UNIVERZITET CRNE GORE

FILOLOŠKI FAKULTET

FILOZOFIJA PALANKE U FILMU

,,SMRT GOSPODINA GOLUŽE’’

SEMINARSKI RAD IZ KNJIŽEVNOST I FILMA

Profesor: prof. dr Zoran Koprivica Student: Mensur Padović

Asistent: dr Olga Vojičić Komatina Broj indexa: 53/17

Nikšić, maj, 2020. godine

SADRŽAJ
1. Uvod …………………………………………………………………3
2. Film ,,Smrt Gospodina Goluže’’ …..……..….……………………....3
2.1 Filosofija palanke u filmu ,,Smrt Gospodina Goluže’’..….......4

3. Zaključak ……………………………………………………………… 5
4. Literatura ……………………………………………………………… 6
 1. Uvod
Ovaj rad će obuhvatiti poetiku filmskog stvaralaštva Živka Nikolića sa posebnim osvrtom na
film ,,Smrt gospodina Goluže’’ koji je snimljen u saradnji sa Branimirom Šćepanovićem koji
je ujedno i scenarista na filmu i pisac ove novele.

Kada govorimo o Živku Nikoliću onda uz to ime neprestano vežemo mnoštvo filmova koji su
kako za crnogorsku tako i za južnoslovensku kinematografiju bili i ostali kanoni filmskog
stvaralaštva. Kao posebno značajan i nagrađivan film ističemo ,,Čudo neviđeno’’ za koji je u
Moskvi 1984. dobio nagradu Srebrnog medvjeda i biva veoma gledan u vrijeme tadašnjeg
SSSR-a. Jedan je od rijetkih reditelja koji je još za života postao klasik. Njegovi filmovi su
vezani za crnogorsko tlo i u svakom njegovom filmu nosio je pečat rodnih Ozrinića. Sam je
govorio da van Crne Gore i onog što iz nje u sebi nosi, ne bi mogao stvaralački da se
orjentiše. Ono što ga je natjeralo na stvaranje svakako je ljepota, a imao je običaj reći:
,,Otkrivati istinu, to je u neku ruku, dodirnuti ljepotu.’’

Njegove filmove karakteriše minimilizam radnji i dijaloga, često korištenje naturščika,

fascinacija crnogorsko tradicijom i ritualima. Njegova opsesija bila je zanimanje za odnos
starog i modernog, a u svojim filmovima prikazivao je patrijarhalni moral, položaj žene u
crnogorskom društvu i to u većini slučajeva ne na baš pohvalan način za svoje zemljake čime
je često i dobijao kritike.

2. Film ,,Smrt gospodina Goluže’’

Film je, kao što smo rekli, sniman po scenariju Branimira Šćepanovića i njegovoj istoimenoj
noveli. Novela govori o usamljenom činovniku banke i njegovoj želji da ode na more i
odmori se od svakodnevnih poslova. Međutim, u noveli nerazjašnjene ali u filmu dodate
informacije dovele su ga do nepoznatog mjesta, mjesta kojeg je ,,i Bog davno zaboravio’’.
Dolazak u to nepoznato mjesto moralo je biti opravdano nečim a glavni junak je, za sebe ali
ne i za status radnje u filmu, izabrao da mještanima saopšti da je to mjesto izabrao ciljano da u
njemu izvrši samoubistvo. Ta informacija iz korijena mijenja njegov dotadašnji život.
Zbog velike popularnosti književnih djela ali i zbog nedostatka originalnog scenarija
književna djela često postaju predmet adaptacije. Međutim, svaka adaptacija predstavlja
veoma složen posao budući da jednu već uobličenu romansijersku, dramsku ili pripovjedačku
strukturu treba prilagoditi filmskom jeziku. Tu često dolazi do skraćenja dijaloga, oslobođenja
naglašenog jedinstva vremena i mjesta radnje te različitih drugih postupaka. Po nekima za
film je najbolje adaptirati pripovijetku budući da su u njoj dati tema i osnovna radnja, pa
samim tim adaptator i pisac scenarija se mogu usredsrediti na obogaćivanje vizuelnosti kod
likova. Glavni problem adaptacije predstavlja pitanje da li ostati vjeran originalu ili ne.
Potpuna originalnost nije moguća budući da film ne može obuhvatiti vremensku dionicu
jednog romana. Zato su pripovijetke, a posebno novele veoma lakše za adaptiranje.
Kao i svaka adaptacija nekog književnog djela i ova je izuskivala određene korekcije teksta.
Tako se posredstvom analitičkih istraživanja zaključilo da je dvije trećine originalnog
literarnog teksta izostavljeno, i tu uglavnom dijaloške replike koje su modifikovane. Tačnije,
iz literarnog predloška izmijenjeno je 70%, preuzeto 12% a modifikovano 18%.1 Samom
procesu adaptacije treba navesti i dodavanje novih likova koji su posebno značajni za samu
radnju filma, kao što su Anka, Pop, Mrc, Gradonačelnik i njegova žena kao i lik Profesora.
Takođe, posljednja sekvenca ,,Golužinog stradanja’’ uočljive su različitosti koje u kreativnom
procesu transpozicije literarnog originala u filmski medij postaju neizbježne.
U pitanju je jedan od rijetkih Nikolićevih dugometražnih filmova u kojem je već u uvodnom
dijelu dat Golužin karakter i iz dijegetičkog okvira filma može se izdvojiti kao kratka igrana
forma, zaokružena priča. To nas navodi na zaključak da je Nikoliću bila važna polazna ideja i
motiv priče i da je u samom postupku njene adaptacije apsolutnu prednost davao njenin
specifičnim elementima filmskog koda.

2.1 Filosofija palanke u filmu ,,Smrt gospodina Goluže''

Kada govori o filosofiji palanke Radomir Konstaninović govori sljedeće:

,,Filosofija palanke je normativistička i normativna, nadlična i ne-lična filosofija, i u tom
smislu ona normativnost traži i stvara svuda, pretvarajući sve u stvar norme, zatvarajući
svaku stvar u čiste oblike normativnosti, pa i samu religiju.''2
Iako smo na početku rekli da je za poetiku Nikolićevog filma uglavnom vezan hronotop
crnogorskih krša, u ovoj adaptaciji od odstupa od te forme i upušta se u rekonstrukciju
književnog djela pretežno opterećnog relatizovanim prostornim koordinatama i
višedimenzionalnom umjetničkom istinom.
Iako je hronotop dešavanja u Nikolićevim filmovima uglavnom obilježen kao prepoznatljiv, u
ovom filmu će mnogo o samom mjestu dešavanja kazati mentalitet i ponašanje likova koji su
suprotstavljeni Goluži – njihovi moralni uzori, svakodnevica, instinkti i nagoni3, kao i
pojedini društveno – politički momenti koji su realizovani u tadašnjem realnom kontekstu.
Ponašanje likova u filmu je stereotipno balkansko, odnosno onakvo kakvo ga vidi zapadno –
evropska civilizacija, odnosno iz perspektive Drugog kao posmatrala. Kod njih je razvijen
palanački duh, privatnost je ukinuta i svako od njih ,,brine tuđu brigu'', i gladan je intriga.
Ono što je karakteristično za Nikolićev filmski svijet jeste da je radnja smještena u jednom
izolovanom naselju, konkretno u jednoj nevelikoj letargičnoj varošici. Unutar Nikolićevog
filmskog svijeta to možemo nazvati i hronotopom Ždrijela praveći paralelu sa istoimenim
dokumentarnim filmom sa kojim ,,Smrt gospodina Goluže'' indirektno komunicira. I ovdje su
junaci beznadežni i izolovani u jednom čak i od boga zaboravljenom mjestu gdje ne rade ništa
drugo sem što maltretiraju psihični neuravnotežene i nezaštićene sugrađane.
Sa pomenutim dokumentarnim filmom možemo povezati i to što se u filmu dinamizuje lik
varoške udovice iz novele, konkretno u ovom slučaju Anke, koja svojom ličnošću a posebno
tjelesnošću postaje incidentna junakinja i uz Goluže najintrigantija u čitavom filmu.
Povlačeći paralelu između ova dva filma dolazimo do informacija koje nam omogućavaju da
smatramo opravdanom pretpostavku da je Nikolić mentalitetsku mapu junaka u igranom filmu

1
Zoran Koprivica, ,,Filmska adaptacija Šćepanovićeve novele ,Smrt gospodina Goluže’ – strukturalno –
dijagetički i semantički kod’’, časopis Riječ br. 3, Nikšić, 2010.
2
Radomir Konstantinović ,,Filosofija palanke'', Otkrovenje, Beograd, 2004.
3
Zoran Koprivica, ,,Traganje za istinom: filozofsko-etički i deontološki aspekt poetike Živa Nikolića'', Folia et
linguistica et Literraria, Nikšić, 2011.
skicirao prema onoj koju je zasvjedočio snimaju kratki dokumentarac u crnogorskim kršima.
Njegova pomenuta opsjednutost crnogorskom patrijarhalnom moralnog logikom raskrčila je
put njenoj interploaciji u filmski narativ prilikom adaptacije Šćepanovićeve novele . Pojava
glumačkog para među likovima u filmu kojih nema u noveli predstavlja veoma sugestivan
momenat. Njihovo djelovanje u filmskoj priči usmjereno je na to da političkim ucjenama i
prijetnjama primoraju nadležne na ponovno otvaranje njihovog pozorišta.
Spletkarenje gradonačelnika i hotelijera, kao ni pomenutog glumačkog para ne idu na uštrb
estetskim informacijama. Njihove intrige su veoma dinamičan motiv ka proširenju Golužine
popularnosti. U filmu Goluža postaje žrtva predizborne kampanje, zadužen je za podizanje
raspoloženja kod mase i time skrene pažnju sa krucijalnih problema koji u varoši postoje.
Rediteljeva konstatacija da je čovjek najčešće zvijer i da njimu upravljaju animalni nagoni
naći će uporišta i u ovom filmu i to u ponašanju radoznale grupe koja se do kraja filma bavi
istraživanjem Golužine ličnosti. Profesija ljudi koji čine tu grupu nije baš sasvim slučajna.
Nju čine: berberin, krojač i grobar – osobe koje su neizostavne za spremanje pokojnika na
,,onaj svijet''. Njega će pripremati i Profesor koji je, već ranije kazano, novi lik stvoren u
adaptaciji ove novele. On se razlikuje od svojih ortaka iz grupe prvenstveno zato što
predstavlja glas razuma, doduše samo deklarativno. Predstavljajući njegov lik daje nam se lik
pseudointelektualca, kvazimoraliste i lažnog buntovnika koji uživa u tiraniji koja se sprovodi
nad nezaštićenim ljudima ili jednostavno predstavlja lika slabe volje koji nema snagu da se
suprostavi društvu u kojem obitava.
Posredstvom dijaloga Nikolić na veoma osoben način postiže komični efekat kod gledalaca.
Konkretno u ovom filmu to očitavamo u liku kuvara koji kad god nešto progovori to uradi sa
ustima punim hrane.
Ono što razlikuje sadržinu filma i novele jeste i pjesma koju varošani pjevaju prilikom
posljednjeg ispraćaja ,,njihovog'' Goluže. U noveli su to stihovi ,,Vječnaja pamjat...'' dok su u
filmu to ,,Evo nas napušta...''.
Nesumnjivo da i ovaj film, kao i mnoštvo drugih koje je režirao Živko Nikolić, predstavlja
neku vrstu sociološkog istraživanja a to posebno vidimo u njegovom psihološkom nijansiranju
likova, na čiju kompleksnost i dijegetičku uvjerljivost ne utiču ni naglašeni melodramski
elementi kao katalizatori njihovog globalnog postuliranja.4

3. Zaključak

Na kraju ovog rada nam nije ostalo ništa drugo negoli da potvrdimo konstataciju rečenu već
na početku samog ovog rada a to je zašto je Nikolić za života postao filmski klasik. Iako se
uglavnom za Nikolićeve glavne junake uglavnom veže tragedija pravednika u ovom filmu to i
ne možemo sa sigurnošću tvrditi. Više odgovara da je Golužina smrt posljedica njegovog
lošeg trgovanja životom i svjesnog učestvovanja u opasnoj igri čiji mu je podrazumijevani
kraj predočen na samom početku. Živko Nikolić, kao nijedan reditelj sa ovih prostora, je bio
više puta cenzurisan i opstruiran od strane vlasti zbog njegovih filmova ali je umjetnička
snaga njegovih djela uspjela da pobijedi taj pritisak i marginalizaciju njegovih djela te
pokazala ono što je on gledaocima i želio da pokaže, a to je ljepota istine.
4
Zoran Koprivica, ,,Sociološko – psihološki aspekt poetike Živka Nikolića''
 LITERATURA
1. Zoran Koprivica, ,,Filmska adaptacija Šćepanovićeve novele ,Smrt gospodina Goluže’ –
strukturalno – dijagetički i semantički kod’’, časopis Riječ br. 3, Nikšić, 2010.

2. Radomir Konstantinović ,,Filosofija palanke'', Otkrovenje, Beograd, 2004.

3. Zoran Koprivica, ,,Traganje za istinom: filozofsko-etički i deontološki aspekt poetike Živa

Nikolića'', Folia et linguistica et Literraria, Nikšić, 2011.