JURIDISCHE VERWIJZINGEN EN AFKORTINGEN

De inhoud van dit boekje is ook gratis online consulteerbaar op

JURIDISCHE www.verwijzingen-en-afkortingen.be en behoort, naar de wens van
VERWIJZINGEN de Interuniversitaire Commissie, tot het openbaar domein. Enkel
de vormgeving van deze gedrukte versie en bijlage IV zijn van
EN AFKORTINGEN Kluwer en genieten auteursrechtelijke bescherming.

Interuniversitaire Commissie
Juridische Verwijzingen en Afkortingen

2008

ISBN 978-90-4651-934-9
D 2008/2664/404
BP/V_A-BI8001C

Verantwoordelijke uitgever: Hans Suijkerbuijk

Ragheno Business Park

Motstraat 30
B - 2800 Mechelen
Tel.: 0800-145 00 (gratis nummer)
www.kluwer.be
info@kluwer.be
2008, Wolters Kluwer Belgium nv

WOORD VOORAF
In 1979 richtte de decanenconferentie van de Vlaamse rechtsfa-
culteiten een interuniversitaire commissie op met als opdracht,
naar buitenlands voorbeeld, een eenvormige regeling op het
gebied van citeerwijzen en afkortingen uit te werken voor de
Vlaamse juristen.
Na consultatie van de rechtsfaculteiten zelf, de redactieraden
van een groot aantal Nederlandstalige juridische tijdschriften, de
korpsoversten van de magistratuur en de deken van de Belgische
Nationale Orde van Advocaten, groeide de basistekst van de
commissie uit tot een definitief verslag, dat op 4 mei 1981 werd
goedgekeurd door de decanenconferentie. Nog hetzelfde jaar
werd het verslag als boekje gepubliceerd en kreeg het ruime ver-
spreiding.
In 1986 gaf de decanenconferentie de opdracht de regels, waar
nodig, aan te passen en te actualiseren. Na een ruime raadple-
ging zag een tweede, herwerkte uitgave het licht in 1987. Een
derde verscheen in 1997 en werd licht gewijzigd herdrukt in
2000.
Aan de verschillende uitgaven hebben zeer veel personen recht-
streeks of onrechtstreeks hun medewerking verleend. Het is
onbegonnen werk hen allen te vermelden. Zij verdienen dank
voor hun bijdrage tot een kwaliteitsvolle rechtsbeoefening in het
Nederlands. In het bijzonder zal de naam van wijlen prof. dr.
Rob Kruithof aan dit project verbonden blijven.
De uitgave anno 2008 is dus de vierde, op enkele punten verbe-
terd, maar vooral vermeerderd. Zoals ook bij de vorige updates
werd vastgesteld, is in enkele jaren tijd het landschap van de
rechtsbronnen opnieuw gewijzigd. Zo zorgde een grondwet-
V&A V VI
WOORD VOORAF
wijziging in 2004 ervoor dat de deelstaten hun wetgevende ver-
gadering effectief parlement mogen noemen en sinds mei 2007
ruimde het Arbitragehof plaats voor het Grondwettelijk Hof.
Ook zag weer een aantal nieuwe tijdschriften het licht, terwijl
andere intussen een stille dood stierven.
Een tweede belangrijke reden tot wijziging is de snelle opkomst
van de informatie- en communicatietechnologie in het juridische
werkveld. Bijzondere aandacht werd dan ook besteed aan het
verwijzen naar onlinebronnen.
Ten derde voerde de Nederlandse Taalunie in 2005 een spelling-
hervorming door, met heel wat gevolgen voor de rechtstaal.
Tevens is van de gelegenheid gebruik gemaakt om enkele ver-
gissingen en drukfouten uit de vorige edities te verbeteren.
Ten slotte heeft de commissie ook wat ‘gewied’ in het boekje.
Gezien de inflatie aan wetgeving, is het quasi niet meer doen-
baar om een lijst van vaak aangehaalde wetten en besluiten op te
nemen. Daarom heeft de commissie ervoor gekozen richtlijnen
te geven voor het verkort aanhalen van vaak geciteerde wetten.
Achteraan dit werk is in de bijlage wel, op haar eigen initiatief,
een door de uitgeverij Kluwer gehanteerde alfabetische lijst van
afkortingen van vaak aangehaalde wetten en besluiten opgeno-
men.
De Interuniversitaire Commissie voor Juridische Verwijzingen
en Afkortingen is samengekomen op initiatief van de Vlaamse
decanenconferentie. In tegenstelling tot de vorige keren hebben,
naast de professoren die in de Vlaamse rechtenopleiding betrok-
ken zijn bij het onderwijs van de rechtsmethodische competen-
ties, ook een rechtstaaldeskundige en een rechtsbibliothecaris
hun steentje bijgedragen. Daarnaast werd informatie gevraagd
aan alle juridische uitgevers en heeft de commissie inspiratie
opgedaan bij de Waalse en Nederlandse collega’s.
Kluwer
 WOORD VOORAF
Zoals de vorige edities, beperkt deze uitgave van Juridische ver-
wijzingen en afkortingen zich tot de uitwerking van eenvormige
regels voor juridische verwijzingen en afkortingen. Ze bevat dus
vrijwel geen richtlijnen over de redactie van juridische teksten,
zoals indeling, nummering en stijl, noch regels van het algemene
taalgebruik (met uitzondering van het gebruik van hoofdletters).
Bij het opstellen van de regels werden, zoals voorheen, de vol-
gende uitgangspunten in acht genomen:
– aansluiten bij de nationale en internationale gebruiken;
– verwijzingen en afkortingen kiezen die het opzoekingswerk
voor een niet-ingewijde lezer tot een minimum beperken;
– consequent de aangehouden criteria toepassen;
– vereenvoudigen waar mogelijk;
– het Nederlandse taaleigen respecteren.
In de praktijk zijn die uitgangspunten niet altijd volledig met
elkaar te verzoenen, soms zelfs helemaal niet. In dergelijke
gevallen heeft de commissie een keuze moeten maken. Zij beseft
dat de gemaakte keuzen soms voor betwisting vatbaar zijn en
niet iedereen zullen, noch kunnen bevredigen. Verwijzen en
afkorten is een kwestie van afspraken, wellicht nog meer dan
taal. Daarom dringt de commissie erop aan dat de Vlaamse juris-
ten de voorgestelde normen, die uitgewerkt werden door de
gezamenlijke Vlaamse rechtsfaculteiten, zoveel mogelijk in acht
zouden nemen. Eenvormige verwijzingen en afkortingen tot
stand brengen vereist inderdaad een zekere consensus onder de
betrokkenen. Vrijwillige medewerking van al wie in juridisch
Vlaanderen schrijft en uitgeeft, is dan ook onontbeerlijk voor het
welslagen van het enige doel dat met dit boekje wordt beoogd:
de rechtsbeoefening in Vlaanderen op een hoog peil houden.
De richtlijnen in deze leidraad betreffen vooral het Belgische
recht, met inbegrip van de in België geldende internationale en
vooral Europese bronnen. Daarnaast worden enkele algemene
richtlijnen opgenomen voor referenties aan buitenlandse rechts-
V&A VII
WOORD VOORAF
bronnen. Voor buitenlandse en internationale afkortingen wordt
verwezen naar de meest relevante gidsen en websites.
Het is de uitdrukkelijke wens van de commissie om de gids zo
ruim mogelijk te verspreiden en de methodiek van het verwijzen
en afkorten een belangrijke plaats in de rechtenopleiding te geven.
In tegenstelling tot vorige edities, is de gids daarom ook gratis
beschikbaar via links op de facultaire en andere websites (o.m.
www.verwijzingen-en-afkortingen.be en www.legalworld.be).
Tot slot nog een oproep tot medewerking met het oog op latere
edities van dit werk. Wie suggesties of opmerkingen heeft, kan
terecht bij de leden van de commissie.
Prof. dr. Annick De Boeck (K.U. Brussel)
Prof. dr. Karl Hendrickx (Universiteit Antwerpen en
taaladviseur Rekenhof)
Dhr. Christoph Malliet (Bibliothecaris Faculteit
Rechtsgeleerdheid K.U.Leuven)
Prof. dr. Georges Martyn (UGent)
Prof. dr. Stefaan Smis (VUB)
Prof. dr. Bernard Tilleman (K.U. Leuven en KULAK)
Prof. dr. Dirk Vanheule (Universiteit Antwerpen)
Reacties zijn welkom bij:
Annick.DeBoeck@kubrussel.ac.be
HendrickxK@ccrek.be
Christoph.Malliet@law.kuleuven.be
Georges.Martyn@ugent.be
Stefaan.Smis@vub.ac.be
Bernard.Tilleman@kuleuven-kortrijk.be
Dirk.Vanheule@ua.ac.be
VIII Kluwer
 INHOUDSTAFEL

INHOUDSTAFEL 1.3.3.3. Verwijzing naar een bron in een

onlinedatabank . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
1.3.3.4. Herhalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
1.3.3.5. Datum van consultatie . . . . . . . . . . . . .17
1. ALGEMENE REGELS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.3.4. Verwijzing naar andere elektronische dragers . .18
1.1. Verwijzingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.4. Buitenlandse bronnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
1.1.1. Verwijswoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.4.1. Algemene principes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
1.1.2. Herhalingen van verwijzingen . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.4.2. Enkele belangrijke buitenlandse gidsen . . . . . . .19
1.1.3. Volgorde van de rechtsbronnen . . . . . . . . . . . . . . 3
1.4.2.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
1.1.4. Standpunten binnen de referenties in
1.4.2.2. Civil law landen . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
voetnoten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.4.2.3. Common law landen . . . . . . . . . . . . . . .21
1.2. Hoofdletters, punten en cursivering . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.4.2.4. Internationaal recht . . . . . . . . . . . . . . . .22
1.2.1. Hoofdletters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.2.1.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2. VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE
1.2.1.2. Begin van een zin . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
RECHTSBRONNEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
1.2.1.3. Respect . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2.1. Wetgeving (in de meest brede zin) . . . . . . . . . . . . . . . . .23
1.2.1.4. Eigennamen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2.1.1. Hiërarchie en volgorde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
1.2.2. Afkortingen, letterwoorden en
2.1.2. Onderdelen van de verwijzing. . . . . . . . . . . . . . .26
initiaalwoorden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
2.1.3. Normen waar vaak naar verwezen wordt . . . . . .30
1.2.3. Punten, spaties en haakjes. . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2.1.4. Internationaalrechtelijke normen. . . . . . . . . . . . .31
1.2.4. Cursivering en aanhalingstekens . . . . . . . . . . . . 11
2.1.4.1. Verdragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
1.3. Gedrukte en onlinebronnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.1.4.2. Besluiten van internationale
1.3.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
organisaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32
1.3.2. Wanneer verwijzen naar de
2.1.5. Europeesrechtelijke normen . . . . . . . . . . . . . . . .33
onlinevindplaats (URL)?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.1.6. Interne normen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
1.3.2.1. Principe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.1.7. Voorbereidende documenten. . . . . . . . . . . . . . . .36
1.3.2.2. Wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.1.7.1. Internationaalrechtelijk . . . . . . . . . . . . .36
1.3.2.3. Rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.1.7.2. Europeesrechtelijk . . . . . . . . . . . . . . . .37
1.3.2.4. Rechtsleer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.1.7.3. Parlementaire voorbereiding van
1.3.3. Hoe verwijzen naar een onlinebron? . . . . . . . . . 15
interne wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . .37
1.3.3.1. Volgorde van gedrukte en
2.1.7.4. Documenten die reglementaire
onlinevindplaatsen . . . . . . . . . . . . . . . . 15
besluiten voorafgaan. . . . . . . . . . . . . . .41
1.3.3.2. Hyperlink . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.1.7.5. Documenten van andere instanties . . . .42

V&A IX X Kluwer
 INHOUDSTAFEL INHOUDSTAFEL

2.2. Rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 3.2. Rechtscolleges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97

2.2.1. Hiërarchie en volgorde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 3.2.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .97
2.2.2. Onderdelen van de verwijzing . . . . . . . . . . . . . . 45 3.2.2. Internationaalrechtelijke rechtscolleges . . . . . . .98
2.2.2.1. Rechterlijke instantie . . . . . . . . . . . . . . 46 3.2.3. Interne rechtscolleges . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .98
2.2.2.2. Datum van de uitspraak . . . . . . . . . . . . 47 3.3. Tijdschriften, verzamelwerken en reeksen . . . . . . . . . . .99
2.2.2.3. Nummer van de uitspraak . . . . . . . . . . 48 3.3.1. Algemeen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99
2.2.2.4. Partijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 3.3.2. Hoofdletters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99
2.2.2.5. Vindplaats . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 3.3.3. Punten en spaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100
2.2.2.6. Noten en conclusies . . . . . . . . . . . . . . . 55 3.3.4. Tweetalige tijdschriften en reeksen . . . . . . . . . .100
2.2.2.7. Interpunctie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 3.3.5. www.rechtsaf.be . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101
2.2.3. Herhaling van referenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 3.4. Andere afkortingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126
2.2.4. Niet-gepubliceerde rechtspraak . . . . . . . . . . . . . 57
2.2.5. Uittreksels en samenvattingen . . . . . . . . . . . . . . 58 4. BIJLAGE: ALFABETISCHE LIJST VAN VAAK
2.2.6. Bijzondere regels voor AANGEHAALDE WETTEN EN BESLUITEN . . . . . . . . . . .131
internationaalrechtelijke rechtspraak . . . . . . . . . 59
2.3. Rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2.3.1. Onderdelen van de verwijzing . . . . . . . . . . . . . . 63
2.3.1.1. Boeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2.3.1.2. Bijdragen in tijdschriften . . . . . . . . . . . 72
2.3.1.3. Verzamelwerken en reeksen . . . . . . . . 79
2.3.1.4. Doctoraatsproefschriften,
verhandelingen, masterproeven,
scripties … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
2.3.2. Volgorde van de verschillende referenties . . . . . 84
2.3.2.1. Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
2.3.2.2. Voetnoten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
2.3.3. Herhaling van verwijzingen . . . . . . . . . . . . . . . . 87
2.3.4. Buitenlandse rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

3. AFKORTINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
3.1. Wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
3.1.1. Opmerkingen vooraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
3.1.2. Internationaalrechtelijke wetgevingsbronnen . . . 91
3.1.3. Interne wetgevingsbronnen. . . . . . . . . . . . . . . . . 92

V&A XI XII Kluwer

 ALGEMENE REGELS

1. ALGEMENE REGELS • l.c. (afkorting van ‘loco citato’ in de betekenis van ‘ter
aangehaalde plaats’ (‘t.a.p.’)).
1.1. Verwijzingen
2. Het is aanbevolen deze verwijzende woorden en afkortingen
te cursiveren (in handgeschreven teksten te onderstrepen).
1.1.1. Verwijswoorden
3. Verwijzingen binnen de tekst naar wat voordien werd
1. Om aan te sluiten bij de internationale gebruiken, wordt voor
geschreven of later zal worden uiteengezet, worden aangeduid
verwijswoorden de voorkeur gegeven aan Latijnse woorden en
door de woorden supra en infra, gevolgd door, bij voorkeur,
afkortingen:
zowel de bladzijde als het nummer of de noot, zoniet de blad-
zijde, het nummer of de noot.
) • supra (‘hierboven’);
• infra (‘hieronder’);
) • Supra 84, nr. 22.
• v° (afkorting van ‘verbo’ in de betekenis van ‘onder het
• Infra 173, noot 10.
trefwoord’ (‘tw.’));
• cf. (afkorting van ‘conferatur’ in de betekenis van ‘verge-
1.1.2. Herhalingen van verwijzingen
lijk’ (‘vgl.’));
• et al. (afkorting van ‘et alii’ in de betekenis van ‘en
4. Van verwijzende woorden en afkortingen als o.c., l.c. en
andere(n)’);
ibid. wordt het liefst geen gebruik gemaakt. Voor de lezer is het
• et seq. (afkorting van ‘et sequitur’ of ‘et sequentes’ (‘en
gemakkelijker als hij telkens de volledige verwijzing kan lezen
wat volgt’/‘en volgende’).
en voor de schrijver is het met de hedendaagse tekstverwerkers
geen moeite om de volledige verwijzing te kopiëren.
Enkel in onmiddellijk op elkaar volgende voetnoten, waar
slechts één en dezelfde bron wordt aangehaald, kan gebruik
5. Alleen wanneer heel frequent uit dezelfde bron geput wordt,
gemaakt worden van:
kan het stijlvoller zijn om met verkorte verwijzingen te werken.
Als er een bibliografie bij het werk hoort, dan vindt de lezer
) • ibid. (afkorting van ‘ibidem’ in de betekenis van ‘op
gemakkelijk de volledige verwijzing daarin. In een tekst zonder
dezelfde plaats’).
bibliografie wordt een eerste vermelding in voetnoot voluit
Vroeger gebruikelijke afkortingen, waarvan het gebruik echter geschreven, eventueel gevolgd door de verkorte vermelding na
wordt afgeraden (infra nr. 4 en 224), zijn: de woorden ‘hierna verkort’, tussen haakjes. Wat rechtsleer
betreft, kan vanaf de tweede vermelding volstaan worden met
) • o.c. (afkorting van ‘opus citatus’ of ‘opere citato’ in de de initiaal en de familienaam van de auteur en een of enkele
betekenis van ‘aangehaald werk’ of ‘in het aangehaalde woorden uit de titel (infra nr. 224). Uit deze verkorte citeer-
werk’ (‘a.w.’)); wijze blijkt meteen dat voor meer informatie naar een vroegere

V&A 1 2 Kluwer
 ALGEMENE REGELS
voetnoot of de bibliografie moet worden gekeken. Als die
vorige voetnoot veraf staat, dan is het aanbevolen naar de
betreffende noot te verwijzen.
) • Wet 4 december 2006 houdende de omzetting in Belgisch
recht van de richtlijn 2001/84/EG van het Europees Parle-
ment en de Raad van 27 september 2001 betreffende het
volgrecht ten behoeve van de auteur van een oorspronke-
lijk kunstwerk, BS 23 januari 2007 (ed. 2) (hierna verkort
Volgrechtwet).
• B. BOUCKAERT, Algemene Rechtsleer. Functies en bron-
nen van het recht, Antwerpen, Maklu, 2004, 143 p.
(hierna verkort B. BOUCKAERT, Algemene rechtsleer).
• B. BOUCKAERT, Algemene rechtsleer, supra 14, noot 20.
1.1.3. Volgorde van de rechtsbronnen
6. Bij de volgorde van verwijzingen dient de hiërarchie van de
rechtsbronnen te worden geëerbiedigd. Eerst komen dus de refe-
renties aan de wetgeving in de brede zin, vervolgens de verwij-
zingen naar de rechtspraak en ten slotte die naar de rechtsleer.
7. Tussen twee referenties staat een kommapunt.
) • Art. 6 EVRM; art. 1382 BW; Cass. 5 november 1920,
Pas. 1920, I, 193; A. COPPENS, “De volmaakte rechts-
staat”, RW 2002-03, 1241-1254.
1.1.4. Standpunten binnen de referenties in voetnoten
8. Wanneer de auteur zijn standpunt baseert op een rechtsbron,
volstaat de verwijzing naar deze bron zonder enige verdere aan-
duiding. Wat de auteur schrijft, is dus hetzelfde als wat de bron
inhoudt.
V&A 3 4
ALGEMENE REGELS
) • Cass. 9 januari 2006, NJW 2007, 128.
9. Neutrale verwijzingen naar rechtsbronnen waarin de bespro-
ken problematiek wordt behandeld, worden aangeduid met
“zie”.
) • Zie J. VERPLAETSE, For the sake of argument. Argumenta-
tieleer voor juristen en ethici, Antwerpen, Maklu, 2004,
75-77.
10. Wanneer in wetteksten, rechtsleer of rechterlijke beslissin-
gen waarnaar wordt verwezen hetzelfde probleem wordt behan-
deld als in de eigen studie, maar in ruimere zin of met
nuanceringen, verdient de vermelding “zie ook” de voorkeur.
) • Zie ook C. DE ROY en S. VANDROMME, Bijzondere opspo-
ringsmethoden en aanverwante onderzoeksmethoden,
Antwerpen, Intersentia, 2004, 150 p.
11. Wanneer het probleem in de aangehaalde tekst anders, maar
niet in strijd met het eigen standpunt wordt benaderd, dan
gebruikt men de afkorting cf.
) • Cf. Arbh. Antwerpen 20 november 1995, RW 1995-96,
1347.
12. Wordt in de rechtsbron waarnaar wordt verwezen een
standpunt verdedigd of toegepast dat strijdig is met de mening
die de auteur zelf voorhoudt, dan schrijft men contra.
) • Contra Cass. 30 april 1996, RW 1996-97, 124.
Kluwer
 ALGEMENE REGELS
1.2. Hoofdletters, punten en cursivering
1.2.1. Hoofdletters
1.2.1.1. Algemeen
13. Het gebruik van hoofdletters, zoals spelling in het alge-
meen, steunt op afspraken die zijn vastgelegd in de leidraad die
voorafgaat aan de Woordenlijst Nederlandse taal, het zgn.
Groene Boekje. In de editie van 2005 zijn de regels voor hoofd-
letters ten opzichte van de editie van 1995 explicieter en tegelijk
eenvoudiger geworden.
14. Er zijn drie grote redenen om hoofdletters te gebruiken.
Een woord krijgt een hoofdletter als het:
– aan het begin van een zin staat;
– als het respect uitdrukt;
– de status heeft van een eigennaam.
1.2.1.2. Begin van een zin
15. Het eerste woord van een zin krijgt een hoofdletter. Dat
geldt ook voor het begin van een citaat, een aanhef of een adres-
sering (Artikel 4 van de wet bepaalt: “Indien de eigenaar...”).
Na een dubbele punt waarna geen citaat komt, volgt geen
hoofdletter (Er zijn twee gewone rechtsmiddelen: verzet en
hoger beroep), evenmin als na een kommapunt. Als een zin met
een cijfer of een symbool begint – wat echter af te raden is –,
krijgt het volgende woord geen hoofdletter (6 van die voor-
schriften bepalen...). Dergelijke zinnen kunnen het best worden
vermeden door het cijfer voluit te schrijven (Zes van die voor-
schriften bepalen…).
V&A 5 6
ALGEMENE REGELS
1.2.1.3. Respect
16. Het gebruik van hoofdletters uit respect wordt door het
Groene Boekje beperkt tot heilige personen of begrippen (God,
Allah, de Heilige Maagd). In een aanhef van een brief kan om
bijzonder respect uit te drukken, ook een hoofdletter worden
gebruikt. Het Groene Boekje beperkt zijn voorbeelden hier ech-
ter tot de koning (Majesteit) en de paus (Heilige Vader). In
andere gevallen volstaat een kleine letter vanaf het tweede
woord (Geachte heer, Mijnheer de voorzitter), ook voor de
voornaamwoorden u/uw.
1.2.1.4. Eigennamen
17. De regel dat een eigennaam een hoofdletter krijgt, leidt ver-
uit tot de meeste moeilijkheden omdat niet altijd gemakkelijk
uit te maken is wat een eigennaam is. De Woordenlijst 2005
heeft daarom de regels explicieter en eenvoudiger gemaakt. Ze
gelden in principe enkel voor Nederlandstalige namen.
Anderstalige eigennamen schrijven we zoals in de taal van oor-
sprong (Supreme Court, Cour de cassation, Bundesverfassungs-
gericht).
1.2.1.4.1. Instellingen
18. Namen van instellingen en instanties krijgen een hoofdlet-
ter (aan ieder zelfstandig en bijvoeglijk naamwoord) als ze
uniek zijn: Europese Unie, Staat (= België, t.o.v. de staten van
de Europese Unie), Rijk, Kamer, Senaat, Vlaams Parlement
(= officiële benaming, t.o.v. het Vlaamse parlement, gebruikt
als soortnaam), Commissie voor de Bescherming van de Per-
soonlijke Levenssfeer. Maar: gemeenschappen en gewesten,
Kluwer
 ALGEMENE REGELS
regering, college van burgemeester en schepenen, faculteits-
raad, raad van bestuur.
Samenstellingen en afleidingen van instellingen met een hoofd-
letter, behouden die: Kamerfractie, Kamerreglement, Senaats-
commissie, Senaatszitting, Unievoorzitter. Samenstellingen met
Staat en Rijk verliezen de hoofdletter: staatsbelang, rijksschuld.
1.2.1.4.2. Rechtscolleges
19. Voor rechtscolleges gelden dezelfde regels als voor instel-
lingen. Unieke rechtscolleges krijgen hoofdletters: het Europees
Hof voor de Rechten van de Mens, het Hof van Justitie van de
Europese Gemeenschappen, het Grondwettelijk Hof, het Hof
van Cassatie, de Raad van State, het Rekenhof. Rechtscolleges
waarvan er meer zijn, krijgen geen hoofdletters, ook al wordt
verwezen naar één specifieke rechtbank: de politierechtbank te
Kortrijk, de rechtbank van koophandel van Gent, het hof van
beroep te Antwerpen, de griffie van de jeugdrechtbank van
Mechelen.
1.2.1.4.3. Functies
20. Titels en functiebenamingen krijgen een kleine letter: de
burgemeester van Hasselt, de gouverneur van Oost-Vlaande-
ren, de premier en de minister-president waren aanwezig. De
koning belast de minister van Justitie (merk op dat Justitie zelf
een hoofdletter heeft, omdat het de eigennaam is van deze fede-
rale overheidsdienst) met de uitvoering van deze wet. Gisteren
heeft koning Albert II een ontmoeting gehad met paus Benedic-
tus XVI, waarbij ook de rector van het seminarie en de eerste
voorzitter van het Hof van Cassatie aanwezig waren. Mevrouw
de voorzitter, wij vragen uitstel in deze zaak. De griffier en de
V&A 7 8
ALGEMENE REGELS
auditeur-generaal gingen lunchen met de gedelegeerd bestuur-
der.
1.2.1.4.4. Titels van publicaties
21. In titels van boeken, tijdschriftartikelen en nota’s krijgt het
eerste woord een hoofdletter: Beginselen van wetgevingstech-
niek en behoorlijke regelgeving. Het gebruik van hoofdletters
bij alle zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden, werkwoor-
den, bijwoorden en telwoorden is door het Engels geïnspireerd
maar maakt een onrustige indruk en wordt dus het best verme-
den: Beginselen van Wetgevingstechniek en Behoorlijke Regel-
geving.
22. Gebruikelijke hoofdletters in tijdschriftnamen kunnen, op
basis van het donorprincipe (d.i. respecteer de spelling die de
instelling of het medium zelf gebruikt), behouden blijven wan-
neer ze in de tekst voluit geschreven worden (voor afkortingen,
infra nr. 240 et seq.).
1.2.1.4.5. Wettelijke en reglementaire akten
23. Van wetboeken krijgen alle zelfstandige en bijvoeglijke
naamwoorden een hoofdletter, omdat ze als ‘uniek’ kunnen
worden beschouwd: het Burgerlijk Wetboek, de Grondwet. Het-
zelfde geldt voor verkorte citeerwijzen: Decreet Bijzondere
Jeugdbijstand, Wet Achtergelaten Voorwerpen.
24. Andere wetgevende akten krijgen geen hoofdletters: ik ver-
wijs naar artikel 2 van de wet van 2 augustus 2002 betreffende
de misleidende en vergelijkende reclame, de onrechtmatige
bedingen en op afstand gesloten overeenkomsten inzake de vrije
beroepen.
Kluwer
 ALGEMENE REGELS
1.2.2. Afkortingen, letterwoorden en initiaalwoorden
25. Onderstaande regels gelden voor de spelling van afkortin-
gen, letterwoorden en initiaalwoorden in het algemeen. Ver-
derop volgen specifieke instructies voor juridische afkortingen
en letterwoorden die omwille van de uniformiteit en de bondig-
heid soms licht van deze algemene regels afwijken. De gedetail-
leerde regels verderop hebben dan voorrang op de algemene
principes hieronder.
26. Afkortingen, letterwoorden en initiaalwoorden moeten snel
en eenvoudig kunnen worden begrepen door de lezer. Vermeld
daarom de naam van een instelling of organisme die verder zal
worden afgekort, de eerste maal voluit, gevolgd door de afkor-
ting tussen haakjes: Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ).
Op die manier kan verderop alleen de afkorting worden
gebruikt.
27. De Woordenlijst 2005 maakt het onderscheid tussen afkor-
tingen, letterwoorden en initiaalwoorden.
– Afkortingen spreken we altijd voluit uit, we lezen met
andere woorden nooit de afkorting zelf. Afkortingen krijgen
daarom een punt op het einde en hoofdletters waar die ook
in de uitdrukking voluit staan: bv., bijv. (bijvoorbeeld),
p. (pagina), m.b.t. (met betrekking tot), mr. (meester),
Z.M. (Zijne Majesteit).
– Bij initiaalwoorden en letterwoorden spreken we de ver-
korte vorm uit. Als we letters apart uitspreken, is er sprake
van een initiaalwoord. Lezen we het geheel als een gewoon
woord, dan is er sprake van een letterwoord. In beide geval-
len worden geen punten gebruikt en worden de hoofdletters
uit de volledige uitdrukking overgenomen: pc, tv, pin, SERV,
NAVO, SIS-kaart. Volgens het Groene Boekje zouden
daarom ook bvba, cao en btw met kleine letter en zonder
V&A 9 10
ALGEMENE REGELS
punten moeten geschreven worden. Omdat de wetgever ech-
ter zelf een andere spelling heeft voorgeschreven, zijn beide
toegestaan. Consequentie binnen een tekst is natuurlijk heel
belangrijk.
28. De afgekorte namen van wetten, besluiten en beleidsplan-
nen schrijven we zonder punten en met hoofdletters, ook als de
uitgeschreven vormen geen hoofdletters bevatten: KB (konink-
lijk besluit), MB (ministerieel besluit), MAP (Mestactieplan).
Op basis van deze regel krijgen de afkortingen van regelgeving
een hoofdletter (Decr., Verord.), hoewel ze voluit zonder hoofd-
letter worden geschreven.
1.2.3. Punten, spaties en haakjes
29. Een zin wordt beëindigd door een punt, gevolgd door een
spatie. Als een zin al eindigt op een punt van een afkorting,
komt er geen extra punt. Als de zin eindigt met een citaat dat op
zich al eindigt met een leesteken (Hij vroeg: “Hoe gaat het?”),
geldt hetzelfde.
30. Ook een voetnoot, al dan niet in de vorm van een zin met
onderwerp en persoonsvorm, eindigt steeds met een punt.
31. Na een titel, een datum of ondertekening (bv. in een brief)
komt geen punt.
32. Om een onderbreking in een citaat aan te geven worden
drie puntjes tussen ronde haakjes gebruikt. Binnen de haakjes
staat geen spatie voor en na de drie puntjes, voor en na de haak-
jes wel. (Artikel 14 bepaalt: “De consument kan het contract
binnen de zeven dagen (…) opzeggen.”)
Kluwer
 ALGEMENE REGELS
33. Na het punt op het einde van een afkorting staat een spatie.
Punten binnen een afkorting worden niet gevolgd door een spa-
tie (a.u.b., A.F.Th. Van der Heijden).
34. Vierkante haakjes worden gebruikt voor redactioneel com-
mentaar (“Ik leg het probleem volgende week voor aan de Knes-
set [het Israëlische parlement]”, aldus de president.),
aanpassingen (De boete zal minstens 100.000 frank [ca.
2.500 EUR] bedragen.) van of opmerkingen bij (“Dat is
gebeurt [sic] tijdens mijn afwezigheid”, schreef de directeur in
zijn verslag.) een geciteerde of vertaalde tekst.
35. Voor leestekens staat nooit een spatie. Na een leesteken
volgt altijd een spatie. Dit geldt natuurlijk niet voor de punt die
mag gebruikt worden om lange cijfers leesbaarder te maken. Zo
mag je verwijzen naar bladzijde 38.866 van het Belgisch Staats-
blad of naar 38866. Zoals steeds, is ook hier consequentie aan-
bevolen.
1.2.4. Cursivering en aanhalingstekens
36. Aanhalingstekens worden gebruikt om citaten en woorden
met een speciale status aan te geven.
Citaten staan tussen aanhalingstekens. Het onderscheid tussen
enkele en dubbele aanhalingstekens ligt daarbij niet vast. Meest
gangbaar is om dubbele aanhalingstekens (“citaat”) te gebrui-
ken voor citaten en enkele (‘citaat binnen citaat’) voor citaten
binnen citaten. Langere citaten krijgen vaak een extra insprong
(enkel links of zowel links als rechts naargelang van de wens
van de redacteur).
37. Voor woorden met een speciale status worden meestal
enkele aanhalingstekens of cursivering gebruikt. Hieronder val-
V&A 11
ALGEMENE REGELS
len woorden in hun zelfnoemfunctie (het woord ‘recht’) of die
ironisch of als woordspeling worden gebruikt (deze program-
mawet werd ‘grondig’ voorbereid). Anderstalige uitdrukkingen
die niet opgenomen zijn in het Nederlandse taaleigen, staan
doorgaans cursief en niet tussen aanhalingstekens (de societas
leonina, de techniek sale-and-lease-back).
38. Gebruik dergelijke typografische aanduidingen spaarzaam
omdat ze een tekst snel onrustig maken. Vermijd om dezelfde
reden onderstrepingen en vet in een doorlopende tekst.
1.3. Gedrukte en onlinebronnen1
1.3.1. Inleiding
39. In de vorige editie van deze gids was enkel sprake van
gedrukte rechtsbronnen. Intussen is het landschap van de
rechtsbronnen erg veranderd. Nadat enkele jaren cd’s gebruikt
werden, gaat het vandaag vooral om onlinepublicaties. Enkele
websites gaan uit van overheden en zijn de unieke en quasi offi-
ciële publicatie van wetgeving, sommige bevatten (quasi)
exhaustieve edities van de uitspraken van een gerechtelijke
instelling. Andere websites worden heel professioneel beheerd
door private uitgevers en zijn slechts tegen betaling toeganke-
lijk. Weer andere zijn ronduit onbetrouwbaar.
De hier voorgestelde vuistregels beogen uniformiteit, transpa-
rantie en efficiënte gebruikswaarde, zonder al te omslachtig te
zijn. Gezien de snelle ontwikkeling van de technologie zelf, zul-
len nieuwe gebruiksmogelijkheden wellicht updates van het
verwijzingssysteem noodzakelijk maken.
1. Met dank aan drs. Wim Schreurs.
12 Kluwer
 ALGEMENE REGELS
Het gebruik van het internet biedt momenteel inderdaad onvol-
doende stabiliteit voor het vaststellen van uitgebreide richtlijnen
voor verwijzingen en afkortingen m.b.t. elektronische bronnen.
Terwijl sommige bronnen van informatieverspreiding met daar-
bij horende technologieën plots opduiken (blog, RSS etc.), ver-
dwijnen andere applicaties (nieuwsgroepen) snel. Er worden
daarom slechts enkele beginselen geformuleerd, die technolo-
gie-onafhankelijk zijn en zo weinig mogelijk beïnvloed kunnen
worden door de voortdurende veranderingen in de ICT-secto-
ren. Bovendien sporen de verwijzingswijzen voor gedrukte en
onlinebronnen het best zoveel mogelijk.
1.3.2. Wanneer verwijzen naar de onlinevindplaats (URL)?
1.3.2.1. Principe
40. De volgende regels gelden vooral voor recente bronnen.
Oudere rechtsbronnen zijn vaak alleen in gedrukte vorm
beschikbaar. Daarvoor gelden natuurlijk de regels voor het ver-
wijzen naar gedrukte bronnen.
Als er zowel online als gedrukte vindplaatsen zijn van dezelfde
bron, gaat de voorkeur uit naar de meest betrouwbare publica-
tie. Voor wetgeving is dit altijd de officiële publicatie. Daarom
moet voor interne wetgeving van voor 2003 naar het gedrukte
Staatsblad verwezen worden. Voor rechtspraak en rechtsleer is
betrouwbaarheid moeilijker te beoordelen en daarom wordt het
best verwezen naar de effectief geconsulteerde versie. Indien de
auteur een gedrukte versie gebruikte, maar op de hoogte is van
een onlineversie, dan kan hij deze eraan toevoegen.
V&A 13
ALGEMENE REGELS
1.3.2.2. Wetgeving
41. Bij internationale, Europese en Belgische wetgeving hoeft
niet verwezen te worden naar de URL. De meeste overheden
bieden vandaag immers online alle wetgeving aan, zowel de
officiële publicaties als de geconsolideerde versies. De jurist
wordt verondersteld www.staatsblad.be, www.codex.vlaande-
ren.be, www.eurlex.eu etc. te kennen. Enkel voor wetgeving
van andere landen kan facultatief verwezen worden naar de
gebruikelijke URL, waar de officiële of de officieuze (geconso-
lideerde) publicaties te vinden zijn.
1.3.2.3. Rechtspraak
42. Voor de verwijzing naar onlinevindplaatsen van recht-
spraak maakt men het onderscheid tussen internationale, Euro-
pese en Belgische rechtscolleges die hun relevante uitspraken in
full text online publiceren in een vrij toegankelijke overheidsda-
tabank en rechtscolleges waarvoor dit niet geldt. In het eerste
geval hoeft niet te worden verwezen naar de URL. Anno 2007
geldt dit alvast voor het Internationaal Gerechtshof, het Euro-
pees Hof voor de Rechten van de Mens, het Hof en het Gerecht
van Eerste Aanleg van de Europese Gemeenschappen, het
Benelux Gerechtshof, het Grondwettelijk Hof, het Hof van Cas-
satie en de Raad van State.
43. In het andere geval moet wel verwezen worden naar de
onlinevindplaats. Dit kan bijvoorbeeld de site zijn van een juri-
disch tijdschrift, een beroepsinstituut, een bestuurscollege, een
onderzoeksgroep, een advocatenkantoor etc. (infra nr. 144 et
seq.).
14 Kluwer
 ALGEMENE REGELS
44. Voor rechtspraak van rechtscolleges van andere landen
wordt het best verwezen naar de onlinevindplaats van de uit-
spraken.
1.3.2.4. Rechtsleer
45. Indien een bron enkel online gepubliceerd is, moet altijd
verwezen worden naar de URL.
1.3.3. Hoe verwijzen naar een onlinebron?
1.3.3.1. Volgorde van gedrukte en onlinevindplaatsen
46. Indien zowel naar een gedrukte als een onlinevindplaats
verwezen wordt, wordt altijd eerst naar de gedrukte vindplaats
verwezen en pas daarna (dus op het einde) naar de onlinevind-
plaats. Indien er meerdere vindplaatsen zijn, wordt de laatste
vindplaats (die een onlinevindplaats is) voorafgegaan door het
woord ‘en’.
1.3.3.2. Hyperlink
47. De hyperlink wordt in gedrukte teksten altijd onderstreept.
In een elektronische versie wordt hij eventueel ook op een
andere manier gemarkeerd en blijft hij in elk geval actief.
48. ‘Http://’ mag weggelaten worden indien het adres begint
met ‘www.’
49. Plaats van de hyperlink.
– In een bibliografie wordt de hyperlink helemaal op het eind
van de bronvermelding geplaatst (dus bij een boek na ver-
melding van plaats van uitgave, uitgever en aantal bladzij-
V&A 15
ALGEMENE REGELS
den en bij een artikel na de verwijzing naar de plaats in het
tijdschrift).
) • VELLE, K., “Juridische beroepen in België (19de-20ste
eeuw). Inleiding”, Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste
Geschiedenis 1998, 7-30 en www.flwi.ugent.be/btng-
rbhc/pdf/BTNG-RBHC,%2028,%201998,%201-
2,%20pp%20007-030.pdf
– In een voetnoot wordt de hyperlink ook op het einde van de
bronvermelding geplaatst, tenzij men verwijst naar één of
meerdere specifieke pagina’s (wat meestal het geval is wan-
neer in een voetnoot wordt verwezen naar een monografie
of een bijdrage in een tijdschrift). In dat geval wordt alle
informatie vóór de hyperlink vermeld, behalve dan de speci-
fieke pagina of pagina’s (en/of eventueel randnummer(s))
die gevolgd worden door een punt.
) • K. VELLE, “Juridische beroepen in België (19de-20ste
eeuw). Inleiding”, Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste
Geschiedenis 1998, www.flwi.ugent.be/btng-rbhc/pdf/
BTNG-RBHC,%2028,%201998,%201-2,%20pp%20007-
030.pdf, 12.
50. In de meeste gevallen verschilt de paginering van een pdf-
document van de bladzijde aangegeven op het origineel (bv. een
verwijzing naar pagina 7 van een tijdschriftartikel dat staat op
pagina 8 van het pdf-document). In dit geval telt de pagina van
het tijdschrift en niet die van het pdf-document.
51. Zoals elke voetnoot, eindigt ook de voetnoot met een
hyperlink op een punt.
16 Kluwer
 ALGEMENE REGELS
1.3.3.3. Verwijzing naar een bron in een onlinedatabank
52. Bij het verwijzen naar bronnen in (andere dan supra
nrs. 41-42 vermelde) onlinedatabanken volstaat een vermelding
van de startpagina (www.fisconet.fgov.be, www.recht-
spraak.nl). De internetjurist kan immers meestal op basis van de
verwijzingsgegevens de rechtsbron terugvinden. Onlinedata-
banken zijn precies websites met een zoekfunctie op basis van
één of meerdere criteria (datum, trefwoord etc.).
53. Zoals dat ook voor gedrukte bronnen het geval is, mag er
verwezen worden naar databanken die de toegang koppelen aan
voorwaarden als registratie of het betalen van een abonnement.
1.3.3.4. Herhalingen
54. Bij herhaalde verwijzingen naar onlinetijdschriftartikelen
of specifieke internetpublicaties zoals blogs, websites, html-
publicaties etc. wordt, zoals bij de gedrukte bronnen, de naam
van de auteur vermeld en een verkorte titel (infra nr. 224).
1.3.3.5. Datum van consultatie
55. Vermelding van de datum van consultatie is in principe niet
vereist. Alleen bij vaak wijzigende teksten of documenten (bv.
de website van een federale overheidsdienst) kan het nuttig zijn.
In dit geval gebeurt de verwijzing op de volgende manier:
) • X, Vademecum van de onderneming, http://
mineco.fgov.be/enterprises/vademecum/home_nl.htm
(consultatie 25 maart 2008).
V&A 17
ALGEMENE REGELS
1.3.4. Verwijzing naar andere elektronische dragers
56. Een beperkt aantal publicaties wordt nog verspreid op een
cd of dvd. Een referentie hieraan verschilt eigenlijk in niets van
een verwijzing naar een gedrukte versie en bevat dus alle gege-
vens van auteur, titel, plaats, uitgever en jaar van uitgave. Soms
gaat het om een databank, zodat de vermelding van pagina’s
geen zin heeft. In andere gevallen gaat het wel degelijk om één
document, dat een aantal pagina’s heeft, wat dus kan worden
vermeld. In de beide gevallen wordt achteraan de verwijzing,
maar vóór de concrete pagina, nummer, noot of trefwoord, tus-
sen haakjes vermeld welke de elektronische drager is.
) • X, Gids voor sociale reglementeringen in de onderne-
ming, Mechelen, Kluwer, 2007 (cd-rom), 20.
• J. MOORS en S. THEISSEN, Juridisch woordenboek,
Brugge, die Keure, 2006 (cd-rom), v° Pand.
1.4. Buitenlandse bronnen
1.4.1. Algemene principes
57. In dit hoofdstuk worden de referenties aan buitenlands
recht behandeld, d.i. het interne recht van andere staten. Verwij-
zingen naar het internationale en supranationale recht worden
behandeld onder de respectieve hoofdstukken wetgeving, recht-
spraak en rechtsleer van het in België geldende recht.
58. Voor verwijzingen naar buitenlandse wetgeving en recht-
spraak worden zoveel mogelijk de in het betreffende land gel-
dende regels van verwijzen en afkorten gebruikt.
59. Voor de buitenlandse rechtsleer worden de regels van deze
gids gebruikt.
18 Kluwer
 ALGEMENE REGELS
60. Landen die niet over een afgesproken regelset beschikken,
kunnen behandeld worden volgens de in dat land meest voorko-
mende gebruiken. Bij gebrek daaraan wordt het best gewerkt
volgens deze gids.
61. Indien uit de context onvoldoende duidelijk is om welk
land het gaat, wordt de verwijzing best aangevuld met een aan-
duiding van het betreffende land (tussen ronde haakjes), bv.
Cass. (FR), RvS (NL), BW (NL). Hiervoor worden best de
landcodes van ISO-norm 3166 gehanteerd, die ook gebruikt
worden voor domeinnamen (www.iso.org/iso/
country_codes.htm).
62. Als in een voetnoot verwezen wordt naar zowel Belgische
als buitenlandse bronnen, dan staan de Belgische steeds eerst en
vervolgens de buitenlandse, gegroepeerd per land.
1.4.2. Enkele belangrijke buitenlandse gidsen
1.4.2.1. Algemeen
63. Van landen die over regels beschikken die algemeen of vrij
courant worden toegepast, geven we hieronder de vindplaats
van deze regels, in boekvorm en/of online. Alle grote common
law landen hebben een gezaghebbende gids, hoewel geen
enkele ervan een officieel karakter heeft, zelfs niet het
beroemde Amerikaanse Bluebook. De grote civil law landen
(Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje…) hebben echter helemaal
geen geschreven uniforme regels, de kleinere landen eerder wel.
In de praktijk is er meestal wel een zekere conformiteit voor de
meest voorkomende verwijzingen.
64. Een algemene gids is NEW YORK UNIVERSITY SCHOOL OF
LAW (ed.), Guide to Foreign and International Legal Citations
V&A 19
ALGEMENE REGELS
(GFILC), New York, NYU, 2006, xv+278 p. en https://
its.law.nyu.edu/jilpgfilc. Dit initiatief van het Journal of Inter-
national Law and Politics is vrij te consulteren. De gids bevat
per land een basishandleiding voor de meest voorkomende ver-
wijzingen naar wetgeving, rechtspraak en rechtsleer, zowel
gedrukt als online. Als voor een land een officiële of toch
gezaghebbende gids bestaat, wordt deze vermeld. Voor Frank-
rijk en Duitsland is dit boekje een hulpmiddel.
1.4.2.2. Civil law landen
65. Frankrijk heeft geen gezaghebbende regels, noch een ver-
wijzingsboekje, noch een afkortingenboekje, niet gedrukt en
niet online. Elke uitgever heeft voor zijn publicaties zowat zijn
eigen regels.
66. Duitsland heeft geen geschreven leidraad voor verwijzin-
gen. Wel is er een (behoorlijk lijvig) afkortingenboek: H. KIR-
CHNER en C. BUTZ, Abkürzungsverzeichnis der Rechtssprache,
Berlijn, De Gruyter, 2008, xvi+664 p. Ook is er een officieel
handboek over wetgevingstechniek, waarin enkele regels staan
over de verwijzing naar wetgeving, die door de meeste auteurs
gevolgd worden: BUNDESMINISTERIUM DER JUSTIZ (ed.), Hand-
buch der Rechtsförmlichkeit: Empfehlungen des Bundesministe-
riums der Justiz zur einheitlichen rechtsförmlichen Gestaltung
von Gesetzen und Rechtsverordnungen nach § 38 Abs. 3 GGO
II, Keulen, Bundesanzeiger Verlag, 1999, ook consulteerbaar
via internet: www.bmj.de/rechtsfoermlichkeit/allg/impress.htm.
Wat verwijzingen naar andere rechtsbronnen betreft, bestaan
echter alleen algemene gebruiken.
67. Voor Nederland is er: COMMISSIE LEIDRAAD (ed.), Lei-
draad voor juridische auteurs: voetnoten, bronvermeldingen,
literatuurlijsten en afkortingen in Nederlandstalige publicaties,
20 Kluwer
 ALGEMENE REGELS
Deventer, Kluwer, 2007, 110 p., met bijlage, en www.kluwer.nl/
overkluwer/images/multimedia/pdf/leidraad2007_def.pdf. Deze
gids is niet volledig en legt geen verplichting op voor gebruik,
maar wordt toch vrij algemeen toegepast in Nederland.
68. Oostenrijkse juristen maken gebruik van: G. FRIEDL en P.
DAX (eds.), Abkürzungs- und Zitierregeln der österreichischen
Rechtssprache und europarechtlicher Rechtsquellen (AZR),
Wenen, Manz, 2001, 249 p.
69. Voor Zwitserland is er: P. FORSTMOSER en R. OGOREK,
Juristisches Arbeiten: eine Anleitung für Studierende, Zürich,
Schulthess, 2003, xx+437 p.
1.4.2.3. Common law landen
70. In de Verenigde Staten van Amerika is de bijbel: HARVARD
LAW REVIEW ASSOCIATION (ed.), The Bluebook. A Uniform
System of Citation, Cambridge, Harvard Law Review Associa-
tion, 2005, 415 p. Tegen betaling consulteerbaar op www.legal-
bluebook.com. Het Bluebook (rule 19) bevat bovendien ook
regels over buitenlands recht, die inspirerend kunnen zijn, even-
als een aparte tabel (T. 2), die voor een aantal landen enkele
concrete suggesties en voorbeelden bevat.
Een beperktere onlinegids voor de Verenigde Staten is vrij te
consulteren op www.law.cornell.edu/citation.
71. Voor het Verenigd Koninkrijk wordt het best een beroep
gedaan op FACULTY OF LAW (ed.), The Oxford Standard for
Citation of Legal Authorities (OSCOLA), Oxford, University of
Oxford, 2006, 42 p., vrij te consulteren op http://den-
ning.law.ox.ac.uk/published/oscola.shtml. Deze gids heeft geen
V&A 21
ALGEMENE REGELS
officiële status maar is in de praktijk de meest gebruikte stan-
daard.
72. Voor het Australische recht zijn er: MELBOURNE UNIVER-
SITY LAW REVIEW ASSOCIATION (ed.), Australian Guide to
Legal Citation, Melbourne, University Law Review Associa-
tion, 2002, 155 p. en http://mulr.law.unimelb.edu.au/aglc.asp en
P. ROZENBERG (ed.), Australian Guide to Uniform Legal Cita-
tion, Melbourne, Law Book Co, 2003, 145 p.
73. In het gemengde rechtssysteem van Canada wordt gebruik
gemaakt van MCGILL LAW JOURNAL (ed.), Canadian Guide to
Uniform Legal Citation/Manuel canadien de la référence juri-
dique, Toronto, Carswell, 2006, 600 p. Een vrij te consulteren
samenvatting daarvan staat op http://library.queensu.ca/law/
lederman/legalcit.htm.
1.4.2.4. Internationaal recht
74. Voor internationaalrechtelijke verwijzingen, in het bijzonder
naar elektronische bronnen, kan ten slotte gebruik gemaakt wor-
den van: M. HOFFMAN en J. MC. WATSON (eds.), ASIL Guide to
Electronic Resources for International Law, www.asil.org/
resource/home.htm en het daarbij horende Electronic Informa-
tion System for International Law (www.eisil.org).
22 Kluwer

2. VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE
RECHTSBRONNEN
2.1. Wetgeving (in de meest brede zin)
2.1.1. Hiërarchie en volgorde
75. De hiërarchie tussen de verschillende soorten van wetge-
ving moet in de volgorde van de verwijzingen worden geëerbie-
digd. Zonder een standpunt te willen innemen in controversen
over de hiërarchie van bepaalde rechtsbronnen, kan het vol-
gende als richtlijn gelden:
a. internationaalrechtelijke normen, zoals verdragen, conven-
ties, protocollen, handvesten, resoluties etc.;
b. Europeesrechtelijke normen, in het bijzonder primair (ver-
dragen) en secundair recht (verordeningen, richtlijnen en
beschikkingen, maar ook richtsnoeren, kaderbesluiten etc.)
van de Unie en andere besluiten van Europese regionale
organisaties (OVSE, Raad van Europa, NAVO etc.);
c. Grondwet;
d. samenwerkingsakkoorden op het niveau van de onderschei-
den wetgevende machten (goedgekeurd bij wet, decreet of
ordonnantie);
e. akten van de onderscheiden wetgevende machten:
– wetten aangenomen met bijzondere meerderheid (bij-
zonderemeerderheidswetten);
– decreten aangenomen met bijzondere meerderheid (bij-
zonderemeerderheidsdecreten);
– wetten aangenomen met gewone meerderheid;
– decreten (aangenomen met gewone meerderheid) van de
gewezen Nederlandse Cultuurgemeenschap en de gewe-
zen Franse Cultuurgemeenschap, de Vlaamse Gemeen-
schap, het Vlaamse Gewest, de Franse Gemeenschap,
V&A 23
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
het Waalse Gewest, de Duitstalige Gemeenschap en de
Franse Gemeenschapscommissie;
– ordonnanties van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en
van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie;
– besluitwetten van de koning en de ministers, respectie-
velijk van de in raad vergaderde ministers tijdens de Eer-
ste en de Tweede Wereldoorlog (de zogenaamde
eigenlijke besluitwetten);
f. besluitwetten genomen op grond van wetten tot toekenning
van buitengewone machten aan de koning (de zogenaamde
oneigenlijke besluitwetten) en (genummerde) koninklijke
besluiten op grond van wetten tot toekenning van bijzondere
machten;
g. samenwerkingsakkoorden op het niveau van de onderschei-
den uitvoerende machten (die dus niet werden goedgekeurd
bij wet, decreet of ordonnantie);
h. gewone reglementaire koninklijke besluiten (verordeningen,
reglementen, alsook algemeen bindend verklaarde collec-
tieve arbeidsovereenkomsten) en daarmee gelijkgestelde
besluiten van de Vlaamse Executieve of de Vlaamse Rege-
ring, de Franse Gemeenschapsexecutieve of de Franse
Gemeenschapsregering, de Waalse Gewestexecutieve of de
Waalse Regering, de Brusselse Hoofdstedelijke Executieve
of de Brusselse Hoofdstedelijke Regering (tot uitvoering
van de ordonnanties van het Brussels Hoofdstedelijk
Gewest), het Verenigd College van de Gemeenschappelijke
Gemeenschapscommissie (tot uitvoering van de ordonnan-
ties van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie),
de Executieve van de Duitstalige Gemeenschap of de Rege-
ring van de Duitstalige Gemeenschap (tot uitvoering van de
decreten van de Duitstalige Gemeenschap) en het College
van de Franse Gemeenschapscommissie (tot uitvoering van
de decreten van de Franse Gemeenschapscommissie);
24 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
i. ministeriële besluiten en de daarmee gelijkgestelde beslui-
ten van een of meer leden van één van de vernoemde execu-
tieven, regeringen of colleges, evenals de besluiten van het
Ministercomité voor het Brussels Gewest;
j. besluiten van de gewezen Raad voor de Duitse Cultuurge-
meenschap;
k. besluiten van parastatalen, verzelfstandigde agentschappen
etc.;
l. provinciale besluiten (eerst raad, daarna (bestendige) depu-
tatie, ten slotte gouverneur);
m. besluiten van de agglomeraties en federaties van gemeenten
(eerst raad, dan college), met inbegrip van de in hun hoeda-
nigheid van agglomeratieorgaan getroffen besluiten van de
Brusselse Hoofdstedelijke Raad en de Brusselse Hoofdste-
delijke Executieve of Regering;
n. besluiten van de Vlaamse Gemeenschapscommissie, de
Franse Gemeenschapscommissie en de Gemeenschappelijke
Gemeenschapscommissie (eerst taalgroep en college, resp.
verenigde vergadering en verenigd college gezamenlijk, dan
college, resp. verenigd college) getroffen in hun hoedanig-
heid van gedecentraliseerde besturen;
o. gemeentelijke besluiten (eerst raad, dan college, ten slotte
burgemeester);
p. parlementaire voorbereiding en pseudo-wetgeving zoals
rondzendbrieven, gedragscodes, sectorale afspraken en der-
gelijke meer.
) • Art. 2 Europees verdrag tot bescherming van personen ten
opzichte van de geautomatiseerde verwerking van per-
soonsgegevens van 28 januari 1981, goedgekeurd bij wet
17 juni 1991, BS 30 december 1993, 29.023; art. 22 Gw.;
art. 10 wet 8 december 1992 tot bescherming van de per-
soonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van
persoonsgegevens, BS 18 maart 1993, 5.801; art. 1 KB
nr. 5, 7 september 1993, BS 25 september 1993, 21.259.
V&A 25
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
2.1.2. Onderdelen van de verwijzing
76. Het artikel, de paragraaf, het lid etc. van om het even
welke norm wordt vermeld volgens het systeem van die norm
zelf. De verschillende elementen worden gescheiden door een
komma en een spatie. Als een lid, alinea etc. geen eigen num-
mer heeft, dan noteert men het rangnummer voluit, zoals ‘eer-
ste’, ‘dertiende’…
) • Art. 577-2, § 9, derde lid BW.
• Art. XXIV GATT.
• Art. 39/9, § 2 wet 15 december 1980 betreffende de toe-
gang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de
verwijdering van vreemdelingen.
77. Als men verschillende (delen van) artikelen van eenzelfde
wet opsomt, is het aanbevolen het woordje ‘art.’ te herhalen
zodra door de opeenvolging van komma’s vergissingen moge-
lijk zijn. Als geen vergissingen mogelijk zijn, worden op elkaar
volgende artikelen vermeld door het eerste en het laatste van de
reeks met een koppelteken ertussen. Als het om niet op elkaar
volgende artikelen gaat, worden ze gescheiden door een komma
en een spatie en de laatste twee verbonden door het voegwoord
‘en’.
) • Art. 1167-1173 Ger.W.
• Art. 1167, 1170 en 1173 Ger.W.
• Art. 1168, derde lid, a), art. 1171, eerste lid en art. 1173,
5° en 6° Ger.W.
78. Wat de aanduiding betreft van de categorie of soort waar-
toe een norm behoort, wordt verwezen naar de afkortingenlijst
in deel III (infra nr. 231 et. seq.).
26 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
79. Data worden steeds als volgt aangeduid:
o de dag wordt uitgedrukt in Arabische cijfers;
o de maand wordt voluit geschreven;
o het jaartal wordt voluit in Arabische cijfers opgegeven.
) • MB 4 mei 2007 houdende het verbod van het gebruik van
sommige letterwoorden of logo’s voor de verkiezingen
van de Federale Wetgevende Kamers van 10 juni 2007,
BS 8 mei 2007 (ed. 2).
De identificatiedatum van de wet is altijd de datum van de
afkondiging en wijzigt dus niet meer, ook al wordt de wettekst
zelf door latere wetten gewijzigd. Deze latere wetswijzigingen
worden niet vermeld. Een verwijzing naar een wet betreft steeds
de stand van die wet op het ogenblik van het schrijven. Als de
auteur van deze algemene regel wil afwijken en zijn lezer wil
wijzen op de toestand van de wet op een ander ogenblik, dan
moet hij dit uitdrukkelijk vermelden.
) • Art. 13, eerste lid wet 14 juli 1991 betreffende de handel-
praktijken en de voorlichting en bescherming van de con-
sument (voor de wetswijziging van 25 mei 1999).
• Art. 29 Wegverkeerswet (zoals van toepassing tussen
20 juli 2005 en 10 mei 2006).
80. In principe wordt het officiële opschrift van een norm vol-
ledig weergegeven.
) • Wet 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding
van de mensenhandel en van de kinderpornografie, BS
25 april 1995, 10.823.
81. Wat de vindplaats betreft, gaat steeds de voorkeur uit naar
de officiële publicatie, waar de tekst van de authentieke akte is
V&A 27
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
opgenomen. Verwijzen naar andere, niet-
officiële publicaties
zoals private verzamelingen van verdragen, wetten en akten,
Bulletin usuel, Omnilegie, Verzameling van Wetten en Besluiten,
Pasinomie etc. is doorgaans af te raden, tenzij voor enkele heel
oude wetten van voor het verschijnen van het Belgisch Staats-
blad.
82. De publicatie wordt, zoals bij tijdschriften, gecursiveerd
waar mogelijk, anders onderstreept. Voor de meest gebruike-
lijke, zoals het Publicatieblad van de Europese Unie en het Bel-
gisch Staatsblad, gebeurt dat steeds door middel van een
afkorting, respectievelijk Pb.L. en BS.
83. Door juristen vaak aangehaalde normen worden verkort
weergegeven, infra nr. 90.
Als in een tekst herhaaldelijk wordt verwezen naar eenzelfde
wet of besluit, mag die wet of dat besluit verkort worden geci-
teerd, als in een lijst vooraan of achteraan de gebruikte afkortin-
gen verklaard worden, infra nr. 227 et seq. Eveneens mag men
enkel de datum van de wet of het uitvoeringsbesluit vermelden
na minstens één maal het officiële opschrift te hebben opgeno-
men.
84. Er komt een komma tussen het opschrift van de norm en de
officiële vindplaats.
85. Als er verwezen wordt naar de bladzijde in de officiële
vindplaats, wordt de pagina voorafgegaan door een komma. Het
vermelden van de bladzijde is normaal gezien aanbevolen.
) • Art. 19, § 3 wet 26 juni 1990 betreffende de bescherming
van de persoon van de geesteszieke, BS 27 juli 1990,
14.806.
28 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
86. Wanneer verwezen wordt naar het Belgisch Staatsblad, vol-
staat vanaf 1 januari 2003 de vermelding van de datum van
publicatie (vanaf die datum worden slechts vier gedrukte exem-
plaren gemaakt en deze zijn identiek aan de via internet ver-
spreide versie). In een onlinepublicatie wordt immers niet
opgezocht door te bladeren. Voor oudere wetgeving is verwij-
zing naar de bladzijde aanbevolen, omdat het de opzoeking ver-
gemakkelijkt.
87. Vermelding van de editie is noodzakelijk als er verschil-
lende edities van dezelfde datum zijn.
) • Art. 8 wet 27 december 2006 houdende diverse bepalin-
gen (II), BS 28 december 2006 (ed. 3).
• KB 19 december 2006 betreffende de toewijzing in 2006
van bepaalde niet-fiscale ontvangsten aan het Zilverfonds,
BS 28 december 2006 (ed. 1).
88. Geregeld verschijnen rechtzettingen van gepubliceerde
wetgeving. Deze worden als ‘erratum’ aan de oorspronkelijke
verwijzing toegevoegd.
) • Art. 55 wet 21 december 2007 houdende diverse bepalin-
gen, BS 31 december 2007 (ed. 3), erratum BS 15 januari
2008.
89. In een opsomming worden referenties aan verschillende
wetteksten of uitvoeringsbesluiten van elkaar gescheiden door
een kommapunt.
) • Art. 22 Gw.; art. 10 wet 8 december 1992 tot bescherming
van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de ver-
werking van persoonsgegevens, BS 18 maart 1993, 5.801.
V&A 29
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
2.1.3. Normen waar vaak naar verwezen wordt
90. Onder vaak aangehaalde normen wordt hier verstaan een
verdrag, richtlijn, wet of besluit waarnaar in de hedendaagse
Belgische juridische literatuur vaak wordt verwezen. Het gaat
dus niet om het herhaald hanteren van eenzelfde norm in een
welbepaalde studie.
Voor de hier bedoelde teksten volstaat de vermelding van de
volgende gegevens in de aangegeven volgorde:
i. artikel (afgekort als ‘art.’, zonder hoofdletter tenzij bij het
begin van een zin), eventueel gevolgd door aanduiding van
paragraaf, lid, Romeins cijfer, gedachtestreep, letter, zin
etc., telkens gescheiden door een komma en een spatie;
ii. opschrift van het verdrag, de richtlijn, het wetboek, de wet
of het besluit – eventueel met de aanduiding van de datum
of het jaartal als er verschillende normen met hetzelfde
opschrift elkaar opgevolgd hebben – of de gebruikelijke
afkorting ervan.
) • Art. 12 BUPO-Verdrag.
• Art. 6 EVRM.
• Art. 3, 2, d Vogelrichtlijn.
• Art. 248 Strafwetboek (of Sw.).
• Art. 4.1.2.1, § 2 VLAREM II.
• Art. 10 WIB 1992.
91. Een verwijzing naar de officiële publicatie is hier niet
noodzakelijk, omdat deze teksten in de meeste wettenverzame-
lingen zijn opgenomen en trouwens vaak worden gewijzigd.
30 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
2.1.4. Internationaalrechtelijke normen
Het internationaal recht wordt gekenmerkt door een veelheid
van geschreven en ongeschreven bronnen, die in grote mate
verschillen van het nationaal recht. Hierna komen enkel de
meest gebruikelijke geschreven bronnen aan bod.
2.1.4.1. Verdragen
92. Verdragen worden officieel gepubliceerd in speciale publi-
caties die uitgaan van internationale organisaties of van staten.
De belangrijkste officiële publicaties die uitgaan van internatio-
nale organisaties zijn de League of Nations Treaty Series/
Recueil des Traités de la Société des Nations, de United Nations
Treaty Series/Recueil des Traités des Nations Unies en de Euro-
pean Treaty Series/Série des Traités Européens (nu Treaty
Series of the Council of Europe/Série des Traités du Conseil de
l’Europe). Verdragen worden in principe ook officieel gepubli-
ceerd in het publicatieblad van het land dat partij geworden is
bij het verdrag. In België is dat het Belgisch Staatsblad. Niet
alle verdragen worden echter in het Belgisch Staatsblad gepu-
bliceerd. Naast de officiële collecties bestaan er ook niet-offi-
ciële publicaties. Sommige zijn algemeen, andere spitsen zich
toe op bepaalde deelgebieden van het internationaal recht.
93. Vaak aangehaalde internationale verdragen/akten mogen
verkort geciteerd worden (supra nr. 90).
94. Minder bekende internationale verdragen/akten kunnen op
de volgende manier geciteerd worden:
i. artikel, eventueel gevolgd door aanduiding van paragraaf of
lid (artikel kan eventueel als art. afgekort worden);
ii. aard van de internationale akte (verdrag, protocol, handvest,
overeenkomst, statuut, akte …);
V&A 31
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
iii. naam van het verdrag of de internationale akte, vaak inclu-
sief de plaats van ondertekening;
iv. datum van ondertekening door de originele verdragsluitende
partijen (voorafgegaan door ‘van’);
v. vindplaats (bij voorkeur wordt verwezen naar de authentieke
tekst, zoals die, naargelang van het geval, in de internatio-
nale of nationale overheidspublicatie is terug te vinden);
vi. bladzijde.
) • Art. 10 verdrag van Wenen inzake consulair verkeer van
24 april 1963, United Nations Treaty Series, vol. 596, 261.
• Art. 3 verdrag van Wenen inzake het verdragenrecht van
23 mei 1969, BS 25 december 1993, 28.706.
• Art. 6 kaderverdrag voor de bescherming van het marine-
milieu van de Kaspische Zee van 4 november 2003, Inter-
national Legal Materials 2005, 3.
2.1.4.2. Besluiten van internationale organisaties
95. Internationale en regionale organisaties kennen een grote
variëteit aan besluiten. Bij voorkeur wordt naar de authentieke
versie verwezen (doorgaans in het Engels of Frans, zo mogelijk
Nederlands), behalve als het gaat om zeer courante instrumenten.
96. Besluiten van internationale organisaties kunnen op de vol-
gende manier geciteerd worden:
i. artikel (eventueel afgekort als ‘art.’) of paragraaf;
ii. aard van de akte;
iii. nummer (en bij de Algemene Vergadering van de VN de
sessie) en, indien van toepassing, opschrift van de akte;
iv. orgaan dat het besluit heeft aangenomen;
v. datum tussen haakjes;
vi. vindplaats in de officiële publicatie;
vii. jaartal tussen haakjes.
32 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
) • Report of the Working Group on Minorities on its Twelfth
Session (24 August 2006), UN Doc. A/HRC/Sub. 1/58/19
(2006).
• Resolutie 1803 (XVII) van de Algemene Vergadering van
de Verenigde Naties (14 december 1962), UN Doc. A/
5217 (1962) [citeerwijze van de oudere resoluties].
• Resolutie 58/318 van de Algemene Vergadering van de
Verenigde Naties (20 september 2004), UN Doc. A/RES/
58/318 (2004) [vandaag gangbare citeerwijze].
• Resolutie 1729 van de Veiligheidsraad van de Verenigde
Naties (15 december 2006), UN Doc. S/RES/1729 (2006).
• Conférence des Chefs d’Etat et de Gouvernement, Décla-
ration de Syrte (9 septembre 1999), OUA Doc. EAHG/
Decl. (IV) Rev. 1 (1999).
2.1.5. Europeesrechtelijke normen
97. Vaak voorkomende Europese normen mogen verkort geci-
teerd worden (supra nr. 90). Voor minder bekende Europees-
rechtelijke normen gelden de volgende regels.
De hier beschreven interne regels wijken af van wat gebruike-
lijk is in het Europese recht. De auteur heeft de keuze tussen
beide systemen, wellicht naargelang van zijn forum van publi-
catie. Binnen dezelfde publicatie moet men uiteraard conse-
quent zijn.
98. Voor Europeesrechtelijke verdragen en besluiten van
andere Europese organisaties dan de Europese Unie kan naar
analogie verwezen worden naar wat hiervoor gezegd is over
internationaalrechtelijke verdragen respectievelijk besluiten.
) • Statuut van de Raad van Europa van 5 mei 1949, CETS,
nr. 1.
V&A 33
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
99. Besluiten van de Europese Unie, het zogenaamde secun-
daire recht, kunnen op de volgende manier geciteerd worden:
i. artikel, eventueel gevolgd door aanduiding van paragraaf of
lid;
ii. aard van de akte (verordening, richtlijn …)
iii. orgaan waarvan ze uitgaan;
iv. nummer van de akte;
v. datum van de akte (voorafgegaan door een komma);
vi. opschrift van de akte;
vii. vindplaats in de officiële publicatie, met vermelding van
datum, aflevering en bladzijde.
) • Art. 1 verord. Raad nr. 2626/84, 15 september 1984 hou-
dende wijziging van artikel 1 van verordening (EEG)
nr. 3180/78 tot wijziging van de waarde van de rekeneenheid
die wordt gebruikt door het Europees Fonds voor Monetaire
Samenwerking, Pb.L. 16 september 1984, afl. 247, 1.
• Verord. Comm. nr. 1251/81, 11 mei 1981 houdende afwij-
king van verordening (EEG) nr. 2041/75 houdende bij-
zondere uitvoeringsbepalingen inzake het stelsel van
invoer-, uitvoer- en voorfixatiecertificaten in de sector olie-
en en vetten met het oog op uitvoer van olijfolie naar
Polen, Pb.L. 12 mei 1981, afl. 126, 6.
• Gemeenschappelijke strategie Europese Raad nr. 2000/
458/GBVB, 19 juni 2000 voor het Middellandse-Zeege-
bied, Pb.L. 22 juli 2000, afl. 183, 5.
2.1.6. Interne normen
100. Het woord ‘wet’ wordt niet afgekort. Voor een decreet,
afgekort als ‘Decr.’, is het aangewezen aan te geven van welke
deelstaat (Vl., Fr., W., D.) het uitgaat. Voor een ordonnantie
wordt aangegeven of ze van het gewest (Br.Gew.) of van de
gemeenschapscommissie (Gem.Gem.Comm.) uitgaat.
34 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
) • Wet 10 april 1995 tot aanvulling van de Nieuwe Gemeen-
tewet met bepalingen betreffende de gemeentelijke volks-
raadpleging, BS 21 april 1995, 10.134.
• Art. 1 Decr. Fr. 30 mei 1994 houdende wijziging van het
decreet van de Franse Gemeenschap van 18 juni 1990
houdende regeling van het toezicht over de Franse
Gemeenschapscommissie, BS 23 augustus 1994, 21.255.
101. Vaak aangehaalde wetten mogen verkort geciteerd worden
(supra nr. 90).
102. In een referentie aan een andere wettekst of uitvoeringsbe-
sluit worden de volgende gegevens, die alle essentieel zijn voor
de identificatie van de tekst, in de aangegeven volgorde vermeld:
i. artikel (afgekort als ‘art.’, zonder hoofdletter, tenzij in het
begin van een zin), eventueel gevolgd door aanduiding van
paragraaf, lid, Romeins cijfer, gedachtestreep, letter, zin
etc., telkens door een komma en een spatie gescheiden;
ii. aanduiding of het gaat om een wet, decreet, ordonnantie,
besluit etc.;
iii. datum;
iv. opschrift;
v. verwijzing naar de vindplaats in de officiële publicatie.
Wat het Staatsblad betreft, wordt verwezen naar wat reeds
gezegd werd (supra nr. 86 et seq.). De verwijzing naar het
bestuursmemoriaal van een provincie gebeurt door de vermel-
ding Bestuursmemoriaal, gevolgd door de naam van de provin-
cie, het jaar en de pagina.
) • Art. 577-4, § 1, derde lid, 4° BW.
• Art. 2 wet 11 juli 1994 betreffende de politierechtbanken
en houdende een aantal bepalingen betreffende de ver-
snelling en modernisering van de strafrechtspleging, BS
21 juli 1994, 19.117.
V&A 35
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
• B.Prov.R. West-Vlaanderen 25 januari 2007 houdende de
vaststelling van wat onder het begrip dagelijks bestuur
wordt verstaan, Bestuursmemoriaal West-Vlaanderen,
22 februari 2007, 15-17.
2.1.7. Voorbereidende documenten
2.1.7.1. Internationaalrechtelijk
103. Het sluiten van een verdrag wordt doorgaans voorafge-
gaan door een onderhandelingsproces. De neerslag van deze
onderhandelingen of voorbereidende werken van een verdrag
wordt in het internationaal recht de travaux préparatoires
genoemd. De travaux préparatoires worden vaak niet gepubli-
ceerd, zeker bij bilaterale, oudere of minder belangrijke interna-
tionale verdragen. Wanneer ze wel gepubliceerd worden,
kunnen ze de vorm aannemen van een document van een orgaan
van de internationale of regionale organisatie waarbinnen het
verdrag tot stand kwam ofwel van een officiële of private publi-
catie die de verslagen van de diplomatieke conferentie bundelt.
Naar deze bronnen wordt verwezen zoals naar documenten van
de internationale of regionale organisaties waarvan ze uitgaan
of als document opgenomen in de officiële of private publicatie.
) • UN Doc. E/CN.4/SR.260 (1952), 4 [stemming door de
leden van de VN Commissie voor de Rechten van de
Mens over een voorstel dat later artikel 1 van het Interna-
tionaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten
zal worden].
• UNCIO Doc. Vol. VI (1945), 296 [voorstel van de Sov-
jetunie op de diplomatieke conferentie van San Francisco,
waar het VN-Handvest werd onderhandeld].
• M.J. BOSSUYT, Guide to the “Travaux Préparatoires” of
the International Covenant on Civil and Political Rights,
36 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
Dordrecht, Martinus Nijhoff, 1987, 75 [verwijzing naar
een passage in de voorbereidende documenten van het
BUPO-Verdrag].
2.1.7.2. Europeesrechtelijk
104. Binnen de Europese instellingen is het gebruik gegroeid
om, zoals bij andere organisaties, alle documenten een herken-
bare code te geven. De meeste voorbereidende documenten van
de wetgeving kunnen vandaag online geconsulteerd worden via
de website van Eur-Lex. Hoe de concrete totstandkoming van
een norm verloopt, kan gevolgd worden via Prelex (http://
ec.europa.eu/prelex). De site geeft in een zoekscherm ook een
overzicht van alle mogelijke documenten (adviezen van aller-
hande instanties, begrotingsberaadslagingen, politieke akkoor-
den, raadplegingen, resoluties etc.). Bij wijze van voorbeeld
enkele codeverklaringen:
) • COM(90)220 [Commissiedocument nr. 220 van 1990].
• COM(90)220/2 [Commissiedocument nr. 220 van 1990,
tweede versie].
• COM(90)220def. [Commissiedocument nr. 220 van 1990,
definitieve versie].
• COM/2001/0899 [Commissiedocument nr. 899 van
2001].
• SEC(95)314 [Intern document van het secretariaat-gene-
raal nr. 314 van 1995].
• DG V/235/89 [Document nr. 235 van het directoraat-
generaal V van 1989].
2.1.7.3. Parlementaire voorbereiding van interne wetgeving
105. Met de uitdrukking ‘parlementaire stukken’ worden alle
officiële voorbereidingsstukken van alle wetgevende vergade-
V&A 37
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
ringen in België bedoeld. Bij een verwijzing naar deze docu-
menten worden de volgende gegevens in de aangeduide
volgorde vermeld:
i. officieel opschrift (waaruit ook de aard van het document
blijkt: wetsontwerp, memorie van toelichting, amendement
etc.);
ii. vindplaats, afgekort als ‘Parl.St.’ (zonder spatie);
iii. wetgevende vergadering waarvan het document uitgaat;
iv. zittingsjaar (met eventuele aanduiding dat het een buitenge-
wone zitting betreft);
v. nummer en subnummer van het document (voor een begro-
tingsdocument de toevoeging van een Romeins cijfer, infra
nr. 110);
vi. bladzijde.
106. Bij een eerste verwijzing naar een parlementair document
– bv. wetsontwerp, wetsvoorstel, verslag van een parlementaire
commissie etc – dient het volledige opschrift van het stuk te
worden weergegeven. Bij voorstellen wordt vaak de naam van
de eerste indiener vermeld. Van tweetalige stukken wordt de
Nederlandse titel opgegeven. Van eentalige stukken wordt de
titel in die taal geciteerd.
) • Voorstel van wet waarbij de ontvluchting van gedetineer-
den strafbaar wordt gesteld, Parl.St. Kamer 1991-92,
nr. 241.
• Begroting van het Ministerie van Openbare Werken voor
het begrotingsjaar 1980, Parl.St. Kamer 1979-80, nr. 4-
XVI/l, 7.
• Projet de décret contenant le budget de la Communauté
française de l’année budgétaire 1987, Parl.St. Fr.Gem.R.
1986-87, nr. 4-111/l, 77.
• Voorstel van decreet (P. LACHAERT et al.) houdende wijzi-
ging van het decreet van 28 juni 1985 betreffende de
38 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
milieuvergunning en van het decreet van 18 mei 1999
houdende de organisatie van de ruimtelijke ordening, wat
de verhouding tussen de milieuvergunning en de bouw-
vergunning betreft, Parl.St. Vl.Parl. 2006-07, nr. 1.239/1.
107. Wat de vindplaats betreft, gebruikt men steeds de afkor-
ting Parl.St. Er wordt dus geen rekening mee gehouden dat deze
stukken onder andere benamingen, zoals Parlementaire Docu-
menten, Parlementaire Bescheiden en Gedrukte Stukken gepu-
bliceerd werden of worden. De afkorting wordt gecursiveerd, in
een handgeschreven tekst onderstreept.
108. Gelet op het aantal parlementaire vergaderingen, ver-
dient het aanbeveling steeds de afkorting van de Nederlandse
benaming te gebruiken (zie de lijst in randnr. 236).
109. De parlementaire zitting bestrijkt gewoonlijk een gedeelte
van twee opeenvolgende burgerlijke jaren. In de referentie
wordt de eeuw van het zittingsjaar slechts bij het eerste jaartal
aangeduid. Gaat het om een buitengewone zitting, dan wordt dit
door de afkorting ‘BZ’ duidelijk gemaakt.
110. Bij verwijzing naar een nummer van een parlementair
stuk wordt dit cijfer voorafgegaan door de aanduiding ‘nr.’ Het
subnummer van een parlementair stuk krijgt geen bijzondere
aanduiding en wordt van het nummer gescheiden door een
schuine streep.
De Kamer van Volksvertegenwoordigers gebruikt sinds
geruime tijd een documentcijfer waarvan het eerste getal ver-
wijst naar de legislatuur (in 2007 is de 52ste ingegaan). Dit
vormt integraal deel van het nummer en wordt dus overgeno-
men in de verwijzing (zonder de vermelding ‘DOC’ evenwel).
In 1995 startte ook de Senaat met een gelijkaardig systeem (tij-
V&A 39
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
dens de legislatuur die gestart is met de verkiezingen van 2007
dragen alle stukken een begincijfer 4).
Het Romeinse cijfer ter aanduiding van een begrotingsdocu-
ment wordt tussen het nummer en het subnummer geplaatst. Het
wordt van het nummer gescheiden door een liggend streepje.
) • Wetsvoorstel (K. LALIEUX et al.) tot wijziging van
boek III, titel VIII, hoofdstuk II, afdeling 2bis van het
Burgerlijk Wetboek, teneinde de automatische hernieu-
wing van de handelshuur te garanderen, Parl.St. Kamer
2006-07, nr. 51K3082/001.
• Verslag over het wetsontwerp houdende instemming met
de Europese conventie met betrekking tot het landschap,
gedaan te Firenze op 20 oktober 2000, Parl.St. Senaat
2003-04, nr. 3-506/2.
• Amendement (R. DAEMS) op het voorstel van decreet
betreffende de bodemsanering en de bodembescherming,
Parl.St. Vl.Parl. 2006-07, nr. 867/8.
111. De pagina wordt, conform de algemene regel, steeds ver-
meld in Arabische cijfers zonder voorafgaande aanduiding met
‘p.’
112. Voor de verslagen van de parlementaire besprekingen
(Parlementaire Handelingen) geldt:
i. vindplaats, afgekort als Hand. (er wordt dus geen rekening
gehouden met het feit dat deze documenten onder verschil-
lende titels gepubliceerd werden en worden, bv. Integraal
verslag, verslagen);
ii. wetgevende vergadering (en desgevallend de commissie)
waarvan het document uitgaat;
iii. zittingsjaar (met eventuele aanduiding dat het een buitenge-
wone zitting betreft);
40 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
iv. datum;
v. eventueel het nummer (de wetgevende vergaderingen
gebruiken verschillende nummeringssystemen);
vi. bladzijde.
• Hand. Kamer 1989-90, 23 mei 1990, 68-79.
• Hand. W.Gew.R. 1980-81, 25 november 1980, 5.
• Vraag om uitleg van de heer Jan Peumans tot mevrouw
Hilde Crevits over de vervuiling op de Maas en het functio-
neren van het drinkwateralarmsysteem, Hand. Vl.Parl.
2007-08, 27 september 2007, nr. C2-LEE1, 8.
113. Mutatis mutandis gelden de verwijzingsregels voor de
parlementaire handelingen ook voor de Parlementaire Vragen
en Antwoorden. Daarbij mogen echter ook het nummer van de
vraag en de naam van de vraagsteller worden vermeld. Deze
facultatieve vermeldingen worden dan tussen haakjes aan het
einde van de referentie geplaatst. De naam van de bevoegde
minister die het antwoord gaf, hoeft niet te worden vermeld,
maar kan wel de duidelijkheid ten goede komen. Wat de publi-
catie betreft, gebruikt men de afkorting Vr. en Antw.
) • Vr. en Antw. Kamer 1995-96, 29 januari 1996, 2039 (Vr.
nr. 8 J. VALKENIERS).
• Vr. en Antw. Vl.R. 1992-93, 25 september 1992, 13 (Vr.
nr. 309 M. AELVOET).
2.1.7.4. Documenten die reglementaire besluiten voorafgaan
114. Deze teksten verschijnen, wanneer ze worden gepubli-
ceerd, samen met de desbetreffende reglementaire besluiten in
het Belgisch Staatsblad. De verwijzing naar deze documenten,
zoals het verslag aan de Koning of het advies van de Afdeling
Wetgeving van de Raad van State, bevat het opschrift van het
V&A 41
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
document, gevolgd door de woorden ‘bij het’ en de volledige
vermelding van de betrokken tekst.
) • Verslag aan de Koning bij het KB van 7 juni 2007 tot vast-
stelling van het huishoudelijk reglement van het Instituut
van de Bedrijfsrevisoren, BS 29 juni 2007 (ed. 3).
• Adv.RvS 41.597/4 bij het KB van 21 december 2006 hou-
dende de rechtspleging voor de Raad voor Vreemdelin-
genbetwistingen, BS 28 december 2006 (ed. 4).
2.1.7.5. Documenten van andere instanties
115. Ten slotte zijn er ook nog beleidsvoorbereidende en -
ondersteunende documenten, zoals adviezen van SERV, NAR,
CBFA etc. en beslissingen van instanties voor alternatieve
geschillenregeling. Zeker bij een eerste verwijzing worden de
benamingen best voluit geschreven.
) • Commissie voor de Bescherming van de Persoonlijke
Levenssfeer (hierna CBPL), Advies over de door de
Vlaamse Regering goedgekeurde nota met betrekking tot
een verhoogde openbaarheid van het beloningsbeleid bij
de Vlaamse overheid, 23 mei 2007, nr. 21/2007, www.pri-
vacycommission.be.
• Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen (hierna MiNa-
Raad), Advies van 30 augustus 2007, www.minaraad.be/
adviezen/2007/voorontwerp-van-besluit-inzake-de-invoe-
ring-van-een-haalbaarheidsstudie-voor-alternatieve-ener-
giesystemen/2007-27.pdf.
• Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen (hierna
SERV), Advies van 12 september 2007, nr. 1197,
www.serv.be/uitgaven.aspx?prm1=1&prm2=1197.
• Raadgevend Comité voor Bio-ethiek, Advies betreffende
het gebruik van DNA-tests bij het bepalen van de afstam-
42 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN

ming, 13 november 2006, nr. 37, https://por- c. Raad van State;

tal.health.fgov.be/portal/page?_pageid=56,512676&_dad d. hoven van beroep, arbeidshoven, Militair Gerechtshof;
=portal&_schema=PORTAL. e. hoven van assisen;
• Nationale Arbeidsraad (hierna NAR), [Uitvoering van het f. arrondissementsrechtbanken;
generatiepact en het interprofessioneel akkoord voor de g. rechtbanken van eerste aanleg:
periode 2007-2008 – Outplacement], 17 juli 2007, (1) burgerlijke rechtbanken;
nr. 1617, www.cnt-nar.be. (2) correctionele rechtbanken;
• Commissie voor Boekhoudkundige Normen (hierna (3) jeugdrechtbanken;
CBN), Advies over de boekhoudkundige verwerking van (4) fiscale kamers;
het bedrag waarmee de waarde stijgt van de voorraad van (5) beslagrechter;
erkende diamanthandelaars ingevolge de herwaardering (6) strafuitvoeringsrechtbanken;
hiervan met toepassing van de wet van 26 november h. arbeidsrechtbanken;
2006, 21 juni 2007, nr. 181-1, www.cnc-cbn.be. i. rechtbanken van koophandel;
• Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen j. krijgsraden;
(CBFA), Reglement eigen vermogen: multilaterale ont- k. voorzitters van rechtbanken van eerste aanleg;
wikkelingsbanken, 25 juli 2007, Omzendbrief PPB-2007- l. voorzitters van arbeidsrechtbanken;
11-CPB, www.cbfa.be. m. voorzitters van rechtbanken van koophandel;
n. politierechtbanken;
2.2. Rechtspraak o. vredegerechten;
p. andere bestuursrechtelijke rechtscolleges;
2.2.1. Hiërarchie en volgorde q. andere buitengerechtelijke (privaatrechtelijke) rechtscolle-
ges en arbitrale uitspraken.
116. Bij verwijzing naar verschillende rechterlijke beslissingen
moet steeds een bepaald systeem worden geëerbiedigd, met 118. Indien men kiest voor een chronologische volgorde, wor-
name hiërarchisch of chronologisch. Uiteraard dient het door de den de uitspraken volgens datum gerangschikt, beginnend met
auteur vrij gekozen systeem consequent te worden toegepast. de oudste of de recentste. Ook daarbij is het belangrijk in een-
zelfde tekst consequent te zijn.
117. Indien men kiest voor de hiërarchische volgorde, worden
verwijzingen naar internationaalrechtelijke rechtspraak boven 119. In bepaalde gevallen kan het wenselijk zijn om rechter-
de verwijzingen naar interne rechtspraak geplaatst. De hiërar- lijke beslissingen te groeperen per zaak. Facultatief kan men
chische volgorde voor interne rechtspraak is de volgende: dan eerst verwijzen naar de beslissing in eerste aanleg, daarna
a. Grondwettelijk Hof (de oude benaming Arbitragehof wordt naar de uitspraak in hoger beroep en ten slotte naar het arrest
behouden voor de arresten tot 7 mei 2007); van het Hof van Cassatie. Indien men eerst verwijst naar de
b. Hof van Cassatie; beslissing in eerste aanleg duidt men het best aan of de uit-

V&A 43 44 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
spraak werd bevestigd of gewijzigd in beroep en of de voorzie-
ning in cassatie werd aangenomen of afgewezen. In geval van
vernietiging kan uiteraard ook melding worden gemaakt van de
beslissing van het rechtscollege waarnaar de zaak werd verwe-
zen en eventueel van de tweede cassatie-uitspraak evenals van
de beslissing van de tweede rechter waarnaar het Hof van Cas-
satie de zaak verwees.
) • Rb. Luik 28 maart 1950, Pas. 1951, III, 31, bevestigd door
Luik 22 februari 1951, JL 1950-51, 201, vernietigd door
Cass. 16 mei 1952, Arr.Verbr. 1952, 513, bevestigd door
Brussel 4 mei 1954, JT 1954, 458, voorziening afgewezen
door Cass. 16 februari 1955, Arr.Verbr. 1955, 497.
2.2.2. Onderdelen van de verwijzing
120. De volgende verwijzingsregels werden opgesteld met het
oog op verwijzing naar zowel interne als internationaalrechte-
lijke rechtspraak. Voor deze laatste kan men echter ook opteren
voor de internationaal meer gangbare afwijkende verwijzings-
wijze, die beschreven wordt onder 2.2.6. Voor verwijzingen
naar buitenlandse rechtspraak (supra nr. 63 et seq.).
121. In een referentie aan een rechterlijke uitspraak worden de
volgende gegevens in de aangegeven volgorde vermeld:
i. rechterlijke instantie (facultatief het kamer- of kanton-
nummer);
ii. datum van de uitspraak;
iii. in voorkomend geval het nummer;
iv. in voorkomend geval de namen van de partijen;
v. in voorkomend geval de vindplaats;
vi. in voorkomend geval de verbijzondering ‘(verkort)’, ‘(dis-
positief)’ of ‘(weergave)’;
vii. in voorkomend geval de conclusie of het advies van het
Openbaar Ministerie of een noot onder de beslissing.
V&A 45
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
Of een element al dan niet verplicht vermeld moet worden,
hangt ervan af of de vindplaats gedrukt is, dan wel een online-
bron.
De rechterlijke instantie en de datum van de uitspraak worden
in elk geval steeds eerst vermeld omdat deze velden altijd ver-
plicht zijn.
2.2.2.1. Rechterlijke instantie
122. De aanduiding van de rechterlijke instantie is altijd ver-
plicht. Voor de afkortingen ervan wordt verwezen naar de lijst
in deel III (infra nrs. 238-239).
) • HvJ 16 mei 1984, Jur. 1984, 2101.
• Beneluxhof 26 maart 1993, www.courbeneluxhof.info,
v° Organisatie van het Hof.
• Antwerpen 5 september 2006, NJW 2007, 132, noot SDR.
123. Bij uitspraken van rechterlijke instanties die in meer dan
één gerechtelijk ressort voorkomen (dus bv. niet voor het Euro-
pees Hof voor de Rechten van de Mens, het Grondwettelijk Hof
of het Hof van Cassatie) wordt steeds de toepasselijke plaats-
naam meegedeeld. Plaatsnamen worden in het Nederlands
weergegeven, wanneer er een courante Nederlandstalige bena-
ming bestaat.
) • Luik 17 oktober 1987, JLMB 1994, 1148.
124. Bij sommige rechtbanken van koophandel, arbeidsrecht-
banken en -hoven bestaan er afdelingen die buiten de eigenlijke
zetel van het gerecht zitting hebben. Men vermeldt hier de afde-
ling tussen ronde haakjes.
46 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
) • Kh. Dendermonde (afd. St.-Niklaas) 7 maart 1995, AJT
1994-95, 335, noot M. DE ZUTTER.
125. Wanneer een zelfde plaats verschillende vredegerechten
heeft, moet het toepasselijke kanton tussen haakjes worden ver-
meld na de plaatsnaam van dit gerecht. Het nummer van het
kanton wordt weergegeven in Romeinse cijfers.
) • Vred. Leuven (II) 18 mei 1993, Iuvis 1994, 295.
126. Wanneer de rechtbank of het hof is samengesteld uit ver-
schillende kamers, kan, voor zover men dat nuttig acht (wan-
neer de auteur bijvoorbeeld precies de divergentie in de
rechtspraak van de verschillende kamers van een zelfde instan-
tie wil bespreken), het kamernummer tussen haakjes vermeld
worden, na de plaatsnaam van de rechterlijke instantie.
) • Antwerpen (3de k.) 2 februari 1993, RW 1993-94, 648,
noot A. CARETTE.
2.2.2.2. Datum van de uitspraak
127. De datum van de rechterlijke uitspraak wordt als volgt
aangeduid:
– de dag wordt uitgedrukt in Arabische cijfers;
– de maand wordt voluit geschreven;
– het jaartal wordt voluit in Arabische cijfers opgegeven.
) • Cass. 24 december 1993, Arr.Cass. 1993, 1117 en Pas.
1993, I, 1118.
V&A 47
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
2.2.2.3. Nummer van de uitspraak
128. Vermits een rechtscollege vaak meer uitspraken op
dezelfde dag doet, zal een verdere identificatie noodzakelijk
zijn. Bij sommige rechtscolleges is dit het nummer van de alge-
mene rol (afgekort als ‘AR’), bij andere een arrestnummer
(afgekort als ‘nr.’).
Het nummer wordt steeds gebruikt voor de arresten van het
Arbitragehof/Grondwettelijk Hof, van de Raad van State en van
de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen. Voor andere recht-
spraak wordt het nummer geciteerd als men naar de onlinevind-
plaats verwijst.
129. De vermelding van het rolnummer (‘AR’) en het zaak- of
arrestvolgnummer (‘nr.’) wordt na een komma toegevoegd na
de datum van de uitspraak. Hierbij wordt best gebruik gemaakt
van de noteerwijze (al dan niet met spaties, punten of schuine
strepen) van het originele document.
Omdat de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State
in 2007 een nieuwe arrestnummering gestart is voor de cassatie-
beschikkingen over de toelaatbaarheid van het administratieve
cassatieberoep, is er een groot verschil tussen de volg-
nummering van de verschillende soorten uitspraken. Om het
onderscheid duidelijk te maken, wordt voor deze cassatiebe-
schikkingen ‘(c)’ toegevoegd na het nummer.
) • GwH 19 juli 2007, nr. 106/2007.
• Cass. 22 juni 2007, AR C030211F.
• RvS 4 december 2003, nr. 126.049.
• RvS 26 juli 2007, nr. 999 (c).
• RvV 20 januari 2008, nr. 265.
48 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
2.2.2.4. Partijen
130. De identificatie van de gedingvoerende partijen mag
eveneens worden toegevoegd na de datum van de rechterlijke
uitspraak. Bij de Raad van State, het Hof van Justitie van de
Europese Gemeenschappen en het Europees Hof voor de Rech-
ten van de Mens en het Internationaal Gerechtshof is het zelfs
gebruikelijk de naam van een of beide partijen te vermelden.
Voor beslissingen van de Raad voor Vreemdelingenbetwistin-
gen is het dan weer nutteloos de partij te vermelden, aangezien
de beslissingen bij publicatie geanonimiseerd worden.
Tussen namen van tegenpartijen wordt een schuine streep aan-
gebracht (eiser/verweerder). Bij uitspraken van objectief con-
tentieux, waar de overheid ipso facto tegenpartij is, volstaat de
naam van de verzoekende partij. De combinatie van arrestvolg-
nummer en identificatie van de partijen wordt desgevallend
gescheiden door een komma.
) • EHRM 8 juli 1986, nr. 9815/82, Lingens/Oostenrijk.
• Cass. 12 november 1991, AR 4756, Michem/Hoeyaert,
Arr.Cass. 1991-92, 232 en Pas. 1992, I, 197.
• RvS 25 november 2004, nr. 137.642, Ingrosso.
2.2.2.5. Vindplaats
131. Traditioneel was rechtspraak enkel in gedrukte vorm con-
sulteerbaar in ‘officiële’ gedrukte repertoria en tijdschriften.
Het begrip ‘officieel’ kan eigenlijk moeilijk gehanteerd worden
in verband met rechtspraak. De enige ‘authentieke’ versie van
een uitspraak is de minuut bewaard in het gerechtelijke archief.
De wet voorziet soms wel in een verplichte publicatie en enkele
hoge hoven hebben vroeger gedrukte reeksen uitgegeven of bie-
den nu een databank aan via hun website.
V&A 49
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
2.2.2.5.1. Gedrukte verzamelingen
132. De arresten van het Grondwettelijk Hof worden in
gedrukte vorm tweemaal officieel bekendgemaakt: in het Bel-
gisch Staatsblad (arresten m.b.t. beroepen tot nietigverklaring
in de rubriek ‘wetten, decreten, ordonnanties en verordenin-
gen’, arresten m.b.t. prejudiciële vragen, in de rubriek ‘officiële
berichten’) en, niet noodzakelijk later, in de Arresten Grondwet-
telijk Hof (voortzetting van Arresten Arbitragehof). Beide ver-
wijzingen zijn gelijkwaardig, doch naar uittreksels mag slechts
worden verwezen indien de bedoelde informatie, d.i. het
beoogde tekstgedeelte, daar werkelijk te vinden is.
) • Arbitragehof 30 april 1996, nr. 28/96, BS 4 mei 1996,
11.076.
• Arbitragehof 3 november 1994, nr. 79/94, AA 1994, 929.
133. De officiële Nederlandse tekst van cassatiearresten is te
vinden in de Arresten van het Hof van Cassatie (van 1937 t.e.m.
1961: Arresten van het Hof van Verbreking). De officiële Fran-
stalige tekst vindt men in de Pasicrisie. Vóór 1937 en tussen
1961 en 1967 is er geen officiële publicatie in het Nederlands en
dringt een referentie aan de Pasicrisie zich op.
De Pasicrisie beslaat tot 1998 jaarlijks 4 delen, daarna enkel
cassatierechtspraak. Deel I bevat de arresten van het Hof van
Cassatie, II van de hoven van beroep en III de uitspraken van
rechtbanken van eerste aanleg. In het vierde deel komt de recht-
spraak van de Raad van State aan bod, maar soms ook buiten-
landse rechtspraak of de jurisprudentie van de vredegerechten.
134. De officiële Nederlandse tekst van de arresten van de
Raad van State vindt men in de Verzameling van Arresten en
Adviezen van de Raad van State (tot 1984), de Verzameling van
50 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
de arresten van de Raad van State (tot 1994) en vanaf 1994
enkel online.
2.2.2.5.2. Tijdschriften
135. Refereert men aan een uitspraak gepubliceerd in een tijd-
schrift, dan wordt dit afgekort (zie afkortingenlijst op
www.rechtsaf.be) en gecursiveerd, in handgeschreven teksten
onderstreept.
) • Gent 17 november 2006, TBO 2007, 72.
136. De jaargang van het tijdschrift wordt voluit in Arabische
cijfers geschreven.
) • Rb. Turnhout 28 mei 1993, Verkeersrecht 1994, 20.
137. Wanneer een jaargang van een tijdschrift een gedeelte van
twee opeenvolgende burgerlijke jaren in dezelfde eeuw
bestrijkt, dan wordt de eeuw slechts bij het eerste jaartal aange-
duid. Bij de laatste jaargang van een eeuw wordt het tweede
jaartal niettemin volledig aangehaald. De twee jaartallen wor-
den met een horizontaal streepje met elkaar verbonden.
) • Vred. Torhout 27 oktober 1994, AJT 1994-95, 195, noot P.
TAELMAN.
• Cass. 19 maart 1999, RW 1999-2000, 252.
138. De bladzijde of de kolom wordt in de regel vermeld in
Arabische cijfers, zonder voorafgaande aanduiding ‘p.’ of ‘k.’
) • Brussel 10 februari 1995, JLMB 1995, 593 en JT 1995,
427.
V&A 51
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
139. Als de redactie van een tijdschrift een eigen volgnummer
aan een vonnis of arrest geeft, dan hoeft hiernaar niet verwezen
te worden, maar volstaat de verwijzing naar de pagina.
) • Corr. Oudenaarde 7 februari 2002, RPS 2004, 284, noot S.
KETTMANN [in dit voorbeeld draagt het besproken vonnis
nr. 6922, maar dit hoeft dus niet te worden vermeld].
Indien de paginering echter niet doorloopt, maar per volgnum-
mer herbegint, dan moet wel eerst het volgnummer vermeld
worden, voorafgegaan door ‘nr.’
) • Kh. Brussel 28 september 1977, RGAR 1978, nr. 9912, 2.
Ook wanneer het randnummer verschillende bladzijden beslaat,
komt de verwijzing naar het randnummer voor die naar de blad-
zijde.
) • Kh. Brussel 15 maart 1976, Rec.gén.enr.not. 1976,
nr. 22.145, 237.
140. Wanneer de paginering van een tijdschrift bij ieder tijd-
schriftnummer opnieuw bij één begint, vermeldt men hetzij de
aflevering, hetzij de datum van het tijdschriftnummer. Loopt de
paginering de hele jaargang door, dan verdient de uitsluitende
verwijzing naar de pagina de voorkeur.
) • Corr. Brussel 21 oktober 1985, Journ.proc. 10 januari
1986, 29.
• Corr. Namen 31 maart 1980, JJD 1983, afl. 33, 5, noot
J. BODSON.
• Cass. 6 mei 1993, RCJB 1994, 163, noot F. RIGAUX.
52 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
141. Een enkele keer verwijst het cijfer op een bladzijde naar
de twee bedrukte zijden van de pagina. In dat geval kan – zo
nodig – de verwijzing naar de pagina worden aangevuld met de
aanduiding ‘recto’ (‘r°’) of ‘verso’ (‘v°’), naargelang men de
voorzijde of de keerzijde bedoelt.
) • Kh. Brussel 28 september 1977, RGAR 1978, nr. 9912,
2 r°.
142. In de regel wordt in een referentie aan een rechterlijke uit-
spraak alleen de beginbladzijde (-kolom) vermeld. Wil men
echter refereren aan een welbepaalde passus in het arrest of
vonnis, dan zijn er twee mogelijkheden:
– ofwel volgt men de indeling van de gerechtelijke instantie
indien die haar overwegingen of alinea’s genummerd heeft;
– in het andere geval wordt verwezen naar de bladzijde en telt
men de gewenste alinea; in een HTML-tekst zal desnoods
enkel met deze telling kunnen gewerkt worden of moet men
de eerste woorden van de geviseerde passage citeren, zodat
die met een zoekfunctie kan gevonden worden.
Ook als men naar een passage van een uitspraak in een tijd-
schrift verwijst, is het aanbevolen de beginbladzijde (-
kolom) te
vermelden. Dit cijfer wordt tussen haakjes geplaatst.
) • Arbitragehof 16 juni 1994, nr. 47/94, RW 1994-95, (287)
288-289.
• GwH 21 februari 2008, nr. 24/2008, 8, overw. B.4.1.
143. Hierboven was alleen sprake van publicatie van recht-
spraak in tijdschriften. Sporadisch wordt rechtspraak ook gepu-
bliceerd in een caseboek, cursus etc. In dat geval volgt na
rechterlijke instantie en datum (en eventuele verdere identifica-
tie) het woord ‘in’ en de gegevens van een boek zoals verder
besproken wordt, infra nr. 166 et seq.
V&A 53
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
) • Cass. 5 november 1920, Pas. 1920, I, 193-240 en in
J. DUJARDIN en J. VANDE LANOTTE (eds.), Inleiding tot
het publiek recht, I, Basisbegrippen, Brugge, die Keure,
1997, 114.
2.2.2.5.3. Onlinevindplaatsen
144. Aangezien steeds meer rechtspraak online wordt gepubli-
ceerd, in het bijzonder van de hoogste, administratieve en bui-
tengerechtelijke rechtscolleges, wordt verwezen naar wat
daarover in het algemeen deel werd geschreven (supra nr. 39 et
seq.). Er wordt herinnerd dat voor full text bestanden, die vrij
toegankelijk zijn in een overheidsdatabank, de URL niet hoeft
te worden vermeld (Hof van Justitie en Gerecht van Eerste Aan-
leg van de Europese Gemeenschappen, Benelux Gerechtshof,
Grondwettelijk Hof, Hof van Cassatie, Raad van State …).
145. Alle arresten van het Grondwettelijk Hof en het Arbitra-
gehof zijn te vinden op www.grondwettelijkhof.be.
) • Arbitragehof 21 december 2000, nr. 136/2000.
• GwH 26 juli 2007, nr. 113/2007.
146. De arresten van het Hof van Cassatie vanaf 1990 zijn
terug te vinden op http://jure.juridat.just.fgov.be, eveneens te
bereiken via de website van het Hof (www.cass.be) en de alge-
mene databank Juridat (www.juridat.be).
) • Cass. 16 maart 2007, AR F050049N.
147. De arresten van de Raad van State zijn vanaf het gerechte-
lijke jaar 1994-95 te raadplegen op de website van de Raad
(www.raadvanstate.be).
) • RvS 4 december 2003, nr. 126.049.
54 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
148. Voor andere rechtspraak is een verwijzing naar de URL
noodzakelijk. Enkele voorbeelden:
) • Antwerpen (6de k.) 14 juni 2005, X/Provinciebestuur
Limburg, www.diversiteit.be.
• Vlaamse Geschillenraad voor Radio en Televisie
17 februari 1999, nr. 001/99, GAIA/VRT, www.vlaamse-
regulatormedia.be.
• Jury voor Ethische Praktijken inzake Reclame 15 maart
2006, Carglass NV, www.jepbelgium.be.
• Raad voor de Journalistiek 8 februari 2007, nr. 2007-02,
Parket Antwerpen/hoofdredacteur van De Standaard,
www.rvdj.be.
• Centrum voor Arbitrage en Mediatie (Geschillen domein-
namen.be) 7 februari 2002, nr. 44.013, Guiness/O. Noël,
www.cepina.be.
2.2.2.6. Noten en conclusies
149. Een samen met de geconsulteerde rechterlijke beslissing
gepubliceerde conclusie van het Openbaar Ministerie wordt
steeds vermeld. Dit geldt ook voor noten die meer inhouden dan
een loutere verwijzing. Wanneer een beslissing wordt gepubli-
ceerd met zowel een noot als een conclusie van het Openbaar
Ministerie, dan wordt in de verwijzing eerst de conclusie en
vervolgens de noot vermeld.
150. Wanneer wordt verwezen naar verschillende beslissingen,
waarvan sommige werden gepubliceerd met een noot, andere met
een conclusie van het Openbaar Ministerie, heeft dit geen gevolg
voor de volgorde waarin de beslissingen worden geciteerd.
) • Cass. 17 november 1994, Journ.proc. 1995, afl. 275, 26,
noot F. TULKENS; Cass. 6 maart 1985, Pas. 1985, I, 835,
V&A 55
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
concl. E. LIEKENDAEL; Arbrb. Nijvel 4 oktober 1994,
Rev.dr.étr. 1994, 383, noot.
151. De verwijzing naar een geannoteerd arrest of vonnis
wordt gevolgd door het woordje ‘noot’ met daarachter de initia-
len van de voornaam en de naam van de auteur of alleen zijn of
haar initialen (indien de noot of verwijzende noot alleen met
initialen is ondertekend). Is de noot anoniem, dan volstaat het
woord ‘noot’. De titel van een noot hoeft niet vermeld te wor-
den. Voor de verwijzing naar de noot zelf, infra nr. 194.
) • Antwerpen (8ste k.) 9 september 1993, RW 1993-94, 406,
noot.
• Antwerpen (7de k.) 25 november 1993, RW 1993-94, 990,
noot S. VAN OVERBEKE.
152. In een verwijzing naar conclusies en adviezen van het
Openbaar Ministerie hoeft de titel van de betrokken parketma-
gistraat niet te worden vermeld: dergelijke titels zijn immers
onderhevig aan verandering. Voor het overige gelden – mutatis
mutandis – dezelfde regels als voor de noten bij rechtspraak.
) • Cass. (ver. k.) 15 oktober 1993, RW 1993-94, 711, concl.
G. D’HOORE [verwijzing naar arrest en conclusie].
• Concl. G. D’HOORE bij Cass. (ver. k.) 15 oktober 1993,
RW 1993-94, 711 [verwijzing naar enkel de conclusie].
2.2.2.7. Interpunctie
153. De verwijzingselementen worden door komma’s van
elkaar gescheiden, met volgende uitzonderingen:
– geen komma tussen de benaming van het rechtscollege en
de datum van de uitspraak,
– geen komma tussen het tijdschrift en de jaargang.
56 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
Verwijzingselementen die tussen haakjes worden geplaatst,
worden buiten beschouwing gelaten voor de plaatsing van
komma’s buiten de haakjes.
154. Het kan wenselijk zijn verschillende vindplaatsen van
eenzelfde rechterlijke beslissing aan te halen, bv. omwille van
de annotaties. In dat geval worden de desbetreffende referenties
best van elkaar gescheiden door komma’s, de twee laatste ver-
wijzingen door het woordje ‘en’. Dit laatste geldt ook wanneer
er slechts twee referenties zijn.
) • Arbitragehof 2 maart 1995, nr. 19/95, JLMB 1995, 376,
Journ.proc. 1995, afl. 28, 5 en P&B 1995, 36, noot.
155. Verwijzingen naar verschillende rechterlijke beslissingen
worden van elkaar gescheiden door een kommapunt.
) • Antwerpen 3 april 1995, Fisc.Koer. 1995, 301; Kh. Gent
5 december 1995, TGR 1995, 2; Kh. Kortrijk 6 maart
1995, AJT 1994-95, 372.
2.2.3. Herhaling van referenties
156. Om verwarring te vermijden en het opzoekingswerk van
de lezer te vergemakkelijken, worden bij herhaling van verwij-
zingen naar rechtspraak de vindplaatsen het best steeds opnieuw
volledig opgegeven, met uitzondering van het gebruik van ibid.
in op elkaar volgende voetnoten.
2.2.4. Niet-gepubliceerde rechtspraak
157. Hoewel de verwijzing naar niet-gepubliceerde rechtspraak
(dus ook niet online) over het algemeen af te raden is – omdat de
lezer de juistheid van de bewering moeilijk kan controleren –,
V&A 57
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
kan een rechtscollege of een auteur zo’n referentie toch noodza-
kelijk of wenselijk achten. In dat geval worden alle mogelijke
verwijzingselementen die bekend zijn geciteerd, gevolgd door
de vermelding ‘onuitg.’ en, in voorkomend geval, de bron waar-
aan men de referentie heeft ontleend.
) • Cass. 29 maart 1995, AR P95248F, onuitg.
• Kh. St.-Niklaas 25 augustus 1936, aangehaald door J.
LIMPENS, Prijshandhaving buiten contract bij verkoop
van merkartikelen, Brussel, Bruylant, 1943, 60.
2.2.5. Uittreksels en samenvattingen
158. Verwijzingen naar rechtspraak waarvan alleen een uittrek-
sel (bv. de Rechtspraak in kort bestek van het RW) of een
samenvatting (bv. de Sommaires van de JLMB) werd gepubli-
ceerd, gebeuren als volgt: na de pagina volgt tussen haakjes en
naargelang het geval ‘verkort’ (als een letterlijk uittreksel is
gepubliceerd), ‘dispositief’ (als enkel het beschikkend gedeelte
werd gepubliceerd) of ‘weergave’ (als de inhoud is weergege-
ven zonder dat kan worden nagegaan of men te maken heeft met
een letterlijke weergave of niet: meestal gaat het om samenvat-
tingen van de redactie).
) • RvS 27 februari 1990, nr. 34.237, TBP 1991, 133 (ver-
kort), noot.
• Arbrb. Luik 21 augustus 1990, J.dr.jeun. 1990, afl. 8, 30
(dispositief).
• HvJ 18 september 2003, RW 2004-05, 1474 (weergave).
58 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
2.2.6. Bijzondere regels voor internationaalrechtelijke
rechtspraak
159. De laatste jaren is er een proliferatie van internationale
hoven en tribunalen. De arresten van die rechtscolleges worden
doorgaans gepubliceerd in speciale officiële publicaties. Meer en
meer is ook een elektronische (niet-officiële) versie op de site
van het desbetreffend hof of tribunaal consulteerbaar. In de prak-
tijk zal een jurist vaak via deze weg de rechtspraak consulteren
en dus wordt het aanvaardbaar hiernaar (en dus niet naar de
gedrukte officiële publicatie) te verwijzen. Soms worden arres-
ten ook als abstract of in extenso gepubliceerd in niet-officiële
publicaties. Rechtspraak van internationale hoven en tribunalen
wordt doorgaans in het Engels of Frans geciteerd, behalve wan-
neer er een officiële Nederlandse tekst bestaat. Eventueel kan bij
Engelstalige of Franstalige rechtspraak de Nederlandse afge-
korte vertaling van de zaak tussen haakjes toegevoegd worden.
160. Verwijzingen naar internationaalrechtelijke en Europese
rechtspraak kunnen op een vergelijkbare manier opgebouwd
worden als verwijzingen naar interne jurisprudentie. De hier-
voor beschreven interne regels wijken echter af van wat gebrui-
kelijk is in het internationale en Europese recht. De auteur heeft
de keuze tussen beide systemen, wellicht naargelang van zijn
forum van publicatie. Binnen dezelfde publicatie moet men
uiteraard consequent zijn.
161. Rechtspraak van het Internationaal Gerechtshof en Perma-
nent Hof van Internationale Justitie kan op de volgende manier
geciteerd worden:
i. IGH (of PHIJ)
ii. naam van de zaak;
iii. partijen tussen haakjes, in het Engelse gescheiden door ‘v.’
(‘versus’), in het Frans door ‘c.’ (‘contre’);
V&A 59
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
iv. soort beslissing;
v. vindplaats in de officiële publicatie (ICJ Reports of Recueil
CIJ) (als het arrest/advies nog niet officieel gepubliceerd
werd, de publicatie op de website of de niet-officiële publi-
catie);
vi. bladzijde.
) • PHIJ, Mavrommatis Palestine Concessions (Greece v.
United Kingdom), PCIJ Series A, n° 2, 1924, 26.
• PHIJ, Certains intérêts allemands en Haute Silésie polo-
naise (Allemagne c. Pologne), Arrêt du 25 août 1926,
Rec. CPJI A, n° 7.
• IGH, Corfu Channel (United Kingdom v. Albania), Preli-
minary Objection, ICJ Reports 1948, 15.
• IGH, Military and Paramilitary Activities in and against
Nicaragua (Nicaragua v. United States of America), Jud-
gement, ICJ Reports 1986, 14.
• IGH, The Legality of the Threat or Use of Nuclear Wea-
pons, Advisory Opinion, ICJ Reports 1996, 256.
• IGH, Legal Consequences of the Construction of a Wall in
the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion
(9 July 2004), www.icj-cij.org.
162. Rechtspraak van het Joegoslavië- en Rwandatibunaal kan
op de volgende manier geciteerd worden:
i. Joegoslaviëtribunaal of Rwandatribunaal;
ii. naam van de zaak;
iii. soort beslissing;
iv. nummer van de zaak;
v. datum van de beslissing tussen haakjes.
) • Joegoslaviëtribunaal, Prosecutor v. Tadi
, Decision on
Jurisdiction, Case No. IT-94-1-AR 72 (2 oktober 1995).
60 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN

163. Rechtspraak van het Europees Hof en de Europese Com- v. jaartal;

missie voor de Rechten van de Mens kan op de volgende vi. bladzijde en eventueel paragraaf.
manier geciteerd worden:
i. EHRM of ECRM; ) • HvJ 26/62, Van Gend en Loos, Jur. 1963, 1 [citeerwijze tot
ii. partijen; 1990].
iii. facultatief de vindplaats in de officiële publicatie met jaar- • HvJ 43/75, Gabrielle Defrenne v. Belgische luchtvaart-
gang en bladzijde. maatschappij NV SABENA, Jur. 1976, 455.
• HvJ C-27/04, Commissie v. Raad, Jur. 2004, I, 6649.
) • EHRM, W. v. United Kingdom, DR 1983, 32. • Ger. EG T-584/93, Roujanski v. Raad, Jur. 1994, II, 585.
• EHRM, Kostovski v. The Netherlands, ECHR 1990, Ser. • HvJ F-42/05, Francisco Rossi Ferreras v. Commissie
A, 221. [2007], voorlopig enkel te consulteren op www.curia.eu.
• EHRM, Papachelas v. Greece, ECHR 1999-II.
De verwijzing naar een geconsulteerde onlinepublicatie, zie
De verwijzing naar een geconsulteerde onlinepublicatie wordt http://curia.europa.eu, wordt dan:
dan:
) • HvJ C-27/04, Commissie v. Raad, 2004.
) • EHRM, Kostovski v. The Netherlands, 1990.
165. De uitspraken van het Benelux Gerechtshof worden gepu-
Een volledige lijst van verwijzingen naar uitspraken is consul- bliceerd in het Benelux Publikatieblad, verspreid door het
teerbaar op de site: www.echr.coe.int/ECHR/EN/Header/Case- Secretariaat-Generaal. Zij verschijnen eveneens in de Jurispru-
Law/HUDOC/HUDOC+database. dentie van het Benelux Gerechtshof en bovendien zijn ze online
consulteerbaar (www.courbeneluxhof.info).
164. Rechtspraak van het Hof van Justitie en Gerecht van Eer-
ste Aanleg van de Europese Gemeenschappen en het Gerecht ) • Beneluxhof 13 december 1994, nr. A 93/3, Benelux Jur.
voor Ambtenarenzaken van de Europese Gemeenschappen kan 1994, afl. 15, 56.
op de volgende manier geciteerd worden:
i. HvJ, Ger. EG of Ger. Ambt. EU;
ii. nummer van de zaak;
iii. partijen (eventueel afgekort als de zaak gekend is onder de
afkorting);
iv. vindplaats in de officiële publicatie (Jur., gevolgd door ‘I’
voor arresten van het Hof van Justitie en door ‘II’ voor uit-
spraken van het Gerecht van Eerste Aanleg);

V&A 61 62 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
2.3. Rechtsleer
2.3.1. Onderdelen van de verwijzing
2.3.1.1. Boeken
2.3.1.1.1. Algemeen
166. In een referentie aan een boekwerk in een bibliografie
worden de volgende gegevens in de aangeduide volgorde ver-
meld:
i. familienaam van de auteur(s) in kleine kapitalen (met grote
kapitalen voor de hoofdletters);
ii. initialen van de opgegeven voornamen van de auteur
(gevolgd door een punt);
iii. volledige titel van het boekwerk, gecursiveerd (of in een
handgeschreven tekst onderstreept);
iv. aantal delen, zo er meerdere zijn, of aanduiding welbepaald
deel;
v. eerste plaatsnaam waar het werk is uitgegeven (in het
Nederlands);
vi. naam van de uitgever;
vii. jaar van uitgave van het boekwerk of aanduiding dat het
werk losbladig is (‘losbl.’);
viii.totaal aantal pagina’s (eventueel folio’s, kolommen of num-
mers als er geen paginering is). Indien het voorwerk een
afzonderlijke Romeinse paginering kent, kan die eveneens
worden vermeld, gevolgd door een plusteken en het aantal
pagina’s (zonder spaties). Romeinse en Arabische cijfers
worden niet samengeteld.
De verschillende elementen van de verwijzing worden van
elkaar gescheiden door komma’s.
V&A
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
) • VANDEPUTTE, R., Verbintenissen en overeenkomsten in
kort bestek, Antwerpen, Kluwer rechtswetenschappen,
1986, 119 p.
• MAST, A., DUJARDIN, J., VAN DAMME, M. en VANDE
LANOTTE, J., Overzicht van het Belgisch Administratief
Recht, Mechelen, Kluwer, 2006, xxxix+1172 p.
167. In een voetnoot dient de eerste referentie aan een boek
dezelfde gegevens te bevatten, met dit verschil dat de initialen
van de voornaam de familienaam voorafgaan. Wanneer men
verwijst naar een specifieke passage, vermeldt men in de plaats
van het aantal pagina’s van het werk, de begin- en eindpagina
van de relevant geachte passage.
) • H. BOCKEN, Preventie, toerekening en herstel van schade
door milieuverontreiniging, Deventer, Kluwer, 1983, 115-
117.
168. Wanneer in de tekst (corpus) de naam van de auteur en
eventueel ook de titel van het werk zijn vermeld, worden deze
gegevens in de voetnoot duidelijkheidshalve herhaald.
2.3.1.1.2. Auteurs
169. De volgende regels gelden alleen voor boeken waarbij alle
auteurs verantwoordelijk zijn voor het hele werk. Is iedere
auteur slechts verantwoordelijk voor zijn welomlijnde bijdrage
in het werk, dan hebben we te maken met een verzamelwerk
(infra nr. 200 et seq.).
Zijn er twee of meer coauteurs, dan moeten van ieder van hen
de familienaam en de initialen van de opgegeven voornamen in
de referentie worden vermeld. De namen van de coauteurs wor-
den bij voorkeur gescheiden door komma’s, de laatste twee
63 64 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
door het woordje ‘en’. Dit laatste geldt ook wanneer er slechts
twee auteurs zijn. Ook als het aantal auteurs erg groot is, wor-
den in een bibliografie en in een eerste voetnootvermelding alle
namen opgenomen. Wanneer er meer dan drie auteurs zijn, kan
vanaf een tweede vermelding in een voetnoot worden volstaan
met de naam van de eerste auteur, gevolgd door de vermelding
‘et al.’
) • ALEN, A. en DUJARDIN, J., Casebook Belgisch admini-
stratief recht, Brussel, Story-Scientia, 1991, 734 p. [bibli-
ografie]
• F. GORLÉ, G. BOURGEOIS, H. BOCKEN en K. LEMMENS,
Rechtsvergelijking, Mechelen, Kluwer, 2007, 135. [eerste
voetnootvermelding]
• F. GORLÉ et al., Rechtsvergelijking, 135. [vanaf de tweede
voetnootvermelding]
170. Is de auteur geen fysieke persoon, dan wordt de auteurs-
naam vervangen door de naam van de rechtspersoon, de instel-
ling, de groepering... Is ook die niet voorhanden, dan vervangt
een X de auteursnaam.
) • VLAAMSE OMBUDSDIENST, Jaarverslag 2006, Brussel,
Vlaamse Ombudsdienst, 2007, 279 p.
• DE OMBUDSMAN BIJ DE NMBS-GROEP, Jaarverslag 2006,
www.b-rail.be/ombudsman/N/files/
JAARVERSLAG2006.pdf.
• X, Gids voor sociale reglementeringen in de onderne-
ming, Mechelen, Kluwer, 2007 (cd-rom).
171. In geval van herwerking of aanvulling van een boek door
één of meer andere auteurs worden bij referentie aan dit nieuwe
werk ook de nieuwe auteurs vermeld.
V&A 65
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
) • RONSE, J., DE WILDE, L., CLAEYS, A. en MALLEMS, I.,
Schade en schadeloosstelling, I in APR, Gent, Story-
Scientia, 1984, 411 p. [bibliografie]
• A. MAST, J. DUJARDIN, M. VAN DAMME en J. VANDE
LANOTTE, Overzicht van het Belgisch administratief
recht, Mechelen, Kluwer, 2006, 614-615. [voetnoot]
2.3.1.1.3. Verschillende delen en banden
172. Wanneer wordt verwezen naar een werk dat uit verschil-
lende boekdelen bestaat, kan de referentie in een bibliografie of
in een voetnoot betrekking hebben op het gehele werk of enkel
op één of meer delen ervan.
Bij een referentie aan het hele werk, wordt het aantal delen in
Romeinse cijfers aangeduid, gevolgd door de afkorting ‘dln.’
) • GERLO, J., Personen- en familierecht, III dln., Brussel,
Story-Scientia, 1991, 499 p.
173. Verwijst men daarentegen naar één of meerdere welbe-
paalde delen van het werk, dan volstaat een Romeins cijfer,
zonder verdere aanduiding.
) • BAETEMAN, G., Personen- en gezinsrecht, II, Antwerpen,
Kluwer, 1992, 509 p.
Draagt ieder deel een afzonderlijke titel, dan wordt die best na
het Romeinse cijfer worden aangehaald.
) • DE PAGE, H. en MASSON, I., Traité élémentaire de droit
civil belge, II, Les personnes, Brussel, Bruylant, 1990,
641 p.
66 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
174. Wanneer de auteur een bepaald deel van zijn werk nog
eens opdeelt in verschillende banden, dan gebeurt de aandui-
ding van één welbepaalde band door middel van een Arabisch
cijfer. Deel en band worden gescheiden door een schuine streep.
) • H. DE PAGE en R. DEKKERS, Traité élémentaire de droit
civil belge, VII/1, Brussel, Bruylant, 1962, 892.
2.3.1.1.4. Plaats, uitgever en jaar van publicatie
175. Wanneer een werk in verschillende (Belgische) plaatsen is
uitgegeven, wordt alleen de eerste in het boek vermelde plaats-
naam weergegeven.
) • COLLE, P., Algemene beginselen van het Belgisch verzeke-
ringsrecht, Brussel, Bruylant, 1994, 147 p.
Als een uitgever zowel in het binnen- als in het buitenland het
werk uitgeeft, dan gaat de voorkeur uit naar de Belgische
plaatsnaam, in haar Nederlandse vertaling waar mogelijk.
) • BERCKMANS, P., DE VOCHT, C. en VAN HOUTTE, J., Adop-
tie. Een rechtssociologische benadering, Antwerpen, De
Sikkel, 1981, 174 p.
Wanneer geen plaats van uitgave is opgegeven, wordt dit in de
referentie bij voorkeur aangeduid door de letters ‘s.l.’ (sine
loco).
176. Om het opzoeken van een boek voor de lezer te verge-
makkelijken, is vermelding van de uitgever in de referentie
noodzakelijk. Die mag eventueel worden ingekort, bv. ‘Maklu’
i.p.v. ‘Maklu uitgevers’ of ‘Kluwer’ i.p.v. ‘Kluwer Rechtswe-
tenschappen België’.
V&A 67
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
Wanneer een werk twee of meer uitgevers heeft, wordt enkel de
eerst vermelde van die uitgevers of minstens de Belgische in de
referentie vermeld.
177. De aanduiding van het jaar van uitgave van het boek
maakt een verwijzing naar de druk of uitgave overbodig. Ver-
wijzingsmoeilijkheden kunnen zich voordoen wanneer een
werk uit verschillende boekdelen bestaat en deze delen in ver-
schillende jaren werden gepubliceerd. Betreft de referentie het
volledige werk, dan kan men ofwel verwijzen naar de jaartallen
van het eerste en het laatste deel, ofwel de publicatiedatum voor
ieder deel afzonderlijk vermelden. Dat laatste geniet de voor-
keur wanneer de verschillende delen niet in chronologische
volgorde het licht zagen.
In verband met de tweede referentiewijze wordt nog aangestipt
dat de publicatiedatum en het totaal aantal bladzijden, kolom-
men of nummers, bij wijze van uitzondering onmiddellijk na de
aanduiding van het desbetreffende deel worden geplaatst, en
dus voor de vermelding van plaats en uitgever.
) • GERLO, J., Handboek voor familierecht, II dln., Brugge,
die Keure, 2003-04.
• GERLO, J., Handboek voor familierecht, I, Personen- en
familierecht, 2003, 359 p., II, Huwelijksvermogensrecht,
2004, 344 p., Brugge, die Keure.
Heeft de referentie slechts betrekking op één bepaald deel van
het werk, dan wordt uiteraard alleen het publicatiejaar van dat
deel geciteerd.
) • GERLO, J., Handboek voor familierecht, I, Personen- en
familierecht, Brugge, die Keure, 2003, 359 p.
68 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
Wanneer geen jaar van uitgave in het boek is vermeld, wordt dit
in de verwijzing bij voorkeur aangeduid door de letters ‘s.d.’
(sine dato).
178. Wanneer in het boek noch de plaats noch de datum van
uitgave zijn vermeld, dan wordt dit in de verwijzing bij voor-
keur aangeduid door ‘s.l.n.d.’ (sine loco nec dato).
2.3.1.1.5. Pagina’s, kolommen en randnummers
179. Wordt in een bibliografie verwezen naar een boekwerk of
wordt in een voetnoot gerefereerd aan het boek als dusdanig,
dan wordt het totaal aantal bladzijden of kolommen van het
werk opgegeven in Arabische cijfers gevolgd door de aandui-
ding ‘p.’ voor het aantal bladzijden en ‘k.’ voor de kolommen.
) • VAN DEN WIJNGAERT, C., De uitleveringsexceptie voor
politieke misdrijven, Brussel, VUB, s.d., 483 p.
Ook hier kunnen moeilijkheden rijzen wanneer het boekwerk
uit verschillende delen bestaat. Indien de paginering over de
verschillende delen doorloopt, wordt enkel het totaal aantal
bladzijden vermeld.
) • VAN HOUTTE, J., Beginselen van het Belgisch belasting-
recht, II dln., Gent, Story-Scientia, 1966, 793 p.
Indien de paginering niet doorloopt, wordt elke referentie aan
het totaal aantal bladzijden weggelaten.
) • DEKKERS, R., Précis de droit civil belge, III dln., Brussel,
Bruylant, 1954-55.
V&A 69
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
Heeft de referentie slechts betrekking op een bepaald deel van
het werk, dan wordt uiteraard alleen het totaal aantal bladzijden
van dat deel geciteerd.
180. Indien in een voetnoot wordt verwezen naar een speci-
fieke passage, volstaat de vermelding van de desbetreffende
bladzijden of kolommen in Arabische cijfers zonder verdere
aanduiding zoals ‘p.’ of ‘k.’
) • S. VAN CROMBRUGGE, Beginselen van de vennootschaps-
belasting, Kalmthout, Biblo, 2003, 168.
181. Wanneer naar een passage in een boekwerk wordt verwe-
zen die voorzien is van zowel een paginering als een randnum-
mering, wordt bij voorkeur naar beide verwezen. De verwijzing
naar de pagina komt voor de verwijzing naar het nummer.
Eventueel kan men ook volstaan met het meest relevante gege-
ven. Vooral bij verwijzingen naar websites is het randnummer
dan het meest aangewezen.
) • M. STORME en M. MARESCEAU, Europese rechtspleging
en rechtspraak, Gent, Story-Scientia, 1979, 54, nr. 86 en
98, nr. 144.
• L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Ant-
werpen, Intersentia, 2000, 714, nr. 566.
• M.E. STORME, Rechtsvorming en rechtspraak in Europees
verband, http://webh01.ua.ac.be/storme/, nr. 59bis.
182. Het kan nuttig zijn om bij verwijzing naar een nummer in
een boek ook melding te maken van de eventuele onderverde-
lingen van dit nummer.
) • H. DE PAGE en R. DEKKERS, Traité, IV, nr. 207, litt. C.
70 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
2.3.1.1.6. Lettertekens, cijfers en interpunctie
183. Inzake lettertekens en cijfers gelden de volgende richtlij-
nen:
– familienaam en de initialen van de voornamen van de
auteur(s) in kleine kapitalen (met grote kapitalen voor de
hoofdletters);
– titel van het boekwerk in gewone letters en gecursiveerd
waar mogelijk, anders onderstreept;
– delen in Romeinse cijfers en banden in Arabische cijfers.
184. Alle in een verwijzing voorkomende elementen worden
door komma’s van elkaar gescheiden. Er staat echter geen
komma tussen de initialen van de voornaam en de familienaam
van de auteur (voetnoten) maar wel andersom (bibliografie).
) • STORME, M., Algemene inleiding tot het recht, Antwer-
pen, Kluwer, 1990, 390 p.
• A. BERTOUILLE en L. SPAUTE, De nieuwe tuchtregeling
van het gemeentepersoneel, Heule, UGA, 1993, 53-54.
185. Verwijzingen naar verschillende boeken, tijdschriftartike-
len etc. worden onderling gescheiden door een kommapunt.
) • L. CORNELIS, Beginselen van het Belgische buitencon-
tractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 89-90; W. DE BONDT, De gekwalificeerde benade-
ling, Antwerpen, Kluwer, 1985, 164.
V&A 71
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
2.3.1.2. Bijdragen in tijdschriften
2.3.1.2.1. Algemeen
186. In een referentie aan een tijdschriftartikel in een bibliogra-
fie worden de volgende gegevens in de aangegeven volgorde
vermeld.
i. familienaam van de auteur(s) in kleine kapitalen (met grote
kapitalen voor de hoofdletters);
ii. initialen van de opgegeven voornamen van de auteur
gevolgd door een punt;
iii. volledige titel van de bijdrage tussen dubbele aanhalingste-
kens;
iv. afgekorte titel van het tijdschrift waarin de bijdrage ver-
scheen (cf. www.rechtsaf.be);
v. jaargang (dit is het jaartal van het burgerlijke jaar, eventueel
beide jaartallen van een werkjaar, en niet het volume of de
aflevering binnen een jaargang);
vi. begin- en eindbladzijde (of kolom) van de bijdrage.
De elementen worden gescheiden door komma’s, behalve tus-
sen de afgekorte tijdschrifttitel en de jaargang waar geen leeste-
ken staat.
) • SCHRANS, G., “De progressieve totstandkoming der con-
tracten”, TPR 1984, 1-32.
187. In een voetnoot bevat de verwijzing naar een tijdschriftar-
tikel dezelfde gegevens, met dien verstande dat de initialen van
de voornaam vóór de familienaam komen.
) • G. SCHRANS, “De progressieve totstandkoming der con-
tracten”, TPR 1984, 1-32.
72 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
Wil men echter naar een welbepaalde passus in het artikel ver-
wijzen, dan worden in plaats van de begin-
en eindbladzijde de
volgende gegevens vermeld:
– beginbladzijde (of -
kolom) van het artikel tussen haakjes;
– begin-
en eindbladzijde (-kolom of -
nummer) van de
bedoelde passus in het artikel.
) • G. SCHRANS, “De progressieve totstandkoming der con-
tracten”, TPR 1984, (1) 3-7.
2.3.1.2.2. Verschillende en anonieme auteurs
188. Zijn er twee of meer coauteurs van een tijdschriftartikel,
dan moeten van elk van hen de familienaam en de initialen van
de opgegeven voornamen worden vermeld. De namen van de
verschillende coauteurs worden gescheiden door komma’s, de
laatste twee namen door het woordje ‘en’. Dit laatste geldt ook
wanneer er slechts twee auteurs zijn.
) • HERBOTS, J. en MEULEMANS, D., “De expertises in het
kader van de woningbouwwet. De verplichte en faculta-
tieve tussenkomst van een architect”, DCCR 1994-95,
102-
119.
Bij een anoniem tijdschriftartikel wordt in de plaats van de
auteursnaam ‘X’ vermeld.
) • X, “Aansprakelijkheid en verzekering van de architect”,
De Verz. 1990, 5-12.
• X, “A propos de la responsabilité des constructeurs”, JT
1991, 35.
V&A 73
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
2.3.1.2.3. Vindplaats
189. Is een artikel in twee of meer afleveringen van een tijd-
schrift afgedrukt, dan worden de begin- en eindbladzijde van
alle gedeelten opgegeven. Zo nodig worden ook de verschil-
lende jaargangen aangeduid met herhaling van de afkorting van
het tijdschrift.
) • VAN OMMESLAGHE, P., “Les sociétés commerciales. Exa-
men de jurisprudence (1979-1990)”, RCJB 1992, 573-
708, RCJB 1993, 639-824 en RCJB 1994, 733-820.
190. De vermelding van de nummers of afleveringen is overbo-
dig als de paginering gewoon doorloopt over de jaargang heen.
In dat geval dient enkel het jaartal van de jaargang te worden
vermeld. Heeft echter elke tijdschriftaflevering een eigen pagi-
nering, dan dient het nummer van die aflevering te worden ver-
meld en dit onmiddellijk na de aanduiding van de jaargang.
Men gebruikt de afkorting ‘afl.’ gevolgd door het desbetref-
fende nummer.
) • MATTHIJS, J., “Sommige recente problemen van medische
aansprakelijkheid in België”, Vl.T.Gez. 1980-81, afl. 2,
2-8.
In uitzonderlijke gevallen is het aangewezen ook de datum van
de aflevering te vermelden (na het nummer van de aflevering).
Zeker als de aflevering geen nummer heeft, wordt de datum
vermeld (bv. kranten).
) • M. VIDAL, “Hete zomer op de Noordpool”, Juristenkrant,
afl. 153, 12 september 2007, 3.
74 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
191. De verwijzingsregels voor gedrukte tijdschriften gelden
ook voor onlinetijdschriften, met toevoeging van de URL.
) • MEEUSEN, J., “Het arrest Inspire Art: het Hof van Justitie
bevestigt zijn liberale benadering van de communautaire
vestigingsvrijheid van vennootschappen”, Tijd-
schrift@ipr.be 2004, www.ipr.be, 122-125.
2.3.1.2.4. Pagina’s, kolommen en randnummers
192. Wat de aanduiding van bladzijden, kolommen en/of num-
mers betreft, gelden mutatis mutandis dezelfde regels als voor
de referenties aan rechtspraak en aan boekwerken. Ook in tijd-
schriftverwijzingen worden de afkortingen ‘k.’ en ‘p.’ steeds
weggelaten.
193. Sommige publicaties gebruiken een nummer om de
onderscheiden bijdragen aan te geven. Binnen elk nummer
volgt dan een paginering. In die gevallen komt de verwijzing
naar het nummer voor de verwijzing naar de pagina.
Uitzonderlijk verwijst hetzelfde nummer naar de twee bedrukte
zijden van een blad of folio. In dat geval kan de referentie aan
de pagina worden aangevuld met de aanduiding ‘recto’ (‘r°’) of
‘verso’ (‘v°’) al naargelang men de voorzijde of de keerzijde
bedoelt.
) • A. VAN OEVELEN, “De aansprakelijkheid jegens psy-
chisch gehandicapten”, RGAR 1980, nr. 10.151, 7 r°.
2.3.1.2.5. Annotaties van rechtspraak
194. Noten bij rechtspraak worden geciteerd als rechtslitera-
tuur, met de expliciete vermelding ‘noot onder’. De verwijzin-
V&A 75
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
gen geschieden in beginsel op dezelfde wijze als die naar
tijdschriftartikelen.
Wanneer de naam van de auteur en de titel van de annotatie
voorhanden zijn, dan worden beide vermeld. De aanduiding van
de rechterlijke uitspraak waarbij de noot werd geschreven,
wordt dan tussen haakjes geplaatst na de titel van de noot.
) • DECLERCQ, R., “Motiveringsgebrek in het bevel tot aan-
houding” (noot onder Cass. 21 juni 1994), RW 1994-95,
402-405.
Betreft het een noot zonder titel maar met vermelding van de
naam van de auteur, dan wordt de referentie als volgt opgesteld:
) • SENAEVE, P., noot onder Antwerpen 21 februari 1979, RW
1978-79, 2328.
Hetzelfde geldt indien de noot slechts met de initialen van de
auteur is ondertekend.
) • L.V.G., noot onder Cass. 27 september 1993, De Verz.
1994, 53.
Is de noot niet ondertekend, dan wordt de aanduiding ‘X’
gebruikt, zowel in de bibliografie als in de voetnoot.
) • X, noot onder Antwerpen 27 juni 1975, RW 1975-76,
1892.
Het woord ‘noot’ wordt niet afgekort.
76 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
2.3.1.2.6. Lettertekens, cijfers en interpunctie
195. Inzake lettertekens en cijfers gelden de volgende richtlijnen:
– de familienaam en de initialen van de voornamen van de
auteur(s) in kleine kapitalen (en grote kapitalen voor de
hoofdletters);
– de titel van het tijdschriftartikel tussen dubbele aanhalings-
tekens;
– de titel van het tijdschrift waarin het artikel werd gepubli-
ceerd, gecursiveerd waar mogelijk, in handgeschreven tek-
sten onderstreept;
– de jaargang van het tijdschrift in Arabische cijfers. Wanneer
een jaargang een gedeelte van twee burgerlijke jaren in een-
zelfde eeuw bestrijkt, dan wordt de eeuw slechts bij het eer-
ste jaartal aangeduid;
– bladzijden, kolommen en/of nummers in Arabische cijfers.
) • ADAMS, M., “Een rechtstheoretische glosse bij artikel 6
van het Gerechtelijk Wetboek”, RW 1994-95, 1087-1089.
• LAENENS, J., “De doorwerking van het Europees gemeen-
schapsrecht in het procesrecht”, RW 1995-96, 1172-1179.
196. Alle in de verwijzing voorkomende elementen worden
door komma’s gescheiden, met volgende uitzonderingen:
– geen komma tussen de initialen van de voornaam en de
familienaam van de auteur (voetnoten) maar wel andersom
(bibliografie);
– geen komma na de afkorting van het tijdschrift;
– geen komma na de tussen haakjes vermelde beginpagina
van het artikel;
– geen komma voor de vermelding betreffende de noot, als het
een noot met titel betreft.
V&A 77
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
) • A. VASTERAVENDTS, “Reserve en beschikbaar deel”, TPR
1985, (471) 488-490.
• R. VAN RANSBEECK, “Iedere borg zijn deel…maar dan
volgens artikel 2033 van het Burgerlijk Wetboek” (noot
onder Cass. 29 oktober 1999), RW 1999-2000, (220) 221.
197. De verschillende referenties aan boeken, tijdschriftartike-
len etc. worden onderling gescheiden door een kommapunt.
) • H. CASMAN, Notarieel familierecht, Gent, Mys &
Breesch, 1991, 693; A. VASTERAVENDTS, “Reserve en
beschikbaar deel”, TPR 1985, (471) 488-490.
198. Uitzonderlijk wordt een zelfde artikel in verschillende
tijdschriften gepubliceerd. In dat geval kan het nuttig zijn om
verschillende vindplaatsen van ditzelfde artikel aan te halen, bv.
om het opzoekingswerk van de lezer te vergemakkelijken. De
verwijzingen naar die verschillende vindplaatsen worden dan
onderling gescheiden door komma’s. Voor de laatste twee refe-
renties gebeurt dit door het woordje ‘en’. Dit laatste geldt ook
wanneer er slechts twee vindplaatsen worden opgegeven.
) • VAN OMMESLAGHE, P., “La responsabilité des profession-
nels de la comptabilité et de la révision comptable”,
St.Acc.Bedr. 1981, afl. 1, 25-70 en Rev.b.compt. 1981, afl.
1, 25-70.
2.3.1.2.7. Bijdragen zonder titel
199. In een bibliografie kan een bijdrage zonder titel aangeduid
worden met een omschrijving die zelf bedacht werd om de
inhoud te omschrijven en die in de plaats komt van de titel. Het
moet wel duidelijk zijn dat de titel zelf bedacht werd, door het
gebruik van vierkante haken.
78 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
) • ADONNINO, P., [“Règles de non-discrimination en matière
d’imposition internationale. Rapport général”],
Cah.dr.fisc.intern. 1993, afl. 78b, 73-130.
2.3.1.3. Verzamelwerken en reeksen
2.3.1.3.1. Begrip
200. Verzamelwerken zijn werken waarin verschillende auteurs
ieder afzonderlijk een welbepaalde bijdrage hebben gepubli-
ceerd. Het gaat m.a.w. niet om coauteurs van één coherent werk
(supra nr. 169). Deze werken zijn te onderscheiden van tijd-
schriften door hun niet-periodiek karakter. Voorbeelden van
verzamelwerken zijn encyclopedische publicaties, zoals de
Répertoire pratique du droit belge, feestbundels, libri amico-
rum, boeken waarin congresverslagen of handelingen van stu-
diedagen zijn gepubliceerd, boeken waarin elke auteur een
bepaald hoofdstuk heeft geschreven etc.
Bij verwijzingen naar deze werken, moet een onderscheid wor-
den gemaakt naargelang wordt gerefereerd aan het verzamel-
werk als dusdanig dan wel aan een bepaalde bijdrage erin.
Algemeen kan men stellen dat referenties aan verzamelwerken
geredigeerd worden zoals verwijzingen naar boeken en referen-
ties naar de bijdragen in verzamelwerken zoals tijdschriftartike-
len.
2.3.1.3.2. Verwijzing naar het verzamelwerk
201. Een verwijzing naar een verzamelwerk als dusdanig in
een bibliografie of in een voetnoot is analoog aan die naar een
boek, met dien verstande dat de naam van de editor in de plaats
komt van de naam van de auteur, gevolgd door de vermelding
V&A 79
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
(tussen haakjes) van de afkorting ‘ed.’ of, indien er meerdere
editors zijn, ‘eds.’
) • TAEYMANS, M. (ed.), Defederalisering van Justitie, Brus-
sel, Larcier, 2003, vi+142 p.
202. Wanneer op het titelblad van het verzamelwerk als editor
geen naam van een fysiek persoon wordt opgegeven, maar een
instelling of vereniging, dan wordt die als ‘editor’ vermeld.
) • VLAAMS PLEITGENOOTSCHAP BIJ DE BALIE TE BRUSSEL
(ed.), Schuldeisers en ondernemingen in moeilijkheden,
Kalmthout, Biblo, 1994, 228 p.
203. Wanneer het verzamelwerk meerdere editors heeft, wor-
den zij allen vermeld in de volgorde waarin zij op het werk
voorkomen. Ook als het aantal editors erg groot is, worden in
een bibliografie en in een eerste voetnootvermelding alle namen
opgenomen. Wanneer er meer dan drie editors zijn, kan vanaf
een tweede vermelding in een voetnoot worden volstaan met de
naam van de eerste editor, gevolgd door de vermelding ‘et al.’
) • A. ARTS, I. VEROUGSTRAETE, R. ANDERSEN, G. SUETENS-
BOURGEOIS, M.-F. RIGAUX, R. RYCKEBOER en A. DE
WOLF (eds.), De verhouding tussen het Arbitragehof, de
Rechterlijke Macht en de Raad van State, Brugge, die
Keure, 2006, 394 p. [eerste vermelding]
• A. ARTS et al. (eds.), De verhouding tussen het Arbitrage-
hof, de Rechterlijke Macht en de Raad van State, Brugge,
die Keure, 2006, 394 p. [vanaf tweede vermelding]
204. Wanneer geen persoon of instelling als editor van het ver-
zamelwerk wordt opgegeven, worden de auteurs van de indivi-
80 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
duele bijdragen vermeld, zo nodig met de vermelding ‘et al.’ Er
wordt geen gebruik gemaakt van de vermelding X als editor.
) • TAELS, J., VANHEESWIJCK, G., REYNAERT, P., BRAECK-
MANS, L., WEYNS, W., DIJON, X., VELAERS, J., NYS, H.,
KEMPEN, M., VAN SLYCKEN, L., VAN OEVELEN, A., DE
BOECK, A., VANHEULE, D., ADAMS, M., CUYPERS, D., DE
DONCKER, A., VAN NESTE, F. en TANGHE, F., Over zich-
zelf beschikken? Juridische en ethische bijdragen over het
leven, het lichaam en de dood, Antwerpen, Maklu, 1996,
628 p.
205. Verwijzingen zoals ‘redactie’ (‘red.’) of ‘o.l.v.’ kunnen
geïnterpreteerd worden als ‘editor’.
206. Als het verzamelwerk losbladig is, wordt het jaartal van
publicatie vervangen door ‘losbl.’
2.3.1.3.3. Verwijzing naar een bijdrage in een verzamelwerk
207. Bij verwijzing in een bibliografie of in een voetnoot naar
een bijdrage in een verzamelwerk worden de volgende gege-
vens in de aangeduide volgorde vermeld:
i. familienaam van de auteur van de bijdrage in kleine kapita-
len (met grote kapitalen voor de hoofdletters);
ii. initialen van de opgegeven voornamen van die auteur (in
kapitalen) (voor voetnoten eerst initialen en dan familie-
naam);
iii. volledige titel van de bijdrage (tussen dubbele aanhalingste-
kens);
iv. het woordje ‘in’;
v. gegevens van de editor (naar analogie met de auteur van een
boek);
V&A 81
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
vi. volledige titel van het verzamelwerk (cursief, onderstreept
in een handgeschreven tekst) evenals de andere gegevens
die ook bij de verwijzing naar een boek (supra) moeten wor-
den vermeld;
vii. aanduiding van de begin- en eindpagina of, bij verwijzing
naar een passus, de beginpagina van de bijdrage tussen
haakjes en de pagina’s waarnaar wordt verwezen.
) • J. PUT en S. RENETTE, “Toepassingsgebied RSZ-Wet en
bijdrageregeling in de rechtspraak van het Arbitragehof”
in R. JANVIER, A. VAN REGENMORTEL en V. VERVLIET
(eds.), Het Arbitragehof en de sociale zekerheid, Brugge,
die Keure, 2004, (41) 51. [voetnoot]
• PUT, J. en RENETTE, S., “Toepassingsgebied RSZ-Wet en
bijdrageregeling in de rechtspraak van het Arbitragehof”
in R. JANVIER, A. VAN REGENMORTEL en V. VERVLIET
(eds.), Het Arbitragehof en de sociale zekerheid, Brugge,
die Keure, 2004, 41-90. [bibliografie]
• D. CUYPERS, “Lichaam en zelfbeschikking in het sociaal
recht” in J. TAELS et al., Over zichzelf beschikken? Juridi-
sche en ethische bijdragen over het leven, het lichaam en
de dood, Antwerpen, Maklu, 1996, 417-442. [tweede ver-
melding]
208. Bij de verwijzing naar een concrete bijdrage in een losbla-
dig verzamelwerk, verdient het aanbeveling het publicatiejaar
van de gebruikte bijdrage te vermelden.
2.3.1.3.4. Interpunctie
209. Alle elementen van een verwijzing worden bij voorkeur
door komma’s van elkaar gescheiden. Er staat echter geen
komma tussen de initialen van de voornaam en de familienaam
(in die volgorde), noch voor of na het woord ‘in’.
82 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
210. De trefwoorden in een verzamelwerk worden voorafge-
gaan door het woord ‘verbo’ (of de afkorting ‘v°’) en worden
gecursiveerd waar mogelijk, in handgeschreven teksten onder-
streept.
) • RPDB, v° Assurances terrestres, nrs. 118-
119.
• RPDB, Compl. V, v° Filiation adoptive, nr. 4.
2.3.1.3.5. Reeksen
211. Een reeks is een aantal afzonderlijke werken onder
gemeenschappelijke benaming gepubliceerd, zoals de Alge-
mene Praktische Rechtsverzameling, de Beginselen van het Bel-
gisch privaatrecht of het Répertoire notarial. De vermelding
van de reeks is volledig facultatief. Indien men ze wenst te ver-
melden, gebeurt dit op dezelfde wijze als voor bijdragen in een
verzamelwerk (supra nr. 207). Het woord ‘in’ wordt in dit geval
gevolgd door de naam van de reeks. De editor van de reeks zelf
wordt nooit vermeld.
) • J. PETIT, Kort geding: eenzijdig verzoekschrift in arbeids-
gerechten en sociaal procesrecht in APR, Gent, Story-
Scientia, 1980, nr. 421-428.
• VAN NESTE, F., Zakenrecht, I, Goederen, bezit en eigen-
dom in Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Gent,
Story-Scientia, 1990, 507 p.
2.3.1.4. Doctoraatsproefschriften, verhandelingen,
masterproeven, scripties …
212. Bij voorkeur wordt verwezen naar de handelseditie van
een doctoraatsproefschrift. Indien men toch verwijst naar de
originele versie of bij verwijzingen naar ongepubliceerde proef-
V&A 83
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
schriften, thesissen, masterproeven of scripties vermeldt men na
auteur en titel:
– ‘onuitg.’;
– aard van het werk;
– opleiding waarbinnen het werk werd geschreven;
– universiteit;
– jaartal(len);
– aantal bladzijden of specifiek bedoelde passage.
) • GEENS, K., Het vrij beroep, onuitg. doctoraatsthesis Rech-
ten K.U.Leuven, 1986, xx+640 p.
• CREEMERS, B., Het internet als huwelijksbureau.
Datingsites in België: een onderzoek, licentiescriptie
Communicatiewetenschappen K.U.Leuven, 2004-05,
www.ethesis.net.
2.3.2. Volgorde van de verschillende referenties
2.3.2.1. Bibliografie
2.3.2.1.1. Algemeen
213. In een bibliografie worden de werken alfabetisch, volgens
de familienamen van de auteurs, gerangschikt met een komma
tussen de familienaam en de eerste letter van de voornaam. Een
onderverdeling van de bibliografie naargelang het boekwerken
of tijdschriftartikelen betreft, kan nuttig zijn.
) • CORNELIS, L., Beginselen van het Belgische buitencon-
tractuele aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu,
1989, 744 p.
• VANDEUR, M., Schadeloosstelling volgens gemeen recht,
Brussel, Ced. Samsom, 1980, 220 p.
84 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
214. Verwijzingen naar auteurs van wie de naam begint met
een voorvoegsel (van, de etc.) moeten steeds alfabetisch worden
gerangschikt volgens de eerste letter van het voorvoegsel. Zo
staat een werk van Walter Van Gerven onder de V en niet onder
de G. Adellijke titels worden niet vermeld.
215. Ontbreekt de naam van de auteur, dan wordt deze ano-
nieme publicatie in een bibliografie alfabetisch gerangschikt op
grond van de letter X onder de auteurs en vervolgens verder
gerangschikt in alfabetische volgorde volgens de titels van de
werken.
) • X, “Behoort de R.V. tot de belastbare grondslag van een
beleggingsvennootschap?”, Fiskoloog 1991, afl. 133, 6.
• X, “De fiscale rentree”, Fisc.Koerier 1991, 365.
216. Zijn in een bibliografie meerdere boeken of artikelen van
dezelfde auteur opgenomen, dan worden deze werken alfabe-
tisch volgens de titels of chronologisch gerangschikt. De naam
van de auteur wordt telkens herhaald.
) • ALEN, A., Algemene beginselen en grondslagen van het
Belgisch publiek recht, Brussel, Story-Scientia, 1988,
536 p.
• ALEN, A., Rechter en bestuur in het Belgisch publiek
recht, Antwerpen, Kluwer, 1984, 928 p.
2.3.2.1.2. Verschillende auteurs
217. Werken die gezamenlijk zijn geschreven door verschil-
lende auteurs zonder dat aan één van hen een welbepaald deel
van het werk kan worden toegeschreven, worden geciteerd door
de namen van alle auteurs te vermelden in volgorde voorko-
mend in het desbetreffende boek of werk. De verwijzingen naar
V&A 85
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
deze werken worden alfabetisch geklasseerd volgens de fami-
lienaam van de eerste auteur.
) • VAN RYN, J. en HEENEN, J., Principes de droit commer-
cial, IV, Brussel, Bruylant, 1988, 593 p.
2.3.2.1.3. Verzamelwerken en reeksen
218. Bij verwijzingen naar verzamelwerken wordt eerst de
naam van de editor vermeld, gevolgd door (ed.). Deze verwij-
zingen worden alfabetisch geklasseerd volgens die naam. Wan-
neer het verzamelwerk meerdere editors heeft, worden zij allen
vermeld in de volgorde waarin zij op het werk voorkomen.
Wanneer het verzamelwerk geen editor heeft, worden de namen
van de auteurs vermeld. Er wordt geen gebruik gemaakt van de
vermelding ‘X’ als editor.
219. Verwijzingen naar bijdragen in verzamelwerken of boe-
ken die tot een reeks behoren, worden gerangschikt volgens de
familienamen van de auteurs van die bijdragen of boeken.
2.3.2.2. Voetnoten
220. In een voetnoot worden de referenties aan de rechtsleer
naar keuze van de auteur geschikt (alfabetisch, chronologisch of
volgens het gezag). Het gekozen systeem moet binnen het werk
wel consequent worden voortgezet.
221. De initialen van de voornaam worden, in tegenstelling met
wat het geval is in een bibliografie, vóór de familienaam
geplaatst.
) • R. KRUITHOF, H. BOCKEN, F. DE LY en B. DE TEMMER-
MAN, “Overzicht van rechtspraak (1981-1992). Verbinte-
86 Kluwer
 VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
nissen”, TPR 1994, (171) 322-323, nr. 105; L. VAEL,
Privaatrechtelijke veinzing, Antwerpen, Kluwer, 1996,
105-106, nr. 95; A. VAN OEVELEN, “Een verkoopovereen-
komst met een ongeoorloofd voorwerp en een ongeoor-
loofde prijs” in B. TILLEMAN en P.-A. FORIERS (eds.), De
koop/La vente, Brugge, die Keure, 2002, 9, nr. 11.
222. In voetnoten worden anonieme boeken, anonieme artike-
len of anonieme noten eveneens aangeduid met X.
) • X, “Conduite d’un véhicule autre que le véhicule désigné”
(noot onder Luik 14 december 1983), Jur.Liège 1984, 77.
223. Voor het overige gelden dezelfde regels als voor een bibli-
ografie (supra nr. 213 et seq.).
2.3.3. Herhaling van verwijzingen
224. Wanneer in een werk wordt verwezen naar een reeds eer-
der aangehaald boek of artikel van een auteur, wordt de referen-
tie aan dit werk volledig hernomen. Indien werken frequent
worden geciteerd, kan men gebruik maken van een verkorte
citeerwijze bestaande uit enkele woorden uit de titel. Daarbij
heeft men de keuze tussen:
– Het hanteren van een bibliografie vooraan of achteraan in
het werk waarin de volledige verwijzing is opgenomen;
) • H. DE PAGE en R. DEKKERS, Traité élémentaire de droit
civil belge, II, Brussel, Bruylant, 1964, 1196 p.
– Het aangeven van een verkorte citeerwijze in de eerste ver-
wijzing in voetnoot waarnaar nadien zal worden verwezen.
V&A 87
VERWIJZINGEN NAAR DE VERSCHILLENDE RECHTSBRONNEN
) • H. DE PAGE en R. DEKKERS, Traité élémentaire de droit
civil belge, II, Brussel, Bruylant, 1964, 1196 p. (hierna
verkort H. DE PAGE en R. DEKKERS, Traité).
Een latere verwijzing met kruisverwijzing zal er dan zo uitzien:
) • H. DE PAGE en R. DEKKERS, Traité, supra noot 1, 456.
Het gebruik van ‘o.c.’ (opus citatum, opere citato), ‘l.c.’ (locus
citatus, loco citato) of ‘idem’ wordt afgeraden.
225. Het woordje ‘passim’ mag niet worden gebruikt. Het bete-
kent immers ‘hier en daar’, wat als verwijzing onnauwkeurig en
dus wetenschappelijk onverantwoord is.
2.3.4. Buitenlandse rechtsleer
226. Voor verwijzing naar buitenlandse rechtsleer wordt
dezelfde methode gebruikt als voor Belgische rechtsleer. Plaats-
namen worden vernederlandst.
) • LAGHMANI, S., Histoire du droit des gens du jus gentium
impérial au jus publicum europaeum, Parijs, Pedone,
2003, 249 p.
• SCHILD, W., Bilder von Recht und Gerechtigkeit, Keulen,
Dumont, 1995, 271 p.
88 Kluwer
 AFKORTINGEN

3. AFKORTINGEN Voor een betekenisvolle citeertitel wordt gewoonlijk een kern-

woord uit het opschrift overgenomen. Dit vergemakkelijkt ook
het opzoeken van de tekst in databanken. Wie bijvoorbeeld aan
3.1. Wetgeving
de hand van de verkorte naam Jeugdbeschermingswet op zoek
gaat in Belgiëlex komt automatisch bij de wet van 8 april 1965
3.1.1. Opmerkingen vooraf
(en zijn latere wijzigingen) terecht.
227. Afkortingen van wetboeken en vaak aangehaalde verdra-
Het wordt natuurlijk een stuk moeilijker als de wetgever zelf
gen, internationaalrechtelijke normen, wetten en besluiten
niet bijzonder origineel geweest is in de naamgeving of als de
mogen worden geciteerd zonder verwijzing naar hun vindplaat-
bedoelde wetgeving een deel is van een groter geheel houdende
sen (supra nr. 90).
diverse bepalingen, programmawetten, mozaïekwetten, verza-
melwetgeving e.d. Dan verdient het aanbeveling aan te sluiten
228. In de bijlage is bij wijze van voorbeeld een lijst van citeer-
bij de reeds ontwikkelde naamgeving in de rechtsliteratuur of,
titels (verkorte opschriften) van wetten en besluiten opgeno-
als die er nog niet is, bijvoorbeeld bij een eerste commentaar,
men, zoals uitgeverij Kluwer die gebruikt. Gezien de explosieve
zelf een betekenisvolle naam op basis van de inhoud te formule-
toename van de wetgeving, is het bijna onmogelijk op dit punt
ren.
exhaustief te zijn.
) • Zo heeft titel XIII van de programmawet I van
De commissie acht het raadzaam om enkele afspraken te maken
27 december 2006 op basis van de daarin geregelde mate-
over de manier waarop normen het best verkort kunnen worden
rie de benaming Arbeidsrelatiewet gekregen.
geciteerd. In elk geval is het aanbevolen dat bij de eerste ver-
melding (of in de bibliografie) de volledige verwijzing met
229. Hoewel het onderscheid tussen een wet en een wetboek niet
datum en opschrift wordt gegeven.
altijd meer zo groot is, volgt in randnummer 235 een apart lijstje
een overzicht van de belangrijkste wetboeken en hun afkortin-
De gulden regel is dat een citeertitel iets betekenisvol zegt over
gen. Voor deze afkortingen worden, zoals voor de soortnamen
de inhoud van de norm. Andere voorbeelden, hoe ingeburgerd
van wetgeving, geen punten gebruikt als ze volledig uit hoofdlet-
ook, verdienen geen navolging. Zo kent elke notaris de Ventôse-
ters bestaan. Naast deze wetboeken zijn er voor vele rechtstakken
wet (verwijzend naar het moment van afkondiging van de wet
ook belangrijke wetten, die als het ware de rol van een wetboek
volgens de Franse revolutionaire kalender), maar Notariswet
spelen zonder als dusdanig ‘wetboek’ of ‘code’ in het opschrift te
zou stukken duidelijker kunnen zijn. Wie met contractenrecht
dragen. Soms krijgen ze van de uitvaardigende overheid wel al
bezig is, kent de Wet Breyne (genoemd naar de politieke initia-
een citeertitel mee. Die wordt dan het best ook gebruikt. In
tiefnemer), maar Woningbouwwet is veel transparanter.
andere gevallen creëert de praktijk een citeertitel, alsook vaak
een eigen afkorting. Ook in dit laatste geval mogen de punten
weggelaten worden als er alleen hoofdletters voorkomen.

V&A 89 90 Kluwer
 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

) • VLAREM I is de citeertitel van het besluit van de beschikking Besch.

Vlaamse Regering van 6 februari 1991 houdende vaststel- besluit B.
ling van het Vlaams reglement betreffende de milieuver- conclusies Raad Concl.Raad
gunning. conventie Conv.
• Milieuvergunningsdecreet is de verkorte naam van het gemeenschappelijke strategie Gemeensch.Strat.
decreet van het Vlaamse Parlement van 28 juni 1985 gemeenschappelijk optreden Gemeensch.Optr.
betreffende de milieuvergunning en wordt gebruikelijk gemeenschappelijk standpunt Gemeensch.Standp.
afgekort als MVD. handvest Handv.
• De wet van 21 november 1989 betreffende de verplichte kaderbesluit Kaderb.
aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen mededeling Med.
wordt gewoonlijk afgekort als WAM-wet. overeenkomst Ov.
• De bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming protocol Prot.
der instellingen, wordt gemeenzaam BWHI genoemd. resolutie Res.
richtlijn Richtl.
verklaring Verkl.
230. Bij de opvolging van gelijknamige wetten in de tijd is het
verordening Verord.
aangewezen het jaartal te vermelden na de afkorting, zodat de
lezer weet om welke versie het gaat: bv. WIB 1964 en WIB 3.1.3. Interne wetgevingsbronnen
1992.
232. Er wordt aanbevolen geen punten te gebruiken in afkortin-
3.1.2. Internationaalrechtelijke wetgevingsbronnen gen die uitsluitend uit twee of meer hoofdletters bestaan. Het
gaat hier immers over zgn. initiaalwoorden, die volgens de alge-
231. De belangrijkste wetgevende akten zijn: mene spellingsregels geen punten krijgen (supra nr. 27).
aanbeveling Comité van Ministers Aanbev.Com.Min.
233. In beginsel wordt de naam (en de afkorting) van de uit-
Benelux Benelux
vaardigende instantie gebruikt zoals die gold op het moment
aanbeveling (Europese) Commissie Aanbev.Comm.
van de uitgevaardigde norm. Zo kan een besluit van de Vlaamse
aanbeveling Europees Parlement Aanbev.EP
Executieve zijn naam behouden, ook al heet dit orgaan vandaag
aanbeveling Raad Aanbev.Raad
advies Raad Adv.Raad Vlaamse Regering.
advies Raadgevende Parlementaire Adv.Parl.Benelux
aanbeveling Aanbev.
Raad Benelux
administratieve beslissing Adm.Besl.
algemeen richtsnoer Alg.Richts.
administratieve onderrichting Adm.Onderr.
beginsel Begins.
administratieve overeenkomst Adm.Ov.
bekendmaking Commissie Bekendm.Comm.
advies Adv.

V&A 91 92 Kluwer
 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

advies Raad van State Adv.RvS – Verenigd College Gemeenschap- B.Ver.Coll.Gem.Gem.

agglomeratieverordening Aggl.Verord. pelijke Gemeenschapscommissie Comm.
beheersovereenkomst Beheersov. – Verenigde Kamers B.Ver.Kamers
beleidsovereenkomst Beleidsov. – Verenigde Ministerraad B.Ver.Ministerraad
bericht Ber. – Vlaamse Executieve B.Vl.Ex.
beslissing Besl. – Vlaamse Regering B.Vl.Reg.
besluit B. – Voorlopige Regering B.Voorl.Reg.
– bestendige deputatie B.Best.Dep. – Waalse Gewestexecutieve B.W.Gew.Ex.
– Brusselse Hoofdstedelijke B.Br.H.Ex. – Waalse Regering (vanaf B.W.Reg.
Executieve 1 augustus 1993)
– Brusselse Hoofdstedelijke B.Br.H.Reg. bijlage Bijl.
Regering (vanaf 1 augustus 1993) bijzonder decreet / bijzondere- Bijz.Decr.
– College Franse Gemeenschaps- B.Coll.Fr.Gem.Comm. meerderheidsdecreet
commissie bijzondere wet / bijzondere- Bijz.Wet
– College Vlaamse Gemeenschaps- B.Coll.Vl.Gem.Comm. meerderheidswet
commissie circulaire Circ.
– deputatie B.Dep. collectieve arbeidsovereenkomst CAO nr. 1234
– Duitstalige Gemeenschaps- B.D.Gem.Ex. nummer 1234
executieve decreet Decr.
– Duitstalige Gemeenschapsregering B.D.Gem.Reg. – Duitstalige Gemeenschap Decr.D.
(vanaf 1 augustus 1993) – Franse Gemeenschap Decr.Fr.
– Franse Gemeenschapsexecutieve B.Fr.Gem.Ex. – Vlaamse Gemeenschap/Gewest Decr.Vl.
– Franse Gemeenschapsregering B.Fr.Gem.Reg. – Waals Gewest Decr.W.
(vanaf 1 augustus 1993) gecoördineerd decreet Gec.Decr.
– lid Brusselse Hoofdstedelijke B.Lid Br.H.Ex. gecoördineerd koninklijk besluit Gec.KB
Executieve gecoördineerde wet Gec.Wet
– lid Duitstalige Gemeenschaps- B.Lid D.Gem.Ex. gemeentelijk besluit Gemeent.B.
executieve gemeentelijk reglement Gemeent.Regl.
– lid Franse Gemeenschaps- B.Lid Fr.Gem.Ex. gemeentelijke verordening Gemeent.Verord.
executieve genummerde besluitwet Besluitwet nr.
– lid Vlaamse Executieve B.Lid Vl.Ex. genummerd koninklijk besluit KB nr. 4321
– lid Waalse Gewestexecutieve B.Lid W.Gew.Ex. nummer 4321
– provincieraad B.Prov.R. Grondwet Gw.
– Raad voor de Duitstalige Cultuur- B.D.Cult.R. koninklijk besluit KB
gemeenschap mededeling Med.

V&A 93 94 Kluwer
 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

ministerieel besluit MB Verdrag van Brussel van 1968 betreffende EEX-Verdrag

omzendbrief Omz. de rechterlijke bevoegdheid en de tenuit-
onderrichting Onderr. voerlegging van beslissingen in burger-
ordonnantie Brussels Hoofdstedelijk Ord.Br. lijke en handelszaken
Gewest Verdrag van de Europese Unie, ondertekend EU-Verdrag
ordonnantie Gemeenschappelijke Ord.Gem.Gem.Comm. te Maastricht op 7 februari 1992
Gemeenschapscommissie Verdrag betreffende de werking van de EU-Werkings-
protocol Prot. Europese Unie verdrag
provinciaal besluit Prov.B. Internationaal verdrag 19 december 1966 ECOSOC-
provinciaal reglement Prov.Regl. inzake economische, sociale en culturele Verdrag
provinciale verordening Prov.Verord. rechten
regentsbesluit RB
reglement Regl. 235. Enkele belangrijke wetboeken worden als volgt afgekort:
reglementaire beslissing Regl.Besl.
reglementaire onderrichting Regl.Onderr. Burgerlijk Wetboek BW
resolutie Res. Gerechtelijk Wetboek Ger.W.
rondzendbrief Rondz. Kieswetboek Kiesw.
samenwerkingsakkoord Samenw. Strafwetboek Sw.
statuten Stat. Veldwetboek Veldw.
verklaring Verkl. Wetboek der Registratie-, Hypotheek en W.Reg.
verklaring tot herziening van de Verkl.Herz.Gw. Griffierechten
Grondwet Wetboek der Successierechten W.Succ.
verordening Verord. Wetboek van de Belasting over de WBTW
wet Wet Toegevoegde Waarde
Wetboek van de Belgische Nationaliteit WBN
234. Enkele belangrijke internationale verdragen: Wetboek van de Inkomstenbelastingen WIB
Wetboek van de met de Inkomsten- WIGB
Verdrag 4 november 1950 tot bescherming EVRM belastingen Gelijkgestelde Belastingen
van de rechten van de mens en de funda- Wetboek van Internationaal Privaatrecht WIPR
mentele vrijheden Wetboek van Koophandel W.Kh.
Internationaal verdrag 19 december 1966 BUPO-Verdrag Wetboek van Strafvordering Sv.
inzake burgerrechten en politieke rechten Wetboek van Vennootschappen W.Venn.
Verdrag tot oprichting van de Europese EG-Verdrag
Gemeenschap, ondertekend te Rome op
25 maart 1957

V&A 95 96 Kluwer
 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

236. Als verwezen wordt naar voorbereidende documenten, 3.2.2. Internationaalrechtelijke rechtscolleges
kunnen de volgende afkortingen voor de parlementaire instel-
lingen worden gebruikt. 238. De voor het Belgische recht belangrijkste internationaal-
rechtelijke rechtscolleges zijn:
– Brussels Parlement Br.Parl.
– Cultuurraad voor de Franse Cultuur- Fr.Cult.R. Benelux Gerechtshof Beneluxhof
gemeenschap Europees Hof voor de Rechten van de Mens EHRM
– Cultuurraad voor de Nederlandse Ned.Cult.R. Europese Commissie voor de Rechten van ECRM
Cultuurgemeenschap de Mens
– Duitstalige Gemeenschapsraad D.Gem.R. Gerecht van Eerste Aanleg van de EG Ger.EG
– Franse Gemeenschapsraad Fr.Gem.R. Hof van Justitie van de EG HvJ
– Gemeenschappelijke Gemeenschaps- Gem.Gem.Comm. Internationaal Gerechtshof IGH
commissie
– Verenigde Vergadering van de Ver.Verg.Gem. 3.2.3. Interne rechtscolleges
Gemeenschappelijke Gemeenschaps- Gem.Comm.
commissie 239. De belangrijkste Belgische rechtscolleges zijn:
– Vergadering Franse Gemeenschaps- Verg.Fr.Gem.
commissie Comm. arbeidshof Arbh.
– Vlaams Parlement (vanaf 28 april Vl.Parl. arbeidsrechtbank Arbrb.
1996) Arbitragehof (vanaf mei 2007 Arbitragehof
– Vlaamse Raad Vl.R. Grondwettelijk Hof)
– Waalse Gewestraad W.Gew.R. arbitrale beslissing Arbit.Besl.
– Waals Parlement W.Parl. arrondissementsrechtbank Arrondrb.
beslagrechter Beslagr.
3.2. Rechtscolleges correctionele rechtbank Corr.
Grondwettelijk Hof GwH
3.2.1. Algemeen hof van assisen Assisen
hof van beroep Antwerpen Antwerpen
237. De punten worden alleen weggelaten bij afkortingen die hof van beroep Bergen Bergen
alleen uit hoofdletters bestaan, maar ook bij volgende belang- hof van beroep Brussel Brussel
rijke en vaak geciteerde rechtscolleges: GwH, RvS, HvJ. hof van beroep Gent Gent
hof van beroep Luik Luik
Bij verwijzingen naar rechtscolleges in een Nederlandse tekst Hof van Cassatie Cass.
worden steeds de Nederlandstalige benaming en afkorting Hof van Verbreking Cass.
gebruikt. jeugdrechtbank Jeugdrb.

V&A 97 98 Kluwer
 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

kamer k. worden afgekort, worden in het Nederlands steeds als hoofdlet-

kamer van inbeschuldigingstelling KI ter afgekort (bv. T.Fin.R., maar in het Frans Rev.b.compt.).
kort geding KG
krijgsraad Kr. Bij woorden die tot meer dan één letter worden afgekort, wordt
Militair Gerechtshof Mil.Ger. in het Nederlands de eerste letter een hoofdletter (bv.
onderzoeksrechter OR Limb.Rechtsl., maar in het Frans Journ.proc., Jur.trav.Brux.,
politierechtbank Pol. C.conc.jur.).
raadkamer Rk.
Raad van State RvS 3.3.3. Punten en spaties
Raad voor Vreemdelingenbetwistingen RvV
rechtbank van eerste aanleg, burgerlijke Rb. 242. Afkortingen die louter uit hoofdletters bestaan, worden bij
kamer voorkeur zonder punten afgekort (bv. TPR, RGAR). Bevat een
rechtbank van koophandel Kh. afkorting ook kleine letters, dan worden overal punten gebruikt,
Rekenhof Rekenhof dus ook na een alleenstaande hoofdletter (bv. T.Fin.R.,
scheidsrechterlijke uitspraak Scheidsr.Uitspr.
Soc.Kron., Rev.dr.santé).
strafuitvoeringsrechtbank Su.
verenigde kamers (Hof van Cassatie) ver.k.
Afkortingen van tijdschriften, reeksen of verzamelwerken
voorzitter Voorz.
vredegerecht Vred. bevatten geen spaties (bv. T.Gez., Not.Fisc.M.), behalve na een
werkrechtersraad Wrr. onafgekort woord (bv. Jura Falc.).
werkrechtersraad van beroep Wrr.Ber.
Als een afkorting op zichzelf geen punten heeft (BTW, VBO),
dan behoudt ze deze vorm, ook als ze in de naam van een tijd-
3.3. Tijdschriften, verzamelwerken en reeksen
schrift wordt samengevoegd met een woord dat met een punt
wordt afgekort (BTW Rev., Bull. VBO). Er staan dus wel punten
3.3.1. Algemeen
tussen opeenvolgende hoofdletters als die geen autonome afkor-
ting vormen (Jur.dr.soc.B.L.N.).
240. Voor algemene regels inzake het gebruik van hoofdletters
en punten in afkortingen, supra nr. 25 et seq. De hieronder ver-
3.3.4. Tweetalige tijdschriften en reeksen
melde regels gelden voor de afkortingen van (Belgische) juridi-
sche tijdschriften en verzamelwerken.
243. Voor tweetalige tijdschriften wordt de Nederlandstalige
afkorting gebruikt (als men in het Nederlands publiceert).
3.3.2. Hoofdletters

241. De eerste letter van de afkorting van een tijdschrift is

steeds een hoofdletter (bv. De Gem.). Woorden die tot één letter

V&A 99 100 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

3.3.5. www.rechtsaf.be Act.dr. Actualités du droit: revue de la Faculté

de droit de Liège
244. Voor de lijst van Nederlandstalige en Franstalige afkortin- Act.dr.fam Actualités du droit de la famille
gen van de belangrijkste Belgische, en voor het Belgische recht Act.fisc. Actualités fiscales
relevante, tijdschriften wordt verwezen naar www.rechtsaf.be. Activa Activa: tijdschrift voor accountants en
boekhouders
In deze onlinelijst worden slechts een beperkt aantal jaarversla- Act.jur.baux Actualités juridiques des baux
gen opgenomen. Voor andere jaarverslagen (en jaarrapporten) Act.soc. Actualités sociales: information hebdo-
geldt dezelfde regel die hier wordt toegepast, namelijk Jv. of madaire concernant le droit social et
(voor eentalig Franse verslagen) Rap.Ann., gevolgd door de la gestion du personnel
gangbare afkorting van de instelling of organisatie. Ad Rem Ad Rem: tijdschrift van de Orde van
Vlaamse balies
Nieuwsbrieven die niet in de lijst werden opgenomen, worden Adm.Lex Administratief lexicon (Boekenreeks)
bij voorkeur niet afgekort. Advocare Advocare: juridisch cahier
AFT = A.F.T. Algemeen fiscaal tijdschrift
245. De geactualiseerde onlineversie van onderstaande lijst is AGJB = A.G.J.B. Administratief en gerechtelijk jaarboek
te vinden op www.rechtsaf.be. voor België
A.Hosp. Acta Hospitalia
Afkorting Titel AJT = A.J.T. Algemeen juridisch tijdschrift
AA = A.A. Arresten Arbitragehof AM = A.M. Auteurs en media / Auteurs et média
AAJB = A.A.J.B. Annuaire administratif et judiciaire de Amén. Aménagement, environnement, urba-
Belgique nisme et droit foncier
ACC = A.CC Arrèts Cour constitutionnelle AMR = A.M.R. Algemene modellenverzameling voor
Acc.Act. Accountancy actualiteit: veertiendaagse de rechtspraktijk
nieuwsbrief Ann.dr. Annales de droit
Acc.Bedr.M. Accountancy en bedrijfskunde. Maand- Ann.dr.Lg. Annales de droit de Liège
Ann.dr.Louvain Annales de droit de Louvain
schrift
Ann.dr.sc.pol. Annales de droit et de sciences politi-
Acc.Bedr.T. Accountancy en bedrijfskunde. Kwar-
ques
taalschrift
Ann.ét.eur. Annales d’études européennes
Acc.& Fisc. Acccountancy & Fiscaliteit. Wekelijkse
Ann.fac.dr.Lg. Annales de la Faculté de droit, d’écono-
nieuwsbrief
mie et de sciences sociales de Liège
Acc.& Tax Accountancy & Tax
Ann.jur.créd. Annuaire juridique du crédit
Acc.Thema’s M. Accoutancy Thema’s (Maandelijks)
Ann.jur.créd.règl.coll. Annuaire juridique du crédit et du règle-
ment collectif de dettes

V&A 101 102 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

Ann.not. Annales du notariat et de l’enregistre- Benelux jur. Cour de justice Benelux. Jurisprudence
ment Bestuursmemoriaal Bestuursmemoriaal
Ann.parl. Annales parlementaires BFR = B.F.R. Bank- en financieel recht (Financieel
Ann.prat.comm. Annuaire pratiques du commerce forum)
Ann.prat.comm.conc. Annuaire pratiques du commerce & BIB Revue = B.I.B. Revue
concurrence B.I.B.Revue
APM = A.P.M. Administration publique (Mensuel): Bilan Bilan: lettre d’information sur la comp-
revue du droit public et des sciences tabilité et la question financière
administratives Bioethica Bioethica Belgica: periodiek van het
APR = A.P.R. Algemene praktische rechtsverzame- Raadgevend comité voor bio-ethiek
ling (Boekenreeks) BJ = B.J. La Belgique judiciaire: gazette des tri-
APT = A.P.T. Administration publique (Trimestriel): bunaux belges et étrangers
revue du droit public et des sciences Boek Rekenhof Boek van het Rekenhof (Kamer)
administratives BRH = B.R.H. Belgische rechtspraak in handelszaken
Arbbl. Arbeidsblad BS = B.S. Belgisch staatsblad
Arr.Cass. Arresten van het Hof van Cassatie BTIR = B.T.I.R. Belgisch tijdschrift voor Internationaal
Arr.GwH Arresten Grondwettelijk Hof recht
Arr.RvS Verzameling van arresten van de Raad BTSZ = B.T.S.Z. Belgisch tijdschrift voor sociale zeker-
van State heid
Arr.R.v.St. Verzameling van arresten van de Raad BTW Rev. = B.T.W.-Revue
van State (voortaan als Arr.RvS) B.T.W.Rev.
Arr.Verbr. Arresten van het Hof van Verbreking Budget & Recht Budget & Recht
ATDF = A.T.D.F. Aménagement du territoire et droit fon- Bull. Bulletin des arrêts de la Cour de cassa-
cier tion
Balans Balans: nieuwsbrief voor accountancy Bull.adm.pénit. Bulletin de l’Administration péniten-
en financieel management tiaire
Bank Fin. Bank- en financiewezen Bull.ass. Bulletin des assurances
Bank Fin. Bank- en financiewezen (Financieel Bull.Bel. Bulletin der belastingen
forum) Bull.Best.Strafinr. Bulletin van het Bestuur der Strafinrich-
Bank Fin.(Cah.) Bank-en financiewezen. Cahiers = tingen
Revue de la banque. Cahiers Bull.BMM = BMM - bulletin, Beneluxvereniging van
Bank Fin.R. Bank- en financieel recht (Financieel Bull.B.M.M. merken- en modellengemachtigden
forum) (bij voorkeur als BFR) Bull.BMM = Bulletin Association Benelux pour le
Bb&b Burger, bestuur en beleid Bull.B.M.M. droit des marques et modèles
Benelux Jur. Benelux Gerechtshof: jurisprudentie

V&A 103 104 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

Bull.CBN = Bulletin van de Commissie voor boek- Bull.VBO = Bulletin van het Verbond van Belgische
Bull.C.B.N. houdkundige normen Bull.V.B.O. Ondernemingen - VBO Bulletin
Bull.Centr.Arb. VUB. Centrum voor arbeidsrecht. Bul- B.Versl. Beknopt verslag (Parlement)
letin CA-A = C.A.-A. Arrêts de la Cour d’arbitrage
Bull.CNC = Bulletin de la Commission des normes CABG = C.A.B.G. Cahiers Antwerpen Brussel Gent
Bull.C.N.C. comptables Cah.C.comptes Cahier de la Cour des comptes
Bull.contr. Bulletin des contributions Cah.dr.europ. Cahiers de droit européen (bij voorkeur
Bull.doc.min.fin Bulletin de documentation du ministère als CDE)
des Finances Cah.const. Les cahiers constitutionelles
Bull.FEB = Bull.F.E.B.Bulletin de la Féderation des entreprises Cah.dr.immo. Cahiers de droit immobilier
de Belgique Cah.dr.jud. Cahiers de droit judiciaire. Conférence
Bull.Fisc.Fin.R. Bulletin voor fiscaal en financieel recht. du jeune barreau de Bruxelles
Maandelijkse nieuwsbrief Cah.méd.dettes Cahiers de la médiation des dettes
Bull.inf.ass.secr.soc. Bulletin de l’Union des sécretariats C.conc.jur. Conseil de la concurrence. Revue tri-
sociaux agrées d’employeurs mestrielle de jurisprudence
Bull.inf.IEC = Bulletin d’information. Institut des CDE = C.D.E. Cahiers de droit européen
Bull.inf.I.E.C. experts-comptables CDFI Cahiers de droit fiscal international (2C
Bull.inf.INAMI = Bulletin d’information de l’I.N.A.M.I. TAX 7 A CDFI)
Bull.inf.I.N.A.M.I. CDPK = C.D.P.K. Publiekrechtelijke Kronieken
Bull.inf.IRE = Institut des réviseurs d’entreprises. Bul- CDPK = C.D.P.K. Chroniques de droit public
Bull.inf.I.R.E. letin d’information C&FP = C.& F.P. Comptabilité et fiscalité pratiques
Bull.Inst.Arb. Bulletin van het Instituut voor Arbeids- C.H.CRISP Courrier hebdomadaire du CRISP
recht Chron.dr.not. Chronique de droit à l’usage du notariat
Bull.IUM = Internationale unie van magistraten Bel- Chron.D.S. Chroniques de droit social
Bull.I.U.M. gië. Bulletin CJ = C.J. Cahier van de jurist
Bull.jur.imm. Bulletin de la jurisprudence immobilière CJ = C.J. Cahier du juriste
et de la construction Cl.et.B. Jurisprudence des tribunaux de première
Bull.lég.b. Bulletin législatif belge instance en matière civile, commer-
Bull.off. Bulletin officiel des lois et arrêtés ciale et correctionnelle des justices
royaux de la Belgique de paix et de simple police (Cloes et
Bull.trim.b.dr.comp. Bulletin trimestriel de l’Institut belge de Bonjean)
droit comparé Comm.Bijz.Ov. Commentaar Bijzondere overeenkom-
Bull.us. Bulletin usuel des lois et arrêtés concer- sten (+Verbintenissenrecht)
nant l’administration générale Comm.Erf. Commentaar Erfenissen, schenkingen
en testamenten

V&A 105 106 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

Comm.Fin. Commentaar Financieel recht D.A. Le droit des affaires (bij voorkeur als
Comm.Ger. Artikelsgewijze commentaar Gerechte- DAOR)
lijk recht DAOR Le droit des affaires
Comm.Handel. Commentaar Handels- en economisch DAOR Het ondernemingsrecht
recht DBF = D.B.F. Droit bancaire et financier (Forum
Comm.Pers. Artikelsgewijze commentaar Personen- financier)
en familierecht DCCR = D.C.C.R. Consumentenrecht
Comm.Pub. Artikelsgewijze commentaar Publiek DCCR = D.C.C.R. Droit de la consommation
procesrecht De Advoc. De advocaat
Comm.Straf. Commentaar Strafrecht en strafvorde- De Belg.Acc. De Belgische accountant
ring De Burg.St. De brgerlijke stand
Comm.Venn. Artikelsgewijze commentaar Vennoot- De Gem. De Gemeente
schapsrecht (later V.en.V.) De Gerechtsd. De Gerechtsdeurwaarder
Comm.V.en V. Artikelsgewijze commentaar Vennoot- De Gerechtsd.- Digest De Gerechtsdeurwaarder- Digest
schappen en verenigingen (vroeger De Gids De Gids op maatschappelijk gebied
Venn.) De Iure De iure
Comm.Verz. Artikelsgewijze commentaar Verzeke- De Provincie De Provincie
ringen De Schakel De Schakel
Comm.Voor. Artikelsgewijze commentaar Voorrech- De Venn. De vennootschap: praktijkgericht tijd-
ten en hypotheken schrift voor vennootschappen
Computerr. Computerrecht: tijdschrift voor infor- De Verz. De Verzekering
matica, telecommunicatie en recht De Wet De wet: onafhankelijk maandblad voor
Con.M. Consilio Manuque: Belgisch tijdschrift de juridische beroepen
voor lichamelijke schade en gerech- DIT = D.I.T. Droit de l’informatique et des télécoms
telijke geneeskunde Div.Act. Divorce: actualité juridique, sociale et
Cour.fisc. Courrier fiscal fiscale
Cour.immo. Courrier de l’immobilier: questions - Doc.jur.b. Doctrine juridique belge
réponses juridiques Doc.Min.Fin. Documentatieblad. Ministerie van
C.R. Compte rendu (Parlement) Financiën.
CRA = C.R.A. Circulation, responsabilité, assurance Doc.parl. Documents parlementaires
CSA = C.S.A. Les cahiers des sciences administratives Dr.banc.fin. Droit bancaire et financier (Forum
Custodes Custodes. Cahiers thématique de la financier)
police et de la justice Dr.circ. Droit de la circulation. Jurisprudence
Custodes Custodes. Cahiers voor politie- en justi- Dr.eur.transp. = ETL Droit européen des transports - Euro-
tievraagstukken pean Transport Law

V&A 107 108 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

Dr.inform. Droit de l’informatique et des télécoms Fiscologue Fiscologue

(bij voorkeur als DIT) Fiscologue (I.) Fiscologue international
Dr.plus Droit en plus / Droit en + Fiscoloog Fiscoloog: nieuwsbrief over fiscaliteit
Dr.Q.M. Droit en quart monde Fiscoloog (I.) Fiscoloog internationaal
Echos log. Les échos du logement FJF = F.J.F. Fiscale jurisprudentie
Eig.Mag. Eigenaars magazine FJF = F.J.F. Jurisprudence fiscale
EJ = E.J. Echtscheidingsjournaal Hand. Parlementaire Handeligen
Entr.et dr. L’entreprise et le droit Handelspr. Handelspraktijken: permanent docu-
Enviro Enviro Droit: cahiers du droit de l’envi- mentatiesysteem (Pratiques du Com-
ronnement merce)
EPC = E.P.C. Evaluation du préjudice corporel : com- Hosp. Hospitalia
mentaire au regard de la jurispru- Huis.just. L’Huissier de justice
dence (losbladig) Huis.just.- digest L’Huissier de justice - Digest
EST = E.S.T. Economisch en sociaal tijdschrift Huur Huur. Het huurrecht in de praktijk
Ethiek & Recht Ethiek en recht in de gezondheidszorg Huurbl. Huurdersblad
ETL European Transport Law - Europäisches IBR Studies Instituut der bedrijfsrevisoren. Studies
Transportrecht en documenten / Studies IBR: con-
Euredia Euredia: revue européenne de droit ban- trole, recht, fiscaliteit, accountancy,
caire & financier financiën, beroep
Eur.Vervoerr. = ETL Europees vervoerrecht - European ICIP-Ing.Cons. ICIP L’ingénieur-conseil - Intellectual
Transport Law property (ook als RDI)
Ex.Crim. Excerpta Criminologica I.C.J.Reports International Court of Justice. Reports
L’Exp.-compt.b. L’Expert-comptable belge: revue de of judgments, advisory opinions and
l’Institut des experts-comptables orders
Fare Act. Gerechtelijk akkoord en faillissement: IDj Information et documentation juridiques
actualiteit Inf.IDAC = Informatieblad. Instituut der accoun-
Fatik Fatik. Kontakt- en informatieblad voor Inf.I.D.A.C. tants
gevangeniswezen en reklassering Info Jura Info-jura: maandelijkse informatie over
Fid.Ber. Fiduciaire berichten rechtspraak en rechtsleer
Fisc.Act. Fiscale actualiteit: wekelijkse nieuws- Inforevue Inforevue : tijdschrift van de geinte-
brief greerde politie
Fisca Fisca: tijdschrift van de Vlaamse kamer Inforevue Inforevue : magazine de la police inté-
van het Instituut van belastingscon- grée
sulenten van België
Fisc.Koer. De fiscale koerier

V&A 109 110 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

Inf.RIZIV = RIZIV. Informatieblad / Informatieblad JCJ = J.C.J. Jurisprudence du code judiciaire (los-
Inf.R.I.Z.I.V. van het Rijksinstituut voor Ziekte- bladig)
en Invaliditeitsverzekering JDE = J.D.E. Journal de droit européen
Inf.Soc.Secr. Unie van de erkende sociale secretaria- JDF = J.D.F. Journal de droit fiscal
ten van werkgevers. Informatiebul- J.dr.jeun. Journal du droit des jeunes (ook als JDJ)
letin JDSC = J.D.S.C. Recueil annuel de jurisprudence en droit
Ing.Cons. L’ingénieur-conseil: revue technique et des sociétés commerciales
juridique des droits intellectuels JJD = J.J.D. Journal des juristes democrates
Intern.Fisc.Act. Internationale fiscale actualiteit JJP = J.J.P. Journal des juges de paix (et de police)
Intern.Vervoerr. Internationaal vervoerrecht over land en J.J.Pol. Journal des juges de police
zee JL = J.L. Jurisprudence de Liège
IRDI = I.R.D.I. Droits intellectuels JLMB = J.L.M.B. Revue de jurisprudence de Liège, Mons
IRDI = I.R.D.I. Intellectuele rechten et Bruxelles
Ius Ius. Interuniversitair studententijdschrift JLO = J.L.O. Jurisprudence du louage d’ouvrage
Ius & Actores Ius & Actores: Revue des acteurs de la J.Ordre Pharm. Jurisprudence et informations de
justice - Tijdschrift voor de actoren l’Ordre des pharmaciens
van het gerecht Journ.jur. Le journal du juriste
Iuvis Iuvis. Juridisch tijdschrift uitgegeven Journ.prat.dr.fisc.fin. Journal pratique de droit fiscal et finan-
door de Juridische Commissie BFE- cier
FIGAS Journ.proc. Journal des procès
Jb.Hand. Jaarboek handelspraktijken JPA = J.P.A. Jurisprudence du port d’Anvers
Jb.Hand.Med. Jaarboek handelspraktijken en mededin- J.Police Le journal de la police
ging JRS = J.R.S. Jurisprudentie van de Raad van State
Jb.Kred. Jaarboek kredietrecht JT = J.T. Journal des tribunaux
Jb.Kred.C.S. Jaarboek kredietrecht en collectieve JTDE = J.T.D.E. Journal des tribunaux - Droit européen
schuldenregeling J.T.dr.eur. Journal des tribunaux - Droit européen
Jb.LRB = Jb.L.R.B. Jaarboek lokale en regionale belastingen (bij voorkeur JTDE)
Jb.Mens. Jaarboek mensenrechten J.T.O. Journal des tribunaux d’outre-mer
Jb.TRD = Jb.T.R.D. Rechtsdocumentatie: juridisch, fiscaal JTT = J.T.T. JTT: Droit du travail, droit de la sécurité
en sociaalrechtelijk jaarboek sociale, droit judiciaire social, droit
JCB = J.C.B. Jurisprudence commerciale de Belgi- pénal social
que (de Bruxelles) JTT = J.T.T. Journal des tribunaux du travail
JCE = J.C.E. Jurisprudence du Conseil d’état JTT = J.T.T. JTT: Arbeidsrecht,sociale zekerheid,
J.C.Fl. Jurisprudence commerciale des sociaal procesrecht, sociaal straf-
Flandres recht

V&A 111 112 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

Juger Juger: revue de l’Association syndicale Larcier Cass. Larcier Cassation

des magistrats L.B. Lex Belgica
Jura Falc. Jura Falconis. Juridisch wetenschappe- L.Bas. La Basoche
lijk studententijdschrift Le trait d’union Le trait d’union
Jur.Charleroi Revue de jurisprudence de l’arrondisse- Leefmilieu Leefmilieu
ment de Charleroi Liga Liga voor Mensenrechten. Nieuwsbrief
Jur.comm.Fl. Jurisprudence commerciale des Limb.Rechtsl. Limburgs rechtsleven
Flandres Lokaal Lokaal: VVSG-magazine voor
Jur.dr.soc.B.L.N. Jurisprudence du droit social Bruxelles - gemeente en OCMW
Louvain - Nivelles LRB = L.R.B. Lokale en regionale belastingen
Jur.FPE = Jur.F.P.E. Jurisprudence. Féderation profession- MB = M.B. Moniteur belge
nelle des producteurs et distributeurs Med.BUFR = Mededelingenblad Belgische unie van
d’électricite de Belgique. FPE Med.B.U.F.R. fiskale raadgevers
Jur.Hainaut Revue de jurisprudence du Hainaut Medi-ius Medi-ius: geneeskunde, recht, verzeke-
Jur.HvJ Jurisprudentie van het Hof van Justitie ring
en van het Gerecht van Eerste Aan- Med.V.B.O. VBO Mededelingen
leg Mém.adm. Mémorial administratif (pub. off. de
Jurim Pratique Jurimpratique: revue pratique de chaque province francophone)
l’immobilier MER = M.E.R. Milieu- en energierecht: driemaande-
Juristenkrant De Juristenkrant lijkse duiding bij recente wetgeving,
Jur.Niv. Recueil de la jurisprudence du Tribunal rechtspraak en rechtsleer
de Nivelles Mil.Bed. Milieu en bedrijf: veertiendaagse
Jur.trav.Brux. Jurisprudence des juridictions du travail nieuwsbrief over milieubeheer,
de Bruxelles afval, lozingen, gevaarlijke stoffen
Just News Just News: interne krant van de Federale en vergunningen
overheidsdienst justitie Mil.Info Milieurecht info
Jv.Arbitragehof Jaarverslag van het Arbitragehof Min.just.circ. Recueil des circulaires, instructions et
Jv.Cass. Jaarverslag van het Hof van Cassatie autres actes émanés du Ministère de
Jv.GwH Jaarverslag van het Grondwettelijk Hof la justice ou relatifs à ce département
Jv.HRJ = Jv.H.R.J. Jaarverslag van de Hoge Raad voor Jus- Min.J.Omz. Verzameling der omzendbrieven, dienst-
titie voorschriften en andere bescheiden
Jv.RvS Jaarverslag van de Raad van State door het Ministerie van justitie uit-
Kijk Uit Kijk uit. Accountancy, fiscaliteit en gegeven, ...
sociale wetgeving voor de onderne- MJT = M.J.T. Marxistisch juridisch tijdschrift
mer

V&A 113 114 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

M.not.fisc. Notariat. Mensuel du notariat et de la Pacioli Pacioli: bulletin de l’Institut profession-

fiscalité nel des comptables
Monde ass. Monde de l’assurance Pand.b. Pandectes belges
Mouv.comm. Mouvement communal Pand.pér. Pandectes périodiques
NC = N.C. Nullum Crimen: Tijdschrift voor straf- Panopticon Panopticon: tijdschrift voor strafrecht,
en strafprocesrecht criminologie en forensisch welzijns-
NJW = N.J.W. Nieuw Juridisch Weekblad werk
NNK = N.N.K. Nieuw Notarieel Kwartaalschrift Parl.St. Parlementaire Stukken - Parlementaire
Non-Marchand Non marchand: management, droit et Bescheiden - Parlementaire Docu-
finance menten - Parlementaire Voorberei-
Notariaat Nieuwsbrief notariaat ding
Notarius Notarius: praktijk en opinies Pas. Pasicrisie belge
Not.Fisc.M. Notariaat: notarieel en fiscaal maand- Pasin. Pasinomie
blad (ook als NFM) Pb.C. Publicatieblad van de Europese
Novelles Les Novelles - Encyclopedie (Reeks) Gemeenschappen - Mededelingen
N.Tijd.Pol. Nieuw tijdschrift voor politiek Pb.L. Publicatieblad van de Europese
OCMW Visies = OCMW visies Gemeenschappen - Wetgeving
O.C.M.W.Visies Per.Ber.IBR = Instituut der bedrijfsrevisoren. Perio-
Off.Pol. L’officier de police Per.Ber.I.B.R. dieke berichten / IBR
Omnia Frat. Omnia Fraterne Personeel Personeelszaken
Omnil. Omnilegie Pol Pol: revue van de federale politie
Or. Oriëntatie: sociaal recht - personeelsbe- Politeia Politeia: revue professionnelle belge des
leid services de police
O.R. Het ondernemingsrecht (bij voorkeur als Politeia Politeia: Belgisch politievakblad
DAOR) Politie J. Politiejournaal
Orde dag De orde van de dag. Criminaliteit en Pol.Off. Politieofficier
samenleving Pro jus. Pro justitia
Ors. Orientations: droit social - gestion du PM Pro memorie: bijdragen tot de rechtsge-
personnel schiedenis der Nederlanden
P&B = P.& B. Tijdschrift voor procesrecht en bewijs- Publ.Cour eur.D.H. Publications de la Cour européenne des
recht droits de l’homme. Série A: arrêts et
P&B = P.& B. Proces en bewijs décisions
P&O P&O praktijkblad Publ.Cour eur.D.H. Publications de la Cour européenne des
Pacioli Pacioli: bulletin van het beroepsinstuut droits de l’homme. Série B: mémoi-
van boekhouders res, plaidoiries et documents

V&A 115 116 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

Publ.Eur.Court H.R. Publications of the European Court of RDIDC = R.D.I.D.C. Revue de droit international et de droit
Human Rights. Series B: Pleadings, comparé
Oral arguments and Documents RDJB = R.D.J.B. Répertoire décennal de la jurisprudence
Publ.Eur.Court H.R. Publications of the European Court of belge
Human Rights. Series A: Judge- RDJP = R.D.J.P. Revue de droit judiciaire et de la preuve
ments and Decisions RDPC = R.D.P.C. Revue de droit pénal et de criminologie
Q.R. Questions et réponses parlementaires RDS = R.D.S. Revue de droit social
RJDA = R.J.D.A. Recueil de jurisprudence du droit admi- RDTI = R.D.T.I. Revue du droit des technologies de
nistratif et du Conseil d’état l’information
RABG = R.A.B.G. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent Rec.Arr.RvS Recente arresten van de Raad van State
RACE = R.A.C.E. Recueil des arrêts du Conseil d’état Rec.CIJ = Rec.C.I.J. Cour internationale de justice. Recueil
RAJB = R.A.J.B. Recueil annuel de jurisprudence belge des arrêts, avis consultatifs et ordon-
Rap.ann.CA = Rapport annuel de la Cour d’arbitrage nances
Rap.ann.C.A. Rec.CJCE = Recueil de la jurisprudence de la Cour
Rap.ann.Cass. Rapport annuel de la Cour de cassation Rec.C.J.C.E. de justice et du Tribunal de première
Rap.ann.CC = Rapport annuel de la Cour constitutio- instance
Rap.ann.C.C. nelle Rec.Cour eur.D.H. Cour européenne des droits de l’homme.
Rap.ann.CE = Rapport annuel du Conseil d’état Recueil des arrets et décisions (ook
Rap.ann.C.E. als Rec. CEDH)
Rap.ann.CSJ = Rapport annuel du Conseil supérieur de Rec.gén.enr.not. Recueil général d’enregistrement et du
Rap.ann.C.S.J. justice notariat
RBDC = R.B.D.C. Revue belge de droit constitutionnel Rechtsk.T. Rechtskundig tijdschrift voor België
RBDI = R.B.D.I. Revue belge de droit international Rechtspr.Arb.Br. Rechtspraak van de Arbeidsgerechten
RBSS = R.B.S.S. Revue belge de sécurité sociale van Brussel
R.Cass. Recente arresten van het Hof van Cassa- Rechtspr.BFE = Rechtspraak. Bedrijfsfederatie der
tie Rechtspr.B.F.E. Voortbrengers en Verdelers van
RCB = R.C.B. Revue de la concurrence belge Electriciteit in België. BFE
RCDC = R.C.D.C. Revue critique de droit criminel Rechtspr.Soc.R.B.L.N. Rechtspraak van sociaal recht: Brussel -
RCJB = R.C.J.B. Revue critique de jurisprudence belge Leuven - Nijvel
RCSJ = R.C.S.J. Revue catholique sociale et juridique Rec.lois decr.arr. Recueil des lois, décrets et arrêtés
RDC = R.D.C. Revue de droit commercial belge REDRIM Revue de droit immobilier
RDI = R.D.I. Revue de droit intellectuel - Tijdschrift Registratierechten Registratierechten. Nieuwsbrief
intellectuele eigendom - Review of Reper Reper. Répertoire informatisé de la doc-
intellectual property law (ook als trine juridique dans les revues belges
ICIP-Ing. Cons.) et étrangères

V&A 117 118 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

Rep.Eur.Court H.R. European court of human rights. Rev.dr.intern.comp. Revue de droit international et de droit
Reports of judgments (ook als Rep. comparé (bij voorkeur RDIDC)
ECtHR) Rev.dr.mil. Revue de droit militaire et de droit de la
Rép.fisc. Répertoire fiscal guerre
Rép.not. Répertoire notarial (Losbladige reeks) Rev.dr.min. Revue de droit minier
Rep.RJ = Rep.R.J. Repertorium RJ Rev.dr.pén. Revue de droit pénal et de criminologie
Res Publica Res publica: tijdschrift voor politologie (bij voorkeur RDPC)
Res Jur.Imm. = RJI Res et jura immobilia: driemaandelijks Rev.dr.pén.mil. Revue de droit pénal militaire et de droit
tijdschrift van zaken- en bouwrecht de la guerre
Res.jur.imm = RJI Res et jura immobilia : revue tri- Rev.dr.rur. Revue de droit rural
mestrielle du droit de la construction Rev.dr.santé Revue de droit de la santé
et des biens Rev.dr.ULB = Revue de droit de l’U.L.B.
Rev.acc.trav. Revue des accidents du travail et de Rev.dr.U.L.B.
droit industriel Rev.dr.ULg Revue de la Faculté de droit de l’Uni-
Rev.adm. Revue de l’administration et du droit versité de Liège
administratif de la Belgique Rev.exp. Revue de l’expert
Rev.banc.fin. Revue bancaire et financière (Forum Rev.faill. Revue des faillites, concordats, liquida-
financier) tions, séquestres
Rev.banque Revue de la banque Rev.fisc. Revue fiscale
Rev.b.compt. Revue belge de la comptabilité Rev.Gd. Revue de la Gendarmerie
Rev.b.dr.const. Revue belge de droit constitutionnel (bij Rev.hist.dr. Revue d’histoire du droit
voorkeur RBDC) Rev.IPC = Rev.I.P.C. Revue I.P.C.
Rev.b.dr.intern. Revue belge de droit international (bij Rev.prat.not.b. Revue pratique du notariat belge
voorkeur RBDI) Rev.not.b. Revue du notariat belge (bij voorkeur
Rev.b.séc.soc. Revue belge de sécurité sociale (bij RNB)
voorkeur RBSS) Rev.prat.dr.comm. Revue pratique de droit commercial
Rev.comm. La revue communale belge
Rev.comm. La revue communale de Belgique: jour- Rev.prat.soc. Revue pratique des sociétés civiles et
nal de droit administratif commerciales (bij voorkeur RPS)
Rev.cons.prud. Revue des conseils de prud’hommes Rev.rec. Revue des receveurs
Rev.dr.b. Revue de droit belge Rev.Rw. Revue van de Rijkswacht
Rev.dr.commun. Revue de droit communal Rev.trav. Revue du travail
Rev.dr.étr. Revue du droit des étrangers Rev.trim.D.H. Revue trimestrielle des droits de
Rev.dr.fam. Revue de droit familial l’homme (bij voorkeur RTDH)

V&A 119 120 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

Rev.trim.dr.fam. Revue trimestrielle de droit familial (bij RPS = R.P.S. Revue pratique des sociétés civiles et
voorkeur RTDF) commerciales
Rev.T.V.A. = Rev.TVA Revue de la TVA RRD = R.R.D. Revue régionale de droit
Rev.Ubiquité Revue Ubiquité RRS = R.R.S. Recht, religie en samenleving
Revue@dipr.be Revue de droit international privé (ook RTDF = R.T.D.F. Revue trimestrielle de droit familial
als RDIPR) RTDH = R.T.D.H. Revue trimestrielle des droits de
Rev.urb. Revue juridique et économique de l’homme
l’urbanisme et de l’environment RW = R.W. Rechtskundig weekblad
RGAR = R.G.A.R. Revue générale des assurances et des RWD = R.W.D. Rechtspraak omtrent werk- en dienst-
responsabilités verhuring
RGCF = R.G.C.F. Revue générale du contentieux fiscal SEW = S.E.W. Sociaal-economische wetgeving: tijd-
RGDC = R.G.D.C. Revue générale de droit civil belge schrift voor Europees en economisch
RGF = R.G.F. Revue générale de fiscalité recht
RHA = R.H.A. Rechtspraak van de haven van Antwer- Soc.Act. Sociale actualiteit: wekelijkse informa-
pen tie over sociaal recht en personeels-
RIC = R.I.C. Revue internationale de la concurrence beleid
RIDA = R.I.D.A. Revue internationale des droits de Soc.Kron. Sociaalrechtelijke kronieken
l’antiquité Soc.Weg. Sociale Wegwijzer
RIEJ = R.I.E.J. Revue interdisciplinaire d’études juridi- Sport & Recht Sport & Recht: nieuwsbrief
ques St.Doc.BCNAR = Studies en documenten van het Belgisch
RISA = R.I.S.A. Revue internationale des sciences admi- St.Doc.B.C.N.A.R. Centrum voor Normalisatie van de
nistratives Accountancy en het Revisoraat
RJI = R.J.I. Res et jura immobilia Stud.Dipl. Studia Diplomatica
RLGB = R.L.G.B. Recueil de la législation générale en Successierechten Successierechten. Nieuwsbrief
vigueur en Belgique TAA = T.A.A. Tax audit & accountancy
R.Med.Rechtspr. Raad voor de mededinging. Driemaan- T.Aann. Tijdschrift voor aannemingsrecht
delijks tijdschrift van rechtspraak T.Acc. Tijdschrift voor accountants en boek-
RNB = R.N.B. Revue du notariat belge houders
R.Orde Apoth. Rechtspraak en mededelingen van de T.Agr.R. Tijdschrift voor agrarisch recht
orde der apothekers T.App. Tijdschrift voor appartements- en
RPDB = R.P.D.B. Répertoire pratique du droit belge - immorecht
Encylopedie (Reeks) TASN = T.A.S.N. Tijdschrift der arbeidsongevallen en van
RPOT = R.P.O.T. Rechtsactualiteit, privacy, openbaarheid sociaal- en nijverheidsrecht
en nieuwe technologie TAVW = T.A.V.W. Tijdschrift voor aansprakelijkheid en
verzekering in het wegverkeer

V&A 121 122 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

T.Bankw. Tijdschrift voor bank- en financiewezen T.Ontv. Tijdschrift van de ontvangers

TBBR = T.B.B.R. Tijdschrift voor Belgisch burgerlijk TORB = T.O.R.B. Tijdschrift voor onderwijsrecht en
recht onderwijsbeleid
T.Belg.Not. Tijdschrift voor Belgische notarissen T.Orde Geneesh. Tijdschrift van de nationale raad Orde
TBH = T.B.H. Tijdschrift voor Belgisch handelsrecht van Geneesheren
TBM = T.B.M. Tijdschrift voor Belgische mededinging T.Pol. Tijdschrift van de politierechters
TBO = T.B.O. Tijdschrift voor bouwrecht en onroerend TPR = T.P.R. Tijdschrift voor privaatrecht
goed Trav.Com.ét.et lég.not. Travaux du Comité d’études et de légis-
TBP = T.B.P. Tijdschrift voor bestuurswetenschappen lation du notariat - Féderation royale
en publiekrecht des notaires de Belgique
T.Desk. Tijdschrift van de deskundige TRD&I = T.R.D.& I. Tijdschrift rechtsdocumentatie en -
Tegenspraak Tegenspraak: kritisch tijdschrift over informatie
recht en maatschappij TRG = T.R.G. Tijdschrift voor rechtsgeschiedenis
TEM = T.E.M. Tijdschrift voor economie en manage- TROS = T.R.O.S. Tijdschrift voor ruimtelijke ordening en
ment stedenbouw
TEP = T.E.P. Tijdschrift Estate Planning TRV = T.R.V. Tijdschrift voor rechtspersoon en ven-
T.Fam. Tijdschrift voor Familierecht nootschap
T.Fin.R. Tijdschrift financieel recht T.Sport Tijdschrift voor sportrecht
TFR = T.F.R. Tijdschrift voor fiscaal recht TSR = T.S.R. Tijdschrift voor sociaal recht
T.Gem. Tijdschrift voor gemeenterecht T.Strafr. Tijdschrift voor strafrecht: jurispruden-
T.Gez. Tijdschrift voor gezondheidsrecht tie, nieuwe wetgeving en doctrine
TGR = T.G.R. Tijdschrift voor Gentse rechtspraak voor de praktijk
T.Huur. Tijdschrift huurrecht Turnh.Rechtsl. Turnhouts rechtsleven
Tijdschrift@ipr.be Tijdschrift voor internationaal privaat- T.v.B.R. = TvBR Tijdschrift voor Brugse rechtspraak
recht (ook als TIPR) T.Verz Tijdschrift voor verzekeringen
TJK = T.J.K. Tijdschrift voor jeugdrecht en kinder- TVG = T.V.G. Tijdschrift voor de Vlaamse gemeente-
rechten secretaris
T.Mil.R. Tijdschrift voor militair recht en oor- TvMR = T.v.M.R. Tijdschrift voor mensenrechten
logsrecht T.Vred. Tijdschrift van de vrede- (en politierech-
T.Mil.Strafr. Tijdschrift voor militair strafrecht en ters)
oorlogsrecht T.Vreemd. Tijdschrift voor vreemdelingenrecht
TMR = T.M.R. Tijdschrift voor milieurecht TVV = T.V.V. Tijdschrift verkoop vastgoed
T.Not. Tijdschrift voor notarissen + Tabellen TVW = T.V.W. Tijdschrift voor wetgeving
rechtspraak en rechtsleer T.Wrr. Tijdschrift van de werkrechtersraden
TOGOR Tijdschrift voor onroerendgoedrecht

V&A 123 124 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

TWVR = T.W.V.R. Tijdschrift voor West-Vlaamse recht- 3.4. Andere afkortingen

spraak
V&F = V.& F. Vennootschapsrecht en fiscaliteit 246. In juridische teksten worden de volgende afkortingen
VAV = V.A.V. Verkeer, aansprakelijkheid, verzekering geregeld gebruikt. (Zie ook randnummer 27.)
Verkeersrecht Verkeersrecht - jurisprudentie
Versl.CSW = Verslagen en debatten. Comité voor stu- ad interim a.i.
Versl.C.S.W. die en wetgeving. Koninklijke fede- advocaat-generaal Adv. Gen.
ratie het Belgische notariaat. afdeling afd.
Verz.W. De verzekeringswereld aflevering afl.
Verz.Wett.Besl. Verzameling van wetten en besluiten algemene rol AR
van België algemene vergadering AV
Verz.Wett.Decr.Besl. Verzameling der wetten, decreten en alinea al.
besluiten alternatieve geschillenbeslechting ADR
Vigiles Vigiles: tijdschrift voor politierecht (alternative dispute resolution)
Vigiles Jb. Vigiles: Jaarboek politierecht / Vigiles: arbeidsauditeur Arb. Aud.
Annuaire droit de police arrondissement arr.
Vl.Jurist Vlaams jurist vandaag artikel(en) art.
Vl.T.Gez. Vlaams tijdschrift voor gezondheids- auditeur Aud.
recht belasting over de toegevoegde waarde BTW of btw
Vr.en Antw. Parlementaire Vragen en Antwoorden beleggingsvennootschap met vast kapitaal bevak
VVSR Jb. Vereniging voor de vergelijkende studie beleggingsvennootschap met veranderlijk bevek
van het recht in België en Neder- kapitaal
land. Jaarboek besloten vennootschap met beperkte BVBA of bvba
VZW VZW: veertiendaagse nieuwsbrief voor aansprakelijkheid
bestuursleden en adviseurs van bevestigd door bevest.
vzw’s bijlage bijl.
VZW Info VZW info / VZWBB bijvoorbeeld bv.
W.Akte Waarvan akte bladzijde(n) p.
Wegverkeer Wegverkeer: nieuwsbrief buitengewone zitting BZ
Zoeklicht Zoeklicht: viermaandeljks tijdschrift burgerlijke partij BP
voor internationaal humanitair recht burgerlijke aansprakelijkheid BA
ZW Zonder winstoogmerk. Management en (c) Cassatiebeschik-
recht in de praktijk king RvS
collectieve arbeidsovereenkomst CAO of cao
college van burgemeester en schepenen CBS

V&A 125 126 Kluwer

 AFKORTINGEN AFKORTINGEN

comité com. jaargang jrg.

commanditaire vennootschap Comm. V. Kruispuntbank der Ondernemingen KBO-nr.
commanditaire vennootschap op aandelen Comm. VA (nummer)
commissie comm. laatste lid l.l.
compagnie co. landbouwvennootschap LV of lv
conclusies concl. littera litt.
confer/conferatur cf. losbladig losbl.
conso(o)rten cons. meester mr.
coöperatieve vennootschap CV of cv memorie van toelichting MvT
coöperatieve vennootschap met beperkte CVOA of cvoa minister(ie) min.
en hoofdelijke aansprakelijkheid naamloze vennootschap NV of nv
cum suis c.s. niet gegeven n.g.
de dato d.d. noot van de redactie n.v.d.r.
deel / delen dl. / dln. nummer(s) nr. / nrs.
directoraat-generaal DG onuitgegeven onuitg.
doctor dr. Openbaar Centrum voor Maatschappelijk OCMW
economisch samenwerkingsverband ESV of esv Welzijn
editie ed. Openbaar Ministerie OM
editor(s) ed(s). opmerking opm.
en andere(n) et al. overweging overw.
en volgende et seq. pagina p.
erratum err. paragraaf §
facsimile facs. paritair comité PC
federale overheidsdienst FOD plaatsvervangend(e) plv.
gecoördineerd gec. programmatorische overheidsdienst POD
gemeenschap(s) / gemeenschappelijk gem. pro memorie p.m.
gemeentelijk gemeent. proces-verbaal PV
gepubliceerd gepubl. procureur des Konings PK
gewone commanditaire vennootschap Comm. V. procureur-generaal PG
handelsregister HR professor prof.
hoofdstuk hfdst. provincie / provinciaal prov.
ibidem ibid. qualitate qua q.q.
in casu i.c. recto r°
in fine i.f. rubriek rubr.
in oprichting i.o. sine dato s.d.
in werking getreden i.w.tr.

V&A 127 128 Kluwer

 AFKORTINGEN

sine loco s.l.

sine loco nec dato s.l.n.d.
substituut subst.
tegen (versus) v.
terbeschikkingstelling van de regering TBR
trefwoord v°
uitgave ed.
vennootschap met sociaal oogmerk VSO of vso
vennootschap onder firma vof
verbo v°
verbroken door verbr.
vereniging zonder winstoogmerk vzw
vergelijk (vgl.) / beter: cf.
versus v.
voetnoot vn.
volume vol.
waarnemend. wnd.
zonder jaar s.d.
zonder plaats s.l.
zonder plaats of jaar s.l.n.d.

V&A 129

4. BIJLAGE: ALFABETISCHE LIJST VAN VAAK
AANGEHAALDE WETTEN EN BESLUITEN
2 Akte 17 oktober 1868 van Mannheim, B.S. 29 september 1954
BIJ KLUWER
Wet 16 maart 1803 tot regeling van het notarisambt organieke
wet notariaat
Burgerlijk Wetboek BW
Wetboek van strafvordering 17 november 1808 Sv.
Wet 10 januari 1824 over het recht van erfpacht, B.S. 10 januari
1824 erfpachtwet
Wet 10 januari 1824 over het recht van opstal, B.S. 10 januari
1824 opstalwet
Wet 1 oktober 1833 op de uitleveringen, B.S. 1 oktober 1833
uitleveringswet 1833
Gemeentewet 30 maart 1836 gemeentewet; Gem.Wet
Provinciewet 30 april 1836, B.S. 23 december 1891 provincie-
wet; Prov.Wet
Wet 10 april 1841 op de buurtwegen wet buurtwegen
Wet 29 oktober 1846 op de inrichting van het Rekenhof, B.S.
1 november 1846 Rekenhofwet
Wet 18 april 1851 op het faillissement, het bankroet en het uit-
stel van betaling, B.S. 24 april 1851 faillissementswet
1851; Faill.Wet
Hypotheekwet 16 december 1851, B.S. 22 december 1851
hypotheekwet; Hyp.Wet
Boswetboek 19 december 1854 Brussels Hoofdstedelijk
Gewest, B.S. 22 december 1854 Bosw.
Wet 18 november 1862 houdende invoering van het warrant-
stelsel, B.S. 20 november 1862 warrantwet
Strafwetboek 8 juni 1867, B.S. 9 juni 1867 Sw.
2. Conform de spellingregels van 2005
V&A 131
BIJLAGE
Wet 4 oktober 1867 op de verzachtende omstandigheden, B.S.
5 oktober 1867 wet verzachtende omstandigheden
Rijnvaartakte van Mannheim
Militair strafwetboek 27 mei 1870, B.S. 4 juni 1870 Mil.Sw.
Wet 5 mei 1872 betreffende het pand en de commissie, B.S.
7 mei 1872 handelspandwet
Wet 15 december 1872 houdende Titels I tot IV van Boek I van
het Wetboek van Koophandel, B.S. 22 december 1872
W.Kh.
Uitleveringswet 15 maart 1874, B.S. 17 maart 1874 uitle-
veringswet 1874
Wet 11 juni 1874 betreffende de verzekeringen, B.S. 14 juni
1874 verzekeringswet
Protestwet 10 juli 1877, B.S. 13 juli 1877 protestenwet
Wet 17 april 1878 houdende de voorafgaande titel van het
Wetboek van Strafvordering, B.S. 25 april 1878 vooraf-
gaande titel Sv.; V.T.Sv.
Wet 1 april 1879 betreffende de fabrieks- en handelsmerken,
B.S. 3 april 1879 wet fabrieks- en handelsmerken
Wet 21 augustus 1879 op de zee- en binnenvaart, B.S.
4 september 1879 zeewet
Wet 3 mei 1880 op het parlementair onderzoek, B.S. 5 mei 1880
wet parlementair onderzoek
Jachtwet 28 februari 1882, B.S. 3 maart 1882 jachtwet
Wet 25 augustus 1885 die de wetgeving betreffende de koop-
vernietigende gebreken herziet, B.S. 28 augustus 1885 wet
koopvernietigende gebreken
Auteurswet 22 maart 1886, B.S. 26 maart 1886 auteurswet
1886
Veldwetboek 7 oktober 1886, B.S. 14 oktober 1886 Veldw.
Wet 31 mei 1888 tot invoering van de voorwaardelijke invrij-
heidstelling in het strafstelsel, B.S. 3 juni 1888 wet voor-
waardelijke invrijheidstelling
132 Kluwer
 BIJLAGE
Wet 25 augustus 1891 betreffende de vervoerovereenkomsten,
B.S. 26 augustus 1891 vervoerwet
Kieswetboek 12 april 1894, B.S. 15 april 1894 Kiesw.
Wet 10 maart 1900 op de arbeidsovereenkomst, B.S. 14 maart
1900 arbeidsovereenkomstenwet werklieden
Wet 16 mei 1900 tot erfregeling van de kleine nalatenschappen,
B.S. 21 mei 1900 wet kleine nalatenschappen
Wet 24 oktober 1902 op het spel, B.S. 22 december 1902 wet
verbod kansspelen
Wet 12 augustus 1911 tot behoud van de schoonheid der land-
schappen, B.S. 19 augustus 1911 wet behoud schoonheid
landschappen
Gecoördineerde wetten 15 september 1919 op de mijnen, groe-
ven en graverijen, B.S. 3 maart 1920 mijnwet
Wet 25 oktober 1919 betreffende het in pand geven van een
handelszaak, het endossement van de factuur, alsmede de
aanvaarding en de keuring van de rechtstreeks voor het ver-
bruik gedane leveringen, B.S. 21 november 1919 wet
inpandgeving handelszaak
Wet 24 februari 1921 betreffende het verhandelen van giftstof-
fen, slaapmiddelen en verdovende middelen, psychotrope
stoffen, ontsmettingsstoffen en antiseptica en van de stoffen
die kunnen gebruikt worden voor de illegale vervaardiging
van verdovende middelen en psychotrope stoffen, B.S.
6 maart 1921 drugswet
Wet 24 mei 1921 tot waarborging der vrijheid van vereeniging,
B.S. 28 mei 1921 wet vrijheid van vereniging
Wet 25 juni 1921 tot het innen van een recht op de openbare
kunstveilingen, ten bate der kunstenaars, auteurs der ver-
kochte werken, B.S. 20 augustus 1921 wet volgrecht
Wet 27 juni 1921 betreffende de verenigingen zonder winstoog-
merk, de internationale verenigingen zonder winstoogmerk
en de stichtingen, B.S. 1 juli 1921 vzw-wet
V&A 133
BIJLAGE
Wet 24 juli 1921 op de ongewilde buitenbezitstelling van de
titels aan toonder, B.S. 10 augustus 1921 titels aan toon-
derwet
Internationaal Verdrag 25 augustus 1924 voor de éénmaking
van bepaalde regelen inzake cognossementen van
25 augustus 1924, zoals gewijzigd door het Wijzigingspro-
tocol van 23 februari 1968, B.S. 1 juni 1931 Haags-Visby-
sche regels; Hague-Visby Rules; Hague Rules
Wet 10 maart 1925 op de electriciteitsvoorziening, B.S. 25 april
1925 elektriciteitswet 1925
Wetboek diverse rechten en taksen 2 maart 1927, B.S. 6 maart
1927 W.Taksen
Wet 5 juni 1928 houdende regeling van de arbeidsovereenkomst
wegens scheepsdienst, B.S. 26 juli 1928 arbeidsovereen-
komstenwet schepelingen
Wet 9 april 1930 tot bescherming van de maatschappij tegen
abnormalen, gewoontemisdadigers en plegers van bepaalde
seksuele strafbare feiten, B.S. 11 mei 1930 wet bescher-
ming maatschappij 1930
Wet 6 augustus 1931 houdende vaststelling van de onverenig-
baarheden en ontzeggingen betreffende de Ministers, gewe-
zen Ministers en Ministers van staat, alsmede de leden en
gewezen leden van de wetgevende kamers, B.S.14 augustus
1931 wet onverenigbaarheden
Gemeentekieswet 4 augustus 1932, B.S. 12 augustus 1932
gemeentekieswet
Wet 3 januari 1933 op de vervaardiging van, de handel in en het
dragen van wapens en op den handel in munitie, B.S. 22 juni
1933 wapenwet 1933
Wet 29 juli 1934 waarbij de private milities verboden worden,
B.S. 6 augustus 1934 wet privémilities
Koninklijk besluit 22 24 oktober 1934 betreffende het rechter-
lijk verbod aan bepaalde veroordeelden en gefailleerden om
bepaalde ambten, beroepen of werkzaamheden uit te oefe-
134 Kluwer
 BIJLAGE
nen, B.S. 27 oktober 1934 wet beroepsuitoefenings-
verbod
Wet 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken, B.S.
22 juni 1935 taalwet gerechtszaken
Koninklijk besluit nr. 185 9 juli 1935 op de bankcontrole en het
uitgifteregime voor titels en effecten, B.S. 10 juli 1935
bankbesluit
Koninklijk besluit 15 oktober 1935 houdende algemeen regle-
ment der scheepvaartwegen van het Koninkrijk, B.S.
15 oktober 1936 algemeen reglement der scheepvaart-
wegen
Gecoördineerde wetten 30 november 1935 op de handelsven-
nootschappen, B.S. 5 december 1935 vennootschappen-
wet; Venn.W.
Koninklijk besluit 31 maart 1936 houdende algemeen regle-
ment van de successierechten, B.S. 7 april 1936 KB
W.Succ.
Wetboek der successierechten 31 maart 1936, B.S. 7 april 1936
W.Succ.
Wet 1 april 1936 op de arbeidsovereenkomst wegens dienst op
binnenschepen, B.S. 16 april 1936 arbeidsovereenkom-
stenwet binnenschippers
Wet 27 juni 1937 houdende herziening van de wet van
16 november 1919, betreffende de regeling der luchtvaart,
B.S. 26 juli 1937 luchtvaartwet
Koninklijk besluit 2 oktober 1937 houdende het statuut van het
Rijkspersoneel, B.S. 8 oktober 1937 statuut rijksperso-
neel
Besluitwet 14 november 1939 betreffende de beteugeling van
de dronkenschap, B.S. 18 november 1939 wet beteugeling
dronkenschap; dronkenschapwet
Wetboek der registratie-, hypotheek- en griffierechten
30 november 1939, B.S. 1 december 1939 W.Reg.
V&A 135
BIJLAGE
Samengeordende wetten 19 december 1939 betreffende de kin-
derbijslag voor loonarbeiders, B.S. 22 december 1939 kin-
derbijslagwet werknemers
Wet 22 januari 1945 betreffende de economische reglemente-
ring en de prijzen, B.S. 24 januari 1945 prijzenwet
Algemeen reglement voor de arbeidsbescherming 11 februari
1946, B.S. 3 april 1946 ARAB
Wet 19 augustus 1948 betreffende de prestaties van algemeen
belang in vredestijd, B.S. 21 augustus 1948 wet prestaties
algemeen belang
Besluit 23 augustus 1948 van de Regent tot regeling van de
rechtspleging voor de afdeling bestuursrechtspraak van de
Raad van State, B.S. 23 augustus 1948 procedureregle-
ment RvS
Wet 20 september 1948 houdende organisatie van het bedrijfs-
leven, B.S. 27 september 1948 wet organisatie bedrijfsle-
ven; bedrijfsorganisatiewet
Verdrag 4 november 1950 tot bescherming van de rechten van
de mens en de fundamentele vrijheden, B.S. 19 augustus
1955 EVRM
Verdrag 18 april 1951 tot oprichting van de Europese Gemeen-
schap voor Kolen en Staal, B.S. 6 augustus 1952 KS-Ver-
drag; EGKS-Verdrag
Handelshuurwet 30 april 1951, B.S. 10 mei 1951 handels-
huurwet
Internationaal verdrag 28 juli 1951 betreffende de status van
vluchtelingen, B.S. 4 oktober 1953 vluchtelingenverdrag
Wet 5 maart 1952 betreffende de opdecimes op de strafrechte-
lijke geldboeten, B.S. 3 april 1952 wet opdecimes
geldboeten
Aanvullend protocol 20 maart 1952 bij het verdrag tot bescher-
ming van de rechten van de mens en de fundamentele vrij-
heden, B.S. 19 augustus 1955 eerste aanvullend protocol
EVRM
136 Kluwer
 BIJLAGE
Wet 10 juni 1952 betreffende de gezondheid en de veiligheid
van de werknemers, alsmede de salubriteit van het werk en
van de werkplaatsen, B.S. 19 juni 1952 gezondheids- en
veiligheidswet; veiligheidswet werknemers
Wet 16 maart 1954 betreffende de controle op sommige instel-
lingen van openbaar nut, B.S. 24 maart 1954 wet toezicht
parastatalen; wet toezicht instellingen openbaar nut
Gecoördineerde wetten 31 december 1955 op de wisselbrieven
en orderbriefjes, B.S. 19 januari 1956 wisselbriefwet
Wet 2 mei 1956 op de postcheck, B.S. 13 juni 1956
postchequewet
Verdrag 19 mei 1956 betreffende de overeenkomst tot interna-
tionaal vervoer van goederen over de weg (C.M.R.), B.S.
8 november 1962 CMR
Wet 1 juli 1956 betreffende verplichte aansprakelijkheidsverze-
kering inzake motorrijtuigen, B.S. 15 juli 1956 WAM-wet
1956
Wet 26 december 1956 op de Postdienst, B.S. 30 december
1956 postwet
Verdrag 25 maart 1957 tot oprichting van de Europese Gemeen-
schap, B.S. 25 december 1957 EG; EEG-Verdrag; EG-
Verdrag; EEG
Verdrag 25 maart 1957 tot oprichting van de Europese Gemeen-
schap voor Atoomenergie (Euratom) en bijhorende docu-
menten, B.S. 25 december 1957 Euratom-Verdrag; EA-
Verdrag
Verdrag 25 maart 1957 betreffende de werking van de Europese
Unie Geconsolideerde versie van het EG-Verdrag na het
Verdrag van Lissabon, B.S. 17 december 2007 VWEU-
Verdrag
Protocol 17 april 1957 betreffende het Statuut van het Hof van
Justitie van de Europese Economische Gemeenschap, B.S.
25 december 1957 statuut HvJ EG
V&A 137
BIJLAGE
Wet 3 juni 1957 betreffende de polders, B.S. 21 juni 1957 pol-
derwet
Wet 9 juli 1957 tot regeling van de verkoop op afbetaling en
van zijn financiering, B.S. 26 juli 1957 afbetalingswet
Wet 3 januari 1958 betreffende de cessies en inpandgevingen
van schuldvorderingen op de Belgische Staat uit hoofde van
werken en leveringen, B.S. 16 januari 1958 wet schuldvor-
deringen op de staat
Verdrag 3 februari 1958 tot instelling van de Benelux Economi-
sche Unie, B.S. 27 oktober 1960 Benelux-Verdrag
Wet 30 april 1958 betreffende de handelingsbekwaamheid van
de minderjarige voor sommige spaarverrichtingen, B.S.
10 mei 1958 wet bankverrichtingen minderjarigen
Wet 17 juli 1959 tot invoering en ordening van maatregelen ter
bevordering van de economische expansie en de oprichting
van nieuwe industrieen, B.S. 29 augustus 1959 wet econo-
mische expansie 1959
Wet 27 juni 1960 op de toelaatbaarheid van de echtscheiding
wanneer ten minste één van de echtgenoten een vreemdeling
is, B.S. 9 juli 1960 echtscheidingswet vreemdelingen
Wet 15 juli 1960 tot zedelijke bescherming van de jeugd, B.S.
20 juli 1960 wet zedelijke bescherming jeugd
Wet 1 maart 1961 betreffende de invoering in de nationale wet-
geving van de eenvormige wet op de cheque en de inwer-
kingtreding van deze wet, B.S. 2 februari 1962 chequewet
Wet 31 mei 1961 betreffende het gebruik der talen in wetge-
vingszaken, het opmaken, bekendmaken en inwerkingtreden
van wetten en verordeningen, B.S. 21 juni 1961 afkondi-
gingswet
Wet 13 juni 1961 betreffende de coördinatie en de codificatie
van wetten, B.S. 11 juli 1961 coördinatiewet
Wet 23 juni 1961 betreffende het recht tot antwoord, B.S. 8 juli
1961 antwoordrechtwet
138 Kluwer
 BIJLAGE
Wet 27 juli 1961 betreffende de eenzijdige beëindiging van de
voor onbepaalde tijd verleende concessies van alleenver-
koop, B.S. 5 oktober 1961 alleenverkoopwet
Europees Sociaal Handvest 18 oktober 1961, B.S. 28 december
1990 ESH-Handvest
Eenvormige Beneluxwet 19 maart 1962 op de merken, B.S.
14 oktober 1969 Benelux merkenwet; BMW
Wet 29 maart 1962 houdende organisatie van de ruimtelijke
ordening en van de stedebouw – Vlaams Gewest, B.S.
12 april 1962 stedenbouwwet
Gecoördineerde dienstplichtwetten 30 april 1962, B.S. 9 mei
1962 dienstplichtwet
Wet 26 juli 1962 betreffende de rechtspleging bij hoogdrin-
gende omstandigheden inzake onteigening ten algemenen
nutte, B.S. 31 juli 1962 onteigeningswet
Wet 27 juli 1962 tot vaststelling van een werkgeversbijdrage in
het verlies geleden door de Nationale Maatschappij der Bel-
gische Spoorwegen ingevolge de uitgifte van abonnementen
voor werklieden en bedienden, B.S. 31 juli 1962 wet bij-
drage vervoerskosten
Wet 16 april 1963 betreffende de sociale reclassering van de
minder-validen Duitstalige Gemeenschap, B.S. 23 april
1963 reclasseringswet mindervaliden (D.)
Tweede Protocol 6 mei 1963 bij het Verdrag tot bescherming
van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden,
waarbij aan het Europese Hof voor de rechten van de mens
de bevoegdheid wordt verleend advies uit te brengen over
de betekenis van de bepalingen van het Verdrag, B.S.
3 oktober 1970 tweede aanvullend protocol EVRM
Wet 26 juni 1963 tot instelling van de Orde van Architecten,
B.S. 5 juli 1963 architectenwet
Wet 1 juli 1963 houdende toekenning van een vergoeding voor
sociale promotie, B.S. 17 juli 1963 wet sociale promotie
V&A 139
BIJLAGE
Wet 30 juli 1963 houdende taalregeling in het onderwijs, B.S.
22 augustus 1963 taalwet onderwijs
Wet 9 augustus 1963 tot instelling en organisatie van een rege-
ling voor verplichte verzekering voor geneeskundige ver-
zorging en uitkeringen, B.S. 1 november 1963 ZIV-wet
1963
Vierde protocol 16 september 1963 bij het Verdrag tot bescher-
ming van de rechten van de mens en de fundamentele vrij-
heden, tot het waarborgen van bepaalde rechten en
vrijheden, die niet reeds in het Verdrag en in het eerste Aan-
vullend Protocol daarbij zijn opgenomen, B.S. 3 oktober
1970 vierde aanvullend protocol EVRM
Koninklijk besluit 20 december 1963 betreffende arbeidsvoor-
ziening en werkloosheid, B.S. 18 januari 1964 werkloos-
heidsbesluit 1963
Wet 25 maart 1964 op de geneesmiddelen, B.S. 17 april 1964
geneesmiddelenwet
Wet 10 juni 1964 op het openbaar aantrekken van spaargelden,
B.S. 20 juni 1964 wet openbaar aantrekken spaargelden
Wet 29 juni 1964 betreffende de opschorting, het uitstel en de
probatie, B.S. 17 juli 1964 probatiewet
Verdrag 1 juli 1964 houdende een eenvormige wet inzake de
totstandkoming van internationale koopovereenkomsten
betreffende roerende lichamelijke zaken, B.S. 14 januari
1971 LUF-Verdrag
Verdrag 1 juli 1964 houdende een eenvormige wet inzake de
internationale koop van roerende lichamelijke zaken, B.S.
14 januari 1971 LUVI-Verdrag
Wet 1 juli 1964 tot bescherming van de maatschappij tegen de
abnormalen en de gewoontemisdadigers, B.S. 17 juli 1964
wet bescherming maatschappij 1964
Gecoördineerde wetten 20 juli 1964 betreffende het handelsre-
gister, B.S. 8 augustus 1964 handelsregisterwet
140 Kluwer
 BIJLAGE
Koninklijk besluit 30 juli 1964 houdende de voorwaarden waar-
onder de toepassing van de wet betreffende de verplichte
verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen,
gecoördineerd op 14 juli 1994, tot de zelfstandigen wordt
verruimd, B.S. 13 augustus 1964 ziektekostenbesluit zelf-
standigen
Overeenkomst 10 september 1964 inzake het uitwisselen van
gegevens met betrekking tot het verkrijgen van nationaliteit,
B.S. 31 december 1974 ICSID
Wet 28 december 1964 betreffende de bestrijding van de lucht-
verontreiniging, B.S. 14 januari 1965 wet luchtverontrei-
niging
Wet 2 april 1965 waarbij de dopingpraktijk verboden wordt bij
sportcompetities, B.S. 6 mei 1965 dopingwet
Wet 8 april 1965 tot instelling van de arbeidsreglementen, B.S.
5 mei 1965 arbeidsreglementenwet
Wet 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het ten laste
nemen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven
feit hebben gepleegd en het herstel van de door dit feit ver-
oorzaakte schade, B.S. 15 april 1965 jeugdbeschermings-
wet
Wet 12 april 1965 betreffende het vervoer van gasachtige pro-
dukten en andere door middel van leidingen, B.S. 7 mei
1965 gaswet 1965
Wet 12 april 1965 betreffende de bescherming van het loon der
werknemers, B.S. 30 april 1965 loonbeschermingswet
Wetboek 23 november 1965 van de met inkomstenbelastingen
gelijkgestelde belastingen, B.S. 18 januari 1966 WIGB
Wet 28 juni 1966 betreffende de schadeloosstelling van de
werknemers die ontslagen worden bij sluiting van onderne-
mingen, B.S. 2 juli 1966 sluitingswet 1966
Wetten 18 juli 1966 op het gebruik van de talen in bestuursza-
ken, B.S. 2 augustus 1966 taalwet bestuurszaken
V&A 141
BIJLAGE
Eenvormige Beneluxwet 25 oktober 1966 inzake tekeningen of
modellen, B.S. 29 december 1973 BTMW; Benelux
tekeningen- of modellenwet
Internationaal Verdrag 19 december 1966 inzake burgerrechten
en politieke rechten, B.S. 6 juli 1983 BUPO-Verdrag
Wet 30 juni 1967 tot verruiming van de opdracht van het Fonds
tot vergoeding van de in geval van sluiting van ondernemin-
gen ontslagen werknemers, B.S. 13 juli 1967 sluitingswet
1967
Wet 3 juli 1967 betreffende de preventie van of de schadever-
goeding voor arbeidsongevallen, voor ongevallen op de weg
naar en van het werk en voor beroepsziekten in de over-
heidssector, B.S. 10 augustus 1967 arbeidsongevallenwet
overheidspersoneel
Koninklijk besluit 34 20 juli 1967 betreffende de tewerkstelling
van werknemers van vreemde nationaliteit, B.S. 29 juli 1967
buitenlandse arbeidskrachtenwet 1967
Koninklijk besluit 38 27 juli 1967 houdende inrichting van het
sociaal statuut der zelfstandigen, B.S. 29 juli 1967 sociaal
statuut der zelfstandigen
Gerechtelijk Wetboek 10 oktober 1967, B.S. 31 oktober 1967
Ger.W.
Koninklijk besluit 50 24 oktober 1967 betreffende het rust- en
overlevingspensioen voor werknemers, K.B. 27 oktober
1967 pensioenwet werknemers
Koninklijk besluit 80 10 november 1967 betreffende de Orde
der apothekers, B.S. 14 november 1967 apothekerswet
Koninklijk besluit 79 10 november 1967 betreffende de Orde
der geneesheren, B.S. 14 november 1967 artsenwet
Koninklijk besluit 55 10 november 1967 tot regeling van het
juridisch statuut der ondernemingen gespecialiseerd in
financieringshuur, B.S. 14 november 1967 financierings-
huurwet
142 Kluwer
 BIJLAGE
Koninklijk besluit 72 10 november 1967 betreffende het rust-
en overlevingspensioen der zelfstandigen, B.S. 14 november
1967 pensioenwet zelfstandigen
Koninklijk besluit 56 10 november 1967 tot bevordering van
het gebruik van giraal geld, B.S. 14 november 1967 wet
giraal geld
Koninklijk besluit 78 10 november 1967 betreffende de uitoefe-
ning van de gezondheidszorgberoepen, B.S. 14 november
1967 wet uitoefening gezondheidszorgberoepen (tot
1 september 2001: wet uitoefening geneeskunst)
Koninklijk besluit 21 december 1967 tot vaststelling van het
algemeen reglement betreffende het rust- en overlevings-
pensioen voor werknemers, B.S. 16 januari 1968 algemeen
reglement werknemerspensioen
Koninklijk besluit 22 december 1967 houdende algemeen
reglement betreffende het rust- en overlevingspensioen der
zelfstandigen, B.S. 10 januari 1968 algemeen reglement
pensioen zelfstandigen
Verordening (EEG, EURATOM, EGKS) 259/68 29 februari
1968 van de Raad tot vaststelling van het Statuut van de
ambtenaren van de Europese Gemeenschappen en de rege-
ling welke van toepassing is op de andere personeelsleden
van deze Gemeenschappen, alsmede van bijzondere maatre-
gelen welke tijdelijk op de ambtenaren van de Commissie
van toepassing zijn, B.S. 4 maart 1968 ambtenarenstatuut
EG
Wet 16 maart 1968 betreffende de politie over het wegverkeer,
B.S. 27 maart 1968 wegverkeerswet
Wet 20 juli 1968 betreffende de toekenning van wachtgelden
aan de werknemers die getroffen worden door sommige
sluitingen van ondernemingen, B.S. 1 augustus 1968 slui-
tingswet 1968
Verdrag 27 september 1968 betreffende de rechterlijke
bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in
V&A 143
BIJLAGE
burgerlijke en handelszaken, B.S. 31 maart 1971 Europees
executieverdrag; EEX-Verdrag
Wet 5 december 1968 betreffende de collectieve arbeidsover-
eenkomsten en de paritaire comités, B.S. 15 januari 1969
CAO-wet
Wet 1 april 1969 tot instelling van een gewaarborgd inkomen
voor bejaarden, B.S. 29 april 1969 wet gewaarborgd inko-
men bejaarden
Wet 7 juni 1969 tot vaststelling van de tijd gedurende welke
geen opsporing ten huize of huiszoeking mag worden ver-
richt, B.S. 28 juni 1969 huiszoekingswet
Wet 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van
28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zeker-
heid der arbeiders, B.S. 25 juli 1969 RSZ-wet
Wet 27 juni 1969 betreffende het toekennen van tegemoetko-
mingen aan de minder-validen, B.S. 15 juli 1969 wet
tegemoetkomingen mindervaliden
Wetboek 3 juli 1969 van de belasting over de toegevoegde
waarde, B.S. 17 juli 1969 Btw-Wetboek; WBTW
Pachtwet 4 november 1969, B.S. 25 november 1969 pachtwet
Wet 4 november 1969 tot beperking van de pachtprijzen, B.S.
25 november 1969 wet beperking pachtprijzen
Koninklijk besluit 28 november 1969 tot uitvoering van de wet
van 27 juni 1969 tot herziening van de besluitwet van
28 december 1944 betreffende de maatschappelijke zeker-
heid der arbeiders, B.S. 5 december 1969 uitvoeringsbe-
sluit RSZ-wet
Internationale Overeenkomst 23 april 1970 betreffende het reis-
contract (C.C.V.), B.S. 17 mei 1973 CCV
Wetten 3 juni 1970 betreffende de preventie van beroepsziekten
en de vergoeding van de schade die uit die ziekten voort-
vloeit, B.S. 27 augustus 1970 beroepsziektenwet
144 Kluwer
 BIJLAGE
Wet 16 juni 1970 betreffende de meeteenheden, de meetstan-
daarden en de meetwerktuigen, B.S. 2 september 1970 ijk-
wet
Wet 30 juni 1970 tot wijziging van de wettelijke rentevoet, B.S.
24 juli 1970 wet wettelijke rentevoet
Wet 22 juli 1970 op de ruilverkaveling van landeigendommen
uit kracht van de wet, B.S. 4 september 1970 ruilverkave-
lingswet
Koninklijk besluit 30 november 1970 tot vaststelling van het
tarief van de invorderbare kosten bedoeld in artikel 1022
van het Gerechtelijk Wetboek, B.S. 3 december 1970
besluit rechtsplegingsvergoeding
Wet 15 december 1970 op de uitoefening van beroepswerk-
zaamheden in de kleine en middelgrote handels- en
ambachtsondernemingen, B.S. 20 maart 1971 vestigings-
wet
Wet 30 december 1970 betreffende de economische expansie,
B.S. 1 januari 1971 wet economische expansie 1970
Arbeidswet 16 maart 1971, B.S. 30 maart 1971 arbeidswet
Wet 26 maart 1971 op de bescherming van de oppervlaktewate-
ren tegen verontreiniging Vlaams Gewest, B.S. 1 mei 1971
wet verontreiniging oppervlaktewateren (Vl.)
Wet 10 april 1971 betreffende de arbeidsongevallen, B.S.
24 april 1971 arbeidsongevallenwet; AOW
Gecoördineerde wetten 28 juni 1971 betreffende de jaarlijkse
vakantie van de werknemers, B.S. 30 september 1971 jaar-
lijkse vakantiewet
Wet 30 juni 1971 betreffende de administratieve geldboeten
toepasselijk in geval van inbreuk op sommige sociale wet-
ten, B.S. 13 juli 1971 wet administratieve geldboeten
Wet 3 juli 1971 tot indeling van de leden van de wetgevende
kamers in taalgroepen en houdende diverse bepalingen
betreffende de cultuurraden voor de Nederlandse cultuurge-
V&A 145
BIJLAGE
meenschap en voor de Franse cultuurgemeenschap, B.S.
6 juli 1971 taalgroepenwet
Wet 9 juli 1971 tot regeling van de woningbouw en de verkoop
van te bouwen of in aanbouw zijnde woningen, B.S.
11 september 1971 woningbouwwet
Wet 14 juli 1971 betreffende de handelspraktijken, B.S. 30 juli
1971 handelspraktijkenwet 1971; WHP
Koninklijk besluit 20 juli 1971 houdende instelling van een uit-
keringsverzekering en een moederschapsverzekering ten
voordele van de zelfstandigen en van de meewerkende echt-
genoten, B.S. augustus 1971 arbeidsongeschiktheidsbe-
sluit zelfstandigen
Wet 20 juli 1971 tot instelling van een gewaarborgde gezinsbij-
slag, B.S. 7 augustus 1971 wet gewaarborgde gezinsbij-
slag
Berner Conventie 24 juli 1971 voor de bescherming van werken
van letterkunde en kunst van 9 september 1886, aangevuld
te Parijs op 4 mei 1896, herzien te Berlijn op 13 november
1908, aangevuld te Bern op 20 maart 1914, herzien te Rome
op 2 juni 1928, te Brussel op 26 juni 1948, te Stockholm op
14 juli 1967 en te Parijs op 24 juli 1971, B.S. 10 november
1999 Berner Conventie
Reglement 2 december 1971 voor het vervoer van gevaarlijke
stoffen over de Rijn (ADNR), B.S. 23 december 1971
ADNR
Internationale bepalingen 20 oktober 1972 ter voorkoming van
aanvaringen op zee, 1972, B.S. 12 juni 1976 COLREG 72
Wet 16 november 1972 betreffende de arbeidsinspectie, B.S.
8 december 1972 arbeidsinspectiewet
Gecoördineerde wetten 12 januari 1973 op de Raad van State,
B.S. 31 maart 1973 RvS-wet
Wet 13 maart 1973 betreffende de vergoeding voor onwerk-
zame voorlopige hechtenis, B.S. 10 april 1973 wet
onwerkzame voorhechtenis
146 Kluwer
 BIJLAGE
Wet 16 juli 1973 waarbij de bescherming van de ideologische
en filosofische strekkingen gewaarborgd wordt, B.S.
16 oktober 1973 wet ideologische strekkingen
Wet 18 juli 1973 betreffende de bestrijding van de geluidshin-
der, B.S. 14 september 1973 geluidshinderwet
Decreet 19 juli 1973 tot regeling van het gebruik van de talen
voor de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en de
werknemers, alsmede van de door de wet en de verordenin-
gen voorgeschreven akten en bescheiden van de onderne-
mingen, B.S. 6 september 1973 Ned. taaldecreet
Wet 24 juli 1973 tot instelling van een verplichte avondsluiting
in handel, ambacht en dienstverlening, B.S. 1 september
1973 avondsluitingswet
Verdrag 5 oktober 1973 inzake de verlening van Europese
octrooien (Europees octrooiverdrag), B.S. 7 oktober 1977
Europees octrooiverdrag
Eenvormige wet 26 november 1973 betreffende de dwangsom,
B.S. 20 februari 1980 dwangsomwet
Wet 4 januari 1974 betreffende de feestdagen, B.S. 31 januari
1974 feestdagenwet
Wet 22 juli 1974 op de giftige afval – Vlaams Gewest, B.S.
1 maart 1975 wet giftig afval
Wet 7 augustus 1974 tot instelling van het recht op een
bestaansminimum, B.S. 18 september 1974 bestaansmini-
mumwet
Wet 19 december 1974 tot regeling van de betrekkingen tussen
de overheid en de vakbonden van haar personeel, B.S.
24 december 1974 wet vakbonden overheidspersoneel
Wet 12 mei 1975 tot verruiming van de opdracht van het Fonds
tot vergoeding van de in geval van sluiting van ondernemin-
gen ontslagen werknemers, B.S. 6 juni 1975 sluitingswet
1975
Wet 29 juni 1975 betreffende de handelsvestigingen, B.S. 1 juli
1975 wet handelsvestigingen
V&A 147
BIJLAGE
Wet 9 juli 1975 betreffende de controle der verzekeringsonder-
nemingen, B.S. 29 juli 1975 controlewet verzekeringen
Wet 17 juli 1975 met betrekking tot de boekhouding van de
ondernemingen, B.S. 4 september 1975 boekhoudwet
Koninklijk besluit 1 december 1975 houdende algemeen regle-
ment op de politie van het wegverkeer en van het gebruik
van de openbare weg, B.S. 9 december 1975 Wegcode
Decreet 3 maart 1976 tot bescherming van monumenten en
stads- en dorpsgezichten, B.S. 22 april 1976 monumenten-
decreet
Wet 29 maart 1976 betreffende de gezinsbijslag voor zelfstandi-
gen, B.S. 6 mei 1976 kinderbijslagwet zelfstandigen
Wet 30 maart 1976 betreffende de economische herstelmaatre-
gelen, B.S. 1 april 1976 wet economische
herstelmaatregelen
Wet 28 juni 1976 houdende voorlopige regeling van de tijde-
lijke arbeid, de uitzendarbeid en het ter beschikking stellen
van werknemers ten behoeve van gebruikers, B.S.
7 augustus 1976 uitzendarbeidswet 1976
Wet 6 juli 1976 tot beteugeling van het sluikwerk met handels-
of ambachtskarakter, B.S. 20 juli 1976 sluikarbeidswet
Organieke wet 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor
maatschappelijk welzijn, B.S. 5 augustus 1976 OCMW-
wet
Wet 12 juli 1976 betreffende het herstel van zekere schade ver-
oorzaakt aan private goederen door natuurrampen, B.S.
13 augustus 1976 natuurrampenwet
Wet 14 juli 1976 betreffende de overheidsopdrachten voor aan-
neming van werken, leveringen en diensten, B.S.
28 augustus 1976 overheidsopdrachtenwet 1976
Wet 14 juli 1976 betreffende de wederzijdse rechten en ver-
plichtingen van echtgenoten en de huwelijksvermogensstel-
sels, B.S. 18 september 1976 wet
huwelijksvermogensstelsels
148 Kluwer
 BIJLAGE
Wet 19 juli 1976 tot instelling van een verlof voor de uitoefe-
ning van een politiek mandaat, B.S. 24 augustus 1976 wet
politiek verlof
Verdrag 19 november 1976 inzake beperking van aansprakelijk-
heid voor zeevorderingen, B.S. 6 oktober 1989 LLMC
Wet 10 januari 1977 houdende regeling van de schadeloosstel-
ling voor schade veroorzaakt door het winnen en het pom-
pen van grondwater, B.S. 8 februari 1977 grondwaterwet
Zesde Richtlijn 77/388/EEG 17 mei 1977 van de Raad betref-
fende de harmonisatie van de wetgevingen der Lid-Staten
inzake omzetbelasting – Gemeenschappelijk stelsel van
belasting over de toegevoegde waarde: uniforme grondslag,
B.S. 13 juni 1977 zesde btw-richtlijn
Wet 8 juli 1977 houdende goedkeuring van volgende internatio-
nale akten: 1. Verdrag betreffende de eenmaking van enige
beginselen van het octrooirecht, opgemaakt te Straatsburg
op 27 november 1963; 2. Verdrag tot samenwerking inzake
octrooien, en Uitvoeringsreglement, opgemaakt te Washing-
ton op 19 juni 1970; 3. Verdrag betreffende de verlening van
Europese octrooien (Europees Octrooiverdrag), Uitvoe-
ringsreglement en vier Protocollen, opgemaakt te München
op 5 oktober 1973; 4. Verdrag betreffende het Europees
octrooi voor de Gemeenschappelijke Markt (Gemeenschap-
soctrooiverdrag), en Uitvoeringsreglement, opgemaakt te
Luxemburg op 15 december 1975, B.S. 30 september 1977
wet goedkeuring octrooiverdragen
Algemene wet 18 juli 1977 inzake douane en accijnzen, B.S.
21 september 1977 algemene wet douane en accijnzen;
AWDA
Wet 24 februari 1978 betreffende de arbeidsovereenkomst voor
betaalde sportbeoefenaars, B.S. 9 maart 1978 arbeidsover-
eenkomstenwet betaalde sportbeoefenaars
Wet 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, B.S.
22 augustus 1978 arbeidsovereenkomstenwet
V&A 149
BIJLAGE
Wet 12 juli 1978 betreffende het accijnsregime van alcohol,
B.S. 21 september 1978 alcoholwet
Wet 4 augustus 1978 tot economische heroriëntering, B.S.
17 augustus 1978 wet gelijkheid man-vrouw 1978
Koninklijk besluit 5 23 oktober 1978 betreffende het bijhouden
van sociale documenten, B.S. 2 december 1978 sociale
documentenwet
Richtlijn 79/409/EEG 2 april 1979 van de Raad inzake het
behoud van de vogelstand, B.S. 25 april 1979 vogelricht-
lijn
Wetten 28 mei 1979 betreffende de organisatie van de Midden-
stand, B.S. 7 juli 1979 middenstandswet
Wetten 20 februari 1980 houdende het statuut van de gewetens-
bezwaarden, gecoördineerd op 20 februari 1980, B.S.
19 maart 1980 gewetensbezwaardenwet
Verdrag der Verenigde Naties 11 april 1980 inzake Internatio-
nale Koopovereenkomsten betreffende Roerende Zaken,
B.S. 1 juli 1997 Weens koopverdrag
Uniforme regelen 9 mei 1980 betreffende de Overeenkomst van
internationaal spoorwegvervoer van goederen (C.I.M.), B.S.
7 september 1983 CIM 1980
Uniforme Regelen 9 mei 1980 betreffende de overeenkomst van
internationaal spoorwegvervoer van reizigers en bagage
(C.I.V.), B.S. 7 september 1983 CIV 1980
Verdrag 9 mei 1980 betreffende het internationale spoorwegver-
voer (C.O.T.I.F.) en bijlagen, B.S. 7 september 1983 Cotif
1980
Verdrag 19 juni 1980 inzake het recht dat van toepassing is op
verbintenissen uit overeenkomst, B.S. 9 oktober 1987 EVO
Bijzondere wet 8 augustus 1980 tot hervorming der instellin-
gen, B.S. 15 augustus 1980 bijzondere wet hervorming
instellingen
150 Kluwer
 BIJLAGE
Gewone wet 9 augustus 1980 tot hervorming der instellingen,
B.S. 15 augustus 1980 gewone wet hervorming instellin-
gen
Wet 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondge-
bied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van
vreemdelingen, B.S. 31 december 1980 vreemdelingenwet
Wet 29 juni 1981 houdende de algemene beginselen van de
sociale zekerheid voor werknemers, B.S. 2 juli 1981 alge-
mene beginselenwet sociale zekerheid
Decreet 2 juli 1981 betreffende de voorkoming en het beheer
van afvalstoffen, B.S. 25 juli 1981 afvalstoffendecreet
Wet 30 juli 1981 tot bestraffing van bepaalde door racisme en
xenophobie ingegeven daden, B.S. 8 augustus 1981 antira-
cismewet
Koninklijk besluit 4 april 1981 houdende politie- en scheep-
vaartreglement voor de Belgische territoriale zee, de havens
en de stranden van de Belgische kust, B.S.1 september 1981
politie- en scheepvaartreglement voor de Belgische terri-
toriale zee
Koninklijk besluit 15 9 maart 1982 tot aanmoediging van de
inschrijving op of de aankoop van aandelen of bewijzen van
deelgerechtigdheid in Belgische vennootschappen, B.S.
12 maart 1982 AFV-aandelenwet
Decreet 30 juni 1982 inzake de bescherming van de vrijheid
van het taalgebruik van de Franse taal in de sociale betrek-
kingen tussen de werkgevers en hun personeel, alsook van
akten en dokumenten van ondernemingen opgelegd door de
wet en de reglementen, B.S. 27 augustus 1982 Fr. taalde-
creet
Verdrag 10 december 1982 van de Verenigde Naties inzake het
recht van de zee, B.S. 23 juni 1998 VN-zeerechtverdrag
Koninklijk besluit 187 30 december 1982 betreffende de
oprichting van coördinatiecentra, B.S. 13 januari 1983 wet
coördinatiecentra
V&A 151
BIJLAGE
Wet 2 februari 1983 tot invoering van een testament in de inter-
nationale vorm en tot wijziging van een aantal bepalingen
betreffende het testament, B.S. 11 oktober 1983 wet inter-
nationaal testament
Wet 21 februari 1983 betreffende de verkoop van sommige ach-
tergelaten voorwerpen, B.S. 2 april 1983 wet achtergela-
ten voorwerpen
Zesde protocol 28 april 1983 bij het verdrag tot bescherming
van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden,
inzake de afschaffing van de doodstraf, B.S. 11 augustus
1995 zesde aanvullend protocol EVRM
Wet 24 mei 1983 betreffende de algemene normen die de kwali-
teitsobjectieven bepalen van oppervlaktewater bestemd voor
welbepaalde doeleinden, B.S. 15 juni 1983 wet kwali-
teitsnormen oppervlaktewateren
Wet 28 juni 1983 houdende de inrichting, de bevoegdheid en de
werking van het Arbitragehof, B.S. 8 juli 1983 Arbitrage-
hofwet
Wet 19 juli 1983 op het leerlingenwezen voor beroepen uitgeoe-
fend door werknemers in loondienst, B.S. 31 augustus 1983
leerovereenkomstenwet
Wet 8 augustus 1983 tot regeling van een Rijksregister van de
natuurlijke personen, B.S. 21 april 1984 rijksregisterwet
Koninklijk besluit 230 21 december 1983 betreffende de stage
en de inschakeling van jongeren in het arbeidsproces, B.S.
28 december 1983 wet jongerenstage
Wet 28 december 1983 betreffende de vergunning voor het ver-
strekken van sterke drank, B.S. 30 december 1983 wet ver-
gunningsrecht sterke drank
Wet 29 december 1983 betreffende de huur van onroerende
goederen, B.S. 30 december 1983 huurwet 1983
Wet 31 december 1983 tot hervorming der instellingen voor de
Duitstalige Gemeenschap, B.S. 18 januari 1984 wet Duit-
stalige Gemeenschap
152 Kluwer
 BIJLAGE
Decreet 24 januari 1984 houdende maatregelen inzake het
grondwaterbeheer, B.S. 5 juni 1984 grondwaterdecreet
Wet 28 maart 1984 op de uitvindingsoctrooien, B.S. 9 maart
1985 octrooiwet
Code wallon 14 mei 1984 de l'aménagement du territoire, de
l'urbanisme et du patrimoine, B.S. 19 mei 1984 CWA-
TUPE
Wet 15 mei 1984 houdende maatregelen tot harmonisering in de
pensioenregelingen, B.S. 22 mei 1984 wet harmonisering
pensioenregelingen
Wetboek van de Belgische nationaliteit 28 juni 1984, B.S.
12 juli 1894, B.S. 12 juli 1984 WBN
Protocol 7 22 november 1984 bij het Verdrag tot Bescherming
van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden
zevende aanvullend protocol EVRM
Herstelwet 22 januari 1985 houdende sociale bepalingen, B.S.
24 januari 1985 wet loopbaanonderbreking; wet
educatief verlof
Achtste Protocol 19 maart 1985 bij het verdrag van 1950 tot
bescherming van de rechten van de mens en de fundamen-
tele vrijheden, B.S. 18 december 1985 achtste aanvullend
protocol EVRM
Wet 12 april 1985 waarbij het Fonds tot vergoeding van de in
geval van sluiting der ondernemingen ontslagen werkne-
mers belast wordt met de uitbetaling van een overbruggings-
vergoeding, B.S. 19 juni 1985 sluitingswet 1985
Akkoord 14 juni 1985 tussen de Regeringen van de Staten van
de Benelux Economische Unie, van de Bondsrepubliek
Duitsland en van de Franse Republiek betreffende de gelei-
delijke afschaffing van de controles aan de gemeenschappe-
lijke grenzen, B.S. 29 april 1986 Schengenakkoord
Decreet 28 juni 1985 betreffende de milieuvergunning, B.S.
17 september 1985 milieuvergunningsdecreet
V&A 153
BIJLAGE
Wet 15 juli 1985 betreffende het gebruik bij dieren van stoffen
met hormonale, anti-hormonale, beta-adrenergische of pro-
duktiestimulerende werking, B.S. 4 september 1985 wet
hormonen dieren
Wet 22 juli 1985 betreffende de wettelijke aansprakelijkheid op
het gebied van de kernenergie, B.S. 31 augustus 1985 wet
aansprakelijkheid kernenergie
Wet 1 augustus 1985 houdende fiscale en andere bepalingen,
B.S. 6 augustus 1985 wet schadevergoeding geweldda-
den; wet bescherming schuldeisers overheid
Wet 13 juni 1986 betreffende het wegnemen en transplanteren
van organen, B.S. 14 februari 1987 orgaantransplantatie-
wet
Wet 13 augustus 1986 betreffende de uitoefening van de ambu-
lante activiteiten, B.S. 24 september 1986 wet ambulante
handel 1986
Wet 27 februari 1987 betreffende de tegemoetkomingen aan
personen met een handicap, B.S. 1 april 1987 wet tege-
moetkoming gehandicapten; gehandicapten-
vergoedingenwet
Wet 17 maart 1987 betreffende de invoering van nieuwe
arbeidsregelingen in de ondernemingen, B.S. 12 juni 1987
wet nieuwe arbeidsregelingen
Dierengezondheidswet 24 maart 1987, B.S. 17 april 1987 die-
rengezondheidswet
Wet 31 maart 1987 tot wijziging van een aantal bepalingen
betreffende de afstamming, B.S. 27 mei 1987 afstam-
mingswet
Wet 15 mei 1987 betreffende de namen en voornamen, B.S.
10 juli 1987 wet namen en voornamen
Wet 24 juli 1987 betreffende de tijdelijke arbeid, de uitzendar-
beid en het ter beschikking stellen van werknemers ten
behoeve van gebruikers, B.S. 20 augustus 1987 uitzendar-
beidswet 1987
154 Kluwer
 BIJLAGE
Wet 7 augustus 1987 op de ziekenhuizen, B.S. 7 oktober 1987
ziekenhuiswet 1987
Nieuwe Gemeentewet 24 juni 1988, B.S. 3 september 1988
nieuwe gemeentewet
Wet 29 augustus 1988 op de erfregeling inzake landbouwbedrij-
ven met het oog op het bevorderen van de continuïteit, B.S.
24 september 1988 wet erfrechtregeling landbouwbe-
drijven
Verdrag 16 september 1988 betreffende de rechterlijke
bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in
burgerlijke en handelszaken, B.S. 25 november 1988
EVEX-Verdrag
Bijzonder decreet 19 december 1988 betreffende de Vlaamse
Autonome Hogescholen, B.S. 29 december 1988 ARGO-
decreet
Bijzondere wet 6 januari 1989 op het Arbitragehof, B.S.
7 januari 1989 bijzondere wet Arbitragehof
Bijzondere wet 12 januari 1989 met betrekking tot de Brusselse
instellingen, B.S. 14 januari 1989 bijzondere wet Brus-
selse instellingen
Bijzondere wet 16 januari 1989 betreffende de financiering van
de Gemeenschappen en de Gewesten, B.S. 17 januari 1989
bijzondere wet financiering gemeenschappen en gewes-
ten
Wet 2 maart 1989 op de openbaarmaking van belangrijke deel-
nemingen in ter beurze genoteerde vennootschappen en tot
reglementering van de openbare overnameaanbiedingen,
B.S. 24 mei 1989 wet openbare overnameaanbiedingen
Verdrag 20 november 1989 inzake de rechten van het kind, B.S.
13 juli 1991 kinderrechtenverdrag
Wet 21 november 1989 betreffende de verplichte aansprakelijk-
heidsverzekering inzake motorrijtuigen, B.S. 8 december
1989 WAM-wet 1989
V&A 155
BIJLAGE
Programmawet 22 december 1989, B.S. 30 december 1989
wet deeltijdse arbeid
Wet 15 januari 1990 houdende oprichting en organisatie van
een Kruispuntbank van de sociale zekerheid, B.S.
22 februari 1990 wet Kruispuntbank Sociale Zekerheid
Koninklijk besluit 6 maart 1990 op de geconsolideerde jaarre-
kening van de ondernemingen, B.S. 27 maart 1990 besluit
geconsolideerde jaarrekening
Decreten 4 april 1990 inzake bijzondere jeugdbijstand, B.S.
8 mei 1990 decreet bijzondere jeugdbijstand
Wet 23 mei 1990 inzake de overbrenging tussen Staten van ver-
oordeelde personen, de overname en de overdracht van het
toezicht op voorwaardelijk veroordeelde of voorwaardelijk
in vrijheid gestelde personen, en de overname en de over-
dracht van de tenuitvoerlegging van vrijheidsbenemende
straffen en maatregelen, B.S. 20 juli 1990 wet tussen-
staatse overbrenging veroordeelden
Bosdecreet 13 juni 1990, B.S. 28 september 1990 bosdecreet
Overeenkomst 19 juni 1990 ter uitvoering van het tussen de
regeringen van de Staten van de Benelux Economische
Unie, de Bondsrepubliek Duitsland, en de Franse Republiek
op 14 juni 1985 te Schengen gesloten akkoord betreffende
de geleidelijke afschaffing van de controles aan de gemeen-
schappelijke grenzen, B.S. 15 oktober 1993 Schengenuit-
voeringsovereenkomst
Wet 26 juni 1990 betreffende de bescherming van de persoon
van de geesteszieke, B.S. 27 juli 1990 wet bescherming
persoon geesteszieke
Wet 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, B.S.
14 augustus 1990 voorlopige hechteniswet 1990
Wet 20 juli 1990 tot instelling van een flexibele pensioenleeftijd
voor werknemers en tot aanpassing van de werknemerspen-
sioenen aan de evolutie van het algemeen welzijn, B.S.
15 augustus 1990 wet flexibele pensioenleeftijd
156 Kluwer
 BIJLAGE
Richtlijn 90/434/EEG 23 juli 1990 van de Raad betreffende de
gemeenschappelijke fiscale regeling voor fusies, splitsin-
gen, gedeeltelijke splitsingen, inbreng van activa en aande-
lenruil met betrekking tot vennootschappen uit
verschillende lidstaten en voor de verplaatsing van de statu-
taire zetel van een SE of een SCE van een lidstaat naar een
andere lidstaat, B.S. 20 augustus 1990 fusierichtlijn
Richtlijn 90/435/EEG 23 juli 1990 van de Raad betreffende de
gemeenschappelijke fiscale regeling voor moedermaat-
schappijen en dochterondernemingen uit verschillende Lid-
Staten, B.S. 20 augustus 1990 moeder-dochterrichtlijn
Wet 6 augustus 1990 betreffende de ziekenfondsen en de lands-
bonden van ziekenfondsen, B.S. 28 september 1990 wet
ziekenfondsen
Protocol 9 6 november 1990 bij het Verdrag tot bescherming
van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheid,
B.S. 30 september 1995 negende aanvullend protocol
EVRM
Wet 4 december 1990 op de financiële transacties en de finan-
ciële markten, B.S. 22 december 1990 wet financiële
transacties
Decreet 12 december 1990 betreffende het bestuurlijk beleid,
B.S. 21 december 1990 decreet bestuurlijk beleid
Wet 2 januari 1991 betreffende de markt van de effecten van de
overheidsschuld en het monetair, B.S. 25 januari 1991
beleidsinstrumentarium wet effectenmarkt overheids-
schuld
Decreet 23 januari 1991 inzake de bescherming van het leefmi-
lieu tegen de verontreiniging door meststoffen, B.S.
28 februari 1991 mestdecreet
Besluit 6 februari 1991 van de Vlaamse regering houdende
vaststelling van het Vlaams reglement betreffende de
milieuvergunning (Vlarem I), B.S. 26 juni 1991 Vlarem I
V&A 157
BIJLAGE
Wet 20 februari 1991 met betrekking tot huishuur, B.S.
22 februari 1991 huurwet 1991; woninghuurwet
Wet 25 februari 1991 betreffende de aansprakelijkheid voor
produkten met gebreken, B.S. 22 maart 1991 wet produc-
taansprakelijkheid
Wet 19 maart 1991 houdende bijzondere ontslagregeling voor
de personeelsafgevaardigden in de ondernemingsraden en in
de comités voor veiligheid, gezondheid en verfraaiing van
de werkplaatsen alsmede voor de kandidaat-personeelsafge-
vaardigden, B.S. 29 maart 1991 wet ontslagregeling per-
soneelsafgevaardigden
Gerecht van eerste aanleg Reglement 2 mei 1991 voor de pro-
cesvoering reglement voor procesvoering Ger.EG
Wet 12 juni 1991 op het consumentenkrediet, B.S. 9 juli 1991
wet consumentenkrediet
Reglement 19 juni 1991 voor de procesvoering reglement
voor procesvoering HvJ EG
Wet 14 juli 1991 betreffende de handelspraktijken en de voor-
lichting en bescherming van de consument, B.S. 29 augustus
1991 handelspraktijkenwet 1991; WHPC
Samenordening 17 juli 1991 van de wetten op de Rijkscompta-
biliteit, B.S. 21 augustus 1991 wet rijkscomptabiliteit
Wet 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters, de identi-
teitskaarten, de vreemdelingenkaarten en de verblijfsdocu-
menten en tot wijziging van de wet van 8 augustus 1983 tot
regeling van een Rijksregister van de natuurlijke personen,
B.S. 3 september 1991 wet bevolkingsregisters
Wet 22 juli 1991 betreffende de thesauriebewijzen en de deposi-
tobewijzen, B.S. 21 september 1991 wet thesauriebewij-
zen en deposito's
Jachtdecreet 24 juli 1991, B.S. 7 september 1991 jachtde-
creet
158 Kluwer
 BIJLAGE
Wet 29 juli 1991 betreffende de uitdrukkelijke motivering van
de bestuurshandelingen, B.S. 12 september 1991 wet moti-
vering bestuurshandelingen
Wet 5 augustus 1991 tot bescherming van de economische
mededinging, B.S. 11 oktober 1991 wet economische
mededinging 1991
Ordonnantie 29 augustus 1991 houdende organisatie van de
planning en de stedebouw, B.S. 7 oktober 1991 ordonnan-
tie planning en stedenbouw
Koninklijk besluit 25 november 1991 houdende de werkloos-
heidsreglementering, B.S. 31 december 1991 werkloos-
heidsbesluit 1991
Verdrag 7 februari 1992 betreffende de Europese Unie, B.S.
29 juli 1992 EU; EU-Verdrag
Verdrag 7 februari 1992 betreffende de Europese Unie Gecon-
solideerde versie na het Verdrag van Lissabon, B.S.
17 december 2007 VEU-Verdrag
Tiende Protocol 25 maart 1992 bij het Verdrag tot bescherming
van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden,
B.S. 2 september 1994 tiende aanvullend protocol
EVRM
Wetboek 10 april 1992 van de inkomstenbelastingen 1992, B.S.
30 juli 1992 WIB 1992
Richtlijn 92/43/EEG 21 mei 1992 van de Raad inzake de
instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora
en fauna, B.S. 22 juli 1992 habitatrichtlijn
Wet 25 juni 1992 op de landverzekeringsovereenkomst, B.S.
20 augustus 1992 wet landverzekeringsovereenkomst
Wet 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet, B.S.
19 augustus 1992 wet hypothecair krediet
Wet 5 augustus 1992 op het politieambt, B.S. 22 december 1992
wet politieambt
V&A 159
BIJLAGE
Koninklijk besluit 23 september 1992 houdende politieregle-
ment van de Beneden-Zeeschelde, B.S. 17 oktober 1992
politiereglement van de Beneden-Zeeschelde
Koninklijk besluit 23 september 1992 houdende scheepvaartre-
glement voor de Beneden-Zeeschelde, B.S. 17 oktober 1992
scheepvaartreglement voor de Beneden-Zeeschelde
Koninklijk besluit 23 september 1992 houdende scheepvaartre-
glement voor het Kanaal van Gent naar Terneuzen, B.S.
17 oktober 1992 scheepvaartreglement voor het kanaal
van Gent naar Terneuzen
Wet 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke
levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsge-
gevens, B.S. 18 maart 1993 wet verwerking persoonsge-
gevens
Overeenkomst 6 januari 1993 tussen het Koninkrijk België en
het Koninkrijk der Nederlanden tot regeling van het scheep-
vaartverkeer en van de recreatie op de gemeenschappelijke
Maas, ondertekend te Brussel op 6 januari 1993, B.S.
6 maart 2003 scheepvaartreglement gemeenschappelijke
Maas
Wet 12 januari 1993 betreffende een vorderingsrecht inzake
bescherming van het leefmilieu, B.S. 19 februari 1993 wet
vorderingsrecht leefmilieu
Ordonnantie 4 maart 1993 inzake het behoud van het onroe-
rende erfgoed, B.S. 7 april 1993 ordonnantie onroerend
erfgoed
Wet 22 maart 1993 op het statuut van en het toezicht op de kre-
dietinstellingen, B.S. 19 april 1993 wet statuut kredietin-
stellingen
Decreet 30 juni 1993 houdende bescherming van het archeolo-
gisch patrimonium, B.S. 15 september 1993 decreet
archeologisch patrimonium
Decreet 14 juli 1993 houdende maatregelen tot bescherming
van de kustduinen, B.S. 31 augustus 1993 duinendecreet
160 Kluwer
 BIJLAGE
Koninklijk besluit 27 augustus 1993 tot uitvoering van het Wet-
boek van de inkomstenbelastingen 1992, B.S. 13 september
1993 KB WIB 1992
Verordening (EG) 40/94 20 december 1993 van de Raad inzake
het gemeenschapsmerk, B.S. 14 januari 1994 Gemeen-
schapsmerkverordening
Wet 24 december 1993 betreffende de overheidsopdrachten en
sommige opdrachten voor aanneming van werken, leverin-
gen en diensten, B.S. 22 januari 1994 overheidsopdrach-
tenwet 1993
Wet 16 februari 1994 tot regeling van het contract tot reisorga-
nisatie en reisbemiddeling, B.S. 1 april 1994 reiscontrac-
tenwet
Gecoördineerde Grondwet 17 februari 1994, B.S. 17 februari
1994 Gw.
Wet 11 april 1994 betreffende de openbaarheid van bestuur, B.S.
30 juni 1994 wet openbaarheid bestuur
Overeenkomst 15 april 1994 inzake de handelsaspecten van de
intellectuele eigendom, B.S. 23 december 1994 TRIPs-
overeenkomst
Wet 30 juni 1994 betreffende het auteursrecht en de naburige
rechten, B.S. 27 juli 1994 auteurswet 1994
Wet 30 juni 1994 houdende omzetting in Belgisch recht van de
Europese richtlijn van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbe-
scherming van computerprogramma's, B.S. 27 juli 1994
wet bescherming computerprogramma's
Gecoördineerde wet 14 juli 1994 betreffende de verplichte ver-
zekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen,
B.S. 27 augustus 1994 ZIV-wet 1994
Verdrag 11 januari 1995 tussen het Koninkrijk België, het
Vlaams Gewest en het Koninkrijk der Nederlanden tot her-
ziening van het reglement ter uitvoering van artikel IX van
het Tractaat van 19 april 1839 en van hoofdstuk II, afdelin-
gen 1 en 2, van het Tractaat van 5 november 1842, zoals
V&A 161
BIJLAGE
gewijzigd, voor wat betreft het loodswezen en het gemeen-
schappelijk toezicht daarop (Scheldereglement), B.S.
24 december 1999 Scheldereglement
Decreet 22 februari 1995 betreffende de bodemsanering, B.S.
29 april 1995 bodemsaneringsdecreet
Wet 22 maart 1995 tot instelling van federale ombudsmannen,
B.S. 7 april 1995 wet federale ombudsmannen
Wet 27 maart 1995 betreffende de verzekerings- en herverzeke-
ringsbemiddeling en de distributie van verzekeringen, B.S.
14 juni 1995 wet verzekeringsbemiddeling en distributie
Wet 11 april 1995 tot invoering van het «handvest» van de
sociaal verzekerde, B.S. 6 september 1995 wet handvest
sociaal verzekerde
Wet 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van de
mensenhandel en van de mensensmokkel, B.S. 25 april 1995
wet bestrijding mensenhandel en kinderpornografie
Wet 13 april 1995 betreffende de handelsagentuurovereen-
komst, B.S. 2 juni 1995 wet handelsagentuurovereen-
komst
Decreet 19 april 1995 tot aanvulling van het decreet van 5 april
1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid
met een titel betreffende bedrijfsinterne milieuzorg, B.S.
4 juli 1995 decreet bedrijfsinterne milieuzorg
Decreet 19 april 1995 betreffende de organisatie en de werking
van de loodsdienst van het Vlaamse Gewest en betreffende
de brevetten van havenloods en bootman, B.S. 5 september
1995 loodsdecreet
Bijzondere wet 2 mei 1995 betreffende de verplichting om een
lijst van mandaten, ambten en beroepen, alsmede een ver-
mogensaangifte in te dienen, B.S. 26 juli 1995 bijzondere
wet aangifte mandaten en vermogen
Besluit 1 juni 1995 van de Vlaamse regering houdende alge-
mene en sectorale bepalingen inzake milieuhygiëne (Vlarem
II), B.S. 31 juli 1995 Vlarem II
162 Kluwer
 BIJLAGE
Besluit 5 maart 1996 van de Vlaamse regering houdende vast-
stelling van het Vlaams reglement betreffende de bodemsa-
nering, B.S. 27 maart 1996 Vlarebo
Decreet 16 april 1996 betreffende de waterkeringen, B.S. 1 juni
1996 dijkendecreet
Decreet 16 april 1996 betreffende de landschapszorg, B.S.
21 mei 1996 landschapsdecreet
Wet 26 juli 1996 tot modernisering van de sociale zekerheid en
tot vrijwaring van de leefbaarheid van de wettelijke pen-
sioenstelsels, B.S. 1 augustus 1996 wet modernisering
sociale zekerheid
Wet 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werkne-
mers bij de uitvoering van hun werk, B.S. 18 september
1996 wet welzijn werknemers; welzijnswet werknemers
Koninklijk besluit 26 september 1996 tot bepaling van de alge-
mene uitvoeringsregels van de overheidsopdrachten en van
de concessies voor openbare werken, B.S. 18 oktober 1996
AAV
Decreet 22 oktober 1996 betreffende de ruimtelijke ordening
gecoördineerd op 22 oktober 1996, B.S. 15 maart 1997 ste-
denbouwdecreet 1996
Wet 28 oktober 1996 betreffende de teruggave van cultuurgoe-
deren die op onrechtmatige wijze buiten het grondgebied
van bepaalde buitenlandse Staten zijn gebracht, B.S.
21 december 1996 wet teruggave cultuurgoederen
Wet 6 december 1996 betreffende de huisarbeid, B.S.
24 december 1996 wet huisarbeid
Wet 17 december 1996 houdende tijdelijke en gedeeltelijke uit-
voering van artikel 103 van de Grondwet, B.S. 18 december
1996 wet vervolging federale ministers
Gecoördineerde wet 24 december 1996 tot organisatie van de
openbare kredietsector en van het bezit van de deelnemin-
gen van de openbare sector in bepaalde privaatrechtelijke
V&A 163
BIJLAGE
financiële vennootschappen, B.S. 31 december 1996 wet
organisatie openbare kredietsector
Ordonnantie 5 juni 1997 betreffende de milieuvergunningen,
B.S. 26 juni 1997 ordonnantie milieuvergunning
Decreet 15 juli 1997 houdende de Vlaamse Wooncode, B.S.
19 augustus 1997 Vlaamse Wooncode
Wet 17 juli 1997 betreffende het gerechtelijk akkoord, B.S.
28 oktober 1997 wet gerechtelijk akkoord 1997
Faillissementswet 8 augustus 1997, B.S. 28 oktober 1997 fail-
lissementswet 1997; Faill. Wet 1997
Decreet 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het
natuurlijk milieu, B.S. 10 januari 1998 decreet natuurbe-
houd
Besluit 17 december 1997 van de Vlaamse regering tot vaststel-
ling van het Vlaams reglement inzake afvalvoorkoming en -
beheer (VLAREA), B.S. 16 april 1998 Vlarea 1997
Wet 23 april 1998 houdende diverse bepalingen met betrekking
tot de instelling van een Europese ondernemingsraad of van
een procedure in ondernemingen met een communautaire
dimensie of in concerns met een communautaire dimensie
ter informatie en raadpleging van de werknemers, B.S.
21 mei 1998 wet Europese ondernemingsraad
Wet 25 juni 1998 tot regeling van de strafrechtelijke verant-
woordelijkheid van ministers, B.S. 27 juni 1998 wet straf-
rechtelijke verantwoordelijkheid ministers
Wet 5 juli 1998 betreffende de collectieve schuldenregeling en
de mogelijkheid van verkoop uit de hand van de in beslag
genomen onroerende goederen, B.S. 31 juli 1998 wet col-
lectieve schuldenregeling
Decreet 14 juli 1998 betreffende de euro, B.S. 31 juli 1998
eurodecreet; eurodecreet
Wet 31 augustus 1998 houdende omzetting in Belgisch recht
van de Europese richtlijn van 11 maart 1996 betreffende de
164 Kluwer
 BIJLAGE
rechtsbescherming van databanken, B.S. 14 november 1998
wet bescherming databanken
Waalse Huisvestingscode, B.S. 4 december 1998 Waalse
Huisvestingscode
Wet 7 december 1998 tot organisatie van een geïntegreerde
politiedienst, gestructureerd op twee niveaus, B.S. 5 januari
1999 wet geïntegreerde politiedienst
Decreet 2 maart 1999 houdende het beleid en het beheer van de
zeehavens, B.S. 8 april 1999 havendecreet
Wet 10 maart 1999 tot wijziging van de wet van 6 april 1995
inzake de secundaire markten, het statuut van en het toezicht
op de beleggingsondernemingen, de bemiddelaars en beleg-
gingsadviseurs, tot fiscale regeling van de verrichtingen van
lening van aandelen en houdende diverse andere bepalingen,
B.S. 14 april 1999 wet secundaire markten
Wet 15 maart 1999 betreffende de beslechting van fiscale
geschillen, B.S. 27 maart 1999 wet fiscale geschillenrege-
ling
Wet 29 april 1999 betreffende de organisatie van de gasmarkt
en het fiscaal statuut van de elektriciteitsproducenten, B.S.
11 mei 1999 aardgaswet
Wet 29 april 1999 betreffende de organisatie van de elektrici-
teitsmarkt, B.S. 11 mei 1999 elektriciteitswet 1999
Wet 30 april 1999 betreffende de tewerkstelling van buiten-
landse werknemers, B.S. 21 mei 1999 buitenlandse
arbeidskrachtenwet 1999
Wet 3 mei 1999 betreffende het vervoer van zaken over de weg,
B.S. 30 juni 1999 wet goederenvervoer over de weg
Wet 7 mei 1999 op de kansspelen, de kansspelinrichtingen en
de bescherming van de spelers, B.S. 30 december 1999
kansspelwet
Wetboek van vennootschappen 7 mei 1999, B.S. 6 augustus
1999 W.Venn.
V&A 165
BIJLAGE
Wet 7 mei 1999 op de gelijke behandeling van mannen en vrou-
wen ten aanzien van de arbeidsvoorwaarden, de toegang tot
het arbeidsproces en de promotiekansen, de toegang tot een
zelfstandig beroep en de aanvullende regelingen voor
sociale zekerheid, B.S. 19 juni 1999 wet gelijkheid man-
vrouw 1999
Decreet 18 mei 1999 houdende de organisatie van de ruimte-
lijke ordening, B.S. 8 juni 1999 stedenbouwdecreet 1999
Wet 25 mei 1999 betreffende de Belgische internationale
samenwerking, B.S. 1 juli 1999 wet Belgische internatio-
nale samenwerking
Uniforme Regelen 3 juni 1999 betreffende de overeenkomst
van internationaal spoorwegvervoer van goederen (CIM –
Aanhangsel B bij het Verdrag), B.S. 11 oktober 2006 CIM
1999
Uniforme Regelen 3 juni 1999 betreffende de overeenkomst
van internationaal spoorwegvervoer van reizigers (CIV –
Aanhangsel A bij het Verdrag), B.S. 11 oktober 2006 CIV
1999
Protocol 3 juni 1999 houdende wijziging van het Verdrag
betreffende het internationale spoorwegvervoer (COTIF)
van 9 mei 1980 (Protocol 1999), B.S. 30 augustus 2007
Cotif 1999
Wet 13 juni 1999 betreffende de controlegeneeskunde, B.S.
13 juli 1999 wet controlegeneeskunde
Gecoördineerde wet 1 juli 1999 tot bescherming van de econo-
mische mededinging, B.S.1 september 1999 wet economi-
sche mededinging 1999
Verordening (EG) 1348/2000 29 mei 2000 van de Raad inzake
de betekening en de kennisgeving in de lidstaten van
gerechtelijke en buitengerechtelijke stukken in burgerlijke
of in handelszaken, B.S. 30 juni 2000 betekeningsveror-
dening
166 Kluwer
 BIJLAGE
Verordening (EG) nr. 1347/2000 29 mei 2000 van de Raad
betreffende de bevoegdheid en de erkenning en tenuitvoer-
legging van beslissingen in huwelijkszaken en inzake de
ouderlijke verantwoordelijkheid voor gemeenschappelijke
kinderen, B.S. 30 juni 2000 Brussel II-verordening
Verordening (EG) 1346/2000 29 mei 2000 van de Raad betref-
fende insolventieprocedures, B.S. 30 juni 2000 insolven-
tieverordening
Decreet 17 juli 2000 houdende de organisatie van de elektrici-
teitsmarkt, B.S. 22 september 2000 elektriciteitsdecreet
Wet 28 november 2000 inzake informaticacriminaliteit, B.S.
3 februari 2001 wet informaticacriminaliteit; WIC
Verordening (EG) 44/2001 22 december 2000 van de Raad
betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de
tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en han-
delszaken, B.S. 16 januari 2001 EEX-verordening
Verordening nr. 1206/2001/EG 28 mei 2001 van de Raad
betreffende de samenwerking tussen de gerechten van de
lidstaten op het gebied van bewijsverkrijging in burgerlijke
en handelszaken, B.S. 27 juni 2001 bewijsverordening
Decreet 6 juli 2001 houdende de organisatie van de gasmarkt,
B.S. 3 oktober 2001 aardgasdecreet
Verordening (EG) 6/2002 12 december 2001 van de Raad
betreffende Gemeenschapsmodellen, B.S. 5 januari 2002
Gemeenschapsmodellenverordening
Wet 2 mei 2002 betreffende de verenigingen zonder winstoog-
merk, de internationale verenigingen zonder winstoogmerk
en de stichtingen, B.S.11 december 2002 nieuwe vzw-wet
Wet 25 februari 2003 ter bestrijding van discriminatie en tot
wijziging van de wet van 15 februari 1993 tot oprichting van
een Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebe-
strijding, B.S. 17 maart 2003 antidiscriminatiewet
V&A 167
BIJLAGE
Wet 11 maart 2003 betreffende bepaalde juridische aspecten
van de diensten van de informatiemaatschappij, B.S.
17 maart 2003 wet elektronische handel
Wet 28 april 2003 betreffende de aanvullende pensioenen en het
belastingstelsel van die pensioenen en van sommige aanvul-
lende voordelen inzake sociale zekerheid, B.S. 15 mei 2003
wet aanvullende pensioenen
Richtlijn 2003/48/EG 3 juni 2003 van de Raad betreffende
belastingheffing op inkomsten uit spaargelden in de vorm
van rentebetaling, B.S. 26 juni 2003 spaarrichtlijn
Ordonnantie 17 juli 2003 houdende de Brusselse Huisvestings-
code, B.S. 9 september 2003 Brusselse Huisvestingscode
Verordening nr. 2201/2003/EG 27 november 2003 van de Raad
betreffende de bevoegdheid en de erkenning en tenuitvoer-
legging van beslissingen in huwelijkszaken en inzake de
ouderlijke verantwoordelijkheid, en tot intrekking van Ver-
ordening (EG) nr. 1347/2000, B.S. 23 december 2003
Brussel IIbis-verordening
Besluit 5 december 2003 van de Vlaamse regering tot vaststel-
ling van het Vlaams reglement inzake afvalvoorkoming en –
beheer, B.S. 30 april 2004 Vlarea 2003
Decreet 2 april 2004 tot vermindering van de uitstoot van broei-
kasgassen in het Vlaamse Gewest door het bevorderen van
het rationeel energiegebruik, het gebruik van hernieuwbare
energiebronnen en de toepassing van flexibiliteitsmechanis-
men uit het Protocol van Kyoto, B.S. 23 juni 2004 REG-
decreet
Brussels Wetboek 9 april 2004 van Ruimtelijke Ordening, B.S.
26 mei 2004 BWRO
Verordening nr. 805/2004/EG 21 april 2004 van het Europees
parlement en de Raad tot invoering van een Europese execu-
toriale titel voor niet-betwiste schuldvorderingen, B.S.
30 april 2004 EET-verordening
168 Kluwer
 BIJLAGE
Wet 16 juli 2004 houdende het Wetboek van internationaal pri-
vaatrecht, B.S. 27 juli 2004 WIPR
Benelux-Verdrag 25 februari 2005 inzake de intellectuele
eigendom (merken en tekeningen of modellen), B.S. 26 april
2006 BVIE; Benelux-Verdrag intellectuele eigendom
Gemeentedecreet 15 juli 2005, B.S. 31 augustus 2005 gemeen-
tedecreet (Vl.)
Richtlijn nr. 2005/44/EG 7 september 2005 van het Europees
Parlement en de Raad betreffende geharmoniseerde River
Information Services (RIS) op de binnenwateren in de
Gemeenschap, B.S. 30 september 2005 RIS-richtlijn
Scheepvaartreglement 21 maart 2006 voor het kanaal Brussel-
Schelde, B.S. 21 maart 2006 scheepvaartreglement voor
het kanaal Brussel-Schelde
Wet 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van de
veroordeelden tot een vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer
toegekende rechten in het raam van de strafuitvoeringsmo-
daliteiten, B.S. 15 juni 2006 wet strafuitvoering
Wet 8 juni 2006 houdende regeling van economische en indivi-
duele activiteiten met wapens, B.S. 9 juni 2006 wapenwet
2006
Wet 15 juni 2006 overheidsopdrachten en bepaalde opdrachten
voor werken, leveringen en diensten, B.S. 15 februari 2007
overheidsopdrachtenwet 2006
Wet 16 juni 2006 betreffende de gunning, informatie aan kandi-
daten en inschrijvers en wachttermijn inzake overheidsop-
drachten en bepaalde opdrachten voor werken, leveringen
en diensten, B.S. 15 februari 2007 standstillwet 2006
Wet 15 september 2006 tot bescherming van de economische
mededinging, gecoördineerd op 15 september 2006, B.S.
29 september 2006 gecoördineerde wet economische
mededinging 2006
Koninklijk besluit 24 september 2006 houdende vaststelling
van het algemeen politiereglement voor de scheepvaart op
V&A 169
BIJLAGE
de binnenwateren van het Koninkrijk, B.S. 3 oktober 2006
algemeen politiereglement voor de scheepvaart op de
binnenwateren
Wet 4 december 2006 houdende de omzetting in Belgisch recht
van de richtlijn 2001/84/EG van het Europees Parlement en
de Raad van 27 september 2001 betreffende het volgrecht
ten behoeve van de auteur van een oorspronkelijk kunst-
werk, B.S. 23 januari 2007 volgrechtwet
Wet 1 april 2007 op de openbare overnamebiedingen, B.S.
26 april 2007 overnamewet
Koninklijk besluit 27 april 2007 op de openbare overnamebie-
dingen, B.S. 23 mei 2007 overnamebesluit
Wet 15 mei 2007 tot vaststelling van een juridisch kader voor
sommige verleners van vertrouwensdiensten, B.S. 17 juli
2007 wet verleners vertrouwensdiensten
Decreet 18 januari 2008 houdende flankerende en stimulerende
maatregelen ter bevordering van de participatie in cultuur,
jeugdwerk en sport, B.S. 4 april 2008 participatiedecreet
Decreet 14 maart 2008 houdende de ontsluiting en de uitwisse-
ling van informatie over ondergrondse kabels en leidingen,
B.S. 6 mei 2008 KLIP-decreet
Bijgewerkt tot februari 2009. Voor de meest actuele versie wordt verwezen naar
www.verwijzingen-en-afkortingen.be.
170 Kluwer