Postsocijalistički grad – gradovi koji su izašli iz Hladnog rata i socijalističkih država.

Postsocijalistički grad se može tumačiti i kao varijacija kapitalizma, što je primetno kada se posmatra kako
su vladavina jedne partije i centralno planiranje uticali na proizvodnju, konzumerizam, identitet i
suverenitet. Ovakvo tumačenje ima smisla kada se uzme u obzir pun krug koji se odvija, od kapitalističkog,
do socijalističkog, postsocijalističkog i nazad do kapitalističkog grada.
Socijalizam u postsocijalizmu se ne zasniva na Marksovoj definiciji socijalizma, već na realnom postojećem
socijalizmu i posebno je prisutan u zemljama Istočne Evrope. Real-socijalizam, kako se takođe drugačije
nazivao postsocijalizam, pokazuje interakciju između socijalizma i slobodnog tržišta i neoliberalnih ideja
1990-ih godina. Ipak, prema svojim početnim definicijama, postsocijalizam može dati pozitivne rezultate u
okviru grada, ali zbog sistemski generisane vrednosti vezane za tehnologije, industrije ili institucije, nije
moguće ostvariti nove forme unutrašnjeg razvoja. Uprkos tome, gradovi pod ovim sistemom ulaze u
tranzcije – transformišu se institucije, politike, pa i svakodnevne rutine, ali problem koji tada nastaje jeste
da ove promene nisu postepene, već su lančane: jedan faktor uvek utiče na drugi.

Usled ovakvih uzajamnih reakcija, kada je u pitanju brzina rešavanja sporova u vezi vlasništva nekretnina i
raseljavanja stanovništva pre gradnje, Beograd je sličniji Sankt Peterzburgu nego Berlinu. Naime, u Berlinu
je nakon ujedinjenja Zapadne i Istočne Nemačke set zapadnjačkih zakona u svom punom obimu izvezen na
istok, što je dovelo do brže restitucije. Kada pričamo o Sankt Peterzburgu, tromost njihovih zakona dovela
je do toga da čak stotinu godina posle Boljševičke revolucije ima 92,910 komunalnih stanova (stan gde više
porodica obitava u po jednoj sobi dok deli zajedničke prostorije) u kojima živi čak 283,263 domaćinstava.
Vlast u Beogradu je problem sporosti pravosuđa u takvim situacijama resila donošenjem vanustavnog lex
specialisa za prostor gde se trenutno gradi Beograd na vodi.

Tako se dolazi do niza suprotstavljenih mišljenja – kao što na primer, Lefevr kaže: „Svako društvo produkuje
svoj prostor“, dok Mesi tvrdi: „Ironija neoliberalnog doba u porukama da naša samoidentifikacija leži u
našoj sposobnosti da biramo, dok u realnosti nema izbora u kakvom društvu živimo – moguće su samo
male varijacije“. Ipak, iako u svojoj suštini prostor jeste proizvod društva koje ga naseljava, postsocijalistički
grad, prostor totalizujuće tranzicije, prema svim svojim faktorima funkcionisanja, kolektivno transformiše
uslove života društva, stavljajući kolektiv ispred individue, ali i taj kolektiv ostavlja bez prava izbora.

Interesantna je i sličnost Beograda i Sankt Peterzburga što se tiče tradicionalnog relikta društvene kulture
koja se ogleda u želji za posedovanje nekretnine, odnosno fenomena „da sam svoj na svome“, dok
stanovnici Berlina nemaju tu vrstu odnosa prema posedovanju stana, što dovodi do velikog broja ljudi koji
iznajmljuju stanove. Ta situacija implicira različitost uslova koji olakšavaju ili otežavaju džentrifikaciju, pri
čemu je mnogo veća brzina džentrifikacije na mestima gde su stanovi dati na izdavanje za razliku od zona u
gradovima gde stanuju vlasnici stanova, usled toga što je sam proces iseljavanja ljudi ne samo spor nego i
skup.

Jedan od najjasnijih pokazatelja džentrifikacije je promena socio-ekonomskog i kulturnog miljea na

određenom prostoru, što takođe kroz komparaciju približava Beograd Sankt Peterzburgu iz razloga što se u
oba grada još uvek mogu primetiti oba pola finansijske stabilnosti. Situacija u Istočnom Berlinu je drugačija,
gde je džentrifikacija dovela do prevlasti srednje klase kao novog staleža.

Kao što je navedeno, odvijanje punog kruga od kapitalističkog, socijalističkog do postsocijalističkog grada,
kako su to ipak društveno-politički sistemi, koji se primarno ogledaju u principima ekonomije, načinima
proizvodnje i korišćenja resursa. Kada se u socijalističkom sistemu, a posle dodatno naglašeno u
postsocijalističkom, ili „realnom socijalističkom sistemu“, sveukupno donošenje odluka o proizvodnji dodeli
vladi, često se dolazi do ishoda koji nisu jedna od zamisli načina funkcionisanja ovog sistema – eksploatacija
kolektiva, koje je pritom u potpunosti zavisno od vlade.
Ono što je primetno u socijalističkom gradu, kao nešto što se prenelo u postsocijalistički, jeste urbana
struktura samog grada: nivoi urbanizacije i industrijalizacije su isprepletani, akcenat grada je nivo njegovog
infrastrukturnog sistema, ali i sprečavanje prekomerne imigracije u gradove, čime je izbegnuta težnja ka
prekomernoj urbanoj koncentracija, te samim tim stvaranje veoma značajnih urbanih nejednakosti.
Međutim, iako je preurbanizacija sprečena, stanovništvo je razvilo alternative ilegalnim gradnjama i
naseljavanjem po periferijama grada – svi problemi koji su uklonjeni iz centra grada su sada rasuti po
periferiji, koja nije uređena niti kontrolisana.

Problemi kod socijalističkog grada, koji se prenose kao i do sada na postsocijalistički, su vidljivi i u
komunističkim principima: koncept pravde, koji se zalaže za jednakost individua u kolektivu i na pravilnoj
raspodeli dobara prema zaslugama i potrebama, ostaje nedefinisan u različitim aspektima: institucije koje
treba da regulišu probleme koji se odvijaju u društvu nisu konstruisane. Iako se na kolektiv gleda kao na
skup isprva jednakih članova, a zatim, kontradiktorno, kao na skup članova sa različitim koeficijentima
radnih zasluga i životnih potreba, na kraju se, shodno tome, dolazi do nejednakosti individua u sklopu
kolektiva. Kako se vremenom, iz prvobitnog koncepta funkcionisanja ovakvih gradova, nije došlo do
željenih ishoda, njihov ekonomski sistem je prerastao u postsocijalistički kapitalizam. Ta smena sistema se
primenila naglim promenama faktora koji su pokazivali nefunkcionalnost postsocijalističkih gradova, kao
što su: ilegalne gradnje po poeriferijama gradova, transformacija stambenih i urbanih politika zajedno sa
pravima vlasništva (privatizacije i restitucije), stvaranje strategija za privlačenje stranih investicija radi
bogaćenja kapitala gradova, i drugim faktorima među njima.
In cases where individual apartments have already been privatized or are occupied by persons having
beneficial rights to privatize, developers or brokers negotiate directly with the residents to purchase the
apartment. Where the apartments have not yet been privatized, in many cases the developer’s offer to
purchase provides the incentive for the residents to privatize and improve their living conditions by moving
to another, non-communal unit. The issue of holdout tenants demanding excessive relocation packages is
commonly encountered by developers, and occasionally the demands of one or a small group of holdout
residents result in developers abandoning the project. (1999, 30)

Postsocializam je doveo do stvaranja velikog broja onih koji su bogati u smislu nekretnina zahvaljujući
lokaciji, što je u disproporciji sa nivoom njihovih prihoda, što ih pritiska na prodaju tih nekretnina i selidbu.

U Istočnom Berlinu do 2000. substituisana su renoviranja od strane rezidenata objekata, sa vise od 50%
ukupnih troškova. Taj trend je zaustavljen 2000. godine, od kada su substitucije davane fondovima za
nekretnine, što je u konačnici dovelo do toga da vise od 90% zgrada je bilo u vlasništvu fondova - jedan od
glavnih razloga potpune džentrifikacije.

Primetno je da je u Beogradu dominantna "New Build" džentrifikacija (koja referiše na fizičku i socijalnu
trasformaciju postojećih zona), nasuprot mogućnosti turističke džentrifikacije.

Procesi džentrifikacije svuda se bitno razlikuju u odnosu na autohtona iskustva (niz faktora koji
transformisu obrasce i rezultate same džentrifikacije).

***onaj pun krug (kapitalizam i socijalizam se vode i kao dijametralno drugačiji sistemi ekonomije, pa je
zanimljiv taj pun krug koji se dešava: kapitalizam, pa idemo skroz u suprotnost, pa onda umesto opet nešto
novo da se desi ide se na još više naglašenu suprotnost, ne znam kako to lepo da sročim i da li je validna
misao ali eto je)***

Samim tim društvo se kroz tranziciju iz moralne ekonomije vodi ka političkoj ekonomiji, bez realnih
mogućnosti izbora. Iako je moralna ekonomija kulturološki derivat tradicionalnih razmišljanja…ukoliko se
moralna ekonomija pripiše kao ideologija nižeg staleža onda nešto….