სასუქს, სიმსუქნეს, მოხეთქილ რძეებს,
სიმსხო ბარძაყებს მოჭრილ მორივით.

ხორცით და ქონით გადაჭედილი

მოაშრიალებ დაძაგრულ ჯაგარს.
მე მინდა ვიყო ჯალალ-ედ-დინი,
შენი ფაშვები დავაგო ჩანგალს!

1922 წ.

საქართველო
შენ ფიროსმანის შვიდღარიან მარნებში გხედავ,
გადაპოხილა შენი მკერდი, როგორც სარწყავი.
სისხლის საპალნით დატვირთულო, ვინ დაგიხვეტა
ბრგე თეძოები ბელტებივით დასაფარცხავი.

ტანი ყამირი, როგორც ხმალი, ელავს ჩამდგარი,

ვინ დაჩექმული ჩემი სული შხამებს დარია.
აქაფებულა შუაღამე, როგორც ჯაგარი:
ვიღამ დაიდგნოს, ვინ შაებას კარად დარიალს.

ტაძარს ალავერდს შემოაფრენს ტალღას მორევი.

დგანან უზანგში: ღვთისმშობელი და მოურავი,
რკინის პალოზე გადავარდნილს ვხედავ ხანძარებს.

მოდის შამქორი. სოღანლუღი. დროშების მტვერი.

ზურნით ფალანგებს მოუძღვება კონდოტიერი
და შენი სისხლი გაჭედილი შიშით ზანზარებს.

1922 წ.

აზნაურ ასულს

შენ ყელგამოჭრილს ჰგევხარ ჯეირანს,

მეუცნაურა შენი სახელ
და მარტო შენი თვალები მჯერა,
როცა დგებიან მოყაბახენი.

როცა მთვარეზე გავალთ ოროლი,

უზანგში ფეხი შედგება ცხელი;
მაშინ ეგ ტანი აზნაურული
წამოვა, როგორც სვეტი ცხოველი.

დატრიალდება გარს მირაჟები

და სამუდამოდ ვიქნებით ორნი,
გვაჯირითებენ ჩქარი რაშები,
სანამ მკერდებში ჩადგება ბროლი.

ჩვენ გაგვიტალღებს მთვარის მორევი

და შეგვაშინებს მთვარის დიდება,
შენს თავს მომტაცებს მე მოურავი...
.......................................................

როცა დაჯდება მზე - დღის ყეენი,

შენ გამოჭრილი გექნება ყელი
და ხორბლისფერი, ძვირფასი ხელი,
გაქცეულ ფაფარს დაეკიდება.

1922 წ.

1923 წელი
ტყვეები მიჰყავთ იანიჩარებს

ღრუბლები ჰგვანან ლაფიან ჩვარებს,

მარტის ქარები მიაქანებენ;
ტყვეები მიჰყავთ იანიჩარებს,
ელოდებიან იალქანები...

იალქანებო! რა გეჩქარებათ,
ერთს გადავხედავ სამშობლო მხარეს,
ვაკოცებ მიწას, დედას მწუხარეს!
გინდ ამომართვით მერე ბეჭები
და გინდ მიმეცით გენიის ხანძარს!...

ეს მეხრეები - ქართლის ბიჭები

ხვალე ჰნახავენ ალჟირის ბაზარს!...

1923 წ.

მხარე ვაზებში გამოხვეული

ყანა კახური, ათქვირებული,

და ყამირები ყარაიასა;
ვაზი თორმეტი ფურის ნაწველი,
დასხმული ოქროს ბარძიმივითა,
წინანდლის ღვინო დედისრძიანი;

თაფლი - ხეებზე ჩამოღვენთილი,

ბროწეულის ტყე წყაროებითა;
ცა - არწივების კლანჭით გარტყმული,
მთები - ფერადი დროშებივითა,
ნაციხარები ქვასისხლიანი...

მხარე - ნათხარი საძირკველების,

მხარე - სარკინე ფალავნებისა,
მხარე - ვაზებში გამოხვეული...
იქ ფერფლი ჰყრია ჩემი ყრმობისა,
ფერფლი ლერწამის ნაცარივითა...

1923 წ.

ტფილისის სასაკლაო

დაფეთებული შენსკენ მორბიან

სქელი ჯოგები, როგორც ლატანი.
შენ - დაგეშილი დედალი ორბი,
შენ - დაგრაგნილი ლევიათანი.

გღადრავენ მუცელს მწარე აფთრები:

ნუგზარ, ატილა და ტამერლანი.
იხევა ბოძზე გამოფატრული
აპოკალიპსის მწვანე მერანი.

საკლავით სავსე ეს ხვიმირები.

იფქვის ნახირი გამოხვეტილი.
და ფრონტონებზე ხიმერებივით
სწვეთს საშოები გადმოღვენთილი. -

ბლოკადა სისხლის, დაუძრახავი,

ნასუქარ მინდვრებს ლეშხებს უწველი
და ფარაონის სხვილი ძროხები
მორგის საწოლზე ყრიან მუცლებით.

დანებით დგანან ვით სატრაპები

ყასბები ტოგით შემოსილები.
დახეთქე სისხლით ყველა სარდაფი
და ფურგონები შემოსეული.
ბღავი ჩანგლებით: ჯერ უძიროა
და არ ავსილა შენი ღარები:
გაწველილ მიწას გაუწირია
ჩამდგარი ღალის ნატბევარები.

დაარტყი ალყა, დააგრიალე,

ჩაასვი ღვიძლში პრესსი წყეული;
კიდევ დაბურღე მიწა ძლიერი
შადრევანებათ ამორწყეული.

მაგრამ მძინვარე თუ კი ჩაჰქერი,

გაძლევენ რევანშს ბუდის ბღარტები:
როცა გასკდება როგორც ჩანჩქერი
შენი ძარღვები დასაბღერტელი.

მორწყე და მორწყე მიწის ფერსვები!

მკვდარი ვერჰარნის მუცელი მშრალი;
შენგან ოცნებას ეალერსება
ბარბაროსული სისხლის შრიალი!

1923 წ.

ბარბაროსული ელეგია

ძველი მზეების დამრჩა ვალები,

ვიგონებ იმათ შრიალს ფარჩიანს.
ხარის ცხელ მუცელში ვარ ამოვლებული
ცეზარი ბორჯია.

ჩამორჩენილი მითრიდატეს ლეგიონერი,

ქვეყნის დაპყრობით მოსული,
მტკვარზე ვინც მღერის რომის ელეგიას,
სისხლი შავახეთქე ბარბაროსული.

მედგა მუზარადი (რა უტკბოესია!)

ომებში დამქონდა ხმალი ირიბული,
დღეს სისხლის ჯამებით ვხვრეპავ პოეზიას
და ფარად მიჭირავს მთვარე გატყირპული.
უფალო! დასცალე ჩემი საყვირები,
მაწოვე სიტყვა გამოკვერილი,
სასძეურს ატოკებ
ძროხა გატოქილი...
ასე ვლოცულობ მე ყოველ კვირას
წყნარი ბოკვერი.

1923 წ.

ჩათახი
(პოემიდან)

ვინც პლანეტების არის პატრონი

და ვინც იბრძოდა გამწარებითა,
დღეს, ლიტავრებით ტრიუმფატორი,
მოდის ატტილას ხანძარებიდან.

რომ სიღარიბის კარი დაჰკეტოს,

იწყება ბრძოლა ამირანიდან,
რომ საქართველოს მიწას დაჰკიდოს
ათი ათასი სემირამიდა!

სხვა ციკლოპები ადნობენ მადნებს,

რომ გააცოცხლონ ბარაქა მკვდარი
და სიდონიდან მოსულ ხომალდებს
ჩაუზნექია ტვირთებით მტკვარი.

აღსდგა! აივსო ყვითელ ზოდებით

ამოხაპული მაღაროები,
ისევ ჩათახი ჩამოზოვდება
სხვა საქართველოს მახარობელი!

*
ყანავ, კახურო, ათქვირებულო,
და ყამირებო ყარაიისა,
დახორცებულო იალაღებო,
ვაზო თორმეტი ფურის ნაწველო,
დასხმული ოქროს ბარძიმივითა,
წინანდლის ღვინო, დედისრძიანო!

ვეფხვის ნაწილო, ივრის ჭალებო,

ბეღელში ყრილო პურო ზღვიანო,
მთებო, შირაქის ერბოთ პოხილო,
მზევ, ლეშტერებად შესაგუბარო,
ტყევ, მუხრანისა, მუხრანიანო!

ოქროვ, მცხეთაში გამოწურულო,

და რუსთაველის სიტყვავ ძლიერო,
გამოზამთრულო შავო ნახირო,
ასსარგადონის სამაგიერო!

ჩემო დვრიტაო და ლექსის დედა!

თქვენი ბარაქის ვარ პატიმარი!
დატაროვებულ სიტყვებს რომ ვხვეტავ,
სიტყვა მაქვს თქვენგან ნაპატივარი!

თქვენი დაღუპვა კიდევ შორს არის

და კიდევ ადრე თქვენი სიბერწე.
მომდგარა რასსა ფარეშოსანი
და საქართველოს დასდგამს ღერძებზე.

დღეს შეაბერდით მზეებს მაღრიბულს,

შეჰერაზადას დატრიალებით.
ხვალ დინამიტით დასვინაღრებულს
გაგაჭენებენ მაგისტრალები!..

1923 წ.

1924 წელი
ვეფხი
(ვეფხი მოკლული დიღომში
1922 წელს ნოემბერში)
ვალერიან გაფრინდაშვილს

სარაცინების თესლით ამტყდარი

და პამირების ბურში მყვირალი,
მოატყდა სივრცეს გასაკვირალი,
პანმონგოლიზმის ბაირახტარი.
ხალიფატების დასტოვე ტახტი
და სისხლი მღვრიე ვერსად დასტიე,
ალბათ შენ ყავდი ბრწყინვალე რახტით -
უკანასკნელი ძველ დინასტიებს.

რომელი უნდა გელეწნა რასა

და მერამდენე გემტვრია რომი,
როცა დაეშვი დაუდგრომელი
და მზე გტეხავდა ბარბაროსული.

ვერ გაჰხეთქავდი რომელს ავშარას,

რომელ გუმბათზე ხმალით დადგები?
ბერდუჯის წყალზედ წივის ჯავშანი
გამოქცეული ათაბაგების.

მაგრამ ავია ბედის ტრიალი.

შენი ვარსკვლავიც ყოფილა მკვდარი.
ვეღარ დალაშქრე შენ დარიალი.
სისხლი შაასხი მსუქან კედარებს.

გადმოვარდნილი წითელი ფაშვი

შენ აზრაილის შუბზე მბრუნავი,
ურემზედ ეგდე ვით ქუჩის ბავშვი
ასპიტ ღამეში დასახურავი.

და საყვირების ხმები გრგვინავი:

მემკვიდრის გული აღარა ტოკავს.
თესლო! ყველაზე ნაგვირგვინარო,
გადაგეფარა სიკვდილის ტოგა!

1924 წ.

1925 წელი
ციცარი

„გადამაგდე და დამკარგე,
როგორც ჩერქეზმა ისარი“,
ასე გავარდა სამგორში,
ცას დაეხალა ციცარი.

ვაÁ, ნაგზაურო ციცარო,

გაზრდილო ჩემის ხელითა,
შენს სადღეგრძელოს აღარ ვსვამ
ქაფქაფა საწნახელიდან.

არც დაგიღებავ ფრჩხილებსა,

ზაფრანა-დარიჩინითა,
წადი და იმას აკოცე
ვინც მინდვრად გაგაჯირითა!

ის ბაზიერი გიყვარდეს,
გაჭმევდეს აღჯანაბადსა;
მე ჩემს გზას გამოვუდგები,
ცხენზე დავაკრავ ნაბადსა.

სათათრეთს გადავარდები,
დამკვრელად ვივლი თარისა;
ჩოხა წვიმისა მეცმევა
და ყაბალახი მთვარისა...

1925 წ.

ღამე ივერიისა

ისევ აყვავდა გული ვარდივით,

და ისევ მინდა შენზე დავწერო...
დარიალიდან გადავარდნილი
ხაზარეთისკენ მისცურავს წერო.

დახანძრებული წევს ივერია,

მტკვარზე წნორები უკრავენ თარებს,
მეტივეები სადღაც მღერიან,
სოფლის გუბეში გაჩრილა მთვარე...

სთვლემენ ბეღლებში ლურჯი ყანები,

ელვარებს ხვავი, თითქოს ლამპარი.
ჩალაგდნენ ყველა ჩინგისხანები...
სთქვი, მეწისქვილევ, ერთი ზღაპარი.

სთქვი ნაღვლიანი ძველი ქართლივით,

ან აზნაურის ქალზე ვიმღეროთ...
დარიალიდან გადავარდნილი
ხაზარეთისკენ მისცურავს წერო...

1925 წ.

მთებში

მთები... მთები...

ბუმბერაზთა საშინელი მხედრობა...

თუ ხარ მონა,
აქ არავინ გენდობა!
მონურ ღიმილს
მე ვინ გადამაბრალებს?
მე გაპობილ ნაპრალებს
ყივჩაღურებ
ჩავყურებ...

მახარებს ცისარტყელა -
ლაჟვარდების საყურე,
გულის ნაწვეთს მე ვუერთებ
მთაში ამტყდარ წვიმას
და მძულს... ორტაბახურებრ
ვისაც გულში სძინავს!

1925 წ.

უჯარმის ნანგრევები

ქვაკუთხედი ლოდები...
ნამტვრევი ნანგრევები...
აქ ცხოვრობდნენ ოდესღაც
მორკინალი დევები.
ქვად ხმარობდნენ ზურგის ძვალს,
სისხლს - საძირკვლის წებოდა;
მათი ხმალის ნაკრავით
რაზმი ილეწებოდა.

თუმცა სვამდნენ ჩარებით,

ჰქონდათ რკინის წვივები, -
აწუხებდათ მოწყენა,
ტალახი და წვიმები...

დარჩა ტყე და სიჩუმე,

ხეზე მღერის შროშანი...
ხის ქვეშ დამიწებულან
ლაშქარნი და დროშანი...

1925 წ.

შავი ზღვის პირს შავი მუხა

მარტოდმარტო შრიალებდა
შავი ზღვის პირს შავი მუხა,
და რამდენიც ჰქონდა ბზარი,
ცას იმდენჯერ დაექუხა.

ზღვის ჩიტები ჟივილის ხმით

ესეოდენ ტყეთა ნარჩენს,
ნისკარტებით ზედ აფენდნენ
ცისარტყელის ჩამონაჭრებს.

ნისკარტებით ციდან სხივი

და ცვარ-ნამი ჩამოჰქონდათ,
და რამდენიც ეგალობათ,
ხეს იმდენი ბზარი ჰქონდა.

შავი ზღვის პირს შავი მუხა

მარტოდმარტო შრიალებდა,
ტიტველ მკერდზე ილეწავდა
ტალღებს ნისლით მფშვინვარეთა...
მუხა იდგა, როგორც ვეფხვი,
ვეფხვზე უფრო მრისხანედა,
და რამდენსაც ზღვა დაჰკრავდა,
იმდენ ფესვებს იმატებდა!

1925 წ.

იოსებ დავითაშვილის სურათზე

განწირულო, ცხოვრებას
ოცნებანი არჩიე,
ხეზე სჭრიდი ფრინველებს,
ყვავილებს და არშიებს.

სველი ყანა გიყვარდა,

სოფლის სუფთა ღრუბელი,
ბურბუშელის ჩანჩქერი
და ლექსი დამღუპველი.

ლექსი რაღად გინდოდა,

უბედურო ხარატო?
არ იცოდი, ოცნება
ხშირად გულსაც ღალატობს!

არ იცოდი, დიდებას
ბევრი ცრემლი სჭირდება?
გადაგჩეხეს, დაგღუპეს,
წითელგულა ჩიტებმა!

იალქნების მკერვალი,
ჯეჯილების დარაჯი.
რა ცახცახით დამიწდი
დახეულ სუდარაში!

უძეგლო მომღერლებო,
თქვენს სახელს ვინ გამთიშავს...
მტვერიმც მომენატრება
თქვენი ჩოხის კალთისა!
 1925 წ.

ძველი საქართველო

ეს ეკლესია
ერეკლესია!...
ამბობს წარწერა ზედ ამოჭრილი.
არ ჩანს არავინ ეკლესიაში,
არც დაჩოქილი მოჩანს მორჩილი...

გადაპობილა თაღი შუაზე

და ხავსს კედელზე გააქვს ბიბინი...
შუაღამისას ისმის უეცრივ
ტანაბჯრიანი კაცის ქვითინი...

1925 წ.

ლოჭინის მწუხრი

ამოიყარა მტკვარმა ბურუსი,

გზები ნისლებით გადაირაზა,
თითქოს დაძრულა დიდი ულუსი
და მოაბნელებს ყარაიასა.

თითქოს ტომარი გადამახურეს...

სადღაც მიწყნარდა ეტლის ეჟვანი:
მახათის მთაზე, სახრჩობელაზე,
ერთად ვფართხალებთ მე და ბეჟანი.

უცბათ იყივლებს ცისკრის მამალი,

ჩნდება მთაწმინდა თეთრი ფრთებითა;
ბრწყინავს სამგორის დიდი ტრამალი
ყარაყორუმის ყვავილებითა.

1925 წ.

ძველი ქართული წარწერები

წარწერა თასზე

მთის იქით ჩასჭკნა ყვავილი

ნაქროლი ნიავქარისა;
ჩუქურთმა გამოყვანილი
ვიყავი მინანქარისა.

ახალგაზრდობა სად გაჰქრა

და სიჭაბუკე მთვარისა?
თასი ვარ მარიამისა,
მოხუცებულის, მცხრალისა...

ტაძარზე

მთაზე ვაშენე ტაძარი,

ნაშენი არა იყო რა;
შემეწეოდა ერთგულად
საწყალი ხარი ნიკორა -
აღმართებსა და კლდეებზე
ქვისა და ხე-ტყის მთრეველი;
შენ დაუმკვიდრე ნიკორას,
უფალო სასუფეველი!

რაინდის ეპიტაფია

მიყვარდა სმა და ნადიმი,

ამხანაგები რჩეული,
თეთრი მიმინო მიყვარდა,
ჩემს ცერზე შემოჩვეული.

ვიცოდი მიჯნურისათვის,
ცრემლთაღვრა, გაჭრა, ხელობა,
რაზმის გაპობა სეტყვისებრ,
ყაბახზე ცხენფიცხელობა;

მომსხლა სიკვდილის ნამგალმა,

საფლავს მქნა ჩამონაყარი,
დავტოვე ცოლი ლამაზი,
ცხენი და კოშკი მაღალი...
ცხენი უკუღმა აჰკაზმეთ,
ცოლმა დაიჭრას კავები,
ხმალი ხელთ დამაჭერინეთ
დამიწებული მკლავებით,
დაფას დაჰკარით, მიმღერეთ,
სთქვით შოთას ტკბილი ტაეპი.

1925 წ.

ივრის ღამე

მთვარე შრიალებს ფიჭვივით.

დაუსრულებელ ოხვრაში,
ამოდის კოხტა ბიჭივით
ცისკარი ახალ ჩოხაში...

ეს მთვარე ვიღამ შეკერა,

ვინ არის მისი მკერავი?
ეს გული ვიღამ დასხლიტა,
ბურთივით გაუთქერავი?

შენ დამარწიე, იორო,

მაჩქეფე თავზე მირონი;
დალაგდნენ ლექსის ჯიქნებად
ეგ შენი სანაპირონი -

შენი ჩანჩქრები, საწური

აბრეშუმისა ბადითა,
შენს ვენახებში სუფრები
ჩონგურითა და მწვადითა;

შენი ბდღვრიალა კალმახი,

აცვია თითქოს ჩითები;
დილა, რომელსაც ნისკარტით
ეზიდებიან ჩიტები...

და უწმინდესი ტაძარი,
არხზე წისქვილი პატარა:
შენმა ტინებმა სიმაგრე
ლექსებში გამამატანა!

შენი ფშანების ნაჟური

ლექსში სჩქეფს, როგორც მაჭარი,
თუ ამოგხაპეს, გაგყიდეს,
გავხდები შენი ვაჭარი!

მთვარე შრიალებს ფიჭვივით.

დაუსრულებელ ოხვრაში,
ამოდის კოხტა ბიჭივით
ცისკარი ახალ ჩოხაში...

მთვარე გომბორზე წაიქცა -

რძით გავსებული ტიგანი...
იორზე ვმღერი წნორებთან,
ერთი იმ წნორებთაგანი!

1925 წ.

1926 წელი
ახალო ქართლო, მიწავ ქართლისა

ახალო ქართლო, მიწავ ქართლისა,

შემოვეფარე შენ სიმართლესა,
შენ საფარველსა ვარ მონდობილი...
ცოტა მაჩუქე ღალა და ზეთი,
ეგებ ავანთო სინათლის წვეთი
ჩემი გულიდან გამოდნობილი...

დე, ჩემმა ლექსის ნერგმა მარადღე

შენი წიაღის წვენით იხაროს,
გამფოთლე შენი ძუძუს წყაროთი,
თავზე მზის ცვარი გადავიყარო!

შენი სიმაგრის კარზე ვიმღერი:

მომეცი შენი ლერწამის ღერი,
რომ ჩემს კაბადონს ზე დაჰნათოდეს
ნათელი შენგან გამოტეული,
შენი ოცნება გულზე მათოვდეს,
შენ, დამტევნელო დაუტევნელის...

მე ჩავისუნთქე შენი მზის სიტკბო,

დე, გულის ოქრო დამიბადაგოს,
დე, მან დაფერფლოს გული, დადაგოს,
თავისუფლების დროშის ქადაგო,
ახალო ქართლო, მიწავ ქართლისა,
ჩემო დიდებავ, სანიადაგო!

1926 წ.

ვისმენ მაისის სიმთა ხმას

ვისმენ მაისის სიმთა ხმას,

მღერიან ყველა ლერწმები,
დილის ფრინველთან მივფრინავ,
პირველ სხივს შეველეწები!

თვითეულ სხივში მზეს ვხედავ

დამარჯნებული ნათელით,
თვითეულ წვეთში ზღვას ვხედავ
სიცოცხლის კორიანტელით:

თვითეულ ზვირთის ნაშხეფში -

სიცოცხლის ნექტარს მრავალსა,
თვითეულ სხივში მე ვხედავ
გზას, სიყვარულის სავალსა.

და ჩემ გულს, შეტრფიალებულს,

მაძებარს მზიურ გზობისა,
სხვა გზა არ უნდა, გარეშე
მაისურ მაისობისა.

და ვარდ-მარგალიტ-ნაფრქვევმა,
ერთი არჩია ყველაში:
ან მზის ჩახჩახში ბრწყინავდეს,
ან გადნეს ცისარტყელაში!

1926 წ.
სიმღერა პირველი თოვლისა

ეს თოვლია, თუ მიმინომ
დააფეთა მტრედები?
ვარსკვლავთა ოთახებში
ჩათვლემილებს ეძინათ,
ეხურათ ხავერდები...

ჩქარა,
მინდა ვუყელო,
მესმის მათი თქერანი...
სავსე თოფი მომეცით
და ცხენი ნაქერალი!

ორმა გუნდმა კიდევაც

მდინარეში გასტოპა!
ჩქარა,
თორემ წასულა
ჩემი ახალგაზრდობა!

წასულა და წასულა,
ნეტავ საით წასულან
ის პატარა სიზმრები?
სიჭაბუკის დღეები
შორიდან მომბღავიან,
როგორც მთიდან ირმები...

*
ვაÁ, შენ ჩემო თეთრო მტრედო,
გულო ჩემო კრიალა!
საკალმახე წყალივით
ლექსი ვერ ვაწკრიალე,

და როგორც
ციცნათელა
აბედს არ ეკიდება,
სიჭაბუკის გარეშე,
ლექსს ვინ მისცა დიდება?
*
- ეს ცრემლია, თუ გულმა
დასძრა ლექსის მტრედები? -
ვარსკვლავთა ოთახებში
ჩათვლემილებს ეძინათ,
და ჰქონდათ იმედები...

- ეს ლექსია, თუ მღერის
გავლილ დღეთა კრებული?
გულია თუ მინდორი,
დილას მოფუტკრებული?

- არა!
ეს თოვლი არი
ვარსკვლავების ქაფითა;
არა, ეს მტრედებია,
მიმინომ დააფეთა!

ჩქარა!
მინდა ვუყელო,
თოფი ვტყორცნო ხმიანი,
ჩქარა, ზარით მარხილი,
ოქროს ჩარდახიანი!

ორმა გუნდმა კიდევაც

მდინარეში გასტოპა!
ჩქარა,
თორემ წასულა
ჩემი ახალგაზრდობა!

1926 წ.

ოქროს წვიმა

როცა წვიმა აპრილისა

ტყეებს აზანზარებს,
როცა ცაზედ ცისარტყელამ
შვიდჯერ დაიკოკროს, -
მაგონდება: თავს ვუშვერდით
პირქაფიან ღარებს,
და გვჯეროდა: სქელ ქოჩრებზე
დაგვდიოდა ოქრო...

ირმის ძუძუ შხაპუნებდა,

მინდვრებს ესეოდა,
ცისარტყელა ბრიალებდა,
ვით ხოხობის ყელი,
ჩვენ კი -
ოქროს ხუჭუჭები
სიზმრად გვეზრდებოდა...
ხუჭუჭები, ხუჭუჭები,
ოქროდ დასახვევი...

ახლა აღარ ერეკება

იაგუნდებს წვიმა,
არც ოქროთი იღებება
გაზაფხულზე თმები,
ჩვენი სოფლის ორღობიდან,
სადაც თოვს და ცივა,
დავიფანტეთ, დავიქსაქსეთ,
გასაყარი გზებით!

- სად ხართ, ჩემო ცანგალებო,

ცეროდენა ძმებო,
წვიმამ პირი მოიქაფა,
დუღს ღარები სავსე,
გამოვცვივდით თავშიშველა,
ისევ მივეგებოთ,
ოქროს შხეფში გავსრიალდეთ,
ოცნებათა ნავზე!

1926 წ.

მზე სად ჩაექანება?

სად ჩავა, სად ჩაქრება

მზე, ქედებს ჩაწურვილი?
სად ჩაიქრონ ჩანჩქრებმა
მოუკლავი წყურვილი?
ლექსი სად დაიძახებს,
სად შეჰყივლებს სურვილი?

1926 წ.

მიყვარს ლაჟვარდის ალმასი

მიყვარს ლაჟვარდის ალმასი,

ზედ მთვარისპირი ნამგლური,
ცა მინანქრული, ლამაზი,
ცისკრულად გადანამქრული,

ნაწვიმარ ნაძვთა ნაწური,

მდელოზე დანაცვინარი,
ვენახში ვაზი გაწნული,
მტკვარი კაშკაშით მცინარი...

და გულის ნამეტნაობით
ზღვა სიყვარული ამტყდარი...
ლექსი, ოცნებით ნაომი.
მზე - ჭიმჭიმაზე დამდგარი...

1926 წ.

მეცამეტე საუკუნე

მოჰქრის ურა ცხენი

მონგოლური დაღით,
ზედ შავი თარაქამა
ვერ უსწორებს აღვირს.

და კალია მჭამელი
უკან სვეტად მისდევს,
მუზარადის მტვერით
დაბნელებულ მინდვრებს!
ვერ უძლებენ მთები
მულიდების ყივილს;
საყვირებით ზურნით
დროშების ტყე წივის...

ბრწყინავს თათრის ხმალი,

ბრწყინავს თათრის ჩალმა,
მოდის ჩინგისხანი!
გზა გაცეცხლა ალმა!...

*
ხვალ ნახავთ კალიებს -
მინდვრების დალაქებს,
გაშანთულ მიწის ქერქს,
დათხრილ ქალაქებს...

ხვალ ნახავთ სახლებზე

ღრიანკალს, ბუს,
დამდნარ გალავნებს,
გოგირდის ბურს,
მოედანზე აზელილ თმას და ტვინს,
აჩეხილ ფალავნებს...

ცხენის ქაჩაჩში
ჩარჩენილ თავთავს,
უზანგში - მტევანს,
ვენახში - სამარეს...
ნაფუძრებს - თეთრი ძვლით მოთესილს,
მეწყერებს,
ტრამალებს,
ტრამალებს...

ხვალ ნახავთ, სისხლით აივსება

წყაროზე ტაგანი
და ვერცხლით ნაჭედ
იატაგანით -
კეთრით,
ბუგრით ივლის -
მხარგრძელი ანგელოზი,
მონგოლური ანგელოზი
დაადგება თბილისს.
ქალაქის გულს დაბეჭდავს,
გულში სიკვდილს დათესს
და ქართლი განკვართული -
ნაპრალებში,
მღვიმეებში
ჩააყენეს ნათელს!

1926 წ.

***

ათასი ზვავი ბრწყინავს ბრწყინვალე...

დართხმული მთვარე ისვრის კურცხალებს,
დასპეტაკებულ, დამცხრალ მყინვარებს
თითქოს საცვალი გამოუცვალეს.

ზვავს უნდა მოსწყდეს, ვერ უძლებს მთვარეს,

ვერც ვარსკვლავების განიერ თვალებს,
ზვავს უნდა - სრისონ ხმალით და ფეხით,
ზვავს უნდა - ნახოს გულის ნატეხი,
წვეტიან კლდეებს ის თავს დააკლავს,
ოღონდ გადურჩეს განიერ ვარსკვლავს...

დაიძრა ზვავი აფეთქებული,

კლდეებს ახალა საფეთქელები,
როგორც ყივჩაყთა ურდო, გარბოდა,
მაგრამ! ვერც მთვარე დაშტერებული
და ვერც ვარსკვლავი დაანაფოტა.

1926 წ.

შავლეგო

შავლეგ, შენი ყაწიმი,

დედის ცრემლის ნაწვიმი,
ისევ მზეზე პრიალებს...
შენი ბასრი მახვილი
და ლომური სახელი
გულს კვლავ გვილამპრიანებს!
შენი სისხლი ვაჟური,
სამშობლოსთვის ნაჟური,
კვლავ ჩვენში ჩქეფს ქართულად.
შენი მკლავი მედგარი,
ომში დაუდეგარი,
მტერზე კვლავ შემართულა! -
რომ არავინ წაგვლეკოს...
შავლეგ, ბიჭო შავლეგო,
შე შავლეგო,
შავლეგო...

1926 წ.

თუკი ვცოცხლობთ სიმღერების იმედით

თუკი ვცოცხლობთ სიმღერების იმედით,

იანვარშიც აღარ გავიყინებით...
საათნავას ანაფორის უბეში
ჩარჩენოდა ჭიანურის სიმები.

გაუმარჯოს, ვისი გულიც გულია!

ვისაც თოვლში ოცნებით გაუვლია!
ვინც გესროლა თოვლი და გაგიღიმა,
სიყვარულით ვინც კი გათანგულია!

ვისაც გულში სიმღერა ჩაგრჩენიათ

და სიმებზე არ დაგღლიათ ხელები,
დაიბუგეთ და იყავთ იავარ!
მიანარცხეთ ჩანგზე საფეთქელები!

მე მაჟრჟოლებს ჩემი დიდი დროება...

დავინახე, ცეცხლი ცეცხლზე მოება.
დავინახე, მეხმა როგორ დააპო
საქართველოს საყდრული მყუდროება!

ლეონიძე! ამ დღეებს უდარაჯე,

შენ თუ გასძლებ, - შენივ სიტყვის იმედით...
საათნავას გაყინულ სუდარაში
ჩარჩენოდა ჭიანურის სიმები...

1926 წ.

მთაწმინდიდან ქარს მოჰქონდა

მთაწმინდიდან ქარს მოჰქონდა

ნუშის ნაფერთალი,
ცას ვარსკვლავი ანათებდა,
ვით კამეჩის თვალი.

მოფრიალე მანდილებით
მოფრინავდა ქარი,
ქალაქს ქარი მოარბევდა -
მთათა სერასკირი!

ქარი სტამბოლს მიდიოდა -

ქაჯავეთის ქაჯი.
ცას ღრუბელი დაეყარა
თეთრი, როგორც ყაჭი.

ღამე იყო გათეული

მეეზოვის ქურქით
და სარკმელთან კამათელი
კალმახური ზურგით -

ბზრიალებდა, ყალყზე იდგა,

ვით ყაბახის ცხენი...
(სად ლპებოდა ბეჭდიანი,
ვაÎ, მანანას ხელი?).

- მართლა იყო ქარიშხალი?

- არა, ყავრის ქარი!
წყნარი იყო მტრედივითა,
თბილი, როგორც კვარი.

აღარავის აღარ ჰქონდა

გული ნამტკივარი;
ყვავილებით, ზიზილებით
მოშხუოდა მტკვარი...

და მახათის ტიტველ მთიდან,

ყვითლად მობაბანე,
საღვინით და შოთის პურით
მზე დაადგა ბანებს.

ჩაქრა ყველა ვარსკვლავები,

ვით ალმასის თვალი,
ქარმა ქალაქს დაუშინა
ნუშის ნაფერთალი.

იღვიძებდნენ პოეტები
გამომშრალი პირით,
იღვიძებდა მემწვანილე
გიშერთვალა ვირით,

იღვიძებდნენ საზანდრები
ქვეყნის სადიდებლად,
შევარდენმა შეისროლა
ცაში ოქროს წკეპლა.

თბილისი კი - ისუნთქავდა
მზის შუქს გამაკურნელს
და ჰყნოსავდა ლექსებისა
და ტარხუნის სურნელს!

1926 წ.

თბილისური გაზაფხული

მერცხლის ფრთების მოიმედეს

გაზაფხული მომივიდა.
ვუცქერ ნუშებს, ატმის ყვავილს
და მზეს - ლომის თავივითა.

ცისარტყელა!
ჩქარა, ბოძი -
ცისარტყელის დასარჭობლად!
მოერიდე, ნუ შეხედავ
მახათის მთას ნასახრჩობლარს.

მაგრამ მე თავს არ დავიხრჩობ,

გინდაც იდგეს სახრჩობელა,
რადგან მთები და ბაღჩები
ჩახჩახებენ მზეში - ყველა.

რადგან ვაშლის ყვავილები

ირმის რძეზე თეთრი არი
და თბილისის ძველ ქუჩებში
დატკბილდება ხეტიალი,

რადგან ჩემი სიჭაბუკე

აქ ყოველწლივ მეორდება
და ლამაზი, მთვარისპირა,
ხეივანში მელოდება...

1926 წ.

როგორც ირემი გამოვარდნილი

როგორც ირემი გამოვარდნილი

მონადირის თვალს ეჩვენოს წამით,
შემდეგ მოსწყდეს და გადაიაროს
ცხრა მთა, ცხრა ველი
ქარიშხლის ძალით,
ისე ვყოფილვარ ჩასაფრებული
სიყვარულისთვის
დღითა და ღამით, -
ვერ მოვეწიე, ვინ მოეწევა?..
ვინც მოეწიოს,
ვაჰ, მისი ბრალი?..

1926 წ.

ქილილა და დამანა
მე მშობლიური ღამე ვიცანი,
ვისმენ ბინდების მკვნესარე ზუზუნს,
ცაა ფირუზის თლილი ფიცარი,
დნება ვარსკვლავი - თამარის ძუძუ...

ცვივა ტყეებზე ოქროს მანანა,

ციცნათელები არხევენ არაგვს...
და ორი ტურა, ქილილ-დამანა,
სოროში ჯერით ამბობენ არაკს.

1926 წ.

მზისპირის ნაბანი მინდა

მზისპირის ნაბანი მინდა,

შვიდი მაისის წვიმისა!
ვეპასუხები გაზაფხულს,
როგორც ძვირფასის ღიმილსა.

მესმის, მზის ოქროს დუდუკზე

რასაც იმღერის ეთერი,
წვიმის ნაბრწყენი წვეთების
ტაკტაკი შეუწყვეტელი.

მესმის, ამ პირველ ყვავილებს

რასაც დასძახის ფუტკარი,
რასაც ჟღერს ოქროსხმიანი
ვაშლის რტო გამომბუტკვარი.

თავზე დამნათის ოცნება,

ვით ამ ხეს - თეთრი ყვავილი,
მზის თვალით ვუმზერ ქვეყანას,
მზის სიხარულით დავივლი.

რადგანაც სული სავსეა

ათასი ნაკოცნარებით
და გული აყვავებულა,
დიდი მინდორის ნაირი...
 1926 წ.

ნინოწმინდის ღამე
1926 წ. 26 მაისი. ღამე ნინოწმინდის გალავანში:
სანდრო შანშიაშვილი, პაოლო იაშვილი,
ტიციან ტაბიძე, გიორგი ლეონიძე.

ნინოწმინდა... პალატები მეფეთა...

გალავანში - ჯამი აქაფებული;
შენი სახე რისთვის შემომეფეთა,
ხატი იყავ - ვეფხვი დაქალებული...

საზანდარმა ღამე ააცახცახა,

ავთანდილის მწვადი ცეცხლზე შხიოდა,
ცა - ატმებით მსხმოიარე, ჩახჩახა,
და გაზაფხულს რძის სუნი ასდიოდა...

ნინოწმინდა... ჩვენ, როგორც ხაზარები...

ოჰ, იმ ღამეს როგორ აგვაბრიალა
საქართველოს ლექსის მეხანძარენი
ძმობამ, ცრემლმა, სიყვარულის იარამ!

როგორც ხმალი, ძმებო ტამერლანისა,

სიყვარული ისე დამჯახებია!
მე მივტირი ღამეს ზამბახებიანს
და სიყვარულს ათაბაგის ქალისას;
ძუძუები ოქროს კალმახებია,
წამწამები აქვს თავთუხის ყანისა...

წინანდალის ვაზი აყვავებული,

ჩამოსხმული ოქროთი და თაფლითა,
აფრენილი ბაზიერის დაფითა,
დურაჯი ხარ, მაყვალს შეფარებული!

ნინოწმინდა... ჩვენ როგორც ხაზარები...

ოჰ, იმ ღამეს როგორ აგვაბრიალა
საქართველოს ლექსის მეხანძარენი
ძმობამ, ცრემლმა, იმ პატარა იარამ!

1926 წ.
„ხელსახოცსა გადმოგიგდებ“

- „ხელსახოცსა გადმოგიგდებ,
ოქრომკედით მოქარგულსა“.
- შიგ დამწვარ გულს ნუ გამიხვევ.
იოლად ნუ გზავნი ნურსად;
მე ისედაც ტვირთი მაწევს,
გზას ვერ ვიგნებ ბაიბურსა,
შენი გული რისთვის მინდა,
ჩემი როცა ჩაილურსმა!

- „ხელსახოცსა გადმოგიგდებ...“
- ნუ, ნუ მახვევ ოქრომკედსა,
ნუ დამახრჩობ ხელსახოცით,
ლექსის ძარღვს ნუ დამიკეცავ.
სიმღერების ბოლი მახრჩობს,
მოგუბდა და ყელს მილეწავს;
შენი ოხვრა რისთვის მინდა.
შენი ტკბილი სინაზეცა!

- „ხელსახოცსა გადმოგიგდებ,
ოქრომკედით მოქარგულსა“!
- ნუ იმეტებ, მშვენიერო,
ნუ გაუშვებ მარტოს ნურსად,
თუ იმეტებ, გაიმეტე,
წყალს მიეცი ჩაილურსა,
შენი გული რაღად მინდა,
როცა ჩემი ჩაილურსმა!
- ხელსახოცსა...
- ხელს გაკოცებ,
თუ გამიხვევ მუჭა ნუშსა!

1926 წ.

დილა ნარგიზნარევი

დილა ნარგიზნარევი,
ვენახი, ნიგვზნარები,
და მზის ცვარის მწოვარი
მხიარული მინდვრები -
ჩემი სამშობლო არი,
ჩემი ნამემკვიდრები,
ჩემი გულის მეგზური
და ოცნების მანძილი...
ჩემი სიტყვა ლექსური
არი მისი ნაწილი...
სიტყვას რომ შუქს ვადენდი, -
მისი შარავანდედის
არი გამონაჭვირი...

1926 წ.

შემოდგომა

რა მწუხარეა და რა ოცნებით
ოქროს ფოთლები მტვერში რეული...
ეს შემოდგომა თვისი ძონძებით,
წვიმა-ტალახში შემოთრეული.

აბურდულია წვიმის ფაფარი

და ყველა სკამი ბაღში სველია,
თითქოს არ იყო არსად საფარი
და აღარც ვინმე მოსასვლელია...

ძველს როიალზე უცნობი ქალი

ეთამაშება მოწყენით გამმებს...
გასცოცხლებია ოცნება მქრქალი,
წყლულებს გაუჩენს, თან დაუამებს!

ჰქუხს როიალი... ნუთუ იპოვა? -

ალბათ, რომ ვინმე მოსასვლელია.
მას ელოდება, მაგრამ ვინ მოვა? -
ეჰ, ყველა სკამი ბაღში სველია!

ეს შემოდგომა შემოთრეული
რა მწუხარე და რა შიშველია...
მზე იბჟუტება რქამომტვრეული,
სარკმლიდან მოსწვიმს...
სულიც სველია...

1926 წ.

ქართლს

შენი მინდვრების ხმები,

შენ გაამაგრე დაუბუმბლავი,
გაყვითებული შოშიას ყბები -
მისი სიმღერა შენ გადიდებდეს,
შენ ერთს გეფეროს,
უწოვარი ძუძუ მაჭამე,
ღვთიშობელივით მაწოვნებელო!
უგზაური ვარ, შენ გამატარე,
გადამირღვიე ღამის კედელი;
შემოგხვეწნია წნორების მეხრე
და ვარსკვლავების ოქრომჭედელი!
ვაზის ნერგი ვარ, ძირს ჩამარხული,
წითელი ფესვი, მიწისაგანი,
გამიავდარე...
მსურს გაზაფხული!
მინდა გავწყვიტო გულის ლაგამი,
მაკურთხე შენგან უკურთხებელი...
........................................................
შენი სინათლით გამოვანათო...

1926 წ.

მთვარეში

მთვარემ შეანამქერა
უკვდავი ვერცხლით ჩემი სართული,
სადღაც გაისმა ძველი დუდუკი,
ძველი ოქროთი შემოსალტული...

იმ ხმის სევდიან ელვარებში

აინთო შენი საყურ-ბეჭედი;
გამოკრთა შენი სახე ბრწყინვალე...
მაშინ შევძახე:
წუთო,
შეჩერდი!

1926 წ.

1927 წელი
ბიბლიური ჩვენება

ზეთის მდინარედ მტკვარი დიოდა,

და გადუღებლივ წვიმდა ნაცარი,
ეკიდათ ღრუბლებს სისხლის ბაწარი,
შემკრეს და ვეღარ გამოვიარე,
სისხლის ტალახში ვერ გავასწარი!

და მეხი მეხზე დაბეჭებული

სჩეხავდა ზეცას, არტყავდა ალი,
ნალეწ ქალაქის ბჭეზე ცვიოდა
სარაცინების ნაჭედი ხმალი,
და გაძირებულ უფსკრულებიდან
თვალგულგავარდნილს მესმოდა ხმანი...

ვისმენდი სიტყვას პირველად უსმენს,

დნებოდა ხორცი, ვით ცეცხლზე ცვილი,
აჰა, დამლურსმეს,
„და კვართსა ზედა იყარეს წილი“!

1927 წ.

უტრუხუნე
(პოემის შესავლიდან: საზანდრისათვის)

მასპინძელი:

- კარს საზანდარი მოგვადგა

რა გავიტანოთ, რა გვაქო,
- დაუსხით რქაწითელისა,
ხოხობი ჩავატაბაკოთ...

- ყელი თუ ჩამაჭრებია
და ხილი მოაპრიანა,
- ხონჩა ვარსკვლავით გაუვსეთ,
დანაც მიართვით პრიალა!

საზანდარი:

- „მიწურვილ იყო ზაფხული

ქვეყნად ამოსვლა მწვანისა,
ვარდის ფურცლობის ნიშანი
დრო მათის პაემანისა“!..

სიტყვავ დაისხი ზურმუხტი;

პირველი ნამეხარია!
გადაწვენილი ვაზივით
გავშლილვარ, გამიხარია!

საკახეთურო ღრუბლებო,
სამგორს ადუღეთ ვარდები!
მთვარევ, იორში დაწექი;
კალმახებს შეუყვარდები!

შენი ჭირიმე გამზრდელო,

- წნორით დაწნული აკვანო.
- შენ, ბიჭო უტრუხუნეო,
ლექსები გამოვაქანოთ!

1927 წ.

ალექსანდრე ჭავჭავაძის საფლავზე

შუამთაში
შუამთას ვნახე, - ალექსანდრე ჭავჭავაძის
საფლავზე კახელებს ხილი გაეფინათ.

ვნახე, პოეტო, შენი საფლავი,

ზედ გაეფინათ ნობათის ხილი -
კახეთის სიტკბო, ტუჩის მთაფლავი,
ჩამოკრეფილი ოქროვან დილით.

შენც სიტკბო იყავ და მით განიშნეს

შენი ლექსების ღირებულება.
გიყურებ შორით, სიტკბოს არ იმშვნევ,
თუმც წინანდალი გებულბულება.

მწარ დროს სცხოვრობდი, ქვა გაკაფინეს,

შავმა ვეშაპმა ჩაგასო კბილი;
მაშინ რომ გაკლდა, მისთვის გაფინეს
დღეს, შენ საფლავზე, სალბუნად, ტკბილი...

1927 წ.

ზამთარი

მარმარილოს ნაწურივით
მოიმცვრევა ბროლის ქულა;
მთას ირემი დაცემული,
მთას ირემი დაცემულა!
სადღაც ტურფა და ლამაზი
ანაზდეულ დაღუპულა...
მთის მწვერვალებს ცის სიწმინდე -
თოვლი დასდით ფეხბუმბულა;
ხეობებში გასძახიან:
მთას ირემი დაცემულა!

1927 წ.

მეტივეები
შალვა აფხაიძეს

სულ ოთხნი იყვნენ... სახედინჯები,

ქაფიან ჩქერში ზვირთის მჩეხელი....
სულ იყვნენ ოთხნი... იაფინჯები,
ნიგვზის ფოთლები, სველი ფეხები...

მოჰყავდათ ტივი ტურფად შეკრული,

ვით კიდობანი ნესტანჯარისა;
ნაციხარები ჩანდა ბედკრული,
ლურჯი ყანები... ტყე ფიჭვნარისა...

წინ ეგდო მტკვარი და კლდე შვეული,

ცხვრის ფარასავით რიყე ეყარა;
მოჰყავდათ ტივი მთას აშვებული,
თითქოს მოჰყავდათ ბრძნულად ქვეყანა.

გამოიარეს ვიწრო ალაგი

და ფაფასავით სქელი მორევი,
შორს დაინახეს დიდი ქალაქი,
აშენებული ნაძვის მორებით.

და გაუღიმეს ერთიმეორეს...
და როცა ტალღამ დაჰკრა ყვირილით, -
მეტივეები ჰგავდნენ მეომრებს,
ტალღას აპობდნენ ორთაყვირებით.

მოსაღამურდა.
ხვადი მგლები დასხდნენ შავადა,
ლუკმას ხლეჩავენ დამკლავებითა;
ღვინიან ჯამში
ნარგიზივით მთვარე ჩავარდა,
ივსება მტკვარი ვარსკვლავებითა...

1927 წ.

სიმღერები ელექტროფიკაციისა

1
მშვიდობით, მე რო მიყვარდა
თქვენი მრისხანე ჩქაფანი,
თქვენი ბეჭებზე დაყრილი
ოქროიანი ფაფარი,

მშვიდობა! თქვენი სახელი

დარჩა ლექსებში უხლები,
თქრიალა ბედაურებო,
დახვითქებული მუხლებით!

გამოჩარხულო რაშებო,
ყაბარდოულო ცხენებო,
ლურჯავ, ზერდაგო, ლაფშაო,
დიდებით მოსახსენებო!

სადა გყავთ ფალავანები,

მკერდზე რო სისხლი გაწვიმათ,
რომელ მინდორში დაეცით,
რა ხმალმა შემოგაწვინათ...

რა მეჯინიბე გზელავდათ
რა ხელმა ჩაგალამაზა;
თქვენი ტორები სად ჩალპა,
მაგრა რომ სცემდით ტრამალსა.

მშვიდობით, უნაგრიანო,
ძვალტყავიანო ცხენებო,
სოფლის იორღავ, იაბო,
გმირებში მოსახსენებო...

სწეწონ და სწეწონ ქარებმა

თქვენი თმები და ხორცები,
მე თქვენი გავა გავცვითე,
თქვენ ყველა დაიხოცენით!

2
რომელ ბაგაზე მოგებულია;
ზაჰესის რძე თუ მოწოვა ცხელი
- დადეზებულა, გაჭენებულა
18 000 ცხენი!

რა პალოები აუწყვეტია,
რა თვალებია მე რომ ვიწვები,
უკან მოსდევენ ეჟვნებიანი
მათ ვარსკვლავები - ლურჯი კვიცები!

რა დგრიალია ულაყებისა,
ბრწყინავს ნალები დაოქროილი,
რა მათრახია მწარე დაკრული
და ცხენი ეგრე გამოქროლილი.

ალბათ ჩერქეზი მოერეკება,

რომ ავჟანდების მესმის ჟრიალი,
მოყვარს მე მისი დაჭიხვინება,
დაცეცხლებული თვალის ბრიალი!..

3
მე თქვენ გიმღერი ნაჯირითალო,
ჩაქაფულებო, რკინის ცხენებო,
ვინც საქართველო გავას გადისო
ვინც უფრო მაგრად გააჭენებო!

მე შენ გიმღერო ზაჰესის ჯიშო,

ერთხელ სიზმარში რო მჩვენებოდა,
ცეცხლიან ფრთებით გამოფრენილი
ზაჰესის დიდი საჯინიბოდან!

4
და შენ ზაჰესო, ქართლის ემბაზო,
გადარწეულო ცეცხლის აკვნებად,
მიყვარს, როდესაც ქოხებზე შენი
შხაპუნა ელვა შეიკლაკნება.

შენი ბაღიდან ჩამოწყვეტილი

ეცემა მტკვარში შენი ვაშლები,
მაშინ მათრთოლებს შენი ნათელი
არხივით გულში გადასაშვები!

როდესაც ძუძუ შენი ცეცხლისა

მშობლურ მინდვრებზე დაიწარღვნება.
- ხარაჩოებში დგას საქართველო,
არ შეიძლება მისი დარღვევა!

1927 წ.

1928 წელი
მყვირალობა
ჩამაჭრდა კახეთს ჰაერი,
ტყეები გადიყირმიზა,
ენკენისთვეში მთებიდან
ისმის ყვირილი ირმისა.
- რასა ჰყვირიან ირმები
ყორან-მთას, ყარაიასა?
სახუნდარიდან მარეკი
გულში გაარტყავს ტყვიასა...
ხარი ირემი ფურს ეძებს,
მთაში ნასუქი ღიჭითა;
ქაფსა ჰყრის გადაკაწრული
ეკლებითა და ხიჭვითა.
თავი ანება ცალისთვის
იალაღების მწვანესა.
მოამტვრევს რქების ლაწანით
ჩალას ტყეს, ლერწმოვანებსა.
დაშტერებული ჯოგები
მორბიან თავდაყირანი...
ხარი ფურს ეძებს ღრიალით,
მე - სიყვარულსა მყვირალი!
გახელებული ხარი ვარ,
გეშს ვიღებ ნიავქარზედა,
მაჩვენეთ ჩემი ოცნება,
რქა ზედ მივაფშვნა რქაზედა!
სულ მივამტვრიო, მივლეწო,
გულში რაც გადაირაზა,
შევყვირებ,
როგორც ირმები
ჰყვირიან ყარაიასა!

1928 წ.

წეროს თოვლი

მზემ შეალბო შეყინული ბზარები,

დნება წეროს თოვლი:
რეკენ ყინვის იისფერი ზარები
უკანასკნელ თრთოლვით.
უკანასკნელ სიკვდილამდე შენთან ვარ,
უკანასკნელ სულის ამოხდომამდე,
სიჭაბუკევ!
ხელში გამიქანდები,
როგორც ზღვაში გაქროლილი ხომალდი.

მომე ჭიქა, სადღეგრძელო ახალი!

მომე გული, მერე გამაქვიტკირე!
თუ მოგესმათ ხერხემალის ჭახანი,
წეროს თოვლში, წეროებო, მიტირეთ.

თოვლს წაჰყვება ჩემი ახალგაზრდობა,

ის მეორედ აღარ გალამაზდება:
ლექსიც ჩაქრა, ქალის სიყვარულიცა,
წყეულებმა არ იციან დანდობა!

1928 წ.

ყივჩაღური ღამე

ყივჩაღეთისკენ თეთრი ტრამალი

გააქათქათა მოზდოკის მთვარემ,
გულის ნაწვიმი და ნატამალი,
თუ რამე შემრჩა, ვიმღერო ბარემ...
მენავეთათვის და მოგზაურთა! -
შავი ზღვის ნისლებს ამოვეფარე.

მოსჩანს სამშობლო, ივრის ვაზები,

როგორც სასანთლე გაჩაღებული:
შორიდან რაზე მელამაზები,
გული მაქვს გულთან დაჯახებული!

ნუ გამინათებ, ნურც გამიჩაღებ,

ირმის ნახტომებს ვემარტოები;
შავს ყურღანებში სძინავთ ყივჩაღებს,
თავქვეშ უგიათ თოქალთოები.

სიზმრად ჰხედავენ რომის პალატებს,

გარმონს უკრავენ დონის ქალები,
დარიალს ვეღარ შემოანათებს
მათი ჭიხვინა ცხენის ნალები.

როგორ გატორეს ერთხელ ტრამალი,

როგორ ამტვრევდნენ გულის ფიცარსა;
მაგრამ ვერ ნახეს ქვეყნად წამალი
და გამწარებით ხრავენ მიწასა!

1928 წ.

ყივჩაღის პაემანი
...ერთი მეც გადავუქნიე,
წვერიმც ვუწვდინე მიწასა...
მუხრანული

ყურღანებიდან გნოლი გაფრინდა,

ყაბარდოს ველი გადაიარა,
ისევ აღვსდექი!
მუხრანის ბოლოს
ჩასაფრებული ვსინჯავ იარაღს.

ქსანზედ, არაგვზედ ისევ ჰყვავიან

ხოდაბუნები თავთუხებისა,
ჩენი ტუჩებიც ისე ტკბილია,
როგორც ბადაღი დადუღებისას.

- ხოხბობას გნახე,
მიწურვილ იყო
როცა ზაფხული რუსთაველისა,
ნეტამც ბადაღი არ დამელია
და იმ დღეს ხმალი არ ამელესა!

ტრამალ და ტრამალ გამოგედევნე,

შემოვამტვერე გზები ტრიალი,
მცხეთას ვუმტვრიე საკეტურები,
ვლეწე ტაძრები კელაპტრიანი!

მაგრამ თვითონაც დაილეწება,

დაბადებულა ვინც კი ყივჩაღად,
მუზარადიან შენს ქმარს შემოვხვდი,
თავი შუაზე გადამიჩეხა!

მოდი, მომხვიე ხელი ჭრილობას,

ვეღარა გხედავ, სისხლით ვიცლები...
როგორც საძროხე ქვაბს ოშხივარი,
ქართლის ხეობებს ასდით ნისლები...

მოდი!
გეძახი ათას წლის მერე,
დამნაცროს ელვამ შენი ტანისა;
ვარდის ფურცლობის ნიშანი არი
და დრო ახალი პაემანისა!...

1928 წ.

წავა ლექსი და წაიღებს

გადაივლიან ღრუბლები,
დაჰყრიან ოქროს ქვიშასა;
წავა ლექსი და წაიღებს
ახალგაზრდობის ნიშანსა!

გაჰყვება ცრემლის საგზალი,

თმებიდან ერთი ჭაღარა;
წავა, ის ტალღაც გაშრება,
გუშინ რომ განიაღვარა!

წავა და არ დაბრუნდება
დაფეთებული ჯერანი;
იმ ღამის თრთოლა თან წაჰყვა,
იმ დილის გულის ძგერანი!

ან რისთვის უნდა დაბრუნდეს,

მე ვეღარ მნახავს მზიანსა;
ახალგაზრდობა თუ უნდა,
უჯობს გადაჰყვეს ნიავსა!

ვაი, რომ ერთხელ დაგრეკავს

და მერე შეგრთავს ქვიშასა!
წავა ლექსი და წაიღებს
ახალაზრდობის ნიშანსა...

1928 წ.

გომბორიდან

ამოითეთრა კავკასიონმა...
ცივგომბორიდან კახეთს დავყურებ,
თითქოს თავს ოქრო გადამაყარეს,
ვარ თეთრ ვაშლის ქვეშ გაღვიძებული.

ალაზნის ველი - ხოხობის ყელი,

კახეთის მთები... მოდი, მომკალი!
შენ მეძახოდი, თუ შრიალებენ
ალვის ხეები წინანდალისა?..
...................................................
შორს ალავერდის გედი მისცურავს...

1928 წ.

მიყვარს მშუქარი ვაზის ყვავილი

მიყვარს, ყანაში როცა მიდიხარ,

მიყვარს ვენახში თუთის დარხევა,
როცა გაისმის ქართლში გვრიტის ხმა
და გაზაფხული გაიჩარხება.

მიყვარს მთებიდან ნათქრიალები

ბარში ნიაღვრის ღვართა გალობა,
როცა სიმღერით ხეებს ქალები
შეესევიან ახალბალობას...

მიყვარს მშუქარი ვაზის ყვავილი,

ხეს რომ ფოთოლი დაეწმინდება,
როცა ოცნებით ყანას გავივლი,
ყანის სიწმინდე როს მომინდება.
მომელანდება სხვა სიხარული,
დაუღალავი მისი მშვენება,
და ლურჯი ზეცა მტრედისმხარული
გულზე ნათელით დამესვენება.

1928 წ.

ვაჟა-ფშაველას საფლავზე დიდუბეში

სადაც ჩანჩქერებია,
ყინვის ლატანებია,
ბევრჯერ ირმის ყვირილში
დილა დასტანებია.

ის მთებს ვინ დააშორა,

ან ირემს რქაფიწალსა?
არწივების ვაჟკაცი
ჰხრავს ქალაქის მიწასა!

მას უნდოდა საფლავი

ნაღვარი, ქვიშიანი,
სიკვდილის დროს ბალახი
და იფნების შრიალი.

სიკვდილის წინ არაგვი

და სიკვდილის უკანაც -
ფშავეთის ცის ვარსკვლავი
კუბოს თავზე მშუქარად.

ის აქ ვინ დაასვენა,
რომელ დამნაშავემა?
მთა უნდა მთასთან იყოს,
ზევით - ვაჟა-ფშაველა!

1928 წ.

სულხან-საბას
დიდო მოხუცო, სამშობლოსათვის
იბრძოდი სულის ამოხდომამდი:
გეჩვენებოდა, რომ საქართველო
იძირებოდა, თითქოს ხომალდი.

და როს ღრუბელი გულს გიბნელებდა,

სამშობლოს ცაზე გამოხლართული,
შენ სამკურნალო ბალახებივით
მოგიკრეფია სიტყვა ქართული, -

რომ იავარქმნილ სამშობლოს ნაშთად

სიტყვები მაინც გადაგერჩინა...
ვარდსაც და თაფლსაც და პურის მადლსაც
მშობლური სიტყვის მადლი გერჩივნა.

მე მიყვარს სიტკბო შენი სიბრძნისა,

შენს ჭაღარაზე გადმომწვეთარი...
მე მიყვარს შენი სიტყვის მარილი, -
შენი ხალხისთვის დღესაც მწეთ არი.

ახალნაშენი სამშობლოს შვილი

შენს მხცოვან აჩრდილს ვეალერსები,
შენის ცრემლის რწყვით, შენის ამაგით
გამოკვებულა ჩემი ფესვები...

1928 წ.

წიგნი „ქართლის ცხოვრება“

გაშალე... ყველა ფურცელი

არი ფოლადის ნაცარი,
დამსხვრეულ ხმალთა ჟღრიალი,
დევკაცთა ნამამაცარი.

გაშალე... ყველა ფურცელი

გულზე ნაწოლი ლოდია...
დოლბანდიანი ჯარები
სიკვდილის პირით მოდიან.
შავი დროშები ნისლივით
სამშობლოს დაეფინება,
ხმალს სისხლის ორთქლი აუვა,
სიკვდილით დაიკბინება...

საფლავად გაემზადება
ციხე-გალავნის თხრილები, -
ქალი და ბავშვი აწყვია
კოშკიდან გადმოყრილები.

ისმის ტყვეების ჟღივილი,

კვამლში ბღავიან ხარები...
ქერქებგახდილი ხეები
დამწვარი ნასახლარები...

და რაც თმას ყალყზე აყენებს,

რაც მწარედ გვემახსოვრება, -
ქართლის მკვლელობის ძველ ამბებს
უწოდეს „ქართლის ცხოვრება“!

1928 წ.

მინაწერი „ქართლის ცხოვრებაზე“

რაც შეიწოვა მიწამა

წარსულის სისხლი მწვიმარი,
რაც კი ცხოვრებამ იწამა,
ცრემლი თვალს ნაციმციმარი, -

რომ დაიკარგოს ცვარიც კი,

არა ყოფილა ადვილი;
ის ხალხის გულს აქვს ნარიცხვი,
დახსომებული, დათვლილი.

მიწამ რაც უნდა დახარჯოს,

ვერ ამოსწუროს სავსებით, -
იმ სისხლზე ჰყვავის ყაყაჩო,
ფერწითელობის მსგავსებით.
იმ ცრემლებს შეუკრეფია
ქართლის ცივტკბილი წყარონი,
იმ ცრემლში გულის ღველფია
და მებრძოლ ხმალთა წკარუნი...

წარსულის სისხლი მწვიმარი,

რაც შეიწოვა მიწამა,
ცრემლი თვალს ნაციმციმარი,
რაც კი ცხოვრებამ იწამა, -

არ დაკარგულა ცვარიც კი,

დაშრეს, არ არი ადვილი;
ის ხალხის გულს აქვს ნარიცხვი.
დახსომებული, დათვლილი...

1928 წ.

სვეტიცხოველი

ალვის შტო იყავ, სარო, ლამაზი,

მოგკვეთეს თურმე, ზეცას წახველი...
სადა ხარ მტკვარზე მოჭრილო ხეო,
ნუთუ არ წაგყვა მიწის ნაღველი?
ჩამო, აჰყვავდი... ბრწყინავს მაისი,
ყველა ხეების გამომჩარხველი...

1928 წ.

თბილისის ოსტატები

აქ ადიდებდნენ დამპალ კინტოს, თათრულ მუხამბაზს,

აბანოს წვირეს, შუა ბაზრის კორიანტელსა,
გაბერილ შარვალს, ყარაჩოხელს... (გასამხელია?)

აქ ივიწყებდნენ ფიროსმანის მზიან მუშამბას,

ბექა ოპიზარს, ოსტატობის წმინდა ანდერძსა,
აქ ივიწყებდნენ ძველ პოეტებს ოქროსყელიანს...
ვხედავ მათ ნათელს, შარავანდედს სცვივა ფანტელი:
ათი ათასი მთაწმინდაზე ბრწყინავს სანთელი,
თავს დაგნათიან, სატახტოო, დიდო, უკვდავო, -
რომ მათმა სხივმა სამუდამოდ გაგასუფთავოს!

1928 წ.

წინაპრებს
„აქა დაბნელდა მზე. ასე, რომე წერაი აღარ
ეგებოდა და კალატოზნი აღარა ხედვიდეს საქმესა.
თუე იყო ივლისი, დღე პარასკევი, ქორონიკონი რმ
(1460). თუ რაი მოხდების, ღმერთმან უწყის...“
XV საუკ. მინაწერი.

მზე დაგემალათ, მზემ გიღალატათ,

მზემაც ინდომა ერთხელ შაბაში!..
არც დილა იყო, აღარც დაისი...
შიშით გეკროდათ ცოლი და ბავშვი,
ბნელმა გაგხადათ უხილავადა!
გაგიწყრათ ღმერთი ადონაისი!

შესწყვიტეთ შრომა, გარჯა და ლხინი.

სადაც ისმოდა ცხენის ჭიხვინი...
მისჩერებოდით ცაზედ ერთ წერტილს.
ვეღარა სწერდით, ან რას დასწერდით,
შიშით და ზარით გული დაიწვით...
და ჰკითხულობდით ზარდაცემული:
„თუ რა მოხდება, ეს ღმერთმა იცის...“

*
ისევ გაბრწყინდა ცანი ცათანი:
მზეს ვერ ჩაყლაპავს ლევიათანი!
და ისევ ისე ჭანდრების ჩრდილში
ხმები გმირული დააგუგუნეთ
და გააგრძელეთ კვლავ საუკუნე!

*
თქვენ აღარა ხართ, მშვიდობა თქვენდა!
გადაგეყარათ გულზე ნაცარი.
დაირღვა, რაც კი თქვენით აშენდა,
მიყუჩდა თქვენი ნაავკაცარი.

ბევრჯერ თქვენს მერეც მზეს

გველეშაპმა
ყელზე მოაგდო შავი ბაწარი,
მაგრამ რაც მოხდა, ერთი არ არი? -
ღრმა საფლავებში ხომ გაასწარით!

*
მზე თქვენი წილი ჩამქრალი არი
და გულზე ცეცხლი მოჭიდებული...
მზე დღეს ჩვენია... გააქვს ბრიალი,
ბრწყინავს სხივსავსე და დიდებული!

არ გვეშინია მზის ჩაქრობისა,

ჩვენ მზე არასდროს დაგვიბნელდება!
არა გვჩვევია ბუნების შიში,
წარკვეთილება, არც დაფეთება!

ვხედავთ სამშობლოს გამზიანებულს,

ფრთას იფართოებს ჩვენი ოცნება;
ითხრება მონის მონური სული
და ფესვიანად გაიტყორცნება!

თქვენ საფლავებზე ვდგავართ ამაყად,

ერთპირ, ერთსიმხნით, ერთძლიერებით,
ჩვენ მზეს ვუყურებთ გაჩახჩახებულს,
მისი ნათელით ბედნიერები!

1928 წ.

წვიმა შავ ზღვაზე

ზღვამ ჩაშალა ნამქერად

თეთრი ქაფის კრაველი,
ტალღებიდან ამღერა
ძველი მესაკრავენი.

წვიმის ჩანგი ჟღეროდა,

გუგუნებდა ნაღარა,
ზღვამ დასძახა „ჰეოდა!“
გაიწეწა ჭაღარა...

ზღვა გავიდა მაღლარზე,

ცას გაეფხვნა შხაპითა;
დააბინდა მაღლა მზე
და მიწაზეც დაბინდდა;

შეჰკრა კუპრის სარტყელით,

სჭექდა შემოკივილით;
ზვირთი ზვირთში დათხრილი
ინჩქრეოდა ტკივილით!

ჰგავდა შურისძიებას,
ზღვა არ იყო ჭკუაზე;
თითქოს იგი მიებათ
დამფრთხალ ცხენის ძუაზე.

ზღვამ ხურვება დაახშო...

ზღვა დალაგდა თელილი,
როგორც სუფრა სავახშმო,
წყნარად გადაფენილი.

ძირს მძივთა ნალეწები

მოფანტულად ეყარა,
მთვარის სირმა ბეწვებით
ქათქათებდა ქვეყანა.

გვიყურებდნენ ვარსკვლავნი,
როგორც ჯიხვის თვალები;
თვლემდა გაუნასკვავი
ტალღა ნაბურთალევი...

1928 წ.

მოგზაურობა სამშობლოში

1. წერილი კახეთიდან
შემომეფეთა ალაზნის ველი
და რომ შევხედე დანამდვილებით,
გულმა ოცნებით წაიბარბაცა...
აჰა, ახმეტა და ბახტრიონი...
დამდგარან მთები, ვით მაყრიონი,
უმღერენ კახეთს - უკვდავ პატარძალს,
და ადგილიდან ვეღარ იძვრიან
მისი სიტურფით დაბნედილები...

უცბათ გადმოსკდა მთებზე მზის წყარო,

ვით საფერავის წითელი ღვარი,
შენ მომენატრე, დაუვიწყარო...
და ამოვიდა ლექსის ლიღარი...

ვით ლხინის სუფრა აუკეცელი,

ოქრონაწური შხეფებით სველი,
ისე ბრწინავდა ალაზნის ველი...
წამით არწივმა დაჰფარა ფრთებით...
მეც ისე ვიდექ, როგორც ის მთები...

2. ანანური

უეცრად წინ გადაგვიდგა

ორ მთას შუა დამალული,
ატყორცნილი ძველ კოშკებით,
ვაჟკაცური ანანური.
რას ფიქრობენ ნანგრევები,
ან რა დარჩათ სასანური? -
სდუმს არაგვი, სდუმან მთები,
ცა - ვარსკვლავით დანალული...

3. იქ, სადაც რკინის პალოთი...

სხივნაყარი ხმით ვგალობდი,

გაქანებული ვქროლავდი,
იქ, სადაც რკინის პალოთი
ვახტანგს დაება ხომალდი...

მე ვნახე: ლოდის ნატეხი,

ძველი ჩუქურთმით ქსოვილი,
ციხე-დარბაზის თაღები,
ცრემლების ნესტით სოველი.

მცხეთის, ბაგრატის კედლები,

გელათის ქვაკუთხედები.
სისხლგადასხმული კოშკები,
მრისხანე, აუხედები...

გამოშიშვლებულ აკლდამის
ძვლები ჭირნავაგლახარი,
გვერდით რომ ხმლები უწყვიათ,
პირდაჟანგული ლახვარი...

ქვისაგან გამოკვეთილი
ძეგლად ნადგომი ქურანი...
მათი ნაკვეთი კლდეები
და მათი ნასადგურალი...

მე მათ დიდებას ვგალობდი,

მე მათი ფრთებით ვქროლავდი,
იქ, სადაც რკინის პალოთი
ვახტანგს დაება ხომალდი...

4. საღამო ძველ თბილისში

...და შავნი შაშვნი დააცხრნენ ბაღებს,

სადაც ცოცხლობენ ძველი ზღაპრები...
შავი ხავერდით, შავ აბრეშუმით,
მოფრიალებენ გიშრის აფრები.

იღებს თბილისი ხელში ჭიანურს,

მიზრაფს ჩამოჰკრა დამჭკნარი ხელი...
გადმოდგა მთვარე ნარიყალაზე
და მოიღერა ბესიკმა ყელი...

5. ქართლის ღამე

შავი კამეჩი შავად დამწვარი.

ურმულიანი ღამე ქართლისა...
მტკვარი, ტირიფი, ძველი ტაძარი,
ჩუმი შრიალი ეზოს ვარდისა...
წყნარად ქათქათებს ზეცა კრიალა,
უხმოდ მოსცურავს ჩქერებში ტივი...
აქ ისტორიამ გადიგრიალა
და მიწა ჩუმად ისინჯავს ტკივილს...

6. თემურის ხანძართ ნატისუსალი...

მთვარე კაშკაშებს მტრედისფერ ბურში,

თამარის სახის დასადარელი.
მთები... სიჩუმე, როგორც ბნელ ჭურში...
ფოთლის არხევას არსად არ ელი...

უცბად მეყნოსა სუნი დამწვრისა,

თემურის ხანძართ ნატისუსალი,
თითქოს მან ქართლი ამ წამს გასრისა
და ერთი ფეხით ვერ მივუსწარი!..

1928-1929 წწ.

1929 წელი
მე ვკითხულობდი „ქართლის ცხოვრებას“

მე ვკითხულობდი „ქართლის ცხოვრებას“,

წუხელის დიდხანს, გათენებამდი,
როგორ გლეწავდნენ, ჩემო ქალაქო,
სისხლით მოედნებს როგორ ღებავდი!

გამოვვარდები, ხარ თუ აღარა?

კიდევ გაისმის ქუჩებში ჩეხა?
ვხედავ შენს სახლებს, ვხედავ შენს აბრებს
და მიხარიან, რომ ისევ დგეხარ!

შევხარი დილის ორთქლიან პურებს,

ახალ სართულთა წითელ აგურებს,
ვარდის საპალნეს ტაბახმელიდან და მას,
- ამ ვარდებს ვისაც არგუნებ!

1929 წ.
დილა კრწანისის ბაღში

ცისკრის შუქი გადეღვარა კრწანისს,

ქარავანი ბორჩალოდან მოდგა;
ვეგებები გუმბათებს და მწვანილს,
მემაწვნეთა უკანასკნელ მოდგმას.

და მძევალი არაგველთა ხიდთან,

მხოლოდ ერთი ლამპარიღა ბჟუტავს;
სხივთან ერთად ჩამოვარდა ხიდან
ჩიტისაგან დაკენკილი თუთა.

მე ამ თუთის გაზრდილი ვარ, განა,

მისი სიტკბო ჩემს ძარღვებში სწვეთავს:
დიდ მომღერალს მე ვინ დამამგვანა,
ჩემი მიწა თუ არ მექნა მწეთა?!

მოდარებულ ცის ნიშანზე ვხვდები,

შუადღისას უღვთოდ უნდა დაცხეს...
ხე შეირხა მიმოხლილი ფრთებით,
მტრედის გუნდი დააფრინდა ცაცხვებს...

1929 წ.

ზამთრის დილა

დროშის ბრდღვიალა ფარჩითა

მზე ბრწყინავს ნარგიზნარევი,
ყინვამ ფანჯრები დაჩითა
ფოთოლნარ-ყვავილნარებით.

მე კი სულ პატარა ვარდი

ლექსში ვერ გამოვიყვანე,
გულს მიღრღნის ეჭვი და დარდი:
მაშ, რისთვის უნდა გიყვარდე?

1929 წ.
გათენებისას მერძევე მოვა

გათენებისას მერძევე მოვა,

მას გაეღება პირველი კარი...
გაიშრიალებს ოთახში ყანა,
ოქროს ეჟვნებით წკრიალებს მტკვარი.

ბიბინებს ქართლი ზურმუხტის ზღვათა,

მოფრიალებენ ტყემლის აფრები,
და ფიროსმანი დუქანში ჰხატავს
ჭიქა არაყზე ფრინველს გაფრენილს.

ვიცი, თბილისი ჰხვდება განთიადს,

ღრუბლებს ჰკიდიათ იის ბუჩქები,
ვიცი, რა ცეცხლიც გულში ანთია
და მდიდარი ვარ დასაჩუქრებით.

მიყვარს დილის ცა, ზღვა და ბალახი,

მიწა, მერცხლის ფრთით შემოხაზული,
და სადღაც ერთი მცირე ქალაქი -
ძველი საძირკვლით მიწას ჩასული...

1929 წ.

ახალი მინდვრების სიმღერები

ზღვის ქაფისაგან
ცხენი შემდგარა,
მიწის წვეთიდან -
ფიჭვი მაღალი,
ზეცას მიარტყამს
ოფლი ხალხისა
ერთ საგუბარში
ჩამონაღარი.

აქაფებული
სიმღერა მინდა
და მოჩეხილი
სიტყვის ლაწანი,
როცა მამითადს
უწვება ყანა -
ნამგლების ცეცხლით
გადასაწვავი!

...მშვიდობით,
სოფლის ორღობეებო,
აღარ შეგრჩებათ
არც ერთი ღობე
და ვეღარაფერს
ვეღარ გაჰყოფენ.
გადიხსნებიან
ვიწრო ეზონი,
ვით მშობიარე
ქალის თეძონი.

როგორც მუწუკი,
ამოვარდება
ჩაფესვებული
შავი ყორღანი,
რამდენი იყო
ამ ერთ ქვისათვის
მკვდარი, ნაცემი,
ნაკატორღალი!

და კვირისტავებ
გადამტვრეული
დაეყრებიან
ოფლგადენილი,
მამაპაპური
კავი, გუთანი,
როგორც მკვნესარე
პაპა, ბებია,
როცა თავს ადგათ
სულთამხუთავი!

დაჩუმდებიან
ზარებთან ერთად,
ვინ ეყოლებათ
მათ შემნახველი,
დე, თან წაიღონ,
გამოიტირონ
ქართლის მინდორთა
წყნარი ნაღველი!

ახალი მდევი
გასთქერავს მინდვრებს,
და ჩაულეწავს
ნეკნებს ტრამალსა,
ამოაბრუნებს საბუდრიანად
კორდებს, ხარვეზებს
და ნატამალსა!

და პარტახები
უძოვრიანი
ჭაობი, შქერი,
ბრწამლის რტოება,
მსხმოიარობით
გადაიხდიან
საუკუნებრივ
გამარტოებას!

გემშვიდობებით,
კალოვ ძნიანო,
გამოფილწულო
ხვავის ნიავო,
ათასი წლობით
კევრზე ვზუზუნებ,
ოროველათი მიტირნიაო!

მშვიდობით, ჩემო
ქოჩორა ჭალავ,
წისქვილის თავზე
წნორო მწუხარევ,
დაჟანგებული
ფურცლები ქარსა
უკანასკნელად
გადაუყარეთ!
ჩაგაფრინდებათ
კაპასი ცული
და ნაფესვარებს
გაჰგლეჯს ნიჩაფი,
ნაოხარ მიწას
რკინამ
ურქინა,
როგორც ზღვის მუცელს
ურქენს ვეშაპი!

შავო კამეჩო,
შავად დამწვარო
ჩემო ბეხია,
ეხ მწვანიანო,
მყუდრო ალაგო!
სოფლის ლაჟვარდი
ჩამოგვეხია,
ახლა კი დროა
ჩავიქალაქოთ!

სულ სხვა ვარსკვლავი

ცაზე შემოჯდა,
მიწას დააცხრა
ჯავშანთ კრებული,
შესაცვლელია
ჩემი სიმღერაც
ყელის ძარღვებში
ჩაკერებული!
ნუღარ ვუშველით
და გადავარჩენთ,
სჯობს გაწყდეს იქა,
სადაც წვრილია,
ნუღარ მიბღავი,
შენი ზმუილი
სხვა სიმღერებით
ხომ შეცვლილია.
...........................
ახალ ცხოვრებას ეშურებიან
ქვებიც - ტაძრებში ნამძინარევი,
ხვალ სხვანაირად იელვარებენ,
ცანი -
ვარსკვლავთა
საცივარები!
 1929 წ.

1925 წლის ერთი დილის სახსოვარი

პაოლო იაშვილს, ტიციან ტაბიძეს

მოვიგონოთ, თუ გიყვარდეთ,
იმ წარსულის ყველაფერი,
მოვიგონოთ იმ ოქროში
გადამდნარი დილის ფერი.

მოვიგონოთ, რომ ნაღველის

არც მისხალი გულში ჩანდეს,
ბორჯომიდან გზა ხვეული
მიჰყვებოდა მტკვარზე ჭადრებს.

ვნახავ კიდევ იმ წვრილ ტყეში

ჩვენი კვალის ნაფეხურსა? -
წითელ კალმახს ცეცხლზე ვწვავდით
ვაზის ფურცელ გახვეულსა.

გრიალებდნენ ჩანჩქერები
აზელილი მარჯნის სხივით.
ხმა მყივარი ჯიბრაილი
აყრუებდა ჩანჩქრის შხივილს.

შორს აწყურის ციხე ჩანდა,

წაიბნელა ორბის ფრთამა,
ალუბლისა ფანტელებში
ვიგონებდით: ნინას, თამარს.

უცბათ ფეხით მომავალი,

როგორც ქართლის ჯიოკონდა,
გამობრძანდა ეთერ-ქალი,
საქართველო თან მოჰქონდა.

ავადმყოფი აბესალომ
ჩვენ მოგვყავდა ნამტკივარი;
მხოლოდ მოხუც მებადურსა
იმედად-ღა ჰქონდა მტკვარი.
გამარჯვებას მოელოდა
ახლა მხოლოდ ნაუცბადევს,
ღამე-ბინდზე ცახცახითა
წყალს ესროდა გაშლილ ბადეს.

ყველა სროლა ფუჭი იყო,

შერცხვენილი დაგვემალა
და ფარულად მისტიროდა
ოსტატობის გამქრალ ძალას.

ჩვენ კი... ლექსით ცასა ვხევდით,

ვერ გვიძლებდა ვერაფერი,
დაგვდებოდა - იმ ოქროში
გადამდნარი დილის ფერი.

მართლა გვქონდა ჩვენ ის ძალა,

ცოცხალია ან აქამდის?
რატომ იმ დღის ოქროს დილას
ოქროს ქვებად არ გავქვავდით?!

1929 წ.

თბილისის პოეტები

ჩვენ ბევრი ვართ პოეტები,

თითქოს ღრუბლის ხორო,
ბევრი, როგორც საყვარელთან, -
სამელნესთან ცხოვრობს.

ბევრი მუქთად ატრიალებს

სიტყვის სანაყელსა,
ძველ პოეტებს ვერ აჰყვება,
ვერც ბესიკის ყელსა.

ჩვენ ვერ ვმღერით ისე ტკბილად,

ლექსებს იმათებურს;
ჩვენს ლექსებში ფხას ვერ ვამჩნევ,
ხმაში მიმატებულს.
ის შაქარი მათ დალიეს,
იმათ ყელში ჩარჩა,
ვინც ქამანჩას და ჭიანურს
ზედ აფენდა ფარჩას.

ის თაობა ჩონგურებით
სამოთხეში შავა,
ჩვენი ყელი შაშხი არი,
გაბოლილი შავად.

მშვიდობა, ვინც შენს ბაღებში

ტკბილად იბულბულა,
არა ჰყიდდა სულის ნაშრეტს
სტრიქონობლივ ფულად!

გაიარეს ნემსის ყური

გარესკნელის შიგნით;
ჩასპილენძდნენ
და ინახავს
მათ „მეფეთა წიგნი“.

ჩვენ კი - შენი მღვრიე მტკვარი,

შენით ბედნიერთა,
ლექსებითურთ თან წაგვიღებს
ქალაქის სხვა მტვერთან.

მიგვრიყავს და მიგვათესავს,
ყველას მისცემს ალაგს,
სოღანლუღს და ყარაიას
და ზოგს ბოსტან-ქალაქს,

რადგან მღერა არ ვიცოდით,

სიმღერების წესი,
გულს ნახმევი არა ჰქონდა
და სიტყვას კი ფესვი.

1929 წ.
მშობლური, ტკბილი, მოწყალე

გული მოგელის, მაისო,

გაფანტე ოქროს დიელო,
მე მინდა შენმა ნათელმა
თვალებში კიდევ იელვოს.

რომ დამავიწყდეს ზამთარი

და მისი ქარიშხალები,
ნუშო, კოკორი გახსენი,
ყაყაჩოვ, შავი ხალები...

მიყვარს ხე შუქში ჩამდგარი,

ოცნების დასადარელი,
მიყვარს მე დილა მზიანი,
როცა მოვა და არ ელი.

მიყვარს ღვართქაფი, ყიჟინა,

მეხის ხმა, წვიმიანობა,
ნიავზე ყანა, ქალივით
მოსახვევნად რომ წამოვა...

და იაფერი, მარადის
გულიდან დაუთხოვნელი:
„მშობლური, ტკბილი, მოწყალე,
ცა წყალობისა მთოველი!“

1929 წ.

წარსული

ძველ კედლების ხმა მეყურებოდა

და წინაპართა ხმა გადასული...
წარღვნების შხაპი მეყურებოდა,
ბუკი, ზრიალი, ზარი წარსულის...

მინდვრების, ხანძრით გადაბუგულის,

მე მდუმარება მეყურებოდა...
მე საძირკველზე გატარებული
გუთნის გუგუნი მეყურებოდა...

მისი ტირილიც, ვინც მიანება

თავი სამშობლოს, - მეყურებოდა...
ძვლების და კენჩხოს გახმიანება,
სეტყვა და ღვარი მეყურებოდა...

როგორ მტანჯავდა, როგორ მესმოდა,

რა ყურმახვილად მეყურებოდა...
ჩემი სამშობლო როგორ კვნესოდა, -
ლომის ძახილი მეყურებოდა...

1929 წ.

1930 წელი
რა საჭიროა ლექსისთვის ტაში

რა საჭიროა ლექსისთვის ტაში?

ყველა ხევსური, ვიცი დანტეა;
ვიცი, ბეღურას პატარა ფრთაში
დაკვესებული ცეცხლი ანთია.

ვიცი, დამდნარი თოვლის წკრიალი

ბესიკის ხმაზე უფრო ტკბილია;
ქვაც ყველა არი ნაპერწკლიანი, -
გული რომ იყოს, გასაკვირია?

1930 წ.

ივრის პირად

ისევ წისქვილის ისმის რაკუნი,

ძველი სიმღერა გულს ეყურება,
მთვარეა გულის გამაპობელი,
ვარსკვლავი ვარსკვლავს მიეტკბურება.

ისევ ნაცნობი, წყნარი ბუნება,

ციმციმა ზვირთი სევდით მოცული,
ისევ ბავშვობის ძველი ცდუნება -
მწვანე წნორები თმაგამოწნული.

არც დაშორება,
არც დაბრუნება...
ნუთუ აქ დარჩა გული
დარგული?..

ცისფერ ჩქერებში ეხახუნება

ქონიან მკერდით ქვას ორაგული.

აქ გავისინჯე ძალა ყელისა,

პირველი ლექსი,
პირველი დარდი!
და ჩანაჭერი ცისარტყელისა -
მეცვა ხალათი ნუშით და ვარდით.

და ნუთუ ახლა ის აქვე არი,

ეგ სიმღერებიც ნუთუ ჩემია?
ეს ცა, ეს წყალი მინანქრიანი
დანისლულ ხსოვნასღა შერჩენია...

*
შენთან მოველი, რომ გავიხარო,
შენი ზვირთები გულზე მებუროს,
ქალამნის წყალო, წნორების ღვარო,
მდინარევ, ჩემო შეყვარებულო!

ზარში ნაჯდომი შავარდნის ხმითა

შენთან ვუყივი პირველ სიყვარულს,
მე შენს წნორებში გახვევა მინდა,
თავზე ფოთოლი გადავიყარო!

ჩალურჯებული შენი ფშანებით,

შენი ნაწოვით მე ვარ ჯანმრთელი
შენი ცისფერი ბადახშანების
დამშენებია გულზე ნათელი!

*
ქალამნის წყალო, წნორების ღვარო,
შენ მარგალიტის ნაფოტიანო,
ვით უსინათლო, უწინამძღვარო,
კლდიდან კლდეებზე დაბოტიალობ.

ერთიღა დარჩი წყალი მწყემსური,

ტინის კიბეზე ჩამორხეული,
მძინარი, როგორც მთვრალი ხევსური,
ჯიხვის ტყავებით წამოხურული.

ხალხის უღელში არ ხარ გაბმული,

როდემდის უნდა დაიგვიანო?
არა გჭირდება მკლავში ქაფური,
კახურო დევო, შვიდძარღვიანო!

შენ რომ იყავი ამხანაგებში

დაულეწელი ვეფხვი ფრთოსანი?
როდისღა გნახო ცეცხლით ნაგეში,
იხარჯებოდეს შენზე მგოსანი...

*
...არც დაბერილი იალქანები,
ტივზე ტივები, გრძელი ბორანი;
აღორძინებულ სამშობლოსათვის
შენ უსარგებლოთ მიექანები
და ნისლებიდან მოგყეფს ყორანი!

*
აღსდექ, მდინარევ, დაცხედრებულო,
გვაჩვენე შენი ახოვანება;
შენი ტალღების დაქუხებაში
ისმოდეს დროსთან თანხმოვანება!

აღსდექ, გაჰკარი ტალღა შხაპური

დღეიდან ვეღარ დაიგვიანო,
არა გჭირდება მკლავში ქაფური,
დევო კახურო, შვიდძარღვიანო!

და მეც გამიძეხ, სიტყვას შავება,

სამშობლოს შუქით გამოვანათო,
როგორც დამლოცა ვაჟა-ფშაველამ,
დამსკდარი ხელი თავზე დამადო!
 1930 წ.

საათნავა

ეს საწყალი საათნავა
სიყვარულმა გაათავა!
უძილოდ ღამეს ათევდა,
„ვით ვარსკვლავი მთვარისათვინ, -
ზარუ -
ზარბაბ -
ზარისათვინ“.
მისხალივით გული სტკივა,
მისი სიტყვა ცაში მივა:
„არ გეწყინოს, ჩემო კარგო,
სიტყვაშიაც იგავი მაქვს,
რომელ ერთხელ გენაცვალო.
განა რამდენი თავი მაქვს?“

*
ხეივანში ჩადგა მთვარე,
აივანზე ოხრავს ქალი,
ტირის თარი დამარხული,
მიზრაფს სცვივა ნაპერწკალი.
- რად აღსდეგი, რად მეძახდი,
რა ოცნებას მიპირებდი?
თარი ტირის... რად უნდოდა,
ჩვენ ისედაც ვიტირებდით...

*
შენ იტირებ, არ მოკვდები,
შენ იმღერებ დღე ათასი.
ქუჩებშია ჩირაღდანი,
აბრეშუმის ფიანდაზი.

შენი თარი - შავარდენი

არის ოქროს ავჟანდითა,
ცხრა კუბოში რომ იძინო,
გასძლებ ლექსის მჟავბადითა!
გასძლებ, ვიდრე შემოგცინის,
ხმა ვისთვის არ დაგეღალა, -
პირლამაზი მეზობელი,
შავგვრემანი, ყელმაღალა...

ვაÁ, სიმღერა არის ორი:

ამღერებენ ერთზე ლერწამს,
მეორე კი სისხლში დადის,
გრიგალივით ყელს მილეწავს.

ორი უნდა საქროლავიც,

როგორც ორი ბოლო - მერცხალს,
ლექსი ვარდებს მოყოლილი,
გულს რომ სისხლით გაგირეცხავს.

სიმღერებიც არ იქნება,
თუ არ ცრემლის შარბათითა;
ცხრა კუბოში რომ იძინო,
გასძლებ ლექსის მჟავბადითა.

შე საწყალო ფეიქარო,
ხმადამთვრალო საათნავა,
ჭიანურო, ცეცხლის მყრელო,
რა ნაღველმა გაგათავა?!

დღეს თბილისის მოედანზე

მე ვარ ლექსის ქანდირბაზი;
სამქებაროდ ჩახჩახებენ -
ჩირაღდანი, ფიანდაზი.

1930 წ.

მაშ, რა ვუყოთ, პოეტებო...

გადეყარა ნარიყალას
ნაცრიანი ბური...
ხაში,
ხილი
და თონიდან ამოყრილი პური.
თაბახი და საზანდარი,
მზე შინა და გარეთ -
ეგებება მზეს თბილისი
თავის ექვსი კარით...

*
მიეგებეთ,
ვინც დამწვარა,
როგორც საათნავა!
განა გიცდის სიყვარული,
ადგება და წავა!
მაგრამ ისევ ილაპლაპებს
მტკვარის ლურჯი გავა,
ქაშუეთის ჩუქურთმები
ფასკუნჯების თავად!

*
განა გასძლებს სიჭაბუკე,
ვაი, შენი ბრალი!
ხელებშუა გაქანდება,
ვით ნიაღვრის წყალი,
ისევ ისევ დამწიფდება
ვერის ბაღში ბალი,
აბანოდან ამაივლის
თვალციმციმა ქალი.

*
განა ლექსი ლექსი არი,
თუ დარჩება მუნჯი?
პოეტებო,
გულსაც უნდა
ბერტყვა, როგორც ხურჯინს!..
ჰკივის თათრულ სიმღერებით
მწველი იეთიმ-გურჯი,
სწვეთს ღვინოში ჩაწობილი
ფიროსმანის ფუნჯი.

*
მიეგებეთ ოქროს მტვერში,
სიტყვა უნდა განდაგანა,
ბესიკსა და საათნავას
სიყვარული სწამდათ განა?
ხმაში უნდა ვეფხვის ძალი, -
სამაია სამთაგანა!

*
მაგრამ ლექსი გადურჩება
იმ ძველ ნააჩრდილარს?
სახედარზე წითელ ბოლოკს
და ჭიანურს მტირალს,
მეტივეს და თივის ურემს,
წყნეთურ მაწვნის ქილას? -

მაშ, რა ვუყოთ, პოეტებო,

ამ თბილისის დილას?

1930 წ.

ოცნებათა ციცნათელები

- ვარდყვავილებით,
ცისარტყელებით,
ძმებო, არასდროს გიოცნებიათ?
მაშ, ოცნებათა ციცნათელები
ნაწვიმარ შტოზე არ გიძებნიათ?

- არა და არა, ძმებო, ბოდიში!

ყველა ყვავილი დაგვვიწყებია,
არ გვღირსებია ყოფნა ქორწილში,
ბაღში ვარდები არ გვიძებნია,
ბრძოლით დაღლილებს,
ბრძოლის ლოდინში,
ხშირად ეკლებზე გაგვღვიძებია!

1930 წ.

მამაპაპურო კერაო...

მამაპაპურო კერაო,
შენ ხომ მისათვის ბოლავდი,
რომ რკინის გულით გეკვერა
და გეწრთო სულის ფოლადი!

მთებო, თქვენ შთაგიბერიათ

გმირული გამბედაობა
და მისთვის თქვენი ფერია
ქართლის ლომკაცთა თაობა,

ხალხო, ცხოვრება მზებნელი

ხმლის ელვით გინათებია,
თავისუფლების მძებნელი
გმირი გმირს გიმატებია.

შენს დროშის ტარზე ჭიდილი

ბევრჯერ უყვარდათ ყორანთა
და ბევრჯერ თვითონ სიკვდილიც
გაგიჩეხია ორათა!

იცოცხლე! მუდამ დაჰქროდეს

შენი ფრთაცეცხლი მერანი;
გიყვარდა გულის სიცეცხლე
და მომავლისკენ მზერანი...

1930 წ.

1931 წელი
სიჭაბუკე და ლექსი ერთია

მხოლოდ შენ გეტყვის შენი ქვეყანა,

ბევრი იცხოვრე დღეის-ხვალობით:
სტვირს გიკრავდი და არა როკავდი,
გიგალობდი და არა გალობდი!

შენი დრო იყო სიჭაბუკისა,

ვერ აიყარა შენი ყვავილი;
სიჭაბუკე და ლექსი ერთია,
ერთ ჩუქურთმაში გამოყვანილი.
ვინ დაგაყარა გულზე ქვიშანი,
არ ამოვიდეს ლექსის ბალახი?
ახალგაზრდობა - შენი ნიშანი,
თავზე გადგია ვით ჩაბალახი.

ულამაზესი მხოლოდ ის არი,

ვინც ავსებულა თავის დროს ძალით -
ადიდებული, დამწიფებული,
ყანა, მდინარე, ვენახი, ქალი.

დღევანდელი დღის პასუხ-მგებელო,

ჩაასვი სიტყვა - ტყვია ტყვიაში!
მიწას არ ახსოვს, იყოს პოეტი
გამომწყვდეული კუბოს წყვდიადში.

და რაც კი სუნთქავს დღეს ქვეყანაზე,

რაც სიცოცხლეთი არი ცხოველი:
მიწა, ფოთოლი, ღრუბლის ნაგლეჯი -
შენი სიტყვების ღიმილს მოელის.

შენ გელოდება დასასტამბავად

ათი ათასი ჩანჩქრის ბღავილი;
სიჭაბუკე და ლექსი ერთია -
ერთ ჩუქურთმაში გამოყვანილი!

1931 წ.

პოეტის შენიშვნები

I
კარგია,
საღამოთი
გაქვს დახუჭული თვალები.
სიმშვიდის მალამოთი
ცვივა
მწუხრის ნაფერთალები.
ჩაიდე გასაღები!
როგორ მოიგდო ოთახმა
ბინდის ნაღები?
სწევხარ -
კაცი ოტროველა,
გაფხრეწავ ჯავშანს, -
როგორც თხის გუდას,
რკინას რკინაზე...
.........................
გადაიქცევი
შვიდი წლის ბავშვად,
გულში გწოვს რაღაც
იის სინაზე.
შეგეპარება
და ტვინს მობუდავს...
რძე შეფრქვეული
ბავშვობის ქარი
ოქროს არტახში
გარწევდეს, მგონი:
ჩაგშრიალებენ
ლერწმოვანები,
გულზე ავარდა
ოცნების ბოლი.

- კიდევ გაქვს გული შეღონებული,

გულსაც ხომ დათბა?
გაჩნდება მთები შეღვინებული,
შალაშინგაკრული ტბა...

II
დაგვავიწყდება
ქუჩა - საზვავე,
ქუჩა - საღვარე.
გახურია ოთახი,
როგორც ბალდახინი,
ბინდი კი მოდის ზამბახივით,
ირმის რძეებით...
მთვარის შაქარით...
შენ - დანეშტებული,
ნამუთაქარი,
ვით უნამუშავრო
მიწის ნაკვეთი,
გდიხარ...
და ოცნებას ვეღარ ელევი.
ბინდი კი მოქშუის
მწივანი გველივით,
გალესავს ფანჯრებს
და კარებს დაკეტილს,
ბეჭის ფრთებიდან
მოკიდებული
სხეული
ტკბილად ჩაგინახშირა.
...ასეა ხშირად!

III
შემოვარდება ელექტროშუქი,
ნათელი, მხიარული,
როგორც ჭაბუკი...
დაჯდება მაგიდაზე,
ხელთ აგიტაცებს,
დაგლამპრავს, დაგწვამს,
და ყოველ მხარეს
შეგიშხაპუნებს
დღევანდელ ჰაერს,
გაჰფანტავს ზამბახს
და ატავიზმსაც,
უცებ შეგრცხვება
შენი თავისა...

IV
შემოიხუვლა,
გადასწია ლექსის წერტილი.
დაჯდა, ჩაგცქერის:
შემოგაჯახა
ნაჯიხვარ მთებიდან
გამოვარდნილი ტახივით
ჩანჩქერი!
მუცლიან ღრუბლებს
ჩამოწყვეტილი...
შემოგაჩქეფა
დღევანდელი მზე,
მთებში რო ჩაეცა,
დაგცხრილა,
და გული
 დაგიპო ცხრაკეცად...
ავარდი!
ფანჯარას ეცემი ქუჩისკენ, -
იქაც -
მჩქეფარე ჩანჩქერებია,
ხალხი სიცოცხლეს დასჩქარებია,
იქაც ცახცახებს
სიცოცხლის სული
და შენი ლექსიც
თვალს აბრიალებს,
სიტყვა ნიშანზედ არი მისული!

V
მგოსანო,
პირი გაქვს ოქროს მწვეთავი,
ჩანგი -
ვარდის წყალში იადონის გული!
ხალხის მელამპრევ,
რათა გაქვს ნეტავი
სკამი სულ ბუხართან დგმული...
ჯდომით გასუქდები,
ბუხარს რომ უყურო,
„პოეტი არ ვარგა
ცხენზე მსუქანი“.
არ მოგეწყინა
მყუდრო და ფუღურო,
პატარა სიტყვის
პატარა დუქანი?
მღამიობი ხარ,
თვალგაფიცრული
ბუხართან ოცნებას იგონებ?
თქვი, ჭკვაგარკვევით,
დღევანდელ მზეს უმზერ,
თუ
ვარსკვლავებზე
დამდნარ ლითონებს?
იცი, რომ
თოვლში დამწყვდეულ ყანასებრ
შენც დამწყვდეული
გექნება გული,
თუკი, -
 მგოსანო, ხალხის მელამპრევ,
ბუხართან სკამი გექნება დგმული?
ბუხარმა იცის:
დარდი რტოებად,
დამბლა,
ფილენჯი,
ნეკრესის ქარი,
იცის ლექსების გატოროლება,
ცრემლის მაწონი
და ნალექარი...

ბუხარი ხოხბის საბუდარია,

შენ -
უნდა ქარიშხალს
გული ახალო.
ლექსგანაკრავი
თუ ჩამოვარდები
სისხლი გაცხობილი
დაახმეს ახალუხს!
ერიდე ბუხარს -
ანთებულ კუბოს,
არ დაახანო!

VI
მოკვდა ოთახი!
გვამი გაჭიმა
კელაპტარიდან - კელაპტარამდე.
გაციებულან
ტკბილი ბუხრები,
სადაც გაძარცულ სულს
აფარებდენ...

არ გვყავს ოთახი,
არც გვეყოლება,
ჩალეწილია
ყველა ნიშნებით,
ვაი, ოთახი, ოთახიანი, -
ბაღლინჯოებით,
ყურთბალიშებით!
ვაი, ოთახი,
ხალიჩის შუქით,
 სახლის მერცხალი
და ხეივანი...
გოგირდის ბუქით
შიგ დაჭიხვინებს
ქარი მხვივანი...
.......................

მგოსანო, შესდექ,
საითღა ილტვი?
ოთახს ხანძარი გადაებურა,
ამოჭვარტლულა
ბულბულის ფილტვი,
შროშნის გალობა
გათავებულა!

VII
მგოსანო,
ლექსის მერძეულო,
სიტყვის მეკალმახევ,
რამდენი გუგუნი,
რამდენი სიმღერა
უდროოდ დამარხე?
მრავალი ლექსი
კალამს მოეჭრა
და სიმღერებშიც
ბევრი იოფლე.
საზანდარს
არ ჰქონდა
მაზანდა,
ტიროდა სიობლეს.
საზანდარს
გულშიგნით
ჰქონდა ჭრილობა,
დაშინებული
ლექსის სახსარი.
ლექსთაშენის რაშს
დაგიწუნეს დახედნილობა,
როდესაც სიტყვა
სათქმელად აღძარი...
გითხრეს,
გქონია ვადა გასული,
დაფესვებულა
შენი წარსული,
მოგიწოვია ძველი ჯიქანი.
წარსულში დგეხარ
სიგრძე-სიგანით
და ხელუხლებლად,
დატვირთული ხარ
ძველ სიმღერებით,
როგორც ხე
მუმლით შეიხურხლება.
ჩამოიბღერტე
მუმლი და ყარტლი,
თორემ გახმები,
გელის გაქრობა!
ახალ ცხოვრების
ახალი მადლით
ასწიე ლექსის მოქალაქობა!

VIII
კალამში დარდი შემოპარულა
და ხშირად
კალამს წვეთი არა სდის.
დაგამტრევ, კალამო,
თუ არ დასველდები,
ყვავივით დადიხარ
მეორე პწკარამდის.
ომში დამდგარი ცხენისთვის
მხედარს
შუბი დაუცია
მუცელში ტარამდის.
ასე უთხარით, პოეტო, კალამს,
თუ ფალავნობა შენი
დაზოგოს,
მელანის ბელტი
სიმს მოგირკალავს,
დაემსგავსები
ბებერა სოკოს.
ყელმოტეხილად მღერა
ძნელია,
უწამლავია ლექსების ჭვალი,
თუ გსურს ნიშანზე
 მივიდეს სიტყვა,
მზეს გაუსწორე
დღევანდელს თვალი!
და თუ ცხოვრება ღონიერია,
მაჯაშიც მისი გექნება ღონე,
ნუ გამაგონებ
დაცემის ხმაურს,
გაჭენებულის ხმა
გამაგონე!

1931 წ.

ძველი პოეტები

მეჩვენებიან მე პოეტები,
ვინც საქართველოს ხმით შეაბერდა.
ზოგი მღეროდა ბულბულის ბაღში,
სხვა უნაგირის ტახტაზე სწერდა.

მღეროდნენ, როგორც დიდი წვიმები,

ვით ფრინველები ათასხმიანი,
გადაჭიმული ჰქონდათ სიმები
და არ იცოდნენ ლექსის ხრიალი.

ხმალმა, ხანძარმა,
კალიამ, ჭირმა
მათი სიმღერა ვერ შაანელა, -
შოთა,
ბესიკი,
გურამიშვილი,
ჯიხვტყავიანი ვაჟა-ფშაველა!

მორწყეს სამშობლო ლექსის მდინარით.

და ენაზედაც ოფლი სდენიათ,
იყურებიან სახემბრწყინავნი,
შუბლზე ნათელი შეუფენიათ.

მაინც ჟღავიან დედამიწიდან,

არ გათავდება მათი ნუგეში
და სამუდამოდ ჩაბუდრებულან
სიმებისაგან დაწნულ ბუდეში...

1931 წ.

ოლე

1
შენ ლიახვის კლდეზე დგეხარ,
ძველი მოსასხამით, -
ოლე,
ოლე,
მარტოხეო,
დღისითა და ღამით;
შიგნიდანვე გამომწვარო
მარტოობის შხამით,
შიგნიდანვე გაბზარულო,
დახეთქილო კეცად;
ხე ბრუნდევ და ხე მართალო,
ხეო, ერთო ბეწვა.

დგეხარ, როგორც სახრჩობელა, -

თვით გახრჩობენ მთები;
დაკიდებულ არწივს ჰგევხარ
მომსხვრეული ფრთებით.

რაშო, მიწას მიჭედილო,

ვეღარ აიქროლე;
პარტახო და ნამეხარო
მარტოხეო ოლე!

2
გელანდება ნაჯახები
და გრიგალი დამჯახები
მწარედ აგათროლებს.
ცას ჯანღების აჯანყებით,
სეტყვას, მბრწყინავ თოვლებს,
დამდნარ ძვლებით ეგებები,
მარტოხეო ოლე!
ზღვიდან ქარი წამოვიდა
და ღრუბელი ბუნდრად,
ცაში ელვა შეიკლაკნა,
შენკენ შემობრუნდა.
ქარის ეშვებს,
მეხის ბრეშას,
შენი მოთხრა უნდათ!

ყინვის კარჩხი თვალს გიკაწრავს,

ლაჟვარდს ვეღარ უმზერ,
წვიმის შუბი გალესილი
გიკაკუნებს გულზე;
მზე შემწველი, ცოფიანი,
ხრჩოლად აგაბოლებს,
ტყავდამსკდარო,
ნაოხარო,
მარტოხეო
ოლე!

3
მარტო ხარ და მარტო დგეხარ,
ძმა არა გყავს, დედა,
მარტი ჩოხას შეგიკერავს
ზანზალებით ზედა,
წვიმით ქოჩორს დაივარცხნი,
ღამის წვეთს სვამ რძედა...
მხიარული საკრავებით
გაზაფხულის ვარსკვლავები
შენს ტოტებზე სხედან;
ოქროსხმიან სიმღერაში
თვალს ხუჭავ და ხედავ, -
შენზედ მარტო არვინ არი,
შენზე უფრო მეტად,
ბალღამის და ცრემლის სვეტო,
შენ, ქცეულო ხედა!

4
ვის გასცქერი, ვის მოელი,
გული ვისთვის გტკივა?
ვის მიაღწევს შენი ხმები,
ვის კერამდე მივა?

ვაÁ, თუ გზაში დაიღალა,

ვერ იარა სწრაფად,
ვაÁ, თუ კვირას ვერ მოვიდეს,
ვერც გამოჩნდეს შაბათს!

თუ მოწამლეს საყვარელი
შავი დარიშხანით,
და მის პერანგს აფრიალებს
გზაზედ ქარიშხალი!
წადი, ძებნე მეგობარი,
ვინმე წაიყოლე;
სხვა რომელი დაგიძახებს
მცირე სახელს - ოლე!

ტყე გეძახის მწვანე მხრიდან,

თავქოჩორა ღელე;
ტყეს უნდიხარ დიდი ხნიდან
გიქნევს ათას ხელებს.

ტყე გეძახის ახვეტილი

ფალავნების ჯარით,
როგორც ვაჟი არხვატელი,
შავს რკინაში მჯდარი:
- გეყო, მარტო ერხეოდე,
გამიღია კარი!
გეყო, მხრებზე გეხვეოდეს
ეხოების ქარი!
მოდი ჩემთან დაგაპურო,
არ გინახავს ხემსი,
მე აგიყვან ხელში,
როგორც
ნაპოვნ ბატკანს მწყემსი!
მოდი, მოგცე, გაგახარო,
ცოლი - მესაწოლე;
ოხერო და ნამეხარო,
მარტოხეო ოლე!

5
მაგრამ ცისკენ იყურება
შენი ოქროს თავი,
კოშკებად და ჯიხურებად
მოჰქრის ღრუბლის შვავი.

მოჰქრის ცაში წასაყვანად

აკიბული კიბე,
დაგაყრიან ტოროლები
ატლასებს და დიბებს.

მზე, მარჯანზე უწითლესი,

მოგეგება წინა,
დაგიკოცნა ყველა ფესვი,
გულზე მიგიწვინა.

დაგესივნენ ვარსკვლავები,
დაირით და დოლით,
გაკვრევინეს სალამური,
გათამაშეს გოლი,
სთქვეს:
ნურც გტკივა, ნურცა გცივა,
ნუღარც აგათროლებს, -
ტოტზე ტოტით გადამხვეო,
მარტოხეო ოლე!

6
ოლე,
ოლე,
მე ლიახვზე
დაგინახე წამით,
შიგნიდანვე გამომწვარი
მარტოობის შხამით,
შიგნი-შიგან დახლეჩილი
შრეებად და კეცად,
ყორანისგან ჩაყეფილო,
ხეო, ერთო ბეწვა!

*
მაღლა ზეცა პრიალებდა.
ძირს კავკასის მთები.
დაკიდებულ არწივს ჰგავდი
გაწყვეტილი ფრთებით...

რაშო, მიწას მიჭედილო,

გასჭერ, აიქროლე,
მარტოობის არტახები
გადახიე, ოლე! -
რომ სთქვა:
გული თუ მტკიოდა,
ახლა აღარ მტკივა;
რომ ლიახვის რძიან ქაფში
შემოცურდე ტივად,
რომ გაგჩარხო და გაგთალო,
როგორც წმინდა ბროლი,
რომ შენ იყო ჩემს დარბაზში
შუაბოძის ტოლი,
რომ გრძელ ტივებს მოუძღოდე
ხეთა წინამძღოლი!

7
მოდი ჩემთან,
ვიდრე მეხი
დაგკრავს,
აგაბოლებს,
ტყავდამსკდარო,
ნაოხარო,
მარტოხეო
ოლე!

1931 წ.

ცაში პირველი ნამეხარია

1
ცაში პირველი ნამეხარია,
გამოიშალა ნუშის ფურცელი,
რა მიხარია,
ასპიტ ზამთარს რომ გავუძელი.

2
ცაში პირველი ნამეხარია,
ცამ დაიგლიჯა ლურჯი მუცელი,
ამობამბული გახსნა სარკმელი, -
დაიგრიალა და თქვა სათქმელი, -
სიმღერა ერთი, გამოუცვლელი...

3
მე სად ვიჭექე, სადა ვმღეროდი,
სად ამოვიღე ლექსების ქარი?
ვერც ფალავნობის, ვერც მომღერალის
ვერ დავუტოვე ხალხს იადგარი.

4
გაუქმებული ახალგაზრდობა
გულზე მეთრია, როგორც სიმძიმე;
ყველა დღეები იყო მჩვრიანი,
ყველა ლექსები გამოვიძინე.

5
ოცდათერთმეტი წელი გასულა,
ვიხსენიები უკვე წარსულად,
და სიჭაბუკეც მიდის ვერაგი,
ძმებო, გამყიდეთ იოსებივით,
მამას უჩვენეთ სისხლში პერანგი.

1931 წ.

პიიტები ბატისფრთიანი

...ვხედავ დასტებად ნაცრიან მწერლებს,

მათი საგზალი ცრემლის ქაფია,
ჰყავთ ცოცხლებშიაც თანამდებარე
დღეს ლირიკული ქარიყლაპია;
ზოგია სხვისი ჩანგის ყაჩაღი
და ზოგი კიდევ უმიზრაფოა...

და პიიტები ბატისფრთიანნი,
მუხამბაზების მთვრალი დარაჯა.
წვანან სიჩუმის ნავსადგურებში
და კალმის შუქი მათი არა ჩანს...

რაც მიაკეცეს სიტყვა სიტყვაზე,

გაუნიავდათ იმავ წამითვე;
ერთი გაძღომა ჰქონდათ ოცნება.
ვერ წაიხემსეს, ისე წავიდნენ...

წარეცხილი აქვთ საძირის კვალი

და ენის ტარი მათი დამპალა;
ჩვენთვის კი არა - სადმე ხატისთვის
იქნებ ივარგონ ზეთის ლამპარად.

ჩემს მაგიდაზე მისთვის მსმენია

ჭახანი მათი ზურგის ძვალისა,
ერეკებოდათ ახალი რიტმი,
როგორც ნაკრავი ამორძალისა!

მე დავინახე, ბევრი მათგანი

ქუჩამ გასრისა, როგორც პეპელა.
განა რომელი გამოგვადგება
ჩვენი დღეების მასწავლებელად?

რომ დასძრას ლექსი ცხენოსანივით.

ავარდეს ბუქი უკან ამტყდარი;
ხელდროშიანი გაგვიძღვეს წინა
გამაპობელი ბაირახტარი!

მაგრამ განა მათ მოეთხოვებათ,

გაუძლონ ჩვენი ლექსის მარწუხებს?..
აბალახებულ იმათ საფლავებს,
სირცხვილი არი, ნუღარ ვაწუხებთ...

1931 წ.

1932 წელი
„დედის პური“ და „პაპას ქლიავი“

თვალზე ცრემლები რომ აგორდება,

ცხოვრება როცა დაგვკბენს სიავით, -
ძმებო, მითხარით, რათ გვაგონდება
„დედის პური“
და
„პაპას ქლიავი“?

ვიცით, ქლიავი კბილებს დაგვაჭრის,

რა საჭიროა მეტი განდობა? -
ჩამორიგდება დედას პურები,
როცა იტყვიან ჩვენს შესანდობარს!

და მაინც გვიყვარს, ვით მონაქროლი

ჩვენი ყრმობიდან წმინდა ნიავი,
სიყვარულის მზით გადანამქრული, -
„დედის პური“
და
„პაპას ქლიავი“.

1932 წ.

ანდერძი

ეს გახსოვდეს გარიგება
ძველის მოუსმინარესა, -
აკვნის დაწვა -
არ იქნება,
წყალს მისცემენ მდინარესა,
ან დასჭრიან,
ან ჩაჰფლავენ,
დაძველებათ მჩინარესა...
საფლავის ხვნაც -
არ იქნება,
მითუმეტეს - წინაპრისა...

1932 წ.

1933 წელი
ნიტას
ხალხის ჭდევისგან, გულწასვლებისგან,
ქვითინისაგან, რაც მას რგებოდა,
ცხრაჯერ დაიმსხვრა რუსთველის კუბო,
ვიდრე საფლავთან დაიდგმებოდა.

მე ასეთ კუბოს არ მოვსწრებულვარ,

საიდან ვიცი, რაა პოეტი,
ცრემლით, სიმღერით ატაცებული,
თავის დიდების სიმარტოეთი.

მე ვარ პოეტი? ან მამაშენი?

ჩვენ ვართ ქართული მიწის ოცნება?
ამოითხრება ჩვენ სულში ლექსი
და ფესვიანად გაიტყორცნება?

არ დაიჯერო, არ დაიჯერო,
რომ ჩვენ შეგვეძლოს ლექსის ჭენება,
ჩვენ კუბოს მაშინ გამოგვიცვლიან,
თუ მოხდა ჩვენი გადასვენება.

მაგრამ ერთსა გთხოვ, რომ დაიჯერო,

რომ ჩვენ ვიყავით ლექსის მძევალი;
რომ პოეზიას არა ჰყოლია
გაცოფებული ჩვენზე მწევარი!

და თუ ვერ მივწვდით, ვერ დავეწიეთ,

ვერ გავაჩაღეთ ლექსის ბრიალი,
შენ უპასუხე, შენმა თაობამ,
და საქართველომ დაიდოს ბრალი!

ცხრაჯერ დაიმსხვრა რუსთველის კუბო,

ჩვენ კი - ერთისაც არ გვაქვს იმედი,
მე მამაშენის რიტმით ვწერ ამ ლექსს,
ბევრი სიმღერით, ბევრი მძიმეთი...

1933 წ.

თბილისის განთიადი
აქ ყველა ბიჭი საზანდრობს,
ყველა ჰკვეხს წინაპარითა;
გულამოჭრილი საზამთრო
შემოგანათებს პარვითა.

ელავს აივნის ნოხები,

ტაბაკზედ - ალიბუხარი,
და ბურში ორთქლავს ხოხობი
აქ ჩახარშული მდუღარით.

ამტყდარა მღერა ბაღიდან,

აკლდამებიდან - გუგუნი,
მთაწმინდის ცეცხლით გაღიმდა
გარემო გადაბუგული.

კაშკაშებს სხივთა ბარაქით

მტკვარი ნაპრალში გდებული;
დგას ხეტეველთა ქალაქი -
ზურგზედ კლდემოკიდებული...

გამოველ,
მსურდა ყვავილი
ლამაზ ქალისთვის მეყიდნა.
დაჭრილ ხევსურის თავივით
მთვარე მთებს გადმოეყვინთა.

ქაშუეთს ფერი დაჰკრავდა,

ვარსკვლავის სხივზე თბებოდა,
ცილა დაღვრილი ვარსკვლავთა
ქაშუეთს ეწებებოდა.

ბაღით სურნელი მოვარდა,

სადაც რეჰანი ეთესა,
მე გავიგონე, მოჰვარდა
ქვა ნარიყალის კედელსა.

მესმოდა ბავშვთა ჟივილი,

თემური კალოს ლეწავდა,
იტეხებოდა ტკივილით
ძვალი, ქცეული ლერწადა.
შორს ცხენჭენებით დაჰქროდნენ
ყაბახის მობურთალები;
მათ საყურებლად დაგროვდნენ
ცისფერთვალება ქალები.

მე გავიგონე დაირა,
ხმა ხაბარდიან ტაშისა,
იადონს გაეშაირა
მღერალი ყიზილბაშისა.

მე გავიგონე, მთვარეში,
როგორ ყიოდა მეტივე:
- თბილისისაკენ დავეშვი,
ვეღარ კი შემოვეტივე!

ხმები მესმოდა, არავის

რაც აღარ ეყურებოდა,
აჩრდილთა ხროვა მზარავი
ყორეზე დაეყრებოდა.

ვიჭერდი უანკესოდა,
მთვარის ნამქრალი ზოლითა,
და ძველი მიწა კვნესოდა:
სისხლით, ცრემლით და ბოლითა.

ბინდი კი ბინდზე ირთხმოდა,

წყვდიადი ყორნის ჯიშისა,
მამლების ტაში ითხოვდა
მზეს - ქვეყნის სარაჯიშვილსა.

გავხედე, ცის ერთ კუნჭულთან

რძე მოჟონავდა ძუძუდან;
დაჩნდა სინათლე ლალივით,
კალმახის წითელ ხალივით...

*
როცა ცისკარმა მეტეხზე
ღამის ღვარები მილამა,
წყალში გამოჩნდა მეთევზე,
ბრწყინვა დაიწყო დილამა.
ჩანდა ნაკვალი ვარსკვლავთა
და ნაოთხალი მთვარისა,
და თავს ქაშუეთს აკლავდა
ხმა მომტირალი თარისა.

მაგრამ, ეძინა გრიგოლსა

და ვარდსაც წინანდალისა,
და იმ გულს აღარ ესმოდა,
ვინც ეს ხმა წინათ ალესა.

არც მტკვარს ესმოდა, არც ყაბახს,

აივნებს ჩუქურთმიანთა,
შეეფრქვა ტივებს და თაბახს
და ისევ კუბოს მიადგა.

ხმა ქცეულიყო ჩონჩხადა,

საფლავის ნამტვერალადა.
მხოლოდ მეთარეს კრუნჩხავდა
ძველ სიყვარულის ბალადა.

მხოლოდ უსმენდნენ შაშვები,

კარები არსად გაიღო, -
დამტაშებელი ტაშები
საფლავში გამომპალიყო...

*
გადმოვიხედე თბილისზე,
თითქოს აენთოთ ხონჩები,
შემოჰხვეოდა დილის მზე
ყვითელი ოქროს ფოჩებით.

აღარ ახსოვდა ტოლები,

ნინევია და ბაღდადი,
არც მტრის დარტყმული ტორები,
სისხლის ცრემლების ღაღადი;

არც ის, ვინც გული ატკინა, -

მოძალე სამარყანდელი.
დიოდა მტკვარი ხმატკბილად,
გაღმა ჰყვაოდა ყანები.
თბილისს ეღვიძა ქორივით,
გული კლდით ჰქონდა გებული,
მოსჭექდა ხალხის მორევი
შრომისთვის გარიგებული.

ხმა ვაჟკაცური, მედგრული,

გუგუნით ყალხზე დგებოდა:
ხმა ერთი ძალით შეკრული
ეხოებს ეხეთქებოდა.

ჩემი ლამაზი ქვეყანა

ამ დიდ ხმებს გადაეყვანა!
წარსულის ნამსხვრევ-ნალეწი
თბილისის მთებზე ეყარა.

ძირს ლომკაცები სცვეთავდნენ

ლოდებს, რომ აჩნდათ ჭრილობა, -
თბილისს გაჰქონდა მცხეთამდე
თავისი მხარგაშლილობა!

1933 წ.

სტალინს
წაკითხულ იქნა 1936 წ. 19 მარტს კრემლში, საქართველოს დელეგაციის მიღების დროს,
მსახიობ თამარ ჭავჭავაძის მიერ.

რა ქარმა გზარდა, რა ღვარმა,

რა ძალამ შეგკრა ძალადა...
აყვავდეს ხალხის აკვანი
და მიწა ერთი კალათა, -
შენმა სახელმა ქოხიდან
ხმელეთი გადაანათა.

რომელ ზღვის ძირებს ემარხა

ფარაჯიანთა გენია?
მწარე ნატკენის ზღვევა ხარ,
თუ ღატაკს სადმე სტკენია!

დახრილი ქედის გაშლა ხარ,

დროშა ხარ ტარით მაღალი,
შეუწყვეტელი „ვაშა“ ხარ,
გულიდან გულზე სახალი!

მთებში ნაზარდო არწივო,

ალმას თვალებით ელავდი;
ფოლადო დაუგრეხელო,
კაცო, მართალო ყელამდი,
გრიგალო დიდი ხმებისა,
ერთი ხარ დიდი ბელადი!

რამ გთალა, რა ნატეხიდან,

რა ძალამ შეგკრა ძალადა,
რომ ცეცხლი აზრად აქციე
და აზრი ნაღვერდალადა!

რომ დააცხრედე წყვდიადი,

ქარიშხლებს მისთვის ბერავდი,
მშიერს ჰქონოდა ხმიადი
და ტიტველს ტანზე პერანგი;

რომ დიდ უდაბნოს ოფლიანს,

დაასხი სავსე თაველი,
რომ განუზომელ მსოფლიოს
გადასწვდა შენი მტკაველი;

რომ შენი სიტყვა უბრალო,

ნათქვამი შეუდრეკელად,
დაცემულთ გულის ფიცარზე
ოქროს ხმათ დაერეკება!

მონობა კიდევ დიდია,

შურისძიება - მტანჯავი!
სტალინის სახე ჰკიდია
ქოხებში, როგორც ხანჯალი!

*
გახსოვს, ის ქოხი ლიახვზე,
ან დიდი ლილოს მინდვრები? -
ეს ლექსიც იქაურია,
იქიდან დაგეწინდრები!
იქ ჰკითხულობდი რუსთაველს,
გაღიმებული პირითა,
ვინც შენი ქვეყნის სახელი
გასტყორცნა, გააჯირითა!

დღეს შენ მიარღვევ...

შენს მერანს
ვერავინ შეეჭიდება,
მსოფლიოს გულო მფეთქავო,
ქართული ქოხის დიდებავ!

1933 წ.

1934 წელი
ტყუპი იაგუნდები

გაზაფხული მახარა
ნიაღვარის ყვირილმა!
გულს ია დამახალა,
დასტა-დასტა გვირილა!

შავ ღრუბლებმა გაჰყარეს

ტყუპად იაგუნდები,
ჩემს ლამაზს და საყვარელს
ისევ მოგაგონდები!

მე შენ მინდა გახარო

ჩვენი ახალგაზრდობა,
ჩემო ქორის ბახალო,
დღეს რაც გალამაზდება!

დავძრათ ბედაურები,
გავჰყვეთ მზის ნაკვალევსა,
ქარებს გავჰყვეთ, ნიაღვრებს.
ცისარტყელის მკლავებსა!

ყველაფერი ჩავთვალოთ
სიყვარულში ნარგებად, -
ვაშლის თეთრი ყვავილით
ქვეყნის მოპერანგება;

ოქროში გადამდნარი
გაზაფხულის დილები
და ფრთებით პეპელისა
გზები ნააჩრდილევი;

მთებზე მთვარის ნამქერი

ზედ ზოლები მკრთალები
და შენი მშვენიერო,
დასათხრელი თვალები!

მე ეს მინდა გახარო,
ჩემო თეთრო ნარჩიტა,
ყველაფერი ჩახჩახებს
სიყვარულის ხარჯითა!
დაე ფერფლმა ნუშისა
ჩვენი მხრები მოთოვლოს;
გაზაფხულო,
აპრილო,
დაწვიმულო ფოთოლო!..

1934 წ.

თუშის ქალი ალავერდობაში

ერთიც დაჰკივლე თუშურად,

ქარს შეუერთდი ქარშივე,
ფრთაგატყორცნილი არწივი
ფრენაში გაიკავშირე.

პირანთებული ჰშვენოდი,
გადაქნეული ხმალივით,
შავთმაჩაშლილი ქალწული
მოჰქროდი ქარიშხალივით.

ქვაბების ნაორთქლარ ნისლში

ღრეოდა თუშთა ყრილობა.
ქუსლამოკრული ქურანი
მიჰქროდა ნიავქარული;
შენი მხედრობა მიყვარდა
და შენი თავდახრილობა,
შენი მოხედვა, ხოხობო,
და სიკისკასე ქალური.

ხვალ ყველა დაგაშაირებს

ალვანს, ბახტრიონს, თიანეთს,
ერთმუხლად გამოშვებული
ცხენი რომ გააფრთიანე.

და თითქოს მოსწყდი მიწიდან,

ჰქროდი ხმელეთის გარესა,
სიგრძე და განი სად იყო,
სულ იქროლებდი ზღვათამდე;

გინდოდა ცხენის ქროლაში

გასწრება ნიავქარისა,
ვარსკვლავიანი ღრუბლები
თითქოს შენს სახეს ჰხატავდნენ.

შორს შავარდენი მოგდევდა,

შენი გმირობის მაყარი,
შენი კბილივით ელავდნენ
მთები რთვილგადანაყარი.

ვისკენ მიჰქროდი, საითკენ,

სივრცეში შეუხედარი,
ვის მისძახოდა შენი ხმა,
ვინ იყო შენი მხედარი? -

შენს სიყრმის დილას მისდევდი,

შენს ტურფა ყმაწვილქალობას,
შენს დაშუქებულ მომავალს,
ხვედრით რომ დაიმსახურე.
და ხმოვანებით ციური,
ვით იდუმალი გალობა,
ჯირითის ქარში, მესმოდა,
ჟღეროდა შენი საყურე.

ჩემს სიჭაბუკეს მიჰგავდი,

ჩემს აღტაცებულ ოცნებას,
ჩემს ღელვას ჰგვანდა გაქროლვა
და შენი დაცხენოსნება!

გავა დრო, განა შემხვდება

კიდევ მე შენი ყურება?
სხვა გაზაფხულის წვიმები
მწვერვალებს დაეწურება.

სხვა იჯირითებს, სხვა იმღერს

სხვა მზეში ნაზიარები...
ისევ დარეკავს მთებიდან
მიმინოს ოქროს ზარები...

1934 წ.

ვაჟა-ფშაველას
წარმოთქმული ვაჟა-ფშაველას საფლავზე
მთაწმინდაზე, დიდუბიდან ნეშტის გადმოტანისას,
1934 წ. 18 ოქტომბერს.

მთა იყავი, მთასთან მოხველ,

შეგრჩენია მუხლში ღონე,
თვალდახრილო მეამბოხევ,
ხუნდებით რომ შეგაღონეს...

კვლავ შეჰხედე სამშობლოს ცას,

მოუხადე კიდევ ქუდი;
შენი კუბო რომ ავხადეთ,
ამოვარდა არწივთ გუნდი!

მოგელოდნენ მთის ლოდები

ნაჟურებით დაჟანგული,
ბალახებით, ხის ტოტებით
გამთელდება ვაჟას გული!

გადაჰხედე, შენი მთები,

თითქოს ვეფხვნი დაყრილანო,
ნავარდს არტყავს ორბის ფრთებით
შენი სიტყვა სამყვირალო.
ზვავის ღვართქაფს დაუბერტყავს,
ნაბუდია ჯიხვის რქაში,
შენი სიტყვა,
როგორც სეტყვა,
დროშის ზარი, წყლის კაშკაში! -

იგი გვზრდიდა, როგორც წვიმა,

და მან მოგვცა მძვლიანობა,
ხის ფოთლებში გაგვაწვინა,
აკვნის თავზე გვიგალობა.

ხმას სჭექავდი მოკივლებით,

სამშობლო რომ გქონდა ციხედ.
შენ დაგმარხეს ბორკილებით,
ჩვენ დროშებით ამოგიღეთ!

1934 წ.

მუხა და მეხი

.............................
უცებ მოსწყდა ნაპირთან, -
დაისარტყლა, გაფითრდა
დიდროვანი ღრუბელი, თითქოს რკინის ნახარში,
ყაყაჩოსფრად მახვილი
მუხას დაუპრიალა,
დაჰკრა ზურგის ბაწარში!

მეხმა მუხა გახარა,

აშიშინა ხორცივით
და გაჟღლილი ქერქები სხვა ხეებს მიაყარა
გასროლილი, ტყორცნილი...

მუხას წყალი ჩამოსდის,

ტყავგახდილს და გალოპრილს;
მუხის შავი კარავი ნატუსალმა გატრუსა,
ჰგავდა მუხა დამფრთხალი
ბუღას დანადარტყმულსა!
ჩადგა დიდი სიჩუმე... მუხამ შეიშრიალა.
თმა, გულღვიძლი, სიცოცხლის
ცეცხლებს დააწეწინა.
იწყებოდა რიჟრაჟი...
მეხს კი წყნარად ეძინა
ამოკაწრულ მიწაში...
1934 წ.

1935 წელი
ხეებზე წარწერილი ლექსები

*
მთელ ცხოვრებას შენზე ფიქრით გავივლი,
უშენობას გული ვერ შეეთვისა,
ნუშის წვერში რომ იფეთქებს ყვავილი,
იქ მაქვს გული შენახული შენთვისა.

*
შენ სუმბული ხარ, ნაზი, რტოვანი,
შენ, ვით მაისმა, შემომისწარი,
შენი სიწმინდის შუქის თოვანი
გულში ბრწყინვალებს, როგორც ცისკარი.

*
სად არი ტილო ან მარმარილო,
ბრინჯაო, რვალი, ქვა და ქაღალდი,
რომ დაიტიოს შენზედ ოცნება,
ჩემი მდუღარე სულის ღაღადი?!

*
მოგუბდა ლექსი შენს სიყვარულზე
და ლამის ყელში გადაილეწოს.
ერთხელ დახარე ჩემსკენ წამწამი,
რომ ჩემმა ჩანგმა შენზედ ილოცოს...

*
სატრფოვ, გაფანტე ფიქრები,
ეჭვიანობის არაკი,
სულ მუდამ ერთად ვიქნებით,
როგორც მტკვარი და არაგვი!

1935 წ.

მცხეთის მთებში

აქ ძველ კედლების ხმა მომესმოდა,

მამამთავრების ხმა გადასული...
აქ დედაჩემის კოჭობი სდუღდა...
აქ ხმალს ლესავდა მამა მხარგრძელი,
გუთანს უძღოდა გაღიმებული...
მათ მაგარ გულზე მე ვარ გაზრდილი,
სიტყვატკბილი და მაღალხმიანი.

აქა მღეროდნენ სტვირის მკვრელები

და მომღერლები სიყვარულისა;
მათი ფერფლიდან მე აღმოვცენდი,
ნაწოვი მათი სიმღერებითა,
ნაძვის წვერივით განათებული.

დღეს ხეობებში ჩემი ლექსი ჰქრის,

მიწით შესვრილი, ტახის ღონისა;
ასამაღლებელს ახლა მე ვიტყვი,
სათქმელს მიმინოს მოკივილითა, -
აჰა, სამშობლოვ, სიტყვა ქართული!

*
არ მინდა ჩანგი მე ხელნაჭერი,
ნარტყამი ხმალი სააკაძისა;
არ მინდა სირჩა სხვისი ნასვამი,
ვარსკვლავი სხვისი შარავანდითა,
სხვის იალქანი ათრთოლებული!
მე მიპოვნია ჩემი სიმღერა,
ჩემი სიტყვები გამაპობელი, -
სიტყვა ამტყდარი წვიმასავითა,
ცისარტყელებით ვარაყფრქვეული!
სამშობლოს დროშის შრიალს შევხარი,
ლოდმაგარ ქვითკირს, - აღტაცებული...
მიყვარს სამშობლოს განთიადები,
ქართლის სიმაგრე შეუტეხელი,
მის ლამაზ მიწას ვეალერსები.

დე, ჩემი ლექსი დარჩენილიყვეს,

ვით ხმლის ნატეხი დაძველებული,
ვით წყალდიდობის ქაფი შემხმარი
დიდი მდინარის ნაპირებისა...

ვიცი, ფერფლიდან ტალღა წამოვა,

ძალა ექნება დაჯახებისა;
ვიცი, ტალღიდან წარღვნა წამოვა,
და არ ექნება ბოლოკიდური.
შიგ დღევანდელი ხმა დაიძახებს,
ჩემი გულის ხმა სიცოცხლიანი...
ახალ ცხოვრების ახალი ღონით,
ახალ ქართლის მზით გაჩაღებული...

1935 წ.

სამშობლოს

გულის ფესვიდან მინდა გიმღერო,

და თუ ვერ გითხრა როგორ მიყვარხარ,
შენს თითეულ ხეს, ბალახის ღეროს
ვკოცნი, ვეხვევი, ვეტყვი, მიყვარხარ!

თუ შენი დიდი წყვდიადი გალღვა,

ბნელი წარსული თუ დაგვიმარხავს,
დღეს შენ ახალ მზეს და ახალ ტალღას,
ვკოცნი, ვეხვევი, მოდი, მიყვარხარ!

1935 წ.

***
ორთქმავალი მოჰქრის, თან მოანგრევს სივრცეს,
ორთქმავალი მოჰქრის, ცეცხლს აკვესებს პირზე...
ნაპერწკალი გაჰქრა
ხეობებს და ქედებს,
რკინის კბილით ჰგლეჯავს
ხალხთა საზღვარ-კედლებს.
გაიღვიძე ქართლო,
მინდვრებო და მთებო,
სისხლჩაღვრილო მიწავ,
ნანგრევებო, ქვებო!
საქართველოვ, გეყო
მიწური და კვარი,
გაიღვიძე, ქართლო,
გამოაღე კარი!
ყური უგდე გრიალს,
ფრთა შეუსხამს რკინას,
ეს - ახალი ხმაა,
არ გსმენია წინათ...

გაჰყე, გაჰყე ამ ხმას,

გაჰყე რკინის ბორბალს,
ის აღგადგენს მკვდრეთით,
გადაგაქცევს ორბად,
გამოამტვრევს წყვდიადს
შუაღამის სისქეს
და წაგიყვანს ბრძოლით
სინათლისკენ,
მზისკენ!
ორთქმავალი მოჰქრის, თან მოანგრევს სივრცეს,
ორთქმავალი მოჰქრის, ცეცხლს აკვესებს პირზე...

1935 წ.

1936 წელი
დავით-გარეჯა

გადარუჯული დავით-გარეჯა...
ამწვარ ტრამალზე ბზინავს ავშანი...
ამ ველს, ამ სივრცეს ვინც უდარაჯა,
ვინც შეიმსხვრია მკერდზე ჯავშანი, -

ვინ მოიგონოს, სადღა არიან,

ვინ გაიხსენოს მათი სახელი?
არც მოჩვენება, არც სიზმარია,
ჩონჩხებით სავსე ჩანს საწნახელი...

გაჰქრენ ქარივით და სიზმარივით,

მათზე მგლოვარეც დალპა თავშალი...
და მხოლოდ ტბაზე შერჩა მარილი...
ბალღამიანი ბზინავს ავშანი...

1936 წ.

ვუმღერ სამშობლოს

სულ ჩემი გულის მონაწურია,

რაც დაეპწკარა ქაღალდს ლექსები,
ვუმღერ სამშობლოს, კიდევ მწყურია,
და მის სიყვარულს დავემწყემსები.

მშობელ მიწაში მიდგას ფესვები,

როგორც წყალში დგას წნორის ძირები.
სიცოცხლეს ვერვის დავესესხები,
თუ სამშობლოსგან გავიწირები!

მარადი შუქით ბრწყინვალებს იგი,

მისი ნათელი დამთოვებია,
სიცოცხლე - მისი მშვენების იქით -
ერთ ნაბიჯზედაც არ მდომებია!

აჟღერდეს მისთვის პოეტის ენა

და ტკბილი სიტყვის გამართულობა,
ვით ღონიერი ნიაღვრის დენა,
ჩემი თქმულობა, ლექსქართულობა!

დამდგარა ჩემი სიმღერის ჯერი,

ეს ყვავილები მე დავაგროვე;
მე ვარ სამშობლოს ჩუქურთმის მჭრელი,
ვარ ახალ ქართლის თანამედროვე!

გულის ნათელი მე მიპოვია,

ქართლის დიდების მე ვარ მნახველი;
სამშობლო - ჩემი გულის ფეთქვაა
სამშობლო - ჩემი ლექსის სახელი!

1936 წ.

ტოროლასავით შეფრინდი გულში

ტოროლასავით შეფრინდი გულში,

შიგ შეიყოლე ცისკრის ციალი,
მისთვის დილაა მუდამ ჩემს გულში
და ჩემს ლექსებში - ვერცხლის წკრიალი.

განთიადის ფრთით შეიჭერ გულში

და გარეთ დილა რაღად ვეძიო?
ტოროლასავით დაჰქროლავ გულში,
რომ სულს წამითაც არ მიეძინოს...

1936 წ.

არწივები

მომწონს მე ფიცხი მერცხალი,

მისი ქროლვა და ფეთება,
თუ სახლზე ბუდეს მიაკრავს,
სახლს ლხინი დაებედება!

ბრიალებს ტურფა ხოხობი,

სტყორცნის ალს არემარესა;
შეიფრთხიალა ბულბულმა
და გული გამიალერსა...

მაგრამ მე მიყვარს არწივი,

სიმაღლე უყვართ არწივებს!
შუა გაჰკვეთენ განწირვით,
ვინც მზის გზას დაუქარწვიმებს!

ავლენ მზესთან და მღერიან,

მზეში ფრთას გადაარწევენ,
უყვართ სიმაღლის ნათელი,
სიმაღლე უყვართ არწივებს!..

კარგია არწივის ფრთიდან -

სტვირზე გმირული გალობა,
თუ არწივული სიმღერა
ლექსის ხმას დაეწყალობა!
კარგია არწივის ფრთები,
თუ გმირის მხრებში გამოვა!

„მომცეს ფრთანი და ავფრინდე,

მივხვდე მას, ჩემსა ნდომასა;
დღისით და ღამით ვხედვიდე
მზისა ელვათა კრთომასა!“

მიყვარს არწივთა სამშობლო,

არწივიანი, ორბეთი, -
იქ იწოდება არწივად
გმირების წინამორბედი!

1936 წ.

მთები
აქ ჰფლობს ტიტანი.
ცეცხლის მიმტანი,-
ღმერთი პრომეთე.
სოფოკლე

მთა მთაზე მოსჩანს მაღალი,

არწივის ჩრდილით ფარული,
თავზე თოვლგადანაყარი,
წარღვნიდან ამოპარული.

ხან სჩანს მზის ამოსახედი,

ხან შავი ღრუბლის ნახირი,
მეხის, ნიაღვრის ხმას ერთვის
ხმალდარტყმულ ვეფხვის ძახილი...

აქ იზრდებოდა მრავალი
თავისუფლების მფიცარი,
აქ, ჯამში მაჯას იპოხდნენ,
სტკიოდათ გულის ფიცარი.

ხმლით ულალავდნენ ერთმანეთს

ყორნებს, დაჭრილი გმირები,
ყორანი დაჭრილს მისდევდა,
სისხლისთვის შენამზირები...

შინ ლაშქრობიდან უმხედროდ

თუ ბრუნდებოდნენ ცხენები, -
ხმალი ეკიდათ კისერზე,
კაცობა შეურცხვენელი.

*
აქ, ვეფხვის ჯიში, ხმლის ჯიში.
სწამდათ უმეტეს ყოვლისა;
აქ, თაყვანს სცემდნენ მოდგმობით
ხმალს, ბრძოლით ცეცხლგამოვლილსა.

შიშველ ხმალს ხელში აძლევდნენ

სულთაბრძოლის დროს ვაჟკაცსა,
რომ სიკვდილისთვის დაეკრა,
მზე არ დაეთმო კაშკაშა!

და გაისმოდა ანდერძი,
ხმა მხედრის ღაღადებისა:
- „ერთი დღე სიკვდილისა გვაქვს,
მეორე დაბადებისა!“

სამშობლოს საზღვრის დამგდებსა,

ხმალი ცრემლფრქვევით სტიროდა,
ლაჩრის ხორცს ყვავიც არ სჭამდა,
სწუნობდა სანადიროდა...

*
მთებს მკერდს უხრავდათ სურვილი
ათასი წლობით მძინართა,
ხან იღვიძებდნენ, ცეცხლს ჰყრიდნენ -
იალბუზი და მყინვარმთა.

*
აქ დაბინავდა ახალ კერაზე
ხეთის ქვეყნიდან მოსული ხალხი;
გამოქროლილი ფრთიან მერანზე,
გამოტყორცნილი მრისხანე ტალღით.

ხშირად მისი მზა სისხლნადინარი

ძლიერ ქარიშხალს დაუბორკია.
ბრძოლით დასტოვა შუამდინარე,
ღალისის პირი, კაბადოკია.

ბევრჯერ ყოფილა მწარე ყოფაში,

ხმალი სჭერია ცეცხლნაკვესები;
აქ შემოვიდა, ამ ხეობაში
ჩადგა, ვით ძელქვა რკინის ფესვებით.

მოსჩანს ნაბრძოლი მისი ალაგი,

ქვახვრეტილები და ქვისკარები;
გმირთა ნაკვეთი კლდეში ქალაქი,
სადაც ღმუიან ზამთრის ქარები....

*
აქ მტაცებელთა იყო სადოღე
და სარბიელი მათი ხმალისა,
შუბის წვერებით მიწა გათოხნეს,
ამტვრიეს სალტე დარიალისა!

სისხლის ღვარსეტყვით რეგვეს ქვეყანა,

კლდეებს ატყვია მათი ნატორი.
აქ რა უნდოდა, რამ მოიყვანა
შაჰი,
სულთანი,
იმპერატორი?

დაგვწვეს, დაგვდაგეს და ვერ წაიღეს

თავისუფლების ამაყი სული.
იგი გადურჩა ბორკილს და ციხეს,
ის მთებში იყო გადახიზნული!
მთებო, ვერ ჰკლავენ ამ სულს ომები,
და თუ მოსთხრიან, ამოჰბზარავენ, -
თქვენ, დაიბღავლებთ, როგორც ლომები,
როდესაც ძუ ლომს ლეკვს მოჰპარავენ!

1936 წ.

ქართლის ბაღი

ბრწყინავს ქართლი - ვარდის ბაღი,

შეფრქვეული მინანქარით,
იაგუნდის წვიმა დასწვიმს,
სურნელების დაჰქრის ქარი.

ელავს ბაღი. - ხოხბის ყელი -

შვიდ მაისის წვიმით მთვრალი,
მთებს და ველებს დასთამაშებს
გაზაფხულის მწვანე თვალი...

რძე, კოკორში მოწოლილი,

ჰჟონავს ყლორტში ყოველ მხრიდან;
თითქოს ქალი სარკმელიდან...
იყურება ვაშლი ხიდან.

ჰგავს ალვის ხე თეთრ ჩოხაში

საქორწილოდ მორთულ სიძეს,
და ატამი - ტურფა ყმაწვილს,
აკვანში რომ გაიღვიძებს.

მარგალიტის ტყუპის ცალი,

ტოკავს ბალი ნება-ნება,
ცერის ტოლა თეთრი თუთა
დათაფლული შტოზე დნება.

ბრწყინავს ბაღი, ელავს ბაღი,

ფირუზქარით დარხეული:
ყურძნის მსხვილი იაგუნდი,
ვაზი, ვარსკვლავჩახვეული.
ოქროს წყალი, ატმის ლალი,
შინდის ლალი, მარწყვის ლალი,
ბროწეულის ყვავილები, -
თითქოს თონის ნაკვერცხალი, -

ათენებენ ქართლის დილას

ტოროლების ტაშისკვრაში, -
მარწყვისფერად, შინდისფერად
იღებება გარიჟრაჟი...

ვეფხვის ჭრელი პერანგივით

გაიშალა ქართლის ველი, -
გაჟღენთილი წვიმით ყანა,
ფირუზთვალა ცვარით სველი...

ბრწყინავს ქართლი - დიდი ბაღი,

ყვავილების ფერად ზღვითა,
მარჯანი და ზურმუხტ-ქარვა
ნათელს სტყორცნის ყველა ხიდან...

1936 წ.

გორი - ქართლის მეთაური

აი ქალაქი შემოჭანდრული,
ვერხვის ფოთლებში გამოხვეული;
აქ ზენაქარი ჟღერს, ვით ფანდური, -
თავყინულიან მთაში რხეული...

დაჩუქურთმული აივანები,
ზედ ხეივნებად ვაზი გასული;
ზოგან კრამიტი, ზოგან ბანები,
ძველი კედლები ჩამოგაზული...

ქალაქს დასცქერის უზარმაზარი

ციხე, ხერხემალ-გადატეხილი...
ძირს დაფანტულა დუქან-ბაზარი:
გოდრის თევზი და თაბახზე - ხილი...
აქ, ამ დაზგებზე, გორელ ფალავნებს
ძვალმსხვილი მაჯა დაემკვრივებათ;
ინდოეთისკენ მავალ ქარავნებს
აქ ჩაუვლიათ წეროს მწკრივებად.

რომს გაუზიდავს თვალმარგალიტი,

აზიის ფარჩა და ყალამქარი...
აქ, ყველიერში - კრივის ყიჟინით
ფხიზლდება ხოლმე ძალა გამქრალი
და ჭიდაობის ეშხით და ჟინით
შეხვდება ზურნით გორის ამქარი...

ჭაპნის ჭრიალი... ეტლის ხმაური...

მემაწვნე ბიჭის ჩქარი ძახილი...
დღისით დგას ერთი აურზაური,
საღამოობით ბღავის ნახირი...

ირგვლივ მინდორი ღელავს ბარაქით,

მტკვარზე გაისმის წყნარი „ტიური“,
შხუის ლიახვი და სთვლემს ქალაქი
დიდი ვერხვებით გადაჩრდილული...

1936 წ.

მარად ბრწყინავს სამშობლო

ლექსო, რაღა კარგი ხარ,

ლექსო, შენც დამკარგვიხარ,
გაოხრდი, გატიალდი,
თუ სიტყვაში ჩაგიქრა
სამშობლოს განთიადი!

- არა, შენი ჩუქურთმა

ჰქსოვეს ქართლის შუქურთა,
ფრთებს მისთვის მიაქანებ,
მარად ბრწყინავს სამშობლო -
დიდ შვილთა მეაკვანე!
 1936 წ.

ლექსო!

ლექსო, სად ივლი, სანამდე?

მე აღარ შეგეკითხები...
არ დაეცემა მიწაზედ
აჟღერებული სიტყვები.

1936 წ.

ვარდი

როგორ სურნელობს ეს თეთრი ვარდი,

მასთან ხომ დარდსაც დაეძინება?
მე ვმხიარულობ მის ნებადართვით,
სევდაზე მხოლოდ გამეცინება...

მზის ელჩი არი ამ ქვეყანაზე,

და სიყვარულის გაჩენილია.
მე არ ვოცნებობ ოქროს ხანაზე,
ის ოქრო ჩემში დარჩენილია!

შენ, გაზაფხულო, ვარდი მაყარე,

ვარდით დაბურე ჩემი ხეობა,
უკვდავი ოხვრა სხვას ჩააბარე,
მომე მზიური მედროშეობა.

1936 წ.

ავადუღოთ მარგალიტი

ციცნათელას შუქზე ვთბები,

მინდა მწვავდეს ცეცხლის ალი,
მარგალიტი ვერ ვადუღე,
გადმოვიდა გუბე წყალი,
მაგრამ გული დავადუღე
ოცნებათა ნაპერწკალით...

ამ ქვეყანად ზოგჯერ მცივა,

მათბობს შენი შუქის ალი,
დამანათე გულის ცაზედ
შენი სულის ფრთა-მერცხალი...
ახლოს მოდი, ტოლი ვიყვეთ,
სწორი ვიყვეთ, ვით მისხალი...
ავადუღოთ მარგალიტი,
გადმოვიდეს გუბე წყალი...

1936 წ.

პოეტის დედა

ვხედავ: პატარა ბაღჩაში

ფუსფუსებს ჩემი მშობელი,
გადაკვალთული კალთებით,
დღე-ღამე მოსაქმობელი,
წინსაფარში რომ უწყვია
ბოსტნეული და კვერცხები...
მამაპაპური კერისა
ყოველდღე მომნაკვერცხლები...
თან რომ ჭიკჭიკით დასდევენ
შოშიები და მერცხლები...

1936 წ.

სად შეიტყორცნა ჩემი ოცნება

თუ შენი გული არ მემოწმება,

თუ ვერ ავაგე წმინდა ტაძარი,
სად შეიტყორცნა ჩემი ოცნება -
ციცნათელების ცეცხლზე დამწვარი?

ვის გავეკიდო ახალ ძახილით,

რომელ ჯადოქარს, რომელ სირინოზს,
სულის ჩაჭრამდი ჩამწვას სახმილით,
გული სიშმაგით გამაწირინოს!

თუ შენი გული არ მემოწმება,

თუ გულში წარღვნა მე ვერ დავძარი,
მაშ, სად შევტყორცნე ჩემი ოცნება -
ციცნათელების ცეცხლზე დამწვარი?

1936 წ.

გორის ციხე

ისევ ისე დგას ციხე გმირული,

თუმცა ყავლი აქვს გათავებული;
ქართლის ძვალ-სისხლით ამოკირული,
კლდეზე გალავნებგადავლებული.

ქართლის ცხოვრების ძველი სანგარი,

დადუღებული რკინის კუნძული;
ცალგვერდნგრეული და ლოდმაგარი,
ხრამით ხრამამდე ჩამოზღუდული.

მისი კედლები ცხელი თონეა,

სისხლიან პურის გამომცხობელი.
ის ამირანის სახლი მგონია,
თავისუფლებით გაუძღომელი.

*
აქ თვით უფლოსმა, ქართლის უფალმა,
საძირკვლად ჩაყარა ხერხემლის ნამტვრევი;
დევთ ნამუხლარში, სიცხის ალმურში
აღაპს უხდიან სალამანდრები...

აქ ისკანდერმა გასჭრა კლდეკარი,

შესძრა ქვეყანა, ვით ხის ფოთოლი,
აქ მონგოლებმა ლეწეს ბეგთარი,
ცამდე ასტყორცნეს ძვლების გოდოლი.

აქ მიტრიდატემ რომის ჯარები

თავის სიკვდილზე დაიპატიჟა;
აქ მობღაოდა თხრილზედ არაბი
შიშველი ხმალით ხალიფატისა.

აქ ყიზილბაში და ხაზარები...
ნაპერწკლის მტყორცნელი ყივჩაღთა ცხენები...
მიწა დაბზარული და ხმა საზარელი,
აზიის ქვიშის და უდაბნოს ჩვენებით...

ყვავილს ვერ ეგემნა თვისი ყვავილობა,

ფრინველს ვერ ეშოვნა საჯდომი ალაგი;
ქვას ესხა ისარი, ხეს ჰქონდა ჭრილობა,
ეფინა კალია - მინდვრების დალაქი...

მაგრამ ამ სისხლის მოედანიდან

ხმალმოუქნევლად არვინ გასულა;
აქ მტკავლეულად მიწას იცავდნენ
და სისხლს აძლევდნენ მის საფასურად;

დროშამ, ცრემლებით დაკერებულმა,

ყველა ჯურღმული ძლევით გასცურა,
და საქართველოს ხალხმა მშრომელმა
თავისი დახსნა დაიდასტურა.

აქ წარსულს დარჩა ხავსი და ბალბა...

დროშის ნაჭრები... ხმალი გამტყდარი...
გორის ატმებქვეშ რამდენი დალპა
რომის, აზიის ბაირახტარი.

აქ ვაზი ისევ დიდ მტევანს ისხამს,

რძიან ქაფს მტკვარი ისევ ადუღებს...
სძინავს პომპეუს, სძინავს ჩინგისხანს,
სძინავთ ისკანდერს და დიადოხებს...

1936 წ.

ავეტიქ ისააკიანს
ექსპრომტი

მგოსნების ადამს კავკასიაში

კვლავ ყალხზე გიდგას
 ლექსის მერანი!
იმ სიტყვით, ზედ რომ ვარდებს მიაშლი,
სთქვი „ჭრილობანი და სიმღერანი“.
ჭრილობა მორჩა,
სიმღერა დარჩა,
მათთან სახელი შენი მარადი,
რადგან ხალხთან ხარ
და მის სუნთქვასთან,
ჰაიასტან,
კუბოს კარამდი!..

1936 წ.

მღერალი ბავშვი

მღეროდა, კი არ მღეროდა,
თითქოს ციურ ცეცხლს ჰბერავდა;
ჩაიღაღადა, ჩაწმახნა,
ჩაწურა ოქროსფერადა.

უსმენდა ხალხი, ყრმამ გული

სიცოცხლით ააგზნებინა;
უცბად ხე დადგა ლამაზი,
მისი რტო ქალაქს ეფინა.

რტოს ესხა ვარდი მრავალი,

ვარდმა დაბურა ქვეყანა;
ჩამოწყდა ფურცელ-ფურცელი,
ხალხს გულზე გადაეყარა.

ხალხს ტკბილი შვება ამოხდა,

გულზე სხივები მოება;
და თვითეულმა იპოვა
ვარსკვლავის უმანკოება.

მღეროდა ბავშვი და გრძნობდა,

ხმაში რომ ოქრო ადინა;
რომ ამ სიმღერით ვიღაცას
ცხოვრება გაუადვილა;
რომ ხვალე დილა თენდება
ალმას-იაგუნდ-ლალითა;
რომ შიგნი გულის ნათელი
ამ ხმებში ამარგალიტა.

სჩქეფდა მღერაში ღონივრად

სიცოცხლის ძალა ულევი,
თითქოს ყრმის ხმაში ჟღეროდნენ
მომავლის გაზაფხულები.

1936 წ.

1937 წელი
სიმღერა თარზე

არავის ნახვა არ მინდა,

მე მხოლოდ შენთან მოველი...
მზევ, გულზე მოშუქებულო,
შენს სანახავად მოველი;
გულით, ფიქრით და ოცნებით,
ძვირფასო, შენთან მოველი...

ასე ბრუნდება ზღვებიდან

ქარში ნაწეწი ხომალდი.
ვით მთას არწივი ესწრაფის,
მეც ისე შენკენ ვქროლავდი.

ვით მოგზაური შინისკენ,

მე შენკენ მოვისწრაფოდი;
მე შენს სიყვარულს გამოვყე,
როგორც მთის ჩანჩქერს ნაფოტი...

იქნებ არ არი საჭირო,

რომ დღესაც შენთან მოველი?
იქნება ზღვაში ხის დარგვას
და აყვავებას მოველი?
ვით ბაღში მაისის წვიმა,
ძვირფასო, ჩუმად მოველი!
 1937 წ.

„ვეფხისტყაოსანს“

ხელში აგიღებ... გაკოცებ,

კიდევ ჩაგკოცნი...
ჩაგცქერი;
წიგნი კი არა - ჟრჟოლა ხარ,
ჩამოქაფული ჩანჩქერის.

წიგნი კი არა - ბაღი ხარ,

ოქროს ცვარჩამოწვეთილი;
გაშლილი ბაირაღი ხარ,
ლექსის ფრთა გაუცვეთელი!

წიგნი კი არა - დილა ხარ,

ქართველი ხალხის ნათელი.
გულის ფესვებში გინახავ,
გულში ხარ გამონათალი.

ქაღალდზე გწერენ... სიტყვების

ნაცვლად ლალები სხდებიან;
გბეჭდვენ -
ნიშნები სტამბური
ვარდებად აყვავდებიან.

გკითხულობენ და გმღერიან
ლხენით გულ-დამერცხლებული;
შენგან ჰყავს ხალხის სიცოცხლეს
სიკვდილი დამარცხებული!

*
უთენებელი ბნელეთის
შენ ერთი გვყავდი მთეველი;
სიმდიდრე ბევრი წაგვართვეს,
შენ დაგვრჩი წაურთმეველი!

შენ არ გჭიროდა სახიზრად

გამოქვაბულთა წყვდიადი.
არწივის ფრთაში ჩასაფრდი,
ქოხის ნაცარში ბრწყინავდი.

გწვავდნენ და არ იწვებოდი,
ცეცხლში დიდების მხვეჭელი.
ვერც ქარიშხალი გფანტავდა,
ხეების ამომგლეჯელი.

შენ ხმალის ღარზედ ეწერე,

ანდერძი ოქროსხმოვანი:
„სჯობს სიცოცხლესა ნაძრახსა
სიკვდილი სახელოვანი!“

*
წიგნო, წინ მიუძღვებოდი
ხალხს უკვდავების ნაღარით;
შენ გწერდა დიდი რუსთველი,
თავსოქროგადანაყარი.

შენ გწერდა ცისკრის კამკამი,

ხევთა ხმა, ზვავის ზრიალი;
შენს კალამს ორბი ჰზიდავდა,
ტყავს - ვეფხვი თანაზიარი.

შენ გწერდა ქალის წამწამი,

ვაჟკაცის მკერდი გმირული,
შენ ხალხი გწერდა მხედარი,
ბრძოლით გულამოკირული.

შენ ჩვენი სიჭაბუკე ხარ

გული არ დაგიძველდება,
სიმღერა, დილას ნამღერი,
შვიდასი წელი გრძელდება!

აახმაურე სამშობლო,
კარისკარ ჩამოიარე;
ზოგს პურმარილზე შეესწარ
და ზოგს უხვევდი იარებს.

მიჯნურს გულადუღებულსა,
სიცოცხლეს დაუელვარებ;
ლაშქარს უსარდლებ სარდალი,
ხელში ხმალს აძლევ მღელვარეს.

სიყვარულს სიყვარულითა,
ძმობით ძმას ეპასუხები,
დიდ ჭირში დაგვაფოლადებ,
დავდგებით, როგორც მუხები.

*
შენ ხელსატაცი სიტყვა ხარ,
დიდია შენი სახელი;
მთების სიბრტყენი გადასჭერ,
სამშობლოს გარეთ გახველი.

შენი სიბრძნე და ოცნება

გულში აქვთ გამოკვანძილი;
ჩამოურიგდი ქვეყანას,
როგორც დიდი მზის ნაწილი.

კარებს გიღებენ ტკბილ სტუმარს

ქალაქები და სოფელი,
სიმღერა, გულში ნათქვამი,
გახდი მსოფლიოს მფლობელი.

გაქანდი, ოქროსფრთიანო,
გასცდები ქვეყნის ნაპირსა, -
შენ, დედაჩემის მზითევო,
ფარ-ხმალო მამა-პაპისა!

1937 წ.

ვეფხისტყაოსანი

საუკუნეთა წყვდიადი
რუსთველმა გადაანათა,
მის ლექსის გული დამაგრდა,
გულს ვაჟკაცობა ანატრა; -
ოქროა კერას ნადები,
შრომაში ვარდათ გვეფრქვია,
ბრძოლაში გვემუზარადა!

ათასობით და მეტობით
ეს წიგნი იწერებოდა, -
გადამწერლების კალმები
ყვავილად აყვავდებოდა, -
ქალების მზითევს ამკობდა,
გამზრდელად თან მიჰყვებოდა,
ომში გმირ ვაჟკაცს უძღოდა,
ტყვიის წინ ემღერებოდა!

ვერ გადახვია სიკვდილმა

თვისი ჩონჩხარა მკლავები,
შოთამ ახარა სამშობლო
სიცოცხლით და უკვდავებით...
ბევრჯერ ვიყავით დიდ ჭირში,
სიკვდილის ქსელში გავებით,
მაგრამ გულს გვიქვიტკირებდა
რუსთველის ლექსის ტაეპი!

ხალხს ბევრი ჰყავდა მტარვალი,

ომით რომ ვერა ძღებოდა,
ხალხს უბნელებდნენ მზეს, მაგრამ
მზედ შოთა მიუძღვებოდა!
„- ერთ ვითა ლალსა მზისაგან
მას ფერი ეფარდებოდა“,
მისი ბრწყინვალე ნათელით
მტერი შავბნელი კრთებოდა!

და წიგნი „ვეფხისტყაოსნის“ -
სამშობლოს დიდი სახელი -
არის სიმღერა ხალხისა,
ხალხთა საბრძოლო ძახილი!
ხალხის ერთობის, გმირობის,
მხნეობის გამომსახველი -
ამოსაფხვნელად უნდოდათ,
თვით გახდნენ ამოსაფხვნელი!
ცეცხლში სწვავდნენ და გლეჯავდნენ,
სდევნიდნენ ჩინგის ხანები -
ხონთქარ-ყეინი-ნოინი,
მონგოლ-სპარსელი ხანები;
კვლავ ეკლესია ებრძოდა,
კითხვა აკრძალა ბრძანებით,
რომ არ ჰქონოდა ხალხს წიგნი -
ოცნების ამამწვანები!

მაგრამ ვერ მოსპეს სიმღერა

მკლავ-ფიცხელ-გულმაგრობისა,
წიგნი დიდ სიყვარულისა,
ვაჟკაცურ მეგობრობისა;
გადაშენდნენ და დაიწვნენ
მსურველნი მის ჩაქრობისა,
შერჩა დიდ შოთას მზეობა
და სიჭაბუკე ორბისა...

*
სიტყვა დამჭერი ცეცხლისა,
სიმღერა დამადნობელი,
ხალხმა ატარა გულითა,
ის იყო მისი მკობელი...
ვარდი დაჭკნება, ზაფხულიც
თვით რჩება დაუჭკნობელი,
გამოგვებულმა დასძლია
სიკვდილი დაუნდობელი!
ხალხმა თავის თავს ამსგავსა,
სიტყვა სთქვა რა დიდებულად,
„შავ ხეობაში მრისხანედ
ვეფხ-ლომნი წაკიდებულან,
ვეფხვი სცემს, ლომი უფარებს,
ერთურთზე გამწარებულან,
იმათ შუაში ტარიელ
გმირობით გახელებულა!“

რა ძლიერებით ისმოდა
ეს წიგნი ათასხმიანი
შრომის და ნიჭის მიხედვით
ცხოვრობდეს ადამიანი!
გულს ახალ ცეცხლით აფეთქებს,
თუმც ძველი ამბავი არი...
მზისა და სიბრძნის ჩანჩქერი
მოსჩქებს დიდების გრიალით!
 *
ტურფაა ჩვენი სამშობლო;
მშვენება მისი მდელოსი,
მისთვის გვებრძოდა სუყველა
ეშმაკი თუ ანგელოზი...

მაგრამ ვართ ხალხთა მებრძოლი,

ბოლოს გამტანი ლელოსი,
არც გული გაცვდა, არც ხმალი,
არც სიტყვა საქართველოსი!

რკინის პერანგში გავზრდილვართ,

გვედო ქვის გული მაგარი,
ჩვენი გმირობის ფოლადი
ჩვენს კოშკებს გადავაკარით!

სხვას არ მივეცით სახელი

წინაპართ ნაჭირმაგარი,
სისხლით ვიყიდეთ სიცოცხლე,
შრომით ვაყვავეთ მთა-ბარი.

1937 წ.

ილიას სურათზე

შენი ქართლი გაზაფხულით -

ისე წახველ - ვერ ამწვანდა;
გული ჰქონდა დაგაზული,
თოფმოხვედრილ არწივს ჰგავდა!

შენ გწყუროდა მისთვის ბრძოლა,

განახლების ქართა ქროლა,
მეხის ფრქვევა მთვლემარ მთებში...
გარს კი ჰმზერდი ხალხის საფლავს
დიდ ნანგრევთა ნაფშხვენებში!..

გაშრა ცრემლი მწუხარების,

აწმყოდ იქცა მომავალი,
დავინახეთ შენი მხრები,
დევკაცური შენი კვალი...

ახმიანებ საუკუნეს,
ძველ ნახმევმა მოგვცა ბანი,
და ვემთხვევით ხალხის პოეტს,
შუბლგახვრეტილს, ცრემლგაბანილს...

შენ გიყვარდა ხმა მტვრევისა

და მომსკდარი კლდიდან თერგი;
შენ ძირს დაგცეს ფოთოლივით
და მთასავით წამოდექი!

1937 წ.

1938 წელი
ანგელოზის ფრესკა

დღეს ანგელოზის ფრესკა მაჩვენა,

დიდთვალება და გრძელი ფრთიანი,
ზედ მიაშვირა ხელი მარჯვენა,
ნახატს მიხსნიდა ტკბილი ხმიანი.

მოსწონდა, ხატი რომ ბრწინვალებდა

თამარისეულ დროის დიდებით,
ცოცხალ ფრესკას კი ადგა ნათელი
და პირს ეფრქვია მარგალიტები.
და უცბათ მივხვდი მე, აბნეული,
რომ ორ ანგელოზს შუა ვიდექი!

და ჰგავდა თვითონ იმ სპეტაკ დილას,

როცა პირველად მზემ გაანათა,
სერაბიმი კი, მან რომ დაჩრდილა,
ჩემ წინ ჭკნებოდა თანისთანადა.

ერთის უღირსი, ვიდექ ორშუა,

გულში მათოვდა ვარდის ნათელი,
იქ, სადაც შავი მორევი შხუის
და მტკვარი მოჰქუხს კორიანტელით.
 1938 წ.

მე რომ მიყვარხარ...

მე რომ მიყვარხარ, განა ისე არწივს მთა უყვარს,

ისე მაღალი და სპეტაკი განა მთებია?
მარტის ნიაღვარს აყვირებულს გზები ჩაუხრავს,
უგრიალნია და ზღვის უბეს შეერთებია.

მე ვის უბეში, მე ვის გულში შევინავარდო,

ვის შევუერთდე, - შენი გული დაკეტილია!
ნუთუ ეს ტრფობა, საყვარელო, თეთრო მთის ვარდო,
პოეტისათვის მხოლოდ ძველი გაკვეთილია?

1938 წ.

თოლია

1
მიყვარს ზღვა მზეში დაოქროილი,
მისთვის, რომ გული ტალღის ტოლია;
ზღვის ლურჯ ყუთიდან ამოქროლილი
გადასთხრის ღრუბლებს თეთრი თოლია...

იწვება ცეცხლით გულის ფიცარი, -

გული კი არა, ცხელი თონეა,
სატრფო მეცა მყავს დასაფიცარი,
მეც მყვარებია, მეც მითრთოლია...

2
მე დავრჩენილვარ შენი ამარი,
ვით ზღვის ამარი არი თოლია,
ძვირფასო, შენი შუბლი მარმარი
რამდენ ოცნებას დაუთოვლია.

რამდენი სხივი გულში ითესა,

რამდენჯერ არი ლექსში რქმეული,
სახე შეყინულ მარგალიტისა,
კიდევ ცისკარის ფიფქით ფრქვეული.

შენი სახელი მე დავიფიცე,

დე, ვიყო მარად შეყვარებული;
მე ვემალები ქვეყნის სიბიწეს
შენს ციურ სახეს შეფარებული.

შენი ღიმილი ნათელკაშკაშა,

თითქოს ფრთა გაჰკრა ტალღას თოლიამ...
მე სიყვარულმა დამავაჟკაცა,
მეც მყვარებია, მეც მითრთოლია!

3
შენ, სიჭაბუკის ჩემის გენიავ,
ოცნებისა და ლექსის დიდებავ
პირზე რომ წმინდა შუქი გფენია,
მე უკვდავ ცეცხლად გულს მეკიდება!

მე გხედავ მზეში ქროლვით შესულსა,

რაგინდ ავდარი შავად ნისლავდეს,
შეეჩუქურთმა სული შენს სულსა,
დე, ნურც გაშორდეს უკუნისამდე!

დამიელვარე ფრთამარგალიტი,
თავს დამნათოდე, თეთრო თოლია,
ჩემი აფრაა თოლიას ფრთები,
ცის თეთრ ვარდებში რომ უქროლია.

დაე, დაიწვას გულის ფიცარი,

დარჩეს ნაცარი - სხვა რა ღონეა?
შენა ხარ ჩემი დასაფიცარი,
ჩემს გულზე მქროლი თეთრი თოლია!

თუ ვარ ზღვასავით აღვარებული,

მიტომ, რომ გული ტალღის ტოლია,
მეცა ვყოფილვარ შეყვარებული,
მეც მყვარებია, მეც მითრთოლია!

1938 წ.
ტოროლების ოროველი

ტოროლების ოროველი
გვისმენია ქართლის ველზე,
იმ ხმას ვეძებთ ორივენი
დიდ მინდვრებში, ვეძებთ, ვეძებთ...

მე ვიპოვე ის შენს ხმაში -

ხმა წმინდა და ხმა დიადი...
და ჩემს გულში აღსდგა მაშინ
ჩემი ყრმობის განთიადი...

1938 წ.

ნისლები

მთიდან შავხევში ნისლები

ნეტავი რისთვის ჩადიან?
იქნებ წყლის ამოსატანად,
იქნებ სხვა რამე დარდი აქვთ?

არა!
მიწას რომ აკოცონ,
კაცის დანახვა სწყურიათ;
ხეებს ემთხვიონ, რიყის ქვას,
სად კაცის ნაფეხურია!

1938 წ.

მაგონდება ჩუქურთმაში ყვავილი

მაგონდება ჩუქურთმაში ყვავილი,

ტაძარზედ რომ არი გამოყვანილი,

მაგონდება მე ქართლის მწვერვალები,

მაგონდება შენი წყნარი თვალები,
შენი სახე მომთვარული და ნაზი,
შენი შუბლი იალბუზზედ ლამაზი.

შენი შუქით ჩემი გული დამზევდა,

შენ დამხურე მაისის ცა თავზედა!

და მსურს დავრჩეთ, რა დროსაც არ გავივლით,

როგორც ჩარჩა ჩუქურთმაში ყვავილი...

ქვაზედ ჰყვავის და არ უდრკის განსაცდელს,

ათასს უძლო, კვლავ გაუძლებს ათას წელს...

1938 წ.

ორი დღე

თქმულა, რომ ქვეყნად ორი დღე არი,

ვით სახსოვარი და იადგარი:
„დღე - მოგონებად უკვე ქცეული
და მეორე დღე - ჯერ არ დამდგარი“.

მე შენით ვზომავ სიცოცხლის სიბრძნეს,

შენზე მენიშნა ძველი თქმულება;
თუ განშორება დღეს შენი ვიგრძენ,
შენთან შეხვედრის დღეც მეგულება.

ვფიცავ შენ თავსა, ვიცი, დადგება

ის დღე ლამაზი, ის დღე ბრწყინვალე!
და ერთი შენი სხივით გადნება,
რასაც დღეს გულზე მაწყობ მყინვარებს.

1938 წ.

ძველი წიგნის მწერალი

მიყვარს ოცნებით დახვეული ძველი გრაგნილი,

მთაწმინდელების ეტრატები დაუჭკნობელი,
თაფლით ნასიტყვი, ვარდის ენით გადათარგმნილი...
სადღაც შენდობას იხვეწება წიგნის მკობელი:

- მე საწყალობელს, მე ხელუღირსს, ცოდვა მერია,

საგალობელი მრავალთავი დავაღიღინო.
უცალო ვიყავ, უფრო ღამით დამიწერია,
შეუნდოს ცოდვა, ვინც წერის დროს მიგზავნა ღვინო,
ვინც მომაშველა ნასუფრალი პურის ნაწილი...
ხელი დალპების, ხოლო მწერლის რჩება ნაწერი!
მე ჟამთა ზღვაში წიგნი ჩავდგი, როგორც ფაცერი,
ზედ მარგალიტით გავიშუქე ხსოვნის მანძილი.

დავწერე წიგნი და ვადიდე ჩემი უფალი,

შესაფრფინავი, მშვენიერი და სატურფალი.
დავწერე წიგნი და ზედ გულმა შუქი ათოვა.
დავწერე წიგნი, წიგნმა თავი გაიმნათობა...

და მსურს, თქვენს გულშიც კვლავ მღეროდეს ჩემი ბულბული,

ჩემი ოცნება - სიყვარულში გადაღუპული.
დღითიდღეური თქვენში ცოცხლივ სუნთქვა მწყურია...
და ჩემი სიტყვაც მხოლოდ ამის მეხვეწურია...
......................................................................

დე, ჩემს ეტრატში ნუ ჩასდებენ დამჭკნარ ნარგისებს,

ვიცი, ოცნებით სადღაც ვინმე შემივარგისებს;
მომიგონებენ მეგანძურად არა მეფენი,
არამედ ჩემებრ მიკარგული მეოცნებენი...

1938 წ.

მეტეხის თავზე

მეტეხის თავზე თამაშობს ქარი,

წარსულის ლოდებს ეალერსება...
სადაც შენა ხარ, გულიც იქ არი,
შენი ნათელით გული მევსება!

მეტეხის თავზე გრიალებს ქარი,

ძირს კლდეში მტკვარი მიიტყორცნება,
აქ ხომ ოდესღაც იჯდა თამარი,
ძველ საქართველოს დიდი ოცნება.

ქარი გუგუნებს... განა ქარია,

თამარს ეძახის რუსთველის გული;
პოეტის გული არ იფერფლება,
მაგრამ საფლავშიც ატყვია წყლული.

*
გავღვიძებულვარ მეც სიყვარულით,
მეც მარხევს მისი ქარი მქუხარი.
ვარდით ივსება ჩემთვის ქვეყანა,
როცა ჩემთან ხარ სახემშუქარი,
მე მხოლოდ შენი შუქი მეყოფა,
განა რად მინდა სხვა საჩუქარი?!

გიყურებ უხმოდ და აღარ ვიცი,

რომელი სიტყვა გამოვიტანო,
გარს წმინდანები შემოგხვევია.
შენ, ჩემი გულის დიდო წმინდანო,
მათ ვეხვეწები, რომ სიყვარულმა
ან გამინათოს, ან გამიტანოს!

1938 წ.

გულს ბუდე არა ჰქონია

გულს ბუდე არა ჰქონია,

მე კი შენთან ვარ ბინათა,
შენ შემირხიე სულის ფრთა,
შენმა ნათელმა მინათა.

შევიტყვე, ვერ სპობს შავი დღე,

ვერც მოშხამული ისარი,
არც გადახმება, თუ ერთხელ
გულია ნამაისარი.

შენთვის მღელვარებს, შენდამი,

შენ გამო იკრეფს ღონესა,
ქარიშხალს ჩასთვლემს ხანდახან,
მე არა, შენსა მგონესა...

1938 წ.

პოეტს

ის ცრემლი, ხალხმა რომ დააგუბა,

ის ჭდევა, ენით არ ითქმებოდა,
ცხრაჯერ დაიმსხვრა რუსთველის კუბო.
ვიდრე საფლავთან დაიდგმებოდა.

ასეთი იყო ზარი, ჭიდილი,

თითქოს მარხავდნენ მზეს და მთოვარეს.
მაინც არ დასთმეს... მგოსნის სიკვდილი
სიცოცხლე იქვე ააფრთოვანეს.

ასწიეს დროშა და წაიმძღვარეს,

როგორც უკვდავი ხალხის მშვენება.
და მით უძლებდნენ ჭირს, მტრის სიმძლავრეს,
სიკვდილს, დაცემას, გადაშენებას!

ეს თქმულებაა დაუსტამბავი,
თუ ვით ადიდა ხალხმა გენია,
ეს გაიხსენე, ძველი ამბავი,
რაც გულს ხალხისას დაუდგენია.

დასძარი შენი ლექსის ხანძარი

და სხვა დიდებას ნურას დაეძებ;
ოღონდაც ერთი ცრემლის მარცვალი
ხალხის გულიდან შენს გულს დაეცეს!

ის წმინდა ცრემლი ფერშეუცვლელი

ამოაცენებს ხეს რტომრავალსა;
ის ხე დაჰბურავს ვარდის ფურცლებით
და უკვდავ სუნთქვით შენს მომავალსა!

1938 წ.
დავით გურამიშვილს,
ვაჟა-ფშაველას

მეტკბობი, გურამიშვილო,
გენდობი, ვაჟას ჩონგურო,
გთხოვთ წინაპრებო, მიშველოთ,
სათქმელი გამილომგულოთ!

ხელუკრთომელი როდი ვართ,

სიტყვა მაქვს გამოკვანძილი,
თქვენს ნაგზაურზე მოვდივარ,
დიდი გქონიათ მანძილი...

მასწავლეთ ცეცხლის გაჩენა.

იმ ნაღვერდალით ვიწოდე,
თქვენი ბრწყინვალე მარჯვენა
საშველად გამომიწოდეთ...

მივყვე, რაც გამოგიკალმავთ,

დავჭიმო ლექსის აფრები,
აქროლოს გულის გრიგალმა
ოცნება ნაწინაპრევი!

გიზღოთ, რაც საზრდოდ მევალა

თქვენგან პურტკბილი ხორაგი,
რომ მთლად ვაქციო, მწვერვალად,
ჩემი პატარა გორაკი!

იქ ჟღერდეს ჭეშმარიტებით
ეს ლექსიც ანაზდაითი,
სადაც მღეროდნენ დიდებით
ვაჟა და დიდი დავითი...

1938 წ.

ნიკოლოზ ბარათაშვილს

ვით ოქროს ფარჩი გადმოკიდული,

ბრწყინავდა შენი ქვეყნის ბუნება;
ჰხვდებოდნენ დიდი მთაწმინდელები
მთაწმინდის მთაზე შენს დაბრუნებას.

დაგხვდა ილია - ქართლის კლდეკაცი,

სამშობლოს აზრი შუბლნატყვიარი.
დაგვხდა აკაკი - ბერი ბულბული,
ვისი სიმღერის გული ტყვე არი...

ყელს შემოგეჭდო ვაჟა-ფშაველა,

ადგილის დედა გეგებებოდა...
და შენი ძვირფას ნეშტის წინაშე
შენი სამშობლო ფეხზე დგებოდა...

გარს შემოგერტყით ახალი მოდგმა,

შენი სიმღერის ცრემლნასხურები;
შენს ნაგუბარზე ვინც გამოვზრდილვართ,
ახალ ქართლის ბედს ვემსახურებით.

და ჩვენ გემთხვევით ფერფლს აჟღერებულს

და არა მტვერსა და მოჩვენებას, -
შენს დაბმულ ქროლვას, დაბორკილებულს,
და შენს დალურსმელ გამოჭენებას...

გულში ატეხილ ქარიშხლის ღელვამ

სიკვდილის წყვდიადს არ დაგანება;
გააფთრებული შენი მერანი
მსოფლიოს გზაზე მიექანება.

და ხალხი, შენი დამბადებელი,

ამონათებულ მზეს ეშურება;
არ დაიღლება გული ხალხისა,
თუ რაში ოფლით შეიწურება!

1938 წ.

სად ინავარდებ...

სად ინავარდებ... სადამდე,

ლექსო, სად გადაითხევი?
არ დავარდება მიწაზე
აჟღერებული სიტყვები...

რძეს ამოხეთქილს ძუძუდან

შესვამს ის ვისაც ერგება;
გულის ნაწური ნაკადი
ზვირთებად დაითერგება!..

ლექსო, სად ივლი, სადამდე?

მე აღარ შეგეკითხები...
არ დავარდება მიწაზე
აჟღერებული სიტყვები...

1938 წ.

ბედი ქართლისა

ვინც იცის ჩვენი წარსული,

ბრძოლაა შეუწყვეტელი.
რაც ქართლზე იწვნენ ღამენი,
ვინ იყო მისი მჭვრეტელი?

ჩვენი ხვავის და ბარაქის

ვინ არ ყოფილა მხვეტელი.
ევროპის კართან ვწყდებოდით,
ვიყავით მისი კედელი...

არ ახსოვთ ჩვენი ნაბრძოლი,

არც ჩაუგდიათ იოტად,
არასდროს მოგვშველებიან,
როცა გვშიოდა, გვციოდა.

მტკვრის და რიონის მაგიერ

სისხლის მდინარე დიოდა,
ალი და ცეცხლი წარღვნისა
ჭერისთავს გადაგვდიოდა.

მტერი, რა მტერი, რამდენი,

ზღვას ვინ დაუდოს საზღვარი?
ჩვენსავით არვის რეგვავდა
ქარფიცხელი და წყალღვარი!

ჩვენი სამშობლოს ველები,

მდელო, მინდორი, ბაღნარი -
ნათურქალია, ნარბევი,
ნათქერი, ნაყივჩაღარი!

მტერს ჩვენი მიწა მიქონდა

ჩვენი მკვლელობის ხელფასად,
რამდენჯერ გულის სიმწარით
მოვსთქვამდით ჩვენს აკლებასა:

„ცეცხლისა და წყალს შუა ვართ, -

ორისავე ვართ ნებასა,
ცეცხლი გვიპირებს დაწვასა,
წყალი თან ჩაყოლებასა!“

მაგრამ არ დაგვიკვნესია,
თუმცა ვიყავით თელილი,
ბევრჯერ აღგვილნი მიწიდან,
ცხრამთის იქითაც დევნილნი,

ტყეში, ღრეში და კლდის ეხში

შემთხვევით გადარჩენილი:
„ვეფხვი ვინა სთქვა მტირალი,
თვალზე ცრემლჩამოდენილი!“

მშობელმა ხალხმა არ შექმნა

ლეგენდა ამირანისა? -
დიდებული და უკვდავი,
მოთხრობა დიდ მოწამისა.

მასში სთქვა ტანჯვა თავისი,

წამება მრავალ ჟამისა,
ისიც სთქვა, რომ ამ წამებამ
მისი მზე ვერღა დანისლა.

რწმენით უმზერდა მომავალს,

დახუნდებული, ვნებული,
კავკასის მთაზე მიჯაჭვულ
ვაჟკაცით შთაგონებული.

ის არაერთხელ ყოფილა
მკლავით და აზრით ქებული,
დამშვენებული ძეგლებით,
მარმარით ამოგებული.

აჰხედე მაღალ მწვერვალებს,

არც კი ჩანს ნაბილიკარი,
ჩუქურთმიანი ნაშთები,
ციხე-კოშკები იქ არი!

ქვის არშიები გვაკვირვებს,

ვაზიდან გათლილი კარი,
ვეფხვი მტევნებში, ფასკუნჯი,
ნუკრდახატული ფიქალი.

აჰფურცლე ხელნაწერები -
თავსამკაულად მტრედები,
ასომთავრული - შემკული
ბრწყინვალე კამარედებით,

ნაწრთობი ხმალი, ზარნიში,

ვარაყი, ოქრომკედები...
ნახე წარსულის ძეგლები
და მათი ქვაკუთხედები...

რამდენი გვყავდა ოსტატი,

აზრის ლოდებზე მყნობელი.
მოქანდაკე და მჭედელი,
მხატვარი, ოქრომდნობელი.

ჯადო მარჯვენა ჰქონიათ,

ბედი კი - დაუნდობელი,
ჰქმნიდნენ, გვარსაც კი არ სწერდნენ -
გულში ცეცხლჩაუქრობელნი!

მათი საფლავნიც არ ვიცით -

ნეშტი და ძვალჩასალაგი,
სად არი შოთას სამარე,
გურამიშვილის ალაგი?
ვინ დაიტირა ბესიკი,
საბას, დავითის ამაგი?
გასტყორცნა ბნელმა ცხოვრებამ,
ანატრა მტკვარი, არაგვი!

ვინ დასთვლის ჩვენსა გმირებსა

და მათ გამომზრდელ მშობელსა,
დიდ სააკაძე გიორგის,
მტრის ურდოს დამადნობელსა;

ან შალვა ახალციხელსა,
ზეზვას - მტრის სისხლის მთრობელსა,
სამას არაგველს - კრწანისში,
მკერდზე სისხლშეუშრობელსა!

უმადურობით სავსეა
მათი ნაღვაწის რვეული,
მოწამებრივი ცხოვრება
მათ წილად იყო ჩვეული.

გახსოვს, მრავალჯერ შესმული

შხამი სიმწარით რხეული,
გინდ ხმალი სააკაძისა -
მიწაში გადამსხვრეული!

ჰსურდა მტერს ხალხის სიკვდილი -

მუხანათსა და ორპირსა,
ის არ იცოდა, გულდაჭრილს
მხრებში ფრთა ჰქონდა ორბისა.

მან შექმნა შოთას ოცნება,

წიგნი ვაჟკაცურ ძმობისა,
წიგნი მზის, თავისუფლების,
მარადი მეგობრობისა.

მებრძოლი სული ხალხისა

რჩებოდა უბერებელი,
სწყუროდა მარად ნათელი
მზის ელვარების ელფერით.
მუდამ იბრძოდა მზისათვის,
როგორც მზის ვაჟკაცს შეჰფერის,
თავისუფლების მებრძოლი -
რკინაა აუღებელი!

1938 წ.

საყურე
„ჰოÁ საყურეო...“
ნ. ბარათაშვილი

ნეტამც რისათვის,
ნეტამც რისათვის
იყო სასტიკი და უმადური! -
საყურისათვის,
საყურისათვის,
ნემსით დაჩხვლიტეს
ყური ვარდული!
როგორ გაბედეს,
ვინ არ დაინდო?
ვინ გაიმეტა
და არ ინანა?
მაგრამ ალმასად
ცვარი აინთო,
საყურის თვალში
ჩაჯდა სხივნარა.

პოეტის ცრემლო,
ეგებ, შენ იყავ,
მდუღარებაში ქცეულო
ცეცხლად:
მაშ, უკვდავება
შენი გამიყავ,
რაც ოქროდ სჭედე,
რაც დაგივერცხლავ!
ეგებ შენ იყავ
გულის ნამწვავო.
მიცვლილ ოცნების
ანაპერწკლებით,
იქნება უნდათ,
რომ გამამწარონ,
არ მომცენ სხივნი,
მომცენ ეკლები?
იქნებ ასეა,
იქნებ, ვიცი მე
სიყვარულიც და
ძველი მტერობაც,
ვიცი, რად ბრწყინავს,
თუ რად ციმციმებს
საყურის
ნაზი უდარდელობა!
შენ გამინათე
სევდის ნისლები,
შენი ნათელი გადამახურე,
ვიდრე სიმღერით
არ დავიცლები,
და სიყვარულით... -
ჰოი საყურე!

1938 წ.

მაია, მანანა, ნინა, ეკატერინა

მითხარ, მაია,
მითხარ, მანანა,
დღეს სადღა არი თქვენი მშვენება?
ან უთქვენობით რა გვეშველება?
მითხარი, ნინა,
ეკატერინა,
შვიდი ნაწნავი რომ გერტყა, მართა, -
ნუთუ აღარ ხართ ამქვეყნად მართლა?
და ან უთქვენოდ რაღა ფასი აქვს
თბილისის დილას,
ქართლის ალიონს?
ვინ ამოსწიოს ხმალი კვლავ თქვენთვის,
ან ყანწი თქვენთვის ვიღამ დალიოს?
სტუმრებიღა ხართ ჩემი სარკმელის,
როცა მოსკდება მთვარის ნამქერი...
მე თვითეული ზოლი მთვარისა
თქვენი დალალის ჩქერი მგონია...
და მეხარბება მე მათი ბედი,
ვისიც იყავით შარავანდედი,
ვისაც თქვენი ხმა გაუგონია...
თქვენი საყურის ჩრდილის ქვეშ ტუჩი
ვინც ერთხელ ჩუმად, თუნდაც ფარულად
ციურ სიტკბოთი ჩაიტკბარუნა.
მე მას მოვკლავდი! მაგრამ რა ვუყო,
უკვე ამ კოცნით ქცეულა მტვრადა...
ახლა ვის გინდათ გული გაუყოთ,
მე რად მიღიმით, მითხარით, რადა?
თქვენს აბრეშუმთა ზვირთში ვიხრჩვები,
ვაჰ, თქვენი ზღვიდან ვერ გამოველი!
არ ვიცი, როგორ გადაგირჩებით,
და დაღუპვასაც თქვენგან მოველი!
მანანა, ნინა, ეკატერინა,
შვიდი ნაწნავი რომ გერტყა, მართა, -
ნუთუ აღარ ხართ ამქვეყნად მართლა?

1938 წ.

თუ შენ არ გიკვირს...

თუ შენ არ გიკვირს, ზღვას ეოცება

ჩემი შენდამი ღრმა სიყვარული,
დროს უკვირს ჩემი მწველი ოცნება
და ცეცხლს - ეს ცეცხლი, გულს მიფარული.

დაე, სულ ენთოს ჩემს სიხარულში,

არც იყოს მისი დამაქრობელი;
ჩაკეტილი ვარ ჩემს სიყვარულში
და ჩემს გულში ვარ გამაგრებული...

1938 წ.

რუსთავის ვერხვი
„ხე დიდრონი, თვალუწვდომი,
მაღლა კლდემდის ანაყრდენი“.
რუსთაველი
რუსთავში, მტკვრისპირ, დგას ერთი ვერხვი,
ძირძველი, წვერით კლდეს მიბჯენილი,
როგორც მოხუცი, ტანჭრელი ვეფხვი,
ბრძოლებში სიკვდილს გადარჩენილი.

ისევ აყვავდა რუსთავის მიწა,

ისევ მაისმა გაასურნელა,
მზემ და მიწის რძემ ვერხვს ღონე მისცა,
წვიმის პოხი ჰყავს ერთგულ მზრუნველად.

ალმასა დილით გაზაფხულისა,

როცა ემცვრევა ცვარი ციური,
ვერხვს შეატოკებს ფიქრი გულისა,
თითქოს გადაჰკრავს ფრთა არწიული.

მოაგონდება ვინმე ჭაბუკი,

პირანთებული, ენამზიანი,
გული რომ ჰქონდა ცეცხლის ქარბუქი,
მღელვარე ზღვასთან შენაზიარი.

უყვარდა ჩანგი, ირმების დევნა,

გაგიჟებული ცხენის ჭენება,
მიჯნურისათვის ღამეთა თევა,
თამარის ჩრდილის გამოჩვენება.

ვერხვს ახსოვს მისი წყნარი ღიმილი

და მისი შუბლის შეკეცილობა...
და როს დაჰღლიდა ხალხის ჟღივილი,
სეფედარბაზში სიტყვის ცილობა.

ვერხვს მიჰმართავდა გულის სიალით,

ამას თვით მტკვარიც დამემოწმება,
უყვარდა ვერხვის ფოთლის შრიალი,
ვერხვის მოხვევნა, ვერხვთან ოცნება.

ბევრჯერ გაუვსო კვირტები რძემა,

ბევრჯერ ფურცელი გამოიცვალა,
ბევრჯერ შეჰყინა ქარიშხლის ცემამ
ვერხვის ფესვებში სიცოცხლის ძალა,
მაგრამ სად გაჰქრა პირმზე ჭაბუკი,
ვერხვს მისი ნახვა ვეღარ ეღირსა...
და როცა ჰვერცხლავს მთვარის ნაბუქი,
თრთის მოლოდინში ტოტი ვერხვისა.

ელის, კვლავ მოჰხვევს იგი ხელებსა,

ტკბილმეგობრულად, როგორც ყოფილა,
მან კი ჩაჰკიდა ხელი ხმელეთსა,
იგი მსოფლიოს დაეძმობილა...

1938 წ.

ტაბაწყური

მომეწყურე, ტაბაწყურო,
წყაროების ტბავ,
კიდევ ერთხელ შემოგხედე,
თვალი დამიტკბა!
მინდა ფსკერში დაგიკოცნო
თვითეული ქვა;
მინდა ყველა შენი ზვირთი
ფრთებად ავისხა,
ბროლნამსხვრევო, ფირუზჩქერო,
მარგალიტის ზღვავ!

აბული და შავნაბადა,
ჯიქიანის მთა, -
მთის პატარძალს გდარაჯობენ,
ვით საკუთარ დას.
შენ, ტრედონა თოვლეთურო,
თითონ მტრედის ფრთავ, -
შენს კიდეზე მსურს დავძახო,
მინდა ლექსი ვთქვა.
ღამეა, მთვარე არ არის,
შუქი მაინც დგა.

ამოსულან ერთ სიმღერით,

გესმის მათი ხმა? -
თავფარავნელი ჭაბუკი,
ბაზალეთი ყრმა!
ორივე ერთი ვაჟკაცი -
ამირანის ძმა!
იმ აკვანში ამოირხა
ჩვენი გულის ხმა.

არ დაშრები, თუმც შენ გაღმა

ბევრი სხვა გახმა.
მსურს გახარო, ალმასჩქერო,
მარგალიტის ტბავ!
ტაბაწყურო, შემოგხედე,
გული დამიტკბა!

1938 წ.

მიქელ
„ვეფხისტყაოსნის“ პირველი დამბეჭდველი
მიქელ ვალსა და სიღარიბეში მომკვდარა.
ჩემი ცნობა

შენი სახელი მუდამ მზით არი,

მოსაგონარო მრავალ თაობის!
ვალში მომკვდარხარ, თურმე მდიდარი
რუსთველის პირველ დამბეჭდაობით!

ვინ სთქვა, რომ ლექსმა გაგაღარიბა.

განა იმ ლექსით გულს არ ანთებდი?
გაკვესეს სხივი ცრემლის ღვარებმა,
მოგერტყა შოთას შარავანდედი!

ვალი დაგედო? ვინ დაგემდურა?

შენთან ვართ ვალში, ვალს შენ ვერ ითმენ...
დღეს მომაგონდი უცაბედურად,
შენს მწუხარ აჩრდილს გადავერითმე.

შენი სახელი მუდამ მზით არი,

როგორც მაისის დილის ველობი...
შენ და ღარიბი?
მარად მდიდარი
დარჩები შოთას დამბეჭდველობით...
 1938 წ.

არ გავჩერდები

თოვლი დნება, ხან ჟღერს მაისი,

ხან წვიმა მოსცრის შეუჩერებლივ,
და ჩანჩქერების ჩქარი ჩქერები
კლდეს ემსხვრევიან შუქნამქერები.

არ გავჩერდები,
მათთან ვიმღერებ,
ქართული სიტყვის მშვენიერებით,
ხალხის ოცნებას, იმედს, სიმხნევეს,
გზას გაშუქებულს ბედნიერებით.

რაც ჩემს ხალხს უყვარს და უხარიან -

მივეტკბილები, მივეფერები;
თუ ჩემს ლექსებში ნაქუხარია,
კიდევ ბევრი მაქვს ასამღერები!

1938 წ.

წყნეთური ვარდი
„Я еду сегодня вечером в Мцнети..
Зачем, А затем, что она там. Мать
ея просила провесть с ними несколько
дней. Каковы должны быть эти дни?
Ax!” მაშ მოჰკვდი, ბზზ!”
ნ. ბარათაშვილის წერილიდან მიხეილ
თუმანიშვილისადმი. 1838 წ. 6 აგვისტო.

შენ ერთხელ წყნეთში რომ ზაფხულობდი,

შუქმოელვარე ლამაზი ქალი,
მოგმართავ სიტყვით ასი წლის მერე,
იქ, სადაც შენი ფეხის სჩანს კვალი...

იყავ გულტკბილი, იყავ პირვარდი,

იყავ წელნაზი, მტრედულ ფრთხიალით,
თუ შაქარტუჩა, თვალშვენიერი,
თუ ძუძუმარწყვა და შოლტა ქალი?

იყავ კისკისა, თუ სევდიანი,

იყავ პირსავსე, თუ იყავ მქრქალი?
იყავ ალმასებრ აელვებული,
გქონდა ცისფერი თუ შავი თვალი?
მონარგიზული სახე თუ გქონდა
და ღაწვის თავზე თუ გაჯდა ხალი?

თუ იყო ბრწყინვა შენი ღაწვისა

პოეტის სულის ნაქროლი კვალი?
მარგალიტური შუქის მთოვარი,
თუ იყავ გიშრის ბრწყინავი ალით?

გიყვარდა ლექსი თუ არ გიყვარდა,

რომანტიული თუ გადგა მჭვალი?
ვის უძახოდა შენი ბალიში,
ვის უნათებდი ტუჩების ლალით?

დასწვი რამდენი კოცნის კოცონით

და ვისი ტრფობის შენ გწვავდა ალი?
იყავ მართალი, თუ ცბიერებით
მეგობრის გულში შენც გედო ბრალი?

გყავდა ტარიელ, თუ ავთანდილად

ქარიბღერტია გუსარი ხმალით?
მართლა გიყვარდა ენაჭრიჭინა,
ულვაშის წკეპით, ყბედობის ძალით?

მართლა გიყვარდა მოფატმანება,

თუ მთვარის შუქზე ოცნება მკრთალი?
დიდხანს იცოცხლე, თუ ცრუ საწუთრომ
მალე მოგთხოვა თავისი ვალი?
ისიც არ ვიცი, ახლა სად წევხარ
და სად იფშვნება დღეს შენი ძვალი?!

მაგრამ ის ვიცი, თვალშვენიერო,

და მისთვისა ხარ ამ ლექსში თქმული,
რომ სამი ლამაზ დღით გაახარე
ოდესღაც წყნეთში პოეტის გული...
შენ იყავ მისი გულისუფალი,
მისი სულისმზე, მისი ნათელი.
განა არ გახსოვს წყნეთში, ცაცხვის ქვეშ
მისი შენდამი შემონათვალი:

- ხარ სამუდამო ჩემი ოცნება,

მფეთქავო ჩემი სულის თრთოლვაში!
შენ ხარ ნიავი მტრედის ფრთებისა,
ჩემს სულს მიაფრენ საღვთო ქროლვაში!

დახატულ მტრედზე უფრო ლამაზო,

ჩემი გულის ცა გინათებია;
მიშველე, ლამის ყინვამ დამაზროს,
ყინვას ქარბუქი მიმატებია!

გულო, რამდენი გულმა გეძია...

განა რას იტყვის სიტყვის ღაღადი,
როდესაც სული სულში გადადის
და გული გულთან შენატკეცია!

და როცა, ალბათ, შენ გაუღიმე,

გულსაც შეჰპირდი, ალბათ, ზეპირად,
პოეტს ეგონა, თითქოს იმ წუთში
თავს მტრედის გუნდი გადმოეფინა...

გახსოვს, წყნეთში რომ თავს გევლებოდა,

თავს დაგხაროდა, წყნეთურო ვარდო?
იქნებ არც გახსოვს, იქნებ არც იცი,
რომ უკვდავება მას იცნობს მარტო!

*
დღეს მომაგონდით წყნეთში, ცაცხვის ქვეშ,
შენ და ბრწყინვალე შენი მგოსანი...
იყავ ბედნიერ, რომ გულის ვარდად
გახსენებს ლექსის გვირგვინოსანი...
ს. წყნეთი, 6 აგვისტო,
1938 წ.

1939 წელი
ნინა ჭავჭავაძეს

თუ გადამქრალი შენ ხარ ვარსკვლავი,

ახლაც მინათებს შენი მშვენება...
შენგან შევიტყვე, რომ სილამაზეს
არ უწერია გადაშენება.

შენც ცოცხალი ხარ, შენი მგოსნებიც

და გაჟრჟოლება მათი გულისა,
თავშესაფარი რამდენ ოცნების,
იყავ ბანაკი გაზაფხულისა!

შენს სილამაზის იქით - ბნელდება,

დაიხურება ცისკრის კარედი:
შენ მოგაყარეს მიწა ბელტებად,
მკერდზე რომ ვარდსაც ძლივს იკარებდი.

ასი წლის შემდეგ მე შენ გიგალობ,

ათას წელს გასძლებს შენი მშვენება;
შენ, სილამაზის ნაზო გრიგალო,
შენგან არასდროს მომესვენება.

1939 წ.

წვიმიანი დღე...

1
წვიმიანი დღე...
წვიმიანი დღე...
ძვირფასო,
მხოლოდ ახლა შევიტყე,
რომ ჩემი გული -
არი შენი ტყვე...

2
მე გადავლახე ბევრი ხეობა,
გადამხდა ბევრი გადანახდომი;
გამოვაღწიე, მოვრჩი ტყვეობას,
იცი რით? -
 ლექსში ვეფხვის ნახტომით!

1939 წ.

თუ წავიდა გაზაფხული

გაზაფხულის ცის ნაცრემლმა,

წაიარა წვრილმა წვიმამ;
თითქოს ათას ციცნათელამ
იცელქა და იყმაწვილა!

სიყმაწვილის ფერი ედო

ყველაფერს და ყოველივეს;
გაზაფხულის ოქრომკედო,
მაისის მზევ, მოლივლივევ!

სიჭაბუკევ, ისევ მოდი,

ფრინველების გესმით ტაში?
მოიწოდე ნუშის ტოტი,
ხელი სტაცე ჩანჩქერს ფრთაში!

თუ წავიდა გაზაფხული,
მშვენიერი, მზის დამფრქვევი, -
გზა არ დასთმო ზამბახური,
არ მოეშვე, თან წაჰყევი!

1939 წ.

სოლომონ ლეონიძე

ბრძენო, ენამზე, დიდო ქართველო,

სამშობლოს აზრის გამომკვართველო!
ახლაც თავს მადგა შენი აჩრდილი,
თითქოს ხმალი გაქვს გულში გაჩრილი...

მესმის ნაცრემლი შენი ძახილი -

ქართლის ცხოვრების ძველი საყვირი:
- სამშობლოს ცრემლი ვინ დაიგუბოს,
თუ მზერ გმირს, მოსილს შავის ტილოთი, -
ძველ საქართველოს, ერეკლეს კუბოს,
მცხეთის ტაძარში შენ დასტიროდი:

სად დაჰხედ, მზეო, სად იძირები,

რად შემოისხენ, სამშობლოვ, ხმალი?
ნუთუ გათავდა, გავიწირენით?..
ყელიდან სიმწრის გდიოდა ალი.

სად დაჰხედ, მზეო, მბრწყინაო მუდამ,

ოქროს სარკმელი ვინ დაგიკეტა?
გმირი სახეზე იხვევდა სუდარს,
დასამიწებელ საფლავს იგებდა...

ეს კუბო არის ქართლის დამტევი

და მასთან ქართლიც თუ დაიღუპოს,
ამ ცხედრის კუბოს ფიცრად დამდევით,
დადგით ჩემს გულზე ერეკლეს კუბო!

ამიერიდან მოვკვდე ვისათვის,

და ვიღას დროშას მე ვემსახურო?
ვაÁ, იმედის დამარხვისათვის,
ვაÁ, მომავალო, ვერ დანახულო!

სამშობლოს ცრემლი ვინ დაიგუბოს,

მზეც რო ჩაუქრა და ასპიროზი?
ქართლს დაღამებულს, გმირს ხელდაკრეფილს,
თავზე ნაცარყრით შენ დასტიროდი...

გეპასუხები ბრძენსა და პოეტს

დიდი აწმყოდან შენსკენ მზირალი,
ჩვენ წინაპართა ძეგლი ვიპოვეთ,
აღსდგა სამშობლოს ლომი მყვირალი!

მე, ლეონიძე, ახალ ქართლს ვუმღერ,

მივყივი ზღვათა სანაპირომდი,
მე იქ ბრწყინვალე დიდებას ვუმზერ,
სისხლის ცრემლებით სადაც სტიროდი!

და თუ ლექსში სჩქეფს მარად მშვენებით

სიცოცხლის ძალთა ტკბილი ჟღერანი,
მისთვის, რომ მიჰქრის შეუსვენებლივ
ფაფარგაშლილი ქართლის მერანი.

1939 წ.

მე შენს სიყვარულს, ძვირფასო!..

მე შენს სიყვარულს, ძვირფასო,

რამდენი ხანი ვეცადე;
მე მინდა შენი სიწმინდით
ჩემს ქართულ სიტყვას ვვერცხლავდე.
მოდი, იმ პირველ ღიმილით
გამომეცხადე
მერცხლადვე...

1939 წ.

ძველი დაირა

ნაღამურია.
მთვარემ გასცურა.
უკრავს დაირა გადაქანცული;
ტაშის ძგერაზე მუხამბაზურად
ხმას ააყოლებს ნაზი ქალწული.

ჩამდგარა წრეში, როგორც ჯერანი,

გულს მეწვეთება მისი გალობა,
რა ერთად ჟღერენ: ცრემლნი, ძგერანი,
ოხვრა, გულისთხრა, მტეხიარობა.

ხმა მიფერფლილი, ფარული ღელვა,

ბედნიერების ბედი, იმედი;
ნაწნავთ ღამეში საყურის ელვა,
მუდარა: ახ თუ გამიღიმებდი!

მე შენთვის ღამე
გავასისხამე,
შენთვის ვყინავდი ცრემლების ბროლსა!
მე ვხედავ ბინდში მიბნედილ თვალებს,
დამწვარ გულიდან ადენილ ბოლსა.

რამდენი თრთოლა ახსოვს მუხამბაზს,

რამდენი გულის გადაბრუნება,
რამდენჯერ გული შანთით უხაზავს,
დაუდაღია მისი ბუნება.

ეს ხმა კი არა, იყო სახმილი,

და ზედ ათასი ება ისარი, -
გაფიცხებული ვნებია ძახილი,
ნანამქერალი, ნამაისარი...

ახლა კი მღერის ძლივს, ხმაწასული,

მთვარეში დამწვართ ოხვრის დამსკვნელად,
როგორც ქალწული დროგადასული
უკანასკნელად, უკანასკნელად...

შეტირებული, ბედის მჩივარი,

ძველი ხმა გულზე მომებოლება...
შაბაშს იძლევა ძველი ჩინარი,
მიაბეს მხარი მისმა ტოლებმაც...

სიმღერის ალზე, ბაღის ყურეში

მათი ფოთლები შეიტკეცება...
ხმა ხმაურობდა საუკუნეში,
ახლა დაღლილი ჩვენს წინ ეცემა,
როგორც ფარვანა სანთელს შეხლილი,
როგორც ფრინველი ფრთაშეტეხილი...

მაინც მღერიან და აწვალებენ

და მიტომ ჩემთვის სატანჯურია,
როცა ყურს ვუგდებ მუხამბაზს დაღლილს,
როდესაც გულზე არ მრჩება დაღი,
როცა თავის დროს აცალცალებენ,
და მისი ცრემლი აღარ მწყურია...

თუ ძველ ყვავილებს მოალპობს ჟამი,

ძველ სიმღერებსაც ჰქონიათ ბედი,
თუ ხმას დაეცა სიბერის შხამი,
ვეღარც აანთებს გულის აბედი.
და ვერც ნამკვდრევმა ჰანგმა ასახოს
და ააჟღეროს ჩვენი ოცნება;
ახალ დღეს,
ახალ ვარდს
და გაზაფხულს
ახალი ხმები გაეკოცნება...

1939 წ.

1940 წელი
„დედა ენა“

ჩვენი წიგნი, ჩვენი დედა,

ჩვენი ენა ქართული,
ვარდნაბამი ფურცელი,
ჩვენს ყრმობაში ჩართული!

დედის ძუძუ მეორე,

სიყვარული პირველი,
ჩვენს აკვანს შემომჯდარი,
მგალობელი ფრინველი.

იავნანის ნიავში
ჩვენს ყურთან რომ გაისმა,
ყრმობა რომ გვისურნელა,
როგორც ბაღი მაისმა.

ტკბილად რომ გაგვიხარა

ჩვენ ბავშვობა ბეჩავი -
შავი კაბით გაზრდილებს,
გახუნებულ ლეჩაქით.

ჩვენი წიგნი, ჩვენი დედა,

ჩვენი ენა ქართული,
ოქროსხმიან სიმებად
გულში ამოხლართული!

1940 წ.
ჩემი იადგარი

რაც გულის ძგერამ გამოსცა,

დარჩება შეუსმინარი?
რაც გულის ქურამ გამოსწვა
ზურმუხტ ოცნების მინარი.

ნუთუ არ დაიელვარებს?..
ერთ გულს ვერ დავწვავ მაინცა?
აჟღერდი ლექსო, მღელვარე,
მიშველე შენსა რაინდსა!

შავკაბიანი მზრდიდა მე
გუთანი ტრედა ხარისა,
რაც მათი ღვაწლით ვიწამე,
კაცად მან დამახარისხა!

მე მახსოვს დედის თავშალი,

ზედ ქვეყნის გული ეხატა,
იმ გულს ვდარაჯობ ჯავშანით,
სიტყვა გავხადე ვეფხვადა!

სამშობლოვ, ვსუნთქავთ ერთ სუნთქვით,

ერთ ცეცხლის ალზე ვიწვებით,
ყოველ კალამზე, მე თუ ვთქვი,
ლექსად შენ ამოიწები!

შენ მოგიწყურე წყურვილით

და შენ, სამშობლოს იაო,
შენი სპეტაკი სურნელი,
გთხოვ, გულზე დამინიაო!

ქართლო, ხმას შენთვის დავრეკავ,

შენი ფუძნარის ძალებით;
მე გულით გულზე დაგეკარ,
მე შენ არ დაგეცალები!

შენი ნაჟური წვეთი ვარ

და შენი ძუძუს ნაცვარი;
შენ დაგიბრუნდეს ერთიან,
შენგან ნაწოვი რაც არი, -
ჩემი ოცნების ღვენთია
ეს მწირი ნამოღვაწარი!

1940 წ.

ჯაფირი
„აქ არს საფლავი ჯაფირისა, რომლის სიგრძე ხუთი ადლია“.
ვახუშტი
ჯაფირი - სახალხო გმირი, ცხოვრობდა XVII საუკუნის პირველ
ნახევარში. გადმოცემით, გიგანტის აგებულება ჰქონია. ჯაფირის
საფლავს დღესაც უჩვენებენ ატენის ზემოთ, რაზმითის ტყეში.

ამ დევკაცს ძუძუ ვინ მოაწოვა,

რომ სამარეც კი აქვს ახოვანი,
აურჩევია ნავსაყუდარად
ტყე უღრანი და ბალახოვანი.

ვით დიდი მუხა წამოქცეული

და ჩახერგილი, როგორც ნალეწი,
შეზელილია მშობელ მიწასთან,
მისი შრეებით გადანალესი.

სძინავს ბუმბერაზს ომში გადამდნარს,

ფიქრში ქართლს ითვლის თავის ხელთქმნილად.
და გრძობს ბერმუხა, -
ათასი მუხა
მის ხერხემალზე ამოხეთქილა...

1940 წ.

ფანასკერტელს
„...მშვიდობით, ძველო ქართულო ენავ და მშვიდობით,
სრულიად საქართველოს მდგომარეობაო!“
ფანასკერტელი

- მაშ გაჰქრა ქართლი, მისი ენაცა,

პირქვე დაემხო წმინდა ტაძარი?
გული დიდ სევდას ამოენაცრა,
მშვიდობით, გახდი მტრის ნატაცარი! -

სხვა რაღა იყოს მწარე ამაზე,

რა შეედრება ასეთ ღაღადისს?
შენს დედა ენას, მის სილამაზეს
გამოეთხოვო, უთხრა: ნახვამდის!

და მერე დადგე გაქვავებული,

უიმედობის დიდი იმედით,
რომ აღარ მოვა ქართლს გაზაფხული,
რომ სამუდამოდ გავიყინებით!

შენ დადიოდი შენს სამშობლოში

როგორც მწირი და ოხერმოხეტე,
ღამით მე შენი გმინვა მსმენია,
ხმა ნამწარევი: „ღმერთო, მოხედე!“.

შენი აჩრდილი მომჩვენებია

ქარში, წვიმაში თმადაბურდული;
შენ გამიმწარე ყრმობის ყველა დღე,
შენ გულს მითხრიდი გესლით ქურდულით.

და ახლა, როცა ჩემს ხალხს, ჩემს ენას,

სიკვდილის ჭანგი ვეღარ ემტეროს, -
როგორც განვლილი ძნელი სიზმარი,
შენ მაგონდები, ფანასკერტელო!

და შენ, მიწაში გამტვერებულო,

ჰა, სიტყვა გულის გასათაფლავი:
არა, ქართლს, არა! -
შენ ფიქრს გასთხრია
სამარადისო, მკვიდრი საფლავი!

1940 წ.

ქართველ ოსტატებს

დიდება მიწას, რომ გეაკვანათ,

თქვენი მადლი რომ დაუფენია,
ნეტავ რა ძალამ ამოაქანა
შუქნასხივარი თქვენი გენია.

ვინ დაგვიტოვა უკვდავნაგები

ციხე-კოშკები სისხლით სოველი;
დიდი ტაძრები ნაქანდაკები,
ღვთიურ ჩუქურთმით გამოქსოვილი!

იქ ვინ აზიდა ქვაკუთხედები,

სადაც არც კი ჩანს ნაბილიკარი.
იქ ვინ დაჰკიდა კამარედები,
ერთი ვაზიდან გათლილი კარი?

ვინ გამოჰკვეთა ნუკრი მწოვარი,

მტევნები, მტრედი გამომფრინალი,
ფასკუნჯის ფრთებქვეშ ვეფხვი მწოლარი,
ჩასაფრებული, როგორც ფირალი!

და თქვენი აზრი ქვაზე დამყნილი,

აყვავებული ვაზის რტოებად...
თქვენი ოცნება, თქვენი ძახილი,
მქროლი არწივთა გასატოლებლად.

თქვენი ვარაყი, ოქროხატული,

ალის შხეფი და ცეცხლის წვერია.
თქვენი წიგნები ასოხლართული,
უმეტეს ღამით რომ გიწერიათ...

იხდიდით ბოდიშს, თუ რამ ჰკლებოდა,

ჰმარგალიტავდით თვითეულ წერტილს.
მთაზე რომ ელვა იკლაკნებოდა,
იქნებ იმ ელვით იმ ლექსებს სწერდით?

რამდენი მოდგმის ხართ საჩუქარი -

გურამიშვილი... შოთა... შავთელი...
ვინც გვითხრა სიტყვა სულით მდუღარით -
სიმღერა გულის ამომშანთველი? -

ვინც მზის მწვერვალთა წყაროს გვაწაფა,

მზესხიურობის იყო მთოველი -
მთაწმინდელები, პეტრიწი, საბა,
ოპიზარი და იყალთოელი.

კიდევ რამდენი სხვა უსახელო,

ვის თითებშუა ჰყვაოდა ვარდი,
ვინც დაიხია მღერით საყელო
და ჩამოზიდა მიწად ლაჟვარდი...

*
ნაცრად აქციეს თქვენი ტაძარი,
დასცეს ბჭეები და საფუძველი,
იყო ბნეული და ნატაცარი
თქვენი ეტრატის ყველა ფურცელი.

მაგრამ ვერავინ გასძარცვოს იგი,

რაც გულის ცეცხლში გადამდნარია,
თქვენი გუნდების რიგი და რიგი
დღეს უკვდავების ალამდარია!

აღსდგა ქართლი და მისი ენაცა,

შავი წარღვნების გადანათელი;
გული თუ სევდას ამოენაცრა,
ჩაჰყენებია ოქროს ნათელი.

თვითონ გათავდა თქვენი დამლევი,

ისევ გამთელდა მარად ქებული,
გადამსხვრეული თქვენი კალმები,
თქვენი ჩანგები დაუქმებული!

ეტრატი, ცრემლით შენაწებარი,

ნაჟღერი თქვენის ტკბილის ენითა,
ჩვენგან ნაპოვნი და ნაძებარი,
ჩვენს ახალ სიტყვას შემოენივთა.

ვიყნოსეთ თქვენი ვარდის სურნელი

და თქვენი თაფლი გულს გვეწურება.
დიდოსტატებო, გვივლის სურვილი -
ჩვენც გავხდეთ ხალხის მეგანძურებად.

რომ ისამსევოს ჩვენმა სიტყვებმაც,

რომ ჩვენც მოგვეჭრას ოქრო ჭედილი,
და მომავალმა გამომკითხავმა
გვაშოროს ბნელი განუჭვრეტელი!
აღსდგა სამშობლო და აღარც არი
მისთვის შავბედის გადამწყვეტელი.
გამოჩნდით ახალ ნამოღვაწარით
დიდი ფაზელი,
დიდი მცხეთელი!

1940 წ.

ვინც სთქვა ქართული ლექსი პირველმა

ნეტამც ვინ იყავ პირველი მთქმელი

შენ, ბედნიერო და უსახელო;
ქართული სიტყვა, სულის ჩამდგმელი,
სტვირს რომ მიანდე სახელდახელოდ.

იქნებ ის იყავ, დანაცრებული,

მე რომ გათხრისას გნახე მცხეთაში,
იქნებ აღსდექი განათებული
ზედაზნის დილის გამოხედვაში!

იქნებ ლერწამი შენი ძვლებია.

არაგვის ჩქერზე ამორხეული;
იქნებ ჩუქურთმას შენაცვლებია
სვეტიცხოველზე შენი სხეული?

იქნება მტკვარზე მდგარი ნისლი ხარ,

გვერდი რომ გაჰკრა ახლა ფრინველმა?
არ ვიცი, მაგრამ ყველგან მიცვნიხარ,
ვინც სთქვა ქართული ლექსი პირველმა.

1940 წ.

აკაკის
ნათქვამი აკაკის საფლავზე, მთაწმინდაზე
საზეიმო მიტინგზე, 1940 წ. 16 ივნისს.

შენ მოგვიზომე სამშობლო

შენი ჩანგურის სიმებით;
შენ გვიანდერძე სამშობლო
და მისი დახსნის იმედი.

გული გაცვითე სიმღერით

და ლექსი ქართლის დიდებით;
ბნელს გვილამპრავდი ჭაღარით
და ცრემლის მარგალიტებით.

მომავლის მზესთან ადიდე

მიწაში მყოფი გმირები -
მათი აკლდამის ნათელი,
მათი საფლავის დირენი.

დღე-ღამის სიგრძე-სიმოკლემ
გზა გასჭრა - სავსე ეკლითა;
დღეს ჩვენს ჩანგებზე, პოეტო,
მზის სხივი გადმოგვეკიდა.

შენც ჩვენთან მღერი, ზეზე ხარ,

გსურს, რომ ახალ მზეს უყურო, -
დიდი მთაწმინდის სიწმინდევ.
გადაღმერთილო, უღრუბლოვ,
დანაცრებულო, დამწვარო,
დაბერებულო ბულბულო!

1940 წ.

ჩიტო, წაიღე ეს წიგნი!

ჩიტო, წაიღე ეს წიგნი

ნაწერი გულის ჟრჟოლითა,
რაც ჩაგანძულა გულს შიგნი,
გარეთ აქროლე ქროლითა!

ჩემი სიტყვა და სათქმელი

შენთან იფრენს და იმგზავრებს.
გაუღე სახლთა სარკმელი,
გადააფინე ნიგვზნარებს.
ქუჩებს დასძახე, შარაგზას,
სამშობლოს დაახმიანე!
მტკვარსა, რიონს და არაგვსა,
მთებს, ტაძრებს მრავალხმიანებს.

ვაზის რქას შემოახვიე,

ტევრებს და ყანის თავთავებს,
შენის ფრთის ღონით აღვიე,
სანამ არ გამოათავებ.

გამოტბორილი გულიდან,
გამონაჟური გარეთა,
ჩანჩქრებს გადაეც, ნიაღვრებს,
დიდ ქვებზე მოჩანჩქარეთა!

ვმღერი მათი ხმის გრიგალით,

ჩქეფი ვარ მათი ძალური,
მაწვიმდეს სავსე ჯიქანის
ღვარნამი ცვარდაცვარული.

მე დედის ძუძუს დავენდე,

და ვიცი, არა ცივდება,
სამშობლოს მბრწყინავ გულიდან
ლექსში რაც გამოსხივდება!

ჩიტო, წაიღე ეს წიგნი,

ფრთებს რომ სცემ დაოქროილთა!
რაც ჩაგანძულა გულს შიგნი,
გარეთ აქროლე ქროლითა!

სამშობლოს ნათქვამად მინდა,

მწყურის სამშობლოს ალერსად.
სიტყვა მომტკბარი შესტყორცნე
სივრცეებს შორიალესა!

და თუ ფრთამ დაგაღალატა,
თუ დაგელეწოს ძვალმძივი,
არ შეკრთე, დღესაც ხვალაცა,
შეგეშველება არწივი!
 1940 წ.

ეს წიგნი

ღმერთო, ეს წიგნი ამთაბარულე,

ფრთები მიეცი და გაქანება!
შიგ სული ჩავდე ნიავქარულებ
და გული სულ ზედ დაჰკანკალებდა!
იყოს ვაჟკაცთან ომის ყივილზე,
სიმღერით იყოს ყრმებთან, ქალებთან,
და გულბაათი როგორც დალევდა,
ისეთ ალავერდს ხალხთან მივიდეს, -
სიყვარულისას, გამარჯვებისას,
ძმობის, მოყვრობის, მზეგრძელობისას;
მიეცეს ცეცხლი დამაჭრებისა
და კვეთებაში ძალა ორბისა!

1940 წ.

ქართლო
....ესე ქვეში (სოფელია ქართლში - გ.ლ.) სრულიად უსჯულოთაგან ამოწყუედილი და
აოხრებული არს... არა თუ სულიერი კაცი იპოებოდეს, ყოველივე შენებულება არა იპოების“.
1443 წ. სიგელი თაყა ზედგინიძისა.
„...გებრძანებინათ, კასპსსა შენობას ვაპირობთო... კასპელი კაცი სადღა არის სულ
ამოწყვეტილა“.
1740 წ. წერილი ამილახვრისადმი.

ვინ დაგაღამა, ვინ დაგასისხლა,

და შენს აკლებას, ცემას, გვემათა,
ამოწყვეტილო, გავერნებულო,
ვისი რა ტანჯვა გადაემატა?

მაგრამ არ შესწყდა ერდოში ბოლი,

თუმცა სიკვდილმა მრავალგზის ჰკრძალა;
შენ გაგიმარჯოს დაუძლეველო,
ქართლის ცხოვრების სიცოცხლის ძალავ!..

1940 წ.
ფრაგმენტი

იმ ხმლის ნატეხი ნახე, მოზარევ,

მარაბდაში რომ გადამსხვრეულა;
მოჭრილ ძუძუთა სისხლს ეზიარე,
რომელშიც ერის ცრემლი რეულა.
არ გიტირნია
შოთას საფლავზე? -
იქიდან ლექსი ამორხეულა!
ისევ გრძელდება „ქართლის ცხოვრება“,
ერთი ფურცელიც არ მოხეულა!

1940 წ.
.

ქართლო, მსოფლიოს დიდო ვენახო!

სადაც შენ ბრწყინავ, ნათელს ჩვეული

იქ არის ჩემი მზის საბრძანისი;
მე ჩემს ჭრილობად მაქვს მიჩნეული
შენი მარაბდა, შენი კრწანისი!

შენი აწმყოთი დატკბობილია

ჩემი სიცოცხლის დღე თითეული;
შენი დიდებით აღწევნილი ვარ
და მომავალით იმედეული...
შენი ვაზის რქის სისხლი მახარებს,
შენი არწივის ფრთების ტლაშუნი,
შენ სავაჟეთის ყველა კახაბერს, -
ჩემი ლექსი და სიტყვა ტაშური!

არწივმა ფრთებით ნისლი დახია,

რომ სამუდამო მზე დაგვენახოს,
უფრო აყვავდი, უფრო დაისხი,
ქართლო, მსოფლიოს დიდო ვენახო!

1940 წ.
თბილისო, ჩვენო თბილისო!

თბილისო, ჩვენო თბილისო,

გიჟღერდეს ფეთქვა გულისა,
პირს დაიყარე ვარდები
ათასი გაზაფხულისა!

გამარჯვებულო ქალაქო,
ჩვენო ლამაზო, მზიანო,
თბილისო, ჩვენო თბილისო,
ახალ დიდების ზიარო!

ჩვენი აკვანი - თბილისი,

ჩვენი ემბაზი მტკვარია,
თბილისი სიცოცხლე არი,
სიცოცხლეც მისგან მტკბარია!

დედის რძით ნაზელ კირითა

ნაშენი ზღუდე გავლია,
ხმლით სიკვდილს მიჰგებებიხარ,
სისხლით გზა გაგიმტკავლია!

არ მოიხარე, არც გატყდი,

ვერც შეგიცვალეს იერი.
ბევრი გიზრდია დამცველი
ახოვანი და ძლიერი!

ბევრიც გაბრწყინდა შენს ცაზე,

როგორც სამშობლოს მნათობი,
ბევრმა დალეწა მტრის რაზმი
ძველებურ გოლიათობით.

ვერ დაბრუნდება მრავალიც -

სანგარის პირას მძინარი,
ვეღარ ჩაუვლის შენს ქუჩებს
ბევრი ქოჩორა მცინარი!

მაგრამ მათ მარად აცოცხლებს

შენი მზის სუნთქვის ძალები,
შენი უკვდავი დიდებით
შემოსე მათი ძვალები!

გამარჯვებულო ქალაქო,
ფეთქვა ხარ ჩვენი გულისა,
პირს დაიყარე ვარდები
ათასი გაზაფხულისა!

ათასი წლობით იცოცხლე,

ჩვენო ლამაზო, მზიანო,
თბილისო, ჩვენო თბილისო,
ახალ დიდების ზიარო!

1940 წ.

1941 წელი
კახეთი

გინახავს გომბორის მთიდან

დანაბინდარი შვენება?
გინახავს გადაშვინდული
ცისკრული ამოთენება? -

ციაგის ციალს აჰყვება

შუქი შორეულ შუქურთა
და გამოჩნდება სამშობლო,
როგორც მოჭრილი ჩუქურთმა.

ოქრომზიური შხეფები
მწვერვალებს დაეწვეთება
და განთიადი თამარის
ნათელ ღიმილით ენთება.

ალაზნის ველი ბრწყინვალე,

ოქროს მზის ამოსახედი...
ვაზდაბურული სამშობლო,
ჩემი უკვდავი კახეთი!

ბროწეული და ატმები
შუქს უმატებენ დილასა;
სამასწლოვანი კაკლები
ისვრიან ნააჩრდილარსა.

თანცისკროვანობს ვაშლის ხე,

შუქი მტრედული მოება,
სინაზით აფეთქებულა
ნუშების გადმოთოება.

გადამარჯნული ბაღები -
ოქროში ლალით ნაღები...
ანაზებული, მცინარი,
ლაჟვარდის წმინდა მინარი.

იაგუნდების წკარუნით
მოწანწკარენი წყარონი,
ზურმუხტის ტევრის ბიბინი,
ვაზფურცლის ნიავქარობა,
დურაჯის ცეცხლებრ ბრიალი,
წინანდლის გედის გალობა...

ნაცისარტყლევი ჩანჩქერები
ფირუზფრად ნახუჭუჭარი,
დაღისტნის მთები, გაშლილი,
ვით უკვდავების გუჯარი.

ღარზე გასული მაჭარი,

ქვევრებს რომ მოეტარება,
თითოეულ შხეფში რომ ისმის
სიცოცხლის მონექტარება.

მზის წყარო - ძუძუს წყაროში,

ლალში მარჯანის ბრწყინება,
ჩქეფა და ჩამჩქეფარება,
დინება, გარდადინება.

ასწიე, ადი, შეიტკბე

სამშობლოს დიდი შვენება...
სამშობლოვ, მხოლოდ შენი მზე,
გულს ოქროდ დამეშენება!..

შაბაშ!
იდინე,
გაბრწყინდი
გაფრქვევით, ოქროს დიელო!
დე, შენმა გამოსხივებამ
ჩემს სიყვარულში იელვოს!

შენ დამიმწიფე სიტყვები,

ვით ხეს გასული მტევნები,
შენი, შენდამი, შენს შუქთა,
შენს ციმციმთ მისადევნები!

1941 წ.

ჰეი, არწივნო!

ლექსო, ჩუმად რომ იწერებოდი,

დატორტმანდები გულში ფარულად,
გულის ცეცხლით რომ იფერებოდი,
გარეთ იწევდი ნიავქარულად.

ამდენ მეგობარს ნუთუ ჰპოვებდი? -

ყველგან ძმობილი...
ყველგან დობილი...
აშენებული ქვეყნის პოეტი
მილიონ ხალხზე ვარ დანდობილი.

მაჯაში მისი წვენი მდგომია,

გულში - მზე მისი გაზაფხულისა,
მისი ნამღერი და ნათქომია
ჩემი ლექსი და ჩემი გულისხმა!

მიყვარს ქართლის ცა იისფერება,

მისი ბრწყინვალე, წმინდა ტატნობი,
თვითეული ხმა მას ეჟღერება,
ჩემი გულიდან გამონადნობი.

და თუ სამშობლოს ღრუბლის ცვარ-ნამი

ჩემი ლექსების ემბაზი არი,
ლექსს მივაჟკაცებს ხალხთა სალამი,
სიყვარულის ხმა შენაზიარი!

ლექსს მივაჟკაცებს მათი ბრძოლის ხმა.

მათი დროშები ერთად ამდგარი,
შემოტეულ მტრის ერთად მორისხვა,
ერთი დანდგარი:
„დაჰკარ, დაჰკარი!

გავანადგუროთ მტერი ბილწური,

კაცურ კაცობის შემლახველია!“
მეც ამ დროშებზე ვარ შეფიცული,
ჩემი ხმაც მასთან შენახმევია.

ამ ძმურ დროშებმა ასწიეს ქართლი,

შოთა, აკაკი, ვაჟა, ილია;
კვლავ აღადგინეს თავისი მადლით,
რაც შავ წარღვნებით დამეწყრილია.

და ერთი გრგვინავს ძახილი გულში:

- ჰეი, ვეფხვებო!
- ჰეი, არწივნო!
თუ ჩვენ სიყვარულს ვიყოფდით გუშინ,
დღეს ვაჟკაცობა გავინაწილოთ...

1941 წ.

დავით აღმაშენებელს

შენის დიდებით აშუქე მთები,

შენს ნაამაგარს ზღვები გალობდნენ,
ხმლით განამტკიცე შენ საქართველო
დარუბანდიდან რკინის პალომდე.

თვით უმორჩილო ზღვას დასდევ ხელი,

შეაბი რკინის კარი დარიალს,
შენგან დადგმული ქვაკუთხედები
ახლაც ისევე დაუმდნარია.

შენი ნამუხლი სჩანს ხეობებში,

შენი სახელი ვის არ ელოცა,
საკუთარ შუქით გამოუზარდე
დღე ხვალინდელი საქართველოსა!

შენი ხელთქმნილი არის სამშობლო,

ვინ დაგეწონა ძველად, რომელი? -
ბრძენი შენებრი განგებიანი,
შენებრ მხედარი დაუდგრომელი!

ლომო, აღმდგარო სამშობლოსათვის,

დროშა ძლევისა გყავდა მხლებელი,
ვინ გადეხვეწა ცხენით შენს მახვილს,
რომელი ჩვენი მაოხრებელი, -

არაბიელი, თურქმანი, სპარსი

და ვინც მოჭამა ჩვენი ქვეყანა,
შენს მკლავს ხმალაწვდილს, საზღვართა გარე,
როგორც ზღვის ქვიშა გადაეყარა!

აბჯრის ჩხერაში, ხმალთა ელვაში,

მზერდი მომავალს შორს გამხედარი
და იდექ სვეტად საქართველოსი,
ვეფხვი ფრთიანი, ნათლის მხედარი.

1941 წ.

დიდ თამარს

შენ მოათენე პირის ნათელით,

რაც ქართლს წყვდიადი დაებურუსა,
შენ ერთს გიგონებს შენი სამშობლო
დედას მშვენიერს, შუბლ-ასპიროზსა.

თამარის შუქზე კაცი პურს სჭამდა,

გვიამბობს ხალხი - შენი მკობელი,
შენ სამშობლოს გულს გადაეფინე,
როგორც ყვავილი დაუჭკნობელი.

როგორც არ არის ორი მზე ცაში,

ისე ერთი ხარ ქართლში თამარი,
ისე ერთია რუსთველის გული,
შენის ნათელით ნათამამარი.

შენ გაჰკარ ელვა მისი სულისა,

დღეს რომ მსოფლიო გადაანათა,
რაც გულს ენთება, რაც ეღმერთება,
უფრო ბრწყინვალებს თანისთანადა.

ზღვიდან ზღვათამდი ზღვართა დამდებო,

სამშობლოს მახვილს სხივად მოება, -
შენი ღიმილი, შენი ლეჩაქის
წმინდა ნაჩრდილის უმანკოება.

მკერდზე შეიტკბე დღესაც შვილები,

სამშობლოსათვის მწარე ჭრილობით,
რადგან არ გიყვარს, არც გყვარებია
მონის სიცოცხლე შიშმორჩილობით.

არ ცვდება ხმალი საქართველოსი,

ვით შენი შუქი არ გაცივდება,
და შენი ლამაზ ხელით ნარწევი,
ბრწყინავს აკვანი -
ქართლის დიდება!

1941 წ.

არა, არ არი!

არა, არ არი, არ იპოვება

სხვა ნეტარება, სხვა სიტკბოება,
თუ არა ის, რომ ვიცხოვრო შენთვის!

მე სხვა არ ვიცი ბედნიერება,

რომელსაც გული ზედ მიელევა,
თუ არა ის, რომ ვიბრძოდე შენთვის!

შენი გულისთვის სიკვდილს ვარჩევდე,

ვიბრძოდე შენთვის და ვიმარჯვებდე!
აი, ნამდვილი ბედნიერება,
მას ვერაფერი ვერ მოერევა!

1941 წ.

1942 წელი
მე ახლა მივხვდი

ის ბაღი... მე რომ მიყვარდა ერთხელ...

წნორის ორღობე... ვერხვიანები...
მე იმ ორღობეს, მთვარეს, იმ ვერხვებს
და იმ სიყვარულს ვეხმიანები!

- სადა ხარ, სადა, თვალმერცხლიანი,

ჩემი ოცნების სახე მბრწყინავი?
ვერხვის შრიალში ხმავერცხლიანი
მეპასუხება მხოლოდ ნიავი...

მე ახლა მივხვდი, რომ სიყვარული

უკვე სიმღერად გადაქცეულა...
და ის ოცნება და სიხარული
ქარის ფრთებითაც ვერ დაწეულა!..

1942 წ.

მაისური

მიყვარს, ყანაში როცა მიდიხარ,

მიყვარს ვენახში თუთის დარხევა;
როცა გაისმის ქართლში გვრიტის ხმა
და გაზაფხული გაიჩარხება.

მიყვარს მთებიდან ნათქრიალები

ბარში ნიაღვრის ღვართა გალობა;
როცა სიმღერით ხეებს ქალები
შეესევიან ახალბალობას...

მიყვარს, მშუქარი ვაზის ყვავილი,

ხეს რო ფოთოლი დაეწმინდება,
როცა ოცნებით ყანას გავივლი,
ყანის სიწმინდე რომ მომინდება.

მომელანდება სხვა სიხარული,

დაუღალავი მისი მშვენება
და ლურჯი ზეცა მტრედისმხარული
გულზე ნათელით დამესვენება.

1942 წ.

სამშობლოს გმირებს
„...არა არს წესი ქართველთა, რათა ვიხილოთ მტერი
ჩვენკერძ მომავალი, შეუბმელად ზურგი შემოვაქციოთ,
დაღათუ იყოს სიკვდილი“.
ქართველი სარდლის ნათქვამი ბრძოლაში, VIII საუკ.
„ქართლის ცხოვრება“.

გამოჩნდებოდა ბუქი და მტვერი,

კორიანტელი ამტყდარი ცამდე,
მტვრევით მოჰქროდა სეტყვასებრ მტერი
და ქართლს ურდონი თვალებით ნთქავდნენ.

წინ ვინ დაუდგეს წარღვნათ ნიაღვარს,

ქარიშხლის შეხლას, ცეცხლის კვეთებას,
თქვენ დაუდექით და თქვენი თქმული
დღესაც ანდერძად გულს დაგვედება!

- არა, არ არი წესი, ქართველმა

მტერს შეუბმელად ზურგი უჩვენოს,
მტერი კი არა, თუგინდ სიკვდილმა
სამშობლოს საზღვრებს შემოუჭენოს!

თქვენი შეხედვა ქარიშხალს ჰგვანდა,

როცა მიჰქროდით სამშობლოს მცველად,
როგორც ხანძარი განძვივნებული
გამხმარი თივის გადასაწველად!

- არცა ვის ვეყმოთ, არცა ვმსახუროთ -

თქვენს ხმალს თქვენივე სისხლით ეწერა,
და გულზე მჯდარი მტერი წყეული
არ დაგრჩენიათ დაულეწელად!

დღეს თქვენს საფლავებს გადაჰფენია

გადაფოთლილი ვაზის ჩრდილები,
ცოცხალი არი თქვენი გენია,
და ჩვენს მოდგმაში თქვენ არ ილევით!

ვხედავთ ერეკლეს კრწანისის ველზე,

მარაბდას - ცხრა ძმას ხერხეულიძეს,
მაგრამ ცხრა ძმაზე მრავალჯერ მეტი
დღეს სამშობლოსთვის განგმირული წევს!

ვეღარც დაჰხედონ მტკვარსა და რიონს

და ვეღარც ვაზებს გადუსვან ხელი,
მაგრამ სამშობლოს უკვდავ დიდებას
შეეხნენ გმირნი გმირულ სახელით!

მრავალ ცხრა ძმაზე მეტი ვაჟკაცი

მიიბრძვის ხელში შიშველი ხმალით,
რომ შეანათონ სამშობლო მხარე
საქმით, გმირობით, სიმაგრის ძალით!

მკერდით გაჰკვეთეს გრიგალთა ბური,

ცეცხლის ელღვარი ამტყარი ცამდე,
და საქართველო, ჩვენი ხელთქმნილი,
სცოცხლობს, იცოცხლებს უკუნისამდე!

1942 წ.

ქართველ ქალს

დედაო, დაო, სატრფოვ ძვირფასო,

შენი წარსული მწარე წყლულია,
ყოველი ტანჯვა საქართველოსი
შენი ცრემლებით გამოწყულია.

მშვენიერება ტურფა შენებრი

სამშობლოს ედემს არა ჰყოლია,
თავისუფლების ვეფხვთა დედაო,
წინ შენი სახე მათ წასძღოლია.

გულმდუღარებით დამღერდი აკვანს

და ხან ცხრა კუბოს დაჰქვითინებდი,
მაგრამ შენს ამაყ, არწივულ სახეს
მოანათებდა დახსნის იმედი.

შენ ახალწლისთვის ბავშვებს უცხობდი

პურის ხმლებს, შუბებს და მშვილდ-ისარსა,
რათა ყოველწლივ დაჰკვებებოდა
გმირობა შენით ნასინდისარსა!

და რომ დაგეწრთო შენის რძის ძალით

მხოლოდ მხედრებად, არა მონებად, -
ომში წამავალთ ხმლის ტარზე ლეჩაქს
უხვევდი ვალის მოსაგონებლად!

და დღესაც ცოცხლობს ანდერძი წმინდა,

დედის ძუძუთი გადმოცემული,
არ უნახიათ შენი შვილები
გამოქცეული ან დაცემული!

მათი სახელი იქა სწერია,

სადაც გამოჩნდა ყველა რჩეული,
სამშობლოს დროშით ალაშქრებული,
გმირად ნათქვამი და მიჩნეული!

თუ ბრძოლის ველზე თავზე გადასდით

სიკვდილის ცეცხლი გადაყივილით,
შეურყეველი გულით დგებიან,
ვისაც უნათებს შენი ღიმილი.

არვის მისცემენ შენს წმინდა მანდილს,

მტვრიანი ფეხით რომ გადასთელოს;
არ გასწირავენ შენს იავნანას,
კერას, სამშობლოს და საქართველოს!

და არც იქნება ვინმე, ოდესმე,

შენ ძუძუს მადლში შემოგედავოს,
რუსთველის დედავ,
გმირების დედავ,
თავისუფლების ვეფხვთა დედაო!

1942 წ.

1943 წელი
ქეთევანის წიგნი
საქართველოს მუზეუმში ინახება ხელნაწერი ლოცვანი, ქეთევან დედოფლის ტყვეობაში
ნაქონი. წიგნის ფურცლებს დღესაც ატყვია ცრემლის ლაქები და ერთგან სისხლის ნაწვეთალი.

ღამეა. სულ წვიმს. განა ცას

ამდენი უნდა ეწვიმა?
გული შემიკრთო უეცრივ
აჩრდილმა გადმოხვეწილმა.

დედოფლის შესამოსელში
ხელთ წიგნი გამოატარა,
ვიცი, წიგნებში სიტკბოა,
რად მწვავს ეს წიგნი პატარა?

ან მისი ხელში აღება

რამ უნდა გამაბედინოს?
ზედ ცრემლის ლაქა აცხია...
ვიღაცას უნდა ეტირნოს!

ვიცი, ვინც არი პატრონი,

ან წიგნი ვისაც ჰხლებია,
მისი მიმკრთალი ფურცლები
სიმწარით იკურცხლებიან.

რაც ვერ დაწერა კალამმა,

ალბათ ცრემლმა სთქვა მალულმა,
სამშობლოს ფიქრზე საკანში,
ირანს, ტყვედ გადაჩქმალულმა.

რა დაიტირა, რას გვეტყვის

დედოფლის ცრემლის ნაღვენთი? -
თუ მოინატრა შორიდან
თავისი ტკბილი კახეთი?
ამ წიგნზე თვალთა გიშრების
ყოველი დაწამწამება
ფიქრით იწვოდა, ვით ზიდოს
მან მომავალი წამება.

შანთით, მარწუხით დახლიჩეს,

გაზით უგლიჯეს ძუძუნი,
ყორნებს მიუგდეს საჭმელად,
ათას ხმლით გადაკუწული.

ათასი ელვის ნათელი

დედოფლის სახე ყოფილა.
ო, რა თვალები... ქართლისთვის
სიკვდილით გადაღობილან.

არ მასვენებენ, სულ მდევენ,

ის განიერი თვალები...
პატარა წიგნი საუბე,
ზედ ცრემლის ნაწვეთალები...

1943 წ.

შინმოუსვლელო, სადა ხარ?

შინმოუსვლელო, სადა ხარ,

შენ ხომ თბილისი გიყვარდა?
სად ლპება შენი ქოჩორი,
თვალი სად ამოგიღამდა?

თბილისში ვარდი აყვავდა,

შენ სად არჩიე დარჩენა?
ნეტავი წამოგახედა,
მთაწმინდა კიდევ გაჩვენა!

შორი გამხდარა სავალი,

რამდენიც გინდა იარო;
აღარც ჩანხარ და ვერც მოხვალ,
მხედარო გულნატყვიარო!
პირს დაგრჩენია ღიმილი
სამშობლოს მოგონებისა,
კიდევ თუ გესმის მტკვარის ხმა,
გუგუნი ქართლის მთებისა?

მინდვრის შამბნარმა დასუდრა

შენი ობოლი საფლავი
თმაგადაშლილი ქალივით
დაგაბრწყინდება ვარსკვლავი!

დედის ცრემლების სანაცვლოდ

გასველებს ღამის ნაწვიმი,
ნაქროლი საქართველოდან -
ფრთას დაგაბერტყავს არწივი!

თვალში გვაკლიხარ, სადა ხარ,

შენ ხომ თბილისი გიყვარდა?
შენი ქართული მარჯვენა
სად ჩაიშალა თიხადა?

მიჰყავდი იერიშებზე
სამშობლოს, ვინც შენ დაგბადა,
დედის ლეჩაქს და ყრმის აკვანს,
საფლავებს მამა-პაპათა.

ცეცხლით ნადუღარ გრიალში

დაეცი გმირი გულჩქარი;
და ახლა ჩუმად შრიალებს
შენს სამარეზე ბუჩქნარი...

მაგრამ უეცრივ მაშხლები

ვარდისფრად აფეთქდებიან
და ქალაქები თავდახრით
შენს წინ სალამში დგებიან;

დაგბაასობენ გუგუნში
ალერსიანი მადლობით,
რომ დაუბრუნე სიცოცხლე -
ნართმევი უსამართლობით.

სისხლით სიცოცხლის მიმცემი,

სიკვდილის უბეს სცილდები,
გმირო, დამხსნელო, ჩვენ შორის
მზესავით განაწილდები, -

რომ უფრო მეტად ნათობდეს

შენი სამშობლოს დიდება,
მზე გმირის ხმალზე მბრწყინავი
არასდროს დაიბინდება!

1943 წ.

ქართველი მხედრის ნაამბობი

მტერს ხმლით მივდევდი ცხენდაცხენ

მტერთა დამცემი ზარისა,
წამომეწია წინწკალი
სამშობლოს ღრუბლის ცვარისა,
ნაოფლარს ცხარე ბრძოლაში
ზედ გულზე გადამეჟურა,
დამშხეფა სამშობლოს მადლი,
ჟღეროდა ოქროს ეჟვნურად:
„მე შენ გშობე და გაგზარდე,
შენ სანახავად მოველი,
სამშობლოს კოცნა მოგართვი,
სამშობლოს სიტკბო ყოველი!“
მაშინ ვთქვი, „ჩემო ქვეყანავ,
შენ, ჩემო, გულის სატკბურო,
შენ, თუ შენი რძე მასხურე,
მე ჩემი სისხლი გაპკურო!
შენ თუ მშობე და გამზარდე,
მე ვზარდო შენი სახელი!“
ცხენს დეზი ვკარი, გავქუსლე
ხელში შიშველი მახვილით.
ნაიერიშალს არ მახსოვს...
ვეგდე ხმალდახმალ დახლილი.
მერე... შეხორცდა ჭრილობა
და როს გამთელდა იარა,
ვიგრძენ, ის წვეთი ნაჭრევში
სისხლის ცვრად შემეზიარა!
ვიგრძენ ისეთი სიმაგრე
და ვიყავ ისე ურყევი, -
არა მგონია კლდე იყოს
ქვამყარი, ქვიტკირურღვევი!

1943 წ.

სამგორი

თბილისის მცველთა საძმო საფლავებს, -

სამგორზე სამ გორს, სამ ყურღანს ვხედავ,
ერთხელ რომ მიწას აზანზარებდნენ,
გმირნი გამხდარან საფლავის ტყვედა!

დასთმეს სიცოცხლე, მაგრამ არ დასთმეს

არც ერთი გოჯი თვისი მამულის,
აბორგდებიან სამარის მტვერში,
როცა შეესმით მტრის ჟრიამული.

ხმლებს დაეძებენ, ფარს იბღუჯავენ,

მტერზედ იწევენ გრძელტარა შუბით...
მესმის უჩინარ ლომთა ყვირილი,
მომეჩვენება ნაჩეხი შუბლი...

ახლაც მიწიდან ამოგუგუნებს

ამოძახილი მათი სამპირად
და უერთდება შვილთა ყიჟინას
იერიშებზე ვისლის ნაპირად!

1943 წ.

საქართველო

დასაბამიდან ანდერძად გქონდა

თავისუფლება გულს დასახული,
ახლა თვითეულ კოკორში სუნთქავ
ულევ სიცოცხლით და გაზაფხულით.
დასაბამიდან ხმალშემორტყმული
დგეხარ და მტერი უამარია,
შენი მარჯვენა და შენი დროშა
ორი ათას წლის ნაომარია!
მზიანო მხარევ, ცოტას ნათობდი,
იცოდი ბევრი შემოღამება,
ვინ ჩამოთვალოს შენი ჭრილობა,
შენი გმირობა, შენი წამება,
ყველა მოჰქროდა შენს შესამუსრად,
მეზობელი თუ გადამთიელი -
არაბი, თურქი, სპარსი, ხაზარი,
ლეკი, მონგოლი, ბიზანტიელი.
შენ ისევ დგეხარ, თუმცა სისხლის ზღვამ
და ცეცხლის წარღვნამ გადაგიარა,
ყველას უნდოდა შენი გალეწა,
თვით დაილეწნენ, იქმნენ იავარ!

1943 წ.

1944 წელი
არ დაიდარდო, დედაო

ღიმილის ბიჭი ვიყავი,

ბეჭზედ არწივი მეხატა,
ცხრამეტი წლისა შევსრულდი,
ოცი არ გადამეხადა,
სამშობლოს დროშა მეჭირა,
მტერს ვეცემოდი მეხადა!

ვისაც უნდოდა, ქართველი

რომ გამხდარიყო ხიზანი,
დავკარი, ვიყავ მართალი,
ვით ჩემი ტყვიის მიზანი...

ნუ დაიდარდებ, დედაო,
მწარე სიკვდილის სევდასა,
დღეო, გადიდდი, გადდიდი,
შვილი ეყრება დედასა!

არ დაიდარდო, დედაო,
რაც მე სიკვდილით გაწყინე;
მე შენი ძუძუს ნათელი
საქვეყნოდ გამოვაბრწყინე.

მე გაგიხუნე ლეჩაქი,
მაგრამ დაგხურე შუქური,
სამშობლოსათვის დავთხიე
სისხლ-ცვარი სიჭაბუკური.

მე არ დამკარგავს სამშობლო,
სულ ვეხსომები ლევანი,
სანამდის საქართველოში
იწურებოდეს მტევანი...

ცხრა ძმად მეათედ მიმიღეს,

პირზე მაყარეს ვარდები,
დაჭრილს, დამძრალს და გზადაღლილს
დამხურეს მუზარადები.

თუ გაუჭირდა სამშობლოს,
კვლავ ცეცხლით დავიდაგებით,
ჩვენ გამოვამტვრევთ საფლავებს,
ხმლით ქართლის მთებზე დავდგებით.

არ დაიდარდო, დედაო,
ნუ მიეცემი სევდასა,
დღეო, გადდიდი, გადდიდი,
შვილი ეყრება დედასა!

1944 წ.

შინმოსულისა
გიორგი ნატროშვილს

ათჯერ ვემთხვიე შენს მიწას,

ასჯერ სიცოცხლე მანატრე,
თბილისო,
შენმა ლამპრებმა
როდესაც შემომანათეს!
თითქოს ლამპრები კი არა,
ენთო ვარდები ბდღვრიალა,
მე დავინახე მთაწმინდა
და გულმა შეიფრთხიალა.

მე დავინახე შენი ცა,

სინაზით გადამხუროდა,
მუჭით ავიღე მტკვრის წყალი,
ვეწაფე, როგორ მწყუროდა!

კვლავ მიბრუნდება სიცოცხლით

მე შენი სუნთქვა, თბილისო.
დამწვას, დამდაგოს შენმა მზემ,
ოცნება დამითილისმოს!

მე მოვდიოდი შორიდან,
იერიშიდან მოველი,
შენ დაგიბრუნდი პირნათლად
მე, შენი ძუძუს მწოველი.

ვით საჩუქარი შენდამი,

მომაქვს მე ჩემი ჭრილობა,
მეც შევაჩერე ამ წყლულით
მტრის დიდი შემოჯრილობა.

ბევრგან ვიბრძოდი და ყველგან

შენთვის ვიბრძოდი, თბილისო,
შენი ქედები მახსოვდა
და ფერი ყარამფილისო.

გესმოდა ჩემი ნასროლი,

შენი მზის სასახელოდა?!
მტრედო, შემიძეხ თბილისში,
აქ დედის ძუძუ მელოდა...

1944 წ.

წარწერა წიგნზე

დავხარჯე გულის ზოდები,

ვწვი ოცნებათა ზვინები...
ლექსო, მიდექ და მოდექი,
სამშობლოს შეეძინები!...

ჩემ სიტყვას ზრდიდა ნაჟური

რძეგავსილ კვირტის ძალების,
ყამირის ღონე ვაჟური
და დედის ბოსტნის კვალები...

დამიწრთო სიტყვა მედგარი

ქართლის ნიავის ჩურჩულმა,
და გულის შუქი მფეთქავი -
მშობელ ცამ გადალურჯულმა...

გული გაზაფხულს მიკრულა

და ვგრძნობ არასდროს მოვკვდები...
გულში მინთია ცისკრულად
აპრილის თეთრი ტოტები...

ოცნების ვხარჯე ზოდები,

გულის გადავწვი ზვინები,
ლექსო, მიდექ და მოდექი,
სამშობლოს შეეძინები!

1944 წ.

ბარათაშვილი
განჯის ღამე. 1845 წ. 9 ოქტომბერი

მე მოგაგონებ უღმერთო ღამეს,

როცა დაგიცხრა ყველა ტკივილი,
როცა განჯიდან შუაღამისას
ქართლს შეუძახე გედის ყივილით.

თითქოს ყორანმა უზარმაზარმა

ფრთებით დაჩრდილა მთელი ქვეყანა;
მაშინ სიკვდილი შავნაბდიანი
ჯვარედინ გზაზე შემოგეყარა.
საორბედოა! - მამის ვალებს გთხოვს,
ვაი, გადახდა გამხდარა ძნელი!
ბუდეშურ თვალებს თვით დაგიხუჭავს,
სულს გაგიზომავს ელვარე ცელით.

მისი ნავარდი უფრო სწრაფია,

ვიდრე შენს ლექსში ლომის ნახტომი;
დაუთმე, რაც კი უთმობელია,
შესწირე გულის გადანახდომი!

- დედისერთა ვარ, - იტყვი, - ნუ მომკლავ...

- განა ყაბახის არის საღამო?
არა, მოგერტყა ყოველი მხრიდან
სიკვდილის ღამე დაუსაბამო.

*
რა მოჩვენებამ დაგაარტახა
და რა შესძახე ახლა მთვარესა?
რომელ ანგელოზს მკერდს უშვერ ახლა
ან რომელ მახვილს გამკვეთარესა!

თავზე ღმერთივით დაგადგა ერთი,

ქარიშხლის ფრთაზე შემოპარული -
ქალის აჩრდილი, - გულს რომ გითხრიდა,
როგორც აფთარის ჭანგი ფარული.

იმ თვალებს შეხვდი! იმ თვალთა ელვით

გზა სიკვდილისა დაგელოცება,
ცეცხლის ტბებია უნაპირონი,
შიგ რომ ჩამწვარა შენი ოცნება...

*
ტახტზედ იწექი და გედო თავქვეშ
შენი მერანის თოქალთო სველი;
წინ რა გელოდა, წინ სხვა რა იყო? -
გზა დახვეული ობობას ქსელით.

ქართლის უდაბნო სიცარიელე.

ჭორი. სიცრუე. ფუჭი ალერსი.
ყინულის ხელი. პირუმტკიცობა.
ზღვა საწამლავი გულზე ნალესი.
და ნარიყალის ზღუდის ნამსხვრევი,
ქვეშ მოქცეული ქართლის საფლავით,
კატინას შუბლის მშვენიერება,
ამაოებით დასადაფნავი...

და დოდაშვილი ციმბირის ქარში...

როზენის როზგი ქართლზე დაკრული,
გავერნებული შენი მთაწმინდა,
შავის ოცნებით გადანამქრული...

უსულგულობით სავსე თბილისი

ჭრაღებით თვალში შემოგცქეროდა,
გულგაგლეჯილი იადონივით
შენს ლექსს სათარა ცრემლით მღეროდა.

*
ლოგინთან მთვარის მარგალიტებით
შეფიფქულია ცივად სარკმელი,
ელავს ციმციმით ოქროს საყურე,
შენი ოცნების გადამსარკველი!

ჰა, მოიბრუნე სუნთქვა მის ჩრდილქვეშ

და გაიგრილე სიცხე გულისა.
მთელი ქვეყანა ბრწყინავს იმ ჩრდილში,
წამალი არი გათანგულისა!

შენი მსუდრავი ახლა მთვარეა,

და ქარი შენი დამმარხავია:
განჯის ქუჩებში ალვის რაზმები
ნიზამს მღერიან, ომარ-ხაიამს...

*
- ნუ გძინავს! - აკი შეგძახა გულმა
და დიდებისა ანთე ლამპარი!
- ბედმა დამიხშო ნუგეშის კარი
და დავალ მწირი, მიუსაფარი!

- იპოვე, ყრმაო, შენ მხვედრი შენი,

ან ციურობის იპოვე სწორი?
- ნუ დავიმარხო ჩემსა მამულში,
ჩემთა წინაპართ საფლავებს შორის,
ნუ დამიტიროს სატრფომ გულისა,
ნუღა დამეცეს ცრემლი მწუხარის...

ლანდი ფანჯარას დაჯახებული

მოგიახლოვდა ანაზდეული!
- დაე, დაბნელდეს, გული მზე არი
დაუქრობელად განათებული!

- მშვიდობით ქარო, მშვიდობით ქართლო,

წინანდლის ღმერთავ, ბედი მერევა;
მე ვტოვებ მტკვარის მხიარულ კიდეს
და ჩემს დამტანჯველ ბედნიერებას!

მაგრამ კედელზე თვალის შეფრფინვით

გულმა ოცნება ისევ მოძებნა:
ნინა, მანანა, ეკატერინა
დაგღუღუნებენ ანგელოზებად!

შეაშრიალა მთვარემ რუშების

და არშიების ნაზი ჩანჩქერი,
ბრწყინავს ღაწვებზე ნაფურცლი ვარდი,
თვალში კი არა, სულში ჩაგცქერის!

რად გაუწოდე მაჯა უძლური,

მათი სინაზე ვეღარ გიშველის.
თავზე დაგადგენ თეთრ ეტრატებით
შოთა, ბესიკი, გურამიშვილი.

და წასაყვანად ჩაგკიდეს ხელი

საგალობლებით, ლოცვით, შენდობით.
მიჰყევ, მიენდევ, გულით უნდოო,
სხვას კი ნურავის ნუ მიენდობი!

*
უკვე გათავდა... კმარა, სიკვდილო,
შენთან კამათი და საუბარი...
აღარც განჯა და ავი ციება,
არც ანჩისხატის ვიწრო უბანი!

აღარც გამოვლილ უფსკრულთა სიღრმე,

აღარც გადახდა მძიმე ვალისა,
აღარც საყურე... მის ნაცვლად შუბლზე,
ბრწყინავს ბეჭედი მომავალისა.

აღარც სატრფო და არც მეგობარი,

აღარც მშობელი, ცრემლის დამღვრელი,
შენს სულს დაქანცულს, ფრთაშემოლეწილს,
გადეხსნა სივრცე განუსამზღვრელი...

შენს წინ გაბრწყინდა დიდი მწვერვალი,

სადაც უჭკნობი სიტურფენია,
ვინ აღწევნილა, მითხარ, შენამდის,
ან რომელ არწივს იქ უფრენია?

ან შენს მომთვარულ ხმას სერაბიმულს

იტყვის რომელი ლერწამის წბილი?
შენი აჩრდილი თრთის მთაწმინდაზე,
შენი ნაქროლი აჩნია თბილისს...

*
დავიემბაზეთ შენი ნათელი,
შენს დაუჭკნობელ სახელს ვიფიცავთ,
განჯას დამწვარმა გულის ნამწვავმა
ქართლში კოცონად გამოიღვიძა.

მაშინ გათენდა შენი დიდი დღე...

მზეს შეუერთდი შუქმიწეული;
სურდა ცხოვრებას შენი დამხობა,
შენ აღადგინე იგი ძლეული!

*
ნაცისკრალია.
უკანასკნელი
შხამის წვეთები სულმა დალია,
თეთრი შროშანა დაგეცა გულზე
და ლურჯი ფერით თვალი მთვრალია.

შენი ვარსკვლავი უკვე გაშავდა

და შენი ზეცა ესრედ მზარავი,
ახლა სად გინდა, რომელ ტრამალზე,
დასცე მხედრული შენი კარავი?
იქნებ ელისეს მინდვრებს გადაღმა
თანავარსკვლავედს შეხვდე ყარიბი? -
ნაწყლულარებით იქნებ სამშობლოს
უფრო უმეტეს შეეყვარები?..

*
უკვე სარკმელში შემოინათლა,
რა ახლოს იყო წეღან ცისკარი!
შენი ვარსკვლავიც სულ ახლოს იყო,
ოღონდ შეგეღო მისი ბჭისკარი.
მაგრამ ახალი გზა გეძახოდა
განათებული ირმის რძის ღვარით.

მინაზებული ციაგის ბროლი,

ვარდრეულ შუქმა როცა შეღება,
შენ უკვდავების თრთოლა იგრძენი,
სულში გავლებულ შანთის შეხება!

ცხოვრების წყარომ შენ გასვა შხამი,

და სიჩუმეში როცა იწვოდი,
ჩვენ რომ აქედან გვირგვინს გიწნავდით,
ტაშს რომ გიკრავდით, განა იცოდი.

შენი ჩვენი იყავ,

არა იმ დროის,
იმ შემოდგომის დაღლილი შვილი,
შენ ისწრაფოდი ჩვენ შესახვედრად,
ქართულ ოცნების სუმბულის შლილი.

ძველი ყაბახის მოედანიდან

შენ მოაჭენე ჩვენთან პირველმა,
საკუთარ გულის დამნაცრებელმა,
საკუთარ ფერფლის შემომწირველმა!

ჩვენ შეგაგებეთ ახალი ქართლი,

ახალ ოცნებით, ახალი ბედით.
დღეს შენც ანათებ მის შარავანდედს
ქართლის ბრწყინვალე წინამორბედი!

1944 წ.
ანდერძი

მე ოცნება მაქვს დურაჯისფერი,

ვწერ სულის ელვით,
გულის აფრენით...

მე უარვყავი სპარსთა ზურნები,

მათი ყიყინი ვერ ავიტანე;
პატარძეულის პიტნის სურნელი
პოეზიაში შემოვიტანე!

მსუყეა განა?
სისხლზე მოსულა,
როდი სთესავდნენ სირინოზები!
და ავსებული ბარბაროსულად
მიყვარდა სიტყვა მიმინოსებრი.

მე არც ფრანგების ვარ ნაყმევარი,

არც წიგნის მტვრიდან ფეთქვა მსმენია,
გულის გუნდრუკის უხვად მკმევარის
აყრილი ძარღვი ამაზრზენია!

არ ვარგა ლექსი უგულისძგეროდ,

უნდა იმღერო სიღრმით გულისა,
თორემ გახდება საბედისწერო,
ვით ბეჭდის ძებნა დაკარგულისა!

ან რა დაწერა ცაზე არწივმა,

ანუ მეხმა მთებს რისთვის დასწივლა,
რა ბედენაა!
მე ვიცი მხოლოდ,
ხალხს ცხარე ცრემლი რისთვის დასცვივა!

ერის მძლე მუხას ფესვით მივები,

მისთვის ვიცოცხლებ გახანგრძლივებით, -
ძარღვდადუღებულ დღეებით სავსე,
მბრწყინავი ნაბრძოლ ცეცხლის სხივებით.
 1944 წ.

1945 წელი
***

სულ პირველი ენძელა

მაშ, არ გაგხარებია?
ირმის ნაწოლ ფოთოლში
არსად დაგღამებია?
გადაწმენდილს მთვარეში,
ღიმმორეულ თვალებში
მაშ, არ ჩაგიხედია?
და იმ დიდ სიყვარულში
წილი არა გდებია?
შუქი არ შეგინიშნავს,
ნაწვიმ ღამის ნამღერში,
ვარსკვლავების ნამხელში?!
- აი, ჩემი ბედია!
უამისოდ სიცოცხლე,
მართლაც, ნათავხედია!

1945 წ.

მესხი ვარ!

მესხი ვარ! ვანთე მე სხივი,

მესხმა შესხმა ვსთქვი ახალი,
მტერი დამესხა, დავძლიე,
ვიყავი სახელმაღალი.

მესხმა დავასხი ვენახი,

კლდეებში ვკვეთე ტაძარი,
წიგნი დავწერე ვეფხვისა,
შიგ სიყვარული დავძარი!

ხელში ეტრატი მეჭირა

და გულში მეჯდა ბულბული,
მესხი ვარ, ვანთე მე სხივი,
ვაშუქე გადაღრუბლული.
თავს გადავივლე სამას წლის
ქარიშხალთ ლეწა-მტვრევანი
და ჩემგან დარჩა სახსოვრად
ხეზე გასული მტევანი.

ნანგრევთა შორის ჩუქურთმა,

დამშრალი საწნახელები...
ტანზე ამესხა ჭრილობა,
გულზე დამიწყეს ხელები...

და თუ დატრამლდა სახლ-კარი,
თვალს დამეფარა უკუნი,
დათხრილი საძირკველიდან
ისევ გაისმა გუგუნი!

ისევ აღვსდექი, მესხი ვარ,

მზე ახლად გადმომესხივა, -
ისევ დავბრუნდი მამულში
არტანუჯელი, თმოგველი,
ჩამქრალი თონე ავანთე,
ახალო რთველო, მოგელი!

ღარზე დაიძრას მაჭარი,

დამსხვილდეს პურის თაველი,
დადგით მესხეთში აკვნები,
გამოჩნდეს კვლავ რუსთაველი!

რომ ახალ დიდებისათვის

მესხმა შესხმა ვსთქვა ახალი,
თქვენ დამილოცეთ მე ფუძე,
ძველთაგან სახელმაღალი!

1945 წ.

ნისლაურა
საჩონგურო მწყემსური სიმღერა

ტბიდან ნისლი გამოვიდა,

ბევრი იტირა...
- რა გატირებს, ნისლაურა,
თეთროსანო, რა?
გულის ძველი ნაეკლარი? -
არაფერი თქვა...
ყელზე ლეჩაქს იწეწავდა,
თავს ახლიდა ქვას?
კლარჯეთზე გადაიარა,
ჭანეთს გავიდა.
შავად ჩავიდა შავ ზღვაში,
ახლაც იქა დგა.
- ნისლო, ნისლო, ნისლაურა,
ძმას უთხარი, დას:
- თვალს ნუ ითხრით, საყვარლებო,
გულს ნუ ილეწავთ,
სიხარულის მზე ამოვა
დღეს თუ არა, ხვალ!
ტურფაა შავშეთ-კლარჯეთი,
ანჩა, ოპიზა!
მუდამაც ის გზა ჰქონიათ,
სითაც მტკვარს აქვს გზა!

1945 წ.

1946 წელი
მესხეთი

1. ისევ სუნთქავენ ქართულ ოცნებით

ისე დავბერდი,
ვეღარ ვნახე ტბეთი, შატბერდი...
ვერც არტანუჯი, ოშკი, ხახული...
როდის მოუვა მათ გაზაფხული?

ვეღარ ვემთხვიე მესხეთის მიწას,

სადაც გმინავენ ძველი ლოდები,
სადაც აჩრდილნი მამა-პაპათა
შემოგვძახიან: თქვენ გელოდებით!

იქ ხე არა დგას, რომ არ ოხრავდეს:

- გაზაფხულია, რად არ აყვავდი!
იქ თვალი მხოლოდ ნანგრევებს ერთვის,
ჭოროხის კვნესას - ქვათა ღაღადი...

შავშეთის მთებზე ნისლი გადადის,

კარჩხალის მთებზე ვხედავ არწივებს,
და მათ ანგრეულ, აშლილ ბუდეებს,
ქარი უბერავს, ქარი აციებს...

მაგრამ გუგუნებს ქართულად მიწა,

და თუ გამხდარან დასანაცრები! -
ისევ სუნთქავენ ქართულ ოცნებით
მესხეთის მთებზე დიდი ტაძრები.

რუსთველის მამულს, მერჩულის მამულს

ვერ მიგვტაცებენ შავ ზღვის ქურდები;
თუ ნაგუბარში წყალი ჩამდგარა,
მე ჩემს მამულში ჩავსადგურდები!

2. ვინ მეჩვენება... ვინ მიწვდის ხელებს?

ვინ მეჩვენება... ვინ მიწვდის ხელებს? -

დაკარგული ძმის მესმის ყივილი...
საქართველოზე მოჭრილო ძუძუ,
შემაჟრიალებს შენი ტკივილი...

შენ ჩემი გულის დასაკლავი ხარ

ისევ მტრის ხელში გადავარდნილი!
დიდო მესხეთო, ძველო მამულო,
ფეხდაფეხ დამდევს შენი აჩრდილი.

შენი ხანძრები მომბოლებია,

მომყრია ფერფლი მკვდარი ზღვის ფერი...
მინდა დავემხო მე შენს წინაშე,
კოცნით ავწმინდო შენს ლოდებს მტვერი...

შენი ნაშთები ნამსხვრევებია

ჩემის იმედის გაზაფხულისა,
ვკრებ და ვაერთებ, ცრემლით ვაწებებ,
ნამსხვრევებია ჩემი გულისა!
3. დიდო მესხეთო, ძველო მესხეთო

დიდო მესხეთო, ძველო მესხეთო,

მადლო მესხურო, მზეო მესხურო,
ოცნებას უნდა, რომ ძველებურად
უკვდავი სხივით გადამესხურო!

შენი კოშკების სარკმელებისკენ

მოჰქრის ოცნება ჩემი ფრთამალი.
ოქროსფერად რომ იხედებოდა,
ისევ დაგნათის თავზე თამარი...

ისევ ორბებად დაგტრიალებენ

შენს ნანგრევებზე ჩამოხედული, -
ბაგრატ, გიორგი, დიდი დავითი,
და სხვა ათასი გუნდი მხედრული, -

ვინც მტერს ულეწა მოიერიშეს

შენს გალავნებზე მუზარადები...
თვით კახაბერი, ზღვის კარის მცველი,
რკინის პალოთი საზღვრის დამდები...

დიდი დროშების შემარხეველნი,

მტრის გამრეკელნი ხმლით, აჯანყებით...
შავ ურდოების დამჯახებელნი,
შალვა თორელი, სარგის ჯაყელი...

და სხვა დაჭრილნი და წამებულნი,

ზედ დაკაფული შენი შვილები...
აბჯარცმულები, შუბწაწეულნი,
ხმალამართულნი, მხარგაშლილები.

ბუმბერაზები, გოლიათები,
გორგასლანიდან ვიდრე ჩვენამდის,
ყველა ფეხზეა, ერთის გაფრენით,
რომ შენთან გაჩნდეს მტრის გაჩენამდის...

და თვით ჯერ პერანგგაუხეველნი

და გახვეულნიც ბნელ სუდარაში,
ყველა გამხდარა შენი წყლულების,
შენი შეკომლილ აბჯრის დარაჯი...
მამამთავრები, მაკურთხეველნი,
ოქროს ენა და სულის მხილველი...
მგოსნები ალურ-სიმებიანი,
როგორც ათასი ოქროს ფრინველი...

თვით ჯადოქარი ქართული ქნარის,

ვეფხვის ხალების დიდი მღერალი
კელაპტრის შუქში მთაწმინდელები,
გრძელ ეტრატებით გადმომცქერალი...

ოპიზარები... საბანისძენი...
დიდოსტატები... გადამწერლები...
შენთან არიან, ვით შენთან არი,
მათი სიმღერა, ღვაწლი, ცრემლები.

შავი ზღვის უბემ, დე, ჩაიბაროს

შენი ტკივილი, ძველი სევდები...
დაგიბრუნდება კვლავ რუსთაველი,
არწივის მხრებზე გამომზევდები!

1946 წ.

ნუთუ?
„და თუ მართლად საქართველო შეიქმნას“.
ამონაწერი 1615 წლის დარჩენილი ანდერძიდან
შაჰ-აბასის შემოსევის დროს.

ნუთუ ყოფილა მართლა ქართველი,

ასე ეფიქროს, ეს დაეწეროს?
ნუთუ ყოფილა სამშობლოსათვის
ასეთი წამი საბედისწერო.

რომ სიცოცხლეც კი სათუო ჰქონდათ

ეჭვის ქვეშ იყო? - არა მჯეროდა...
შუბლი მიხურდა, გავხსენ სარკმელი -
ჩემი თბილისის დილა მღეროდა!

„რომ საქართველო მართლა შეიქმნას!“

მე ეს სიტყვები დასავიწყარი
მახსენდებოდა დილის ხმაურში,
ვით შფოთიანი ღამის სიზმარი!

1946 წ.

ივანე თარხნიშვილს

წინაპარი შენი დიდი,

საქართველოს რკინის კარი...
მუზარადში გვახსოვს იგი,
ბორგნეული, ბობოქარი...
არ აცალეს... სამკვიდრო და
ხმალი ძალით გამოართვეს,
და აზიის ქვიშაში ვმზერთ
გადაღუპულ გარექართველს.
მისი ძგერა შენ მოგდგამდა
და მქუხარი სულის ღელვა,
შენი აზრიც ისე კრთოდა,
როგორც მისი შუბის ელვა.
მამის სახლი, მამის სახლი,
არ გიყვარდა ვითომ განა?
კერაში ვერ დაეტიე,
რომ იარე განდაგანა?
დედის ცრემლი არ ინატრე
გულის კვამლის გასაბანად? -
არა, არა!
გატრიალა
უღვთოდ, უგზოდ ბედის ქარმა,
და ვით შენმა წინაპარმა
ხმლის ნამტვრევი ვერ აჰკრიბა,
ვერ მიიღო ქართლში დაფნა, -
ისე ჯვარზე გაეკარი,
გაიარე ნაეკლარი,
მაგრამ ვერვინ დაგადაბლა,
ვერ გადრიკა შენი სული...
და სამშობლოს კარიბჭეში
ხარ დიდებით შემოსული...

1946 წ.
 1947 წელი
ორი ფრინველი

„ორი ფრინველი მოფრინავს,

ორივე ქარის ქროლითა“,
ერთმა ცას ცეცხლი მოჰფინა,
ფრთებს აქნევს დაოქროილთა,
მეორე მოლაჟვარდოა,
ლურჯი - ციაგი ფრთებითა;
ერთი - დარდივით მარტოა,
მეორე - იმედებითა;
ერთი ხომ ჩემი სულია,
ნეტავ მეორე ვინ არი?
რა დიდი ხანი უვლია,
კიდევ ცაზეა მდინარი!

1947 წ.

ზამბახი

თვალს რად დამყრია ეს თოვლის ხვავი,

ამ ჭაღარისა მე რა მემართა?
გუშინდელ დილას,
გუშინდელ ყვავილს,
გუშინდელ ჭაბუკს
რა დამემართა?
მე მაინც ისევ მემკრთოლვარება
გადახუნებულ ზამბახის კვალი!
და იმ ჩემ ზამბახს, ცისფერთვალებას,
კიდევ ვდარაჯობ ოცნების თვალით.

1947 წ.

ჩემო სამშობლოვ, შენი მეკვლე ვარ!

ჩემო სამშობლოვ, შენი მეკვლე ვარ,

- შემოვდგი ფეხი,
ვარ მომლოცველი,
თვითოეულ მოძმის გადამკოცნელი!..
ხალხო ქართველო,
შენ გაიხარე,
ბედნიერების ვარ მომლოცველი!

ყოველი შენი ბუჩქი და ტოტი

მენახოს მზეში დამარჯნებული,
შენი მარჯვენა მინდვრად, დაზგასთან,
იყოს მარადის გამარჯვებული!

ხალხო, გიმრავლოს კერის აკვნები,

ხალხო, აივსე მიწის ბარაქით!
სულ მჩქეფარებდნენ დაუშრობელად
შენი რიონი, მტკვარი, არაგვი!

სამშობლოვ,
შენი კერის მეკვლე ვარ,
შენი ლამაზი მიწის მკოცნელი,
ათას ჩანგსა და ათას სიმებზე
ამოგაჟღერო მინდა ოცნებით,

მაგრამ სიტყვები ვერ მიპოვნია,

ჰანგი, შენდამი ტრფობის მტყორცნელი!
ყოველდღე ჩემთვის ბედნიერების
და სიხარულის ხარ მომლოცველი!

1947 წ.

პოემა „სამგორის“ პროლოგის ვარიანტი

შენ არ იცი, ლექსო, დაღლა,

გინდ იარო კიდისკიდე...
კიდევ ერთხელ ადი მაღლა,
კიდევ ერთხელ, ლექსო, კიდევ...

კიდევ ერთხელ თაყვანი ვცეთ

ჩვენს ქვეყანას და ჩვენს გამზრდელს,
სიტყვა გულში დასაბროლი
ნაკადივით დაკამკამდეს.

კიდევ ერთხელ შევიხსენოთ

საქართველოს ძველი წყლული
და სამგორის დიდი ველი,
გმირთა ძვლებით მოკირწყლული.

კლდის მონაჩეხ საფლავის ქვას

ჩვენ ავუნთოთ ბაზმის ფთილა
და ვემთხვიოთ მოხრილ ჩოქით
ბუმბერაზთა ნააჩრდილარს!

გმირნო, თქვენი მუზარადის

ბრწყინვალება დღესაც ელავს,
მხოლოდ წვიმა გიმღეროდათ,
რასაც ლექსი ამოჰქსელავს!

წყალმა ბევრმა ჩაიარა,

ჟამიც ბევრი გარდიცვალა,
სისხლი დაშრა, წყლულის წვეთიც,
არ დამშრალა ქართლის ძალა!

ჩემო მიწავ და წიაღო,

მე ვარ წიბო შენი თიხის,
შენს ამაყ სულს გაუმარჯოს,
რომ არვის წინ ქედს არ იხრის!

*
დღეს იორის მჩქეფარ ზვირთში
ჩემი ქვეყნის ღიმილს ვხედავ!
დღეს სამგორის ტრიალ ველზე
დილამ ვარდი დამახვედრა!

მთელი ჩემი ლექსის ძალა,

ჩემი გულის ღაღადება, -
ჩემს სამშობლოს!
საქართველოს
ხელმეორედ დაბადებას!

დღევანდელ დღეს,
დღეის დილას
პირმზიანი სიჭაბუკით,
დროშები რომ შრიალებენ
ნაბრწყინვალი ნათლის შუქით...

კიდევ ერთხელ, ლექსო, კიდევ,

ჩემი გულის გახდი შემწე,
გადი ხვავად, ოქროს თვალად,
სიხარულით გაილეწე!

*
მე შემოველ კახეთიდან,
თან შემომყვა მისი შუქი,
მე სავსე ვარ ივრის ჯანით,
ალაზანის სიჭაბუკით!

მაგრამ მე ვარ ღონიერი

ჩემი ქვეყნის მბრწყინავ ბედით,
კიდევ ერთხელ, ლექსო, კიდევ...
ჯერ არ გვითქვამს მეათედი...

ნინოწმინდის ნანგრევებო,
დამილოცეთ სიტყვის მადლი,
შენ, გომბორის ტკბილო ძუძუვ,
გადამისხი გულში თაფლი!

შენ, იორო, მშვენიერო,

ჩამჩურჩულე უფრო ნაზად,
შენი ტინის რძე მასხურე
ჩემი სიტყვის მოსაკაზმად.

მომაფრქვიე გვირილები
შენ, სამგორო, უვიწყარო!
კიდევ ერთხელ,
ლექსო, კიდევ,
სიტყვას ცეცხლი შევაყაროთ...

*
პირველ სიყვარულს ვერ გავექცევი!
თუ ჩემი თვალი სამგორს უტკბება,
ყოველდღიურად ჩემი ლექსები
სამგორის ყანებს შეეფუტკრება!

ცრემლნამიანო თვალო, რას უმზერ,

იქ მქონდა ყრმობა... გულო, რად სტირი?
იქავ ჰფენია, სამგორის ველზე,
დედის ლეჩაქის ნარჩომი ჩრდილი...

დატოვა გულმა? გადაუყვარდა?

ადგილის დედა მაშ გავარისხე?
არა, მიმელის დედა ბუხართან,
იქ მელოდება ჩემი ფშატის ხე!

*
დე, ნიავმა სამგორულმა
დედაჩემის საფლავს დაჰკრას,
ძეძვის ფესვქვეშ, სადაც ჩემი
მშობლიური ძუძუ დაჰქრა!

მზეკაბანი! მზეკაბანი!
გაქროლილი ყანის რაში!
მაისობას რომ ვხტებოდი
ცისარტყელის კამარაში!

ოქროს ფრთები... ოქროს ფრთები...

ოცნებანი შეუთქმელი...
ჰეი, სად ხარ, სიჭაბუკევ,
ისევ აქ ვარ, მოდი, გელი!

*
ვინ გაიმეტებს სამდუღრავ
ცრემლებს, გმირებზე დახარჯოს?
ყურღანზე ია ამოდის,
შავდაღიანი ყაყაჩო.

მათ მენახსოვრე ვინა ჰყავთ? -

მთვარე და მისი კანდელი?
მათზე უდიდე რით იყვნენ
ნებროთი, გინდ ისკანდერი?

მომხსენებელი ვინა ჰყავთ? -

მხოლოდ სამგორის ნიავი!
და ხალხის გული, უკვდავი,
სულ მზიურობით მბრწყინავი!

*
მაშ, სულ ამაოდ შეღება ველი
გმირთ სისხლმა, ქაფად ნახუჭუჭარმა.
მაშ, მოჰკლეს ვახტანგ, დასცეს უჯარმა?
გაჰქრა მიწიდან რუსთავ-ქალაქი?
გახმა სამგორი თვისი ბარაქით?

- განა როდისმე დაიჟანგება

ხმალი ბრძოლაში ამოღებული?
- განა როდისმე დაინაცრება
ცეცხლი გულიდან ამორხეული?

არა, ცოცხალი მუდამ ყოფილა,

ვინც ლომურ ბრძოლის ცეცხლში შობილა!
არ შეიძლება მისი დარღვევა!
სისხლის წვიმებით დარწყული მიწა
მზიური სხივით დაიწარღვნება!
იყავ დღეგრძელი, სამშობლოს გულო,
იცოცხლონ მშობელ მიწის ძარღვებმა!

როცა ვახსენებ გმირთა სახელებს,

ყელი მიტკბება, თაფლდება სიტყვა;
გმირთა სახელი, რომ ჰყვავის მუდამ,
თვით ხალხის გულში ამომიკითხავს...

იქნებ, სამგორო, მისათვის ჰშვენის

სისხლნაწოვარი სიმწვანე შენი?

1947 წ.

ქართლს

წარსულში,
გიმზერ მყობადში...
ვხედავ არსიანს, მყინვარს, თრიალეთს...
სულ აქ მღეროდი,
ამ ხეობაში,
ამ ცის ქვეშ, სადაც არწივი ტრიალებს...

იქნებ არწივმა გასწავლა ფრენა,

იქნება ტანჯვამ ჩაგიდგა ენა!

იქნებ ცრემლებმა გაჩუქეს სითბო...

ან იქნებ ვაზმა გასწავლა სიტკბო?

სიტყვის სიბასრე - ხმალმა ქნეულმა?

იქნება მუდამ უნდა გეომა?

სულ ხმლის ვადაზე იყავი მღვიძარი,

სულ ამ პატარა მიწაზე მღეროდი,
მსოფლიო ორკესტრში შენი ხმა ვიცანი,
ო, როგორ მიყვარდი, ო, როგორ მჯეროდი!

1947 წ.

იქ, სადაც შენი გულია...

იქ, სადაც შენი გულია,

სულ მუდამ გაზაფხულია!

იქ, სადაც შენი მტკვარია,

სიცოცხლე სანუკვარია!

შენი ცა ვარსკვლავმჩენია,
შენი სიცოცხლე ჩემია.

გულში ჩამდგარი ღიმილი

შენი ცის ნავერცხლარია,
ლექსში რომ ცეცხლი ირხევა,
ის შენი ნაკვერცხალია,

იქ, სადაც შენი გულია,

სულ მუდამ გაზაფხულია!

*
შენგან დაწნული სიმებით
მოვაოქროვე იმედი.

აღარც დაჭრილი გედი ვარ,

არც წეროს მწკრივის კენტი ვარ!

ვარ მოაშიკე შენი მზის

და მეჭაშნიკე მარადი -
შენი მშობლური სიტკბოსი
ჩემი საფლავის კარამდი!

ვინ ამოცალოს ჩანჩქერი,

ჩანჩქერს რად უნდა ღარები?
შენი თაფლური ღვარების
გულმა რაც სიტკბო დალია,
ის მხოლოდ ნაათალია!..

*
მიყვარს შენი ხმა სალხინო,
შენი ყიჟინა მხედრული,
მთაწმინდის თავზე -
სამშობლოს
დიდება გადმოხედული;

გოლგოთის მთაზე მეტეხი -

ქართლის ჯვარცმების ტაძარი,
და ნარიყალა დაჭრილი,
ძველი სიზმრებით დამწვარი.

მე მიყვარს შენი ქუჩები,

შენი ცხოვრება მღელვარე:
შენ, როგორც ფარჩა სადროშე,
ხარ მხიარული, ელვარე!

მე მიყვარს შენი ბაღების

თარფეული და ნობათი,
ხილის შუქში რომ ბრწყინვალებს,
შენი აწმყო და მყობადი...

მე მიყვარს მტკვრის ოროველა,

მტკვარზე ალვების რხევანი,
სვეტზე ასული ხევანი...

შენს თოვლდაბუმბლულ ხეებშიც,

მესმის, მაისი შრიალებს;
მცხეთას და ლილოს გავხედავ,
ოცნება გამაჟრიალებს, -

იქ, სადაც შენი გულია,

სულ მუდამ გაზაფხულია!

1947 წ.

1948 წელი
„გაიპარა ქლიავი“
„გაიპარა ქლიავი“, - რომელიც ისე დამწიფდება და
ისე მოილევა, რომ პატრონი ვერ შეიტყობს.
სოფ. ყინწვისში ჩაწერილი.

მე მიყვარდა ელვაქალი,
ლამის თავი შევაკალი,
სიყვარული დამიბარა,
მაგრამ ბოლოს გაიპარა.

გახსოვთ, ჩემი სიჭაბუკე,

ახ, როგორი? - მართლაც ქარი!
მაგრამ ხელი დაიბანა,
ვერაგულად გაიპარა...

და ქლიავის ანაბარა
ბოლოს დავრჩი ბარდიბარა,
როცა მიველ შესარხევლად,
მითხრეს: უკვე გაიპარა!

1948 წ.

კომუნიზმის ხარაჩოები

სიცოცხლის ჟღერა
წვიმის წვეთის ხმაში მსმენია,
ფესვის ჩურჩულში,
არა მარტო დროის შრიალში,
მშვენიერების,
უკვდავების ტურფა გენია
დამინახია ცისარტყელის დიდ არშიაში.

მე მყვარებია
ლურჯ ყანებში ყაყაჩოები,
მე ვარდიც მიყვარს,
უფრო მიყვარს ქარიშხლის შეხლა,
მაგრამ უმეტეს ოცნებებზე
მე მიყვარს ეხლა
საქართველოში
კომუნიზმის ხარაჩოები.

აღელვებული ზღვის ღონე მაქვს,

გულში ზღვას ვიტევ,
ჩემი სამშობლოც,
ვით მაისის ღამე თბილია...

გავალ ქუჩებში...
და მღერიან ფილაქანებიც
თითქოს იმ სიტყვას,
რაც მე გულში გადამიწურავს,
ვხედავ, ჩემს სახლზე
ფრიალებენ იალქანები!
ფიქრიც, ვით აფრა,
ხალხის გულში
მიჰფრენს, მისცურავს.

1948 წ.

ნუ გათათრდები
„ნუ გათათრდები, - ეგვიპტის მტრედი, მომცრო ფრინველი, მსგავსი
გვრიტისა; მისრსა (ეგვიპტე) და შირაზში (ირანი) ცხოვრობს. ესენი ოდეს
მგზავრს კაცს ნახავენ, იწყებენ ძახილს ქართულის ენით: ნუ გათათრდები! და
ამ მიზეზით თათარნი უწოდებენ გიაურყუში, ვითომც უსჯულო ფრინველი“.
საბას ლექსიკონი

„ნუ გათათრდები“ - გერქვა სახელად

შენ უცნაურო, მომცრო ფრინველო, -
მიტაცებულთა, გარდახვეწილთა,
კვლავგაბაწრულთა მოძმევ პირველო!

შენ ფრთაშესხმულო ხალხის სურვილო,

ხალხის ტკივილო, ცად ატყორცნილო,
თვით ხალხის ნებით მტრედად ქცეულო,
ნეტავ ეგ ყელი დამაკოცნინო!

მწარტყვეობაში თავს დაჰკიოდი,

გიმხნევებია შენი ქართულით, -
აზიის გზებზე, უდაბნოებში,
ვინც კი ყოფილა გადაკარგული!

შენ დღესაც ისევ თავზე დაჰკვნესი

ძუძუს მოსხლეტილ გარექართველებს, -
იქ თურქის ბრჭყალში, თათრის ბორკილში,
სადაც მრავალი ცრემლით ათენებს.

თვალით დავხვრიტეთ ჭოროხის მხარე,

არ მოგვირჩება ჩვენ ის ტკივილი,
ვიდრე ლაზისტანს და ფერეიდანს
ისევ მოესმით შენი ყივილი!

იფრინე სულ იქ და იტრიალე,

დაძებნე ჩვენი ძმები და დები,
შენი მკაცრი ხმით ისევ დასძახე:
- ძმანო ქართველნო, ნუ გათათრდებით!

გამაგრდით კერას ნუ დაივიწყებთ,

მონობისათვის ვერ გაგიმეტებთ,
გამაგრდით, ვიდრე მზე მოვა თქვენზე
და გავინაღდებთ ნანგრევთ იმედებს!

შენ ეს ქართული ხმა მიაწვდინე,

მიტაცებულ ძმებს ასე უთხარი,
იქაც სცემს გული საქართველოსი,
შავი ზღვასავით გადამდუღარი!

და როცა დაჰკრავს უკვდავი წამი,

მწარი მონობის დამამხობელი,
ძმათა გამოხსნის, შინდაბრუნების,
შენვე იყავი მახარობელიც!

1948 წ.

1949 წელი
რომ გამხდარიყო ვარსკვლავად
„აქ ის კიდევ ადამიანი იყო. აქედან გავიდა
თავის დიდ გზაზე, რომ გამხდარიყო
ვარსკვლავად. მისი ბრწყინვალება სამუდამოა“.

მემორიალური დაფის წარწერა იმ სახლზე,

სადაც დიდმა პოეტმა პეტეფიმ თავისი
სიცოცხლის უკანასკნელი ღამე გაატარა
1844 წ. 30 ივლისს, ბრძოლის წინ.

გულცივობა და შიმშილი,
დაცინვა გულის საკლავად,
მას უნდა გადაეტანა,
რომ გამხდარიყო ვარსკვლავად...

სულს ფრთად აძლევდა სამშობლოს,

გულს - ბრძოლის ველის საკრავად,
სადღაც ჩაკირეს სულთმბრძოლი,
რომ გამხდარიყო ვარსკვლავად...

თვით საფლავიც კი დაკარგა,

სატრფოც, მას გულს რომ აკლავდა,
და გადიტანა ყოველი,
რომ გამხდარიყო ვარსკვლავად...

1949 წ.

1950 წელი
გაზაფხული
რომელ მერანზე მოფრინდი,
რომელ მქროლავი რაშითა?
„ლილეოს“ ქუხილთა ხმებში,
ნიაღვარების ტაშითა!

ვინა სთქვა, სინაზით მოხვალ,

ენძელებით და იითა?
სადაც მწვანე ფრთას დაიქნევ,
ვაჟკაცურ ძგერას მიიტან!

სალამი,
ასჯერ სალამი!
შენ, გაზაფხულის დგრიალო!
ყინულს დალეწავ, ხმატკბილად
წყარომ რომ დაიწკრიალოს...

მე გულს დავლეწავ,
ნაკვესარ
ლექსმა რომ დაიძგრიალოს!
შორიდან გეხარხარები:
- მოდი, სულ ერთად ვიაროთ!

1950 წ.

მე გული წმინდა ვერცხლივით

მე გული წმინდა ვერცხლივით

ხალხის წინაშე ვატარე,
უმისოდ შუქი, ვერც სხივი,
სიტყვას ვერ გამოვატანე!

ვერცა ვთქვი ნასურვილარი,

არც ჰქონდა ნაპერწკალობა;
უხალხოდ მთქმელი ვინ არი,
სთქვას დიდი გულის გალობა!

1950 წ.
პატარძეული

პატარძეული... ჩემი სოფელი,

ბავშვობის კერა - პატარძეული,
ჩემი აკვანი წნორის ტოტისა
იქა ყოფილა გადარწეული.

იქ მზრდიდა ხალხი... იქ მზრდიდა დედა

და ხალხის ფიქრი ათასწლეული...
მახსოვს, ეზოში დიდი ფშატის ხე,
სიბერისაგან გადაქცეული...

იმ ხის ფესვებში მელანდებოდა

ხალხის მზის ოქრო და განძეული...
ჩემს მზეს ბორბლები არ დამტვრევია,
ჯერ შუადღე მაქვს არ-დალეული...

მე მინახია ბევრი ქვეყნები

და ქალაქები ათასეული,
მაგრამ სუყველგან მე ხელს მიქნევდა
ჩემი პატარა პატარძეული.

1950 წ.

აფხიარცა
აფხიარცა ეწოდება სახალხო
მუსიკალურ საკრავს აფხაზეთში.

ზღვის და მთების მომღერალო,

რომ სწურავდი ცრემლს, ხან ბალღამს.
დღეს დამშვენდი ხალხის გულზე,
ვარდი შენ ხარ, ოქროს ტალღაც!

სულ მესმოდა შენი თრთოლა,

შენი ჟღერა, შენი ხმაცა,
ფანდურის ძმავ, ხმადამტკბარო
აფხაზურო აფხიარცა!
ერთ არწივის ორი ფრთა ხართ,
ერთი დიდი გულისთქმაცა!
წყალი მიდის წყალისაკენ
და ძმობილი ძმობილს ეძებს,
მეგობარო ძველისძველო,
გული თაფლით შემიწებე!

თურმე მზის და ხალხის შორის

დიდი, დიდი თოვლი იდო,
ცამ რაც ნამი ჩამოყარა,
წინაპართა ცრემლი იყო!

გვეყო, გვეყო, რაც წარსულმა

ყანა დაღმა დაგვიფარცხა,
ჩვენს აკვანში ვარდი ჰყვავის,
მზეში სცურავს ჩვენი ფაცხა.

ერთად ჟღერდეთ, როგორც არსად.

ფანდურო და აფხიარცა!
ერთ არწივის ორი ფრთა ხართ,
ერთი დიდი გულისთქმაცა!

1950 წ.

1951 წელი
რუსთაველზე ნუ შეხედავ...

რუსთაველზე მე შევხედე
მონარგიზულ თვალის გუგას,
კიდევ სწყურის გულს ხანძარი,
თუმც მრავალჯერ დაიბუგა!

შენი თვალი ბუდეშური

გამოსულა საშუბარად,
განა არ გაქვს დასაშური,
მოკაშკაშებ მაშ აბა რად?

თბილისში რომ დაგოგმანობთ,

შვლები მთებში რად დატოვეთ?
არ გაწუხებთ, ლამაზმანნო,
მათი სვე და სიმარტოვე?

თქვენით უდგას ჩვენს გულს ფესვი,

ლერწმებად რომ დაიქნებით,
ევას მერე უტურფესი
ხართ, იყავით და იქნებით!

გინახიათ შავი ლალი?

მე მინახავს ერთის თვალში,
მისი მზერით დავიღალე,
გავნიავდი ეშხის ვალში.

რუსთაველზე ნუ შეხედავ
მონარგიზულ თვალის გუგას,
მოსწყურდება გულს ხანძარი,
ეჰ, რამდენჯერ გადიბუგა!

1951 წ.

ვაზნარო და ატამეთო!

მეღვინე ხარ თუ მემღვიმე,

დამისხი და გამეღიმე,
სიცოცხლის დღეს მე ვუჩქარი,
შენ ხარ გულხე,
მე - გულქარი!
ამ ჯამებით, ამ ჯიხვებით
ღვინოს სცლიდნენ გაჯიქებით
წინაპრები... წინაპრები,
ვისი შუქით ვილამპრები...
ამ მტევანმა, ამ ბარაქამ
ჩემს მიწის გულს გადამაბა;
მინდა შენი გადამედოს,
ვაზნარო და ატამეთო!
ოქროს ზოდად გადამდნარო,
მზევ, სამშობლოს ალამდარო!

1951 წ.
წებელდელებს

სიყვარული, ეგ თქვენი,
უეცრივ შემომეფეთა,
როცა წვიმიან საღამოს
მოვინახულე წებელდა.

თუ წინაპრები ჩემები
იყვნენ მსახურნი მეფეთა,
მე სამსახური ხალხისა
წილად მერგო და მებედა!

ლექსს ვეტყვი ბავშვებს, ქალწულებს,

ვაჟებს - მტრის სისხლის მჩქეფელთა
და ლექსიც მტკიცე მექნება
თუ მხარში მიდგას წებელდა!

1951 წ.

1952 წელი
წარწერა ქართველ მწერალთა სურათებზე

ილია - შუბლი საქართველოსი,

ბარათაშვილი - აზრთა მპყრობელი,
აკაკი - გედი და ორთეოსი,
ვაჟა - ხმაჩანჩქერდაუშრობელი
და დიდი შოთა - მათი მშობელი.

1952 წ.

1953 წელი
ვლადიმერ მაიაკოვსკი
„Я в долгу перед вами, багдадские небеса“
ვ. მაიაკოვსკი

1
ლაღო და ნაღდო,
ძელქვის სადარო,
სიტყვამყვირალი ლექსის სარდალო!
თურმე ბაღდადის ცის
გაგყვა ვალი,
სად გაახილე შავარდნის თვალი...

ბაღდადის ცანი
შენად იცანი,
შენი ბაღდადი მშვენიერმშენი...
ცხრათვალა მზისქვეშ სადაც თბებოდა
მიწასთან ერთად -
ბავშვობა შენი!

სადაც პირველი სიტყვა დასძარი...

ბაღდადი, შენთვის დასადაფნავი...
შენ მისი ქება ვერ მოასწარი
და ვერც მან ნახა შენი საფლავი.

ან სად ჩასწვეთონ მისმა ცრემლებმა,

მხოლოდ სიცოცხლის ძალამ გადიდოს,
აქ შენი ყრმობის თაყვანმცემლებმა
შენთვის ვენახში ასჭრეს აკიდო...

შენ მათთან ერთად აქ გირბენია,

დაგაქროლებდა ცხენი უბელო;
ბაღდადელები ისევ გელიან,
მოსკოვის შვილო, პრესნისუბნელო!

რა ლამაზია შენი ბაღდადი,

შენ რომ ანდერძად უთხარ: „ნახვამდის!“

2
ყრმა აგიყვანა ხელში რიონმა,
გაშხეფა თვისი ტალღის ნაღვარი,
აქ ნახე, ხალხმა როგორ იომა,
და მის მხარეზე დადექ ნაღარით!

არა მსუბუქი რითმის ბატონი,

მკერდზე ვარდით და ხელში რტოებით, -
პროლეტარული აგიტატორი
გლადიატორის მემკვიდრეობით.
- რომელ ზღვაზე დგას შენი შუქურა? -
შენს ჩანგს ეს კითხვა არ მოუცია.
პასუხად ჩანგმა დააგუგუნა:
ჩემი მუზაა რევოლუცია!

გძულდა მგოსნების ყალბი გალობა,

სიტყვათმრუშობა, ენამთვრალობა!
- ყინული გიძევს წინ,
თუ მელანი?
გაშარბათებულ სიტყვებს იგონებ?
გულის ყიჟინას გთხოვენ ყველანი
და არა შაქარწაყრილ სტრიქონებს!

3
შენი ბაღდადი...
შენი ბაღდადი...
პირველ ოცნებას გული დახლილი.
აქ მესმის შენი ყრმობის ღაღადი,
პირველი ლექსის გამოძახილი.

ხმას გამოსცემენ შენსას ზეკარის

უღელტეხილის გრგვინვა-დგრიალი
და ხანისწყალის ზვირთი მრეკავი,
ირმის ყვირილი... ძელქვის შრიალი...

ბაღდადის ცანი...
ბაღდადის ცანი...
ყრმობის ოცნებით ზედ რომ ჰქროლავდი,
მერე მეხის ხმა ხალხის ხმად სცანი,
მან ჩამოგიხსნა სულში ფოლადი,

გასწავლა, ლექსი არარად არ ღირს,

თუ არა ბრძოლა გვავალდებულოს,
შვილო ვოლგისა, დიდ რუსი ხალხის,
ჩვენში ძმობისთვის დაბადებულო!

შენი სიმღერა დღესაც გვჭირდება,

გააფთრებული მტერს ეჭიდება!
ებრძვის მის წყვდიადს,
ეშმაკს ყვითელსა,
სულ სხვისი სისხლის გადამყიდველსა!

შენს რუსულ ძმობას,

შენს ქართულ ძმობას,
რა დაგვავიწყებს, რა შევადაროთ? -
ქუხილის ძმაო,
ლექსის დელგმაო,
მოიერიშე ლექსის სარდალო!

არა არ გაგყვა ბაღდადის ვალი,

არა ხარ ვალში შენ დარჩენილი
საამაყოდ აქვს შენი ხმის კვალი
და შენგან არი დღეს თავჩენილი.

ბაღდადის ცანი...
ბაღდადის ცანი...
მე ლაჟვარდს ვხედავ გადაბრწყინებულს...
ავსებულიყოს ახალის ძალით! -
ხალხმა ინებოს,
ხალხმა ინებოს!

1953 წ.

ნატას
ნატას ტრაგიკული დაღუპვით დამწუხრებულს იმ
დღეებში ერთ წიგნის ყდაზე მიმიწერია ეს ლექსი.

სულ მუდამ თავში მდგომარევ,

ბოლომდის მამშვენებელო...

ნატავ,
ნეტავ თუ მართლა იყავი?
მართლა აღარ ხარ? ფიქრი ირევა...
მე შვილიშვილებს შენზე ვუამბე,
არ დამიჯერეს შვილიშვილებმა.
მხოლოდ ჭაღარა ჩემი თაობის
დაგიმოწმებს და იტყვის იმაზე,
რომ სიჭაბუკე დაუდგრომელი,
ჩვენ შენი ეშხით დავილამაზეთ,
მხოლოდ ჭაღარა ჩემი თაობის
შენ დაგიმოწმებს იყავ, შუქვარდი
მერე ვარსკვლავად შეები ზეცას, -
ცა დაამშვენე, განა განქარდი.
რათ გავიგონე, ის ხმა საზარი
იმ დღეს გრაგანი ცათა ლეწვისა...
ნეტავი გომბორს მიეცეს ძალა
ხელახლად შენი გამოძერწვისა...
შენი გომბორი, შენი კახეთი,
უშენოდ ვისღა შევამკობინოთ,
ტკბილი და მწარე მოგონება ხარ
ნატავ,
ოცნებავ,
ჩემო დობილო!

1953 წ.

1954 წელი
ნეტავ, რა ძარღვი გიტევდა

ნეტავ, რა ძარღვი გიტევდა,

რომელი საწიგნობელი?
ქართლის გულს გადაეფინე
ყვავილი დაუჭკნობელი.

მზე შენ სიტყვიდან გამოდის,

ხარ უკვდავების იმედი,
უთენებელში, ბნელში რომ
მზიურად გაგვიღიმებდი.

ჩემო სამშობლოვ, ჩემო მთა-ველო,

რა იქნებოდი ურუსთაველო?

1954 წ.

მზე მარჯნისფერად ისევ ბდღვრიალებს!

სად გასხლტი, ჩემო ახალგაზრდობავ, -

დაუდგრომლობავ,
ზავთო,
ყიჟინავ!
შენ თუ გიშველა ქარიშხლის ღელვამ.
ფრთები მქროლავი რამ შეგიშინა?

წყალი იყავი?
სად გაიპარე?
ქარი იყავი?
გადიგრიალე?
სადა ხარ, სადა,
პირს რად იფარებ?
მზე მარჯნისფერი ისევ ბდღვრიალებს!..

შეიმჩქეფარე ერთხელ დრო-ჟამი,

განა გულს ეყო, რაც რომ იხარა?
ვინ დაგიმსხვრია ხელთ ოქროს ჯამი
და ოქროს წყალი ვინ დაგიღვარა?

ტყეში შევარდა ჩემი ირემი.

აღარ გამოდის...
ველი... დაჩუმდა...
ეგებ მისდევენ მონადირენი,
იქნებ რომელმა დაინარჩუნა?

თავს რომ ირთობდი ძველი ზღაპრებით.

თავი მოგქონდა ნაყივჩაღარად,
რით ვერ გაიგე, რა ფეხაკრეფით
დაგეცა თავზე თოვლი -
ჭაღარა:

როგორ გამისხლტი, ახალგაზრდობავ,

და რა ყიჟინით გადიგრიალე;
გულმა მაისი განა დასტოვა? -
მზე მარჯნისფერად ისევ ბდღვრიალებს!

1954 წ.

ნაკადული
ნაკადული მორბოდა,
ვით ირემი ქორბუდა.
ნაკადული მოქროდა,
გადამდნარი ოქროდა.

კოკორგახსნილ ვენახებს,
ყანებს ეჩქროლებოდა,
პირნათელა, მზეთვალა,
ზღვისკენ ეჩქარებოდა.

მთვარის სხივს თუ ჩამოჰყვა,

ბროლტანა და მინარი,
მარგალიტის ნაწვეთი,
ბროლის დანადინარი.

დალიეთ, შეიშხეფეთ
შემრგო, ტკბილი, ანკარა;
თვისი წმინდა გულიდან
ხალხმა ააწანწკარა!..

1954 წ.

1955 წელი
ბრილის წყარო

ბრილი...
ბროლი დატბორილი,
უშრეტელი ვერცხლის წყარო,
წმინდა, როგორც ხალხის გული,
სადღაც ქართლში მოცინცხალობს.

შიგ ცის კალთა თუ ჩაირხა,

მოსჩქეფს,
მოშხეფს უთავებლად...
შესვი
პეშვი,
უკვდავი ხარ,
რაღად გინდა უკვდავება?!
ერთს ვინდომებ:
ვით მინდორს-ველს
ესხურება ბროლის ცვარი,
ყოფილიყოს ჩემი სიტყვაც
ხალხის გულზე გადამწვდარი.
და ვით ხალხი -
ბრილის წყარომ,
ისე ხალხმა შემიწყნაროს!

*
წყაროსავით მეც მყოლოდეს
ბევრი, ბევრი მეგობარი.
რომ მასავით ვატრიალო
ლექს-წისქვილის მე ბორბალი...
და რომ ყველას, ყველას გული
იყოს წმინდა, როგორც არი
ოქროს ცვარი...

*
ნეტამც ნატვრა ამისრულდეს,
სანატრელი, მე რომ მინდა,
ამოდუღდეს წყაროები,
წკრიალა და გემოწმინდა.

ჩუხჩუხუბდნენ, კაშკაშებდნენ
თვით სამშობლოს გარისგარად
ჩქარა,
ჩქარა!

*
ბრილი...
ბროლი თუ ჩაირხა,
მოსჩქებს,
მოშხეფს უთავებლად...
შესვი
პეშვი
უკვდავი ხარ,
რაღად გინდა უკვდავება!

1955 წ.
გაზაფხული კახეთში

გაზაფხულია, თუ საყვარელი
ქალი მოსულა ხელში იებით?
როგორ არ არი გასახარელი,
როცა ყვავილად ბრწყინავს მთიები?

გამოზაფხულდა და სიჭაბუკემ
თავისი ნიჭი ჩამოარიგა,
ვისმენთ ჭექის და ქუხილის ბუკებს
და ნიაღვარი ყვირის: „ჰარიქა!“

მე კაეშანი ვეღარ მერევა,

როს გომბორიდან დავყურებ კახეთს!
მე ზღვისოდენა ბედნიერი ვარ,
თუ არა გჯერათ, მოდით და მნახეთ!

თითქოს სამოთხე ჩემს ხელად არი,

და სხვა მაისი არც კი მეხილვოს...
ერთი მინთიხარ შენ, კელეპტარი,
მე მინდა შენს სულს გადავეხვიო!

1955 წ.

ოქროს ფრინველი

მე ოქროს ქნარის სიმების ჟღერა

ჰაერში მესმის გაურკვეველი,
მაგრამ, ვერ მივწვდი, ვერა და ვერა!
ვერც გავხდი მისი მიმაკვლეველი.

თითქოს ფრინველმა, ოქროს ფრთიანმა,

უეცრივ ყურთან გამიტყლაშუნა,
ვერ დავიჭირე!
დახე ტიალმა
რა უფრო შორი-შორს მიაშურა.

1955 წ.
თბილისო!

შენზე ლამაზი ვინა თქვას,

ნაშობო ქარტეხილისო,
მზე რომ ჩაგივლის ნარგიზად,
ვარდებით ამოგივლისო,
ჰეი, რა საყვარელი ხარ,
ჩვენო ჩახჩახა თბილისო!

1955 წ.

შენ, საქართველოს სიტურფევ...

გველამაზება სამშობლო,
მისით გული გვაქვს დამტკბარი,
„გვაქვს უთვალავი ფერითა“
აყვავებული ბაღნარი.

შენ, საქართველოს სიტურფევ,

მზესავით ამომავალო,
შენის მადლით და იმედით
გინდაც ხმელეთზე გავალო!

მზეში ჩაძირულ
ცა-ფირუზს
უკვდავი სხივი ნთებია, -
მონაბუქარი მზექარი, -
თავისუფლების ფრთებია!

შეხედე, მთებზე სწერია:

არ გადვიტაროთ მტერია!
ბევრი გვყოლია მტარვალი,
სამშობლო აუმტვერია!

მაგრამ ვიბრძოდით, ვიღწვოდით,

მკლავით, გულით და გონებით:
„მიღწვიან, მომიგონებენ,
დამლოცვენ, მოვეგონები!“
ასე ყოფილა ძველადვე,
ასე ვყოფილვართ ჩვევადი, -
ჩვენამდი,
ჩვენს გაჩენამდი,
სულთადგმა - თვალისჩენამდი!

შენ, საქართველოს სიტურფევ,

მზესავით ამომავალო,
შენის მადლით და იმედით
გინდაც ხმელეთზე გავალო!

1955 წ.

მირგოროდში
მოგზაურობის დღიური

1
მირგოროდში ვართ... ახდა ოცნება,
სკოლის მერხიდან დასანატრელი,
იმ დღეებისა, როცა პირველად
გულში აჟღერდა „დავითიანი“
და ვკითხულობდით პირველად გოგოლს.

განა დილაა? - ბამბის ფთილაა!

ვერხვთა ვერცხლური სუფთა შრიალი...
ხოროლის ბურვილ ჭალა-ყურეში
მესმის „ქაცვია-მწყემსის“ სტვირის ხმა.

ბრწყინავს ძახველის ოქრო წითლური,

ტირის ტირიფი, გოგონა მღერის,
წეროებივით მწკრივად მიჰფრენენ
წვრილტანიანი ალვის ხეები...

ვხედავ ღონიერ მინდვრებს, ტრამალებს,

სად შავი ხნული სიმსუქნით სუნთქავს,
სად დაკრეფილი ბაღი ღადღადებს,
ხანძრული ფერის, ოქროვან ფერის,
დაქარვებული ფოთლების ფერით...
ეს მიწა არი წყნარი ბაღნარის,
ტარასის ცრემლით გადანამული,
კოციუბინსკის, ფრანკოს მშობელი...
დნეპრის ნამღერი ლესიას კერა...
უკრაინაა - ზურმუხტის ტევრი,
მზის მომფენელი მშვენიერებით.

დღე არი მართლაც დაბროლებული,

გახარებული, მადლით მეტყველი,
მდიდარი, როგორც ოქროს საბადო
და როგორც გული უკრაინელის.

2
გადავცეთ კიევს თბილისის ძმობა,
კოცნა - მირგოროდს საგურამოსგან!
ჩემს უკრაინელ მოძმეს თვითეულს,
თვითეულ ხალხსა, ჭიშკარს თუ ბაღჩას
სიხარული და სიტკბო ვუსურვე
და მზეგრძელობა დაულეველი!

3
უცბად გატკბება გულში სურამი -
ლესიას სახლი ნასურვილარი...
მისი ხიზანი, იქ შეტკბობილი,
მკვირცხლი მერცხალი უკრაინული
ბუდეს მოსწყდა და მოფრინავს ჩვენსკენ,
დღევანდელი დღით გახარებული.

4
მირგოროდში ვართ... თავნაცრიანი
აქა მღეროდა სულის მხილველი,
მოჭირნახულე გარექართველი,
დიდი მოზარე „ქართლის ჭირისა“...

როგორ აგვიხდა ყრმობის ოცნება,

ჩვენი სათუთი დასანატრელი...
ხალხი... ტრიბუნა... პოეტის ძეგლი...
ყვავილთაღები, დროშათ ბრიალი...
მოდის გვირგვინი წყება და წყება,
პიონერები ყინჩად მღერიან,
ქალებს, გოგონებს მოაქვთ ვარდები
და კვარცხლბეკის წინ მორცხვად აწყობენ.
მე ზუბოვკელი ლამაზიც ვნახე,
როგორ აბნევდა ძეგლთან გვირილას.
განაღა დარჩა უკრაინაში
სადმე ყვავილი მოუწყვეტელი,
რომ არ დაეწყოთ შენს მკერდზე, დავით,
მით საქართველოს გული შეამკეს!

5
გაირღვა ხალხი, მოდის დავითი
და ვეგებებით ჩვენს დიდ წინაპარს;
- შენს სანახავად მოვსულვართ, დავით,
შენი ნაშენი, მოსადევარი
და შენი კალმის შთამომავალნი!
მოგვაქვს ქართლიდან სიტყვა ქართული,
საგურამოდან - ღვინო და ვარდი!
შტო მონატეხი ზედაზნის ტყისა...
შენ კი გეგონა, „ვინ მომიგონებს,
ან ვინ დამინთებს ქოხში პატრუქსა,
როცა ცოცხალი ვახსოვარ არვის!“

6
ჯერეთ ჭაბუკი დაგკარგა ქართლმა,
ახლა სიბერით სავსე გიპოვეთ,
ჭირხლიანი და მოდღევნებული...
თავი წაუსხავს შენს თავთავს, დავით,
შენი წისქვილის ბორბალი ცეკვავს,
შენი სარწყავის არხი ჩხრიალებს,
ჩახჩახებს შენი ლექსის სანთელი...
ენა დადუმდა, სიტყვა ღაღადებს,
როგორც დაღამდი, ისე გათენდი!

7
აქ ხალხის გული დატკბობილია
შენი ღვაწლით და შენი ხსენებით...
ვეხვევით კარის მეზობლებს შენსას, -
ხელბედნიერნი, ლუკმამართალნი,
ზუბოვკელები, პოლტაველები,
პურით, მარილით გვეგებებიან
და გახსენებენ პატივისდებით,
როგორც საკუთარ ძმას - მოქალაქეს
და საამაყო პოეტს - მომღერალს...

8
დღე არი წყნარი...
მაგრამ ტაშისკვრით
ქარიშხლიანი და ეშხიანი...
დღე არი წყნარი...
აქ არვინ არი უსიყვარულოდ,
უგულისძგეროდ!
და წინ გზა გვიდევს ასხივებული!

9
როცა დააკლდი ქართლს სათვალავში,
პურზე ღვინის ცვარს წამოაქცევდნენ
საგურამოში, ლამისყანაში, -
შეგიწყალებდნენ შესანდობარით,
თუმცა ჯერ ისევ ცოცხალი იყავ!
ჩიტსაც არ ჰქონდა შენი ამბავი,
და ქართლს რა უნდა სცოდნოდა შენი,
გაუგზავნიდი მთვარეს ელჩადა,
ან მირგოროდზე მოარულ ღრუბელს.

ტყვეს აკი გქონდა ერთი უფლება:

სიზმრით რომ მაინც შეპარულიყავ
ფეხისაკრეფით შენს სამშობლოში.
თვალს დახუჭავდი, ვითომ შინა ხარ,
არაგვს, ზედაზენს მზერას დაჰკრავდი,
მუხრანის ველს და ქსან-არაგვს ერთად,
ყურს დაუგდებდი ქართლის ოროველს
თუ დამტევნებულ ვენახის შრიალს
და დაგივლიდა ტანში ჟრიალი.

ბრმა და ცალთვალი, მწირი, გლახაკი,

ქართლის ზურმუხტის შუქზე თბებოდი...
შეუკრთომიხარ ღამით რამდენჯერ
საქართველოდან შორეულ ეჟვანს!
წამოწეულხარ, კარებს სცემიხარ
და მაშინ თვალში ჩაუხედია
რძეჩაღვრილ ღამეს მირგოროდისას,
მაისურ ღამის მთვარის ჩრდილებით.
არავინ იყო...
მხოლოდ სიცილით
ცად ირმის ნახტომს ვერცხლსა ჰპარავდნენ
ძირს მოპატარძლე ალვის ხეები...
სადღაც ისმოდა ქოხების გმინვა,
გაიდამაკის ხმა მეამბოხე,
ისმოდა გმინვა უკრაინისა,
მშობელი ხალხის კვნესასთან ერთად,
გეკეცებოდა შუბლზე ნაკვნესი...

10
არ მორჩა შენს დროს „ჭირი ქართლისა“,
ვერ შეესწარი მის განკურნებას,
დახრეს სამშობლო შავ ურდოებმა,
ოქროქამრიან ფეოდალებმა,
და ნაფუძარი შენი გათქერეს!

გაგიტრამალა სამშობლო მტერმა

და მამეული სახლი სამკვიდრო
ლეწა, შემუსრა, გააპარტახა!
შენივე ძმები - უმამისახლო,
უხნავ-უთესი გუთნისშვილები,
ვის ტანზე ოფლი დასდუღებია,
გაბაწრულები ტყვედ გაგიყიდა
სტამბოლ-ალჟირის მონათ ბაზრებზე,
როგორც ჩიტები...
ან შენ ვით მორჩი?
დაღესტანი და ხოტინის ციხე,
ფინეთის სრუტე, პრუსიის ველი...
ქვეყნის კიდური შემოიარე,
საგურამოს კი ვეღარ ჩახველი!
დიდი მშობლური კერა დატყევდა,
დაემხო შენი ეზოს ბერმუხა
და ამოგივსეს ქვევრი ნაცარით.
შენ წილად გერგო ცივღამიანი,
ცეცხლაუნთები სახლის ცხოვრება...

11
ჭალაში თეთრი მურყანი იტყვის,
ჩალა, ლელქაში, ღვია, ფათალო,
შენ სიმარტოვეს და შენ ღაღადისს, -
შავსევდიანი ვით დადიოდი
ხოროლის პირად, წელში მოხრილი,
ნაჭრილობევი, გულგამომწვარი,
გულგამომხმარი, თვალდაშრეტილი,
შორით სამშობლოს ვით უყიოდი!

ვით ხელს უქნევდი „სულთა პეპელას“,

ვაგლახ, არც ერთხელ არ მოგაფრინდა!
წიგნი ობოლი მტრედს ვერ შეაბი,
მხარით რომ ქართლში ჩამოეტანა!..

12
შენ იყავ წვეთი ქართლის წყლულისა,
ქართლის დამსხვრეულ ქვათა ქვითინი,
შენ დაეკიდე ცრემლად სამშობლოს
და არც გამშრალხარ ჯერაც მდუღარე.
შენ ქართლს დაადნი, როგორც პერანგი
გლეხს მოხუცებულს ადნება მკერდზე.

13
ვერა, ვერ მოჰკვდი შენს ცაცხვის ძირას,
ვერ დაგედინა მისი ფოთოლი!
ვერ დაიმარხე შენსავ მამულში
ისე, ვით შოთა და ვით ვახტანგი,
საბა, ბესიკი, ბარათაშვილი
და სხვა ათასნი, დიდნი, მცირენი.

არცა ზედაზენს, არც შიომღვიმეს

არ გღირსებია ძილი მარადი,
შუქგადამდგარი, ხანმოთეული
აქ, მირგოროდში ჩასადგურდები!

14
ეს მინდვრის თარგი შენი ყოფილა,
გიხსენიებენ სიკეთის კაცად,
გვიჩვენეს, ბევრი გიმუშავნია,
დაალივლივე ხნულები ბევრი,
ფეტვი მოგყავდა, ქერი თუ სელი...
მაგრამ ვაზნარის ტკბილი ნაჟური,
რაც საწნახელში ვეღარ დამაჭრე,
ლექსების ღვარად ღარზე მიუშვი...
15
ვერ მოგერია თვითონ სიკვდილიც
ორთაბრძოლაში გამახულ ცელით,
თუმცა ფერფლიღა დასტოვა შენგან,
ისიც ქარს მისცა, გაანიავა,
მაგრამ ნაცრიდან აღსდექ სიმღერით,
ახველ, ამაღლდი, გადმოსჭერ მთები,
დასდექ შოთასთან თანადგომობით...

თუ ხეივანი გაგიხმო მტერმა,

გადაიკაფა, ასჭრა ხეხილი,
ნაცვლად სიმღერის ბაღი აშენე
შენ, უკვდავების ხილით დასხმული!

დედ-მამა, ძმანი, დაკარგე დანი,

დაკარგე ქართლი - სამშობლო კერა!
დაკარგე ყრმობა და სიჭაბუკე,
დაკარგე სატრფო, თავისუფლება,
დაკარგე ლექსი თურმე მრავალი,
მაგრამ სიტყვა კი არ დაგეკარგა.
ცრემლის ალმურში გამოჭედილი
გული ხალხის გულს თუ შეაწებე,
თურმე დარჩები დაუძლეველი;
ხალხს მიეც გული, ხალხმა გიბოძა
შენ უკვდავება სახელსადები,
ვით განთიადმა მიწას - ნათელი.

16
საკალმე ლერწამს რომ მოგაწვდიდა,
მდორე მდინარე ხოროლს ვუთხარი:
- დავითის ცრემლის ნადინარი ხარ
და მისთვისაც ხარ ჩვენთვის უტკბესი!

მე ზუბოვკაში ყანას ვუთხარი:

- დავითმა გთესა, გრწყო, მოგიყვანა
ათქვირებული, ლერწამტანადი,
მით დაუბრუნა პური ლაზარეს,
მით მოიხადა მან ძმობის ვალი!

მე უკრაინის მიწას ვუთხარი:

- შენ ასაზრდოე, გაათბე დავით,
შენი ყუდროთი, შენი სიმღერით,
და მან კი მოგცა სისხლი თავისი
ხოტინის შტურმზე, პრუსიის ველზე,
შენდა მადლობის შემწირველობით!
შენთვის ებრძოდა გვალვას, ყინვასაც,
ღალას, მოსავალს შენსას ეხარა!

17
დღე არი წყნარი და ოქრომდნარი,
როგორც დავითის ცრემლი და სიტყვა!
აქ სიყვარული შევინაწილეთ,
სადა, ლიტონი, მარტივი სიტყვით!
აქ მტრის მტრობაა დაქარწყლებული,
იგი ხალხს ვეღარ დაემკლავება!
ძმობის წინაშე თვითონ ატომიც
ობობას ქსელზე უსუსტესია,
დე, ეს იცოდეს ყველამ და ყველგან!

18
არა წარსულის, მიცვალებულის,
არამედ ცოცხალ ძმობის დღე არი,
დღევანდელი დღე! -
ოქროხმოვანი
სიცოცხლის დიდი დღესასწაული!

წინათ აქ „არც ერთ სურვილს, გულისთქმას,

გინდაც ღობეზე მაღლა აფრენა
ხომ არ შეეძლო,“ - ვით სთქვა გოგოლმა.
ახლა თვით მაღალ მთების უმაღლეს
დაჰქროლა ხალხის დიდმა სურვილმა,
ძირს მიატოვა ყველა მწვერვალი
და კიდევ ზევით მიექანება,
რომ შეჰკრას ძმობა ცისარტყლის თაღად!

19
ხომ თვითეული უკრაინელი
გულისძმა არი და მეგობარი,
როგორც ბაჟანი, ტიჩინა, რილსკი!
- ძმებო, მადლობა! რომ შეივრდომეთ
ტყვე, განწირული, გარდახვეწილი,
საწუთროსაგან მწარედ ნატანჯი,
მთებზე ნავალი შიშველ ფეხებით, -
ჩვენი,
ჩვენგანი,
სისხლ-ხორცი ჩვენი!

დღეს მოვიგონოთ,
სიყვარულის და
ძმობის სათავის დამდები იყო
და მეჭაშნიკე პირველი ძმობის!
ვეწვივნეთ, ძმებო, დავითის ბაღნარს,
მოდით, გავშინჯოთ ჭაშნიკი მისი,
ხომ სიტკბო არი უკვდავებისა!

ჩვენ ხომ მხიარულ ზაფხულს ვუმღერით,

„ვესელა ვესნას“ ჩვენი ხალხისას,
და არა „ჭირის“ მოზარენი ვართ!
დე, ჩვენი ძმობა მტკიცედ ჩაჰკიროს
დავითის ცრემლმა, ტარასის ცრემლმა,
თვით სიყვარულიც მათგან ვისწავლოთ
და დავიდუღოთ გულთ მათი ცეცხლი!

ძმებო, ჩანგები ჩანგს გადავაწნათ,

შევკრათ ძმობისთვის გულის ფიცრები,
დღეს ძველ სიყვარულს ვეხმიანებით,
ახალ სიყვარულს ვაშენებთ თვითონ!

1955 წ.

1956 წელი
პატარძეულის იები

პატარძეულის იები...
დილა ბროლშენაციები...
დილა ღმერთმოჩვენებული
შანთივით ჩამრჩა ხსოვნაში,
და ფიქრი მოჯერებული
პირველი სიტყვის პოვნაში.
ო, მას აქეთ ვარ მსურველი,
მტანჯოს, დამფერფლოს ძიებამ;
მაფრქვიონ შუქი - სურნელი
პატარძეულის იებმა.

1956 წ.

სიმღერა

ჩაჰქრა სხივი...
ქარი ჰხვივის...
დაცემულა ფურცელი!

ირმის ყვირილს,
გულის ტკივილს,
მოდი და გაუძელი!..

მზის ღადღადს
და მთვარის ქათქათს,
მთების ლაპლაპს ვუცქერი;

საქართველოს სილამაზეს,
მოდი და გაუძელი!

გულის ძგერა,
ჩანგის ჟღერა,
მე სამშობლოს ვუძღვენი!

მარად მისით ვიხარო,

მასთან დავრჩე უცვლელი;
საქართველოს სიყვარულს,
მოდი და გაუძელი!

1956 წ.

პატარა ქვაო პატარძეულში...

1
გინდაც ვიცოცხლო ათასწლეულში,
ვერ მოვიწურო გულის ნაღველი;
პატარა ქვაო პატარძეულში,
რა დიდი სევდის ხარ შემნახველი!

მცირე გორაკი... მწირი მიდამო...

ძეძვი, ხრიოკი, ქვიშა, ავშანი...
ვის შევებრძოლო, ვისთან ვიდავო? -
აქ დაიკეცა დედის თავშალი...

აქ, მარწყვზე წასულს, დედა მეძებდა...

მე ახლა აქვე დავეძებ დედას...
ვინც მზიან მაისს მიორკეცებდა,
იმ მაისივით ვეღარც მას ვხედავ...

2
ენა დადუმდა. საქმე ღაღადებს
და ნაკვერცხალი მამათა კერის...
ჭაღარის ვერცხლი მე ვერ დავხატე,
ვისი ტკბილი ხმის უბეშიც ვმღერი.

იყავ კეთილი, მარად მღიმარი,

წმინდა, ვით თოვლი დაუდებელი...
მაქვს სიტყვა, შენგან მონაწვიმარი,
ვარ შენი ზღაპრის ყურთამგდებელი.

დედაქართული, ქართლის ცხოვრება,

ყანის სიწმინდე, ხალხის სიმართლე,
რაც კი ყრმობიდან მემახსოვრება,
შენ შემასწავლე, შენ განმიმარტე.

მაცოცხლებს სიტკბო შენი გულისა,

ჩემდამი ნდობა და მოწონება,
სიმწვანე ათას გაზაფხულისა
შენგან მე გულზე დამეწონება!

3
საავადმყოფო...
ბედგაცხელებულს
ფიცხი სიკვდილი გადაგეღობა...
გცხელა. წყაროს წყალს ითხოვ ჩვენებურს,
სიცოცხლედ ერთი პეშვი გეყოფა.
მაგრამ სად არი სიცოცხლის წყარო?
დამშრალა. ნუღარც შემეკითხები...
და ყურში მესმის, დაუვიწყარო,
ბოდვარეული შენი სიტყვები:

- თუ განშორების დამდგარა ჟამი,

შვილო, დროს ვნატრობ უნეტარესსა,
მე შენთან მოვალ, ვით ვარდზე ნამი,
ჩამოვალ, როგორც სხივი მთვარისა.

მაღლობზე, რათა დამკრას ნიავმა,

ჩემს მეზობლებთან, გვერდით, სულ ახლოს, -
ძეძვის ქვეშ გასჭერ ჩემი საფლავი,
იმ ძეძვის ძირში მსურს დავიმარხო!...

და შეიკუმშა, როგორც მტევანი,

გადაქანცული შენი სხეული;
დაუტევარი სიკვდილის მკლავში,
ვით ყანა, თოვლში გამომწყვდეული...-

ეჰ, შე ტკბილო! -
სთქვა შენზე სოფელმა
და გულის ჟანგი ცრემლით მოფერა:
- ამაგიანო, განა გაქრები?
შენზე სიკვდილი ვერ იბატონებს!..
პირველად გნახე ხელებდაკრეფით,
გადახმა ბაღჩა...
გაცივდა თონე.

მაგრამ, ეს კერა ვინ გააცია,

გაშალე სუფრა, დაგვხდი კახურად!
ეჰ, კაბის ნაცვლად მოლი გაცვია,
ლეჩაქის ნაცვლად - ნისლი გახურავს.

4
ეს პატარა ქვა - მთვარის ნალევი,
მე მთვარესავით მუდამ მდარაჯობს;
წინ მიმიძღვება ბნელი თვალებით,
გზას ამაცილებს, სადაც არა სჯობს.
ხომ თვითეული შენი რძის წვეთი
ჩემში ჩქეფს ლექსად, საქმედ, ოცნებად!
მინდა მოვასწრო, ვაკეთო მეტი,
ვით შენ შესძელი საქმის მოსწრება!

მე ხასიათი შენი რომ ვიცი,

სადმე უსაქმოდ დადგები განა?
მწამს, იქეც ორთქლად, დავფიცავ ფიცით,
ნამად დაადნი დაგვალულ ყანას!

აპრილის შავ დღეს, მოსილს გლოვითა,

როცა ასწიეს კუბო მშობელის,
მოულოდნელად თოვლი მოვიდა,
გადაიბარდნა ჩვენი სოფელი.

მთელი ზამთარი გვალვით გათავდა,

და ახლა ხალხმა როგორ იხარა:
- განათლდეს სულით ერთი ათადა!
თოვლი გვაჩუქა!
მან მოგვიყვანა!

ფიფქი, შენს მიმკრთალ ტუჩზე დასხმული,

დადნა, ვით დადნი შრომის ალმურში,
შენ მიდიოდი და გაზაფხული
შემოდიოდა შენს ტკბილ მამულში!

დედაკაცების ზარი ამაღლდა,

მეხანჯლებოდა გული სიმწარით...
სამაგიერო რით მეამაყნა,
ერთი გვირგვინიც ვერ დაგიწანი!

5
გულშეწყვეტილი და უსავანო,
უკან მოგდევდი, მძიმედ, ბორძიკით,
საით წახველი, მოუსავალო?
ცათა ბროლს იქით?
ცათა ბროლს იქით?

არა!
აქვე ხარ, შენს წყნარ ეზოში,
ფშატის შრიალში ხარ ნიშნეულად,
ამ კვირტში გხედავ, ყვავილის ზროში,
სიცოცხლის ნიშნად, რაც მიჩნეულა!

აქვე ხარ, -
შრომის ღაღადებაში,
წინდის ქსოვაში, ყურძნის კრეფაში,
გაზაფხულების დაბადებაში,
ნაკადულების ოქროჩქეფაში!

და ჩემთან ერთად, ჩემს მაგიდაზე

გაბმულ ღამეებს შენც არ ათენებ?
ჩემს სტრიქონებში შენ არა მღერი?
ეს ლექსი შენ არ გამოამტევნე?

ჩემით სამშობლოს არ ეღიმები

მონატრე მისი გოლიათობის? -
ვით მცირე სხივი დიდი მნათობის,
მეც ხომ შენგან ვარ გამონაკრთობი!

6
ეკალსა ზედან აღსრულებული,
ვიცი, ცისკრისას ვარდზე იღვიძებ,
რადგან სამშობლო სპეტაკ ლეჩაქით,
ცრემლით და ღვაწლით გამოიფიცე!

არა, სიკვდილო, ხელი შეუშვი!

ამ ადგილიდან უკვე წახველი...
პატარა ქვაო პატარძეულში,
რა დიდი სუნთქვის ხარ შემნახველი!..

1956 წ.

მე მიყვარს

მე მიყვარს მომსკდარ კვირტის სიმღერა

და არა ტაში ფოთოლცვენისა;
თუ მომენისლა, მით უფრო მიყვარს
ო, როგორ მიყვარს ჩემი ძნელი გზა.
მე მიყვარს მეხთა მრავალჟამიერ,
მე ჩანჩქრის შხეფი მკერდს მიმტვრიანებს,
ყოველ სიხარულს, გინდაც წამიერს,
გულში ზეიმად დავიტრიალებ...

1956 წ.

ალამდარი

ეს ნუშის ტოტი მე ვერ დავტოვე,

სიყვარულის მზით ჩახჩახებს გული.
განა მარტო მე?
განა მარტო მე?
დღეს მიწაც არი შეყვარებული.

ტყემალს დასცვივდა,
ვაშლსაც დასცვივდა
ფანტელი მძივთა...
თოვლიც მდნარია...

არ დნება ჩემი ჭაღარის ჭირხლი.

ნეტავ, რა ქაჯმა თმაში დარია?
რა უნდა ჩემთან,
რა თავში ვიხლი,
თუ იგი ზამთრის ალამდარია...

1956 წ.

ბარათი
ნიკოლოზ ტიხონოვს

გომბორის თავზე მთვარესთან ვდაობ,

ამ ლექსს რომ გიწერ, კიდეც თენდება;
მაჭრის ჯამივით ელვარე ძმაო,
შენი ჭახჭახი მომაგონდება,

ისევ აქა ხარ და ძმობას სთაფლავ,

ვაზის ფოთლებით შუბლდაბურული,
ჰა, იცრიცება წყვდიადის აფრა,
თრთის შუაღამე უდაბურული.

ცა აივერცხლა...
ალაზნის ველი
ბრწყინავს, ვით ფარჩა ხოხბის თვლიანი,
შენ მაგონდები... ლექსები მწველი
აქ რომ სიუხვით მოირთვლიანე!

ჩვენ - ერთი ძმობის გვაცვია კვართი,

ვართ, როგორც ვაზი სავსე სიტკბოთი,
შენ ხალხის გულში მოსწყვიტე ვარდი
და მისი შუქით სიტყვას ითბობდი...

თუ სიყვარულის იდექ ორწყალში,

ტვირთი ძმობისა განა გიმძიმდა? -
ძმურ ლექსთ-ზვირთების ქაფშეტყორცნაში
შენ მარგალიტი გამოგიმწიფდა...

არა დამწვარი მხოლოდ ოცნებით,

არც ავთანდილი სტუმრად მოსული, -
განგმირული ხარ დიდ სიყვარულით
და მისი ცეცხლით გარემოცული.

ჟამია, ძმაო, გამოხმობისა,

ვერა, ჭაღარა ვერ დაგვამუნჯებს;
ვთქვათ ჩვენ სიმღერა დიდი ძმობისა
და ჩვენი დროის დავდოთ საუნჯედ.

ცა აივერცხლა... დილა მოვარდა,

დილა შენსავით გახარებული,
არ გაგვიჭრია გული ორადა,
ერთი გული გვაქვს, შეყვარებული...

1956 წ.

დროშა
„ალმითა წ ი თ ე ლ-შ ა ვ ი თ ა“
რუსთაველი
პრაღაში ერთმა მეისტორიემ,
როცა წარსულზე ვბჭობდით ორივე,
შეკითხვა მომცა ბაასს დართული:
- რა ფერის იყო დროშა ქართული?

რა ფერის დროშა გქონდათ ქართველებს,

სულ ძველისძველი, ათასწლოვანი?
თუმც საქართველო ბევრჯერ გათელეს,
მაინც ხართ ხალხი სახელოვანი!

ფერი დროშისა ბევრის მთქმელია,

თანაც სიმაგრე დროშის ტარისა,
დრო სუსტ ხალხების გადამთქმელია,
თქვენ დღესაც უმზერთ მზეს და მთვარესა;

თუმც ისტორიულ ტაროსს ემდურით

და აზიის ხმალს - გამკვეთარესა,
არა ხართ ხალხი უცაბედური,
დროს მოატანეთ უნეტარესსა!

- პატივცემულო, გამიგონია,
და ასეც არი შემოწმებული:
ჩვენ შინდისფერი დროშა გვქონია,
შავი არშიით შემოვლებული!

ჩვენგან დაღვრილ სისხლს

თურმე ნიშნავდა
ფერი შინდური,
სისხლური ფერი;
მიწას თუ მდელოს,
ქვას და ქვიშათა
სისხლით ჰპოვებდა მშობელი ერი!

მწარე, შავ დღეებს ჩვენი წარსულის

მოასწავებდა შავი არშია;
დროშა შინდური,
შავმოგარსული,
ქროლვით დაჰქროდა
მთა და ბარშია!

ვისაც სჩვევია რბევა და პარვა,

და მტაცებლურად უთავხედია,
მრავალ დამპყრობელს,
ჯალათს და მტარვალს,
შიშით მისათვის შეუხედია!

იბრძოდა დროშა
და მის კალთებზე
ერთურთს ებრძოდა ეს ორი ფერი, -
წითელი, შავი
ერთურთს უტევდნენ,
მით გამარჯვებას ჭედავდა ერი!

განა ფერები?
სიკვდილ - სიცოცხლე,
ბნელთან - ნათელი,
ავთან - კეთილი, -
იბრძოდნენ მწარედ,
შმაგურ სიცეცხლით,
გააფთრებული ძალთა კვეთებით!

ხშირად, დროშა რომ გაშავდებოდა,

მაშინ წითლად ჩნდა
მიწა ქართლისა;
მაშინ კრწანისის ღამე დგებოდა
უკანასკნელი არაქათისა.

და თუმც მოგვიტყდა ათასი მეხი,

ძნელი სათქმელად
და საამბობლად,
ამაყად იდგა ერი ნაჩეხი.
და არ დაუთმო შავ ფერს სამშობლო!
ხალხი როდისმე განა ვალშია?
ბედს თუ ეძინა,
ხალხს არ ეძინა,
დროშის კალთების შავი არშია
გრიგალს და ქარცეცხლს დააწეწინა!

*
- ძმავ-მეგობარო,
ხომ ყოველ დრო-ჟამს,
ხალხის ოცნება ყოფილა წრფელი?
შეუღებია სამშობლოს დროშა
ჩემს ხალხს
საკუთარ სისხლისვე ფერით.

1956 წ.

მხედრის ანდერძი

მე ვიზრდებოდი
არწივების გადაყივილში,
სიკვდილი მკერდში
მეცა ქერჩში
ზღვასთან, ყირიმში.
წილი დამიდე,
სამშობლო, შენთან
შენს სიხარულსა და შენს ტირილში,
მარად მაცოცხლე მე შენს ღიმილში...

ალისფერ ვარდად
ჩემი წყლული
ჰყვავის ყირიმში;
მე მოკირწყლული
ვიყავ ტყვიით ცეცხლის ყივილში

და მაინც გავდე სიცოცხლის ხიდი,

დაგცემ, სიკვდილო, თუ ამიხირდი!
არა, სამშობლოვ, მე არ მოვკვდები,
შენი თვალები მეფოფინება;
შენი ხეების მწვანე ტოტები
სიცოცხლის სუფრად გამეფინება.

დამშხეფავს შენი წყაროთა ნამი...

თუ შენი ნისლი დამესუდრება;
ჩემი სიცოცხლე,
მზე,
დასაბამი, -
იქნება შენი თავისუფლება!

1956 წ.
***

აღარ მსურს ნაკადულის

მყუდროული ცხოვრება, -
ვაშლის ფერფლი მათოვდეს,
მეცემოდეს გვირილა;
აღარც ერთი ძველი ხმა
აღარ მემახსოვრება,
როცა გული გაგლიჯა
ნიაღვარის ყვირილმა.

მე მიყვარს ლაჟვარდების
დარაია შრიალა,
ზედ ღრუბელი - ნაფანტი
ჯეირანის ჯოგებად,
მირჩევნია ვიარო
თავშიშველა-მშიერმა,
ვიდრე მე ცხოვრებასთან
მომიხდეს დაჩოქება!

1956 წ.

***

რამდენი წვიმა ჩამოიცალა,

რამდენი წვეთი, რამდენი ცვარი...
მაგრამ გული არ გამოიცვალა
და სიყვარული არი...
არც არი...
ხან შეივსება, ვით ჯამში ღვინო,
ხან იფანტება, როგორც ნაცარი,
ხან აყვავდება, როგორც ღიღილო,
ხან ჩამოდნება, როგორც ანჩხარი.

ხან ჩუმად არი... თითქოს არც არი...

მაგრამ გვსურს იგი კვალად ვიხილოთ.
თუმც გვახსოვს მისი ნაავკაცარი.
ხან კი ჩაგვივლის ველურ კივილით,
როგორც დამლეწი სალმანასარი!
მაშ, ვთქვათ სახსრების ყველა ტკივილით,
ამწვარ ლოყაზე ცრემლის ნაცვარით;
„ერთხელ ვიხილოთ“
დავიღიღინოთ,
ჰეი, არი და...
ვგონებ, არც არი!..

1956 წ.

ეს ვარდი

ეს ვარდი,
მართლა ჩემი ვარდია,
ეს მისამართი
ახლა შევიტყე...
გულს გაზაფხული შემომვარდნია.
მსურს, ლექსში დარჩეს
დღევანდელი დღე...

დღე დღეს გადასცემს,

უამბობს, ეტყვის,
გადააბარებს, როგორც საუნჯეს,
ვინც სიყვარულის წყალვარდნილს ერთვის.
რა დააბერებს,
რა დაამუნჯებს?

მიტომ ძვირფასო,
მინდვრის ხავერდზე,
ელვის კვესაში,
წვიმის ჟღარუნში,
მე ვეძებ ოქროს,
ფოლადს დავეძებ,
რომ გადავჭედო შენს სიყვარულში...

1956 წ.
მხოლოდ შენ...

მხოლოდ შენ -
მინდა,
ჩემს ჩანგურს
უკვდავი სული მობერო,
ჩემო ცავ,
ჩემო ქვეყანავ,
ჩემო გულგაუყოფელო!

1956 წ.

ქართულო სიტყვავ!

პირველ მოწყვეტილ იების დღიდან,

მე ვარ დამწვარი შენი მსახური;
შენი თაფლი და მარილი მზრდიდა,
მზე შენ დამწერე და გაზაფხული.

შენ უკვდავი რძით დამაძუძურე,

შხეფი ნათლისა სულში დასძარი;
ჩემი დროშა ხარ მოიერიშე,
ჩემი ვენახი, ჩემი ტაძარი!

შენზე უჭკნობი და დიდებული

რაღამ შექმნას და ვიღამ დახატოს.
გულზე ხარ ცეცხლით მოჭიდებული,
ქართველი ხალხის სულის ღაღადო!

ფოლადნადებო, ვარდში ხვეულო,

თუ დაგივიწყო, შემახმეს ენა!
სისხლსაც შენ მოგცემ მე წვეთეულად,
სისხლის წინწკალსაც უკანასკნელად.

შენ - უკვდავების ჩამონადენო,

მშვენიერებაც ხომ შენით ითქვა;
დიდება შენდა, ჩემო ნათელო, -
ქართულო სიტყვავ,
ქართულო სიტყვავ!
 1956 წ.

სამშობლოვ!

მე დაჭრილი ვარ ათას სურვილით

და ოცნებისთვის ზღვაც კი მცირეა, -
მწამს სიყვარული შმაგი წყურვილით
და გულიც მისთვის შემიწირია!

სამშობლოვ,
ისევ შენ ხარ პირველი!
ვტორტმანებ შენით, როგორც მეწყერი...
შენი, შენდამი ვარ შემწირველი,
მღაღადებელი, ლექსით მეტყველი!

1956 წ.

***

გაქრა, წარვიდა,
უცბად განივლტო,
ყრმობის დღეები
სამარგალიტო,
ყვავილიანი,
სიმღერიანი, -
სამაგალითო...
სამაგალითო...
ჰეი, ამინდო,
ეჰეი, ამინდო,
ნუთუ ჭაღარამ
მეც არ დამინდო?!

1956 წ.

მეკვლეს სიტყვა
დღე შრომაში მივაღამე,
აწ პირი მსურს გავისველო;
წისქვილსაც წყალს გადუგდებენ,
წყალმაც უნდა დაისვენოს!

ხელბედნიერს, ფეხბედნიერს -
მეძახიან ხალხის მეკვლეს,
რადგან ვებრძვი ყოველდღიურ
ხალხისა და მიწის ეკლებს!

ვდგევარ, როგორც მუხის ძირი,

ჩემი მუხლი არ მოხრილა;
მოგილოცავთ!
შეგაგებებთ
შოთი პურს და თაფლის ხილარს!

ზეთმოგდებულ უბრკო ღვინოს

არ ავიღებ სავაგლახოდ,
- მარილის კვნიწს გაუმარჯოს,
რომ ერთმანეთს დავენახოთ!

პირთაფლა და ოქროსბაგევ,
სულთადგმავ და თვალისჩენავ, -
ჩემს ქვეყანას, უსადაროს,
გამარჯვებით გამოჩენა!

შენთვის ვითვლი თვითეულ კვირტს,

ყველა ვარდი შენთვის მინდა!
ის პირველი სხივიც იმ მზის,
დღეს რომ ახლად აღმობრწყინდა!

ღვინის ბუდეს, პურის მადანს, -

ჩემს სამშობლოს, - სიტყვა ლაღი!
ოქროს წვიმის წვეთს იწოვდეს
ოქროყანა, ოქრობაღი.

ვაშლის გოდორს შუქი ადგეს,

სხივით ენთოს ატმის ტოტი;
ჩაის ფოთოლს, ნარინჯ-თურინჯს, -
რაც მიწიდან ღიმით მოდის.
დამტევნებულ ძირტკბილ ვაზის
საწნახელში ჩადგეს ღვარი,
დამუგუზლდეს კერის ცეცხლი
ბრძმედის ცეცხლი სიელვარით.

შიგ ნათობდეს ღადარივით

ხალხის აზრის ნაომარი!

რძე, მომსკდარი ზღვათაოდნად,

რწყავდეს ბაღნარ-მინდორ-მდელოს,
მოარწევდეს მტრედი აკვანს -
საქართველოს სასახელოს!

განედლებულ ქართლის მუხას

დაუსხვილდეს ყველა ტოტი,
ასცდენოდეს სამესისხლო
ღვარცოფი და ქარაშოტი!

გაუმარჯოს ძმათა, მოძმეთ

შეწევნას და თანადგომას,
სიხარულს და გამრავლებას,
და მშვიდობის ყველა ქომაგს!

მე სიმღერა მწყურის ბევრი,

და სტუმარი კიდევ მეტი,
არ ავკეცავ სუფრას, მტერო,
არ ვიქნები გულდაკეტით!

ჰაი, სახლო, გაძლიერდი,

არ მოგაკლდეს ჩემგან რჩენა;
მოგილოცავთ,
ძმებო, დებო,
სულთადგმავ და თვალისჩენავ!

1956 წ.

1957 წელი
რემინისცენციები
გამეპარე, სიჭაბუკევ,
მომეპარე, ჭაღარავ;
იმ ჩქროლვის, იმ ქარბუქის,
მითხარით, შემრჩა-ღა-რა?

დე, ლექსმა თქვას პასუხი,

გაფანტა თუ დასტოვა -
იმ აპრილის ნაქუხი,
ქაფი, ცეცხლი, ნიავი -
ჩემი ახალგაზრდობა!

ლექსმა გვითხრას მართალი,

ვარ თუ არა სარდალი
ნინოწმინდის ხმალისა,
ყივჩაღური ყიჟინის,
მისი ქარიშხალისა!

ამ გულს როდი მოვეშვი,

იერიშით ზარხოში,
ჩქარა ცხენი მომეცით!
ჩქარა! - ქარს მივძახოდი,

ახლა სად დაიმუხლეს

ან ერთმა ან მეორემ?
ქართულ სიტყვის სიუხვეს
რა დალევს... რად ვეომე?..

წნორის ხმას რომ ვისმენდი

მე იორის ღამისას, -
ჭაღარის ვერცხლის მეტი,
გულს საჩუქრად რა მისცა?

ოლე რად ავატირე,

ხომ ვიცოდი, ვინც არი,
რით ვერ მოვინადირე,
სად შეფრინდა ციცარი?
....................................

იმ ჩქროლვის სიჩაუქის
ნეტავი შემრჩა-ღა-რა?
დამიმოწმე, სიჭაბუკევ,
გამინათე, ჭაღარავ!

თქვენ იცოდეთ, ჩემმა მზემ

რაგინდ დაისამხრეთოს,
ლექსთა ლაშქარს შევავსებ,
როგორც ბანაკს სამხედროს!..

1957 წ.

თელავის ნაკერჩხალი

ბერო და აბეჩხარო,
თელავის ნაკერჩხალო! -
საით მიერეკები
გრძელ ფიქრების ქარავნებს?
ათასწლეულ ტოტებზე
რა სევდას აქანავებ?

თავს უხრიდი არავის,

ყმად არავის ეახელ,
შენ ფატრავდი ქარიშხალს,
შენ ამსხვრევდი ნიაღვრებს.

ხომ არც ერთხელ არ მოტყდი,

მიწაზე არ იცოცე...
რა სევდას აქანავებ
მთელი შენი სიცოცხლე?..

1957 წ.

ელვათა ცეცხლში იჭედებოდა

მე გამოვაბი ჩემს ვენახს ცხენი,

ბევრი დავთვალე გზები ტრიალი,
მე თავს მიხრიდნენ ქართლის ციხენი,
მატიანეში ნახეტიალი.

მესალმებოდნენ მწვანე წნორები,

სამამულე რქას ცრემლი სდიოდა,
მე ხელს მიქნევდნენ ჩემი სწორები,
სუფრა გაშლილი ჰქონდათ იორთან.

მამათა სახლის ნაცარის სითბო,

რაც ვინაჩუქრე, სულში ღვიოდა;
თითქოს იმ ყრმობის სუმბულის სიტკბოს
ნაზი სურნელი მე მომდიოდა.

და რას ეძებდა სული მღვიძარი,

რატომ მტკიოდა გულის ფიცარი?

თითქოს ვაზებმაც ფეხი აიდგეს,

დამდევნებოდნენ უკან მტევნებით...
სად მივდიოდი, ვისკენ, საითკენ,
რა მქონდა გულში დაუტევნელი?

ჩამოვიშორე აკი მიჯნური,

მისი სიტკბო და მისი სიავეც,
ჩემი გულიდან გამონიჩბული
ცრემლების ხვავიც გავანიავე, -

დიდ ნანგრევების ჩამონაფშვენი

ნაცარი აკი თავს დავიყარე;
და სამშობლოში რაიც კი ჰშვენის
მშვენიერებით, ხომ შევიყვარე!

ელვით მოსილი მთის მწვერვალები,

მაშ, რას მეძახდნენ, რას მიმღეროდნენ?
და მეგობართა ხმა მღელვარებით
რად ადიოდა არწივთ ჩერომდე?

იქნებ ძველ სევდას ვეთხოვებოდი,

იქნებ სამშობლოს ჩემი გულნებით?
არ ვიცი არა, რით ვიწვებოდი,
და რა წყურვილის ვიყავ მწყურნები?

მხოლოდ ვხედავდი,
სივრცეში, იქით,
ელვათა ცეცხლში იჭედებოდა
ის გზა სავალი,
იგი ბილიკი...
და ქარიშხალი ყალხზე დგებოდა...

1957 წ.

ჩარგალში

თითქოს ხატის კარს მოვსულვარ

შენს სახლში ლექსის ტაიჭით,
მღელვარი გულის დუღილი
სად ამოხეთქავს, რა იცი...

ეს მთა შენა ხარ, ჩანჩქერიც;

ღვარად ქანჩახზე იბნევი,
აქ ხორხორობენ შენის ხმით
მოხუცებული იფნები.

აქ შენ მიგჭედეს სალ კლდეზე,

აქ გველი შენს წყლულს ნერწყვიდა,
ცრემლის სასყიდელს გიხდიდნენ
არაგვის წყალის ვერცხლითა.

მთის ღვიძლზე ნადებ შენს კერას

ვერსით შევუღე კარები,
ამირანის სახლს ვამსგავსე,
მემკვიდრე-მიუკარები.

ლუდის ქვაბს ქაფი გადასდის,

თასს ატრიალებ პურადი,
ჭრელი ტყავები ვეფხვისა
ძირს ყრია, როგორც კურატის.

ლექსის ლაშქარო, მედროშევ,

მხედარო, სიტყვის მთავარო,
ალბათ მეც შეგეხსენები,
შენს ნამუხლარზე დავალო!

ირემი წოვნად მოვსულვარ,

მკვებე მთის წვენით, პოეტო,
რომ ჩემი ფიქრის ნადუღი
ჩვენ მიწას ნამად მოედოს -

ყვავილთა გამოსაზრდელად,
ფესვების შესაწოვარად...
ვეაჯე შენსა ნათელსა,
როგორც მშიერი მთხოვარა.

მწვერვალნი საარწივონი
არწივთა მოსარეწია;
ჩვენ კი, შენს უბეს გაზრდილნი,
ვწივით, ვით ჩიტი მზეწვია.

ვერ შევაყარეთ ლექსს ცეცხლი,

თითებზე გვრჩება მელანი,
სახელისათვის ვჩალიჩობთ,
დიდებისათვის ყველანი!

ვერც მე გავტყორცნე ეგ თასი

ლექსთ-მოედანზე წკრიალით;
ვერც შენი ჩანგის ნაცეცხლი
გულს ვიცხე ნაპერწკლიანი.

შენი ოცნება მაღალი

აყრილი მთების ძღვენია...
დღეს შემოგხედეთ პირისპირ,
დღეიდან აღარ გვრცხვენია -

იმ ჩვენი ძველი სირცხვილის,

შენი აჩრდილის წინაშე;
იმ შენს წინ დაფენილ ეკლის,
რომლის ლოგინზეც გძინავს შენ...

ჰხედავ - ნიაღვრის ღელვათა?

გესმის? - სიცოცხლის ხმებია!
გაჰხედე - მთებში ელვათა
შეჯვარებული ხმლებია!

ამ გრიალს როგორ შევმართო

ჩემი საწყალი გალობით,
მაგრამ არ მინდა მეჩვენო
წარბშერჭმით, სახემწყრალობით.

მე შენი მადლით ვიმღერებ

წინაპართ სანაკვერცხლიდან;
ქართლის მზემ შუქი დამწერა,
არ გავყიდულვარ ვერცხლითა;
პატარა ნაპერწკალი ვარ
სამშობლოს დიდი ცეცხლისა...

1957 წ.

ილია ჭავჭავაძის აჩრდილს

1
დიდო აჩრდილო,
რას დაგვიბარებ,
წარბშერჭმით მდგარო,
სევდით მღიმარო,
შუბლსა და მკერდზე ხელებს იფარებ,
ალბათ გსურს წყლული რომ დაგვიმალო:

წყლული, რომელიც უყივის კრწანისს, -

ჩვენი ვაება, ჭირი, ნაღველი!
ვერ გარეცხს სირცხვილს ჩვენი სიმწარის
თვით წარღვნის წყალი გადამწარღვნელი.
ბევრი უნახავს შენს ნაბადს წვიმა,
ქარი და ყინვა, დრტვინვა და ზარი...
ტვირთი მაგ მხრებმა არ დაიმძიმა
და არც მაგ შენ გულს დაეტყო ბზარი.

ქართლის აზრი და სიმღერა იყავ,

დროშა მღელვარი, ტარუკრთომელი,
მისთვის სიცოცხლის ბეწვი გაიყავ,
მისი დიდების იყავ მდომელი!

კლდეკაცი იყავ, კლდეს შეედუღე,

უკვდავებასთან ხარ წილდებული,
შემარყეველი სინედრიონის,
სალიტანიე, სანატრიონი,
თავი ერისა, რა დიდებული!

ქუხილის ენით მოლაპარაკევ,

ნათლისმდებელო, იცი, ვინა ხარ? -
რუსთაველის სიმს,
კრწანისის საფლავს,
თამარის ნათელს, -
შენთან ვინახავთ!

დროშა ხარ სისხლში ამოვლებული,

უღელდებული ხალხის იმედად,
ხმალი ხარ მტრის წინ ამოღებული.
შარავანდედი შენ ხარ ივერთა!

2
მდინარეებზე ბაბილონისა
ცრემლით სტიროდა შენი თაობა,
სწყუროდა შუქი ალიონისა,
სძულდა ცხოვრება მდგარი ჭაობად.

მდინარეებზე ახალ ქართლისა,

სამშობლოს სულის სიცოცხლეს ვმღერით,
და წინამორბედს დიდ სიმართლისას
მდუღარ ცხოვრებით გადიდებს ერი!

გონების ბნელი და სიღარიბე

წყალს გავატანეთ, წელთამრავლობას,
გახვრეტილ შუბლზე წყლულს რომ გვარიდებ
და გვიფრთხილდები შთამომავლობას, -
ნუ შეგვიცოდებ, ახლოს გვაჩვენე,
დაგვწვას, დაგვდაგოს, ცეცხლი შეგვინთოს
დავემხოთ მის წინ,
- რა შეგვაჩერებს -
შემდეგ აჩრდილმა შენმან შეგვინდოს!..

1957 წ.

აკაკი, ვაჟა
მომისმენია აკაკი,
ვაჟა,
ახლა ეთერის ხმებში მღერიან:
დღესაც ტაშს ვუკრავ,
ვუყივი ვაშას!
მათი სიმღერა დამდაღველია...

გვათბობს ღვთიურ ხმის ცეცხლის გურგური,

ჩვენი მტრის გულის დასამჟავებლად,
მღერის აკაკი, როგორც ბულბული,
და არწივივით ვაჟა-ფშაველა.

განა ბულბული,
განა არწივი?
მათი სიმღერით სამშობლო მღერის...
და საქართველოს წმინდა ბარძიმი
სავსეა მათი ცრემლის ნამქერით;

სულ ცოცხალია, სულ უკვდავია,

ერის ცრემლებით რაც ინამება:
რაც მებრძოლია, ცეცხლმსუნთქავია,
ვერ შეაშინებს ბედის წამება!

როგორც რჩეულთა ძველი წესია,

საომარი გზით ვლიდენ იგინიც.
დაფნის გვირგვინზე უწმინდესია
მოწამის შუბლზე ეკლის გვირგვინი!

განვლეს ეკალი, მოიმკეს ვარდი,

სიკვდილის ცელი ვერ მოერიათ:
ახლა ჰშვენიან დიდების კვართით,
ხალხის უწმინდეს გულში მღერიან.

*
ბევრს გაუვლია გზა სამშობლოსი,
ზოგს დანანებით და ზოგს წამებით,
ძნელია ზიდვა საქართველოსი,
ამ ტვირთს ზიდავდნენ ჩვენი მამები...

1957 წ.
საქართველოს მზე

ამ შემოდგომურ
ჭადრის ფურცელზე,
გომბორის ხშირი ტყის
მაჭრისფერ ფურცელზე, -
წვეთი რომ
დოქიდან დაჰღვენთებია,
სწერია ჩემი საქართველოს მზე!
მისთვის სანთლებად აღინთებიან
სულში ფოთლები
ყოველ სალამზე...
ნამწვები გულზე დამედებიან...
ო, ვისი დარდი დამდევნებია?
ახ, ამ სხივებმა
მკერდი დაკემსეს.
სხივი და სევდა,
ერთად რომ ვლიან,
ყოფილა თურმე -
საქართველოს მზე!..

1957 წ.

1958 წელი
კესანე

კესანე,
შენი კვნესა მე,
სევდა შეგატყე კილოში, -
პატარა, მორცხვო ყვავილო,
გაზრდილო საინგილოში.

რომ ერთად არ ვართ, კესანე,

მისათვის შემომკვნესარებ...

პატარა, მომცრო ყვავილო,

ცრემლებით ამოყვანილო,
მოდი და ერთად ვიმღეროთ
ის ჩვენი ტკბილი „ალილო“.

მკერდს მომეყრდენი, კესანე,

შენთვის სიყვარულს ვკვესავ მე...

მაფრქვიე შენი სურნელი,

ვარ მარად შენი მსურველი,
შენი ამბორის მწყურნები...

ნუ გეშინიან სიობლის,
მე არ დაგტოვებ, კესანე...
კიდევაც გნახავ მრავალჯერ,
მეორედაც და მესამედ...
კესანევ,
შენი კვნესამე,
შენთვის სიყვარულს ვკვესავ მე.

1958 წ.

არაგვის პირად

ჩვენ მივდიოდით
არაგვის პირად,
მზე ჩადიოდა
სხივების პენტვით,
შენ შავ წამწამებს
მიშენდი, ტურფავ,
მე -
საქართველო მინდოდა შენთვის...
...ან რა მოგიძღვენ
ნაცვლად ამისა?
მარტოდენ -
მწუხრით სავსე საღამო,
ვით ჩემი სევდის
ნაზი ნაჩრდილი,
დაუსაწყისი,
დაუსაბამო...

1958 წ.
თბილისს

აფრენილ ხოხბის ქალაქო,

პირმზისავ, დილავარდისავ!
შავარდნის ნაშოვარი ხარ,
გმირის - პირმუზარადისა!

ბრიალებ, როგორც ხოხობი,

ქართულ მზით შეშუქებული,
შენი ფრთა კალმად მომეცი,
დავწერო ლექსი ქებული!

შიგ ჟღერდეს შენი სათქმელი,

მოოქროვილი დღეების;
მეღიმებოდნენ სარკმელნი,
ტაშებს მიკრავდნენ ხეები!

ჩემი სიმდიდრე შენა ხარ,

სიმაგრე ფესვთა ძირიდან;
ბევრმა მტარვალმა შენს გამო
ცეცხლი წაყარა პირიდან!

და ქვები ნარიყალისა,
გახურებული, მფეთქავი,
გადასულ იერიშების
ცეცხლით, მეხით და მედგარით,

გემოწმებიან, დღემდის რომ

არვინ გყოლია ბატონად;
მხოლოდ მრავალი ბესიკი,
შენს ბაღებს ეიადონა.

მათაც ვერ შესძლეს დაპყრობა

შენი დიდებულ მშვენების
და არსად არი უტკბესო
ულამაზესი შენებრი!
მგოსნად ჭაღარა მტკვარი გყავს
სიმღერის გადამყივარი
და ბუმბერაზულ დარაჯად -
ვერცხლში ჩამჯდარი მყინვარი!

რა სიტყვა გადმოვალაგო,
რა სურნელ ვარდის გროვანი,
რომ ითქვას შენზე სიმღერად
და იყოს თანცისკროვანი?

მახსოვს, სიმღერას ვსწავლობდი

შენი ქარხნების მილებზე,
ჩემი ბავშვობის ფერფლს მოვკრებ
შენს ქუჩათ ქვაფენილებზე!

სამშობლოს ცეცხლი გული ხარ,

ბედს ჰგავხარ საქართველოსას;
შენ - უკვდავება ორბული
ერისგან გადაგელოცა!

და თუ შორს, სადმე, უცხოეთს,

ქართველი გაიღიმებდა, -
იცოდე, შენზე იფიქრა,
იმ წამს შენ ყავხარ იმედად!

1958 წ.

ტყე
წარსულის სურათები

1
შენ ტყე გიყვარდა ლამაზი,
ტევრი - უღრანი, მაღალი,
მუხნარი, ფიჭვნარ-არყნალი...
დიდი ჩაჩქრების ალმასით
ამტვერებული მაღრანი.
რამდენი გახსოვს, სქელ ტევრში,
დაბადებული ზღაპარი,
იმ ფოთლებიდან, რამდენი
ოცნება შემონაპარი...
შეხედე, თავმადლიან მთებს,
ოცნებით გულს რომ გტაცებდა!
მის გვრგვინვა დვრტვინვას ისმენდი
და ის ხმა გავაჟკაცებდა!
ამ ხალხმა შექმნა ედემი,
თავისი შემოქმედებით,
მაგრამ მოვიდა მყვლეფელი,
სისხლისმწოველი მდიდარი
და სულ ტივებით გაზიდა,
რაც იყო გასაზიდარი!

2
რამდენი მტერი ჰყავდა სამშობლოს,
მაგრამ ასეთი ჯერ არ ჰყოლია,
კაპიტალისტი!
გულამომქრალი,
ტვინმყრალი - ვის არ გაუგონია!
აგერ, აგერ, ის, - თვალის ღრუბელი,
მიწის მწოველი, ხარბი წურბელი!
სადაც არ გინდა, სად არ მოელი,
მტაცებლურ ჭანგით სწორედ იქ არი!
პანამის ქუდით დგას უცხოელი, -
სახემწითური, პირში სიგარით...
აი, სადგური ყოველ ბიწისა...
ძალმომრეობით ყველას ერევა,
მან გამოსრუტა ღონე მიწისა,
მიწის უშრეტი პოხიერება
თავისს ჯიბეში ჩაიჩხრიალა;
კაცის ხორცს შესჭამს,
სისხლსაც დაგილევს,
მიწას გადაფრეწს,
ცას ააკივლებს,
იალბუზს მოსთხრის,
გადაადგილებს!
დამახრჩობელი!
ქონით გამთბარი,
ქვეყნიერების საქმეს განაგებს,
ერთი ნახტომით, როგორც აფთარი,
თუ გინდ სამოთხეს გააჩანაგებს.
ფესვებს ამოსრესს ნიადაგიდან,
დარჩენილ ქვებსაც წვენს ჩამოადენს,
თვითონ მიწასაც წამში აღგვიდა,
თუ კი მისცემდნენ ამდენს და ამდენს!
გულღორღიანი, გულვიწრო, უღვთო,
ამოსაგდები და სატიალო,
შენ დაგაბნელებს ქართლის ზურმუხტო,
დილავ ჩაგაქრობს ოქროსფრთიანო!
გადააჭარბებს ყველას ადვილად,
სისხლისმსმელობით და სიმრისხანით,
უსასტიკეა, ვიდრე ატილა,
ვიდრე თემური და ჩინგისხანი!

მისი წყალობით სამშობლოს ჯავარს,

შუქი არ ჰშვენის, მისი მაშვენი.
ჰკითხე, რად გვისპობს მშობლიურ ჰავას,
- კაენ, სად არის, აბელ, ძმა შენი?
სიხარბით ახალ ტყეებს შესცქერი,
დიდი მოგებით ხარ მოხარული,
რა დაგვიტოვე? მიწა მეჩხერი,
გამოღალული, ჩამოღარული,
წყალს გაატანე, რაც იყო კარგი,
ამაყი ტურფა, თუ დიდებული,
ჩვენი ლამაზი მამულის თარგი, -
ნიაღვრის რაშზედ აკიდებული.

3
პატრიარქალურ, გაუვალ ტყეებს,
ეს მტაცებელი რას ეშუღლება?
ვინ დასთვლის დღეებს, ვინ დასთვლის ტყეებს,
რამდენი მუხა დაიმუხლება!

ო, როგორ მესმის ნაძვის ქვითინი,

ჩამოხლეჩილი ფიჭვის ჭრიალი,
დაღუპულ ძელქვას როგორ მისტირის
წყარო მიწიდან ამომჭვირვალი.

დიდი ტყე ცრემლით თვალს ისველებდა,

მოსთქვამდა ზარი თითქოს კაცისა, -
ხე რომლის ჩეროს ქვეშ ისვენებდა
აჩრდილი დიდი სააკაძისა.

4
...აი, კაპასმა ცულმა იკვესა,
ტყის რომელ ვაჟკაცს მისცა ზიანი?
დიდი ხერხის ქვეშ ხემ შეიკვნესა,
მუხა წამოწვა თავნისლიანი.

ტყე ეცემოდა კაცურ ქვითინით,

ფესვში შრებოდა მადლი ციური,
ტყე ეცემოდა და ტყის გვირგვინი
ოქროს წვიმებით გადაწვიმული.

ხვალ რა იქნება?
ტყეების სიკვდილს
მიახარებენ
ნიაღვარები,

ხვალ მშვენიერი ტევრი ნამალი,

როგორც ტრამალი
და ნატამალი, -
ისე გახდება ანაკვნესები.
მაგრამ, სამშობლოს მიწის წიაღში
არ გახმებიან მუხის ფესვები,
გქონდეს იმედი,
მომავლისათვის
დაითესება უკეთესები...

5
მაგრამ შენ, -
დედის ძუძუს მომჭრელო,
ჯიბის ამჭრელო
და მოღალატევ,
შინ შემოჭრილო გველო შავჭრელო,
ჩვენში ვერასგზით მოიკალათებ!
შენ ხელმწარეო, ურცხვო მძარცველო,
გაჰქრი ვით გაჰქრნენ ყველა ქურდები!
და თუ გამოჩნდი, ბუნების მკვლელო,
მწყრალი მეწყერით განადგურდები!

გვიყვარს დიდი ტყე შელაშქრებული,

ქოჩორა ტყე და გვრიტის ჭალები;
გაზაფხულის რძით დაკოკრებული -
და მისი ტრფობით გავიმსჭვალებით.
აღსდექ ხრიოკო, შემკვდარებულო,
გამოგჩენია კიდევ მზრუნველი,
ხვალიდან მწვანე ტევრი გებუროს,
ზიდოს ნიავმა ყვავილთ სურნელი.

წყაროვ, ტყის წყაროვ, შენ მოგიწყურე,

შენს ოქროჩქეფას დავეწაფები,
კმარა წარსულო ნუღარ მიყურებ,
მზეს გადავები გულის ძაფებით.

1958 წ.

ნუშნარა

1
ჰყვავის, ჰყვავის ნუშნარა,
საქართველოს ნუშნარა.
რარიგ მოასურნელა
სამშობლოს გზა თუ შარა,
თუმც ზამთარმა უშარა,
თუმცა ყინვამ უშალა, -
ელვათა ნაშოლტარი,
ჰყვავის ქვეყნის მშუქარად,
ვაშა, ნუშის კოკორო,
გაგიმარჯოს, ნუშნარა!

შენში მაქვს დანახული,

რაც ოცნებას სჩვევია;
სამშობლოს გაზაფხული
შენში თავნაჩენია.
ჩემი ქვეყნის დიდება
შენზე ჰყვავის, ნუშნარა,
ფასი არ დაიდება
შენი შუქის - ნუშნარა!
შენ ხარ ჩემი ყვავილი
და იმედის კარავი,
მზეში გამოყვანილი,
მზეში ნაწანწკარავი.
შენით ვიგებ გაზაფხულს,
სიცოცხლესაც შენითა,
ავადმყოფს თუ დაზაფრულს
არჩენ ფერთა ფენითა.

2
დილა, ვერცხლის ფრთიანი,
ოქროს ძაფზე ასხმული,
შენ გზრდის იმედიანი,
მარგალიტით ნასხური.
მრავალი გყავს მსურველი,
ბევრსაც ნდომით არ სძინავს,
ფერების და სურნელის,
ელვარების ხაზინავ!
გინდ თავიც არ მასურვო,
ვერ შეგხედავ გულმშრალად,
ატლასურო, ალმასურო,
ბადახშურო ნუშნარა!

მომიქუჩე, მაჩუქე,
ღიმილი შემაშუქე,
შენს ფერფლს წინ დამაჩოქე,
სალოცავად, ნუშნარა!
ოი, სახელგემრიელო,
სახემტკბარო ნუშნარა,
ჩემო ოქროს დიელო,
მეგობარო, ნუშნარა!
შენ ხარ ჩემი მნათობი,
საკუთარი უფალი,
ცათა გამონაკრთობი
და ქვეყნის სატურფალი.
მინდა შენი ფესვი ვნახო,
მოგიჩხრიკო, ნუშნარა,
რა იაგუნდს, რა მარგალიტს,
რა ზურმუხტს სწოვ, ნუშნარა!

3
იქნებ მიცვლილ ქალწულის
მკერდზე დგეხარ, ნუშნარა,
მშვენებამოქანცულის
ეშხს ისუნთქავ, ნუშნარა?
იქნებ დამპალ დროშაზე,
სისხლით დამბალ დროშაზე
აბრიალდი, ნუშნარა,
ის სისხლი შეიწოვე?
მისთვის ღვივი ნუშნარა?

იქნებ ზამთარს არ ელი,

ფრთა თითონ ღმერთს შეახე,
იქნებ ძმა საყვარელი
აღსდექი და დღეს გნახე!
იქნებ ხარ ელვის ქალი,
ცეცხლის ალის ასული,
თამარის ნაშუქალი,
მზეტანი, მზეჩაცმული,
იქნებ შეყვარებული ხარ,
ეგებ სულაც არ იცი,
იქნებ სიყვარული ხარ,
ეგებ სულაც არ იწვი!
იქნებ ისიც არ იცი,
გულია თუ ალიზი?
მაგრამ შენ ხარ სიწმინდე,
მზეთამზის ელვათანი!
და შენ ფესვს ვერ შეარყევს
თვითონ ლევიათანი!

4
თუ გავიგებ ყორნის ყეფას,
მაშინ მინდა არ მოგცილდე,
ცოტა წვიმამ წამოშხეფა,
მეშინიან, არ გაცივდე!
თუ ბორიო წაეჩარა,
შემოგაყრის ნისლის ბელტებს,
მთვარეს ნისლი მოეჯარა,
მეშინიან, არ დაბნელდე.
მე ამდენი შიში მეყო,
არ გამოგკრას ვინმემ სარმა, -
ან ცის რისხვამ არ დაგმეხოს,
არ ჩაგრეგვოს სეტყვის ქარმა!

გაოფლილ ცხენს მოვაàენებ,

გინახულო, მანდავ დგეხარ?
როცა მცინარ პირს მაჩვენებ
და არ გევხარ დანამეხარს.
მიხარია, „არნანინოს“
ვმღერი, როგორც მაàრის ჩქერა,
მე თვალს შენსკენ ვარონინებ,
მიყვარს შენი შემოცქერა.
შენ შუქზე დგას ყოველივე
იძვრისი და იქცევისი;
ალმას-ძოწით მოლივლივე,
თუ არ ჩვენი, მაშ ხარ ვისი?

იცოცხლე და იალმასე,
ფერფლის ფინფლი დაგემარჯნოს,
შენ უკვდავო სილამაზევ,
ჩვენს მიწაზე გაგიმარჯოს! -
ხეო თავისუფლებისა,
ხეო სიყვარულისა,
ეშხო ქალაქ-სოფლებისა,
ხალხის ნაზო გულისთქმავ!

5
სიყვარული რას მარგებს,
თუ მან გული მიბნიდა,
სიყვარული დავკარგე,
ხიდზე გადამიფრინდა!
ამ პატარა აბზინდას
არ სცოდნია დანდობა,
მერცხალივით გაფრინდა
ჩემი ახალგაზრდობა!
იალქნიან ნავივით
სიàაბუკე გაცურდა
და àაღარის ყვავილი
თმაში დამიფაცურდა,
ახლა შენ შემივრდომე,
რომ ამშვენებ მინდორ-ველს,
მშვენიერო, მინდომე,
შემიხვიე ნუშნარა!
მინდა შენ ქვეშ ვიცოცხლო
სულ მისუკუნისამდე,
რომ ვთბებოდე იმ ცეცხლით,
რომ არასდროს ნისლავდეს!
გვეყო, რაც გვიონავრა
თურქმა, სპარსმა, ასურმა,
ყურთამგლეჯელ წარსულმა!
შემიტკბე, შემიფერე,
სიàაბუკის ნათელო,
შენ ერთმა დამიფარე,
სხივშესხმულო ფანტელო!
ჩემს გულის ძარღვს გეები,
გულთა ნათლისმდებელო,
ჩემი ყრმობის დღეების
უხვად გამნათებელო!..

6
შეგავედრებ ყრმობის აკვანს,
სიàაბუკის მზის დასაქანს,
დღევანდელ დღეს, ხვალის დღესაც,
შენ, უბრალო ნუშის ხესა!
დღე-ცისმარი გთხოვ, უსუსურს
წამახურე კალთა წმინდა,
შენთან თანამკვიდრობა მსურს,
გულთერთობა შენთან მინდა!

გეხვეწები, გეთაყვანე,
გამისხივე ნაცარ-ბურში,
მიწინამძღვრე, მიმიყვანე
საუკუნის ნავთსადგურში.

7
... მიწა, ხე
დამიძახებს,
მეც მახსენებს, ნუშნარა!
თუ ვიმღერე
შენით მშვენი,
არა სხვა რამ, უშნო რამ.
თუ შენს ფესვებს დავეფუძნე,
მაშინ არა უშავს რა,
თუ შენს სხივში გადავადნე
ჩემი სიტყვის ნუჟარა, -
მიმადრიან ქართლის მადნებს,
ლეონიძეს - ნუშნარას...

გვეთვალოს დღე მრავალი,

ვით აქამდე გვეთვალა,
სავსე ოქროს თასივით,
ანთებულ ატლასივით,
სულ იდექი, მზეთვალავ,
უფასურო, ფასუთქმელო,
სულისმდგმელო ნუშნარა,
ნუშნარა!

1958 წ.

1959 წელი
სულამით

გედისებური მღელვარებით
მთვარე მისცურავს,
ეს მღელვარება - ცხოვრებაა,
მე ვცოცხლობ ამით,
დრონი წარვიდნენ
და შუადღეც თუ მიიწურა,
მაინც ვენახში გელოდები,
ჩემო სულამით!

1959 წ.

პოეტს

შენ უკვდავება
თუკი მიგელის,
შენი ღვაწლი თუ
არ არის კვეხნა, -
სპეტაკი ფერფლი
წმინდა სიმღერის -
უნდა დასტოვო,
პოეტო, ქვეყნად!

1959 წ.
ახალო ლექსო, მოგელი კვარით

ტბათა მვერცხლავი
მთვარე ბრწყინავდა,
ურმული
ზურმუხტს
ჰფანტავდა ველად;
ჭაბუკურ დღეებს
გადამყივართა
და წარსულს -
ვმზერდი დაჭრილ თაველად.

თუ გარდასული დღე
დაიჭიშკრა,
თუ შემიბერდა
ხე რტომრავალი,
ვარსკლავთა ცრემლებს
დავწურავ ცისფრად,
რომ გავიშუქო გზა მომავალი.
მე - მომღერალი დიდ ნახმევების,
ძველ ნახმლევების მწველი სიმღერის,
მომავალ დღეებს ვესახელები,
დღეის ჟრუანტლის დენის მიმღები.

ახალო ლექსო, მოგელი კვარით, -

ვით მარტში მთის ღვარს მოელის მტკვარი!

1959 წ.

სვეტიცხოველო, დიდო საყდარო...

სვეტიცხოველო,
დიდო საყდარო,
ლომკაცურ მოდგმის,
ოცნებავ ქვისა...
წარსულ ქარების ქროლვით გამხმარო,
ძველო ხომალდო სისხლიან ზღვისა!

შენ ხარ ფრინველი,

წარღვნამდე მფრენი;
აზიის ტყეში გზაგახირული;
ხარ უკვდავების უკვდავი ფერი,
ერის ხერხემლით ამოკირული.

გუმბათის წვეტით მისჩხვლეტავ ზეცას,

მხარზე დიდების სიმძიმე გხურავ;
ჩამქრალი ცეცხლის ბურჯღლებით მწეწავ,
შენ - ისტორიის ჩამქრალო ქურავ!

თუმცა შენს ირგვლივ

დუღან დღეები,
იხვევა ტალღა, ებრძვის ფრიალოს,
რომ თვისი შექმნილ სიმაღლეებით
ყველა მწვერვალი გადაიაროს!

1959 წ.

ლადო გუდიაშვილს

როგორც აკაკის უკვდავ სიმებით

ჩემი ერია ნაექიმები,
როგორც ბესიკის მუსიკით ვსუნთქავ,
ბარათაშვილის რაშის რიალით, -
ისე ეგ ფუნჯი შეუპოვარი,
ტრფიალი უკვდავ ფერთა ფრიალის,
არი ჩემს გულზე ნათლის მთოვარი
ჩემი მამულის ღვთიურ ბუნების.
აელვებული... ელვარებული
მესალბუნება, ველამუნები.

გახსნა ხარ, ლადო, შვიდივ კარისა,

მწვერვალზე დგომა შენი ხვედრია,
ხარ აქროლება დიდი ქარისა,
ზურმუხტ-მარჯანი შეგიხვეტია.

არმაზის ოქრო უკვდავ შუქითა,

თვით სერაფიტას ზარდახშანები
დრომ შენით წარსულს გამოუქვითა -
და ბაგინეთის ბადახშანები...
დაყურძნებული შენ ხარ ვენახი,
რა სიტკბოებით დამწიფებულა!
მე ნიამორი შენი მეძახის,
შენის პირიმზით განცვიფრებულვარ!

შენ ფიროსმანი დაგმზერს ხელმნათი,

ოქროს ჩიტებით, სველი ხელადით...
გახსოვს პაოლო და ტიციანი,
მათი ლექსის და ღიმის ციალი?..

დაფნა თუ იფნი! - შენზე დაობენ,

სულ იჟღერებენ შენი ფერები,
შეანათებენ ახალ თაობებს
ელვაში მდგარი მშვენიერებით.

ჯერ არ დაღლილა შენი ხელები,

ისევ სავსეა სულის მარანი!
დასწვი ახალი ცისარტყელები,
კიდევ მოსდრიკე სხვა კამარანი!

დამიდგი ბაღი გაზაფხულისა,

რომ უკვდავ ძმობით კვლავ დამავალო,
მასვი ბადაგი არნახულისა,
დიდ ყინწვისელთა შთამომავალო!

1959 წ.

ადგილის დედა

მცხეთის ლოდები შენ გაქვს მოთლილი,

შენ რუსთაველის ჩანგი გჭერია,
გმირთა საქმენი გაქვს ჩამოთვლილი,
წმინდანთა ღვაწლიც ჩაგიწერია.

აღრიცხული გაქვს შრომა მაშვრალთა,

დახსომებული ცრემლი და სისხლი,
რიცხვი მოქნეულ ქართლზე დაშნათა...
და დავიწყების მტვრიდან შენ გვიხსნი...
ჩვენზე რას იტყვი, ჩვენზე რას ჩასწერ
მამულის წიგნში, მამულის სულო?
ნეტამც ვიცოდე, როგორ გადასჭერ,
და რას გვაკუთვნებ - დაფნას თუ სუროს?

- დასწერე! - მითხრა ადგილის დედამ

და მრისხანებით შემავლო თვალი, -
უჩემოდ მღერას რისათვის ბედავ,
როდესაც ჩემი გკიდია ვალი?

დასწერე! ლექსით გულს თუ ამოწმებ,

ვიქნები შენი გამომკითხავი;
იწვი, სინათლეს თუ არ გამოსცემ,
რა სანთელი ხარ, აბა მითხარი?

და თუ გულით ხარ მწირი, უდაბნო,

უდაბნოს შუბლი ვით დაუდაფნო?!

ცოტა მებრძოლი შეაზარხოშე?

საქმით როდისღა გაუსწორდები?
სად არი ლექსი ხმალთა წკრიალით
ხალხის გულიდან ნაპერწკლიანი?

ან სამსახური მამათ სად არი,

როცა სამშობლო არი სარდალი!
მოდი ჩემს ქოხში, ისუნთქე ჩემთან,
ყამირის შავი მიწის ნამტვერით,
ღვიით და შამბით, და არა სტამბით,
მერე აკვესე სიმთა ნათელი!

არწივს უსმინე, კმარა ბულბული,

თორემ მტვერივით დაიფანტები!
დასწერე? - მკითხავს თვალდაღრუბლული,
გზას გაუდგება მატყლის ფარტენით.

1959 წ.

***
- ვეღარ განუძლებს
ქვეყანა ძველი
განახლებისა ქარისა
ქროლვას! -
სთქვა ერთმა, როცა ყური დაადო
მიწას და იგრძო
ახალი თრთოლა.

და მეორემ სთქვა,
როდესაც ხალხმა
ცხელი ვაზნები
თოფში ჩაყარა:
- ნეტავი სისხლით
შემაღებინა ჩემი ჭაღარა!

მესამე სიტყვა ჩვენი ჯერია, -

სთქვას შემართებით
ჩვენმა თაობამ...
რომ ქარიშხალთან
ტყუპად იარო,
გინდა -
ქარიშხლის გამბედაობა!

1959 წ.

მე ხეკორძულას წყალი შემისვამს

„ხეკორძულას წყალი მისვამს, მცხეთა ისე ამიგია;
არც არაგვის, არცა მტკვრისა ცვარი არსად გამიღია“.
ხალხური

ვით მეთავთავე ქალები ჰკრეფენ,

ყანის ნამკალში პურის თავთავებს,
ისე ვკრეფ ხალხში სიტყვის ნაფერფლებს,
და ალბათ, დიდხანს ვერც მოვათავებ.

მის ფქვილისაგან პურს გამოვაცხობ,

რომ ჩემს მშობელ ხალხს შეერგოს ლუკმად.
არა, ოცნებავ, არ შეურაცხმყო,
არ ჩამიტარო ნაშრომი უქმად!
მე ხეკორძულას წყალი შემისვამს
და ლექსი ისე მიშენებია,
არა მოყვასი, არა ჩემი ძმა,
მე მხოლოდ ხალხი მიმშველებია!

და მეც მუშა ვარ ჩემი ხალხისა,

მისი მღერალი, მისი მოღვაწე,
მე სიყვარულმა, როგორც მაღირსა,
ჩემი სიცოცხლე ისე მოვხაზე.

მწყურია განა მართლა დიდება?

სიტყვა, ვით სუნთქვა, ისე მჭირდება!
მწყურია განა მართლა სახელი?
არა, - მომავლის გამოძახილი!

აღვმართე ლექსში ქართული დროშა

და ხალხს მივეცი საგალობელი,
ვიცი, ყოველთვის და ყოველ დრო-ჟამს
მას ეყოლება თანამგრძნობელი.

1959 წ.

ჩემი ბაღი
მოჰქრის ბავშვობა სუმბულის ფრთებით...

...და გაბურული კახეთის მთები,

მათი შემყურე რკინაც გამტყდარა!
აქ ხომ გორგასალს დაუდგამს ტერფი,
დგას ნინოწმინდა ბაირახტარად.

მე აქ ვუყვარვარ ყველას, ყველაფერს,

როგორც ნამდვილი შვილი მამულის,
ხან მტევანს ვკოცნი წითლად შენაფერს,
ხან თავთავებში ვარ დამალული.

გავხარებულვარ, მზით დაპურებულ

სივრცეში, სადაც თვლემენ ვარდები,
მხოლოდ ბავშვობის არდაბრუნებულ
ქაღალდის ნავზე დავიდარდები.
მოხუც ფშატის ხეს ამ გულს ვაბარებ,
სამშობლომ მისცა ორთავეს წვენი,
ადგილის დედავ, გადაგვაფარე,
შენი კალთა და კურთხევა ძველი...

ჩემო გამზრდელო და მერძეულო,

მამათა კერავ, პატარძეულო, -
ამდევნებია შენი სახელი
ბედნიერების მოსაგონებლად;
მზის თაიგულად შეიკონება,
სამწყურვალოა და მოსალხენი.

შენ რომ გვირილის თვალებით მიმზერ,

ყრმობის ლაჟვარდო, ჩემო პირიმზევ,
მოდი, იებში კოცნით ჩაგძირო...
უშენოდ სუნთქვა გამიძნელდება,
შენი ღიმილი და სურნელება
მე გულის ძარღვებს გავუნაწილო...

ამ ნიავით ვთრთი,
ამ სიყვარულით,
შენს მთა-გორებზე რომ დარხეულა.
მან შენი სუნთქვა განასხეულა
ჩემი ლექსების ზამბახეულად.

ამ ნიავით ვთრთი, ამ სიყვარულით,

გული სიამით შეყუჩებულა;
მესმის ბავშვობის ეტლის ჟღარუნი,
ჰფანტავს ალმასებს, ვკრეფ ბღუჯეულად.

*
ხომ საუკუნეს გაეკამათა,
სოფლის ხეებს რომ მორცხვად ეფარვის, -
დაძველებული სახლი მამათა,
გახუნებული, დანაფერფლარი.

რამდენმა ქარმა დაუტლაშუნა,

რა ნაცრემლი და ნამეხარია,
როგორ მიიკრა გულმა ბავშვურმა,
თუმც თელა მტერმა ყიზილბაშურმა,
მაინც ზეზე დგას... და მიხარია!

ნაზვაურები,
ნაგზაურები,
მოეხეთქება ხეობის ქარი,
გაუძლებს ახალ გაზაფხულებით
დედის ლეჩაქის ფუძეზე მდგარი:
და ჩემს კერაზე სხივით ულევი
ისევ ენთება მამათა კვარი!

რამდენი ლხენით, რამდენ ტკივილით

ფიქრი და ლექსი აქ დარხეულა.
აქ სიო მღერის გედის ყივილით,
მტვერი სიწმინდედ გადაქცეულა!

შორეულ დღეებს ვეალერსები,

აბალახებულ ყრმობის ბილიკებს,
აქ დაწერილი ყრმობის ლექსები
დღეს ბოდიშებით შემოვირიგე.

მე ბავშვობის ფერფლს წმინდად ვინახავ,

ზედ მიხურია მთვარის სარქველი.
მგზავრი გამვლელი მკითხავს: ვინა ხარ?
და მე პასუხად რა მაქვს სათქმელი?

*
...რბენა სამგორის ღია მზვარეში,
მზე ოქრომდნარი გრილ ნიგვზნარებში...
ვსდევ ყრმობის ირმებს კვალის-კვალათა...
შენ ხარ პირველი იის კალათა!
ჩემი პირველი ლექსთა რვეული...
(რა მკაცრად მზრდიდნენ ეს ნანგრევები,
ძველი ნაშთები ქვადამსხვრეული).

*
...მე მახსოვს შენი ლეგა მერცხალი,
შენს ვენახებში ოქროს გვრიტები,
შენი იების ლურჯი ფერ-წყალი...
ჩემს ძველ ეზოში შევიჭვრიტები.

აქ ოცნებანი, გულის ვნებანი,

მოშრიალებენ აბრეშუმებად;
ჟღერენ პატარა მოგონებანი
და აღარ უნდათ წამს გაჩუმება.

გაიჭრიალებს გზაზე ურემი,

შემღუღუნებენ სალამურები...
მოფეთებული ციცინათლები
ჰკვნესენ ოცნების დაალმურებით.
და ბჟუტავს დედის ანთებულ სანთლით,
მისი ამაგდარ მანდილის მადლით,
ჩამოცრემლილი, ცივი სარკმელი,
პირველი სუნთქვის გადამსარკველი.

მე აქ ვხარობდი დებით და ძმებით,

იების მოსვლას თვალი ელოდა,
მე ხომ ვცხოვრობდი იმ ჩიტის ხმებით,
ჩემი ფშატიდან რომ მიმღეროდა.

აი, ჭაბუკი იისთვალება,

ხშირად თვის ტოლებს რომ ემალება,
მისდევს ოცნების იდუმალებას
და მიუწვდომელ ცის ბრწყინვალებას.

იამორეულს
ნიამორეულს,
შემოურგვალა რომელ გრიგალმა?
ვინ დაუძახა, რომელ მებრძოლის
და მეოცნების ნაბილიკარმა?

*
„ქართლის ცხოვრება“...
ქართულ მხედრობის
ყარაყორუმში თავის დადება...
წივის, იწვება მონღოლთ ტრამალი
უკვე მესამედ ყივის მამალი
და მთვარე წიგნზე შემომადნება.

ჯდება გუმბათზე ჯალალ-ედ-დინი...

სისხლის მორევი... ჯვარცმა რომელი...
სადღაც, მღვიმეში ბერი ქადაგი, -
მესიანიზმის ვიზიონერი.
გახსოვს, ოცნებას, ცეცხლისფრთებიანს,
რომელ მწვერვალს არ გადააფრენდი.
და რა ქარიშხლით გაერთებიან
შენ სულს: ფაუსტი, ჰამლეტ, მანფრედი!

- რა აზრი არი უფრო ნათელი,

ვოლტერის, კანტის, პასკალის მერე? -
სოფლის ჩრდილებში ფიქრებნადევნი
ვეკითხებოდი პატარა ღელეს.

ისევ წნორები, ივრის ვერხვნარი.

ვაჟა-ფშაველა,
რემბო...
ვერჰარნი...

შევიმოსიე რუსთველის ელვით,

უბრწყინვალესი სულს რა ეხილვა?
შეყვარებული ტარიელივით,
მთვარის კლდეებზე გადავჩეხილვარ.

იმ ერთ კაშკაშა ღამეს ვიგონებ,

ვარდისფერ ღამეს ტკბილსახსოვარსა.
ცა ჰგავდა თამარ დედოფლის კაბას,
ალმასმოფრქვეულს, სხივნაქსოვარსა.

*
შევალ ჭიშკარში... მომესევიან
წიწილებივით ყრმობის დღეები:
ყველა ტოტებით მომეხვევიან,
ყველა ფოთლებით - ეზოს ხეები.

და თავს გაიქნევს ფშატი აუგად,

- რა უყავ, - მეტყვის თითქოს, - რა უყავ?
მკითხავს სიყვარულს თუ სიჭაბუკეს? -
იქნებ ორივე ერთად დავღუპე!

თუ ივრის ზვირთის ანაშხეფარმა

მე შემიკერა ლურჯი ხალათი,
დღეს მთვარის ნესტი შემომაპარა,
და ცისკრის ვერცხლით გავჭაღარავდი!
მეც მსურდა მეთქვა სიტყვა სარდლური,
მინდოდა მაღლა შემერტყა ხმალი!
სახლი ამეგო სართულ-სართული,
მშიერ¬-მწყურვალთა - პური და წყალი!

ქართულ ვარსკვლავთა სული დამეწვა,

მედიდებინა სამშობლოს ვარდი;
შვილთაშვილთათვის მეც გადამეცა
ჩემი ნათქვამი, ვით მცხეთის კვართი!

*
პატარძეულო, ღვთიურო ვარდო,
შენთან სიზმრებით გადაჭდობილი -
შენს წმინდა აჩრდილთ გულისთქმას ვანდობ,
მათ წინ მორჩილად ვარ დაჩოქილი.

სადღა არიან ძმები თუ ტოლი?

ყველა წავიდა, ვით ბუხრის ბოლი,
და შემრჩენია ვით სატკივარი -
მათი ალერსი და საჩივარი.

მთელი მსოფლიო აქ იყო ჩემი.

აქ მიმოქროდა ოცნების გემი!
აქ მიყვაოდა ტკბილი იმედი,
ახლა რად შემრჩა ასე მცირედი?

მე აქ ვინახავ დარჩენილ სიტკბოს

და ვერ ჩავუგდებ ხელში ვერავის;
მე ვუფრთხილდები იმ სხივის სითბოს,
მწუხრზე რომ არი ჩემი მზვერავი.

*
ვარხევ ფშატის ხეს თოვლით დაზვინულს,
ეგებ მეც ისე დამცვივდეს წლები?
შევივერცხლები? თუ გავტეხ ყინულს?
თუ ახალ ფოთლით ავიფურცლები?

მაგრამ ვაი თუ გადაილეწოს?! -

მითხრეს ფიქრებმა აღმაშფოთლებმა;
მაკურთხონ, ფშატო, შენმა ფოთლებმა,
შენმა შრიალმა გზა დამილოცოს...

*
თუ დღე მრავალი მენადიმება,
ხვალინდელი დღე რაღას მპირდება?
ბევრჯერ მზე ჩავა დაჭრილ ირემად
და ოქროს ხოხბად ამოფრინდება.
ერთხელ ივრის ცაც გადაირევა,
მოვლენ ღრუბელნი დასატირებლად;
ფშატის ხე სარკმელს ტოტებს მიახლის
ყინულს აისხმენ სალამურები,
ეზოს ატყდება ცრემლი, კრიახი,
მიყუჩდებიან ტაშფანდურები...
რა დააბნელებს
ცელქ ციცინათლებს? -
ჩაიწვებიან შავ ალმურებით!
გადაიხსნება შავი მაღაროც...
მაგრამ ის ცეცხლი, მე რომ ამანთო,
არ ჩაიწვება, ცაო მაღალო,
ნუმც მისი ფერფლი გადამაყარო!

*
მაგრამ შენთან ვარ,
მარად გვერდ ხლებით,
ვით მოსრიალე შენი მერცხლები,
ავედევნები შენს გაზაფხულებს,
შენს უმანკო ცას შევევერცხლები...

შენთან სიმღერას არ გავათავებ,

ყრმობავ, წნორებში გამოხვეულო,
მე რომ გეძახი - სულის გაზაფხულს,
ლექსის სათავევ, - პატარძეულო!

1959 წ.

მუხის ფოთოლი
განგმირულ ილია ჭავჭავაძეს, სიონში რომ ესვენა,
ნატყვიარ შუბლზე მუხის ფოთოლი ეფარა.
დედაჩემის ნანახი
იმ საუკუნის მე ვარ მწერალი,
როცა მიწაა ნამეწყერალი!
რა არი, გყავდეს ერთი მერანი,
თუ გსურს მთვარესთან გადამღერანი!
როს იწერება რუკა მთვარისა,
ბრძანებლობს საქმე როს უმთავრესად.
ცაშიც კი ადის... ხელს აფაცურებს...
მე კი პოეტი - ოქროს მდნობელი,
ოცნების ზღვაზე ტივებს ვაცურებ,
და ჩემი საქმის ვარ მადლობელი!
პოეტის ბედი რა დიდებული!
რა წილნაყარი, რა წილდებული,
ობობას ქსელზე დაკიდებული!
მე ლექსის ჯვარზე ვიყავ გაკრული,
რადგან კაცი ვარ გულდაძაგრული,
მთვარის ნატბევი თუ ნატბორალი, -
ძველი მგოსნების ნასატრფოვალი...
მიყვარს მარიხიც და ოტარიდიც,
მათ შუქურს გულში გავიტარებდი.
ბევრჯერ გრიგალში, როგორც ლერწამი
გადაღუნული, მეც ვიმტვრეოდი
და ვერ მივიღე, გინდაც ერთ წამით,
ორბის კალამი მემკვიდრეობით...
მაინც ლექსთა თქმა ჩემი ჯერია,
თუმც მრავალ საქმემ შემიჯერია.

მე ყოველ დილით ბულბულს მოველი,

დილანდელი თუ საღამოველი,
თუ მის ნაპერწკლით ვარ ანთებული,
მუხის ფოთოლის ვარ ვალდებული.
ყველა ყვავილი ერთად მიყვარდა, -
ყველა მე გულზე გადამიხლართავს;
ყველა სტუმარი ძმად შევიცანი,
ძმას გავუყავი გულის ფიცარი!
მწამდა ცხოვრების ნამქერში დგომა,
მით შემიგროვდა დღითა და ღამით
ცრემლიც და ოფლიც, ტანჯვა და შრომა,
ვნება და სევდა, სიტკბო და შხამი.
თვითეული ხის შტო მაქვს ნამღერი,
განა მთვარისა, გულის ნამქერით!
ისიც ვიმღერე, ახალო მთვარევ,
კაკლის ფოთლებში რაც შემოთვალე...

ქალის ოცნება დიდხანს მჯეროდა

და სიყვარულსაც დიდხანს ვუცადე.
ისიც ვახსენე, ვინც იმღეროდა
„ქართლის ცხოვრების“ პირველ ფურცლამდე...
იგიც ვადიდე - შუბლი დაფნური -
მიწას დაფლული, მზედათაფლული.
მე იქ მოვწყვიტე თეთრი შროშანი,
სადაც იბრძოდნენ ცეცხლში დროშანი.
მივადგი კიბე, ვარსკვლავი ვკრიბე,
რომ არ ჰქონოდა ლექსს სიღარიბე!
მაინც თავი მაქვს გადადებული,
მუხის ფოთოლის ვარ ვალდებული.

ვამღერე წყალნი, მთანი მაღალნი -

ნაჯიხვარი და ნაკალმახარი.
ვაელვე სიტყვა, ვით სატევარი:
მტკვარი ვარ - უბედაუტევარი,
მე არაგვი ვარ - მთას ნათევარი,
მე რიონი ვარ - დროშით მქუხარი,
მე იორი ვარ - ზვირთნადუღარი,
მე ჭოროხი ვარ - სევდით მწუხარი,
თერგის შხაპი ვარ, ხმა სამყვირალო,
მე ბერდუჯი ვარ დასაყუჩარი.
მე ტეხური ვარ - შავი ლოდნარით,
ალაზანი ვარ - ფიქრნალოდნარი.
ქცია ვარ, ხრამი ძველზე მტირალი,
ქვებზე რომ მოხტის, ვით ჯეირანი....
მათი ყივილი მეალერსება,
ნატყორცნ ალმასით სული მევსება.
მაცვია ჩოხა მათი ნაკერი,
ვარ ნაშხეფარი მათი ნამქერით.
მე მათი ფრთები მაქვს გამოსხმული,
მათი იმედით რას არ გაჩვენებ, -
ალმასის ნალით დავჭედავ მერანს,
ელვათა შოლტით გამოვაჭენებ.

ვარ ქართლის შავფხა, მსუყე თავთუხი,

მე ვარ ფოლადი - რუსთავს ნადუღი.
სხივი ნათელი მე ვარ მესხური,
მე აჭარის ცა გადამესხურა...
მტკვარს ვიემბაზებ, ვერ შეველიე,
კახურ მზეს ლექსში მოვიშველიებ;
მე ვარ გურიის წითელი ვარდი
და ქვაკუთხედი მე ვარ გელათის;
მე სიმღერა ვარ ძველი „ვარადის“,
ჭყონდიდის მუხა - ხეთა ბელადი!
ვმღერი „ლილეოს“ სვანური ცეცხლით,
ვმღერი ლეჩხუმის წყაროთა ვერცხლით.
„მრავალჟამიერს“ - ახალ სიცოცხლით!
და რაც შესტირეს რაჭველ მესტვირეს,
აკი ავიღე ცრემლის ნესტი მე!
ვარ ხევსურეთში ლუდის დასტური,
ახმეტის ტყე ვარ გადალასტული!
მე ფშავის ხევში თვალებს ვაფეთებ,
იქ დარჩა ვაჟას საკვესაბედე.
მე ბახტრიონში - თუშურ დოღში ვარ.
ვხედავ კოშკებზე სისხლის ოშხივარს.
საინგილოში ვკოცნი კესანეს,
შენი ჭირიმე, შენი კვნესა მე!
არ დავივიწყე ოშკი, ხახული,
და მით გამოვთქვი სევდა ხალხური,
მზით ვაიმედე და გაზაფხულით...
სადღაც, ხორასანს თუ ფერეიდანს,
ინდოეთსა თუ ანატოლიას,
ლექსი ჩემს სალამს რად ვერ ჩაიტანს,
ამაზე ვნაღვლობ - იქ ძმა მყოლია!
მაგრამ ჩემს ძარღვში მე ლექსს დავმალავ,
ვიცი, გადასცემს თეთრი თოლია.

იალბუზს, მყინვარს, ბორბალოს - სამ ძმას,

თეთნულდს და უშბას - მათ ბიძაშვილებს,
თუკი ბრძოლაში გავიკავშირებ,
ჩემს მტრის ლაშქრობას ელის გაქრობა!
რიონის ველი, ალაზნის ველი!
ზურმუხტის მთების ამბიონებით...
და ტირიფონა - მაისს ნაქები, -
ხოლო ზაფხულში პაპანაქებით...
ახალ დროების გადამნუსხველი -
მწკრივი და მწკრივი ლამპიონების -
ელექტროვარდის შეღიმებანი...
შეღამებაში გულს აყვავებენ,
სიცოცხლის ნათელს დაახვავებენ
მე ვარ, ვიქნები მათი მებანე!

აფეთქებულა თბილისის დილა,

სულში ნავარდობს ვარდების ალი...
ცა, როგორც თაფლი, ჩამოღვენთილა,
გული სუფთაა, ვით ბამბის ფთილა -
ოქროს თმებს მახვევს მაცდური დალი!
მე, გალაღებულს მზის სიხარულით,
მჯერა, ჩემს ქალაქს არა ჰყავს ცალი!
მზის სხივი ჰქსოვდა თამარის კაბას,
აქ სხივს ეჭირა ერეკლეს ხმალი!

ნარიყალაზე ახალ არწივებს

დღე დღევანდელი ახლად ამწკრივებს...
მე ვარ ყველასთან და მე ვარ ყველა,
ციცინათელაც და ცისარტყელაც!..
ვთქვი სიტყვა ქართლის შესამკობარი,
ვთქვი ჩემი ძმების შესანდობარი,
მამათა დიდი ნაგალობარი...
- მწამხარ, მიყვარხარ, - დიდი ლოტბარი,
მწამხარ, შენთვის ვარ სიტყვა მომტკბარი!
ჩემო მამულო, თაფლო და ვარდო,
ზღვით შეცვარულო, მზით გასირმულო
მარად ვეფხურო, ლაღად ირმულო!
არა, არ მიყვარს შენი წარსულის -
წამების ჯვარი და სიმძიმილი;
ო, როგორ მხიბლავს შენი ჯვარცმული,
სათნოიანი სახის ღიმილი...

ვით ჩალმიანი იანიჩარი

მოქშუის მთვარე - გული გააპოს,
წარსული ტყვეა მხოლოდ ანჩარის,
ყველა ფურცელზე შხამი ლაპლაპობს.
ღამ-ღამ რად იცის ტირილი ტალღამ,
რომ გული გალღვა, შენ ეს არ იცი?
მეც ხომ მატყვია წინაპრის დამღა, -
გულისფიცარზე გადასარიცხი.

სამშობლოს მთებო, გოლიათებო,

გითენებიათ გოლგოთის ღამე,
ქართლის მინდვრებო, მხარგანივრებო, -
ცრემლს ზღვათაოდენს თქვენსას თუ ზღავენ?
ან სისხლს მართალთა ვინ ჩამორეცხავს?
ვარდს აყვავება, ჭიკჭიკი მერცხალს
რომ აუკრძალეს, რატომ არ შერცხვათ...
რად სურდათ ხმალი სისხლით ეკვებათ,
ვფიქრობ ნამწვავი, ძველათ დამწვარი,
კრწანისულ დუდუკს, სისხლით შეღებილს,
ხშირად ჩემს ლექსში სდის სისხლის ცვარი...

როგორც მარაბდის ფიცი, მომესმის

მე - ოროველა ნამღერი მინდვრად;
შავი წარსული რაღადა კვნესის,
თუ მომავალი გულს დამეწინდრა.
გგონია, ჰქონდათ სისხლი დამშრალი,
საფლავის მტვერში მისთვის წვებოდნენ? -
ლომისის ლომი, ვაჟი ლაშარი -
სიკვდილს ხმლით ხელში ეგებებოდნენ.
ვინ გყავდა მტერი? სად არი მტერი!
ჰკითხე მეგუთნეს, ხნულში უნახავს!
ძვლებს მიაყარა ყამირის მტვერი,
ვგონებ, მეასედ მას დაუმარხავს!
ვისაც ბრძოლაში არ უყვარს დრეკა,
როგორ არ არი უკვდავის ტოლი?
იცი, უნაცროდ იწვება დეკა,
არვის აწუხებს მხრჩოლავი ბოლით.
არა, არა მწამს სიკვდილზე თქმული, -
გულს ერეოდეს, - არაკებია!
მე ვიცი, ვიცი რუსთველის გული
საფლავის ჭიებს არა რგებიათ.
მზემ შეიწოვა, როგორც ნაწილი,
მზემ შეიერთა ნათავისარი;
ვერც იქნებოდა გამონაწირი -
ლექსთა სარდალი და კეისარი!

მახსოვს ილიას გახვრეტილ შუბლის

ნაჭრილობევზე მუხის ფოთოლი,
თითქოს დამხობა შევიტყვე უფლის,
თითქოს დაეცა ერის გოდოლი!
მე ყრმა ვიყავი მისი გამგონე,
ხალხის დანაკარგს ვინ ამიწყავდა?
გულს მეზრდებოდა ბოღმა და ღონე,
როგორც ის მუხა... ის სისხლი რწყავდა...
მუხით ფარავდნენ სირცხვილს, ჭრილობას
როდესაც ქართლი ეგდო ჭილობად...
არ მასვენებდა მუხა... ჭრილობა...
მუხის მალამო, ძალაც, დაცემაც...
შავი ჯანღების შემოჯრილობა,
მზისგან ნისლების კვლავ გატაცება...
მახსოვს აკაკი - ნახევარღმერთი,
ამღერებული გულმდუღარებით,
ვაჟა-ფშაველა - მთის ცრემლის ღვენთი,
მთის ფარჩეულზე უფრო ღარიბი.
მე მათ მიბოძეს ლექსის დასტური;
ანდერძი მითხრეს, მცნება დამიდგეს,
ვიყავი მათი თანადამხდური!
მე არ მასვენებს ის დაბმული დრო,
დე, მოგონებამ გული დამდუღროს!
რა უნდა გითხრა იმ დღის შესახებ,
გული სევდას არ გავაწეწინო.
- ნუ გამაღვიძებ, ხელს ნუ შემახებ,
ოღონდ გავქვავდე... ოღონდ მეძინოს, -
იტყოდა მაშინ, იტყოდა მაშინ,
ნაომარი და გულდაქანცული;
და მხოლოდ ცრემლი ჟღეროდა ხმაში -
ერის საგზალი და საგანძური...

დღეს კი არ გვყოფნის სიცოცხლის დღენი,

დავტკბეთ სამშობლოს ახალ მშვენებით,
ჰყვავიან ჩვენ წინ თვალსამოთხენი,
ადის სართული შეუსვენებლივ.
- ნუ დამაძინე, ვარ ბედნიერი,
ვივიწყებ სიკვდილს, ნანგრევს ვერ ვხედავ -
მღერის ფაზელი, ცხუმ-ბედიელი,
ახლად გუგუნებს არმაზი - მცხეთა!
ნუ დამაძინებ... ნუ მომაგონებ...
გადიგრიალა უღმერთო ხანამ.
დავალ... დავმღერი ოფლის დამღვრელი
სამშობლოს ხნულში ტანაყრილ ყანას.

ვინ დამირაზმა სამშობლოს დილა,

გზაჯვარედინზე ვინ მეზმანება?
თვითონ ხალხის მზე გადაფოთლილა
დაცვენილ თესლის ასამწვანებლად.
თუ არსად იყო ჩვენი დამხსნელი,
თუ ისტორია იყო ცალხელი,
დღეს ითქვას ქებით ქართლის სახელი!
ისევ აღმდგარა მკვდრეთით ილია
და მუხაც ისევ შეფოთლილია...

თუ მუხის ძალამ განკურნა ქართლი,

მისთვის ვიმღერეთ „მუმლი მუხასა!“
ვინ დაუხავსა ოცნებას ჭვარტლი,
მუხას აყრილ ჩრდილს ვინ მოუხაზავს?
მიცოცხლოს იგი, რასაც ველოცე,
ჩანგით და გულით რასაც ვფერობდი,
ნუმც დამეჩრდილოს საქართველოს მზე
საუკუნებრივ ოქროსფერობით...

თუ დროშა, ცრემლით მონაქსოვარი,

არც ერთ ბრძოლაში არ დახეულა,
და თუკი ხმალი, ღირსსახსოვარი,
არც არასოდეს გადამსხვრეულა,
მომეცი სიტყვა შეუპოვარი,
ძირს მიწაზე რომ არ დაცემულა!
მაშინ იხილე, საუკუნიდან
თუ რა ოცნება გადაცემულა!

1959 წ.

შენი სახელი

თუ გული სევდით დამებინდება,

დადგება ხოლმე წუთი უცები,
მყის ხოხობივით მომაფრინდება
შენი სახელი ნაკეკლუცები -
ბრიალებ ჩემ წინ,
ელვით გიზგიზებ...
მოგძახი: კიდევ დაიკისკისე!
 1959 წ.

საიხვე ტბა

მთაში თოვლი აიხვეტა,

ვერხვნარები ვნახე ჩავლით,
მთის მკერდზე კი საიხვე ტბა
ალივლივდა მზისფერ ჭავლით.

მაგრამ იხვი აღარ ცურავს,

ჩემს თვალს აღარ ენახვება, -
ის ბუნებამ დალია და...
ტბა კი ნაპირს ელახება.

1959 წ.

თეთრი შროშნები

თეთრი შროშნები
ვერცხლის სურაში
ჩავყარე შენდა მოსაგონებლად...
ასე მგონია
ვიყო ბურანში,
სევდის უფალი მკერდს მეკონება...

თუ შენ აღარ ხარ,

ვის ვაძლევ სალამს,
(შენც დამლეწიხარ,სულის ვეფთარო), -
წავიდე რომელ იერუსალიმს,
რომელ ქარიშხალს ამოვეფარო...

სად,
სად დავიწვა,
რომელ ქურაში, -
ადუღებული ბორგავს გონება...

თეთრი შროშნები
ვერცხლის სურაში
მიწყვია შენდა მოსაგონებლად.

1959 წ.

სიზმარი

წუხელ,
სიზმარში,
მე ხე ვიხილე,
მზის შარავანდის
შუქით ჰშვენოდა.
ხე დიდებული,
ჯავარიანი
ქვეყნიერებას
გადაჰფენოდა...
ახოვანი
და ჰაეროვანი
მოირხეოდა
ნიავქარობით.
მის ქვეშ
მრავალი იდგა ხარატი
და ხიდან აკვნებს
სთლიდა გალობით.
ხეს კი ტოტები არ აკლდებოდა,
პირიქით,
უფრო ემატებოდა;
და ბურბუშელა
ხის გარეშემო
ვარდის ფურცლებად
იფანტებოდა...
უცბათ მოვარდა
კუბოს ოსტატი,
კიდეც გათალა
ორი ფიცარი.
ხემ შეიკვნესა...
მე ყელში ვეცი,
ის კუბოს მთლელი
მყისვე ვიცანი!
და შემომესმა
ბავშვთა ჟივილი,
ათი ათასი იდგა სულიკო,
ზეცას შესთხოვდნენ
ხელებგაწვდილნი,
ციდან ცეცხლი
არ წამოსულიყო!..

1959 წ.

ლეონიძეთა შორის ვიყავი*

ლეონიძეთა შორის ვიყავი,

ჩქეფდა ჭოროხი, ტყე შრიალებდა;
სახლიკაცების ნახვით ვიხარე,
რა საქმე მქონდა ძველ იარებთან.

გვქონდა წარსული ძველი და მწველი

და არც გვინდოდა მასზე გვეჩივლა,
ვიგემეთ სიტკბო, უდარდელობა,
ძმობით გვინდოდა თავი გვეჩინა.

სამასი წლებით დაშორებულებს,

დღეს საძმო ჭიქა ერთად გვეჭირა,
ის გვიხაროდა, რომ ქართველობა
თვითეულს გულში გადაგვერჩინა.

ლეონიძეთა შორის ვიჯექი,

საგვარეულო სმურის თამადა,
ბევრი ვიმღერეთ, ბევრი ვიჭექეთ,
სადღეგრძელოში არვინ დამაკლდა.

და საქართველოს რომ შევემატეთ,

ვით გულში ვარდი, გვიტრიალებდა,
მარადიდს თავზე იდგა ლემადე**,
ჰქუხდა ჭოროხი, ზღვა გრიალებდა.
...ჩვენ სიყვარული გვაჟრიალებდა.

1959 წ.
-----------------------------------------------------------------------------
* ლეონიძეთა გვარი მესხეთიდან მოდის. დღესაც ტბეთის განთქმულ ტაძრიდან სამი-ოთხი
კილომეტრის მანძილზე არის სოფელი ლეონიძე. იქიდან ვართ ლეონიძეები წამოსულები მე-17
საუკუნეში, როცა მესხეთი ოსმალეთმა დაიპყრო. ამჟამად ლეონიძეების ერთი შტო ცხოვრობს
აჭარაში - ერგეში (ზემო ჯოჭო).
**ლემადე - შავი ნისლი.

თვალები

თვალები... წმინდა თვალები...

შემვედრებელი თვალები,
შილერის იდეალებით...
უღვთო, უმანკო ცრემლებით
დანაწვიმარი თვალები,
ჩამოლერწმული წამწამით
მე რომ არ შევებრალები!

1959 წ.

ჰყავთ ვარსკვლავები ამხანაგებად

ის ლექსი რომელ მომღერალს უთქვამს,

ბავშვობიდან რომ გაგვეგონება?
ქვას ვინ შთაჰბერა ღვთიური სუნთქვა
ან ამ სიმღერას - მზის შთაგონება!

სადაც მდუმარედ უთქვამთ „დავბერდი“,

იქ ამოსულან თეთრი ვარდები...
ჰყავთ ვარსკვლავები ამხანაგებად
და მათთან უყვართ დაბანაკება...

მე მათზე ვფიქრობ,
მათს ათოვლებულ
ჭაღარა შუბლზე, მაშვრალ ხელებზე,
და სამშობლოში - მათს დატოვებულ,
სისხლგადანთხეულ საკურთხევლებზე...

უცბად ამიყვანს ხელთ, ამიტაცებს,

მე გოლიათი ომგარდახდილი,
და შეტოკდება ჩემს მაგიდაზე
შავად გართხმული ვეფხვური ჩრდილი...

1959 წ.

წარწერა ჩემს წიგნზე

აქ არი ყველა ჩემი გარჯანი:

რაც მიხარჯია ლექსში მარჯანი,

სიტყვის ამბარჩა, სტრიქონის ფარჩა,

ყველა აქ არი, რაც გულში ჩამრჩა,

რაც გულის ძარღვში სისხლს შეეჭედა

და იქცა ჩემი ლექსის ბეჭედად!

1959 წ.

ტოპონიმიკა

რუსთავი - შოთას აკვანი.

ტანძია - სულხან-საბასი;
ვცეთ საგურამოს თაყვანი
დავითის ცრემლთა საფასით.

ყვარელში ფიქრობს ილია,

ქართლს ააცდინოს ურიგო;
საჩხერის ციცნათელებში
მღერის აკაკი „სულიკოს“.

ჩარგალის ყველა ჩანჩქრიდან

ვაჟას ხმა მეჩურჩულება;
ყაზბეგში იწვის ყაზბეგი,
როგორც ჭაღარა თქმულება.

და უცბად შემომანათებს
დიდი სადროშო პირიმზის, -
ბარათაშვილის, ბესიკის,
ორბელიანთა - თბილისი.
 1959 წ.

ჩემს იუბილეზე

ყველა ძმობილი,
ყველა დობილი
ამ დღეს მილოცავს...
ტკბილი ძღვენია! -
თითქოს მომავალს ვემშვიდობები,
ნეტავ იცოდეთ,
რა საწყენია!

ვალი დამადეს გადასახდელი,

ქათინაურიც
ბევრი მსმენია;
მე სიმღერისთვის მერგო სახელი, -
თქვენ რომ იცოდეთ,
როგორ მრცხვენია!

ვდგევარ და ვფიქრობ,
- ეს როგორ არი,
მე ჩემთვის ვაზი გადმიწვენია,
გამონაფიქრი და ნაგონარი,
გულის ფსკერიდან -
ვის შესწვდენია?

მე ჩემთვის უნდა მეჭირვარამნა,

იქნებ, ჩუმადაც ცრემლი მდენია.
პეპელის ფრთების ღონეც არა მაქვს,
გარს მომძახიან: - შევარდენია!

ცხენი რომ მიჰქრის

ნაჯირითალი,
ის ქროლვა არი, განა ცხენია?
უბრალო რბენა
ლტოლვა რით არი? -
თქვენ რომ იცოდეთ,
როგორ მრცხვენია!
თუ სიტყვა სიტყვას მწყობრად მივაწყე, -
ხომ ჩემი სულის მონაფშხვენია...
მე ჩემი სიტყვის
მაკრთობს სიმარცხე...
თქვენ რომ იცოდეთ...
რარიგ მრცხვენია!

1959 წ.

სართვლო

რა მოსავალია,
რა ვაზი, რა რთველი,
გული ხომ აღარ დაგვედარდება!
რამდენიც ვაზია - იმდენი ქართველი!
თქვენ იცით, რომ ვაზი დარგო ქართველმა?

რა რთველი არი, რა ფერხულია,

რა ლერწამ გოგოს მისდევს ვაჟკაცი!
რომ არ იმღერო, უხერხულია,
განა მუქთია მთვარის ბათქაში?

დაძინებულა ყველა საათი,

შაბაშ თამადობს თვით გულბაათი!
მინდა, ვაზებო, თქვენთან ვიმღერო,
საწნახლის სიტკბო მსურს შევიწოვო,
გაიწი, ცხოვრებავ, ტიალო, ვიწროვო,
ჩემი ღონივრობა მინდა გაგიმხილო!

ვინ არქმევს ღვინოს, - როცაა ცეცხლი!

და შიგ ბუდარებს ქართული სული!
სა-დღე-გრძე-ლოა მხოლოდ სიცოცხლის -
ქართველი კაცის აწვდილი სმური!..

1959 წ.

კალმით, ლერწამით, ფრთით დაწერილი

 ვუძღვნი აკადემიკოს კორნელი კეკელიძეს

დაე, დაიკლას ათასი ცხვარი

ლაშარში! - ერთიც მე არ მერგება,
გაშალონ სუფრა ღვინით, ნამცხვარით
და ერბო დადგან სავსე დერგებად,
მე არ მერგება არცერთი ცვარი,
ვაჟა-ფშაველას რომ შეერგება!

რადგან ხალხივით იყო მართალი,

აბჯრის ხმური - ვაჟას ლექსია,
რადგანაც ვაჟა იყო სარდალი,
როცა ხალხს მტერი შემოესია.
ვიომებ ლექსში ვაჟას სარდლობით,
არაგვზე მასთან ერთად ვიმღერებ,
ქართლის არწივზე მე ვარ დანდობით,
გულს უსიმღეროდ ვერ დავიბერებ!

აი, ქართული გულის საღვარე,

აი, ქართული ღალის მკრეფელნი,
რაც ივარსკლავეს, მით გაგვახარეს,
სხვაც ბევრი იყოს გამცისკრებელი:

ვინ თქვას, ვინ აქოს, ვინ მოიგონოს

ფუტკარი თაფლით ტკბილად სახსენი,
გულს მიიკონოს შოთა, ნიკოლოზ,
ეფრემ მცირე და ბერი არსენი!

ბევრი შავთელი! მზის დავალებით

უდიდებიათ გულის მურაზი,
ცრემლმა დასთხარა დავითს თვალები,
იობად იქცა თეიმურაზი!

საბა, ვახტანგი, დავით, ვახუშტი, -

სამი მბრწყინავი სეფესანთელი,
მათ ხსენებაზე, გულო, დაშუშდი,
ერო, დარჩები მათგან ჯანმრთელი!

როს ქართლი იყო გამოსახსნელი,

და თქვეს - სამშობლო დამეწყრილია,
მაშინ აინთო ორი სახელი:
ჩვენი აკაკი, ჩვენი ილია!

სამშობლოს სისხლი არ დააბარეს,

გაგლეჯილ მიწის იყვნენ მფარველი,
ოქრო ადინეს, სიტყვა დაფერეს,
მოგვცეს საუნჯე წარუპარველი.

გამრავლებულან ერის ძეგლებად,

მათ ღვაწლს, განწირვას ვინ დააფასებს?
მამად და პაპად ყველას გვერგება,
მე მათ ცრემლთა ღვარს დავიემბაზებ!

სულში თრთის მათი წმინდა ნათელი,

შარავანდედი მარად მგზნებარი,
მათი სიტყვები დასანატრელი,
საოცნებო და ნაოცნებარი, -

ახლად ჰყვავიან, კვლავ ცოცხლდებიან

დიდოსტატების შთაგონებაში,
თრთიან, ცეცხლს ჰყრიან და ხელდებიან
ჩვენი დროების ახალ ვნებაში!

ისინი ხალხის იმედებია,

თავისუფლების, ძმობის მთხრობელნი,
მარად ჩვენ დვრიტად დაგვედებიან
წმინდა ნათელის მახარობელნი.

სალოცავია, ცეცხლმსუნთქავია,
რაც სთქვეს სიმღერა მზეში ფერილი,
და რაც იმღერეს, სულ უკვდავია,
კალმით, ლერწამით, ფრთით დაწერილი.

ახალ ოცნების მე ვარ მსახური,

ახალ იმედის და გაზაფხულის.

ორივ ფრთით მინდა ერთზე გაწვდომა,

რასაც ვიმღერი, ის მემღერება, -
ქართული მიწის ახალგაზრდობა,
ხალხის გმირული მშვენიერება!

ოცნების ცეცხლით გაჩაღებულო,

ლექსში შესულო
პოეტის სულო,
დიდ ქარიშხალთან დაჯახებულო,
ლტოლვის საზღვარი მე არ გისურვო!

გასწი, გაჰკვეთე ბური მზისათვის,

დიდი ბრძოლების გახდი სარდალი;
- სიმართლისათვის,
- სიცოცხლისათვის! -
წინაპართ სულის იყავ სადარი!

და მაშინ ნახავ ლაშარის ჯვარში,

ჯარზე საკარგყმოდ, თუ როგორ ჰშვენი;
ოქროქსოვილსა, ფარჩასა, ჩვარში,
როგორ ავკრიფოთ ალმასი შენი!

1959 წ.

გულიც იქ არი, სულიც იქ არი

იყო...
ოთახში, მყუდრო ოთახში
მე ჩემთვის ვწერდი წყნარად და თბილად,
მე მალე მივხვდი:
ერთიც ათასში
ოთახის ლექსი არ დანდობილა!
აზვირთებულა სულის გრიგალი
და გული ღელავს ვით ოკეანე,
გულიც იქ არი,
სულიც იქ არი,
სადაც ქუჩაა დღეს მომკივანე!
განა ფოლადს რა ჩამოაბერებს,
გრიგალის შეკვრა ძალუძს არაფერს,
ვაშა და ვაშა ბრძოლის ნამქერებს,
თავისუფლება ზანგებს, არაბებს!
განა გგონივარ მართლა უსაქმო,
ჩემი დროების საქმეთ მხილვარი?
ორი კოშკი მაქვს მე საგუშაგო:
თვით იალბუზი და თვით მყინვარი!
მაგრამ მე მინდა ვიყო დარაჯი
თავისუფლების ყველა კოშკების,
დედამიწაზე! - ჩემი ფარაჯით, -
მე ძველი მესხი, ტბელი, ოშკელი.

1959 წ.

1960 წელი
მაჭახელა
ექსპრომტი

აჭარელმა მშრომელებმა ჩემი დაბადებიდან 60

წლისთავის იუბილეზე საჩუქრად გამომიგზავნეს ძველი
თოფი - მაჭახელა წარწერით: „ამ თოფით ვიცავდით აჭარლები
სამშობლოს მტრებისაგან“.

ამა თოფისა მსროლელი

არა ყოფილა ლაჩარად,
თავისუფლების წყურვილის
მეტი მას არა დარჩა რა!
თოფი ესროლა, ხმალი სცა,
მტერს შუბი მკერდში გასჩარა!
ისევ დგას გონიოს ციხე,
და კახაბერიც დამრჩალა!
ამაყად ბრწყინავს ბათუმი, -
მტერს პირში ბურთი ჩასჩარა.

თამარის ღიმი კვლავ ჰყვავის

დღემდისაც აღარ დამჭკნარა!
შვილი ვარ, განა მოსული,
შორიდან გადმონაჭარად?
შენს სიყვარულს და ტრფიალსა
გულში ვიწურავ მაჭარად;
გული ხარ საქართველოსი, -
მესხეთო,
ჩემო აჭარა!..

1960 წ.
აკაკის

მიყვარხარ,
კიდეც მიყვარდი,
ესა მაქვს ტკბილად სამხელი;
ბრწყინავს უჭკნობად, ვით ვარდი,
სხივნართი შენი სახელი!

განა დროებას მიჰფარდი, -

დღესაც ქართლს ეალერსები...
ჩიტებად, - ოქროს ნისკარტით,
დაჰქრიან შენი ლექსები!

1960 წ.

რა მარგალიტს ვეძებდი...

რა მარგალიტს ვეძებდი
წყალვარდნილთა ნანჩქრევში?
რა სევდას, შემოდგომის
ჩამოცრემლილ ფანჯრებში?

რა სიხარულს ვეძებდი
შენს უძირო თვალებში?
ან ალვისხე წერწეტი
რას მიჰქროდა მთვარეში?

მე ვეძებდი სიმღერას,
იმ უცნაურ სიმღერებს, -
ვერ ვიპოვე იმჯერად,
ახლა ვინ შემიფერებს?

თეთრ ვარდებს დავეშურე

ყივჩაღური ლირიკით.
მოდიოდა სახელი
ნაოჭების ბილიკით...

1960 წ.
ეკატერინე ჭავჭავაძეს

შენთვის ბევრმა სიტყვას თაფლი ადინა,

როგორ გითხრა, მეც მიყვარხარ, კატინა,
მეც მეძახის მაგ დალალთა მსტოვარი,
ეგ საყურე ალმასშუქნათოვარი,
ეგ თვალები - სილამაზის ფანჯრები,
მპირდებიან, რომ არასდროს გავქრები!

1960 წ.

მთვარის ჩრდილებში

მაისურ ღამის მთვარის ჩრდილები

ჭადრის ტოტებში გახლართულიყო,
მე კი ვისმენდი დამორჩილებით
იშხნელთა გუნდის მკვნესარ „სულიკოს“,
თითქოს უძახდნენ გამქრალ სიყვარულს,
რომელიც უღვთოდ დაკარგულიყო,
და გაბზარული გული მოსთქვამდა:
- სადა ხარ, სადა, ჩემო სულიკო!
შეგნიშნე, ვაშლის ყვავილის ფერფლი
შენს კულულებში შეხიზნულიყო,
გამობმულიყო, მრავალ სიმებად,
ამოსულიყო, - წამოსულიყო,
მსურდა ჩემს გულზე ყველა მიმება,
ასე ურცხვი და ასე ურიცხვო;
ანდა ამესხა მკერდს ყაწიმებად...
მაგრამ გშვენოდა, ვით გაღიმება
გაზაფხულისა, - ჩემო სულიკო, -
იმ ერთადერთი სიყვარულისა,
რომელიც დარჩეს, მოდი,
სულ იყოს...

1960 წ.

რუსთაველს
რად არ გვაძინებ ღამეებს,
ტკივილო დანაკარგისა?
„ღვთის ქვეყანაში“ რა გინდა,
თავად ღმერთი ხარ ქართლისა!

რად გეძებთ იერუსალიმს,

ქართლიდან რისთვის წახველი?
ხომ საქართველომ ერთადერთს
შენ მოგილოცა სახელი!

რად გაეყარე სამშობლოს

ტკბილ მიწას, დასაფიცარსა?
ალბათ იცოდი: ქართველნი
ვერ დაგაყრიდნენ მიწასა!

თუ დაგხედავდა თამარი
კუბოზედ ელვა-თვალებით,
ალმურში გადადნებოდნენ,
რუსთველო, შენი ძვალები!

დამყურებულო მწვერვალო,
დაჰხედე საქართველოსა,
ილოცოს ერმა ქართველმა,
რაც ძველად ჩოქით ელოცა!

არ დაშრა შენი სიმღერა,

არც სიმი დასწყდა სანთურსა,
ნუ მოშლი საქართველოში
სიტყვას და ლექსსა ქართულსა!

ჩვენს მაჯას მარად აცოცხლებს

შენი თქმა - ნათლის მთოვარი,
შენი ღვთიური სიმღერის
გამოქროლვანი, თრთოლვანი...

წამოდი, ჩვენო არწივო,

მოქანდი გულფიცხელადა,
ჩამობრიალდი თბილისში
მოფრენილ ცისარტყელადა!
დაბრძანდი მთაწმინდაზედა,
გაყაროთ ლალი, ფაზარი,
მოდი, მონახე აკვანი
და შენი ნაემბაზარი!

დაგვხვდებით, მთა-ბარს დავამტვრევთ

სასიხარულო ელდითა!
ვცოცხლობდით, უფრო ვიცოცხლებთ,
რუსთველო, შენით, ერთითა!

ან როგორ გაისაძლისე
შორყოფნა, სევდა ღამური? -
შვიდასი წელი დაქანდა
არ გინახია მამული!

ბროლის ცა - მტკვრის და რიონის,

მთანი დამდგარნი გრეხითა, -
ჩამოდი, ამერ-იმერი
ჩამოიარე ფეხითა!

მით ღონეს გაუძლიერებ

ვეფხვურად შენამტკიცარსა,
სიკვდილს არ ჩაბარებიხარ, -
ჩაჰბარდი ქართულ მიწასა!

1960 წ.

„ჩარი-რამა“

მოვიარე ცისქვეშეთი,
ყველას სჯობდა საქაშეთი!

იქ მიყვარდა, ტოტის გრეხით,

გადახრილი წელში ვერხვი.

მას ახსოვდა მღელვარება

ჩემი გულის სიქარბუქის,
კულულში რომ ჩავაქსოვე
ოქრო ჩემი სიჭაბუკის.
იქ მე ვსვამდი სადღეგრძელოს
შენი ტუჩის ძოწის ჭიქით,
ფანცქალებდა
ნაპერწკალა
ციცნათელა ღობის იქით...

მერე ჩაჰქრა...
სიყვარულმაც
გულში ელვად ჩაიარა;
სხვის სუფრაზე დავინახე,
იმღეროდა „ჩარი-რამას“...

1960 წ.

ვაზის რტო

ძველ ტაძარში სარკმლიდან

ჩაპარულა ვაზის რტო,
ტრაპეზს შემოხვევია
ქარვისფერი აკიდო.

ამოსვლა რომ მოუნდეს,

უკან ვიღამ აზიდოს?
ეი, ჰეი, მთვრალია,
უგუნური ვაზის რტო!

1960 წ.

აკაკი წერეთელს

იყავ ბულბული, გედი იყავ და ორთეოსი,

შენი სიმღერა - ლოცვა იყო საქართველოსი!

შენი სიმღერა ნაღარის ხმას ცეცხლით მიება, -

საფლავებიდან ამოგყავდა შურისძიება!

აღდგენის იმედს წკრიალებდნენ შენი ცრემლები...

მამულისათვის დღესაც ძვლებით დაიმძევლები,

და მისთვის არი დაჩოქილი დღეს შენს წინ ერი,

ხალხის სუნთქვაში უკვდავებით რომ ისევ მღერი!

1960 წ.

დგას საქართველო ვარდის თაღებით

თავმომწონარი,
სხივმომფინარი,
მითხარ, ვინ არი,
ტკბილი სახელი,
მისთვის რომ ვარდი შეიკონება? -
შენა ხარ, ჩემი გულის გამხსნელი
ბედნიერების
მოსაგონებლად...

შეყვარებული -
ღმერთს ვეტყვი უარს,
უშენობით კი -
მტვერი ვარ, მტვერი!
და შენს სახეზე
ღიმილი თუა,
მაშინ დამტკბარი
სილაღით ვმღერი!

შენს წმინდა ნათელს

მარად ვეგზნები,
გულში სახმილად
რომ დარხეულა.
აჰა, მიიღე
ჩემი ლექსები,
შემოგაფანტო,
ზამბახეულად.

მე დაგითვალე გულში კვირტები,

ყველა ფოთოლზე ლექსი გიწერე.
დიდი ბრძოლებით გამიკვირდები,
გცელეს, სიცოცხლე ვერ მოგიცელეს!

და დღესაც შენი მინდორ-ბაღები

მინანქარია,
ყალამქარია.
დგას საქართველო ვარდის თაღებით,
ზღვაში რომ ნაბიჯგადამდგარია!..

1960 წ.

მე მოვდივარ ყანებიდან...

მე მოვდივარ ყანებიდან
ქუდში ყვავილგარჭობილი,
მე ვემთხვიე მზის თავთავებს,
ვაზთან ვიყავ დაჩოქილი!

ხმა შეწყვიტონ ქარტეხილთა,

შეიცვალოს ამინდები!
ამ ნამყენთან, ამ ხეხილთან,
დღე იზრდება ხვალინდელი!

მინდა მალე გავიაროთ

მანძილები შორ-სავალი,
ოქროს ძარღვზე აღმოცენდეს
საქართველოს მოსავალი!

მისთვის შრომა გვევალება,

მორჩეს, რაც ხმლით დაკოდილა,
რომ გაბრწყინდეს მწვერვალებზე
სამთელქვეყნო ოქროს დილა!

რომ გულს სიტკბოდ ადნებოდეს -

მთა-გორების საღვთო ქროლით -
გაზაფხულის ზურმუხტი და
შემოდგომის წმინდა ბროლი!

მე მოვდივარ ყანებიდან,
გულს თავთავი მივიკარი,
და ხმასავსედ მემღერება -
ხე, ბალახი, ცეცხლი, ქარი!..

1960 წ.

ბაზალეთის ლერწმოვანები

ნეტავი მეც დამამღერა,

იმ ხმოვანებით,
ბაზალეთში რო მღერიან
ლერწმოვანები,
იმ სიმღერის წმინდა ხმათა
ვერცხლოვანებით,
ვაი, ვერ ვთქვი სიჭაბუკით,
ვერც მცხოვანებით,
ბაზალეთში რო მღეროდნენ
ლერწმოვანები...
იქნებ იმ ცეცხლს სიმღერით ვერ
ვემცხუნვარები?
საქართველოს ოცნებით ვარ
მეც ხომ დამწვარი? -
საქართველოს იალქნების ქარო,
დამძარი
გაღვიძებულ იმედების
ცეცხლოვანებით!

1960 წ.

დოღზე

ქართველი კაცი ცხენს თუ გადაჯდა,

ღმერთს დაივიწყებს, - ნათქვამი არი!
ქართან ჯირითში თუ ვერ გადარჩა,
რა ბედენაა, - სხვას გაზრდის მტკვარი.

მოგვდევს ანდერძად თავის განწირვა, -

განა სიკვდილით თავგანწირულის?
არა! სიცოცხლე მართლაც გმირული,
სადაც შიშია ამოძირული.

1960 წ.

მაინც არ გავცვლი

ყველა სიმდიდრე, ყველა საუნჯე,

რასაც ამოჰყრის ზღვა თუ მაღარო,
ვერ მომისყიდის, ვერ დამამუნჯებს,
გინდაც სულ თავზე გადამაყარონ!

მაინც არ გავცვლი სამშობლოს ედემს,

და ერთს კი გეტყვი, მეტი რა გითხრა:
- ჩანგო, მამულის ხმას მხოლოდ ენდე,
ხალხის გულს მიჰყევ, გზას ის გაგიყვანს!

და მწამს მე ღონე ქართულ მიწისა,

როგორც არც ერთი ლომის და ვეფხვის;
ეს არის სიტყვა ლეონიძისა,
სამშობლოს მტერს რომ გულდაგულ ებდღვნის.

1960 წ.

შენი თვალები ნუშისებური

ცვარი ბრწყინალებს,
ფოთოლი მღერის,
ქათქათებს ზეცის იდუმალება,
დამეფინება მთვარის ნამქერი,
შენზედ ოცნება დამევალება.

შენი ტუჩების ნაპობი მიყვარს,

ლალის ნაპერწკლით გაბრწყინვალება.
და ვინც მე მიყვარს,
მასთან მიმიყვანს
ეს გაზაფხული მწვანეთვალება!

ბევრი მაისი,
გარდამაისი,
მე მასთან ერთად დამეთვალება,
მე ისე მიყვარს ჩემი თაისი,
ვერც უდაბნოში დამემალება!

შენი თვალები ნუშისებური

და თბილისური - დამენანება,
თუ ვნახე სევდით ამოვსებული,
და სევდა მე არ დამებრალება!

შენი ტუჩების ნაპობი მიყვარს,

ლალის ნაპერწკლით აბრწყინვალება.
და მწამს, ვინც მიყვარს,
მასთან მიმიყვანს
ეს გაზაფხული მწვანეთვალება!

1960 წ.

ხალიჩის მქსოველი დედაბერი

ერთხელ მეც ვიყავ ცისკრის ვარსკვლავი,

შედედებული ღაღანა ქალი,
მე ოქროს ძაფის ვიყავ მნასკვავი,
ხალიჩის მქსოვი ვარდების კვალით...

ვქსოვდი, არ ვიტყვი დატრაბახებით,

კვეხნა რად მინდა, ახსოვთ მახსოვრებს,
ყველა ვარსკვლავი, ყველა ბაღები,
ყველა ვარდები ზედ დავაქსოვე!

ახ, ნაქსოვარო, გულსახსოვარო,

ახალგაზრდობა რომ გინაწილე,
გამინაწილე დღეს შენი ფერი,
ვით შენ მოგეცი მე სიყმაწვილე, -
დასიზმრებული თუ თვალხილული.
მიშველე,
თითებს მიზრობს ყინული...

1960 წ.
მაშინ

მაშინ ავწიოთ გოზაურები,

აზარფეშაზე ვიყოთ მინდობით,
როს მენავენი, მოგზაურები
დაბრუნდებიან უკან მშვიდობით.

შენი ნადიმი მაშინ მაჩვენე

და მაშინ ვიყვნეთ კოცნითაც მტკბარი, -
როდესაც ქვეყნად გაიმარჯვებენ
ძმობა, ოცნება, ლაჟვარდი, ქარი...

1960 წ.

გოგონა

აგერ გოგონა ჩემს წიგნს ყიდულობს,

დახლზე ალაგებს მანეთიანებს...
გამეხარდება, ჩუმად ვდიდგულობ,
- აი, ხალხთან ვინ მაერთიანებს!

შინ მიაქვს წიგნი იისთვალებას,

ამ წიგნში ნეტავ რა ეგულება?
ის მანეთები დამევალება?
თუ ლექსი გულზე დაეპკურება?

და განა ვიცი, რა გავატანე?

მიჰქრის გოგონა, მისდევს ნიავი...
მე ვეხვეწები მხოლოდ პატარებს:
არ მომიგონონ ლექსი სიავით.

1960 წ.

წიწამური

ჰხედავ, არაგვი როგორ ალურჯდა,

როგორ იმსხვრევა ნავერცხლი ტალღა?
იქ - წიწამურის სვეტი დგას მუნჯად,
ცად ატყორცნილი მაღლა, სულ მაღლა.

ჩვენი გარეცხილ სირცხვილის ნიშნად,

დაღად ქართული სინიდისისა,
იქ სისხლნაცხები ოცნება იშვა,
ქართლის ამაგი იქ გაისრისა...

1960 წ.

***

ლექსის ფოლადი
არ დამიჩლუნგდა,
არც ნიშანი აქვს დაუძლურების,
სულ მღერის გული, განა მიჩუმდა?
მესმის მუსიკა დაუსრულებლივ.
ვუმღერი ხალხის ოცნების სუნთქვას,
საქართველოსთვის ვიბრძვი სიმღერით.
მე - მომღერალი ძველ ნახმლევების,
ლექსის ჟრუანტლის
დენის მიმღები.

1960 წ.

ახ, კიდევ ერთხელ მაჩვენა

ერთი პატარა სანთელი...

სულ ერთი, პატარა ღერი...
მოგონება და ნაღველი...
დამწვანებული წაღვერი...

ახ, ნეტამც კიდევ ედინა

ბულბულის რაკრაკს მთვარეში,
ახ, კიდევ ჩამახედინა
იაგუნდჩამდგარ თვალებში!
ტუჩის ვარსკვლავმა მინათოს,
წითელი ღაწვის ატლასმა,
ვნატრობ და ხვალეც ვინატრო,
რაც მოგონებამ დათასმა!

მინდა მეუფის არწივთან

მღეროდეს ჩემი ბულბული,
და რაც მანანა მაწვიმდა,
ის ცეცხლი მწვავდეს გურგურით.

სულ ვიდგე მზიურ ელვაში,

ვიყო მზით ლექსის ფარვაში.
ახ, კიდევ ერთხელ მაჩვენა,
ან - სულამც გადამაჯერა!..

1960 წ.

აკაკისადმი

სიმღერის მეფევ,
ლექსის მეუფევ,
წინამეტყველო,
ნახევრადღმერთო!
რაც საქართველოს ლექსად ეუბენ,
წმინდა ანდერძად გულში ჩაგვერთო!

შუბლო, შემკულო ეკლით და ვარდით,

შენ წინ სამთხვევლად ჩოქზე დავვარდი,

მოგესალმებით ბულბულს ამაგდარს,

შენი სიმღერით ერი დამაგრდა!

მეათასედიც ვინ თქვას ნაწილი,

ვინ გადაზომოს თვალში, ვინა თქვას,
შენი ღვაწლი და ლექსის მანძილი,
ან სიტყვა შენებრ ვინ შეინაკვთა?

სამშობლოს სუნთქვით გაღვიძებულო,

შენში აჟღერდა რუსთველის ქნარი,
შენ - ბედნიერო,
შენ - დიდებულო,
ერის ნათელში სვეტად ხარ მდგარი!

ჩვრებში გახვეულ საქათველოს ბედს

და მზეს ჩაძირულს შენ დასტიროდი,
ამირანივით კლდეზე მიგაბეს,
მაინც სიმღერით ავთანდილობდი!

შენ დაადუღე მარგალიტებად

ჩანგურის სიმზე ერის ცრემლები,
მღეროდი, როცა არ იყო ტევა
მოღალატეთა და გამცემლების!

კრწანისის ძვლებზე აღზრდილთა მოდგმას

როდი გვასწავლე მარტოდენ მოთქმა!

გვესმოდა შენი ჩანგურის ხმანი,

როგორც მამულის განკარგულება,
ჩვენ ვიზრდებოდით, ქართველნი ყრმანი,
შენი ანდერძის აღსასრულებლად!

საჭირისუფლო ტახტზე იჯექი

და ბრძოლის ველი გენატრებოდა,
წუთით შეესწარ, როცა იჭექა,
შურისძიებით გული თვრებოდა!

დაუცხრომელო, ბერო დარაჯო,

შენ მოგერია ძერა მტანჯავი,
გენატრებოდა ცივ სუდარაშიც
მამულის მხსნელად ბრძოლის ხანჯალი!

და ქართლმა შენებრ სხვა ვინ ინატროს,

შენებრ უკვდავი ნათლის მფენელი!
ხალხის გული გაქვს შენ საბინადრო,
ერის გულში გაქვს სასუფეველი!

შენი სიმღერით, ხმის ცეცხლთა ჩენით

გული მრავალჯერ დაეწარღვნება...
აღმდგარი არი სამშობლო შენი,
არ შეიძლება მისი დარღვევა!..
 1960 წ.

ამოდის მთვარე, საყვარელო...

დასრულებულა დღის სარბიელი,

ბრწყინავს ბორბალი დამსხვრეულ მზისა...
დღე ებრძვის ღამეს, ვით იბრძოდნენ მოყმე და ვეფხვი,
ელავს შავი ზღვა, დაღარული მყინვარის ყელი,
ისმის მუსიკა უკანასკნელი ზვირთების რხევის,
საყანურებში უკანასკნელ ქედნის ღუღუნი
და მარგალიტით შეყინული მთვარე ამოდის!
ამოდის მთვარე, საყვარელო, მთვარე ამოდის!

მთებში დედალი არწივების ისმის ყვირილი,

ცხელ ქარაფებზე მოფრიალებს აფრა ღამისა,
და ლუსკუმიდან სადაფისა დაბროლებული
ამოდის მთვარე, საყვარელო, მთვარე ამოდის.
ვარსკვლავთ ოსანით, ბულბულების იერიშებით,
მთებზე, კოშკებზე, გუმბათებზე გადმოკიდული,
დაბერებული, უძველესი დროშა ამოდის!

ამოდის მთვარე, საყვარელო, მთვარე ამოდის...

ამოდის მთვარე, ბრწყინავს მთვარის დღესასწაული -
კაბის შრიალი, ფარვანები, ჭიანურები...
დაჭრილი გული, ბულბულები, ძილისპირები,
შეყენებული დამბაჩები, შოთას საფლავი,
მუხამბაზები, ზამბახები, სირინოზები...
ცრემლების სეტყვით, პოეზიით გაბრწყინებული,
ძველი ღიმილით დედამიწის გადამზომელი, -
ამოდის მთვარე, მოქათქათე მთვარე ამოდის, -
ღამის ბელადი, სიყვარულის ხუროთმოძღვარი,
ზღვისა და ხმელის გამკვეთელი, ყველას შემყრელი,
დამწვართ იმედი, ხვაშიადი, აშიკთ მოწამე...
ეთერზე მდგარი თამარივით - ამოდის მთვარე!
ამოდის მთვარე, საყვარელო, მთვარე ამოდის!

გულის ფიცარზე დამცემია მთვარის ნამცვრევი,

თეთრი მერდინი ნესტანისა მომებურება,
და მთვარეც, როგორც ბესიკის დროს, ისე ამოდის
ვერის ბაღებზე უდარდელი ქალაღაიით...
თბილისის ყველა ფანჯარასთან ნაპაემნარი,
ალვის ხეებში ფატმანივით ათრთოლებული,
ვით ლედი მაკბეტ, თმაგაშლილი მთვარის ხანძარში,
ცხელი კოცნებით დამბუგველი, გადამფერფლავი,
ამოდის მთვარე, საყვარელო, მთვარე ამოდის!

მთვარის ნამქერი ზამბახური ლექსში ბობოქრობს,

გვაბორიალა მთვარის სხივმა ნაალერსალმა.
ჩემს სტრიქონებზეც მთვარე არი გადამდინარი -
უოქროესი, უბროლესი, უსუფთაესი...
დამნაშავეა ჩემი გულის მონახაზობა...
ზღვის მიმოქცევა...
თრთოლა... სუროს ცახცახი...
მოსიარულე ღმერთი არი განა მნათობი?
მუჯამარები... სამსხვერპლონი შეწირულ სისხლით...
თეთრი ქადაგი... გულდამწვარი ენდიმიონი...
აღარ ხარ, მთვარევ, არც ტრფიალი, არც სატრფიალო,
ბედაურ სიტყვას ვეღარ გტყორცნი გუნებანაქცევს,
თაფლის წვეთებო, მთვარისაგან მონაწვეთარო,
პირველი კოცნის სურნელებავ, დაუვიწყარო,
და მთვარის ცარცით დაწერილო სიტყვავ - „მშვიდობით"!

ამოდის მთვარე გაძარცული შარავანდედით:

ვით შემოდგომის უფოთლებო ხე მოწყენილი;
ოქრომკედები უქსოველი დაცვენილია,
საბურველები საიდუმლო მთვარის ტანისა;
ცარიელია ლაჟვარდები სახეტიალოდ,
ლურჯი ოცნებაც იქნებ ლურჯად შეყინულია,
გულთა შემკვრელო, ხელმომკიდევ, ცეცხლნაკიდარო,
გულის მღვიმიდან სხივთა ძნების გამომზიდარო,
ტანვერცხლიანო, ვინღა იყოს შენი მკმევარი?

ჩონგურის ცრემლზე ია ცისფრად კიდევ ამოვა?

იელვარებენ ოცნებათა ციცინათლები?
ვარდი პატარძლად ბულბულისა ისევ დარჩება?
ვისღა უნდიხარ შადრევანთან მიჯნურთა ელჩად,
ვერ იშრიალებ სიყვარულის შარიშურებით...
გაძრცვილო მთვარევ, რითმისათვის გაციებულო,
სალამანდრასებრ ვეღარ დაგვწვა შენი ცეცხლებით,
უბულბულებოდ დარჩენილო, უსიყვარულოდ...

გამოეთხოვეთ, პოეტებო, მთვარეს მარმარას,

გეყოთ, რაც დაგჭრათ, ბევრი სწოვეთ მთვარის სხივები,
ახლა სიმები ასაზრდოვეთ ქარიშხლის კვესით!..
ვარ სიცოცხლესთან, ქვეყანასთან, ვარ სიყვარულთან,
ვუმზერ ცამარაგს, ვარსკვლავთა მწყობრს, ცის დიადემას,
არც მთვარის კდემას, არც მთვარის კვართს ვეთაყვანები,
„გულისთქმა ჩემი შენს იქითა... ეძიებს სადგურს...“
არ ისმის ცაში სერაფიმთა ფრთების შრიალი,
ადამიანის თვალს უჭირავს სამთვარეულო.

ცა არწივისთვის და კაცისთვის განკუთვნილია,

მოჰქრის ხომალდი, ვით ჯომარდი შეუპოვარი,
ცის ფუძეს ეძებს, დედამიწის ფესვის მცნობელი...
გადიხსნა ჩვენს წინ ლაჟვარდები სერაფიმული...
აჰა, ბულბულის ბაირაღები ჩამოხსნილია,
ზედ მაძიებელ ამირანის დროშა ბრიალებს!
მთელი სამყარო გულის ცეცხლმა გადაანათა,
მთელი სამყარო ოცნებებში გვყავს მომწყვდეული,
მძინარ ქარიშხალებს ეღვიძებათ, ფრთები აისხეს,
და მარტო მთვარე? - უამარი, მწყობრი მრავალი,
ათასი მთვარე ოცნებებში გვყავს დაპყრობილი,
ადამიანის დიად აზრით დალაშქრებული...
გულისთქმა ჩვენი კიდევ იქით ეძიებს სადგურს!
ახალ იმედით, ახალ ცეცხლით ვარვარებს მთვარე,
როგორც ახალი საუკუნის ტრიუმფატორი!
ამოდის მთვარე, საყვარელო, მთვარე ამოდის!...

1960 წ.

გურიაში ვარ

აქ თვითონ მზეც კი სხვანაირია,

უფრო თბილია, უფრო ტკბილია,
გული ოცნებით გადაირია,
გული ვარდებით დაბარდნილია!

მე - აქაურზე აქაური ვარ,

მე გურიაში ყოფნა მწყურია,
რადგან გურია თავისუფლების
და სილამაზის ნავსადგურია!

რა კუთხე არი, რა სანაქებო,

გურიის ეშხი დღეს თან დამყვება,
გურიაში ვარ, ამხანაგებო,
და საქართველო მეამაყება!

1960 წ.

1961 წელი
ვაჟა-ფშაველა

ლექსით მდიდარი,
ღარიბი ვაჟა,
თავისს ჩოხაზე უფრო ღარიბი,
მოზღვავებულა თვალმარგალიტის
ღვართქაფიანი ნიაღვარებით...
ვიცი,
არწივი კალამს აწვდიდა,
ვეფხვი - სიტყვას
და არაგვი - სიმებს
და მთანი,
მთანი, -
ცად რომ აწვდილან, -
ცეცხლს,
შთაგონებას,
მომავლის იმედს!

*
მან ქართლს უმწუხრა
ხმლით და გალობით;
წევს მთაწმინდაზე
ლომის ცალობით...

*
როგორ იცოდა -
ჩაჩქნის პატრონმა -
ღვია,
ფათალო,
ხევნარის ენა!
იქნებ ვაჟაის დედა ნატრობდა
შვილს დაჰყოლოდა ჩანჩქრების სმენა!

უკანასკნელ წამს, -
ჩვენც გვყავს ნანახი, -
რომ სიცოცხლის მზე გადაერჩინა,
შტოფურცელი და ფშავის ბალახი
გაყინულ ხელში ისევ ეჭირა!
ალბათ მით სიკვდილს იგერიებდა,
სასტიკ მეხს მუხა არ წაექცია...
ყველა ყვავილი, მთაში გაშლილი,
დაუწერელი ვაჟას ლექსია...

ვიდრე ჩვენს ტყეში შველი ბინადრობს,

მთაში - ჯიხვი
და ცაში - არწივი, -
იცოცხლებს ვაჟა!..
სხვა ვინ ვინატროთ
ვაჟასებური თავის განწირვით.
დე, ვაჟას ჩრდილი იდგეს უკლებლივ,
მარად ჩვენს თავზე,
საქართველოზე;
მოგვშველებოდეს
მაგარ მუხლებით,
სამშობლოს დროშის ქვეშ -
დაველოცნეთ!
თუ ხმალი არი კაცით ნაკურთხი,
ისე ვაჟათი - სიტყვა ქართული!
სუნთქავდა ლექსი არაგვის სუნთქვით,
დღეს აქვს მსოფლიო
გულში ჩართული!

1961 წ.

შენ და სვეტიცხოველი
ცაღია დღეა,
შუქი დგა სვეტად,
მომწონს და მიყვარს
მზის ქვეშ ყოველი...
მაგრამ ამ დილას,
ყველაზე მეტად,
მიყვარხართ შენ და სვეტიცხოველი!

სიწმინდე შენი,
სიმაღლე მისი, -
სხვა რა ვიწამო,
განძი რომელი?
ჩაწნულხართ სულში
უკვდავ ჩუქურთმად,
ძვირფასო, -
შენ და სვეტიცხოველი!..

1961 წ.

ბარათაშვილის წმინდა არაგვო

მოხუცი ვერხვის
ტოტის ქანება
ხან ჩემს ოცნებას
მიემგვანება!

- კიდევ იჟღერებთ, გულის ცრემლებო,

ჩემი ლექსების გადამწერლებო?

კიდევ თუ დამრჩა სიტყვა სოველი, -

სამშობლოს ღრუბლებს მისაქსოველი?..

ხომ არ გამისხლტა რითმა მუხთალი,

ახალ ოცნებით ნაზურმუხტალი?..
..................................................
ბარათაშვილის წმინდა არაგვო,
კიდევ მაქვს შენთან სალაპარაკო!

1961 წ.
ელეგია

გაზაფხულის ნიავივით
სიყმაწვილემ ჩაიარა...
წყალს ჩავარდნილ ფოთოლივით
გაცურდა და დაიმალა.
მოსწყდა ოქროს ეჟვანივით,
შორი მთები გადიარა...

1961 წ.

მამულიშვილი, ქართლის მხატვარი

მიხეილ ჯავახიშვილის ხსოვნას

სად დავიტირო ნეშტი ძმებისა,

სად, რომელ ცრემლით დაიჟურები...
წყება დაკაფულ ზღვის ლერწმებისა...
მათს ხსოვნას ჩოქით დავეშურები...

გადავლილ წვიმის სიმღერას ვკითხავ

შენს ბედს, ვინა გყავს მეტი მოწამე?..
დაეცი, როცა გათელეს სიტყვა,
შხამით, სიკვდილით გული მოწამლეს!

სულ გუშინ იყავ და არც კი მჯერა,

მომავალიდან მებაასები.
გიყვარდა ფანქრით სიტყვების ჭერა
და მისთვის შრომა გამეტფასებით.

შენ საქართველოს ტრფობა იცოდი...

გიყვარდა განა? არა, იწვოდი!

როგორ გიყვარდა აღფრთოვანებით

ქართლის ბუნება, ოქროყანები...
მწვანე ბაღდადი კაკლის ჭალების,
მთები - სამშობლოს შენამსჭვალები.
დილა მტკვრის პირად, ვით გაშლა ვარდის,
მინანქრიანი მინანქარები...
წმინდა ქართული სიტყვის ლაჟვარდით
დასჭიმე შენი იალქანები!

მამულიშვილი,
ქართლის მხატვარი! -
სიტყვები ვარდით შესაკონია...
თუმც ხანგრძლივ გზაზე იყავ ნატარი,
წინ მომავალიც დიდი გქონია!

ვრცელი ცხოვრება წინ დაგრჩენია,

დაგბედებია ბედი ამგვარი, -
იქნებ მიტომაც თვალსაჩენია,
კაცი აღარ ხარ, დარჩი მხატვარი!

გადადნი, როგორც ალმურზე თოვლი,

მით ხომ სიცოცხლე გადაწეულა!..
შენი ნაბრძოლი, გულით ნათრთოლი,
ხვავად ქცეულა და განძეულად!

ოცნების, ბრძოლის ნამქერში დგომა,

სამშობლოს ფიქრზე ჩამოთოება...
აჰა, მოვიდა შენი აღდგომაც,
გეყო შავეთში განმარტოება!

ნუღარ იდგები მწუხარ აჩრდილად,

აღსდექ, წამოდი ნაცარბნელიდან.
გამოგიტაცებს ჩვენი არსენა
ფრთიანი რაშით გარესკნელიდან.

მარაბდას მოხვალთ, თუგინდა მცხეთად,

დაგასხდებიან მხრებზე მტრედები,
მოდით იქ, სადაც უყვარხართ მეტად
და სადაც გიყვართ თავგამეტებით!

1961 წ.

ქართული სიტყვა
1
თანამედროვეთ გული და გემო
მათ ნებისამებრ
თუ ვერ გავთაფლე,
ხომ შემიძლია ვთქვა, დავიჩემო,
ქართული ლექსი არ დავამდაბლე!
არ დავამცირე!
მე მაქვს იმედი,
თუმცა ნაღვაწი მიძღვის მცირედი,
მაგრამ ოცნება არი იმ ერთის
და გულიც მისთვის შემიწირია, -
ქართული სიტყვა, ქართული სიტყვა,
მასთან ყოველი, ო, რა მცირეა!
ხომ კარგად იცი, რაღადა მკითხავ, -
რა დიდი ზღვაა, რა უძიროა!

მოკვდი და მხოლოდ მისათვის აღსდეგ,

ამ სიტყვისათვის, პოეტო, მხოლოდ,
და პანთეონში თუ გამილაღდე,
მისი წყალობით - ბოლოს და ბოლოს!

სიტყვა ძლიერი, ვით ანთეოსი,

მე ვპოვე ერის გამაცოცხლებლად,
მან ზიდა ბედი საქართველოსი,
ცრემლი, დიდება, ვნება, ოცნება!

მეორე მზედ მაქვს გამოსახული

და მზეზე ადრე მე მას ვუგალობ,
თუკი გავმხდარვარ მისი მსახური, -
მაშ, როგორ უნდა გავქრე უკვალოდ?

2
ცაში რამდენი ვარსკლავიც არი,
მიწად იმდენი ვარდი ყიფილა,
ვარდად ქართული სიტყვა ვიცანი
და გულმა ვარდი არ იმყოფინა!

ყვავილი - მიწის არი ღიმილი,

ქართული ლექსი - ქართველი ერის...
იქნება ლხინი თუ სიმძიმილი,
შეხედე, როგორ უკვდავად მღერის!

3
თქვენ იცით ბუდე ჩემი გულისა,
სადაც ელვარებს მწვანე მაისი?
თქვენ იცით სიტყვა გაზაფხულისა
უძველეს დროშის სიდარბაისლით?

თუ მარგალიტში მე ვურევ ხელებს,

თუ ვაელვარებ უთვალავ ფერებს,
თუ ქართულ სიტყვას შევასახელებ, -
რა მომადუნებს, რა დამაბერებს?!

თავს სიღარიბით ვერ შეგაცოდებთ,

თვითეულ დილას ვანთებ მარჯანით,
და ვხვდები, თითქოს ხელთ მომაწოდეს
აელვებული მზით ოქროს ჯამი.

4
ვნანობ, ვინც დასთმო ჭიკჭიკი მერცხლის,
ვინც ადრიანად სიკვდილს მოუწვა,
ვინც ეს აგური გამოსწვა ცეცხლით.
ეს ჩემი გულიც მას გამოუწვავს!

ქართული სიტყვა, ქართული სიტყვა

მე გამაცოცხლებს ყოველგვარ დრო-ჟამს,
ვერავითარი დელგმა და სეტყვა
ქარს ვერ გაატანს ჩემს ქართულ დროშას!

მოგესალმები, მომავალ დღეთა

ქართული ლექსის ლაღო მხედარო,
დაგაგვირგვინებს ახალი მცხეთა,
სიმღერის ძალით თუ მას ედარო!

შენ თუ გაგიტანს - ქართული სიტყვა,

გამღერებინებს ლხინსაც და ჭირსაც...
და თუ რჩეულად ის მოგიკითხავს,
მემკვიდრე ყივჩაღს
გადმოგცემ სირჩას!..

5
სიტყვა ძლიერი, ვით ანთეოსი,
მე ვპოვე ერის გამაცოცხლებლად.
მან ზიდა ბედი საქართველოსი,
ცრემლი, დიდება, ვნება, ოცნება.

არ დაიდება მისი საზღვარი,

მისი ღადარი არ იშრიტება,
დე, მან აზიდოს კიდევ ახალი
საქმე და აზრის ჭეშმარიტება!

1961 წ.

ზღვა და მედეა

ბევრი გაზიდა საქართველოდან

ყორანთმიანი, წარბქამანდები...
ვისაც სამშობლო დიდხანს ელოდა,
გულიდან სისხლის ცრემლის დადენით.

აჰა, ზღვამ პირი ჩემსკენ იბრუნა,

მოეხეთქება ნაბურთალევი...
მედეას ოქრო თუ დამიბრუნა,
ურჩი-თავნების
ლურჯი თვალები...

ზვირთის ქეჩოზე ვხედავ იაზონს.

შუბს ვტყორცნი... განა დავემალები?
...წყნარად იწვება დღე სანიაზო,
მედეას ფარჩის აბრწყინვალებით.

...ყომრალი ჯანღი შავ ზღვას ედება,

აინჩქრა ტალღა შავი მკლავებით,
თმაგაწეწილი მოჰქრის მედეა
თვისი კოლხური საწამლავებით.

შეხედა ქალმა, როგორც ხანჯალმა,

სევდით აღსავსე მოგრძო თვალებით,
ქეძაფის მზერით შეაჯანჯღარა
და ჩაუარა ამპარტავნებით.

რა სიყვარული დაარიალა,
ამაყი, როგორც კლდე დარიალის...
.....................................................

მისდევს მედეა, მიჰქრის იაზონ...

უნდა გააქროს სულით-ხორციან...
ზვირთი, უმაღლეს მედეას წყრომის,
თვითონ ზღვასაც არ შეუტყორცნია!

რა იაზონი ვეღარ იხილა,

ზღვას დააწყვიტა თვისი ბავშვები...
იოხა გული...
ზღვამაც ილხინა
უდიდეს ტანჯვის აშაბაშებით...
.......................................................

ეტლი შემიბი, ზღვავ, გამაქანე,

სადაც დუღს ცეცხლით ვნება ძლიერი;
სად სიყვარულის შემოქმედია
მედეა ხანჯლურ შურისძიებით...

1961 წ.

აჭარაში

1
დაფნა და ვარდი...
რა საამო დღე...
ო, რა ლაჟვარდი...
ო, რა სამოთხე...

მოღელავს ტალღა,
მოშრიალებს ტყე...
აი, სამშობლო!
აი, სამოთხე!

მაგრამ რად დავალ

ჩუმად, როგორც ტყვე,
იქნებ დარდი და
სევდა შემიტყვეს?
მე კრძალვით ვამბობ
ამ საღვთო სიტყვებს:
- აი, მამული!
- აი, სამოთხე!
რა მზის ალმური...
რა საამო დღე...

რთვლის სიტკბოებით ნაბადაგები, -

მთაწმინდელების, ათაბაგების,
სურნელი მიწა რუსთაველისა...
ფეხის დადგმა რომ ახლოს მეღირსა...

შავი ზღვის უბე ამონჩქრეული,

ქაფშეტყორცნილი, თეთრი ფირფატით,
მეალერსება, თითქოს გრძნეული
ქალი ზურმუხტის რიდე-პირბადით.

2
მაგრამ ბუჩქები რას ჩურჩულებენ,
ნანგრევნი რაღას მეუბნებიან.
შავი ზღვა რისთვის გადალურჯულა,
ჩანჩქერი რისთვის მოჰქუხს ვნებიან!

რა ალმასით სურს გული ათალონ,

ან მე რას მეტყვის ამის პასუხად, -
რისთვის წასულხარ სხვისკენ, ფათალო!
ჭოროხის ზვირთო, სად გადასულხარ?

თოვლით ნაპოხი კარჩხალის მთები

მწარედ მოსთქვამენ თვის სიმარტოვეს,
თითქოს ყივიან გოლიათები, -
სამშობლოს დროშა რისთვის დავტოვეთ!

ციხე-კოშკები, ნატაძრევებში,
დიდი წარსული ჩუმად ქვითინებს,
და ვერვინ იტყვის: ცრემლის ხევებში,
გვეყო, რაც წარღვნა ჩამოვიდინეთ!
მე გულზე გრგვინვა მეტორტმანება,
უგუნურების ამპარტავნებამ
როგორ გამოსჭრა ჩემს ზამბახს ყელი!
ანაზდეულად, უცბად, ერთ წამით;
როგორ ძირს დასცა ჩემი ლერწამი,
როგორ შეახო სიკვდილის ხელი!

შეირხევიან მთები მძინარე,

პირს დაბანს ცრემლი ჩამოღვარული;
თითეული ხე შემომცინარებს
ღიმით, ჩურჩულით და სიყვარულით.

ვერ დავთვლი ღამეს, თქვენთვის გათეულს,

ხომ ქართველებად დავიბადენით...
დაიგუგუნეთ თქვენც, გუმბათებო,
რომ განშორება გვეყო ამდენი!

ჯვარზე გაკრულო და ნაწამებო,

მშვენიერების ტურფა სამეფო,
მესხეთო, ისევ ხარ სანუკვარი.
დაიგრიალეთ, თქვენც, აკლდამებო!
ჩაბნელებული გახსენით კარი!
თქვით, წინაპრებო, დიდების გვარი,
ხელისგულებზე აინთეთ კვარი!

მე თქვენი გულის სიმღერა მესმის,

საკურთხევლებზე წმინდა ღაღადი,
რომ ჩავაწებო სიტყვები კვნესის,
ამითავდება, ალბათ, ქაღალდი!

აენთე ცეცხლით, თუ აენთები, -

ბანავ, შატბერდო, ოშკო, ხახულო,
გაშალეთ გრძელი პერგამენტები,
რომ გული ცეცხლით კვლავ გაახუროთ.

რუსთველიანო დიდო მესხეთო,

ტაო-კლარჯეთო, თქვენი მაქვს ვალი.
მინდა ქარიშხლით შენს ნისლს ვეკვეთო,
ჩემო შავშეთო,
დამიტკბე თვალი!
ჩემს ნათელ სურვილს მიეცი ძალა,
ჩემი ჭრილობის დიდო მკურნალო,
შენი მკერდს მთხვევნა ნუმც ამეკრძალა,
კერავ, მამათა ნასადგურალო...

1961 წ.

ჩამობრიალდი, ჩემო არწივო!

ჩამობრიალდი, ჩემო არწივო!

მინდა შენს ფრთებზე ფიქრი ვარწიო!

ქართლს ვერ ჩავუვლი მე უღიმილოდ,

უსიყვარულად - სამშობლო კერას;
მე მისთვის ვგეშავ ლექსის მიმინოს,
მე მისთვის ვკვერავ ჩემს გულისძგერას!

რუსთველის ცეცხლმა გაგვიხსნა სული,

ვეფხვური სული ჩაგვბუდებია,
ჩვენი დღეის დღე, ჩვენი წარსული,
მისი უკვდავი საბუთებია!

მე რუსთაველის სახლიდანა ვარ,

ჩემი გვარის ხე არი მაგარი,
მე გამთბარი ვარ ძველი ცრემლებით,
მე დედა მყავდა ნაჭირმაგარი!

მიყვარს სიონის კედლის სიყვითლე,

ხმა ნამტირალი ნარიყალისა, -
რაც წინაპართა კვნესით ვიყიდე
ზარით ველური ქარიშხალისა!

ვარ სამას გმირთა აკვნის ნარჩენი,

მათი ანდერძი ვით გავაციო?
უსვეტიცხოვლოდ მე ვერ დავრჩები,
ვერა, ვერ გავძლებ მე უვარძიოდ!

მე მიყვარს, როგორც ყრმობის სიზმარი,

სტრიქონი მეცხრე საუკუნისა,
ფრესკა ფერფლილი, ჟამთა სიმწარეს
ვერა ცრემლით რომ ვერ დაუნისლავს!

მე ძველი სევდის მაჭრით დავთვრები,

გულს ვივარაყებ ძველი ოცნებით,
შთამაგონებენ ძველი მხატვრები,
მგოსნები - ეკლის გვირგვინოსნები.

მაგრამ, პოეტო, ძმაო, ძვირფასო,

სამშობლო არი მხოლოდ წარსული?
გგონია, მხოლოდ უნდა მივბაძოთ?
არა! გავხდებით სხივგაძარცული!

სამშობლო არი დღევანდელი დღეც,

ოფლით და სისხლით მონაგრებული,
ნაქმნარი ჩვენის ხელით სამოთხე,
ჩვენის მარჯვენით გამაგრებული!

მარტო ჩვენი დღე? არა, ხვალეშიც

მეტი გატანა უნდა ლელოსი;
მე შვილიშვილთა მბრწყინავ თვალებში
ვჭვრიტე დიდი მზე საქართველოსი!

ის მომავალი დღესვე ელვარებს,

მის შარავანდედს არ აქვს დატევა;
თუ სამშობლო გვაქვს ხელის დადება,
ჩვენი ამაგი შეემატება...

ჩამობრიალდი, ჩემო არწივო!

მინდა შენს ფრთებზე ფიქრი ვარწიო!

ვმზერდე სამშობლოს ყოველ დროიდან,

მინდა აწმყოთი, ხვალით, წარსულით,
ვიხილო რაც კი დაოქროილა,
დღევანდელი თუ დღე გარდასული!

და რაც გროვდება, დაოქროვდება,

რაც შეიმკობა უკვდავ ზარნიშით,
რაც უძლებს დროთა გაბოროტებას,
რამაც არ იცის შიში ქარიშხლის!
ვიწამო იგი, ვადიდო იგი,
ვზარდოთ, ვამწიფოთ გულის ფესვებით;
ჩვენც შევქმნათ ჩვენი წმინდა თარიღი,
სადიდებელი აზარფეშებით.

ამოითვალე სიტყვა ურთმევი,

უმეხარკეო ლექსი ენაზე,
დამედასტურე წნულ ჩუქურთმებით,
ფერით მომავლის თვალს გაენაზე!

ასწიე ახალ ჰანგით ალილო,

რომ გულის ღველფით დაამარილო,
ცეცხლით დადაგე და აქანდაკე
რვალი, ბრინჯაო თუ მარმარილო!

გზა ბევრი არი კიდევ სათელი,

ნება არა გვაქვს, რომ ვთქვათ: შეჩერდი!
ავანთოთ ჩვენი ლექსის სანთელი,
გამოვაბრწყინოთ ჩვენი ბეჭედი!

ნუღა ხარ მხოლოდ ძველის მთხოვნელი,

თორემ მიღწევა ნახევარზეა;
აგე, ახალი სვეტიცხოველი,
ახალ ოცნების შეჰქმენ ვარძია!
ჩამოიმძივე, აორთქლდი ცვარად,
ჩამოიწვიმე, იჩქეფე მარად!

მე ისევ გეტყვი, ძმაო, ძვირფასო,

წარსულს არ უნდა მხოლოდ მივბაძოთ...
გვიყვარდეს იგი, ვით არი რიგი,
ავდგეთ, ვადიდოთ წმინდა ტარიგი!

მაგრამ შევმატოთ ჩვენი დიდებაც,

შარავანდედი ჩვენი ხელთქმნილი:
ნაშრომი ხიდად იქ გაიდება,
სად ნაპრალია გადახეთქილი.

გწყუროდეს, როგორც სწყურის ნიაღვარს,

მარგალიტისთვის შესძელი ყვინთვა,
მე აღარ გეტყვი, - გაჰყევი ნაღარს,
დღეს არწივულ გზით გაფრენა გვინდა!
ჩამობრიალდი, ჩემო არწივო,
ვაფრქვიოთ ოქრო, შუქი ვამძიოთ,
საქართველოს მზე გავიბარძიმოთ!

იცის არწივმა თავის განწირვა, -

ვთქვათ და ვიმღეროთ სულში ჩართული,
ამოქარგული,
ამოკვართული,
და შეგვეწევა მადლი ქართული!
წინ გავაქანოთ დიდ გაქანებით -
ჩვენ საქართველოს იალქანები!

1961 წ.

...თუ ძმობა არი ჩვენი სარდალი

1
დასცქერის თბილისს
მზე თერმოპილის,
მაგრამ კრწანისი უფრო მწველია,
თუმცა დღეც, ღამეც დაგვიბალღამეს,
კვლავ ამირანი ჩვენი მცველია!

დავკიდებულვარ თბილისის ფანჯრებს,

ჩვენს ცას ვდარაჯობ, ვიდრე იალებს;
გადაიწურა ყველა ვარსკვლავი,
ჩვენი ვარსკვლავი უფრო ბდღვრიალებს!

2
- არაქართული შეიძლება იყოს თბილისი?
ვინ მოიგონა არაკად თქმული?
განა დანთქმული შესაძლოა როსმე თბილისი?
არა, კერაა მარად განთქმული!
ჩვენი პურ-ღვინო
შეიძლება განა ულხინოდ?
ან პურს არ ეცხოს ძმობის მარილი!
ან ჩვენი გული - უსიყვარულოდ?
ანუ ცხოვრება ფუჭ სიზმარივით?
ან ჩვენი სიტყვა ცეცხლის გარეშე?
ანდა სიცოცხლე ძილზე მინდობით?
მემატიანეთ გვიანგარიშეს:
სულ არ გვქონია დღენი მშვიდობის!

ბრძოლის დღესა ვართ ქართველები დაბადებული,

ომის დღეში ვართ სისხლით დაცლილი...
მთის იღლიაში არწივივით ჩაბუდრებული,
მთის ნაპრალების თვით ვართ ნაწილი!

და რას დამაკლებს ისტორიის შავი ავდარი,

ორიათას წლის ჩრდილქვეშ თუ ვარ შეფარებული,
თუ ძმობა არი ჩემი სარდალი,
და მომავალზე მარადღე ვარ შეყვარებული!

*
არ დაგვითმია
ჩვენ სიცოცხლე
არც ერთი წამით,
თუ მოგვინდომეს ჩვენ აღსასრული, -
თქვენ საქართველოს ვენახებო,
გაივსეთ შხამით,
დაათვრეთ მტერი თქვენი ნაწურით!

განა მოკვდება ზღვა მღელვარე,

ფაფარაყრილი,
ან გაზაფხული განა გახმება?
მარად იცოცხლებს საქართველო,
დიდი მანძილით,
თვით ბალახიც კი მტერს სიკვდილით დაენაღმება!..

1961 წ.

და დავდგა თასი...

1
ახალო წელო,
რა ჩაგიწერო,
თუ არა მზედღე ასჯერ ათასი! -
პური და ღვინო,
ოქრო და ვერცხლი,
თვალმარგალიტი,
სიმღერა,
ტაში,
შრომა,
მშვიდობა
და სიყვარული,
გამარჯვებანი მთასა და ბარში!
ახალ აკვნების გადარწევანი,
ახალ გმირების დასი და დასი, -
ვთქვა სადღეგრძელო
და დავდგა თასი!

2
სამშობლოვ,
მზეს თუ ჩამოეტეხე,
ქარს უბით დააქვს შენი სურნელი,
როგორც ირემი გახურებული,
შენს წყაროსთვალზე მე ვარ მწყურნები.

ყველა ჩემი გზა შენთან თავდება,

ბედნიერების შენ გთვლი თავდებად,
შენით ეს სიტყვაც დათავთავდება!
შენდა მეტყველად,
მომღერლად დამსვი,
ვთქვა სადღეგრძელო
და დავდგა თასი!

3
ჩვენი აკვნების ამაკვნესებლებს
რა შერჩათ ბასრი ბრჭყალების ხვეტით?
მგლურ თვალებს ვეღარ დააკვესებენ,
ამტვერდა მათი ხსენება, ბედიც!

სულ ჩქეფდეს მტკვარი მეტეხის ძირში,

მეტეხის თავზე დილა ბრწყინავდეს,
ვიყვნეთ საყვარელ მამულის ღირსი,
ვიდრე გულს სეტყვა არ გაჰყინავდეს!

ბედნიერება, მშვიდობა ქვეყნად!

სულ დამცხრალიყვეს ქარი კაპასი!
ცანი ცათანი ხანძრებს არ ეხნათ, -
ვთქვა სადღეგრძელო
და დავდგა თასი!

4
იქ სუსხს რა უნდა, ყინვა-სიცივეს,
სად ქართულ სიტყვის მადლი ტრიალებს,
ასწევს ოცნებას, დააციმციმებს,
დუღაბით შეჰკრავს ბზარს ნატიალევს.

ერის გულიდან გამონაძგერი

არი ფოლადის ძაფით ნაკერი!
მტერი ვერ ნახავს დაშრეტილს, დავსილს, -
ვთქვა სადღეგრძელო
და დავდგა თასი!

5
გვებედოს - შოთას ლალ-მარჯნის დენა,
არაგვზე მეტად - ვაჟას ჩქროება,
აკაკის ლექსში - ბულბულის სტვენა,
ილიას შუბლის მედროშეობა!

ტატოს ხელიდან გავარდნილ კალამს

გზას ვინ მოუჭრის, ვინ მოურკალავს?

დავითის ცრემლთა ციცნათელები,

საბას ჭაღარა - გზას გვინათებენ.

შავს ვერ ჩააცმევთ შავი სიკვდილი,

ერმა თავისი ნათლით შემოსა,
კიდევ მრავალჯერ ენახოს ქართველს
მათებრ დიდებით - ქართლში შემოსვლა!

ცხოვრება წავა, - ლექსი დარჩება, -

ასეთი არის ოცნების ფასი!
ერს მივულოცოთ და მის არჩევანს,
ვთქვათ სადღეგრძელო
და დავდგათ თასი!

6
გავმდიდრებულვართ შვილიშვილებით,
ფიცით შევძახებ
საკუთარ ძის ძეს:
ჩააგდე თესლი, რომ აღორძინდეს
და მომავალი სამშობლოს მისცეს!

ახალგაზრდობავ, ამშენებელო,
შენს ნიჭს,
გონებას
ვინ დასდოს ფასი?
ახალ მერანის გამჭენებელო, -
ვთქვა სადღეგრძელო
და დავდგა თასი!

7
მინდა ფოთლებმა სიმღერა სწერონ
აღორძინების, წინსვლის, იმედის,
ქვაც კი არ დარჩეს უგულისძგეროდ
და უსიმღეროდ სიკვდილის მეტი!

ნუმც დაღლილიყვეს ოსტატის ხელი,

შთაგონება რო მზესთან მიაფრენს,
კიდევ მრავალი ახალ სახელით
ექროლებინოთ საღვთო ნიავქრებს;

რომ დიდ მოურავს ქართულ ლექსისას

არ შეჰხვდეს ბედი მარაბდის მსგავსი,
ოცნების სარდალს გზა აქვს ეკლისა, -
ვთქვა სადღეგრძელო
და დავდგა თასი!

8
თუმც ქართულ სიტყვის მევენახე ვარ,
მაინც ვერ გიმღერ იმის ნახევარს,
გულში სათქმელად რაც კი დუღდება -
დე, ნურც ქაღალდის
დარჩეს ნახევად,
რაც ლექსის ფრთაზე დაზურმუხტდება!

არა, სიბერეს
ვერ შევიფერებ, -
შევიპყრობ, შევკრავ, შევკოჭავ თასმით, -
მომიდექ ტურფავ, და თუ გიყვარდე,
ვთქვა სადღეგრძელო
და დავდგა თასი!

9
მთების სილურჯე,
ტოტის სიმწვანე,
შავმტევნის ფერი, - ეშხი ნატასი,
სხივი გულისა, -
მზედ რომ იწამებ,
თუ საქორწილო ფარჩა-ატლასი,
წამწამშერაზმულ თვალების შუქი,
წერაქვის ელვა, ჩუქურთმის ხავსი,
მამულის სიტკბო,
მრავალჟამიერ,
ზღვის ნაშხეფარი
და სხვა ათასი,
გამოუწყვეტლივ
სულს აჟღერებდეს, -
ვთქვა სადღეგრძელო
და დავდგა თასი!

10
სხვა სურვილებიც მაქვს სანაქებო, -
მომილოცნია, ამხანაგებო! -

რას ამოისვრის, რომელ მარგალიტს,

საქართველოს ზღვა უფსკრულ-ძირიდან;
რა სივრცეს გასწევს აზრის ფარგალი
და ყრმა რას იტყვის ოქროს პირითა?

ჰქონდეს კეთილი ბედის დინება,

ბრძმედის ალმურში ნაჭედი ნება!
პერანგს აცმევდეს ქართლის ცისკარი...
მზე მოჰკოცნიდეს ოქროს ნისკარტით.

მას მიულოცოთ, მას, დღე ათასი!

ვთქვათ სადღეგრძელო
დავცალოთ თასი!
 1961 წ.

მამაჩემს - მასწავლებელ
ნიკო ლეონიძეს

მე შენს ნაომარს ვდარაჯობ,

შენმა თვალმა რომ უთია;
იმას ნათელი არა სჯობს,
გულმა რომ გამოუტია.

არ გადავივლი უკვალოდ,
წუხანდელ ღამის ნამღერად,
მეც იმ ოცნებას ვუგალობ,
გული რომ დაგინამქერა!

იმავ ძარღვიდან ნაწური,

სამშობლოს ღონედ ვედები,
ოღონდ მზივგამონაძვული
ჰყვაოდეს ქართლის ედემი!

მამათა სახლის სამსახურს

ვერა და ვერ შეველევი,
მამავ, მეტი მსურს დავსახო,
და სიმებს ვეღარ ვერევი!

მუდამ ხალხის მზის მძებნელო,

მზეს რომ გამოსწყდი, პირიქით!
მასწავლე, მასწავლებელო,
ხალხის გულისკენ ბილიკი!

1961 წ.

შუბლ-ეკალ-გვირგვინოსანი

შუბლ-ეკალ-გვირგვინოსანი
ქართულად ვინა მღეროდა?
ლდის მონაკვეთი ვინ იყო,
არწივი ვისა სჯეროდა?
მთის ხერხემალი ვის ედგა,
დროშით ვინ შემოგვანათა!
მთებს ვინ ჰპატიჟობს საფლავშიც,
თან კლდეებს შავგვრემანათა!

ვინ იყო, ვისი საძირკვლის,

ქვებიც რომ ლექსად გალობდნენ;
ვინ დააწერა წინაპართ
ძვლებს სიტყვა, -
მით რომ გალომდენ!

ვინ იყო, ბობოქარობდა

ლექსში აბჯართა ჟღრიალით, -
წყლულით ნაკვები ფანდური,
სიმღერა - ნიაღვრიანი...

ბერ-წიფელს ქუდს ვინ უხდიდა,

ვის მისტირიან ირმები?
ვის სწყურის ზვავთა ნაჟური,
პირიმზის სხივთა სირმები?

ვინ დადიოდა მშიერი,

ჩალა-ჩაგებულ ქალმებით;
ვინ შეეძმავა რუსთაველს,
დღეს ვის ფერფლს მივესალმებით?

- იქნება ვაჟა-ფშაველა!
ნაავადარი, ნაცივი, -
სილაღე საქართველოსი,
ორფრთაგაშლილი არწივი!

მთანი სწვევიან მთაწმინდას

ყველა ყვავილთა სურნელით,
დაუჩოქებენ ვაჟაის:
- კვლავ იყავ ჩვენი მზრუნველი!

მთებს რომ მოჰხვია სიმები,

მსოფლიოს გადასწვდენია;
ეყო ჩარგალის
ფარგალი,
აბრწყინდა ნათლის გენია,
სულ მარგალიტად ქცეულა,
რაც ვაჟას ცრემლი სდენია!

1961 წ.

ქვიშხეთის ღამე

ის მოგონება გავისისხამე,
რადგან სიყვარულს არ აქვს სამანი.
მაკინე...
თარი...
მაისის ღამე...
მთვარე...
მიმთვრალი იასამანი...

ნადნობი ღვენთი... ციცნათელები...

ძველს აივანზე ოხვრა თარისა...
რას დაკვესავდა სხივი მთვარისა,
თუ არ სიყვარულს და განშორებას?

ვიგონებ ღამეს შენთან გათეულს,

ამაყ ნიგვზნარებს დაგუმბათებულს,
ქვიშხეთის ღამეს,
რძედაღვრილ ღამეს...
განა იმ ღამეს
სიტყვები ზღავენ?
ანუ სიყვარულს თუ აქვს სამანი?
მთვარე მდინარი,
ნალოდინარი...
შენი თვალები... იასამანი...
ძველი კოშკების
ალვა-სურონი...
როგორ მსუროდი...
როგორ მსუროდი...
მინათე ღამე,
მაგ თმის უშავე,
შენი საყურის
ალმასურობით...
 1961 წ.

თიანეთო
ექსპრომტი

თიანეთო
მზიანეთო
მტერი დავაზიანეთო! -
ვაჟას კუთხის მშრომელებო
სიტყვა შემიზიარეთო;
ვითარც ჩვენთა წინაპართა,
ქართველებად იარეთო!

1961 წ.

1962 წელი
ცივწყარო

1
სურით,
ჯამით,
თუ პეშვით,
შენ უნდა შემიწყალო!
ჩამისვი ლურჯ უბეში,
წყაროსთვალო,
ცივწყარო!

რომ გვალვამ არ მომასწროს,

გული გადამიქანოს,
მიწის ლურჯო ვარსკვლავო,
უშრობელო ჯიქანო!

2
მოწკრიალებ უჩუმრად,
ხეები თავს გიხრიან,
ფერისულა,
ლუსუმა
თავზე გადაგიყრია!

იას თუ დაეწიე,
ია თუ დაგეწია?
იას, ბროლსაც, ფირუზსაც
ერთად შეუძერწიხარ;

კიდევ ცხრა ცისარტყელას

თუ გინდ მკერდში დაიტევ,
ხმით დაგადნა მზეწვია,
რიჟრაჟზე რომ გეწვია
ცისკრის მემარგალიტე!

ქვის აკვნიდან სიმართლით

ხალხში დაიფანტები,
სიმღერით და სინათლით,
იმედებით ნამტევნი.

შენ თვითონ ხარ მტრედის ფრთა,

ერის გულში გოგმანობ;
თუ წინ ცრემლი გეტვირთა,
მინდა მღერით მოგბანო!

ხალხის გულში მიგელავ,

ვარსკვლავების თვალთაებრ,
უწყვეტელო სიმღერავ,
სიცოცხლეს არ ათავებ!

გამისრიე ბურუსი,
მაჟღერე უჩვეულოდ,
ფარფარით და ფუსფუსით
ამოფუჩფუჩებულო.

3
რა იცოდი, ცინცხალო,
გული მემხურვალება,
რა იცოდი, ცივწყარო,
ჩემი დამწყურვალება?

რა იცოდი, მიყვარდა
მე შენსავით ლურჯთვალა;
გზა ვინ გადამიხლართა,
გული ვინ აბურთალა?

აღარ გეტყვი ამის მეტს,

და-ძმა ვიყვნეთ მე და შენ!
სურა დავდგი, ამივსე,
ჩემო ლექსის ზედაშევ!

4
განა მთის ნეკნებიდან,
ციაგების განებით? -
ცხოვრების ეკლებიდან
მოხვალ, მოექანები!

დამიშხეფავ საყანეს,
ფირუზებს აწკრიალებ,
ბაღებს ამიღაღანებ,
ფურცელს დაამცვრიანებ!

5
დღე იღლება, ღამე წევს,
ალბათ, ძილი ჰკლებიათ.
მზე ისვენებს.
მთვარე და...
ვარსკვლავები ჰქრებიან, -

წამითაც არ ისვენებ,
არ იღლები, არ წვები,
სახეს ცრემლით ისველებ,
ნაღარი გაქვს ღაწვები.

შენ არასდროს გდებია

საქმე მოსაყივნები, -
ზღვები იყინებიან,
შენ არ გაიყინები...

იები იძინებენ,
ვერ მოგდევენ გვერდს ხლებით,
მუხა წავა სიზმარში,
მიფრინავენ მერცხლები!
შენ კი კერას არ ტოვებ,
ოჯახს ვერ უღალატებ,
თუმცა გძულს სიმარტოვე,
მატოობით ანათებ...

და თუ მტერმა, ვერაგმა,
არ მოგწამლა ბალღამით,
გასძლებ ჩითის პერანგით,
ძველი წამოსასხამით,

ერთი მჭადის ნატეხით,

ერთი ძველი ქალამნით;
დროთ ქარტეხილს გაუძლებ,
როგორც შოთას კალამი!

6
გული ჩემი გასწმინდე
მორაკრაკე ალერსით.
შემავედრე მთაწმინდელთ,
უვიცი, უარესი!

მაპატიონ, ვუსუსტე
ერის მწყობრს და გალობას:
ჩემმი სიტყვის ძუძუსმტემ
მომცეს რძის უმშრალობა!

შემავედრე სამშობლოს,
თუ მისი ხმა არ მახსოვს,
მიწის ძარღვის ნაშობო,
თავ-ფეხამდის ალმასო!

ბაღს ნუ გადამიქელავ,
მინდა - გადამიქარგო;
შემინახე სიმღერა,
ლექსი არ დამიკარგო!

ყველა ცრემლი დამიშრე

შენი სხივის რიჟრაჟით,
იყავი მეხვაიშნე
ცის და მიწის წინაშე,
დამანახვე ხვალის დღე
შენი სარკის მინაში...

მომავალში გამიძეხ
ცისფერ ზვირთთა მტრედებით...
სიმღერები დამირწყე,
ვიდრე აგიმტვერდები!

1962 წ.

ორბი

1
დასტყლეშავს ფრთებს და მიაშხუილებს,
უელავს თვალი ალმას-მთებარე;
ჭიან ტყემლადაც არ მიაჩნია
მთელი ქვეყანა წინამდებარე.

ბრჭყალში უჭირავს ელვის წინწალი,

მიჰყივის მზეს და მიიმღერება...
დაჰხედავს მიწას, თუა მიწანი,
მგონი, არც ახსოვს, არც ეჯერება.

გაენთო ტატნობს,
გასჭრა ფარგალი,
ახალ ოცნების საფარფაშებლად
ცის მარმაშებში ეძებს მარგალიტს,
თან ცისარტყელას ეთამაშება.

ფრთებით მსუნთქავი ქარტეხილისა

იქნებ მიურბის მღელვარ დროებას?
დაუდგრომელი ძე ქუხილისა
თუ ეძებს სადმე დამყუდროებას?

იქნებ მუსიკა ესმის შორეთის,

მზის ნასურნელებს ეამბორება;
ცა, ჯოჯოხეთი უნდა ორივე
და ოცნებითვე შეეტბორება!

ანუ ბრწყინვალე მიზანს თუ მისდევს,

სისხლი სულისა რომ ამჩქეფაროს;
და უნდა, ფიქრი ვარსკვლავებს მისცეს,
არ დარჩეს ლტოლვა უნატერფალოდ,

იქნებ მზე უნდა თავის საჯდომად,

ცათა სიმაღლის აღრჩობს წყურვილი?
ეგების უნდა მზესთან დარჩომა,
ანდა აშმაგებს ცხარე სურვილი, -

აჰხადოს ფარდა მზის იქით, მიღმა,

და საიდუმლო გაიმცნაუროს?
რომ იგონებდეს მიწას, ვით სიზმარს,
ან მიწის სუნთქვით იქ იხმაუროს!

ან იქნებ მისთვის მიეკვეთება,

რომ უნდა ქვეყნის გადაკეთება?

მიამსხვრევს ბორკილს,
მირეკავს წყვდიადს,
ჰა, მეხის ლურჯ ფრთას ფრთებით მიება,
რა ენატრება: მეგობრის ტყვია,
სიყვარული თუ შურისძიება?!

პრომეთეოსის დროის ტოლია,

და ახსოვს მისი არ დამონება;
მისთვის არ არის ხომ ისტორია,
ალბათ დასცინის ამაოებას!

მისთელავს სივრცეს ცეცხლიან ტერფით,

მკერდით შეკრული, გეშით მგზებარი,
მხრებზე აყრია ვარსკვლავთა ღველფი,
მეტეორების ბრწყინვალებანი...

სისხლი და ვნება,
აზრი და ნება,
ლტოლვა, ძიება, -
ორბად ქცეულა!
თვით ბრძოლის დროშა,
თვით შთაგონება
ალმასასხმული ცად აღწეულა!
2
და როცა ორბი ავარვარდება,
იელვებს ფიქრი გასაკრთომელი,
ნუთუ ზეციდან ჩამოვარდება,
მიწას შეერთვის ცათა მზომელი?

ფრთენი დამიწდეს?
როგორ იწამებ?
გაქარწყლდეს ფიქრი გულის მზარავი!
არ შემხვედრია დედამიწაზე,
არ მინახია ორბის საფლავი!

ფრთენი დამიწდეს? - ვიღამ იბრძოლოს,

ან გამარჯვებით ვიღამ იხაროს?
ვიღამ ითრთოლოს ქარიშხლის ზვირთში,
ან ცეცხლი თავზე ვინ გადიყაროს?

მიჰკვეთს, მიქშუის, მიემართება,

მხოლოდ მზე არის ორბის მესია.
იცის, რომ თითონ მარტოდმარტო,
ყველა მწვერვალზე უმაღლესია!

და თუ დაბერდა, კოცონს აინთებს,

თავს ზედ დაიწვავს, დაინაცრება!
გაჭაბუკდება ფერფლით აღმგარი,
რომ კვლავ მოასწროს ქარის გასწრება!

არ ჩაბარდება მიწას აროდეს,

არც გაიკარებს სიკვდილს წამიერ.
დე, მარად მზისკენ მიიჩქაროდეს,
ცოცხლობდეს
ცეცხლით, -
მრავალჟამიერ!

1962 წ.

ვარ სიყვარულის პრომეთეოსი

ვარ სიყვარულის პრომეთეოსი,

ჩემის მეუფის - საქართველოსი!
მას ვერასოდეს ვერ გამომტაცებს
ვერც სატანა და ვერც ანგელოსი!

ეს უკვდავებით მორწყული მიწა,

ჩვენი მამული - სატრფო და მშვენი,
და ჩემი ხალხი - ვეფხვის ნაშენი,
ქალი - ღმერთქალი,
ვაჟი - ლომდარი...
ჩვენი სიმღერა ყელში მომტკბარი...
ხმალი მტრის სისხლით ნავარაყები...
მწვერვალი გვიყვარს...
ვართ ამაყები...
მეომარი და მქანდაკებელი...
ძველი ევროპის მკერდით კედელი
ვიყავით... არვინ არ დაგვიხსომა
ასკეცი სისხლის
ასკეცი ზომა!

ქართლო,
შენ მართლა ბედი ხარ ჩვენი,
ჩვენ ვიცით, რაა ბედი ქართლისა!
თუმც ისტორიას დავესარჩლენით,
სუნთქვაც მივეცით არაქათისა.

თოკად მეხვევა წარსულის დარდი,

თუმცა დღევანდელ დღეში ვბინადრობ,
გულში კრწანისის ბოლი თუ დადის,
მისი გაფანტვა რად არ ვინატრო?

აგრე ტურფად რომ გაზღაპრებულხარ,

ვით არ ათრთოლდეს პოეტის სიტყვა,
როცა შენს გვერდით ჩასაფრებულან -
დელგმა და ღვარი, ცეცხლი თუ სეტყვა!

ვარ სიყვარულის პრომეთეოსი,

ჩემის მეუფის - საქართველოსი...
მას ვერ წამართმევს ვერავითარი
ვერც სატანა
და ვერც ანგელოსი!..
 1962 წ.

და ერთ ცეცხლზე ვართ...

გულში მინთია სინათლის ბირთვი,

დავალ ფიქრების ფრთაზე გაკრული:
თუ როგორ სუნთქავს რუსთავის ფილტვი,
როგორ მუშაობს თბილისის გული!

ლექსს დავტრიალებ, დავეძებ სიტყვას,

უეცრად რითმა დამებუნდება,
ალბათ, კახეთში მოსულა სეტყვა, -
წამივა ლექსი, არ დაბრუნდება!

დედამ კურცხალი თვალზე დაწურა,

გამეჟღინთება ნესტით სტრიქონი;
ცაში მფრინავი ლაღად ასცურავს,
მეც თან მივყვები ლექსით მიმქროლი!

სადღაც აანთო ჰესმა ხეობა,

მყისვე შუქდება ჩემი ბწკარებიც...
მაძევს სამშობლოს მეხარკეობა,
ლექსის ნაპერწკლით ვეწანწკარები...

მე ვარ სამშობლოს ელდენს ჩართული,

და ერთ ცეცხლზე ვართ მეცა და ერიც!
მტკვარზე ვისწავლე სიტყვა ქართული,
შავმუხის ფოთლის შრიალში ვმღერი!

მშობლურ ყამირის შემისვამს რძენი,

მისთვის მაქვს ძირი დაულპობელი!
მზრდელი მყავს ხალხი, -
გმირი და ბრძენი,
საუკუნეთა გამაპობელი!

მის სიყვარულში ვინ მესამზღვრება?

თვითონ მზესაც კი ვთვლი მის ნამსხვრევად!..

1962 წ.
გვაქვს უთვალავი ფერით სამშობლო

უმშვენიერეს ქვეყნის პოეტებს

შესაფერისი რა გვიმღერია?
რაღას მივედეთ,
რაღას მოვედეთ,
ან თავი რისთვის აგვიღერია?
ან თუ ბრმანი ვართ,
ანუ თუ სხვანი,
და არ თუ შვილნი სამშობლოისა!
მაშ, სილამაზე საქართველოსი
შენს სიმღერაში რად ვერ მოისწარ?

გვაქვს უთვალავი ფერით სამშობლო,

მისით ვამაყობთ და გვიხარია,
მზემ ყველა ფერი ჩვენში შეჰყარა,
ფერი ვერც ერთი მოგვიხმარია!

შეხედე, კვირტი ამობურცული!

შიგ საქართველოს გულის წვენია!
თვითეული ხის თითო ფურცელი
ასამღერებლად ჩვენ გვაწერია!...

ვისაც არ უყვარს ხე შეფოთლილი,

მან ჩამოიხრჩოს იმ ხეზე თავი!
საყვარელია ტყეთა პორფირი,
მთებზე მომსკდარი ზურმუხტის ზვავი!

დაჰქროდეს ლექსი საქართველოზე;

მისი მშვენებით გულის გამგმირი;
მზით დაწერილი ყოველ ღეროზე;
ნიავის კალმით გადათარგმნილი!

1962 წ.

ბევრჯერ მოვწურავთ მწიფე ბროწეულს

გათქერეს ქართლი, როგორც ტრამალი!
აბჯარცმულს;
ჯვარცმულს,
რა არ უწევდა?
ერთი დავითი,
ერთი თამარი!
ორ სააკაძეს ვერ გაუძლებდა!
მიწა დაიხა,
ერი დაინთქა,
კვლავ სცოცხლობს
ქვეყნის გასაოცებლად...
ბევრჯერ მოვწურავთ მწიფე ბროწეულს,
კვლავაც შევტყორცნით ცაში ოცნებას;
ბევრჯერ ვიმღერებთ, კიდევ, რაც გვახსოვს,
რაც სიცოცხლეში გულმა მოძებნა;
და შევინახავთ მარგალიტნაქსოვ
თამარის კაბას დაუძონძებლად...

1962 წ.

ეს იყო კახეთი

ეს იყო
კოცნა მთების და ცის...
ეს იყო
„დამტერფე“
„დამფერფლე“
„დამწვი“!
მღეროდნენ ღრუბლები:
- ეშხს ნუღარ მიშენ!
ცას ვესაუბრები,
მგონიხარ შენ!

მაკოცე... გავხევდი...
გამლეწე ბზედ... -
ეს იყო კახეთი,
ეს იყო მზე!...

1962 წ.
ზღვა

როგორც ფანდური უზარმაზარი,

გოლიათისგან აჟღერებული, -
მღერის შავი ზღვა, მკერდის ზანზარით,
აჩქეფებული, აღვარებული...

ზღვასაც ჰქონია ჭაღარა თმები,

სწორედ ამ წუთას გამომიჩინა...
ერთიც შეჰღმუვლა ველური ხმებით,
თითქოს სიბერის ხანი იჩივლა!

ზღვაო, არა გაქვს მხცოვანის დრონი,

შემოქმედის გზა არ დაგილახავს,
შენ არ იცნობდი თამარის რონინს,
არისტოტელეს ტვინს არ ინახავ!

1962 წ.

ხვალინდელ დღეთა მარგალიტშია!

ჩემი საქმე და ჩემი ლექსები

ჩემი თაობის ანგარიშია!
მამულისათვის თუ ვილესები,
დღე უსიმღეროდ არ გამიშვია!

დღე არ ვიცოდით ჩვენ უშრომელი,

ჩვენი ნაშრომი - მაგალითია!
ჰა, ოფლი მკლავზე შეუშრობელი,
ხვალინდელ დღეთა მარგალიტშია!

1962 წ.

ვერის წყალზე

ამ კიდეზე,
ამ წყლისპირად,
გზას რომ ზვირთი აკეტინებს,
ბავშვობისას მე დავრბოდი
და ვკბილავდი გაკვეთილებს.
მომძახოდა ვერისწყალი...
- აგრე რბენით ვერ ისწავლი!..
............................................
მახსოვს ჩამჭრეს... და რა მწარედ...
დღეს, ჭაღარამ, დავიჯერე,
რომ ცხოვრება ვერ ვისწავლე,
ბევრჯერ, ბევრჯერ ჩავიჭერი!

კვლავ მომძახის ვერისწყალი:

- ვერ ისწავლი!
- ვერ ისწავლი!

1962 წ.

მე მირჩევნია ერთი ხოხობი

სოლომონის განძს,
კრეზის სიმდიდრეს,
ლეგენდად ოქროს,
ლალს მობდღვრიალეს,
მე მირჩევნია ერთი ხოხობი,
ალაზანზე რომ შეიფრთხიალებს.
მის შუქს მივყვები
ხელის ცეცებით,
მისით ჩემ სიტყვას
ოქროს დავადენ;
და თუ ოდესმე ძირს დავეცემი,
შემომაშველებს თვისს შარავანდედს...

1962 წ.

ნაძვის წიწვებს სწიწკნის წვიმა

მებურება ნისლის სისქე,

მთაზე ვდგევარ,
მწვერვალს სცივა...
და შორს, გაღმა ბორჯომისკენ,
ნაძვის წიწვებს
სწიწკნის წვიმა...

ვინ სწვიმს ცრემლად,

გულს ვინ მიხოკს,
როგორც ძერა ამირანის?
დე, ტევნარში სწვიმდეს მიხაკს
მარგალიტით,
არ ვინანი!

გზა შეკრული მაქვს შენამდე,

ნისლის ხუნდით, წვიმის თოკით;
შენთან ვგზავნი თეთრ შევარდენს,
შენსკენ მორბის ირმის ჯოგი.

შენთან წერილს ვატან წვიმას,

ჩემს უსტარს სწერს
ღაპაღუპით, -
პაწაწინა მდივანია,
დიდის ცრემლით,
სავსე უბით,

მე კი ვდგევარ შენს ნათელში,

მიკვირს,
წვიმა რისთვის სტირის,
შენი შუქი თუ მდევს მთებში,
როგორც სევდა მონადირის.

იბინდება და მწამს, რომ ხვალ

ცისარტყელის ფრთით გადმოხვალ...
ზაფხულივით შესცვლი ამ ტყეს.
ზედ რომ ნისლი ბალღამს ანთხევს...

1962 წ.

გაუფრენელი მერცხალი და
გაფრენილი სიცოცხლე

მებრალება და მეწყალვის,
საცოდავია, იცოდეთ,
გაუფრენელი მერცხალი
და გაფრენილი სიცოცხლე!

ჩამორჩენილი მერცხალი
ვერ ჩაფრინდება ინდოეთს...
თუ გადაიმსხვრა ლერწამი,
სიმღერას ვინღა ინდომებს?

სიცოცხლე არი სიცეცხლე

ჩქარა წაგშლიან ცარცივით.
წამსაც კი ვერსად ისესხებ,
თუ გაგიფრინდა არწივი.

დრო არი გადამრეცხავი

მისი, რაც იწვის მარადღე!
გაუფრენელი მერცხალი,
ვერა, ვერ დაკამარავდეს...

მისთვის სიტყვა ვთქვი მე ცხარი:

ვაი, ნაცარში იცოცებს -
გაუფრენელი მერცხალი
და გაფრენილი სიცოცხლე!

1962 წ.

ღამე ფშავში

გაკვირვებული ჩემი წანწალით,

შავად მომცქერის კლდე უბილიკო,
ვით გაქცეული ფშავის წაწალი,
მზე სადღაც, გორზე გაბუტულიყო.

ტყე ირბეოდა ყვითელ დროშითა,

ვიღაც ნაღარით უხმობდა ლაშქარს,
სული ქარისა ერთად გვლოშნიდა
ლაშარ-ღელეში მეცა და ლაშას.

მზე ჩაეწურა ცეცხლის მკვესარე,

დამსარქლებია დახავსული ცა...
ბინდი ზუზუნებს, ბინდი მკვნესარებს,
როგორც ფანდური ფშავ-ხევსურისა.

და არაგვის ხმა ნიაღვრიანი

ისმის, ვით ძველი აბჯრის ჟღრიალი...

მთებზე დამდგარა ლახტით კოპალა,

წინ აღარ მიშვებს, გზა შეკრულია...
საით წავიდე, გზა ვინ მომპარა?
ხმალს ამოვიწვდი - დაჟანგულია!

წინ დამდგომიან მთების ურდონი.

სად არის ჩემი ცხენი შურდანი?

აკი ვიყავი საფარვლიანი,

შიშდამშრალ ძარღვით მტერს ვით შავება?
...უცბად ყიჟინა მესმა გვიანი, -
მოჰხოცდა დევებს ვაჟა-ფშაველა!

1962 წ.

ოლოლები

ჩამოწურული ოქრო თბილისის დაისისა

ქაშუეთის გუმბათზე ნელი-ნელ გაიცრიცა...
რუსთაველზე მინაზდა შავთვალათა ტკბილი ხმა
და ბინდებში შესცურა ხომალდივით თბილისმა...
აბდღვრიალდა ქალაქი, ზღვა შეიმღვრა ყვითელი...
მანქანები დარბიან, ვით დაჭრილი სკვითები...
სადღაც ზვირთი შეჩერდა, თვით წამწამზე უმალეს...
ვხედავ შორით ხეობას - მთვარიანს და მდუმარეს.
იქ, ვიღაცა გასძახის ვიღაცა სხვას, მეორეს:
- ვერ იპოვნე?
- ვერა, ვერა!
ხმა აკვნესებს ხეობებს...
ოლოლები არიან! ეძებენ, ვერ იპოვნეს!..
ოლოლებმა ოლედან სევდა შემომიბოლეს...
მე ვიპოვე? ვეძებდი, დიდი ხანი ვეძებე!
- ვერა, ვერა და ვერა! მოლოდინს შევეწებე!
ეჰ, იქნებ, მანქანის ქვეშ მისთვისაც ჩაისრისა,
ჩამოწურული ოქრო თბილისის დაისისა!

1962 წ.

მზევ, უტურფესი საქართველოზე...

ამ სილამაზეს მე სად გავექცე,

ხე რომ ტოტს მიქნევს, - ჩემი ლექსია!
ზვირთი რომ ღელავს, მიხმობს სალექსედ,
გული სხვის გულზე უცხელესია!

მზევ, უტურფესი საქართველოზე

რომ არ გინახავს,
განა არ ვიცი?
მისთვის არასდროს ჩვენ არ გვშორდები,
სულ აქ ტრიალებ,
მის ეშხით იწვი!

დაგვწვი ჩვენც,
მზეო, მაგ სიყვარულით,
შენებრ გვიყვარდეს
ჩვენი მამული!..

1962 წ.

ილია ჭავჭავაძეს

- ნუ დაივიწყებ დედის სალმობას, -

გვითხარ, - ბედი აქვს გადაღობილი...
მე მახსოვს შენი გამოსალმება
და შენს წინ ერი პირდამხობილი...
ვეფხვო, ბრძოლებში მიხლილ-მოხლილო,
შეუპოვარო, და რა გულძალით,
ჩაგძინებოდა ტოტზე, მოღლილო,
წყლულზე გდიოდა ერის კურცხალი...
შენ პირველ ქართველს გეძახდა ერი,
მის გულისცემას ხარ ჩაქსოვილი;
შენ გესეოდა ათასი მტერი,
ათი-ათასი გკბენდა ზოილი.
თუ საქართველოს დროშა გიგინეს,
შენ თვითონ გახდი დროშა მძლეველი;
გარდაემატა მრავალ გვირგვინებს,
შენი გვირგვინი თვალუქცეველი.
უგუნურებმა გესროლეს ტყვია
და საქართველოს მოარტყეს გულში!
ჭრილობა შენი დღესაც გვატყვია,
ისევ მწარეა, ვით იყო გუშინ...
უქვეითესი უფსკრულის ფსკერი,
მინდა ჩავმალო სირცხვილი ჩვენი!
მინდა, წავლეკო ცრემლის ნამქერით
წიწამურის გზა, ღალატის მჩენი...
ვით ზღვა, გვეძახის შენი სახელი,
ჩვენი ბრძოლა ხარ, ჩვენი დიდება,
აზრი ხარ ლექსში გადასახსნელი,
მისთვის სიკვდილი არ დაიდება!

გარდმოიხილე და ვენახს ჩვენსას

მაღლით დაჰხედე დღესაც, ილია!
თუ მოგაგონებს შენს მკლავის ძღვენსა,
თუ დასხმულია, თუ მოვლილია?
თუ შევასრულეთ, რასაც ნატრობდნენ
წინაპართ ძვლები დანატრულებით?
ვაზის რქის ზრდაში მოგვეპატრონე
და ნუ იქნები დანამდურები, -
რათა კვლავ ლექსი შენი მოგვბერო,
გისმენდეთ, მოსეს ხმებით მგრგვინავო, -
შენ საქართველოს უკვდავმყოფელო,
მისთვის ყველაზე საგვირგვინარო!

1962 წ.

მშვიდობის რთველი
მევენახეობისა და მეღვინეობის
 X მსოფლიო კონგრესის მონაწილეებს

საქართველოში ოქრო იზრდება,

შიგ მზე და სისხლი ერთად მწიფდება,
ვიდრე ვწურავდე მწიფე რქაწითელს,
გულში სევდა ვერ გახელმწიფდება.

რომ საქართველო საწნახელია

და შიგ მირონი ამომჩქეფარებს,
რომ ვაზის ძირში ნაცარცხელია
და ვაზს მკერდებით გადავეფარეთ.

გაგიგონიათ? გრძელი მანძილი

ვაზთან მხარდახარ, ერთად ვიარეთ,
შეგვინახია უკვდავ განძივით,
ერთმანეთს გული შევუზიარეთ.

გაგიგონიათ ვაზის ხანძარი,

განა გინახავთ ვაზქვეშ სამარე?
იცით, ამ მტევნებს ჰგლეჯდა ხაზარი,
ვაზზე შემხმარ სისხლს ჰხედავთ ნამალევს?

მაგრამ, მტარვალის გამობრაზებით,

ფერფლში, ნაცარში, ყოველწამიერ
ფესვგადაბმული ჩვენი ვაზები
მაინც მღეროდნენ მრავალჟამიერს!

ვაზი შვილია! და მისთვის გარჯა

აჰა, იხილეთ შრომის დაფაზე.
ჩვენ ღვინოს უფრო სტუმრისთვის ვხარჯავთ,
მარილს ოქროზე მეტად ვაფასებთ!

უსტუმროდ მზეც კი თბილი არ არი,

ამაზე გეტყვით ღვინო ქართული.
გავხსენით თქვენთვის ყველა მარანი,
სიყვარულია ჭიქას ჩართული!

დღესაც, ვით სახელს მუდამ იმკიდა,

ბრძოლით და შრომით იმკის ქართველი.
ასწიეთ სმური შოთას ჭიქიდან
და ადღეგრძელეთ მშვიდობის რთველი!
მიიღეთ ჩვენი გულის სიმართლე,
ამაზე მეტი რა გვაქვს ფეშქაში?
გვინდა ვხედავდეთ ძმობის სინათლეს
ყანწის ფსკერსა თუ აზარფეშაში!

დე, იჩხრიალონ საწნახელებმა

ბედნიერების, სიცოცხლის მღერით.
კრიფონ მტევნები უხვად ხელებმა,
დატკბეს ცხოვრება,
ვით მაჭრის ჩქერი!

1962 წ.

გურია
სიტყვა ქ. მახარაძეში,
1962 წ. 15 ოქტომბერს

უცნაურია გურია
ულამეზესი ფერებით,
მუდამ მეძახდა გურია
თავისი მშვენიერებით,
თავისი რევოლუციით,
თავისი საქართველოთი,
გურიის ნახვას ყრმობიდან
დიდის ალერსით ველოდი...
ვნახე და წავიბარბაცე,
ჩემს გრძნობას ვეღარ ვერევი...
სხვა საქართველო სად არი, -
გეტყვი და მოგეფერები.

*
- სხვა საქართველო სად არი,
მითხარი, ჩემო გურიავ!
მე შენთან მისთვის მოვედი,
რომ სიყვარული მწყურია
მე ჩემის საქართველოსი,
მისი მთის, მისი მდელოსი!
ხოხბის ყელი ხარ, ბრიალა,
თუ ცისარტყელის გული ხარ!
აფეთქებულა ზურმუხტი,
ოქრო, ფირუზი ურიცხვად.
ვით კრიმანჭული, ჩხავერი
ფიცხია, გამალებული...
თაფლსა და იის სურნელში,
ალმურში ამოვლებული!
...სხვა რაღა დარჩა, ვის დარჩა,
შენ არა გქონდეს, გურია!
შენი მთა-ბარი თურქისგან
სულ სისხლით დაბანილია;
შენ მტერს ხვდებოდი, ვით ზვავს კლდე,
ბრძოლა ხომ შენი ბედია!
შენ ბორკილიდან მრავალჯერ
ხანჯალი გაგიჭედია!
არ მოგკლებია აროდეს
თავისუფლების საკვები.
დიდება შენსა საფლავებს,
ჰყვაოდეს შენი აკვნები!
- სხვა საქართველო სად არი,
მითხარი, ჩემო გურიავ,
მე შენთან მისთვის მოვედი,
რომ სიყვარული მწყურია
მე ჩემი საქართველოსი,
მისი მთისა და მდელოსი!

*
რა გვიან მოგინახულე,
წლები წასულან გრიალით,
და მხოლოდ ახლა გეხვევი -
ჭაღარა, თავნამქრიანი!
მაპატიე და შემინდე,
სირცხვილი ლოყას მედება...
მაგრამ ტკბილია, როდესაც
უეცრივ გაგითენდება!
ვით მოულოდნელ სიხარულს,
როცა გურიას შეხედავ!
და დაიჯერებ ამ ქვეყნად
მართლა ყოფილა ედემი,
შექმნილი განა ღმერთისა, -
ქართველის შემოქმედებით.
-სხვა საქართველო სად არი,
საქართველოა გურია!
შემახედეთ და მაჩვენეთ,
მე მისი კოცნა მწყურია.

1962 წ.

სამშობლოს გულის გამათბობელო!

საკუთარ გულის ცეცხლის ნაღვარით

სამშობლოს გულის გამათბობელო, -
თვითონ სარდალო და წინამძღვარო
და თავად ერის საგალობელო!

გული ხარ ჩვენი სიყვარულისა

და ჩვენი ხალხის დროშის აწევა,
იტვირთე ტანჯვა ერის წყლულისა
ვაჟკაცურმა და ნავაჟკაცევმა!

ვაჰ, წიწამურო,
ვაი, სირცხვილო,
იმ ტყვიის წვერზე
შენს ბედს ეძინა!
დიდო აჩრდილო, კი არ გვიწყინო,
ერმა ცრემლებით მოავერცხლინა!

უკლებლივ გერჭო ქვეყნის ეკლები,

როს გამხდარიყვნენ სხივნი ღრუბლებად...
დამხობილ იყო ყველა ძეგლები,
ნაცარში ეგდო თავისუფლება!

მედგრად იდექი ერის სანგარზე, -

ბრძოლის ნაღარა, აზრის ბეგთარი,
მიუძღვებოდი ნამგალს სამკალზე,
გეჯახებოდა თუმცა ბედქარი,
სიტყვა სამშობლოს პურად მიეცი,
ხალხის ძარღვსა და სისხლში შემტკბარი!

შენ არ გიყვარდა დროშა გახრილი

და წუთისოფლის ჯამის სტუმარი,
არსით ხმა იყო, არსით ძახილი...
გერტყა გოლგოთის ღამე მდუმარი.

„ოჰ, სტიროდეთ მათ, ვინცა სტირიან

მდინარეებზე ბაბილონისა,
ვისიც ტაძარნი ნანგრევ არიან,
ვისიც მამული სამშობლოისა
არა არის რა, გარდა სიზმრისა.“

დე, საქართველოს გულმა თვით გვითხრას -

იმ ქარიშხალმა შემოტეულმა,
რამდენი კრულვა ითმინე დიდხანს,
კიდევ რამდენი უნდა გეომა,

რომ ასულიყავ ახლად მთაწმინდას,

სად ერის ფერფლი დაბერტყილია,
შენი სამარის კარი გაბრწყინდა,
ისევ ამაღლდი მხრებით, ილია!

შენი სასარდლო ეს მთა გამხდარა,

აქაც დამდგარხარ ბაირახტარად,
და აქედანვე მტერს ერკინება,
შენი გულძალი, ლომდარი ნება!

ალბათ, კიდევ გაქვს დასააზრები,

და ისევ შენი თანადასწრებით
მიჰქუხს ცხოვრება - მზის მენაყოფე
და ვარდებს ვაყრით კლდეს საშევარდნეს,
მთაწმინდას -
ქართველ ღმერთთა სამყოფელს!

1962 წ.

ილიაობას

დე, ყვარლის მთებმა ილაპარაკონ,

თქვან საგურამოს ბერმა კაკლებმა,
შენი სიკვდილი, გმირო - ზვარაკო,
ვით საქართველოს ჰგავდა აკლებას!
შენი ერთი დღე იქცეს ათასად,
გრიგალთა შინა ყანის გამზრდელო!
შენი სახელი სიკვდილს გადასცდა,
რომ გული ცეცხლით გაგვიჯანმრთელოს!

რომ შენი სხივი გულს გადაებას

და გულის ჟანგი ერთად დასწუროს;
შენი დიდება და უკვდავება,
აჰა, ამ დღემაც დაგვიდასტუროს!

1962 წ.

1963 წელი
შემოდი მეკვლევ!

პირში მერცხალი ჩაიბუდე,

შემოდი, მეკვლევ,
შენ მომიმკვლიე სიჭაბუკე, ცხენი ფიცხელი,
ჩანგი, ნაღარა...
გული ვარდით აანარეკლე,
მიეც სამშობლოს მზიანი დღე აურიცხველი!

შემოდგი ფეხი,
შენი კვალი - შემოქმედისა!
ბედნიერება მოგვილოცე,
ნუ დავბერდებით...
არ გაგიკვირდეს, სურვილები თუ მაქვს მეტისა,
თუ სიყვარული არ მაძინებს
ჩემი ბერდედის...

ააჩინჩხალე ჩიჩილაკი:
ამდენი პური...
ამდენი ღვინო...
მარგალიტი...
ლომი და ვაჟი...
დავუძმობილდეთ სიმაღლეებს,
სიტყვა ღველფური
სთქვი და ჩაატკბე სიყვარული, ვით თაფლი სკაში!
არ გამშრალიყოს რძიანობით
სამშობლოს ფესვი,
იყოს უბინდო ცა მშობლიური - იით ნათესი,
ხიან-მიწიან-წყლიან-ტყიან - ქართლი ხარობდეს.
მთანი და ბორცვნი,
კლდეები და ქვებიც გალობდნენ...
ღრუბელთ ზესკნელის კიდევ იქით გავინავარდოთ
და მზის მწვერვალთან იყოს მოდგმა ნებისმყოფელი,
გვქონდეს სახლყოფა უჭირველად,
საიავარდოდ,
მზით გასირმული
ჩახჩახებდეს ქალაქ-სოფელი...

მე მიყვარს მეკვლე -
დღეწავლილი, ხანმოთეული,
რამდენი შრომით და ჭაღარით ნატვირთალია!
ნაპერწკლის ელვა ჩიჩილაკის გამოტეული
გავარვარებულ ოცნებათა ნატვრისთვალია!
ლარნაკი - ვარდულ შუქ-ელვათა მკამკამებელი,
ყურძნის ჩხის ქება,
კოლხურ ოქროს სხივი მკრთოლვარე,
ზამბაკი ზღვისა...
მარმარილო, როგორც მთოვარე...
შემოდგი ფეხი, სთქვი დალოცვა საამებელი.

დალოცე კერა
და აკვნები ტკბილი ბედისა...
შემოდგი ფეხი,
შენი კვალი - შემოქმედისა!

მომეცი, შენი თაფლის ხვეზა გამინაწილე,

მიცოცხლე ერი, - საძირკველი მისი, საძირე...
მამათ ამაგი
და სახელი დიდებიანი...
დედათ ღიმილი,
სათნოება მშვიდობიანი.
დე მიწის ძუძუ ყვავილებმა სიმღერით სწოვონ,
დე ბაღნარებმა ძეძვნარები შეავიწროვონ.

ჩვენი ვენახი სულ მწიფობდეს

 სართვლო დარობით,
რტონი დიოდნენ - დაზნექილნი მსხმოიარობით
და საწნახელი სიყვარულით გადმოსულიყოს...

დიდი დღე იყოს,

დღე საჩინო,
ძლევით ურიცხვო...
ატეხილიყოს, ნავარდობდეს ლექსის გრიგალი!
რაში ჭიხვინებს...
და მხედარი მისიც იქ არი!

შემოდგი ფეხი,
ისევ გული გამიბალღურე,
მზეზე ადრე ხარ დასანახი,
მეკვლევ კარისა!
შენ მათქმევინე ის, რაც ვერ ვთქვი,
ვერ ვახალხურე,
გამონაჟონი წყაროსთვალის, თავანკარისა...

ვთქვა გულის სიტყვა,

ცერზე მიზის ლექსის მიმინო,
რომ საქართველოს მაისურ ცით ჩავიღიმილო...

ასწი ჩიჩილაკს,
ბღუჯა ცეცხლი შემომაყარე,
გაჰკარ ნაპერწკალს,
გული ცისკრით აანარეკლე,
დღეს საქართველოს გამარჯვებით
შენ გამახარე,
მოგელი ხონჩით,
კარი გავხსენ,
შემოდი, მეკვლევ!...

1963 წ.

მინდვრის ყვავილი

მეფური ვარდი
აქეს მგოსნებმა,
სხვა შუქი მინდა
გულში გავივლო...
შენი სურნელი
რად მეყნოსება,
მორცხვო, ღარიბო,
მინდვრის ყვავილო!...

ვინ გამოგგზავნა,
რა დაგაბარა,
და რას გადმომცემ
ღიმილის შუქით?
შენგან ეს გული
ბევრჯერ გამთბარა,
მაგრამ განა ვარ
კვალად ჭაბუკი?

როცა ყოველი
შენი ჩურჩული,
ნაზი ხმა,
მე გულს მიტრიალებდა;
წინ დგა სიბერე,
როგორც ურჩხული,
დღეებს ნუმც მომცემს
მომტირალეთა!

ბეწვით ჰკიდიხარ,
ციულავ, ცასა.
ვისთვის წარმოსთქვამ
ციურ ლოცვასა?!

მითხარი, რატომ
არ გეშინიან,
რომ გაგიტანოს
უცბად სახნისმა,
ხომ სეტყვაც
შენზე დაგეშილია,
მრავალს ხომ
მტვერი გაუსახლისა!

თავს დაგკანკალებ...
ფიქრით ვითოვლებ,
რომ არ შეგეხოს
დღენი შავფერი;
ყვავილო,
შენთვის რა დაიტოვე,
როცა მომეცი სუყველაფერი!

1963 წ.

თოვლა*

რა ვთქვი, იმავ წამში

თუ არ იყო შენდა?
გახსოვს, წინანდალში,
ბაღი „შე-რა-შენდა“?
მთვარის მინანქარში
წარბს რომ ჰხრიდი შვილდად?
გახსოვს, წინანდალში,
ტუჩი აგეშვინდა?
არ შენელდა
ელდა,
არც შმაგური ლტოლვა;
სად ხარ,
კოცნის კათხავ,
თოვლა,
თოვლა,
თოვლა!..

1963 წ.
___________________________________
* თოვლა - ქართველი ქალის სახელია.

საგურამოს მიმწუხრში...

ამდევნებია ნათელი
და ის მინათებს არესა,
ვერცხლიდან გადახატული
შესადარისი მთვარესა.
გულის დამჭრელი, დამლეწი
ვის ვპოვებ დასადარესა.
დღედაღამ იმას ვლოცულობ
ამ გულის გამკვეთარესა...

1963 წ.

გომბორიდან

როგორ არა ხარ ღვთიური,

შენ, ჩემი ქვეყნის ბუნებავ,
შენ შეჰქმენ თამარის სახე,
დღესაც რომ გვეალერსება;

რამდენი სილამაზენი,
რამდენი მშვენიერება...
ცხოვრების აღმართ-დაღმართი
შენს მჭვრეტელს ვეღარ მერევა!

მზეს მხარს შემოვყრი... მღერიან

ზურმუხტის საგუბარები...
ცოცხლად დამბადე, სამშობლოვ,
მკვდარი არ ჩაგებარები!

1963 წ.

მზეო, იცინე

მზეო, იცინე, გაზაფხულის აზამბარია!

აყვავებულან იმედები, ფერთა დარია!
ახალგაზრდობა, სიყვარული ერთად არიან!
წვიმავ, ჩარეცხე ჩემი სული, ნაზამთრალია!
წვიმავ მიმღერე,
სიჭაბუკის მოსვლა მახარე,
ნიავო, ვარდი საქართველოს გადააყარე!
მზეო, იცინე, სიყვარულის აზამბარია!
ვინ ააყვავა ეს ხეები
და რამ დახატა
ან ეს ჩიტები,
ეს ჩანჩქერები
ვინ აღაღადა!
ყინულის ქერქი მიწისაგან გადამძვრალია,
მიწას შუქი ჰკრა უკვდავებამ, მისი ბრალია!
მისთვის ყოველი ირგვლივ მოსჩქეფს, მღერის, წკრიალებს;
დუღს და ყვავილობს, მოელვარებს, მღერის, ძგრიალებს,
ზურმუხტ-ფირუზში აფანტული ოქრო ქრიალებს,
სიო მინანქრით მზის ყვავილებს ანამქრიანებს.
ათქვირებული ფოთოლნარი...
მთვრალი ფათალო...
ნუშებს გადაჰკრავს მაჭრისფერი...
როგორ დავთვალო
მე სხვა ფერები, ივერიის მთებს რომ ამკობენ,
მესმის, ხეებიც რომ ქართულად ლაპარაკობენ!

მუხამ ფოთოლი შეიბერტყა, რა დიდებულად!

უმწეო იაც უცნაურად ამდიდრებულა!
ხევი ხარხარებს, ზარხოშია, ალბათ დალია!
სხივნარა დილა!
მზე კი არა, ნაღვერდალია!
აყვავებულან იმედები, ფერთა დარია!
ახალგაზრდობა, სიყვარული ერთად არიან!
რა ზავთი არი,
რა დგრიალი,
რა ბრიალია!
მიწას შუქი ჰკრა უკვდავებამ, მისი ბრალია!
მშობლური მიწის სავსე ძუძუ უფრო გავსილა,
დამალევინე ნექტარული ზურმუხტ თასიდან!
- ასწი, გაამოს!
- დღეს ვარდების არი ღრეობა!
შაბაშ! ჩემია გაზაფხულის მემკვიდრეობა! -
მხარზე მასხედან დურაჯები, ოქროს მტრედები;
მე თუ მოვკვდები - მზის კოცნაში გავცამტვერდები!

წვიმავ, ჩარეცხე ჩემი სული, ნაზამთრალია,

მზეო, იცინე, გაზაფხულის აზამბარია!
აყვავებულან იმედები, ფერთა დარია!
ახალგაზრდობა, სიყვარული ერთად არიან!
მიწას შუქი ჰკრა უკვდავებამ, - მისი ალია!
ხომ უკვდავებაც სიყვარულის ცეცხლის ბრალია!
 1963 წ.

სად არიან მერცხლები...

სად არიან მერცხლები,

ჩემი ყრმობის გვერდს მხლები?
ან ის ლურჯი ღრუბლები,
მითხარი, სად არიან?

რომელ ცას დაექსოვნენ,

სად გამქრალან უკლებლივ,
ან ეს გიჟი გრიგალი
ვისი საზანდარია?

ქარი ჰკივის, გაცოფდა,

თუ გაცოცხლდა ნერონი?
გახსოვს ახალგაზრდობა? -
დამძახიან წერონი.

მომყეფს ქარი გრიალით:

- ჰე, ხარ თავნამქრიანი!
- სიჭაბუკის აჩრდილი
ჯერ არ დამიწვენია.
ეს ცრემლი ხომ არ ტირის,
გაზაფხულის წვენია!

ისევ ქარი ქანარით

მიჯახუნებს ფანჯარას...
ჩემი ოქროს ქამარი,
სადღაც, მთაზე დამრჩალა!

სიყვარულის ალმური
შენს ლოყებზეც გამქრალა;
შენი წარბი ნამგალა,
აგანგალა-განგალა!

ვით პური უმარილოდ,

მე უშენოდ ვერ ვძლებდი...
ისე, ვით მარმარილო,
რა უცბად ივერცხლები?

ლექსმა ვერცხლი თავისი

შენს კულულში დასტოვა...
ეჰ, მაგ თმებში გიჟობდა
ჩემი ახალგაზრდობა!..

1963 წ.

დედობილი

- ძუძუ გაწოვა პატარაობას! -

დედაკაცებიც მესმის ღაღადი...
- ამას არ უნდა მეტი დაობა,
უნდა უყიდო კაბა, ბაღდადი!

მე ვიკრავ გულში, -
სწორედ ის არი,
ყბახავსიანი, ღონემიმძრალი:
- რა მიხარიან, რომ მოგისწარი,
დაბერებულხარ, ძლივსღა გიცანი!
მადლობელი ვარ ამაგისათვის,
არ დაიშურე ჩემთვის რძის ცვარი!
დამაპურადე, გამაძლიერე,
ამიყვავილე გულის ფიცარი!
რა დამავიწყებს მაგ შენს სიკეთეს,
მომდევს ამაგი შენი რძიანი.
მაგრამ რა ტვირთი შემომიკვეთე,
გზა მომინიშნე რა კორძიანი!
იცი, იმ ცვარს რა გამოაყოლე,
და რა დამადე გადასახადი? -
ასამღერი მაქვს ხალხის გულისთქმა,
მთელი სამშობლო მაქვს დასახატი!
როგორ არ შევკრთე, არ დავიდარდო,
როგორ არა მაქვს არ დასარიდი?
შენ მომიქსოვე
ქისა
ლექსისა,
შიგ ჩამიყარე თვალმარგალიტი;
რომ სამშობლოზე გადამეფანტა,

მემრავლებინა ერთი ათასად,

რომ სიუქმეში არ დამებანდა,
არ ამხდარიყო ძველი ანდაზა!
გიყიდი კაბას, გიყიდი ბაღდადს,
ქიშმირის შალსაც გიშრის ზოლებით,
მაგრამ სად ვპოვო, დედილავ, სადა,
შენ რომ შეგფერის ოქროქსოვილი!
მოვქსოვ სიმღერით,
გულის ძაფებით,
დღედაუხსნელად მისთვის ვიშრომებ,
ვიდრე დამნათის ცა იაფერი,
ვიდრე სიცოცხლე არ დამიშრება!

1963 წ.

დროშა, აფრა გვეძახოდა...

არ უნახავს
ჩვენს თაობას
უქარიშხლო ოკეანე;
გვძაგრავდა
და
გვაძგერებდა
მოედნები მომკივანე!

ბრუტსაბძელას სიმყუდროვე
წამითაც კი არ იცოდა,
შემოგვასკდა ქვეყნის კლდენი,
გული ადრე დაიწოდა.

არ ჰყვაოდა ჩვენთვის ასტრა,

იყო ჭვარტლით გაწუწული...
და გვიყვარდა, ვით არასდროს,
ჩვენი მიწის
საძუძური!
პური ბალახშერეული,
საზრდოდ გვქონდა მოწითალო;
წამითაც კი არ გვეცალა
სანავარდოდ, სამზისთვალოდ.

და როგორც ზღვის შენადენი,

სულ ვშრომობდით,
დავდგით ალო:
თუ აჩვილდა გული სადღაც,
ლექსს ვეძახდით, მომავალნო!

ნასაყუჩარ გულის ჩქროლვას

იყო სიტყვა მორიდალი;
ჩვენ ცხოვრება გვდარაჯობდა,
ვით გამყოლი ქორის თვალი!

იყო ცეცხლით ნაემბაზი

ჩვენი დროის მუხამბაზი!

ვით ეკალზე ბრწყინავს ვარდი,

ღამის ოქროდ - ციცნათელა,
მისთვის იყო, ჩვენი ლექსი
ცხოვრებამ რომ ვერ წათელა.

არ უნახავს
ჩვენს თაობას
უქარიშხლო ოკეანე.
დროშა, აფრა გვეძახოდა,
მოედნები მომკივანე!

1963 წ.

უნაბი
თბილისის ხეხილია
ავტორი
უნაბის თქმული:
„თქვენ ყოველგან იეფი ხართ,
მე კი მხოლოდ ტფილისს ვდგევარ“.
ძველი ლექსი

შენ, ჩემი ღია სარკმლის დარაჯო,

პატარა ეზოს მწვანე იმედო,
როდესაც კოჯრის ნიავს მოსწურავ,
შენს ჩრდილში ყოფნას,
აბა, სხვა რა სჯობს?

გამოგატანა ფერი დაისმა,

ნელი შრიალით ოცნებას მითბობ,
ხინჯშეურეველ ოქროს დაისხამ,
მზებურა ნაყოფს - თბილისის სიტკბოს...

ბევრჯერ მაღლიდან მზე ჩამოვარდა,

ბევრჯერ გეკიდა შტოზე ანჩხარი*,
შენთან ღვარცოფი ღრენით მოვარდა,
ზარით, ხარხარით მოგტეხა მხარი.

შემომშრიალებ, მაინც გულმტკბარად,

ფოთოლ და ფოთოლ შუა მზის ფენით;
თბილისის ცეცხლში იდექი მარად,
ალბათ, მისთვისაც ხარ ცეცხლისფერი!

გწვავდა ხანძარი და სიყვარული,

ახლაც გაჟრჟოლებს მშობელ ქალაქის
ოცნება,
ფერი,
სიმხიარულე,
მისი მინანქრის,
მისი ყალამქრის...

ვით ბავშვი დედას,

ჩასჭიდებიხარ
თბილისის მიწას რძიან ფესვებით.
შენც ხომ ჩემსავით მისი ბედი ხარ,
ხომ ვართ სამშობლოს მოალერსენი!

სულად ჩასული
შენს გულში არი
თბილისის სუნთქვა და ფეთქვა ცხელი...
ერთად ვუმღეროთ: ლექსით, შრიალით,
ჩვენ უფრო მაგრა ჩავჭიდოთ ხელი!

შენც ხომ ჩემსავით

სხვაგან სძლებ ვერსად,
და თბილისიდან წახვალ აროდეს;
შენ არასოდეს შეიცვლი ფერსა,
ეგრე იდექი, რომ მიხაროდეს!

რომ შენით მუდამ ვიცნო თბილისი,

თბილისის მაჯა
და სუნთქვა მისი!
რომ შენს შრიალში,
უნაბო, ვიგრძნო
მისი ნაკვნესი
უშინაგნესი:
შენს ტკბილ ნაყოფში - სამშობლოს სიტკბო,
შენს მძლეობაში - მიწის დიდება...
კვლავც მოგეხვიო, როს გაზაფხული
ტოტებზე მწვანედ დაგეკიდება!

შეაშრიალე ეზოში მტკბარად,

ფოთოლ და ფოთოლ შუა მზის ფენით;
თბილისის ცეცხლში იდექი მარად,
ალბათ, მისთვისაც ხარ ცეცხლისფერი!..

1963 წ.
--------------------------------------------------------
* ანჩხარი - ყინულის ლოლუა.

ხალხური მომღერალი

ვანო ბიწკინაშვილის ხსოვნას

მოგონება რამ
ჩემი ყრმობიდან
გულს მოეთბილა,
მოეყვავილა.
იმედიანად
მას დავყრდნობივარ,
ვთვლი ჩემი ფესვის
წმინდა ყამირად...

მახსოვს, მღერალი
ტლუ ღამის მეხრე,
ღმერთად ვიწამეთ
სოფლის ბავშვებმა,
ისე მღეროდა
მეხრე მახარე,
ეძნელებოდათ
გუთნის აშვება!

მზად იყვნენ ეხნათ

დაუსრულებლივ,
ოღონდ ემღერა
გულის წამტანად...
მის ალმასურ ხმით
დაისრულები
ვიყავით ყველა:
დიდი პატარა!

ეს მოგონება
განა ფასია
იმ სიტკბოების,
რაც განვიცადე?
გულში რაც ერთხელ
ჩანაბასრია,
აღარ მორჩება,
ყველამ იცოდეთ!

მღერა კი არა,
იყო ღაღადი,
თითქოს ოცნება
ედარდებოდა;
ხან მარგალიტის
ჩქეფდა ნაკადი,
ხან ვერცხლის მაჭრად
ჩატბორდებოდა.

თითქოს ზურმუხტში
ლალი სცვიოდა,
თითქოს ჰფანტავდნენ
მარჯანს პეშვითა,
და ხმა ყელიდან
კი არ დიოდა,
არა! -
ვარსკვლავთა აზარფეშიდან.

ხალხის სიღრმეში
ოქროდნობილი
ბუჟღა ნაპერწკლებს
აგიზგიზებდა,
მრავალწმახნილად
ხმა მიბნედილი
ყოველი მხრიდან
სახმილს გვისევდა!

მღეროდა იგი
სიღრმით გულისა
ხალხის გულისთქმას,
ხალხის გულისხმას!..

მას გული ჰქონდა

ვარდის სურნელში
და სული
ცეცხლში ამოვლებული,
მაგრამ ცხოვრება
შეხვდა უხეში,
სასტიკ ბედისგან
იქნა ვნებული!

ბედდამოკლებულ
კაცის ოცნებას
უსაკმარობის
გადიტანს წყლული,
ჯერ ხომ ცხოვრებამ
მაგრად მოთელა,
მერე მინდორში
აღმოხდა სული!

ადექით, მისი
ხსოვნის წინაშე
უსახელოს წინ
თავი დახარეთ!
მახარეს ყელში
ხალხი მღეროდა,
ათასი, განა
ერთი მახარე!

არ ჰყვარებია
სახელის დევნა,
არ შეუმკიათ
შუბლი დაფნითა,
მახარეს ჰანგი
გადიქცა მტევნად,
ყანად დამწიფდა,
ხოხბად აფრინდა!
ალბად ვარსკვლავებს
დაუძმობილდა,
სხივს შეუერთდა
დილის მზისახა,
განა მისი ხმა
სოფელს მოსცილდა?
გაღივებულმა
უფრო ისავსა!

ის მარილივით
იყო ყველასი,
ვით იაშოქი,
ვით ცისარტყელა;
ვერ მოაღწია
თქვენთან ვერასგზით,
ვერც თავი თქვენთან
დაისახელა!

სთქვა ხალხის გულის

დანაკისრალი,
ერმა
სათქმელი გადააბარა...
მოკვდა!
დიდია დანაკლისარი,
მაინც მისი ხმა
ისმის მთა-ბარად!

არა სჭირდება
შემოქმედს გლოვა,
ნუ მეუბნებით:
მოკვდა, გათავდა!
მოვა მახარე,
ვით სიო მოვა,
როგორც ნამგალი
მოვა თავთავთან...
მისი სახელი
ჩუქურთმაშია,
რქაწითელში ძგერს,
თავთუხში ღვივის,
ტოროლას ფრთები
მისი ტაშია,
მდინარეები
აწვდიან ღიმილს.

*
ზოგი წიგნს სწერდა,
ტაძარს აგებდა,
სხვა სჭედდა ოქროს,
რიგი მღეროდა;
მავანი კიდევ
აქანდაკებდა...
ვადიდებ
ნამქერს უსახელოთა!..

რა ბრწყინვალეა,
შუქით რა ჰშვენის, -
ხალხი ნამღერი
და ხელნაშენი!

ხომ უსახელომ
შექმნა ქართველმა
„მრავალჟამიერ“,
„მუმლი“,
„ლილეო“!
ვინ არი კიდევ
სხვათა დამთვლელი?
ჩვენი სიმღერა
არ დაიელვა!

გულის ნაცეცხლით
იღვაწეს, ძერწეს
სახელისა და
გვარის უმხელად...
გაუძლეს დროთა...
რისხვის ნამეხებს,
მწარე სიკვდილმა
ვერსად უყელა!
სიმღერით დამწვარ
ჩემს ღამის მეხრეს,
ვინც ქართულ მიწას
მართლა უმღერა, -

დიდება!
ძალით ვერ დაამუხლა
მისი ტკბილი ხმა
მძიმე უღელმა...
ჰქმნიდნენ
ხალხისთვის,
ტურფად მღეროდნენ,
იდგნენ გრიგალში
ქედმოუხრელად...

1963 წ.

ქუთაისს
ლექსი წარმოთქმული ქუთაისში,
ჩემს საღამოზე, 1963 წლის 31 ივნისს.

შენს სამთხვევნად ჩამოვსულვარ,

მე როდი ვარ უთავისო,
საქართველოს მადლის ძუძუვ,
ვარდასხმულო ქუთაისო.

სიყვარული ძველისძველი
ყველა ისრით გულს დაესო,
გულმაც რა ჰქნას ამის მეტი,
საწყაული თუ აევსო.

თუ დავითის ანდერძს ვტეხდე,

შენს სუფრაზე ნუ დამისომ!
მის მოტანილ ლოდზე ვდგევარ,
გმირთა მამავ, მუდამისო!
მიყვარს კვალი გავლებული
შენი პირველ გუთანისო,
ვარდასხმულო, ვარდის დედავ,
საოცნებო ქუთაისო!

რა ვუყოთ, რომ დაგარბიეს,

დიდხანს იყავ უგაისოდ, -
შენი ვარდი უჭკნობია,
შენი მზეა - უდაისო.

ახალ ცეცხლით გამინათე,

ძველი ცეცხლი თუ დაივსო,
ჭაღარავ და სულ ჭაბუკო,
სულ რაინდო ქუთაისო.

საუკუნეს სძინავს მრავალს

შენს ძველ ქვებში, მზის ქალაქო,
ქართლის ფუძის ჩამყრელი ხარ,
დღესაც არ ხარ უბარაქოდ.

ბაგრატის მთით გადმოგხედავ,

დიდ შვილების მეაკვანეს,
წინაპართა გადმოცემულ
ახალ დროშას მიაქანებ...

შენ - რიონის ლურჯო ზვირთო,

შენ - გელათის ქვაკუთხედო,
ჩემი ძარღვი, ჩემი ლექსი
თქვენის მადლით აკურთხეთო!
შენს უვარდოდ - უმაისოდ,
ლექსს ვერ ვიტყვი, ქუთაისო!

ვაჟას სულმა გამომგზავნა,

მისი ლექსიც მსურს დავისწრო,
აკაკის ჩანგს დავუჩოქებ,
ვეტყვი, მამავ, უმამესო!

ხომ გახარებს აყვავება

ქართლის ვაზის თუ ყანისო,
გალაკტიონს - შენს თბილ სუნთქვას -
ერთად ვუთხრათ, უამესო!
დღესაც ბევრი გყავს ოსტატი,
სანატრელო ქუთაისო!

კოცნა მომაქვს თბილისისა,

გორისა და რუსთავისო!
მე ამ კოცნის ნაპერწკალის
წინწკალი ვარ, ქუთაისო.

მინდა გულში ჩაგივარდე,

საქრობად ხელს ნუ დამისობ,
შენს უვარდოდ - უმაისოდ,
მზეც არ მინდა, ქუთაისო!

1963 წ.

1964 წელი
მომილოცნია

დღეს,
თვითეული ქართული კერის
კოცნის ნამქერის
ვარ აღმრიცხველი!
კლდის ჩანჩქერივით შემოგბუხუნებ:
მომილოცნია
ახალი წელი!
მე ჩემი სიტყვა
მახსოვს უკლებლად,
არ მითქვამს შენთვის:
ტკბილად დაბერდი!
მე გისურვებდი გაჭაბუკებას,
გამოახლებას
შენი თავბედით.
არ დამიბერდე, სამშობლოვ ჩემო,
ტკბილს ნუ მიითვლი
დასაბერებლად;
სიტკბო შეირგე,
სიმწრეს ნაჩვევო, -
და გაზაფხული ათასფერება!
მოსწურე ვაზი,
როგორც ჯიქანი,
რომ ვერავინ თქვას:
აღარ იწველის!
ამივსე წვენით
ლალის ჭიქანი:
მსურს დავულოცო ახალი წელი -
სამშობლოს გულს და
შემქმნელ მარჯვენას,
აზრს, ცეცხლზე უღრმესს,
მერანის ფრენას,
ნებას, რომ იცის ალის გაჩენა,
სიღრმეს და მწვერვალს -
ჩემს ქართულ ენას...
და რასაც ჰქვიან -
ქართლი, კოლხიდა,
რომ ვერ მოსთხრიდა
ქარი მლეწელი,
გასთენებოდეს
ბროწეულის მზით
აყვავებული ახალი წელი!
სამშობლოვ,
შენი რძენასხურები
სიტყვის ნათელით
გემსახურები!
ეს გული
შენთვის გადაწყულია
და ლექსის სუნთქვაც
გულისმიმწველი!
სიტყვა
ვარდებით მოკირწყლულია,
შენს სიყვარულის
მზეში ვირწევი,
ყველა დღეთა მზე
შენთვის მწყურია,
ქვეყნად რაც იყოს
ახალი წელი!

1964 წ.
სამაისო

ამ დილას ვეთაყვანები,
აღარ მიდგება შინ გული!
დაწერილია ყანები
ყაყაჩოების სინგურით!
მიშალ-მოშალმა ნიავმა
მინდვრის უქსოვი ჩითები,
ასე ყოფილა ნიადაგ,
მეც, ამ სხივს მოვეჭიდები!
გული დუღს, სიტყვა ამოდის,
ზედ გულზე დასაჭედავი.
მე რომ სიმღერას ვამბობდი,
ნიავს მიჰქონდა ნეტავი?
თუ ჩარჩა ხალხის ხსოვნაში,
მის გულში სანიადაგოდ?
არა სახელის პოვნაში
მხოლოდ გული რომ დადაგოს!
ათას ყვავილით მეწეროს
მეც თეთრ ქაღალდის მინდორი,
მე მინდა მაისის ცეცხლმა
რომ სიტყვა გამავეფხინოს!
მე მინდა ათასი კოცნით
ხალხის გულს გადავეხვიო!
ახალ სიცოცხლით ვენთები,
აღარ მიდგება შინ გული,
დაწერილია მინდვრები
წითელ ყვავილთა სინგურით!

1964 წ.

პოეტი მუდამ ალამდარია!

მწამს პოეზია ცეცხლით ნაზავი

კონას ეკლისას აბრწყენს გვირგვინად,
თუ პოეზია ზვავი არ არი,
მაშ სამშობლოში რამ დაიგრგვინა?

თუ პოეზია სიხარულია,
ან ტანჯვით ქვეყნის გასუფთავება;
თუ პოეზია სიყვარულია, -
რა ცოტა არი მაშ უკვდავება!

განა ქალწული, განა ჩიორა?

პოეტი არის ნათლის მხედარი!
პოეტს ამოწმებს ყოველდღიურად
მომავლის მკაცრი შემოხედვანი!

თავისუფლების ხე უყვარს პოეტს

და საკუთარი გულის ნაღარა.
ხალხის გულისკენ ბილიკს თუ ჰპოვებს,
თუ ხალხის სულმა ანიაღვარა, -
მეტია ღონე მაშინ ლექსისა,
ვიდრე ნებროთის, აქილევსისა!

განა პოეტი კალამმკვდარია,

თუ გული ქარცეცხლს დაუდაღია?
პოეტი მუდამ ალამდარია
და პოეზია ბაირაღია!

1964 წ.

პოეტები

მე პოეტების მიყვარს ქიშპობა,

კუნთების გლეჯა, სიდიდის ნდომა,
ზოგის ლექსები დღესვე ისპობა,
სხვამ საუკუნე კიდეც გაზომა!

ზოგს გვიყვარს ზავთი შეხეთქებისა,

ზოგს - შუშხუნები სახელქებისა!

ლექსი ხომ წყლულის შესახვევია

და არა მხოლოდ უბრალო ჩვარი!
ზოგი სტვირის ყელს შემოხვევია,
ზოგია ლექსის იანიჩარი!

მათში მე ვიცნობ ზოგსაც პირწყლიანს,

ქაღალდზე წყლად რომ დაიჟურება,
ზოგი - ქვა ქუჩის მოსაკირწყლია,
ზოგი - საძეგლედ მიეშურება...

როგორც ვერ მოსძოვს ვაჟას საფლავზე

ბალახს ჯიხვის ხრო გალაღებული,
იქნებ ოცნება ერის დაფნაზე
ბევრს ვერც გვეღირსოს, განაღდებული.
.............................................................

მომწონს, ძველ-ძუელი რომ ეჯავრებათ,

მეც რომ ლექსის თქმას აღარ მაცლიან;
როცა კამათში მოეჯარებათ,
წილადობილა...
გაწამაწია...

მე ყველა მიყვარს...
მე ყველას ვკოცნი, -
ცრემლის და მელნის დამანთხეველთა!
და მჯერა, ყველას ერთად მიგვიყვანს
სამშობლოს ცეცხლი საკურთხეველთან...

1964 წ.

კარმენ

რომელ ქარიშხალს ჩამოსტყდი ნეტავ, -

ცეცხლის ნატეხად, -
ქალი და ხმალი!
ისევ ჟღრიალებს კასტანიეტა,
ბაბილონზე მეტს სძლებს შენი ხალი!

ამოღებული სატევრის ელდავ,

ვინ არი შენი კოცნის დამთვლელი?
ვთვლიდი, დავიწვი...
ვერ გამომნელდა...
ზარხოში ცეცხლის ღვინით დავთვერი!

წარბქამანდებით ნაცნობი სახე...

გრიგალთა ვნება წარუმართველი...
შენი ხანჯლური სევდაც ხომ ამხელს,
კარმენ, ბასკი ხარ, ვგონებ ქართველი!

და თუ ასეა...
გახსოვს მუხრანი?
დანაყულ ხმალზე სისხლის კურცხალი...
მთვრალი ყივჩაღი გზად მობუღრავე
მტვერში ღრიალით დანამუხლარი.

ვაი, თუ ავი სიზმარი ახდა,

ტორეადორი დაეცეს მხოლოდ;
ვაჰ, თუ თავიდან იწყება, ახლად,
ის, რაც გათავდა მუხრანის ბოლოს...

1964 წ.

თვირთვილა

ვიცი, მაიკო ორბელიანი

მარაოს ნიავზე გაცივდა...
შენ კი, დრო, სწრაფი - ბორბლებიანი,
მოგკიდებია რა სიმკაცრითა!

შენი თვალების მახსოვს ბრიალი,

წამწამი ლერწმად როგორ დამწკრივდა,
როგორ გაცივდა ნაპერწკლიანი,
ერთხელ რომ სულსაც ამომაცლიდა!

რა უყავ თმების შავბნელი ღამე,

ყელზე მარჯანი წითელ მარცვლითა,
რა უწვიმია თითქოს საცრიდან,
შენს თავზე წვიმას თეთრი ნაცრითა?
ვეღარც ღიმილი და ვერც სხეული
მზეს ვეღარ გიგავს... თქმა მეძნელება...
ნუთუ მოჰპარე თოვლს ვერცხლეული,
თავს გადიყარე თეთრ ენძელებად...

მე მახსოვს შენი თვირთვილა კაბა,

და შენს ღაწვებზე ნუშის ნამქერი...
რა დარჩა შენგან? ჭაღარის გაბმა,
ატლასის ფერფლი, ალმასის მტვერი!

შენ გაზაფხულის ტურფა სახელო,

გაძარცულ მოლზე უფრო საწყალო,
ერთხელ ჩემს ლექსში თაფლის ჩამსხმელო,
მე რა გიშველო, რით დაგაწყნარო,
და იმედები ბაღის მიმჭკნარის,
რით აგიმწვანო, გაგინაძვნარო?...
ჩემს გულის ფეთქვას მხოლოდ დაენდე.
ატმის ტოტივით ისევ აენთე!

აგაელვარებს ცხრა წყარო მზისებრ,

აგაცლის თმებში ყინულის ეკლებს...
სიზმრად სანახი გახდები ისევ,
პირიმზის ოქროს აგინარეკლებს!

ბრწყინვით აგინთებ შუბლზედ ალმასებს,

მე - ოქრომჭედი, მზის მოკალმასე...

1964 წ.

მე შენს სიყვარულს ზღვად ავიდევნებ...

თბილისი - ჩემი ღვინის ჭიქაა,

მუხამბაზებით, ატმით, მაჯამით...
ხმელეთის გულის სითბო შიგა აქვს...
თბილისი - მარჯნის ვარსკვლავთა ჯამი!

ხელებს მიწოდებს ძველი ლექსებით,

ყოველი სიტყვა ნაკვერცხალია,
იოლად როგორ გამოვექცევი,
საუკუნეთა ნაკოცნარია!

თუ ჰქონდა ბედი გარიყულისა,

დიდება მისი როგორ დაიყოს?
ხომ უმაღლესი ნარიყალისა,
პატარა კახის გმირობა იყო!
იდუმალ ვუსმენ კომშისფერ სიონს,
და მის ღაღადისს აგებულს ხმალზე...
გინდ ბულბულთ ურდო შემომისიონ,
არ გავცვლი მტკვარის ჭაღარა ხმაზე...

აქ, ამ ქუჩაში უსაბურველოდ

მშვენიერება ღიმით სეირნობს,
აქ, უკვდავება ვარდში სურნელობს
და არა ჰყვავის სათვალსეიროდ.

ძველ ქალწულების ნაზი ღიმილი

აივნებს კიდევ შემორჩენიათ.
თითქოს იქ, ვიღაც სევდით მიმელის,
ავად არის და ვერ მორჩენილა!...

...შენ დაგეძებდი... ამბრის ამბორით,

შენი ხოხბისთვის არ მიდევნია?
ატმის და ნუშის ყვავილთა ბოლი
ჩემი გულიდან ამიდენია!

შენთვის ავახელ დუდუკის ცხრათვალს,

ახლად გაგიხსნი ბესიკის წყლულებს;
ვკოცნი ძველ ბაღებს, რომ ვხედავ ცხადად,
ბესიკის ლექსით ამოკირწყლულებს...

მე შენს სიყვარულს ზღვად ავიდევნებ,

და მაინც ისევ შენ მოგიწყურებ...

1964 წ.

წვიმა მთაში

ბორიაყია...
ნისლის ბავრაყი
მოიზლაზნება შავს ხეობაში...
მთები დამთვრალან ფშაურ არაყით,
ლაშარის ხატის დიდს დღეობაში.
მოდის ღრუბელი, როგორც ხევსური,
ზოზინით მოდის ნაცარხავსური...
...უცბად, ქისტივით შეჰკივლა ქარმა,
დასცა ყიჟინა. გამოჰკრა სარმა!
თითქოს გავიდნენ ორნივ ხმალდახმალ,
ელვები სჩეხენ ერთურთის აბჯარს...
აბა, რომელის სიცოცხლე გახმა,
ხმლის ნაპერწკალში სინჯავენ მაჯას...

ჰაერში სისხლი გადიშხეფება,

ხან თითქოს ლომი დაიყეფება...
ვნახოთ, რომელი დამარცხებულის
მარჯვენა კოშკზე დაეკიდება,
წამოვა წვიმა ალმასცხებული,
ზურმუხტი ფირუზს გაეკიდება...

წამოვა წვიმა, ვით შერიგებულ

საძმო სუფრაზე ტკბილი ფანდური,
მღერის... ღრეობენ და შეირგებენ...
ყრია ფირუზი გადაფანტული...
და მთები, მთები ქედ-ნაზოვარი,
სვამენ ალავერდს აზარფეშებით...
როგორც ბავშვები ძუძუმწოვარი,
სადღაც ჟღივიან ფსკერში ფესვები...

1964 წ.

მცხეთური ელეგია

აქ ბაგრატოვანთ მტვერი მდებარებს,

ფერფლი დასტოვა აქ დინასტიამ...
ვიწრო ტაგრუც ქვეშ, როგორც დასტია,
ტახტი, პორფირი, სკიპტრა მდებარე,
ნება, განგება, ზარი, დიდება,
ცხენის ძუაზე მიბმული მტერი;
და ნიავს მიაქვს დაურიდებლად,
ისტორიული შრეების მტვერი!

წვანან საფლავში ნაღმერთალები,

მეორე მზენი - შავეთში წვანან;
მიწით ავსიათ ორბის თვალები,
სიკვდილს შეუბავს თავისი შანა;
მძიმე შეჰყრიათ ხელმწიფეთ სენი, -
გახეხილ ფულზე ოდნავ-ღა სჩანან...

გადაუხდიათ ბრძოლა იმდენი,

როს ვერ ასწერონ მათმა მდივნებმაც;
ძილს წაუღია მერაინდენი,
მაინც ხმლის სუნი მიედინებათ...
სპანი ლაშქარნი, დარბაისელნი,
სპასალარები, ბრწყინვალე კარი,
დაჩუმებულან...
გადამნისვლელი
დასჯახებიათ სიკვდილის ქარი!
აღარავინ ჰყავთ კარზე მიმსვლელი,
არც დიდებულთა ზვიადი გვარის...
- შეიბ მახვილი წელთა შენთა და...
მტერს დაადინე სისხლისა ღვარი!

მით გული ვიღამ დააბადაგა,

ვინ ჩაიბღუჯა ხმალი გამტყდარი?
შარვან-დარუბანდს, ადარბადაგანს,
შანშა-შარვანშას, ვინ ჰყავს ყადარი?
სულტანს, ხალიფას და ათაბაგთა,
ბრეთ აადინეთ მტვერი ამტყდარი,
თავს დაჰყიოდა სისხლის ქადაგთა
ყიჟინა თქვენი ბაირახტარის...
...........................................

კიდევ ბრძოლები თუ ეგულებათ,

და თუ კვლავაც აქვთ დასააზრები,
ნაგებობათა განგებულება,
მტრის მზაკვარების ფიქრი დამსწრები!

საზღვრები ხმალით შემოხაზული,

სარაცინების ამპარტავნება...
ხვანჯიანობა, გარეთ, სპარსული
შინ - ერისთავთა ზრახვა თავნება...

აჯახეს მთები, ზღვებით იჩხუბეს

და ვერც მკლავები ბრძოლამ დაღალა,
მათ სამარეზე დამდგარ სიჩუმეს,
ვერღა გაჰფანტავს ბრძოლის ნაღარა!

მათი სურვილი იალბუზური,

საფლავზედაც კი, ვერ აბურცულა,
სად არის მორჭმით, მათი უზური,
ვარსკლავები რომ სწერდნენ ლურსმულად?
სადღა არიან ფიცხი სარდლები,
რაზმთა დამლეწნი სეტყვის ჩქაფანით;
და კარისკაცნი, როგორც სანთლები,
რომ იწვებოდნენ მათ წინ პარპალით...
........................................................

დამპალა ყველა ფიანდაზები,

ჩამქრალი არი ყველა შადლუხი;
ახლა რით უნდათ, რა შეფასებით,
ერს, საუკუნეს გასცენ პასუხი?

თუ იქაც სწერენ სისხლის პოემას,

შავმუჭა მიწად გადაქცეულნი,
ან მტერი იქაც თუ იპოება,
რათა ძირს დასცეს ცადაწეული?

ვერ იჩერებენ თუ გულს ანაჩქროლს,

გინდ ყველა ჰყავდეთ მიუმხრომელი
გინდაც ხმელეთის გული დალაშქრონ,
მხოლოდ მღილი ჰყავთ ამბის მთხრობელი.

მაგრამ, არ ლპება გმირთა დროშანი,

მამულისათვის ღვაწლის ნათელი.
სადღაც, ცრემლებით ნაზარხოშალი,
მათ ჰყავთ მოზარე ღამე-ნათევი...
...................................................

აძაგრულია ღამის ბალანი,

სძინავს საძვალეს წყვდიად ბუდეში,
სთვლემენ ერთობლივ მიწის ძალანი,
ვარსკლავ-ციაგთა აბლაბუდებში.

მხოლოდ არ სძინავთ რქაწითლის ფესვებს,

შუბლზე მაღლდება დაფნა ქართული;
ტბის პირად მდგარი ყრმას თუ დაეძებს
მოხუცი მკლავებ-შემოკვალთული.

გამომტვრეული ვარსკლავის ელვა,

მთებს და გუმბათებს გადაანათებს...
მოლურჯიისფროდ სცემს მტკვარი მცხეთას,
და მთვარე დასდგამს ფარჩის პალატებს...

არწივის ფრთა თუ გამობრწყინდება,

თუ ძველი ცრემლი გადაინაცვლებს?
გმირთა წყლულია, თუ მზე წყვილდება?
მაშ, ვინ იძლევა ამდენ სინათლეს?
ან თუ დამწვარი დროშის ფერფლია,
მე რომ ოცნებით გადავეჭდები...
..............................................

აქ, საუკუნეთ მტკიცე ტერფია,

დიდ ქარიშხალთა ანაბეჭდები...

1964 წ.

შთაგონება

ალმურში ვდგევარ და ვიწვი,

ვერ გამაგრილებს ნამქერიც,
და რა დავწერო, არ ვიცი, -
წუხანდელ ღამის ნამღერი?
პირველ სიტყვების რამ თუ ვთქვა,
სარკეზე შემომტვრეულის?
ან გაღვიძებულ ყრმის სუნთქვა?
და იცდის ჩემი რვეული!

უსმენელ სიტყვის მსმენელი,

ვარ უცნობ ჟღერის მნატვრელი...
მოსკდება შეუსვენებლივ
გამარჯვებული ნათელი...
რაღა ითქმება მისგვარი?
რა ხელთუფალი მაკურთხებს...
და საქართველოს ცისკარი
ჩემს რვეულს დაისაკუთრებს...

1964 წ.

სევდა მიწისა

მე თვითმფრინავში მომწყურდა წყარო,

ტყე მომენატრა, ტევნარის ჩრდილი...
ღრუბლების ზემოთ რამ გამახაროს,
შაშვის ჭახჭახი მომინდა დილით...

გული მომინდა... არ ჰქონდა გული!

იყო ჭენება, ქროლვა, კვეთება...
თან მიმყვებოდა სევდა მიწისა,
წყარო მწყუროდა ალმასწვეთება...

1964 წ.

ვარსკვლავთა ფაფარს...

საღამოვდება... წვიმას აპირობს,

მთები ვარდისფერ ნისლებში დგანან...
მეტივეები წყლის მონაპიროდ,
ნარიყი შეშით ხარშავენ ჭანარს.

წავალ, ჩავდგები მეც იმათ შორის,

ვიცი, სივრცეთა ოცნებით მგვანან...
დე, მასველებდეს ჟინჟღლი და თქორი,
შევეფარები სადმე ხეს, განა?

მკერდს გავიღეღავ, გავილუმპები,

არ მოვინატრებ სეტყვაშიც საფარს;
ან მათთან ერთად დავიღუპები,
ან ხელს შევტაცებ ვარსკვლავთა ფაფარს...

1964 წ.
სექტემბერი

დაქარვებული ტყეები...
და ოქროვანი ბაღები...
ლურჯგამჭირვალე დღეები...
სულ მცირე რაღაც ნაღველი...
ნაზი ხმით ვიღაც მეძახის,
თუა გომბორის
ამბორი?
გზაზე ფოთოლი გაწვება, -
მინაბვით, ატმის ღაწვება...

1964 წ.

***

ჩამოსჭკნებიან ეს ყვავილები,
ეს ჯამ-ჯიხვებიც დაიცლებიან,
დაეცემიან მთებში ირმები,
გულს სურვილები გაეცლებიან,
ალაზნის ვაზებს დასცვივათ ოქრო,
დადნება, რაც მთებს დაჰვერცხლებიათ,
ვინ იჯადოქროს?
უკვდავების დღეს
მხოლოდ ლექსები დაესწრებიან!

1964 წ.

თამარდედა*

ხეხილის შტო მსხმოიარობს,

ვაზი ჰშვენის შესახედად...
ცოტანი ვართ ქართველები,
გაგვამრავლე, თამარდედა!

მოღაჟღაჟე რიჟრაჟივით,
იხედები უკვდავებად, -
ვარსკვლავივით მოკამკამევ,
სული შენს სხივს გადაება.

თუ შენა ხარ, მზეც ამოდის,

ხილი ისხამს, ჩიტი მღერის,
შენზე ლექსი თვით მოსკდება,
შენ თვითონ ხარ ნათლის ჩქერი!

თვალსათნეულს,
გულმტკივნეულს,
დარბაისელს,
თაფლით მეტყველს,
გჩვევია, რომ ხან ქვეყანას
დააჩოქებ მუხლზედ ერთ დღეს.

ყვავილები მიწას სწოვენ,

ჩვენ გვზრდის შენი მადლის რძენი...
მსოფლიოში ბევრი ვპოვე,
შენი წმინდა ძუძუს ძენი,
განა ერთი, განა ორი, -
მომღერალი, გმირი, ბრძენი!

შენი კაბის ნათელი მწვავს,

შენი ღიმი მეიმედა -
მკერდს მიყრდნობილ ყრმით რომ
გხედავ,
რა მიყვარხარ, -
თამარდედა!

შეგხედავ და ლხინს ვეხვევი.

გულიც გადამეთასმება.
აწოვებ და ხუთი კიდევ
კაბის კალთას გეტმასნება.
ამბობენ: კვლავ ნაყოფს ელი,
ხარობს კერა, სამყოფელი!

საკვნესარი, ჭირსაცემი,
ძველად ბევრი გვქონდა ალბათ.
ბევრმა მუხამ დაიმუხლა,
აკვანს კუბომ დააჭარბა!

ზოგსა სძინავს მარაბდაში,

კრწანისში წევს ზოგი მიწად, -
არ ყოფილან არადანში,
ყველა ნაღდად გადაიწვა!

ვინ სთქვას მათი დამთვლელები...

გულს მალამო დამადე და...
ცოტანი ვართ ქართველები,
გაგვიმართლე თამარდედა!

ჩვენ ბევრი გვაქვს ასაგები

შენობანი, სართულები,
გასათხრელი რუსხმულები,
დასაკიდი ნათურები...

ჩვენ ბევრი გვაქვს დასაწერი,

ხალხის გულის ასაძგერი;
ჩვენ ბევრი გვაქვს დასარგველი
ვაზი, ვარდი, ზედი-ზედა;
ჩვენ ბევრი გვაქვს გასარბენი
მომავალის დასახედად;
დაიძახე იავნანა,
გაგვამრავლე, თამარდედა!

უმზესო და უნაზესო
თავზე გადგა ნათლის შუქი.
შენ ხომ სავსე ვენახი ხარ,
დასხმულ მტევნის სიჭაბუკით.

შენ ხომ, დაო და დედაო,

გაჭირვებას ჩვენსას ჰხედავ, -
გარდმოსწვიმე ძუძუს შხეფი,
გაგვამრავლე თამარდედა!

1964 წ.
_________________________________
* თამარდედა ქართველი ქალის ძველი სახელია.

მატენდარანში*

მზის შადრევანი, -
 ერევანი.
მატენდარანი.
თეთრ პერგამენტზე წამწამები შავათ დახრილი...
- უწყალო იყო ისტორია!
შველა არ არი!
ასსარგადონი...
ქალაქები ფუძედათხრილი...
შენც უწყალო ხარ,
შავს თვალებში არა თენდება!
შენ თვითონვე ხარ - ჯვარზემცმელი,
თავისმკვეთელი!
არეზის ზვირთებს,
ზვარტნოცის მტვერს ნისლი ედება,
ჰსწვეთს წყლულის წვეთი
და ქვითინების ანის კედელი...
დადე ეტრატი...
განკითხვანი შენი მწყურია...
დასტოვე ყველა ნაღმერთალები!
აქ მიწა ხანჯლის, შუბის წვერით
მოკირწყლულია,
მე კი დავმწვარვარ შავ თვალების
ნაღვერდალებით...
- დაიწვი ასჯერ, დაიბუგე,
შველა არ არი!
მეჩურჩულება სიჩუმეში მატენდარანი...
ასსარგადონი...
ქალაქები ფუძედათხრილი...
თეთრ პერგამენტზე წამწამები შავათ დახრილი...

1964 წ.
-----------------------------------------------------------
* მატენდარანი - სომეხთა ძველ მატიანეთა საცავი ერევანში.

ჩემი სოფელი

გუშინ შევხედე შორიდან

და გულით იქვე დავები...
გუშინ შევხედე ჩემ სოფელს,
მომიწყლიანდა თვალები.
სალამს მაძლევდნენ ალერსით
ტანჯავარ ხეთა რხევანი;
ჭალაში თეთრი მურყანი,
ღვია, ფათალო, ხევნარი.

იქ, ერთ პატარა ღელესთან,

ქოხი ლეღვის ხეს აბია;
უკან - რიყეა, ღვინჭრობი,
წინ - ატეხილი შამბია.

იქ იდგა ჩემი აკვანი,

იქ ვიყავ ლექსის მდევნელი;
იქ ტაშს მიკრავდნენ ფშატები,
პწკლიანი ვაზის მტევნები.

იქ, მომძახოდა ღრიალით

იორი ნიაღვრიანი...

იქ, მუქად-ლურჯი ღრუბელი,

იყო ჩემს ფიქრთა მთხრობელი.

მე დღესაც იქიდან მომდის

ნაზი ალერსის სურნელი.
და იმ ამომსკდარ წყაროთა
ისევ ისე ვარ მწყურნები.

რაც იქ მე დავილამაზე,
გამიხდა სიტყვის ტალკვესი;
იებად მოიფანტება
ლექსში ფერ-უსპეტაკესი.

და მე მოვდივარ...
დიდ არწივთ
ვერც მომსწრე და ვერც ხლებული;
მე, ერთი უნარჩევესი,
თქმაში თმა-დავერცხლებული...

1964 წ.
ვინ მემდურება?

მე გულს მიხერხავს სევდა უცვლელი,

მწუხარე ლანდი დამეხათრება.
ნიავს რად მოაქვს ძველი ფურცელი,
ეს მოგონება რად მენატრება?
მესიზმრებიან ბროლში ლალები,
და ბორკილებში ქალწულის ტერფი...
ჰარამხანებში - ქართველ ქალების,
ვარდისფერ ტანთა - დამდნარი ფერფლი...

რამდენი ჰგავდა მეორე მზესა,

კდემანართმევი პირს მარიდებდა,
ყრუდ მომესმოდა ქართული კვნესა,
ბოსფორის პირად, პირამიდებთან.

*
თქვენთვის ქართულ ჩანგს არ უმღერია,
არ უთქვამს ქება თქვენი სინაზის.
მხოლოდ მომღერლებს გაუმხელიათ
სტამბოლ-ქაიროს.
ბაღდად-შირაზის...

თქვენი ლანდები მოხეტიალე

ფარვანებივით შემომსევიან;
ფრთებდაწვართ გუნდი
თავს დამტრიალებს.
ვერ ვიგერიებ...
თვალი სველია!
ეგვიპტეში თუ ვნახე მტრედები,
გაცოცხლებულნი თქვენა მგონიხართ...
მე თქვენზე ვდარდობ გადამეტებით,
თქვენს ხმას მკვნესარეს გადავყოლილვარ...
და რა მოგაგეს მოსანიჭარი,
რომ დასთმე სევდა შენი ბავშვისა,
გაგხადეს დედა იანიჩარისა,
ხარჭა თუ ხასა ყიზილბაშისა!

მთის სუნთქვის შვილი გახდი მხევალი...

გერგო მონობა უსუნთქებლივი...
გაყიდულებო, თქვენი წყევანი,
გულში მხვდებიან ნასროლ ქვებივით.

გარეკილებო მათრახის ცემით,

დამკარგველებო თავისუფლების;
მხოლოდ შადრევნის მარგალიტ ცრემლით,
ღამ-ღამ სამშობლოს ესაუბრებით, -

რად ვერ მოქსოვეთ თეთრი აფრები

საქართველოში გადასაფრენი?
მშვენიერების ამაყ დიდებით,
სხვის ცის კიდურებს რომ ამდიდრებდით,
ვისთვის დაღუპეთ თქვენი მშვენება,
ვით გაზაფხულის გამოჩვენება!

ახლა რა გიყოთ, რით მოგარჩინოთ,

მოურჩენელო ჩემო წყლულებო?
ვით დაგაბრუნოთ ძველო აჩრდილნო,
სხვის ხომალდებზე მიბაწრულებო!

რა გინდათ ჩემგან დასაყუდარად,

სამშობლო გშიათ?
გწყურიათ მტკვარი?
სად დავემალო თვალთა მუდარას,
ვეღარ გიყურებთ,
დახურეთ კარი!

*
გმინავს წარსული ხანჯალ-გაჩრილი,
მისი ნაღველი, მომებურება...
ვინ მომაშოროს ძველი აჩრდილი,
დღეს შორეთიდან ვინ მემდურება?

ამ გულს სიმწარით კლდეს ვინ მიახლის,

ვინ დამცა სევდა განუკურნელი?
დამწვარ დროშების,
დამწვარ იალქნის,
დამჭკნარ ვარდების
მიყვარს სურნელი...

1964 წ.
ალაზნის ველი

ალაზნის ველზე დიდი პოეტი,

არსად, არასდროს არ გაჩენილა!
აჰა, სამხრეთი და ჩრდილოეთი,
თუ მისებრ ეშხი გადარჩენილა!
ალბათ, უღმერთო მზეთუნახავი,
საქართველოში, სულ ძველის ძველად,
რადგან არ იყო - დასამარხავი
უცებ შეირხა...
აღდგა...
გაცოცხლდა...
განხორციელდა ალაზნის ველად!
დამიდასტუროს მასთან მიმსვლელმა,
რომ ეს მშვენება ვერვინ დაბურა,
და ვერც სიკვდილმა აუდაბურა,
ხანძრების ბოლით გადამნისვნელმა...
ალაზნის ველის ჭრელი ხოხობი,
მისთვის ჩემს გულში შემოქროლილა
და ჩემი სიტყვაც, მზიურ ხორხოცით,
ამ დიდ ემბაზში დაოქროილა!
ალაზნის ველზე დიდი პოეტი
ჯერ ქვეყანაზე არ გაჩენილა!
ვამაყობ ჩემი მეჯილდოეთი,
ბედმა მამულად ამარჩევინა!
მოდით, ემთხვიეთ,
ვინც სილამაზე
გულს უკვდავ დაღად დაგვამჩნევინა!
ალაზნის ველო!
შენს სადღეგრძელოს
ვსვამ რომ სიცოცხლე არ გამეძნელოს!

1964 წ.

შეხედე ტაძარს...

შეხედე ტაძარს სვეტიცხოვლისას,

სადაც იწვება უკვდავი ღვენთი,
მაშინ იწამებ გარე ყოვლისა,
რომ აქ ოდესმე ყოფილა ღმერთი!
დღეს შენს თვალებში მე ჩავიხედე,
აღმდგარა ღმერთი საქართველოში!
გულიდან ჟანგი გადავიხვეტე,
როცა სიბერის განგაშს ველოდი!
მორწმუნე შენი გავხდი პირველი,
და ლექსის სანთელს გინთებ თრთოლვითა,
შენი, შენდამი შემომწირველი,
დიდ ოცნებათა სვეტიცხოვლიდან...

1964 წ.

1965 წელი
მეკვლის სიტყვა

იაგუნდის მარანში თუ
ლალისფერი ღვინო დგება,
გულში მიდუღს თაფლის სიტყვა, -
მეკვლეს პირში დამიტკბება;
გაზაფხულის თანამეგზურს
გეტყვი: მე მსურს გულის ძგერით,
შენი ცეცხლი და სიცოცხლე
იყოს მარად ურიცხველი!
ნაპარტახალ ძველ მიწიდან
ველოდები სავსე მტევნებს,
მე თვითეულ ნარწევ აკვანს
შენს სიყვარულს დავადევნებ!
გაგიმრავლოს ძუძუს მუშა -
და შენმა რძემ სულ იჩქეფოს,
ჯანსაღური ძარღვის სისხლი
და ბარაქა დაგეკვებოს!
იყავ ნაღდი და გამრჯელი,
მეთაფლური ფუტკარივით,
ლაღი გქონდეს გონება და
გული მარად უტკივარი!
შრომითა და იერიშით
სულ მენახო დიდ-ნაშენი;
გრგვინვასავით შორს ისმოდეს
ზავთიანი სიტყვა შენი!
არასოდეს არ დაბერდე,
სულ დაესწარ ახალ წელით;
და სამოცდახუთი წლისაც
ტკბილად იყავ დამხარჯველი!

1965 წ.

ქებაი ქართული ვაზისა

1
ჩემ სულში სტირის ვაზი ქართული,
იმცვრევა ცრემლად გაზაფხულისა!
რა ტკივილს ამბობს ვაზის სანთური,
გვეტყვის დაფარულ რომელ გულისთქმას?

ჭრილობების და ვაზის მამული

გახარებული მზეს ეწაფება,
და ცრემლი, სადღაც გადამალული,
გადმოაწვიმეს ვაზის ძაფებმა.

ჩვენ ერთ დღეს გავჩნდით: ვაზიც, ქართველიც,

სიცოცხლის წვენით ერთად დავთვერით!
ერთად ვიქნებით აწ და მარადის,
როგორც მებრძოლი და მუზარადი...

ჯვარიც და კათხაც ვთალეთ ვაზიდან, -

მასპინძელია კაცობრიობის;
უმისოდ ჯვარი ვიღამ აზიდა,
ვინ აიტანა ტანჯვა იობის?

წასულა ვაზი საქართველოდან,

ქვეყნიერებას გადაჰფენია;
ასწავლა მღერა, ვინც არ მღეროდა,
ამცნო, რომ სმურიც ათასფერია!

2
თუ აკვანს ვაზის რტო ეხვეოდა,
გზას მინათებდა ვაზის ყვავილი;
უმისოდ ქარით დაიხეოდა
ქართლის ყამირი...

სამოსად სუდარს რომ უკერავდენ,

დგას ქართლი, ვეფხვის ტყავში მორთული!
ვეფხვურად უძგერს გული მღელვარი,
და სასიკვდილოდ დანამძლევარი,
დღეს სადღეგრძელოს ამბობს მორჭმული!
გამობმული აქვთ ვაზებს ჭიქები,
ზედ ბულბულები ტკბილად მღერიან.
იტყვის თამადა შეჭიკჭიკებით,
რომ ღვინის ლალი ცრემლის მზღველია!
დაემკლავება გინდაც ქარიშხალს,
უღვინოდ კოცნაც არ მოხდებოდა...
ფესვმა რა იცის, რა მტევანს ისხამს,
თორემ მიწიდან ამოხტებოდა!
ვაზო, სამშობლოს შუბლი შებურე,
ალბე მირონში შავი ფესვები,
მიწავ, გაიწი და შენებურად,
გამოგვიზარდე უმჯობესები!

3
მემარნე სანთლებს აუნთებს ქვევრებს,
ჯამით ახსენებს წმინდა თარიღებს, -
გულს რომ სიცოცხლეს გაუნახევრებს,
იმნაირ სმურებს ჩამოარიგებს...

- ლილე, ვარადა!
„გრძელი კახური“
სულ დარჩეს გრძლადა, არ
გამწყდარიყვეს!..

4
ქართლის მთებისა,
ჩანჩქრებისაგან,
ქართველთა გულთა
გუგუნთა მიერ,
მართლაც მეხური დაძგერებითა,
დაბადებულა მრავალ-ჟამიერ! -
ათას წლისათვის,
სიცოცხლისათვის,
სამშობლოს დღეთა გასაგრძელებლად!
სიყვარულისა და
ცეცხლისათვის,
დიდი სიმღერა არ გვეძნელება!
სანამ ცოცხლობენ,
ვიდრე სუნთქავენ,
იალბუზი და
ალაზნის ველი,
მზეს სადღეგრძელოს გამოუთქვამენ,
და ზოგჯერ თვალიც გვექნება სველი!
საქართველოში ყანწი მეტია,
სანამდის ვაზი! -
ასე იცოდეთ!
გულთ სიყვარული ვერ დამეტია,
ნარგები ყანწი გამომიწოდეთ!
ვთქვა: სადაც წახვალ ღვინო, ქართულო,
ძმობის ალავერდს ყველგან გადადი!
და საქართველოს ეშხის ღაღადი,
ყველას გადაეც სასიქადულოდ!..

5
დაწვით ეს გული ვაზის ფოთოლზე,
გადააყარეთ ვენახს ნამწვარი!
ვაზად აყვავდეს გულის სათქმელი,
მტევნად დამწიფდეს ცრემლით ნაცვარი,
დამაჭრდეს ტკბილად,
დაღვინდეს მაგრად,
წვენი თვითეულ მისი მარცვალის,
შეათროს ერი ძველი ღვინითა,
მენახოს ბევრი ნაბარბაცალი,
მეც ხომ ვაზი ვარ აბეჩხარისა,
მაჭარი ქართულ ნაკვერჩხალისა,
ხვალ მოღადღადის,
გუშინ დამძრალის...

1965 წ.

ბესიკის ღამე იასში

მე დავყურებ უცხო ქალაქს,
ბევრი მითხრა, ბევრიც ვკითხე...
უკვე სძინავს ყოველდღიურ
საქმეს,
ზრუნვას,
ქალაქის დღეს.

აეჭედა ცას ვარსკვლავი,

ღამე ქუჩას მიეყუდა...
ბინდში მესმის ხმა საკრავის,
საყვედური გარიყულთა...

თითქოს ვინმე მიშვერს ცალ ხელს,

ვიღაც თითქოს გალამაზდა...
ის ალვის ხე რად ცახცახებს,
უცბად ზეცა რად განაზდა?

ამტვერებულს მთვარით ცაში

მისდევს ლანდი მიმქრალ აჩრდილს;
გამოშვერილ ხელებს ვხედავ,
მუდარებით: ჩემთან დარჩი!

ვუსმენ მიჯნურს გაფასებულს,

მოკრთის მთვარის ანათალი...
აელვარდა ანაზდეულ
ვარსკვლავებში ანას თვალი.

სად მოფრინდა სიყვარული,

სად გამოჰყვა ბრწყინვალება,
და თუ ფერფლში იმალება,
ცეცხლით როგორ იალება?

რად შესტირა ჭიანურმა

მინაცრებულ ღაღადისით
და „მშვიდობით!“ რად სთქვა გულმა,
თუკი ითქვა, „ნახვამდისინ“?

ვინ შესჩივის ირმის ნახტომს,

რძის ნაჟურით გადათოვლილს?
ვის უამბობს გადანახდომს,
გადამტვრეულ ლერწმის თრთოლვით?

- ეს მიცვლილი ოცნებაა,
აჰყოლია ვარსკლავთ ციალს:
ეს ბესიკის მუსიკაა!
ხმა სულაც არ გამოსცვლია.

აქ რა უნდა ამ საღამოს,
რას წკრიალებს ჰაერიდან?
აკი მეფის რისხვის გამო,
შავ თვალთ სიღრმეს გაერიდა,

ხომ ეწამნენ გოლგოთაზე,

ხომ დალიეს ერთად შხამი?
რად ლივლივებს ღამის ფრთაზე
ორი ოქროს მოსასხამი?

ვინ დასამზღვრა, ცამ თუ მიწამ,

გული გულს სად ეგებება?
თუ სწყურიათ ორთავ, იმ წამს,
ლურჯ ეთერში შეწებება. -

ერთურთს ჩაჰყვნენ სულის ფსკერში,

გადადნენ და აღდგნენ ერთად,
ადუღებულ მზის ჩანჩქერში,
მშვენების და ლექსის ღმერთად!

მე არ ვიცი, სად ვთქვა „ამინ“!

რა შევკითხო შავ კვიპაროსს?
ითაფლება ღამის ნამი,
ვისთან უნდა გაიპაროს?

სხივში ნაქსოვ სულს რა სწყურის,

სულის ცეცხლი ბნელს თუ იგნებს?
უკვდავებას თუ აქვს წყლული,
სიყვარული ჰქვიან იქნებ?

მოსდევს ბედი გამკაცრებით,

ჩარჩენია წყლულში დანა...
სცვივა შავი ვარსკვლავები
ბესიკის ცას, საიდგანაც...
ცა რადაა ასე ლურჯი,
გული რისთვის ახმაურდა?
ან სევდის ბაღს ამოფურჩვნილს,
ამ ქართულ ბაღს, აქ რა უნდა?

ან ქალაქზე, მე რომ დავმზერ,

ღამე რისთვის ალამაზდა?
თითქოს ვდგევარ მთაწმინდაზე,
თითქოს ლექსს ვწერ ალაზანთან...

1965 წ.

თუშაია

ალვა ალვანს ამოსული,

შავი კლდის მზე თუშაია,
პირი სხივით უკამკამებს,
თმა გიშერზე უშავეა.
განა ვიცნობ მე მის თვალებს:
ცისფერია თუ შავია?
შავ ნისლებში გამინათებს
გზაბაწარას თუშაია!
მის თმებში რად ვიბლანდები,
განა პირით მქუშავია?
განა ეშხის მასპინძელი
უწყალო და პურშავია?
სპეროზაის პატარძალი
განა ჩემი დუშმანია?
ნეტავ რაად გამიმეტა,
რად ამიკლო თუშაიამ?
ჰეი, ჰეი, არ შევარჩენ,
ვისაც ჩემთვის უშარია,
ალავერდში გავიტაცებ
ხოხბისთვალა თუშაიას,
ყველას შავყრი ღრეობაზე
ხევსურია თუ ფშავია!

1965 წ.
ბოლნისის ტაძრის ქვა მეხუთე საუკუნისა

რამდენი ასო მე წამიკითხავს,

ამაო, მტვერზე თვით უმტვერესი...
რამდენი სიტყვა ყოფილა თითხნა
და რამდენს არა ჰქონია ფესვი!
გულამომქრალი კაცის ნაწერი,
რომ უნდა გაჰქრეს, - წესია, წესი!
მაგრამ... ეს მრგვლოვან ასოთა მწკრივი,
წინაპართაგან ღვაწლით ნამცნები,
ამონაკაწრი თითქოს არწივის,
ნასეტყვარი და ხანძარ-ნაწვნევი, -
უკვდავებაა, როგორც კურთხევა...
ერის ძარღვიდან ამოკვეთილი
და ისევ ისე მდგარი ურყევად,
დასაყრდენია ერის კვერთხივით...
შიგ მოსჩქეფს სისხლი, შიგ ცეცხლი ჰყვავის,
შიგ იფურჩქნება დილის ყვავილი...
უხვად სცოდნია რთველი და ხვავი,
ნოყიერება მსუყე ყამირის...
ქართლის გონების ბალავარია,
ძვრას ვით უზამდა ჟამი შავბნელი;
საუკუნეთა ფალავანია,
უაბჯარო და დაუჯაბნელი!
ვემთხვევი ქვას და მის მადლს ვილოცებ,
დამლოცოს, მადლი გამომატანოს!
იდიდე ქვაო,
ასოვ, - ძელქვაო,
საქართველოსთან თანამართალო!

1965 წ.

წინაპართა შემოხედვანი

ხან სევდიანი წარსულისაც თუ ვარ მხედარი,

შორეულ ელვამ თუ კალამი დამისხიურა, -
მე გულს მესობა წინაპართა შემოხედვანი,
უწყალო მზერა მე მამოწმებს ყოველდღიურად!

ორპირ მახვილის უბასრესი გამკვეთელობით

შუა გამიყო სისასტიკით სული და ტვინი, -
მე აღარ ვიცი, სახლი ჩემი ვამკევ ხელობით,
თუ შეურაცხვჰყავ...
ეს ლექსია, თუ ფარატინი?

მწარედ მაწუხებს,
მამარწუხებს სიშიშვლე ძნელი!
სამშობლოს კოშკის გამოვდექი უღონო მცველი!..
დღითა თუ ღამით, მაინც ნობათს არ დავცდენილვარ,
ვდგევარ,
აჩრდილნი, სადაც ხმლებით გადაწვენილან...

1965 წ.

სამშვილდე

სამშვილდე...
სამშვილდე -
წინაპართ სიმაგრე...
რამდენი გამშვიდე,
გულო, დამშვიდდი,
ემაგრე...
ემაგრე...

მაგრა დგას...
მაგრა დგას...
ისევაც... ისევაც...
კვლავ იკრებს არაქათს,
კვლავ ღონით ივსება...

ჩვენ გვახსოვს, მამათა

ტერფიცა, ფერფლიცა...
აჩრდილებს ამაგდარს
შევფიცავთ...
შევფიცავთ...
ვიქნებით,
ვიქნებით,
ჩვენ მეტის ამშენი,
აზრებით, ფიქრებით,
ცად ვარსკვლავთ გამშლელი...

სამშვილდე...
სამშვილდე -
წინაპართ სიმაგრე...
რამდენი გამშვიდე,
გულო, დამშვიდდი,
ემაგრე...
ემაგრე...

1965 წ.

იკორთა

იკორთა! -
ცრემლი რათ დამიგორდა,
კრთის იკორთაში გმირთა ნათელი...
თითქოს მიწიდან ამოდის სხივი,
იისფრად ღვივის,
ვარდისფრად ღვივის...
ვხედავ, აჩრდილებს თითქოს სიზმარში,
ხმალაწეულნი
მოდიან მარშით, -
შალვა, ელიზბარ, ბიძინა... სხვანი...
შავს მუზარადზედ იელვებს ხმალი
გამოსახსნელად აკვნის ბავშვისა...
მიგორავს თავი ყიზილბაშისა...
................................................
იკორთა!
მკერდი ვინ დამიკოდა?

1965 წ.

წარწერა წინანდლის მარანზე

საქართველო ხომ ერთი მტევანია,
სწოვეს, გაწურეს, ვერ ამოსწურეს!
ჩვენი პურმარილი დაუტევარია,
ჰხვდება მოკეთეს, მტერსაც მოძულეს.

ქართლის რძეო და კოლხიდის ღალავ,

ასჩაფიანში მაჭრის დუღილო!
მიწავ, კუნთი რომ არ მოგეღალა
და ქვეყნად გაჰქუხს შენი პურ-ღვინო!

კვლავ დაისავსე, როგორც შეგფერის,

მახარე, დღემდის ვით მიხაროდი...
ავკუწავ სიკვდილს მაჭრის შხეფებით...
გავრიყავ, შენი ძუძუს წყაროთი...

1965 წ.

დავბერდი?

ხე იდგა, როგორც არწივი,

მას შემოდგომის გრიგალმა
ერთი ფრთაც არ შეურჩინა,
ჩამოუყარა მიწაზე...
მე შემოდგომას არ ვჩივი,
თუ სიჭაბუკემ მიგანა.
განა დროს გულმა უჩივლა, -
წლები რად შემომიძარცვე?
დავბერდი?
შვილდი ძირს დავდე?
არა!
მაგარი ძარღვებით,
დავჭიმე გასატყორცნელად,
ისარმა ნახოს მიზანი!
თასიც სავსე მაქვს პირთამდე,
დუღს ლექსში გადამწარღვნელი, -
ჩემი ქართული ოცნება
და ერის ნაგულთმისარი!

მე შემოდგომას არ ვჩივი,
გულო, ნუ ამიშფოთდები!
მიფარფარებენ აფრები,
ჩვენც, ალბათ, უნდა ვჩქარობდეთ!
მეძახის ჩემი არჩივი;
ფრთებია ჩემი ფოთლები!
ხალხმა ფრთა მომცა საფრენი
და არ დამცვივა აროდეს...

დავბერდი? განა მამულის

მწველი ოცნება ბერდება?
განა დაშრება ცივწყაროს
მადლი და შრომა ფრიადი?

მუხის ძარღვებში მალული

ხვალ სიტყვა გამიბევრდება,
გულს ჩავარდნილო წინწალო,
დიდ ცეცხლად გამობრიალდი!

1965 წ.

ჭაღარა

სიყვარულის უსტარებით,
განთქმულია რუსთაველი!
და ბესიკი დანის ნამსხვრევს
წყლულში სტოვებს სატკივარად...
შენს სიყვარულს ვერც კი ვამხელ,
თუმც ზვირთივით მატრიალა!

ჩემს ჭაღარას ნუ ენდობი,

ჭაღარაა მეწისქვილის,
მცხოვანება შეენდობა
შეგანგლული არის ფქვილით!

დე, ცხოვრების წისქვილებმა

იტრიალონ,
გვამტვრიანონ;
გულს ჭაღარას ვერ მოჰფენენ
და ვერც სევდას სატიალოს!
 1965 წ.

ფიროსმანის ბორანი

ჭრიალებს ბორნის ჭაპანი,

ტალღა კლდეს ებუღრავება...
შენ უკვე გახდი ზღაპარი,
აქ რომ გიყვარდა ღრეობა.

...ჭრიალებს ბორნის ჭაპანი,

მაგრამ აღარ ჩანს ბორანი!
ვის ვკითხო ტალღათ ჩქაფანში
ძველი დროების დორანი?

...ჭაპნის ნაწყვეტი გდიაღა,

ყრია კედლების გორანი,
საძებარია დიაღაც
ხვალ ყველა ნამოგონარი.

...აღარ ჩანს ზვირთის კიაფიც,

აღარც კლდეს ებუღრავება;
აქ მერმისს გავა გვირაბი,
დაიწყეს დაბურღავება.

...მაგრამ ლაჟვარდებს გადადის

შენი ბრწყინვალე ბორანი...
მტრედებს აუშვებ...
გვიღიმი.
უკვდავთა ნაამბორალი.

1965 წ.

მთვარე - ღამის თამადა

მთვარე დამადგა ღამის თამადა,

სიყვარულის ტბორს მასმევს და მასმევს...
მე ხომ მთვრალი ვარ თავისთავადაც,
შენი ღიმილის ვსვამ ნაიაზმევს...
და სიყვარულის ზღვასაც კი დავცლი.
რომ ყველა მწიკვლი ერთად გაწმინდოს,
ოღონდ, ვერ შევსვამ ცოცხალი თავით,
მე პოეზიის საყველაწმინდოს!
ისე აჟღერდი ოქროს ზვირთებად,
რომ შემოგადნეს კახეთის მთები;
მთა სხვა ახალი ამოიზრდება,
მაგრამ სიყვარულს თუ მოსტყდა ფრთები, -
და თუ ღიმილი მისი მოგტაცონ,
და გულმა ვეღარ ამოიღელვოს, -
რაღამ იცოცხლოს,
რაღამ იმღეროს,
რაღამ ინათოს,
რამ იოსტატოს?
მზე დაბნელდება თავისთავადა,
განქრება ნატვრა აურიცხველი...
დამისხი მთვარევ, - ღამის თამადავ,
გამიცამტვერე ცხელი კითხვები!

1965 წ.

***

როგორ დაეტყო ავი ამინდი

ჩემს თმას უხილავ ხელით მოვერცხლილს...
დღენი მიჰქრიან სიცოცხლე მიდის...
გაზაფხული კი მოდის ყოველწლივ.

ყველა ყვავილი უკან ბრუნდება,

ისევ მოსძებნის თავის სამყოფელს,
ფერი ბრწყინვალე არ უხუნდება
მიწას მშობლიურს - დიდ მენაყოფეს.

მიმჭკნარა ჩემი ყრმობის ვენახი,

მაგრამ საწნახელს მაინც ვაშენებ...
კიდეც დავწურავ ძველი სილაღით,
ახალ რქაწითელს შემოვაშველებ.
დაე, მის ფესვმა კიდევ იბარტყოს,
ფრთა უელავდეს მზით დაბზინული,
მაშინ, ჭაღარა ჩამოვიბერტყო,
ვით მუხის ტოტმა თოვლის ზვინული.

1965 წ.

ექსპრომტი

პოეზიის დღე...
რუსთაველის დღე...
უკვდავების დღე...
რა საამო დღე...
მზით ეგებება ქართლი - სამოთხე...
ნაღდი თქვი, ძმაო, -
ლექსი, შოთას ძღვნად,
რომ მოხუციც კი ფეხზე წამოდგეს!..

დატოვე ლექსში სულის ნაწილი,

გაფანტე ველად გულის ნაწვიმი.

გულს გაუსწორე შენი კალამი,

კალმის სიმართლეს დაეზვარაკე.
გულს აფეთქებდე ასაფეთქებელს,
ქუხილის ენით ილაპარაკე!

გააპოს ელვამ სული და მაღლა

ჩირაღდანივით ასწიე გული!
გადაანათე, არ იგრძნო დაღლა,
და მუდამ დარჩი ასე ერთგული!

სთქვი, მაჯისცემა შენი ხალხისა,

შენი მინდვრების და ვენახების,
სთქვი სიცოცხლისა, სთქვი სიახლისა,
მაშინ პირნათლად დაგვენახვები!

ტანთ თუ ჩაიცვეს მიწა მგოსნებმა,

მაინც ჟღერს მათი გულის ნამტვრევი...
მზით,
რუსთაველით, გასწი ოცნებავ,
ვერ მოგწვდებიან სალამანდრები!

ლექსით შეავსე დანაკლისარი

და ერის ცრემლი დაგესარჩლება,
მაკედონელი და კეისარი
აღარ არიან,
ლექსი დარჩება!

არ გახუნდება ვით ცისარტყელა,

ხალხში სინათლედ დაიხარჯება!

1965 წ.

ყველა ხეები დღეს ამიყვავდნენ

მე რო მიყვარდნენ,
მე რო მიყვარდნენ, -
ყველა ხეები დღეს ამიყვავდნენ!
ვეგურგურები ახალ გაზაფხულს,
ელავს ალმასი,
ცვივა ფანტელი,
ვიცი, მომარჩენს ზამთრის დაზაფრულს
აპრილის ჭექა-კორიანტელი!

დღეს, შემომძახა ნუშმა ქართულად,

მესმის ვაშლის ხმა, რა საამური!
ჭრელ პერანგებში გამოკვართულან
გადაუგდიათ სიასამური,

ჩემს ფანჯარაში დილა იცინის,

ატამი მარჯნით დაბუმბულია;
ამბობს ნიავის ტკბილი წიწინი:
- ეს ყოველივე გაზაფხულია.

ყველა ხეები მე რო მიყვარდნენ,

დღეს ამიყვავდნენ!
დღეს ამიყვავდნენ!
დილა ოქროს ჯამს შემომთავაზებს
სევდის ნამიც კი შიგ არ ერიოს, -
ჩვენს მზეს,
ჩვენს მიწას,
ყანებს
თუ ვაზებს
სითბო არასდროს გამოელიოს.

1965 წ.

გადამივიწყე...

გადამივიწყე...
ახლა წვიმაა...
ვით გვალვა წვიმას, შენ მოგიწყურებ...
მე ვადღეგრძელებ შენს მოგრძო თვალებს
უხილავ სევდით ამოკირწყლულებს,
არაგვის გმინვას,
ჭადრის მჭკნარ ფოთოლს
და მთებში დაჭრილ არწივის წყლულებს...

ჩემი ოცნება მიაქვთ წეროებს,

ნეტავ თუ ისევ დამიბრუნდება.
მე მცივა, როგორც ხის კენწეროებს...
შენ დამივიწყე...
ნისლი ბუნდდება...

1965 წ.

მოწოდება

არა
მგოსანი -
არაკოსანი
გულის გუნდრუკის უხვად მკმევარი, -
ისე მებრძოლი, ვით ნაღმოსანი,
მშობლიურ ზღვაზე მტერთა მდევარი
გვიყვარს პოეტი! -
ბევრმაც ანაღდა
დედობრივ ძუძუს შენაწოვარი,
ასხივებული მისთვის გალაღდა,
ჩვენი მთაწმინდა თავმომწონარი!

მაგრამ ვიწროა ჩვენი ხეობა,

ვერ დაეტევა ქართლის მესია...
ძველი დიდების მეხარკეობა
მე სევდასავით შემომესია.

თუმცა წმინდაა საღვთო მუხნარი

და გზას ატყვია დევთნამუხლარი!

თუმც ჩვენში ბევრი ძვირფასი იშვა,

ამ მცირე ქვაბში ხარშვა გვეყოფა!
თუ საუკუნეთ ხერგი და ქვიშა
დასაგუბარად გადაგვეღობა, -

უნდა გადავჭრათ კავკასის მთები,

შეჯიბრისათვის გავიჭრათ გარედ,
იქ ვიპაექროთ ქართული ფრთებით,
გამარჯვებანი იქ დააჩქარეთ!

ჩვენი საზომი არც პარიზია,

არც რომის კერპი შეუპოვარი,
მხოლოდ მსოფლიო ასპარეზზეა,
სახელი ჩვენთვის მოსაპოვარი!

გავხსნათ მადნები ჯერ გაუხსნელი,

და მარმარილო სადღაც მთვლემარი,
ავანთოთ ალით სიტყვა უხრწნელი,
დავწუროთ მზიურ ზვრის ნართვლევარი.

და ყოველივე, მზით მოგროვილი,

რაც ჭაბუკია და არ ხნიერობს...
ავწიოთ თასი მოოქროვილი,
ავაკაშკაშოთ, ვაქვეყნიეროთ! -

ლექსი, ჩუქურმა, ფრესკო, ზარნიში,

აზრი, სიმღერა, გულის ოცნება,
უნდა ავიღოთ დღეს იერიშით,
მივცეთ ახალი ასხივოსნება!
რომ უფრო ტკბილად ისმას გალობა,
ცეცხლიანობა ღაღადებისა;
რომ გადმოხედვით მაღალ მთებისა,
ჩვენც გადმოვხედოთ შთამომავლობას!

სიტყვის მჩარხველნო, გულის მსიტყველნო,

ბაგეთა ოქროსმადინებელნო,
ცის საიდუმლოს ამომკითხველნო,
სირინოზებო,
ფუნჯის მეფენო!
გეყოთ!
აეშვით ვით ამირანი,
აიმჩქეფარეთ, დაიდანდგარეთ...
დაკურთხებული ძველი მირონით,
შოთას შვილებო,
გავიდეთ გარეთ!

1965 წ.

ეს დღე ჩემია!

ეს დღე ჩემია,
ეს დღე ჩემია,
არცა ბესიკის,
არცა ვაჟასი!
გული მათ გულზე მიმიბჯენია,
გავრთულვარ ლექსის გამოჩარხვაში.

ჩემი სულისგან არი დაწნული

ეს დღე,
ეს წამი
და ეს საათი!
შიგ ჩემი სუნთქვა არის დაცული,
ვმღერი ვარდებში, როგორც საადი.

მეც იქ მაქვს გული, სადაც აქვს შოთას,

სამშობლოსათვის მეც იქ ვილოცავ,
მეც იქა ვღელავ,
სადაც ის შფოთავს, -
გინდაც ჩამთვალეთ სასაცილოდაც...

შადრევნისა და შავარდნის ხმებით

მიმღერია და ვიმღერებ კიდევ!
მე - ხალხის გულთან გულის შეხებით
კვლავ ახალ-ახალ ცეცხლს წავიკიდებ!

და სიყვარულით დამდნარმა შხივად,

სამშობლოვ, შენთვის რაღა ვინატრო?
მინდა, რომ სიმი გადმექცეს სხივად,
სადღაც ორწოხი ამოგინათო!

მინდა ვიყიდო ქვეყნის წამლები,

რათა შევესწრო იმ დღის დანახვას,
რომ მომძახოდნენ შთამომავლები:
- იცოცხლე, გოგლა, შენ ჩვენთანა ხარ!

1965 წ.

გაბაასება ახალ წელთან

- ბედნიერებით გაიტან ლელოს,

მისთვის მოგელის სხვებთან ქართველიც;
სად, სად იცხოვრებ, ახალო წელო,
მითხარი, ვისთან დასახლკარდები?

- აღმოუჩენი ჯერეთ მადანი,

ახალნერგები, კვირტი მართალი,
ბრძმედი... რაც ახლად შესამართია, -
სულ ყველა ჩემი მისამართია, -

შრომა - მამაა, მიწა კი - დედა,

კარგი დედა გყავთ მიწა ქართული!
მამა თქვენს სახელს ადრითვე სჭედდა,
მკლავ-გულ-ძლიერი, შემოკვალთული...

კრწანისი გქონდათ ყოველწლიურად,

და სამშობლოსაც ერქვა კრწანისი;
დახე, დრომ როგორ გააძლიერა
თქვენი მამული - მზის საბრძანისი!

გაშრომებთ მეტად, ვიდრე წარსულში,

რომ ხელით მისწვდეთ მზეს და მთოვარეს,
ერის სულს ღვიძავს ოსტატის სულში,
მას სხვაზე ადრე აღვაფრთოვანებ!..

1965 წ.

1966 წელი
კატინა

1
ხმა საკრავისა
ნელ-ნარნარისა,
შორს, შორს გეძახის,
სად მისწყდა ბედი!
ხმა ვარსკვლავისა
გადამდნარისა
გაევლო ცაზე
ვით ოქრომკედი,
თაფლისფერ სხივთა
შარავანდედში,
იდგა კატინა,
ვით ოქროს გედი...

2
განა ცრემლები ჰქონდა კატინას,
ან სიყვარული განა იცოდა?
და თუმც უკვდავი ცრემლით ატირა,
განა ოცნება მან შეიცოდა?
რამდენი იმედი თუ დაპირება,
სიყვარულის ხმით ნაპობი სივრცე!
და გული ვის არ აეტირება,
როცა არ იცი, ხელი ვის მისცე?
ასე სჩიოდნენ ძველი ქნარები
და ვარსკვლავები ნაფუჩქნარები...
3
აღარ მღერიან
საზანდარები
და ბულბულები,
ფარვანასავით
სიყვარულში
დაღუპულები...
მაგრამ ხანდახან
გავიხსენოთ
მათი წყლულები...
იმ სიყვარულით
მაინც ვიყვნეთ
ნასულდგმულევი,
იმ ძველ თქმულებით...
რამდენია,
ეჰეი, ულევი!..

1966 წ.

ესენინი

მე ქალაქგარეთ მახსოვს დუქანი,

შემოდებული ნაცვენ ფოთლებით.
ჭრელშარფოსანი მოდის დუნკანი,
მკითხავს ღიმილით და შეშფოთებით,
- მითხარ, სად არის ახლა ესენინ,
ხომ არ გინახავს?
ისევ მთვრალია?
ხომ ჰყევხართ ძმები მოალერსენი,
რატომ არ უშლით?
ნაავდრალია...
დაბორიალობს ქარი ქარელი...
როგორ მაგონებს ზარხოშ ესენინს...
აი, გააღო ბაღის კარები,
ლექსებს კითხულობს
გულდაკვესებით.
ნაარაყალი მისტირის არყნალს,
თავის ცხედარზე თვითვე
ქვითინებს;
კუბოს არტყია სანთლების ალყა,
სჯერა, ამ ღამეს ვერ გაითენებს...
და შემოდგომის ქარს ვეკითხები,
- ნეტავ, სად არის ახლა ესენინ?
უცბად გაჩნდება ჩემს წინ ღიმილით,
გადიღუნება ძველი მესერი:
- განა ყოფილა პოეტებისთვის,
როსმე ცხოვრება გაუსრესელი?
შესძახებს თოვლში, გადავარდება,
მიჰშოლტავს ცხენებს, მიჰქრის მარხილი:
ეჟვნებში ტირის ახალგაზრდობა
დამწვარი, ადრე გადამარხული.

მე კი მივძახი,
- რა გეჩქარება,
ვინ დაგვირჩინე ოცნების მზღველი?
ოქროს ქოჩორი რად მიე ყორანს,
თოკს რად აჩუქე ბულბულის ყელი!
და სიჭაბუკის დახარჯულ დღეთა,
გაფლანგულ დღეთა სევდა ტიალი
რით გსურდა გეზღო? - რაც
გქონდა ხელთა, -
ფრთამოტეხილი ფრინვლის
ფრტიალით?
სულს გიშანთავდა ცეცხლი
დამწველი
შენს ჭიქის ფსკერზე წყლული
მოჩანდა,
ესროლე ლექსი სისხლით ნაწერი
პოეზიის და ლექსის ოჩანთა!

*
დუდუკიანი თბილისის ღამე
შემოითენე სკვითურ ყიჟინით.
ტრამალურ სევდით გაასისხამე,
ვით სასიკვდილო ღამემისჯილი.
ვარდისფერ რაშზე თუ ალიონში
შეაჭენებდი და გადმოვარდი,
ისევ ადექი ბავშვურ ღიმილით...
ასე იმსხვრევა თურმე ხომალდიც...
*
ახლაც, არყის ხეს, სადაც შევხედავ,
ხელს გადავხვევ და შენა მგონიხარ...
და მჯერა, მარტი თოვლს რომ შეხვეტავს,
ამწვანებულ ხედ ისევ მოგვიხვალ!
გვიჭაბუკნია ერთად მე და შენ,
შენახული მაქვს შენთვის ზედაშე,
სანთელი ჭურზედ ასანთებარი...
ძმაო, შემტკბარო გულერთობაში,
გახსენე ქართულ შესანდობარით, -
ლექსში, ძმობაში, მზიურ თრობაში,
სულ სიყვარულით საამბობარი...

1966 წ.

***

მთაზე ირემი კვდებოდა...

ბრუნავდა, რქაზედ დგებოდა,
ხარბად ჰხედავდა ხეობებს,
სიცოცხლე დაჰმარცხებოდა...
ირმის ყვირილის ნახმევი
ხეობებს ეხეთქებოდა...
მზე ჩადიოდა წითლურად,
ამოსვლა ეეჭვებოდა...
ჩამავალი მზის ნაბრწყენი
თვალებზე ებეჭდებოდა,
უძახდა ვაჟა-ფშაველას,
ბრუნავდა, რქაზედ დგებოდა,
მთაწმინდის ცრემლის ნახმევი
ჩარგლის გორს ეხეთქებოდა.
მთაზე ირემი კვდებოდა...

1966 წ.

ახლოს მოიწი, სამშობლოს გულო!

1
ვაზდაბურულო,
გაზაფხულურო,
სიკვდილისათვის გზადახურულო,
გთხოვ, ერთი სიტყვა მეც დამანებო...
ადგილის ფუძევ,
ჭყონდიდის მუხავ,
ბაზალეთურო ლერწმოვანებო!
მომძახის ზეცა მარაგიანი,
მტევანელვარე ვაზი ურიცხვი,
მიყვარს სიმღერა არაგვიანი,
არ ვიგვიანებ სიყვარულისთვის.
როგორც ზღვის წყალით ძღება ღრუბელი,
მეც მშობელ მიწის ორთქლით ვიზრდები,
გვალვა რას მიზამს გადამბუგველი,
მბანენ ჭოროხის
და მტკვრის ზვირთები.
ახლოს მოიწი, სამშობლოს გულო,
სითბო მსურს შენი...
მცივა უშენოდ,
ეგების მარგო რამ სავარგულო,
ადგილის დედას რითმე ვუშველო!

2
ფრესკათ ღიმილნო,
ცეცხლის თვალებო,
მე რომ ვერ ვთბები
ქვენს უალებოდ:
თბილისო
მსხვრეულ ნარიყალათი,
რომ არ იცოდა,
ერის ღალატი!
დედას თონეო,
რუსთავის ბრძმედო
და მოდანდგარე
ნავთსადგურებო,
თმოგვის,
ვარძიის
ჩაბდღვნილო მკერდო,
დიდოსტატების
ნასადგურალნო!
ქვებო, თამარის
სუნთქვით მსუნთქველნო,
მთებო, რომ ვერა ვმღერი უთქვენოთ...
ფიჭვის ძუძუვ და
ცაცხვის სურნელო,
მთაწმინდის იავ,
გმირთა მზრუნველო!
და, გორის ციხევ, გაუტეხელო,
არმაზო, დავლავ სალამანდრების,
სისხლო სულისა, გულის მერხევო,
ბროლნო,
ზურმუხტნო, წვიმა-ავდრების,
ჩონგურის ყელო,
აკვნის ფიცრებო,
ქალიშვილების ნაზნო მზერანო,
რუსხმულთ ჩქერანო,
ქართლის მერანო, -
მომეშველენით!
მას გეხვეწებით,
მინდა ვთქვა ლექსი
თქვენი შეწევნით!

3
წარსულის ცრემლო,
მომავლის ცეცხლო,
მამათმთავრებო, -
შუქის კაცებო,
წამით მაჩუქეთ
სიცოცხლე თქვენი,
და თუ ვერ ვიტყვი
სიტყვას აწეულს, -
მომეცით ნება,
მომეცით ნება,
თქვენი გულისხმა
ვაქვეყნიერო...
თქვენი მკლავები
ჩემს გულზე დნება,
რომ ჩემი სიტყვა
გააფხვიერონ!
რომ იერიშით
ლექსი ავიღო,
აღტეხილებით,
გულახურებით:
სადაც გინდ ვიყო,
სადაც არ ვიყო,
მარად ჩემს მამულს
ვემსახურები!
დე, ჩემი სიტყვა
კრთოდეს უკუნში,
დე, ელვარებდეს
ქართლის მახვილში;
დე, მთებმა ჩართონ
თავის გუგუნში,
მინდვრებმა -
თავის გამოძახილში!
მეც ვაზის რქა ვარ,
ხომ, ნართვლევარი!
ლექსებზე ღამეგანათევარი!
თუკი ვიტყოდე
სამშობლოს სათქმელს,
მეც ავენთები
მცირე ცვილადო.
მზე ჩემი წილი
ნაფრქვევი სარკმელს -
ისიც სამშობლოს მივუწილადო!

1966 წ.

დაუთარიღებელი ლექსები პოეტის არქივიდან

ოსტატის დაბადება

მე დავინახე უცბათ ციმციმი,

მდინარის ჭავლის მთვარის სხივთან შეტკბარუნება.
გაიხსნა ცა და ოქროს ჯაჭვი გადმოეკიდა ვარსკვლავასხმული.
მტკვარი აინთო კელაპტარივით,
ათქვირებულ ტევრს აჰკრა ალმურმა,
მკვდარი ჯიქანი, მშრალი მარანი ამოშხრიალდნენ ერთი სიტკბოთი...
და რქვა ქადაგმა:
- დიდი ოსტატი იბადება დიდი ტკივილით,
რომ ხალხის ტკივილს ემსახუროს.
რაც დღეს მუნჯია, ხვალ ამღერდება,
აკიაფდებდა აზრი და ცეცხლი...
დიდი ოსტატი იბადება... და ბაგინეთზე
მზე ხვალინდელი უკვდავებას ეჩურჩულება,
და როგორც დროშა ქარს ელოდება,
ისე ასპარეზს
დიდი მაცნე, ხუროთმოძღვარი...
დიდი ოსტატი დაიბადა...
განათდა მცხეთა...

პაოლოს, ტიციანს...

უძოზე, ისევ მღერის ბულბული,

ისევ მაისის ჩახჩახებს ღამე...
თქვენ კი, სადა ხართ გადაბუგულნი,
გადაფერფლინლი, ძმებო, ხმა გამეთ!

სისხლის წვიმაში ღმერთმა მიშველა,

ვწერ და თქვენს ნაცვლად თითქოს მეწეროს!
თუ ღვინომ ყანწი ვერ გაასველა,
ცრემლით ავავსებ თქვენ სადღეგრძელოს!

ნეტავ, რა გქონდათ შესანდობარი

და რად ვაწვეთებ მე პურზე ღვინოს
ჰეი, ტიციან! სად ხარ მდუმარი,
ჰეი, პაოლო! რად ხარ ულხინოთ!..
...................................................

იქნებ არა ხართ გულდაშხამული,

დადინჯდა გული, ხანში შახველით?
იქნებ მოგწყინდათ თქვენი მამული,
აღარც პოეტის გხიბლავთ სახელი?

ვიცი გიყვარდათ თბილისის ღამე,

ბროწეულყვავილგადანაყარი,
სალხინო დღენი დაგიბალღამეს,
როცა იყავით ლექსის მაყარი.

თქვენი ლექსები შევარდნებივით

სულ თან დამდევენ ფრთების თარეშით...
არ მჯერა იქაც, არა მღერიან,
წამონამქრული ლექსის ნამქერით!

არ გაცვეთილა, რაც ქვეყნად დარჩა

ცრემლის ალმასი, ოცნების ფარჩა!
უთქმელ სიმართლეს ეძებდით ძმებო,
რა ბევრი დაგრჩათ თქვენ საოცნებო...
თბილისის ცაზე ვერცხლი ნაღვარი...

ვისაც სათქმელი არაფერი აქვს,

ადვილი არი მისთვის ლექსობა,
მე სიტყვა ცრემლში დამიფერია
ძველ წყლულში დანა ფხით გამესობა!..

***

ძმებო, ძმებო, სადა მყევხართ,

მეგობრებო, სად წახველით?
შეკავებულ ქვითინში თრთის
ცრემლი თქვენზე დასაღვრელი!

ჭაბუკებო, ვაჟკაცებო,
ნუთუ თქვენ ხმას აღარ ველი?
ისევ ისე დგას სუფრაზე
ეს ჭიქები დაუცლელი...

მაშ, მე, მერგო თქვენს სახსოვრად

დავაწვეთო პურზე ღვინო?
იმ ცეცხლოვან დღეთა ნიშნად
მხოლოდ ცრემლებს ვაწარღვნინო?!
***

მე ერთი ძველი სახლი მიყურებს

მუნჯ მოხუცივით ჩუმად მღიმარი...
მისი ბუხარი გულს გამიხურებს,
ჟონავს სარკმელი ცრემლით მწვიმარი.
რას მანიშნებს და რას მომაგონებს,
ან რად მაშინებს სიჩუმე მისი?
დამდნარ დღეების სევდით მაღონებს,
ძველი სიზმრების მეხვევა ნისლი.
გაჩუმებულა კაეშნიანი
ვით ჩვენი საყდრის შემწყდარი ზარი,
ალვის ხეს სევდით გააქვს შრიალი
წყლულად აჩნია ძველ კედლებს ბზარი...
მე მინდა ამ წყლულს ხელი შევახო,
მინდოდა ლექსი და ვთქვი უგულოდ,
დაბერებულხარ, ჰეი, ვენახო,
დაბერებულხარ, ვაი, ბულბულო,
შემომზუზუნებს შიშველი ჭალა,
დაკრეფილ ვაზებს ქარი აქანებს,
გულის ძარღვებში ორქარი მჭვალავს,
კედლებს უბზარავს ჩემს მეაკვანეს.
მრავალ ოცნებამ გადიყვავილა,
ამოიოხრა მთვარემ მრავალჯერ,
მწუხრს შემომძახა ირმის ყვირილმა,
მოგონებების ვიბჯენ ყავარჯენს.
არ მინდა ჭიქა შევაჯანჯღარო,
არ მინდა დავძრა მოგონებანი,
შავმა ყორანმა სადღაც დამჩხავლოს
და ამიშალოს ძველი ვნებანი.
შევყურებ ძველ სახლს...
ვაჰ, მის ფანჯარას
არ ეხლებიან ცელქი მერცხლები,
ეზოში ბევრი ვარდი დამჭკნარა
და სინანულით ჩამოვეცლები...

საინგილო
ექსპრომტი
დაკარგულ ძმათა საძებრად
საინგილოში მოვედი,
რას ვიფიქრებდი, თუ ამდენ
ქართველს ერთადა ვპოვებდი,
ამდენ გაფანტულ ქართულ ცეცხლს
თუ ერთად მოვაგროვებდი!..
.........................................

ნუმც მინახვიან ობლადა,

ჩაგრულნი სიმარტოვეთი, -
მე მათი მომღერალი ვარ,
მათი ერთგული პოეტი!

***

აქ ჯეჯილებში მყუდროდ ვიქნები,

ვერავინ აგყრის სახლის ანგელოზს,
მე თუ ქალაქში მკილავს მლიქვნელი
ან წერილს ჩემზე სწერს - უსახელოს,

აქ, - ნათლიდედა მოკითხვას მეტყვის,

- როგორ შაქრად და ტკბილად ბრძანდები? -
(მიუხედავად შარშანდელ სეტყვის
და წლევანდელი გვალვის წანთების!)

თამარ

ჩემი მშვენება ერთიდამ არი,

სამშობლოს ცა და მისი ოცნება; -
ქართულ ბუნების ღმერთი - თამარი,
მისი ღვთიური ასხივოსნება...

ერმა უწოდა თამარ ცხებული,

თურმე შავი დღე სიკვდილს დამართა:
არა ყოფილა დამარცხებული
სიკვდილი ისე, როგორც თამართან...

სვეტიცხოველი

იყავი კვერთხი, ერს მიუძღოდი,

მიგდევდა ქართლი, თითქოს ცხვრის ფარა,
და გარდამოხსნა შენი ყეენმა,
ცხენზე თოქალთოდ გადაიფარა!

იყავი კიბე ცად ამავალი,

თავზე გაყარეს ხანძრის ნაცარი,
ქორულ კივილით ჩაგიქროლებდა
კართა დამლეწი სალმანასარი.

სდგეხარ ქვის დროშა

სისხლშეშრობილი,
თითქოს დაეძებ გამქრალ
ქალაქებს,
ლაშქარს, ცხოვრებას, შენს
გარეშემო
მტრის ფალანგებმა რომ აალაგეს.

იგონებ სევდით წარსულ ქარტეხილს,

არაბ-ხაზართა სისხლით ცხებული,
კვლავ სისხლს დათხეულს,
ლუკმას გატეხილს
ითხოვ ტიტანი მოხუცებული.

ერთიღა შეგრჩა თანამდგომელი

ბეითალმანი, - არაგვზე მთვარე...

ძირს კი საძირკველს ზედ ეხეთქება

ახალ ცხოვრების ტალღა მშფოთვარე!

საცრემლე
სამთავროს იყო...
გათხრები ვნახე...
გაშალეს მიწა გადამძვლეული...
და არქეოლოგს ხელში ეჭირა
საცრემლე მინა ათასწლეული...
- შიგ ნესტი არის!
ცრემლს გაუძლია!
ატაცებულმა თითქოს გვახარა...
მთხრელმა მიხომ კი,
თვალი მოჭუტა
და მერე ჭექით გადიხარხარა...
- უკან ჩააგდე,
არ დამანახო,
განა მაქვს ცრემლი შიგ ჩასასხმელი!
ემანდ, მიპოვე ღვინის ხელადა,
ეგების ჩარჩა ძველი სასმელი!
- არა, ნუ გინდა ცრემლი, ნურც ღვინო,
ჩამონაწური ძველი ჯანღების...
- ბარით ჩაჭეჭყე, გააცამტვერე,
ეშმაკი იყოს მაგის წამღები!
მე კი ვფიქრობდი გაკვირვებული,
ძველი ცრემლების რადა გვრცხვენია?
ცრემლი ნამია ისტორიისა,
ჩვენი წარსულის მძიმე ძღვენია!
და რამდენადაც იგი სხვილია,
მატიანისგან აღნუსხვილია...
იგი მამულის ფესვებს გვირწყავდა,
ცრემლმა გაზარდა ყველა ყვავილი...

ქართლის ცხოვრების ამაყ ფურცლებზე

უცრემლო კითხვით განა გავივლით?

***

მაშინ ვარსკვლავი შემოსულიყო

სტუმრად ჩვენს სახლში ოქროს ქოშებით,
გათენებამდის არ წასულიყო,
კიდეც ემღერა შეზარხოშებულს, -
ასე მიამბეს მამიდეებმა
და დეიდებმაც დასცეს დასტური.
ცხენი ჩვენს ფშატის ხეზე დაება,
- თვითონ ყოფილა ბედი ნასტუმრი! -

და უბედობას ვინ იჩივლებდა,

როდესაც ცეცხლი გულს მიხურებდა...
...და ვიზრდებოდი მე ყვინჩილებთან,
სოფლის ხბორებთან, მოლაღურებთან...

***

შენ რომ ცრემლი დაგცვივდა,

იქცა ციცინათელად,
დღევანდლამდის მინათებს,
გეუბნები ნამდვილად.
დღესაც ისევ გინატრე
გაზაფხულის ამ დილას,
სიყვარულის სინათლე,
გულში ღმერთად გაზდილა!
რაც ერთხელ გაგინათებს,
არ ჩაქრება ადვილად!

***

თუ არ ვახსენეთ გმირ-მოწამენი
დაგვაწვებიან ბნელნი ღამენი...
რძეს ვეღარ შესწოვს ფესვი მუხისა,
ცეცხლი ინაცრებს, დვრიტა წახდება,
ცა გადმოუშვებს სეტყვა-ქუხილსა,
მტერი მტარვალი გაგვილაღდება.

ზვავი
მოგეპარება ვეფხვივით ლექსი,
გულზე დაგადებს ალმასის ტორებს,
გაავლებს კლანჭით სისხლიან ნაღარს,
თმაში - ჭაღარის ყინულებს სტოვებს.

ჩალმადადგმული იანიჩარი, -
მოქშუის მთვარე, გული გააპოს.
წარსული ტყვეა - მხოლოდ ანჩარის,
ყველა ფურცელზე შხამი ლაპლაპობს.

ვინ გაექცევა ლექსების ხმალსა,

ლექსის ჯვარიდან ვინ აგხსნის მკლავებს,
რაღაც ატირებს მდინარის ხმასაც
და ჩარიგებულ ცაში ვარსკვლავებს,

რაღაც ატირებს თვით დედამიწას,

რომ მომავალში ნახოს ოცნება,
ამოითხრება ტირილში სული
და ფესვიანად გაიტყორცნება!

***

წიწამურში რომ არაგვის პირად

აღმართა ხელი ერის იუდამ,
ერთი ურემი სალამურებით
მაშინ თბილისში შემოდიოდა.
იმ ურემს მოვყე, იორს შემოვყე,
შემოვეტანე სამგორის ნიავს,
დავეზვარაკე ქართულ შემოქმედს, -
მას აქეთია პოეტი მქვიან.
იმ დროდან ვმღერი ლხინით თუ სევდით,
მიწა ვიყავ და ცაი შევიქენ,
უკანასკნელი ვნახე მემწვანე,
უკანასკნელ რაშს ძლივს შემოვახტი
და სულ ბოლო ტივს ძლივს მოვუსწარი,
მაგრამ არ წავყე - ვარ დარჩენილი:
გავცე პასუხი თანამედროვეს.
რა ვიმღერე და რა გავაკეთე,
რა უნდა გითხრა, რა უნდა ითქვას,
მიწა ვიყავ და ცაი შევიქენ,
ქართული მიწის ზეცა შევიტკბე,
სჯობს უხმო საქმე უსაქმო სიტყვას...
შენ დაიმღერე ცისფერთვალებავ,
მაგ შენ ფანდურზე ჩემი ქართული,
სამშობლოს მიწის გუგუნს ჩართული!

***

კვლავ მეორდება ძველი იგავი:

მწკრივად მიჰქრიან სადღაც წერონი...
და შემოდგომის ცივი გრიგალი,
გაავებულა, როგორც ნერონი...

ისევ და ისევ ძველი ამბავი:

ჯვარედინ გზაზე წვება ფოთოლი...

***

ჩემს დაბადების დღეს, აივანზე

შემოფრენილა სამი მერცხალი,
ბჭობა და რჩევა ჩემზე ჰქონიათ, -
რა ბედი მივცეთ და რა ფერწყალი?
რა დავანათლოთ, წილი უყაროთ,
ჰქონდეს როგორი დასახელება?
ერთმა სთქვა: გული ამოუღაროთ,
ვგზავნოთ ღრუბლების დასაკერებლად;
მეორემ: მივცეთ გუთნისდედობა,
აბრუნოს ბელტი ქართულ მიწისა;
მესამემ ქართულ სიტყვის ვენახის
ყარაულობა მე დამიწესა.
ბოლოს დაასკვნეს:
- გინდაც სამივე მივცეთ უკლებლად!
თვე იწურება, მაინც არავინ
აღარა გვრჩება დასაჩუქრებლად.
სამი ხელდასმა მე მომანიჭეს,
და მეც ვისწრაფი, არ დავახანო
მერცხლების ნაკურთხს რაღა დამიჭერს,
რომ გაზაფხული ხალხს არ ვახარო!..

***

ღვივის ოქროს მადნებად

ყვითელფერი ფორთოხლის...
მზე თაფლივით მადნება,
გზაზე მიწვა ფოთოლიც...

მაიკო ორბელიანის სურათზე

არ ეშინიან
მთვარეში ნიავს,
თარეშით მიაქვს
შენი მანდილი...
..........................

მე შენზედ აღარ დავიდარდები,

შენ სარეცელთან აღარ სტირიან...
უკვდავებისკენ მიხვალ ვარდებით,
ეკლებიდან რომ ამოზრდილია...

***

მას ვიგონებდეთ
ლხინში გართულნი,
ვინ აჩუქურთმა
სიტყვა ქართული,
ვინც არჩეულა
ქართლის ქადაგად,
ვინც ჩვენი ძარღვი
ლექსით დადაგა,
ვინც გულის ოქრო
დააბადაგა,
გულთან გული ჰყო -
გადახლართული!

ნატას

რაც გომბორის მთას უთქმელი დარჩა,

რაც ალაზნის ველს დარჩა სათქმელი,
ის შენში არის! - ოცნების ფარჩა
და სილამაზის ნაზი ნამქერი.

ალილო

აჰა, გულზე გავიძარცვე

ოქროქსოვილი,
და ჩავიცვი თეთრი ტილო,
ცრემლით სოველი.
ამ ცრემლებით სიტყვა ჩემი
დავამარილო.
მე პატარა სიმღერა ვარ,
მქვია ალილო.

***

არა, ბეღურას არწივი არ შეუყვარდება,

არწივთან ყოფნით დაიღლება, დაიდარდება,

პატარა ფრთებით მას ბაღჩაში უყვარს ნავარდი,

დიდ სიყვარულს კი ცაში უნდა ფრენა მარადის...

შენ კი ძვირფასო, ისევ გინდა დარჩე ბეღურად,

როცა არწივის დიდი ჩრდილი გადაგეხურა...
***

დარიალის კლდემ არ იცის ხავსი,

და საქართველოს ვაზმა სიბერწე!
ქართველი ხალხის სინათლის თასი
შოთას გულიდან გამოვიძერწე!
ქართველი ხალხის სიმაღლის ფასი
მე, იალბუზის ვიგრძენ კიბეზე!
როცა დავხედე მღელვარ ცხოვრებას,
მატიანეთა გაშლილ ეტრატებს,
იერიშებზე სისხლის ცხოებას -
ქართლის დიდება ვიგრძენ მეტადრე.
როგორც ორაგულს კასპიის ზღვაში
არაგვის ჩქერი მოეწყურება,
ნაპირს ასკდება დაჭრილი ქვაში,
დე, შეუღებონ მკერდი წყლულებმა, -
ისე ვისწრაფვი შენდა მარადღე;
მამულო, დაჭრილ სულისკვეთებით.
მომეცი ბინა, გინდ შენს შარაზე,
გინდ შენს წინწკალშიც კი დავეტევი!

***

როცა ჯვარიდან მცხეთას დავყურებ -

მთელ საქართველოს გულში ჩავიკრავ.
ვიმოწმებ სინდისს, მაღლა ავდივარ,
ავბრიალდები მე ყივჩაღურებ.
თითქოს ახალი ცა წინ გადირღვა -
მთელ საქართველოს დიდებას ვხედავ.
მე ახლა მესმის - ერთხელ ღირს მოვკვდე,
რათა გავიგო ვცხოვრობდი ვისთვის.
თუ მე არწივის ჩრდილი თან მომდევს,
იგი ალმასის ფრთებს შიგნით მიზრდის.
როცა ჯვარიდან მცხეთას დავყურებ -
წარსულის ხილვა შემაზრიალებს.
აყუდებულ ხმლებს, სისხლის გალავნებს,
გმირთ ნამუხლარებს ვხედავ და ვმღერი,
ვარსკვლავთა ცრემლი გულზე გადამდის
და მამა-პაპის მარილის მტვერი.
გამოფშვნეტილი ქვიშაში ძვლები
გადიქცევიან უცბად კალმებად
და სწერენ ქართლზე ათასწელობით.
როცა ჯვარიდან მცხეთას დავყურებ -
მსურს მოვეხვიო მთლად საქართველოს,
ორივე მკლავით გულში მივიკრა,
მინდა გავეკრა, მიწას ვემთხვიო,
მზეს ვემადლები, რომ ვარ ქართველი!

***

ასაფრენად რა დამღლიდა,
რომ მე შენთვის შემეხედა
წეროების სიმაღლიდან,
განა ქარი მიმახლიდა,
დამენახა კიდევ მცხეთა -
კიდევ შენთვის შემეხედა,
მტკვარზე ნამწკრივ ალვის ხეთა...

***

რა ლექსი გინდა, ჩემო დროებავ,

გამაგებინე - რა ლექსი გინდა,
რომ არ მომეცი მე მყუდროება,
არც წყალი მასვი მე გემო წმინდა.

რად დამიგრიხე ხორხზე საბელი

და ფრთაში წყლული რად გამიჩინე,
რად აკვლევინე კაენს აბელი,
რომ ერთი ძმაც კი არ შემირჩინე...
შაორი

შორია შენი შაორი

ლურჯ-ცისფერ ხარისთვალათი,
დაგიგვიანე შაირი,
ნუ გეგონება ღალატი.
სხივი და ზვირთი შაორის
შენს წამწამებში ჩამდგარა,
დიდია დანაშაული, -
სურვილი შემიდანდგარა.
შორია შენი შაორი,
ახლოს ხარ გულის ბუდეში,
გეძებ და გეძებ შაირით
რაჭის კლდის ღედე-ღუდეში,
ბუდეშურს მინდა მოვესწრო
სექტემბრის აბლაბუდებში...

***

მე - ქაღალდზე ალ აკრული -
განა ვიყავ დაკარგული...
ხომ გესმოდათ ჩემს ლექსებში
ირმის ჯოგის თქარათქური!
ასდიოდა ჩემს სტრიქონებს
ხოხბის ბურტყლი ათასფერი...
დასწეოდა ჩემი ლექსი
არწივს მთიდან გადაფრენილს...
ელვას ცეცხლი გამოვსტაცო,
სულ ვავსებდე მაჭრით ტაგანს,
სიტყვას ვწყვეტდე
მარჯანთაგანს;
რომ ქართველმა ჩემი თქმული
ყაბალახის ყურში გასკვნას,
ან, აბგაში ატარებდეს,
როგორც ახლად მოჭრილ
ვარსკვლავს...
მიგზავნიდეს ყველგან სალამს
მე - ლექსების მ ა თ უ ს ა ლ ა ს...

***

სცვივა ფოთოლი წიწამურაში,

ტყე სევდიანი რამ დააჭლექა? -
...თითქოს ამ წუთას ვიყო ბურანში,
ბერდენის ტყვიის მომესმა ჭექა, -

ყველა ხეობას ელდამ მოსძახა

ნახმევმა მთები გადაირა;
თურმე ესროლნათ საქართველოსთვის,
ქართლის გულისთვის მოერტყათ ტყვია.

***

რასაც მღეროდა ჩანგური,

და რასაც სწერდა ბატისფრთა,
რაც გულში მქონდა ჩარგული,
ჩემში აჟღერდა, ატირდა.
რაც ჩოჩქოლობდა, ღელავდა, -
სჩქეფდა ჩემს გარეშემოსა,
რაც კი სიცოცხლით ელავდა, -
ის გულმა ლექსით შემოსა.

***

წვიმაა... ნისლი... ვერასა ვხედავ,

თითქოს მე ვიყო გადაკარგულზე,
მამულის სევდა, - მწუხარე დედა,
ქანდაკად მდგარი ილიას გულზე.
ილიას ძვალი ტყვიაგასული
მთაწმინდის ფსკერზე მწარედ კვნესოდა,
და თუმცა იგი იყო წარსული -
დღევანდელი დღის წყლულად მესმოდა.
მემუდარება ბნელში დანთქმული,
ნაიდუმალევ წყლულის ტკივილით,
ძირს კი დგრიალებს ცეცხლით სადგური
მატარებლების გაბმულ კივილით.
მაგრამ არ სძინავთ სამარის წყლულებს,
გაფანტულ ძვლების სევდას არ სძინავს,
უმწყურვალესად ის შურს იწყურებს,
გმინავს ქვესკნეთში, ფრინავს არწივად -
იხლაკნება და კლდეებს ეხლება,
ცეცხლადდაშლილი ვერ იკლავს წყურვილს,
თითქოს მზადდება ასაფეთქებლად
ვით ქალაქ გარედ ნაგდები ჭურვი!..

წინაპარ პოეტებს

როცა გულია აყვირებული,

მე დიდ აჩრდილებს
დავეწინდრები,
მასწავლონ, როგორ დავრაზმო
სიტყვა,
როგორ მ ო ვ გ ე თ ო ლექსის მინდვრები...

ფიროსმანი
ფრაგმენტები დაკარგული პოემისა

პირველი ვარიანტი

- ნუ ამაყენებ ჯერ სუფრიდან,

შენ გენაცვალე,
მე ჭიქის ძირში ღვინო ჩამრჩა...
- ასწი, დაცალე!
- ვერა, ვერ დავცლი, საყვარელო,
რენო რა-ნინო...
შიგ ანგელოზებს ფეხი მინდა
ჩავაბანინო!
*
რქაწითლის ჭიქას
კახეთისა ადგა ნათელი,
ყანწი, შამფური...
ტოლუმბაშის სიტყვა ტრიალებს.
ბასტურმა. თევზი.
ხაშის ქვაბი ღამე-ნათევი,
ამ დუქნის ბუღში
ოცნებას ვინ გაიმტვრიანებს?!

დახლზე ტარხუნას სძოვს ბატკანი

დანა-გაჩრილი,
რუმბი წევს,
თითქოს მუცელია ეპიკურელის...

მტლაშა-მტლუშებით ალავერდს სვამს

ნოეს აჩრდილი,
ახალუხზე აქვს საფერავი
შენაპკურები.
- ეს რა ღავღავი, რა სოდომი,
რა ტკარცალია...
- ადე, გეყოფა,
გამომზერა რად გაქვს ყვითელი...
აქ ოცნებისთვის, ჩემო ძმაო,
არა სცალიათ,
ვაი, ჩაგძირავს,
თუკი ერთხელ ჩაიყვინთები...

- ადე, ნიკალა,
დამიხატე: რთველი, ქორწილი,
თამარი, შოთა, მთვარის წარბი,
ხე დაკორძილი;
და მარგარიტა,
სამოთხეში რომ ირგო წილი,
ოქროს ბუშტები,
ჯიქანი და მსუყე თაველი...
კალო ბზიანი,
სახედარი ბავშვის თვალებით...
- დავხატე... მაგრამ...
არაყზეა გაქვითებული...
- დოვლათდამწვარო,
სარდაფი გაქვს აკიდებული,
შენ კი დაგეძებს
ალაზანზე ხოხბის ყივილი,
ირმის ყვირილი,
ჩანჩქერების გადაშხივილი!

- შენ აქ რა გინდა,
ღრიანცელსა და ოშხივარში!
- შენ უნდა იჯდე
მოხასხასე ვერხვის შრიალში!..
თავად ჰკითხულობს
და თვითონვე ეპასუხება,
წასულა ბედი,
მის გზასავალს ვიღა მოძებნის,
პილატეს ცრემლი
დაქანცულ გულს ემარწუხება,
ფრთებდამსხვრეული
გაჰქცევიან ანგელოზები...

*
დამინახია ბნელ სარდაფში
მიმომზირალი,
კუთხეში მჯდარი ფიროსმანი,
სვამს მარტოდ-მარტო...
ირგვლივ,
სუფრებზე ჩაქინდრულან
მზისუმზირანი,
ტირის არღანი მოღრიალე,
ეძახის მარგოს:

- მარგო სად არი,

სად წასულა, ვის გაჰყოლია,
დახურულია ეს ქვეყანა
განა ჩალითა?
შემოფრინდება
ოქროს მტრედი ორთაჭალიდან,
მხარს დააჯდება,
გადმოაბნევს თეთრ მაგნოლიას.

შეშინებული ნიამორი
ჰკოცნის ცივწყაროს,
მოსწყდება, მოჰქრის,
სანამ ტყვიას შეეგებება.
ასწი, დალიე,
რომ ოცნება ააცინცხალო,
ნამარილევი ირემივით
სმა შეგერგება!

- დაბნეული ვარ
და უღმერთოდ გზადაბურდული,
ვით ქარხანაში
ჩარხებ-შუა მფრინავი ჩიტი!
ცხოვრების ქარო,
რათ დამიხშე კარი ურდულით,
რასაც ვხატავდი,
შავი ხელით მაშინვე ჰშლიდი!

გულში ჰყვავიან
ხარბ სურვილთა ყაყაჩოები,
დიდი ტაძრები ოცნებათა
ზღვაზე სცურავენ:
მოსახატავად
მეძახიან ხარაჩოები
და დიდთვალება ანგელოზი
მიქმნის სურათებს.
თავზე მათრახით
დამადგება წმინდა გიორგი:
- ნუ გეშინიან, ნიკალაი,
ის მახატვინებს...
როგორ იქნება, ხალხის ძალამ
რომ არ ივარგოს...

*
- ერთი უყურე ამ ქარიანს,
რამ გადარია!
არყის ჭიქების ცვლაში ჰხატავს,
ჯადოქარია! -
სთქვა მიკიტანმა,
წარბის ქვეშ რომ უზის სატანა.
- მართლაც კარგია,
ღირს ბაზარზე გამოსატანად!
*
შეჭვარტულ ჭერზე
მოღანცალობს ლამპის ნაშუქი,
ბუზების ხროვა
დღეის ქეიფს დაათარიღებს,
თარზე ყბებს იმტვრევს
ნათათრალი, მთვრალი აშუღი:
„წუთისოფელში ზღვამ მომაგდო
ქარი წამიღებს!

- ჰეი, გავთავდი,
სიყვარულის ავადმყოფობით,
გულიც შენ მოგე,
რაღა დამრჩა გაუცემელი?
ქაბაბად შეწვი,
საყვარელო, სულის ხოხობი,
და ზედ მარილად მოაყარე
ჩემი ცრემლები!..“

შენ კი, სხვა გახსოვს,

მესტვირე და მისი ქარახსა,
ზურმუხტის ტევრი,
გომბორის ცა, მზე უქარვესი...
ღონე ძლიერი რად მიჰყიდე
ჭიქა არაყსა,
როგორღა გინდა ამოავსო
ძმაო, ხარვეზი?

ცისარტყელაზე
ჩამოეშვა შენი ბავშვობა,
გულზე ბულბული დაიბუდებს,
სულში - ბადახში...
აქ რას შეგმატებს
კინტოების ტოლუმბაშობა,
ფოთოლს აკოცე,
გაეხვიე სოფლის ბალახში.

მისწყდა არღნის ხმა...

ცისკარს ღამე გაუწელია,
- ნუ ამაყენებ,
არ მასვენებს მიწის ღადარი...
გულს ვარსკვლავივით
მოსვენება არ უწერია...
ისევ მეძახის
ბროწეულთა ნაღაღადარი.

- დავასხი ვაზი,
საქართველო ვაპურმარილე...
ერთი კუფხალი,
ერთი ლუკმაც არა მრგებია,
არ მქონდა ტილო,
არც სახლისთვის მარმარილონი,
სამზეურის წილ -
სარდაფის ცა დამსარქლებია.
სულში ამოდის სუმბული და
მესურნელება,
გულში ირხევა კოცონი და
მწვავს უნელებლად...
მე ღმერთსაც ვხედავ!
ამას ვამბობ ნიკო ფიროსმან!..
............................................
- ადე ნიკალა,
გაათავე უნაპირო სმა!

- ნუ ამაყენებ,
ყელს მეხვევა ვაზის ბაბილო.
ასე მგონია, თითონვე ვარ
მე ვაზის რქაში!
საქართველოში ჩამოვივლი
მე ჩემს ალილოს,
გაშხეფებთ მირონს...
ჯერ ბევრი დგას ქართლის ჯიქანში!

ნუ ამაყენებ...
ღვინო ჩამრჩა მღვრიე ჭიქაში,
შიგ ჩემს ოცნებას
ფრთები მინდა ჩავაბანინო!..

*
მტკვარზე ღრუბლები
დაბურდულან, იალქანებად
დიდუბის თავზე
ლამპიონი ლიფლიფებს კრთოლვით,
ბოლო ტრამვაი
ყორანის ხმით მიექანება,
მოდის ნიკალა თავშიშველი,
მოჰბარდნის თოვლი...
დაეძებს სარდაფს,
თუ თვისს საფლავს უმისამართოს, -
თუ ძიმწარის წვენს,
გაათაოს ბარემ შავი დღე!
ერთ მუშამბაზე საქართველო
როგორ განმარტოს,
მალაკნის ქუჩით -
მთაწმინდაზე როგორ ავიდეს!

გული დაიწვა
და მაყალიც გაციებულა,
მთვარესაც სცივა, მოწანწალეს...
ჭირხლი გაუშვა...
ფანჯრის მინები ნაჭედ ვერცხლით
დამძივებულან,
ფუნჯშეყინული შეეხიზნე კიბეს,
რა უშავს!

თუ გაგიხურდეს შუბლი ცეცხლით,

ნუ გეშინიან,
დაფნის რტოებით
გაგიგრილებს ერი, ფიროსმან,
და თუ დანაცრდი,
შავარდენი დაგეშილია,
ძირს დასცემს სიკვდილს,
რაც არ უნდა დააპიროს მან!

თანამგზავრებად მოგყვებიან
შენი ფერები, -
სხივნარა დილა წიწილებით,
ვარდის ალმასი,
სავსე ქართული საწნახელი,
დაუბერები,
თავთუხის ყანა.
დურაჯი და ჭრელი კალმახი!
- მე არსად წავალ, არც ინდოეთს,
არცა ხატავეთს,
ფუძის მიწიდან ამონაფრქვევს
შევსრუტავ ფერებს,
ჭვარტლში აურევ ჩემს ტანჯვებს და
მით ვიმხატვარებ,
ავფერავ მიწავ, მშობლიურო,
რაც შენ შთამბერე!

*
ჩარექა, ხონჩა.
ხოხბის ბაღჩა. ჯოგი მსუქანი.
გადმოფარჩული გაზაფხული
აღდგომის კვერცხით.
ტივი ჩირაღდნით.
დუდუკი და „თეთრი დუქანი“,
ვაზშემოკრული ეკლესია
ყურძნის ნაკვერცხლით.

- აძაბულ ირემს რა უთხარი,

რა დაავალე,
თუ შენი სევდა მიათვალე
ჟირაფის თვალებს?
თუ მეეზოვეს ჩააბარე
თბილისის ღამე,
მაშ, ღელეები
ნათლით როგორ აასისხამე?
და ორთაჭალის
კოჭიბროლა სირინოზები
მთვარის ლოგინში
ვით აქციე ანგელოზებად?

ფრთასისხლიანი ფრინველივით
გულს ურტყამ სარდაფს,
ფართხალებს გული,
ვით ბადეში ლურჯი ჭანარი.
იქნებ ტკივილი საჭიროა?
ცრემლების ღვართქაფს
რომ შეუერთე ჭაობური
ფერი მსჭვალავი...
შენი სავანე საყუდარი,
გამხდარა კიბე,
სადაც ბავშვები ქვებს ესვრიან
შენ სიღარიბეს...
გულში ჩაიწყე შენ ის ქვები...
ცრემლებით ჰკრიბე...
და აპატიე ყველა გულშავთ,
ჭკუით აფრაკებს...
- იცით, ჩემ სახელს რომ იცნობენ
რუსეთს... საფრანგეთს...
გამკაცრებული გადაავლებ თვალს
ამ ყეინებს,
მაგრამ წუთიერ...
და არავის არ აწყენინებ...
თავდაბალი ხარ
ყანასავით, შენმა ცხონებამ.
გაჰკვირვებიათ,
არ იცოდი შემათხოვრება!

დიდი ოსტატი მწარე ბედმა

დუქანს მიგლურსმა!
ვერ გაგახარა
საქართველოს ცათა ფირუზმა;
ვერ დაიტიოს ვერც ეტრატმა,
ვერც პაპირუსმა,
ეკლები, რითაც
დაგისერეს გული, ფიროსმან!
შენ ხარ იგი ხე,
ათას წელში ერთხელ რომ ჰყვავის...
შენ - ხალხის გულის ყვავილი ხარ,
ცრემლით ნარწყავი...
ფესვივით სვამდი...
თვით ფესვი ხარ,
ხალხში გადგმული.
ხალხის სისხლხორცო,
დღე დაგიდგა გულის დათქმული...

ფუნჯის სანთელი
სარდაფიდან დაიჩახჩახებს,
თუმცა მუშამბას
გაუვიდა ყველა ვადანი,
ვემთხვევით დამზრალს,
შენ დამაშვრალ ხელს, მოცახცახეს,
რომ ჯადოსნურად გადაგვიხსნა
ოქროს მადანი!

ძველმა აბრებმა,
დაცვარულმა ვარდის კონებმა,
გახსენეს ღიმით,
მოხეტევ და ბავშვო ძმობილო!
მე დავაწვეთე ღვინო პურზე
მოსაგონებლად,
გთხოვე, კალამი შენს მირონში
ჩამაწობინო!

შენში ათასი უსახელოს

იწვის ოცნება,
ათი-ათასი გარდასულთა
ფიქრი ნატარი,
საუკუნეთგან
ეგ სახელი გაიკოცნება,
ქართული ფერის, სურნელების,
სიბრძნის მხატვარის.

ბრმებისთვის იყო
უხილავი შენი ნათელი,
აწ ოქროს პერანგს
შთაგონება იცვამს მჩვრიანი,
მიწას დაგვალულს
გაანედლებს შენი ჯანმთელი
რძიანობა და
შენი ძროხის ცურის შხრიალი!

შენ დაიკარგე,
შენ გადადნი ხალხში უჩინრად,
როგორც მწვერვალი დნება ხოლმე
ბინდში ხვეული;
რომ განთიადზე
აღიმართოს ახალ სიმაღლით,
შედედებული ბურუსიდან
ამორხეული...
შენი მარჯვენა
ქართულ მიწის სიმაღლე არი,
ბარაქის დამდე
და ამწევი საზეპუროდაც...
მონაგრებულა
შენი ფუნჯის ლუკმა მდღევარი,
გამოღალულთა,
უღალოთა დასაპურებლად.

არ გაფრენილან
არწივები საქართველოდან,
აქვე რჩებიან,
რათა სული მაღლა ასწიონ!
თუ საოცრებას ჩვენი სული
აღარ ელოდა,
შენ შეგვასწარი,
შენ, ქართული ფუნჯის არწივო!

კახეთის ღონეს საწნახელის

ღარებით სვამდი,
მის ნათელს სვამდი,
ისრუტავდი მის მრავალ ფერებს,
მართალი იყავ გუთანივით,
უკუნისამდი,
ძლიერი იყავ და ჯანმრთელი,
რა დაგაბერებს?

დამტევნებული ვენახებით,
ვარდისუბნებით,
საწნახელებში
ოქროხმოვან ღვართა დუღილით,
ცეცხლით, ქარიშხლით,
სინათლით და თავისუფლებით,
სცოცხლობდეს შენი
ქართლის მიწა გულდაუღლელი!

შარავანდედი მრავალ შვილის

მოიფინოს მან,
ბევრი კოკორი
ხვალეც არი გადასახსნელი...
დაგეამბორე სიმღერის ხმით,
ნიკო ფიროსმან,
და საქართველო
დავიფიცე შენი სახელით...

ფიროსმანი
ფრაგმენტები დაკარგული პოემისა

მეორე ვარიანტი

*
გრგვინავს თბილისი, დიდი ბაზარი,
რა ღრიანცელი, რა ტკარცალია,
ბრძოლა გროშისთვის არის საზარი,
აქ ოცნებისთვის არა სცალიათ!

სიმსუქნისაგან დალექებული
და ჩაგოდრილი მუცელ-ფაშვები...
ვაჭრები ჯიბე გასუქებულნი,
ჩარჩები ბაზრის ყიზილბაშები.
ასე ჰგონიათ, საწუთროება,
რომ მათს გაქონილ დახლზე თავდება
და რომ სინდისი და სათნოება
მხოლოდ მათ ფულზე დახურდავდება!
ირგვლივ არტალის ოშხივარია
და შამაიის სუნი ტრიალებს,
აქ ოცნებისთვის არა სცალიათ,
აქ ყველას ფული სულს უმტვრიანებს.

*
ვის გაქვთ კედელი თავისუფალი
ღვინის სარდაფში! მე დაგიხატავთ!
ჰეი, ვის გინდათ, მოდით, დაგხატოთ,
მე ფუნჯის ერთი მოსმა მწყურია!
თუმცა, ქალაქი, თბილის-ქალაქი,
მისი ნახატით მოკირწყლულია.
დღე აღვსებისა ჰქონდა მარადის,
დიდ კოცონივით მუდამ იწვოდა.
დასრულებულ დღის სიცარიელე
არა სტანჯავდა, მან არ იცოდა!
წუთით არ ჰქონდა ცეცხლი დამცხრალი.
მზეს და ცხოვრებას ერთად იწოვდა
ნიკალას ფუნჯი გაუმაძღარი...
- ჩვენ ყველაფერი უნდა დავხატოთ,
რასაც კი ვხედავთ, რაც თვალწინ არი!
მუყაო, ტილო, ავაღაღადოთ,
ქარი მღვიძარი, ხალხი მძინარი!
ჩვენ ყველაფერი უნდა დავხატოთ,
და გულის ცეცხლით უნდა დავდაღოთ -
ზვირთი მდინარის, ცა მომცინარი,
ხალხი, ცხოვრება, რაც თვალწინ არი!
ხალხში და არა სახლში ტრიალი!
ერთად და არა ცალცალკეობით!
ავაგოთ სახლი სინათლიანი,
შიგ ვიმუშაოთ ძმებო, მხნეობით.

*
ნიკალას უკვეთავს მედუქნე რიხით,
რწყილიატყავე, ეშმაკის ბრიყვი:
- ეს დამიხატე, დამისურათე:
აქ უნდა ზღვაში გემი სცურავდეს.
აქ შესძახოდეს მთვარეს ბულბული,
აქ გამორბოდეს დათვი ბუბუნით.
იმ დათვს მე ვკლავდე, თოფი მეჭიროს,
თავი ვაჟკაცად გამომეჩინოს.
ცხელი ხარჩო და ხელადა ღვინო
ულუფად გქონდეს! მეტი რა გინდა?
მხოლოდ იცოდე, არ შემარცხვინო.

მე ვარ ამ დუქნის ღმერთიც, უფალიც...

დახატე ისე, როგორც მე მინდა!
რომ არ დააკლდეს ერთი კურცხალიც,
ზღვა-ოკეანე მთვარით, გემითა...

- დახე ტილოზე რა მოხდა:

მებადემ ბადე გაშალა,
ტყიდან ირემი გამოხტა,
ნუკრი მოსდევდა თვალშავა,
დასხმულ ვარდებმა დაფარა
ბილიკები და გზაშარა...
- ეს ღვთიდან არი, იცოდე,
ეს არ გეგონოს უბრალოდ!
- ვის გინდათ ნიკას სურათი,
ღვინოში გამოუბაროთ,
- ჭიქა არაყი ეყოფა!
ფული რად უნდა ნიკოლას.
- ჯიბე ხომ არ აკერია,
რას არგებს ფულის მიყოლა? -
იტყვის ეშმაკის ჩახმახი,
მიაწვდის არყის ნაწურალს...
შეიღიმილა ნიკოლამ,
არყის ტალღაზე გაცურა...

*
სძულს ყრიალი და აურზაური,
ქალაქის უხმო ამპარტავნება,
ბალახ-ბულახში გახვევა უყვარს,
ჩანჩქერი გულზე ეტორტმანება.
ყრმობის ბაღების ნასურნელები
ქალაქშიც ისევ მოედინება,
სოფლის მდინარე დედის ხელებით
ფიროსმანის გულს ეფოფინება.
ელამაზება მინდვრის ჩითები
ფერადფერადი, რა უფასური.
და გული ნაზად აუჩვილდება
თუ ნახა ვაზი - სვეტზედ ასული.
უყვარს კვირადღით სუფთა საცვალი,
უნაბქვეშ ჯდომა, ხალხის ყურება.
თბილისის ვარდი, დილის ნაცვარი,
გულს სისპეტაკით მოეწყურება.
რად ეძახიან მაშ, სარდაფები
ნესტით, ბუღითა და ოშხივარით,
ქუჩების მწვირე ნაღვართქაფები,
კირით, გოგირდით, ნავთით მქშინავი.

*
- აქ ვინ ჩააგდო, ვინ გაიმეტა
და რომელ ქაჯმა გამოატარა?
- საცოდავია! - ამბობს მოკეთე,
ლოთია! - იტყვის ენაჭარტალა.
- მღებავი არი! - სთქვა დიდმხატვარმა
თან პირზე შხამი გადაედინა.
ფუნჯის აღება ბავშვურ ნატვრამა,
თუ თავხედობამ გააბედინა?

- ნიჭიერია უსათუოდ, - მართალი არი,

გაურანდავი მხატვარია! -
ამბობს ცილინდრში
ჩიტირეკია სათვალიანი.
მაგრამ სტუდენტი ლურჯხალათა
სიტყვას მიახლის:
- ასეთ ნიჭს გვტყორცნის
საქართველოს ალმას-წიაღი!
და არ არსებობს არა ძალა დედამიწაზე
ჩაკეტოს იგი,
რაც ხალხის გულს აამეტყველებს...
თვით ფიროსმანი კასრებშუა ზის გრძელ ფიცარზე,
მინახშირებულ ცეცხლზე ითბობს,
გაყინულ ხელებს...

- მე გინდაც მოვკვდე უსაფლავოდ... ჩემსავ ჯოჯოხეთს

მე შეურიგდი... მე ვიშრომე... ჩემი მივიწყე.
ჩემს ბედის ფრინველს ქვა ესროლეს, ფრთები მოსტეხეს,
ამოვარდნილი ვენახივით გადამივიწყეს...

*
- ლიტერატურულ ფარვანას ჰხედავ,
გათავხედებით როგორ ახევდა?
ღაღადებს: ნიჭის დიდი გვალვაა,
შემოქმედების არი შიმშილი!
თუმც გვერდით ჰყვანან - ვაჟა-ფშაველა,
ფიროსმანი და სულხანიშვილი!
- ჩვენ გვინდა ნიცშე!
ჩვენ გვინდა ნიცშე!
ზეკაცი გვინდა მაღლა ამწევი.
საქართველოში, კარგად იცი, შენ,
მეტად მომრავლდნენ ქონდრის კაცები,
ჩამორჩენაა! რა უნდა მოგვცენ!
დიდი აზრები გამოილია,
ჩვენი მგოსნები ვერ გავლენ დოღზე,
ხომ ყველა გზები გადაჭრილი აქვთ!
გამონაძალი საცოდაობა,
დაობებული სიტყვის მჭევრობა,
უიმედოა ჩვენი თაობა,
ჩვენი ხსნა არის - მხოლოდ
ევროპა!
რა ხალხურობა,
და ეროვნება?
ხალხურ-გლეხური
ერთფეროვნება!

*
ტვინგალაყებულ მოლაყბის ყბები
ასე ამკობენ ქართულ ნიჭს ყეფით:
- ბატონო, ნახეთ!
- ახ ფიროსმანი!
ნეტა ვინ არი,
ქურთი? ოსმალი? -
წამოთქვა მკვახეთ.
- არ ურიგდება დღეის ცხოვრებას,
მას ფეხქვეშ ხოხვით არ დაგებია;
გაუტანია ცეცხლის ცხროებას,
და მხოლოდ ფუნჯზე გადაგებულა.
დახეულებში დადის ამაყად
ჰხედავ, ის ფუნჯით, როგორ ამაღლდა...
მაგრამ გულზე კი ასი ლოდია!
ათასი წყლული მწარედ ატყვია,
გოლგოთას ოფლი
დასდის თქრიალა...
მჭლე გულით მოდიან,
მშრალ სიტყვას ეტყვიან,
იმედებს აძლევენ
და პურს კი არა!

*
გულქვა არი ქვაფენილი
ოფლის ჟანგით დაფერილი...
გულქვა არის ის ფანარიც
შემოდგომით მჟინჟლავ ნისლში
განა სხივებს?
ეკლებს ისვრის...
ობობაა, რომ ანათებს,
იგი მხოლოდ სიკვდილს მოჰქსოვს,
დაგიჭერს და მთლად გამოგწოვს...
 ვერაგული მოღალატე.

*
ტიროდა ღამე შემოდგომისა
ნისლში ბჟუტავენ კრთომით ფანრები.
აღარ გაქვს ღონე ფეხზე დგომისა,
მთვარეზე მეტი ვინ გყავს მფარველი!
- ვინ გამოგაგდო?
კითხულობს წვიმის
შიშველი სული...
- ვის ეფარები?
- ახლა, ნიკალა, საით წავიდეთ
ხომ ვართ ორივე თანამგზავრები!..
ჩქეფით შესძახებს საწვიმე ღარი,
სახურავების გამდნარი შხამის,
ქალაქის ჭუჭყის გადამრეცხავი,
ეჩურჩულება, ესაუბრება,
ეჟღურტულება, როგორც მერცხალი:
- რად ხარ ფერმრკთალი?
არ გაქვს ფერწყალი!
აღარც კერა გაქვს,
არც ნაკვერცხალი!
საით წავიდეთ?
დავრჩით მე და შენ!
აღარც საფლავი, აღარც ზედაშე!
თავში ნაშენით მოსთქვამს და სტირის
ნოემბრის ცრემლთა საწვიმე ღარი.
ხან ლაზღანდარობს, როგორც სატირი,
ხან ფიროსმანის შავ ბედს შეჰხარის...
ვიღაც ეძახის: ბედს გაგინასკვავ,
ქუჩას მიგაკრავ, სიკვდიილს ინატრებ!
მე ამოგიჩენ ბედის სხვა ვარსკვლავს,
შავ სარდაფებში დაგაბინადრებ!
- ნუ დამისაზღვრავ ქუჩის ქვაფენილს,
მე საწყალი ვარ,
ნუ დამამწყრალებ,
ერთხელ მიყვარდა,
ერთხელ დავთვერი,
მარად მივტირი მთვარეს ნამცხრალევს...
სარდაფში სევდით სტირის არღანი,
საწუთროსავით დაიმკვნესარებს,
ფქვავს ძველ იმედებს,
ტალღა ტალღაზე,
სძირავს უფსკრულში ცრემლით მკვესარე.
მიჰქრიან დღენი ყორნის ფრთებივით
საწვიმე ღართან სტირის არღანი...
ცვივიან დღენი ნაფერთლებივით,
რა ჯილდო არი...
რა არმაღანი...
იწვიმოს წვიმამ...
იდინოს ღვარმა...
ცეცხლს ვერ ჩაგიქრობს ქვეყნის წარღვნანი...

*
რამდენი ჰხატა მთები და ზღვები,
ვარდი და ვაზი ააღაღადა,
ერთი სწყენია საწყალ ნიკალას, -
თავისუფლების ხე ვერ დახატა,
ხე - მწვანოსნობით სახელგანთქმული, -
ერის აღთქმული!
- მინდოდა მენახა სამშობლოს სიკეთე,
ბედნიერება,
დიდება მისი!
გზები ორთავეს გადაგვიკეტეს,
თავისუფლების ვერ გავხდით ღირსნი!
- და თუ დღეს ცრემლად სწვიმს ჩემი ერი,
და იწვის, როგორც ძველი აბედი,
წარსულით სავსე ჩემს ქვეყანაში,
ვიცი, მომავალს ექნება ბედი!

...თოვლი დნება და გაზაფხულს ველი,

მაისის ძარღვი მწამს ადუღდება!
ჰაეროვანი, უჩინარ ხელით
მამულის მიწა აზურმუხტდება!

***

ძველ ჩოხაში მოდის მტკვარი

ცაცხვის კვარით.
ვაზის ფოთლით შუბლნაბური
ღვინითა და ლუკმაპურით,
კოცნითა და დუდუკის კვრით
ტალღა ტკბილი უვლის თბილისს.

ორთაჭალა...
საზანდარი...
- აზამბარი!
- აზამბარი!
თაფლმოსხმული სიტყვა,
მოლიცლიცე ყანწი...
ჩაწითლებული მარწყვი - ორთაჭალის ტურფა...
აღარა აქვს ქანცი...

ჩაქიშპებული მედუდუკე ლოყებს იხეთქავს,

მოწამლული ხმა ჰკივის ბაიათს,
მთვარე ხან თაფლად და ხან თოვლად გამოიხედავს
- ხომ გიყვარს მტრედის თვალის ბაია?
აბრაზე სწერია: „ნუ წახვალ ტრედონა!“
ვინ წავა აქედან ერთხელ თუ მოვიდა?
წავიდა? დამტოვა? მე ჩემი მეგონა!
არა, ვინ დასტოვებს ლხინის მოედანს?
ვინ წავა? ჯავრით ნუ იფურტკნები
დაკურთხებული მადლი აქვს მიწას,
მადლი, მირონი ამდენი ვინ მისცა?
ზედ მოჰსევიან, როგორც ფუტკრები.

- არავინ არ მიდის...
დააბეს მერანი...
სავსეა სამშობლო სისხლის მოგონებით...
ნებით წასულა არც ტამერლანი,
არც შაჰაბაზი, არც მონგოლები...

თუმც, ოქროს დილა ჩვენთვის დაგიშრეს,

მაინც საწნახელი ხომ ვერ დაგიშრეს,
მირონმომდინარე მარანი...
ნუ გეშინიან, არავინ არ წავა,
წამსვლელი არავინ არ არი!

ნუ გეშინიან... არ წავა მარგო,

მე, შენს ეჭვებზე გამცინებია...
თაბორის მთაზე მთვარეა მარტო
და ბულბულს ფრთაზე ჩასძინებია...

***

ო, მარგო, მარგო,
სიყვარული განა ვინანე,
შენი თვალების ბნელ ხავერდში
დამაბინავე;
მე მცივა მარგო...

სადა ხარ მარგო,

დავიწყებულო მუჭავ მტვერისა...

***

მარწყვს მივამსგავსე შენი ღაწვები.

შენი ტუჩები, შენი ელფერი,
გამონაყოფი გაზაფხულისა,
მართლაც მარწყვია დაუკრეფელი!
მითხრეს ბავშვებმა მარწყვის კრეფის დროს, -
მომატყუებდნენ თანატოლები:
- ხელი არ ახლო, გველს გაუვლია,
მოშხამულია!
მივატოვებდი ანათროლები
მარწყვს ლალისებურს,
რათა მეპოვნა სხვაგან ახალი,
თვით ეცემოდნენ მყისვე ბიჭები
დაწუნებულ მარწყვს სწყვეტდენ ხარხარით.
შენი ტუჩები, შენი ლოყები
მეც აკრძალულ მარწყვს მომაგონებენ,
ხელი არ ახლო! - მეტყვის ასაკი,
დრო გველი არი!.. და მაღონებენ
იქნებ სხვას დარჩეს უბის მარწყვებიც,
რად მეუბნევა, რად მიგრძნობს გული.
მარწყვავ, როგორც იმ ყრმობის მარწყვის დროს,
აღარ მსურს დავრჩე მოტყუებული!..

***

ჩვენ კვიპაროსებს ვეკითხებოდით

შენი სამარის ადგილნიშანზე,
ისინი ხალხზე მიგვითითებდნენ
და არა ყვითელ მიწის ქვიშაზე.

ჩვენ კვიპაროსებს ვეკითხებოდით

საიდუმლოდ რომ ნიავქარობენ,
ისინი მზისკენ იშვერდნენ რტოებს
და სიცოცხლისკენ მიიჩქაროდნენ.

ჩვენ კვიპაროსებს ვეკითხებოდით

მათ კი - დახარეს თავი თბილისზე,
ირგვლივ ჰფეთქავდა დიდი შუადღე
და არა უკვე გარდავლილი დღე.

პანთეონის თაღს დაამჯობინე

კუკიის მიწის მორცხვი ენძელა,
ბავშვებს ქუდებში გაარჭობინე
შენ მათთან ძმობა არ გაგიძნელდა!

***

გამოიძინეს ვარსკვლავებმა.
საუკუნენი მომძახიან სიონის ხმაში,
მიჰქრიან ფარნები წყვდიადში,
მისდევენ წვიმას ციმციმით.
აწვიმს ნიკალას აჩრდილს
დატვირთულს ცხოვრების სიმძიმით.

ხოხბის ბურტყლით აელვარდა დაისი.

ჯერანი. ჩინარი. ტევანი.
ხევნი. მარანი. ჯავარი.
სიონის რეკვაში მომძახიან საუკუნენი,
გარკვევით მესმის ანარეკლი ძველ გალობათა!..

***

მამლის ყივილი,
სიონის ზარი
დიდი ხანია, აღარ მსმენია
თბილის ქალაქში...
და რაოდენად ამაზრზენია
და უფრო მეტად არი საზარი, -
გაქრა მემწვანეც... მტკვარზე ტივები
და ორთაჭალის მულღაზანზარი!

ბიჭო-გოგია

კაკლის ტოტზე სჩანს ოქროს ჭაღადა

ისევ დამძახის „ბიჭო-გოგია“,
თუმცა ბიჭობა გამიჭაღარდა,
რადგან ცეცხლი არ დამიზოგია.
მზე გადავიდა ცეცხლით მკვესარე,
წითლად მოსილი ვით კეისარი,
გრილი სხივები მეთამაშება...
ნუთუ ოცნება გადამწველია
მისთვის, ვინც დადგა ლექსის ხარატად.
სახე დაბანგა? მაჩვენეთ სარკე!
სიჭაბუკის გზა უფრო გრძელია,
გზა მოკლე არი სიბერისაკენ.
მე გრძელ გზას ვირჩევ, ყველა თასმებით, -
მისთვის დღევანდელ დღეს ვეტმასნები,
ნანგრევთ ნაკედლარს ვით ეკვრის სურო,
ჩაგჭიდებივარ დღევ მაისურო!
მე სიჭაბუკის ოქროს ავჟანდის
ჟღრიალი მესმის და მიხარია
გული რომ ცეცხლის ალით დავშანთე,
ჭაბუკობა რომ მომიხმარია.
მისთვის არ მინდა გულის საზღვარი,
მინდა ჰყვაოდეს მულღაზანზარი!

***

ზღვავ, იხმაურე და ლურჯი ბუქის

ნამცვრევი პირზე შემომაყარე!
აღსდგა სამშობლო და სიჭაბუკის
ცეცხლიანობით ჩემს თვალს ახარებს.

აღსდგა ოცნება, აღსდგა იმედი!

გადაღმა მიმქრალ ფირფატს გავყურებ
მას ვატან სალამს...
სევდა იმ ერთის,
მძიმე ნისლივით გადამახურეს...

ზღვაო აღელდი! და თუ გიყვარდე,

მაშხეფე შხეფი ტრაპიზონისა,
ძმა დამიბრუნე, ძმა მომიყვანე,
ნაცვლად მტაცებელ იაზონისა!

***

სულ შენ დაგადნე მდნარი ღრუბელი

აღვარებული ნიაღვარითა...
გადავიწვიმო... ცაში გავზარდო
ვარსკვლავი ჩემი სახელობისა,
ვით იაგუნდი გაცინებული!

ვიდრე ვმღეროდე, შენ გიმღეროდე

ნაშალს და ახლად გაშენებულსა -
ლოდმაგარ ქვითკირს, მტკიცე სახიზარს...

გადავიმღერო... მერე სხვა მოვა,

ლაღი ჭაბუკი მზის ქალაქისა,
ექნება ლექსი გახურებული:
სიტყვა - მკვესარი ნაპერწკალითა,
სიტყვა - ამტყდარი წვიმასავითა,
ცისარტყელებით შედედებული...

***

შენს ბავშურ თვალებს, როდესაც ვუმზერ,

იქ წმინდა ზეცა ნაჩვენებია,
ოცდაათი წლის ვაჟკაცურ გულზე
შენი ნათელი დამშენებია...

შენი ღიმილის დამდნარი ვერცხლი,

მეძახის როგორც სიცოცხლის ზარი;
სცვივა ირმის გზას ცისკარის ცეცხლი, -
იწვის ვარსკვლავთა დიდი ბაზარი!..

***

დალალები... დალალები...
ჩემს ხელში ვინ მომიქუჩებს?
დანანებით, დანანებით,
მე შევყურებ მარწყვის ტუჩებს.
რა ვნახე და რა ვიპოვე
კოცნა მწყურის და ამბორი.
თუ არ გინდა სიახლოვე,
რაღად გინდა ყოფნა შორით.
მომაწოდე ტუჩის ლალი,
გაზაფხულის ნაბრწყინვალი,
უკვდავების ღვინოდ შევსვა
შენი კოცნის ნაპერწკალი!
დალალები... დალალები...
ეგ სიმდიდრე სად ვიშოვე?
გულში სევდა გადაზღვავდა,
ვაჰ, სიშორევ!
ეჰ, სიშორევ!
თვით მზე წერილს მწერს
ფრაგმენტი

ჩემი წყურვილი და მისწრაფება

რა ჟრუანტელით სთქვეს მიზრაფებმა,
ცამ წამოცრემლა სადაფის წვიმა,
აჰყვნენ ხეები მექვითინენი.
რაც გადმოშხეფა ვარსკვლავთ ბარძიმმა,
სულში ატოკდა ნაზი დინებით
ბაღის ცისკარი, შადრევნის შხეფი.
ჩემს ფანჯარაში დილა იცინის,
დილა მზისფერი.
ბულბულის ყეფით,
ვარდზე ფიცილით,
მე მზის ნაცრემლით დავწერე ლექსი...

***

სევდა ნისლივით სულში გადადის,

და შორ ოცნებამ გული დაღალა.
სულაც არ გესმის ჩემი ღაღადი,
ბედკრული არი მართლა, ჭაღარა!
დახურე წიგნი უძვირფასესო,
ჩემს სიყვარულზე გეტყვი აღარას!
დახურე წიგნი, ძვირფასო, წყნარად, -
ეჰ, შენმა გულმაც არ შემიწყნარა!
მშვიდობით, ტურფავ (იქნებ „ნახვამდის“!)
მომავლის დღენი შეგერგოს მტკბარად!
ჩემი ოცნების წმინდა ნათელი
აგდევნებიდეს მარად და მარად!

***
ბორჯომის ცაო,
კოცნად გახსნილო,
ცხრაწყაროს მზეო,
რქაცეცხლიანო...
კიდევ გახსოვარ -
ზოვრეთის დილავ?
დილავ, რა დილავ,
შე სატიალო!
მსურს,
ლექსის ქარში შემატრიალო!

***

ლეგა ქორივით აფრინდა ბოლი...

აირუმი დღე...
ნისლი მბუდარი -
თითქოს გულშია ჩამოსტამბული...
თითქოს უბეში გედოს სუდარი.

აივნებს ქარი მიაყრის ფოთლებს -

აფრინდებიან ქარვის ჩიტები,
გულს - შავი სევდა, შავად მდაღველი...
რა ვკითხოთ იობს? - მრავალის მომთმენს,
გაძღა სიმწარით
დათვრა ნაღველით!..
ფაფარიანი ვარსკვლავი არ სჩანს,
თუმც, სიკვდილამდე რაღა დრო დარჩა!
აღარც დიდება მოდის ფრიალით.
სალუკმაპურო შრომა და გარჯა,
გულშიც გრიგალი ფოთლით მფრინავი...

***

მსურს ვიყო წნორი

გინდაც ღიღილო,
ოღონდ ივრის პირ
 დავიღიღინო!

***

როცა ჩემს თავზე საშიშარი ნამეხარია,

შენ გეჭიდები, შენ მოგმართავ, როგორც იარაღს...
შენი დანახვა და გამოვლა რა მიხარია,
თითქოს ქუჩაზე გაზაფხულმა გამოიარა!

***

რაც ცეცხლის ხელი მახელი,

განა კიდე ვარ ანდეზე?
დავწერე შენი სახელი
თბილისის ყველა ჭადრებზე.
მტკიცეა, შეულახველი
ყველა დაწერილ ანდერძზე.
ის უკვდავების მჭვრეტია,
ბევრია მისი მნატვრელი,
რადგანაც მონაჭედია
შენი თვალების ნათელით.
მოვიდეს თითონ მედეა,
შენთან ვინ არი ჩამთვლელი,
უშენოდ რაა თბილისი? -
უდაბნო დაუწვიმარი.
გინდ მარტო შენი ღიმილით,
თბილისი მუდამ წინ არი...

ოქროს ჯვარი

თვალს ლულავ და ღაწვს გიბურავს

მელნისფერი წამწამთ ჩერო. -
და შენ ძალგიძს, მაგ ღიმილით
შენს წინ ღმერთიც შეაჩერო,
დაავიწყო ღელვა ზღვასა
და ცეცხლს გული გაუყინო,
ენა მისცე თვით სიჩუმეს,
მაგრამ არ კი მოუსმინო!..
...თვალს ლულავ და ბაგეს აპობ, -
ლალის ჯაჭვით გადანაბამს
და მაგ წუთში ჰქმნი და ამსხვრევ
თვით დასასრულს და დასაბამს!..

გამონაკვეთ ფიქალის მკერდს

თხელ მარმაშის ფარდა ჰფარავს -
და ეგ ფარდა რაღაც ჯადოს
მკეთრი ელვით დაუბზარავს.
და ნათლად ჩანს, ოქროს ჯვარი
როგორ გიმკობს გულის კარებს! -
ბრწყინავს, ბრწყინავს ოქროს ჯვარი
და ორ გუმბათს გიელვარებს!..
...გამონაკვეთ ფიქალის მკერდს
ჯადოსნური ფარდა ჰფარავს,
და მის ღელვა, წარსაწყმედად
ათი ათას გულს იპარავს!..
და მე მიკვირს... ეგ გული ხომ
ტაძარია შეცოდების,
შიგ ცდუნება ბუდობს მავნე
და კანდელი ბრწყინავს ვნების -
შიგ ლამაზი გველიც ცხოვრობს
და სატანა ათასგვარი.
მაშ მაგ არარწმენის ტაძარს
რათ ამშვენებს რწმენის ჯვარი?!
...მიკვირს, ღმერთი სილამაზემ
ისე როგორ შეისყიდა,
რომ მის ჯვარი - ბოროტების
სამრეკლოზე ჩამოჰკიდა?!..

***

განა სიყვარულს აგვიანდება?

გინდაც ნუშის ხე მე მყავს თავდებად,
რომ გადათოვლილ იანვრის თვეში
იცის უეცრად ტოტის ანთება.
ირგვლივ თოვლია, ის კი ჩახჩახებს
და გინდაც ყინვამ დააძროს ხვალე,
ის არა დარდობს, უყვარს და ჰყვავის
და თითქოს ამბობს „ შენ გენაცვალე“.
განა სიყვარულს აგვიანდება?
მოსკდა გულში და ცეცხლი ავარდა,
ვინ დაიბარა, ვინ დაუძახა
შემოაქროლა თავისთავადა!
განა სიყვარულს აგვიანდება?
მას იტყვის, ვისაც დაუჭკნა გული!
დაე, ზამთარმა გამოიტყუოს
თუ გულში ცეცხლმა გაინავარდა.

***

ბაღს - შადრევანი,
რაშს - შატროვანი
და შენ კი - ღიმი მონავერცხლარი -
მიყვარს შენ შუბლზე წოლა მერცხალის...
ვიცი მერცხალო, ვიცი მერცხალო,
შენ გაზაფხულის მკვირცხლო მაყარო,
მაგ თვალთა ია უნდა მახარო,
რომ გაზაფხული კვლავ შემაყვარო...
არ გაგაღვიძებ, არა, მერცხალო,
ცისკრულ სხივების შემოკრთომაზე!
და არც გაგიშვებ შემოდგომაზე,
რომ ინდოეთში გამომეცხადო,
ჩემთან იყავი, არ გამეცალო,
მარცხენა მხარეს დაგაწვენ, რადგან
გულთან ყოველთვის ახლო იქნები.
თუ ჩემს უბანში ზამთარი დადგა
შენ გაზაფხულად გარდაიქმნები,
სხივს იპოვნიან შენი მიგნებით.
***

კანჯრის ჯოგი
მთაზე ჩხუბობს,
ძირს ნაჟური
მოდის ქვიშა.
დე, ღრანტეში
ჩაიღუპოს,
მონობისთვის
ვინც კი იშვა!

***

არ მეძინება...
სარკმელში ზღვა ჩანს...
ირმის ნახტომი
თუ ტალღა ღვივის...
ვით ვარსკლავებით აღსავსე თასი...
ტალღაა, ტალღა,
ფერი აქვს ღვინის...
არ მეძინება...
სარკმელში ზღვა ჩანს...
ვინ გაიღვიძა?
- ტალღაა,
ჰყივის!..

აქ ყველაფერი და ყოველივე
თითქოს თავიდან იწყება ისევ,
როგორც ეს დილა შუქმოლივლივე -
სხივნი რომ ვარდებს შემომისევენ.

მიწა ისეთი მშვენიერია,

თითქოს არ იცის, რაა სამარე!
მწამს ეს სიტურფე შენ მიერია,
ფეთქდება დილა ნუშის ყვავილით,
ვაშლის ნამქერში დღე ინაბება...
თელავის ჭადარს

მთელი კახეთის სადარო

თელავის ძველო ჭადარო,
ჭადარო ნადიკვარისა
მეომარივით დამდგარო,
განზე გასწიე ტოტები
რომ მტერს თვალები დასთხარო,
მაღლა გაშალე ტოტები
რომ გული შეგვიდანდგარო,
დააშრიალე ფოთლები: -
სულ გამარჯვება გვახარო!

***

ამ შავთვალასაც თვისი შავთელი

რომ ეყოლება უეჭველია!
ბებო მისძახის: ნუ წაშავდები!
იცი, ქვეყანა, როგორ ჭრელია!
გოგოს მკერდს უვლის ცხელი შანთები,
ჯერ მისი ფრთები დაუჭრელია!

შავთელმა კიდეც დაწერა ხოტბა,

მარა, ბებია ვერა, ვერ მოტკბა.
ბიჭსა და გოგოს ძარღვებში სცხელათ,
პაპანებაა თავგანწირული,
ბებომ არ იცის, სულ მალე, ხელად,
წამოვა კოცნა კოკისპირული.

გარდასულს მეცნიერს

ცა წაიკითხე
და სიმართლე
ქვეყანას არქვენ...
ახლა ჭიები
კითხულობენ
შენს თავის სარქველს.

ფიფინურები

ქართლში, კაკლების დახატულ ჩრდილში,

სადაც ჭრიალით მიდის ურემი,
უკრავს დაირა წარსულის ვიშით,
და ჩუმად ჟღერენ ფიფინურები...

***

დადუღებული იდგა ჭანჭრობი,

ტალახის ტბორე პირდაჟანგული.
და შიგ ესვენა ათას ნაჭრობით,
დაბერებული სამშობლოს გული.

ობობასავით ცას ნისლი აჯდა,

წვიმის ბუშტები ტბაზე ცვიოდა,
გემსადგურიდან ქართველ ქალ-ვაჟთა

კვნესა, ჟივილი გამოდიოდა...

ზღვას მოღალატეს, გაბაწრულები,

ტყვენი მიჰყავდა საქართველოდან,
ზოგი ელოდა სიკვდილს უცხოეთს,
ზოგი სულთანის ლოგინს ელოდა.

გემს მობღაოდნენ თმაგაწეწილი

მათი დედები, დათხრილ თვალებით.

ეს ჭაობებიც
მათი ცრემლია,
მათი ვაების
ნაწვეთალები!
საღამური სიმღერა მონადირისა

მოვიპარები ველზე სიფრთხილით,

ამართული მაქვს თოფის ფალია,
შენს ნათელ სახეს ვხედავ ოცნებით
და გულშიც შენი ნატერფალია!

წყნარი და მშვიდი ამ წუთში, ახლა,

მინდვრად სეირნობ ბალახის ზღვაში,
ჩემი ყარიბი და მკრთალი სახე,
ვიცი, არა დგას შენს ოცნებაში.

სევდამ, სიავემ სული შეხუთეს

და თითქოს გულზე დამეფშვნა ლოდი;
მე ყველა გზები დამისერია,
ვაი, არც ერთი შენსკენ არ მოდის.

მაგრამ, ფიქრიც კი, შენზე, ძვირფასო,

ისეა, თითქოს სხივი ჩავიცვი...

ისე სიწყნარით სავსეა სული,

რა მემართება, მეც აღარ ვიცი...

***

აი, ატენი და გარდატენი,

ცისფერ ტანაზე საღამოვდება,
თრთოლა, ლივლივი და ჟრუანტელი
სიმში გროვდება.
ტანაა როგორც საბეჭდე თვალი,
და ნუთუ შენგან დამევალება,
ფარული ღელვა -
ხოხბის თვალებავ?
ფერფლი

მომღერალი სადმე იყო,

სიმღერისგან დამწვარიყო,
სატრფომ ფერფლის გვა დაიწყო
ნაწნავებით. - რა თმა იყო?
ნაპერწკალი ჩარჩენოდა,
ისე მოხდა - ვერ გაიგო.
ქალის თმებსაც წაეკიდა,
ვაი, როგორ დამწვარიყო...
ქალიც ზედვე დაეფერფლა:
- დე, ფერფლშიაც ერთად ვიყოთ!

ვაჟა-ფშაველა

მე მინახავს თვალდათხრილი,
ჩოხა ეცვა მიწისფერი,
იდგა, როგორც მთების ჩრდილი,
როგორც მწყემსი, ხევისბერი...

ყელს უთრთოდა ოქროს ჩანგი,

შუქი უჩნდა ბეჭის ფრთაში,
ქუჩაშიაც თან ჰყვებოდა
არაგვის და თერგის ტაში!..

შიო მღვიმელი
(ნაწყვეტები საყმაწვილო პოემიდან)

1. პროლოგი

*
წყნეთის ქუჩაზე
ბავშურ ღიმილით,
ვხედავ მიმელის
შიო მღვიმელი!
მართლაც მემღვიმე
სიღარიბისა,
რა გაჭირვების,
რა სიმძიმილის...
...მერცხლების მამა,
ჩიტების ელჩი,
კურდღლების ძია,
წყაროს ძმობილი,
იის ნათლია,
ყანის დარაჯი,
ხის და ხეხილის
ხმათა მცნობელი...
- ასე გვიყვარდა
შიო-მღვიმელი,
ბავშვების გულის
მიმომხილველი...
„გულთაფლიანო“, - ეტყოდა ვაჟა,
„ძიას“ ეძახდა
ამერ-იმერი...

*
წყნეთის ქუჩიდან მე რას მავალებს
და რას მაბარებს თქვენთან,
ბავშვებო? -
რომ ოცნებათა დილა ვაშენოთ,
რომ გაზაფხული იყოს გარშემო!
- თქვენ გიმღერეთ, მალხაზებო,
ენა გავამერცხალეო,
კუდრაჭებო, თქვენ სალხენად
არ მჭიროდა ხვეწნა, მეო;
ლერწამებო,
ვეწამეო,
უგოლგოთოდ ვერ წავეო!

*
- რომ აქანებ მწვანე წნორებს,
ჰე, ნიავო, მორხეულო,
მითხარ სწორე,
მითხარ სწორე,
უმიხვეულ-მოხვეულოდ -
ვინც ქვეყანა მისცა მძორებს,
რატომ არა რცხვენიანო?
ხალხი როდის გაასწორებს
საკუთარ ბედს, ჰე, ნიავო!..

*
ნიავო, ვარდზე ნუღარ ქანაობ,
და შენც, დაჩუმდი, ბულბულო მთვრალო,
ნუღარ შრიალებ, ოქროს ყანაო,
მაცალე, ჩემი წყლულები ვთვალო!

რამდენი არი, რა უამარი,

ნეტამც ვინ არის მისი დამთვლელი?
დროება შემხვდა მე უამური
პოეტი ვიყავ...
ისიც ქართველი!

დილის სხივებით შეუკონია

„სამი ცელქი“ და „ოქროს თავთავი“.
დედაჩემისაგან გამიგონია:
ყვავილებით აქვს ლექსი ნართავი...

გვირილით შეჰკრა შიომ წიგნები,

ბალახის ყდაში ჩასვა ხელწმინდად,
ხალხს უმღეროდა გულის მიგნებით,
ცანგალას ცრემლი სიმით შესწმინდა.

- ის პატარა, ერთი ცრემლი

რად ედება ნისლად მიწას?
რომ ის ნისლი გაიფანტოს
გაქარწყლდეს და გადაიწვას!

მე გულიდან ვაჩენ ცეცხლსა,

დავიწვი და მას კი დავწვავ!
ნუ დაზოგავთ ნურც თქვენს თავსა!..

შეიყვარეთ მამული,
ცრემლით მოცვარნამული,
ყვავილები, სიმართლე!
და გონების ალმურით
ბნელი გაასინათეთ!
*
ეს ანდერძი შიოსია,
ყვავილსა და ყვავილ-შუა.
ბედის უარშიოსია*!
ღვაწლი რომ არ დაიშურა!

- მისთვის გვიყვარს ძია შიო,

რომ ლექსებით დაგვაჟიოს!

გამოუთქვას ლექსი მერცხალს,

წყაროს ალმას-დანავერცხლარს,
ყაყაჩოს და ფერისულას,
შეჰღაღადოს ერის სულსა!

უთხრას ლექსი მხვნელსა,

მთესველს -
ქართულ მიწის მოალერსეს! -
იძახიან კუწო, წრუწო,
მიხა, თამრო, შაქრო, სესე...

*
- ჭიი-ჭიი, ჭიკჭიკაო,
გაზაფხულის შიკრიკაო!

მიწა ფერსახეს იცვლიდა,

მერცხალი ცაში ჟღიოდა...
და ყვავილები მიწიდან
სტუმრად მოდიან შიოსთან:
- ლექსები დაგვიწერეო,
გვამღერე აგვაჟღერეო!
შიო ჰკოცნის და ემთხვევა
- დარდები გადამეყარა!
ამოდი, იავ, მიწიდან,
მოდი დაბურე ქვეყანა!
შემოიქროლე, ნიავო,
ტანი შეჰყარე, ჯეჯილო,
ჰყვაოდე, ვარდო, მზიანო,
მთელი ხმელეთი გეჭიროს!

*
გული გადიდნო კურცხლებად,
იმ ცრემლით ჩვენ გვაკურთხებდა...
დაგვაძმობილა მოლაღურს,
ნამილოკია კურდღლებსა!..

*
ბეღურები ნადირობენ
მზის სხივსა და ნამცეცებზე;
ქინძისთავის ტოლა თვალებს
ბურთის ტოლად აცეცებენ...
და თუ შიო გამოჩნდება,
ხელზე მიაფრინდებიან,
შეჟღივიან ძია-მგოსანს,
შთაგონებას ჰპირდებიან...
ბევრ სათქმელად ვერ მცალია,
ჩამოვთვალო ყველა რიგით,
შიოს მუზა - მერცხალია,
ეგზავნება აქეთ-იქით.

*
დამიბრუნებს ყრმობის აჩრდილს,
განედლდება მშრალი ფესვი.
ჩემს ბავშვობას დროსგან წაშლილს
კვლავ აღმიდგენს შიოს ლექსი!

მყის ხელთ დამამშვენებინებს

ქაღალდის ნავ-იალქანით,
თეთრ კოშკს ამაშენებინებს,
ვერ წამიქცევს ნიავქარი!

მომაწოდებს მოღიმარე
აკიდოს თუ ბლის კუნწულას...
შიოს მშობლად ვაღიარებ,
მისი მადლი დამეწურა.

*
...და მოდიან მწყობრი სვლითა
თაობიდან თაობები...
დაქანცულნი ოფლის ღვრითა,
ნაბრძანები, ნაომები.

და შიო კი, ბავშვად რჩება

უბერებელ გულით მღერის,
არასოდეს არ გახდება
ბერი პაპა თეთრი წვერით.

დგას ღიმილით ძველ პალტოში,

უხარიან, რომ გვიყურებს;
რომ ვერ აზრობს ზამთრის თოში,
კიდევაც გულს გაგვიხურებს.

და სიცოცხლეს ახალს გვმატებს...

უსმენს ყრმათა ჟივილ-ხივილს...
და საფლავშიც ბნელს უნათებს
სიყვარულის ჩვენის სხივი!

*
შიო წავიდა,
მერცხალი დარჩა,
წავა მერცხალიც,
ლექსი დარჩება!

ვისაც ხალხისთვის
მიუძღვის გარჯა,
და ვინც ერის გულს
დაესარჩლება, -
მუდამ ვუმღერით,
მარად ვადიდებთ,
კიდევაც წამლად დავენაყებით!

მათ სადღეგრძელოდ უნდა

დავწუროთ
სიტკბოთი ზვრები და ვენახები...
თუ სხვისი აღთქმა დავიდასტუროთ,
წინაპრებს ვეღარ დავენახვებით...

2. ვაჟა

- გულზე არწივის ფრთები ასხია! -

ასეთი გვწამდა ვაჟა ბავშვობას,
ლექსის ღვართქაფი გადმოაზღვია,
მთების ძარღვიდან წარმონაშობმა.
მის გულში ზვავმა აიდგა ფეხი,
და სიტყვამ დროშა შეაჟღრიალა,
ჩვენ აგვიკვნესა ყრმობა ზარტეხით
დაჭრილ არწივის ფრთების ფრთხიალმა.

როცა დამღრჩვალი იყო ჰაერი,

როცა სუნთქვისთვის იბრძოდა ერი,
მაშინ მღეროდა...
გადამთელები
როს გულს ჩექმური ლურსმნით ჰყინავდნენ
და გვირგვინები დიდ ქართველების,
დიდი გმირების სულში ბრწყინავდნენ...
მათ შორის გვყავდა ვაჟა-ფშაველაც,
იმ დროს მზეგრძელი, თვისი ხანჯალით
მთებიდან ლექსი რომ გააველა,
და გადმოუშვა, როგორც კანჯარი!

მას პირი ჰქონდა სიმწარით სავსე,

მაინც მღეროდა წყევის მაგიერ...
აჩქროლებული სამშობლოს ცაზე
რა უღმერთობით დააკარგვინეს!

ღვაწლი აანთო ცრემლის სანთელმა,

და სისხლი სულად იქცა ერისა.
სულს არა სძინავს... გაგვიჯანმთელა
სიტყვა ერთხელ რომ გადაგვენისლა.

დრო გადავიდა შენი ჩაგვრისა,

გაცვეთილ ჩოხას ცრემლთ რომ ადენდი;
როგორ დაენთო ჭრაქი ჩარგლისა
მთაწმინდას, დიდი შარავანდედით.

*
მთების გზებით თბილისისკენ
დათოვლილი ნაბდით მოდის...
თოვლი მისდევს ორ-წყრთა სისქე,
და ზრიალით ქარაშოტი.
ნისლი მოსდევს სიმღერებით
არაგვის ჩქრო
სევდის ხმაზე;
და უთქმელ ლექსს გზად კითხულობს,
ვით წარწერას გორდა ხმალზე.
- ვაჟა, ვაჟა! - ხარობს შიო, -
მიყვარდი და გამიხარდი!
სად ხარ, სადა, უარშიო*,
აგრე უნდა? სად მიჰფარდი?!
როგორც მუხას მწვანე სვია,
შიო მკერდში ჩაეხვია:
- რასა იქ და რა ამბავი!
მოგაქვს ლექსი სასტამბავი?
ისევ გიჭრის ხომ ფარხმალი?
- მთას მივები ჩემი ფესვით,
არც ძველი და არც ახალი!
მარტო ხალხის კვნესა მესმის
და ჯიხვების რქის ჯახანი...
დაშარტული გულით ვმღერი,
წინ მიდგია თაფლ-ნაღველი,
თვალი მტკივა, მაგრამ ერის
წყლულების ვარ დამნახველი!

*
...და ჩვენ, ბავშვები თან ავყვებოდით,
ვაჟას და შიოს ქუჩაში, ჩუმად...
ორივე მგოსნის მზერით ვტკბებოდით,
მათზე ოცნება დაგვედო რჯულად.
ვით ქალაქელი და თავჩენილი,
შიო ქალაქის ამბებს ჰყვებოდა,
როგორც სოფლელი ჩამორჩენილი,
ვაჟა მორჩილად თან მიჰყვებოდა.
- ჰმ! - შესძახებდა ვაჟა-ფშაველა, -
მართლა? უყურე, როგორ გვბრიყვობენ!
რა მამული გვაქვს, ორი მტკაველა,
იმასაც მტრები ჩუმად იყოფენ!
ღმერთგადამდგრები! ჩვენი კარაქით
და ჩვენი თაფლით თუ ყელს იპოხენ,
ხმას რად არ იღებს თბილის-ქალაქი?
ჰხედავ, რომ სხვებმა გადაიღობეს!
ოჰ, რად არა ვართ ძალაძლიერი,
როგორც ვყოფილვართ, ერთხელ, ძველადა,
გამოჩნდებოდა პოლიციელი,
სუნს აიღებდა და შებღვერავდა...
- დაბადებული ორ დღის ტალახად
არყით ტანჯული ჩვენი მტანჯავი! -
გადაიწევდა მხრებიდან ნაბადს,
გამოჩნდებოდა ვაჟას ხანჯალი!
...სხვა იყო მათი გასაბჭობელი -
ცენზორი, სიტყვის დამახრჩობელი!
ჭკუამოღლილი კრიტიკოსები,
სიტყვას რომ გულით არ ეგზნებიან...
და პოეზია: რა ლექსებია,
ქაღალდზე ადრე როცა ლპებიან
და უსახელოდ იღუპებიან.
მრავალი, კიდევ სხვაც ეგებოდათ,
ზოგსაც ვხვდებოდით ჩვენი გუმანით, -
გამომცემლისგან რომ ერგებოდა,
ვაჟას „ცრემლებში“ ხუთი თუმანი,
როგორ აეღოთ, რა იერიშით,
რა მოხერხებით, ძალმიტანებით?
გამომცემელს კი არ ჰქონდა შიში,
ბევრი ენახა ამისთანები!
ქაჯეთის ციხის აღების თათბირს
მიჰგავდა მათი ბჭობა-რჩევანი,
მაგრამ სად ჰქონდათ მეჩხუბრის ზავთი
ორივე იყო დაუჩვევარი!

...და შემამჩნიეს...
ამაკანკალა...
ჩამოიხედეს ალბათ გულშიგნი...
- მოდი, პატარავ, მოდი, ცანგალავ,
როგორა სწავლობ?
ხომ გიყვარს წიგნი?
ხომ გტანჯავს ფიქრი თავისუფლების,
სევდა სამშობლოს, ავადმყოფისა?
„ - თქვენგან მელები სურთ გამოწურთნონ,
ღონე იღონეთ ლომად ყოფნისა!“
- მთების სული,
იის თვალი,
დაწმენდილი ზეცის რკალი,
ლექსის ფუძე,
სიტყვის დედა, -
ყველა მთაში დამებედა! -
იტყვის ვაჟა! - სხვა ქონება,
ოცნება და შთაგონება,
მე აღარსად მეგონება!
ნამოს გული, - შებარდებულ
ბუერათი ტინის წყარომ;
მე ხმელ წიფელს შევბრალდები,
უნდა ქუჩმა შემიწყალოს!

მთის შვილები - ქართველები,

მთისგან ვსწავლობთ ამაღლებას,
ჟამთა ღამენათევები
მისთვის დავრჩით ამაყებად!
ალმასშხაპა მთის ჩანჩქრისებრ,
ყრმათა ბროლის დამხვეწელო,
ვით მშობლები, მთებიც ისე,
მოდი, შიო, ვადღეგრძელოთ!

*
ჭირსაცემი ფიქრი ჰქონდათ,
ახლაც მრავლად აუქროლდათ,
რომ გაჰქონდათ ქართლი ქორთა,
წინაპართ ძვლით დაჯავშნული...
და კიდევ სთქვა ვაჟამ სმური:
- სამშობლოს ღმერთებს მივცეთ სალამი!
მიგვემატება მუდამ ძალა მით...

თუ არ ვახსენეთ გმირ-მოწამენი,
დაგვაწვებიან ძნელნი ღამენი...
რძეს ვეღარ შესწოვს ფესვი მუხისა,
ცეცხლი ინაცრებს,
დვრიტა წახდება,
ცა გადმოუშვებს სეტყვა-ქუხილსა,
მტერი მით უფრო გაგვილაღდება!

*
ღარიბ ღუმელში არ ენთო ცეცხლი...
დარდის ლოგინში ორთავ ეძინათ...
ღამის ოსტატს კი, ნაწური ვერცხლით
შიოს ფანჯრები მოევერცხლინა.
რა ღამე იყო, - თავნამქრიანი...
გაუდიოდა გრიგალს გრიალი...
*
თავზე ხილაბანდწაკრული ვაჟა
უცბად შეშფოთდა დაძინებული,
- ვაჟავ, რა იყო, რა დაგემართა? -
აღვიძებს შიო განცვიფრებული.
წამოიფშმუვლა ვაჟამ, ეტყობა,
დაჩხვლეტილი აქვს გული ეკლითა:
- სიზმრად ირმები შემომბღაოდნენ,
გრძლად ყინულები რქებზე ეკიდათ!
- გვცივა, გვშიანო... რა მომივიდა?
თუ ვერ უთიბე, მაინც მეყიდა!
აბა მითხარი, რა მაქვს საქები?
ირმებს ვერ მივე ზამთრის საკვები,
ეჰ, ვერ დავუდგი თივის ზვინები,
მეცოდებიან, როგორც შვილები...
- ვაი ჯონქაო, ვაი ფიწალავ!
მიყუჩდა ვაჟა... ისევ წასთვლიმა,
თუმცა სიზმარში დიდხანს ეწვალა.

*
და განა მარტო შიო მღვიმელი,
უფულობის ღმერთს დაუსეტყვია!
ვაჟაც, თვით ვაჟაც გულთამხილველი...
რედაქციაში მასაც ეტყვიან:
- ჩვენი ხარ ვაჟა, განა სხვისი ხარ,
მოგვილოდინე... ფული გვექნება!
შენ ცოცხლივ ძეგლის დადგმის ღირსი ხარ.
განა არა გვაქვს ამის შეგნება!
მაგრამ ქაღალდი გვიჭირს ძალიან,
ვერც გავისტუმრეთ ასოთამწყობი...
ვაჟავ, ჯერ შენთვის არა გვცალიან,
ჯერ სხვა პური გვაქვს გამოსაცხობი!

*
...და ვაჟა დგას, როგორც ურჩი,
ვით ნაწყენი სოფლის ბავშვი,
ნავაჭრიან სავსე ხურჯინს
ვერ წაუღებს ცოლ-შვილს ფშავში!
- სულ ვშიმშილობ დღე ცისმარი,
მაგრამ სული არ დამემშა! -
სთქვა ვაჟამ და ვით ისარი,
კარის ზღურბლზე გადაეშვა...

*
დამჭირნეობამ დაამჭუნვარა,
რა ჰქნას, თუ ლექსებს ვერ შეელია,
და უბით დააქვს ფარატინები...
რად ვერ შველიან,
რად ვერ შველიან
საქართველოზე მექვითინენი?
ხომ არ უწყვიათ გულში ტინები?
არა უშავს რა!
ცრემლი და ლექსი
ერთად ივლიან მწყობრი დინებით...

*
მიდის ფშავისკენ ვაჟა-ფშაველა
და მუხლით არაგვს მიაჩქაფუნებს,
დე, გაუგრილონ შუბლი ფშანებმა,
იმ ცვრით ვაჟაი, ლექსებს აპურებს.
მაგრამ ჩარგალში ქოხი კვნესოდა.
აყრილ ლაფანის ჭრაქი ქრებოდა,
ხმა მომდურავი ვაჟას ესმოდა.
სარკმელი ფიქრით ენამქრებოდა;
ეზმანებოდა ლაშარის რაში,
დარახტული რომ ყალხზე დგებოდა,
იერიშის დროს ელოდა მაშინ
და მიწა ფეხქვეშ ეზნიქებოდა...

*
ხან არი თოფი
ვაჟას გამრთობი,
უხმობს ირმის ხრო ნამარილევი...
მაგრამ თუ შეჰხვდა სადმე ირემი,
თოფს ძირს დაუშვებს დამნაშავისებრ,
ნახვას სჯერდება...
მყის შეჩერდება...
არ ემეტება მისთვის შავი მზე!

*
მოკამკამეობს ჩარგალში ღამე,
ირმის ყვირილით, შველთა ხავილით...
არაგვს მოსწყდება ვაჟას სტრიქონი,
კლდეზე იშლება თეთრი ყვავილი...

*
სწერს და იგრძნობს ვაჟა
არწივს ბეჭის ფრთაში...
და გადაღმა მთაში
ისმის მეხის ტაში:
- ვაშა,
ვაჟა!..

*
...და ასე უცებ, რამ დაანელა?
ნუ თუ აკრიფა განძი სრულებით?
წევს ჰოსპიტალში ვაჟა-ფშაველა
და მთებს ეძახის განწირულებით.
იქ კენჭიც კი აქვს მოსაფერები,
იქ, თითო ბიჯზე მისი ტერფია!
იქ დარჩა ბევრი! უხვი ფერები,
ჯერ ყველა როდი აუკრეფია!
კედლებს ასკდება შევარდენივით,
მოწყალების და ვეღარ აჩერებს;
და მთაზე, მთაზე გულშევარდნილი,
ეზახის ნიავს, არწივს, ჩანჩქერებს,
ჩოქზე დამდგარი ხეს ეხვეწება,
მისცეს ფოთოლი ცვარნამცხებული...
და იატაკზე დაენარცხება,
როგორც სარდალი გამარცხებული!

*
- დეკას ყვავილი მოუთხოვია,
როგორ ვუშოვო? - შიო გმინავდა...
- მთაში იპოვი, საუცხოვოა!
და შიოს ნატვრა გულს უგმირავდა!
- წავალ, შავს კლდეებს დავებღატები,
შევთხოვ ქარაფებს, ჭიუხ-ნაპრალებს,
არ დამიჭერენ სალი ღრანტები,
ვაჟას სიცოცხლეს მათ შევაბრალებ!

*
მაგრამ დარეკეს ოქროს ზარებმა,
ვაჟა შოთასთან მიემგზავრება...
ეყო, რაც ვაჟამ მოხნა, დაბარა,
სამშობლოსათვის ოფლი იწურა,
შოთამ ბაღნარი გადააბარა
მოსავლელად და ვაჟამ ირწმუნა...
ერთად სხედან და ტკბილსაუბრობენ,
შოთა ჰკითხავს და ვაჟა მიუგებს
სამშობლოს ამბებს... ორთავეს სტკივათ,
და უკვირთ ქართლის ჭირთა სიუხვე...
დღე მომავლისა ერთად იწამეს
და სამშობლოს მზეს ერთად ჰფიცავენ...
სისხლით შეღებილ ველს თუ ჭიუხებს...

*
- შენ როდის გაჩნდი საძილედ?
გაყარე ცეცხლის ბურჯღალი!
ისევ ნაპერწკლით აზილე
ერის ბოღმაში კურცხალი!
ვინ დაგვიმღერა მაგდენი
ფოლადიანი სიმებით?
მიწასამც დაუმაგრდები! -
ხალხი მისძახდა იმედით.
----------------------------------------
* უარშიო - ჯიუტი, დაუმორჩილებელი.

წამიღებს სევდა წიწამურული

ორი ზვარაკი წიწამურული,

ილიას შვილნი ნატყვიარობით,
ჩემი პაოლო და ტიციანი -
ჩემი ძმები და მოალერსენი.

ჰზიდეს ერთგულად სამშობლოს ტვირთი,

ბრწყინავდნენ ლექსის ოქრომკედებით,
ერთი - ლირიკის ქარიშხლის ზვირთი,
მეორე - ოქროს ზოდის მკვეთელი.

სისხლი შერიეს მიწის შრეებში,

ვარსკვლავებს შერთეს ცხელი სურვილი.
უმაძღარია მათი ოცნება,
მწველ კოცონივით ისევ ბრიალებს...

სამივ სამშობლოს ზეცით ვხარობდით,

იმ ჩვენ ოცნებას განა გვიზღავენ
ჩვენი დღეები სიჭაბუკისა,
ბრძოლის, შრომის და სიქარბუქისა,
ვინ გაიტაცა, დასტოვა თვისთვის
და ფეხით მერე გაანიავა...

განა ყოფილა პოეტებისთვის

როსმე ცხოვრება გაუსრესელი...
თქვენ გეკუთვნოდათ მხოლოდ რიონი
და არა ხევი სოღანლუღისა...

თქვენმა წამებამ გული დასერა,

და უთქვენობა ვით არ მეძნელოს,
როგორც ნუშის ხეს აპრილის თვეში
ისევ ჩაგხედოთ მინდა თვალებში...

სად ხართ, სად გაქრით, რას შეუერდით?

რა ვქნა მე ვეღარ გამომიცვნია,
- მითხარ პაოლო!
- შენ სთქვი ტიციან!
თქვენგან ვერცერთი ვეღარ მიცვნია...
...............................................................
წამიღებს სევდა წიწამურული...

***

ძმა ბევრი მყავს მტრის დანთქმული,

მათ სახეებს ვეღარ ვუმზერ,
დღესაც მახსოვს მათი თქმული,
დავაწვეთოთ ღვინო პურზე!

ჩემს წინა დგას ძვლების გორა

ძმების ნაცვლად -
ჩემი დროის შესარცხვინო, -
წამებულთა მოსაგონრად
დავაწვეთოთ პურზე ღვინო!

ძმებო, ძმებო, მე ღა დავრჩი

ერთადერთი თქვენგან გარე,
ვერ შეგიმკეთ კუბო ფარჩით,
ცრემლები ვერ დაგაყარეთ
და ვერც მიწა მოგაყარეთ,
ხელდაკრეფით ვერ გემთხვიეთ,
სიმწრის ოფლი ვერ მოვწმინდეთ
იმ შავბნელი ღამის ტყვიებს...

რა ვალში ვარ! მაპატიეთ,

როს გიშენდნენ მკერდში ტყვიებს,
ღამე როგორ გავათიე!..
არ მესმის და ვერც გავიგებ
და არც მინდა გაგონება!

***

ჩემთან არიან ჩემი ძმების შემოხედვანი

და უხარიათ, რომ გადავრჩი მათი მხედარი.

***

ცა, როგორც თაფლი ჩამოღვენთილა,

ბრწყინვალებს წითელ საყურის ლალი,
გულში იფეთქა თბილისის დილამ,
სულში ნავარდობს ვარდების ალი,
ვისაც გული აქვს, ვით ბამბის ფთილა, -
შეყვარებულო, - ვაჰ, შენი ბრალი!
გული ქალისა, თუმცა თბილია,
მაინც, ვით ეს დღე, არი მდუმარი...
ეჰ, რა ამაოდ დანდობილია,
ვაჟის ოცნების ხშირი სტუმარი...
რა ეშველება, რა ეშველება!
***

ომში გმირ ვაჟკაცს უძღოდა,

ტყვიის წინ ემღერებოდა,
ვერ გადახვია სიკვდილმა
თვისი ჩანჩხარა მკლავები,
შოთამ ახარა სამშობლო
სიცოცხლით და უკვდავებით,
ბევრჯერ ვიყავით დიდ ჭირში
სიკვდილის ქსელშიც გავებით,
მაგრამ გულს გვიქვიტკირებდა
რუსთველის ლექსის ტაეპი.
ასრულდა შოთას სიტყვები:
„მიღწვიან, მომიგონებენ,
დამლოცვენ, მოვეგონები!“

***

შოთა სულია საქართველოსი!

ასეთი უნდა იყოს მხატვარიც!
არა, არა გვყავს შოთას ყადარი!
შოთა ღმერთია საქართველოსი,
საქართველოა მისი საყდარი!
როცა მტერია ირგვლივ ამტყდარი,
შოთა ერთი გვყავს ბაირახტარი!

***

ნინოწმინდას ჩემთვის მადლი თუ მეტი ვთხოვე

გელათს, ვარძიას, ალავერდსა და სვეტიცხოველს, -
შევეკითხები. ხომ არიან ისევ
თქვენი ამგებნი ხუროთმოძღვრები?
ხელთ გონიოთი კვლავ დადიან, ადგილს ზომავენ
და ისევ ისე საქართველო ლამაზი არი, -
ძველი სამშობლო მცხეთიანი - არმაზიანი.

სთლიან დიდ ლოდებს, აჰყავთ თაღი და გუმბათები,

ფრესკებს ხატავენ ჯადოქარნი და სულმნათები,
ტურფა ჩუქურთმას შეამკობენ ასომთავრულით...

ნატას
ექსპრომტი

გამოგყოლია მშვენება
ქეთევანის და ნინოსი...
პირველი სიყვარული ხარ,
ნატავ, ქართული კინოსი:
ბოლო ხარ, მართლა, ბოლო ხარ,
დიდი ქართული მშვენების,
მაგრამ კიდევაც მოგვივა
მშვენიერება შენებრი,
რადგან არასდროს დადგება
დრო ქართველთ გადაშენების...
ჩემო ალაზნის ხოხობო,
მაისო, შუქთაბრწყინაო,
„დილით მზე ამოკაშკაშდა,
შენ მოუძღოდი წინაო!“

იუმორესკა
წერილი ლექსად

შენ იცი, ჩემი გულის ხატი ხარ,

მაინც „შენიშვნას“ მოგცემ საჭიროს:
რა საოცარი მეცენატი ხარ,
რა უზრუნველი, რა სასაცილო.

შენ თითქის ცხოვრობ უგულისძგეროდ,

გაკვირვებული მეტყვი: რა იყო? -
შენ გინდა ლექსი რომ დაგიწერო
და სასყიდელი არ გსურს გაიღო.

თამარმა - შოთას მისცა რუსთავი,

ტატოს - კატინამ საყურის ჩრდილი,
მანანა - გრიგოლს უქსოვდა ქისას,
ბესიკს - ჰკოცნიდნენ ღამით და დილით...

ყველამ მიიღო, მაშ, სასყიდელი,

მათზე „ნაკლები“ რითა ვარ, მაინც?
არ მინდა ჯილდოდ ოქრო ყვითელი,
ვერცხლი, სიმდიდრე, პოეტს და რაინდს!

ყოველ სტრიქონზე - კოცნა ათასი,

უკანასკნელი „ფასი“ ეს არი,
მსურს აგიყვავდეს ლოყის ატლასი,
და ტუჩზე მარწყვი შუქის მკვესავი.

მინდა სახეზე სულ გემჩნეოდეს

პოეტის სუნთქვის და სულის კვალი,
მსურს აიყლორტო კოცნის წვიმაში,
და კოცნის მზეში გახდე ვით რვალი!

დუნაის პირად

რა ბედნიერი რამ არის

სახლი დუნაის ნაპირად.
დაჰქრის მერცხალი ფრთამალი
ვარდი არტყია სამპირად.

სცხოვრობენ ახალგაზრდანი
ალბათ, ცოლი და ქმარია;
ვაჟს: ალბათ ჰქვია იშტვანი,
ქალს კი: მარიშკო - მარია!

ერთი გოგო ჰყავთ პატარა,

მტრედონა, ჩალის თმიანი
ხან დედა ჰკოცნის, ხან მამა,
ხან ვარდი პირნამიანი;
ხან ესმის ბადის შხაპუნი,
ხანაც დუნაის ჩხრიალი...

***

შენ ჩემს ამბორზე

ალბათ უარობ,
ვით მოლოზანი
ვარდისლოყება,
ის კი არ იცი,
შენის უარით
თუ რა მოხდება:
ნამალის ყინვით,
სიშორის სუსხით,
გავიყინები,
ლექსიც მოკვდება...

***

მიყვარდა ძველი ქართლის ნანგრევი,

ქართლის ცხოვრების სახე მწუხარე,
მე შევესწარი,
მე მოვისმინე
ზათქიც მქუხარე!

***

გომბორის მთას უთქმელი დარჩა,

რაც ალაზნის ველს დარჩა სათქმელი,
ის შენში არის - ოცნების ფარჩა
და სილამაზის ნაზი ნამქერი.
***

სიყვარულის თქმას
ვერ მოვახერხებ,
ვერ დაგიყენებ
ცრემლების ღვართა,
მიყვარდი ასჯერ
უფრო უმეტეს,
ვიდრე სამშობლო
ხევსურს უყვარდა.

***

შენ, ბუხალტერო, სტრიქონს ნუ მითვლი,

აბა, აწონე ქროლვა ქარისა,
აბა, გაზომე უძილო ღამე!

შენ, ჩემო ცოლო, ნუ შემოდიხარ,

თუ სიტყვას ვფერავ ოქროს მტვერით მე,
იქნებ, მე ლექსის იას ვკოცნიდე
და სხვის დასწრებას მორცხვი ვერ ითმენს.

შენ, ბუხალტერო, სტრიქონს ნუ მითვლი,

აბა, გაზომე ქროლვა ქარისა,
აბა, აწონე უძილო ღამე!

იქნებ, აფრენილ ხოხობს მივყვები,

იქნებ, ოცნებით მივდევ ხარ-ირმებს,
ქუჩის უწესოდ გადასვლისათვის
კანონის მცველო, ნუ მაჯარიმებ!

ბებერი ცაცხვი

მიყვარს ცაცხვის სურნელი,

ჩემი ყრმობის სურნელი,
იმ ყრმობის უზრუნველი
დღიდან შემონაქროლი...

ვიყნოსე და ვიაზრე,
შევატყე რა შრიალზე,
ცოცხალია ცაცხვის ხე,
ვინ ჰყავს ფესვის გამქრობი.

თუ არ კაცი საციხე? -
ცოცხალია ცაცხვის ხე...
ცოცხალია ცაცხვის ხე,
როგორც მუდამ სჩვევია.
ქარიშხალის ნაბურთალს, -
ზედ გროდ შემოჰხვევია
ჩემი ლექსის ფუტკარი...

ტაშის მაძებარს

- ზღვა დაგვიტიე
შენ ერთ სტრიქონში!
- მზე გაგვიჩინე იერიქონში!..
...............................................
მერე თუ იტყვი
პოეტი ვარო -
ქალების ტაშით
ნაპატივარო.

სევდის მთოველნი

საქართველოში
ბევრმა პოეტმა
უხვად მოკრიფა
ხარკი ცრემლების.

დაგვღალა მათმა
მიეთ-მოეთმა,
და როგორც ფინფლი
მარტის ტყემლების,
გაჰფანტა ქარმა
მათი ტაეპი
დააზარალა -
გამომცემლებიც...

ის ხე

მე ის ხე ვარ,
ათას წელს რომ
აყვავდება მხოლოდ ერთხელ
და მიტომაც ეს კომბალი
დღეს ბრძოლისთვის
გამოვკვერთხე!

***

ხალხის სულია
აყვავებული
და მისთვის არის
ეს დღეც სასური;

მაგრამ, ხანდახან
შემოგვესმება
ხმა - ნამწარევი
შავი წარსულის.

ჟამითი-ჟამად
მეც მეყურება
ღაღადებანი
დრო-გარდასული:

„ - მზე თუ ხარ, მაშინ დაბლა ჩამოდი,

გვითხარ, მაღალ მთას რას ეფინები? -
დამზრალი თუ ხარ, რას გვეპირები?“
მასწავლებელი
ვასილ ბარნოვს

ისევ მერხზე ვარ,

ასე მგონია,
გაშლილ რვეულით
შენი მოწაფე.
შენ შემახედებ
უცბად გოლიათს,
მისს დევნამუხლარს
რომ დავეწაფე!..

თავზე მადგეხარ,
დღესაც მღიმარი,
მასწავლებელი
ყრმათა, ექვსი წლის,
და შენ ალერსად
მონაწვიმარო
თითქოს ხელს მართმევ
კარგი ლექსისთვის...

***

არ დაკარგულა ღერიც კი
რადგან იყავი მხილვარი
რომ არ მოდრკება არაგვი
თავს არ დაიხრის მყინვარი!

ფრთას იმალავდა ბუდეში

არწივი ხალხის სულისა,
მის კუნთის გაშლას ელოდა
მის ხანჯალს ორლესულისას!

დამშრალა თერგის ცრემლები,

სამშობლო შენი დამზევდა,
კიდევაც ჰყვავის „ედემი“,
ბუმბერაზთ ხერხემალზედა!

***

ძველი საქართველო,
სისხლჩაღვრილი სჩანდა მუდამ,
ნანგრევები მისგან დარჩა
და ნანგრევში აბლაბუდა!

ბევრჯერ გული დაგვისიეს,

დღეც გვიქციეს ბევრჯერ ღამედ;
ცრემლით ვრეცხეთ საქართველო,
ვიდრე მზე არ მოვიყვანეთ...
.............................................

გამთელდა რაც გაკაწრულა

აღარ ვტირით დაკარგულზე,
ჩვენ გაზრდილნი ვაჟკაცურად
ვართ ერეკლეს მაგარ გულზე!..

ფერფლით აღმდგარი

იგონებს ტანზე
ათას ჭრილობას,
ათი ათასჯერ
სისხლისგან დაცლას;
იგონებს თავის
მხარგაშლილობას,
რკინის აკვანში
გაზრდილ გორგასლანს!

დამდნარი ქვებით,
ჩანჩხარა ძვლებით,
ძველ საქართველოს
ვუცქერი ცხედარს:
თითქოს არა სჩანს
სიძველის წლები,
თითქოს მხოლოდ დღეს...
გაშენდა მცხეთა!
ნუთუ ერთ გრიგალს
არ დაჰქროლია?!
მუდამ მტრის ნაცვლად
ჰყავდა ძმობილი?!
დილისცა - ოქროგადაკრულია,
შარაზე მიჰქრის
ავტომობილი...

ვინ არის ახლა

ძველის მსურველი
სიძველის ბაზარს
იყიდის ვალით?..
............................

პირველ მაისის
დაფდაფი უკრავს,
მისი ხმა ადის
გუდაურამდე; -
დღეს მთაში ალბათ
შველი განუკრავს
და ნუკრიც დაფდაფს
დაუყურადებს!..
..........................

როგორც ზამბახი
ცვარდაბრქვეული
იდგა თბილისი
მაისის ცის ქვეშ...

აჭარა

თათრის ჩექმამ გათელა,

თათრის ქარმა გამსჭვალა,
ძუძუ მოსწრეს სამშობლოს,
ეს ძუძუა აჭარა!

დიდხანს იყო აჭარის

მიწა აყამირებით;
დღეს თქვენ უნდა გვაჩუქოთ
პოეტებიც, გმირებიც.

სამასი წლის ვალი გაქვთ

ერთად გადასახდელი,
თქვენ უნდა აღადგინოთ
ქართულ ნიჭის სახელი.

კვლავ ახალ აჭარაში

მოგვცეთ უხვი თაველი,
დე, გაბრწყინდეს თქვენს შორის
ახალი რუსთაველი!
კვლავ აკაკი, ილია,
ვაჟა, ბარათაშვილი!

იქნებ, უკვე თქვენს შორის

დგას მომავლის მგოსანიც,
ხვალინდელ საქართველოს
პოეტი დაფნოსანი?

თუ ასეა, თავს ვიხრი

მის წინაშე ოცნებით,
მისი დიდი სიმღერის
ვიყო მეც მიმლოცველი!

ქობულეთელ მოსწავლეებს

საქართველოს ერთობის
დროშა მაღლა ასწიეთ,
დღეს თქვენა ხართ ბარტყები,
ხვალე - გაიარწივებთ!
ლექსის დაბადება

რასაც მღეროდა ჩანგური,

და რასაც სწერდა ბატისფრთა,
რაც გულში მქონდა ჩარგული,
ჩემში აჟღერდა, ატირდა.

რაც ჩოჩქოლობდა, ღელავდა,

სჩქეფდა ჩემს გარეშემოსა,
რაც კი სიცოცხლით ელავდა -
ის გულმა ლექსით შემოსა.

საქართველოს

თუ ჩემი ლექსი იქროლებს ქროლით,

შენ სიყვარულით მუდამ იმგზავრებ,
ვეალერსები ცას - ბროლით ნაჭედს,
შენს მთებს, ვენახებს, ბაღებს, ნიგვზნარებს.

ჩემი ოცნების მზე არ ჩაქრება,

სადაც შენა ხარ, დარეკს იქ ზარებს,
შენმა მინდვრებმა, შენმა ჩანჩქრებმა
ლექსისთვის სუნთქვა გამომიგზავნეს.

სადაც შენ ნათობ, მეც იქ ველვარებ,

თავზე მადგია შენი კაშკაში,
სადაც შენ იბრძვი, მეც იქ ვმღელვარებ,
შენი მხედარი, შენი ვაჟკაცი!

სადაც შენ ხარობ, მეც იქ ვნავარდობ,

განათებული შენი ოცნებით.
ჩემი სამშობლოს იავ და ვარდო,
თქვენს წმინდა წიაღს შევეხორცები!..

ქართველ ახალგაზრდობას
სულ მხრებში აიშლებოდე,
აზრით არწივზე მფრინავი, -
ვარდობა, ახალგაზრდობა,
აფრა, ცეცხლი და ნიავი!

ჩემი საქმე და ოცნება

ხვალე შენ დაგეკისრება;
დე, იყოს შენი მარჯვენა
საქართველოსთვის მისწრება!

იყავი მორცხვი იასებრ

და მკვირცხლი, როგორც მიმინო,
შენ გაგიმარჯოს, სამშობლოს
ხვალინდელი დღის ღიმილო!

პოეტი და მისი ქალიშვილი

წერილები, მოგონებები

ნესტან ლეონიძე

შემოდგომა

ტაში ტუში შემოდგომა,

ჩამოყარე ბევრი ხილი.
დაამშვენე მთა და ველი
და მერმისაც ისევ გელი.

ჩიტუნები გადაფრინდნენ
შორეული ქვეყნისაკენ.
მენატრება მათი სტვენა,
ველოდები ისევ ჩვენსკენ.

1931 წ.

ნესტან ლეონიძე

მამაზე

...ადამიანზე ზრუნვა სიხარულს ანიჭებდა. საოცარი უნარი ჰქონდა

მოსმენის, სიტყვას არ შეაწყვეტინებდა არავის, ბოლომდე მოუსმენდა.

მოყვარული ნაზი გული ჰქონდა... სხვაზე ფიქრობდა მუდამ - გული არ

დაეჩაგროს, არ ეწყინოსო - დარდს გულთან მიიტანდა.

მარტოობა არ შეეძლო. ...მარტო სადილზეც არ შესვამდა ერთ ჭიქა

ღვინოს, ხშირად უძმარდებოდა კიდეც... უსტუმროდ მზესაც კი სითბო
აკლიაო, იტყოდა. სხვაგან ვერ ძლებდა. ერთ კვირაზე მეტს ვერ ჩერდებოდა
მოსკოვში. ჩვენ დაგვტოვებდა და წამოვიდოდა. მთელი დღე არქივში იჯდა.
უარს ამბობდა დელეგაციებში შორს წასვლაზე... ბოლოს უარი თქვა ინდოეთში
თუ ჩინეთში წასვლაზე - იმსიშორეზე რა წამიყვანს, რა გამაძლებინებსო.

ახლოს იყო უბრალო ხალხთან... მიწასთან...

შენდობის დიდი უნარი ჰქონდა.

გაღმერთებული ჰყავდა სამშობლო, წინაპრები... „როცა ვახსენებ გმირთა

სახელებს, ყელი მიტკბება, თაფლდება სიტყვა“. ...თამადობა უყვარდა.
იმდენად სმა კი არა, ხალხთან ურთიერთობა ეხალისებოდა... იწყებდა
სამშობლოს, წინაპრების სადღეგრძელოთი, მათი ღვაწლის აღნიშვნით...
სვამდა პატარა ჭიქით, ქამრიანი ჭიქით. სძულდა ჩაის ჭიქებით სმა. ...არ სვამდა
არაყს, კონიაკს... ღვინის გარდა არაფერს სვამდა. არ მინახავს მთვრალი. ნასვამი
უფრო კარგი ხდებოდა... მხიარული, ალერსიანი...

უყვარდა სხვისი დახმარება... მთხოვნელს მიუწერდა წერილს,

დაურეკავდა, წაყვებოდა კიდეც... პასუხი შემატყობინეთო, დაუბარებდა.

ყველა სულიერი უყვარდა, ეცოდებოდა. შინ გაზრდილ ქათამს პირს არ

დააკარებდა, არც ცოცხლად ნაყიდს. ხშირად მადლობის ნიშნად
მოგვიყვანდნენ ხოლმე ცოცხალ ცხვარს - აღარ იცოდა, რა ექნა - უკან ხომ ვერ
გავატან, ეგონებათ, რომ საჩუქარი დავუწუნეო. „არაფერი არ მინდა, რისთვის
შეწუხებულხართო, - ეტყოდა ხოლმე... გაუგზავნიდა ამ ცხვარს წყნეთის
დარაჯს. ის კი ჩვეულებისამებრ, ეტყოდა - მგელმა მოიტაცაო... მამას რა თქმა
უნდა, არა სჯეროდა, მაგრამ უხაროდა, კარგია, რომ მაგის ცოდვაში არ
ჩავდექიო.

ეამებოდა სოფლური პური და კამეჩის მაწონი...

სწყინდა, როცა სანთელზე მოფრენილ პეპელებს ხოცავდნენ - რას

ერჩით, ისედაც ერთი დღე აქვთ, გაიხარონო...

ხშირად ბავშვისთვის ყიდულობდა ჩიტებს გალიით, მხოლოდ იმიტომ,

რომ ბავშვს განთავისუფლების სიხარული ეგრძნო. აჭმევდა, წყალს
დაალევინებდა და მერე გააშვებინებდა - აი, ახლა შენა გლოცავსო.

უყვარდა ხე, ბალახი, ყვავილი, მთა, მზე. ყვავილი მიწის ღიმილიაო,

იტყოდა.

„მე ვემთხვიე მზის თავთავებს, ვაზთან ვიყავ დაჩოქილი...“

ან

„თავს ვუხრი ბალახს, მინდა სიცოცხლე ამ თეთრ ვაშლის ქვეშ

უკუნისამდე...“

ძალიან კეთილი, ბავშვივით გულუბრყვილო იყო,ზოგი კიდევაც

ბოროტად იყენებდა ამას.

სინათლე, მზე უყვარდა. ფარდებს გადასწევდა, მზემ შემოიხედოსო.

სიბნელე სძულდა - მგზავრობისას ყოველთვის ასანთს და სანთელს
გავატანდით ხოლმე. ბოლოსაც, ალბათ ბოლომდე ვერ დავიჯერეთ, რაც
მოხდა... ისევ ისე გავატანე სამუდამო გზაზე ასანთი და სანთელი...
 სიკვდილი სძულდა - არასოდეს ლაპარაკობდა ამაზე. მხოლოდ
ერთხელ, როცა გარდაიცვალა ჩემი მამამთილი, მითხრა - თქვენ უკვე უნდა
შეეგუოთ იმ აზრს, რომ ჩვენ აღარ ვიქნებით. მანამ ადამიანი ცოცხალია,
სიკვდილს იმასთან რა უნდა, როცა გარდაიცვლება - ის უკვე ვერაფერს ვერ
იგრძნობსო.

ეს იყო მარტში... ოთხი თვის შემდეგ კი...

ადამიანი მადლობელი უნდა იყოს ყოველი წუთით, რომელიც ღმერთმა

უბოძაო...

ეჯავრებოდა უხეში სიტყვა... ადამიანის სულს ატლანქებსო.

ყოველგვარი ძალადობა ეჯავრებოდა... ბავშვი თავისუფლად უნდა გაზარდო,
არ არის საჭირო ამდენი შენიშვნებიო, - მეტყოდა. არ გვახსოვს მისგან ხმის
ამაღლება... არ იყო ჩვეულებრივი მამა, მეუღლე, პაპა. არაჩვეულებრივი
მზრუნველი, ყურადღებიანი, დღეში რამდენჯერმე დაგირეკავდა - როგორა
ხართ, დედა როგორ არის, რამე ხომ არ გინდათო, და ასე ყოველდღე. მე აქა და
აქ ვარ... ჩემი დარდი ნუ გაქვთ. არ ვარგა, შვილო, ამდენი დარდი...

პატარა რომ მყავდა, აკვანში იწვა... მამა ჩუმად შესულიყო და არტახები

აეხსნა, ხელები გაეთავისუფლებინა, ბავშვი ნახევრად გადმოკიდებული იყო,
რომ შევედი.

- შემეცოდა, ვინ იცის, ხელის გაშლა როგორ უნდოდაო...

შეიძლება სწორედ იმიტომ, რომ არასოდეს გვიჯავრდებოდა, სულ

გვეფერებოდა, ყველაფრის ნებას გვაძლევდა, - გვერიდებოდა მამასი,
არასდროს არაფერი მოგვითხოვია...

ასეთივე მოსიყვარულე შვილი იყო, მოსიყვარულე - დედის. გულჩვილი

იყო. დედის საფლავზე ცრემლებით ტიროდა. ბებიის გარდაცვალების
დღეებში, ბიძაჩემ ლევანს და მამას ერთ ოთახში ეძინათ. დედა ამბობდა -
როგორც პატარა ბიჭები, ისე ტიროდნენ მთელ ღამესო.

ბოლო წლებში განსაკუთრებით უყვარდა ბუნებაში ყოფნა,

სამსახურიდან მანქანით მცხეთისკენ გავლა - ნატახტარისკენ, საერთოდ,
ქართლი უყვარდა ძალიან. ჰაერზე გავივლიო, ბავშვებს წაიყვანდა ხშირად.
ბოლო წელს, იმ გაზაფხულზე მეც წავყევი. წაგვიყვანა წილკანში. შემდეგ
გამოვბრუნდით. ნატახტართან, მინდორზე, ხის ქვეშ ვისაუზმეთ. მე მკლავზე
მძივი მქონდა შემოხვეული. თბილისში რომ ჩამოვედით, მაშინ მივხვდი, რომ
დავკარგე. ძალიან შევწუხდი. მამამ მკითხა, ძვირფასი იყოო? მე მივუგე, არა,
ძვირფასი არ იყო, მაგრამ ძალიან მიყვარდა-მეთქი. ერთი-ორი დღის შემდეგ
სამსახურიდან დამირეკა, რაკი შენ ეგ მძივი გყვარებია, წავიდეთ, იქნებ
ვიპოვოთო. წარმოიდგინეთ, რომ ვიპოვეთ. მამა ძალიან ნასიამოვნები იყო.

ძალიან აწუხებდა სამხრეთ საქართველოს ბედი: „ისე დავბერდი, ვეღარ

ვნახე ტბეთი, შატბერდი“... საფლავებს დაეძებდა. საბას, ბესიკის გადმოსვენება
უნდოდა.

არ უყვარდა კინტო და ყარაჩოღელი, უკვირდა მათით გატაცება.

არ უყვარდა კვიპაროსი. სასაფლაოს ხეს ეძახდა. არც პალმა - ჩვენებური

არ არისო. წიწვოვანი ხეები მოსწონდა, მაგრამ ის არ მოსწონდა ყველგან
წიწვოვანს რომ რგავენ, არ ეტყობა არც გაზაფხული, არც შემოდგომაო.

იყო ძალიან უპრეტენზიო. ძალიან ადვილი იყო მასთან ცხოვრება.

არასდროს არაფერს გაიძულებდა, თავს არაფერს მოგახვევდა. უყვარდა
თავისუფლება. ძალდატანება დანაშაულად მიაჩნდა. შენიშვნებს ერიდებოდა.
არაფერს მოითხოვდა.

ფიროსმანის ქუჩაზე, N 29-ში, სადაც ნიკო ფიროსმანი ცხოვრობდა,

მემორიალის გახსნა უნდოდა. ოცნებობდა ფიროსმანის ძეგლზე. ერეკლეს,
დავით აღმაშენებლის, თამარის ძეგლი უნდოდა თბილისში... თამარის ქუჩა და
მოედანი... ფიროსმანის საფლავს დაეძებდა... უნდოდა ფილმი ფიროსმანზე.
სცენარზე მუშაობდა. ფიროსმანის თვრამეტი სურათი გადასცა მუზეუმს, ეს
ერის საკუთრებაა და მე უფლება არა მაქვს, ჩემს ბინაში ჩავკეტოო. ათობით
ხელნაწერი, საბუთი, სიგელი, უძველესი წიგნი გადასცა ხელნაწერთა
ინსტიტუტს...

მლეთის ქუჩაზე, N 5-ში, სადაც ვაჟა-ფშაველა რჩებოდა თავისი ძმის -

სანდროს ბინაზე, თბილისში ჩამოსვლისას, მემორიალი უნდა მოეწყოსო...

მოსწონდა მერაბ ბერძენიშვილის ვახტანგ გორგასალი... „ავთანდილი“

შეარქვა და უნდოდა, ენახა დადგმული თბილისში თუ არა, მცხეთაში მაინც.

ბარათაშვილის კრებულში ლექსს „საყურეს“ მიწერილი აქვს მამას

ხელით - „თაყვანს ვცემ ილიას და აკაკის, მაგრამ მე გამაკვირვა მხოლოდ
ნიკოლოზ ბარათაშვილმა და ვაჟა-ფშაველამ!“

წინათ სარდაფებს სახელები ჰქონდა - „ძმური ნუგეში“... ახლა კი -

„წერტი N ესა და ესო“... გული სწყდებოდა.

უნაბზე ლექსი აქვს დაწერილი - მარტო თბილისში ხარობსო... ძალიან

უყვარდა მინდვრის ყვავილები.
 დიდი ნიჭი ჰქონდა მომადლებული. ყველაფერს თითქოს იოლად
აკეთებდა. დიდი შრომა მის გაკეთებულ საქმეს არ ეტყობოდა...

„ლიტერატურული საქართველო“, 1993 წ. 4 ივნისი, გვ. 6.

ნესტან ლეონიძის მოგონების ჩანაწერები გამოსაცემად მოამზადა ქალბატონმა

ლამარა კიკილაშვილმა.

ეთერ შუშანია

მარადიული თანამგზავრნი

პოეტი და მისი ქალიშვილი

თბილისის სამხატვრო გალერეა. 1957 წელი. აქ ლადო გუდიაშვილის

სურათების გამოფენა იყო მოწყობილი, რომელსაც აუარებელი მნახველი
ჰყავდა. ერთი სურათის წინ დიდხანს იდგა და ვერ აშორებდა თვალს
წარმოსადეგი, ელეგანტური ვაჟკაცი. იგი ყველამ შეამჩნია. ჩუმად შეხედავენ,
მზერას აყოლებენ. ეს გიორგი ლეონიძე იყო, ვინც თავისი პიროვნებითაც
ამშვენებდა თავის დროს. გუდიაშვილმა, რომელიც ის-ის იყო შემოვიდა
დარბაზში, შორიდანვე შეამჩნია, მიესალმა თავის ძველ მეგობარს და ჰკითხა: -
შენი შთაბეჭდილება მაინტერესებს, გიორგი რას იტყვი? - უნდა მაჩუქო ჩემი
ნესტანი, ჩემო ლადო, სურათი კი არა, სიცოცხლე დაგიხატავს. გეჩვენება, რომ
საცაა ენას ამოიდგამს და დაგელაპარაკება. მე მას ჩემ სახლში დავკიდებ, რომ
ყოველ მომსვლელს პირველი ჩემი ნესტანი მიესალმოს. - რაკი ასეა, ფეშქაშ
იყოს. - თქვა ლადომ და იმავე წუთს ხელი ჩამოართვეს ერთმანეთს.

ნესტანი პროფესიით მხატვარი იყო. თავისი მასწავლებლის, ლადო

გუდიაშვილის მიერ დახატული პორტრეტი ქალიშვილისა მამამ დიდი
სასოებით დაჰკიდა თავის ჭერქვეშ. პოეტური შედევრები ყოველთვის
ადიდებდა დედა-შვილურ გრძნობას, მაგრამ მამა-შვილური სიყვარული
იშვიათად გამოჩნდება მოყვარული მამის კლასიკური სახის როსტევან მეფის,
მეფე ლირისა და მამა გორიოს შემდეგ. გიორგი და ეფემია ლეონიძეების
ოჯახში დედის სიყვარულს განგებისად მინიჭებული პირველი ადგილი ეჭირა.
მაგრამ ეს როდი ჩრდილავდა ნესტანისა და თინათინის უზომო სიყვარულს
მამისადმი. ისინი შეფრფინვით შეჰხაროდნენ თავიანთ სახელოვან მამას და
სულ იმას ცდილობდნენ, არ დაეზოგათ თავი და მიხმარებოდნენ მას,
რომელიც, დიდი შემოქმედებითი მუშაობის გარდა, უთვალავ ეროვნულ
საქმეს უძღვებოდა. ყოველ საღამოს, როცა შინ ბრუნდება, კარებთან
ქალიშვილები ხვდებიან. მათი წყნარი, მომღიმარი თვალები უსიტყვოდ
ეუბნებიან: - რა გსურს, რა გინდა, რითი გემსახუროთო. ისინი ქმნიან იმ მშვიდ
ოჯახურ გარემოს, რომელიც ასე ძალიან სჭირდებათ დიდ ადამიანებს. ალბათ
აქედან მოდის ის სიყვარული, ის სითბო, რომლითაც სავსეა მისი პოეზია და
ასე რომ ხიბლავს და ამაღლებს მკითხველის სულს.

უაღრესად ფართო და მრავალმხრივი იყო გიორგი ლეონიძის

მოღვაწეობის ასპარეზი. და აქ მნიშვნელოვანი წვლილი შეჰქონდა ერთ უჩინარ
მონაწილეს, მამას მხარში რომ ედგა ფხიზელ გუშაგად და შველოდა ძალღონის
დაუზოგავად. ეს იყო ნესტანი, პოეტის უფროსი ქალიშვილი, რომელსაც
შინაურობაში ფისოს ეძახდნენ. ნესტანმა ადრევე გაიგო და დაინახა მამის
ცხოვრების მთელი სირთულე. მისი პიროვნება აერთიანებდა დიდ პოეტსა და
დიდ მამულიშვილს. იშვიათად ჰყოლია ერს ასეთი მრავალმხრივი მოღვაწე
დიდი ილიას შემდეგ. დიდი სულიერი საგანძური შემატა გიორგი ლეონიძემ
ქართულ ლიტერატურას, მეცნიერებას და კულტურას. რაც დრო გადიოდა,
სულ უფრო იზრდებოდა და ფართოვდებოდა მისი მოღვაწეობის სფერო.
საქართველოს ლიტერატურული მუზეუმის დამაარსებელი და მისი
ხელმძღვანელი. მწერალთა კავშირის თავმჯდომარე წლების მანძილზე,
შემდეგ საქართველოს სახალხო პოეტი-აკადემიკოსი გადადის მეცნიერებათა
აკადემიის სისტემაში და სათავეში უდგება რუსთაველის სახელობის
ქართული ლიტერატურის ინსტიტუტს. გიორგი ლეონიძე იყო მრავალი
დიდმნიშვნელოვანი საზოგადოებრივ-კულტურულ დაწესებულებათა
თაოსანი და ხელმძღვანელი. ეს იყო ნამდვილი სახალხო პოეტი. ეს იყო
ტრიბუნის ლომი. ხალხი მიჩვეული იყო მის ბუხუნა ხმას, მის სიტყვებს, მის
გამოსვლას. დიდი იყო მისი პოპულარობა. დიდი სიყვარულით იყო
გარემოსილი. გიორგი ლეონიძე დაჯილდოებული იყო იშვიათი პიროვნული
თვისებებით. არ იღლებოდა სიკეთის თესვით. დაუზარელი იყო დახმარებაში.
სამსახურში მისი კაბინეტის წინ ყოველთვის მთხოვნელთა გრძელი რიგი
იდგა. ყველას ყურადღებით უსმენდა. ეხმარებოდა საქმით, ფულითაც.
რეკავდა. ზოგს თან დაჰყვებოდა. მისთვის ხომ ღია იყო ყველა მაღალი
ინსტანციის კარი. შინაც მოდიოდნენ, დახმარებას სთხოვდნენ. უამრავი
წერილი მოსდიოდა. ზოგ კონვერტს პირდაპირ ასე ეწერა: თბილისი, გიორგი
ლეონიძეს.

მამა რაღაც განუზომელ მნიშვნელობას ანიჭებდა ნესტანის რჩევას.

წარმოიდგინეთ, მაშინაც კი, როცა შეუძლოდ იგრძნობდა თავს და რამე
დარიგებას მისცემდნენ, იტყოდა - ფისოს ჰკითხეთო. ერთი მეტად საინტერესო
ამბის შემსწრე თვითონაც ვარ.

ორმოცდაათიანი წლების მიწურულია, ბეჭდვითი სიტყვის კომბინატში

მოვხვდი. სტამბაში ერთ პატარა ოთახში ლიტგაზეთის კორექტორები ისხდნენ.
ოთახის კარი გიორგი ლეონიძემ შემოაღო. მას თან ნესტანი ახლდა.
შემოიტანეს გაზეთის გვერდის ანაბეჭდი, რომელიც მთლიანად მის ლექსებს
ეჭირა, ბატონ გიორგის გადასცეს და იმანაც მაშინვე ნესტანს გადააწოდა - ეს
არის თინასთან ერთად ჩემი საშინაო ცენზორი და კორექტორიო, - თქვა
გაღიმებულმა და დამსწრეთა საუბარში ჩაება. ნესტანმა დაიწყო კითხვა. მარტო
კორექტურა კი არ გაასწორა, წარმოიდგინეთ, ზოგიერთი სტროფიც ამოიღო.
ასეთ რამეს რედაქტორებიც ვერ უბედავდნენ გიორგი ლეონიძეს. ნესტანმა და
თინათინმა მართლაც რომ განსაკუთრებული ღვაწლი დასდეს მამის პოეტურ
მემკვიდრეობას. მათ შეადგინეს და გამოსაცემად მოამზადეს გიორგი
ლეონიძის ერთტომეული, რომელიც 1980 წელს გამოიცა. წიგნს
წამძღვარებული აქვს პოეტი-აკადემიკოსის გრიგოლ აბაშიძის წერილი.
განსაკუთრებული სიყვარულით და ფაქიზი გემოვნებით არის შედგენილი ეს
წიგნი. მასში შეტანილია ბევრი ისეთი ლექსი, რომელიც აქამდე არცერთ
გამოცემაში არ შესულა. არაერთი ბრწყინვალე ნაწარმოები გამოიტანეს მამის
მდიდარი არქივიდან და მკითხველისათვის ხელმისაწვდომი გახადეს.
ვერანაირი ბიოგრაფია, როგორი გამოცდილი ხელითაც უნდა იყოს დაწერილი,
ვერ აღადგენს პოეტის ნამდვილ სახეს. ეს მის ლექსებშია მოცემული. ლექსები
მისი ავტორის ყოველდღიური მღელვარე ცხოვრების ფრაგმენტებია. მასშია
გადასული პოეტის სული. მასშია ჩაქსოვილი მისი სიხარული და ტკივილი.
ამიტომაც მისასალმებელია პოეტური კრებულის ყოველი ახალი და სრული
გამოცემა.

გიორგი ლეონიძის ოჯახი განთქმული იყო თავისი

სტუმართმოყვარეობით. ამ ოჯახის ხშირი სტუმრები იყვნენ: პასტერნაკი,
ტიხონოვი, ბაჟანი, ანდრონიკოვი, ზაბოლოცკი, ლეონოვი, ფედინი და სხვები.
ყოველი სუფრა და ლხინი ნამდვილ ლიტერატურულ საღამოდ იქცეოდა,
სადაც მრავალი მნიშვნელოვანი ლიტერატურული საკითხი წამოჭრილა და
გადაწყვეტილა.

გულთბილი, ხანგრძლივი მეგობრობა ჰქონდა გიორგი ლეონიძესთან და

მის ოჯახთან ბორის პასტერნაკს. მან გიორგი ლეონიძეს მიუძღვნა ლექსი
„ხუდოჟნიკ“ და შემდეგ მხატვრული ესსე, რომელიც წარმოადგენს
დიდმნიშვნელოვან დოკუმენტს, სადაც დიდი პოეტი ლაპარაკობს დიდ
პოეტზე. “სოლოლაკის აღმართი. ძველი ჩუქურთმებიანი სახლი და იქ ერთ
ფანჯარასთან უნიჭიერესი პოეტი, რომლის სახელი გრიგალივით იჭრება ერის
ისტორიაში. ეს არის დიდებული ოჯახი. ულამაზესი დიასახლისი ეფემია და
ორი თვალწარმტაცი ქალიშვილი - ნესტანი და თინათინი. თვალწინ მიდგას
გიორგი ლეონიძის შთაგონებული სახე, რომელსაც მაღალი ნიჭიერების
ნათელი ადგას. თვალწინ მიდგას მისი შეუდარებელი ღიმილი, რომელშიც მე
ვკითხულობ ბედისწერის შუქჩრდილებს“.

ქალბატონ ეფემიას ანგელოზის დღე. მოვიდნენ სტუმრები. სუფრა

გაწყობილია დიდი სინატიფით. ვერცხლის, ფაიფურის, ბროლის სერვისი.
მოგვიანებით გაისმის ზარის გაბმული რეკვა. ეს ოჯახის უფროსი მობრძანდა.
ბორის პასტერნაკი ახლავს და ვახტანგ რაზიკაშვილი. ბატონმა გიორგიმ
დაუდევრად მოისროლა კეპი და პალტო, მარჯვენა ხელის მხედრული აწევით
მიესალმა სტუმრებს - მოვედი პოეტების მარშალი, გენერლებო, სდექ!

ყველა დიდი ადამიანი თავისებურად ისვენებს. დიდ ილიას რამდენჯერ

დასთენებია სათამაშო მაგიდასთან. გოეთე ხეებს რგავდა ბაღში. ის ხელები,
„ანა კარენინა“ რომ დაწერა, ფეხსაცმელს უკერავდა მოახლეს აგაფია
მიხაილოვნას. გიორგი ლეონიძეს უყვარდა სუფრა, უყვარდა მოლხენა.
ამბობდა: ღვინო გულს ავარდიანებსო. ნათქვამიაო, ცის ღიმილი
ვარსკვლავებია, მიწისა - ყვავილები, კაცისა - ღვინო. ის შეუცვლელი თამადა
იყო შინ თუ გარეთ. ღვინო არ ეკარებოდა ქართული სუფრის მშვენებას. კაი
კაცი სუფრაზედაო, - იტყოდა და მართლაც აქ ჩანდა მისი განუმეორებელი
ხასიათი. მხიარული, მოსიყვარულე, მომლხენი.

ახლაც სუფრის თავში ზის და ღიღინებს მის მიერ ამოჩემებულ

სტრიქონებს - ლეონიძე კოხტა ბიჭო, შენ კი გენაცვალეო. დიასახლისის
სადღეგრძელო ფეხზე ადგომით შეისვა. ეფემია გედევანიშვილი - პოეტის
მეუღლე. არისტოკრატი და ინტელიგენტი, მოყვარული და ერთგული ცოლის
გვერდით გაიარა პოეტის მთელმა ცხოვრებამ. ლიტერატურის ისტორიამ იცის
არაერთი სახელი იმ სათნო ქალებისა, რომლებმაც გაიზიარეს უკვდავება იმ
გამოჩენილ ადამიანებთან ერთად, რომელთა ცხოვრებაში მათ შეჰქონდათ
სითბო და სიყვარული, ასეთია ეფემია ლეონიძეც.

წამოდგა პასტერნაკი, მაღლა ასწია ბროლის ჭიქა. ლაპარაკობს

პაუზებით, ნაწყვეტ-ნაწყვეტად... ნეტავ რას ფიქრობდა სოფია ანდრეევნა, როცა
მისი ქმარი უკითხავდა რომანის იმ თავებს, რომლებსაც ჯერ მელანი არც კი
შეშრობოდა? და ბოლოს იასნაია პოლიანას აპოსტოლი სახლიდან გაიპარება
როგორც ქურდი და დამნაშავე... ჩორნაია რეჩკაზე ნატალია ნიკოლაევნას
მელანქოლიური თვალები მიცქეროდნენ ყოველის მხრიდან და ეს სულს
მიშფოთებს დღესაც. თბილისის ქუჩებში მხვდებიან მადონას ღიმილიანი
ქალები, მაგრამ სულ სხვაა ჩვენი ქალბატონი, - ჭიქა დაცალა და დიასახლისს
ხელზე აკოცა. თამადამ წარმოსთქვა ვახტანგ რაზიკაშვილის სადღეგრძელო.
ბოლოს წამოდგა ვახტანგი ყანწით ხელში: შენი ბიოგრაფია ბედნიერად
დაიწყო, გოგლავ, მამაჩემმა, ვაჟა-ფშაველამ, დაგლოცა და თქვა: ამ ბალღისაგან
ვეფხვი დადგებაო. ახდა მისი სიტყვები, დიდი პოეტები წინასწარმეტყველები
ხართ. ასეა ბიძაის კაცო: „წიპრია ჩიტის გაზდამა, ტოროლას გალობამაო,
შენთავს არავინ მირჩევნავ ბატონის წყალობამაო“- დაცალა ყანწი და თამადას
გადასცა. ახლა თამადამ თავისი ყრმობის მეგობრის სადღეგრძელო აიღო. ეს
არის მამა პანტელეიმონი - მამადავითის ეკლესიის მოძღვარი. თამადამ ახსენა
ჩვენი დიდი მთაწმინდელები, ახსენა კიევის პეჩორის ლავრის ბერი ნესტორი,
მოიგონა ბერების გმირობა კულიკოვის ომში.

სიტყვა პასტერნაკმა ჩამოართვა - აქ, ჩვენს ქვეყანაში ეკლესიის მსახურთ

ბნელეთის მოციქულებს ეძახიან, „ბეზობრაზიე“. რელიგიაზე ჩამოვარდა
ლაპარაკი. აი რას ამბობს ერთი დიდი მოაზროვნე, - თქვა პასტერნაკმა, -
აუცილებლად საჭიროა, რომ ღმერთი გწამდეს, მაგრამ ამავე დროს არ არის
საჭირო ეს ვამტკიცოთ. ღმერთი არ შემოდის ადამიანური განსჯის სფეროში.
შემდეგ დასძინა: საგულისხმოა ის, რომ რომის იმპერატორს ივლიანე
განდგომილს სიკვდილის წინ წამოსცდენია: შენ გაიმარჯვე გალილეველო!

ლეონიძეების ოჯახი ღრმად მორწმუნე იყო. ბატონი გიორგის ცისფერი

ვოლგა ეკლესიას რომ ჩაუვლიდა, ქუდს მოიხდიდა. ნესტანი მანქანიდან
გადმოვიდოდა და სანთელს დაანთებდა. საუფლო დღეს დედა- შვილები
წირვა-ლოცვას არასოდეს დააკლდებოდნენ. ახლა ნესტანის სადღეგრძელოა. -
ეს არის ჩემი თანაშემწე, ეს არის ჩემი ლაიბ-ექიმიც,- ამბობს თამადა.

ყველაზე ბოლოს პასტერნაკი იღებს სასმისს. დახვეწილი ჟესტით

მიმართავს ნესტანს, რომელსაც მორცხვად ძირს დაუხრია გრძელი წამწამებით
მოჩრდილული ლურჯი თვალები. მისი ფერმკრთალი, სანდომიანი
სახისათვის თითქოს ფრთა გაუკრავს ნაღველს. დგას პასტერნაკი. უხმოდ
შესცქერის ნესტანს და ხანგრძლივი პაუზის შემდეგ იტყვის მხოლოდ ერთ
ფრაზას: შენ რას იტყვი კალპურნიავ, ჩემო ოქროს დუმილო! დალია
სადღეგრძელო და ნესტანი გულში ჩაიკრა. ისმენ ამ სიტყვებს და ფიქრობ
შენთვის: დიდმა პოეტმა როგორ დაიჭირა ნესტანის ხასიათის მთავარი შტრიხი
და მის მიერ თარგმნილი კლასიკური ციტატით მოხდენილად გამოხატა იგი.
ნესტანს არ უყვარდა ბევრი ლაპარაკი - ქალების საერთო სენი. ყოველთვის
დინჯი და თავშეკავებული მეტწილად დუმდა და პასუხობდა თავისი
შეუდარებელი ღიმილით.
 სტუმრები წავიდნენ. სუფრას რამდენიმე კაცი შემორჩა. ისევ გრძელდება
სადღეგრძელოები. გრძელდება ლიტერატურული საუბრები, ლაპარაკია
თარგმანზე, პასტერნაკმა ხომ მაღალი ოსტატობით თარგმნა გიორგი ლეონიძის
ლექსები და მაინც ამბობს, მიძნელდებაო. ის ისე ღრმად არის დაკავშირებული
მშობლიური ენის საუნჯესთან, რომ ძნელი სათარგმნი არისო. და თან
ათვალიერებს გიორგი ლეონიძის ლექსების ბწკარედულ თარგმანს, რომელიც
ამ საღამოს მივუტანეთ მე და ნუცა ანანიაშვილმა.

ყოველივე, რაც ნესტანს დაუწერია და შეუნიშნავს, ეხება პოეტური

ლაბორატორიის გარეგნულ მხარეს. ისე კი შემოქმედებითი პროცესი, როგორც
ცნობილია, ყველაზე შეუცნობელ და აუხსნელ პრობლემას წარმოადგენს.
არცერთმა გენიოსმა არ იცის, თუ როგორ გამოვიდა მისი ხელიდან ესა თუ ის
შედევრი, - ამბობს კენიგსბერგელი ბრძენი, ისე როგორც არცერთმა დედამ არ
იცის, თუ როგორ გაუჩნდა მას ლამაზი ბავშვი. შემოქმედებისათვის არ
არსებობს საერთო კანონი. ბატონი გიორგისაგან მე ბევრჯერ მსმენია, - კარგი
ლექსი ბედის მოულოდნელი საჩუქარი არისო. იგი სტიქიურად იბადებაო.

ერთ დღეს მე და ნუცა ანანიაშვილი - ცნობილი ფილოლოგი,

მთარგმნელი - გიორგი ლეონიძის კაბინეტში ვართ მწერალთა სასახლეში.
ათვალიერებს თავისი ლექსების ბწკარედებს რუსულ და ფრანგულ ენაზე,
რომელიც ნუცა და ქეთო ანანიაშვილის მიერ არის შესრულებული. კარგია,
რომ „წყნეთური ვარდი“ შეგიტანიათო, და გვიამბობს, თუ როგორ დაიწერა ეს
ლექსი. მაგრამ ვინ აცლის, ყოველ წუთს რეკავს ტელეფონი. რეკავს
ახალგაზრდა პოეტი. რეცენზიას სთხოვს. - რეცენზია მე უკვე დავწერე. ამ
მხრივ დაბრკოლება არ იქნება - ეუბნება ბატონი გიორგი. ახალგაზრდა კაცი
ხარ. იბეჯითე. იცოდე, დრო ძვირფასი რამეა. „ლექსიც ჩაქრა, ქალის
სიყვარულიცა, წყეულებმა არ იციან დანდობა“.- თქვა სიცილით და ყურმილი
დადო. მობრუნება ვერც კი მოასწრო და ისევ გაისმა ტელეფონის ზარი. ორი
ბავშვის დედა ნ.., მადლობას უხდის. თქვენმა დახმარებამ გასჭრა, ბინა
მივიღეო. - ჩემი მადლობა ის იქნება, ბევრი შვილი გაზარდოთო, - უთხრა
ბატონმა გიორგიმ და სახეზე კმაყოფილება დაეტყო.

ახლა ჩვენ მოგვიბრუნდა და გვიამბობს: აგვისტოს ცხელი დღეა. 1938

წელი. წყნეთში ვარ. ცაცხვის ქვეშ ვზივარ მარტოდმარტო. ერთი ფიქრი არ
მასვენებდა. სულს მიწეწავდა. ჩემს გულში ვმკითხაობდი: თუ ეხლა ფოთოლი
ჩამოვარდა, ყველაფერი კარგად იქნება, თუ არა და... ამის გაფიქრება და
ფოთოლის ჩამოვარდნა ერთი იყო. ამან ისე გამახარა, რომ იმავე წუთს დავწერე
„წყნეთური ვარდი“. ის ფოთოლიც იქ ჩავდევი და ვინახავ. მართლაც,
წაიკითხავ ამ ლექსს თუ არა, მაშინვე გრძნობ, რომ იგი ერთი პოეტური
ამოსუნთქვით არის დაწერილი, - დავემოწმეთ ჩვენც. უცებ განწყობილება
გამოეცვალა. სევდა გადაეკრა სახეზე. ყველაფერი სწრაფად მიდის და სწრაფად
ქრებაო, - თქვა ნაღვლიანად. ამ წუთს ჩემს გულში გახმიანდა მისი ლექსის
სტრიქონები: „ჩამოსჭკნებიან ეს ყვავილები, ეს ჯამ-ჯიხვებიც დაიცლებიან,
დაეცემიან მთებში ირმები, გულს სურვილები გაეცლებიან, ალაზნის ვაზებს
დასცვივა ოქრო, დადნება რაც მთებს დავერცხლებია“.

გიორგი ლეონიძეს უყვარდა გავლა. ერთ დღეს გულმა მცხეთისაკენ

გაუწია. სექტემბრის მზიანი დღეა. სვეტიცხოვლის ეზოში დგას კონსტანტინე
გამსახურდია, მასთან არიან გიორგი ნატროშვილი, მამია ასათიანი, ნუცა
ანანიაშვილი. ბატონმა კონსტანტინემ განზე გამიხმო და მთხოვა, სანთელი
დამენთო დედამისის ელისაბედისათვის და გრიგოლ რობაქიძისათვის.
მახსოვს ორი წლის წინათ ბატონმა კონსტანტინემ აქ, სვეტიცხოველში,
გადაუხადა პანაშვიდი გრიგოლ რობაქიძეს, რომელიც ჟენევაში გარდაიცვალა
1962 წლის 19 ნოემბერს.

მე მომაგონდა გრიგოლ რობაქიძის ანდერძი: „ჩემი ნატვრაა, როცა მე ამ

სოფლად აღარ ვიქნები, მივიდეს ვინმე მცხეთას, დამინთოს სანთელი
სვეტიცხოველში იმ პაწია სალოცავის წინ, კუთხეში მარჯვნით რომ არის, და
ლოცვით ახსენებდეს ჩემს სახელს. მეტს არას ვთხოვ საქართველოს“.
სანთლები დავანთე. ტაძრიდან გამოვედი და ვხედავ ეზოში შემოდის გიორგი
ლეონიძე, ჩვეული ენერგიული ნაბიჯით. მოდის თავაწეული. გაღიმებული.
ქვიშისფერი კოსტიუმი მხარზე გადაუგდია. ნესტანი მოჰყვება. კონსტანტინეს
ძლიერ გაუხარდა მისი ნახვა. გულთბილად მოიკითხეს ერთმანეთი. ისაუბრეს.
ტაძარს შემოუარეს. შემდეგ რესტორანი „არმაზი“. სუფრა დიდი სისწრაფით
გაიშალა. მთელი დარბაზი წამოიშალა. მოწიწებით მიესალმებიან და
ადღეგრძელებენ ქართული ლიტერატურის ორ დიდოსტატს. ჭიქები
წამდაუწუმ ივსება და იცლება. ბატონი გიორგი ღვინოსა სვამს, ბატონი
კონსტანტინე კი მხოლოდ კონიაკს და თან დროდადრო ღიღინებს: „დარდი
მაქვს მძიმე, ძმობილო, გულს დაბჯენილი რქითაო, სხვით არაითა მშორდება,
თუ არ სასმელის სმითაო“...

ბატონი კონსტანტინე გულითადად ადღეგრძელებს თავის საყვარელ

მეგობარს და ასე ეტყვის: ერთი ეს მითხარი, შე ბუხუნავ, რას ფიქრობ, რომ ჯერ
ლამაზ ქალებში მეცილებოდი და ახლა პროზაშიაც რომ შემეცილეო. შემდეგ
დასძენს: არაფერია. ბედნიერია შენებრ დიდი პოეტი. მთელი სამყარო ერთ
უზარმაზარ ქარხნად რომ იქცეს, მუდამ სანუკვარი იქნება ბულბულის სტვენა,
ბეთჰოვენის სონატა „აპასიონატა“ და პოეტის სიმღერა. ჩემი სტუდენტობის
დროს მიუნხენში თომას მანნის ვილაში მე შევხვედრივარ ალბერტ აინშტაინს,
რომელმაც ასეთი რამ თქვა: მე დოსტოევსკიმ უფრო მეტი მომცაო, ვინემ
გაუსმა. „დგას საქართველო ოქროს თასივით შენი ლექსების ნექტარით სავსე“ -
უთხრა ბატონმა კონსტანტინემ და გადაეხვია თავის მეგობარს. გიორგი
ლეონიძემ ჩვეული არტისტული სინატიფით ჭიქა მაღლა აუწია და ასე ეუბნება
კონსტანტინეს: „ჩაწნილხარ სულში უკვდავ ჩუქურთმად ძვირფასო, შენ და
სვეტიცხოველი“... შემდეგ დასძინა: - „ძველ ქალწულების ნაზი ღიმილი
აივნებს ისევ შემორჩენიათ“... ამ ქუჩებში ყოველთვის მდევენო სერაფიტას და
არსაკიძის ლანდები. მათი სული ამ მთებში არისო შეხიზნული. მე მომაგონდა
მისი ლექსების სტრიქონები: „იქნებ ლერწამი შენი ძვლებია არაგვის ჩქერზე
ამორხეული, იქნებ ჩუქურთმას შენაცვლებია სვეტიცხოველზე შენი სახელი.
იქნება მტკვარზე მდგარი ნისლი ხარ ფრთები რომ გაჰკრა ახლა ფრინველმა...“

ნესტანის დაკვირვებანი თავისი გამოჩენილი მამის შემოქმედებითი

ცხოვრებისა და მისი ხასიათის შესახებ - ეს იქნება შინაური ცოცხალი
საუბრები, თუ მოკლე ჩანაწერები - დიდი ღირებულების შემცველია როგორც
ოჯახის წევრის, მისი უახლოესი ადამიანის თვალით დანახული. აქ
თითოეული ნიუანსი, პატარა ხაზმოსმაც თავად პოეზიაა, რომელიც გვახედებს
ამ ბუმბერაზი ადამიანის სულში და კიდევ უფრო გვაყვარებს მის
მომაჯადოებელ პოეტურ სამყაროს. ყოველივე ამას დიდ ღირსებას მატებს
ისიც, რომ ეს უჩინარი ბიოგრაფი არ არის მოკლებული დიდი ადამიანის
სულში ჩახედვის უნარს. არ არის მოკლებული მის მდიდარ შემოქმედებით
სამყაროში წვდომის ალღოსა და ნიჭს. ყველაფერში ჩანს ნესტანის
თანდაყოლილი დახვეწილი გემოვნება. ჩანს მაღალი კულტურა, რომელიც ასე
გვხიბლავდა ყველას, ვისაც მასთან ახლო მეგობრული ურთიერთობა
გვაკავშირებდა.

ნესტანი გვეუბნება თუ როგორი ქაღალდი უყვარდა მამას, როგორი

კალამი, რა ჩვეულება ჰქონდა წერის დროს. გვამცნობს, როგორ
უფრთხილდებოდა იგი თავის სამუშაო ინვენტარს, საიდანაც ჩანს თვით
პოეტის ხასიათი და ამიტომაც არის, ესოდენ დიდ ინტერესს რომ იწვევს
მსოფლიოს ლიტერატურულ მუზეუმებში გამოფენილი გამოჩენილი
მწერლების კალმები, სამელნე და სხვა ნივთები. ნესტანისაგან არაერთხელ
მომისმენია, თუ როგორ განიცდიდა გიორგი ლეონიძე დედის დაკარგვას.

მას აქვს ერთი პატარა ჩანაწერი, რომლის წაკითხვა შეუძლებელია

უცრემლოდ: პატარძეულში ყოველ ჩამოსვლაზე დედის საფლავზე წავიდოდა.
დღესაც აქა ვართ, ცრემლები ღვარად ჩამოსდის. საფლავის ქვას აკოცა და იქვე
დაემხო ქვითინით. იებსა და ყვავილებს ხელი მოავლო, მოეფერა, თითქოს
თავის დედას ეფერებაო. ეს დიდი სევდა და მწუხარება ჩაქსოვილია ლექსში
„პატარა ქვაო პატარძეულში, რა დიდი სევდის ხარ შემნახავი“. ეს არის
სულისშემძვრელი აღსარება.

ბოლოს პოეტი პლატონის სულთა მიგრაციაში გადადის. ის ხედავს, რომ

დედის ღიმილით თენდება ყოველი დილა პატარძეულში. მისი სული ვერხვის
ფოთლებს შეხიზვნია, ის აქ არის თავის ეზოში, ის აქ არის „შრომის
ღაღადებაში, წინდის ქსოვაში, ყურძნის კრეფაში, გაზაფხულების დაბადებაში,
ნაკადულების ოქროჩქეფაში“. პოეტს თან სდევს ბავშვობის ტკბილი
მოგონებები. „შევალ ჭიშკარში, მომესევიან წიწილებივით ყრმობის დღეები.
ყველა ტოტებით მომეხვევიან, ყველა ფოთლებით ეზოს ხეები“. და ამ ზმანებას
წინ დედის სახე მიუძღვის. მის ლექსებსაც ხომ დედის ლეჩაქის მაგიური ძალა
აცისკროვნებს: „და ჩემთან ერთად ჩემს მაგიდაზე გაბმულ ღამეებს შენც არ
ათენებ“?..

ნესტანმა იცოდა მამის ყოველდღიური განრიგი და თავის მხრივ

შველოდა მას. მაგრამ ერთი რამ ვერ შეძლო ნესტანმა. ვერ შეძლო მამის
ჩაყენება მედიცინურ რეჟიმში. ან ვის შეეძლო ეს. გიორგი ლეონიძემ ბოლომდე
იცხოვრა თავისი შინაგანი მგზნებარე პოეტური სტიქიის კარნახით, იცხოვრა
თავისი მღელვარე სულის ძახილით. მისი ლაღი ბუნება არ ემორჩილებოდა
არავითარ გარეგნულ ნორმებს, არ ექვემდებარებოდა არავითარ ხელოვნურ
შეზღუდვებს. მოულოდნელად დადგა დიდი პოეტის ცხოვრების მეხუთე აქტი.
ათ ივლისს (1966) საავადმყოფოში დააწვინეს. გავიდა სახლიდან და ამიერიდან
არ ეწერა შინ დაბრუნება. წიგნი, რომელსაც უკანასკნელად კითხულობდა,
ახლაც დევს საწერ მაგიდაზე მისი ხელით გადაშლილი. პლატონის
დიალოგები. ბოლოდროინდელი რუსული გამოცემა, რომელიც წინა დღეს
შეუძენია. უკანასკნელი წერილი - „დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ
კვლავ რუსთაველი“ - ეძღვნება რუსთაველის იუბილეს, რომლის ზეიმი
მესხეთში დაიწყო იმ დღეებში. გიორგი ლეონიძეს ამ წერილით უნდა გაეხსნა
სამეცნიერო სესია ახალციხეში.

პოეტის მიმინოს თვალი შორს სწვდება. მას არადა არ სურს მესხეთს

დააშოროს მისი გულისნაწილი: ხახული, ოშკი, ბანა... “ისევ სუნთქავენ
ქართულ ოცნებით მესხეთის მთებზე დიდი ტაძრები. მაღალი კოშკის
სარკმელებიდან ისევ დაჰნათით თავზე თამარი“.

სულ თვალწინ მიდგას ნესტანის დამწუხრებული სახე იმ კოშმარულ

დღეებში, როცა სიკვდილს ებრძოდა გიორგი ლეონიძე წყნეთში, თავის
აგარაკზე. რუსთაველის მესამე შესახვევი, 10. დიდი ოთახის ფანჯარასთან
დაბალ განიერ ტახტზე წევს. ეს ტახტი უყვარდა. მაღალი სიცხე აქვს. შფოთავს,
სახეზე ღვარად ამოსდის ოფლი, ხელი ყინულიან ჯამში აქვს ჩაყოფილი და
წამდაუწუმ სახეზე ისვამს. ეფემია და თინა ცრემლს ვერ იკავებენ და
გვერდითა ოთახში გაჰყავთ. თავზე ადგას ნესტანი. ავადმყოფის სასთუმალთან
მორიგეობს ორი: ის და სიკვდილი. ნესტანი უსიტყვოდ უგებს ავადმყოფს.
ისიც ბავშვივით მორჩილად ასრულებს მის ყოველ სიტყვას. თავი ნესტანის
ხელებზე უდევს. ავბედითი ცხრა აგვისტო! ავადმყოფს სახეზე სიმშვიდე
დაუბრუნდა. გაქრა შემზარავი კონვულსიები. უშფოთველად იწვა და ნელნელა
სიკვდილი უახლოვდებოდა. მოჩვენებითი გარეგნული სიმშვიდით
ელოდებოდა სიცოცხლესთან გამოთხოვებას სიცოცხლის უსაზღვროდ
ტრფიალი რაინდი. „...აჰა მოგერტყა ყოველი მხრიდან სიკვდილის ღამე
დაუსაბამო...“.

იმ სახეზე, რომელზედაც მაღალი ინტელექტის, სილამაზისა და ნატიფი

პოეტურობის შარავანდედი ბრწყინავდა, ახლა სიკვდილის შავბნელი ლანდია
აღბეჭდილი. როგორ არ უხდება ეს გიორგი ლეონიძეს. როგორ არ შვენის ეს
მას. როგორ არ გინდა ამას ხედავდე! ეფემია მის საწოლზე დამხობილი ტირის
და ლოცულობს. გარინდებული დგას თინა. დას, ნინოს გულში ჩაუკრავს
საყვარელი ძმის ხელი. სასთუმალთან თავდახრილი, გულამომჯდარი
ქვითინებს მისი საყვარელი ძმისწული ნიკო ლეონიძე. სახლის ღია აივნები,
ოთახები, ეზო სავსეა ხალხით. მზე დასავლეთისაკენ გადაიხარა. ავის
მოლოდინში გარინდებული სახლი უეცრად შეძრა ეფემიას სასოწარკვეთილმა
ხმამ... კარები გაიღო, ყველანი შემოვიდნენ. საწოლის გარშემო დადგნენ და
ტიროდნენ... „უკვე გათავდა! კმარა, სიკვდილო, შენთან კამათი და საუბარი“.
დუმდა ქართული სიტყვის რაინდი და ოქროპირი. მარადიული ძილით
დასძინებია ქართული ლექსის გენიას. ის მოკვდა ისე, როგორც იცხოვრა -
სიყვარულით.

გლოვის ზარივით გავარდა მთელს საქართველოში ეს უბედურება.

„გიორგი ლეონიძის სიკვდილმა დაბადა ჩემში გრძნობა მარტოობისა და
სულიერი სიცარიელისა“, - თქვა ღრმად დამწუხრებულმა კონსტანტინე
გამსახურდიამ. „შენ თავად ჰანგი, შენ ნაწილი იყავ ბუნების, ამ ლხინის
სუფრის, ამ სიცოცხლის, ამ საუკუნის, შენ ამ მთა-ბარის ხოტბა იყავ ამ ოქროს
ტბაში, სულ სიყვარული, აღტაცება, ვაშა და ტაში“, - ასე ამბობს ირაკლი
აბაშიძე გიორგი ლეონიძისადმი მიძღვნილ ლექსში. უდიდესი სიყვარული და
პატივისცემა მიაგო ჩვენმა ხალხმა თავის დიდ შვილს. გლოვის დღეები იდგა
საქართველოში. ზღვა ხალხი მიაცილებდა თავის უკანასკნელ გზაზე. ეს იყო
გრანდიოზული პროცესია.
 საქართველო ეთხოვებოდა დიდ პოეტს და მგზნებარე მამულიშვილს: -
„სიკვდილს არ ჩაჰბარებიხარ, ჩაბარდი ქართულ მიწასა... შენი აჩრდილი
თრთის მთაწმინდაზე, შენი ნაქროლი აჩნია თბილისს“...
არც შემდეგ მოჰკლებია ნესტანის მზრუნველი ხელი თავის საყვარელ
მამას. ნესტანი განაგებდა ლეონიძის სახლ-მუზეუმს პატარძეულში. ამასთან,
ნესტანი დიდ მუშაობას ეწეოდა დასთან, თინათინთან ერთად გიორგი
ლეონიძის მემორიალური მუზეუმის მოსაწყობად, რომელიც გაიხსნება
თბილისში პოეტის ძველ სახლში - გიორგი ლეონიძის ქუჩა N 6. მაგრამ
განგებამ სხვაგვარად ისურვა. მოულოდნელად წავიდა ნესტანი. წავიდა
გაზაფხულის იასავით. გაქრა ისე გულსაკლავად, როგორც ქრება ბუნებაში
ყოველი კარგი და მშვენიერი.
. . . . . . . .
„თეთრი შროშნები ვერცხლის სურაში აწყვია შენდა მოსაგონებლად!“

„საქართველოს რესპუბლიკა“, 1994 წ. 30 აპრილი, გვ. 3.

სილოვან ნარიმანიძე

ქალბატონი ნესტანი

ყველაფერი ის, რაც დაკავშირებულია გიორგი ლეონიძის სახელთან,

ჩემთვის ძვირფასია და ჩემი ცხოვრების ნაწილია. მისი ბიოგრაფიის
ზოგიერთი მონაკვეთი საცნაურია და ჩემს თვალწინ ჩავლილია. ბატონ
გიორგის ვაჟიშვილი არ ჰყავდა და მუდამ თავისი ქალიშვილებით, ნესტანითა
და თინათინით, ამაყობდა; ისინიც დიდ სიყვარულს ამჟღავნებდნენ
სწორუპოვარი მამისადმი. შვილებსაც მისი სახელი დაანათლეს...

დიდ პოეტს უდიდესი ერთგულება და სიყვარული შეეძლო. ამასთან

არავის არასოდეს არ აპატიებდა მისადმი უდიერ დამოკიდებულებას, მას
გათავისებული ჰქონდა ვაჟა-ფშაველას გენიალური მრწამსი: „ბილწთ არ
შევეკრა ზავითა.“ სხვათაშორის მის ქალიშვილებსაც მისი ხასიათი გამოჰყვათ.
ისინი არასოდეს არ დათმობდნენ იმას, რაც მათი თვალსაზრისით
დაუთმობელი იყო და მათი თვალთახედვის გარეშე რჩებოდა. გიორგი
ლეონიძეს სწორედ ისინი უწევდნენ მზრუნველობას. მახსოვს, გიორგი
ლეონიძის საიუბილეო დღეებში, თუ როგორი მზრუნველობით
მოჰკამზავდნენ ხოლმე ისინი პოეტს, - მუდამ პეწიანად გამოიყურებოდა
სიკეთის მოძღვარი მოზღვავებულ საზოგადოებაში. ამიტომაც იყო, რომ
გიორგი ლეონიძეს მზე ამოსდიოდა, მათ შემხედვარეს, რუსთაველის
ულამაზესი ქალების სახელებიც, ნესტანი და თინათინი, მისი ამ დიდი
სიყვარულის დასტურია.

ვიხსენებ იმ ლამაზ დღეებს და გული სინანულით ბორგავს. მაშინ ყველა

ერთად ვიყავით, შეგვეძლო ერთმანეთისადმი ბევრი რამე გვეპატიებინა და
ყველას ერთმანეთი ძალიან გვიყვარდა. ჩვენი მზერა მუდამ მიპყრობილი იყო
მარადიული ღირებებულებისადმი და ორიენტაციას არა ვკარგავდით.
ამიტომაც იყო, რომ ცხოვრებაც უფრო საინტერესო და მიზნობრივი
გვეჩვენებოდა, თითქოს ჩვენ ყველანი, დიდი მამულიშვილის მეუფებით მუხის
ჩრდილში ვითვლიდით ლამაზ დღეებს, იმ დღეებს, სადაც ახლა ჩვენი
წარსული სთვლემს და თავისკენ მიგვეზიდება.

თუ გვინდა პატივი ვცეთ მის ხსოვნას, მისი ნაანდერძევი უნდა კარგად

გვახსოვდეს, რომელსაც მარტო ჩვენ კი არა, მთელი საქართველოს ფიქრი და
ტკივილი დაჰქონდა.

ამ მომცრო ბარათს არა აქვს იმ ფართე ცხოვრებისეული თუ

შემოქმედებითი მოღვაწეობის განხილვის პრეტენზია, სადაც თავს მოიყრიდა
ამ დიდი ეროვნული მოღვაწის სურათის დასახატავად ჩემეული
თვალსაზრისი. ეს უფრო იმ ფაქტმა განაპირობა, რომ ბატონი გიორგის
გარდაცვალების შემდეგ, ამ ღირსეულ ქალიშვილებს ამაგი და მცდელობა არ
დაუკლიათ, პოეტისა და მრავალმხრივი მოღვაწის შემოქმედების
პოპულარიზაციისათვის. განსაკუთრებით მინდა წარმოვაჩინო ის ამაგი და
სიყვარული, რაც ქალბატონმა ნესტანმა - გიორგი ლეონიძის უფროსმა
ქალიშვილმა - გასწია თავისი დიდი მამის შემოქმედების უკვდავსაყოფად. ამას
იმიტომაც ვაკეთებ, რომ აღნიშნული წერილი მის მიერ შედგენილ ამ პოეტური
კრებულისათვის იწერება.

ჯერ კიდევ ამ ორი ათეული წლის წინ ქალბატონი ნესტანის

მცდელობით და ჩემი რედაქტორობით გამოვეცით მის მიერ შედგენილი
რჩეული „ნინოწმინდის ღამე“. ეს წიგნი მკითხველმა დიდი სიყვარულით
მიიღო. მისივე თხოვნით მე გამოვეცი აგრეთვე ბატონი გიორგის „ნატვრის ხე“
დიდი ტირაჟით. წინამდებარე კრებული, შედგენილი ქალბატონ ნესტანის
მიერ, უფრო ფართო პლანით წარმოგვიდგენს გიორგი ლეონიძის პოეზიას. იგი
დიდი საჩუქარი იქნება წიგნს მონატრებული ქართველი მკითხველისათვის.
მკითხველი ერთხელ კიდევ გაიხსენებს თავის საყვარელ პოეტს და მადლობას
შეუთვლის იმ გრძელ ქვეყანაში ქალბატონ ნესტანს, რომელმაც თავისი
ღირსეული მამის სიყვრულში დალია ცხოვრების უკანასკნელი დღენი.
 ახლა მცირე რამ ქალბატონი ნესტანის შესახებ.

ის იყო მზეთამზე, სიმშვიდე, აუღელვებელი, ჩუმი, მწყაზარი, წიგნით

გატაცებული, სპეტაკი და დამამშვენებელი ქართული მანდილისა.
გულსატკენია, რომ სრულიად ახალგაზრდა წავიდა ამ ქვეყნიდან. იგი უფრო
მეცხრამეტე საუკუნის მანანა ორბელიანისეული მისწრაფებების მანდილოსანი
იყო, ერთის გამოკლებით, არ უყვარდა დიდხმაურიან საზოგადოებაში
ტრიალი. იყო თავისთვის და ითვლიდა ყველაფერ იმას, რაც მის გარშემო
ხდებოდა. თუ მისი ახლობლები არ გამინაწყენდებიან, იმასაც ვიტყვი რომ იგი
არ იყო სრულყოფილი ბედნიერებით წარმოდგენილი, მას, ისევე, როგორც
ყველა ჩვენთაგანს, დაჰყვებოდა რაღაც გამოუთქმელი სევდა, რომელიც ჩვენდა
უნებურად ჩასახლდება ხოლმე ჩვენში და ზოგჯერ კი არა, უფრო ხშირად არ
ვიცით, საიდან მოვიდა იგი. იქნებ ეს სევდა, სევდაა წუთისოფლის ამაოებისა.
დიდი ბარათაშვილი რომ იტყოდა: „წავედ მტკვრის პირას სევდიანი ფიქრთ
გასართველად.“

მჯერა მძინარე და დავრდომილი საქართველო კვლავ გამოიღვიძებს და

კვლავ მოუხმობს თავის ღირსეულ შვილებს იმ ასპარეზზე, რასაც ქართული
გონიერების ასპარეზი ჰქვია და სევდიანი წარსულის გახსენება.

ქალბატონო ნესტან, თქვენ აგცდათ დავიწყების მსახვრალი ხელი,

რადგან ყოველთვის განასახიერებდით იმ სიკეთეს, რასაც ოჯახის სიყვარული
და მამულიშვილური მოვალეობა ჰქვია!

04.08.2000

სილოვან ნარიმანიძე

ფორუმი სცდება!

გიორგი ლეონიძე გაორებული?

ამ ცოტა ხანში კიდევ ერთი საჩუქარი მიიღო ქართველმა მკითხველმა.

გამოვიდა ფართო საზოგადოებრივი ცხოვრების ამსახველი ჟურნალი
“ომეგა“(რედაქტორი როსტომ ჩხეიძე). ინტერესი ამ ჟურნალისადმი ერთობ
დიდია, ჩვენი საზოგადოება მოელის მის ფურცლებზე ახალ ლიტერატურულ
ძიებებსა და ისტორიისათვის საჭირო დასკვნებს. პირველივე დღეებიდანვე
ბევრი საინტერესო მასალა შემოგვთავაზა ამ ჟურნალმა. ჩემი ყურადღება
უფრო მიიქცია სარედაქციო წერილმა, რომელსაც სათაურად აქვს: XX
საუკუნის საუკეთესო ლექსები: გალაკტიონიდან ტარიელ ჭანტურიამდე.
ხუთი ქართველი პოეტის თანავარსკლავედი (ჟურნ.: ომეგა, № 9, სექტემბერი,
2000, გვ. 22-23). ავტორები აღნიშნული წერილისა აცხადებენ, რომ “ნათელი
მოეფინება, ისეთ რამეს, რაც ჩვენსმდორე, უსიცოცხლო, წვრილმანი
ინტერესებით გაჯერებული სალიტერატურო ყოფის გამო, აღარავის აღელვებს,
აი, როგორ წარმოგვიდგენია XX საუკუნის ქართველ პოეტთა
თანავარსკვლავედი“. და ისინი ჩამოთვლიან მხოლოდ ხუთ რჩეულ პოეტს: “1-
გალაკტიონი, 2-გიორგი ლეონიძე, 3-ტიციანი, 4-ლადო ასათიანი, 5-ტარიელ
ჭანტურია“. მე არ გავყვები ამ წერილების ავტორების მიერ დამიზნებლ
პოლემიკას. ყველა ამ პოეტს ხალხის მიერ მიჩენილი ჰქონდა აქამდე
თავთავისი ადგილი ქართულ პოეზიაში და მე არც მსურს კონკრეტულად
ბისაუბრო, თუ, რამდენად სწორია აღნიშნული სარედაქციო წერილის მიერ
შემოთავაზებული პოეტური წესრიგი. მხოლოდ მინდა მკითხველის
ყურადღება მივაპყრო გიორგი ლეონიძის მათეულ შეფასებაზე. ავტორები
მეტად საჩოთირო ტონით განიხილავენ ამ უზადო მამულიშვილის, ქართული
პოეზიის სიამაყის შემოქმედებას. “გიორგი ლეონიძე გაორებულ მოვლენად
წარმოგვიდგება,- სწერენ ისინი,- იგი არა იძულებით, არამედ მეგნებულად
ემსახურება საბჭოთა რეჟიმს (?! – ს.ნ.) და ამას უმსხვერპლა თავისი პოეზიაც
(ნუთუ მართლა ასეა? – ს. ნ.), განსხვავებით გრიგოლ ორბელიანისაგან, ვინც
ხმლით რუსეთის სამსახურში იდგა და განამტკიცებდა მის ძლიერებას, მაგრამ
პოეტური მემკვიდრეობა შეუბღალავი დაგვიტოვა (ნუთუ გიორგი ლეონიძემ
შებღალა? – ს.ნ.). ეს გარემოება ძალზე გულს გვტკენს, მაგრამ შეუძლებელია არ
დავაფასოთ გიორგი ლეონიძის, პოეტური თავისთავადობა და მოღწევანი
(მაღაროს მუშა ხომ არ იყო, მიღწევებიო, რომ სწერენ?-ს.ნ.)… ახლა კი მისი
მემკვიდრეობა მოკრძალებულად (?!-ს.ნ.) გამოიყურება იმასთან შედარებით,
რის ძალ – ღონეც ჰქონდა (?! – ს.ნ.).“
როგორც აღნიშნული წერილიდან ირკვევა რედაქციას მოუწვევია
ლიტერატურული ფორუმი, რომელსაც ზემოაღნიშნული დაუდგენია. ეტყობა
აღნიშნული ფორუმი ძალიან შენიღბულად ჩატარებულა, რადგანაც ფორუმის
მონაწილეებს არ ამხელენ, იმას კი ამბობენ, რომ ხმათა უმეტესობით
უპირატესობა მიენიჭა ტარიელ ჭანტურიასო: „ვისი გავლენაც აშკარაა
თანამედროვე (?!-ს.ნ.) და მომდევნო თაობების (?!-ს.ნ.) პოეტებზე. ვინც
ირონიული თვალთახედვით გამოხატა ჩვენი ეპოქის ტრაგიზმი (ნუთუ, მარტო
ეს კმარა, პოეტური სრულყოფისათვის?-ს.ნ.).“

„თქვენ რას იტყვით ყოველივე ამაზე?“ კითხულობენ ისინი.

 ეს ყველაფერი რომ წავიკითხე დამაეჭვა წერილის ავტორთა
გულწრფელობამ. გული უფრო იმან მატკინა, რომ ჩამონათვალ ავტორებში,
რომელიც ჟურნალმა საკონკურსოდ გაიყვანა ფორუმზე, იოსებ გრიშაშვილთან,
ბესიკ სარანაულთან და სხვა ავტორებთან თანაბრად, კონკურსში არ
მიაღებინეს მონაწილეობა ისეთ პოეტებს, როგორიც ბრწყინვალე ვარსკვლავი
მირზა გელოვანია. როგორებიც არიან გაბრიელ ჯაბუშანური, ალექსანდრე
საჯაია, მუხრან მაჭავარიანი, შოთა ნიშნიანიძე, იოსებ ნონეშვილი, ეთერ
სასვაძე, მურმან ლებანიძე და კიდევ სხვები.

მძიმე დღეები უდგას ჩვენს ქვეყანას, უფრო მეტად კი მწერლობას. ხდება

ღირებულებათა გადაფასება, ცნობიერების დაქვეითება. საზოგადოებისათვის
ახალი, ფსევდო-კლასიკოსების შეთავაზება. ხეირის მოყვარულები არ
დაგიდევენ და გზას უხსნიან ტენდენციურობას. მათთვის სულერთია, თუ ვინ
ხვდება მათი თვალთახედვის არეალში, მათი მიზანია გამაღიზიანებელი
ატრაქციონებით გაერთონ, მათთვის ძნელია ღირებულებათა აწონვა.
ზოგიერთი თვითნება მწერლის ასეთ გამოსვლებს ჩვენი კრიტიკა,
საზოგადოება, მწერალთა კავშირი, ლიტერატურის ინსტიტუტი და სხვა
კომპეტენტური სახელები ხშირად უჩუმდებიან, ათას სხვა გარემოებებით
გაღიზიანებულ „ავანგარდისტებს“ საშუალებას აძლევენ ყოველგვარი
დაუსაბუთებელი თვალსაზრისი გამოთქვან ლიტერატურულ ასპარეზზე და
პასკვილები აცხონ ჩვენი კლასიკოსების დაკნინებასა და დამცირების ხარჯზე.
ყველაზე მეტად გულსატკენია, რომ ასეთი „ავანგარდისტების“ თვალსაზრისმა
უკანასკნელ ხანს რამდენჯერმე გაიჟღერა ტელევიზიის, ჟურნალ-გაზათებისა
და სხვა პერიოდული გამოცემების ფურცლებზე. ხალხმაც კარგად გაიგო თუ
რანი არიან და ვინ არიან ისინი…

ჟურნალ “ომეგას“ მიმომხილველი მოურიდებლად აცხადებს, რომ

მიუხედავად იმ გარემოებისა, რომ გიორგი ლეონიძე უნიჭიერესი პოეტი იყო,
მისი ნაკლი იყო, რომ გაორებული დარჩა შემოქმედებით ცხოვრებაში, რომ მას
შეეძლო უფრო ღირსეულად ეღვაწა და თავისი შემოქმედება მრავალი უკვდავი
ქმნილებით გაემდიდრებინაო. ასეთ ეტალონად ის მართლაც დიდებული
პოეტისა და მამულიშვილის, გრიგოლ ორბელიანის ცხოვრებას განიხილავს,
თანაც ეტყობა, რომ ნაკლებად იცნობს ამ უკანასკნელის მოღვაწეობის ყველა
დეტალს. გულახდილად გეტყვით, რომ მოურიდებელმა, დაუსაბუთებელმა
ბრალდებამ ჩვენი დიდი მგოსნის, გიორგი ლეონიძის მიზნობრივ,
ცხოვრებისეულ გარემოებაზე მღელვარებამ მომგვარა. ამ განცხადებაში
დავინახე მცდელობა მიაჩვიონ ჩვენი საზოგადოება დიდ ადამიანთა
მოღვაწეობის ცალმხრივ განქიქებას, აუგად ხსენებას, ასეთი შემოქმედის
სანაცვლოდ უკვდავთა გალერეაში მოსაქცევად შემოგვთავაზონ ვინმე მათი
რჩეულის, მათსავით „ავანგარდისტის“ პორტრეტი, თუმცა ვერ გვისაბუთებენ
თუ რისთვის და რატომ?…

ვისაც ერთი ღამე მაინც გაუთენებია თეთრად სიტყვასთან ბრძოლაში,

სტრიქონთან შეჭიდებულს, ბრძოლით დამაშვრალს უვლია და უტარებია ის
მძიმე ტვირთი, რასაც მწერლისა და განსაკუთრებით პოეტის სიყვარულთან
შეჭიდება ჰქვია, ის ადვილად მისწვდება სიდიადეს ყველა იმ სტრიქონებისას,
რომელთათვისაც პოეტს თავისი სიცოცხლის დიდი მონაკვეთი შეუწირავს.
ერთერთი ასეთი შეწირული გიორგი ლეონიძე იყო. ის იყო პოეტი, რომელმაც
სხვებთან ერთად უმძიმეს დროს ეროვნული ტრადიციების უმძიმესი უღელი
დაიდგა მხრებზე და ქართველი ხალხის გათვითცნობიერების დიდი მისია
იკისრა, რათა გადაერჩინა იგი და მისი ეროვნული დვრიტა არ დაშრეტილიყო.
ამასთანავე, მან კიდევ უფრო მეტად განიცადა იმ მძიმე დროის გარდასახვათა
ტრაგედია.

შესაძლებლობა მქონდა მისი ცხოვრების მრავალი დღეების

ნაკვალევისათვის გამედევნებინა თვალი. იგი იყო ფალავანი ქართული
აზროვნებისა და სიტყვისა და არასოდეს არავინ არ შესცილებია მას ამ
ერთადერთობაში. იგი იყო ამასთანავე ხალხის (5 ხმა) ნამდვილი რჩეული, ვის
სულშიც და გულშიც მუდამ დუღდა ტკივილი ჩვენი (5 ხმა) უიღბლო
ისტორიისა; იგი იყო ხალხის დიდი ტრიბუნი, მომწოდებელი ახალ სიტყვათა
და გარემოებათა მძებელი, გამმართავი ხალხური მარგალიტებისა და ისევ
ხალხის წიაღში დამბრუნებელი, უიმედოთა იმედი, დაჩაგრულთა დამხმარე
და, რაც მთავარია, დიდი მოქართულე. თავისი ლიტერატურული
მოღვაწეობით იგი კლასიკოსია ლიტერატერული მოღვაწეობის ყველა ჟანრისა,
ლექსი იქნება, მოთხრობა, რიტორიკა თუ სამეცნიერო კვლევა-ძიება. თქვენ,
ლეონიძის მოღვაწეობაში ნაკლის მძებნელნო, დამისახელეთ სხვა, მეორე,
უფრო მეტის გამკეთებელი. „ახლოს მოიწი, სამშობლოს გულო, სითბო მსურს
შენი“-ო, ამაოდ არ იხვეწებოდა კურთხეული, „ლექსებზე ღამეგანათევარი,
ვაზის რქა ვარ-ო, მე ნართვლევარი…“.

მახსოვს მისი თეთრად გათეული ღამეები, მახსოვს მისგან დაღვრილი

ცხარე ცრემლები, როდესაც მიწით დაფარული ცხრა ძმა ხერხეულიძეების
საფლავის ქვები ამოგვქონდა მიწის წიაღიდან მარაბდაში, რათა ხალხს მათი
კვალი არ დაეკარგა. ისიც მახსოვს როგორი მებრძოლი და მოურიდებელი
მოხმალავე იყო იმათდამი, ვინც ვერაგობითა და ორპირობით ცდილობდა
დიდება ეძებნა. მახსოვს, თუ როგორ გადაარჩინა მძიმე დღეებში ჩვენი
ქართული მწერლობის შესანიშნავი სახელები, იმ დროს, როცა ისინი
უსახსრობითა და უპატრონობით სულს ღაფავდნენ.
 აქვე მინდა ზოგიერთი ჩემი ძველი ჩანაწერი შემოგთავაზოთ, რომელსაც
ზოგჯერ ჩემთვის ვიწერდი ხოლმე. აი, რას მომიყვა, თვითონ, გიორგი
ლეონიძე:
– 30-იან წლებში სანამ სისხლიანი 37 წელი დადგებოდა, ბერიამ
დაგვიძახა მწერალთა ერთ ჯგუფს და გაგვაფრთხილა, დროა მოეშვათ
ლიტერატურულ ღამეულ ვამპირებზე წერას და ღრმად იფიქრეთ ჩვენს
ეპოქაზეო. ამოირჩიეთ სანატორიუმები, დასასვენებელი სახლები, ჩვენი
ხარჯით გაგაგზავნით, ერთი ორი წელი იმუშავეთ და შექმენით ღირსეული
ტილოები ჩვენს ეპოქაზე და მის სულისჩამდგმელ დიდ ბელადზე –
სტალინზეო. თუ არადა, მერე აღარაფერი დაგვაბრალოთ, რომ არ
გაგვაფრთხილეთო. მისი დავალებით ფიქრთნატვირთალებმა, მართლაც
დავიწყეთ ფიქრი, ვისაც როგორ შეგვეძლო, რადგან სხვა გამოსავალი არ
გვქონდა. მაშინ შეიქმნა პოეტური ოდები, ჩანახატები, ლექსები, პოემები,
რომანები, რომელთა შორის გამოირჩეოდნენ კონსტანტინე გამსახურდიას,
გალაკტიონ და ტიციან ტაბიძეების, პაოლო იაშვილის, სიმონ ჩიქოვანის,
კარლო კალაძის ქმნილებები. „მოდის გრიგალი გრიგალებზე გადაგრაგილი და
ამ სტიქიას დირიჟორობს კობა სტალინი“, სწერდა პაოლო იაშვილი.
რევოლუციურ სულიერ ხანძარში ჩაინთქა ბევრი შემოქმედის შემოქმედებითი
პოტენციალი. მკითხველი კი რომელიც განთვითცნობიერებული (5 ხმა) იყო
ნამდვილი მხატვრული ღირებულებების შერჩევაში, ავსა და კარგს ყოველთვის
არჩევდა. მაშინ დაიწერა სწორედ გიორგი ლეონიძის „ბავშვობა და ყრმობა“
(„ქართლის ბაღი“). ამ მხატვრული სიტყვების კრიალოსანმა უდიდესი სახელი
მოუხვეჭა გიორგი ლეონიძეს. პოემა იმთავითვე ითარგმნა მსოფლიოს
თითქმის 100-მდე ენაზე. გოგლას კრიტიკოსების გასაგონად ვიტყვი, და
ვეკითხები კიდეც, რომელიმე ეპოქაში თუ ყოფილა ნამდვილი შემოქმედი,
რომელიც მხოლოდ ეპოქის გარეშე არსებული მოვლენების აღწერით
დარჩენილა ისტორიაში. ასე თუ ისე, ყველა მოექცა ეპოქის გავლენაში, რაც
აუცილებელ, ბუნებრივ გარემოებად მიგვაჩნია.

რომელმა ქართველმა მწერალმა, რომლებზეც აკეთებენ ჩვენი

კრიტიკოსები აქცენტს, არ უძღვნა ოდები სტალინს. მართლაც და სწორუპოვარ
დიქტატორს, სისხლიან მმართველს მსოფლიოს უდიდეს ხელმწიფეებს შორის.
ვინ აღარ: გალაკტიონმა, გამსახურდიამ, ტიციანმა, პაოლომ, სიმონ ჩიქოვანმა,
ლებანიძემ, ნონეშვილმა… რომელი ერთი ჩამოვთვალო… ვინ აღარ! ანდა
ჩავიხედოთ ისტორიულ ანალებში, რომელმა დიდმა გენიოსმა, ჰომეროსმა,
ჰორაციუსმა, გოეთემ, პუშკინმა და ვინ აღარ განიცადა ასეთი „გაორება“,
რომელსაც ჩვენ დიდ პოეტს საყვედურობენ. რაღა მარტო ლეონიძის ვითომდა
ამ გაორებას ხედავენ, ეს „ავანგარდისტები“.
 ახლა რაც შეეხება გრიგოლ ორბელიანს, სხვათაშორის ეს დიდი
მპყრობელი ქართული გენისა სხვაზე არა ნაკლებ განიცდიდა ასეთ გარემოებას
(თუ ამას გარემოებას ვეძახით). ერთ ამონარიდს მოვიტან მხოლოდ დიდი
ორბელიანის „სადღეგრძელოდან“, რომელიც მიძღვნილია რუსეთის მეფის
ნიკოლოზისადმი:

„ხელმწიფევ ჩვენო, ძლიერო ბრძენო,

ნიკოლოზ დიდო,სულგრძელებითა,
მსხედარნი შენნი ერთგულნი, მსნენი,
ვსვამთ შენს სადღეგრძელოს მოწიწებითა.

გული, ივერთა გაქვს მსხვერპლადა მზადა,

შენდა შესაფერ-შესაწირავად,
ტაძარი შენი სდგას გულსა ჩვენსა,
მოვედ მშვიდობის ჩვენდა საკმევად.
ძველი ივერი, შენი ივერი,
შენდა მოგმართავს თვალსა და გულსა“.

უფრო მეტი რაღა უნდა ეთქვა, თქვე დალოცვილებო, ანდა, ვინ ედავება
მას ამაზე. ამის თქმა მაშინ ბუნებრივად მეჩვენება; ხისტი პოლიტიკით
არცერთი ერი არ ცხოვრობს და ვერც ჩვენ ვიცხოვრებთ. არც ის გეგონოთ, რომ
ეს სტრიქონები ფარისევლურადაა დაწერილი, მასში გულწრფელი გრძნობაა
ჩატეული და დიდი მგოსნის ჩვეული პირდაპირობითაა ნათქვამი. რომელი
მგოსანი იყო დაზღვეული ამგვარი პანეგირიკისაგან, დამისახელეთ ერთი
მაინც, თუნდაც იმათგან, ვინც გაუგონარი რეპრესიების მსხვერპლნი გახდნენ.

გიორგი ლეონიძე გულწრფელი იყო პოემის წერისას, მით უმეტეს, რომ

მასში სტალინის ბავშვობისდროინდელი პერიოდი იყო ასახული; იქ, უფრო
მეტად, მისი დიდებულება საქართველო იყო წარმოდგენილი, „ბავშვობა და
ყრმობა“ ეხება პერიოდს, როცა სტალინის მისწრაფება, მისი ცნობიერება ჯერ
კიდევ ჩამოუყალიბებელი და მხოლოდ ეროვნული იდეებით იყო აღსავსე.
როცა იწერებოდა მისი ცნობილი სტრიქონები: „და შენც ქართველო სწავლითა,
სამშობლო გაახარეო“. ასევე შეფარული ტკივილებით არის აღსავსე ლეონიძის
ლექსი „რა ქარმა გზარდა, რა ღვარმა“. რაც არ უნდა კეთილშობილი
დიქტატორი იყოს, არავინ არ არის შეცდომებისგან დაზღვეული. სტალინიც
ვერ ასცდა მუხანათური დროის საჭიროებებს. ამ სტრიქონებს ვწერ
სტალინისაგან დიდად დაზარალებული პიროვნება, რომელსაც დაობლებულს
1937 წელს გამაშორეს კაცი ვინც მზრდიდა და მემშობლა - იმ დროს კახეთში
ცნობილი პიროვნება და სოფელ შილდის უპირველესი ვაჟკაცი, ჩემი
მამიდაშვილი არჩილ იანქოშვილი. იგი წამებითა და ტანჯვით გამოასალმეს
საწურთოს. მას შემდეგ მისი ოჯახიც განადგურდა და გაუბედურდა, რაც,
დღესაც დიდი საწუხარია ჩემთვის. მაგრამ, მაინც ვიწამე, რომ სტალინი იყო
დიდი პიროვნება, რომელმაც შეაზანზარა მთელი მსოფლიო. იგი იყო
ერთადერთი დიქტატორი, რომელიც დაუმარცხებელი წავიდა ამ ქვეყნიდან.
საქართველოს პროვინციაში დაბადებულმა უბრალო მეჩექმის შვილმა, იმას
მიაღწია, რასაც კაცობრიობის ისტორიაში ამგვარი გარემოდან გამოსულს
არავის არასდროს მიუღწევია და ასეთი რამ ზღაპრადაც კი არ გვსმენია.
მიუხედავად იმისა, რომ ფაშიზმი დამარცხდა, მემგონი ამ ომიდან ყველაზე
დამარცხებული საქართველო გამოვიდა, რომელმაც 700 ათასი ახალგაზრდა
ადამიანი გააგზავნა ამ ომში და სარგებელი ვერაფერი მიიღო. ამ მხრივ შედეგს
დღეს იმკის ჩვენი ქვეყანა, რომელმაც მთელი თავისი ისტორიის მანძილზე
ყველაზე მძიმე გადასატანი გადაიტანა.

და ისევ სტალინი. მიუხედავად ყველაფერ ამისა მე ახლაც მჯერა, რომ

მას სამშობლო უყვარდა. ერთი ლექსი მაქვს დაწერილი, ჯერ კიდევ ადრე,
სადაც, ასე თუ ისე, ვცადე ჩემებურად ამეხსნა ზოგიერთი გარემოება. აი, მცირე
ამონარიდი ლექსიდან „საუბარი ისტორიულ პიროვნებასთან“.

“ბედს და განგებას მინდობილმა,

შენ იცხოვრე,
არა ისე, როგორც გინდოდა,
არამედ,
როგორც მდინარე მიგაქანებდა“.

რა ვქნათ, ცხოვრება ჩვენს სურვილებზე არ დადის, მას თავისი კანონები

აქვს და ეს კანონები ჩვეულებრივი ადამიანებისათვის ძნელად აღსათქმელი და
შესათვისებელია. ამ კანონების უცოდინარობამ გაგვყინა სწორედ ერთ
ადგილას.

დღეს ბევრი ამაოდ ცდილობს მსაჯულის მძიმე მოვალეობის

შესრულებას. უფრო პოლიტიკური პარტიების გასაგონად ვიტყვი ამას: -
აცალეთ დროს, ის დაწერს სიმართლეს. აცალეთ ხალხს მშვიდი ცხოვრება. ნუ
აურევთ გონებას ადამიანებს, ათასნაირი, ერთმანეთთან დაპირისპირებული
თქვენი ფსევდო თეორიებით, ისტორია მაინც, თავისი გზით ივლის, არც თქვენ
და არც მე არ დაგვიჯერებს.დიახ, ის სიმართლეს დაწერს, სიმართლე კი,
ლეგენდაზე უფრო მძაფრი და დაუჯერებელი იქნება.

დღემდე ჩვენი პოლიტიკური პარტიების არცერთმა რეკომენდაციამ არ

გაამართლა. ხალხიც იმიტომაა გულმოსული, უპირველესად, თავის თავზე,
რადგან ხელისუფლების რეკომენდაციები დროს ვერ მოერგო, მან ხალხს
ნდობა წყალში ჩაუყარა.
 მაინც, რა როლი ითამაშა გიორგი ლეონიძემ იოსებ სტალინის
ცხოვრებასა და მსოფლმხედველობაში? აი, რა არის მთავარი. ამისათვის
დაგვჭირდება ზოგიერთი წ-ლების გაკეთება და გარკვევა მოვლენებისა
როგორც ცნობილია, საქართველოს პოლიტიკურ ცხოვრებაში თავიდანვე
ათვალისწუნებული ჰყავდათ იოსებ ჯუღაშვილი. მას უცხო მხარეში
უხდებოდა მეგობრებისა და თანამოაზრეების ძებნა საქართველოს
ინტელიგენციის ორჭოფულმა დღევანდელმა და ისტორიულმა ხასიათმა
თავიდანვე არ მიიღო იგი. ისიც ხომ ცნობილია, რომ მიუხედავად სტალინის
სურვილისა, არც მენშევიკურმა პარტიამ გაიკარა ახლოს, როდესაც
თავისუფალი საქართველოს მთავრობას აყალიბებდნენ. ის არავის გახსენებია.
ისიც ხომ ვიცით, თუ, როგორ შეხვდა მას თბილისის ვაგონშემკეთებელი
ქარხნის კოლექტივი. სტალინი, რომელიც უდიდესი შურისმაძიებელი იყო,
გულმოსული წავიდა საქართველოდან, მაგრამ რაც არ უნდა იყოს, ყველაზე
ძლიერი მაინც უსამშობლობის განცდაა, რასაც ჩემი აზრით, ძალიან
განიცდიდა სტალინი. ამასთან დაკავშირებით,უნდა გავიხსენოთ 30-იან
წლებში ჩატარებული მწერალთა საკავშირო ყრილობა,სადაც სტალინმა ოდნავ
მოიხედა ჩვენსკენ, რეაბილიტაცია უყო და თავის უფლებებში აღადგინა ყველა
მანამდე დევნილი ჩვენი კლასიკოსი, განსაკუთრებით კი, რუსთაველი და
ჭავჭავაძე, სხვებიც!

გიორგი ლეონიძემ თავიდანვე დაისახა მიზნად სტალინის

მსოფლმხედველობა შემოებრუნებინა საქართველოსაკენ. აი სათავე მისი
კრიტიკისა და აქ, მისი როლი ფასდაუდებელია. ის მოღვაწენი ვინც 1936 წელს
მოსკოვში ჩატარებულ ქართული ხელოვნების დეკადას დაესწრნენ,
ჰყვებოდნენ თუ რა საოცრება მოხდა იქ, იმ დღეს, როდესაც თამარ ჭავჭავაძემ
წაიკითხა გიორგი ლეონიძის ლექსი სტალინზე “რა ქარმა გაზარდა, რა ღვარმა“.
სტალინი მაშინ ისე გაოგნდა, თურმე ადგილს ვერ პოულობდა. თითქოს იგი
ხელახლად დაიბადა და იგრძნო უდიდესი ძალა, რომელიც სამშობლოს
მთებიდან მოდიოდა, სიყვარული, რომელიც მშობლიური წიაღიდან
მოედინებოდა. იმ გაუთავებელ ოვაციებში იბადებოდა ახალი
დამოკიდებულება, ახალი რწმენა. არც ერთ სხვა გარემოებას სტალინზე იმ
პერიოდში არ მოუხდენია ასეთი გავლენა, რაც ამ ლექსმა მოახდინა. შემდეგში
ლეონიძის პოემამ და განსაკუთრებით ომის პერიოდში შექმნილმა შინ
მოუსვლელის ბალადებმა კიდევ უფრო შეაყვარა ხალხს გიორგი ლეონიძის
პოეზია.

სტალინმა თავიდანვე იცოდა, რომ უსამშობლოდ ცხოვრებას აზრი

ეკარგებოდა. ვისაც წაუკითხავს სიკვდილის ბოლო წლებში სტალინის მიერ
შავიზღვისპირეთში ქართული კულტურის მუშაკთა და მოღვაწეთა, მიღწევის
თაობაზე და აკაკი ვასაძის მოგონებები ამავე თემაზე, ყველა დამერწმუნება,
რომ სტალინი იყო მარტოსული, უმეგობრო, დევნილი პიროვნება, რომელსაც
გადატანილი უდიდესი ტკივილების გამო ცხოვრებაზე თავისებური
დამოკიდებულება ჩამოუყალიბდა. კარგი იყო თუ ცუდი, ეს სხვა საქმეა, მისი
შეცვლა ზეკაცსაც აღარ შეეძლო. შეგეცოდება ეს მარტო სულთმპყრობელი,
როდესაც იმ ქართველ მოღვაწეებს სამშობლოში ისტუმრებდა. რამდენიმე
დღის, თითქოს სიზმარში გატარებული დროის მიუხედავად, იგი, ისევ მარტო
დარჩა. შოფერს აბარებდა: – ესენი, ჩემი ყველაზე ძვირფასი ადამიანები არიან
და გაუფრთხილდი მათ სიცოცხლესო. ეს წუთით. მერე კი…

გიორგი ლეონიძემ უდიდესი როლი შეასრულა, რომ სტალინი

სამშობლოსაკენ შემომრუნებულიყო და მასზე ეფიქრა. დრო კი თავისას
ფქვავდა. სტალინი დრომ მაინც მარტო დატოვა. ფიქრი ერთია, მაგრამ ყველა
სურვილს, თუნდაც სტალინისას, აღსრულება აღარ ეწერა. მარტოსული
იძულებული იყო ხანდახან თავი გაერთო სამშობლოზე მოგონებებით,
თუნდაც ისეთი გაიძვერა თანამემამულეთა მეშვეობით, როგორც ორჯონიკიძე
და ბერია იყვნენ. შეიძლება ვცდებოდე, მაგრამ გაორებული ამ შემთხვევაში
თვითონ სტალინი მეჩვენება. დიდი იდეების აღსრულებას ზოგჯერ ასეთი
ტიპის პოლიტიკოსები სჭირდება და სტალინიც, სანამ ძალა და გონება
უჭრიდა, თავისებურებად იყენებდა ამ შესაძლებლობებს.

ერთი საიდუმლო გამანდო თავის დროზე გიორგი ლეონიძემ,

შინმოუსვლელთა ბალადები ჩემი წამებული ძმის ლევანის ხსოვნას
ვუძღვენიო. ეს ტკივილი და ბრძოლის ველზე დაცემულთა გამო ტკივილი ერთ
დიდ გრძნობაში გაერთიანდა და ამან დამაწერინაო.

მართლაც მისი შემოქმედების ეს ნაკადი თითქმის უტოლდება ხალხური

შედევრის „ვეფხვისა და მოყმის ბალადის“ უბადლოებას. მან შესძლო ეს ისე
დაეწერა, როგორც ვერავინ სხვამ ჩვენს მწერლობაში.

თუ ვინმე ფიქორობს, რომ მთელი ცხოვრება შესძლო ჩრდილის გარეშე

გაეარა, ძალიან სცდება. დრო ანგრევს ადამიანთა ფსიქიკას და დროის ბრალია,
ზოგჯერ ნამდვილად სასახელოდ დაბადებული ადამიანებიც, რომ
გადასცდებიან ხოლმე. დრო ბოლოს მაინც მათზე იძიებს ხოლმე შურს, რომ
თავი იმართლოს! გიორგი ლეონიძე ტრაგიკული პიროვნება იყო. გარდა
საკუთარი ძმის ლევანისა, მისი უსყვარლესი ადამიანები, ჯერ კიდევ
სრულიად ახალგაზრდა მისი ცოლისძმები ავთანდილ და რევაზ
გედევანიშვილები დაუნანებლად გაწირეს 1924 წელსმხოლოდ იმის გამო, რომ
თავადიშვილები იყვნენ.
 რევოლუციამ უფრო მეტიც იცის. ვისაც წაუკითხავს ვიქტორ ჰიუგო,
ყველა დამერწმუნება, თუ, რა შურისძიების ჩადენა შეუძლია აბობოქრებულ
ბრბოს, ფეხქვეშ რომ თელავს ყველაფერს, სწვავს და ანგრევს ავსაც და კარგსაც.

მაინც რა გვინდა,. ასე მკაცრად რად ვეპოტნებით ცრემლიან წარსულს,

მაშინ, როცა მომავალი ცის სამზერი თითქმის დახურულია. მე ადრე დავწერე
და ახლაც გავიმეორებ: გიორგი ლეონიძე იყო გამორჩეული მპყრობელი
თავისი ეპოქისა, არაფერს და არავის რომ არ ივიწყებდა. არც სხვა ვინმე
მეგულება ქართულ ნიადაგზე შექმნილი პოეტური მეტყველებისა და
თავანკარა მარგალიტების მისებრი მშობელი.

გავუფრთხილდეთ ისტორიას, მასზე მშეცდომები საბედისწეროა! ის

ჩვენი დიდი ხერხემალი და მფარველი ღმერთია, რადგან, თუ რამე საამაყო
დაგვრჩა, იგი ისტორიის გზაჯვარედინებშია საძებარი. თუმცა, მიუხედავად
ამისა, ჩვენი ისტორია ცრემლთამღვრელია და სედვითაა სავსე.

კიდევ რა შეიძლება ითქვას?.. ის რომ ცისფერყანწელები იმიტომ კი არ

შეეკვრნენ დროებას, რომ ისინი უთანაგრძნობდნენ მის სისხლიან ნაბიჯებს .
როგოც სერგო კლდიაშვილი იგონებს, 1921 წლის მარტის დამლევს იგი
ქუთაისში ბათუმიდან უკან,თბილისისაკენ, მობრუნებულ გოგლას,რომელსაც
ხელი აეღო საზღვარგარეთ გაქცევისაგან.გოგლას მაშინვე უთქვამს, რომ ბუნება
სიცარიელეს ვერ იტანს და თუ ჩვენ არ შევეცდებით ურთიერთობის
დამყარებას ახალ რეჟიმთან,ჩვენს ადგილს ნაკლებად ეროვნულად
განწყობილი ძალები დაიკავებენო. ეს იყო ტაქტიკა!განა ასე არ მოიქცა პაოლო
იაშვილი,რომელიც კოჯრის საბრძოლო ბარიკადებიდან თბილისში ჩამოვიდა
და 25 თებერვალს წითელი დროშით მიეგება წითელ არმიას.ეს იყო ტაქტიკა
შემუშავებული ცისფერ ყანწელთა მიერ,რადგან ისინი შიშობდნენ ვინმე
სისხლისმღვრელ მანიაკს არ ჩაეგდო ხელში მწერლობის სადავეები; მერე რაც
მოხდებოდა ნათელი იყო. ამის გამოცდილება შემდგომში ჩვენ ბევრი
დაგვიგროვდა.

ერთ ფაქტსაც გავიხსენებ ეს უკვე ჩემი ცხოვრებრების ახალგაზრდულ

წლებს ეხება ,იმ დროს როცა დავუახლოვდი გიორგი ლეონიძეს და ბევრი რამ
მისი ცხოვრებისა ჩემთვის ძალზე საცნაური და მისახვედრი გახდა; გამაკვირვა
მისმა დაუოკებელმა სიყვარულმა ტიციანისა და პაოლოსადმი. ამ სამთა გენიას
ერთმანეთთან მეტად თბილი პოეტური წარსული აკავშირებდათ,
სიყვარულით გაჯერებული სტრიქონები აქვთ მიძღვნილი ერთმანეთისადმი.
როცა ბედმა პაოლო და ტიციანი გაწირა გოგლამ უიმათოდ ობლად იგრძნო
თავი. გალაკტიონიც მარტოსული იყო და არავის არ იკარებდა. აქვე უნდა
ითქვას, რომ გოგლა დიდად აფასებდა მის პოეზიას. გოგლას არასოდეს
შეუცვლია ახლო ურთიერთობა რეპრესირებული მეგობრების ოჯახებთან.
ტიციანის დაპატიმრების მეორე დღესვე გოგლას მეუღლემ ფუფუცამ (ეფემია
გედევანიშვილმა) პირველმა მიაკითხა ტიციანის ოჯახს და არასოდეს არ
განელებულა ეს დამოკიდებულება. მახსოვს, აღდგომის დღეებში გიორგი
ლეონიძე ორ ბატკანს ყიდულობდა და ტიციანისა და პაოლოს ოჯახებში
მიგვყავდა, სააღდგომოდ, – მათი სულები მოიხსენიეთო - ეტყოდა ხოლმე. აი,
ასეთი გამორჩეული იყო ხასიათით გიორგი ლეონიძე. ან, ეს ფაქტი თუ იცით,
ჩემო კეთილო მეგობრებო, პაოლო იაშვილის კუბოს, მწერლობიდან, მხოლოდ
კოლაუ ნადირაძე და გიორგი ლეონიძის მეუღლე მიაცილებდნენ.

კიდევ ერთ ფაქტს გავიხსენებ: ამ ორმოციოდე წლის წინ ჩემს

მეგობრებთან ერთად პირველად ვნახე სოფელ ჭყვიშში გალაკტიონისა და
ტიციანის სახლ-მუზეუმები. ჩემი შთაბეჭდილებები მართლაც რომ
წარმოუდგენლად დიდი იყო და ახლაც დიდია: რა სევდიან გარემოში
გაუტარებიათ ბავშვობა და ჭაბუკობა ამ დიდებულ პოეტებს. გალაკტიონის
სევდიანი ქოხის ნახვის შემდეგ, ტიციანის ფიცრულ ოდაში მივედი. მაშინ
ცოცხალი იყო ტიციანის ძმა სიმონი (სიმონიკა ტაბიძე). შემოდგომა იყო და
ფიცრული სავსე იყო შემოდგომის უხვი მოსავლით, სიმინდის ხვავი იდო და
კომშის სურნელება იდგა ოთახებში და აივანზეც.ოთახში მისასვლელი იყო
დარჩენილი, საიდანაც შეგეძლო მისვლა საწერ მაგიდასთან. იმ ძველებური
საწერი მაგიდის დიდი შუშის ქვეშიდან, უცებ შემოანათა გიორგი ლეონიძის
სურათმა.

- ეს როგორ მეთქი, – ვკითხე ბატონ სიმონს.

- ეს სურათი, ამ მაგიდაზე, ტიციანის ანდერძის შესრულებააო, - მითხრა

ბატონმა სიმონმა. – ასე დატოვა ტიციანმა და მარადისად ასე იქნებაო!

იმასაც ვიტყვი თუ რა ყურადღებიანი იყო ბატონი გიორგი ახალი

თაობის მწერლებისადმი.რამდენს დაეხმარა ეკონომიურად და ამით
სიცოცხლე შეუნარჩუნა, რამდენს გაატანა უკანასკნელ გზაზე თავისი
დალოცვა. ვერ გიპატრონეთო, გვაპატიეთო, დაატირა უკანასკნელ გზაზე
თავისი დალოცვა. ვერ გიპატრონეთო, გვაპატიეთო, დაატირა უკანასკნელ
გზაზე ცნიბილ უნიჭიერეს პოეტს, ჩემს მეგობარს, ვახტანგ ნადარეიშვილს.

ასე მხოლოდ ღირსეული ადამიანები იქცევიან.

კიდევ რა გნებავთ, საყვედურებს გამოულევთ თუ არა, ჩვენი

სულიერების გუთნის-დედა?!
 დიდი შრომა გასწია გიორგი ლეონიძემ უსაყვარლეს სამშობლოს
ყამირებისა და ხოდაბუნების ასაყვავებლად და იმ გაწეული შრომის გამო იყო,
რომ თითქმის ახალგაზრდა, 66 წლისა განეშორა საწუთროს.. სამშობლოს
შეალია მთელი თავისი განუშრეტელი ენერგია. “გიორგი ლეონიძე იყო და
მუდამ იქნება კეთილშობილების, რაინდობის, პატრიოტიზმის მედაფე და
მეხოტბე“ ( კონსტანტინე გამსახურდია).

ერთ რამეში მთლიანად ვეთანხმები ჟურნალში გამოთქმულ

დებულებას, რომელიც ჩვენი ეპოქის ყველაზე მტკინვეულ იარას ეხება. ეს
არის: “ჩვენი მდორე, უსიციცხლო, წვრილმანი ინტერესებით გაჯერებული
სალიტერატურო ყოფა, რომელიც არავის არ აღელვებს…“ , გულსატკენია, რომ
ამის ნიშნები “ომეგაში“ გამოქვეყნებულ წერილშიც შეიმჩნევა.

მწარეა სიმართლე, მაგრამ სიმართლეა!

ბაკანიდან გარეთ გამოდით, მიმოიხედეთ რა ლამაზია სამყარო, და

დაინახეთ, რომ მას სიყვარულით მზრუნველი გული და გონიერი მართვა
უნდა!

09.09.2000

“ლიტერატურული საქართველო“ , 2000წ. 22 სექტემბერი, გვ.5.

ემზარ კვიტაიშვილი

დაგვიანებული გამოსათხოვარი

ისე გახშირდა, იმდენად ჩვეულებრივი ამბავი გახდა ახლობელ

ადამიანთა სიკვდილი, უკანასკნელი პატივის მიგებას, გლოვასაც ვეღარ
ვასწრებთ. მწუხარებით, ათასი უბედურებით აღსავსე იანვრის თვეში
გარდაიცვალა გიორგი ლეონიძის უფროსი ქალიშვილი ნესტან ლეონიძე -
უფაქიზესი სულის პატრონი, შესანიშნავი, მრავალი ღირსებით შემკული
პიროვნება.

იგი პროფესიით მხატვარი იყო (დაამთავრა თბილისის სამხატვრო

აკადემია), მომადლებული ჰქონდა საამისო ნიჭი, მაგრამ მოხდა ისე, რომ
ცხოვრების უმთავრეს მიზნად თავისი სათაყვანებელი მამის შემოქმედებისა
და მემკვიდრეობის მოვლა-პატრონობა დაისახა.
 მრავლისთქმელია ის ფაქტი, რომ გიორგი ლეონიძის გარდაცვალების
შემდეგ სხვადასხვა ჟურნალ-გაზეთებში გამოსაქვეყნებლად უშუალოდ
ქალბატონმა ნესტანმა მოამზადა ის ნაწერები, რომელთაც მამის სიცოცხლეში
დამთავრება და პუბლიკაცია არ ეწერათ და რომელთა გამო წუხილი ავტორს
სამარეში წაჰყვა:

„დაუმთავრებელ სტრიქონთა სევდა

მუდამ თან დამსდევს, მუდამ თან მსდევდა...“

მან დიდი შრომა გასწია გიორგი ლეონიძის იმ წიგნების შედგენაზე,

პოეტის სიკვდილის შემდეგ რომ გამოიცა.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ნესტან ლეონიძე წლების განმავლობაში

იღვწოდა პოეტის მრავალტომეულის შესადგენად, საფუძველი მოუმზადა
გიორგი ლეონიძის თხზულებათა აკადემიურ გამოცემას, რისი
განხორციელებაც შორი მომავლისათვის აღარ უნდა გადაიდოს.

ნესტან ლეონიძის დაუღალავი ზრუნვის ნაყოფიც არის, რომ 1968 წელს

პოეტის მშობლიურ სოფელში, პატარძეულში, დაარსდა გიორგი ლეონიძის
სახლ-მუზეუმი. ოცდაორი წლის მანძილზე იგი იყო ხსენებული მუზეუმის
პირველი და შეუცვლელი დირექტორი. ამ ხნის განმავლობაში მან პოეტის
ცხოვრებასა და მოღვაწეობასთან დაკავშირებული მრავალი ძვირფასი მასალა
მოიძია, დიდად გაამდიდრა და გაამრავალფეროვნა იკონოგრაფიული ფონდი.

მისი მუშაობის უმთავრესი ღირსება ის გახლდათ, რომ ყველგან, ყოველ

წვრილმანში ცდილობდა დაეცვა უტყუარი მემორიალობა, პირველქმნილი
სისადავე. მუდამ უკომპრომისოდ უარყოფდა ძველის (რაზედაც აღბეჭდილი
იყო პოეტის ყრმობის ნატერფალები, ისე შეურყვნელად რომ შემოგვინახა
დიდებულმა „ნატვრის ხემ“) ბუტაფორიულ, ფალსიფიცირებულ შეცვლას.
პირვანდელი სახე შეუნარჩუნა სახლთან მდებარე ხეხილის პატარა ბაღს.
შეუპოვარი წინააღმდეგობა გასწია, რათა დარჩენილიყო ძეძვის ბუნებრივი
ღობე, რომლის მაგივრად რკინა-ბეტონის გალავნის შემოვლება სურდათ. ასევე
შეინარჩუნა მამა-პაპური პატარა მარანი და სხვა წვრილმანი სამეურნეო
ნაგებობანი.

იშვიათი სინაზე, სისპეტაკე, კდემამოსილება, ყველასადმი

კეთილგანწყობა სჭვალავდა ნესტან ლეონიძის პიროვნებას. მისი ეს საუკეთესო
თვისებები ასეთსავე მშვენიერ გარეგნობაში იყო გამოვლენილი. სწორედ ამის
გამო იქცა იგი არაერთი ხელოვანის შთაგონების წყაროდ. საკმარისია
გავიხსენოთ ლადო გუდიაშვილის მიერ შესრულებული ბრწყინვალე
პორტრეტი, სადაც ნესტან ლეონიძის მეფური გარეგნობა, სიდარბაისლე
შეუდარებელი ოსტატობით არის გადმოცემული. ასევე იაკობ ნიკოლაძეც
აპირებდა მისი ქანდაკების შექმნას, მაგრამ, სამწუხაროდ არ დასცალდა, ხოლო
ნიკოლოზ კანდელაკის საჭრეთლით გამოკვეთილი სკულპტურული
პორტრეტი ერთ-ერთი საუკეთესოა მოქანდაკის ნამუშევართა შორის.
მხატვარმა ცისია შანშიაშვილმა სადად, შთამბეჭდავად გადმოსცა ნესტან
ლეონიძის ფაქიზი შინაგნი სამყარო, სევდაშეპარული გამომეტყველება. ჩვენმა
საამაყო შემოქმედმა ავთო ვარაზმა შექმნა მისი საუცხოო, მრავალმხრივ
გამორჩეული პორტრეტი, რომელმაც ჩვენი საზოგადოების დიდი მოწონება
დაიმსახურა. ნესტან ლეონიძის სახე თავის დროზე აღბეჭდეს ქეთევან
კოჭლამაზაშვილმა, მიხეილ ხვიტიამ, ტატიანა კიკაბიძემ, გრიგოლ
ჩირინაშვილმა, სანდრო ნაცვლიშვილმა და სხვა ქართველმა მხატვრებმა.

ნესტან ლეონიძე იყო ჭეშმარიტი, დახვეწილი ინტელიგენტი, სათნოების

განსახიერება, მუდამ სიკეთის მთესველი, რითაც ახლობლებსა და ნაცნობ-
მეგობრებში საყოველთაო სიყვარული მოიპოვა.

უსაზღვროდ ერთგული და თავდადებული შვილი, იგი ამავე დროს

იდეალური, თავშეწირული დედა იყო. ყველაფერი გააკეთა საიმისოდ, რომ
ერთადერთი ვაჟიშვილი მამულის სასარგებლო კაცად აღეზარდა.

დღეს ყველაფერი დაგვიანებით ხდება - თანაგრძნობის გამოხატვა და

ნუგეშის სიტყვის თქმა, დაფასებაცა და გამოსათხოვარის გამოქვეყნებაც,
მაგრამ ამაში ადამიანები ნაკლებად არიან დამნაშავენი, ყოველივე ეს ჩვენმა
სასტიკმა, ულმობელმა დრომ მოიტანა. გვინდა გვჯეროდეს და ვირწმუნოთ,
რომ ღვაწლი და თავდადება ისეთი უანგარო ადამიანებისა, როგორიც ნესტან
ლეონიძე იყო, უკვალოდ არ გაქრება.

„ლიტერატურული საქართველო“, 1992 წ. 21 თებერვალი, გვ. 15.

ემზარ კვიტაიშვილი

ქართული სიტყვის ბაზიერი

ბედნიერება მქონდა, გიორგი ლეონიძესთან ორ წელიწადზე მეტი ხნის

განმავლობაში ახლო ვყოფილიყავი, რას წარმოვიდგენდი, თუ ასე
მოულოდნელად დატრიალდებოდა უკუღმა მისი ცხოვრების ჩარხი და ახლა
ვნანობ, უფრო ხშირად რომ არ ვიმყოფებოდი მის გვერდით, რათა უფრო
მრავალმხრივ მეგრძნო ეს განუმეორებელი პიროვნება. ვწუხვარ, რომ ზოგი
მისი მონაყოლი ამბავი თუ სხარტულად ნათქვამი მაშინვე არ ჩავიწერე,
ზედმეტად ვენდე მეხსიერებას და ახლა აღდგენა ვერ შევძელი. ქაღალდზე
მხოლოდ ის გადავიტანე, რაც დანამდვილებით მახსოვდა და ჩანიშნულიც
მქონდა. ათი წელი თან მსდევდა, არ მასვენებდა ეს ნაწყვეტ-ნაწყვეტი ფიქრები,
გამქრალი, მაგრამ გულსა და გონებაში სამუდამოდ ჩაჭედილი სურათები. ჩემს
მცირე გარჯას ერთადერთი ის გამართლება შეიძლება ჰქონდეს, რომ ამ
ფრაგმენტულ, ერთმანეთთან დაუკავშირებელ ფურცლებს მისი სახიდან
გამონაკრთომი სხივი ანათებს და ამთლიანებს. ესეცაა - სხვებს უფრო დიდხანს
არგუნა ბედმა მის გვერდით ყოფნა, მეტი აქვთ მოსაგონებელი და ალბათ ისინი
უფრო სრულად იტყვიან სათქმელს.

1963 წლის შემოდგომა იყო, მისი დედმამიშვილებიდან ერთადერთ

ცოცხლად დარჩენილი დის, ნინო ლეონიძის ოჯახში რომ გავიცანი. ხასხასა
ლურჯი კოსტუმი ეცვა. წვრილად დანაოჭებულ სახეზე კრიალა, უბერებელი
ლურჯი თვალები, რომელთა მსგავსი არასოდეს მინახავს, ყმაწვილური შუქით
უელავდა. ხელი რომ ჩამომართვა, წლოვანება მკითხა. ვუთხარი.

- ჯერ ახალგაზრდა ხარ. გაიარ-გამოიარე, დრო გაატარე. მე ადრე

დავცოლშვილდი და ადრევე დამადგა ჯაფა. პატარა ბიჭობიდან უღელში ვარ
გაბმული. წვალებას მერეც მოესწრები, თავი არ დაიბეჩავო, სანამ ფეხზე
კარგად არ დადგები.

მაშინ ამისთვის არ მიმიქცევია ყურადღება. მეგონა ისე, სიტყვის

მასალად მეუბნებოდა.

ორი წლის მერე ეს ამბავი თვითონ გამახსენა, გაზაფხულის საღამო იყო.

ბაზალეთის ქუჩაზე ვეშვებოდით. მელნისფერ ბინდში მოარხევდა მხრებს.
გამვლელები სახეზე ცნობდნენ და მოუხედავდნენ ხოლმე. ჰაერში თეთრად
დახუნძლული აკაციების ბანგი ტრიალებდა.

წამით შეჩერდა, ყრუდ დაიძრა მოკლე ტალღებად დანაწევრებული მისი

ბოხი ხმა:

- გახსოვს, რო გეუბნებოდი, ცოლის შერთვაზე ნუ აჩქარდები-მეთქი, ხო

მძიმეა უღელი? მერე უფრო გაიგებ, რა ტვირთი აიკიდე.

- მახსოვს ძია გოგლა, რა დამავიწყებს.

- ლექსების წერა არ გეყოფა, ლექსებით ვერ გაიტან თავს. ოჯახის

გულისათვის რეები არ გამიკეთებია. ერთხელ საზაფხულოდ ფული
მჭირდებოდა (ოჯახის პატრონს როდის არა სჭირდება ფული) და
ჯანმრთელობის სამინისტროს შეკვეთით საქართველოს კურორტებზე წიგნი
დავწერე, რუსულად... - შემომხედა, თვალი თვალში გამიყარა, - ოღონდ ხელი
არ მომიწერია, მშრალი ცნობარი იყო, ხელს რაღაზე მოვაწერდი. ასე შეიძლება.
ეგეთი შავი სამუშაოები ხანდახან არ უნდა ითაკილო...

იმ საღამოს, „ცისკარში“ გამოსაქვეყნებლად ახალი ლექსები გამომატანა

(ადრევე იყო შეპირებული). ფურცლებს რომ მიწვდიდა, დაატანა:

- იცოდე, მე რვა თვე ლოდინი არ შემიძლია. თუ დაბეჭდავენ, ახლავე

უნდა იყოს, თორემ უკანვე წამოვიღებ.

- როგორ გეკადრებათ, ძია გოგლა, თქვენს ლექსებს ვინ ჩააყენებს რიგში,

მიტანისთანავე ჩაუშვებენ. გუშინდელ დღესავით მახსოვს, დათქმულ დროს
როგორ ჩამოიარა მარჯანიშვილის მოედანზე დაბეჭდილი ფორმის წასაღებად
(წინასწარ დამირეკა, გამოვდივარო), მანქანიდან არ გადმოსულა, სადღაც
მიეჩქარებოდა.

ერთხელ (მგონი 1964 წლის ივლისი იყო) სამსახურიდან გამოსულმა

„სამაიას“ პირდაპირ თვისი მანქანა გააჩერა და შინისკენ მიმავალს დამიძახა:

- წამო ჩვენთან, კაი ადგილას მივდივართ... დაგვიანებაზე მე ვაგებ

პასუხს.

შემეთხარა, მაგრამ უარი ვკადრე, რაღაც მოვიმიზეზე.

მაშინვე მანქანიდან გადმოვიდა, ბევრს ნუ ლაპარაკობო, მითხრა, უკანა

კარი გამოაღო და გრიგოლ კაკიაშვილის გვერდით დამსვა. ასე იცოდა
ამოჩემება; როცა სადმე წავიდოდა, ხან ერთი თანამშრომელი უნდა ხლებოდა
განუშორებლად, ხან მეორე. იმხანად გრიგოლ კაკიაშვილს სწყალობდა ბედი.

მანქანა ელბაქიძის დაღმართს დაუყვა, ძია გოგლა მე მომიტრიალდა:

- კაცო, ეგრე არ ვარგა, შენი თავი არავის დააჩაგვრინო. კაცი ცოლის

ქუსლაძე არ უნდა იყოს. შეგაგვიანდება, დიდი ამბავი, მიეჩვევიან.

მისებურად, გულიანად იცინოდა. ამისი თქმა ცოლ-შვილისა და ოჯახის

ისეთი მოყვარულისაგან, როგორიც თავად გახლდათ, რა თქმა უნდა, ხუმრობა
იყო.

მალე კლარა ცეტკინის ქუჩაზე ვიყავით, მისი სახელით ცნობილ ღვინის

სარდაფთან. შევთავაზე, გავიქცევი, სადმე ახლოდან ძეხვს მოვიტან, იქნებ არ
ჰქონდეთ-მეთქი. შემაჩერა, ამ სიცხეში ძეხვი არ არის სანდო, არ მოგვწამლოსო.
 ამ სარდაფის არსებობა ვიცოდი და ადრე ნამყოფიც ვიყავი, ისევ
ზაფხულში. ერთი უცნაური და ლამაზი სურათი მქონდა ჩარჩენილი ხსოვნაში.
მორწყულ იატაკზე, საიდანღაც შემოჭრილი, წითლად აჭიატებული, მზის
სხივებში გახვეული, მოთენთილი ხატაურა კატა იწვა. ხმაურზე არც
შეტოკებულა. ოთხი ჭრელი, რძით გულმომსუყებული კნუტი ყვავილიდან
ახალგამოსული საზამთროსავით გორავდა დედის მუცელთან. ახლაც,
მივიხედ-მოვიხედე თუ არა სარდაფში, იმ კატასა და ცინდლებს დავუწყე
ძებნა, თითქოს ხუთი წლის მერე ისევ აქ და იმნაირადვე მიმოყრილი უნდა
დამხვედროდნენ.

სარდაფის გამგე, დაბალი, ლურჯხალათიანი, თეთრი თმაწვერით

დამშვენებული, კეთილად მომღიმარი მოხუცი გიორგი კევლიშვილი
თავაზიანად მოგვესალმა, გოგლას განსაკუთრებით მიესიყვარულა, ძაან
დამივიწყეო, უსაყვედურა, ერთმანეთი მოიკითხეს.

- რა ჰქენი, გოგო არ გაათხოვე¬?

- არა, არის ეგრე.

- ბიჭი რასა იქმს, არ დაოჯახდა?

- არა, ბატონო, არ შვება სიკეთეს. რამე რომ მომხდარიყო, უთქვენოდ

როგორ ჩავატარებდით, - სახეში შესცინა მასპინძელმა.

- არ მომწონს ეგ ამბავი, რაღაც უნდა იფიქრონ, დროა, თავი გადააქნია.

მერე ჩვენ მოგვიბრუნდა: - ხომ გსიამოვნებთ აქაურობა? ვინმე სტუმარი რომ
ჩამოვა, ფიროსმანის ქალაქში ეს ერთი ღვინის სარდაფი აღარ ვაჩვენოთ?!
წარმოგიდგენიათ, ამასაც აუქმებდნენ, ძლივს გადავარჩინე დაკეტვას.

სარდაფის ძველი გამგე ერთი წლის წინათ გარდაცვლილიყო, მისი

ადგილი გიორგი კევლიშვილს დაეჭირა, თავის მხრივ დამხმარე თუ თანაშემწე
აეყვანა, ახალგაზრდა იმერელი, საოცრად მოკრძალებული, ნაადრევად
ჭაღარაშერეული ხმელ-ხმელი კაცი, დათიკოს ეძახდა. უფროსმა მეღვინემ
დათიკო რაღაცაზე დასაქმა და სადღაც გააგზავნა (როგორც მალე გაირკვა -
ბაზარში, ხორაგის მოსატანად). ძია გოგლამ ხელქვეითი მოუწონა, კაი კაცი
შეგირჩევიაო.

- არ არი ურიგო ვინმე, მაგრამ ზედმეტად ხათრიანია. ზედმეტი ხათრი

კიდე ზოგჯერ საქმეს არ უყვარს, - მორიდებული საყვედური გამოთქვა
მოხუცმა მეღვინემ და უფრო გრილი, მყუდრო სენაკისაკენ წაგვიძღვა. კედლის
გასწვრივ თითბერისონკანიანი, ფერდებგამოზნექილი მუხის კასრები
ჩამწკრივებულიყო, ხელის დატყაპუნებაზე ყრუ ხმას რომ გამოსცემენ. ჩვენ
შორის მხოლოდ პატრონმა იცოდა, რომელისთვის შეედგა სამლიტრიანი
წითელი კოკა, საიდან როგორი ღვინო ჩამოჩხრიალდებოდა.

ცხადია იმ დღეს უდღეგრძელებელი არავინ და არაფერი დარჩენილა.

თამადა მისებურად ენამზეობდა, ყოველ სიტყვას განუმეორებელი ელფერი და
ჟღერა დაუყვებოდა. სამ საათს მაინც გასტანა ამ სერობამ.

ბოლოს, ჩვენ რომ რაიმე უხერხულობა არ გვეგრძნო და ათასგზით

მოსმენილი, დაშტამპული ქება-დიდება არ მოესმინა, თავისი სადღეგრძელოც
თვითონ ასწია:

- ახლა გაუმარჯოს ქართული პოეზიის სარდალს, ბერმუხას - გიორგი

ლეონიძეს. ასეთს, ასეთსა და ასეთ პოეტს. ხომ მეთანხმებით, რომ ასეა. აბა,
დავლიოთ, ყველამ ერთად...

კარგა დაღამებული იყო, სარდაფის მესვეურებმა რომ ამოგვაცილეს.

გოგლამ შოფერს (ალეკოს) რაღაც მისამართი უთხრა და ათიოდე წუთის

შემდეგ ვერცხლის ქუჩაზე თუ რომელიღაც ამდაგვარ ვიწრო ფოლორცზე
გაჩერდა მანქანა. თურმე იმ ღვინის სარდაფის ძველი პატრონის სახლს
მივდგომოდით.

- გული არ დამიდგებოდა, ამაღამ რომ აქ არ გამომევლო. კაცური კაცი

იყო და მის ოჯახში უნდა ვახსენოთ, - გოგლა მეორე სართულზე ამავალ
ჭრიალა კიბეს აუყვა და ხელი მოგვხვია.

გარდაცვლილის (სამწუხაროდ, სახელი არ დამამახსოვრდა) სახლობამ

დიდად გაიხარა. აივანზე სახელდახელოდ გაშალეს სუფრა. მამის მაგივრად
მასპინძლობას შვილი სწევდა, ორმოციოდე წლის შავწვერულვაშა,
შავხალათიანი ვაჟკაცი, ლოყები რომ შეწითლებოდა.

ოთახში შებრუნდა და კოხტად აკინძული ვეებერთელა ალბომი

გამოიტანა, სტუმარს დაუდო წინ.

- ეს მამაჩემმა თქვენი სამოცი წლის იუბილეზე გააკეთებინა,

ფოტოგრაფს შეუკვეთა, ყველა მნიშვნელოვანი მომენტი ფირზე აღბეჭდე და,
რაც ეღირება, ჩემზე იყოსო.

- რა კაცი იყო, რა ოქრო გული ჰქონდა, გაუმარჯოს იმ ქვეყნად, სადაც

არის, - დაილოცა და მერე მთელი ოჯახის წევრები ცალ-ცალკე ადღეგრძელა.
იქ დიდხანს აღარ დავრჩენილვართ.
 გზაში მითხრა, ძალიან მინდა პოეტებთან დაჯდომა, ერთი როგორმე კაი
ბიჭებს მოვუყაროთ თავი, ლეონიძესთან ქეიფზე არ უნდა თქვან უარი, ჰა?! -
შემხედა და გულღიად გაიცინა.

ვუთხარი, რომ ასეთ რამეზე მე და ჩემს თანატოლებს მხოლოდ ოცნება

შეგვეძლო და არაერთხელ გვინატრია კიდეც...

რამდენჯერმე გვესტუმრა. ყოველგვარი გაფრთხილებისა და

შეტყობინების გარეშე შემოივლიდა ხოლმე, მცირე ხნით, ხეირიან
გამასპინძლებას ვერც ვასწრებდი. ერთხელ ისეთ დროს მოვიდა (ცივი,
წვიმიანი დღე იყო, თარიღი აღარ მახსოვს), ჩემი მეუღლე (მისი დისწული)
ავად იყო, წამლებით, სიცხის საზომითა და სათბურებით გარემოცული.

ამაზე ბევრი იცინა, მერე „კროკოდილიდან“ კარიკატურა ამოეჭრა

(ლოგინად ჩავარდნილ, სიცხისაგან გათარანებულ ვარიას მამლაყინწა ადგას
თავს და უვლის; სურათზე რაღაც-რაღაცეები თვითონ მიეხატა და წარწერებიც
გაეკეთებინა) და ერთი კვირის შემდეგ ჩვენ გამოგვიგზავნა. თავისი მშვენიერი
ადრინდელი ფოტოც (40-იან წლებში გადაღებული) მაშინ გვისახსოვრა.

დიდხანს არც იმ საღამოს გაჩერებულა, მეჩქარებაო.

- სიძე, მე ახალი კაკალი მიყვარს; აი, ნედლი როა, თეთრგულა. შემდეგ

მოსვლაზე უნდა დამახვედრო, იცოდე.

- ძია გოგლა, ახალი კაკალი ადრე შემოდგომაზე იცის. ახლა სად

გავაჩინოთ, ზამთარია. - ვიმართლე თავი.

მანამდეც უთქვამს, იმ საღამოსაც გამეხუმრა:

- ერთი ლექსი აღარ უნდა დამიწერო, რამდენ ვინმეს დაუწერია ჩემზე

ლექსი.

- თქვენი საკადრისი რამე რომ დამეწერა, აქამდი გამოგიჩენდით,

დაწერით უსათუოდ დავწერ.

- როდის, მე რომ აღარ ვიქნები?

დღემდე ხინჯად მაქვს გულში ჩარჩენილი, შესაფერისი ლექსი რომ ვერ

ვუძღვენი. ერთი, მართლაც მისი გარდაცვალების მერე დავწერე და იმანაც არ
ივარგა.

1965 წლის აგვისტო იდგა. ვინ იფიქრებდა, რომ ერთი წლის მერე იგი
აღარ იქნებოდა. მეუღლესთან ერთად წყნეთში ვიყავი ერთი ნაცნობის
სანახავად. მისი სახლისკენ გადავუხვიე. მანამდე, ცოტა ხნით ადრე, ახლო
ნათესავის გასვენებაში ღვიძლის შეტევა მოუვიდა. სახეზე ნაცრისფერი
დაედო. სამძიმრიდან გამობრუნებული მძიმედ დაეშვა კიბეზე, აუტანელი
ტკივილიდან გატანჯული შუბლზე სიმწრის ოფლს იმშრალებდა. ერთხანს
მისებურად ზურგზე ხელებდაწყობილი და მხრებში აწურული მიჰყვებოდა
პროცესიას, მთავარ ქუჩაზე შინაურებმა მანქანაში ჩასვეს და სახლში წაიყვანეს.
შეტევამ მალე გადაუარა, მაგრამ იმ ხანებში ეტყობოდა, რომ სუნთქვა უჭირდა.
ერთხელ, გვიან ღამით, თავისი სახლის წინ სცემდა ბოლთას, რიგის ქუჩის
კუთხეში. ნაცრისფერი, გადმოშვებული ხალათი ეცვა, გულიც მოღეღილი
ჰქონდა; ჰაერი არ მყოფნის, ოთახში ვერ გავჩერდი, მუშაობა ვერ შევძელიო.
სანამ შვება არ იგრძნო, არ მოვშორებივარ...

ახლა ვიცოდით, უკვე წყნეთში იყო ამოსული და გადავწყვიტეთ

შეგვევლო. ჭიშკართან შემოგვეგება, მშვენიერ გუნებაზე ჩანდა. დამრეცი ეზო
სანახევროდ ბნელში იყო ჩაქანებული, მუქად ილანდებოდა ვარდისა თუ
იასამნის ბუჩქები. თვითონ ზღაპრული გოლიათივით მიირწეოდა ღამის
ფრინველებითა და მწერებით აშრიალებულ სიბნელეში. რატომღაც ვიფიქრე,
რომ სწორედ ასეთი ღამის იდუმალებამ დაბადა მისი ერთი შედევრი და
ხმამაღლა ვთქვი: „შავს ყურღანებში სძინავთ ყივჩაღებს...“

მოტრიალდა და უმალ მიაყოლა მომდევნო სტრიქონი,

ნესტოებდაბერილი, გაუხედნავი ულაყის ცეცხლით ატოკებული:

„თავქვეშ უგიათ თოქალთოები...“

ეს მაშინდელი იყო, როცა ვერავითარი სალექსო მიჯნა ვერ აკავებდა

მყვირალობის ჟინით ატეხილი მისი „ბარბაროსული სისხლის“ ფორიაქს.
მეტწილად ამ ხანის ლირიკაშია მოქცეული პოეტის მშფოთვარე სული.

გვიანობამდე შევრჩით მის განთქმულ აივანს. სალაპარაკოდ გამოვიწვიე.

თავისი პოეზიის ძირითად სახეს ახასიათებდა. ჩემს ლექსებში ვაჟური
საწყისია. ვაჟური ბუნების პოეტი ვარ, ეს უფრო ძნელია და იშვიათი, ვიდრე
სხვების ლირიკაში გამოვლენილი ქალურობაო. მივხვდი, რასაც
გულისხმობდა, რისი თქმაც უნდოდა. ქართულ კრიტიკაზე უკმაყოფილებას
გამოთქვამდა: ქება ან ძაგება საქმეს ვერ შველის. მთავარია, კაცი და მოვლენა
შეაფასოო.

- ამ ბოლო დროს რითმას ძალიან შეუშვეს ხელი, აფუჩეჩებენ,

სტრიქონმა ძალა და მოქნილება დაკარგა. აგრე არ გამოვა საქმე. რითმა, აი
ისეთი უნდა, მე რომ მაქვს „ნინოწმინდის ღამეში“: მეფეთა - შემომეფეთა...
მხრები შეერხა, მძაფრი მახვილით დაჭედა ეს სიტყვები, - შიგ გულში უნდა
ურტყამდეს.
 გიორგი ლეონიძესავით ცოტა ვინმემ თუ იცოდა, რომ პოეზია
მშობლიური ენის უღრმეს შრეებთანაა ჩაფესვებული და მისი სხვა ნიადაგზე
გადანერგვა მეტწილად მარცხით მთავრდება. ამიტომ მეგონა, თარგმანს იგი,
საერთოდ, ალმაცერად უყურებდა. მახსენდება, როგორ დაიჩივლა: რამდენჯერ
მთხოვა პასტერნაკმა, ბლომად გამომიგზავნე პწკარედები, წიგნი გავაკეთოთო.
რატომღაც არ მოვინდომე, ვერ მოვაბი თავი, ახლა ძალიან ვნანობ. არადა, ისე
ვიღა თარგმნის ჩემს ლექსებს...

მიკვირდა, უკიდურესად სადა, უბრალო კაცი იყო (ბინის კარებზე

წარწერაც არ ჰქონდა), ქება და საქვეყნოდ გავარდნილი სახელი კი
სიამოვნებდა. თუმცა, პირადი განდიდების სურვილს არ მოუხვეჭია ეს სახელი.

„სიჭაბუკის გარეშე ლექსს ვინ მისცა დიდება!“ ეს მან დაწერა, რადგან

იცოდა - მის პოეზიას მიწის პირველყოფილი სინოყივრე და გავეშებული
ტახის ძალა სჭირდებოდა. ამიტომაც მისტიროდა და მიჰყიჟინებდა ზვავის
სიმარდით ჩაქროლილ თავის ახალგაზრდობას, მაგრამ, საბედნიეროდ,
ჭაბუკური ჟინი ბოლომდე შეინარჩუნა და მის ლექსსაც ბოლომდე დაჰყვებოდა
„საკალმახე წყლის“ სიცინცხალე.

მართლაც იშვიათია, რომ პოეტი ასე მძაფრად გრძნობდეს ენის ბნელ

სტიქიას, იცოდეს ახალ, საკუთარ ყალიბში სიტყვის ჩამოსხმის ამდენი
საიდუმლო. მხოლოდ მისი ცოცხალი აზროვნების წიაღში შეიძლებოდა
გაჩენილიყო ამგვარი ფორმა - „შემოვამტვრიე“ - ერთბაშად რომ დაგიყენებს
თვალწინ ველური ურდოების ცხენთა ფლოქვებით გადათქერილ ქვეყანას,
კვამლსა და ბუღში გახვეულ, სიპი ქვებით ნაშენ გალავნებს, ხანძრით
შებოლილ ანგელოზთა ფრესკებს...

პირველად იმ ღამით შევნიშნე - თაღოვანი პალატის აღმოსავლეთით,

სარკმელს ხეში გამოთლილი ფრინველის ლამაზი ორნამენტი ფარავდა.
ჩემთვის ვიფიქრე, ეს ალბათ ის მოუხელთებელი ოქროს ფრინველია, რომლის
მონადირებაც ქვეყნად ვერც ერთმა ბაზიერმა ვერ შეძლო და რომლის ფრთების
ტლაშუნისთვისაც ბევრჯერ გაუყოლებია თავისი მიმინოსებური მზერა
„ყივჩაღის პაემანის“ დამწერს...

ხშირად მაგონდება მისი ბოლო დაბადების დღე - 1965 წლის 27

დეკემბერი. წინა დღით შემოგვითვალა მე და ჩემს ცოლს, ხვალ საღამოს ჩემთან
იქნებითო. როცა მივედით, სტუმრების უმეტესობა არ იყო მოსული. პოეტის
მეუღლე, ეფემია ძალო (ასე ეძახდნენ ქმრის ნათესავები) ტელეფონს
მისჯდომოდა და დაგვიანებულებებს საყვედურობდა.
 ამ ოჯახში, სადაც სიმდიდრისა და ფუფუნებისაკენ მიდრეკილება
ოდნავადაც არ შეიმჩნეოდა, სულ რამდენიმე ნივთის ცქერა მიყვარდა. ერთი
იყო ძველებური, შემოსასვლელში ჩამოკიდებული გრძელი, რკინისჩარჩოიანი
სარკე, მასიური, დახვეწილი, სადა; მერე სასადილო ოთახის უბრალო,
ვაზისფოთლებიან ჭაღს ავხედავდი ხოლმე - შუშის მოგრძო ბურთულებით
დახუნძლულ ვეებერთელა ყურძნის მტევანს; თუმცა სილამაზით არ
გამოირჩეოდა, მაინც თავისებური იყო. სერვანტში, ფერად ჭიქებს შორის,
ბუდასავით ფეხმორთხმული, ღიპიანი ჩინელი მანდარინი იჯდა. ვიწროდ
გაჭრილი თვალები თითქოს ნირვანაში ყოფნამ დაუნისლაო...

ხმაურმა იმატა, სტუმრებს სუფრასთან უხმეს. მასპინძელი ყველაზე

მეტად ერთმა საჩუქარმა გაახარა; საგანგებოდ ჩამოსულმა ფშაველებმა
სიძველისაგან გახეხილი კაკლის სახინკლე ხონჩა ჩამოუტანეს, ორნამენტები
ძლივს აჩნდა ალაგ-ალაგ. ვაჟას წაწალის ნაქონია, სტუმრად მისულ ვაჟას ის
ქალი ხინკალს ამით მიართმევდაო, უთხრეს. გახარებულმა დიდხანს ატრიალა
ხელში სიფრიფანა, გამდნარი ფიცარი, ყველას აჩვენა; მერე შინაურებს გადასცა,
შეინახეთო.

რამდენიმე სადღეგრძელო იყო დალეული, რომ ევგენი ევტუშენკო

შემოვიდა. სომხეთიდან იმ დღეს ჩამოსულიყო. იქ არქეოლოგიურ გათხრებს
ესწრებოდა თურმე. კარადის თავზე დაბალი, უხელო თიხის სურა შემოდგა,
სიძველისაგან რკინის სიშავე რომ დაჰკრავდა. ეს სასმისი ხუთი ათასი წლისაა,
უძველესი ისტორიის ისეთ მოტრფიალეს, როგორიც გიორგი ლეონიძეა,
ვფიქრობ, დააინტერესებსო, თქვა და იუბილარს გადაეხვია.

მოგვიანებით არჩილ სულაკაური შემოუერთდა სუფრას.

შექეიფიანებული იყო. დაგვიანებულს ჩვენში, როგორც წესი, ჯარიმას
აკისრებენ. შემოსწრებულს სასმისზე უარი არ განუცხადებია, სადღეგრძელოს
მაგივრად, თუ ნებას მომცემთ, ერთ ჩემ საყვარელ ლექსს წავიკითხავო, თქვა და
„ციცარი“ გაიხსენა: „...ვაÁ ნაგზაურო ციცარო, გაზრდილო ჩემი ხელითა, შენ
სადღეგრძელოს აღარ ვსვამ ქაფქაფა საწნახელიდან... ის ბაზიერი გიყვარდეს,
გაჭმევდეს აღჯანაბადსა... - მე ჩემს გზას გამოვუდგები, ცხენზე დავაკრავ
ნაბადსა...“

სასიამოვნოდ, ოდნავ ყრუ ტემბრით კითხულობდა არჩილი და

სტრიქონებს ხელის მოძრაობას აყოლებდა.

სტუმრები ეშხში შევიდნენ, ყველას თხოვდნენ, რაიმე ემღერათ ან

წაეკითხათ. მალე ჯერი მიდგა დევი სტურუაზე, რომელმაც „ყივჩაღის პაემანი“
წაიკითხა. იგი მუდამ დიდად მოყვარული და დამფასებელი იყო გიორგი
ლეონიძის პოეზიისა. ეს კიდევ ერთხელ გამოჩნდა რამდენიმე წლის წინათ
„ცისკარში“ გამოქვეყნებულ მოგონებათა ფურცლებიდან, სადაც პოეტის
ხასიათის რამდენიმე შტრიხი ძალზე ცოცხლად, ხელშესახებადაა დახატული.

ყველას შეჰქონდა წვლილი ლხინში. უყურადღებოდ არავინ დარჩენილა:

ლექსს სიმღერა ენაცლებოდა, სიმღერას - მონოლოგი (რომელიმე ცნობილი
მსახიობის იმიტაცია).

ფორტეპიანოსთან პროფესორი პლატონ შუშანია დადგა. იისფერი

სათვალე გაისწორა, ხელები მკერდზე დაიწყო, მზადყოფნის ნიშნად,
აკომპანიატორს თავი დაუქნია; დაბალ ხმაზე, მაგრამ საკმაოდ სასიამოვნოდ
ჩაათავა თავისი საყვარელი „სანტა ლუჩია“.

გიორგი ლეონიძეს გამორჩეულად უყვარდა ნინო ღოღობერიძის მიერ

შესრულებული ბოშური სიმღერები: „Ехали цыгане“, „Я сидела и мечтала“ და
სხვები. ნინო ღოღობერიძემ, რომელსაც იგი „თერგის შხეფს“ ეძახდა, არც
ამჯერად გაუტეხა ხათრი; მისმა ძლიერმა, მკერდისმიერმა ხმამ უკიდეგანო
სტეპში ტაატით მიმავალი ფურგონების გრძელი მწკრივი გააცოცხლა,
დაძონძილი კარვების თავზე ვარსკვლავებით დაჭორფლილი ზაფხულის ცა
დატრიალდა. სხვა ძალა და ეშხი ჰქონდა მაშინ ქალბატონ ნინოს სიმღერებს;
მისი მეუღლე, გოგი ლომთათიძე იმხანად მხნე და ჯანმრთელი იყო, სხვებთან
ერთად მხიარულობდა. გოგის გარდაცვალების შემდეგ მას შავი არ გაუხდია,
მით უმეტეს, აღარ უმღერია.

იმ საღამოს შეუდარებელი იყო განსვენებული ვასო გოძიაშვილი,

ქალაქური სასიმღერო ფოლკლორის იშვიათი მცოდნე. გვერდით გიორგი
ციციშვილი ეჯდა და მისივე რეპერტუარიდან შეახსენებდა ხოლმე საუკეთესო
ჟანრულ სიმღერებს, ახლა ეს მოგვასმენინეთო. აღტაცებული ხალხის ტაში არ
ცხრებოდა, თვითონაც უჩვეულო ექსტაზში იყო; ყველაზე დიდხანს,
სხვადასხვა ვარიანტებითა და ხმის ოსტატური მიმოქცევით, მსუბუქ და
ფრივოლურ „ზიპლიპიტოს“ მღეროდა.

გვიან, როცა სუფრის წევრებს ღვინო მოეკიდათ, ვასო გოძიაშვილი და

ევგენი ევტუშენკო ერთი სადღეგრძელოს გამო წაკინკლავდნენ. არც ერთი
მხარე არ თმობდა. ბოლოს, თავისი ახალგაზრდა მოპაექრე რომ მოედრიკა,
გოძიაშვილმა მჭექარე ხმით უთხრა: იცოდე, განანებ ამ ურჩობას და
დაგაჩოქებო. ამაზე ყველას გაეცინა, თვითონ ევტუშენკოსაც - მიხვდა, ეს
მუქარა უფრო ხუმრობას ჰგავდა... ბატონ ვასოსაც ჩაეღიმა. მერე მასპინძელმა
მოუთათუნა ორივეს ხელი, ჩემს ოჯახში მეგობრების წაკიდება არ გამოვაო.
ყველაფერმა კეთილად ჩაიარა.
 მისი ცხოვრების უკანასკნელი გაზაფხული და აპრილის ბოლო დღე
იდგა. ხალისიანად იყო, ნათესავები და მეგობრები კახეთში, შეხვედრაზე
ჰყავდა დაპატიჟებული. პატარძეულში დიდძალმა ხალხმა მოიყარა თავი,
ბლომად იყვნენ პრესის მუშაკები, რადიოსა და ტელევიზიის თანამშრომლები,
მსახიობები, მწერლები, ყველას უნდოდა კინოს ლენტსა და მაგნიტოფონის
ფირზე, გულსა თუ გონებაში აღებეჭდა პოეტის ულამაზესი მოგზაურობა
მშობელ კუთხეში, სადაც მიწაზე დაცემული დედის ყოველი ცრემლი იად
იშლებოდა, სადაც მისი ყრმობის ოცნებით განათებულ იანვარის ტყეში
ღარიბთა და უპოვართა იმედი - დამაბრმავებელი ნატვრის ხე ჩახჩახებდა.

გზადაგზა ჩერდებოდა პოეტი, ხან მისსავე გამოყვანილ წყაროს წყალს

(რომელიც, სამწუხაროდ, ამჟამად აღარ მოედინება) შეუშვერდა პეშვს, ხან
დედის დარგულ თუთასთან თუ ბებერ ფშატის ხესთან დადგებოდა.
სოფლელებს ელაპარაკებოდა, ხან ვის მოიკითხავდა, ხან ვის. ხარობდა
ახლობლებით გარშემორტყმული.

არქეოლოგი გოგი ლომთათიძე, დიდად კეთილშობილი, სათნო

ადამიანი, ლეონიძის პოეზიის თაყვანისმცემელი, მის ლექსებს იხსენიებდა,
კახეთის სურნელებით სავსეს... „ცისფერ ჩქერებში ქონიან გულით ეხახუნება
ქვას ორაგული“...

- ეს მაინც რამ დაგაწერინათ, ბატონო გიორგი. საოცრებაა პირდაპირ,

ენით არ გამოითქმის, - აღტაცებას ვერ მალავდა იგი და თავის მართლაც
ლომურ ხელის მტევანს უფროს სეხნიას სიყვარულით უთათუნებდა ბეჭზე.

ამ სტრიქონების ავტორი, ეტყობოდა, ნასიამოვნები დარჩა, სახე

გაებადრა, ამოძრავდა.

ამავე ლექსში ერთი უცნაური, ზღაპრული მოულოდნელობითა და

სიდიადით აღბეჭდილი ადგილია: „არა გჭირდება მკლავში ქაფური, კახურო
დევო შვიდძარღვიანო“.

კონტრასტზე აგებული, კეთილი ირონიით შეზავებული ეს ღონიერი

ნათქვამი განსაკუთრებით მძაფრად ახლა ჭღერს, როცა ბევრ ჩვენგანს -
კიბეებსა თუ აღმართზე ამავალს - ენის ძირში ვალიდოლი ან
ნიტროგლიცერინი უდევს, ვაითუ, გულმა შემოგვიტიოსო...

პატარძეულიდან მანქანებმა ნინოწმინდისაკენ აიღეს გეზი.

დედულეთში პოეტი ფეხით შეუყვა ქვაღორიან შეფენებას. მთელ გზაზე ორ
რიგად ჩამწკრივებული მოსწავლეები, აქეთ-იქედან, მორიგეობით რაიმე
სტროფს ეუბნებოდნენ მისივე ლექსებიდან და იის კონებს აყრიდნენ. ერთ
ადგილას შედგა, ხელი მაღლა შემართა: „მე ჩემი ლექსებით მივდივარო“, თქვა
გაღიმებულმა, ბედნიერმა. ასე ფეხდაფეხ დაიარა და თავისებურად მოილოცა
მისგანვე უკვდავყოფილი ნინოწმინდის აბალახებული ნანგრევები, ცის
პირისპირ დარჩენილი, ქარ-წვიმით ფერნაცვალი ფრესკები, მორღვეული,
სამსხვერპლო ცეცხლით გაბოლილი საკურთხევლის ნაშთი... ვინ იფიქრებდა,
ვის მოუვიდოდა აზრად, რომ ამის მეტად გიორგი ლეონიძე ვეღარ იხილავდა
აქაობას. ყველას ეფერებოდა, ყველაფრის დატევას ლამობდა პოეტის ვეება
გული, მისი სიყრმის მეგობარმა „ოქროს მორგვი“ რომ უწოდა.

იმავე დღეს, 4 თუ 5 საათზე, მოსწავლეებს უნდა შეხვედროდა

საგარეჯოს კლუბში. კლუბის დერეფანში დიდი ფაციფუცი იყო. შავ ჩოხებსა
და უძიროებში გამოწყობილი ბიჭები იქით-აქეთ დააქროლებდნენ
გრძელნაწნავებიან, ქართულ კაბებში მოფართხუნე გოგონებს. მედოლე
თასმებს ჭიმავდა, მეგარმონე დაბალ ხმაზე აზუზუნებდა საცეკვაოს.
შეხვედრის მეორე განყოფილება მათზე იყო მინდობილი. დარბაზში შევიხედე,
10-12 წლის მზით გარუჯული ბავშვები სულგანაბული ისხდნენ, თითქოსდა
სასწაულის მოლოდინში. პაწია ტრიბუნაზე გიორგი ლეონიძის ასვლა
მართლაც სასწაულს გავდა. წითელი აბრეშუმის ყელსახვევი, სახელდახელოდ
რომ შეაბეს, ძლივს წვდებოდა კისერზე. იღიმებოდა, ტაშის მიჩუმებას ელოდა:
მერე უბიდან გრაგნილი ამოიღო, გაშალა. გიორგი ლეონიძე უბადლო
მჭერმეტყველი იყო. ტყუილად არ თვლიდა თავს სოლომონ მსაჯულის
მემკვიდრედ. როგორმე მოახერხებდა ექსპრომტად ეთქვა სიტყვა და
შთაბეჭდილებაც სასურველი მოეხდინა. ასე არ მოქცეულა. ათასი დიდი თუ
მცირე საქვეყნო საქმით შებოჭილმა დრო გამოძებნა. დაჯდა. ის სიტყვა დაწერა
და ახლა სამასიოდე საგარეჯოელ მოსწავლეს კი არა, თითქოს მთელი
საქართველოს ახალგაზრდობას ელაპარაკებოდა, ტკბილქართულით
მოძღვრავდა, მამულის სიყვარულს შთააგონებდა. ხან ხალხურ სიბრძნეს
იშველიებდა, ხან რუსთაველის შაირს, ხანაც წინაპართა გმირობას მოაგონებდა
შეკრებილთ: შიგადაშიგ საყვედურსაც გამოურევდა...

- ზოგს მუდამ გართობასა და თამაშზე უჭირავს თვალი, წიგნთან

მწყრალადაა. სპორტს თავისი ადგილი უნდა ჰქონდეს. ბევრი თქვენგანი, არც
დაფიქრდება, ისე ჩამოთვლის ბრაზლიის გუნდის ფეხბურთელებს;
მწერლობაზე რომ მიდგება საქმე, შეიძლება ენა დაგვებას, შევბორძიკდეთ.
ჩვენისთანა უძველესი კულტურის ხალხს ეგ არ შეშვენის...
 სუნთქვაშეკრული, თვალებდაჭყეტილი უსმენდნენ პატარები გოლიათ
ბრძენკაცს, ვინც ასე გაუტოლა მათ თავი, ასე გულახდილად ესაუბრებოდა
საერთო სატკივარზე, სამშობლოს მომავალზე.

პირველად მაშინ ვიფიქრე: რა საუცხოო წიგნი გამოვიდოდა, სხვადასხვა

შემთხვევის გამო და სხვადასხვა დროს წარმოთქმული გიორგი ლეონიძის
სიტყვები ერთად რომ შეიკრიბოს და გამოიცეს-მეთქი.

შეხვედრის დასასრულს გამართულ ნადიმზე სიტყვას აღარ

გავაგრძელებ, თუმცა, გიორგი ლეონიძის პიროვნებასთან დაკავშირებული
ლხინი (მით უმეტეს, თუ თვითონაც მონაწილეობდა) მაინც ყოველთვის
რაღაცით იყო გამორჩეული და ღირსახსოვარი.

იმ დღესაც გულითადი მასპინძლობა გასწიეს პატარძეულელებმა,

საგარეჯოს რაიონის ხელმძღვანელობამ, პატარძეულის კოლმეურნეობის
მაშინდელმა თავჯდომარემ, პოეტის დიდმა თაყვანისმცემელმა ვალიკო
თათრიშვილმა, გიორგი ლეონიძის უმცროსმა მეგობარმა და ნათესავმა - გოგი
ცხვარიაშვილმა, გოგი მარხვაშვილმა, დათო უნაფქოშვილმა და სხვებმა, რათა
თავიანთი კუთხისა და მთელი საქართველოს სიამაყეს საკადრისად
დახვედროდნენ...

პოეტის გარდაცვალებიდან ათმა წელმა განვლო და წლეულს,

გაზაფხულის მიწურულს, 30 მაისს, საგარეჯოელებმა მის სახელზე დიდი
დღესასწაული გამართეს. ხალხმა დილიდანვე დაიწყო შეგროვება გოგლას
გორაზე, სადაც, კარგა ხანია, მისი ძეგლის დადგმაა გადაწყვეტილი.
ამაღელვებელი, სიმბოლური სურათის მოწმენი გავხდით - მიტინგის შემდეგ,
სახელდახელოდ გამართულ ტრიბუნაზე გამოდიოდნენ პოეტის
გარდაცვალების ჟამს დაბადებული ათი წლის ბიჭები და ყმაწვილური რიხით
წარმოთქვამდნენ შინმოუსვლელთა უკვდავსაყოფად დაწერილ ლექსებს, ფიცს
დებდნენ პოეტის ხსოვნის წინაშე, რომ შეუბღალავად ატარებდნენ
მამულიშვილის წმინდა სახელს.

შეუძლებელია, რომელიმე იქ მყოფს ოდესმე დაავიწყდეს ეს უხვი

დღესასწაული, გლეხკაცის გარჯითა და ოფლით მონაგარი, მადლიერებით არ
მოიგონოს საგარეჯოს რაიონის უნარიანი ხელმძღვანელი მედეა
მეზვრიშვილი, ვისი დაუღალავი, კეთილი თაოსნობაც შნოსა და ლაზათს
მატებდა წლევანდელ გოგლაობას.
 შებინდებული იყო, ზვარში გადაჭიმული გრძელი სეფიდან სტუმრები
რომ წამოიშალნენ. უკან დარჩა გაყლორტილი ქაცვის ღობეები,
ტანდაკორძილი კაკლის ხეები. პირამიდასავით აზიდულიყო ახლა უკვე
დადუმებული გოგლას გორა: მეჩვენებოდა, რომ გორის წვერზე ნაყოფიერების
ღვთაებასავით იდგა პოეტის ნაცნობი სილუეტი და ხვავსა და ბარაქას
ანათლავდა გამზრდელ მიწას.

იმ დღის, 1966 წლის 26 ივნისის დავიწყება მართლაც არ შეიძლება.

მეუღლის ოჯახში ავედი. ჩემი ბიჭი, მაშინ ახალშობილი, მძიმე ავადმყოფობას
გადარჩენილი, სანამ გამოჯანსაღდებოდა, იქ იყო.

მითხრეს, სტუმარი გელოდებაო. უზომოდ გამეხარდა, გალერეაში, ღია

ფანჯარასთან, ძია გოგლა იჯდა, სიგარეტს აბოლებდა.

- ბავშვი კარგადაა, ნუღარაფერი გედარდება,- დამამშვიდა. - ახლა

გავიაროთ, მცხეთისკენ მომინდა გავლა,- ხელი მომკიდა და წამიყვანა.

- თითოეული ფოთოლი და ბუჩქი ზეპირად ვიცი, თქვა, დიღომს რომ

გავცდით, - მაინც აქეთ გამომიწევს ხოლმე გული, რაღაცნაირად მამშვიდებს
აქაურობა.

მტვრიან კენჭებზე შრიალი გაუდიოდა საბურავებს. საჭესთან მისი

უფროსი შვილიშვილი იჯდა; „ბიჭო-გოგია“ - გოგი ქავთარაძე, გამოსახული
პაპა, იერითაც, აღნაგობითაც. მცხეთაში შესვლამდე, ძია გოგლამ, მანქანა
გადაახვევინა...

გზაზე, ერთმანეთისგან კარგა დაშორებით, პატარა, მზისგან გაშანთული

ბიჭები იდგნენ. ხელში ბაირაღებივით ეჭირათ ჯოხზე ასხმული ბლები. თითო
აცმა მგონი ყველას გამოვართვით, ცდილობდა ყოველთვის თვითონ
გადაეხადა ფული. ხან ერთთან დაამუხრუჭებინებდა მანქანას, ხან მეორესთან;
მე მგონი, უფრო ხელს უცლიდა ქუჩაში გამოსულ ბავშვებს. თვითონ ერთი-
ორი მარცვალი მოაწყვიტა, ჩვენ გვაძალებდა, მცხეთური ბალი იგემეთო.

ერთმანეთს ენაცვლებოდა გზის პირას ჩამწკრივებული ჯუჯა ფიჭვები,

კაკლებისა თუ ალვების ხეივანი.

წეროვანში, მისი მეუღლის, ეფემია გედევანიშვილის სოფელში,

მანქანიდან გადმოვედით, გაღმა გორაკებს გახედა, ერთხანს იდგა გარინდული,
ახალგაზრდობის წლებს თუ იგონებდა. მერე რომელიღაც ეკლესიის ეზოში
შევიარეთ. გვესიამოვნა იდილიური მყუდროება, ქართული ეკლესია-
მონასტრების უმრავლესობას რომ მოსდგამს. კარგად დავათვალიერეთ
იქაურობა. ღია ეზოდან რომ გამოვედით, ჟვერით ამოვსებულ თხრილში
ჩუქურთმიანი ლოდი დაინახა. აღელდა, ეს ამ ეკლესიაზე ჩამონამტვრევი,
ვიღაც შეუგნებელს აქ დაუგდია. როგორმე შიგ შევიტანოთო. მე და გოგიმ, რის
ვაივაგლახით, შევათრიეთ ის ლოდი და ეკლესიის პორტალთან დავდეთ.
მხოლოდ ამის მერე დაწყნარდა და წამოვედით.

მალე ისევ შეაჩერა მანქანა. გაშლილ მინდორზე გადაგვიყვანა.

უცნაურად იყო მოფარდაგული იქაურობა. ყოველ ნაბიჯზე სხვადასხვა
ყვავილი ხარობდა, დიდი და მცირე, ნაზფურცელა და ეკლიანი, ერთმანეთში
იყო შერეული ღიღილო და ბალბა, ღვისფრად მობიბინე სოსანი და თეთრი,
სიფრიფანა გვირგვინებით აკელაპტრებული ყვავისკუდა, ათასნაირი ფერისა
და ფორმის ბირკავა. თვალს გვჭრიდა: ფანტასტიკურ ხალიჩაზე ნაცრისფრად,
ყვითლად, წითლად, ლილისფრად ჩაღვრილი ლაქები. . .

- შეხედე, რა არის ქართლი... ამნაირ სილამაზეს დედამიწის ზურგზე

ვერსად ნახავ. რამდენსაც მეტს უყურებ, უფრო და უფრო გაჯადოებს,
საოცრებაა, - ნელა მიაბიჯებდა, თითქოს ბალახის გათელვას ერიდებაო.

გოგის თბილისში დაბრუნება ეჩქარებოდა. შვიდ საათზე თურმე ერთ

ადგილას უნდა ყოფილიყო; რვას აღარაფერი აკლდა. მიჩურჩულა, პაპაჩემმა არ
მინდა გაიგოსო.

თბილისს რომ ვუახლოვდებოდით, ესენინზე დაწერილი მისი

მშვენიერი მოგონება გავახსენე („ლიტერატურულ გაზეთში“ დაიბეჭდა, ერთი
გვერდი ეჭირა), გასაოცარი სიზუსტით იყო ყველაფერი აღნუსხული და
გაცოცხლებული.

რა კარგი იქნება, მოგონებათა წიგნს რომ დაწერდეთ, რამდენ რამეს

გამოსტაცებდით დავიწყებას, მემუარების გამო მოხუცად არავინ ჩაგთვლით-
მეთქი, შევაპარე.

გაეღიმა, ამაზე მეც მიფიქრია, რუსთაველის იუბილემ ჩაიაროს, ბევრი

სტუმარი გვეყოლება, მერე ჩავუჯდები და მაგასაც დავწერო, თქვა.

რა იყო ამ ნათქვამში განუხორციელებელი, აუხდენელი? ვის

დაებადებოდა მაშინ ეჭვი, რომ ეს ასე არ იქნებოდა... იმ საბედისწერო ღამეს,
შინ დაბრუნებულს, დიდი სიცხე მისცა და ლოგინიდან აღარც ამდგარა.

ივნისის თვეში, სამსახურში მისულმა, რამდენჯერმე ცუდად იგრძნო

თავი, ერთ დღეს მივაკითხე, ტკივილს უკვე გადაევლო, მაგრამ სახე უცნურად
ჰქონდა აფორაჯებული; შედარებით მაინც კარგ გუნებაზე მეჩვენა. ახლა არა
მიშავსო, თქვა, რაღაცაზე კიდევაც გაიხუმრა.

ორი კვირაც არ გასულა, რომ სიცხიანი ჩაწვა.

სანახავად მივედი. დაბალ, დიდ ტახტზე იწვა სასტუმრო ოთახში. იქვე

თანამშრომლები, ნათესავები და ახლო მეგობრები ისხდნენ,
ელაპარაკებოდნენ, ამხნევებდნენ. უიმედობა არც თვითონ ეტყობოდა, მაგრამ
გახშირებული სუნთქვა ლაპარაკს უშლიდა. ოჯახი შეშფოთებული იყო;
ერთხანს ტიფიც ეგონათ, ორი-სამი დღის შემდეგ საავადმყოფოში დააწვინეს.

სანახავად თითქმის ყოველდღე დავდიოდი, ვცდილობდი გამერთო,

ახალი ამბები აინტერესებდა. რუსთაველის იუბილესადმი მიძღვნილ
„ნიანგის“ ნომერში „ვეფხისტყაოსნიდან" ამოკრეფილი ნაწყვეტ-ნაწყვეტი
ფრაზები იყო დაბეჭდილი (ჯანსუღ ჩარკვიანსა და ზაურ ბოლქვაძეს
შეედგინათ, მისი კაცობისა და პოეზიის ნამდვილ მოტრფიალეებს), ერთგვარი
გამოცანები გამოდიოდა - ყოველი ციტატა რომელიმე ცნობილი ქართველი
მწერლის გარეგნობას ან თვისებას ეხმიანებოდა, ქვემოთ იმ მწერლის სახელი
და გვარი იყო მიწერილი. უმრავლესობა ძალზე მახვილგონივრულად იყო
შერჩეული. ვუკითხავდი, ბევრი იცინა, ჩემზე რა წერიაო. თვითონ ლომთან
იყო შედარებული რუსთაველის ენით. ესიამოვნა.

უკეთესობას რომ შეატყობდა, თავზე მდგომი უფროსი ქალიშვილი,

ნესტანი, ამხნევებდა, სულ მალე კარგად გახდებიო. ერთ დღეს რომ რაღაცის
იმედი იყო, მეორე დღეს ისევ ეცვლებოდა ფერი, 25 ივლისს წყნეთში, მის
აგარაკზე გადაიყვანეს. რამდენიმე დღე აივანზე იწვა. თვალებში ცის სილურჯე
გაუქრა, ჩაუმუქდა. ბნელი ლანდი ჩასახლებოდა.

აგვისტო თბილისში საერთოდ ცხელი იცის. იმ ზაფხულს წყნეთშიაც

ჭირდა სუნთქვა, ფოთოლი არ იძროდა მომცრო, ტოტებდაკლაკნილ მუხებზე,
არც ალვის ხეებს უვლიდა ჟრჟოლა. აივანზე ვიდექი, ჩუქურთმიან, ხალვათად
ამოჭრილ ტიხართან, დროდადრო მისკენ ვიხედებოდი. ხელით მიხმო,
მივედი, საწოლთან დავიხარე.

- ხომ ხედავ, რა სიცხეებია, - სვენებ-სვენებით, მისუსტებული ხმით

მითხრა, - ამბობენ, კიდევ უფრო მოიმატებს, ორმოც გრადუსამდე ავაო. ბავშვი
აქ ამოიყვანე, ცოდოა, მზე არ ჩაუვარდეს თავში...

ჩემს ბიჭზე მეუბნებოდა, სამი თვის ჩვილზე. თავად განწირული,

სხვებზე ფიქრობდა, სხვების დარდი ჰქონდა. ცრემლი მომერია, რაღაც
ამოვილუღლუღე და გავტრიალდი.
 ადრე, სანამ ფეხზე იყო, ხმადაბლა ნათქვამის გაგონება უჭირდა. ახლა,
ავადმყოფობაში, საოცრად გაუმახვილდა ყურთასმენა. აივანზე რომ
დაიჩურჩულებდა ვინმე, ოთახში მწოლიარეს ესმოდა. ეჭვი ჰქონდა, რომ
რაღაცას უმალავდნენ. მოშორებით დამდგარ და ჩუმად მოთათბირე
კონსილიუმის წევრებს ისე უყურებდა, როგორც შეთქმულებს.

იმხანად ახალი წაკითხული მქონდა კამიუს რომანი „უცხო“.

დავრწმუნდი, რა შემაძრწმუნებელი სიზუსტით ჰქონდა მწერალს
გადმოცემული დასახვრეტთა საკანში გამოკეტილი სიკვდილმისჯილის
(მერსოს) განცდები, მთელი ღამე თვალი რომ ვერ მოუხუჭავს და იმის
მოლოდინშია, ჯალათი ხომ არ მოდის ჩემ წასაყვანადო. „ასეთი ძლივს
გასაგონი ბგერები ჩემს ყურებს არასოდეს მოუსმენია“, ამბობს იგი და ჩვენთვის
ცხადი ხდება ამ ჯოჯოხეთური წუთების მთელი საშინელება.

ალბათ ამიტომაც უფრთხის ძილს მომაკვდავი ადამიანი -

ცნობამიხდილს სიკვდილის მოახლოება შეუმჩნეველი არ დამრჩესო. გიორგი
ლეონიძეც მიდარაჯებული უსმენდა სულთამხუთავის ფეხის ხმას, უსმენდა
დღე და ღამე, გაფაციცებით, არც ერთი ნაბიჯი რომ არ გამოჰპარვოდა მისი. . .

„სიკვდილს თვალებში ცქერა არ უყვარსო“, ამბობს ერთი გონიერი კაცი.

ამგვარ მაქსიმებს, ჩვეულებრივ, სკეპტიკურად ვუყურებდი და დიდად არც
ვუკვირდებით. მხოლოდ კონკრეტული შემთხვევა თუ დაგვარწმუნებს, რომ
ასეთი გამონათქვამები ადამიანის სულის ღრმა ცოდნას ემყარება.

შორიდან ვუმზერდი, ნელა დააქანებდა მოხრილი მუხლი ზედ

გადაკეცილ თხელ საბანს. ყველაფრიდან ჩანდა - ეს ერთერთი უკანასკნელი
შერხევა, უკანასკნელი მოძრაობათაგანი იყო იმ კაცისა, ვის ძლიერ სხეულშიც
რქამომტვრეული ხარ-ირმის ჟინით ბორგავდა ყველაზე დიდი სასწაული -
სიცოცხლე. უკვე დამსხვრეოდა ოქროს ბორბლები ბედის ეტლს... ახლა,
სადავემოშვებულად, ინერციით თუ შემოიწერებოდა ორიოდე წრე. იგი ახლა
დასაღუპად გადაფერდებული ხომალდი იყო, განძის კუნძულს არსად
დაეძებდა, აღარ აფართხალდებოდა მარჯნისფერი მზე დაკეცილ აფრებში,
უკაცრიელ მეჩეჩზე გარიყვა ელოდა, შავი ყურღანების სამუდამო მდუმარება.
ვიცოდი - უკანასკნელად ატოკებდა ხელსა და ფეხს, უკანასკნელად
დაატარებდა ზეწარივით თეთრ ჭერზე დასიცხულ, მოღლილ მზერას. ვიცოდი,
თვითონაც იცოდა, მალე უფრო ბევრსაც გაიგებდა...

ტყუილად არ გამოჰყოლია მის მოღვედილ სტრიქონს ვაჟა-ფშაველას

„დამსკდარი ხელის“ ძალა, ტყუილად როდი არწმუნებდა იგი „ბახტრიონის
დევს“: „პოეტი ვარ შენი ზნისვეო“. ბოლომდე არ გაუტეხია სიტყვა, დიდ
დამლოცველს სიკვდილის დღეშიც შეუზიარდა - ზაფხულის ხვატს გაატანა
თავისი ცხელი სუნთქვა...

მიცვალებულის პანიკური შიში მაქვს. ვერ ვეკარები, მიახლოება მიჭირს. გული

მეკუმშებოდა. ძვლივს შევედი ოთახში, სადაც იგი ესვენა ნაბრძოლი, ნატანჯი,
იარაღაყრილი. მართლაც მძინარესავით იწვა, ძველი მეომრის სახე ჰქონდა, იგი
ჰგავდა ჰექტორს, რომელსაც სიკვდილმა ჩაჩქანი დაუმსხვრია. ეცოტავებოდა
სარეცელი, ვერ დატეულიყო საწოლის რკინაზე თავით მიბჯენილი, ცივ
მარადისობაში გასროლილი...
„გადამაგდე და დამკარგე,
როგორც ჩერქეზმა ისარი“...
ჩრდილოეთის ზღვებზე მოთარეშე ძველი ვიკინგები, ქერეჭებად
ასხმული ტყვიისფერი მუზარადი რომ უფარავდათ სხეულს, დაღუპულ
მეგობარს ზოგჯერ ჩარდახიან ნავში ჩაასვენებდნენ (როცა მიწა შორს იყო),
ვიწრო ნავშივე ჩაუწყობდნენ ფარსა და შიმშერს, საგზალს. . . ზურგის ქარს
მიანდობდნენ შუაგულ ზღვაში. უგზო-უკვლოდ, მზესა და წვიმაში,
აგუგუნებულ ღამის ნისლებში დააქროლებდა მრისხანე სტიქია უცნაურ
კიდობანს, ვიდრე ყალყზე შემდგარი ტალღა არ დატორავდა, ხნულივით
გადახსნილ ლურჯ უფსკრულში არ დანთქავდა თავის ტვირთიანად...

მიცვალებული ტახტზე გადაასვენეს. მეგონა ვეება, ლაჟვარდებს ნაჩვევი

ფრთები დასთრევდა. ასე დაჰყურებენ გიგანტურ ფრინველს, ტყვიანაკრავს,
ხრიოკ ფლატეზე დავარდნილს, რომლის ტანსა და მოწყვეტილ ფეხებს ნელ-
ნელა ეცლება სითბო, მაგრამ ჯერ კიდევ შერჩენია ჟრუანტელის დამცემი
გრილი სირბილე.

უმთვარო ღამე იყო. ეზოს სიღრმიდან ზარნაშოს მონოტონური,

გულისგამპობი კვნესა მოისმოდა. ამ მისტიკური ელდით სავსე გაუთავებელმა
ქვითინმა შემაწუხა, დაბლა ჩავედი. ძეწნასა თუ ფშატის ხეს მივადექი და
ტოტზე შემომჯდარი მუქი ლანდის დასაფრთხობად გაქვავებული ბელტი
ავისროლე. ღამის ფრინველი, ღამეზე უშავესი ფრთების ფარფატით
გადაიკარგა სადღაც.

თავი ავარიდე უსიამოვნო მომენტს, როცა ცხედარი ნიღბის ასაღებად

მიჰქონდათ, პირველს გადაცილებული იყო, მე და ჩემი მეუღლე რომ
წამოვედით. შუა გზაზე საავადმყოფოს ფურგონიანმა, თეთრმა „ვოლგამ“
ჩაგვიარა, წყნეთის აღმართს შეუდგა. რძისფერ შუშაში, წითელი ჯვარი რომ
ესვა, ვერ ატანდა მზერა, მაგრამ ცხადი იყო, ვინ იწვა იქ, ვის ჭიშკართან
დადუმდებოდა შუაღამეში აღმუვლებული ძრავა.
 ისევ მეგონა - სიკვდილის სარეცელზე დაკრულ, ცხენებთან მორკინალ
ჰექტორს მოასვენებდა მოხუცი პრიამოსი, თითქოს სადაცაა ძველი ტროას
კედლები უნდა გამოჩენილიყო და მოზარე ქალთა გუნდი შეგებებოდა
ძვირფას ცხედარს.

ეს მერე მოხდა, როცა დარბაზის შუაგულში დასვენებულს

პატარძეულელი შაოსნები სათითაოდ მიუტირებდნენ, ხოლო მიცვალებულის
თავთით ფესვებიანად ამოღებული სამასწლიანი მუხის გადანაჭერი, მისივე
ჯიშის სიძველისა და სიმაგრის დასტური, უკვდავ „ოლეში“ ნაფერები
დედაბოძივით ამაღლებულიყო.

პირველივე პანაშვიდის დღეს წყნეთში ამოვიდა მისი საყვარელი

მხატვარი და მეგობარი ლადო გუდიაშვილი. დიდად დამწუხრებული ბატონი
ლადო დათალხულ კედელზე მწვანე ტოტებსა და მიხაკებს სათუთად
ჰკიდებდა, თითქოს ეფერებაო. ამოწმებდა, რომ ყველაფერი ლამაზად,
გემოვნებით ყოფილიყო განაწილებული. იქაურობას მალე კიდევაც დაეტყო
მისი ხელი: საუცხოოდ იყო ერთმანეთთან შეზავებული დიდებულება და
სისადავე... ამ სახლის პატრონს სიცოცხლეში უთქვამს, პალატის კედლები
ლადო გუდიაშვილმა უნდა მომიხატოს, შეპირებულია, მისი შვლები და
ხოხბები აქაურობას ზღაპრად გადააქცევენო. ახლა იდგა წარბებიანად
გაჭაღარავებული ძველი ოსტატი და საპანაშვიდოდ რთავდა ათასი
სიხარულის მომსწრე დიდ სასტუმრო დარბაზს; ხანდახან თავისთვის
დაფიქრდებოდა - ვინ იცის, რა შემთხვევას იხსენებდა, რომ ის კაცი, ვისთანაც
მთელი ცხოვრებით იყო დაკავშირებული, მკვდრად არ ეგულვებინა...

ეზოში გავედი. მზე შემაღლებულიყო. მავთულით გაღობილ

საზღვართან, თხრილში, ჩეხური ლუდის ბოთლები ეყარა, იოდისფერი, პატარ-
პატარები; უზომოდ ესვათ ვიღაცეებს და აქ, მიჯნაზე დაეხვავებინათ. ღობეზე
მაყვლის ბარდები იყო გადმოკიდული. მაყვალს საოცრად ესხა; ტოტები
დაზნექილიყო, თვალისმომჭრელად ბზინავდა მსუყედ დათავთავებული,
ბნელი წიაღიდან ამოზიდული მიწის მძიმე, შავ-შავი ცრემლები. ახლოს
მივედი, ერთი დიდი მარცვალი გავჭყლიტე, ცერზე დაგორდა. ხელისგულზე
ჩამომეღვარა წებოვანი, ტკბილი წვენი...

13 აგვისტოს ცხედარი მწერალთა კავშირის შენობაში უნდა

გადაესვენებინათ, დანიშნულ დროზე მოადგა სახლს დახურული ლურჯი
ავტობუსი, ასეთ შემთხვევებში რომ იყენებენ. მთელი გზა ხელი მედო მუხის
კუბოზე (არ გადაფერდდესო, გამაფრთხილეს). რკალად შემოყოლებული,
ოდნავი შავი ბზარი აჩნდა გასანთლულ, მოკლული ფრინველის ყაფაზივით
ამობურცულ სახურავს. დროდადრო ფანჯრისკენ გავიხედავდი; სიცხისაგან
მოთენთილი ხალხი ზანტად, უხალისოდ მიმოდიოდა ქუჩაში. ვერაფერს
ხვდებოდნენ. მათთვის სრულიად არაფერი ხდებოდა. რა საცოდაობა იყო -
უგრძნობელი ხის კონუსი ფარავდა მას, ვისაც სიკვდილი ცხრა მთას იქით
ჩასაფრებულ ქიმერად თუ ჰყავდა წარმოდგენილი, ვინც ამ მზეში, აქ გავლასა
და ჭადრებზე თვალის შევლებაში ყველაფერს, თვით უკვდავებასაც, ხელის
ერთი აქნევით დათმობდა... ავტობუსმა მაჩაბლის ქუჩისაკენ გაუხვია.

ხალხმა ადრევე დაიწყო დენა. ვინ არ მოდიოდა, რომელი კუთხიდან და

ქალაქიდან ჩამოსულს არ დაინახავდი, ყველას და ყველაფერს სხვაგვარი,
მწუხარების ამაღლებული იერი დასდებოდა. მოდიოდნენ მდუმარენი,
გულმოკლულნი - მადლობის სათქმელად, უკანასკნელი პატივის მისაგებად,
გლოვის ჰანგებს აღვრიდა დარბაზს ფარდებს უკან მიმალული მაგნიტოფონის
შავი ყუთი...

მწერალთა კავშირში სამნი დავრჩით ღამის სათევად - პოეტის

ძმისწული ლევან ლეონიძე, გოგლას კარის მეზობელი, ჟურნალისტი სპარტაკ
ჟვანია და მე. სახლიდან გარდაცვლილის ლექსების ტომი გამოვიყოლე და
გვიანობამდე ვკითხულობდი. ღვიძილში ნელა გადიოდა დრო. ჩვენთან
ერთად მწერალთა კავშირის დარაჯი იყო, კოჭლი ბერიკაცი (სახელი აღარ
მახსოვს), მორიდებული, უენო ადამიანი.

ღამის სამი საათი იქნებოდა, რკინის დიდი, შავი კარი რომ გაჯახუნდა.
დარაჯი გასაღებად გატრიალდა. შემოვიდნენ გურამ ასათიანი, გურამ
გვერდწითელი, გურამ კანკავა... ოდნავ ნასვამები იყვნენ.

მთელი ღამე ვიარეთ, ვეღარ მოვისვენეთ, გული აქეთკენ გვეწეოდაო

თქვეს, იქვე ჩამოსხდნენ. მრავალი რამ მოიგონეს თავიანთი უფროსი მეგობრის
ცხოვრებიდან. ლაპარაკობდნენ მის გასაოცარ მეხსიერებაზე, ქართული და
რუსული ლიტერატურის უბადლო ცოდნაზე, მის უბრალო ადამიანურ
თვისებებზე...

- დღეს დილიდანვე არ მშორდება მისი სტრიქონები, ვაჟაზე დაწერილ

ლექსში რომ აქვს, - ანთებული ამბობდა გურამ ასათიანი, - ხომ ასეა:
„გადახედე, შენი მთები, თითქოს ვეფხვნი დაყრილანო“. სასწაულია აბა რა
არის. რა ხილვაა, რამოდენა ენერგია, საიდან არის დანახული...

გათენებას ბევრი აღარ უკლდა. მწერალთა კავშირის ბაღში შაშვმა

გაიჭახჭახა. ნელა ამოიწვერა ცაზე ცეცხლის ბურთი. დღეიდან მისი
ჭირისუფალი და საუკუნო სამყოფელამდე გამცილებელი მთელი საქართველო
იყო.
 გიორგი ლეონიძის გარდაცვალებიდან წელიწადნახევარი იყო გასული,
„ცისკრის“ რედაქციაში, სამუშაო დღის მიწურულს მამია ასათიანი ამოვიდა. იმ
დროს იქ მხოლოდ ტარიელ ჭანტურია და მე ვიყავით. ბატონი მამია,
ძვირფასი, მართლაც დაუვიწყარი ადამიანი, მაშინ უკვე მძიმე ავადმყოფი იყო,
ლაპარაკი თითქმის აღარ შეეძლო, დიდი ტანჯვით გაგვაგებინებდა, რისი თქმა
უნდოდა, პატარ-პატარა ფურცლებზე დაგვიწერდა ხოლმე თითო-ოროლა
წინადადებას. გვითხრა, რომ საგანგებოდ ამოვიდა აქ, ზედაშე ღვინით გოგლას
მოსახსენებლის დალევა უნდოდა და სარდაფში წაყოლა გვთხოვა, ისიც
გვითხრა, იქნებ ვინმეს კიდევ მივაწვდინოთ ხმაო. ბევრგან დავრეკეთ.
მხოლოდ მუხრან მაჭავარიანი იყო ადგილზე, მწერალ კუკური გოგიაშვილთან
ერთად სამსახურიდან გამოვიდა. მალე ხუთივენი იმ სარდაფში ვიყავით,
სადაც გიორგი ლეონიძეს უყვარდა მისვლა.

მოხუცი მეღვინე, გიორგი კევლიშვილი, გულთბილად მოგვეგება და

სიღრმეში, სენაკისაკენ წაგვიძღვა.

ფიქალი ქვით ნაშენი ბუხრის თაროზე შავჩარჩოიანი გადიდებული

სურათი დავინახეთ. იქით-აქეთ ბზის მწვანე ტოტები ჰქონდა შემოწყობილი.
ეს პოეტის ერთ-ერთი უკანასკნელი ფოტო იყო: გიორგი ლეონიძე
დაღვრემილი მისჩერებოდა სივრცეს.

- გული მოგვიკლა, დაგვაობლა... ყოველ დილით, აქ რომ შემოვდივარ,

პირველად ამისკენ გამოვიხედავ, ვესალმები... - მეღვინეს ხმა გაებზარა. - არა
მპასუხობს. როგორც ცოცხალს, ვეტყვი ხოლმე, ხომ არაფერი გაწყენინე, რაზე
მემდური-მეთქი... - ლურჯი სახელოთი ამოიმშრალა ცრემლები, - ღმერთმა
გაგახაროთ, რომ ასე გახსოვთ, არ ივიწყებთ.

გულწრფელი იყო ეს კაცი, ნამდვილი იყო მისი ცრემლი და წუხილი.

სხვების დასანახად არაფერს აკეთებდა.

მუხრანი თამადობდა. ძალზე ლამაზად ჩაატარა მთელი სუფრა. ბატონი

მამიას ღვთაებრივი წითელი ზედაშე სულ სამი ლიტრი იყო და მალე
„ადგილობრივი რეზერვების“ გამოყენება დაგვჭირდა. სამაგიეროდ, პურ-
მარილი უხვად წამოეღო ოჯახიდან; ყველაფრით თვითონ
გვიმასპინძლდებოდა.

გიორგი ლეონიძის სადღეგრძელო რომ დალია, მამიამ უბიდან

თავწამწვარი, გადაკეცილი თაფლის სანთლები ამოიღო; ათი-თორმეტი ღერი
იქნებოდა, უბეში მოღვენთილიყო; სათითაოდ გამართა, სურათის წინ
დაამაგრა და აანთო.

„ეს სანთლები გოგლას პანაშვიდის დღეს, იმ მუხის გადანაჭერზე ავანთე

ცოტა ხნით, ჩავაქრე და მას მერე შენახული მქონდა, აქამდე ვინახავდი“, -
გვითხრა.

ტარიელს აღელვება დაეტყო:

- არა, ძმაო, ამის დავიწყება არ შეილება, ეს უკვე ისტორიაა...

მამია ასათიანი ნეტარებდა, დაღლასა და ავადმყოფობას არ იმჩნევდა,

უნდოდა დიდხანს გაგრძელებულიყო იმდღევანდელი თავშეყრა, არ
ეთმობოდა ის სიმყუდროვე.

- მაისობას ცხვარი უნდა ავიყვანო მის საფლავზე, ვისაც თქვენ იტყვით,

ის დავუმატოთ, ხალხის არჩევა თქვენთვის მომინდვია...

ეს მისი უკანასკნელი სურვილი იყო, აუხდენელი სურვილი. ბოროტმა

სენმა ბოლოს მაინც მოცელა ეს გაუტეხელი კაცი. სარეცელზე მიჯაჭვულსაც არ
შეუცვლია ნირი: ხელს ხელზე მიატყუპებდა, მადლობას გვეუბნებოდა
სანახავად მისულთ, კოცნას გვიგზავნიდა...

ახლა კი ვტოვებდით იმ სარდაფს. წინ ისევ ბატონი მამია მიგვიძღოდა,

კმაყოფილი, ამაყად ყელმოღერებული. გარეთ სუსხიანი ღამე იყო.
ძვალრბილის გამთოშავი თებერვლის ქარი უბერავდა.

მამის გარდაცვალების შემდეგ, გიორგი ლეონიძის ქალიშვილებმა -

ნესტანმა და თინათინმა პოეტის დაუბეჭდავი ლექსები ცალკე გადააწყეს.
ლექსები შეირჩა, დალაგდა და რამდენიმე მშვენიერი პუბლიკაცია იყო
„ცისკარსა“ და „მნათობში“. ბევრი ფრაგმენტი და დაუმთავრებელი ლექსი, რა
თქმა უნდა, გამოუქვეყნებელი დარჩა. სხვათა განცდები არ ვიცი, მე კი ძალზე
ცუდ გუნებაზე მაყენებს პოეტის დაუმთავრებელი ლექსისა თუ
სახელდახელოდ მიწერილი სტრიქონების ნახვა, რომელთა საბოლოო
გარანდვა და ყალიბში მოქცევა ავტორს არ დასცალდა. ყველა ნამდვილი
შემოქმედის ტრაგედიაა ეს განუხორციელებელი შთანაფიქრები, ჯავრად
ჩაყოლილი, წერტილდაუსმელი ტკივილები, სამუდამოო ობლობაა
დაუმთავრებელ ლექსთა ხვედრი.

მაშინ, იმ ქაღალდებში იისფერი მელნით ნაწერ პატარა ფრაგმენტს

წავაწყდი. ერთადერთი პწკარი დამამახსოვრდა, რაღაცნაირი,
გულისშემძვრელი სევდით სავსე: „შენ, ბუღალტერო, სტრიქონს ნუ მითვლი...“
მერე, სიტყვასიტყვით, ასეთი აზრი იყო გადმოცემული: სულერთია მაინც ვერ
იანგარიშებ, ვერ აღრიცხავ იმ უძილო ღამეებს, იმ ტანჯვის წუთებს, ჩემს
ლექსებს რომ დასჭირდაო.

„ნატვრის ხეში“ ერთი, სოფლიდან გაქცეული კაცი, ქალაქში მეეტლედ

ნამუშევარი და ისევ სოფელში საცხოვრებლად დაბრუნებული მეზობლებს
ლოცავს: თქვენ გაიხარეთ, ძლივს აუწონავი ლუკმა მეღირსაო.

გიორგი ლეონიძემ ყველაზე უკეთ იცოდა ამ „აუწონავი ლუკმის“, ამ

აურწყავი სიკეთის მადლი და ფასი; ისიც იცოდა, რომ სასაცილო იყო მისი
ზღვად მომსკდარი ენერგიის ციფრებში მომწყვდევა.

ამჟამად ჩემი მიზანი არ ყოფილა გიორგი ლეონიძის პოეზიის

თავისებურებათა ჩვენება. შევეცადე უშუალოდ, პირვანდელი სიმძაფრით
გადმომეცა ის შთაბეჭდილებანი, ამ დიდი პიროვნების სიახლოვეს რომ
განმიცდია.

გიორგი ლეონიძის რძიანი, „ბედაური, მუხლადი სიტყვის“ ძირი და

სათავე, მისი სისხლიდან დაძრული მაგიური რიტმების თავაწყვეტილი როკვა,
„მტეხიარობა“ - ამ უაღრესად ეროვნული მოვლენის ფენომენი, არაა მთლიანად
გახსნილი და შეცნობილი. ყველაფერ ამის გაშიფვრა, გონებით წვდომა არავის
სჭირდება და შეუძლებელიცაა. სწორედ ამ ბოლომდე აუხსნელ
მომხიბლაობასა და იდუმალებაში ხედავენ პოეზიის წარუდინებელ ძალას, მის
უკვდავებას.

9 აგვისტო, 1976 წ.

წიგნიდან.: ე. კვიტაიშვილი. შაირია ამად კარგი. თბ., 1981.

გვიანდელი მინაწერი: ეს მოგონება პოეტის გარდაცვალებიდან ათი

წლისთავზე დავწერე. ოცდახუთი წელი გვაშორებს იმ ავადმოსაგონარ დღეს,
როდესაც „ყივჩაღის პაემანის“ ავტორმა წყნეთში, თავის აგარაკზე,ესამუდამოდ
დახუჭა თვალები. ზოგიერთს ეგონა, რომ შთამომავალთა თვალში გიორგი
ლეონიძეს ის სიდიადე არ ექნებოდა, რაც სიცოცხლეში ჰქონდა. გამტყუნდა ეს
მოსაზრება - განვლილმა დრომ უფრო მეტი ბრწყინვალებით წარმოაჩინა
გიორგი ლეონიძის განუმეორებელი პიროვნება და არა მგონია, ამას საგანგებო
მტკიცება ესაჭიროებოდეს.

ბედის ირონიას გავს, რომ გიორგი ლეონიძეზე აუგის მთქმელები,

სამწუხაროდ, გვარ-ტომით ქართველები, აქა-იქ მაინც გამოჩნდებიან ხოლმე.
ერთმა უკეთურმა საქართველოსათვის დამწვარ კაცს „წითელი იმპერიის
მომღერალი“ უწოდა. სხვამ ჩინ-მედლებზე, სხვადასხვა ჯილდოებსა და
პატივზე დახარბებულად გამოიყვანა. ამ ბოლო დროს მის პატიოსნებასა და
ერისშვილობაშიც შეიტანეს ეჭვი. ამათ გონზე მოსაყვანად, ზოგი რამის
გახსენება მოგვიწევს.

საბჭოთა წყობილების დამყარების პირველ წლებში აქვს დაწერილი

გიორგი ლეონიძეს მამულიშვილური სულისკვეთებით აღსავსე ძლიერი
ლექსები: „26 მაისი“, „საქართველო“ (შენ ფიროსმანის შვიდღარიან მარნებში
გხედავ), „მზე ტაბასტა“, „ლიტანია“, „ტყვეები მიჰყავთ იანიჩრებს“, „შავი
ზღვის პირს შავი მუხა“ და სხვები.

გიორგი ლეონოძის ადრინდელი უმძაფრესი პუბლიცისტური

ნაწერებიდან საკმარისია გავიხსენოთ ცეცხლოვანი წერილი „არაგვიელნი“,
რომელიც 1918 წელს გამოქვეყნდა გაზეთ „საქართველოში“, როდესაც ჩვენს
ახალშექმნილ რესპუბლიკას სასიკვდილო საფრთხე ემუქრებოდა (სამი წლის
შემდეგ კიდევაც წაგვართვეს დამოუკიდებლობა).

მე ადრევე ვიცოდი ამ უაღრესად საშიში წერილის არსებობა; იგი

გიორგი ლეონიძის ნათესავმა, გიორგიწმინდელმა მეტყევემ, ძალზე
განათლებულმა პიროვნებამ მიხეილ გულისაშვილმა წამაკითხა მის
საგულდაგულოდ შეგროვებულ და შენახულ სხვა მასალებთან ერთად და
მალე ყველაფერი პოეტის სახლ-მუზეუმს გადასცა. იმ დროს მის
გამომზეურებაზე ვერც ვიფიქრებდი. ამჟამად „არაგვიელნი“ საქვეყნოდ
ცნობილია და განცვიფრება გიპყრობს, ცხრამეტი-ოცი წლის ჭაბუკმა როგორ
შესძლო, ასეთი გამაოგნებელი ძალის მოწოდება დაეწერა. გვერდნახევარში
არნახული ელვარებითაა დახატული მთიელ ქართველთა გაუტეხელი,
ჯანყიანი სული. არაგვის ხეობაში მცხოვრებთ ნიადაგ მომხვდურთა მოგერიება
უწევდათ, ძნელად თმობდნენ მამა-პაპათა ადათ-წესებს:

„არაგვი იყო წარმართი და იყო მძაფრი პროტესტანტი. მას მიბუნებული

ჰქონდა ზვიადი განთქმა და ბევრჯელაც ანთებულა ამბოხების ავარდნილი
ალით.

იგი ებრძოდა ახალ ივერიას, ებრძოდა ქრისტიანობას.

მას არ უყვარდა არაბული ტფილისი; იგი გოგირდს აყრიდა სპარსულ

საქართველოს, მანვე აუპრიალა საკირე რუსებს, ბარში რომ ხმალმოხსნით
ეგებებოდნენ“.
 მერე და მერე, წერილის ბოლოს, ნამდვილი ბიბლიური
წინასწარმეტყველის ხმა გვესმის. საგანგაშო ზარად ქცეული პოეტის
გაფრთხილება ყოვლისწამლეკავი ბოლშევიზმის მოახლოებას გვამცნობს:
„წითელჩოხიან ტერორზე“ მინიშნება, რაც მოარულ ფრაზად იქცა, შინაური
მტრების შემზარავ სახეს წარმოგვიჩენს:

„როგორც ხმები დადის, ახლა არაგვზე ჯანყი ისევ იკრიფება, რადგანაც

წვიმების დროა და ეს წვიმები სისხლისა იქნება.

ტერორი დადის წითელი ჩოხით...

მოსაკრეფი იარაღი ბევრს არ ჩაუბარებია და ყველას ეყოფა, ოღონდაც კი

მდევარმა იკივლოს...

ჰქსოვენ კარვებს ბანაკის დასაცემად და ფხას უსინჯავენ ხანჯლებს.

ნაბათი ღრინავს!..“

გიორგი ლეონიძის შემოქმედებას ვინც რამდენადმე იცნობს, იცის, რომ

მის გულში არასოდეს განელებულა ბედკრული სამშობლოს სიყვარული და
ძალადობაზე დამყარებული სულის შემხუთველი რეჟიმის შეგნებული
მსახური იგი არასოდეს ყოფილა.

მთელი წიგნის დაწერა შეიძლება იმაზე თუ რა ჭირისუფლობას უწევდა

გიორგი ლეონიძე შორეულსა თუ ახლო წინაპრებს, როგორ გულიანად
ეხმარებოდა გასაჭირში ჩავარდნილ თანამედროვეებს; ჩამოთვლაც ძნელია,
რამდენი რამ გააკეთა და რამდენ საშვილიშვილო საქმეს დაუდო სათავე.

1964 წლის შემოდგომაზე თავისი ნათესავების, გამოჩენილი

სწავლულების, ვასო გულისაშვილისა და ალექსი უსტიაშვილის
თანდასწრებით, დანაღვლიანებულმა მითხრა - რევოლუციის შემდეგ
ქართველებს დამოუკიდებლობა ოქროს ვაშლივით ჩაგვივარდა ხელში და ვერ
შევიღირსეთ, ჩვენი უნიათობითა და ბედოვლათობით დავკარგეთო.

აქ არას ვიტყვი გიორგი ლეონიძის მოწიფულობის ხანის ბრწყინვალე

პატრიოტულ ლექსებსა და პოემებზე. ყველაფერი ისედაც ცნობილია. არც ის
არის საეჭვო, რომ „ნატვრის ხის“ ბადალი პროზა მეოცე საუკუნის ქართულ
მწერლობაში არ მოგვეპოვება.

ერთი არასასიამოვნო მოვლენის აღნიშვნა მაინც მოგვიხდება;

ამაზრზენი ფაქტია, რომ, ვითომდა დამყაყებული, ჩამკვდარი
ლიტერატურული ცხოვრების გამოსაცოცხლებლად, ზოგიერთი
ჟინდაუოკებელი მანიაკი ადგენს მწერალთა „სატაბელო რანგის“ სიებს,
ნაირნაირ „ხუთეულებს“, ერთმანეთთან ხელოვნურად აპირისპირებს ცოცხალ
და გარდაცვლილ მწერლებს, სიამოვნებისაგან, ეტყობა, ხელებსაც იფშვნეტს
და, დიდად კმაყოფილი, მედიდურად კითხულობს: „თქვენ რას იტყოდით
ყოველივე ამაზე?“

რა უნდა ვთქვათ? უნამუსობასა ტინგიცობას მართლაც რომ არა ჰქონია

საზღვარი. ჭეშმარიტად გულისამრევია ხსენებული მანიაკის ეს
ბოლოდროინდელი ნაბოდვარი, სადაც გიორგი ლეონიძე, გრიგოლ
ორბელიანისა და გალაკტიონ ტაბიძის ფონზე, მიუხედავად დიდი
ნიჭიერებისა (ამას თავად აღიარებს პასკვილის დამწერი), უზნეო პიროვნებად
არის გამოყვანილი; იგი თურმე „არა იძულებით, არამედ შეგნებულად
ემსახურა საბჭოთა რეჟიმს და ამას უმსხვერპლა თავისი პოეზიაც...“

ვითარება ისეა წარმოდგენილი, თითქოს გალაკტიონ ტაბიძე მხოლოდ

ბალასტშეურეველ „წმინდა ხელოვნებას“ ემსახურა. გალაკტიონ ტაბიძეს
არაფრად არ ესაჭიროება ყალბისმქნელის ეს თვალთმაქცური ილეთები;
საბჭოეთსა და მის ბელადებს იგი გიორგი ლეონიძეზე არანაკლებ ხოტბას
ასხამდა. ეს ორივე მათგანის ტრაგედია იყო, ორივეს შემოქმედება
საგრძნობლად დაზარალდა ამის გამო, მაგრამ ორივენი გიგანტურ ფიგურებად
დარჩნენ და, ამდენად, სინამდვილის შელამაზება სრულიად ზედმეტია,
რეალობას თვალი უნდა გავუსწოროთ.

დროა შეიგნონ - ვერცერთი პატიოსანი და ჭკუათმყოფელი ქართველი

ვერ შეურიგდება იმას, რომ ქართული მწერლობის ავ-კარგი რომელიმე
სიგარეტის ფირმამ გაარჩიოს და დაალაგოს. გიორგი ლეონიძის
ლიტერატურული მემკვიდრეობისა და პიროვნების დამაკნინებლებს კი
ყველაზე უკეთ საკადრის პასუხს მისივე ლექსების წინამდებარე წიგნი გასცემს.

ე. კ.
3 სექტემბერი, 2000 წელი.

ჯიბო ლომაშვილი

გიორგი ლეონიძის გახსენება

გიორგი ლეონიძის სახელი პირველად საშუალო სკოლის კედლებში

გავიგონე მიმდინარე საუკუნის ოცდაათიან და ორმოციან წლებში. 1945 წელს
შევედი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში და ნოემბრის თვეში
გავიცანი თინათინ გიორგის ასული ლეონიძე, რომელიც სწავლობდა
აღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტზე. იმავე ხანებში ხშირად ვხედავდი
სხვადასხვა თავყრილობებზე პოეტის უფროს ქალიშვილს, ნესტანს. თითქმის
იმავე დროს გავიცანი გიორგი ლეონიძის ძმა - სიკო და მის სახლში ხშირად
ვყოფილვარ. მისი ვაჟი - ნიკო - მაშინ პატარა ბიჭი იყო. ძია სიკოსთან
პირველად ბიძაჩემმა ანტონ ტუშურმა მიმიყვანა. მაშინ ძია სიკო მუშაობდა
ღრმაღელეში.

გიორგი ლეონიძე გავიცანი 1950 წელს, როდესაც ვმუშაობდი პარტიის

ცენტრალური კომიტეტის ინსტრუქტორად და კურირებას ვუწევდი
კულტურულ-საგანმანათლებლო დაწესებულებებს. ამ დროს ბატონი გიორგი
მუშაობდა ლიტერატურის მუზეუმის დირექტორად. ადრე იგი ნანახი მყავდა
სოფ. ჩარგალში, 1945 წლის ივლისში, მისი ინციატივით მოწყობილ პირველ
ვაჟაობაზე, ხოლო შემდეგ ყაზბეგში, 1948 წელს, ალექსანდრე ყაზბეგის
იუბილეზე და საგურამოში ილია ჭავჭავაძის სახლ-მუზეუმის გახსნის დროს.

გიორგი ლეონიძე ყველასაგან გამოირჩეოდა რაღაც მიუწვდომელი

დიდბუნებოვნებით და მეჩვენებოდა, რომ იგი არ იყო მარტო მიწიერი
მოკვდავი, არამედ მასში იყო რაღაც ღვთიურის განსახიერებაც. ის არ იყო
ამპარტავანი და ამაყი, მაგრამ არც ძალიან თავმდაბალი. ერთხელ მან საუბარში
მითხრა კიდევაც, რომ „ნამეტანი თავმდაბლობა ძაან დიდი ამპარტავნობააო“.
და მართლაც მას ყოველთვის ღირსეულად ეჭირა თავი და შესანიშნავად
იცოდა თავისი ფასი. მას არასოდეს უთქვამს, რომ პირველი ვარო, მაგრამ
ხშირად იტყოდა ხოლმე - „მეოთხე ხომ ვარო“. ერთხელ, კერძოდ, 1958 წელს -
ვაჟაობაზე - გალაკტიონი არ რჩებოდა გაშლილ სუფრასთან და გიორგი
ეუბნებოდა მას: „გალაკტიონ, შენ ხომ ჩვენს შორის პირველი ხარ, პირველი, და
გთხოვთ ჩვენთან, სუფრასთან მობრძანდიო“. გალაკტიონი კი არ გაჩერდა და
თბილისისაკენ წამოვიდა.

ერთ-ერთ ვაჟაობაზე, ზუსტად არ მახსოვს რომელ წელს, გიორგი

ლეონიძე, ვაჟას შვილი - ვახტანგ რაზიკაშვილი და სხვები ვიდექით სახლ-
მუზეუმის წინა მოედანზე და გიორგიმ თქვა: „ვაჟას მსგავსი პოეტი ას
წელიწადში ერთი დაიბადებაო“, ვახტანგმა კი უპასუხა: „რათა ბატონო
გიორგი, ას წელიწადში კი არა ხუთას წელიწადშიო“ და თან ვახტანგმა თავისი
დიდი ხელებით ხუთი თითი გაშალა და ასე აჩვენა. ეს ძალიან მოეწონა
გიორგის და ამბობდა: „ხედავთ რა კარგად მითხრა, რა სწორად მითხრაო“.

1961 წლის მაისში, მამა დავითის პლატოზე გამართულ ბანკეტზე,

რომელსაც ნიკიტა ხრუშჩოვი ესწრებოდა, რამდენიმე რაიკომის პირველი
მდივანი და სხვა საპატიო პირები მოვხვდით მეორე სართულზე, ჩვენთან
ერთად იყვნენ გიორგი ლეონიძე, კოწია ერისთავი და სხვები. გიორგი
გვეუბნებოდა ხრუშჩოვზე: „მაგას რა ყურს უგდებთ, სიმინდით ჩვენ სახელს
ვერ მოვიხვეჭთ მსოფლიოში, და თუ გინდათ, რომ სახელი გქონდეთ, თქვენ,
რაიკომის მდივნებო, გაუფრთხილდით და მოუარეთ ჩვენ ისტორიულ
ძეგლებს და დაეხმარეთ ქართულ მწერლობასო“. ჩვენ, ცხადია, გაოცებული
დავრჩით გიორგი ლეონიძის მიერ გაბედული აზრის აშკარად გამოთქმით და
ისღა მოვახერხეთ, რომ ჩავედით პირველ სართულზე, რათა მოგვესმინა
ნიკიტა ხრუშჩოვისა და დავით მჭედლიძის ცილობისათვის. ხრუშჩოვი
უკმაყოფილო იყო „დუბინუშკას“ შესრულებით და თვითონ იმღერა კიდევაც
ერთი კუპლეტი. შემდგომი შეხვედრებისას როცა ამ ამბავს გავახსენებდი, ძია
გოგლა თავისებურად ჩაიღიმებდა ხოლმე.

1961 წელს, ვაჟა-ფშაველას დაბადებიდან 100 წლისთავის გამო, ვაჟაობა

არა მხოლოდ ჩარგალში, არამედ საქართველოს სხვა რაიონებშიც მოეწყო.
გაიმართა იგი თიანეთშიც და ცხადია აქაც პირველი კაცი გიორგი ლეონიძე
იყო. ამ ზეიმს ნიკოლოზ ტიხონოვი ესწრებოდა და, ცხადია, ქართველი
მწერლებიც. სუფრის თავკაცობა გიორგის დაევალა. რაიკომის მდივანი მაშინ
გახლდათ მარიამ გონჯილაშვილი, ხოლო რაიაღმასკომის თავმჯდომარე იყო
ნიკო მგელიაშვილი. გაიმართა დიდი ლხინი. უკვე საღამოს ათი საათი
იქნებოდა, როდესაც ნიკოლოზ ტიხონოვს უთხრეს, რომ სასწრაფოდ უნდა
დაბრუნებულიყო თბილისში და დილით გაფრენილიყო მოსკოვს. გიორგიმ
გადაწყვიტა თიანეთში დარჩენა, ხოლო ბესარიონ ჟღენტმა და მე
გადავწყვიტეთ ნიკოლოზ ტიხონოვის წაყვანა თბილისში. მაგრამ ამ დროს,
ხევსურულ ტანსაცმელში გამოწყობილი ახალგაზრდობის მიერ გაჩაღებულმა
ცეკვა-თამაშმა ისე მოხიბლა ნიკოლოზ ტიხონოვი, რომ ის თითქმის ნახევარი
საათის განმავლობაში ვერ სტოვებდა სანახაობას და ბესო ჟღენტსა და მე
გვეუბნებოდა: „მაცალეთ, ამის მსგავს სხვაგან ხომ ვერ ვნახავო“.

როგორც, ზემოთ იყო ნათქვამი, გიორგი იმ ღამეს თიანეთში დარჩა და

ღამის გასათევებლად წაუყვანიათ ხაწირში, ტყეში მოწყობილ სასტუმრო
სახლში, რომელიც გადაჰყურებს დაბა თიანეთს. (ეს ადგილი ისტორიულია. აქ
1925 წლამდე არსებობდა რუსეთის იმპერატორის ალექსანდრე III-სათვის
აგებული სასახლე, სადაც, 1888 წლის 5-7 ოქტომბერს იქ მყოფი იმპერატორი
რუსეთის ჯარის აღლუმს დაესწრო). ადრე დილით ამდგარა გიორგი ლეონიძე
და ვიდრე მასპინძლები მიაკითხავდნენ, მას ექსპრომტად უთქვამს: „დილით
გავხედე თიანეთს, ფიქრნი მივლიან მწარენი, ნეტავი როგორ არიან, წუხანდელ
ნაყანწარევნი“-ო.
 გიორგის ძალიან უყვარდა ივრის ხეობა და თიანეთი. თიანელებიც
აღმერთებდნენ და დიდ პატივს სცემდნენ მას. ერთხელ, როდესაც მან
დაიტრაბახა: „დღეს მე მეცამეტე ხევსურს დავეხმარე თბილისში ბინის
მიღებაშიო“, მეც ხუმრობით ვუთხარი: „ძია გოგლა, მე ვეღარაფერი გავიგე, თან
მთის ქომაგი ხართ და თან ისე გამოდის მის დაცარიელებას თქვენ უწყობთ
ხელს“-მეთქი. ჩაფიქრდა და მომიგო: „კაცო, შენ ეს რა მითხარი, მართლაც
რაღაც უნდა ვიღონოთ, რომ მთა არ დაიცალოსო“. ძია გოგლას, ცხადია, მარტო
მთა, ფშავ-ხევსურეთი, კი არა, მთელი საქართველო უყვარდა. ამის შესახებ
ცოტა ქვემოთ მოგახსენებთ.

გიორგი ლეონიძეს უდიდესი ავტორიტეტი ჰქონდა ყოფილ საბჭოთა

კავშირის რესპუბლიკებში და განსაკუთრებით რუსულ მწერლობაში. როდესაც
მწერალი მიხეილ შოლოხოვი საქართველოში ჩამოვიდა და ბორჯომს ეწვია,
მან მრავალჯერ ახსენა გიორგი ლეონიძე, რომელიც თბილისში შეხვედროდა
მას, მაგრამ ბორჯომსა და ვარძიაში კი ვეღარ წამოჰყოლოდა. მიხეილ
შოლოხოვმა ათჯერ მაინც გაიხსენა და გიორგის სადღეგრძელო დაგვალევინა.

1963 წლის იანვრიდან უფრო ხშირად ვხვდებოდი ბატონ გიორგის და

იგიც სამართლიანად მსაყვედურობდა: „შენ ერთხელაც ვერ მიმიწვიე
ბორჯომში და არც შეხვედრა მოგიწყვიაო“. ამას მე ძალიან განვიცდი და ჩემი
თავისთვის დღესაც ვერ მიპატიებია, რომ ჩემთვის უსაყვარლეს პიროვნებას
სათანადო ყურადღება ვერ მივაქციე. მას უყვარდა ვიწრო წრეში უბრალო
პურის ჭამა. ლოთობა მისგან შორს იყო. იგი მხოლოდ ეძებდა მიზეზს, რომ
თავისი გულის დარდი გაექარწყლებინა პატარა მეგობრებთან შეხვედრითაც.

მომსწრე ვიყავი, როდესაც დავით გოგოჭურის სახლში გამართულ

ნადიმზე ალაზა ხაიაურმა დიდი პათოსით წაიკითხა გიორგი ლეონიძისადმი
მიძღვნილი ლექსი. ძია გოგლა ძალზე ნასიამოვნები დარჩა და მან
განმეორებით მოითხოვა ლექსის წაკითხვა, რომელშიც იგი დიდებულ,
მობუბუნე და მობუხუნე ლომთან არის შედარებული. მართლაც, რომ ყველამ
დიდად გავიხარეთ.

გიორგი ლეონიძე ჭეშმარიტად დიდი და ღირსეული პიროვნება იყო და

ყოველთვის ღირსეულად ეჭირა თავი. მახსენდება ასეთი ეპიზოდი. შოთა
რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო თეატრში გიორგი ლეონიძე
კითხულობს მოხსენებას აკაკი წერეთლის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის
შესახებ. შუა მოხსენების დროს დარბაზში რაღაც ხმაური ატყდა, გიორგი
ლეონიძემ შეწყვიტა მოხსენების კითხვა და ასე მიმართა დამსწრეთ: „მე ამ
მოხსენებას თქვენთვის ვკითხულობ და არა საკუთარი თავისთვის, რადგან მე
ძალიან კარგად ვიცი ის რასაც მოგახსენებთო“. შესვენებისას, კონცერტის
დაწყების წინ, შევხვდი და რადგანაც მათამამებდა ხოლმე, ასე მივმართე: „ძია
გოგლა, რა უფლებით მიეცი შენიშვნა მთელ დარბაზს, ხალხს, ეს ხომ არ
შეიძლება“-თქო. მან მისებურად და მედიდურად მიპასუხა: „მე მაქვს ამის
უფლება, მე მწერალი ვარო“. მეც, ცხადია, ღიმილით დავეთანხმე და საუბარი
სხვა თემაზე გადავიტანე.

გიორგი ლეონიძის გარდაცვალებამდე ერთი კვირით ადრე

„ლეჩკომბინატში“ მის სანახავად მივედით მე და არჩილ ხელაშვილი, იმ დროს
პარტიის ცენტრალური კომიტეტის ლექტორთა ჯგუფის ხელმძღვანელი. როცა
შევედით პალატაში იქ დაგვხვდა მისი მეუღლე, ქალბატონი ეფემია, რომელიც
მეორე საწოლზე იყო ჩამომჯდარი. გიორგი ლეონიძეს იმ დროს 39 გრადუსი
სიცხე ჰქონდა, სპილენძის თუნგით წყალი ედგა თავთან, ძალიან ცხელოდა და
ზეწარი ჰქონდა გადაფარებული. საუბარი არ გაგვიმართავს, რადგან ამის თავი
ავადმყოფს აღარ ჰქონდა. მე მივმართე ასეთი სიტყვებით: „ძია გოგლა, გულით
რა გინდა“-მეთქი. მე ვფიქრობდი, რომ შეიძლებოდა ძია გოგლას ესურვა
თიანეთის რაიონიდან ივრის კალმახი, ან ხინკალი - რაც მას უყვარდა.

მან კი ასე მომმართა: „შენ რა არ იცი მე რა მინდა - საქართველოს

თავისუფლება და დამოუკიდებლობა“-ო. მეც მაშინათვე ვუპასუხე: „აი მაგას კი
ვერ მოგართმევ ძია გოგლა, მაგის თავი მე არა მაქვს“-მეთქი. იმავე წუთას
გარეთ გამოვედით და არჩილ ხელაშვილმა ხელებით დაიწყო თავისი გაოცების
გამოხატვა: „აი, ერის კაცი, რომელიც სასიკვდილო სარეცელზე წევს და
სამშობლოზე ზრუნავს და ფიქრობსო“. ამ ამბავს იმ დროს ყველას ვერც
ვეტყოდით. ერთი კვირის შემდეგ არჩილ გიგოშვილი, მე და კიდევ ორი სხვა
ამხანაგი წავედით გიორგი ლეონიძის სანახავად წყნეთში, მის აგარაკზე. იქ
ბესარიონ ჟღენტი დაგვხდა; მან გვითხრა, რომ გიორგი ლეონიძე აგონიაში
არისო და მასთან კონტაქტის დამყარება და რაიმე საუბრის გამართვა
შეუძლებელიაო. ეზოში ბევრი ვისაუბრეთ შეკრებილებმა და
დამწუხრებულები წამოვედით თბილისში.

1971 წელს თბილისში ჩამოვიდა საბჭოთა მწერლებისა და კულტურის

მოღვაწეთა დელეგაცია. ამ დელეგაციაში იყო ქართველი ხალხის დიდი
მეგობარი, უკრაინელი მწერალი, მიკოლა ბაჟანი. ის აეროპორტშივე ცუდად
გამხდარა გულის შეტევით და „ლეჩკომბინატში“ მოუთავსებიათ. მიკოლა
ბაჟანს მე ვიცნობდი 1957 წლის ოქტომბრიდან, როდესაც იგი ბორჯომ-ლიკანში
ისვენებდა. მიკოლა ბაჟანი ოქტომბრის თვეში იყო დაბადებული; მას
შემოვატარებინეთ ვარძიაცა და ყინწვისიც. ერთი სიტყვით დავმეგობრდით და
მიწერ-მოწერაც დავამყარეთ. მისი ავადმყოფობა რომ გავიგე მაშინათვე
ვინახულე საავადმყოფოში; გამაცნო მეუღლე, რომელიც პალატაში თავზე
ადგა. ჩვენ დიდხანს ვისაუბრეთ ქართულ კულტურაზე და განსაკუთრებით კი
„ვეფხისტყაოსნის“ საკითხებზე. იგი ხშირად ახსენებდა გიორგი ლეონიძეს და
როდესაც მისი მეუღლე პალატიდან გავიდა, მე მას მოვუყევი გიორგი
ლეონიძის სიცოცხლის ბოლო დღეებზე, სიტყვა სიტყვით გადავეცი გიორგი
ლეონიძის ნატვრა და თან დავძინე: „ბატონო მიკოლა, თქვენც ლეონიძესავით
არა მთხოვოთ უკრაინის თავისუფლება და დამოუკიდებლობა“-თქო.
მიუხედავად იმისა, რომ მიკოლა ბაჟანი დიდად გამბედავი და უშიშარი კაცი
იყო, მან ხელები გაასავსავა და კატეგორიულად განმიცხადა: „არა ჩემო
მეგობარო, იმას კი არა გთხოვ რაც შეუძლებელია, არამედ თუ რამე გაქვს
„ვეფხისტყაოსანზე“ ქართულ ენაზე დასტამბული ის გამოგზავნე, ჩემს
თანამშრომლებს რაულ ჩილაჩავასა და ქართველ გოგონებს ვათარგმნინებო“.

პაუზის შემდეგ, მიკოლამ მთელი გრძნობით მითხრა: „ქართველები

ბედნიერი ხალხი ხართ და მუდამ უნდა იამაყოთ იმით, რომ საქართველომ
ბევრი დიდი ადამიანი მისცა მსოფლიოს და მათ შორის იყო ჩემი გულითადი
მეგობარი, გიორგი ლეონიძე, დიდება მის სახელს, იგი უკვდავია“.

ჭეშმარიტად უკვდავია გიორგი ლეონიძის სახელი და შემოქმედება და

ვიდრე იქნება ქართველი ხალხი და მისი უკვდავ-უბერებელი ქართული ენა
გიორგი ლეონიძის სახელიც მარადჟამს იარსებებს.

1997 წ. ივლისი

გიორგი ქავთარაძე

გოგლა ახლოდან... წელთა სიშორიდან

ოცდაათ წელზე მეტი გავიდა პაპაჩემის - გოგლა ლეონიძის

გარდაცვალებიდან. წელთა გადასახედიდან უფრო მკვეთრად, რელიეფურად
ჩანს მისი ბუნება. ძალიან დიდი გული ჰქონდა. უყვარდა სიცოცხლე - მისი
ყოველი გამოვლინება. რჩებოდა შთაბეჭდილება, რომ ყველა და ყველაფერი
უყვარდა; აშკარა მტრებიც კი:

„მე ყველა მიყვარს,

მე ყველას ვკოცნი,
ცრემლის და მელნის დამანთხეველთა!
და მჯერა, ყველას ერთად მიგვიყვანს
სამშობლოს ცეცხლი
საკურთხეველთან.“
 წყენა, ბოღმის ხანგრძლივად გულში ჩადება არ შეეძლო.

„ყოველ სიხარულს, გინდაც წამიერს,

გულში ზეიმად დავიტრიალებ...“

უყვარდა სინათლე, კაშკაშა, მზიანი დღე. სახლში ყველა ნათურას

აანთებდა ხოლმე:

„ყველაფერი ჩახჩახებს სიყვარულის ხარჯითა!“

საქართველო მისთვის ნათლით იყო მოსილი:

„მოსჩანს სამშობლო, ივრის ვაზები,

როგორც სასანთლე გაჩაღებული!“

უყვარდა დილა, „დილა, რომელსაც ნისკარტით ეზიდებიან ჩიტები...“

არ უყვარდა სიბნელე, თოვლჭყაპიანი, სევდიანი დღეები:

„რა მარგალიტს ვეძებდი

წყალვარდნილთა ნანჩქრევში?
რა სევდას შემოდგომის
ჩამოცრემლილ ფანჯრებში?“

მატარებლით მგზავრობისას აუცილებლად სანთელს წაიღებდა ხოლმე,

- „გვირაბში რომ გავივლით, ავანთებო“.

მთელი არსებით სძულდა სიკვდილი. ამიტომ ვერ იტანდა ნადირობას.

ზარავდა ნანადირევის დანახვა. ერთხელ ვკითხე, თუ რით სჯობდა თევზაობა
ნადირობას; მიპასუხა: „თევზს თვალი არ ეხუჭებაო...“ თუმცა მე არც მისი
თევზაობა მინახავს. ერთი შემთხვევა მახსოვს. ხუთი წლისა ვიყავი, ზაფხულში
ქვიშხეთში ყოფნისას შინ დაბრუნდა, რამდენიმე თევზი დაეჭირა; ცოცხლად
მოიყვანა წყლიანი კასრით, მეორე დღეს ისევ მტკვარში გაუშვა. იქვე ქვიშხეთში
ჩემთვის საჩუქრად მოყვანილი და ერთთავად ტახტის ქვეშ შეყუჟული
კურდღელიც გამაშვებინა ტყეში.

გოგლას ხშირად მოჰქონდა ჩემთან ჩიტებიანი გალიები (იმ ხანად

ბაზრებში რომ იყიდებოდა), მაგრამ არ მაძლევდა მათთან თამაშის უფლებას;
სასწრაფოდ გამაშვებინებდა ხოლმე, თან მეუბნებოდა: „გული ნუ გწყდება,
ჩიტები დაგლოცავენო.“
 დამახასიათებელია, რომ გოგლას ძალზე იშვიათად დავყავდი
ზოოპარკში; ვერ იტანდა გალიაში დამწყვდეული ცხოველების ცქერას; ხოლო
ცირკში არასოდეს არ წავუყვანივარ, - „იქ ცხოველებს აწვალებენო“.

პატარაობისას დედ-მამამ ცირკში წამიყვანა. როდესაც ალმოდებულ

რგოლზე ზებრა მათრახის ცემით გადაახტუნეს, გული ამიჩუყდა და ავტირდი.
გოგლას ეს რომ უამბეს, გაიხარა, - „ნამდვილი ლეონიძეაო“. უფრო გვიან, ექვსი
წლისა რომ ვიყავი, მიამბო: „ინდოეთში ერთი კაცი ცხოვრობდა - ბუდა,
რომელიც სიარულის დროს სულ ფეხქვეშ იყურებოდა - ჭიანჭველა არ
გავჭყლიტოო; შენც უნდა ეცადო, ეგრე იცხოვროო“. კიდევ უფრო გვიან, რვა
წლისა ვიქნებოდი, წყნეთში აგარაკს რომ აშენებდა. ეზოში ხრეშზე ლითონის
დიდი ფირფიტა იდო, რომელზედაც ბავშვები დავხტუნაობდით. ფირფიტის
ქვეშ კი ბაყაყები ბუდობდნენ. დაგვინახა და დაეჭვებით მკითხა: „მანდ რას
შვრებიო?“ ვუპასუხე: „ბაყაყებს ვჭყლეტ-მეთქი“. ეს ერთადერთი შემთხვევა
იყო, როდესაც ნამდვილად გამიბრაზდა, გაგულისებით შემომძახა, „ეხლავე
ჩამოდი მანდედან, შე მურტალოო“. დაბეჯითებით შემიძლია ვთქვა, არასოდეს
არაფერი ამაზე მეტად ჩემგან არა სწყენია. სიცოცხლის კულტი მასში
იმთავითვე იყო ჩასახული. გოგლას პირველივე პუბლიკაცია სიცოცხლეზე
ზრუნვით იყო განპირობებული. წერილს „მხვნელ-მთესველის მეგობრები",
რომელიც ჟურნალ „ჯეჯილში" დაიბეჭდა 1910 წელს (N 11), ხელს
აწერს, „პატარა მოწაფე გ. ლეონიძე”. ვინაიდან, აღნიშნული წერილი სრულიად
უცნობია დღევანდელი მკითხველისათვის მოგვყავს მისი სრული ტექსტი:
„ყველგან საფრანგეთის გზებზე ბოძებია, რომელზედაც პატარა ფიცრებია
მიკრული და ზედ აწერია შემდეგი: ზღარბი იკვებება თაგვებით,
ლოკოკინებით, ჭიებით და სხვა მხვნელ-მთესველის მტრებით. არ დახოცოთ
ზღარბი! თხუნელა იკვებება მხვნელ-მთესველის მტერი ჭიებით. მის კუჭში
არასოდეს არ უპოვნიათ მცენარის სასარგებლო საჭმელი. არ დახოცოთ
თხუნელა! ბაყაყი საათში ოცდა ათამდის მატლებს, კოღოებს და ბუზებს
ასახებს. არ დახოცოთ ბაყაყი! მხვნელ-მთესველის თავი და თავი მტერი ჭია და
მატლებია - ისე არავინ გასწყვეტავს მათ, როგორც ფრინველი. ბავშვებო! ხელი
არ ახლოთ მათ კვერცხებს და ბარტყებს!“ (წერილის მოწოდებისათვის უღრმეს
მადლობას მოვახსენებ ჩვენი ოჯახის დიდ მოჭირნახულეს, ქ-ნ ეთერ ჟვანიას).

გოგლა ზოგჯერ თავის თვისებებს დაუმსახურებლად მომაწერდა

ხოლმე, ზოგჯერ ალბათ მართალიც იყო. ერთხელ ხელში აყვანილი ვეჭირე
კიროვისა და მაჩაბლის ქუჩების კუთხეში, ჩვენს სახლთან; ალექსანდრე
აბაშელი და, მგონი, შალვა აფხაიძე შეგვხვედრია. გოგლას უთქვამს, „ჩემმა
შვილიშვილმა კარგი სიმღერები იცისო“. ამის გაგონებისთანავე,
უთხოვნელად, სიმღერა დამიწყია: „კალილების ქეკანა ‘ჩოტკით’ შემოვიალე“.
სიცილით დაიხოცნენ. ამის მეტად აღარასდროს მიმღერია. გოგლა კი
იმეორებდა: „ნამდვილი ლეონიძეა, ხათრი ვერ გაგვიტეხაო“, თანაც
„კალილების ქეკანას“ მეძახდა ხოლმე.

ხუთი-ექვსი წლისა ვიქნებოდი. ნიკო მუსხელიშვილის იუბილეზე

სიტყვის სათქმელად მიმავალ გოგლას ბებია ტანსაცმელს უწესრიგებდა,
გოგლა კი თვლემდა. მეც გადავწყვიტე ჩემი ხარკი გამეღო მის გალამაზებაში,
ავიღე სამელნე, კალმისტარი, შემდეგ ბამბაც და მისი ჭაღარა თმების შეღებვა
დავიწყე. კარგა ხანი ვიმუშავე, როდესაც ბებიაჩემის კივილმა კალამი ხელიდან
გამაგდებინა. გოგლა სასწრაფოდ წაიყვანეს აბაზანისაკენ დიდი წიოკობით, ის
კი თავს იმართლებდა: „ისეთი მოწადინებით მაახალგაზრდავებდა, რომ ხათრი
ვეღარ გავუტეხეო“.
„ჩემს ჭაღარას ნუ ენდობი,
ჭაღარაა მეწისქვილის,
მცხოვანება შეენდობა
შეგანგლული არის ფქვილით!“

გოგლამ იმ საღამოს დამსწრე საზოგადოება ალბათ გააოცა თავისი

იისფერი თმებით.

გოგლა მართლაც, ძალიან ხათრიანი იყო, თხოვნაზე უარის თქმა

უჭირდა. მეორე მსოფლიო ომის დამლევს, ჯერ კიდევ ჩემს დაბადებამდე,
სრულიად უცნობ ქალს ჩვენთან სახლში მოუყვანია თავისი თორმეტიოდე
წლის ქალიშვილი და ბებიასათვის და გოგლასათვის ჩაუბარებია.
წვრილშვილიან ქალს ქმარი ომში დაკარგვოდა. ეს ქალიშვილი - გულო
ჩიტიშვილი თითქმის ათი წელი, გათხოვებამდე, ჩვენს ოჯახში იზრდებოდა.
გოგლა მას როგორც შვილს ეპყრობოდა; წერა-კითხვა ასწავლა, წიგნებს
აკითხებდა. გულოს თავის მხრივ ჩემს აღზრდაში მიუძღვის წვლილი.

უზომო იყო გოგლას სიკეთე. შეიძლება ითქვას, ყოველგვარ ჩვეულ

წარმოდგენას აღმატებული. მას ყოველდღიურად, ვიმეორებ, ყოველდღიურად,
უნდა სცოდნოდა შვილებს, შვილიშვილებს, ძმისშვილებს, დისშვილებს რა
ჰქონდათ სადილად, რა უჭირდათ, რა ულხინდათ. თუ ყოველდღე არა,
დღეგამოშვებით მაინც უნდა მიეტანა მათთვის სურსათ-სანოვაგე. დღესაც
ბევრია ამის მოწმე. ობლობაში გაზრდილს კარგად ახსოვდა დედის ძმების -
გულისაშვილების დახმარების მადლი. ლუკმა პირში არ ჩაუვიდოდა, თუ
იცოდა, რომ ვინმეს უჭირდა.

არაერთხელ უთქვამს ჩემთვის: „მოდი მკითხე რამე, დამელაპარაკე!

თორემ დრო მოვა - აღარ ვიქნები და ვინ იცის როგორ მოგინდეს ჩემთან
დალაპარაკება, მეც ხშირად მომნატრებია, ნეტავი მამა-პაპა ცოცხალი მყავდეს-
თქო, მათ რამდენ რამეს შევეკითხებოდიო“.

სიყვარული საოცარი იცოდა. ოთახში გვერდზე ისე არ ჩაგივლიდა, რომ

არ მოგალერსებოდა, არ დაეჩქმიტე, ან არ გაგხუმრებოდა. დედაჩემს პოეტ-
ფუსას, კურდღელს, წრუწოს, პანტას ეძახდა, მე - პანტურას, პრაკულას, ბიჭო-
გოგიას, ფიოძეს (დედაჩემის შინაური სახელიდან - ფისო). ერთხელ ჩემთვის
თურმე აკვნის არტახები აეხსნა, ცოდოა ეგრე დაბმულიო და კინაღამ
გადმოვვარდნილვარ.

იმ ხანად, როდესაც მამის ოჯახში, ქავთარაძეების სახლში (ახლანდელი

ლეო ქიაჩელის ქუჩაზე) ვცხოვრობდი, ყოველდღე უნდა მოსულიყო ჩემს
სანახავად, აუცილებლად სათამაშოები (უფრო გვიან წიგნები) უნდა მოეტანა
და სასეირნოდ წავეყვანე. მეტყოდა ხოლმე „ტა-ტა“ სასეირნოდ წავიდეთო, და
მეც ტატა შევარქვი. მის ზარს რომ გავიგებდი - ჩქარ-ჩქარა და ხანგრძლივად
რეკავდა - ხელში აყვანილი, თევზივით შევფართხალდებოდი თურმე და
მთელი ტანით წინ წავიწეოდი; ერთხელ დედაჩემს ხელიდან გავსხლტომოდი
და ძლივს დავუჭერივარ. ხუმრობით „უჰაეროვს“ მეძახდა, სულ სახლშია
დამწყვდეულიო. თუ ავტომანქანით იყო მოსული, მდინარე დიღმურასთან
მივყავდი ხოლმე, რკინის ხიდის ქვეშ; სასეირნოდ კი - ვერეს ბაღში. თუმცა არ
უყვარდა იქ სიარული - „წინათ აქ სასაფლაო იყოო“ - იტყოდა და მოიწყენდა.
ბაღისკენ მიმავალ გზაზე, ორ ადგილას ეზოებში ძაღლები (აუ-აუები)
მეგულებოდა, გამვლელ-გამომვლელს რომ უყეფდნენ. როდესაც ასეთ ადგილს
მივუახლოვდებოდით, ქუჩის მეორე მხარეს გადამყავდა და იმ მხარესაც,
ძაღლიანი ეზოს ჭიშკრის დანახვისას - ისევ უკან გადმომყავდა ხოლმე.
როდესაც ამის მიზეზს მიხვდა, ბევრი იცინა. შემდეგშიც ხშირად იხსენებდა ამ
ამბავს და სიცილით დასძენდა ხოლმე: „ფრთხილი ლეონიძეა, მშიშარა არ
გეგონოთო“.

პატარაობისას გამუდმებით საკუთარ თავთან თამაშით ვიყავი

გართული და ვერაფრით ახერხებდნენ შუადღისას ჩემს დაძინებას.
გაბეზრებულები მეტყოდნენ ხოლმე: „ახლავე დაიძინე თორემ გუდიანი კაცი
მოვა ან არადა ‘მილიციონერს’ დავუძახებთო“. ამის გამგონე გოგლას უთქვამს:
„მე რომ მითხრან ახლავე დაიძინე თორემ ‘ჩეკას’ გამოვუძახებთო, საერთოდ
როდესმე დამეძინება?!“

სკოლაში რომ დავიწყე სიარული, უკვე „ჩვენ პოეტს“ ან „ჩვენ

ისტორიკოსს“ მეძახდა. ჯერ კიდევ სკოლაში წასვლამდე „ავანსად“ ლექსი
დამიწერა:
 „ზოგი ბავშვი ანჩხლია
და უზრდელიც ზოგია...
ბინძური და მსუნაგი,
ღეჭია და ლოკია,
ზარმაცი და უქნარა
განა დასაზოგია?

მე მიყვარს სუფთა ბავშვი

გონიერი რომ ჰქვიან,
სწავლის ხუთიანები
სულ მისკენ რომ მოჰქრიან,
ნიჭიერი, ნასწავლი,
ზრდილი, სუფთა,
ვინ არის საყვარელი? -
ჩემი ბიჭო გოგია!“

იმავე ხანებში, ერთ დილით, როდესაც ჩვეულებისამებრ ბებიამ დიდის

ვაივაგლახით თამაშს მომწყვიტა და სასაუზმოდ რძე მომართვა,
პირისდაკარებისთანავე მაგიდიდან წამოვხტი სიტყვებით: „ცხელია, ცხელია,
წამო ჩემო მელია...“ და ისევ სათამაშოდ გავარდი. იქვე სასადილო მაგიდასთან
ჩაის შემაქცევარი გოგლა იმწამსვე გამომეხმაურა: „წამო მელია, მელიან,
მოთმენა გამომელია!“

დაწყებითი კლასების მოწაფე „ვუშვებდი“ ხოლმე საოჯახო კედლის

გაზეთს, სახელწოდებით ელვა. ერთ-ერთ ნომერში „გამოქვეყნდა“ გოგლას
მიერ გაზეთისადმი „მიძღვნილი“ ლექსი:

„გაზეთ „ელვას“:
შიგ მაისის მწვანეა
და მინდვრების ღელვა,
ვინც გაზეთი დამიჯღაბნოს,
იმას კრულვა-წყევლა!“
ბიჭო გოგიას პაპალა.

ერთხელ, როდესაც თოთხმეტი წლისა ვიყავი მითხრა: „მე შენს ასაკში

ცნობილი პოეტი ვიყავი შენ რაღა მოგივიდაო“. გაგულისებულმა იქვე საბეჭდ
მანქანაზე ავაწყვე ლექსი „შამქორი“:
„როს საქართველოს დაეცა მტერი
და პონტოს ზღვიდან დარუბანდამდე
ქართველმა ხალხმა ისხა აბჯარი,
 მეფე თამარი, მეფე ბრწყინვალე,
ბედს განაგებდა ბრძნულად ქართლისა.
მაშინ დავითი დიდი სარდალი,
შამქორის ველზე მტერს ამარცხებდა,
სისხლი მოსჩქეფდა ნიაღვარებად
და აბუბექრმა დასტოვა ველი.
მაშინ სინათლემ გააპო,
ზეცა წყვდიადით მოცული,
მაშინ დამკვიდრდა მშვიდობა,
ქართლში მრავალჯერ ნატრული.
მაშინ გაბრწყინდა დიადი
ვარსკვლავი ჩვენი ქართული!“

ლექსმა ძალზე გაახარა, ალბათ, თავისი პატრიოტული პათოსით,

თუმცა, შექებისდა მიუხედავად, საპოეტოდ მაინცა და მაინც არ
წავუქეზებივარ. ვერც იმავე საღამოს დაწერილმა მეორე ლექსმა „მიშველა“:
„ზღვა ბობოქრობდა, ქაფებს ისროდა,
ტალღა გრიალით ტალღას ეკვროდა,
ზღვა დაჭრილ მხეცსა დამსგავსებოდა
საბრძოლველად რომ ემზადებოდა.“

ჩემი დაბადებისას კი, საფიქრებელია, სულ სხვა იმედები ექნებოდა.

იმთავითვე მაჩუქა თავისი ყრმობის ლექსების რვეული, წარწერით: „ბიჭო
გოგიას ვუძღვნი ამ რვეულს პაპა გიორგი ლეონიძე, 13 ივლისი 1945,
ტფილისი“. იმავე ხანებს განეკუთნება გოგლას მიერ დახატული ღვინის
ბოთლის ეტიკეტი, წარწერით „მშვენიერი და ტკბილი ღვინო! ბიჭო გოგია.
საწყობი ეფემიასი, სოლოლაკში. სოლოლაკის ქ. N 6“.

გოგლა საკმაოდ კარგად ხატავდა და დედაჩემს ხატვის ნიჭი ეტყობა

მისგან ჰქონდა გამოყოლილი.

უფრო მოგვიანებით, ზედა კლასების მოსწავლეს - სტუდენტს მეძახდა,

თან დასძენდა ხოლმე „სტუდენტ ჰაიდელბერგსკოგო უნივერსიტეტა“. აუხდა
კიდეც, უკანასკნელ წლებში ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტის ინსტიტუტებში
მომიწია მუშაობა და მოხსენებების კითხვა.

ხშირად არქეოლოგს მეძახდა, რაც მიკვირდა, რადგან მაშინ არქეოლოგია

ნაკლებად მიზიდავდა. თუმცა მისი სიკვდილის შემდეგ ძველი ისტორიის
სიყვარულმა არქეოლოგიასთან მიმიყვანა. როგორც ჩანს, ჩემზე უკეთ ხედავდა
ჩემი ცხოვრების გზას.

„გამოფშვნეტილი ქვიშაში ძვლები

 გადიქცევიან უცბად კალმებად
დასწერენ ქართლზე ათასწელობით...“

თვით ისტორიისადმი სიყვარულიც გოგლამ ჩამინერგა. ექვსი წლის

ასაკში ხანგრძლივად ვიყავი ავად. საღამო ხანს ჩემს საწოლთან ჩამოჯდა,
წყალი ვთხოვე, დამალევინა და თან მიამბო: „წინათ, ჩვენ ქართველები შორს
სამხრეთით - კაპადოკიაში ვცხოვრობდით, ხეთები გვერქვა სახელად და
ღერბად არწივი გვქონდა. ის ქვეყანა უწყლო გახდა და იქიდან წამოვედით.
სწორედ ამიტომ არის, რომ წყალს ქართველები ჯერ პატარებს ვაწვდით და
ვამბობთ, რომ ‘წყალი უმცროსისაა’ - პატარები რომ მაინც გადარჩენილიყვნენ.
სხვა ხალხებს ასეთი წესი არა აქვთ. ამითვე არის გამოწვეული ისიც, რომ
მხოლოდ ჩვენს ენაზე ჰქვია ‘წყალობას’ - წყალობა, ანუ ‘წყლის მიწოდება’.“

მონუსხულივით ვუსმენდი - ჩემი ცხოვრების ძირითადი საქმე უკვე

გადაწყვეტილი იყო:

„აქ დაბინავდა ახალ კერაზე

ხეთის ქვეყნიდან მოსული ხალხი;
გამოქროლილი ფრთიან მერანზე,
გამოტყორცნილი მრისხანე ტალღით.
ხშირად მისი გზა სისხლნადინარი
ძლიერ ქარიშხალს დაუბორკია.
ბრძოლით დასტოვა შუამდინარე,
ღალისის პირი კაბადოკია.“

გოგლა ძალზე მძაფრად განიცდიდა დიდებული მესხეთის დაცემას;

სიცოცხლის ბოლო დღეებამდე ტაო-კლარჯეთის ხილვაზე ოცნებობდა:

„ისე დავბერდი,
ვეღარ ვნახე ტბეთი, შატბერდი...
ვერც არტანუჯი, ოშკი, ხახული...
როდის მოუვა მათ გაზაფხული?
ვეღარ ვემთხვიე მესხეთის მიწას,
სადაც გმინავენ ძველი ლოდები,
სადაც აჩრდილნი მამა-პაპათა
შემოგვძახიან: თქვენ გელოდებით!“

1996 წლის ივნისის დასაწყისში, ტაო-კლარჯეთში ყოფნისას ძლივს

მივაკვლიე - ართვინსა და ტბეთს შუა გოგლას წინაპართა სოფელს - ლეონიძეს,
რითაც დედაჩემის, ნესტან ლეონიძის, დანატოვარი თხოვნა შევასრულე.
სოფლის სახელწოდებაა ნიოლიზე მაჰალესი (თურქულად „ნიოლიძეთა
უბანი“). თუმცა, უკანასკნელ წლებში თურქულმა ადმინისტრაციამ მას ახალი
სახელი არდიჩლი მაჰალესი (თურქულად „ღვიის უბანი“) შეურჩია.
მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრის ქართულ და რუსულ რუკებზე სოფელი
„ლეონიძე“ და „Лioнидзe“ სახელწოდებითაა აღნიშნული („ლიონიძე“ ეტყობა
„ლეონიძეს“ რუსული ფორმაა). ერთი ციცქნა სოფელი (სულ რამდენიმე
კომლია) მთაზეა გაშენებული და ნაძვებითა და ფიჭვებით არის გარემოცული.
მენიშნა, - გოგლამ თავისი ეზო წყნეთში სულ ნაძვებითა და ფიჭვებით გაავსო.
სტუმრებს უკვირთ ხოლმე, გარეკახელ კაცს ფიჭვები ეგრე რამ შეაყვარაო.

„მთვარე შრიალებს ფიჭვივით.

დაუსრულებელ ოხვრაში,
ამოდის კოხტა ბიჭივით
ცისკარი ახალ ჩოხაში.“

კახეთი გოგლას მაინც ყველასაგან გამორჩეულად უყვარდა:

„მე შემოველ კახეთიდან,

თან შემომყვა მისი შუქი,
მე სავსე ვარ ივრის ჯანით,
ალაზანის სიჭაბუკით!“

ოღონდ კუთხურობას, ვერც კახურსა და ვერც ვერანაირს, ვერ იტანდა;

როდესაც გადაჭარბებულად ხაზს უსვამდნენ მის კახელობას, იტყოდა ხოლმე:
„ვერ გაუგიათ, რომ მე მარტო პატარძეულის ან კახეთის პოეტი კი არა ვარ,
არამედ სრულიად საქართველოსიო“.

საქართველო მისთვის ყველაფერი იყო, ყველაზე და ყველაფერზე

აღმატებული: სულიერი რამ, თუ უფრო ღვთის დარი:

„როგორც ორაგულს კასპიის ზღვაში

არაგვის ჩქერი მოეწყურება,
ნაპირს ასკდება დაჭრილი ქვაში,
დე შეუღებონ მკერდი წყლულებმა, -
ისე ვისწრაფვი შენდა, მარადდღე;
მამულო, დაჭრილ სულისკვეთებით,
მომეცი ბინა გინდ შენს შარაზე,
გინდ შენს წინწკალშიც კი დავეტევი.“

თუ კი რომელიმე სახე „ნატვრის ხეში“ ავტორისეული თვისებების

მატარებელია - ეს ჩორეხია. ჩორეხი - იგივე გოგლაა, ოღონდ სხვა დროსა და
სხვა ვითარებაში:
 „ბავშვი ისე არ გაეტირება თავის დედას, როგორც ჩორეხი მისტიროდა
საქართველოს წარსულ დიდებას... - ვაი, ფრთამოტეხილო არწივო!
ბოლომოჭრილო ხოხობო! ვაი, ქართლო, საქართველო!.. ვერ მოესწრო
ნასურვილარის გაცხადება, ვერ იხილა სამშობლო გაცისკროვნებული; არ
ეღირსა თავისი ქვეყნისა და ხალხის კარგადყოფნის სიხარული... და მე მიყვარს
მისი სულის ჭაღარა ყვავილი...“

გოგლას უკანასკნელი ლექსის „ახლო მოიწი სამშობლოს გულო!“ ბოლო

სტრიქონებია:

„მზე ჩემი წილი

ნაფრქვევი სარკმელს -
ისიც სამშობლოს მიუწილადო“.

დავითი მისთვის „ნათლის მხედარი“ იყო, თამარი - „შუბლ-ასპიროზი“,

ილია - „შუბლი საქართველოსი.“

ილია ძალუმად იყო შეჭრილი მის არსებაში. გაზაფხულობით,

სამსახურის შემდეგ ძალზე ხშირად მიდიოდა ხოლმე საგურამოში, ილიას
ეზოში. უკან გამობრუნებული წიწამურთან აუცილებლად ავტომანქანას
შეაჩერებინებდა და მთვარის შუქზე, ილიას მკვლელობის ადგილზე თან
წამოღებულ ღვინოს მე, ხუთი-ექვსი წლის ბავშვს, წამაქცევინებდა ხოლმე, -
„მისგან უფრო მიუვაო“:
„გახვრეტილ შუბლზე წყლულს რომ გვარიდებ
და გვიფრთხილდები შთამომავლობას, -
ნუ შეგვიცოდებ, ახლოს გვაჩვენე,
დაგვწვას, დაგვდაგოს, ცეცხლი შეგვინთოს
დავემხოთ მის წინ,
- რა შეგვაჩერებს -
შემდეგ აჩრდილმა შენმან შეგვინდოს!..“

საოცარი ნათელი სევდით იყო ხოლმე დამუხტული საგურამოსა და

წიწამურში. თითქოს სულ უფრო უახლოვდებოდა ილიას მისტერიას:

„ამდევნებია ნათელი
და ის მინათებს არესა,
ვერცხლიდან გადახატული
შესადარისი მთვარესა.
გულის დამჭრელი, დამლეწი
ვის ვპოვებ დასადარესა.
დღედაღამ იმას ვლოცულობ
 ამ გულის გამკვეთარესა...“
(„საგურამოს მიმწუხრში...“)

ძალიან უყვარდა ილიას კაკლის ქვეშ ჯდომა - ილიას საყვარელ

ადგილას; ილიას სახლის აივნიდან გადახედვა. მე კიდევ ამ დროს ილიას
გაყვანილ წყაროს ვეთამაშებოდი. მე წყაროსთან მივდიოდი სტუმრად, გოგლა
კი დიდ სევდაში ეფლობოდა:

„მაგრამ არ სძინავს სამარის წყლულებს,

გაფანტულ ძვლების სევდას არ სძინავს...“

თუმცა, ზოგჯერ მხრებში გაიშლებოდა და თვალები გაუბრწყინდებოდა

ხოლმე, თითქოს სევდასთან ერთად იქ იმედითაც იმუხტებოდა:

„შენ გიყვარდა ხმა მტვრევისა

და მომსკდარი კლდიდან თერგი,
შენ ძირს დაგცეს ფოთოლივით,
და მთასავით წამოდექი!“

ენითგამოუთქმელი სევდით მოცული გოგლა სხვაგანაც ხშირად

მინახავს. ამ დროს თვითონაც ჩაფერფლილი თუთუნს ეწეოდა ან მარჯვენა
ხელის ცერსა და საჩვენებელ თითს ხშირ-ხშირად ისრესდა:

„მოგეპარება ვეფხვივით ლექსი,

გულზე დაგადებს ალმასის ტორებს,
გაავლებს კლანჭით სისხლიან ნაღარს,
თმაში - ჭაღარის ყინულებს სტოვებს.
...
ამოითხრება ტირილში სული
და ფესვიანად გაიტყორცნება!“

განსაკუთრებით მახსენდება წყნეთის აივანზე შორეთს გამცქერალი და

გარინდული:

„ვაი, რომ ერთხელ დაგრეკავს,

და მერე შეგრთავს ქვიშასა!
წავა ლექსი და წაიღებს
ახალგაზრდობის ნიშანსა...“

ერთხელ ვერ მოვითმინე და ვკითხე: „რაზე ფიქრობ-მეთქი“,

ხმაწართმეულმა მიპასუხა, - „რომ გაიზრდები, თვითონ გაიგებო“:
 „მე ვარ პოეტი, კვირეული ვარ ნიამორი,
შეგვიანებულ ტრამვაების ყრუ „Never more-ი“!

„...სად უნდა წავიდე, სად გავნიავდე? წამოიწია და მუდარით ითხოვა:

მინდორს გადამახედეთ!.. ქვემოთ, ვენახებში გადაფანტული სოფელი მოჩანდა,
შორს, ლურჯ-ლილისფრად დაბურული მთები, ზედ შავად შელანძული ციხის
ნაშალი... იდგა ღვთაებრივი სიჩუმე... ბუნება შეერთხმებულიყო. მზე
ჩადიოდა, ბროლის ნიავი შეეთამაშა მომაკვდავ გუთნისდედას...“

გოგლას გარდაცვალების წელს, ჯერ კიდევ გაზაფხულზე, ვიღაც არაკაცს

წყნეთის სახლის აივნებიდან მერცხლის ბუდეები ჩამოეგდო. ამის გამო
გოგლამ ძალიან იდარდა.

„თუ მერცხლის ბუდე

დარბაზის გვირგვინს
როგორ შვენიდა, -
ისიც ვიხილე...“

ხოლო მის გარდაცვალებამდე რამდენიმე დღით ადრე სახლის

დედაბოძის იმ ნაწილს, რომელ მხარესაც გოგლა იწვა დიდი ნაპრალი გაუჩნდა;
იმდენად მნიშვნელოვანი, რომ აუცილებელი გახდა დედაბოძის საგანგებო
გამაგრება. სახლს ეტყობა გულმა უგრძნო თუ რა ბედი ელოდებოდა მას
მომავალში.

გოგლა ლეონიძე საღამოხანს, მზის ჩასვლისას გარდაიცვალა 9

აგვისტოს, მისი პოეტური გზის დამლოცველის, მამის მეგობრის, ვაჟა-
ფშაველას გარდაცვალების დღეს (ძველი სტილით):

„მთაზე ირემი კვდებოდა...

ბრუნავდა, რქაზედ დგებოდა,
ხარბად ჰხედავდა ხეობებს,
სიცოცხლე დაჰმარცხებოდა...
ირმის ყვირილის ნახმევი
ხეობებს ეხეთქებოდა...
მზე ჩადიოდა წითლურად,
ამოსვლა ეეჭვებოდა...
ჩამავალი მზის ნაბრწყენი
თვალებზე ებეჭდებოდა,
უძახდა ვაჟა-ფშაველას,
ბრუნავდა, რქაზე დგებოდა...“
 ჩემი დაკვირვებით, გოგლა მაინცდამაინც ხშირად არ მიისწრაფვოდა
პატარძეულისაკენ. მისი მგრძნობიარე სული ვერ უძლებდა იქ მოზღვავებული
სევდის ნაკადს:

„მე ერთი ძველი სახლი მიყურებს

მუნჯ მოხუცივით ჩუმად მღიმარი...
მისი ბუხარი გულს გამიხურებს,
ჟონავს სარკმელი ცრემლით მწვიმარი.
რას მანიშნებს და რას მომაგონებს,
ან რად მაშინებს სიჩუმე მისი?
დამდნარ დღეების სევდით მაღონებს,
ძველი სიზმრების მეხვევა ნისლი.
...
არ მინდა ჭიქა შევაჯანჯღარო,
არ მინდა დავძრა მოგონებანი,
შავმა ყორანმა სადღაც დამჩხავლოს
და ამიშალოს ძველი ვნებანი.
შევყურებ ძველ სახლს...
ვაჰ, მის ფანჯარას
არ ეხლებიან ცელქი მერცხლები,
ეზოში ბევრი ვარდი დამჭკნარა
და სინანულით ჩამოვეცლები...“

ეს მკვეთრი გარდატეხა გოგლას განწყობაში, რა თქმა უნდა, დედის

სიკვდილს უკავშირდებოდა:

„აქ მარწყვზე წასულს დედა მეძებდა, -

მე ახლა აქვე დავეძებ დედას -
ვინც მზიან მაისს მიორკეცებდა,
იმ მაისივით ვეღარც მას ვხედავ...“

ახლობელთა გადმოცემით, პატარაობისას დედას გოგლა წისქვილში

გაეგზავნა; ძალზე დაუგვიანია, როდესაც შეწუხებულმა დედამ წისქვილში
მიაკითხა, დაინახა, თუ როგორ სულგანაბული უსმენდა მოხუცი მეწისქვილის
ზღაპარს. ეს შთაბეჭდილებები უნდა იყოს ასახული „ივერიის ღამის“
სტრიქონებში:

„სთქვი, მეწისქვილევ, ერთი ზღაპარი.

სთქვი ნაღვლიანი ძველი ქართლივით,
ან აზნაურის ქალზე ვიმღეროთ...
დარიალიდან გადავარდნილი
ხაზარეთისკენ მისცურავს წერო...“
 ლეონიძე გავრცელებული შეხედულებებისდა მიხედვით იყო ძლიერი,
ომახიანი, დაუდეგარი, მაგრამ მხოლოდ ახლობლებმა ვიცით, თუ რაოდენ
მორიდებული და გულჩვილი იყო ამასთანავე. არასოდეს არავის შეაწუხებდა.
გამიგონია, ბავშვობაში სტუმრები რომ მოვიდოდნენ, გოგლა სიმორცხვისაგან
ან მაგიდის ქვეშ დაიმალებოდა, ანდა ეზოში ხეებს შეეფარებოდა ხოლმეო.

„აი, ჭაბუკი იისთვალება,

ხშირად თვის ტოლებს რომ ემალება.“

გოგლას მეტამორფოზა გამოუწვევია მის ერთ უცაბედ შეხვედრას

ცნობილ ისტორიკოსთან, მის მასწავლებელთან სასულიერო სემინარიაში, მოსე
ჯანაშვილთან. ადრე ტანაყრილს, სიმორცხვისაგან წელში მოხრილსა და მუდამ
თავჩაღუნულ გოგლას ქუჩაში გადაჰყრია მოსე ჯანაშვილი, რომელსაც
შეუჩერებია და საყვედურით უთქვამს: „შენს ასაკში კაცი მზისაგან
გალაღებული სულ ზეცას უნდა შესცქეროდეს, მიწას კი არ უნდა
ჩაჰყურებდესო“. გოგლა ხშირად შემახსენებდა ამ ამბავს მოხრილს როცა
დამინახავდა. გოგლასავით მეც შორეულ ოთახებში ვიმალებოდი, უკვე არცთუ
მთლად ბავშვი, სტუმრების დანახვისას, და ეს კიდევ ერთი საბაბი იყო, რათა
ჩემთვის „ლეონიძე, ნამდვილი ლეონიძე!“ დაეძახა.

თურმე თავის დროზე მოუთმენლად ელოდა ვაჟიშვილის შეძენას,

რომელიც მას არ ეყოლა; სახელიც კი ჰქონია მისთვის შერჩეული - თეიმურაზი.

„არტÁურ რემბოსთან ბოროტ ტყუპად ჩახუტებული -

მადგამენ გვირგვინს თეიმურაზ და ჭავჭავაძე.“

თაყვანს სცემდა ყველა ქართველ მეფეს, განსაკუთრებით კი, ვინც

სამშობლოსათვის თავდადებული იყო:

„ორი პურპური მე მაბრმავებს: ჯერ არტურ რემბო,

და მერე ბეჭზედ არწივებით ბაგრატოვანი.“

გოგლას ბავშვობიდანვე თავი ბაგრატიონთა ერთგულ ქვეშევრდომად

მიაჩნდა. კარგად მახსოვს მისი მონაყოლი ალექსანდრე ბატონიშვილის
შესახებ. ერეკლე მას განსაკუთრებით ეცოდებოდა: „ერეკლეს სახელს ჩორეხი
უსათუოდ ოხვრით დაატანდა: - ა, ბეჩავ, ბაგრატიონო!“

მესამე თუ მეოთხე კლასში ვიქნებოდი გადასული, როდესაც

ზაფხულში, წყნეთში გვესტუმრა ბესო ჟღენტი თავის ვაჟიშვილთან, ჩემ
თანაკლასელ, გოგისთან ერთად. გოგლამ ორიოდ ბოთლი ღვინო და მცირე
ვახშამი ეზოს ბოლოს მდგარ მაგიდასთან ჩამოიტანა. ისინი მუსაიფს
შეუდგნენ; მე და გოგი იქვე ვჭიდაობდით. ჩამობნელდა. უცბათ მომესმა
გოგლას ნათქვამი, ისეთი ტემბრითა და სიმძლავრით, რომ შევკრთი და ჩვენ
მისამართით წამოძახილად მივიჩნიე; სხვა არაფერი მათი საუბრიდან მე არ
მსმენია. გოგლა ამბობდა: „საწყალი მეფე ერეკლე, როგორ მოატყუეს, როგორ
წუხდა ალბათ როდესაც მიხვდა, თუ რა ხვედრი ელოდებოდა საქართველოს...“
და დასძინა: „რა დიდი მადლი იქნება, როდესაც საქართველო
განთავისუფლდება, ვინმე მივიდეს მის საფლავთან და ჩასძახოს ეს ამბავი.“
მაშინვე გადავწყვიტე თუ კი საქართველოს განთავისუფლებას მოვესწრებოდი,
შემესრულებინა გოგლას ეს სურვილი და თვით მის საფლავთანაც იგივე
გამემეორებინა:

„მინდა ვიყიდო ქვეყნის წამლები,

რათა შევესწრო იმ დღის დანახვას,
რომ მომძახოდნენ შთამომავლები:
- იცოცხლე, გოგლა, შენ ჩვენთანა ხარ!“

გოგლა შინაგანად ვერ ურიგდებოდა საქართველოს დამოუკიდებლობის

დაკარგვას:

„გადაპობილა თაღი შუაზე

და ხავსს კედელზე გააქვს ბიბინი...
შუაღამისას ისმის უეცრივ
ტანაბჯრიანი კაცის ქვითინი...“

ექვსი წლისა ვიქნებოდი, როდესაც სახლში მოიტანა სევერიან

მაისაშვილისეული საქართველოს სსრ ახლადშექმნილი დროშა, სუფრასთან
ღვინით დალოცა და თან დასძინა: „რაც უნდა იყოს, მაინც საქართველოს
დროშააო“:
„მაგრამ, არ ლპება გმირთა დროშანი,
მამულისათვის ღვაწლის ნათელი.
სადღაც, ცრემლებით ნაზარხოშალი,
მათ ჰყავთ მოზარე ღამე-ნათევი...“

ძველი და ახალი საქართველოს ტკივილები მას სხეულზე იარებად

აჩნდა:

„რასის ჭრილობებს ტანზე ვითვლი, როგორც ყვავილებს.

ქართლის თავადი და პარიზის დიდი ტრიბუნი.
მიყვარს დროშები საქართველოს გამოყვანილი
 მზე - ჩემი გვარის ლაშქრობაში გათეთრებული.“

ოცდაოთხი წლის ტრაგედიის შემდეგ დაწერილ ლექსში „ვეფხვი“

(ოცდაოთხი წლის დამლევს გამოქვეყნებული ლექსი გასაგები მიზეზების გამო
ოცდაორი წლით იყო დათარიღებული) გოგლა უიმედობას ჰყავს მთლიანად
მოცული:

„მაგრამ ავია ბედის ტრიალი.

შენი ვარსკვლავიც ყოფილა მკვდარი.
ვეღარ დალაშქრე შენ დარიალი.
სისხლი შაასხი მსუქან კედარებს.
გადმოვარდნილი წითელი ფაშვი
შენ აზრაილის შუბზე მბრუნავი,
ურემზედ ეგდე ვით ქუჩის ბავშვი
ასპიტ ღამეში დასახურავი.
და საყვირების ხმები გვრგვინავი:
მემკვიდრის გული აღარა ტოკავს.
თესლო! ყველაზე ნაგვირგვინარო,
გადაგეფარა სიკვდილის ტოგა!“

ოცდაერთი წლის მარტში ბათუმიდან ტფილისში გამობრუნებულ

ჯარისკაც გოგლას თავისი თოფი ზოოპარკის მახლობლად მდ. ვერეზე იმხანად
არსებული ხიდიდან გადაუგდია, მტერს რომ არ დარჩენოდა. გოგლამ ზუსტი
ადგილიც კი მაჩვენა ხიდზე მაშინ იქ ჯერ კიდევ მდგარი ფასკუნჯის
ქანდაკების გვერდით:

„გმინავს წარსული ხანჯალ-გაჩრილი,

მისი ნაღველი, მომებურება...
ვინ მომაშოროს ძველი აჩრდილი,
დღეს შორეთიდან ვინ მემდურება?
ამ გულს სიმწარით კლდეს ვინ მიახლის,
ვინ დამცა სევდა განუკურნელი?
დამწვარ დროშების,
დამწვარ იალქნის,
დამჭკნარ ვარდების
მიყვარს სურნელი...“

ოცდაერთი წლის ბრძოლების გმირებს გოგლამ ლექსი მიუძღვნა:

„გახსოვს, ტაბახმელავ,
ბრძოლები გმირული
 და მკერდი მრავალის
შენთვის განგმირული.
ქალებო, შეამკეთ
მათი საფლავები,
საქართველოსათვის
ვინც დადეს თავები.“

ბებია ამ ლექსს გიტარის თანხლებით დაამღერებდა ხოლმე. მას ძალზე

კარგი სმენა და სასიამოვნო ხმა ჰქონდა და გოგლაც ხშირად თხოვდა სიმღერას.

გოგლას ძალზე უყვარდა საგალობლები. ეკლესიას ისე ვერ ჩაუვლიდა

ჩუმად პიჯაკის შიგნით, გულთან პირჯვარი არ გადაეწერა. ერთხელ მითხრა:
„ბავშვობაში საქართველოს კათალიკოსობაზე ვოცნებობდიო, მინდოდა
ვყოფილიყავიო გიორგი ბროლა.“

რა თქმა უნდა, უყვარდა ქართლ-კახური მრავალხმიანი სიმღერები,

ქუთაისური სიმღერები, განსაკუთრებით - იშხნელებისა. ერთხელ მახსოვს,
მოეწონა პოლიტექნიკური ინსტიტუტის ჯაზ-ორკესტრის მიერ
ორმოცდაათიან წლებში შესრულებული სიმღერა „გაზაფხული“, რამაც მე
ძალიან გამაკვირვა. ოპერებიდან ძალზე უყვარდა ბიზეს „კარმენი“.
კინოფილმებიდან მე მგონი მხოლოდ „ჩაპაევი“ ჰქონდა ბოლომდე ნანახი.
ჩაბნელებულ კინოდარბაზებში ვერ ძლებდა. თეატრი უყვარდა და ხშირადაც
დავყავდი ხოლმე, ძირითადად ეროვნული ხასიათის სპექტაკლებზე.

გოგლა სასმელებიდან მხოლოდ ღვინოს სვამდა. არ უყვარდა კონიაკი

და არაყი და არც მე მირჩევდა. ათიანი წლების დამლევს თურმე კონიაკით
ძალზე დამთვრალა და სახლში მისულს ყვირილი დაუწყია: „მიშველეთ
სოციალ-დემოკრატები მკლავენო!“ სოციალ-დემოკრატების ვერცერთ ფრთას
ვერ იტანდა. თანაუგრძნობდა ნაციონალ-დემოკრატებს, ისევე როგორც
იმდროინდელი ეროვნული ინტელიგენციის დიდი ნაწილი. სკოლას რომ
ვამთავრებდი, გოგლამ მაჩუქა ნაციონალ-დემოკრატიული პარტიის პატარა,
თხელი, გაყვითლებულფურცლებიანი პროგრამა, მგონი გრიგოლ ვეშაპელის
მიერ შედგენილი; თან გამაფრთხილა: „არავინ გინახოსო“. მეც ვითომდა
კონსპირაციისათვის ჩადებული მქონდა ეს პროგრამა ასევე გოგლას მიერ
მოცემულ ზურაბ ავალიშვილის წიგნში „საქართველოს დამოუკიდებლობა“.
შემდეგ ეს წიგნი მეგობარმა გამომართვა სხვისთვის მისაცემად; როდესაც უკან
დამიბრუნა, პროგრამა მასში უკვე აღარ იდო. ასე დავუკარგე ჩემი
დაუდევრობით გოგლას სახიფათო წლებს გამოტარებული პროგრამა.
 ღვინო გოგლას ვერ ერეოდა. მთვრალი ან ფეხარეული საერთოდ არ
მინახავს. შეზარხოშებას იმით ვატყობდით, რომ უფრო მხიარული და
ხმაურიანი ხდებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ ღვინის დალევა ბევრი შეეძლო
და ყანწსაც ხშირად გამოცლიდა ხოლმე, სძულდა ჩაის ჭიქებით ქეიფი და
ყოველთვის ხაზგასმით შენიშნავდა, რომ ჩაის ჭიქით ჩაი უნდა დაილიოს,
ხოლო ღვინის ჭიქით - ღვინო.

საქართველოს სადღეგრძელოს და ისიც მხოლოდ საგანგებო

შემთხვევაში ილიასეული ხის ჭიქით სვამდა - ჩვენი ოჯახის ყველაზე
ძვირფასი რელიქვიით:

„ოლე,
ოლე,
მე ლიახვზე
დაგინახე წამით,
შიგნიდანვე გამომწვარი
მარტოობის შხამით,
შიგნი-შიგან დახლეჩილი
შრეებად და კეცად,
ყორანისგან ჩაყეფილო,
ხეო, ერთო ბეწვა!“

ერთ-ერთი სადღეგრძელოთი - გოგლაურათი - ისმებოდა იმ

ახალშობილთა სადღეგრძელო, ვინც დაიბადა წვეულების მსვლელობისას.

გოგლას იმდენად ღვინის სმა კი არ უყვარდა, რამდენადაც სუფრასთან

მოლხენა. ის სუფრა, რომელსაც გოგლა ესწრებოდა, გამორჩეული იყო ძალზე
საინტერესო საუბრებით, მხიარულებით, ცეკვა-სიმღერით, კეთილი
განწყობით. გოგლასეულ წვეულებებს შეჩვეულთათვის ძნელი ხდებოდა სხვა,
ორდინარულ სუფრებზე სიამოვნების მიღება.

საჭმლის მიმართ გოგლა დიდი მოთხოვნილებით არ გამოირჩეოდა;

უყვარდა თევზი, ხინკალი, ლობიო, ნიორი, „დედას პური“, კამეჩის მაწონი და
განსაკუთრებით ინდაურის თეთრი ხორცი, რომელიც ძალზე იშვიათად თუ
ერგებოდა, რადგან ყოველთვის ცდილობდა ახლობლებისათვის დაეთმო. მეც
თეფშზე მთლიანად გადმომიღებდა ხოლმე და თან დიდი კმაყოფილებით
მეკითხებოდა: „ხომ კარგია? ხომ მოგწონს?“

გოგლას ზარავდა სუფრაზე შემწვარი გოჭის დანახვა, ამბობდა: „ჩვილ

ბავშვს მაგონებსო“. არადა ერთხელ დედაჩემს მამამისის გარდაცვალების
შემდეგ უთხრეს, რომ თითქოსდა ერთ, თავის დროზე „რაპპელ“ პოეტს ეთქვას:
„გოგლა ისეთი პატრიოტი იყო, საქართველოს ერთ შემწვარ გოჭში
გაცვლიდაო“. როგორც ჩანს, ზოგიერთი თავისი საკუთარი ფასეულობის
შკალიდან გამომდინარე მსჯელობს სხვებზე.

როგორც ჩანს, ინერციას დიდი ძალა აქვს და უკანასკნელ ხანებშიც,

ზოგიერთი, სანახევროდ განათლებული ან არცთუ მთლად პატიოსანი,
ლიტერატორი ცდილობს გიორგი ლეონიძე გაორებულ პიროვნებად
წარმოგვიდგინოს, რომელიც შეგნებულად და არა იძულებით ემსახურა
საბჭოთა რეჟიმს. გიორგი ლეონიძის გაორებულ პიროვნებად წარმოდგენა
უზნეობაა. ეს შეხედულება, სხვა რომ არაფერი, ლოგიკური თვალსაზრისით,
საბჭოთა რეჟიმის არსის შერბილებაა, რომელიც პრაქტიკულად არჩევანის
უფლებას არ უტოვებდა არავის; ფაქტობრივად მხოლოდ სიკვდილ-
სიცოცხლის საკითხი იდგა და ხშირად სიკვდილშიც არ იყო საშველი.

გიორგი ლეონიძე საქართველოს დიდი მოჭირნახულე იყო და არა

„საბჭოთა რეჟიმის მსახური“. ამის დაუნახაობა დიდი უმადურობაა. მისი
ყოველი პწკარი (მათ შორის იძულებით ნაწერიც), და მისი ყოველი ნაბიჯი
საქართველოს ინტერესებს ითვალისწინებდა. ამის საილუსტრაციოდ
გამოდგება, თუნდაც, არცთუ მთლად აქტუალურობა დაკარგული
სტრიქონები, 1936 წლის დასაწყისში, საქართველოს გასაბჭოების მეთხუთმეტე
წლისთავთან დაკავშირებით, სტალინისადმი ლექსად მიწერილი წერილიდან:

„უარესმა გაჭირვებამ მალე მწარედ გაგვაშტერა:

რუსის მეფემ, სისხლის მსმელმა, ქრისტეს ჯვარზე ჰფიცა ჯერა,
მერე ცეცხლით შემოვიდა, სიკვდილივით დაგვეძგერა, -
ხიშტებით და ბორკილებით კავკასია მოამტვერა.
მას უნდოდა ოქრო, ვერცხლი, მიწა, მსხვერპლი ყველა მხრიდან,
ჰგვიდა, თხრიდა ყოველივეს, თავს რომელი არ უხრიდა.
საქართველო წინ გაიდო აზიისკენ გზად და ხიდად...
ამოგვართო მეფემ ენა, სიტყვის კარი ამოჰქოლა,
ათას წლოვან ჩვენს კულტურას მოეხვია ცეცხლის რგოლად,
უდევნელი არ დასტოვა არც თეატრი, აღარც სკოლა,
ხალხის ზრდა და მომავალი საუკუნოდ დააბრკოლა.
კავკასიის ერთა შორის აღარ დარჩა ძველი ნდობა,
წაგვისიეს ერთმანეთსა, შეგვაძულეს ძმათა ძმობა,
შუღლმა, მტრობამ, გამცემლობამ, ერთმანეთზე გაგვაცოფა,
მუხანათურ თავდასხმებით შევირცხვინეთ ვაჟკაცობა.
გავყინეთ გული საძმოთა, როგორც ვარდს ჰყინავს ზამთარი,
ძმათ სიყვარული დავკარგეთ, დიდი ხნით გულში ნატარი,
წავეკიდენით სასიხლოდ ლეკი, სომეხი, თათარი, -
სულ რუსის მეფის ბრალია, იმისი ნაოსტატარი.
 გვატირა - ვაი ოჯახო, გადამშეულო ბავშვებო,
გვაჩივლა - ბედო, შავბედო, ვაებავ ნაერთბაშევო...“

„სულ რუსის მეფის ბრალიაო", - სწერდა პოეტი საბჭოთა იმპერიის

მეთაურს. ამას ვინ გაპატიებდა. ეს ხომ საბოლოოდ უკვალოდ არ ჩაუვლიდა
არც მასა და არც მის ოჯახს.

გოგლასაგან გამიგონია, არ შეიძლება იყო უზნეო და იყო ამავე დროს

პატრიოტიო. სრული ჭეშმარიტებაა! და ეს ჭეშმარიტება თანაბრად ეხება
უკვდავთაც და მოკვთავთაც. გიორგი ლეონიძე თავისი ცხოვრების წესითაც და
თავისი შემოქმედებითაც მხოლოდ თავის სამშობლოს, თავის ქვეყანას
ემსახურებოდა, როგორც მოღვაწე და უმღეროდა, როგორც პოეტი. იგი
საქართველოს კარგადყოფნაზე ზრუნავდა კალმით – მაქსიმალურად,
ცხოვრებით - როგორც შეეძლო. იშვიათია ისეთი მთლიანი, მონოლითური
ადამიანი, როგორიც გოგლა იყო, იგი მრავალმხრივი, მრავალწახნაგა
პიროვნება გახლდათ და არა „გაორებული მოვლენა“, შეგნებულად იგი
მხოლოდ საქართველოს ემსახურებოდა და რუსეთის ბატონობის პირობებშიც
იძულებით გადადგმული ზოგიერთი ნაბიჯი, უკეთესი დროის მოლოდინში,
თავისი ქვეყნის გადარჩენის სურვილით იყო ნაკარნახევი. და თუ მან,
მართლაც რაიმეს „უმსხვერპლა თავისი პოეზია“, თუ „სრულყოფილად ვერ
გამოხატა თავისი ღრმა სულიერება“ და „მისი მემკვიდრეობა მოკრძალებულად
გამოიყურება“ - და თუ ეს მართლაც ასეა - ამის მიზეზი იქ უნდა ვეძიოთ,
სადაც გოგლამ თავისი სულიერი და ფიზიკური ძალების მაქსიმუმი
შეგნებულად დატოვა. მან მართლაც „უმსხვერპლა თავისი პოეზია“ თავის
სამშობლოს, მშობელ მიწაში ასე ღრმად რომ არ სდგმოდა ფესვები, იქნებ უფრო
მეტად მოეცალა კოსმიური აღმაფრენებისათვის.

„ქვიშანი დარჩებიანო“, - უთქვამთ და ესეც სრული ჭეშმარიტებაა!

მდინარე წყლის წვეთებივით წარმავალთ კი ავადმოსაგონარ დღეთა
ხსენებისას მეტი კრძალვა, ტაქტი და სიფრთხილე გვმართებს, რათა
წინდაუხედაობითა და უნიჭობით, ან უმეცრებით, ან სხვა რამ მიზეზთა გამო
არც უკვდავთა სახელებს მიადგეს ჩრდილი და არც მოკვდავთ.

ბუნებრივია, რომ სწორედ ის პირნი ყველაზე მეტად უკიჟინებდნენ

გოგლას, ვინც თავის დროზე თავად აიძულებდნენ მას კომპრომისები ეძებნა
საკუთარი და ახლობლების ოჯახთა გადასარჩენად. გოგლა კი წერდა:

„ხან სევდიანი წარსულისაც თუ ვარ მხედარი,

შორეულ ელვამ თუ კალამი დამისხიურა, -
მე გულს მესობა წინაპართა შემოხედვანი,
უწყალო მზერა მე მამოწმებს ყოველდღიურად!
 ორპირ მახვილის უბასრესი გამკვეთელობით
შუა გამიყო სისასტიკით სული და ტვინი, -
მე აღარ ვიცი, სახლი ჩემი ვამკევ ხელობით,
თუ შეურაცხვჰყავ...
ეს ლექსია, თუ ფარატინი?
მწარედ მაწუხებს,
მამარწუხებს სიშიშვლე ძნელი!
სამშობლოს კოშკის გამოვდექი უღონო მცველი!..
დღითა თუ ღამით, მაინც ნობათს არ დავცდენილვარ,
ვდგევარ,
აჩრდილნი, სადაც ხმლებით გადაწვენილან...“

გოგლამ სამშობლოს კოშკის მცველის სული მიუხედავად მრავალი

სიძნელისა ბოლომდე შეინარჩუნა:

„მკერდს გავიღეღავ, გავილუმპები,

არ მოვინატრებ სეტყვაშიც საფარს;
ან მათთან ერთად დავიღუპები,
ან ხელს შევტაცებ ვარსკვლავთა ფაფარს...“

არც ჭეშმარიტი პოეზიის მადლი იცის ვინმემ ნამდვილ პოეტზე უფრო

კარგად:

„ვისაც სათქმელი არაფერი აქვს,

ადვილი არის მისთვის ლექსობა,
მე სიტყვა ცრემლში დამიფერია
ძველ წყლულში დანა ფხით გამესობა!..“

ერთხელ ზედმეტად გათამამებულად მის კაბინეტში შესულს

ხუმრობით შემომიტია: „შენ ეტყობა არ იცი, რამხელა პოეტს ელაპარაკებიო“;
მეც იხტიბარი არ გავიტეხე და ხუმრობითვე შევეკითხე: „შენ უფრო დიდი
პოეტი ხარ, თუ გალაკტიონი?“ უეცრად სრულიად სერიოზულად მიპასუხა:
„გალაკტიონიც დიდი პოეტია, ძალზე ფაქიზი პოეტური ბუნების, პოეზიის
გედია“, მერე ისევ, ხუმრობითვე დასძინა: „შენ მე ეგრე ნუ მიყურებ, მე ლომი
ვარ, ლომი! ჩემს ფასს მხოლოდ ჩემი ასი წლის იუბილეზე გაიგებ, როცა
კიროვის ქუჩას ლეონიძის ქუჩა დაერქმევა და იქ ჩემი მუზეუმი გაიხსნება,
ხოლო წყნეთში ჩემს სახლში მუზეუმი რომ იქნება, ქავთარაძეების სახლში
(ჩემი მეორე ბაბუის - აკადემიკოს პეტრე ქავთარაძის აგარაკი გოგლას სახლის
მეზობლად დგას) მუზეუმის ადმინისტრაციას ექნება ბინაო“.
 არ უყვარდა სიტყვა „ბაბუა“, მე „პაპა“-ვარო, ამბობდა, თან დასძენდა:
„აბა სად გაგიგიათ, ვინმეს ეთქვას ‘საფლავნი მამა-ბაბუათაო’“.

ხუმრობა ზოგჯერ ტრაბახნარევი იცოდა, „იცის ბიჭმაო“ იტყოდა. დიდი

კმაყოფილებით იხსენებდა ხოლმე, ნატა ვაჩნაძემ მითხრაო: „ლეონიძე, კოხტა
ბიჭო, შენ კი გენაცვალეო!“ როდესაც სადმე მივდიოდით და მასპინძელი
გოგლას წინ გაატარებდა, არასოდეს პირველი არ გავიდოდა და უხერხულობის
გასაფანტავად ეტყოდა ხოლმე: „გაგვიძეხ, ბერო მინდიავ!“ ზოგჯერაც
ვითომდა მოისაწყლებდა თავს და იტყოდა: „ერთი საწყალი კაცი ვარ, ტყეში
ვეფარები ხესა!“ ახლობელთა გადმოცემით, გოგლას მამა-პაპას ჩორეხსავით
ტყე-ღრე ყვარებიათ წოწიალი.

გოგლას იუმორი ყოველთვის თბილი, კეთილმოსურნე იყო, თუმცა არც

სარკაზმისა თუ ირონიის ნიჭი აკლდა. გამიგონია, რომ ერთ თავის დროზე
ცნობილ პროზაიკოსს, რომლის ერთ-ერთ რომანს საკმაოდ გრძელი სათაური
ჰქონდა, გადაეწყვიტა ამ სათაურის შემოკლება და თავშეყრილ მწერალთათვის
შეუჩივლია: „ისეთი სათაური ვერ შევარჩიე, რომ თან მოკლე იყოს და თან
ძველ სათაურში ნახსენები ‘სიმინდიც’ იყოს შინაარსობრივად ასახულიო“.
გოგლას სხარტად მიუგია: „ბატი-ბუტი დაარქვიო“.

მართალია გოგლას სიძულვილი არ სჩვეოდა, მაგრამ იყო

გამონაკლისებიც; როდესაც ვინმე უღირსზე ძალიან განრისხდებოდა, იტყოდა
ხოლმე: „ჩეკისტი, ნამდვილი ჩეკისტი“ ანდა რუსულად: „г... собачье“; სხვა
გინება არ იცოდა. მუშტაიდის ბაღში სეირნობისას იქვე მდგომ ორჯონიკიძის
ძეგლს თუ მოკრავდა თვალს აუცილებლად დასცდებოდა ხმადაბლა „თუ-თუ-
თუ“, ალბათ „(თ)ფუი ეშმაკსო!“ ასე მაშინ აკეთებდა, როდესაც რაიმეს
წააწყდებოდა სიკვდილთან დაკავშირებულს. ერთხელ იქვე, მუშტაიდის ბაღში
ყოფნისას, არ ვიცი ხუმრობით მითხრა თუ სერიოზულად: „შენ რომ აქ პატარა
მატარებლით სეირნობო, ეგ რკინიგზა ორჯონიკიძემ საქართველოს მიწების
დათმობის საფასურად მიიღო რუსეთისგანო.“ მსგავსი განწყობა ჰქონდა
გოგლას რევოლუციის სხვა „ბელადების“ მიმართაც, სტალინის გარდა; იმედი
ჰქონდა რომ მისი სახელი ქართველობას გამოადგებოდა ეროვნული
ნიჰილიზმის მძიმე სენის დასაძლევად. სტალინი გოგლასათვის
გარკვეულწილად ილიასთან „დილით“ ხელში მისული ყმაწვილი პოეტი იყო,
რომელსაც ბედმა არგუნა ქართული გენიის უწყვეტი განვითარების ერთ-ერთი
რგოლი ყოფილიყო:

„სხივაკრეფილი მზე ჩადის,

ვარსკვლავმაც შეიჭახჭახა...
მზე ჩადის...
 მზე ხვალ ამოვა...
უფრო დიდი და ჩახჩახა!“

სტალინს გოგლა არასოდეს შეხვედრია, მხოლოდ ერთხელ

ომისშემდგომ წლებში სხვა მწერლებთან ერთად მიუპატიჟიათ კრემლში,
მაგრამ სტალინთან შეხვედრის მოლოდინში სასტუმროდან ადრე გასული
ბუკინისტურ მაღაზიაში შესულა და ისე გაუტაცნია იქ მიკვლეული წიგნების
ფურცვლას, რომ შეხვედრაზე დაგვიანებით მისულა და, რა თქმა უნდა, აღარ
შეუშვეს.

როგორც ცნობილია, გოგლა დიდი ბიბლიოფილი და სიძველეთა

ჩინებული მცოდნე იყო. ოცდაათიან-ორმოციან წლებში ლიტერატურის
მუზეუმში მუშაობისას იგი ყოველნაირად ეხმარებოდა მძიმე მდგომარეობაში
ჩავარდნილ ძველი ქართული ოჯახების შთამომავალთ, რათა მუზეუმისათვის
გადაცემულ უძვირფასეს მასალებში მაქსიმალურად შესაძლებელი თანხა
აეღოთ, რის გამოც არაერთი უსიამოვნება შეხვედრია. გარდაცვალების წინა
თვეებში, თითქოს მოახლოებული აღსასრულის მოლოდინში გოგლა ცდას არ
აკლებდა რათა მიეკვლია ნინოწმინდის ტაძრის ეზოში ჩამარხული
წიგნსაცავისა და თემურ ლენგის მიერ თბილისის აოხრებისას სამარყანდში
გაზიდული სამეფო ბიბლიოთეკისათვის.

ორმოცდაათიან წლებში გოგლა თანაუგრძნობდა ზვიად გამსახურდიას,

მერაბ კოსტავას და მათ მეგობრებს და მათი განთავისუფლების სათხოვნელად
კონსტანტინე გამსახურდიასთან და სხვა მწერლებთან ერთად ეახლა ვასილ
მჟავანაძეს. იმ ხანებში გოგლა ხშირად მეუბნებოდა: „ხომ ხედავ, ბრძოლით
არაფერი გამოდის, სამშობლოს ეცადე შენი ცოდნით და საქმით ემსახურო,
თავისუფლებას კი დრო მოიტანს და მაგ დროისათვის უნდა იყოთ მზად“. ამ
სიტყვებს - დრო როცა მოვა - ხშირად იმეორებდა ხოლმე:

„თუ დღეს ხარ ისე პატარა,

როგორც საკურდღლე ჯეჯილი,
იყავი, დრო როცა მოვა,
ხანჯალი ამოგლეჯილი!“
(„პატარა ქართველს“)

ეჭვი არ ეპარებოდა, რომ საქართველოს თავისუფლებას მოვესწრებოდი:

„მე შვილიშვილთა მბრწყინავ თვალებში

ვჭვრიტე დიდი მზე საქართველოსი...“
 არ უყვარდა სკოლაში რომ დავდიოდი და ხშირად ცდილობდა არ
გავეშვი, ამბობდა ხოლმე: „ნეტა იქ კარგი რა უნდა ასწავლონო“. სახლში
დარჩენილს უამრავ წიგნს მაკითხებდა ხოლმე საქართველოს ისტორიაზე, მათ
შორის 1917-1924 წწ. გამოცემულებს, თან შიშობდა ხიფათში არ
გავხვეულიყავი. ტრავმირებული იყო ოცდაჩვიდმეტში უფროსი ძმის,
ცნობილი მიკრობიოლოგის, ლევან ლეონიძის დაღუპვით, რომელსაც
პატარძეულიდან თბილისში ოცდაერთ წელს დიდი შეიარაღებული რაზმი
ჩამოეყვანა სამშობლოს დამცველებისა:

„მე არ დამკარგავს სამშობლო,

სულ ვეხსომები ლევანი,
სანამდის საქართველოში
იწურებოდეს მტევანი...“

მეორე მსოფლიო ომის დროს კავკასიიდან შუა აზიაში გერმანელთა

გადასახლებისას, გოგლამ უდიდესი ძალისხმევით და საქართველოს
მაშინდელი ხელმძღვანელის, კანდიდ ჩარკვიანის დახმარებით, შეძლო
ლევანის მიერ გერმანიიდან (ვისბადენიდან) ჩამოყვანილი მეუღლის, მარია
ჰოფმანის, და მათი ორი მცირეწლოვანი შვილის უკანასკნელ მომენტში
დახსნა. ამ ამბის გამო, იმდენად დიდი სულიერი ტრავმა მიეღო, რომ ერთ
ღამეში მთლიანად გაჭაღარავებულიყო.

ასევე შეუხორცებელ ჭრილობად აჩნდა მის სულს მეუღლის, ეფემია

გედევანიშვილის, ძმის, ავთანდილის, დაღუპვა 1924 წელს. ავთანდილი,
ცხრამეტი წლის, მოხდენილი აღნაგობის, უნივერსიტეტის სტუდენტი, ქუჩაში
შემოწმების დროს დაეკავებინათ; მეორე დღეს ორგანოებში საბუთის
წამოღებისას გარეთ გამოსულს კიბეებთან შეჩეხებია ვინმე მოროზოვი,
რომელსაც უკან და სამუდამოდ შეუბრუნებია სიტყვებით: „сразу видно, что не
чистой крови.“ საბედისწერო გამოდგა ავთანდილისათვის არისტოკრატული
იერი; ოჯახში მისგან მხოლოდ მეტეხის ციხიდან ჩუმად გამოგზავნილი
პურისაგან გამოძერწილი კოჭი შემოგვრჩა, ზემოდან ამოტვირფული წარწერით
„დედას...“
„თქვენმა წამებამ გული დასერა,
და უთქვენობა ვით არ მეძნელოს,
თუ ღვინომ ყანწი ვერ გაასველა,
ცრემლით ავავსებ თქვენ სადღეგრძელოს!“

ძალზე გაიხარებდა ხოლმე გოგლა თუ ჩემს ხელში მისი სულიერი

ძმების, ცისფერყანწელთა, წიგნებს დაინახავდა:
 „რა ლექსი გინდა, ჩემო დროებავ,
გამაგებინე - რა ლექსი გინდა.
რომ არ მომეცი მე მყუდროება,
არც წყალი მასვი მე გემო წმინდა.
რად დამიგრიხე ხორხზე საბელი,
და ფრთაში წყლული რად გამიჩინე,
რად აკვლევინე კაენს აბელი,
რომ ერთი ძმაც კი არ შემირჩინე...“

ბოლომდე თავი ამ ორდენის წევრად მიაჩნდა:

„ რა გვსურდა,
რას ვოცნებობდით,
რა უნდა
გადაგველოცა? -
ჩვენ ვაძველებდით
ძმურ ძმობას -
სიყვარულს
საქართველოსას!“

გოგლა სამშობლოს უსაზღვრო სიყვარულს გვინერგავდა, ითხოვდა ამ

სიყვარულის ყოველდღიურ განსხეულებას საქმეში. უმთავრესად მიაჩნდა, არ
ჩამქრალიყო „მამულის თავისუფლების აზრის ცეცხლი... ჩვენს სულში“:

„იმ ხმლის ნატეხი

ნახე, მოზარევ,
მარაბდაში რომ გადამსხვრეულა;
მოჭრილ ძუძუთა სისხლს ეზიარე,
რომელშიც ერის ცრემლი რეულა.
არ გიტირნია შოთას საფლავზე? -
იქიდან ლექსი ამორხეულა!
ისევ გრძელდება „ქართლის ცხოვრება“,
ერთი ფურცელიც არ მოხეულა!“
„მნათობი“, 1997 წ. N 7, გვ. 107-118.

იბეჭდება მცირეოდენი კორექტივებით.

ფოტოები
 ტექნიკური ინფორმაცია

მხატვრული გაფორმება ნესტან ლეონიძისა

გარეყდა და თავფურცელი შესრულებულია ნესტან ლეონიძის ესკიზების

მიხედვით

მხატვარი: მალხაზ კუხაშვილი

წიგნი დააკაბადონა გიორგი ქავთარაძემ

დამკაბადონებლები: თამარ გოდერძიშვილი

ეკა გოგიძე

ტექნიკური რედაქტორი: თემურ ჩოხელი

გამომცემლობა: „ქართველები“

თბილისი, 2000 წ.

ხელმოწერილია დასაბეჭდად 2000 წლის 30 ოქტომბერს

ფასი 15 ლარი

ტირაჟი: 500

წიგნი იბეჭდება მარინა და გიორგი ქავთარაძეების საკუთარი ხარჯით.

სალიტერატ. და ინფორმაც. გაზეთ „ბახტრიონის“ რედაქციის ბეჭედი. გაზეთის
რედაქტორი: გიორგი ლეონიძე.