AL09

Др CABO БОЈОВИК
 1

&-к.-№

БОРЕЊЕ
 ДР CABO БОЈОВИК

Б O Р Е Њ Е

Соработници:
М И Л А Н ЕРЦЕГАН, АТАНАС К А Ј Ч Е В С К И , Ф О Т И ГАТОВСКИ, НАСЕВ
НАСЕ, М Е Н Т А З АЛАЈБЕГУ, ПАВЛЕ Д А М Њ А Н О В , Б Л А Ж Е
ДАВИДОВСКИ, др М И Л О Ш ВУЧИДОЛОВ

З а издавачот:
Д Р А Г О С Л А В БАЈИК.

Уредувачки одбор:
проф. доц. Р. Ј А Н К О В И К , др. П. МАРИНКОВИ1С, Д. Ш А Р Е Н А Ц ,
д. МАРШИКЕВИК, Д. ПИВИК, Љ . ЛАЗАРЕВИ£, др. г. СТЕФАНОВИК:

Превод на македонски
ДИВНА К О Р Б У Т О В С К И

Рецензија:
АТАНАС К А Ј Ч Е В С К И ,

Лектор:
ДОБРИЛА СТОЈАНОВА

Технички уредник:
ДУШАН Ц В Е Т К О В И К

Фотографии:
ЗОРАН ПЕТРОВСКИ
фоторепортер на
Радио телевизија Скопје

Т и р а ж : 1.000 примероци
И з д а в а ч : ИГРО ..СПОРТСКА К Њ И Г А " Београд, Македонска бр. 19

Печати: ГРО „ К У Л Т У Р А " ООУР штампарија „Слободан Ј о в и к "

Београд, Стојана Протика 52
др CABO БОЈОВИК
и соработници

БОРЕЊЕ

»СПОРТСКА КЊИГА«
БЕОГРАД
1982
Книгата е издадена со финансиската помош на:
ОРГАНИЗАЦИОНИОТ КОМИТЕТ НА XX ЈУБИЛЕЈНО СВЕТСКО
ПРВЕНСТВО ВО БОРЕЊЕ — СЛОБОДЕН СТИЛ — СКОПЈЕ 1981
 BO СПОМЕН HA OHOJ ДЕЛ ОД MOJOT
ЖИВОТ (1938—1963) ТОЛКУ УБАВО ПО-
МИНАТ BO СКОПЈЕ:

на моите пријатели, другари, соседи, родни-

ни, учители и професори, колеги-борачи и
колеги-лекари, спортски и, општествени ра-
ботпици и сите останати, кои, на кој и да е
начин, учествуваа и дадоа свој придонес so
моето општествено и спортско формирање,
во знак на вистинска благодарност.

АКО ЕДЕН ЧОВЕК ОСТАВИЛ НЕКАКВА ТРАГА ВО

СРЕДИНАТА ВО КОЈА ЖИВЕЕЛ И СОЗДАВАЛ, ТОГАШ
Е СОСЕМА СИГУРНО ДЕКА МНОГУ ПОГОЛЕМО ВЛИ-
ЈАНИЕ, ТРАГА И ПЕЧАТ ОСТАВИЛА ИСТАТА ТАА СРЕ-
ДИНА ВРЗ НЕГО.

А 8 тo р o т
 Џ
i

НРЕТСЕДАТЕЛОТ HA Ф И Л А МИЛАН ЕРЦЕГАН, ГО ОТВОРА ПРВЕНСТВОТО

НА СВЕТОТ ШТО СЕ О Д Р Ж А ВО СКОПЈЕ 1981 ГОДИНА
ПРЕДГОВОР

Со оваа книга литературата od областа на борењето се збогатува и тоа

токму во областа na борењето во слободен стил кајшто недостигот од тео-
риска и практичка пишана мисла е најевидентен.
Книгата na др Саво Бојовик „Борење" не е само докулент за развојот
на овој спорт од неговите први чекори na до достигањето на високи призна-
нија и светски дострели во времето no Втората светска војна. Истовремено,
книгата претставува прирачник за понатамошна практична работа, како
таму кајшто овој стгсл најмногу се негува така и во сите други краигата на
нашата земја кајшто постои интересирање за овој спорт.
Борењето во слободен стил, поправо, најмногу се негува во СР Маке-
донија, но неговата популарност од ден на ден расте и се шири насекаде во
Југославија. Токму затоа, книгата na др Саво БојоеиИ има и посебпа
мисија — не само да го пропагира борењето како значителен спорт, туку и
да послужи како учебник за правилпо учење и запознавање на овој спорт,
зашто е така замислена и реализирана што со право може да се очекува
голем успех во реализацијата на поставените цели и задачи.
Плодната активност na др БојовиИ во областа na стручната литература
од областа na борењето ги заслужува сите комплименти, na дури и паша
благодарпост, затоа што тој, како некогашен борач а сега лекар, најде време
и храбро се зафати со една голема задача — да збогати една сфера на која
тоа и е итпо потебпо, да ја подигне na ниво кое ú npunaía и тоа ne како
специјалист-професионалец, туку како специјалист-ентузијаст. Дотолку не-
гоеото дело е позначително и поголемо.

МИЛАН ЕРЦЕГАН
"> 4 V
УВОД

Борењето к а к о народен спорт кај нас има долга традиција. Системот

на натпревари се движи, кај ф о л к л о р н и т е ф о р м и на борењето, од л о к а л н и
натпревари, преку селски и ф а м и л и а р н и празнувања, свадби, сунети и дру-
ги религиозни празници, до натпревари о д р ж у в а н и во ф о р м а на ф е с т и в а л и
а организирани по повод големи д р ж а в н и празници како, например, Први
Maj и други. На овие ф е с т и в а л и се појавуваат разновидни народни борачи
кои уште како пионери тренираат борење а подоцна, к а к о младинци и го
п о к а ж у в а а т својот талент и практично демонстрирајки не само љубов кон
борењето, т у к у и вистинска убавина што извира од тонусот на ритмичкото
и з в и в а њ е и зголемување на мускулите низ и з р а з н и т е можности, соопшту-
вани со телото на своевиден начин во придружба на музика изведувана со
з у р л и и тапани.
Некако, веднаш по војната, во нашите младински организации боре-
њето стана еден од најинтересните спортови. Се негуваше со посебно чув-
ство и популарност к а к о вистински м а ш к и спорт. На организираните мла-
дински смотри се н а т п р е в а р у в а а младинци во разни дисциплини, но посебно
популарен и интересен беше натпреварот на борачите. Со појавувањето на
организацијата ДТВ „ П а р т и з а н " се ф о р м и р а а борачки секции и тоа се по-
право првите организирани форми на тренинг и подготовки. Имено, ДТВ
„ П а р т и з а н " прв ги прибра младите спортисти во своите редови, па така и
борачите, овозможувајки им подготовки и организиран настап на соодветни
натпревари.
Уште тогаш, како младинец, а подоцна и како борач во првите борачки
клубови „ В а р д а р " — Скопје и „ П а р т и з а н " — Горче Петров, чувствував по-
треба од н е к а к в а погодна книга што би м о ж е л да ја користам за постигање
на подобри р е з у л т а т и во борењето. Недоволната л и т е р а т у р а за борењето
н е м о ж е ш е во тоа време да ги задоволи нашите нараснати потреби. Ce сека-
вам, на многу н а ш и поставени п р а ш а њ а немаше одговор з а ш т о во тоа време,
во почетокот, и немавме учени тренери. Се с л у ж е в м е со сознанијата што
народот ги пренесуваше од генерација на генерација, низ своите ф о л к л о р н и
ф о р м и на борење. Подоцна, во мегусобените натпревари со борачи од а ф и р -
мирани клубови и професионални тренери, можевме со задоволство да з а к -
л у ч и м е дека она што народот со векови го чувал, пренесувајки го преку
борачите, е од непроценлива вредност. Тоа е секако од з н а ч е њ е за н а ш а т а
општа а ф и р м а ц и ј а а посебно за а ф и р м а ц и ј а т а на слободниот стил во бо-
рељето кај нас.
Некои п р а ш а њ а останаа без одговор. Ни беше тешко да разбереме мно-
гу од она што го совладувавме и преземавме во текот, во процесот на тре-

9
нирањето и натпреварите. Уште оттогаш, од тие денови, патувајки надвор
од земјата, ги собирав итака ретките книги што зборуваа за борењето. Ч у д -
но е, но вистинито, д е к а има многу земји во кои мошне успешно се негува
борењето, р а з в и е н и земји со силна економска база, во кои немало стотини
години војна, а сепак немаат книга за борењето (например Шведска).
Последниве десетина години во светската л и т е р а т у р а се појавија к в а -
литетни книги за борењето к а к о во грчко-римски т а к а и во слободен стил
(во СССР, САД, Јапонија, Бугарија, ГДР и други).
Учејки го борењето, најпрвин од народот, а потем ф о р м и р а ј к и ги
своите сознанија како современ борач во слободен стил, авторот учеше од
борбите и воопшто од животот, па подоцна користејки ги своето лично
искуство и сознанијата, како и тоа на другите светски автори, прв се поја-
вува во н а ш а т а литература од оваа област со книгата „ Б О Р Е Њ Е — грчко
римски стил", во издание на „Спортска к њ и г а " од Б е л г р а д 1979 година.
Истата година се појавува и книгата „ Б О Р Е Њ Е — правила, со к о м е н т а р " од
истиот автор, кој, за наведените две книги ја добива Мајската награда на
С О Ф К - а на Србија.
М а к а р ш т о грчко-римскиот и слободниот стил имаат многу заедничко,
тие сепак се р а з л и к у в а а т . Оттаму кај авторот ж е л б а т а за појавување на
книга што ке ги о п ф а т и проблемите на слободниот стил.
Оној кој п и ш у в а л книги знае дека е најлесно едноставно да се пре-
несат ф о т о г р а ф и и и р а з н и з а ф а т и од странската литература во книгата
која се создава. Авторот, мегутоа, сметаше дека ke е од посебна вредност
книга која ke ги содржи и чува техничките вредности специфични за на-
ш а т а култура на борењето, негувани и соопштувани низ настапите на н а ш а -
та репрезентација. Тие ја претставуваат силата на нашиот борачки спорт
во времето на создавањето на книгава што, рековме веке, ке го претстави
нашето национално сознание и искуство и тоа не само во очите на н а ш и т е
борачи, туку и пред другите. К н и г а в а зборува за нас, кои сме и која тех-
ника ја одгледуваме к а к о специфична, кои се н а ш и т е насоки за во иднина
и др.
З а реализацијата на оваа своја замисла, авторот се консултира со
раководството на н а ш а т а репрезентација и водечките луге во борачкиот
спорт во Македонија: Лзупчо Самоников, Насе Насев, Ф о т и Гатовски, К а ј -
чевски, Др Вучидолов к а к о и искрениот соработник, фото-репортерот на
Радио-Телевизија Скопје, З о р а н Петровски. Идејата за и з д а в а њ е книга што
ke ги содржи нашите специфичности и ke ги носи н а ш и т е к р е а т и в н и ди-
мензии, едногласно беше усвоена. Додека н а ш и т е репрезентативци се под-
готвуваа во Спортскиот центар Сарај кај Скопје, мајсторот на фото-тех-
ничкиот и з р а з З о р а н Петровски, ги сними елементите на основните з а ф а т и ,
кои се негуваат денес од н а ш а т а репрезентација, да п о с л у ж а т во книгата
к а к о очигледно средство за учење на другите млади борачи, а истовремено
да п о с л у ж а т к а к о документ од кој идните генерации ke дознаваат што се
негувало к а к о техника на борењето во нашево време кај н а ш и т е репрезен-
тативци. К о н оваа обврска Петровски пријде со сиот самопрегор на енту-
зиаст-волонтер, сакајки со својот голем труд и своите в л о ж е н и материјални
средства да придонесе за општата а ф и р м а ц и ј а на борењето негувано во
Македонија. З а cè реализирано, авторот му и з р а з у в а благодарност.

10
 Другарот П а в л е Дамјанов, к а к о еден од основачите на Сојузот на бо-
р а ч к и т е спортови на Македонија, во поглавјето што самиот го напиша, даде
новинарски рутинирано целосен преглед на развојот на слободниот стил,
користејки ги притоа своите з а б е л е ш к и и скромна документација. З а овој
напор останувам негов д о л ж н и к .
Посебна благодарност з а с л у ж у в а и другарот Милан Ерцеган — Бато,
кој својот текст „Борба З а концепцијата на едно современо б о р е њ е " го
вгради во книгава и на тој начин посочи на најважните тенденции и па-
т и ш т а т а за нови успеси на н а ш и т е борачи. Тој како прв човек на Светската
борачка федерација, не ф и г у р и р а само ф о р м а л н о , т у к у вистински го вло-
ж и сиот свој ж и в о т во развојот на борењето воопшто, посебно на борачкиот
спорт во Југославија, з а д о л ж у в а ј к и ги на тој начин сите борачи од Југо-
славија, особено нас кои ја имавме можноста да ги следиме неговите стра-
т е ш к и насоки. При тоа му у к а ж у в а в м е , славејки го и почитувајки голема
љубов со к а к в а тој не л?убеше нас и борачкиот спорт воопшто.
Ако за Милан Ерцеган — Б а т о можеме да к а ж е м е дека е стратег на
борачкиот спорт од светски димензии, тогаш за другарите Лзупчо Само-
ников и Митко Велков можеме да к а ж е м е д е к а се стратези кои дадоа огро-
мен личен печат во а ф и р м и р а њ е т о и развојот на борењето во слободен стил
во Југославија, односно во Македонија Покрај искрената почит им изра-
зувам безмерна благодарност за п р и ф а к а њ е т о и п о др жува њето идејата за
и з д а в а њ е на книгава.
Моторна сила во сите настојувања околу издавањето на книгава беше
другарот Ф о т и Гатовски, кој в л о ж и максимум сили во координирањето на
сите а к ц и и и крајното р е а л и з и р а њ е на нашите планови околу печатењето
на книгава. З а сево ова како и поглавјето што самиот го на пи ш а под нас-
лов „ Ф а к т о р и за остварување на врвни резултати во борењето" со што ја
зголеми стручната вредност на оваа книга, авторот му и з р а з у в а посебно
признание.
Др Вучидолов, како л е к а р на Југословенската борачка репрезентација,
имаше можност да ги студира и следи нашите борачи и од свој аспект даде
виден придонес за дефинитивниот п р о ф и л на книгава па благодарноста што
авторот му ја у к а ж у в а е сосема од адекватни димензии.
К н и г а т а е поделена во две основни ц е л и н и :
Прв, „Општ д е л " кој ги о п ф а к а напред наведените поглавја со цел да
го подигне оггштото знаење врзано за борењето во слободен стил.
Втор дел, именуван како „Техника на борењето", поделен на неколку
заглавија и тоа, пред cè, на заглавје во кое се обработуваат пристапот и мето-
дологијата а потоа и регрутирањето на младите борачи, пионери и други
почетници.
Темата „Младите и борењето" ја обработија двајца соработници. Тие
се п о к а ж а а и во п р а к т и к а т а к а к о извонредни спортски педагози, давајки
му на борачкиот спорт генерација млади борачи кои го прославија нашето
борење во слободен стил, не само во н а ш а т а земја т у к у и надвор од нејзи-
ните граници. Другарите Ментас Алајбегу и Давидовски Б л а ж о , со своите
прилози не само што ја збогатија квалитетната компонента на оваа книга
во смисла на методологијата и принципите на тренирањето на најмладите,
т у к у ги п р и к а ж а а најчестите з а ф а т и што се негуваат кај нас а се подобни
за у с о в р ш у в а њ е на т е х н и к а т а кај младите или оние што започнуваат д а се
борат во слободен стил. Исто така, з а ф а т и т е што толку убаво ни ги и л у -

11
стрираа (демонстрираа) наведените соработници претставуваат значителен
дел од сите зафати применувани во нашата специфична техника на боре-
њето во слободен стил. За сево ова авторот не наога адекватни зборови на
благодарност. Ментас Алајбегу вложи посебен труд во анкетирањето на ста-
рите борачи, генерацијата што значеше премин од народните кон модерните
форми на борење во слободен стил, заслужувајки посебно истакнување и
пофалби.
Вториот, техничкиот дел е така замислен што ги прикажува основните
зафати негувани од нашите борачи, изведувани елементарно, онака како е
најпогодно за демонстрирање и примање, усвојување и збогатување на тех-
ничкиот фонд на борачите.
Во реализацијата на овој дел сесрдно се ангажира, посочувајки ги
основните елементи низ прикажување зафатите на нашите репрезентатив-
ци, Насе Насев и со тоа многу го задолжи авторот на книгава.
Како шеф на Катедрата на борачките спортови во Скопје, другарот
Кајчевски ја имаше можноста да се докаже како човек кој ја познава тео-
риската страна на борењето во слободен стил. Трудот што го вложи во
систематизацијата на зафатите во оваа книга заслужува особена благодар-
ност. За признание е и неговата ангажираност уште во времето кога идејата
за книгава дозреваше во нас.
Кога се зборува за борењето во слободен стил во Југославија денес, се
мисли на она што изникна како квалитет на современото борење во Маке-
донија, од фолклорните форми на борачкиот спорт, до европските и свет-
ските квалитети. Силите што го носеа експлозивниот развој на оваа спортска
дисциплина, не само што го подигнаа квалитетот на техничко-тактичката
изразна можност на оваа култура, туку се изборија, во оваа кризна еко-
номска ситуација, да најдат средства и cè друго неопходно за доверување
организацијата на Светското првенство во Скопје БОПС — 1981. Одржува-
њето на ова Светско првенство кај нас е од многу големо значење не само
за популаризацијата и понатамошниот развој на овој спорт во Македонија
и Југославија туку и за квалитетната трансформација што води кон врвоите
на светските остварувања. Истите тие сили заслужија за својата вистинска
организаторска надареност и самопожртвување во успешната организација
на оваа дивовска (мамутска) манифестација на борачкиот спорт, повеке од
благодарност, повеке од вообичаени признанија и одликувања. Врз темелите
на целата таа акција околу првенството, оваа книга доби реални можности
за печатење, па со право можеме да речеме дека е таа поправо и резултанта,
вредност, реализирана во врска со наведеното Светско првенство во
Скопје 1981.
Книгава е во целост реализирана со силите што поттекнуваат од Маке-
донија за да го претстави спортот кој најмногу се негува токму во Македо-
нија, да ги зачува и претстави зафатите кои во овој временски интервал ги
изведуваа како свои специјалности нашите репрезентативци од Македонија
а со цел да придонесе за општата афирмација на овој спорт, и, како што веке
рековме, за неговата популаризација во југословенски размери. Доколку
успееме во тоа соработниците и авторот ke сме особено задоволни, сметајки
дека сме ја постигнале поставената цел.
Свесни дека книгава секако има и слабости, недостатоци и покрај на-
шето мошне внимателно разработување на планот и содржината, подвлеку-
ваме, дека за некои податоци бевме принудени да се базираме на инди-

12
видуални извори, секавања и дадените податоци во анкетните листови, за
чија вистинска вредност гарантира со својот потгшс анкетираниот борач или
спортски работник. Авторот на овој начин се оградува од субјективните
непрецизности изнесени евентуално низ бројките во оваа книга. Сојузот на
борачките спортови на Македонија ни ги стави на располагање своите архив-
ски материјали, за што сме му посебно благодарни, но поради објективни
причики не бевме во состојба да ги контролираме сите податоци наведени
во анкетните листови на спортистите опфатени со нашето анкетирање.
На секој добронамерен критичар кој ke ги посочи нашите грешки на-
вистина ke сме му благодарни, зашто во евентуално новото издание на кни-
гава истите би биле отклонети и книгата комплетирана.

АВТОРОТ

13
Нашето друштво на борењето му посветува посебно внимание. Председателот на
собранието на градот Скопје ги прими спортските работници и борачите — 1977.

14
 1.
ИСТОРИСКИОТ РАЗВОЈ
HA СЛОБОДНИОТ СТИЛ

СИЛАТА НА ЕДНА ЛИЧНОСТ Е ДО-

ТОЛКУ ПОГОЛЕМА ДОКОЛКУ ПО-
МАЛУ СЕ ПОТПИРА САМО НА
СВОИТЕ МУСКУЛИ.

15
 agjgÍBi

Момент од отворашето на светското првенство во борење во слободен стил

Скопје — 1981

16
ИСТОРИСКИ ПОДАТОЦИ
Др Саво БојовиИ

Борењето заземало видно место во праисторијата како умеење на чо-

векот што му помагало да опстане во суровите условија на животот.
Човекот се борел со вверовите за да преживее и не само со нив туку
и со другите луге што го напагле, па морал и самиот да напага, најчесто во
ловот, борејки се за лична егзистенција. На таа степен на развојот чове-
кот немал голем избор на оружје. Многу му користела личната сила и по-
знавањето на борењето. Така борењето се развивало и усовршувало пара-
лелно со животните потреби, во борбата за обезбедување на основната ег-
зистенција, во борбата за опстанок на човекот воопшто.
Неспокојството што го носи младоста ги тера младите на игра. Во тие
свои игри, тие настојуваат физички да зајакнат и да го усовршат умеењето
на борењето за да можат да го применат кога вистински ke им затреба.
Младите настојуваат во своите игри да ги имитираат постарите. Тие
се секојдневно сведоци на вистинската борба што се одвива пред нивните
очи, што ја изведуваат возрасните. Вистинска и крвава борба за гол жизот.
Гледајки го cè тоа, младите во своите игри се трудат да го закрепнат орга-
низмот остварувајки брзина, издржливост, сила, добри рефлекси и позна-
вање на борењето.
Тешко е точно да се одреди кога борењето се одделило од секојднев-
ната животна потреба на човекот а во неговата борба за опстанок и се пре-
творило во борачка вештина, умеење, со сиот свој блесок, како игра и вид
на спорт, исклучително за спортски натпревари.
Фактички, желбата и потребата за игра во слободното време, за са-
мопотврдување, е присутна и кај младите и кај зрелите луге. Подоцна, кога
почнуваат да се занимаваат со сточарство, младите покрај стадото имаат и
време и енергија, што ја користат за борење зајакнувајки ги своите мус-
кули и усовршувајки го умеењето на борењето.
Стариот век е мошне интересен за проучување, бидејки корените на
културата и спортот имаат траги, водат потекло од него. Но тешко е да се
тврди со сигурност каде се точно корените на борачкиот спорт. Сигурно е
дека секој народ од старите индиски, кинески, јапонски култури, во своите
пишани документи остава трага по која може да се заклучува за достига-
њата на тие култури во сите домени на нивниот тогашен живот, па има и
доволно докази дека борењето датира како еден од главните спортови во
тие древни времиња. Во старата турска култура срекаваме мноштво докази
дека борењето уште во тој период се користело како спорт по повод разни
празници и верски обреди. Во тој историски период мегу народите се чести
борбите. Со заземањето нови територии доага до мешање на разни култур-

17
ни, спортски и други сознанија и обичаи. Така, многу често се сретнуваме,
проучувајки еден начин на борење, специфичен за еден народ, н а мноштво
негови варијанти што произлегуваат од влијанијата на некоја друга кул-
тура, без оглед на тоа д а л и се работи за к у л т у р а т а на оној народ кој се
јавува историски како победе« и л и како победник. Минатата година, во
Народниот музеј во Белград, беше организирана и з л о ж б а на експонати од
старата култура на Месопотамија. Мегу тие вредни и скапоцени дела н а
древната култура се наогаше и ф и г у р а на борач, стара повеке илјади го-
дини. Тоа е најголем д о к а з дека во старата Месопотамија односно нејзи-
ната култура борењето к а к о спорт заземало видно место.
Старата египетска култура, проучувана мошне подробно низ пирами-
дите и ископините па и другите остатоци од времето на ф а р а о н и т е , остави
бројни траги и докази: на прстените, ц р т е ж и т е на стари в а з н и и други
стари предмети како и р е л ј е ф и т е на надгробните паметници срекаваме
елементи на борење.
За најстар п и ш а н податок од овој период се смета една слика старг
околу пет илјади години на која јасно се гледаат елементи на борба. Kaj
Б е н Хасан е пронајдена гробница стара четири илјади годинк во која се
откриени 400 ц р т е ж и од најславниот период на оваа култура. На тие ц р -
т е ж и видливи се елементи на борење, целосно п р и к а ж а н а т е х н и к а т а на
борењето односно и з з е д у в а њ е т о на з а ф а т и т е , од кои некои и денес у ш т е
се користат. Во она време за победник го сметале оној којшто го доведувал
противникот во ситуација да неможе повеке да се брани.
Старите Грци борењето го р а з в и в а л е к а к о основа на телесното воспи-
тување, па така борењето било една од најважните дисциплини во петобо-
јст на Олимписките игри. Во старогрчката митологија борењето се споме-
нува како вештина (умеење) што ја познавале дури и старогрчките богови.
Постојат многу ц р т е ж и на старите грчки в а з и со митови од борењето и бо-
рачите во текот на борбата. Се знае дека старогрчката к у л т у р а имала
р а з в и е н култ за cè што е природно и убаво. Токму тоа давало посебен
акцент на атлетската убавина што ја имало телото на борачите па оттука
и централното место во мотивите од натпреварите мегу борачите, што се
гледа на вазните и други украсни предмети. Во 708 година пред н а ш а т а
ера на Античките олимписки игри борењето станува една од н а ј в а ж н и т е
дисциплини во петобојот.
Старите Римјани го р а з в и в а л е борењето под влијание на старите Грци
давајки му свои специфични к а р а к т е р и с т и к и , своја варијанта, р е з у л т а т на
условијата во кои се ф о р м и р а л а културата на старите Римјани воопшто.
Kaj старите Римјани со борење се з а н и м а в а л е најмногу робовите —
гладиатори, кои на рацете имале метални прицврстувачи, а тепањето и уди-
рањето со тупаници се сметало како еден од елементите нормални за нат-
п р е в а р у в а њ а т а од видот на борење наречено панкреатион. Победникот имал
право да го убие победениот и со тоа да ги забавува римските благородници.
Борењето во тоа време изгубило од својот углед з а ш т о со него се занима-
вале робовите и пониските општествени слоеви.
Средниот век е к а р а к т е р и с т и ч е н по големого влијание на ц р к в а т а која
не придавала н и к а к в о з н а ч е њ е на развојот на силата и телото. Б о р е њ е т о
во тоа време е развивано како дополнителна в е ш т и н а (умеење) погодна за
борба во рицарството. Т а к а било во земјите со христијанска религија,
додека пак оние, исламските, д о ж и в у в а л е процут. Пред cè, Турција. Во

18
турската војска ce поттикнуваат војниците за з а б а в у в а њ е и натпревару-
в а њ е со сите видови борење. Покрај тоа што високо го ценеле р а к у в а њ е т о
со сабји, огненото оружје, исто т а к а се ценела л и ч н а т а храброст, борбе-
носта и посебно силата и борачките способности. Султаните, агите и бего-
вите во своите сараи чувале, хранеле и подготвувале за борба силни и и з -
д р ж л и в и спортисти: пеливани и борачи. Со нив се гордееле, а кога оделе во
разни посети ги воделе со себеси и т а м у ги спротивставувале на пелива-
ните кои стопанот ги изведувал како свои претставници.
Самиот збор „ п е х л и в а н " поттекнува од персискиот ј а з и к и означува:
акробат, атлет, играч на ј а ж е и борач. Во поширока смисла овој збор оз-
начува ј у н а к и затоа борачите т а к а се и однесувале. Се д в и ж е л е испра-
вени и гордо, непоколебливо и храбро, спокојно. На младинците кои со
воодушевување ги следеле, борачите им импонирале предизвикувајки во
нив ж е л б а и самите да се толку силни. Н а ш и т е к р а и ш т а во тоа време се
под познатото турско ропство. Kaj нашите народи се појавува ж е л б а и тие
да имаат свои борачи, п е л и в а н и и други спортисти за да м о ж а т да ги спро-
тивстават на пеливаните со кои се гордееле османлиските силници. Тие
околности доведуваат до потзасилен развој на борачката вештина. Подо-
цна, дури и на ц р к в е н и празници и народни собири, се организирани нат-
превари од турнирски к а р а к т е р . Со време се менува целта на занимава-
њето со борачки спорт. Целта не е само да се има свои борачи кои би се
бореле со пеливаните на агите и беговите, туку и стратешка —i силата на
младите треба да зајакнува па со таа сила рајата да се спротивстави на
турските арамии и зулумџии. Рајата, која во тоа време немала право да
носи оружје, па затоа м о ж е л а единствено да се потпре и смета само на си-
л а т а на своите мускули и борачката способност.
Во раниот среден в е к нашите народи имаат свои народни јунаци кои
се појавуваат во народните песни к а к о борци за народни права а ce onearoi
како мошне способни борачи. Таков еден е и Марко Крале, кој се споменува
к а к о борец з а народот и неговите права. Многу стихови во народните песни
се посветени на славењето борачките способности на своите народни ју-
наци. П р и м е р за ова е народната песна ,.Марко К р а л е и Муса К е с е џ и ј а " :

„Се ф а т и ј а за коски јуначки,

се в а л к а а по зелена трева,
се носеа до т р и бела дена,
ниту м о ж е М а р к о да го удри,
ниту Муса дава да го к у т н а т " .

И л и п а к друга народна песна: „Марко К р а л е и К о р у к р а з б о ј н и к " :

„Се ф а т и ј а в тенки половини

се бореа до три саати време".

Покрај ф а к т о т што од народните мегданџии, храбри борачи, се очеку-

вало да ги победат своите противници, секогаш и по секоја цена, оваа песна
ги и л у с т р и р а борбите во народните ф о р м и на борење, кои поиекогаш тра-
еле и по неколку часа па и по неколку дена. Дури и денес ф о л к л о р н и т е
ф о р м и на борење немаат временски граници.

19
 Доцниот среден в е к е к а р а к т е р и с т и ч е н по отпорот којшто cè повеке
споитано се организира поради ослободување од Турците. Секој од напгате
народи организира свој с п е ц и ф и ч е н начин на борбен отпор и борба против
освојувачот. Но поединечните а к ц и и се обединуваат и борбата против туги-
нецот станува организирана и добива р а з н и ф о р м и на вооружен отпор. Во
многу н а ш и к р а и ш т а се организирани д р у ж и н и и чети на комити, ајдуци,
ускоци и др. Секој нов ч л е н пред примањето во една ваква организација
морал д а п о к а ж е д е к а знае да се с л у ж и со сабја, дека знае да стрела со
огнено оружје и дека е способен како борач. Борењето во свое време ста-
нува омилена дисциплина со која младите ја сооттштуваат својата сила и
умеењето да се борат. Погодни п р и л и к и за тоа биле црквените и световните
празници, свадбите и другите народни веселби. Тогаш се организираат
наведените и а т п р е в а р и од турнирски к а р а к т е р . Оттогаш па до н а ш и в е дни
нашиот народ ги негува своите р а з л и ч н и ф о л к л о р н и форми на борење.
Новиот век е значителен за борењето и карактеристичен по тоа ш т о
борењето се тренира во дворците на кралевите, владетелите и другите го-
лемопоседници. Истовремено и народите во европските земји, на своите
празници, организирале турнири на кои се м а н и ф е с т и р а л е ф о р м и на народ-
но борење негувани во тие к р а и ш т а .
Швајцарците го негуваат борењето познато во народот како швинген
(мафтање). Натпреварувачите м о ж а т да се ф а т а т кајшто стасаат, дури и з а
панталони во настојувањето едниот да го собори другиот на грб.
Во Баварија и Австриските алпи се негува борење слично на пели-
ванското, слободен стил, познато к а к о рангелн. Многумина од шампионите
кои учествуваа на рангелските натпревари, изгубија од борачите во слобо-
ден народен стил и покрај тоа ш т о беа познати шампиони во модерното
борење во слободен стил. Тоа не е тешко да се с ф а т и ако к а ж е м е дека на-
родните борачи се повешти во изведувањето на своите з а ф а т и , ф а к а ј к и го
противникот з а облека.
На Исланд, како и кај некои балкански народи се негува ф о л к л о р н а -
та ф о р м а на борење „за појас". Б о р а ч и т е го в и к а а т глима. Kaj некои од н а -
ш и т е народи се негува слична ф о р м а на ф о л к л о р н о борење наречена
,,за појас".
Во Германија пак, се одгледува некој вид на народен стил според чии
правила борбата ја добива оној борач кој го и с ф р л и л својот противник од
рамнотежа и го натерал прв да ја допре земјата со кој и да е д е л на своето
тело, од рамињата до колениците.
Во Јапонија з н а а т и одгледуваат повеке борачки вештини, но во н а -
родот е најпозната онаа наречена сумо борење Б о р а ч и т е со месеци се под-
готвуваат з а таа своја спектакуларна п р и л и к а на н а т п р е в а р у в а њ е . З е м а а т
многу х р а н а за да ја зголемат ш т о е можно повеке својата т е ж и н а . Н и в -
ните натпревари се о д р ж у в а а т двапати годишно. Доагаат десетини илјади
гледачи од сите к р а и ш т а на Јапонија. З а д а ч а т а на борачите е еден од нат-
преварувачите да го и с ф р л и другиот од кругот во кој се одвива н а т п р е -
варот. Често борбите сг мошне краткотрајни и покрај тоа ш т о борачите со
месеци се подготвувале за т а а борба.
Во Северна Америка се п р а к т и к у в а и одгледува еден мошне груб вид
на борење познат како кеч („catsh as c a t c h can.") Toa e вид на борење во
слободен стил, каде з а ф а т и т е се груби и болни, па често личат на тепаници

20
co голема мегусебна суровост. Ц е л т а е со својата немилосрдна суровост да
ги задоволат страстите на публиката која ги бодри.
Во Турција борењето е национален спорт. Тоа е народен слободен
стил познат к а к о пеливанско борење. Спрема народното предание во Тур-
ција, во градот Едрене од 1356 година па наваму, секоја година се одржу-
ваат борби на пеливани. Тоа е некој вид светско првенство во пеливанско
борење. Борбите се о д р ж у в а а т во чест на двајца прочуени пеливани, кои,
како што вели народното предание, се бореле цели два дена пред самиот
цар Сулејман Величенствениот. ДваЈцата пеливани-натпреварувачи умреле
борејки се. Н и в н а т а смрт настапила к а к о последица на преголема изморе-
ност и исцрпеност, поради огромните напори што ги в л о ж и л е во борењето
Победникот на овој н а т п р е в а р добива специјален златен колан во вред-
ност од околу 25 илјади долари и награда во пари во износ од 10 и л -
јади долари.

На последните натпревари во Едрене учествуваа преку 300 пеливани.

Пред почетокот на натпреварите пеливаните полагаат цвеке в р з гробот на
двајцата пеливани што умреле борејки се пред царот Сулејман Величе-
ствениот, а во чија чест и епомен, како што споменавме, и се о д р ж у в а ова
традиционално н а т п р е в а р у в а њ е кое cè повеке има к а р а к т е р н а н е о ф и ц и -
јално првенство на светот. Самиот натпревар се организира под покрови-
телството на еден од најбогатите турски капиталисти, чијшто избор се в р ш и
спрема тоа кој k e понуди најмногу п а р и з а т а к а н а р е ч е н а т а „ ж р т в у в а н а
о в ц а " и т а к а тој станову АГА НА П Р В Е Н С Т В О Т О . Во л и т е р а т у р а т а се
сиоменуваат 63 пишани начини за постигање победа:

21
 — ако пеливанот со двете плешки ја допре земјата;
— ако успее противникот макар и за малку да го сврти на грб, „со
стомакот кон сонцето", како што велат Турците;
— кога противникот се подигне на раце и во таа положба се носи
2—3 чекори;
— кога успејат да му ги свлечат (см'кнат) кожните панталони до под
седалниот дел на телото;
— ако успејат да му ги симнат кожните панталони;
— кога напагачот длабоко ги завлекува своите раце во кожните пан-
талони со намера да изведе некој зафат а притоа случајно ги фака
полните органи на противникот, или ако го допре аналниот отвор.
Направивме мал извод од пишаннте правила кои се и денес актуелни
во пеливанската форма на борење.
Во Англија особено се развил слободниот стил. Тој преку Англија се
пренесува скоро и во сите нејзини колонии во времето на процутот на Бри-
танската империја.
Во Југославија фолклорните форми на слободен стил се развиле така
што во разни краишта постојат разни видови борење во слободен стил,
па срекаваме: „за појас", „за колан", „за џепови", ,,за бриџ панталони", и
сл. Нашите краишта во Македонија посебно ги негуваат фолклорните фор-
ми на борење познати под името „пеливани", додека пак на Косово се
негува истиот вид на слободно бореше мегутоа наречено „а ла турка".

УБАВИНИТЕ НА ДРЕВНИОТ СПОРТ

Нашиот современ модерен борачки спорт во слободен стил се разви од
длабоко вкоренетите фолклорни манифестации на нашата народна спорт-
ска култура.
Целта на ова поглавје е да ја илустрира целата убавина «а еден од
најстарите спортови кај нас и во светот. Оваа форма на борење, грижливо
чувана и одржувана, придонесе и самите да се зачуваме низ сите исто-
риски тешкотии зашто е, повторуваме, поврзана со разни народни обичаи
—свадби, сунети, државни празници и сл., глазно таму и тогаш кајшто
народот се веселел, уживајки во играта на напрегнатите мускули и це-
лото тело кое се бори. Низ таа игра и сила се изразени сета убавина на
телото, храброста, издржливоста, борбеноста и другите вредности и квали-
тети на учесниците во борбата. Така од колено на колено се пренесувани
вештините на овие народни рицарски борби, кои станаа традиции на фа-
милии, искажувани во полна светлина пред многубројна публика во време
на фамилијарните, селските и народните прослави.
Според некои преданија, самиот збор „пеливан" кој е симбол за народ-
но борење во слободен стил, води потекло од персискиот збор „пахлаван".
Од Персијанците бива пренесен со турската инвазија и во нашите краишта,
каде што е прифатен и зачуван до денденес како и многу други турцизми
сеуште употребувани во нашиот јазик и тоа било како пеливан или
пехливан.
По други преданија овој, вид борење во слободен стил што се негувал
во нашиот народ, не е пренесен од Персија и Турција туку се негувал
кај нас уште од времето кога нашите народи се населувале на Балканското

22
полуострво, многу пред доселувањето на старитен Словени во нашите
краишта.
Старите Словени донесуваат со себеси свој вид на борење во слобо-
ден стил кој се негувал во нивните п л е м и њ а и кој не се р а з л и к у в а л многу
од пеливанствот o кое и денес се негува во н а ш и т е к р а и ш т а и народу^
Најверојатно, наидувањето на османлиската војска на Б а л к а н с к о т о полу-
острво и нејзиното вековно присуство оставаат траен печат врз нашата кул-
тура, па и борењето во слободен стил одгледувано во народот добива некои
од нормите и п р а в и л а т а од нив, токму поради големата сличност мегу двата
вида на борење во слободен стил. З а т о а е сосема разбирливо што терми-
ните и денес употребувани се сосема турски, а особено кога е во п р а ш а њ е
називот на категориите. Така, например, д р е с - к о ж н и панталони се наре-
ч у в а а т „кспет", телото се м а ч к а со зејтин, додека пред самото борење се

изведуваат ритуалните игри „перде" проследени од р и т м и ч к а м у з и к а на

ф о л к л о р н и инструменти кои исто како и м а ч к а њ е т о со зејтин си имаат
своја п р а к т и ч н а ф у н к ц и ј а . Па додека зејтинот го оневозможува противни-
кот цврсто да го изведе својот з а ф а т и го брани борачот при пагањето да не
ја изгребе к о ж а т а , а самото тело се лизга и со тоа се з а ч у в у в а а т мускулите,
играта „ п е р д е " ја симболизира опасноста од борбата која м о ж е да е дури и
опасна по живот. Истовремено таа игра практично има з а ш т и т у в а ч к а улога
з а ш т о го загрева организмот пред почнувањето на борбата. Овој вид бо-
рење најчесто се срекава во Македонија — во Скопје и околината, во Тето-
во, Гостивар, Кичево, Прилеп, Битола, Струмица, Радовиш, Берово, Кочани,
Ш т и п и Титов Велес, и на Косово.
На Косово пеливанството особено се негува околу Ш а р Планина, по-
себно во планинските предели на Гора, Опоја и Драгаш. Најпознати села

23
во кои ce занимаваат co овој спорт ce: Репче, Крстец, Сува Река, Враниште,
Брод и др. Први Maj во Драгаш е голем празник чие празнување се орга-
низира со спонтана топлина и голема љубов за убавините на овој древен
спорт, а пред cè со љубов кон народот од овој крај и претставува вистинска
народна веселба. Убав е овој спорт и динамичен. Пленува и ги освојува
младите кои доагаат, распалувајки ја својата фантазија при навивањето и
замислувајки се себеси на борилиштето како извонредни пеливани што ги
одмеруваат своите сили пред многубројната публика. И така — ce рага жел-
ба, никулец, идеја за освојување и занимавање со овој спорт.

Убавините на древната спортска вештина не ги пленат само младите кои

во својата гготсвест сакаат и самите да станат актери на една толку вели-
чествена спортска и народна манифестација, туку и постарите кои се вооду-
шевуваат и восхитуваат кога нивниот најмил пеливан преземе некој зафат
или успешно ја реши борбата со спектакуларен туш над противникот.
Мал е бројот на спортските натпревари кои ја задржале својата изворна
убавина онака како што тоа до денес го сочувало борењето во слободен
стил, во народот со векови одгледувано како пеливанство.

24
МЕТАМОРФОЗА ОД НАРОДЕН ДО МОДЕРЕН СВЕТСКИ
НАЧИН НА БОРЕЊЕ ВО СЛОБОДЕН СТИА

Со сите убавини ф о л к л о р н и о т начин на борење се негува и мани-

ф е с т и р а во ф а м и л и и т е и ф а м и л и ј а р н и т е свечености, селата и селските
празници, по местата и на д р ж а в н и т е празници, во п р и л и к и т е кога се слави,
па тако со векови се одржува како спортско народно богатствоч.
Неспокојната младост ја носи и потребата за самопотврдување, за брза
афирмација, па оттаму и љубовта на младите кон борењето во слободен стил
кој најмногу им го овозможува cè тоа. Од друга страна кај постариот дел
од народот присутно е интересирањето за следење на сите натпревари на
нивните млади. Тоа е доволно за почеток на организирани ф о р м и на нат-
превари мегу млади борачи. Борењето, народната ф о р м а во слободен стил
влегува во програмите на разните младински ф е с т и в а л и и други натпревари,
смотри и слични младински активности. Тапанмте и Бурлите го следат рита-
мот на борбите давајки му празничен декор на денот што сите заедно го
слават. Победниците на селските смотри се борат со противниците од дру-
гите села на општимата а потоа на првенствата на околијата.
Од друга страна младинските раководства, оценувајки го позитивно
младинскиот потенцијал, размислуваат к а к о да го в к л у ч а т борењето во мо-
дерните, современи токови и насочат кон врвни спортски остварувања.
Токму во тоа време другарот М и л а н Ерцеган — Бато, како претседател на
Тешкоатлетскиот сојуз н а Југославија, патува со н а ш а т а репрезентација
на борење во грчко-римски стил по светот. Н а ш и т е борачи во грчко-римски
стил брзо се а ф и р м и р а а т со добри р е з у л т а т и во интернационална конкурен-
ција. Тие п а т у в а њ е се истовремено и можност за сознавање дека ни недо-
стига репрезентација од борачи во слободен стил.
Тогаш во Југославија поединечно м о ж е ш е да се сретне по некој борач
во слободен стил. Така, например, во белградскиот клуб „ П а р т и з а н " бора-
чот Ивица Герек прави обиди за ф о р м и р а њ е екипа на борачи во слободен
стил. Истиот беше еден од првите пропагатори на слободниот стил, изве-
дувајки демонстрации на р а з н и стадиони за да ги заинтересира младите,
но без некои видни резултати. Мегутоа, спорадично слободен стил се не-
гува покрај класичниот во Хрватска и Војводина.
Пред големите натпревари, н а ш а т а репрезентација во класичен стил
бара место за своите подготовки. Едно од најпогодните места во тоа време
е Македонија — Спортскиот центар „ С а р а ј " кај Скопје. Оваа погодност ја
искористува екипата на н а ш а т а репрезентација во грчко-римски стил за-
едно со своето раководство. Тренингот се изведува надвор од спортските
сали. Тоа е п а к можност љубителите од околината да дојдат и у ж и в а а т
гледајки гм на тренингот нашите репрезентативци, борачи во грчко-римски

25
стил. Извесен број млади борачи од народни ф о р м и на борење во слободен
стил гледаа и уживаа, додека други бараа можност к а к о и тие да се вклу-
чат во тренингот, да се борат и п о к а ж а т што знаат и што м о ж а т да на-
прават. Тоа, поправо, беше голем предизвик.
Сигурно, со својата кондиција, силата на своите мускули, со големото
борачко искуство, репрезентативците во грчко-римски стил го п р и ф а т и ј а
овој предлог и — влегоа во борба по гтравилата на слободниот стил. Млади,
здрави, силни, ж е л н и за борба и афирмација, борачите на народната ф о р м а
во слободен стил ги изненадија не само своите противници т у к у и тренерот
Лзубомир Ивановик — Геџо, селекторот Ивица Герек, додека на тогашниот
претседател на Тешкоатлетскиот сојуз на Југославија Милан Ерцеган,
веднаш му стана јасно дека е ова огромно народно богатство и д е к а треба

Борачите Арсик и Герек од „Партизан" — Белград, на стадионот на ЈНА 1951

година се борат во слободен стил

веднаш да се реагира на адекватен начин, за да се најде организирана

ф о р м а и истото се искористи на колку е можно подобар и п о е ф и к а с е н начин.
Познат како разумен а н а л и т и ч а р другарот Ерцеган с а к а ш е да ги спо-
реди нашите народни борачи во слободен стил со некои интернационални
борачи на модерно борење во слободен стил. Н е к о л к у м и н а млади, добри и
перспективни борачи тргнаа со н а ш а т а репрезентација во к л а с и ч е н стил во
странство. Р е з у л т а т и т е што ги постигна С а л а х и Р а м а д а н со неговите дру-
гари, стануваат уште една потврда дека нашиот слободен стил има добра
база во народните ф о р м и на борење. Н е к о л к у странски спортски весници
донесуваат дописи со п о ф а л б и за нашите први борачи во слободен стил кои

26
ce појавија надвор од земјата. Италијански спортски дневник донесува
р е п о р т а ж а за С а л а х и Р а м а д а н на цела една страница.
Овој обид потврди дека е време за з а п о ч н у в а њ е интензивно, органи-
змрано прибирање на борачкиот к в а л и т е т и негова метаморфоза во смисла
на преориентација од ф о л к л о р н и т е ф о р м и на слободниот стил кон совреме-
ните ф о р м и на борењето. Тогашниот претседател на Тешкоатлетскиот сојуз
на Југославија, другарот Ерцеган сметаше дека ситуацијата во Македонија
е т а к в а што дотогашните организациони ф о р м и на борењето во Д.Т.В.
„ П а р т и з а н " — како секции (и во некои младински активи постоеја борачки
секции), треба да добијат дефинитивно свој Сојуз на борачките спортови на
Македонија. Т а к а се ф о р м и р а најпрвин Иницијативниот одбор со: К р у м е
Наумовски к а к о претседател, Михаило Мишевски, како потпретседател и
Павле Дамјанов, како секретар на Иницијативниот одбор.

Победниците на првенството што се одржа од 6 до 9 мај 1961 година (С. Бојо-

вик, А. Ризвани, Т. Демири, Е. Алиу, А. Имери, С. Азери, С. Нехими, Адем
Мустафа)

Сојузот работеше во почеЖдсот под многу неповолни условија за сво-

јот р а з в и т о к . Се работеше по ^Јараки, без сали, без судиски и тренерски
кадар. Младоста, ентузијазмот, ж е л б а т а за афирмација, чистиот аматери-
зам, беа гаранција дека ke ce успее. Безбројните состаноци, упорните и
долготрајни тренинзи, солидните планови за развој и општата општествека
поддршка р е з у л т и р а а со ф о р м и р а њ е на три клуба во Македонија: „ В а р д а р "
— Скопје, „ Б а л к а н е ц " — Ш т и п и „ С п а р т а к " — К о ч а н и .
Овие клубови ги прифатија сите млади заинтересирани за борачкиот
епорт. Главни носители на активностите во клубовите беа борачите: Сала-
хи Рамадан, Т е ф и к Демири, Екрем Алиу, Арслан Р и з в а н и , Лзатиф Сулеј-
мани, Р а м и з Т е ф и к о в , Сали Азери, Неби Ј у с у ф о в , Р у ш и т Салиовски, Али
Ибраим и др. Н и в н а т а трансформација беше наполно атрауматска. Требаше
само да совладеат некои м о д и ф и к а ц и и на тогашните правила за да го
з а п о з н а а т „бон-тонот" на модерното борење. Првите мегусебни средби беа

27
без борачки дресови, босоноги, а борачите носеа обичен спортски шортс.
Но се бореа вистински, од срце. Бидејки тогаш не постоеше лига натпре-
вари се одржуваа само кога беа организирани првенства на Македонија
односно Југославија. Првенците, победниците, не добиваа медали, немаше
дипломи ни пехари. Туку на првопласираните борачи им следуваше тре-
нерка, на второпласираните — патики, додека трекепласираните борачи
како награда добиваа спортски дрес. И на крајот победниците се фотогра-
фираа заедно во спомен иа тој, за нив значителен натпревар.

Мегу првите борачки клубови во слободен стил во Македонија беше и сек-

цијата на Д.Т.В. „Партизан" од Горче Петров, која, спрема потребите, ја пот-
засилуваат борачите од Скопје (мај — 1961)

28
 Сојузот покрај материјалните проблеми што бараа р е ш а в а њ е , Ја со-
гледа и потребата од н а т п р е в а р и на кои борачите би ги проверувале
здобиените т е х н и ч к и з н а е њ а и достигања, и имале можност з а к а л е њ е .
Раководствата се бореа за средства што ke овозможат на борачите пату-
вања. Се ф о р м и р а а т први курсеви за судии и тренери. Бројот на клубовите
почнува нагло да се зголемува. Силата што н а и д у в а ш е со младоста б а р а ш е
погодно поле за и с к а ж у в а њ е . Се ф о р м и р а првата Сојузна лига з а борење во
слободен стил, само од борачките клубови во Македонија. Во тоа време
ниеден борачки клуб во Југославија немаше екипа за борење во слободен
стил. К в а л и т е т о т на борењето од ден на ден се подобруваше. Бројот на
клубовите и потаму растеше. Се ф о р м и р а Втората лига. Дојде до смена
на генерациите. П о л е к а исчезнаа борачите кои поттекнуваа од ф о л к л о р н и т е
ф о р м и на борење. Многумина од нив станаа тренери, н а п р и м е р С а л а х и Р а -
мадан во „ Ш а р " — Тетово. Другите тренерски места ги пополнија млади
ш к о л у в а н и кадрови. Самоуправната трансформација на нашето општество
особено позитивно се одрази во развојот на слободниот стил во Македонија.
Другарот Митко Велков, еден од раководителите на борачкиот клуб „ П а р -
т и з а н " од Горче Петров, беше избран за претседател на Сојузот на борач-
киот спорт на Југославија (1975—1978). Тој к а к о поранешен претседател на
Сојузот на борачките спортови на Македонија, ја искористи можноста да
го а ф и р м и р а слободниот стил во општојугословенски размери.
Во Македонија ситуацијата стануваше cè подобра и подобра. Нивото
на борачкиот спорт се подигна со резултатите остварувани на мегунаро-
ден план.
Уште во декември 1960 година се ф о р м и р а судиската организација,
чии иницијатори беа Горги Атанасовски и Михо И л и е в с к и а за развојот на
истата з н а ч и т е л е н придонес има и Ангел Апчевски. Тренери — главни но-
сители на позитивната трансформација и едни од н а ј з а с л у ж н и т е стручнл
работници кои придонесоа за општата а ф и р м а ц и ј а и врвните р е з у л т а т и на
модерниот слободен стил беа поправо нашите први сојузни тренери: Ристо
Таков, Б о ј а н Рангелов, Гатовски Фоти и селекторот Наце Нацев кој ја доби
1980 година за постигнатите резултати Мајската награда на Комитетот за
ф и з и ч к а култура на Македонија.
Посебно место и з н а ч и т е л н а улога му припадна на другарот Л>упчо Са-
моников кој во два мзборни мандати (1970—1972 и 1974—1980) к а к о претсе-
дател на Сојузот на борачките спортови во Македонија многу придонесе
борењето во Македонија да го постигне угледот што денес го у ж и в а во Ј у -
гославија. Тој како поранешен претседател на борачкиот клуб „ Б а л к а н е ц "
од Ш т и п најдобро ја п о з н а в а ш е к л у п с к а т а проблематика на борачкиот
спорт. Се заземаше, заедно со останатите другари од Сојузот на Македонија
да изнајде начин, методи и средства за р а з р е ш у в а њ е на некои од натрупа-
ните проблеми на борачкиот спорт во Македонија. К а к о добар политичар и
човек кој умее да се с л у ж и со самоуправните механизми и методи за да ги
р е а л и з и р а и до крај се избори за своите права, тој се заземаше, в р з само-
управна основа да се изнајдат сигурни с т р а т е ш к и патишта, што ke претста-
в у в а а т добар темел за побрз и сигурен развој на борењето во слободен стил.
Ч у в с т в у в а ј к и дека квалитетот на модерното борење во домашни р а з м е р и
се а ф и р м и р а со бројни интернационални, за нас од голема вредност, победи
и медали, се донесе нова, стратешки мошне з н а ч и т е л н а одлука — секоја го-
дина Сојузот на борачките спортови во Македонија да биде д о м а к и н на еден

29
интернационален турнир — „Струшки бисери". Овој турнир всушност стана
интернационален. Ја погоди целта. Придонесе не само за афирмацијата на
слободниот стил во Македонија и воопшто во Југославија, туку и надвор
од границите на нашата земја. Во интернационална, квалитетна конкурен-
ција, нашите борачи имаат секоја година прилика за проверка на своите
квалитети а пред интернационалните борачки манифестации какви што се
Европското и Светското првенство или Олимпијадата.

Нашата државна репрезентација со организаторите, раководителите и судиитс

на Мегународниот турнир „Струшки бисери" 1980 година. Едно навистина за-
видно ниво.

За да ги запознаат поблиску другите југословенски републички сојузи

со значењето на „Струшките бисери" и случувањата во Македонија, квали-
тетот на борењето и димензиите на организаторските капацитети на овој
сојуз, делегатите беа поканети да присуствуваат на годишното собрание
што истовремено со турнирот .,Струшки бисери 1979'' се одржа во Струга.
Авторот, како генерален секретар на Сојузот на Србија, член на делегаци-
јата на Сојузот на борачките спортови на Србија, беше пријатно изне-
наден и воодушевен и, можеби, единствен мегу гостите, кој истовремено
беше и сведок на еден многу тежок но органкзиран почеток, сведок за никул-
ците на модерното борење во слободен стил во Македонија. Сега пак тој
мошне срдечно беше примен како гостин на еден турнир кој не само што
има интернационален карактер по учеството на екипите, туку навистина ги
има сите интернационални квалитети и по степенот на организираноста на
стручен план и на планот на прифакањето и сместувањето на екипите како
и по сите други показатели. Годишното собрание што тогаш се одржа, им
покажа практично на сите дека степенот на организираноста на Сојузот на
борачките спортови на Македонија е примерен и претставува најдобра га-
рантија дека овој спорт се наога на магистралните патишта кои водат до
големите спортски остварувања.

30
 Б о р е њ е т о во Македонија во периодот од изминатите 20 години успеа
навистина да го достигне највисокото можно ниво и да се изедначи по сите
к в а л и т е т и со она во Европа и светот. Дека ова не е само ф р а з а најдобро го
потврдува ф а к т о т што Сојузот на борачките спортови на Македонија на
чело со другарот Љ у п ч о Самоников, успеа да се избори до крај за о д р ж у -
вање на Светското првенство на борење во слободен стил во Скопје 1981
година.
Овој с т р а т е ш к и навистина крупен чекор, у ш т е еднаш ја потврди си-
л а т а и организираноста на овој Сојуз, кој се д о к а ж а како организатор на
интернационални натпревари и порано и тоа како организатор на Б а л к а н и ј а -
дите што се о д р ж а а 1961, 1972 и 1976 година и Европскиот шампионат 1968
година.
На сите овие м а н и ф е с т а ц и и се потврди дека овој Сојуз има сили,
кадровски и организациони можности за преземање обврски к а к о што е
Светското првенство 1981 со кое се афирмира, пред cè, борењето во сло-
боден стил во Македонија и Југославија воопшто и, секако, надвор од нашите
граници, а потоа и cè она што к а к о стратешка корист придонесува за на-
тамошниот развој на слободниот стил, чија метаморфоза од народни ф о р м и
одамна е заборавена.
Остварените р е з у л т а т и на младите борачи во слободен стил на интер-
националните средби се најдобра потврда дека се оди во иднина што треба
да донесе блескави резултати.

Љупчо Самоников, еден од најзаслужните општествени и спортски работници

за успешната афирмација на слободниот стил во борењето во Македонија,
Југославија па и во светот, со Насе Насев и своите соработници.

31
 SÏ-TOTÍ

Мотив од спектакуларната уводна програма пред отварањето на светското

првенство на борење во слободен стил, Скопје 1981 година

32
ДВЕ ДЕЦЕНИИ СОВРЕМЕНО БОРЕЊЕ ВО МАКЕДОНИЈА

Борачкиот спорт ,особено слободното борење, во Македонија има долга

традиција. Уште 1950 година беше формиран Одбор за борење при Фискул-
турниот сојуз, со исклучителна задача да се грижи за развојот на народниот
сткл — „пелпванството".
Во 1952 година, Тешкоатлетскиот сојуз на Југославија, со цел да го
популаризира борењето организира во Скопје средба мегу репрезентациите
на Југославија и Турција, во слободен и грчко-римски стил. Четири години
подоцна, исто така во Скопје, се одржа меч мегу националните селекции на
Југославија и Грција во грчко-римски стил. Оваа мегудржавна средба тре-
баше, всушност, да ги мобилизира борачките работници од градот — за што
побрз развој на современото борење, Но, на тој план, и покрај големата
желба, не беше многу постигнато, па и натаму сите погледи на ентузијастите
во овој спорт беа свртени кон народното борење — „пеливанството".
Во 1959 година, по иницијатива на Тешкоатлетскиот сојуз на Југосла-
вија, а посебно со исклучителното заземање на тогашниот претседател на
Сојузот, Милан Ерцеган, и во Македонија почна организирано да се работи
врз развојот на современото борење. Во тој период беа посетени 28 гра-
дови и поголеми населби во Републиката, снимен теренот и одредени на-
соките за натамошни ангажирања и акции.
Настан, од посебно значење за развојот на современото борење, беше
семинарот за инструктори на кој учествуваа 25 слушатели. Првите инструк-
тори што го завршија семинарот подоцна работеа главно во рамките на
ДТВ „Партизан". Мнаку, првиот семинар во Скопје го раководеше сојузниот
тренер за слободен стил Иван Герек од Загреб. Истата година во април се
формира и Сојузот на борачките спортови на Македонија, за чиј прв прет-
седател беше избран Круме Наумовски.
Овој период е карактеристичен и по тоа што тренерот на нашата ре-
презентација Герек, во националната селекција ги вклучи бившите пеливани
Екрем Али, Азери Сали и Рамадан Салахи. Тие, покрај другите натпревари,
настапија и на Балканијадата во Бургас (НР Бугарија).
Сојузот на борачките спортови на Македонија брзо ја развиваше сво-
јата активност и формира 20 клубови и секции. Првите натпревари се одржаа
во рамките на тримечот на градовите Скопје — Тетово — Штип.
Во развојот на слободното борење треба да се одбележи уште еден
момент. Во јануари 1961 година, како инструктор во Македонија дојде со-
јузниот тренер за борење во грчко-римски стил, сега покојниот Л>убомир
Ивановик, кој одржа семинари за тренери и судии, а непосредно потоа беше

33
ф о р м и р а н и Судискиот одбор. Тогаш, Сојузот на борачките спортови на
Југославија, поради извонредното интересирање за борењето во Македонија,
му ја додели на Скопје организацијата на натпреварот на најдобрите борачи
од балканските земји. Југословенската репрезентација беше составена од 6
борачи од С Р Македонија и 2 од СР Србија, а со нивните подготовки р а к о -
водеше унгарскиот стручњак Михај Матура. Оттогаш борачите од М а к е д о -
нија на сите поголеми мегународни м а н и ф е с т а ц и и ги бранат боите на
југословенската репрезентација во слободен стил. Тие настапија на Б а л -
канските првенства, Медитеранските игри, Светските и Европските ш а м -
пионати, а од 1968 година и на Олимписките игри.
Во 1963 година беше постигнат и првиот подобар р е з у л т а т на мегуна-
родната сцена. На Светското првенство Неби Ј у с у ф о в го освои петтото, а
Р а м и з Т е ф и к о в шестото место. Истиот борач, т р и години подоцна, на Свет-
скиот шампионат во Манчестер беше петти, а Т е ф и к Демири шести.
На Европските првенства првиот пласман го избори С а ф е т Фејзула,
кој 1967 година во Истамбул беше четврти. Но, за ж а л , неговата к а р и е р а
беше кратка, брзо го н а п у ш т и душекот и т а к а неговиот талент не дојде до
полн израз.
Годината 1968 ke биде з а п и ш а н а со златни букви во историјата на
македонското борење, и спортот воопшто. Тогаш во Скопје се одржа Европ-
скиот шампионат, кој беше вонредно организиран и за кој борачките орга-
низации добија многу признанија, од кои е највредно секако она на Ф И Л А
(Мегународната борачка федерација). Истата година С Р Македонија ги даде
и првите олимпијци — тоа беа борачите Б о р ч е Димовски и Симеон Шутев,
кои настапија на најголемиот светски собир во Мексико.
Оттогаш борењето добива многу приврзеници. Покрај масовноста се
постигна многу и на подигнувањето на квалитетот. З а тоа зборуваат и р е з у л -
татите постигнати на мегународната арена. Во 1971 година, сега покојниот
С е ф е р Салиовски, го освои третото место на Европскиот шампионат во
Б е р л и н , а веке на идниот Младински шампионат — Ристо Дарлев го освои
сребрениот медал. Овие резултати им ги отворија вратите кон олимписката
репрезентација и тие настапија на Олимписките игри во Минхен — 1972. Во
овој период на душекот се појави и талентирагогот П а в л е Ф и л к о в с к и , кој
беше втор на Младинското европско првенство во Хускварна (Шведска)
— 1970.
Потоа доага еден период на мала стагнација, а од 1974 година, слобод-
ното борење се в р а к а на сцена и б е л е ж и видни резултати. Се појавија
многу млади борачи чии предводници беа Ристо Дарлев, К и р о Ристов и
Ш а б а н Сеидиу. Тие настапуваа на сите мегународни турнири и првенства,
а во 1977 година — Југославија го доби и првиот европски ш а м п и о н во
слободен стил — Ш а б а н Сеидиу. Истата година тој беше втор на Светското
младинско и сениорско првенство. Сеидиу своите големи успеси ги круниса
со освојувањето на бронзениот медал на Олимписките игри во Москва 1980
година.
Од сето ова може да се з а к л у ч и дека современото слободно борење,
кое на тлото на СР Македонија се т р а н с ф о р м и р а од «ародното борење —
„пеливанството", за кратко време постигна добри р е з у л т а т и и се проби мегу
оние спортови кои стануваат cè попривлечни за младите и за — гледачите.

34
 PA3BOJ HA СЛОБОДНИОТ СТИА BO ЈУГОСААВИЈА
Павле Дамјанов

Дамјанов Павле, новинар на „Спорт", секретар на

Сојузот на борачките спортови на Македонија, е
еден од нивните основачи, секретар иа Организа-
циониот комитет на Светското првенство во борење
во слободен стил, Скопје — 1981.

Една арапска легенда р а с к а ж у в а : кога во познатите крстоносни војни

крстоносците навлегувајки во Средна Азија го загрозиле гробот на Алах,
плгменските предводници за да го одбранат, се договориле да ги одберат
најхрабрите луге. Тоа биле борачи веке прославени во борење во грчко-рим-
ски стил. Сега, во подготовките за борба со крстоносците почнале да се
ф а к а а т кајшто стигнат. Т а к а се создала елитна единица која ги о т ф р л и л а
крстоносците попречувајки го нивното потамошно навлегување. Истовре-
мено, тоа е и почеток на борењето во слободен стил.

Слободниот стил п а к во Југославија започна организирано да се р а з в и в а

по П р в а т а светска војна, неземајки веднаш замав, м а к а р ш т о во некои кра-
ишта тој со векоЕи бил негуван во народот. Тоа е всушност борење во сло-
боден стил но к а к о ф о л к л о р н а ф о р м а на борење.
Во Европа, првенство во борење во слободен стил е првпат организи-
рано 1930 година во Б р и с е л . Една година подоцна, 1931, се о д р ж а Второто
првенство на Европа, на кое првпат учествуваше екипа од Југославија сос-
тавена од шесмина борачи
По првото и второто коло сите н а ш и натпреварувачи беа елиминирани
од понатамошно натпреварување. Единствената победа ја постигнува Ј у р а н
Мецнер. Н а ш и борачи во борење во слободен стил се појавуваат уште и на
првенствата во 1933 и 1937 година, но без некои видни резултати. По Вто-
рата световиа војна борачите во слободен стил се појавуваат на Европскиот

35
шампионат во К а р л с р у е 1966 година и тоа Борис Димовски, 52 кгр. и Добре
Маринков 63 кгр. Димовски по првите две борби бива е л и м и н и р а н од по-
натамошен натпревар, Добре Маринков постигнува две победи. Тоа беа
првите показатели дека слободниот стил кај нас м о ж е да донесе големи
р е з у л т а т и ако се работи организирано и систематски. На Европскиот ш а м -
пионат во Истамбул 1967 година С а ф е т Ф е ј з у л а го зазема четвртото место.
Прв медал од Европскиот шампионат во борење во слободен стил ни донесе
од Б е р л и н 1970 година С е ф е р Салиовски, 68 кгр. К а к о третопласиран го
освои бронзениот медал.
Во К а т о в и ц е 1972 на Е Ш Салиовски повторно освои трето место, до-
дека Едриоч Ризаов (57) освои шесто место.
Во Мадрид 1974 година шестото место го освоија Ж и в к о Николовски
(48) и К и р е Ристов (68).
Во Ленинград 1976 К и р о Ристов (74) е четврти а Коце Е ф р е м о в (48)
петти.
Во Б у р с а 1977 на Е Ш најголем н а ш успех постигна Ш а б а н Сеидиу (68)
освојувајки златен медал.
Во Б у к у р е ш т 1979 Ш а б а н Сеидиу и К и р о Ристов го освоија четвртото
место.

Борењето во слободен стил во Југославија и надвор од неа го прославија:

Киро Ристов, Шабан Сеидиу, Ристо Дарлев и Коце Ефремов — освојувачите
на медали на Медитеранските игри во Сплит 1979 година

36
Народот во Македонија на борењето му придава големо значење

Светски првенства се одржуваа веднаш по војната. Првото светско

првенство по Втората световна војна се одржа 1951 година. Нашите репре-
зентативци се појавија првпат на Светското првенство 1963 година во Со-
фија, каде Неби Јусуфов го освои петтото место во категоријата од 52 кгр.
Во Манчестер 1965 година Рамиз Тефиков (63) го освои петтото место а
Демири Тефик беше шести, во категоријата од 74 кгр.
Во Минск 1975 Киро Ристов го освои четвртото место.
Во Лозана Шабан Сеидиу 1977 година го освои сребрениот медал.
Во Мексико Сити 1978 година Кире Ристов и Шабан Сеидиу беа петти
секој во својата категорија.
Во Сан Диего 1979 Киро Ристов го освои шестото место.
Олимписките игри за нашите борачи во слободен стил беа непристапни
cè до 1968 година кога Димовски Борис и Симеон Шутев учествуваа во
Мексико Сити.
Во Минхен 1972 година Салиовски Сефер и Ристо Дарлев и покрај
големата желба не успеаја да постигнат некој виден резултат.
Во Монтреал 1976 година учествуваа Ристов Киро и Шабан Сеидиу.
Во Москва 1980 година е освоен првиот олимписки медал. Шабан
Сеидиу по големи напори е првиот и единствениот југословенски борач кој
на оваа Олимпијада успеа да освои медал, пласирајки се на трето место.
Ова е краток биланс на резултатите постигнати од нашите борачи во
слободен стил. Сосема е сигурно дека на ова не ke ce задржиме. Bo иднина
ce очекуваат уште поголеми резултати на мегународен план, зашто борач-
ката база непрекинато се проширува и тоа не само во Македонија кајшто
интересирањето за овој спорт е најголемо, туку и во Словенија, на Косово
и во Хрватска. Таму се формираат клубови а иницијативи има и во Црна
Гора и Србија.

37
 Всушност, борењето во слободен стил е негувано и во Хрватска, Србија
и Војводина но како споредно. Согледувајки го огромниот потенцијал на
борачи во слободен стил и постојната љубов за овој спорт во Македонија,
другарот Милан Ерцеган, тогашен претседател на Тешкоатлетскиот сојуз
на Југославија, го упатува 1959 година другарот Павле Дамјанов во посета на
сите центри каде <се негувани народните форми на борењето. Тогаш е напра-
вен и планот за натамошен развој и трансформација на народните во со-
времени форми на борењето.

Кога борачот Шабан

Сеидиу стана европски
шампион воодушевено
го пречекаа младите
љубител>и на борењето
во слободен стил.

Во тоа време сојузен селектор за слободен стил беше Ивица Герек. Се

организира седмодневен курс со учество на триесет слушатели од разни
краишта на Македонија. По оваа акција се купени струњачи (душеци) и за-
почна организирана работа врз развојот на слободниот стил.
Првите клубови никнуваат во Скопје, Тетово и Штип. Првото првен-
ство во Македонија е организирано заради помош на овие градови. Селек-
торот, во тие прилики, издвојува неколку борачи во слободен стил од на-
родните форми на борење — учесници во споменатото првенство формирајки
од нив екипа. Тоа беа: Салахи Рамадан, Азери Салија и Али Екрем кои на-

38
скоро учествуваат на Олимпијадата во Бургас. На тој натпревар во силна
мегународна конкуренција, не п о к а ж у в а а т големи резултати, но се забеле-
ж а н и па за нив со почит се пишува во странскиот печат

Тие ја повлекуваат по себе и втората генерација која п о к а ж у в а добри

резултати: Неби Јусуфов, Р а м и з Т е ф и к о в , Т е ф и к Демири и др. Откога
К р у м е Наумовски, како претседател, Михајло Мишевски, к а к о потпретсе-
дател и П а в л е Дамјанов, како секретар на Иницијативниот одбор ја покре-
наа акцијата за основање на Сојуз на борачките спортови на Македонија па
до денес во Македонија организирано работат 18 клубови и тоа со членови
од сите возрасти. Посебно се истакнуваат клубовите: „Скопје", „ В а р д а р " и
„ Л и р и ј а " — сите од Скопје, „ Б а л к а н е ц " од Штип, и „ С п а р т а к " од Кочани,
од кои и поттекнуваат нашите репрезентативци. Б о р а ч к и о т сојуз на М а к е -
донија секоја година е организатор на еден од интернационалните турнири
— „ С т р у ш к и бисери", кој претставува можност за проверка на нашите бо-
рачи на интернационален план.
До сега Сојузот на борачките спортови на Македонија организирал три
Б а л к а н и ј а д и (1961, 1972 и 1976 година), Европски шампионат (1968) и неода-
мна (1981) Првенство на светот. Оваа најголема светска манифестација која
првпат се организира кај нас е од повекекратно значење, не само к а к о п р и -
знание у к а ж а н о на н а ш а т а земја и нашиот Сојуз, туку и поради оној вооби-
чаениот п р и д р у ж е н е ф е к т кој даде силен импулс за натамошен развој на
борачкиот спорт кај нас, во Југославија.

39
 РИСТО ТАКОВ е прв
тренер за слободен стил
во Македонија.

По доагањето од Полска пред крајот на пеесеттите години тој почна

да го пропагира модерното борење во слободен стил. Подоцна, кога борењето
доби современи белези во Македонија, тој стана првиот тренер на југо-
словенската репрезентација на чие чело остана околу 12 години. Во времето
на неговото водство на државната репрезентација ние ги дадовме нашите
ирви олимпијци — Борче Димовски и Симеон Шутев.

40
 2.
ОПШТ ДЕЛ

У С Л О В И Ј А Т А СЕ Б И Т Е Н Ф А К Т О Р З А
С Е К О Ј Н А П Р Е Д О К , МЕГУТОА, А К О Н И
НЕДОСТИГААТ ПОВОЛНИ УСЛОВИЈА
HAM Н И ОСТАНУВА САМИ ДА СЕ И З -
Б О Р И М Е , ДА ГИ П Р О Н А Ј Д Е М Е И ДА ГИ
СОЗДАДЕМЕ

41
42
БОРБА ЗА КОНЦЕПЦИЈАТА НА ЕДНО СОВРЕМЕНО
БОРЕЊЕ
Ерцеган Милап
претседател на ФИЛА

Со последните измени на п р а в и л а т а на борењето, усвоени на Конгресот

на Ф И Л А во Москва 1980 година е з а о п к р у ж е н а концепцијата на заземањето
за една нова и современа физиономија и содржина на борењето. Овие измени
на П р а в и л а т а се последниот чекор во ослободувањето од традиционалните
и анахроните правила, кои станаа кочница во развојот на современото
борење.
Создадена е една нова концепција со богата содржина, која на учес-
ниците и набљудувачите им дава една поубава слика за нашиот спорт од
онаа што ја доведе во п р а ш а њ е конкурентноста на нашиот спорт во нацио-
нални р а м к и и на мегународното спортско борилиште.
Ф И Л А нема намера повеке да ги менува Правилата, барем што се од-
несува до суштината на борењето. Ова се конечни Правила. Мегутоа, не се
исклучуваат извесни коректури, што м о ж а т да произлезат од некои против-
речности на сторените измени или кога поради одбрана на личниот или
општиот п р е с т и ж од страна на поединец или Федерацијата, п р а в и л а т а се
користат во спротивка насока и стануваат контрапродуктивни. Во тој случај
нема да се работи за измена поради мода туку затоа што поединци натпре-
варувачи и тренерите почнале да го загрозуваат авторитетот и прогресот
на една концепција, само за да го з а ч у в а а т својот престиж.
Во т а к в и т е случаи Ф И Л А е д о л ж н а да реагира, тргнувајки од позици-
јата дека овие П р а в и л а се конечни.

ПОБЕДА ПО СЕКОЈА ЦЕНА — ИЛИ ПЕРСПЕКТИВА НА БОРЕЊЕТО

Оваа порака што им ја упатувам на борачите ,тренерите и су-

диите, ke ja започнам со еден пример кој најеклатантно објаснува, к о л к у са-
мите спортисти и тренери бараат „победа по секоја цена", иако нивните по-
стапки ја загрозуваат перспективата на борачкиот спорт.
Б л а г о д а р е ј к и на некои федерации, во текот на октомври и ноември
1980 година се о д р ж а н и првите н а т п р е в а р и по новите Правила, и покрај тоа
што е предвидена з а д о л ж и т е л н а примена од ј а н у а р и 1980 година. П р а в и -
лата уште не беа стапиле во сила и не беа дадени т о л к у в а њ а т а за примена,
а веке добронамерно ни е сигнализирано од организаторот дека некои бо-
рачи и тренери успеале да пронајдат „дупка'' и да ја применат ф о р м у л а т а
„победа без оглед на средства". Се вратија старите навики, борењето п а к

43
стана пасивно, бидејки борачите кои постигнале еден бод со пасивна борба
истиот го задржуваа докрај и — стануваа победници.
Грешката не е во Правилата, туку во нивната интерпретација и апли-
кација, грешка зголемена со погрешните намери на натпреварувачите и тре-
нерите на кои не им е до убавините на овој спорт туку до бедна победа.
Во што е суштината на новото недоразбирање?
Пред cè, за покажана пасивност (опомена со цел стимулирање) не се
дава повеке еден (1) бод.
Второ, не се сфатило од мноштвото правила дека поради пасивност и
назначените предупредувања некој може да биде отстранет од душекот т.е.
да се дисквалификува, како вообичаено се вели во борачката терминологија.
Борачите и тренерите веруваа дека со укинувањето на бодот за пасив-
ност може да се стане пасивен а не ја прочитаа точката 21. од Измените на
Правилатата.
Така произволното толкување на Правилата стана контрапродуктивно
и ја загрози во целост современата концепција на борењето.
Благодарен сум им на борачите и тренерите кои погрешно ја почнале
примената на Правилата, укажувајки со тоа на потребата од стриктна при-
мена на формулацијата за дискфалификација, содржана во точката 21. од
Измената на Правилата која гласи: , , . . . Ако еден борач направи видна
грешка против фер-плеј духот и концепцијата на ФИЛА во тоталното и
универзалното борење, ke биде дисквалификуван.
Оваа формулација во изменетите правила влезе намерно, за да го од-
брани современото борење. Можам отворено да кажам дека jac лично инсис-
тирав оваа формулација да влезе во измените на Правилата која ја усвои
Конгресот на ФИЛА, зашто го сфатив ефектот на cè тоа.
Значи, борач кој не се бори современо и не ја следи новата концепција
на борењето за која ke кажам нешто повеке во продолжение може да се
отстрани од душекот и да биде победен без оглед да ли води или губи со
бодовите. Со други зборови „дисквалификацијата" остана како мерка против
сите оние борачи кои работат против идејата и филозофијата на совреме-
ното борење. Критериумите се дури и построги, бидејки нема како порано
многу усмени предупредувања, па потоа прва, па втора, па трета опомена.
Врз основа ка интерпретацијата на новите Правила, против оној кој
работи против концепцијата на ФИЛА во практика, при современото боре-
ње, се применуваат санкциите од самите Правила, т.е. се применува отстра-
нување од душекот веке по второто предупредување и по последното преду-
предување во стоечки став, што се дава на пасивниот борач, кога поради
пасивност се дига во партер и дава последна шанса борбата да ја водп
стоејки (или успева сам да стане од партер и продолжува со пасивна борба).
Кога зборував за евентуални уште поголеми коректури и дополнувања
на Правилата, како можно во наредниот период, и тоа особено во случаите
кога директно се атакува врз концепцијата, новиот дух и содржината на
современото борење, мислев на уште една мерка. Борбите од по 2 пати по
3 минути им позволуваат на борачите да се борат со полно темпо целото
време. Скратеното време на борбата гарантира динамика, темпо и овозмо-
жува победи со бодови здобиени со зафатите. Ако борачот и во ваквите ус-

44
лови (2 пати 3 минути) е отстранет поради пасивност, jac сметам дека тој би
требало да го изгуби правото за натамошно н а т п р е в а р у в а њ е и правото за
пласман. К о н оваа мерка би прибегаал секако, барајки согласност од сите
национални ф е д е р а ц и и и членовите на Бирото, само во случај, кога бора-
чите и тренерите не ја следат концепцијата на современото борење сходно
новите Правила. Се надевам дека тоа не ke ни треба. Ако затреба, во инте-
рес на борењето и неговата перспектива ke го сториме и тоа, без оглед на
стравот на некои дали или нема да освојат медал. Борењето како спорт мора
да го о д р ж и м е на едно современо светско ниво.
К а к о што водиме статистика и документација кој е најдобар, т а к а во
иднина ke евидентраме кој во однос на современото борење е некоректен,
пасивен, најлош. Тоа ke е слика за стручната работа на тренерот и индика-
тор на националните борачки ф е д е р а ц и и како во нивните земји се работи во
однос на стручноста, што во национални рамки може да има и извесни
соодветни консеквенции по тренерите и борачите. З а такво, пасивно рабо-
тење во борачкиот спорт, покрај националната борачка федерација ke биде
известувано и раководството, органите на спортот на одредената земја. П р и -
тоа, т у к а не мислам на најслабо пласираните борачи и екипи, туку на нај-
пасивните. Т а к в а оценка може да добие и една развиена и силна федерација.
Ова има токму за цел да им ја п о к а ж е на натпреварувачите, тренерите
како и судиите, длабоката причинска поврзаност на стручната работа во
т р е н а ж н и о т процес со суштинските измени на Правилата.

НОВИТЕ ПРАВИЛА — ДОБИВКА ВО КВАЛИТЕТОТ

СПОРТОТ ДЕНЕС СТАНА БОГАТА Л Е П Е З А НА С П Е К Т А К Л И , К О Ј

НА МЛАДИНАТА И НУДИ ЧУДЕСНОСТ И У Б А В И Н А . СПОРТОТ Е ДИ-
Н А М И Ч Н О П О Д Р А Ч Ј Е НА Ч О В Е К О В И О Т Ж И В О Т . ЛУГЕТО САКААТ ДА
УЧЕСТВУВААТ ВО СПОРТОТ И ДА ГИ Д О Ж И В У В А А Т НЕГОВИТЕ
УБАВИНИ, БИЛО КАКО АКТИВНИ УЧЕСНИЦИ ИЛИ ПАК КАКО НАБ-
ЉУДУВАЧИ.
Дојде време на борба за придобивање на секој активен учесник или
гледач. Дојде времето на телевизијата, на тој медиум на масовни комуни-
кации, кој ги приковува погледите на милионите — само доколку нешто се
случува.
З а борачкиот спорт е од посебно значење, во рамките на измените на
Правилата, скратувањето на траењето на борбата.
Добивме во времето и во квалитетот. Го изгубивме само она, и з л и ш -
нсто и за борачите и за тренерите па и за гледачите. Ј а изгубивме бор-
бата пасивна до исцрпување. Врз тој ф а к т о р , пасивноста и исцрпувањето.
неможевме да ја негуваме концепцијата на нашето современо борење.
Дојдовме до времетраење на борбата во кое м о ж е оптимално да се
бори низ акции и бодови.
П р а в и л а т а ги менуваме не во интерес на поодделни ф е д е р а ц и и туку
поради иднината на борењето. Одиме напред, во ч е к о р со современиот ж и -
вот. Романтични в о з д и ш к и ke има. Ние мораме да бидеме реални и секо-
гаш современи. Тоа е, главно, причината за измените на П р а в и л а т а .

45
Поврзаност на П р а в и л а т а со технологијата на стручната работа

Постои мегусебна условеност и поврзаност мегу П р а в и л а т а на боре-

њето и методиката-технологијата на спортскиот тренинг, што е од посебно
з н а ч е њ е за тренерите. Измените во методолошката постапка, поправо во тех-
нологијата на тренажниот процес, дотолку се подлабоки доколку се усло-
вени со битни измени кои бараат:
а. — прилагодување во однос на бараната брзина
б. — совладување на новата техника која бара збогатување на р е-
пертоарот на з а ф а т и т е на борачите
ц. — нови барања во однос на издржливоста, особено брзинската и з -
држливост
д. — т а к т и ч к и варијанти во новите условија

Тотално, универзално и ризично борење

Ги истакнувам трите ф у н д а м е н т а л н и принципи врз кои се засноваат

современите правкла а кои бараат од тренерот длабоки измени во п р а к -
тичната работа:
— тотално борење;
— универзална техника на борењето;
— отворена борба со обврска за преземање на ризикот од страна на
борачот.
Овие три ф у н д а м е н т а л н и принципи се почетен мотив во работата на
тренерите кои бараат коренити измени во т р е н а ж н и о т процес.
Сакам да напоменам дека одлучивме овие т р и принципи да станат
доминантни во создавањето на нова физиономија на борењето. П р а в и л а т а
се базирани врз нив.
Во непосредна врска со стриктната примена на овие принципи и на-
чинот на судењето, судиите ke мораат да бараат применување и испол-
н у в а њ е на наведените три принципи.

Квалитет врз база на акција и динамика — од борбата на Киро Ристов

46
 Што значат, всушност, овие т р и ф у н д а м е н т а л н и принципи?
а — тотално борење: динамична компонента на н а ш и о т спорт, на кој
му одговара борење од 2 пати 3 минути, што значи дека, всушност, се на-
огаш сите 6 минути во напад и во одбрана. Борба мсполнета со содржина,
со акции. З а да се одговори на барањата на тоталното борење, борачите
мора да се не само и з д р ж л и в и (елемент в р з кој е правена концепцијата на
старите П р а в и л а —• 9,12, 15 и 20 минути борење) т у к у и брзи, односно да
имаат т а к а н а р е ч е н а брзинска издржливост. Тоа е новиот квалитет. Б о р е -
њето стана „шпринтерска д и с ц и п л и н а " а не „долгопругашка".
Б о р б и н а темпо со постојани акции. тоа е тоталното борење.
Ако борачите не го исполнуваат ова условие, П р а в и л а т а предвиду-
ваат санкции.
б — универзално борење: тоа е нов квалитет, кој му дава содржина
на тоталното борење, што е овозможено со с к р а т у в а њ е времетраењето на
борбата. Тоа се з а ф а т и т е , богатството на акциите, совладување со новата
техника. Тоа е борба стоечки и во партер, која е р е а ф и р м и р а н а и ја чини
целината на една борба.
Богатството на з а ф а т и т е , имајки брзинска издржливост, им овозмо-
ж у в а на борачите примена и на разни т а к т и ч к и варијанти. Арсеналот на
з а ф а т и т е во борењето е богат. Универзалното борење бара поголема тех-
ничка култура.
ВО С Е К О Ј СПОРТ НАПАДОТ И О Д Б Р А Н А Т А С О Д Р Ж А Т Р И З И К .
НЕ З Н А М Н И ЕДЕН СПОРТ ВО К О Ј Е Т О Л К У СИЛНО ЧУВСТВОТО НА
„ С Т Р А В " И Ф А К Т О Т Д Е К А С К О Р О С Е К О Ј С Т О П Р О Ц Е Н Т Н О СИГУРТ-ТО
Ф А Т Е Н З А Ф А Т К Е СЕ И З В Е Д Е УСПЕШНО, К А К О Ш Т О Е ТОА ВО Б О Р Е -
Њ Е Т О . О п р а в д у в а њ а т а дека ,.противникот е силен", дека „борачите мегусеб-
но се п о з н а в а а т " итн., неможе повеке, во условите на тоталното и у н и в е р з а л -
ното борење со преземње на ризик, да се земе како оправдување за пасив-
ност. Р и з и к о т е квалитет на силните.
Тоа е психолошки ф а к т о р , морална волја со р и з и к во изведувањето
на зафатот, која тренерот мора да ја ф о р м и р а кај борачот. Сакајки победа,
борачот може да доживее и пораз, што понекогаш може да му ја зацврсне
ж е л б а т а идниот пат уште повеке да ја усоврши својата техника и универ-
залните квалитети.
Р И З И К О Т НЕ Е Ф А К Т О Р К О Ј Ј А Л И М И Т И Р А В О Л Ј А Т А НА Б О Р А -
ЧОТ, Т У К У Н А Ч И Н НА В А С П И Т У В А Њ Е Т О . ОД Р И З И К О Т СЕ П Л А Ш А Т
П О В Е К Е Т Р Е Н Е Р И Т Е И Р А К О В О Д И Т Е Л И Т Е ОДОШТО Е О Р А Ч И Т Е .
Поради тоа волјата како ф а к т о р се смета како сила што го ослобо-
дува борачот од страв и го води кон свесно преземање на р и з и к и тоа мора
да се ф о р м и р а кај борачот како што се ф о р м и р а и т е х н и к а т а на з а ф а т и т е .

Доминација на техниката

Универзалното борење се засновува в р з богат репертоар на техника

- - з а ф а т и , чијшто број надминува неколку стотини па и илјада.
Мегутоа, за да се спроведе универзално борење, к а к о срж, содржина
и убавина на тоталното борење, тоа мора да се засновува в р з не.голку
претпоставки:

47
 — Р а з н о в и д н а и бројна т е х н и к а неможе да се р а з в и е доколку ф и з и ч -
ката подготовеност не создала основа з а изведување кај борачите;
— Т е х н и к а неможе да р а з в и е тренер доколку борачот не располага
со сите елементи на силата;
— Со потенцирање на ф а к т о р о т сила, може да се потенцира и е к с -
плоатацијата на т е х н и к а т а и т а к т и к а т а ;
Експлоатацијата на т е х н и к а т а и т а к т и к а т а може, со р а з в и в а њ е на ф а к -
торот брзина, потенцирано да се користи;
— Т е х н и к а т а на з а ф а т и т е претпоставува психомоторна прецизност;
— Kaj борачите треба да се работи в р з развојот на координацијата,
што претставува много компликувана способност. Поради тоа на т р е н и н з и -
те треба да се учат компликувани д в и ж е њ а кои мора да се и з в е д у в а а т во
најкратко време.
— Kaj борачите треба да се р а з в и в а реакција за к о н т р а - з а ф а т . Cè тоа
зависи од способноста за координација и комбинирање. Од координацијата
зависи техниката и како ke ja искористи борачот односно што k e употреби
во тој момент;
— Рехабилитацијата на борбата во партер, бара у в е ж б у в а њ е на п а р -
тер-техника во напад и одбрана;
— Универзалното борење веке не поцнесува борачи со еден специјали-
зиран з а ф а т . Таквите се осудени на е л и м и н и р а њ е од борбата. Тренерот
мора да го збогати знаењето на борачот. Тај мора да се приспособи кон
квалитетот на борачот, неговите предиспозиции, работниот е ф е к т под оп-
тимален интензитет за секој борач посебно, кон м о р ф о л о ш к а т а конститу-
ција, брзината и др.
Тоа значи дека тренерот неможе да работи со сите на ист начин, туку
мора да пристапи кон индивидуална работа со секој борач. Технологија
„единствена за с и т е " може да упропасти цели генерации и да ги изгуби
за борењето.
Од cè речено техниката, знаењето на з а ф а т и т е и разновидноста ста-
нуваат содржина и мотор на универзалното борење.

Влегуваме во остра борба против пасивното борење

Спротивно на концепцијата и духот на тоталното и универзалното

борење е пасивната борба, затворањето, симулирањето на борење, избегну-
вањето и туркањето, л а ж н и т е з а ф а т и и другите ф о р м и о п ф а т е н и со к р и -
териумите за пасивност.
Борбата мора да има темпо и з а ф а т и . Борбата — . °ч н е м о ж е да се
з а в р ш и без технички бодови.
Б о р а ч кој не ја следи в а к в а т а концепција ј а презема в р з себе^ ~' одго-
ворноста и може да биде д и с к в а л и ф и к у в а н , отстранет од душекот. Од ^у-
шекот неможат да бидат отстранети обата борачи, т у к у само едниот.

Предупредувања

Предупредувањето ш т о се дава спрема новите П р а в и л а не го р е ш а в а

победникот на бодови, туку е посочувач з а пасивност, па му помага н а су-
дијата одреден борач да го постави во партер.

48
 Условија за дисквалификување

Ако борачот не ја следи концепцијата «а тоталното и универзалното

борење и прави фиктивни движења, дефинирани во критериумите за опас-
ност, тој може да биде дисквалификуван, отстранет од душекот и тоа во
следните условија:
а. — ако е пасивен, ја избегнува борбата, симулира активно борење,
или се турка по душекот, прави фиктивни зафати, го блокира протившткот
оневозможувајки му да направи зафат и друго, тој добива предупреду-
вање кое со себеси не носи бод, ниту може да одлучи кој е победник, туку
претставува елемент за упатување на противникот во партер. Предупреду-
вањето се дава без прекин на борењето.
б. — ако борачот продолжи со пасивна борба, судијата повторно ke
посочи дека борачот е пасивен. Доколку е постигната согласност врз оонова
согласноста на претседателот на душекот или бодовниот судија за второ пре-
дупредување, судијата ја прекинува борбата и го упатува пасивниот борач
(по ова, второто предупредување) во партер.
ц. — во случај кога два пати предупредуваниот борач ја продолжува
пасивноста во партерот, судијата е задолжен да ги дигне борачите во стр-
ечки став со зборовите „Внимание, последно предупредување!".
д. — ако и во стоечкиот став, по второто предупредување, борачот
продолжува да е пасивен, тој ke биде отстранет од душекот врз основа на
дефиницијата во точ. 21 од Измената на Правилата.
Современите правила на тоталното и универзалното борење во кои се
стимулира ризикот, предвидуваат и очекуваат самиот борач да стане креатор
на својата борба, со своите зафати да ги остварува бодовите. Така судијата
престанува да е решавачки фактор во прогласувањето на победникот, би-
дејки веке не доделува еден бод за пасивност како порано, па неможе ни
да решава за победникот.
е. — кога се врши дисквалификација поради кршење духот на тотал-
ното и универзалното борење неопходна е согласност на еден од судиите и
двајца претседателк на душекот (еден од редовите на членовите на Судис-
ката комисија) со задолжителен глас на членот на Судиската комисија у
претседателот на душекот. Доколку судијата, шефот на душекот и членот
на Судиската комисија не ја земат врз себе одговорноста за дисквалифи-
кување на борачот којшто директно работи против духот на тоталното и
универзалното борење, Врховниот жири, составен од членовите на Бирото
на ФИЛА и претставникот на Судиската комисија, ke ги дисквалифику-
ваат од натпреварот судиите, шефот на душекот односно членот на Судис-
ката комисија со понатамошни консеквенции што се донесуваат со Одлука на
Дисциплинската комисија на ФИЛА
Современото тотално и универзално борење бара длабока трансформа-
ција во сфакањето за битното во борењето и кај борачите и кај тренерите.
Трансформација во гледањето на борењето, нов дух и нова психологија и кај
тренерот и кај борачот, нов менталитет во борачкиот спорт.
Евидентно е дека некои борачи од сегашнава генерација па и некои тре-
нери ke мора да си одат. Ке дојдат нови, верни на современиот дух и на HO­
BHOT бран во борењето.

49
 Тренерот е интегрален дел од спортското остварување. Овие нови Пра-
вила поставуваат нови задачи пред тренерите. Тие за да можат да ги поду-
чуваат своите борачи мораат и самите да учат. Ако тренерот има знаења
од високо техничко ниво тогаш и борачот може да напредува. Во спротивно,
борачот обично застанува таму кајшто со своето знаење застанал и него-
виот тренер.
Новите Правила и новата физиономија на борењето кои сега бараат
универзално знаење и ризична борба, бараат и повисоко ниво на знаење од
тренерот. Ова упатено до борачите, тренерите и судите е пишувано со цел
да ги запознае со битното и филозофијата на новите Правила на борењето.

Улогата на тренерот е многу значителна. Секое време мора рационално да се

користи. Зимските подготовки се од посебно значење како за физичката така
и за психичката оспособеност.

Тие, новите Правила, бараат темелна преориентација во концепцијата

на борењето, технологијата на тренажниот процес и начинот на судењето.
Отворено речено, тоа е напишано и со цел да ги предупреди сите дека
од идејата за современо борење, за што веке шест години се залагаме, не се
одустанало, туку продолжува консеквентната борба за спектакуларност во
борењето а против пасивноста. Наспротив, критериумите станаа поостри.
Ова е етапа на дефинитивна разделба со оние кои досега, поради судиските
слабости и сентименталности успеваа да опстанат на душекот.
Ние во ФИЛА мораме да се бориме за перспективата на современото
борење, а во таа борба неможеме и несмееме да бидеме ни толерантни ни
сентиментални.

50
 Почнува една нова етапа во борењето. З а нејзиниот успех ke се бориме
дури и по цена на отстранување на поединци кои работат против духот и
смислата на една современа концепција на борењето.

Тренерот со своите борачи гради атмосфера на другарство и пријатно рас-

положение за да се одржи психичката кондиција што е од исто значење како
и добрата физичка подготвеност.

51
Мотив од светското првенство на борење во слободен стил, Скопје — 1981.
Гостите од Куба во паузата дават инструкции на својот натпреварувач.

S*7
ЗНАЧЕЊЕТО
HA БОРЕЊЕТО ЗА ОПШТОНАРОДНАТА
ОДБРАНА
Др Саво БојовиИ

В р а к а ј к и се длабоко во минатото на човекот, можеме да ги најдеме

патеките на борењето. Самото име борење симболизира борба во која чове-
кот се бори со својот противник. Современото спортско борење подразбира
борба мегу двајца м а ж и кои се слични — по возраст, тежина, по подготве-
ност за борење, по готовност за најголеми ж р т в и и по големата љубов што
ја ч у в с т в у в а а т кон овој сггорт.
К а к о и сите спортсви т а к а и овој носи голем степен на извесен ризик.
Овој спорт бара од спортистите што го тренираат, м а ш к и да го преземаат
ризикот в р з себе за да ја остварат својата цел. Ниеден борач несмее да се
п л а ш и од противникот, што би го сопирало во борењето. Б о р а ч и т е учат на
своите тренинзи и во текот на борењето, на натпреварите, да го совладуваат
во себеси стравот. Потиснувајки го стравот, човекот свесно ја изградува
својата храброст да се бори и да се носи со најопасните противници.
Историјата на борењето зборува и за периоди од развојот на овој спорт
(например, во времето на римската култура) кога победникот имал право
да му го одземе животот на победениот. И покрај тоа борењето се п р а к -
тикувало и лугето не се п л а ш е л е да влегуваат во борба, м а к а р ш т о веке со
самото влегување постоела теоретска можност да бидат победени. Еден мора
да биде победник, а другиот — победен. He се п л а ш е л е дека доколку бидат
победени ke мора да — умрат.
Почнувајки од праисторијата па наваму, во сите организирани ф о р м и
на огаптествениот развој, борењето како спорт заземало посебно место во
смисла на зглоемување на борбениот елан, у в е ж б у в а њ е т е х н и к а т а на бо-
р а ч к и т е з а ф а т м кај војниците воопшто, а посебно кај оние, специјалните во-
ени единици. Ваквото негување на борењето како посебен вид подготвување
на м а ж и т е за борба не се п р а к т и к у в а л о само кај големите воени организа-
ции. Народните обичаи исто така, врзувајки го борењето, од поколение до
поколение, за позначителни собитија на кои народните борачи ја демон-
стрираат својата сила, итрост и решителност да се борат, придонесуваат за
трајното негување на овој спорт. Отсекогаш борачите биле и останале симбол
на борбеноста на к а ш и о т народ. Така, во т е ш к и т е периоди на н а ш а т а исто-
рија, кога завојувачите ги д р ж е л е во ропство нашите народи, се организи-
раат чети и д р у ж и н и на народен отпор за борба против завојувачите. Во тие
борбени единици на народниот отпор оделе оние кои р е ш и л е и сакале да се
борат. Мегутоа, тие морале и ф и з и ч к и да бидат способни за борба. П р и при-
мањето на нови членови во д р у ж и н и т е , секогаш била проверувана нивната

53
способност во владеењето со оружје (сабја-јатаган, пушка). брзината во т р -
чењето и најважното — борењето. Доколку новите членови се п о к а ж у в а л е
способни во тие дисциплини тие биле примани во дружините, додека оние,
неспособните за борење, биле одбивани, з а ш т о се сметало дека ф и з и ч к и не
се во состојба да ја р е а л и з и р а а т целта за која сакале да се борат односно
дека таквите ke ce повеке товар отколку корист.
Некои народи во светот на борењето му придаваат уште поголемо зна-
чење. Секако е интереоно и корисно да споменеме дека постоеле посебни
институции при шаховските дворци во Персија што се з а н и м а в а л е со про-
учувањето на можностите што ги дава борењето а во воени цели. Дека на
борењето во тоа време навистина му се придавало особено внимание и зна-
чење се гледа и од тоа што офицерите, при полагањето испити за добивање
на повисок чин, покрај чисто воените вештини морале да демонстрираат и
познавање на борбата „џое". Во времето на Октавијан Х а н (VII век) боре-
њето станува национален спорт па лугето кои се з а н и м а в а а т со борење се
изедначуваат со лугето кои негуваат нешто свето. Во времето на Абас Вели-
киот (1587—1627) телохранителите на шахот биле избирани и сменувани
главно низ натпревари во борење. Во времето на ф е у д а л и з м о т во целиот
свет кралевите, царевите и другите што ја претставувале ф е у д а л н а т а власт,
го поттикнувале негувањето на борењето, посебно кај своите војници. Оео-
бено п а к внимание е придавано на разните ф о р м и на борењето во народот.
Извесен број историчари сметаат дека борењето мошне придонесло за р а з -
војот и воопшто експанзијата на Турската империја. Уште додека ж и в е е л е
во Централна Азија, Турците не ги м а ж е л е своите сестри и к е р к и за м а ж и
кои незнаеле да се борат и не умееле да ј а в а а т коњи. Спрема податоците на
Евлија Челебија, во XV в е к Турците имале многу у ч и л и ш т а (текии) кајшто
го изучувале борењето. Во некои од нив, по специјални методи се обучувале
групи од по 300 души. З а ф а т и т е што ги опишува Евлија Челебија се познати
и денес. Па оттука се смета дека големо з н а ч е њ е за воениот развој на Тур-
ција имало борењето. Во преданијата се истакнува дека султаните ги изби-
рале најдобрите борачи како борци во најважните борби и најтешките бит-
ки во војните каде се одлучувало за судбината на нивната империја. Затоа,
сите султани и го п о д д р ж у в а л е развојот на борењето, а некои од нив, к а к о
например Мурат I (XIV век), Мурат IV (XVII век), Абдул Азис (XIX век) и
сзмите учествувале во н а т п р е в а р и т е сакајки да п о к а ж а т колку големо зна-
чење му придаваат на борачкиот спорт.

К о л к у големо значение имало борењето за Ј а п о н ц и т е п о к а ж у в а него-

вото в к л у ч у в а њ е во VIII век, на барање на императорот Шому, во најпопу-
ларниот „ Ф е с т и в а л на петте з р н а " . Така, по зборовите на императорот Н и н -
мио: „Фестивалот на борењето не е само н а ч и н на забава, туку претставува
најубава можност за преглед на развојот на воената сила на н а ц и ј а т а " .
Сите владетели во тоа време го помагале развојот на борењето во Јапонија.
Така, 858 година синовите на императорот Б у н т о к у се борат мегу себе з а ш т о
борењето одлучувало кој k e го наследи престолот во Јапонија. Победува
синот К о р е ш и т о и станува император под името Сејва. Ова секако претста-
вува најголема потврда за значењето што го имало борењето во Јапонија,
но истовремено претставува и најголемо остварување што еден борач во ис-
торијата на човештвото го постигнал во овој спорт.

54
 Современите воени теоретичари предвидуваат д е к а евентуалната идна
световна војна би била војна со најсовремена воена технологија. Денес нема
ниедна точка на земјината топка која не би м о ж е л а да биде досегката само
со еден обичен притисок на специјалните копчиња за а к т и в и р а њ е на р а к е т -
ните мотори а со самото тоа нема цел што не би м о ж е л а да биде погодена
и разорена. Денес кога и космосот се користи за воени цели се добива впе-
чаток дека човекот како битен ф а к т о р за современи ф о р м и на војување во
некои армии е запоставен. Се смета д е к а човекот изгуби од своето значење.
Погрешна претпоставка. Спрема нашите основни стратешки определувања,
човекот е еден од н а ј в а ж н и т е ф а к т о р и во водењето на борби. Тоа го потвр-
дуваат и борбите што се водеа во најблиското наше минато или п а к сеуште
се водат (Кореја, Внетнам, И р а н — Ирак, Палестинци — И з р е а л ц и и др.).
Сите кои сметаат дека идната световна војна — „војна на копче или
тастер" успешно ke ja добие оној кој има подобра воена технологија, се во
заблуда. На човекот му е одредено сепак да стапи на оние простори за кои
се мисли дека се освоени. Мегутоа, таму го очекуваат луге готови да се
борат за одбрана на својата слобода, да се борат за своето спокојство. Тие
што се борат за својата егзистенција, р а з в и в а а т голема воена активност спро-
тивставувајки му се на непријателот. Т у к а доага до полна афирмација
ф и з и ч к а т а и психичката подготвеност како и моралната сила на поедине-
цот и народот. Некои армии го имаат тоа предвид и затоа, покрај остана-
тите воени активности, спортските активности заземаат централно место,
а мегу нив, посебно место им е доделено на борачките спортови.
По последнава Световна војна, а посебно во последниве две децении,
интензивно се наметнаа неколку разновидни борачки ф о р м и по потекло од
азиските земји (Јапонија и др.). Особено се издвојуваат К а р а т е , Кунг-фу.
Кендо и други, кои ги привлекоа младите, влегоа во н а ш и т е у ч и л и ш т а и
спортски друштва, па и во некои организации со специјални цели.
Овие спортови, и покрај тоа што некој може да гледа на нив како на
помодност, несомнено имаат, како спортски гранки, своја голема вредност.
М а к а р ш т о тие спортови се приспособени, р а з в и в а н и и ф о р м и р а н и во други,
поинакви географско-историски условија, за луге со с п е ц и ф и ч н и биоме-
х а н и ч к и детерминанти, нивното продирање во големата ф а м и л и ј а на борач-
ките спортови не би смеело да се толкува к а к о потиснување на н а ш и т е форми
на борачки спортови. Наспротив. Тие спортови само го збогатуваат реперто-
арот на борачките можности што им се п р у ж а а т на младите. Видлива е го-
лемата сличност, сродноста, мегу Циу-Џицу и нашето борење во слободен
стил. Нашето борење со векови се негува во народот к а к о неизмерно богат-
ство на н а ш а т а ф о л к л о р н а ф и з и ч к а култура. Оттаму и длабоката традиција
што се негува кај нашите луге за потреба од посебна п с и х о - ф и з и ч к а под-
готвеност за големи психички и ф и з и ч к и напори. Оттаму и овој спорт ги
црпи своите и з р а з н и можности како спорт јасно детерминиран од страна на
народните верувања, спорт којшто влева сигурност и сознание како аде-
кватна ф о р м а за нашите био-механички спортски и з р а з н и можности. Спорт
секако близок и на ф у н к д и Ј а т а на нашето тело к а к о и на д у ш а т а на нашиот
човек.
Во единиците на Ј Н А има р а з н и можности за з а н и м а в а њ е со овој спорт.
Б о р е њ е т о има свое значење, т а к а што борачите м о ж а т во своето слободно
време да т р е н и р а а т па и да учествуваат во натреварувања.

55
 Всушност, што е борењето?
Тоа е спорт кој низ специјални техпички можности го учи и оспосо-
бува човекот полеспо и поефектно да го совладува својот противник, изве-
úyeajku го од ралпотежа, фрлајки го на земја така што да го фиксира и
ги оневозможи сите негови активпости.

Двајца војници при

служење на својот воен
рок, кои учествувуаа
на еден борачки тур-
нир во Панчево — 1967
година и добија пехари
како победници во по-
лутешка и тешка кате-
горија.

З а остварување на оваа цел, во грчко-римскиот стил, човекот ги ко-

ристи само рацете и горната половина од своето тело, додека во слободниот
стил човекот има право да се с л у ж и со целото свое тело за што поефектно
остварување на истата цел. Логично, се наметнува заклучокот дека ако му
е позволено да се с л у ж и при борењето со рацете, со нозете и со другите
делови на телото, тогаш човекот практично има повеке средства за борба,
па се очекува и ефектот од борењето да е подобар, поефикасен, поубедлив.
Ако човекот којшто се наога во воени прилики, дојде во ситуација да се бори
гради со гради со непријателот, во една вистинска борба во војна, тогаш
човекот ke ги користи сите средства и рацете, и нозете и целото свое тело за
што поефикасно совладување на својот противник — непријателот. Се чини,
во таквите ситуации, борењето во слободен стил два големи, е ф е к т н и м о ж -
ности. Сите војни што досега ги воделе нашите народи неброено пати п р а к -
тично ја потврдиле оваа можност, давајки им предност на борците кои имале
борачко знаење — условие за победа во т а к в и т е к р и т и ч н и ситуации, за
з а ч у в у в а њ е на својот живот, за одбрана на слободата. Не само војните гс
доведуваат човекот во ситуации да се бори за својот ж и в о т или за ж и в о т и т е
на своите блпски. Во т а к в и т е д е л и к а т н и ситуации н е в а ж а т п р а в и л а т а на
оваа спортска дисциплина, но е од клучно з н а ч е њ е познавањето на оваа
спортска дисциплина, к а к о и силата здобиена преку занимавањето со
овој спорт.
Сите знаеме за суровостите што ги носи војната. З а ж а л , т у к а нема
н и к а к в и спортски или хумани правила. Човекот во војната оди наспрам и
против човекот, к а к о SBep гтротив SBep. Ce борат со сите м о ж н и средства, а
победува посилниот, оној којшто подобро ја познава т е х н и к а т а на борењето,
којшто умее да ја искористи што поефектно својата храброст и своето бо-
р а ч к о искуство.

56
 Што постигнуваат младите момчиња кои го тренираат овој спорт?
Пред cè, сила на мускулите. Самиот тренажен процес е таков што
целото тело е потполно ангажирано и тоа од врвот на ножните прсти па до
врвот на главата. Cè е во еден специјален борбен тонус. Cè е борба. Борејки
се во време на тренинзите, а посебно во времето на натпреварите и наста-
пите, секој борач ја развива силата на своите мускули. Секој ден е посилен
и посилен.
Издржливоста е една од важните особености што се изградуваат низ
борењето. Тренажниот гтроцес го доведува човекот во неброени ситуации
кајшто е, пред cè, неопходна издржливост. Тренирајки ги сите елементи
на борењето, борачите се учат да ја поднесуваат болката што се чувствува
од грубите фрлања и тешките пагања, ударите и другите грубости. Се
учат да ги издржат сите посебни оптоварувања и напори. Така, например,
во важните настапи, борачите доагаат во такви ситуации од кои ни нивните
тренери не вееруваат дека има можност да се извлечат, или пак мошне се
плашат од евентуални повреди на борачите. Од таквите, скоро безизлезни
ситуации, никој не очекува ништо добро. Борачите воодушевуваат токму
со тоа што успеваат да ги решат во своја корист невозможните ситуации
извојувајки притоа и победа.
Храброста му е неопходна на човекот, пред cè за да може да се бори.
Оттука потребата преку тренажниот процес да ја развива оваа особина.
Тренерот често бара од своите борачи во еден ситуационен меч, например,
да се бори човек кој има 48 кгр. со друг човек кој е тежок — 100 кгр. По-
требна е очигледно храброст од оној борач со 48 кгр. за да може да раз-
вие вистински остра ситуациона борба. Храброста посебно успешно се кали
во вистинските натпревари на борачите. Мошне често се случува пред са-
миот почеток на настапот, кога се стои наспроти партнерот, во спротив-
ниот агол, чекајки го моментот на започнувањето на борбата, партнерот
да се чини многу голем и — многу силен. Неопходна е максимална хра-
брост да се совладее страот. Тоа е особено тешко ако партнерот во првите
моменти на борбата покажува голема агресивност. Во таков случај секој
борач треба храбро да се победи прво себеси, елиминирајки го страот што
го чувствува, па потоа да тргне со уште поголема храброст во совладување
на противникот до победата.
Храброст е да се влезе као почетник во борба со афирмиран шампи-
он кој ги потврдил своите квалитети во многу интернационални турнири
на кои триумфално победувал.
Храброст е да се влезе во борба со противник тогаш кога сите сме-
таат дека немаш никаква шанса за победа.
Борачите се борат од срце, до крај борбено и храбро како вистински
јунаци, изградувајки ја на тој начин и манифестирајки ја својата храброст
до максимум. На нашиот народ никогаш не му недостигала храброст,
зашто низ историјата секогаш сме имале за противник многуброен и силен
непријател .
Борбеноста е една од главните карактеристики кои го детерминираат
современиот борач. Нашите најнови правила на борењето посебно ја раз-
виваат борбеноста кај натпреварувачите. На сите борачи им е јасно дека
во една борба можат да победат само доколку во текот на целиот меч ус-
пејат да ја одржат својата борбеност.

57
 Исто т а к а тие знајат дека задоволствата што ги донесува победата се
големи а до нив се доага исклучително преку борба. Никој друг н е м о ж е
да му ги р е а л и з и р а тие чувства на задоволство, успех и победа, па затоа на
натпреварувачот единствено му останува самиот да си ги избори.
Б о р а ч и т е се учат на своите ситуациони тренинзи своите недостатоци
за кои и самите се свесни. да ги надоместат низ борбеност. Така, на н а т п р е -
ваат моментален пораз од еден толку квалитетен противник, н а е д н а ш се
бар техничар за партнер против себеси, па во еден момент кога сите очеку-
ваат моментален пораз од еден толку квалитетен противник, н а е д н а ш се
изненадуваат од активираниот потенцијал на борбеност кај нашиот (послаб)
борач кој, благодарејки на својата огромна борбеност, успева до крај да и з -
д р ж и во една таква борба во која еден сигурен пораз се претвора во блес-
кава, уверлива победа.
Б р з и н а т а е една од в а ж н и т е компоненти што се р а з в и в а а т низ трени-
р а њ а т а и настапите. Зависно од познавањето т е х н и к а т а на з а ф а т и т е и од
ситуацијата во која еден борач ke ce најде неговите р е ф л е к с н и р е а к ц и и мо-
ра да бидат многу брзи за да може навреме да реагира и еден напад да
претвори во контра-напад. Неопходно е натпреварувачот да е брз не само
во своите р е а к ц и и кога се брани, туку и неговите капади треба т а к а да се
изведени што противникот да е наполно изненаден од брзината со која
з а ф а т о т се изведува па да нема време да подготви и изведе одбрана, а камо

Силата, храброста, борбеноста, издржливоста, снаодливоста и упорноста се ос-

новните карактеристики кои се изградуваат со борењето.

53
ли контра-напад. Многу често се случува еден мошне брзо изведен напад
толку да го збуни противникот ш т о тој по з а в р ш у в а њ е т о на борбата ги пра-
шува своите пријатели што поправо се случило со него. Кој з а ф а т и к а к о
го извел неговиот противник. Една од задачите на тренерот е да ги научи
своите борачи колку што е можно брзо да се борат. Ова би било од особена,
корист за нашите момчиња во случај на војна.
Снаодливоста има големо з н а ч е њ е к а к о особина која се р а з в и в а со
борењето. Ситуационите прилики постојано го доведуваат борачот во и з -
менети условија на неговата стабилност па тој мора да биде мошне подви-
ж е н з а да знае да ги искористи своите т а к т и ч к о - т е х н и ч к и предности и во
новонастанатата положба не само да ја одбрани својата положба, туку да
умее да организира е ф е к т и в е н напад на противникот. Р а з в и в а њ е т о на оваа
особина би му била од корист на секој млад човек не само во случај на
евентуалностите што ги носи војната, туку и во секојдневниот живот.
Упорноста по правило го краси секој борач. Б е з оваа в а ж н а особина
борачите не би м о ж е л е да ги у в е ж б а а т своите техники на з а ф а т и т е до
автоматизми. За да успејат во своите цели сите борачи мора да бидат,
пред cè, упорни па со безброј повторувања на своите з а ф а т и не само да ги
усовршуваат своите т е х н и ч к и достигања, т у к у истовремено да ја р а з в и в а а т
својата упорност како к а р а к т е р н а особина многу значителна и за евенту-
ални н а ш и одбранбени војувања.
Б о р е њ е т о на секој млад организам, низ з а н и м а в а њ е со овој спорт, му
обезбедува сигурни основи за добра анатомска, ф и з и о л о ш к а ф у н к ц и о н а л -
ност и п р а в и л е н спортски развој на организмот. Еден вистински нормално
развиен, здрав и способен млад човек е решен да се бори не само на тре-
нинзите и на своите натпревари по спортска линија, туку во сите видови на
својата креативност. Тој никогаш нема да се предаде, нема да потклекне,
тој е храбар, и з д р ж л и в , снаодлив, брз и упорен, настојчив, умее да се бори.
Таков човек е комплетна личност која во евентуална идна одбранбена војна
ke м о ж е и k e умее да ги искористи сите свои предности во борбата со која
ke ja зачува слободата на својот народ и својата л и ч н а безбедност.

59
Прогнозираните резултати наполно ги оствари Државната репрезентација на
М И C — Сплит, 1969 година.

60
ОСНОВНИ ФАКТОРИ ЗА ПОСТИГАЊЕ ВРВНИ PE3YATATH
Фоти ïaroecKu

Фоти Татовски, професор

Сегашниот степен на развој на врвниот спорт има зголемени барања за

квалитетна подготовка на врвниот спортист. Нивото на постигањата во врв-
ииот спорт е толку високо, што спортистите, низ системот на подготвки мо-
жат да го постигнат или надминат исклучително со уште поголемо поди-
гање ефикасноста на тренажната работа. Мегутоа, зголемувањето ефикасно-
ста на тренажниот процес претпоставува не само зголемување обемот и ин-
тензитетот на оптоварувањето, туку, пред cè, подобрување организацијата
на тренингот, поефикасен избор на научно застапени средства и методи,
порационален распоред на работата и одморот во текот на еден тренинг и во
поодделни етапи и периоди, со непрекинато водење сметка за состојбата на
организмот на спортистот. Овие барања можат да се реализираат исклучи-
телно со оптимално планирање и програмирање, односно со соодветно овла-
дување на целокуггниот педагошки процес.
Искуствата од повекегодишните подготовки на најдобрите борачи во
светот и кај нас, а исто така и современите теоретски и експериментални
податоци не наведуваат на заклучок дека успешната подготовка на бора-
чите зависи од мноштво фактори, кои по важноста можат да бидат главни,
второстепени па и третостепени. Се разбира дека постигањето на врвну
резултати најмногу зависи од основните фактори, мегусебно цврсто повр-
зани, во кои ги вбројуваме следните:
1. Прогнозирање на спортскиот резултат;
2. Утврдување на моделните карактеристики на борачот;
3. Избор на борачот во разни етапи на подготовки врз база на физич-
ките, техничко-тактичките и психичките квалитети, здравствената
состојба и резултатите во борењето;
4. Усовршување методиката на спортскиот тренинг и заздравувањето,
системи на натпреварување адаптирани кон возраста и квалитетот
на борачот;
5. Материјално-техничко обезбедување на сили за тренинг и натпре-
вари со неопходни придружни реквизити;
6. Високо педагошко знаење на тренерот.

61
 Наведените ф а х т о р и практично претставуваат основа на системот на
подготовката на епортистот потребна за постигање резултати. В а ж н о е д а
се нагласи дека улогата на комплексот наведени ф а к т о р и , нивната мегу-
себна поврзаност и условеност се зголемуваат, а недостатоците на кој и да
е ф а к т о р го з а д р ж у в а а т потамошниот развој на борачот, односно претста-
вуваат пречка за врвни постигања.

1. ПРОГНОЗИРАЊЕ НА СПОРТСКИТЕ РЕЗУЛТАТИ

Спортските резултати во р а з н и т е етапи на подготовките на борачите

се определуваат (се одредуваат) со низа објективни показатели. З а прогно-
з и р а њ е на спортски резултати борењето обично се користи методата на
набљудување, регистрирање и а н а л и з а на техничко-тактичките мајсторства,
психичката и ф и з и ч к а т а подготовка на борачите на натпреварите и тре-
нкнзите, а од печатот — резултатите од настапите на борачите а исто т а к а
и постојаните а н а л и з и и обработката на билтенот, по можност од к о л к у што
е можно поголем број натпревари (турнири) на кои учествуваат борачите
и нивните противници.

2. УТВРДУВАЊЕ НА МОДЕЛНИТЕ КАРАКТЕРИСТИКИ НА БОРАЧОТ

Тренерот за да започие денес рационален и е ф и к а с е н тренинг треба,

пред cè, да ја оцени состојбата на борачот, неговото спортско ниво, ф и з и ч -
ките и психичките способности, техничко-тактичкото мајсторство и другите
параметри кои ги обезбедуваат планираните резултати. По добивањето на
овие податоци тренерот ги споредува со модел на врвните борачи направен
врз основа на објективното оценување на најглавните особини на врвниот
борач од одредена категорија и мислењето и искуството на тренерот и на
тој начин создава оценка за потенцијалот на својот борач. Потоа, кога веке
ги утврдил тие разлмки, тренерот прави план и одредува главни задачи врз
кои ke работи во текот на една или повеке години, изработувајки оперативен
план за неговото остварување, Создавањето на етапни и конечни модели,
земајки ги предвид индивидуалните особини на борачот, к е овозможи по-
ефикасно организирање подготовката на борачот, ставајки акцент врз разво-
јот и усовршувањето на недоволно развиените страни во подготовката на
борачот.
Се разбира, паралелно, земајки ја предвид способноста на борачот и ди-
н а м и к а т а на развојот на целокупниот систем на подготовките, неопходно е
континуирано набљудување на измените во системот на подготовките на
главниот противник.
Кога во борењето се утврдува моделот на борачот, треба да се земаат
предвид следните основни п о к а з а т е л и :
Спортските резултати засновани врз основа на прогнозата на спортски-
те резултати и комплетната а н а л и з а на д и н а м и к а т а на развојот на резулта-
тот на крајот од планираниот период.
Возраста, спортскиот с т а ж и т е ж и н с к а т а категорија, што се одредуваат
в р з основа на познавањето специфичноста на борачот, земајки ги предвид
сегашните податоци и тенденциите за иднина, к а к о и оптималната старос-

62
на граница за постигање високи р е з у л т а т и во одредената т е ж и н с к а ка-
тегорија.
М о р ф о л о ш к и т е особини што бараат антропометриски п о к а ж у в а ч и ,
пред cè висина на телото, д о л ж и н а на трупот, нозете и рацете како и друго
специфично за борењето.
Нивото на т е х н и ч к а т а подготовеност на борачот одредено преку след-
ните п а р а м е т р и :
— количеството специјални т е х н и ч к и елементи, специјалки, а исто т а к а
техничките дејства (движења), применети во комбинација на техничките
елементи;
— користењето на силно-брзинските можности на борачот при изведу-
вањето на своите специјални технички елементи (специјалки);
— сигурноста, стабилноста и отпорноста на структурата на техниката
(на з а ф а т и т е и комбинациите на з а ф а т и ) спрема дејството на деструктив-
ните ф а к т о р и (одбраната на противникот, заморот, м о р ф о л о ш к и т е особено-
сти на противникот и др.)
Нивото на т а к т и ч к и т е подготовки, способноста да се оценуваат и созда-
ваат поволни условија (ситуации) за напад, планира и реализира планот на
борењето, потоа снаогањето во текот на борењето (турнирот), дејствувањето
во вистинско време а во зависност од новонастаната ситуација.
Нивото на ф и з и ч к и т е подготовки на борачот што га о п ф а к а нивото на
силно-брзинската подготовеност на основните групи на мускули во стандард-
ните и специфичните ставови, а исто т а к а во динамичниот потенцијал;
П с и х и ч к а т а подготовка, показателите кои ги п р и к а ж у в а а т измените на
психичката состојба, мислените процеси за р е ш а в а њ е на т а к т и ч к и т е задачи,
карактеристичните психички особини на борачите.
Ф у н к ц и о н а л н и т е можности на организмот, п о к а з а т е л и т е и можностите
на системот на организмот неопходни за адаптација со соодветното ниво на
оптоварување.
З д р а в с т в е н а т а состојба, ф у н к ц и о н а л н и т е системи на организмот на
спортистот земајки ги предвид специфичните повреди и болести кои се
ј а в у в а а т кај борењето.
Оценката на способноста на борачот за самоусовршување како и спо-
собноста за а н а л и з и р а њ е на сопствената работа.
Во п р а к т и к а т а со успех може да се даде точна оценка на некои од
ртведените моделни к а р а к т е р и с т и к и , но само доколку користиме специјална
апаратура или пак т р е н а ж е р и .

3. С Е Л Е К Ц И Ј А НА Б О Р А Ч И Т Е ВО Р А З Л И Ч И Н Е Т А П И НА
ПОДГОТОВКАТА В Р З ОСНОВА НА Ф И З И Ч К И Т Е , Т А К Т И Ч К О -
-ТЕХНИЧКИТЕ И ПСИХИЧКИТЕ КВАЛИТЕТИ, ЗДРАВСТВЕНАТА
С О С Т О Ј Б А И Р Е З У Л Т А Т И Т Е ОД Н А Т П Р Е В А Р И Т Е

Во секоја етапа од подготовките селекцијата има своја специфичност.

Во првата етапа, кога почетникот туку што почнал да тренира, селекцијата
се в р ш и главно преку податоците на контролниот систематски л е к а р с к и пре-
глед и општите и специјалните тестирања, в р з основа на општите к а р а к т е -
ристични з н а к о в и за поведението на борачот во текот на т р е н а ж н и о т процес,
на н а т п р е в а р и т е (типот на играта, ш т а ф е т а т а и едноставните ф о р м и на
борењето).

63
 Bo втората етапа, по усвојувањето од страна на борачите елементите
на техниката и тактиката, селекцијата се врши низ тестови за одредување
степенот на совладувањето техничко-тактичките елементи на развојот на
физичките способности и здравствената состојба, а во текот на тренажните
и натпреварувачките борби се оценуваат можностите на борачот за реализи-
рање на она што го совладеал, односно здобиените навики. Оваа етапа оби-
чно се совпага со возраста 13—18 години, периодот на полното созревање и
интензивното растење. Во овој период младите спортисти често ја губат вер-
бата во своите можности (ја губат мотивацијата) поради поматувањето на
автоматските навики на движењето и по правило доага до пагање на спор^-
ските резултати. Затоа е важно во овој период, при селекцијата, да се имаат
предвид индивидуалните особености на биолошкиот развој на организмот,
особено кај борачите од тешка категорија, кај кои овој процес може да
биде запрен.
Овој период е мошне значителен, затоа подготовката на борачите треба
да се спроведува во согласност со системот на натпреварувањата на тие воз-
расни категории, создавајки поволни оптимални условија за плански премин
од пионерски преку младински до сениорски категории.
За постигање на врвни резултати борачот мора да располага со исклу-
чителна психолошка стабилност. Искуствата од спортската практика пока-
жуваат дека при селекција на борачи за состав на државна репрезентација
и учество на најважните мегународни натпревари е неопходно да се земаат
предвид како минимум тие показатели.
Во спортската практика селекцијата најчесто се врши врз база на
спортско-техничките резултати и возраста, што сосема ја ограничува сигур-
ната прогноза за настапот на борачите на соодветното натпреварување.
Затоа при селекциите на борачите во различни етапи и за различни нат-
преварувања посебно значење има тестирањето за одредување нивото на
техничко-тактичките подготовки, психофизичките особини и состојбата на
функционалните системи на организмот. Но резултатите од тестирањето мо-
ра да се имаат предвид при селекцијата на борачите исто како и спортско-
-техничките резултати, под условие научно да е докажано дека тестовите
имаат висок степен на сигурност и валидност и дека даваат објективни ин-
формации.

4. УСОВРШУВАЊЕ МЕТОДИКАТА НА СПОРТСКИОТ ТРЕНИНГ И

ЗАКРЕПНУВАЊЕТО, СИСТЕМОТ НА НАТПРЕВАРИ ПРИСПОСОБЕНИ
КОН ВОЗРАСТА И КВАЛИТЕТОТ НА СПОРТИСТОТ

Ефективноста на спортскиот тренинг се зголемува не само преку вис-

тинските показатели на техничките, тактичките, физичките и психичките
подготовки туку и здравствената состојба. Треба да се одберат и најдобри
средства за тренинг, систематски да се следи развојот на сите квалитети на
борачот и, по потреба, да се внесуваат корекции во планот на подготовките.
Во текот на повекегодишните подготовки на борачот, од почетокот па
cè дотогаш додека истиот не стане врвен спортист, борачот мора да мине низ
николку етапи, од обука до автоматизам. Притоа, секоја етапа има многу
специфична детерминанта на физичката, техничката и психичката форма.

64
Најквалитетниот тренерски потенција i на Македонија — Југославија како учес-
ници на еден квалитетен семинар на којшто учествува и познатиот стручњак
;а борење во слободен стил Шахмурадов од СССР, 1979 година.

Признатиот светски стручњак за борење во слободен стил од СССР, Шахму-

радов им демонстрира на нашите тренери ножни клуч, во партер. Во Маке-
донија, 1979 година.

65
Особено е важно за секоја етапа издиференцирањето на основните средства
и методи за развој на сите елементи на подготовката и систематското вр-
шење контрола на тренажниот процес и неговото влијание.
Системот на натпреварувањето мора да предвиди оптимално поврзува-
ње 'на контролните борби спроведени во текот на тренажниот процес, тре-
нажните борби кои го исклучуваат селективниот елемент и основните нат-
преварувања кај кои е важно пред нив да имало оптимално програмирани
контролни и тренажни борби.
Оптималниот однос на бројот на одредени видови борба (натпревару-
вања) зависи од возраста, нивото на техничхо-тактичката и физичката под-
готовка, спортскиот стаж и др.

Развојот на тренерските кадрови и нивното постојано едуцирање —

едно од најважните стратешки прашања

Современата тенденција за зголемување обемот и интензитетот на

тренажните оптоварувања налага и ефикасно решавање на прашањето за
закрепнување. Потамошното проучување ефективноста на методата за за-
крепнување во текот на тренингот а и помегу тренинзите, како и во текот на
поединечните етапи, во годишниот и повекегодишниот тренинг, ке овозмо-
жи успешно зголемување на обемот и интензитетот на тренингот.
Современиот комплекс на закрепнување мора да користи средства на
активно и пасивно дејствување. Во првиот случај треба да се користат сред-
ства на општи физички подготовки, во зависност од тренажните оптоварува-
ња и друго, а во вториот случај — рационална и квалитетна исхрана, мак-
симална физиотерапија, примена на фармацевтски средства, правилен од-
мор, правилна и рационална организација на слободното време на борачите
и друго.

5. МАТЕРИЈАЛНО — ТЕХНИЧКО ОБЕЗБЕДУВАЊЕ НА САЛАТА

ЗА ТРЕНИНГ НА БОРАЧИТЕ

Салите за тренинг треба да се опремени современо, зашто опременоста

претставува во случајов, значителен и мошне важен фактор за постигање во
практиката врвни резултати. Специјализираната сала треба да има ком-
плетна опрема и справи за тренинг, направа за оцеиување комплексната
подготовка на борачот, комплет направи за забрзување процесот на закреп-
нувањето, направи и реквизити за зголемување и усовршување на техни-
ката, тактиката и физичката подготовеност. Со други зборови, салата треба
да одговара на барањата на натпреварувачките условија.

6. ВИСОК ПЕДАГОШКИ НИВО И ПОЗНАВАЊА HA ТРЕНЕРОТ

Тренерот е организатор и раководител на тренажниот процес и од

квалитетот и ефикасноста на неговата работа зависи во голема мерка пости-
гањето на поставените цели и задачи.

66
 Тренерот во својата работа со спортистите мора добро да ги познава
и да знае да ги користи наведените фактори, што го чинат системот на
подготовките на борачот, не на емпириска, туку на научно — методска
основа.
Затоа тренерот мора да има високо стручно знаење и високи педагошки
квалитети, зашто само во тој случај успешно ke ja насочува активноста на
борачот кон поставените цели и ke биде креатор во постигањето на «ајви-
соки резултати.
Постигање на највисоки резултати е можно исклучително со ефикасно
остварување на главниот принцип во усовршувањето на борачот — принци-
пот на индивидуалност, а тоа ја условува високата организираност на бора-
чите, нивната желба за совладување на нови знаења и творечката смисла
спрема разработените планови на борбата од страна на тренерот.
Тренерот мора да им сугерира на борачите, максимално да ги сти-
мулира за секојдневно усовршување во текот на целиот повекегодишен
тренинг.

67
/
РЕАНИМАЦИЈА HA БОРАЧ BO ВРЕМЕТО МЕГУ БОРБИТЕ
НА ЕДЕН ТУРНИР

Др Милош Вучидолов

Ј^~~

1 Др МИЛОШ ВУЧИДОЛОВ, л е к а р специјалист по

спортска медицина, л е к а р на Југословенската ре-
презентација на борење во слободен стил.

Покрај високиот интензитет на напор, борењето се к а р а к т е р и з и р а и

со својот турнирски к а р а к т е р , со н а т п р е в а р у в а њ е во кое, често, во текот
на еден ден има 2, 3 па и повеке борби.
Новите правила на Ф И Л А (две рунди по 3 минути) бараат од борачот
6 минути непрекината борба и т а к в и напори што условуваат и работата
на срцето да биде до над 200 отчукувања во минута.
Напоменавме дека интензитетот на напорот е многу голем, а во из-
весни т е ш к и акции тој на моменти го достигнува и својот максимум. От-
таму и појавата на замор како компонента што го п р и д р у ж у в а со своите
кегативни к а р а к т е р и с т и к и (намалување интензитетот на работната способ-
ност, на централниот нервен систем и мускулите, намалена концентрација,
намален репертоар на з а ф а т и , односно зголемени условија за повреди и
самоповреди) е помалку или повеке присутен. Борачот го дочекува крајот
на мечот со голем кислороден долг и зголемени распадни продукти на
своите мускули. Поради ова брзото з а з д р а в у в а њ е и подготовката за наред-
ниот меч играат битна и р е ш а в а ч к а улога во идните мечеви Овдека збору-
ваме за брзото опоравување на спортистот со ф и з и о л о ш к и , дозволени сред-
ства. К о и се главните моменти што условуваат брзо в р а к а њ е на нормала
на низа животно в а ж н и р е а к ц и и во организмот на борачот. Поради п р е -
гледност ke одиме по однапред одреден хронолошки ред.
— Добро и правилно програмиран т р е н а ж е н процес (со правилно про-
грамирани в е ж б и на сила, издржливост, техника, тактика, примена на пси-
х и ч к и тестови и сл.) адекватна исхрана богата со енергетски супстанции,
витамини и минерали.
— Редовен спортски живот.
— П р а в и л н о загрејување пред мечот со времетраење од 20 до 30 ми-
нути зависно од надворешните условија и а к т и в и р а њ е т о на целокупната
мускулатура.

69
 — Крајот на мечот борачот го з а в р ш у в а доста истрошен. Тој во време
на борбата троши големи количества енергија, течност и минерали.
Мегутоа, поради к а р а к т е р о т н а натпреварот борачот го чека нов меч
во истиот ден. Токму тоа го мотивира да се подвргне на третман, што би
му помогнал побргу да заздрави.
Овој момент всушност претставува специјална преокупација к а к о на
борачите т а к а и на тренерите во современото модерно т а к а н а р е ч е н о то-
тално борење. Денеска кога резултатите и исходите на еден меч се п л а н и -
раат и добиваат во научните лаборатории, поместувајки ги, со спортските
р е з у л т а т и остварени скоро во сите спортски гранки, можда сите граници на
човешките можности, со право се очекуваат п р а ш а њ а и помош к а к в а на-
ш и т е борачи и тренери очекуваат од нас — спортските л е к а р и . Н а ш а т а
земја се зазема за хуманизација на спортот и активно е вклучена во сите
видови борба и контрола за да не се позволи злоупотреба на ш т е т н и сти-
мулативни средства, хормони и други препарати со лоши е ф е к т и . Kaj нас
постојат р а з н и институти и диспанзери на спортска медицина кои се борат
за доброто здравје на борачите и подобрувањето на нивните р е з у л т а т и со
средства кои неможат на кој и да е н а ч и н да им штетат на н а т п р е в а р у в а -
чите, туку им користат и за здравјето и за нивните д е ф и н и т и в н и резул-
тати. Така е со сите спортисти па и со борачите.
Ф и з и о л о ш к л на уморниот борач треба да му се надомести прво онаа
супстанција која з е д н а ш ја изгубил. З а т о а прво се дава течност. Подготве-
ните напитоци се даваат непосредно по мечот во количества од 100 до 200
грама доколку следниот меч почнува по пауза од најмалку половина час
(најмалата дозволена пауза мегу два меча) или 200 до 300 грама ако мечот
има подолг интервал.
Доста е е ф е к т и в н а комбинацијата на 30 до 50 грама гликоза во 100
до 200 грама вода во која се става сок од 3—4 лимона. Оваа комбинација
се ггие постепено во текот на н е к о л к у минути. М о ж а т да се користат и го-
тови ф а р м а ц е в т с к и препарати кои содржат минерали, а се земаат з а р а д и
о д р ж у в а њ е на повеке ф у н к ц и и на организмот на високо ниво.
Ако салата во која борачот го чека следниот меч со своите условија
е неподобна за з а з д р а в у в а њ е или п а к тоа е забавено (например, загаденост
на воздухот, висока или ниска температура, влажност, бука и др.) бо-
рачот треба заедно со некои од членовите на е к и п а т а а по советите на
лекарот да се одвои во друга помошна просторија или кабина и таму
се презема целокупен третман. Ако времето до следниот меч е такво што
позволува и внесување на енергетски супстанции во организмот се препО-
рачува и ручек. П о ж е л н о е евентуалниот оброк да е богат со јаглени хи-
драти, витамини и минерали со пиење на природни сокови што ја нама-
л у в а а т ж е д т а на борачот. Месо и месни преработки не се п о ж е л н и бидејки
за нивното преработување и согоруЕање во организмот (масти, белтачини)
е неопходно многу подолго време, а самото согорување на овие супстанции
бара многу повеке кислород којшто итака е д е ф и ц и т а р е н во дадениот
момент.
Доколку борачот има слободно време и способност да спие па м а к а р
и половина час пред мечот е мошне корисно з а ш т о сонот доста добро го
одмара нервниот систем а со тоа и целиот организам.
Ова се повекето моменти кои доведуваат и условуваат побрзо и по-
успехно з а и р е п н у в а њ е на еден борец мегу два меча по ф и з и о л о ш к и пат со

70
една забелешка дека декес ова прашање е водечко во спортско-медицин-
ските кругови во светот не само за борачкиот спорт туку и за останатите.
Мноштво тимови, составени од тренери, лекари, физиолози, диететичари
го разработуваат и потаму овој проблем.
Допингот како средство за брзо отстранување на заморот нема место за
дискусија поради познатите штетни последици врз човешкиот организам.

БОРАЧКО YBO
Кога ke ce најде мегу две глави што силно се удираат мегусебно,
увото пука во рскавичниот дел, станува црвено а во пределот што е удрен
се собира крвен подлив-хематом што боли и нагло отечува.
Веднаш треба да се јави на лекар или, ако го нема, да се стави лед
или студена вода.

УВО ВЕДНАШ ПО НОВРЕДА УВО НЕКОЛКУ НЕДЕЛИ ПО

црвенило, оток - - крвен подлив, ПОВРЕДА
хематом — силни болки.

Повреденото уво потоа се смирува. Се губат црвенилото и болката,

но остануваат деформации на ушната школка кои се понекогаш толку го-
леми што го затвораат слушниот канал и ја намалуваат слушноста.

71
72
 3.
СПЕЦШАЛЕН ДЕЛ

ТЕХНИКАТА НА БОРЕЊЕТО Е ЗА БОРАЧОТ САМО

ЛОСТ СО КОЈ ТОЈ СЕ СЛУЖИ ЗА ДА МОЖЕ КО-
РИСТЕЈКИ ЈА С И Л А Т А НА СВОЈАТА В О Л Ј А , Ц В Р -
СТИНАТА НА СВОЈОТ ДУХ И МОЖНОСТИТЕ НА
СВОИТЕ МУСКУЛИ ПОЛЕСНО ДА ГО ПОБЕДИ
ПРОТИВНИКОТ.

73
НЕКОИ СОПСТВЕНИ HCKYCTBA ОД РАБОТАТА СО
ПИОНЕРИТЕ

Ментаз Алајбегу

М Е Н Т А З А Л А Ј Б Е Г У е роден 1946 година.

Си борење почнал да се занимава во борачкиот
клуб „ П а р т и з а н " од f орче Петров, кај Скопје. По-
тоа минува во „ М е т а л у р г " кој подоцна го добива
името ,МИК", додека cera се води к а к о Б К Ско-
пје. Со тренерска работа почнува да се з а н и м а в а
од 1964 година во Б К „ П а р т и з а н " од Горче Петров, кај Скопје. Од 1971 година
до 1976 година работи во Б К „Скопје". Прв тренер е во Б К „ Р а б о т н и ч к и "
од Скопје 1977—78 година. Оттогаш до денес работи во Б К „ Л и р и ј а " од
Скопје. Б и д е ј к и е наставник по ф и з и ч к о воспитување специјалност му е
работата со младите. Ги открива и под неговата стручна работа го почнуваат
своето стручно усовршување развивајки се во асови на слободното борење
мноштвото борачи како например: Ш а б а н Сеидиу, Б а ј р а м Чароли, Абдула
Мемеди, К а н а н Нухиу, Н а з м и Алиу, Ш а и п Бајрами, Мухарем Трстена, Ад-
нан Е л е з и и др. Моментно неговото внимание е свртено кон младите борачи
на Б К „ Л и р и ј а " за кои допрва ke ce чуе Засега, по своите р е з у л т а т и се
издвојуваат Ш а б а н Трстена, балкански п р в а к и трет во светот во к а д е т и и
Абаз Емини, четврти на светскиот ф е с т и в а л на борење во Стокхолм.. Ментаз
Алајбегу е член на д р ж а в н и о т стручен штаб на репрезентацијата во борење.
З а д о л ж е н е за работа со најмладите. Во текот на својата борачка к а р и е р а
два пати бил д р ж а в е н ггрвак 1966 и 1976 година и репрезентативец.
Азбуката на борењето во овој стил уште од пионерските денови мора да
ја научат и нашите најпознати борачи во слободен стил: Ш а б а н Сеидиу, Си-
мон Шутев, Т е ф и к Демири, Б о р ч е Димовски, Р а м и з Т е ф и к о в , К и р о Ристов,
Ристо Дарлев, Бајрам Чороли, К е н а н Нухиу, Абдула Мемети и др.
По огромниот успех на Ш а б а н Сеидиу, осумнаесетгодишниот борач к о ј -
што успеа да се пробие до самиот врв на европското и светското борење,
интересирањето н а најмладите за овој спорт ги надминува сите очекувања.
Откога овој наш млад ас се најде мегу ввездите, нашите најмлади не
само што ги исполнија салите т у к у постигнаа и видни р е з у л т а т и д у р и и во
мегународната конкуренција. Со правилно социјалистичко воспитување,
стручна работа и ентузијазам н а ш и т е млади н а т п р е в а р у в а ч и се в р а к а а од
интернационалните натпревари з а к и т е н и со медали.

74
ОДБИРАЊЕ ПИОНЕРИ З А БОРАЧКИОТ СПОРТ

Во време о д р ж у в а њ е т о на наставата по ф и з и ч к о воспитување ги наб-

љ у д у в а м е учениците и бараме мегу нив т а к в и со предиспозиции за борач-
киот спорт. К а н д и д а т и т е ги одбираме врз база на здравствената состојба,
конструкцијата, п с и х о ф и з и ч к и т е способности, снаогањето во р а з н и ситуации,
упорноста при р а з л и ч н и т е в е ж б а њ а и др. Во борачка селекција нетреба да
се бираат ученици со л о ш успех во ш к о л у в а њ е т о туку исклучително одлич-
ни, многу добри и добри ученици со примерно поведение. Секако со нив
треба претходно да се зборува и да им се п р е д л о ж и т р е н и р а њ е на борење.
З а и н т е р е с и р а н и сме притоа и за ф и з и ч к а т а конструкција на нивните ро-
дители, к а к о и за тоа дали се з а н и м а в а л е со некој спорт, дали воогапто го
сакаат спортот, дали ф а м и л и ј а т а од која поттекнуваат негува традиција во
борењето, па од кој крај се родителите и конечно, бараме согласност од
родителите за т р е н и р а њ е на овој спорт од страна на нивното дете. Ш т о се
однесува до традицијата за борење во ф а м и л и ј а т а појаснуваме д е к а тоа
воопшто не мора да биде гаранција дека, доколку таква традиција и постои,
и детето ke биде одличен борач. Еве еден пример:
Родителите на Ш а б а н Сеидиу поттекнуваат од крај во кој борењето
нема н и к а к в а традиција, односно за овој спорт м а л к у се знаело. На овој при-
мер може да се види и негативното влијание на некои родители врз своите
деца. Така, таткото на Шабан му з а б р а н у в а ш е да тренира борење, м а к а р ш т о
Ш а б а н имаше предиспозиции за овој спорт и м о ж е ш е да постигне најдобри
р е з у л т а т и што и д о к а ж а . Шабан, криејки се од татко си редовно тренира и
постигнува многу у ш т е на самиот почеток. Таткото и потаму долго незнаел
дека син му и натаму тренира. Од своите пријатели а и преку дневниот
печат дознава дека неговиот син постигнува врвни резултати и на крајот
ја с ф а к а својата грешка и — му дозволува на синот тренирање на овој
спорт. Со примеров сакам да п о к а ж а м како, поправо, понекогаш родителите
негативно влијаат врз своето дете при изборот на спортот со кој ke ce
занимава.
Секој септември пристага млада генерација пионери. В к л у ч у в а њ е т о на
нови членови во борачката секција се в р ш и на тој начин што на некои од
нив директно им се предлага да т р е н и р а а т борење — на часовите по ф и з и ч к о
воспитување. Покрај тоа се објавува и оглас во у ч и л и ш т а т а преку кој се ја-
вуваат заинтересираните, понекогаш повеке од стотина. Н а ш а задача е то-
гаш да и з в р ш и м е груггирање на кандидатите спрема т е ж и н а т а или ф и з и ч -
ките способности. Првите денови стапуваме во контакт со клубските л е к а р и
кои редовно ги следат првите т р е н и р а њ а на пионерите. Веднаш, од првите
денови се води евиденција за нивната редовност на тренинзите, а потоа секој
кој мисли да се занимава со овој спорт и потаму добива членска карта. Во
личниот картон се б е л е ж а т сите податоци од кои може да се создаде слика за
развојот и напредокот на борачот во текот на целата година. Секои шест
месеци вршиме тестирање и врз основа на новодобиените податоци правиме
а н а л и з а за развојот и напредувањето на борачот к а к о и влијанието на те-
лесните вежби врз организмот на детето.
Во самата група одредуваме капитен и заменик, а за секоја група во-
диме посебна евиденција за редовноста, додека нередовните ги повикуваме
на разговор за да утврдиме дали е оправдано или не нивното отсуство. Од-
време навреме стапуваме во контакт со нивните родители барајки и н ф о р -

75
мација за влијанието на тренингот врз општото однесување на детето, потоа
за неговата зафатеност во врска со тренингот, редовноста и сл.
Во работата со групите ги одредуваме термините во зависност од нив-
ното слободно време. Пионерите кои посебно се истакнуваат ги пофалуваме
и наградуваме пред сите на годишните конференции на клубот или во неко-
ја друга прилика. На крајот од годината вршиме рангирање спрема нивните
резултати, поведението и односот кон клубот.
Во последно време работиме во две групи со слични квалитети но со
секоја посебно заради совладување на техничките елементи. Имено, со ед-
ната група вежбаме cè додека не се совладеат сите зафати и варијанти на
одредената група, например, зафатите за двете Hose или раце или некоја
друга група зафати. Со другата група работиме од секој вид зафати по еден
зафат овозможувајки им на учесниците самите да ја развиваат својата фан-
тазија за други зафати и нови варијанти. По една година работа констати-
раме која од групите повеке напредува односно која има поголем успех, па
сходно тоа во следниот период внесуваме соодветни измени во методата.

ОСНОВНИ МЕТОДИ И ПРИНЦИПИ ВО РАБОТАТА СО

ПИОНЕРИТЕ — ПОЧЕТНИЦИ

Пионер, којшто првпат доага на тренинг нетреба веднаш да се изведе

на душек, туку може да си игра одстрана набљудувајки го тренингот.
Најпрвин мора добро да се згрее со тренинг па потоа да излезе на душек.
Поради избегнување на повреди и штетно влијание врз здравјето на борачот,
доколку истиот се пренапрегнува, не треба да се позволи, особено кај мла-
дите, излегување на душек без претходно загревање. Поправо интензитетот
на напрегањето треба постапно да се зголемува во текот на тренингот.
Одредувањето на двојките (паровите) се одредува според способноста,
тежината и висината, техничкото умеење и друго.
Распоредот на борачите на душекот треба да е таков што да обезбедува
простор за изведување на зафатите.
Треба да напоменеме дека зафатите се изведуваат од внатрешната кон
надворешната страна.
Зафатите треба да се изведуваат на двете страни (налево и недесно).
При учење на зафатите треба да се учат и одбрана и контранапад.
Научените зафати се зацврстуваат со движење за да борачите бидат
поподготвени за натпреварот.
Најпрвин треба да се учат полесни и поедноставни зафати па дури
кога ke сме сигурни дека децата ги совладеале даваме потешки и покомпли-
кувани зафати.
При изведбата на зафат со фрлање треба да асистираме и да го учиме
борачот на амортизирано пагање. На самиот почеток треба да се совладеат
сите видови пагања.
При увежбувањето на зафатите треба строго да се внимава да не дој-
де до повреди.
Повекепатно повторен зафат е гаранција за поголем успех.
Систематската работа и добрата организација се сигурен пат до
успехот.

76
МЕТОД HA ДЕМОНСТРАЦИЈА

Секогаш треба да ја имаме предвид ф у н к ц и ј а т а на п о к а ж у в а њ е т о и

ф у н к ц и ј а т а на набљудувањето базирани в р з с ф а к а њ а т а на учениците
коишто имаат развиена способност за набљудување, т а к а што ученикот е
способен да ги воочи (забележи) и позитивните и негативните страни на
моторичната задача на еден з а ф а т .
Тоа е најекономичната временска метода. Б а р а њ а т а се:
— Прво треба да објасниме што им демонстрираме;
Демонстрантот на одреден з а ф а т треба да го знае почетокот и крајот;
— Треба да се обезбеди можност сите ученици да ја видат демонстра-
цијата од место погодно за набљудување;
—' В а ж н о е учениците (пионерите борачи) да седат или ако стојат да
се слободни;
— Пионерите нетреба да ги свртуваме, во време на демонстрирањето,
кон сонцето или п а к кон некој силен извор на светлина што би го онево-
зможило нормалното набљудување на демонстрацијата;
— Демонстрацијата треба да е колку што е можно п о к р а т к а а посебно
кога пионерите се испотени;
— Во време на демонстрирањето не треба да е шумно, да се чуе врева,
а евентуалните минувачи да се отстранат за да не се деконцентрираат
пионерите;
— Демонстрирањето треба да е видливо од р а з н и агли т а к а што пио-
нерите да го видат и з а б е л е ж а т секој детал;
— Демонстрирањето треба да е комплетно и правилно изведено.

МЕТОДА НА УЧЕЊЕТО

Методи на учењето се:

а) а н а л и т и ч к а ;
б) синтетичка;
в) комплексна,
а) А н а л и т и ч к а т а метода е учење на моторните задачи што се рас-
членуваат;
б) Синтетичката метода е учење моторните задачи во целина;
в) К о м п л е к с н а т а метода е таква кајшто треба да се започне со син-
тетичката метода, а доколку не дава добри резултати, да се мине на ана-
л и т и ч к а т а метода на учење и дури потоа да се врати на синтетичката метода.
Синтетичката метода е најекономична и повеке им одговара на помла-
дите возрасти па се препорачува како т а к в а . Доминантна е кај учениците
кои брзо ги совладуваат моторичките задачи (техничките елементи).
На децата несмееме секогаш да им веруваме, па затоа треба да ги соби-
раме заедно по едон месец (триесетина дена) најмногу, например, на орга-
низирано л е т у в а њ е на море или п а к да ги водиме во летната ш к о л а за пер-
спективни борачи — пионери. Оваа ш к о л а трае 10 до 15 дена и во тоа време
се и с к л у ч у в а а т сите други активности.

77
 Ha крајот да речеме дека cè ова горекажаното одговара на нашиот си-
стем на работа и натпревари. Ова го пишуваме з а ш т о пионерите од 13 до
15 години, или пак поголемиот број од нив се н а п р е в а р у в а а во лигата на
младинците и учествуваат во малите олимписки игри на градот, а постои и
лига во која се натпреваруваат пионерите.
Во текот на годината пионерите имаат 3—4 турнири и тоа градски,
републички и сојузен.

ПРИНЦИП HA СЕСТРАНОСТ

Н а ш а цел е сестраниот развој на човекот. Принципот на сестраност е

еден од најважните принципи во процесот на тренирањето на борачите-
пионери.
Самиот збор сестракост к а ж у в а дека човекот треба да е здрав, со р а з -
виени п с и х о ф и з и ч к и , и н т е л е к т у а л н и и морални особини.
Пионерите на оваа возраст многу лесно и брзо, полесно и побрзо от-
к о л к у кога и да е порано или подоцна, ги р е ш а в а а т новите моторни задачи
во било кој спорт па и слободното борење.
Изгубеното и пропуштеното на оваа возраст подоцна мошне т е ш к о се
надоместува. Принципот на сестраност бара децата-борачи да се со богато
техничко-тактичко умеење и добра психичка подготовка. З а постигање на
cè ова децата треба да бидат теориски образовани и восгштувани.

ПРИНЦИП HA СВЕСНОСТ

Во процесот на тренингот и борењето децата треба да се свесни и ак-

тивни. Тие треба да знаат к а к в а е целта на нивниот тренинг. Тој им ово-
з м о ж у в а успешно совладување на т е х н и к а т а и т а к т и к а т а и е ф и к а с е н развој
на психо-физичките особини, влијае в р з здобивањето на морални особини
и зајакнувањето на волјата к а к о и постигањето подобри р е з у л т а т и на нат-
преварите. Децата треба да имаат свесен однос кон тренингот за да навле-
зат што подлабоко во тајните на борењето.

ПРИНЦИП НА ОЧИГЛЕДНОСТ

З а поуспешна работа со младите треба да користиме колку што е м о ж -

но повеке огледни средства како што се: кинограми, шеми, фотоси, ф и л м о в и
и други а п л и к а ц и и што го прават тренингот поразновиден и поочигледен.
Со овие средства на децата им ги доближуваме сите оние таЈни и ф и н е с и од
поодделни случаи со што им овозможуваме побрзо совладување на нови
с о д р ж и н и и добиваме во времето. Имено, побрзо и поефикасно се всадува
знаењето неопходно за нови и нови содржини. Децата треба внимателно
да го набљудуваат секое д в и ж е њ е на постарите и добро и з в е ж б а н и т е борачи
а посебно д в и ж е њ а т а на тренерот кој тоа го п о к а ж у в а на н а ч и н „step bay
s t e p " („чекор по чекор") за да целата акција ф у н к ц и о н и р а најправилно.
М о ж е да се рече дека овој принцип игра исто т а к а в а ж н а улога во по-
стигањето морални особини и развојот на волјата кај борачите-пионери. От-
т у к а неговата неопходност во работата со пионерите.

78
ПРИНЦИП HA ПОСТАПНОСТ

Овој принцип има в а ж н а задача во време на тренингот и подоцна на

самиот натпревар, зашто секогаш д и к т и р а постепено зголемување оптова-
реноста на обемот на интензитетот и комликуваните задачи и дејства. Се
базира в р з основата на педагошките п р а в и л а : ,,0д познатото кон непозна-
тото" и ,,Од полесното кон сложеното". Постапноста мора да одговара на
силата и можностите на борачот-пионер. Преку овој принцип го одредуваме
патот на обучувањето и создавањето процес на т р е н и р а њ е во сите периоди.
Тоа се:
— Повекегодишен микроциклус на тренинг,
— Годишен, месечен и неделен микро-циклус на тренинг.

ПРИНЦИП НА ИНДИВИДУАЛНОСТ

Во секој борачки клуб има повеке пионери кои се з а н и м а в а а т со бо-

рење и се интересираат за него. Тоа упатува на посебно собирање податоци,
на индивидуално а н а л и з и р а њ е степенот на нивните з н а е њ а и п с и х о - ф и з и ч -
ките можности. Дури потоа се одредува потамошниот начин на работа со се-
кој од нив одделно а со тенденција добивање во брзината на одредени дви-
ж е њ а т а к а што по извесно време се добиваат заедничките елементи за
работа. Од cè ова произлегува дека вниманието треба да е свртено кон
индивидуалните особини на секој борач. Со овој принцип може да се пос-
тигне и подигне нивото на п с и х о ф и з и ч к и т е и техно-тактичките особини и
восгштното влијание, неопходни за постигање добри успеси во работата со
пионери-борачи. Спрема способноста на секој поединец го одредуваме и ин-
тензитетот на работата со секој од нив низ разновидни в е ж б и а од нивните
настапи на натпреварите вршиме анализи и донесуваме заклучоци за по-
требите од о т ф р л у в а њ е на некои од нив пројавени негативности што бараат
корекција на тренингот.
Овој принцип секако треба да се применува з а ш т о дава добри ре-
зултати.

ПРИНЦИП НА ПОВТОРУВАЊЕ

Познато е дека без повторување на поодделни работи не м о ж е да се

оди напред не само во спортот туку и во сите области на животот. З а т о а
треба да се води сметка овој принцип да биде застапен колку што е можно
повеке кај најмладите борачи. Со тоа им се овозможува поуспешна обра-
ботка на поедини задачи и совладување на она што се бара. Во работата
треба да се повторуваат поодделни ф и з и ч к и вежби а исто т а к а и тренингот
во целина. Бројот на повторувањата на поодделни вежби и интервалните
одмори мегу нив се во зависност од подготовката на борачот, неговата воз-
раст и други ф а к т о р и . Т у к а треба да се посвети внимание на оптоварувањето
на борачот т а к а што по напорното и интензивното оптоварување е неопход-
но одредување на одмор што одговара на потребата за одмарање и ггриспо-
собување на организмот за повторување на вежби.

79
 Посебно кога ce работи за пионерите треба да се внимава во почетокот
на тренингот кај нив да не се чувствува замор како последица од претход-
ниот тренинг односно борачот-пионер да е сосема одморен од минатата в е ж -
ба, од тренингот пред тоа.

ПЛАНИРАЊЕ НА ТРЕНИНГ СО ПИОНЕРИ

При планирањето треба да се има предвид пречувствителноста на пио-

нерите. Затоа дозирањето на тренингот треба да е умерено и п л а н е к и орга-
низирано. Да се планира еден повекегодишен макро-циклус кого ke го рас-
чланиме на годишен циклус, месечен и неделен микро-циклус. Ц е л т а на
повекегодишниот макро-циклус е:
1. Ф о р м и р а њ е и у с о в р ш у в а њ е на специфичните структури на р а з д в и -
ж у в а њ е т о (техниката на борачките д в и ж е њ а ) ;
2. Р а з в и в а њ е на специфични психо-моторни способности и другите
ф у н к ц и о н а л н и особини (кондицијата);
3. Р а з в и в а њ е на ситуационата интелигенција на борачите-пионери (так-
тичките способности);
4. Р а з в и в а њ е на позитивните црти на личноста (неутрализација на
патолошките димензии);
5. Позитивно насочување на мотивацијата на борачите — пионери;
6. Создавање добри мегусебни односи во колективот;
7. Д а в а њ е и н ф о р м а ц и и на борачите-пионери во текот на тренингот и
натпреварот што обезбедуваат активен творечки однос кон тренингот и нат-
преварот но и творечки однос мегу борачот и тренерот. Од овие основни
задачи произлегуваат и специфичните п р а ш а њ а на борачите што м о ж а т да
се д и ф е р е н ц и р а а т на технички, ф и з и ч к и , психо-социјалнм и теоретски под-
готовки. Во одредени временски сегменти се даваат поголеми акценти на
овој или оној вид подготовки, но тие секогаш се поврзани во целина.
Специфичните барања во процесот на тренингот произлегуваат од спе-
цифичноста на возрасните категории на борачите. Пионерите имаат пои-
н а к в и потреби од јуниорите и сениорите. Потоа, истите возрасни категории
имаат р а з л и ч н и барања понекогаш зависно од рангот на натпреварот и од
индивидуалните способности и особини на личноста на борачот, односно од
неговите потенцијални капацитети.

ЕДНОГОДИШЕН ЦИКЛУС НА ТРЕНИНГ

Подготвителниот период се дли во три ф а з и :

а) ф а з а на сестрани и базични подготовки;
б) ф а з а на максимално оптоварување;
в) ситуациони подготовки (техничко-тактички вежби);

Ориентација за работа во првата ф а з а :

— а н а л и з а на моторниот апарат во однос на силата на поединечните
сегменти и флексибилноста;

80
 — податоци за опторузањата што се очекуваат во следната сезона врз
основа на кои се поставува програмата за базична издржливост;
— анализа на техниката на секој поединечно врз основа на која се пра-
ват корекции во техниката.
Во првата фаза најпрвин треба да се изврши здравствен преглед и
тестирање.
Втората фаза на подготвителниот период:
— застапени се максимални оптоварувања, експлозивна сила, ситуаци-
онен тренинг, работејки со медицинките (топки), развивајки ги ненадејното
тргнување, оттргнување, рефлексните движења, брзината и брзинската
издржливост.
Третата фаза на подготвителниот период:
— се работи за самото борење, техничко-тактичкото усовршување со
одржување на пријателски натпревари еднаш седмично додека останатите
денови се предвидени за техничко-тактички вежби.

НАТПРЕВАРУВАЧКИ ПЕРИОД

Како и борачите од другите возрасти така и децата мора да почуству-

ваат натпреварувачки период и натпреварување.
Во третата фаза на подготвителниот период факаме ритам во рабо-
тата и оптоварувањето што одговара на условијата на натпреварувачкиот
период, значи дека организмот е подготвен за најголеми искушенија какви
што бара овој период.
Техничко-тактичките вежби што се работат во овој период треба да
се задржат на одредено ниво, а спрема противникот да се направат тактички
корекции во однос добрите и слабите страни на противникот.
Микро-циклусот е програмиран во однос на минатата недела и мина-
тиот микро-циклус како и во однос на идната борба. Во очекување на по-
слаб противник тренерот ја зголемува мобилноста во тренингот а ако е Me­
ner тежок тогаш настојува да ги растовари борачите во микро-циклусот.
Трегохнгот треба да содржи повеке рекреативни вежби.
Секогаш треба да се потенцираат силните страни на слабиот против-
ник и слабите страни на силниот противник.

ПРЕОДЕН ПЕРИОД

Преодниот период го делиме на две фази:

Во првата фаза децата ги држиме заедно, вежбајки рекреативни ак-
тивности, со голема емоционална заситеност.
Во втората фаза децата ги распуштаме да се одмараат од тренингот и
еден од друг, но со задача, со програма, што мора сами да ја совладеат.

81
У В Е Ж Б У В А Њ Е HA ЕЛЕМЕНТИ ОД ТРЕНИНГ

ЕЛЕМЕНТИ НА ЗАГРЕЈУВАЊЕ

Трчен>ето на „четири нозе" преку ду-

шекот има свое значење, но од бора-
чите се бара душекот да не го допи-
раат со колениците.

Кога на тренинзите се загрејуваме со

трчање, не е добро да се трча само во
круг. Салата понекогаш треба да се
пресече и дијагонално или да се сме-
вува насоката на движењето.

Салтото е мошне опасна акробатска

вежба, но слободниот стил бара акро-
батика na е корисно на тревинзите да
се увежбуваат е елементи од акроба-
тика, особено поради добивање ори-
ентација во просторот како и експло-
зивност.

32
ЕЛЕМЕНТИ HA ТРЕНИНГ

По општите елемеити на загрејување

се преога на тревинг којшто ги загре-
јува низ специјални вежби оние де-
лови што се од посебна важност за
тренингот.

Мостот е значителен за борењето а

повеке се користи во класичниот стил.
На тренингот овие вежби се важни
за развивање на вратвата мускулату-
ра која мора да биде добро развиена
кај сите борачи.

Најпрвин еден од борачите Ке го по-

влече другиот а потоа Ke се отфрли
за да може да го опчекори и да се вра-
ти пак во мост. Истото го прави и дру-
гиот, наизменично. (пиорет)

МАНЕВРИ СО НОЗЕТЕ

Вежбата се изведува во двојки (парови).

Едвиот ги држи возете и мавеврира со
нив, додека другиот мора да работи оној
којшто го изведува мавеврот.
Ha оној на кого ce изведува маневрот
му се дозволува бранење.

Истата вежба се изведува така што на-

паднатиот се ваога ва глава увежбувај-
Ки го мостот и мускулите ва вратот.

СТАВОВИ ВО СЛОБОДЕН СТИЛ

ДИЈАГОНАЛЕН:

Овој став што го илустрира сликава е

вајвогодев зашто е лесев, за напад и
за маневар со голема стабилвост.

ПАРАЛЕЛЕН:

Ова е варалелев — едев од мошне ефи-

касвите ставови за одбрава-блокирав>е.
Мегутоа, доста вегативев воради веста-
билвоста.
ЗАФАТ: СОБОРУВАЊЕ CO ЗАГРАБ
ЗА НАТКОЛЕНИЦИТЕ

Варијавта: едва во друга

Напагачот вајврвив ја фаКа едвата во-

га, ја фиксира помегу своите возе а
потоа ја фака другата ватколевица.

Држејки ги возете во своите раце напа-

гачот го влече противвикот ков себс
и го соборува вред себе така што овој
пага вавазад обидувајки се да се брави.

Нападватиот борач пага со грб ков ду-

шекот потискував од својот противвик
кој се фрла вреку вего, држејки го во
туш возиција.

ЗАФАТ: МЕЛНИЦА

Варијавта: клечејКи и од потчучвувањс

Постојат разви варијавти ва зафатот

мелвица зашто секој шампиов го при-
способил ков својата ковструкција и така
го изведува со голем вроцевт ва сигур-
ност. Во оваа прва варијавта што се
изведува клечејки ва едво колево, ва-
пагачот кога го товари вротиввикот ва
рамо клечи ва колево.
За да го симве вротиввикот од рамо,
вавагачот и самиот се фрла ва другата
страва а вавадватиот пага така што со
грб оди директво ков душекот.

Напагачот ве го вушта вавадватиот cè

додека судијата ве свири туш.

Во другата варијавта вавагачот го става

ва раме вавадватиот така вгго оди лесво
во вотчучвување, цврсто држајки го ва-
падватиот.

Фрлајки го вавадватиот ва страва така

што овој вага преку глава ва грб, ва-
вагачот е сигурев дека лесво Ке го ту-
шира.
ЗАФАТ: СОБОРУВАЊЕ CO ФАКАЊЕ
ЗА НАТКОЛЕНИЦИТЕ

Варијавта: Доагајки од страва

Во висок освовев став вавагачот вртејки

се околу раката ва вавадватиот му доа-
га од страва.

Со доагањето ва вавагачот од страва ва

вавадватиот, тој ја вушта фатевата рака
(којашто имаше цел да му вомогве да
дојде од страва ва вавагачот) и ги фака
ваедваш двете ватколевици ниско. близу
до вивото ва колевиците.

Напагчот истовремево го влече вротив-

викот за ватколевиците и пага и самиот
ва своите колевици така што го собо-
рува вазад противвикот со грб ков ду-
шекот.
Напагачот ce обидува да ce брави во со
поватамошво водигање ва фатевите во-
зе тој вема мвогу шавси за одбрава.

ВРЗУВАЊЕ СО НОЖНИ КЛУЧ ВО

СТОЈКА
На вример, кај дворачев салто

Постојат вовеке зафати во стојка кајшто

би била ефикасва вомошта со вожви
клуч.

Поставуван»ето ва клуч во стојка се из-

ведува ва тој вачив што вапагачот за-
вочвува да влегува со својата вога мегу
возете ва вападватиот од вватрешвата
страва и почвува својата вога да ја
обмотува околу вогата ва вападватиот
вротиввик.

Дури кога со задвиот (дорзалвиот) дел

ва своето стопало ke сети дека цврсто
ја фиксирал вотколевицата ва својот
вротиввик, вавагачот звае дека вожвиот
клуч е поставев.

ЗАФАТ: САРМА

Варијавта: класичва

Освовев став во вартер. Напагачот sa­

narà бочво, од страва така што ја стави
својата вога мегу возете ва вападватиот
и ја закачува ва воблиската вотколе-
вица во клуч.
Држејки ja цврсто фиксиравата вога
на противвикот, вапагачот се фрла пре-
ку вего со мала ротација за да го ври-
нуди противвикот да се вајде ва душе-
кот вртејки се ва грб.

Кревајки ја фиксиравата вога го врти-

ме противвикот ков грб. Противпикот
се обидува да се брави и затоа му ги
фиксираме едвата или двете раце така
што мора да легве во туш.

ЗАФАТ: ФРЛАЊЕ ПРЕД СЕБЕ СО

КЛУЧ НА НОЗЕТЕ

Варијавта: Со дигање ва противвикот

Средев освовен став. Навагачот се под-

готвува да го фати за возе противвикот.

Напагачот го фака противвикот за на.ј-

блиската ватколевица виско околу ко-
леното.

89
Фиксирајки ja вогата ков своите гради
вапагачот вагло се исправува водигајки
го со себе и вротиввикот високо вад
рамевиците.

Озгора вападватиот се вушта волека ва-

долу така што да дојде во позиција во
која со едвата рака го држиме за ват-
колевицата и со другата за вратот.

Хоризовталвата воложба е доста тешка

и за противвикот и за вавагачот па за-
тоа треба да биде што вократка со доб-
ро фиксирање ков телото. Тука има
разви варијавти како може зафатот да
се заврши. Најчесто со став во оваа по-
ложба вожви клуч, ва вогата која е
слободва — виси.

Најчесто противвикот го фрламе пред

себе така што да вадве директво ва грб
без каква и да е можвост за одбрава.
З А Ф А Т : К Р Е В А Њ Е H A ЕДНА НОГА
СО Н О Ж Н И КЛУЧ Н А ДРУГАТА

Варијавта: Со соввување ва другата вога

Во освоввиот став вапагачот се подгот-

вува да влезе во возете, ја ф а к а со
двете раце вотколевицата која му е по-
блиску и ја дига високо.

Дигајки ја високо вогата противвикот

го доведува во вестабилва в о л о ж б а и
затоа со другата рака го в р и д р ж у в а
околу вратот додека со десвата вога из-
ведува сопвување.

По сопката што ја става вапагачот, на-

падватиот iiaía ва грб, додека вавагачот
го фиксира оставувајки мегу возете ва
вавадватиот.

З А Ф А Т : ВИСОК Р Е Б У Р — ЧЕРЕК

Варијавта: Од стојка

Зафатот го завочвуваме со освовев сре-

ден став.
Додека напагачот го фака вротиввикот
за рака и го влече ков себе, истовреме-
во додека овој се клати во душекот,
му вриога од страва и го фака околу
десвата ватколевица.

Држејки го цврсто во зафат вапагачот

го дига задвиот дел ва телото ва напад
натиот, вртејки го околу себе така што
овој вреку глава пага ва грб во туш.

БОРБА ВО П А Р Т Е Р СО МЛАДИ

СО НОВИТЕ ПРАВИЛА ВО БОРЕЊЕТО

ПОВТОРНО СЕ АКТУЕЛИЗИРА БОР-
БАТА ВО ПАРТЕР. МНОГУ Е ВАЖНО
СЕКОЈ ТРЕНИНГ ДА СОДРЖИ ЕЛЕ-
МЕНТИ НА БОРБА ВО ПАРТЕР.

ЗАФАТ: ОДБРАНА ОД МОСТ

Варијавта: со вртеше преку себе

Додека нападватиот ге наога во висок

мост ги фиксира рацете зад грбот ва
својот напагач, подготвувајки се за екс-
влозивво свртување спротивво од те-
лото ва вавагачот.
Правејки ексвлозивво свртување ва
гпротиввата страва вападватиот го пре-
фрлува вреку себе вавагачот, така штн
овој пага со главата вапред подготву-
вајки мост како своја одбрава.

Нововаставиот мост може да се урвс

само додека ве е стабилизирав, во по-
четокот.

Урвував»ето ва мостот бара добро поз-

вавање техвиката ва борењето.

ЗАФАТ: КЛУЧ НА НОГАТА СО ПО-

МОШ HA РАКА
Варијавта: блокирање ва главата со вога
Има вовеке видови вожев клуч. Ние
сакаме да укажеме на едев ефикасен
вожев клуч.

Откако ke го доведеме вротиввикот ва

бок во вартер, вавагачот ја свиткува
едвата вегова потколевица со двете ра-
це, помагајки се со рамото — туркајки
го и фиксирајки го со телото вротив-
викот.
Штом ke ja креве вотколевицата ва
едвата вога до ватколевицата ва другата
mira. напагачот со двете раце ја овфака
другата вога, ја крева и го вривудува
вападватиот да се сврти со грб.

Навадватиот се обидува да се брави,

мегутоа вавагачот ја водига вогата и го
врти вападватиот cè додека ве го ф и к -
сира ва грб во туш.

ЗАФАТ: РУЛАЊЕ — ОПАКОВКА

Варијавта: заграб за глава и за потко-
левица

Напагачот во мвогу визок освовев

став успева да го фати вротиввикот за
глава и едвата рака истовремево вле-
чејки го вавред и вадолу, вривудувајки
го ва тој вачив да падве ва раце ва
колево.

Напагачот преога од страва ва нападна-

тиот и успева во вогодев момевт да го
фати за вајблиската вога. Така воедво
напагачот ги држи главата и раката
и вогата од иста страва.
Стегајки ги истовремево, вапагачот го
подига задвиот дел а го турка вадолу и
навред предвиот дел така што вапад-
натиот пага ва грб преку глава без го-
леми шавси за одбрава.

ЗАФАТ: ЦВИКУВАЊЕ

Варијавта: Фиксирање ва раката вод

телото

Во освоввиот став напагачот се водгот-

вува да изведе векој зафат.

Факајки и фиксирајки ја раката со која

го има опфатево напагачот, вавадватиот
се фрла вапред и ва страва восејки го
со себе и врефрлувајки го вреку себе
вапагачот.

Фрлајки го вреку себе, напагачот пага

со грбот ков душекот, така што овој
неможе да се одбрави. Cè додека ве го
тушира вавадватиот ве ја вушта фате-
вата и цвикувавата рака.
 ЗАФАТ: ЦВИКУВАЊЕ И ФРЛАЊЕ
НАЗАД

Варијавта: Со дигање

Напагачот вавага така што во вочето-

кот ва борбата го фака вротиввикот за
нозе. Навадватиот го фиксира за поло-
вивата. Прво со шаките а вотоа со вад-
лактиците вапагачот истовремево дигај-
ки се и исвравувајки се го има вротив-
викот ва рамевиците.

Откако го има фиксираво и дигвато, се

фрла вазад ва душекот така што ва-
пагачот пага директво ва грб. Невоз-
можво е да се избегае тушот.

КОМБИНИРАН ЗАФАТ: ДИГАЊЕ И

ФРЛАЊЕ ПРЕД СЕБЕ

Варијавта: Со цвикував>е

Напагачот се ваведвува и влегува во

војас под вападватиот, кој со двете ра-
це му ги фиксира рацете и го дига ста-
вувајки.

Наместо вавазад да го фрли противни-

кот, што се прави во „ЦВИКУВАЊЕТО",
вапагачот го фрла вротиввикот од рамо
пред себе претходво факајки го за возе.

96
Нападватиот nafa со грб ков душекот
така што се наога ведваш во туш по-
зиција а вапагачот со телото ковтролира
вавадватиот да ве се извлече од оваа
критичва возиција.

Сите обиди да се ваврави мост или да

се оргавизира одбрава се безусвешви.
Напагачот со телото владее вад против-
викот.

КОМБШГИРАН ЗАФАТ: СОБОРУВАЊЕ

СО ОПАКСВКА

Навагачот ја подига високо вападватата

вога, се оддалечува ведваш од против-
викот за да може да ја овчекори ва-
падватата вога и така го соборува вро-
тиввикот.

Штом ke го собори ва душекот напад-

ватиот, вапагачот је става ведваш дру-
гата рака под главата ва iianaíачот, така
што подготвува опаковка.
 Приближувајки ги рацете едва ков дру-
га, вавагачот го доведува вавадватиот
во туш.

ЗАФАТ: ПОКРИВАЊЕ НА НОЗЕТЕ

НА ПРОТИВНИКОТ СО НОЗЕТЕ
НА НАПАГАЧОТ

Од освовев став во партер со раката

што беше околу војасот го туркаме про-
тиввикот вастрава, потоа ја уфрлуваме
вогата мегу веговите возе.

Уфрлевата вога ја крева напагачот cè

додека ве го опчекори околу волови-
вата вавадватиот. Истовремево вапага-
чот се подготвува да ја фиксира главата.

Фиксирајки ја главата и покривајки го

вротиввикот со вога, напагачот го дове-
дува вападватиот во „туш".

98
РАБОТА CO ГРУПА HA ТРЕНИНГ

Голема е улогата ва треверот во поди-

гањето млади геверации ва борачи. Тој
мора да е добар педагог, стручев учи-
тел и главва кохезиова сила. На крај
од едвогодишвиот циклус сите борачи
со треверот групво се фотографираат за
спомев.

Група пиовери со треверот ва крајот од

едвогодишвиот циклус

ПОСЕБНО ВНИМАНИЕ ЗА
ТАЛЕНТИТЕ
Задача е ва треверот да ги открива вре-
ку тревивг и ватпревар талевтиравите
пиовери и младивци. Тој им ги соов-
штува виввите вредвости. Се обидува
да ги приврзе ков себе и ва тој вачив
ги врзува за борењето и оставувањето
во овој спорт.

Тревер со едев од талевтиравите, Шабан

Трстева, државев и балкавски првак ва
15 годишва возраст. На севиорското ев-
ропско првевство за 1982 годива го освои
третото место.
СПЕЦИФИЧНОСТА HA РАБОТАТА CO МЛАДИТЕ
Давидовски Блажо

• ;:

Роден на 21 август 1952 година во Штип. Со борење почнува да се зани-

мава 1965 година во „Балканец" — Штип. Државен првак е во слободен
стил 1971, 1972, 1974 година. Второ место во земјата освојува 1970 година.
Член на Сојузната репрезентација 1971, 1972 и 1974 година. Освојува тре-
то место на мегународниот турнир во Букурешт, Романија 1971 година. Фор-
мира борачки клуб во Кумавово каде се здобива со први тренерски иску-
ства и останува таму две години. Сега работи во Мурска Собота, Словевија,
како наставвик по физичко воспитување. Таму веднаш по доагањето фор-
мира клуб во ксј постига завидни резултати. Има завршено Виша школа
за физичка култура во Скопје, а апсолвира и на Факултетот за физичка
култура во Лзубљана.

Работата со младите е с п е ц и ф и ч н а ли на светското првенство. З н а ч и , по-

во секој спорт а посебно во борењето.
З а да постигне највисоки р е з у л т а т и
во својот клуб, тренерот мора да з а -
почне со млади посветувајки им по-
себно внимание во својот секојдневен
т р е н а ж е н процес, со специјално под-
готвени планови и програми з а трени-
рање. Cè што k e ce пропушти при ф о р -
мирањето на борачот во младоста мно-
гутешко и л и п а к воопшто н е м о ж е да
се надомести подоцна.
Поради тоа з а работа со младите
треба да се издвојат најдобри струч-
њаци.
Кога, поправо, еден пионер и л и
младинец треба да започне да се з а н и -
мава со борење?
З а овој проблем доста е пишувано
па затоа и има доста ставови, од кои
некои од порано изнесените веке до-
живеаја деманти од современата бо-
р а ч к а пракса. Пример се извесен број
млади борачи од Јуниорското првен-
ство на Европа, кои донесоа медали
веке на 15—16 години, додека на
17—18 годишна возраст освоија меда-
стигаа најголеми признанија токму во
годините з а кои некои автори сметаа
дека се погодни за з а п о ч н у в а њ е со
борачки спорт.
Во книгата „Борење во грчко-рим-
ски с т и л " др Саво Бојовик истакнува
дека најмладиот учесник на Олимпи-
јадата имал 17 години а најстариот —
43. Cè тоа зборува дека не е точно до-
к а ж а н о кога треба да се почне со бо-
рачкиот спорт и кога треба со истиот
да се заврши, односно да престане
активната борачка кариера. Во про-
сек, спрема податоците од литерату-
рата, со борење може да се занима-
ваат и пионери од 8—10 години. П р о -
фесорот Ш т у р м од В Ш К Т Љ у б љ а н а
смета дека е идеално д а се започне
уште во детските градинки, при к о -
ишто веке работат „градинка на снег".
Се разбира, стручните л и ц а треба при-
тоа да н а п р а в а т за таа возраст н а ј -
пригодна програма, т а к а што со воо-
бичаените детски игри на д у ш е к о т
да се р а з в и в а а т сите компоненти од
координирани д в и ж е њ а до автома-

100
тизмот којшто со себеси ja носи и награди па во следната да остане без
љубовта кон овој спорт. Работата на ниедна, односно не п о к а ж е резултати.
тренерот и на борачкиот с т р у ч њ а к е Борачите се многу чувствителни и
да ги открие мегу младите оние кои со нив треба мошно внимателно и
п о к а ж у в а а т најмногу смисла, упор- плански да се работи и постапува.
ност и а ф и н и т е т за овој спорт и да Она на ш т о треба да се посвети по-
ги упати кон специјализирани ф о р м и себно внимание е ф а к т о т борачите да
на тренинг, за да м о ж е од нив подоцна го с ф а т а т борењето к а к о игра а нат-
да се очекуваат, по програмска и си- преварот како забава и cè тоа да им
стематска работа, најдобри остварува- претставува задоволство и мото. Гла-
ња во овој спорт. вен мотив за з а н и м а в а њ е со борачкиот
Познато е и научно д о к а ж а н о дека спорт и создавањето ш и р о к а борачка
моторните способности не се р а з в и в а а т база, треба да е вистината д е к а со
кај сите луге исто, па т а к а и психички тренинзите се изградува, п р е д cè,
децата не се р а з в и в а а т поддеднакво во здраво и убаво ф о р м и р а н о тело, а дека
иста возраст. Се з н а е дека некои деца спортските р е з у л т а т и и евентуалните
се ф о р м и р а а т порано и побрзо напре- највисоки постигања се исто толку ва-
дуваат од своите врсници. На оние кои ж н и но не и н а ј в а ж н и за толку млади
се издвојуваат по своите способности, и уште не сосема ф о р м и р а н и лично-
треба да им се овозможи побрз развој сти. Тие, најамбициозните сами се
и можности за побрзо усовршување, издвојуваат кога почувствуваат к а к в и
напредување и здобивање на што по- cè можности им се п р у ж а а т со малку
големи борачки искуства. П р и анга- дополнителен тренинг и поголеми ан-
ж и р а њ е т о и стимулирањето на т а к в и - г а ж и р а њ а . З а да не се отиде и тука во
те т а л е н т и р а н и деца треба да се води крајност, во воспитниот процес при
сметка тие да не бидат префорсирани, ф о р м и р а њ е т о на борачот, секогаш
за да не дојде до р а з о ч а р у в а њ а поради
треба да се нагласува, без оглед на
ж е л б а т а за пребрз успех и борачка нивните амбкции и првите големи р е -
слава, к а к о и поради преголемите оче- зултати, дека учен>ето и училиштето
кувања на другите к а к о и самите нив. ветреба да се запуштат, т у к у треба да
Тоа м о ж е да р е з у л т и р а со т е ш к и кри-
се во прв план, затоа што од успехот
зи во нивната уште недоразвиена пси- во ш к о л у в а њ е т о и резултатите од He­
ха. Затоа, да з а к л у ч и м е : нивните п р -ro треба да се ж и в е е , па дури тогаш
ви н а т п р е в а р и треба и мора внимател- спортот и борачките остварувања тре-
но да ги одбираме. Добро треба да го ба да се негуваат к а к о а ф и р м а ц и ј а и
познаваме секој поединец, да ги зна- перспектива, но не и к а к о извор на
еме неговите р е а к ц и и на пораз, на средства за живот.
победа, к а к о се однесува пред мечот
спрема непознатиот противник, како
реагира кога дозиава кој му е против-
никот, и тогаш кога го запознава и ХОМОГЕНИ ГРУПИ
види, а к а к о во време на борбата.
Експерименталната работа во дру-
Оптовареноста и одморот мора да
гите спортови п о к а ж у в а дека таму
се програмираат исто како и натпре-
кајшто се ф о р м и р а н и хомогени групи
варувањето и видот на натпреварува-
со програми направени токму за тие
њето на кое треба да се учествува. Cè групи, немаме р а с п а г а њ а на тие групи
ова го знајат искусните тренери и и н а п у ш т а њ е на тој спорт. Тоа влијае
внимаваат да не им се случи токму предвиденото да се совладее за по-
она на гпто многумина паднале — во кратко време. Можноста за ф р у с т р а -
една година борачот да ги освои сите ции е сведена на минимум под услов

101
тренерот да е во исто време и добар
педагог. Преогањето од една во друга
хомогена група треба да се позволи
само кога тоа е неодложно потребно.
Кога би се работело поинаку, би до-
шле во ситуација фрустрираните мом-
чиња-борачи да ги напуштаат тренин-
зите па и борачкиот спорт. Затоа, пред
cè е важно со тренинзите да се про-
должи плански, систематски, со изгра-
ден психолошко-педагошки слух, би-
дејки тренингот е долгорочен процес
и бара многу трпеливост и смисла за
таа работа.
МЕТОДИ ЗА РАБОТА СО МЛАДИТЕ
Kaj нас во Југославија не постои
доктринарно пристапување кон раз-
работката и примената на методологи-
јата на тренингот во борачкиот спорт
во слободен стил според возраста и
целите. Секој ги тренира и обучува
младите според шаблонот кој е при-
фатен и вообичаен во тој клуб. Тоа е
добро само доколку човек се занима-
ва со научно-истражувачка работа, па
на тој начин има на увид неколку ме-
тоди применувани во клубовите, што
подоцна може да ги сними и сумира
добиените резултати. Така, кај нас
всушност се одржуваат повеке раз-
лични методи на борачки школи. Не-
кои клубови во работата со младите
се придржуваат исклучително кон
своја метода, други — комбинираат.
Има клубови кои ја применуваат
таканаречената синтетичка метода и
имаат видни резултати, но нетреба да
се сфати дека со примената на тие ме-
тоди секогаш и задолжително се до-
ага до добри резултати.
Во Љубљана, на Факултетот за
физичка култура, се вршени разни
испитувања и се дошло до заклучок
дека синтетичката метода е многу по-
добра од аналитичката, но ни таа не-
треба да се занемарува и изоставува.
Ни се чини дека и по согледување-
то на податоците од литературата за
102
методите по кои се работи на тренин-
зите за борење во слободен стил во
СССР, ГДР, Јапонија и други, кај нас,
во работата со борачите во слободен
стил најдобро е да се прифати синте-
тичката метода. Синтетичката метода
посебно е погодна за работа во почето-
кот. По оваа метода доага ситуацио-
ната метода која, исто така, дава
добри резултати. Овие две методи се
гтримарни и даваат добри резултати
во кратко време. Нетреба да се забо-
рави а повремено треба и да се корис-
ти аналитичката метода, итеративна-
та како и комбинираните методи.
На кои методи ke им се даде пред-
ност одлучува самиот тренер врз ос-
нова на личното искуство, спрема
возраста на групата со која работи,
според психичкото расположение во
групата а и според другите фактори
што влијаат врз изборот на најсоод-
вената метода. Работата на тренин-
зите несмее да стане шаблонска, се-
когаш по иста метода.
Во времето на својата почетничка
работа, пред 7—8 години, авторот на
овие редови најпрвин ја користеше
аналитичката метода, подоцна синте-
тичката и комбинираната. По извесно
време доага до сознанието дека нешто
не е в ред — борачите кои беспрекор-
но ги изведуваат сите зафати на тре-
нинзите, скоро ништо неможеа да из-
ведат на своите пионерски и младин-
ски натпревари. На авторот му се
чинеше тие ги совладеаја гпколските
зафати, но во работата недостигаше
борбената компонента на техниката со
најважното — тактиката. Тоа што тие
го имаа совладеано беше зафат при
чие изведување противникот не пру-
жаше никаков отпор. По овие конста-
тации форсирана е ситуационата ме-
тода и резултати не изостанаа. Сега
авторот cè повеке ги користи ситуа-
ционата, синтетичната и литературна-
та метода во секојдевната работа. На
тој начин за кратко време можат да
се постигнат солидни резултати. Се
чини дека во работата со младите тре-
нерите најмногу грешат при изборот
на методата. З а т о а се с л у ч у в а а т го-
леми и з н е н а д у в а њ а токму кај оние
борачи кои на тренинзите оставаат
впечаток на одлични техничари од
кои и тие самите а и управите на
клубовите и секциите заедно со тре-
нерите длабоко се разочаруваат. Kaj
возрасните борачи кои имаат изгра-
дени автоматизми и одредени борбе-
ни искуства методата на тренингот не
е толку битна колку кај младите. Б о -
рењето во слободен стил бара к а р а к -
теристични моторични д в и ж е њ а што
треба благовремено да ги развиваме
кај нив. Тоа се координирани д в и ж е -
ња, баланс (рамнотежа), еластичност,
експлозивност во исфрлувањето, бр-
зина и др. Ако назначените особини
не се р а з в и в а а т до ф и н е с и во младо-
ста, подоцна тешко и споро се разви-
ваат. Секому е јасно од колкаво зна-
чење е степенот на развиеноста н а
моторичната синхронизација. Сакаме
да нагласиме дека коефициентот на
вроденоста на овие особини е помегу
0,80 и 0,90 а достига свој максимум
некаде околу 20—22 годишна возраст,
па тогаш ни е јасно од какво значење
е р а з в и в а њ е т о на тие способности во
младите години и колку многу може
да се постигне со благовремена и сис-
тематска работа и в е ж б а њ е . Kaj де-
цата најпогодно е тие способности да
се р а з в и в а а т преку р а з л и ч н и ш т а ф е т -
ни игри, елементарни и програмирани
вежби и имитации на борби. Ако во
овие години борачот се н а о р у ж а со си-
ла тогаш тој подоцна ke е супериорен
во борбата со оние борачи кои не ја
применувале в е ж б а т а за здобивање
сила. Мегутоа, ако многу млад гшонер
или младинец ф о р с и р а н о работи и
тренира зголемување на силата, тој
сигурно ke биде посилен од своите
врсници, но затоа ke настагш стагна-
ција во неговиот развој што ke резул-
тира со л о ш и р е з у л т а т и и тоа токму
тогаш кога се очекуваат најдобри.
ТЕХНИКА
Со која т е х н и к а ke ce започне за-
виси, разбирливо, од самиот тренер.
Мошне е в а ж н о во почетокот да се ве-
ж б а со т е х н и к а која ги р а з в и в а мо-
торните афинитети, секако покрај
конативните, когнитивните и други,
што знатно влијаат врз ф о р м и р а њ е т о
на добар борач. Изборот на техниката
тренерот ke ja приспособи кон возра-
ста на групата учесничка во тој тре-
нинг. Значи, примената на техниката
е во зависност од борачот.
Во л и т е р а т у р а т а срекаваме автори
кои тврдат д е к а е потребна посебна
т е х н и к а во тренирањето на возрасни-
те од онаа за младите. П р а к т и к а т а
пак п о к а ж у в а дека тоа не е добро.
К а к в а техника ke ce примени зависи
од самата единка и нејзините детер-
минанти. Секој борач мора да ја со-
владее т е х н и к а т а п л а н и р а н а во клу-
бот.
Притоа несмее да се заборави злат-
ното педагошко п р а вил о ,,од познатото
кон непознатото" и ,,од полесното кон
потешкото". Од големо з н а ч е њ е е бо-
рачите во слободен стил да ја совла-
деат т е х н и к а т а на грчко-римскиот
стил. Со досегашните постигања во
слободниот стил разработвна е одбра-
ната на нозете и затоа тешко м о ж е во
борбата да се оди во напад со нозе, да
се постигне некој з а ф а т . Европското
првенство во борење во слободен стил
во Ч С С Р 1980 година п о к а ж а дека
елементите од класичниот стил рам-
нопрамно се употребуваат и во бор-
бите во слободен стил па преку нив не-
кои борачи од слободен стил доагаат
до з н а ч и т е л н и победи.
Kaj совладувањето на т е х н и к а т а
мора да ги учиме систематските з а ф а -
ти кои подоцна ke ни станат основа за
совладување на посложените техни к и
и финеси. Погрешно научениот тех-
нички з а ф а т кој со в е ж б а њ е т о стану-
ва автоматски, подоцна мошне тешко
се исправува. Од тие причини многу
103
e т е ш к о т е х н и к а т а на з а ф а т и т е пра-
вилно да им се издемонстрира н а
младите и да им се објасни правилно
по елементите. Тоа може да го стори
само добар и искусен борач или тре-
нер педагог. Секогаш треба да се има
на ум дека секоја т е х н и к а — ист з а -
ф а т , неодговара секогаш во иста мер-
к а на секој борач. Секој тренер во по-
четокот го бара својот пат и соодвет-
ните з а ф а т и за почетокот на тренингот
со младите. М о ж е да се п р и ф а т и и з -
лагањето на професорот Др. Ј о ж е
Ш т у р м од Факултетот за ф и з и ч к а
култура во Љ у б љ а н а , којшто вели, во
рамките н а своите предавања, од Те-
оријата на спортскиот тренинг, дека
децата најлесно ги у ч а т оние елементи
од т е х н и к а т а кои се најблиски на п р и -
родните д в и ж е њ а . З а да се дојде до
сознанието кои се тие природни дви-
ж е њ а UITO се применуваат во нападот
или одбраната, направен е оригинален
експеримент. Во осумгодишно учили-
ште со 1.262 ученика од р а з л и ч н а во-
зраст, кои гогкогаш немале врска со
борачкиот спорт, на часовите по ф и -
зичко воспитание, двајца по двајца
ученици се п у ш т а н и во борачкиот
круг на душекот, со задача да се на-
пагаат еден друг т а к а к а к о што се
прави тоа во борењето во слободен
стил. На целата група и е објаснето
што несмее да се п р а в и во борењето
во слободен стил. Тогаш се набљуду-
вани природните д в и ж е њ е при напа-
дот и одбраната. Се дошло до з а к л у ч о к
дека при нападот најчесто оној што
напага се насочува право кон рацете
на противникот за да со п о в л е к у в а њ е
го доведе во лабилна состојба што би
ја искористил, и л и со подметнување
на ногата и п р а в е њ е к л е ч к а (сопка)
за да се собори противникот или п а к
истиот да се постави на грб.
Втор з а ф а т , којшто, по правило, го
пробале сите е скокањето в нозе и
ф а к а њ е т о за една или двете потколе-
ници, со подигање и соборување. Ма-
н и ф е с т и р а н и се и други поединечни
104
обиди од детската ф а н т а з и ј а . Овој
тест-проучување п о с л у ж и л к а к о ос-
нова за п р а в е њ е на програма за т р е -
нинг во клубот за совладување техни-
ката на з а ф а т и т е и в е ж б а њ е т о н а з а -
граб за р а к а и с в р т у в а њ е на грб. П о -
тоа се ишло на истиот з а ф а т на заграб
со рака, и з в е д у в а њ е од р а м н о т е ж а и
такво подметнување на ногата ш т о
противникот пага н а подот а напага-
чот се ф р л а на грб. Друг з а ф а т по т а а
програма е п а г а њ е на нозе и собору-
вање со дигање на двете потколеници.
Направена е и варијанта н а заграб
на двете потколеници со в л е ч е њ е на
стопалата и истовремено т у р к а њ е на
потколеницата со двете рамиња. П о -
тоа се у в е ж б у в а л заграб и подигање
само на една потколеница, на и змени ч -
но левата и десната. Третиот з а ф а т ,
што се чинел најприроден, е загработ
за глава со употреба на нога за собо-
р у в а њ е на противникот. Тоа се трите
основни з а ф а т и што ги користеле де-
цата во своите напади, м а к а р ш т о н е -
мале никогаш н и к а к в и в р с к и со боре-
њето пред тоа. Треба да се подвлече
д е к а следниот најчесто успешно изве-
д у в а н з а ф а т е вл егува ње во појасот
и обид противникот да се с к р ш и во
половината. Овој з а ф а т е мошне ин-
тересен за грчко-римскиот стил, но
може, со мала корекција, со употреба
на нога (ставање сопка) да се употре-
би и во слободниот стил. З н а ч и т е л н о
е да се спомене и тоа што нема голема
р а з л и к а кај борбите на отстојание од
оние водени одблизу. На мегународен
п л а н м о ж е да се з а к л у ч и дека Ј а п о н -
ците ја ф о р с и р а а т борбата на отстоја-
ние, додека Советите ја ф о р с и р а а т
контакт-борбата во слободен стил. Ни
се ч и н и д е к а на борачот треба да му
се овозможи, по н а ш е мислење, во и з -
весни ситуации, да т р е н и р а борба на
отстојание и обратното. Во зависност
од конструкцијата на борачот и со
оглед неговото п о з н а в а њ е н а техни-
к а т а на з а ф а т и т е и секако, зависно
од противникот, при одредувањето
тактиката на турнирот или тактиката
на една борба се одредува и тоа како
борачот ke ce бори — одблизу или од-
далеку. Тоа не обврзува да ги научи-
ме борачите при тренирањето на оба-
та начина на борење, за да можат, спо-
ред ситуацијата и со одредена такти-
ка, да се служат со своето знаење
совладеано на тренинзите. Во совла-
дувањето на техниката треба задол-
жително да се уфрли и совладување
на техниката на грчко-римскиот crarf,
по можност збогатена со ножна тех-
ника, и дури тогаш ke добиеме ком-
плетен борач во слободен стил.
Секој зафат се дели на елементи.
При обучувањето техниката, на тре-
нингот, најпрвин тренерот или неко ;
од постарите добри борачи го изведу-
ваат планираниот зафат на соодвет-
ниот противник, брзо и ефектно, ед-
наш или повекепати, додека другите
внимателно ги следат, набљудуваат.
Потоа тој зафат се расчленува и се
покажуваат неговите составни еле-
менти. Најпрвин се покажува најпо-
годниот основен став како услов за
изведување на тој зафат. Неопходно
е да се покажат и предигрите гпто
доведуваат до основниот став. Втор
елемент е влегувањето во зафатот.
Трет елемент е врзување и исфрлу-
вање на противникот. Четврти еле-
мент е носење на противникот до туш
позиција или до партер. Петти еле-
мент е свртување на противникот на
грб или доведување на противникот
од туш позиција во туш како главна
цел на борбата. Од борачите на тре-
нингот, пред cè, треба да се бара да
совладуваат и увежбуваат елемент по
елемент, одвоено секој за себе во
двојки (парови) под контрола на пред-
водникот и самиот тренер. Кога сме
сигурни дека пионерите или младин-
ците ја совладеале техниката на ос-
новните елементи на еден зафат, то-
гаш одиме на изведување на целиот
зафат синхроно. За да има повеке,
простор на душекот и поефектно се
изведуваат и увежбуваат зафатите,
секоја втора двојка треба истите да
ги увежбува додека првите двојки ги
набљудуваат нивните увежбувања што
се изведуваат задолжително наизме-
нично. Прво еден од борачите од двој-
ката го изведува зафатот додека дру-
гиот му дава отпор а потоа истото тоа
го прави другиот борач. Синхрониза-
цијата и елементите како и комплет-
ното ефектно изведување на зафатот
го набљудуваат тренерот, предводни-
ците и оние двојки кои чекаат да дој-
дат на ред за влегување на душекот.
Тренерот и предводниците внимателно
го набљудуваат синхроното изведу-
вање на елементите за да можат да
ги коригираат своите борачи, ука-
жувајки им на деталите што не
ги совладеале, барајки од нив да
го повторуваат зафатот cè додека
не ги отклонат грешките. Тие ис-
правки ги набљудуваат другите бо-
рачи и ги воочуваат за да не ги пов-
торат на своите вежби. Потоа следна-
та група, втората, се обучува на душе-
кот додека сега првата група го наб-
људува нивното вежбање. Кога ke ce
совладее добро еден зафат, тогаш се
оди на проучување на неговите вари-
јанти. На борачите се остава да ја ус-
војат онаа варијанта на зафатите што
најмногу им одговара. Тука се мисли
на можноста за адаптација на вари-
јантата, во условите на нивната био
-физичка конституција. Се чини дека
е практично прво да се научат напади-
те па дури потоа одбраната. Тоа е и
логично и разбирливо. Ако младиот
борач веднаш ги научи сите одбрани,
тогаш не би можеле да се победуваат
еден другиот, испробувајки ги во си-
туациониот тренинг новосовладеаните
зафати. Кога борачот е свестен дека
добро ја совладеал одбраната тогаш
извесен број од нив почнува да кон-
трира, na се случува и ла тренингот и
подоцна во време на борбата да останат
без офанзива, што е голем минус. Од-
браната и контранападот треба да се
105
изучуваат на крајот од еден трена-
жен период кога се совладеани сите
техники на нападот. Кога се совладеат
нападот и одбраната во стоечки став,
тогаш се минува на изучување техни-
ката на нападот и одбраната во пар-
тер. Со понатамошното изучување на
зафатите по планот на тренингот се
оди на напад во серии и се поврзува
од напад во стоечки став до напад во
партер.
Има еден број автори, мегу кои и
авторот на книгава, др Бојовик, кои
сметаат дека пионерите и младинците
НАШИ ИСКУСТВА
ПРИ ИЗВЕДУВАЊЕТО НА НЕКОИ ТЕХНИКИ
Сметаме дека школата на техни-
ката на зафатите што ние ја негува-
ме има своја специфичност и затоа ke
изнесеме некои зафати за што подо-
бро нивно запознавање. Веке порано
нагласивме дека влегувањето во нозе
е могине тежок зафат зашто одбра-
ната е усовршена во толкава мерка
106
треба најпрвин да ги научиме на бор-
ба и одбрана во партер зашто на тој
начии е намалеиа можноста од повре-
ди, од пагања или груби фрлања. Кога
младите борачи успејат да ја совла-
деат техниката на пагањето и кога ke
им се доблпжи борењето и механизми-
те на автоматизираните реакции на за-
фат, дури тогаш треба да се мине на
техниката на нападите стоечки за да
се совладее подоцна одбраната, кон-
транападот и нападите во серии и на
крајот, на ситуациониот тренинг, так-
тичкиот план за напад и одбрана.
што е скоро невозможно да се влезе
во нозете а борачот притоа да не ри-
зикува и самиот да изгуби поен од
својата активност. Токму поради тоа
и сакаме да го прикажеме како прв
зафат — хватот за нозе, кајшто први-
от напад се изведува со нога.
ЗГРАБ CO ВИЛУШКА

Контакт борба. Со својата лева рака ја

држиме вадлактицата ва противвикот,
додека со својата десва рака го држиме
левото раме ва вротиввикот. Најврвин
го повлекуваме вротиввикот вавред п
долу. На нашата акција тој одговара со
реакции така што вагло се повлекува
вазад и вагоре. Во тој момевт вие со
рацете, со кои сеуште го држиме, го
буткаме малку вавазад и истовремево
со петицата ва својата десва вога ја
факаме воблиската вога ва противвикот
и ја повлекуваме ков себе и нагоре.

Бидејки вротивникот реагира ва вашата

акција и малку се открива во појасот,
вагло влегуваме со главата под десвата
рака, со левата рака фиксирајки го по-
јасот ва противвикот а со десвата рака
се факаме за средивата ва ватколеви- ÍÉf!
цата на вогата која веке сме ја подиг-
вале. '
107
Нагло ja исфрламе сво.јата десва нога
вазад, притискајки го противникот со
својата тежива, така што го исфрлуваме
од рамвотежа и тој е привудев да се
придржува со левата рака за душекот.

Со вагло движење ва нашата лева рака

го повлекуваме противникот напред и
ва страва, така што тој ваволво ја губи
својата стабилност и се потпира ва pa­
nere и ва колевата и тогаш ве е тешко
да му се дојде ва грб и да се совладее
за вонамошви акции, бидејки веке со
самото доагање ва грбот ва противникот
се добива поев.

ФРЛАЊЕ СО БЛОКИРАЊЕ НА
ПРЕДНАТА НОГА

Двајцата борачи се факаат околу глава

како да се водготвуваат за изведување
на чипе. Тогаш со лесво вотчучвување
противникот се повлекува надолу и на-
вред.
Дури кога противвикот ke реагира на
вашата акција и ke ce обиде да се по-
дигве и исправи, напагачот вагло се
свиткува во полумост исфрлајки ја сво-
јата десва вога вапред, вреку вогата
на противвикот, влечејки го со тргање
ва ногата ва страна, а со фиксиравата
вога не возволувајки му да изврши ко-
рекција на изгубевата рамнотежа.

Изведев од рамнотежа, вовлечен напред

и ва страва, противвикот ослабвува и
слизвува ва грб. Хогаш е неопходво со
нашите раце да ги фиксираме веговите
и со тоа да му оневозможиме поправање
ва својата положба оставајки го во туш.

ВАРИЈАНТА НА БЛОКИРАЊЕ НОГА

CO РАКА

Освовниот став е како и кај гореопиша-

виот зафат.

Се прави скок вазад со повлекување

ва противвикот вапред и долу. Против-
викот овој скок и тргањето го доведуваат
ва колева ва душекот, додека рацете
се и ватаму фиксирави и ва едвиот
и ва другиот борач околу глава.
 Напагачот ja ослободува својата десва
рака и со неа го фиксира десвото ко-
лево ва вападнатиот, а со левата рака
и натаму ја фиксира левата рака во
лактот. Противникот се водготвува во
тој миг со левата вога да ставе и да се
исправи.
• • •• • • - • • •; •.

Во момевтот кога вавадватиот борач се

подготвува да се исправи напагачот ва-
гло ја вовлекува десвата рака ва вапад-
натиот, буткајки го со рамото и исто-
времено свртувајки му ја раката и ур-
вувајки го.

ВЛЕЗ ВО НОЗЕ И ЗАГРАБ СО ДВЕТЕ

РАЦЕ

Борба ва отстојание. Од средво свит-

кава положба нагло се пружаат обете
раце со кои сакаме да го фатиме про-
тиввикот.

Со двете исвружени раце го факаме вро-

тиввикот вод колена додека вападнатиот
подготвува одбрава.

110
Нагло му приогаме ва својот противвик
подигајки му ги нозете и свиткувајки
се така што ја прицврстуваме веговата
нога за своите гради, држејки ја со дес-
вата рака во пределот ва натколеницата
а со левата рака ја фиксираме во вот-
коленицата.

Тука, во фивалето, има две варијавти.

Едвата е што со вака фиксиравата вога
се исправуваме а тоа го исфрлува вро-
тивникот од рамвотежа и тој пага. Ако
ведваш ве падве можеме само малку
да го сопвеме и тогаш сигурво пага. На
сликата е прикажаиа втората варијавта
во која вака фиксиравата нога ва вро-
тиввикот ја буткаме со рамото надолу,
додека со рака ја водигаме, буткајки го
ва тој вачив противвикот вавазад, кој
пага со грбот кон душекот.

ОДБРАНА СО ЗАГРАБ СО ДВЕТЕ

РАЦЕ

Кога вапагачот ke ce залета свиткан

со двете раце ков возете ва вавадватиот
овој може да скокве вазад, да ги во-
влече рацете под двете надлактици и
да ги соедини (свои) на грбот ва против-
никот.

Вака фиксираниот вавагач се обидува

да се сваси фиксирајки ги со левата pa­
na колената ва противникот.
Хокму во момевтот кога вавагачот вај-
мвогу ke ce ваврегве ковцевтрирајки се
ва фиксиравото колево, вападватиот се
свротивставува, свртувајки го и турву-
вајки го противвикот ва грб со желба да
го доведе во туш.

ЗАГРАБ ВИСОКО ЗА НАТКОЛЕНИЦА

Варијавта: водвлекување ва глава под

рака

Освовев средев став, со взаемво фик-

сирави раце ва двете страви.

Напагачот го вовлекува противвикот со

рака ва својата десва страна, нападва-
тиот рефлексво ја дига својата десва
вадлактица.

Напагачот го користи овој момевт ва

дигвата вадлактица ва противвикот и со
вагло зачекорување со својата лева
нога се доближува под подигнатата вад-
лактица ва противникот ков задвата
вога ва противвикот факајки ја цврсто
високо за натколевицата. Сето време
десната рака ва напагачот ве се трга
од она место кајшто била во време за-
вочнувањето на зафатот.
Силво ja повлекуваме левата рака ва
противвикот ва страва и долу воради
киветичкиот синџир.

Ротациово фрлање со тоа што ја во-

влекуваме левата рака ва противникот
вадолу, а вогата ја дигаме вагоре.

ШЛАЈДЕР СО ПОТСЕЧОК

Освовев став во кој обата борачи се под-

готвуваат за изведување ва шлајдер.

Противникот ваместо класичев шлај-

дер, го вовлекуваме малку ва страна
и вавред.

Во момевтот кога противвикот го пре-

фрлува тежиштето ва своето тело врз
десвата вога, вие тогаш, со својата лева
вога вршиме потсечок ва веговата десва
вога врз која токму тогаш е пренесево
тежиштето ва противвикот.

113
Истовремево со вотсечокот и тргањето
BITO го изведуваме со раце, со свртување
(увртување) го изведуваме фрлањето на
страва. Наваднатиот пага во критичва
положба. Нападот е усвешев исклучи-
телво кога во прво време се ваврави
вотсечок или блокада ва вогата врз која
вротиввикот токму што ја превел тс-
живата ва своето тело.

ЗАГРАБ ЗА НАТКОЛЕНИЦА ОД
НАДВОРЕШНА СТРАНА

Освовев став ври изведував>ето ва за-

фатот е кога борачите се факаат еден
другиот за раце. Навагачот се обидува
да ги рашири рацете ва противвикот.
Следи реагирањето на противвикот кој
ивстивктивно вастојува да ги прибере
рацете едва до друга. Тој момевт се ко-
ристи за изведување ва вавад.

Навадот го изведуваме така што ја по-

тисвуваме десната рака ва вападнатиот
ва страна, а со својата десна рака го
факаме вротиввикот виско за ватко-
левицата ва веговата десва вога.

Нагло се свртуваме факајки го со сво-

јата лева рака противвикот за војасот
доагајки му ва грбот. Мегутоа, сето вре-
ме својата десна рака ја држиме фик-
сирава ва десната ватколеница ва про-
тиввикот. Овој зафат за нога ви служи
како лост што воефикасво да дојдеме
до грбот ва противвикот.
Зафатите што се изведеви се користат
во Мурска Собота како свецифичност ва
виввата вроверена борачка вракса. На-
станати се во клубот на Мурска Собота
и тоа врз база ва повратвата инфор-
мација од киберветичкото согледување.
БОРАЧ ^ Т Р Е Н Е Р
 4.
НЕКОИ ТЕХНИЧКИ
СПЕЦИЈАЛНОСТИ НА БОРЕЊЕТО
ВО СЛОБОДЕН СТИЛ

СПОСОБНОСТА НА ЕДЕН БОРАЧ ДА ЈА И З -

РАЗИ СВОЈАТА ТЕХНИЧКА КУЛТУРА НА
ЗАФАТИТЕ КОГА СЕ БОРИ Е ДОТОЛКУ ПО-
ГОЛЕМА ДОКОЛКУ ПОВЕКЕ СЕ ОБЛАГОРО-
ДУВА СО ФИНЕСИТЕ НА РЕДОВНИОТ ТРЕ-
НИНГ.

115
£#*

ЕЛЕМЕНТИ НА ОПШТИОТ ТРЕНИНГ
Почетна фаза ва премет вреку глава
Завршва фаза ва времет преку глава
— скловка
Подигање на противвикот од мост
Бојовик Саво
К а ј ч е в с к и Атанас
Насев Насе
Гатовски Ф о т и
Одење со противвикот во мост
Работата со борачите бара грижлива ис-
плавираност и потполва комплетвост во
сите процеси. Најважво е секако да се
постигве комвлетво загрејував>е ва сите
делови од телото ва борачот. Пред во-
четокот ва каква и да е воватамовтна
работа борачите треба да се комплетво
загрејави.
Треверите ва слободвиот стил восебво
ввимавие и вридаваат ва акробатиката
како елемент ва тревивгот, па затоа се-
којдвевно се изведуваат „ввезди", „салто
вапред", „салто вазад", „времети" и
друго.
ТЕЖИНСКО АКРОБАТСКА ВЕЖБА
НА СИЛАТА
Акробатски вежби во партвер
Работата врз јаквењето на силата е ед-
во од мошве важвите условија за добра
подготвевост ва ватвреварувачите. Тие
ветреба да имаат крути волумивозни
117
мускули, na оттука е и најпогодно исто-
времево со увежбувањето во дигањето
ва тежина да се увежбува и еластично-
ста ва телото, токму овака како што тоа
се случава во ситуациовите тревивзи и
ва мечевите.
У"
116
ВАРИЈАЦИЈИ НА ЗАФАТОТ
„МЕЛНИЦА"
Мелвица е сосема сигурво едев од вај-
старите зафати, за којшто е доста пи-
шуваво, во исто така е сигурво дека таа
е вајдена ва цртежите ва старите кул-
тури кои постоеле пред вовеке илјади
годиви. Зафатот оставал главно ист.
Ние во овој дел вамераваме да восо-
чиме ва векои поедивости.
Ставајки го противвикот врз рамевици-
те, напагачот клеквува само со едвата
вога врз душекот, додека со рацете цврс-
то го држи вротиввикот за вадлакти-
цата и натколеницата од истата страва.
Овој напагач откако ke го стави против-
никот врз рамениците, клеквува долу
врз душекот ва двете коленици, но ис-
тите така ги раширува што се чувствува
востабилев. Со рацете цврсто ги држи
вадлактицата и ватколевицата од истата
страва.
Овој вапагач со својот противник врз
рамевиците клеквува врз душекот со
собрави возе така што директво оди во
„сед" седвувајки врз сопствените возе,
додека со десвата рака ја фиксира вад-
лактицата на вротиввикот а со левата
рака воогппто ве ја држи цврсто ватко-
левицата во сигурно владее со веа.
ЗАФАТ: МЕЛ НИЦА
i

Варијавта: со исчекор

Мелвица е едев од мошве старите за-

фати, застапена во ревертоарите ва мво-
штво странски екиви. Во вашата екива
има врастаро потекло уште од времето
ва фолклорните форми ва борењето во
слободев стил.

Влегував»е во зафат. Телото на против-

викот го ватоварува врз своите раме-
II11IIII, додека со едвата рака ја фиксира
надлактицата а со другата рака натко-
левицата ва вротивникот.

Приближувајки ги со своите раце вад-

лактицата и ватколевицата ва против-
викот, вапагачот се фрла ва оваа страва
ва која се ваога главата на вротиввикот
односво вападватиот.

Фрлајки го противвикот од рамевиците,

напагачот се фрла по него за да го за-
држи фиксирав врз душекот.
Bo случај кога вротиввикот ce дочека
ва мост и се обиде да оргавизира од-
брава преку мост, тогаш мостот го ур-
вуваме ва вообичаен вачин.

ЗАФАТ: МЕЛ НИЦА

Варијавта: широко влегување со ро-

тација

Освовев став и подготовка за изведу-

пан.е ва зафатот.

Повлекувајки го вротиввикот за вадлак-

тицата вапред, вавагачот широко влегу-
ва во зафат, клеквувајки ва едво ко-
лево.

Штом ke го почувствува пративвикот

врз рамевиците, вавагачот го вревесува,
префрлува ва другата страна со главата
ков душекот.
Напагачот ce фрла врз градите ва про-
тиввикот за да му оневозможи да орга-
визира одбрава.

ЗАФАТ: МЕЛ НИЦ А

Варијавта: факање за водалечвата нога

Освоввиот став е висок така што обете

раце се наогаат една врз друга ва раме-
виците ва вротиввиците.

Десвата нога се исфрлува напред во пот-

порвото подрачје в а противникот. Гла-
вата се водвлекува под едвата рака ва
противвикот.

Наедвав1 ја мевуваме стравата ва која

го навагаме противвикот така што ја
факаме натколевицата високо, главата
ја подвлекуваме вод другата рака, до-
дека ногата сме ја измевиле така што
доага вод телото ва вротиввикот.

121
 Влегувајки со вотклеквување вод про-
тиввикот, го товариме противникот врз
рамевиците, држејки го цврсто за вад-
лактицата со едвата рака а за ватко-
леницата со другата рака.

Товарењето ва противвикот врз рамеви-

ците е со цел да ви помогве да го пре-
фрлиме на другата страва, устремувај-
ки се со главата ков душекот.

Навадватиот лета со главата и грбот кои

душекот, вапагачот ве му ги пушта ра-
ката и вогата се додека со грбот ве ја
допре вовршивата ва душекот.

Дури кога ke сети дека вападватиот ле-

жи со грб врз душекот вавагачот ја отпу-
шта ногата на вротиввикот, а раката и
потаму цврсто ја држи за да може да го
задржи во iyiii.

122
ЗАФАТ: МЕЛНИЦА
Ha puja iiru: пагање ва обете колевици

Овој зафат се ваога ва преисторискитс

цртежи. Поради својата ефективвост се
задржал илјадвици годиви. He се знае
како го добил името какво што воси
едво место во Македовија.

Влегувањето во зафат iviopa да биде мво-

гу евергичво, за да можат истовремено
да сс фиксираат вадлактицата и нат-
колевицата од истата страва.

Синхровизирајки го потаму овој зафат.

напагачот се фрла со целото тело ва ле-
вата страва мошве експлозивво, така
што навадватиот лета со главата вавред
и ков душекот. Со слободната рака се
обидува да го амортизира пагањето.

Експлозивво отфрлување ва противни-

кот од рамевиците и веговото пагање
преку глава ва грб, со задолжителво по-
ватамошво придржување за ногата.

Нападватиот, ако е амбициозев, може да

се обиде да се извлече со мост или ва
векој друг вачин.
За да му овевозможиме оргавизирав>е
одбрава, се фрламе вреку противвикот
со телото и со десната рака.

Штом сосема ke овладееме со противви-

кот и го доведеме во туш, можеме да
бидеме сигурни во нашата победа.

ЗАФАТ: МЕЛНИЦА HA РАКА

Варијавта: кратка

Освовев став: висок. Противвиците се

држат мегусебво за вадлактиците.

Напагачот итро, брзо, силно и ваедваш

ја привлекува ков своето раме надлак-
тицата ва вротивникот, фиксирајки ја
цврсто со своите раце.
Hanaí-ачот вагло ja ослободува едвата
рака и се подготвува за воватамошев
вавад.

Фрлајки се настрана со своето тело ва-

вагачот го врисилува вротиввикот да
потклекне навред.

Противникот пага со грб ков душекот,

доколку зафатот е правилво изведев.

Противвикот пагајки може да се обиде |

да се брани со мост, затоа се врефрлу-
ваме ков вего.

125
Мостот ce урвува по правилата за ур-
вување ва мост. За добар борач тоа ве е
никаков проблем.

ИАЧИНИ НА В Л Е Г У В А Њ Е ВО З А Ф А Т
ПРИ СТОЈКА

Има повеке вачиви за влегување и за-

почвување ва напад во стојка. R e при-
к а ж е м е три успешни вапади од борбата
ва ивтервациовалвиот турвир „Струшки
бисери".

БОЧНО Д И Г А Њ Е НА П Р О Т И В Н И К

Противвикот се ф а к а во освоввата по-

л о ж б а за рака и се изведува од рамво-
тежа, истовремено од спротиввата стра-
ва му се приога од страва така што со
левата рака, со која го држи, му оди
преку левата рамевица, а со десната ра-
ка го ф а к а противвикот за вајвисокиот
д е л од натколевицата кревајки го во ur-
ro време противвикот од земја.

ЧИПЕ СО Н О Ж Н А ПОМОШ

Чипе е редок з а ф а т во слободниот стил,

во кога се изведува вајдобра е варијав-
тата во која напагачот, откако ke ja
фиксира главата ва противиикот и с ф р -
лувајки го со телото, си се помага со
вогата.

Ф Р Л А Њ Е Н А ПРЕДЕН ПОЈАС П Р Е К У
МОСТ

Појасот ве е толку чест з а ф а т во сло-

бодвиот стил. Едва од одбравите е оп-
чекорувањето ва противникот, во кој
случај е рсшевие да се оди во мост па
од мост да се преврти противвикот.
ЗАФАТ: УРНУВАЊЕ CO ФАКАЊЕ ЗА
ПЕТИЦИТЕ

Варијанта: обете ветици

Ова е едев од првите зафати кој се учи

ва тренивзите во слободев стил. Може да
се фати вападватиот или само за едвата
петица или пак, посигурно, за обете пе-
тици. Нападот се изведува со извеваду-
вање на противвикот преку фрлање во
возете, факање за обете петици и тур-
кање вавред со рамениците или со гра-
дите.

Противвикот вага ва грб без мвогу мож-

ности да се брави.

ЗАФАТ: ЕДНОРАЧЕН САЛТО

Варијавта: со вожви клуч

Висок освовев став. Противниците се др-

жат мегусебво за вадлактиците, додека
вогата со која вапагачот водготвува вож-
ви клуч се наога вватре во потпорвото
водрачје. Со другата рака ја држи вод-
лактицата на вротиввикот.

Напагачот од вватрешната страва ва но-

гата ва противникот завочнува да ја
обмотува својата нога околу ногата ва
вротиввикот во вожви клуч. Рацете се
во истата положба како и пораво.
Откако е сигурев дека го има добро по-
ставево клучот, вавагачот, држејки го
цврсто вавадватиот за вадлактицата, се
фрла со грбот вавазад исфрлувајки ја
фиксиравата вога. На тој начив напа-
гачот го присилува противвикот и тој
да падне а во пагањето напагачот ke ce
сврти.

ЗАФАТ: ФРЛАЊЕ НАНАЗАД

Варијавта: Со опчекорување и ножви
клуч

Во висок основев став напагачот гледа

како да ги постави рацете и нозете.

Напагачот со едвата рака го фака про-

тиввикот за вадлактицата, додека со во-
зете ја опчекорува вајблиската вога,
доагајки му бочно на противвикот, дру-
гата рака ја става одвазад околу слаби-
вата на вротиввикот.
Истиот став од вретходвата слика само
гледав ододзади заради подобро воочу-
вање положбата ва нозете и раката.

Фрлајки се ваназад вапагачот вага така

што го фрла противвикот и тој вага
на страва а противвикот — ва грб. Вед-
ваш врзува клуч ва возете.

Дигајки го противникот со клучот на

нозете, вавагачот го доведува во туш.

129
ЗАФАТ: ЧЕРЕК ОД СТОЈКА
Варијавта: Превртување

Работејки над вротиввикот во вартер

навагачот подготвува клуч со ногата.

Чувствувајки ја овасноста од ножви

клуч, вавадватиот се брави така што
напагачот се одлучува да фрли черек
и врши веопходви подготовки за тој
зафат.

Фиксирајки ја високо свротиввата нат-

колевица напагачот го водигвува вро-
тиввикот така што да може под него да
ја подвлече својата вога.

Откако го врзе и подигве противвикот,

напагачот притиска со целата сила и
тежива врз вего, свиткувајки го во по-
ловивата за да иадне преку глава на
грб.
ЗАФАТ: ДОАГАЊЕ HA ГРБ

Варијавта: Со фиксирав>е на раката

Напагачот го фака противвикот за вод-

лактицата вад шаката, влечејки го сил-
но ков себеси, помагајки се со другата
рака која ја става врз вадлактицата.

Користејки ја иверцијата ва телото ва

вападватиот, напагачот зачекорува така
што му доага бочно, со левата рака се
подвлекува под раката ва вротиввикот,
а со десвата оди во појас од грб.

Навагачот цврсто го фиксира за грб

навадватиот, доагајки му ва грбот. Ја
вовлекува левата рака длабоко во лост,
подготовев да го урве настрава или да
го фрли вавред, продолжувајки го овака
зафатот како што тој, вавагачот смета
дека е најсигурво.

КОМБИНАЦИЈА НА ЗАФАТ: ДОАГА-

ЊЕ НА ГРБ СО ВНАТРЕШНА САРМА

Варијанта: Со подвлекуван>е под рака

Во освоввиот став се водготвува вапа-

гачот да му дојде под рака ва вападва-
тиот.
Напагачот ja дига раката ва вападва-
тиот, истовремево се подвлекува под веа
одејки во потклеквување и фиксирајки
ја другата рака за ватколевицата ва
вавадиатиот.

Доагајки ва грб со влечен.е ва фикси-

равата вотколевица, вапагачот ја крева
вогата на противвикот и го соборува
напред.

Соборувајки го вападватиот вапред, тој

се обидува да се брани. За да го смири
вавадватиот и за да биде постабилев
за ставање вожви клуч вватрешва сар-
ма, вапагачот со другата рака го ври-
тиска вападватиот ва грб.

Фиксирајки го вожвиот клуч внатреш-

ва сарма, вапагачот се фрла навред така
што го врисилува и вавадватиот да пад-
ве и тоа со грб ков душекот, без мож-
ност да се брави.
ЗАФАТ: ДОАГАЊЕ HA ГРБ И
ПРЕВРТУВАЊЕ

Варијавта: со вожна помош

Во освоввиот став вапагачот се подгот-

вува да го повлече вавред и вод себеси
противвикот.

Подвлекувајки го под себеси противви-

кот вавагачот му ја фиксира едвата
рака ков телото за да може вагло да
му дојде ва грб ва противвикот.

Со фиксирање ва раката до телото на-

пагачот вагло се врефрлува ва грб вод-
готвувајки се да изведе ауфрајсер.

Откако го соборува вастрана противни-

кот вапагачот то вакира противвикот
така што да може да дојде со возете
под неговите нозе, противникот да му
дојде в скут, ва да може волесво да го
исфрли во вотамошвата етава ва овој
зафат.
 Исфрлувањето ce врши истовремево со
тргвување ва целото тело и со помош
ва возете противникот го свртуваме со
грб ков душекот.

ЗАФАТ: КОНТРАНАПАД СО
ПРЕФРЛУВАЊЕ НА ПРОТИВНИКОТ

Варијавта: кај вавад ва вотколевицата

Напагачот му се фрла во возете на сво-

јот вротивник факајки ја вајблиската
вотколеница.

Наваднатиот ги соединува своите раце

околу рамениот појас ва противникот и
полека оди во сед.

Навадватиот кој изведува ковтра, се ф р -

ла вавазад и бочво влечејки го исто-
времено противникот и отфрлувајки го
со фиксиравата нога.

134
Навагачот над кој е изведева ковтра
пага вреку скутот ва вападватиот ди-
ректво ва грб.

ЗАФАТ: УРНУВАЊЕ
ВРАТ-ПОТКОЛЕНИЦА

Варијавта: со вртење

Високите ставови се мвогу ретки кај

борењето во слободев стил. Нападот се
водготвува со ставан>е раката ва напа-
гачот врз вратот ва противникот.

За да може да го фати виско за потко-

левицата, вавагачот го влече противви-
кот за вратот настрана така изведувајки
го од рамвотежа.

135
Влечејки го за вратот вавадватиот и
потака со едва рака, тој излегува од
рамвотежа така што тежиштето ва те-
лото му се врефрлува ва едвата вога
а другата самиот ја крева за да балав-
сира. Наеднаш, со другата, слободната
рака, напагачот го фака вротиввикот
ниско за вотколевицата.

Напагачот ја подигвува што повисоко

ногата ва вападватиот и ва тој вачин
ја зголемува веговата вестабилвост при-
држувајки го со другата рака за вратот.

Чувствувајки дека вротиввикот се вао-

га во најнестабилва положба, напагачот
го стега цврсто за вратот и за вотко-
левицата за да ве му се отргне и за-
почвува да се врти околу својата оска
со сета сила.
Вртејки ce околу својата оска и влечеј-
ки го за вратот вротиввикот, вавагачот
го доведува во туш положба од која
вема мвогу шанси за одбрава.

ЗАФАТ: СОБОРУВАЊЕ
ВРАТ-НАТКОЛЕНИЦА

Варијавта: со свртување и сед

Ако напагачот ве успее да го фати про-

тиввикот за вотколевицата ниско, тој
вртејки се го ф а к а противникот за нат-
коленицата и клекнува ва душекот.

Влечејки го за вратот и вртејки се, ва-

пагачот ја крева вогата на навадватиот
така UITO овој пага со грб кон душекот.
Навадватиот ce обидува да оргавизира
одбрава во нема мвогу шанси cè додека
го држи во зафат така што му ја водига
фатевата вога.

ЗАФАТ: УРНУВАЊЕ ВИСОКО ЗА

НАТКОЛЕНИЦАТА

Варијавта: со вотплетување и туркање

Напагачот се фрла во ватколевиците ва

вротиввикот, туркајки го со градите ва-
вазад, а со својата лева вога се подгот-
вува да го вотвлете.

Со целата сила вавагачот дејствува така

BITO цврсто ја држи фиксираво вавад-
натата и потплетевата вога така што
вавадватиот борач iiara, веможејки да
ја воврави изгубената рамнотежа.

Нападватиот пага директво на грб и чес

то и вема време за успешно организи
рање ва каква и да е одбрава.
ЗАФАТ: ШУЛТЕР
Варијанта: со водвлекување вога

Основев став. На вападватиот му ја фик-

сира вапагачот подлактицата помегу сво-
јата вадлактица и подлактица. Важен
е ставот ва возете ва вапагачот.

Со истовремево полусврстување ја мену-

ваме положбата на возете така што да
можеме вотаму да го изведеме нашиот
зафат и со другата рака ја фиксираме
вадлактицата ва вападватиот до вашите
гради.

Држејки ја цврсто фиксиравата рака ва-

пагачот вродолжува со своето вагло вр-
тење, вавлегувајки длабоко во потпор-
ното водрачје на противвикот.
Co ексвлозивев удар изведев со кар-
личвиот дел ва телото и истовремево
вагло фрлање ва вротиввикот вапред,
истиот го доведуваме во ситуација да
лета виз воздухот.

N ш re кога нападватиот лета во воздухот,

вапагачот се врти со своето тело така,
1IITO го врисилува навадватиот да падне
директво ва грб. Нема големи шавси за
одбрава.

ЗАФАТ: ШУЛТЕР
Варијавта: класичен, без возе

Од освоввиот став напагачот вагло го

фака противвикот за вадлактицата за-
чекорувајки во потворвото водрачје ва
ваваднатиот.

Напагачот вагло се врти околу својата

оска и со карличвиот дел од своето тело
го исфрлува противвикот од рамнотежа
и со едво тргање го фрла вреку рамото
на грб.
ЗАФАТ: ФРЛАЊЕ CO ФАКАЊЕ ЗА
ОБЕТЕ НАТКОЛЕНИЦИ

Варијавта: соборување

Освоввиот став треба да биде таков што

да се вомисли дека вавагачот водготвува
сосема вешто друго од зафатот што го
наумил.

Напагачот ја крсва раката ва нападна-

тиот, се подвлекува вод веа а вотоа вагло
ја ф а к а ниско ватколевицата ва вавад-
ватиот.

Откако ro фака вротиввикот за вајнис-

киот дел од ватколеницата и го повле-
кува ков себеси то.ј добива силива na
со сета сила се фрла со рамевиците во
карличвиот дел ва противвикот, исто-
времево фиксирајки ја и другата вога
во нискиот дел ва ватколевицата.
 Користејки ja иверцијата ва својот за-
фат, напагачот истовремево го дига про-
тиввикот за ватколевиците, доведувајки
го така во сосема вестабилва положба.

Од едва волку критичва положба на-

падватиот и веможе воиваку туку ди-
ректво да вадве на грб.

ЗАФАТ: ШЛАЈДЕР СО ПОДБИВАЊЕ

Варијавта: бочво

Освоввиот став е ист како кај класич-

вото изведување ва шлајдерот.

142
Bo погодев момевт ce приога од бочва
страва ва противвикот така што се сте-
га до телото а вогата се овчекорува.

Користејки ја овчекоревата вога која

противвикот веможе да ја вовлече, вие
го свиткуваме противвикот вавазад.

Противвикот лета во воздухот исфрлев

со силен удар ва карличниот дел од те-
лото ва напагачот и вовлечев со екс-
плозиввоста ва зафатот.

143
 По овој лет, нападватиот iiaía директво
ва грб раководев од поватамошното раз-
вивав>е ва зафатот од страва ва нана-
гачот.

ЗАФАТ: CА Р М А

Варијанта: двојва сарма со нелзон

Основев став во вартер со подготовка

за вавад ва едвата рака и вогата ва
таа страва.

Раката ва вавадватиот се дига високо го-

ре, истовремено се ставува така што да
може вогата да се вовлече во внатреш-
вата страна мегу возете ва вавадватиот.

Рацете на вавадачот се врзуваат така

како за волунелзов, додека левата вога
се става длабоко мегу возете ва против-
никот.

144
Bo полувелзов вовлечевата рака ja авга-
жираме така што ја вртиме главата ва
противвикот на оваа страва ва која се
наога фиксиравата вога за да создадеме
вростор за акција ва другата страва.
Десвата вога во таа смисла сме ја под-
готвиле.

Десвата вога се уфрлува мегу нозете

ва вротиввикот. Со стовалата цврсто се
фиксираме за противвикот и се добива
впечаток како да го јаваме вротивни-
кот. Главата и потаму с<; вотисвува во
истата васока.

Кревајки ги возете ва вротиввикот со

вашите возе, истовремево се фрламе со
целото тело и со сета сила вавред, вр-
тејки ја и вотаму главата ва вротив-
HIIKOT ва истата страва.

Кога зафатот ke дојде во оваа фаза ro

пуштаме вротиввикот за да може со грб
да дојде во туш позиција а со возете
владееме така што ја дигаме едвата вога
на противвикот со што него го вртиме
во туш.
Дури откога судијата ke отсвири туш
— победа, дури тогаш ги откачуваме во-
зете со што е изведен фивалвиот дел
na овој зафат.

Овој зафат е тежок за подготвување,

мегутоа кога вротиввикот се врзе тој
нема мвогу шанси за одбрава. Ако сака
да се брави тогаш тоа мора да го стори
пред врзував>ето на комвлетниот зафат.
Откако е cè комплетво врзаво, а ва-
падватиот почве да се брави, вапагачот
со тргвување ва возете и телото му
вавесува големи болки во вределот ва
грбот, така што вајчесто се одустанува
од ватамошва одбрава. Овој зафат го
изведуваат борачите со голем техничко-
-тактички коефициевт ва борачка кул-
тура.

ЗАФАТ: ФЛКЛЊЕ НИСКО ЗА

Н АТКОЛЕНИЦАТА

Варијавта: Соборување со потсечка

Со високиот освовев став во почетокот

ва борбата се создава тактички привид,
впечаток како да ве се мисли и ве се
водготвува зафат за возете а всушвост
се водготвува приликата за едев таков
зафат.

Кога противвикот вајмалку се вадева,

вагло му се фрламе во возете, држејки
ја со двете раце вајблиската ватколе-
ница.

Нападватата вога вапагачот цврсто ја

фиксира до своето тело во висивата ва
кукот, а потоа вагло се исвравува, дове-
цувајки го противвикот во позиција ва
/олема вестабилвост.
Доведувајки го ваваднатиот во вестабил-
на положба, тој мора да балавсира со
рацете за да одржи рамвотежа. llana-
гачот тогаш со едвата слободна рака го
фака ваваднатиот борач за слободната
рака и тоа извад шаката.

Кога одлучува вотаму да го развие на-

вадот, навагачот се служи со една нога
за да го „очисти" противвикот, или да
го овевозможи да се корегира, додека
го влече истовремево за оваа рака што
му ја има фиксираво, свртувајки се
полека ва таа страна, така што вапад-
натиот мора да падве на таа страва.

Навагачот ве ја исвушта фиксираната

вога cè додека ве го врисили противви-
кот да легне ва грб.
ЗАФАТ: ПОДИГАЊЕ HA
ПРОТИВНИКОТ

Варијавта: Со глава под рака

Освовев став. Противвиците ги држат

рацете едев друг ва рамевиците.

Противвикот се напага така што исто-

времево со главата се водвлекуваме под
рамото ва противникот, влегувајки со
вогата во веговото потпорво водрачје.

Влегувајки со вотклек и исфрлева вога

во вотпорното водрачје а и под рамото
на вавадватиот, напагачот вагло се ис-
вравува, така што го товари протнвнико i
врз својот врат, оставајки го без noi -
порна вовршива во многу вестабилва
положба.
ЗАФАТ: ПОДИГАЊЕ HA
ПРОТИВНИКОТ

Варијанта: со влегување во појас

Навагачот со рамевиците се фрла од

освоввиот став во војасот на противнп-
кот, кревајки го со другата рака за ват-
коленицата.

Уште додека е сосема во залет на кре-

naii.e ва противникот, напагачот вема
да се завре cè додека противникот пема
убаво да го ватовари ва рамо.

Штом убаво ke го ватовари противвикот

на рамото, вапагачот ја вушта раката
од половината и го фиксира вавадва-
тиот за другата ватколевица, спремен
да го фрли вред себеси и да го тушира.
ЗАФАТ: СОБОРУВАЊЕ CO ФАКАЊЕ
ЗА НАТКОЛЕНИЦА

Варијанта: со соборување

Од освоввиот став напагачот се фрла со

рамевиците во војасот факајки ја ват-
колевицата, како да ke го крене против-
викот ва рамевици, исчекорувајки со
едвата вога вапред. Ако вападватиот
даде отвор или вавагачот чувствува де-
ка веможе да го креве противвикот то-
гаш напагачот ја мевува ковцевцијата
ва вавадот.

Откако ke ja измеви ковцевцијата на

нападот, напагачот ја свушта другата
рака од половивата или од карлицата
и го фака со двете раце за натколе-
виците.

Со леко кревање од душекот противви-

кот лежерво се фрла вастрава. Пове-
когаш може вапагачот со вогата да се
потвомогве.
По фрлањето вротиввикот лесво се ту-
шира.

КОМБИНАЦИЈА НА ЗАФАТ: Ч Е Р Е К
КАКО КОНТРА
Варијавта: Факање за возе

Противвиците од освовниот став се фа-

каат мегусебво за ватколевиците.

Откако со едвата рака се фака за нат-

колевицата, вавагачот ја овчекорува во-
гата за да другата рака ја префрли вре-
ку појасот и ги врзе рацете готов да
одвесе цевтур.

Фрлан.ето ва цевтур најдобро се изве-

дува преку сед или потклек ва iiaiia-
гачот. Навадватиот се држи за вогата
ва напагачот.

151
 Од вотклек противвикот лесво се вре-
вртува вреку глава.

Додека вротиввикот се врти преку гла-

ва ков грбот, напагачот целото време ја
фиксира со двете раце веговата вога
за да може да владее ва тој вачин и по-
таму со вротиввикот.

Победата може да се обезбеди уште во

времето ва вртен>ето ва противникот
така што тој директно преку глава да
падве ва грб.

Целата мајсторија е како владееме со

фиксираната вога ва вротиввикот.

152
Доколку ce обиде да ce брани го овче-
коруваме вротиввикот и му ја овевоз-
можуваме одбравата.

КОМБИНАЦИЈА ЗАФАТ: ВИСОКО

ЦВИКУВАЊЕ

Варијавта: со подвлекување и свртување

Зафатот се започвува со висок основен

став.

Напагачот врави тактичев привид, ф р -

лајки се за ватколеницата ва против-
викот.

Со поватамошвиот развој на борбата ва-

пагачот вотклеквува за да може да ја
фиксира и другата вотколевица.
'
153
За да организира одбрава или пак за
да се одржи во рамвотежа, вападватиот
борач со двете раце го фака напагачот
околу половивата.

Cè досега сторево од напагачот е во-

враво увод во зафатот. Наеднаш сега
ги фака двете раце ва противвикот из-
вад шаката и ги фиксира цврсто до
своето тело.

Откако добро ke ru фиксира рацете ва

противвикот, вапагачот оди потаму во
вавад така што ги исфрлува возете ва-
пред а тој самиот со грбот го турка вро-
тнввикот навазад.

Со добро фnuсиpauи раце на противви-

кот, со возе исфрлеви вапред, наиа-
гачот оди во сед, за да го има против-
никот зад грб во мошне вестабилва во-
зиција.
Co потамошното исправање ва своето
тело напагачот го присилува противни-
кот да вадве на душекот со грб кон
душекот.

ЗАФАТ: НАБИВАЊЕ НА
ПРОТИВНИКОТ

Варијавта: побрза и груба

Веке зборевме за тоа како може да се

случи вротиввикот да се вајде толку ви-
соко во рацете ва вавагачот. Варијавтата
се состои само во тоа што спуштањето
— набивањето ва глава и врат ва вро-
тивникот може да биде побрзо и погрубо,
ni-ro е воедво и воовасво.

Менупајки ја положбата ва рацете така

што ja iiviiira вадолу раката со која ја
држи главата ва вападватиот а кревај-
ки ја раката со која го држи задниот
дел ва телото, истовремено вагло клек-
вувајки ва душекот брзо и ефикасно
го доведува противвикот ва душекот.
Голема е овасвост ако навагачот го ва-
бива со сета сила вротиввикот, кој, за
да се спаси, оди во мост.
Поголемиот број борачи се обидуваат да
дојдат во мост за да ве ја изгубат бор-
бата а со тоа го земаат ризикот врз
себеси доколку дојде до вавуквував»е
ва вратвиот дел на р'бетот што може
да доведе до доживотев иввалидитет.
Набивањето е забравето со правилата,
затоа овој зафат треба да се изведува
поблаго.

ЗАФАТ: НАБИВАЊЕ
Варијавта: со дигање и спуштање

Освовев став — висок, борбев.

Со вагло вовлекување ков себе и вана-

долу, напагачот вајвапред ke го под-
влече прптшшикот вод себеси а вотоа
го фака преку половивата дигајки го
високо кога се исправува со телото.
Високо горе во воздухот напагачот ја
мевува раката така што на нападнатиот
му ја фиксира раката до своето тело.

Држејки го со едвата рака за ватколе-

вицата а со другата рака за вадлакти-
цата вапагачот почнува волека да го
свушта вападватиот со грб ков душекот.

Кога вападнатиот ke ja довре со грбот

цирадата, тогаш вапагачот ke го фиксира
така што да веможе да оргавизира од-
брава.

157
ЗАФАТ: СОБОРУВАЊЕ CO ВРТЕЊЕ

Висок освовев став пред изведувањето

ва зафатот.

Напагачот се фрла во возете така што

ro фака вавадватиот ;а вотколеницата,
изведувајки ro од рамвотежа.

Кога ke го изведе од рамвотежа навага-

чот нагло ставува за да може потака
да го оргавизира соборувањето ва про-
тиввикот.

Откако го доведува вротиввикот во ла-

билва положба, напагачот го соборува
така што противвикот пага кон веста-
билвата страва а навагачот му доага
на грб факајки ја потколевицата ва ва-
падватиот и влечејки ја вастрава.
Дигајки го вротиввикот за вотколеви-
цата iiaiiai ачот го фака со другата рака
противникот во пределот на ватколеви-
цата вршејки притисок врз вего да се
сврти со грб кон душекот.

ЗАФАТ: ДВОРАЧЕН САЛТО

Варијавта: со помош ва вога

Двете раце ва вротиввикот се фиксираат

во вределот ва веговите вадлактици.

Откако ke ги фиксира вадлактиците ва

вротиввикот и ја опчекори исфрлевата
вога, вавагачот оди во длабоко свитку-
вање вавазад, влечејки го противникот
ков себе истовремево исфрлувајки го
од рамвотежа преку удар со стомакот.
Изведувајки го ексвлозивво и истовре-
мево избивав>ето ва противникот од рам-
нотежа и влечејки го долу со својата
сила, напагачот iiaia едво време со грб
ков душекот, а потоа се свртува вред да
падне ва душекот така што пагаат двај-
цата ва страна. Напагачот вастојува да
го креве врв задвиот дел на телото, ко-
ристејки ја иверцијата ва падот. Про-
тиввикот продолжува да се врти кон грб.

Бидејки вага вастрава со својот против-

вик, вртењето продолжува ио иверција.
така што вавагачот оди во сед ширејки
ги ведваш возете за да биде постабилев,
а вротиввикот оди ва грб во туш.

ЗАФАТ: СОБОРУВАЊЕ СО ФАКАЊЕ

ЗА ДВЕТЕ НОЗЕ

Варијавта: со фпкепрање за едната вога

Освовев став за фиксирање на возете

со средев став за да бидат возете што
подостапни за вапад.
Напагачот ce фрла ваеднаш во нозете
ва противвикот така цгто со секоја рака
фиксира no едва ватколевица во вре-
делот на колевата.

Фиксирајки ја едвата вога и тоа ва-

едпаш кога противвикот ве се вадева,
напагачот ја крева високо туркајки со
главата и телото навазад. Противвикот
пага ва грб.

ЗАФАТ: СОБОРУВАЊЕ СО ГЛАВАТА

ОД ВНАТРЕШНАТА СТРАНА

Напагачот ја фиксира ваедваш вајблис-

ката nora ва вротиввикот така што со
една рака ke го фати во вределот ва
колеввиот зглоб а со друга рака ја вле-
че потколевицата ва вротиввикот.
Навагачот ja крева фиксиравата вога
ва противвикот, додека вавадватиот се
ваведнува вапред обидувајки се да ба-
лансира со рамвотежа, истовремево сво-
јата рака ја подвлекува под рамото на
папагачот.

Напагачот ја крева фиксиравата нога

многу високо туркајки го истовремено
телото ва противвикот со главата и свое-
то тело. Тој мора да падне ваназад во
туш позиција.

КОМБИНИРАН ЗАФАТ: ФРЛАЊЕ

ПРЕД СЕБЕСИ

Вармјавта: по диган.е

Високиот освовев став кај обата ват-

преварувачи овозможува добар вристап
кон возете.
Под раката ва вавадватиот, напагачот
влегува вагло во зафат фиксирајки ја
ватколевицата на нападватиот со двете
раие.

Откако ја фиксира вогата ва вападна-

тиот ва своите гради, напагачот од пот-
клек вочвува да ставува.

Ставувајки од потклек, вапагачот со се-

беси ја подiira фиксираната вога ва ва-
паднатиот, која му доага мегу двете
негови возе.

163
 Напагачот му приога близу ва вротив-
викот подготвувајки се да го крене.

Напагачот оди вајвапред во вротивви-

кот малу водлабоко во вотпорното поле.
потклеквува, а вотоа вагло ставува то-
варејкн го противвикот ва раме.

На рамото противвикот се наога со сре-

дивдтето на своето тело.

164
Лизгајки ja својата рака ков колевото
ва другата слободна нога тој ја одвојува
таа вога, и потаму држејки ја цврсто
фиксирава ватколевицата.

Оставајки го противвикот да се лизга

вадолу, напагачот ги мевува рацете така
што сега со десвата рака ја фиксира пак
истата поравешва ватколевица а со ле-
вата рака оди ков рамото на против-
викот.

Левата рака во која се наога рамениот

појас ва противвикот се лизга побргу а
десната рака со ватколевицата оставува
вовисоко, вападватиот се лизга со гла-
вата вадолу, додека со десвата ватко-
леница се регулира пуштањето вава-
долу ва вротиввикот.
 Добро истрениравиот борач знае трчво
да го дозира пагањето ва противникот
така min неможе да се случи викакво
li mena iviiaii.e. Противвикот мора да пад-
не ва грб.

Cè додека не чуе отсвирување ва туш,

вапагачот оставува со телото близу до
противникот за да може да го овевоз-
можи секој вегов обид за оргавизирава
одбрана.

Со огласување ва крајот ва борбата, ва-

пагачот полека ги ослободува рацете и
со ночит го вапушта својот противвик.

166
 З А Ф А Т И BO ПАРТЕР

yf

167
НЕКОИ Н А Ч И Н И H A В Л Е Г У В А Њ Е B O
З А Ф А Т BO П А Р Т Е Р

Детали од борбите ва турвирот „Струш-

ки бисери"

Ако се вајде во вевоволна ситуација

понекој од борачите посакува да и з б е -
га. Овевозможувајки му бегство вапа-
гачот го д р ж и за стопалото додека не
оргавизира вов вавад.

ПОДГОТОВКА Н А Н О Ж Н И КЛУЧ

Фиксирајки ја едвата вога напагачот

станува дигајки го задвиот крај на вро-
тиввикот така што да м о ж е да востави
в о ж в и клуч.

ПОСТАВАЊЕ HA САРМА

Сармата е добар и сигурев з а ф а т в о се

поставува мошве тешко затоа што бора-
чите се брават. Најтешко е да се вод-
влече вогата ва вавагачот вод вогата
ва навадватиот.

З А Б Р А Н Е Т И О Т З А Ф А Т „К Р А В А Т А "
И СУДИСКА И Н Т Е Р В Е Н Ц И Ј А

Детал од ивтервациовалниот турвир

„Струшки бисери". Навадачот во партер
се обидува да најде вачив за навад.
Плашејки ce да ве дојде до задушува-
н>е — „кравата", судијата следи што се
случува, свремев да ивтервевира.

Судијата увидува дека вамерите на ва-

пагачот се веспортски и се одлучува
за ивтервевција.

УРНУВАЊЕ HA МОСТ
Најголемиот број одбрави се оргавизира
преку мост. Кога едев борач има мвогу
силев врат и добро истревирав мост, то-
гаш е мошве тешко урвувањето на не-
говиот мост. Постојат разви техвики ва
урвував»е ва мост. Ние ke ja прикажеме
техвиката која вајчесто со ycnex се при-
менува.
Противвикот се држи во мост ва вооби-
чаевиот вачин. Важно е да владееме
со вего додека ние цврсто седиме. Про-
тиввикот го потискуваме ков свротив-
вото рамо, како nuo вокажуваат стрел-
ките ва сликата.

Кога ke ja скршимс конструкцијата ва

мостот, тогаш со сета сила се вавалу-
ваме врз вротивникот за да можеме да
го фиксирамс во туш.

169
ЗАФАТ: ДВОЕН КЛУЧ НА НОЗЕТЕ
Варијавта: со рачев лост

Уште додека противвикот се ваога во

освоввиот став ја користиме воволвоста
со десвата рака одвадвор да ја фатиме
потколевицата а со левата рака ја фа-
каме својата десва подлактица, фор-
мирајки клуч.

Истовремево со рамото го туркаме кар-

личвиот дел ва противвикот влечејки ја
фиксиравата вога. Противникот ro iipii-
силуваме да седве, додека веговата вога
vin ri- восилво ја фиксираме.

Цврсто кревајки ја вагоре фиксиравата

нога, вапагачот турка со левото рамо и
целата бочва лева страва.

Напагачот. откако ke го сврти против-

викот со грб ков душекот, со својата дес-
на вога го одржува ножпиот клуч, кре-
вајки ја левата нога на противникот со
својата десва вога со која го држи и
клучот, а истовремево со својата лева
рака ја фиксира левата рака на против-
викот туркајки го и потаму ва грб.
ЗАФАТ: КЛУЧ HA НОЗЕТЕ CO КЛУЧ
HA РАЦЕТЕ

Од основвиот став во партер, вапагачот

го ф а к а за левата рака вротиввикот кре-
вајки ја раката и туркајки го настрава.
Навадватиот ги поместува возете така
што ја вренесува рамвотежата ва дес-
вата нога а левата му е опуштева.

Левата вога ва противвикот, која е iiai-

погодна, напагачот со ножвиот клуч ја
фака и тогаш вродолжува да дејствува
на истата рака, поставувајки и таму
клуч со кој го доведува нападнатиот да
се сврти со грб ков душекот.

Нозете фиксираво ја држат вогата ва

противвикот, додека со клучот ва рацете
противвикот е нрисилен да се сврти ва
грб. Тој ce ópauii со одење во мост.

КОМБИНИРАН ЗАФАТ: ДИГАЊЕ ОД

ПАРТЕР
Варијавта: вватрешна сарма

Освовев став во вартер.

Зафатот почвува така што со една рака
се фака за вотколевицата ва противни-
кот а со другата рака се фака за ват-
колевицата високо.

Влегувајки со колениците иод телото ва

вавадватиот, вапагачот го фака со ле-
вата рака за вратот а со десвата високо
за вотколевицата.

Кога добро ke го фиксира противникот,

напагачот се исправува, дигајки го про-
тиввикот во воздух и оставајки го без
подлога.

Додека го има кренато во воздух про-

тивникот без водлога, напагачот го поч-
вува воставувањето на клучот на во-
зете, свуштајки го противникот повторво
на душекот.
Co вртењето ва ножвиот клуч напагачот
го врти својот вротиввик со грб кон
душекот.

Кревајки ги високо фиксиравите позе,

напагачот го врисилува вротиввикот ва
туш.

ЗАФАТ: ЧЕРЕК
Варијавта: со свнткување на поблиската
вога

Основев став во борењето: партер

Најпрвин се трудиме да је држиме но-

гата во клуч а потоа се подготвуваме
да изведеме „ребур".

173
 Подигајки го задвиот дел ва телото и
фиксиравата вога истовремево притис-
каме врз половината ва вападватиот.

Со кревање ва фиксираната вога и зад-

виот дел ва телото, истовремево со ври-
тисок на воловивата, го присилуваме
противникот да се сврти na грб.

Завршувањето ва зафатот вреку туш.

ЗАФАТ: ЧЕРЕК

Варијавта: со свиткував>е ва подалеч-

вата нога.

Во освоввиот став навагачот се поставу-

ва за да го изведе својот зафат.

174
Префрлувајки ce со телото вреку крст-
виот дел ва вротиввикот, вапагачот со
едвата рака оди под ватколевицата а со
другата рака под потколеницата на про-
тиввикот.

Врзувајки го цврсто во факаи.е, iiaiia-

гачот почнува да го подига противвикот,
истовремево притискајки го во слабив-
скиот дел вавадолу.

Со дигање на фатевата вога и задниог

дел напагачот го присилува вротиввикот
или преку глава или преку рамо да одн
ва грб.

Напагачот ве го пушта својот зафат се

додека не го тушира противникот.
 ЗАФАТ: ВРТЕЊЕ ПРЕКУ КОЛЕНО
Варијавта: со сопствено фрлање настра-
на и фикгирање ва раката

Основев став во партер. Напагачот ги

врзува рацете околу спротивното рамо
ва вротиввикот. Влечејки го волека ков
себеси, го турка колевото под градите
на противвикот cè додека убаво ве ro
ватовари на ватколевицата.

Откако ke го ватовари добро ва својата

ватколевица ke го стегве цврсто во ра-
мото, а потоа наедваш ја мевува по-
ложбата ва вогата така што од стравата
кајшто била целото време, ја поместува
истовремево со тргањето што го правп
вапред, кај главата, за да му биде добра
подлога за влечење ва зафатот.

Напагачот го поместува вападватиот ва-

пред, фрлајки се и самиот папред, исто-
времево потпирајки се ва новопоставе-
ната nora и влечејки ro преку своето
тело вападватиот.

Со вогата што се наога вод телото на

вападватиот му ја фиксираме едвата pa­
na. Додека го влечеме преку себеси ва-
падватиот мора со грб да се сврсти кон
душекот, а со вашите раце ја фиксира-
ме другата рака така до туш.

176
ЗАФАТ: ВРТЕЊЕ

Варијавта: со вомош ва вога

Освовев став во вартер.

Навагачот се водготвува да го изведе
својот зафат.

Напагачот го водметнува своето десво

колево вод карлицата ва вротивникот,
а со левата рака го влече кон себеси
в скут.

Така запакувавиот вротиввик вапагачот

мошне лесно го исфрлува од скутот, а
со својата вотколевица ве му возволува
да го одржи мостот.

Доколку вападнатиот усвее да се избори

и да отиде во мост тогаш мостот се ур-
нува ва вообичаевиот класичев вачив
за да се тушира противникот.
 5.
ВЕЛИКАНИТЕ
HA СЛОБОДНИОТ СТИЛ
БојовиИ Саво
Ментас Алајбегу

ВЕЛИКАНИТЕ НА ОВОЈ СПОРТ СЕ ФОРМИ-

РАА И ДОЈДОА ДО ЈУГОСЛОВЕНСКИТЕ И
СВЕТСКИТЕ ВРВОИ НАЈМНОГУ CO СВОЕТО
ЛИЧНО ЗАЛАГАЊЕ, НО СЕКАКО И ПОД ГО-
ЛЕМОТО ВЛИЈАНИЕ И ПРИДОНЕСОТ КАКО
И ЗАЗЕМАЊЕТО НА СТРУЧНИТЕ ПОЕДИНЦИ,
ПОСЕБНО ВЛОЖУВАЊАТА НА ОПШТЕСТВО-
ТО ВО ЦЕЛИНА.

179
 Свесни сме дека се вложени многу
труд и пот во секој успех на нашите
борачи. Тоа не е само напор на бора-
чите, тоа се, пред cè, огромни заслуги
на нивните тренери кои, несомнено,
имаат пресудно влијание во формира-
њето профилот на еден таков борач
којшто победувајки, го слави не само
своето име, туку и на својот тренер,
името на нашиот спорт, па дури и име-
то на републиката и нашиот народ
воопшто.
Но, времето го чини своето. Кога
некој медал или признание ke бидат
освоени, на човекот му се чини дека
таквиот голем дострел во напгиот
спорт нема никогаш да се заборави.
Напорот на авторот на оваа книга е то-
кму во тоа да го попречи времето слав-
ните достигања во овој спорт да ги
прекрие со патина на забравата. От-
тука и грижата во книгава да бидат
собрани сите наши прославени бора-
чи од минатото до денес и претставени
на сите кои се интересираат за боре-
њето во слободен стил колку што е
мож.но покомплетно, заедно со нивни-
те лични податоци и спортски дости-
гања. Основна е целта да се зачуваат
овие податоци како живи свидетели
за поколенијата што доагаат и на кои
еден ден сигурно ke им требат. Но,
свесни сме, дека и покрај сите употре-
бени напори не успеавме да ги опфа-
тиме сите поранешни борачи. Ке збо-
руваме за оние кои успеавме да ги ан-
кетираме во мај 1980 година, кога
репрезентацијата се наогаше во Сарај
кај Скопје на подготовки, како и оние
што ги пронајдвме во нивните домови
и им ги врачивме анкетните ливчиња
— формулари. Сметавме дека е нај-
целисходно самите да ги пополнат
внесувајки податоци под полна мате-
ријална и морална одговорност. Ита-
ка, тие најдобро ги познаваат подато-
ците за себеси и, нормално, своите
професионални достигања па, претпо-
ставуваме, не ke има пропусти и изо-
ставени важни податоци.
За жал, неможевме да допреме до
сите борачи кои би требало да бидат
застапени во оваа книга. Затоа одна-
пред сме му благодарни на секој борач
или негов пријател кој ke ни испрати
податоци и со тоа помогне во осветлу-
вањето на едно славно време на борач-
киот спорт и дополнување на, евенту-
ално, ново издание на книгава.
181
 16 годишно момче во „Погон", Полска.
Прво работи како н а с т а в н и к а по-
тоа станува тренер, сојузен тренер и
селектор и тоа во времето од 7 декем-
ври 1962 до 10 ф е в р у а р и 1972 година.

РИСТО
ТАКОВ
Роден на 22 ф е в р у а р и 1936 година
во П о ж а р с к о — СР Македонија. Со
борење почнува да се занимава к а к о
Борачки резултати:
Првенство на Македонија:
Прв во Македонија 8 пати.
П р в на шампионатите 1960, 1961,
1962 и 1963 година.
Првенство на Југославија:
Второ место 1960 година.
Прв на шампионатите 1960—1963
година.

Р Е З У Л Т А Т И НА С О Ј У З Н А Т А Е К И П А ПОД НЕГОВОТО ВОДСТВО

Натпревари златни сребрени бронзени вкупно

Европско првенство — 2 4 6
Медитерански игри 1 7 4 12
Балканијади 5 14 10 29
Студ. светско првенство — — 1 1
Олимписки н а д е ж и 3 15 11 29
Интернационални мегународни 51 48 80 179
турнири

Вкугтно освоени медали 60 86 110 256

Штип. Во времето на своите студии се

натпреварува.
Cera е тренер.
Сојузен тренер за младинската и се-
ниорската селекција е од 1963 до 1972
година и од 1975 до 1977 година.

БОЈАН
НЈШ РАНГЕЛОВ
Роден во Босилград — СР Србија
1936 година. Со борење се занимава
у ш т е к а к о ученик а веке како 20 го-
дишно момче е член на „ Б а л к а н е ц " —
Р е з у л т а т и во борењето:
Повекепати п р в а к на Македонија.
Првенство на Југославија:
Прв во Југославија: 1961, 1962, 1963
и 1964 година.
Б а л к а н с к о првенство:
Учесник 1962 година во Атина.
Светско првенство:
Учесник 1963 година во Софија.

182
 дент, за да потоа од борач стане про-
фесор по физичко воспитување и
тренер.
Првите чекори к а к о борач ги учи
и прави во „ Ш а р " — Тетово. Сега ж и -
вее и работи во Скопје. Тој е сојузен
селектор и тренер од 1973 до 1975 го-
дина, а како сојузен тренер работи и
од 1975 до 1980 година.
ГАТОВСКИ
Резултати во борачката кариера:
ФОТИ
На југословенското првенство за
Роден во с. Езерец, ГрциЈа во 1943 младинци д в а п а т и е освојувач на вто-
година. Со борење почнува да се за- „ ^ 1ПСО
Ј
нимава к а к о |18 годишен ученик. Со рото место —- во Скогце 1962 и п а к во
Скопје 1965 година.
здава к а р и е р а веке к а к о ученик и сту

Р Е З У Л Т А Т И НА С О Ј У З Н А Т А Е К И П А ВО ВРЕМЕТО НА
НЕГОВОТО Р А К О В О Д Е Њ Е СО Е К И П А Т А

Натпревари златни сребрени бронзени вкупно

Балканијади 5 3 15 23
Медитерански игри 5 1 4 10
Универзијада — 1
Европско првенство 1 —
Светско првенство за младинци — 1 —
Светско првенство — 1 —
Вкупно медали 11 6 20 37

мето на својата кариера работи к а к о

службеник. По активната борачка ка-
риера станува тренер. Борењето го
започнува к а к о борач на „ С п а р т а к "
— Кочани. Во тој клуб работи и к а к о
тренер од 1966 до 1976 година. Сега
ж и в е е во Скопје и работи како соју-
зен селектор од 1977 година па наваму.
Р е з у л т а т и во борењето:
Првенство на Југославија за мла-
НАСЕ
динци:
НАСЕВ
повекепати зазема прво, второ и л и
трето место.
Роден во К о ч а н и на 18 август 1943 Првенство на Југославија за се-
година. Со борење почнува да се за- ниори:
нимава к а к о 16 годишен ученик. По П р в а к на Југославија во 1968 го-
з а в р ш у в а њ е на училиштето, во вре- дииа.

183
О С Т В А Р Е Н И Р Е З У Л Т А Т И ПОД НЕГОВО Р А К О В О Д Е Њ Е

Натпревари златни сребрени бронзени вкупно

Балканијада 2 3 12 17
Медитерански игри 4 2 6
Европско првенство 1 1
Светско првенство 1 1
Младинско светско првенство 1 1

Вкупно медали 7 5 14 26

Првенство на Југославија:
П р в а к на Југославија: 1976, 1977 и
1978 година.

Балканијади:
Во Турција 1975 — прво место
Во Скопје 1976 — прво место
Во Грција 1977 — прво место
Во Романија 1978 — прво место
Во Бугарија 1979 — прво место

Медитерански игри:
ШАБАН
Во А л ж и р 1975 — прво место
СЕИДИУ
Во Сплит 1979 — прво место

Универзијада:
(48, 52, 57, 62, 68 и 74 кг.) Во Софија 1977 — трето место

Роден на 5 мај 1959 година во Ско- Европски првенства:

пје кајшто и сега ж и в е е . Со борење Младинско во Познањ, П о л с к а —
почнува да се занимава како 12 годи- второ место
ш е н ученик. Пред борењето тренирал Сениорско во Бурса, Турција —
извесно време ракомет. Своите први — прво место
сознанија и искуства во борењето ги
здобива во борачката секција „Лири- Првенство на светот:
ј а " а потоа во борачкиот клуб „Ско- Младинско во Лас Вегас — второ
п ј е " кајшто е и денес како натпрева- место
рувач. Со своите спортски резултати Сениорско во Лозана, Швајцарија
тој н а п р а в и најголем досег во борење- — второ место
то во слободен стил. З а освоеното вто- Сениорско во Скопје —• 1981 —
ро место во светот 1977 година е про- второ место.
гласен з а Спортист на годината во П р в а к е и на триесетина мегуна-
Југославија што е првпат во истори- родни турнири во земјата и странство.
јата на слободниот стил.
Спортист на годината првпат во
Резултати: историјата на слободниот стил и п р в -
П р в а к на Македонија: 1976, 1977 и пат во историјата на македонскиот
1978 година. спорт во 1977 година.

184
 КИРО
РИСТОВ
(74 кг.)
Роден во Ш т и п на 11 ф е в р у а р и 1953
година кајшто и сега ж и в е е . Со борење
почнува да се занимава уште како 10
годишен у ч е н и к во Р К ,,Балканец' :
— Ш т и п и сеуште е член на тој клуб.
Има мноштво добри резултати.
Првенство на Македонија:
Пионерско: 1964, 1965 и 1966 година.
Младинско: 1967, 1968, 1969, 1970 и
1971 година.
Првенство на Југославија:
Младинско: 1968, 1969, 1970 и 1971
година.
Сениорско: 1973, 1974, 1975, 1976.
1978 и 1979 година.
Балканијада:
Горна Ораховица, Бугарија — 1974,
трето место
Анкара, Турција — 1975, второ
место
Скопје — 1976, прво место
Медитерански игри:
А л ж и р — 1975, второ место
Сшгат — 1979, прво место
Универзијада:
Б у к у р е ш т — 1981, трето место
Европско првенство:
Мадрид — 1974, гпесто место
Ленинград — 1976, четврто место
Б у к у р е ш т — 1978, четврто место
Светско првенство:
— 1975, четврто место
Мексико — 1978, петто место
Сан Диего — 1979, шесто место
П р в а к е на повеке мегународни
натпревари.
РИСТО
ДАРЛЕВ
Еден од најискусните југословен-
ски борачи. Учесник на Олимписките
игри во Минхен 1972 и Монтреал 1976
година. Петти на Европското првен-
ство 1977 година во Б у р с а и шести на
Светското првенство 1975 година во
Минск. Победник на повеке турнири.
П р в а к на Б а л к а н о т за 1976 година.
Повекепати д р ж а в е н п р в а к и пр-
вак на многу мегународни натпревари.
БАЈРАМ
ЧЕРОЛИ
(52, 57 и 74 кг.)
Роден во Скопје на 18 ф е в р у а р и
1961 година. Со борење почнува да се
занимава како 15 годишен ученик.
Пред тоа т р е н и р а л пливање. Првите
чекори во борењето ги учи во „ Л и р и -
ј а " — Скопје, кајшто и денес учи и
тренира.
Резултати:
П р в а к на Македонија — четири
пати.
На првенството на Југославија:
1976 година — прво место
1977 година — второ место
185
 1981 година — прво место
На Б а л к а н и ј а д и :
1979 година — четврто место
1980 година — второ место
П р в а к во светот за младинци —
1980 година
Првенство на Европа:
1981 година, во Лоџ, Полска — чг
тврто место

АБДУЛА
МЕХМЕТИ
(82. кг.)

Роден во Скопје 1953 година. Сега

ЕФРЕМОВ СТЕФАНОВ КОЦЕ
(48—52 кг.)
Роден на 17 март 1956 година во с. учествува 1980 година и
Кучичино, Кочани. Сега ж и в е е во К о -
чани. Со борење почнува да се зани-
мава к а к о 16 годишен ученик и во катпревари.
времето на борачката кариера е уче-
ник односно работник. Тренингот во
борачкиот спорт го започнува во бо- ЗОРАН
рачкиот клуб „ С п а р т а к " во Кочани ШОРОВ
кајшто останува целото време.
Спортски резултати:
Првенството на Југославија го ос-
вои:
1975, 1976, 1977, 1978, 1979, 1980 и
1981 година.
Б а л к а н и ј а д а т а во Атина 1977 го-
дина: трето место
Медитеранските игри во Сплит
1979 година — прво место
Европското првенство во Ленин-
град 1976 година — петто место
Олимпијадата во Москва 1980 го-
дина — шесто место
П р в а к на неколку мегународни
натпревари.
ж и в е е во Скопје. Со борење почнува
да се занимава во борачкиот клуб
„Скопје" — Скопје од 22 годишна во-
зраст.
Резултати:
На првенствата на Македонија —
прво место освојува четирипати
На првенствата на Југославија:
1979 година — прво место
1980 година — прво место
На Европското првенство прв пат
освојува
седмо место.
П р в а к е на неколку мегународни
(52—57 кг.)
Роден во Ш т и п на 17 ноември 1961
година. Сега ж и в е е во Штип. Со бо-
рење почнува да се занимава к а к о 10
годишен ученик и целото време на бо-
р а ч к а т а кариера е ученик. Б о р е њ е т о
го започнува со членство во Б о р а ч к и о т
клуб ,,Балканец" — Ш т и п во којгпто
останува до денес.
Резултати:
Првенство на Македонија:
Пионерски п р в а к три пати: 1972,
1973 и 1974 година.
Првенство на Југославија:

186
 Кочани, 1976 — второ место
Скопје, 1977 — второ место
Скопје, 1978 — прво место
Скопје, 1979 — прво место во мла-
динска конкуренција
Во сениорска конкуренција:
Пробиштип, 1976 — второ место
Битола, 1977 — второ место
Штип, 1978 — прво место
Скопје, 1979 — второ место
Балканијада:
Скопје, 1976 — четврто место
Атина, 1977 — второ место
Крајова, 1978 — трето место
Европско првенство:
Познањ, 1976 — деветто мсто
Осло, 1978 — единаесто место
Светско првенство:
Лас Вегас, 1977 — шесто место
Улан Батор, 1979 — деветто место
БАЈРАМИ
ШАИП
Борач кој сигурно се пробива кон
врвот. Својата вистинска вредност ја
покажа на Балканијадата во Атина,
кајшто освои второ место и сребрен
медал. Требаше да учествува и на Ев-
ропското првенство во Бурса, мегутоа,
два дена пред настапот се повреди и
не се појави на душекот.
Резултати:
Балканијадата во Крајова, 1978 —
трето место
МИС, Сплит, 1979 — трето место
Повекепати државен првак.
Добитник на мноштво медали од
мегународни натпревари.

рш
ЈАНЕВ
ЈОРДАН

Роден на 27 фавруари 1961 година.

Со борење почнува да се занимава ка-
ко ученик во „Спартак", Кочани кај-
што и сега тренира. Студира на Фа-
култетот за физичка култура во Ско-
пје.
Резултати:
Повекекратен првак на Македо-
нија.
Повекекратен првак на Југосла-
вија.
На Младинското европско првен-
ство — трето место.
На повеке мегународни турнири
освојува медали.
САЛАХИ
РАМАДАН
Со борење започнува да се зани-
мава како пеливан. Еден е од нашите
први репрезентативци на борење во
слободен стил во Југославија. Пове-
кекратен првак на Југославија. Сега
тренер во Борачкиот клуб „Шар" —
Тетово.

187
i . ' •.• .
ДЕМИРИ
ТЕФИК
П о в е к е к р а т е н првак на Југослави-
ја. Долгогодишен репрезентативец.
На Медитеранските игри 1960 —
второ место
На Европското првенство 1966 —
трето место
На Светското првенство — шесто
место.
Б о р а ч и т е во слободен стил беа и
првите спортисти од Македонија, уче-
сници на Олимписките игри. Во 1968
година, по успешниот настап на Ев-
ропското првенство што се одржа во
Скопје, Б о р ч е Димовски и Симеон
Ш у т е в го визираа пасошот и за нас-
тап на Олимписките игри во Мексико.
Нивниот настап на најголемиот спорт-
ски собир значеше уште едно п р и з н а -
ние за современото слободно борење и 1968 година е четврти, а на Олимпи-
придонесе за уште поголема а ф и р м а -
ција на овој спорт, кој cè повеке ги
освојуваше младите.
БОРЧЕ
ДИМОВСКИ
188
Во својата богата кариера најголе-
миот успех го постигнува на Европ-
ското првенство во Скопје, 1968 годи-
на, на кое го дели четвртото и петтото
место. На турнирот на „Олимписките
н а д е ж и " во Полска, 1965 година е
втор, а истиот пласман го има и на
Медитеранските игри во Тунис, 1967
година. На Б а л к а н с к и т е шампионати
двапати е носител на сребрениот ме-
дал — 1965 и 1966 година, а на Свет-
скиот борачки ф е с т и в а л во Бугарија,
1968 година се пласира на трето ме-
сто.
СИМЕОН
ШУТЕВ
На европското првенство во Скопје,
ските игри во Мексико е елиминиран
по второто коло. Настапува на повеке
мегународни турнири и се изборува за
пласман мегу најдобрите тројца бора-
чи во својата категорија. На Б а л к а н и -
јадите освојува еден сребрен медал, а
трет е на Мегународниот турнир ,,Дан
К о л о в " во Бугарија, 1965 годииа. Н а
Мегународниот турнир во Штип, 1968
година го освојува второто место.
Димовски и Шутев к а к о да го отво-
рија патот на н а ш и т е борачи во сло-
боден стил за настап на Олимписките
игри.
 ботен, додека по з а в р ш у в а њ е т о на ис-
тата, е работник во трговија. Почнува
да се бори во клубот „ П а р т и з а н I " а
потоа продолжува во „ В а р д а р " кајшто
и сега членува и е во управата на ис-
тиот клуб.
Резултати:
Првото место во Македонија ro ос-
војува 5—6 пати.
Првото место во Југославија го ос-
војува:
1960 година во Скопје
ДОБРЕ 1961 година во Тетово и
МАРИНКОВ 1962 година во Скопје.
Балканијади:
Роден во околината на К р и в а Па- Бургас, Бугарија, 1960 — трего
л а н к а 1945 година. Со борење почну- место
ва да се занимава како ученик. Н е - Скопје, 1961 — второ место и
колку години е д р ж а в е н п р в а к и др- Атина, Грција, 1962 — второ место.
ж а в е н репрезентативец, а потоа ста-
нува тренер во „ Б а л к а н е ц " — Штип.
Н е к о л к у месеци го тренира и клубот
„ Ј а к а " од Радовиш.
Резултати:
П о в е к е к р а т е н првак на Македо-
нија.
Неколкугодишен првак на Југосла-
вија.
Учесник на Европското првенство.
На интернационалните турнири ос-
војува неколку медали.
ФЕЈЗУЛА САФЕТ ШАБАНИ
(57 кг.)

Роден на 13 ј у н и 1943 година БО С.

Студеничани, Скопско. Сега ж и в е е во
Студеничани. П р е д и во времето на за-
нимавањето со борење е ученик. От-
како престанува да се натпреваруБа е
по професија ш о ф е р . Почнува да се
бори веке к а к о 15 годишен ученик во
„ В а р д а р " кајшто останува целото вре-
ЕКРЕМ
ме на својата борачка кариера.
АЛИУ
Резултати:
(73 кг.) Првенство на Македонија, 1965 —
прво место
Роден во Студеничани кај Скопје Б а л к а н и ј а д а во Софија, 1967 —
кајшто и сега ж и в е е . Пред да ја запо- учесник.
чне борачката кариера е ученик. Во Медитерански игри, Тунис — уче-
време на борачката кариера не е в р а -

189
ЕЛЕЗИ АДНАН
(48, 57, 62, 68 кг.)
Роден на 20 фебруари 1962 година
во Скопје. Со борење почнува да се
занимава како 11 годишен ученик. Пр-
вите чекори во борењето ги учи во
„Лирија", Скопје кајгпто и денес тре-
нира. Работи и живее во Скопје.
190
Резултати:
Првак на Југославија — пет пати,
како младинец
Државен првак во сениорска кон-
куренција 1980 година
Балканијада, Истанбул 1980 — пе-
тто место
Првенство на Европа за младинци
— петто место
Неколку пати првак на мегународ-
ни турнири.
БЕЛЕШКА ЗА АВТОРОТ
Роден е во селото Оризари, Горче Пе-
тров кај Скопје. Со борен>е почнува да
се занимава уште како дете и тоа со
народните форми на борењето. Првиот
клуб во кој се зачленува е „Вардар"
од Скспје, кајшто продолжува со успех
да тренира борење во слободен стил.
Продолжувајки ги своите медицински
студии во Загреб, станува член на Бо-
рачкиот клуб „Јединство" — Загреб, во
кој активно тренира сега веке грчко-
-римски стил, настаггувајки веднаш за
првата екипа на овој клуб.
Во Белград доага 1964 година. Се вра-
ботува и веднаш се регистрира во Бо-
рачкиот клуб „Партизан" од Белград.
Тренира и се иатдреварува исто за пр-
вата екипа на овој квалитетен клуд
и тоа во грчко-римски стил. Повремено
настапува и на првенствата во слободен
стил. Така, титулата шампион на Југо-
славија ја освојува двапати во слободен
стил и тоа во Тетово 1964 година и вс
Титов Велес 1969 година.
Заминувајки на специјализација во
Шведска, тој се натпреварува најнапред
за „Gàllivare sport kluben — Gàllivare",
кајшто останува годинаипол. Потоа пре-
ога во Стокхолм и веднаш се зачленува
во Борачхиот клуб , Djur gården" во
Стокхолм.
БОЈОВИК
Др CABO
По вракањето во Југославија, кон сре-
дината на 1971 година, (бидејки во ме-
гувреме клубот ,,Партизан" е расформи-
ран) TO.Í најпрвин му приога на Борач-
киот клуб „Раднички" од Белград, а во
училишната 1973/1974 година формира,
при Војната гимназија „Братство-един-
ство" од Белград, младинска школа на
борење ,ВОГИ", која што, наполно во-
лонтероки и аматероки ја води две годи-
ни. Во 1976 година пак формира прм
Спортското друштво „Академац" со по-
дршка и сесредна помош на п. полков-
никот Драган Стојановски, началник на
Катедрата за физичка култура при Вое-
ната академија на КОВ — Белград, бо-
рачка секција, при истата академија.
Подоцна, потпомогнат од полковникот
Милан Сарик, некогашниот претседател
на „Партизан" и од уште неколкумина
другари, успева повторно да го акти-
вира Борачкмот клуб „Партизан". Во
овој клуб и денес работи како еден од
неговите тренери.
За овие свои активности Воената ака-
демија КОВ — Белград му доделува на
22 декември 1977 година „ЗАХВАЛНИ-
ЦА" како „израз на признание за несе-
бичен труд и оридонес во развојот на
Воената академија".
191
 Истата година Сојузот на борачките
спортови во Белград му доделува своја
„Захвалница" исто како посебно приз-
нание за развојот на борачкиот спорт
во Белград.
Како борач во грчко-римски стил ос-
војува бројни домашни и интернационал-
ни лризнанија. Додека престојува во
Шведока член е на шведската репрезен-
тација.
Положува со успех тренерски испит
за борење при Заводот за физичка кул-
тура во Нови Сад.
По струка е лекар, специјалист по
гинекологија. Носител е на Диплома на
ФИМС за спортска медицина.
Специјалистички испит положува
1973 година.
Постдипломеки студии завршува 1975
година.
Магистрира од областа на „Андроло-
гија" 1976 година.
Како лекар момгне често патува со
нашата борачха репрезентацкја, студи-
рајки ги бројните прашања од пробле-
матиката на борењето, приогајки им ири-
тоа на проблемите и како тренер и како
општественоспортски работник. Пред cè,
како борач и лекар, па и судија. Ја ко-
ристи истовремено светската литература
и искуствата на своите соработници. Има
објавено 30 научно-стручни публикации.
Мегу нив една третина се од областа на
спортот а друтите — од медицината. За
една од овоите публикации добитник е
на „Мајската награда на град Загреб".
192
Друга негова публикација е наградена
со „Прва Октобарска награда на град
Белград". Во 1979 година СОФК-а на
Орбија му доделува прва награда за
научно-истражувачка дејност во областа
на спортот. Тука се вбројуваат и него-
вите две книги: „Борење во грчко-рим-
ски стил" и „Борење — правила со ко-
ментар" во издание на „Спортска књига"
од Белград 1978 и 1979 година. Во под-
готовка се за издавање од истата изда-
вачка кука и ракописите за книгата „Пе-
ливани" како и „Борење — слободек
стил".
Од медицинските публикации, изла-
гани на разни конгреси и симпозиумк
во земјата и странсгво како и таквите
публихувани во стручни весници се из-
двојуваат книгите: „Предбрачни", „Брач-
ни" и „Вонбрачни врски" во подготовка
за печатење кај „Медицинска књига",
Белград и лонг-плеј плочите — албумот
што ги издаде РТ Белград „Психофизич-
ка подготовка за рагање" наменета за
трудници.
Книгава „Борење" се појавува првпат
на македонски јазик и со тоа авторот
ја заопкружува својата едиција од пат
книги — „Борење" што ги напиша како
член на Комисијата на Сојузот на бо-
рачките спортовк на Југославија задол-
жен за развојот на сдободииот стил и
како член на Стручната комисија на Со-
јузот на борачките спортови на Србија
и член на Претседателството на Сојузот
на оорачките спортови на Белград.
 ЛИТЕРАТУРА

1. Arsovic M i l e n k o — Viteske igre i sportovi i fizicko v a s p i t a n j e naseg n a r o d a .

B e o g r a d — 1911.
2. A t a n a s i j u Vasa — R v a c k i s p o r t u Z r e n j a n i m i . Rvacki k l u b „ P r o l e t e r " — Z r e -
n j a n i n — 1969.
3. Aleksic Dr. I v a n — I s h r a n a rvaca u p r o b l e m s k o m k o n t e k s t u o d r z a v a n j a i
v a r i r a n j a t e l e s n e tezine. J u g o s l o v e n s k i zavod za fizicku k u l t u r u , Rvacki savez J u g o -
slavije, B e o g r a d — 1967.
4. A t a n a s o v Tose — Prilog p r o u c a v a n j a t a k t i k e n a p a d a u r v a n j u k l a s i c n i m sti-
lom. D i p l o m s k i r a d n a f a k u l t e t u za fizicko v a s p i t a n j e , B e o g r a d 1965. god.
5. А т а н а с о в , M. Р а к о в о д с т в о п о к л а с и ч н а борба — С о ф и ј а — 1941.
6. А н г е л о в Г., П е т к о в , К. М е т о д и ч е с к о р а к о в о д с т в о по борба, С о ф и ј а — 1973.
7. А т а н а с о в , Ж . И с т о р и ј а т а на е с т е т и ч е с к о т о в а с п и т а н и ј е , С о ф и ј а — 1974.
8. А л е к с а н д р . Р. Б и о м е х а н и к а , М о с к в а — 1970.
9. А ј р а п е т ј а н и с а р а д н и ц и : П е д а г о г и ч е с к а ј а х а р а к т е р и с т а к а п о д г о т о в л е н о -
сти борцов в п е р и о д с о р е в н о в а н и ј . С п о р т и в н а ј а борба, 1975.
10. А л и х а н о в , И. И. В о л н а ј а борба, — М о с к в а — 1957.
11. А ф а р , Ј., К а р а н о в , Т. В с т а н о в ј а в а њ е т о в с п о р т н а т а т р е н и р о в к а С о ф и ј а
— 1975.
12. Aribal, D. C. Abali Halil. H i r r i y e t , str. 117—128.
13. Bojovic Savo, R v a n j e — g r c k o r i m s k i m stilom, S p o r t s k a knjiga — B e o g r a d
— 1978.
14. Bojovic Savo, Rvanje, p r a v i l a sa k o m e n t a r o m , S p o r t s k a knjiga — B e o g r a d
— 1979.
15. Б О П С — Б и л т е н 2/81.: Д в е д е ц е н и и н а слободното борбење во М а к е д о н и ј а .
16. Bojovic Savo, P e l i v a n i , S p o r t s k a knjiga, B e o g r a d — 1981.
17. Bojovic Savo. R v a n j e s l o b o d n i m stilom. S p o r t s k a knjiga, Beograd — 1981.
18. Bojovic, B. Zovic, D. Bojovic, S.: P r o m e n e u a k t i v n o s t i lizozima p l j u v a c k e
kod r v a c a iza borbi. — S p o r t n o m e d i c i n s k e objave, L j u b l j a n a — 1980. Br. 4—6.
19. Bojovic B, Zovic, D. Bojovic, S.: P r o m e n e a k t i v n o s t i lizozima p l j u v a c k e p i o -
n i r a - r v a c a iza b o r b i . S p o r t n o m e d i c i n s k e objave — L j u b l j a n a — 1980. Br. 7—9.
20. Bojovic B., Zovic, D., Bojovic S.: O d r e d i v a n j e k o n c e n t r a c i j e lizozima u plju-
vacci p i o n i r a r v a c a , p r e i posle k u p e r o v o g testa. S p o r t n o m e d i c i n s k e objave. L j u b l j a n a
1980. Br. 10—12.
21. Б е л о в , B. C. Т е х н и ч е с к а ј а подготовка ј у н о ш е ј по к л а с и ч н о ј борбе. — 1966.
2. Б л о х и н , И. П., Н е л у б и н , В. В., Ж у к о в с к и ј , Ј . Т.,: Г и п о в е н т и л а ц и о н и е ситу-
а ц и и п р и борбе. Т П Ф К , — 1975 Б р . 12.
23. Б о р и с о в , М. Относно њ а к о и Еопроси за п о в и ш а в а њ е б р з и н а т а н а р е а к ц и а -
та у борците. В Ф К — 1964.
24. Cvijic J o v a n B a l k a n s k o poluostrvo, B e o g r a d — 1932.
25. Comte, F. Licha libre olímpica, Madrid, 1968.
26. C a r a t i n s Roger — J e u x , D i v e r t i s s e m e n t s , sports. P a r i s — 1974.
27. C e s a r e c A v g u s t O s v r t n a j e d n u p o l e m i k u o soortu, K n j i z e v n i k — 1932. K n j .
V. str. 46—69.
28. D o b r o l j u b o v , A N . : Poln. sobr. soé. T. 8 s t r . 522.
29. Diem. C. Welgeschichte des sports. S t u t t g a r t — 1967.
30. Douglas, B.: W r e s t l i n g — T h e M a k i n g of a C h a m p i o n . P i t t s b u r g h 1974.
31. D r a t z , J. P. Wining Wrestling, P r e t e n t i c e Hall, inc. Englewood Cliffs. New
J e r s e y , 1966.
32. D u b a i s , P. E. T h e Versatile A r m D r a g . Atlètic J o u r n a l , — 1972, 12.
33. Drazevic Mirjana, A u t o g e n i t r e n i n g r v a c a . S a v e t o v a n j e r v a c k i h t r e n e r a u
1967 god. J u g o s l o v e n s k i zavod za fizicku k u l t u r u . R v a c k i savez J u g o s l a v i j e . B e o g r a d
— 1967.

193
 34. E r c e g a n M i l a n : L e role d e l ' e n t r a i n e u e r d a n s le d è v e l o p p e m e n t d e la l u t t e .
Aspects f o n d a m e n t a u x de l ' e n t r a i n e m e n t de la l u t t e , 1976.
35. E r c e g a n M i l a n : Congress Solutions for t h e D e v e l o p m e n t of W r e s t l i n g . —
1975 No. 2.
36. E r c e g a n M i l a n : T h e C o a c h - F a c t o r of P r o g r é s in W r e s t l i n g . T h e H i g h Schooi
4-th I n t e r n a t i o n a l Clinic for Coaches. C a v t a t , 1976.
37. E r c e g a n M i l a n : Za t r e n e r e , s u d i j e i t a k m i c a r e u r v a n j u . P r i r u c n i tecaj s p r i -
k a z i m a i o b j a s n j e n j i m a , B e o g r a d — 1960.
38. E r c e g a n M i l a n : S p o r t u Vojvodini, s o s v r t o m n a n e k e p r o b l e m e n a s e g s p o r t a .
Novi S a d — 1955.
39. E r c e g a n M i l a n : U s k l a d i v a n j e t a k t i k e sa n o v i m p r a v i l i m a r v a n j a . S a v e t o v a n j e
r v a c k i h t r e n e r a — 1967 god. J u g o s l o v e n s k i zavod za fizicku k u l t u r u . R v a c k i savez
j u g o s l a v i j e B e o g r a d — 1968 god.
40. E r c e g a n M i l a n : H a w to g u a r a n t e e a n o b j e k t i v e a n d high q u a l i t y r e f e r e r i n g .
T h e o r y - P r a c t i c e of w r e s t l i n g . No. 4 — 1976. Str. 3—8.
41. E r c e g a n M i l a n : K o m e n t a r m e d u n a r o d n i m p r a v i l i m a r v a n j a , S p o r t s k a knjiga,
B e o g r a d — 1963.
42. E n c i k l o p e d i e des sports, P a r i s — 1961.
43. E n c y k l o p e d i a t h e s p o r t s m a n ' s (The S p o r t m a n ' s enccyclopedia Newyork
— 1971.
44. E n c i k l o p e d i a fizicke k u l t u r e I — Z a g r e b — 1975.
45. E n c i k l o p e d i j a fizicke k u l t u r e II, Z a g r e b — 1977.
46. F I L A — A s p e k t s f o n d a m e n t a u x d e l è n t r a i t e m e n t d e la l u t t e . L o s a n n e — 1976.
47. F I L A — L'Histoire d e la f e d e r a t i o n i n t e r n a t i o n a l de L u t t e a m a t e u r (1912—
—1962), — 1962.
48. F i s k u l t u r n i savez J u g o s l a v i j e — R v a n j e . O r g a n i z a c i j a t a k m i c e n j a i t a k m i -
carska pravila.
49. Fokonije Luj — S a v r e m e n i t r e n i n g . — B e o g r a d — 1967.
50. F o e l d e a k J e a n - R v a n j e — o s n o v n a skola g r c k o r i m s k o g i slobodnog r v a n j a .
B e o g r a d — 1958.
51. Fòldeak, J. Der R i n g k a m p f u n d seine G r u n d s c h u l e . M ü n c h e n — 1952.
52. F ö l d e a k , J. U n d v i e d e r siegten die b u l g a r i s c h e n R i n g e r A t h l e t i k . 24/1963.
Karlsruhe.
53. G o l d m a n n , B.: T h e Originis a n d Historical B a c k g r o u n d of t h e F r e n c h w r e s t -
ling F e d e r a t i o n — F I L A — 1962.
54. Г а л к о в с к и , Г. К а т о л и н , H. H., Ч и о н о в , Н. Г.: Б о р б а к л а с и ч н а ј а и в о л н а ј а .
М. Ф и с . — 1952.
55. Gillet B e r n a r d : Povjest sporta. — Z a g r e b — 1970.
56. Georgijevic, Nikolaj-Ozolin: S p o r t s k i t r e n i n g . Z r e n j a n i n — 1966.
57. H o r v a t I v o : Knjiga o sportu, Z a g r e b — L j u b l j a n a — 1971—1972.
58. H o e k e Ralf: R v a n j e s p r a v i l n i k o m za n a t e c a n j a . I T A S — Z a g r e b — 1926.
59. H a t t a , I.: Brief H i s t o r y of W r e s t l i n g i n J a p a n . F I L A — 1962.
60. H o p p e r , B. J . : T h e m e h a n i k s of h u m a n M u v e m e n t . L o n d o n — 1973.
61. H u n t , M.. S u r v e y of E d u c a t i o n a l A s p e k t s of H i g h School Wrestling F e d e r a t i o n .
62. Scholastic Coach. 26 : 16, D e c e m b e r — 1956.
63. I P C Góel S w e d r u p , T h o m a s F a l c k - S t u r a s p o r t - l e k s i k o n . Ö r e b r o — 1975.
64. И в а н о в , Д.: Ето и ест борба. М. — 1975.
65. Игуменов, В.: З н а ч е н и е п с и х о л о г и ч е с н о ј ггодготовки борцов в и с о к е г о к л а -
с.ч. Об. с п о р т и в н а ј а борба. М. — 1971.
65. И л к о в , П.: В с п и т а в а н е н а спецттфична и з д р ж л и в о с т у бореца. Б ј у л е т и н
Б Ф Б о р б а 1975.
67. J ü r g e n s , D.: M e t h o d e n z u m M a t h e m a t i s c h - s t a t i s t i s c h e n E r f a s s e n d e r W e t t -
k a m p f l e i s t u n g von R i n g k a m p f s p o r t l e r n . S c h w e r a t h l e t i k , 10 +11'1973.
68. J o v a n o v i c B o r a : Istorija fizicke k u l t u r e , B e o g r a d — 1951.
69. J u g o s l o v e n s k i savez organizacije za fizicku k u l t u r u . G r c k o r i m s k i stil r v a n j a .
(Za u n u t r a s n j u u p o t r e b u ) Novi S a d — 1963.
70. К а п д е п о н , Ж . : Н а ч а л н о е обучение в о л н о ј борбе. С п о р т и в н а ј а борба — 1973.
71. К а л м и к о в , С. В.: Вопроси п о д г о т о в к и јуниј борцов 8—10 лет.
72. К р у т к о в с к и ј , В. К . : В о л н а ј а борба. М. — 1964.
73. K e n t , G.: А P i k t o r i a l H i s t o r y of Wrestlling. Miedlesex, — 1968.
74. K r i t e s c u , C : P a l e s t r i c a . B u c u r e s t i — 1964.
75. K a r a y e l , M.: S u l t a n Asizin p e h l i v i n a l i k l a r i . I s t a m b u l — 1942.
76. K a r a y e l , M.: C i h a n p e h l i v a n i K a r a A h m e t . I s t a m b u l — 1943.

194
 77. Klug, W.: D e r freie R i n g k a m p f . F r a n k f u r t a/M — 1967.
78. K a r a d z i c Vuk: S r p s k e n a r o d n e p e s m e , Nolit — B e o g r a d — 1969.
79. K o z a r s k i , V. S o r a k i n , N.: T e h n i k a klasicnoj borbi. Moskva — 1972.
80. K u r e l i c Niikola: Osnovi s p o r t a i s p o r t s k o g t r e n i n g a . S p o r t s k a knjiga Beograd
— 1967.
81. L a p u t i n , A. N : B i o m e h a n i k a fiziceskih u p r a z n e n i j . K i e v — 1976.
82. Ланге, O.: О п т и м а л н и ј е р е ш е н и ј а . М. — 1967.
83. Lebedov, I.: Istorija profesionalnoj francuskoj borbi. ,,Teakino" — 1928.
84. Lene, A. N.: T a k t i k a v s p o r t n o j b o r b e . M — 1976.
85. Ленц, A. H., К р ј у к о в , J . : П о к а з а т е л и т а к т и ч к о - т е х н и ч е с к о г мастерствг.
борцов. С п о р т н а ј а борба. С п о р т и в н а ј а борба — 1975.
86. Л е н ц , А. Н.: П р и н ц и п п р и е м с т в е н о с т и . Спортнаја борба — 1975.
87. L a n g e , Е. Н.: Wrestling in D e n m a r k . F I L A — 1962.
88. L e m e l b a u m , M.: P r e - S e a s o n C o n d i t i o n n i n g for Wrestling. S t r e n g h t - H e a l t h ,
1972/1974.
89. Ленц, A. H : К л а с и ч н а борба. М о с к в а — 1960.
90. L e n a r t , Mr. S t e v a n : Osnovni faktori p r i selekciji rvaca. S a v e t o v a n j e r v a c k i h
t r e n e r a u 1967 god. J u g o s l o v e n s k i zavod za fizicku k u l t u r u . Rvacki savez Jugoslavije.
Beograd — 1967.
91. М а з у р , A. Г.: Ж и з н борца. M. — 1972.
92. М а к а в е е в , O. М и л а н о в , Л.: Деца н а т е п и х а . С. — 1974.
93. Малибог, А. Г.: П р о г р а м и р о в а н о е обучение. М. — 1967.
94. М а з у р А.: К л а с и ч е с к а ј а борба. Военое и з д а т е л с т в о м и н и с т а р с т в а оборонл
СССР. М. — 1972.
95. М е р а з а н о в , X.: Њ а к о ј и з в о д и от о л и м п и с к а т а подготовка. В Ф К — 197ÍÍ.
96. М е р а з а н о в , X.: Система н а о л и м п и с к а подготовка. С. — 1975.
97. Моров, С : П р а в и л н а силова п о д г о т о в к а — з а л о г за в и с о к и с п о р т с к и п о с -
т и ж е н и ј а . В Ф К . — 1976, 9.
98. M a t u r a Р а р р : F r e i s t i l r i n g e n . B e r l i n — 1957.
99. Mijovsek M i l k o : Fizicki odgoj u skoli. Z a g r e b — 1955.
100. Матејев, П. Л а в : П р о б л е м и п е р и о д и з а ц и ј е спортског т р е н и н г а . Б е о г р а д
— 1966.
101. Mihovilovic, М., Marsicevic, D.: P r o b l e m i o m l a d i n s k o g sporta. Z a g r e b — 1964.
102. Н о в и к о в , A. A.: П у т и с о в р ш е н с т в о в а њ а в спортовној борбе. Ф. С. — Мос-
к в а — 1963.
103. Н о в и к о в , А. А.: Особености д з и г а т е л н и х н а в и к о в в борбе. Н а борцовском
к о в р е . М. — 1966.
104. Н о в и к а в , А. А., Ленц, Н.: O р а з в и т и и м е т о д и ч е с к и х и н а у ч н и х н а п р а в л е -
ниј в области с п о р т о в н о ј борби. Т П Ф К — 1969.
104. Н о в и к о в , А. А.: С и с т е м а т и з а ц и ј а еретств и методов с о в р ш е с т в о в а н и ј а т а к -
т и к о - т е к н и ч е о к о г о мастерства c п о з и ц и ј о с н о в н и х з а к о н о м е р н о с т е ј у п р а в л е н и ј а
движ:енијами. Т П Ф К — 1974. бр. 11.
105. Н о в и к о в , А. и д р : И з м е н е н и е о с н о в н и х п а р а м е т р о в д в и г а т е л н о г о н а в и к а и
н е к а т о р и ј ф и з и о л о г и ч е с к и х п о к а з а т е л е ј под в л и ј а н и ј е м у борцов в и с ш и х р а з р а -
дов. Т П Ф К , 1970, 2.
106. Н о в и к о в , А. А., Ф е д е р о в , В, Л., П и л о ј а н , Р. А.: Метод и с л е д о в а н и ј а т а к т и -
ческој подготовлености борцов. Т П Ф К — 1969, бр. 7.
107. Н о в и к о в , А. А., Ленц, А. Н.: O методах у с о в р ш е н с т в о в а к и ј а т е х н и к и и
т е х н и ч к и ј дејствиј в спортивној борбе. Т П Ф К — 1962, 10.
108. Н о в к х о в , А. А., К о л е с о в , А. И.: Система п о д г о т о в к и борцов c учетом ин
в к в а л и ф и к а ц и и и в о з р а с т а . Б р а т с т в о богатиреј. М — 1976.
109. Н о в и к о в , А. А., Ј у ш к о в , О. П.,: O системе с о р е в н о в а н и ј . С п о р т о в н а ј а бор-
öa — 1973.
110. Novikov, А., M a r k i j a n o v , O., Mironov, V., a n d Akopian, A.: Scientific a n d
M e t h o d o l o g i k a l I n t e n s i f i k a t i o n of t h e process of E d u c a t i o n a n d P r e p a r a t i o n of M i n i -
- W r e s t l e r s . T h e H i g h School 4th I n t e r n a t i o n a l Clinic for Coaches, C a v t a t — 1976.
111. П е т р о в , Р а ј к о : У с в р ш е н е т в у в ^ н е н а т е х н и к о - т а к т и ч е с к о т о мајсторство на
бореца. С о ф и ј а — 1978.
112. П е т р о в Р а ј к о : Стратегија и т а к т и к а на борба. С о ф и ј а — 1969.
113. П е т р о в Р а ј к о , И в а н о в П е н к о , Р а д о с л о в Р а д о с л а в , З а х а р и ј е в , Н.: Р а к о -
водство по борба н а деца и ј у н о ш и . С о ф и ј а — 1971.
114. П е т р о в , Р. И в а н о в , П., К р и в и л а р ч е в . Ф . : Б о р б а за деца и ј у н о ш и П л о в -
д и в — 1967.

195
 115. P e t r o v R a j k o : E d u k a t i o n a n d T r a i n i n g of C h i l d r e n a n d Adolescents. T h e
H i g h School. C a v t a t — 1976.
116. P e t r o v R a j k o : C e r t a i n s p r o b l e m s s u r l ' e n t r a i n e m e n t des j e u n e s . T h e o r i e et
p r a t i q u e de la lutte, — 1973., 1.
117. P e t r o v R a j k o : A r b i t r a g e de lutte. Bulletin i n t e r n a t i o n a l . C o m i t è O l y m p i q u e
B u l g a r e , 3/1962.
118. P e t r o v R a j k o : W r e s t l i n g - B u l g a r i a n s N a t i o n a l sport. T h e W r e s t l e r , L o n d o n
— 7/1965.
119. P e t r o v R a j k o : Z a p a s y styl w o l n y . W a r s z a w a , 1965.
120. P e t r o v R a j k o : L u t t e libre E d i t u r a Stadion, 1973.
121. P e t r o v R a j k o : S e r b e s giires k i l a w u z u . N a r o d n a p r o s v e t a . Sofija — 1962.
122. P e t r o v R a j k o : P r i n c i p e s de la l u t t e libre p o u r e n f a n t s et adolescents. Sofija
— 1975.
123. P e t r o v R a j k o : Die T a k t i k im Ringen. T h e o r i j e u n d P r a x i s d e s K ö r p e r k u l t u r .
Leipzig, 8/1960.
124. П е т р о в Р а ј к о : Стратегија спортова. Спорт wyczynovy, 2/1970.
125. P e t r o v R a j k o : C e r t a i n s possibilites p o u r le d e v e l o p e m e n t de la l u t t e en Afri-
que. Alger — 1974.
126. P e t r o v R a j k o : B i o m e h a n i c s of Wrestling. H v a r — 1975.
127. P e t r o v R a j k o : Wrestlings Taotics. H v a r — 1975.
128. P e t r o v R a j k o : S t r a t e g i j a s p o r t o v a . S p o r t wyczynowy, 1970 No 2.
129. P e t r o v R a j k o : R i n g e r t e s t e t e n in Mexico. Athletik, 1966, No. 3.
130. P e t r o v R a j k o : P r i n c i p l e s of P r e e - s t y l y l e for C h i l d r e n a n d Adolescents. P r i n -
ted in S p a i n — 1977.
131. P h i l i p a k i , B. Vases of t h e N a t i o n a l A r c h e o l o g i k a l M u s e u m of A t h e n s .
132. P i n a Chan, R.: Spiele u n d S p o r t im a l t e n Mexico. Leipzig, 1968.
133. Popovici, V., C o r n e a n u . I.: L u p t e g r e c o - r o m a n e . B u k u r e s t i , — 1971.
134. Pozo, M. P . : Wrestling in A n t i q u i t y . O l y m p i c Review 70—71. 1973.
135. П у т у х с в , И. H : Н а у ч н и Ј е основи ф и з и ч е с к о в а васггитанија и спорта. М о е -
к в а — 1962.
136. Pejovic K r s t o : Z a h v a t p r e d n j i p o j a s u r v a n j u , a n a l i z a t e h n i k e i m e t o d i k a
o b u c a v a n j a . Diplomski r a d n a VSFV — Beograd — 1966.
137. P e d i c e k F r a n c : Pogledi na telesno vzgojo, s p o r t in r e k r e a c i j o . M l a d i n s k a k n j i ­
ga — L j u b l j a n a — 1970.
138. P o p o v i c Dr. Milos: Socijalna uloga s p o r t a . N a s a s t v a r n o s t — 1937.
139. R o t h e r t , H : Ringen. B e r l i n — 1975.
140. Rudolph, W.: O l y m p i s c h e Spiele in d e r A n t i k e . U r a n i a — 1975.
141. Rotherf. H : Ringen. — B e r l i n — 1973.
142. Savic Dr. S r d a n : D o s a d a s n j a i s k u s t v a i n a s i zadatci u p r i p r e m a n j u r v a c a za
O l i m p i s k e igre 1968 god. S a v e t o v a n j e r v a c k i h t r e n e r a u 1967. J u g o s l o v e n s k i zavod za
fizicku k u l t u r u . R v a c k i savez Jugoslavije. B e o g r a d — 1967.
143. S t a n k o v i c D r a g a n : N a r o d n i oblici b o r e n j a . R v a n j e u n e k i m m e s t i m a j u g o i s t o -
cne Srbije. D i p l o m s k i r a d na f a k u l t e t u za fizicko v a s p i t a n j e B e o g r a d — 1971.
144. S v i b e n B r a n k o : R v a n j e g r c k o - r i m s k i m i s l o b o d n i m stilom. Z a g r e b , 1960.
145. S a v e z r v a c k i h s p o r t o v a J u g o s l a v i j e : O v a s p i t n i m p r o b l e m i m a u s p o r t u . R e ­
ferat i zakljucci n a X I I I konferenciji Saveza s p o r t o v a Jugoslavije.
146. Savez r v a c k i h s p o r t o v a B e o g r a d a : Deset godina s p o r t a u B e o g r a d u 1944—
—1954. B e o g r a d — 1954.
147. S v e n s k a B r o t n i n g s f o r b u n d e t , u d b i l n i n g s k o m m i t t e n — T r à n i n g s p r o g r a m ,
for 7—12 Origa b r o t t a r e .
148. Сорокин. H. H.: С п о р т о з н а ј а борба. М о с к в а — 1960.
149. S t r ö m b e k , P . Svensson, S t : W r e s t l i n g in S w e d e n . F I L A , 1962.
150. S t r ö m b e k , P.: T h e H e a l t h of t h e W r e s t l e r . T h e o r y a n d P r a c t i c e of W r e s t -
ling, 1975.
151. Svensson, M. Sten. A n LX, Y e a r LX, F I L A .
152. S p o r t Ed A r t e — R o m a , 1960.
153. Slobodni stil — Novi Sad — 1962.
154. S a s a h a r a , S.: Scientific A p r o a c h to W r e s t l i n g . J a p a n — 1960.
155. S a s a h a r a , S.: F u n d a m e n t a l s of Scientific W r e s t l i n g . Tokio — 1968.
156. S a s a h a r a , S.: T h e A c t y v i t y of s p o r t m e n is P r o m o t e d Higly by t h e M o t i v a -
tion. T h e High School 4th I n t e r n a t i o n a l Clinic for Coaches, C a v t a t , — 1976.
157. S i r e n i u s , O.: A Brief S u r v e y of F i n n i s h W r e s t l i n g . F I L A — 1962.
158. Sterov, Dobrev, Dikov, Ilijev, P e t r o v : S p o r t n a b o r b a . Sofija — 1966.

196
 159. Teskoatletski savez Srbije: Sportovi snage. Beograd — 1959.
160. Touny, A. D., Wenig Dr. St. Der Sport im alten Agypten. Leipzig — 1969.
161. Uloga, D. Tome, J.: Sport za mlade. Ljubljana — 1968.
162. Uloga Drago: Telesna kultura v mladosti, zrelosti in starosti. Ljubljana
— 1965.
163. Volvik, A. E.: Taktische Fragen im klassischen Ringkampf. Schverathletik,
23/1961 — Berlin.
164. Volvik, A. E.: Nacelnoe obucenije klasicesnoj borbe. Moskva — 1970.
165. Vukadinovic Ljubomir: Sportski almanah. Beograd — 1937—1938.
166. Vilióic Ratko: Znacaj fizicke kulture i sporta u vojsci i njihova fizicka kon-
trola. Aktuelni problemi vojne epidemiologije i higijene. Biblioteka Vojno-sanitetski
preglea 4, 1949, strana 361—374.
167. Wishart, A.: Wrestling in Great Britain. FILA, 1962.
168. Zlajpah Vlado: Mali sportni leksikon — Ljubljana — 1963.
169. Zacyorskij V. M.: Matematika, kibernetika i sport. Beograd — 1973.
170. Preobrazenskij, S. A.: Volnaja borba. Moskva — 1979.
171. Jovanov Dimitar: Pelivanstvo u SRM. Diplomski rad. Fakultet za fizicku
kulturu univerziteta u Sarajevo. Skoplje — 1980.
172. Zavod za fizicku kulturu Kosova: Prilozi za istoriju fizicke kulture Kosova.
Pristina — 1972.

197
Б О Р Е Њ Е Т О ЗА Љ У Б И Т Е Л И Т Е НА ОВОЈ СПОРТ
Е Н А Ј У Б А В А СИМФОНИЈА ШТО ПО СТРУНИ-
ТЕ НА НАПНАТИТЕ МУСКУЛИ НА ДВАЈЦА
Б О Р А Ч И Ј А ИЗВЕДУВА СИЛАТА НА ВОЛЈАТА
ВО РИТМОТ НА РАЗИГРАНАТА МЛАДОСТ А
ПОД ВОДСТВО НА П О Т Р Е Б И Т Е З А АФМРМА-
ЦИЈА И З А С Л У Ж Е Н А СЛАВА СО ЧЕСНА ПО-
БЕДА
 СОДРЖИНА

П Р Е Д Г О В О Р — М. Ерцеган 7

УВОД 9

1. И С Т О Р И С К И О Т Р А З В О Ј НА С Л О Б О Д Н И О Т СТИЛ ВО Ј У Г О -
С Л А В И Ј А — П. Дамњанов 35

2. О П Ш Т ДЕЛ 41

• Б О Р Б А З А К О Н Ц Е П Ц И Ј А Т А НА ЕДНО СОВРЕМЕНО
БОРЕЊЕ
М. Ерцеган 43

• З Н А Ч Е Њ Е Т О НА Б О Р Е Њ Е Т О ЗА ОПШТОНАРОДНАТА
ОДБРАНА 53

Авторот
• ОСНОВНИ Ф А К Т О Р И З А П О С Т И Г А Њ Е В Р В Н И
РЕЗУЛТАТИ
Ф. Гатовски 61
• Р Е А Н И М А Ц И Ј А НА Б О Р Е Ц ВО ВРЕМЕТО МЕГУ Б О Р Б И Т Е
НА ЕДЕН Т У Р Н И Р
Др М. Вучидолов 69

3. С П Е Ц И Ј А Л Е Н ДЕЛ 73

• Н Е К О И СОПСТВЕНИ ИСКУСТВА ОД Р А Б О Т А Т А
СО П И О Н Е Р И Т Е
М. Алајбегу 74
• УВЕЖБУВАЊЕ НА Е Л Е М Е Н Т И ОД Т Р Е Н И Н Г 82

• С П Е Ц И Ф И Ч Н О С Т А НА Р А Б О Т А Т А СО МЛАДИТЕ
Б. Давидовски 100

4. Н Е К О И Т Е Х Н И Ч К И СПЕЦИЈАЛНОСТИ НА БОРЕЊЕТО ВО
С Л О Б О Д Е Н СТИЛ 115

• З А Ф А Т И BO П А Р Т Е Р 167

5. В Е Л И К А Н И Т Е НА С Л О Б О Д Н И О Т СТИЛ 178

• БЕЛЕШКА ЗА АВТОРОТ 189

• ЛИТЕРАТУРА 191
ИГРО „СПОРТСКА КЊИГА"
Београд-Македонска 19
препорачува

Dr S. Bojovic

RVANJE
grcko-rimskim stilom

200 str. lat. din. 100.-

pravita
sa
komentarom
Dr S. Bojovic

RVANIE RVANJE
pravila sa komentarom

100 str. lat. din. 80 —

>$%' "^рШ,
\ж

„Сиоршска књига"
Београд- Македонска бр. 19
Фах 720-Тел. 320-226
Жиро рачун: 60801-601-817
СОРАБОТНИЦИ

МИЛАН ЕРЦЕГАН
АТАНАС КАЈЧЕВСКИ
ФОТИ ГАТОВСКИ
ПАВЛЕ ДАМЊАНОВ

НАСЕ НАСЕВ
МЕНТАЗ АЛАЈБЕГУ
БЛАЖО ДАВИДОВСКИ
Др МИЛОШ ВУЧЕДОЛОВ