Professional Documents
Culture Documents
Ch.05 Co Cau Cam Bien
Ch.05 Co Cau Cam Bien
Ch.05 Co Cau Cam Bien
01 Chương 5
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.02 Chương 5
GIỚI THIỆU
• Những thiết bị mà cung cấp thông tin cho bộ điều khiển về những gì
đang thực sự xảy ra thì được gọi là cảm biến (sensor / transducer).
• Hầu hết các cảm biến thực hiện biến đổi đại lượng vật lý (nhiệt độ, áp
suất …) thành tín hiệu điện.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.03 Chương 5
GIỚI THIỆU
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.04 Chương 5
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.05 Chương 5
Ví dụ: một biến trở được cấp nguồn 10 Vdc, và được đặt ở vị trí 82o. Dãy
tối đa của biến trở là 350o. Xác định giá trị điện áp ra của biến trở.
Giải
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.06 Chương 5
Độ phân giải
Nếu biến trở có dạng dây quấn với N vòng, thì độ phân giải của biến trở
là buớc điện áp giữa 2 vòng liền kề và được xác định là:
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.07 Chương 5
với
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.08 Chương 5
Ví dụ: một biến trở 10 k có cấu tạo 1000 vòng. Xác định độ phân giải của biến
trở và sai số phụ tải khi điện trở tải là 10 k và con trượt nằm ở vị trí điểm giữa
của biến trở.
Giải
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.09 Chương 5
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.10 Chương 5
• Biên độ của nó phụ thuộc vào lượng dịch chuyển (so với vị trí điểm giữa)
• Góc pha của nó phụ thuộc vào chiều dịch chuyển – dịch chuyển sang phải tạo ra
góc pha 0o, dịch chuyển sang trái tạo ra góc pha 180o.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.11 Chương 5
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.12 Chương 5
Bộ mã hóa tuyệt đối có tín hiệu ra là một con số nhị phân - xác
định vị trí của đĩa vạch một cách duy nhất.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.14 Chương 5
Vấn đề đối với bảng mã nhị phân tự nhiên là có nhiều bit thay đổi trạng thái
đồng thời.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.15 Chương 5
Đối với bảng mã Gray, chỉ có 1 bit thay đổi trạng thái khi chuyển
từ một giá trị đến giá trị kế tiếp.
Decimal Binary code Gray
code
0 000 000
1 001 001
2 010 011
3 011 010
4 100 110
5 101 111
6 110 101
7 111 100
Ví dụ: Bộ mã hóa tương đối với vòng rãnh có 360 vạch. Bắt đầu ở vị trí tham chiếu
(home), bộ tế bào quang học đếm được 100 vạch cùng chiều kim đồng hồ (CW), 30
vạch ngược chiều kim đồng hồ (CCW), rồi 45 vạch cùng chiều kim đồng hồ (CW).
Xác định vị trí hiện tại của đĩa vạch.
Giải: mỗi vạch tương ứng với 1o. Do đó vị trí hiện tại là: 100o (CW) - 30o
(CCW) + 45o (CW) = 115o (CW).
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.17 Chương 5
Giải:
Bộ mã hóa tương đối cần có 3 bộ (nguồn sáng – tế bào quang học) để xác định
vị trí tuyệt đối của đĩa vạch.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.18 Chương 5
Với tín hiệu ra là hai dãy xung, pha A (V1) và pha B (V2) :
• Chiều quay được xác định từ sự lệch pha giữa pha A và pha B.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.19 Chương 5
Ví dụ: một hệ thống cảm biến (như hình trên) sử dụng đĩa có 250 vạch. Giá trị
hiện tại của bộ đếm là 00100110. Xác định giá trị góc của trục được đo.
Giải: ta có
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.20 Chương 5
Mạch giải mã
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.21 Chương 5
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.22 Chương 5
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.23 Chương 5
– Cần tạo ra một lực để tác động lên công tắc hành trình
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.24 Chương 5
Nguyên lý hoạt động: mạch dao động tạo ra một vùng từ trường ở phía trước cảm
biến. Khi có đối tượng bằng kim loại bước vào vùng từ trường, biên độ vùng từ trường
suy giảm do sự thất thoát năng lượng (chuyển sang đối tượng). Mạch cảm biến dòng
nhận biết sự thay đổi và kích hoạt công tắc.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.25 Chương 5
Đối với những đối tượng kim loại không sắt (nonferrous, e.g. aluminum, brass,
copper, and stainless steel), phạm vi cảm biến sẽ ngắn hơn.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.26 Chương 5
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.27 Chương 5
Những vật liệu nào có hằng số điện môi từ 1.2 trở lên đều có thể nhận biết bởi loại cảm
biến này. Phạm vi cảm biến: < 70 (mm).
• với hằng số điện môi càng lớn, đối tượng càng dễ được nhận biết.
• với hằng số điện môi càng lớn, khoảng cách nhận biết càng xa.
• vật liệu có hằng số điện môi lớn cũng có thể nhận biết được khi chứa trong thùng làm
bằng vật liệu có hằng số điện môi thấp hơn.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.28 Chương 5
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.29 Chương 5
Phần lớn các cảm biến loại này sử dụng LED (Light Emitting Diode) làm nguồn
sáng. LED có thể được thiết kế để phát ra các ánh sáng khác nhau.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.30 Chương 5
Bốn loại tế bào quang cảm thường được sử dụng là: photo-resistor, photo-diode,
photo-transistor, và photovoltaic cell (photocell).
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.31 Chương 5
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.32 Chương 5
Cảm biến tiếp cận hiệu ứng Hall (1879, E.H. Hall)
Hiệu ứng Hall xảy ra khi áp dụng một từ trường vuông góc lên một tấm bản làm
bằng kim loại hay chất bán dẫn đang có dòng điện I chạy qua, các hạt mang điện
tích bị dồn về một phía của tấm bản dẫn đến sự chênh lệch về điện thế giữa hai
bên của tấm bản và hình thành nên một điện áp hiệu ứng Hall, UH.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.33 Chương 5
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.34 Chương 5
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.35 Chương 5
- Hai đầu của cuôn dây nối vào hai nữa của cổ
góp. Điện áp giữa 2 nữa của cổ góp được đưa ra
ngoài thông qua hai chổi than.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.36 Chương 5
Đối với phương pháp này, thì công việc chính là xác định số xung nhận
được (từ tế bào quang cảm) trong một đơn vị thời gian khi trục xoay.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.37 Chương 5
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.38 Chương 5
Xác định khoảng thời gian khi nhận được 1 xung từ cơ cấu cảm biến
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.39 Chương 5
- Khung gia tốc kế được gắn vào vật thể cần đo gia tốc.
- Bên trong gia tốc kế, khối M được đỡ bởi hai thanh lò xo lá và được giảm
chấn bởi khối dầu nhớt xung quanh nó.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.40 Chương 5
Xét trường hợp khung đi lên với gia tốc hằng số, khối M sẽ làm lệch hai thanh
lò xo lá xuống phía duới (duới tác động của lực quán tính). Hai thanh lò xo lá
tạo ra một phản lực ngược chiều với lực quán tính. Khi hai lực này cân bằng,
khối M sẽ nằm lệch ở vị trí không đổi.
𝐾𝑥
𝑎=
𝑀
Lưu ý: Tần số cộng hưởng của gia tốc kế phải lớn hơn đáng kể tần số của tín
hiệu gia tốc cần đo.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.41 Chương 5
5.4. ĐO LỰC
- Lực là một đại lượng vật lý được tạo ra nhằm làm thay đổi vận tốc hay hình
dáng của một vật thể.
- Hai lực (cùng tác dụng lên vật) có độ lớn bằng nhau và đối nhau là hai lực
cân bằng.
- Hai phương pháp để tạo ra sự cân bằng lực:
5.4. ĐO LỰC
Cảm biến lực biến dạng (strain gauge force sensor)
- Với loại cảm biến này, lực cần đo tác động vào phần tử đàn
hồi. Lượng biến dạng của phần tử này được chuyển đổi
thành tín hiệu điện tỉ lệ với lực được đo.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.43 Chương 5
5.4. ĐO LỰC
Với R: điện trở của tấm điện trở () L: chiều dài của tấm điện trở (m)
R: khoảng điện trở thay đổi () L: khoảng chiều dài thay đổi (m)
Hê số cảm biến G được cung cấp bởi nhà chế tạo ra tấm điện trở. Thông thường:
G = 2 4; L = 0.5 4 (cm); R = 50 5000 ()
Ứng suất của phần tử đàn hồi Với vật liệu đàn hồi, tỉ số giữa ứng
được xác định bằng lực (f) trên suất (S) và lượng biến dạng ( =
đơn vị diện tích (A) LL) là một hằng số và được gọi
là mô-đun đàn hồi.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.44 Chương 5
5.4. ĐO LỰC
Khoảng điện trở thay đổi của tấm điện trở thường rất bé. Vì thế mạch cầu
Wheatstone thường được sử dụng để khuếch đại tín hiệu (điện áp) ở ngõ ra. Với
mạch cầu Wheatstone, yếu tố ảnh hưởng của nhiệt độ lên sự thay đổi giá trị điện
trở (của tấm điện trở tích cực) cũng có thể được triệt tiêu bằng cách dùng thêm một
tấm điện trở bù (compensation gauge) đặt gần và theo hướng vuông góc với tấm
điện trở tích cực.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.45 Chương 5
5.4. ĐO LỰC
Giả sử xét 4 điện trở của mạch cầu đều có giá trị R khi mạch cầu cân
bằng. Khi có sự biến dạng, RG = R + R.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.46 Chương 5
5.4. ĐO LỰC
Ví dụ: Một tấm điện trở được dùng để đo lực kéo
trên một khối trụ bằng thép có diện tích mặt cắt
ngang A = 13 cm2. Tấm điện trở có giá trị danh
nghĩa là 120 và hệ số biến dạng G = 2. Mạch cầu
được cấp nguồn Vs = 10 V. Khi không có lực kéo,
mạch cầu cân bằng, do đó Vout = 0 V. Khi có lực kéo,
mạch cầu có giá trị Vout = 0.0005 V. Xác định lực tác
dụng lên khối trụ này. Cho biết thép có E = 2.07
107 (N/cm2)
Giải:
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.47 Chương 5
5.4. ĐO LỰC
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.48 Chương 5
5.4. ĐO LỰC
Giả sử xét trường hợp khi lực tác dụng tăng đối với hình trên, làm chốt di chuyển lên và
do đó làm giảm tiết diện chảy qua hở. Điều này sẽ làm tăng áp suất bên trong buồng
phía trên màng đàn hồi và làm phục hồi trạng thái cân bằng của tấm màng đàn hồi. Bằng
cách đo áp suất p trong buồng, lực cần đo f được xác định như sau:
Thành phần (p - 3) có nghĩa rằng giá trị áp suất trong buồng là p = 3 (psi) tương ứng
với giá trị lực f = 0. Ở trường hợp này, màng vẫn được duy trì ở trạng thái cân bằng
dưới tác dụng của lực lò xo.
Lưu ý: phạm vi lực có thể đo được bị giới hạn bởi giá trị áp suất nguồn cung cấp.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.49 Chương 5
5.5. ĐO NHIỆT ĐỘ
Cảm biến nhiệt độ có tín hiệu ở ngõ ra tỉ lệ với tín hiệu nhiệt độ cần đo. Phần
lớn các cảm biến có hệ số nhiệt dương – tín hiệu ra của cảm biến tăng khi giá
trị nhiệt độ tăng.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.50 Chương 5
5.5. ĐO NHIỆT ĐỘ
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.51 Chương 5
5.5. ĐO NHIỆT ĐỘ
Dây bạch kim có hệ số nhiệt là: 0.0039 /0C cho mỗi đơn vị điện trở. Nếu điện trở của
RTD là 100 , thì toàn bộ cuôn dây sẽ tăng thêm 0.39 khi nhiệt độ tăng thêm 1 0C.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.52 Chương 5
5.5. ĐO NHIỆT ĐỘ
Ví dụ: một RTD bạch kim 100 được sử dụng trong hệ thống. Giá trị
điện trở đọc được là 110 . Xác định nhiệt độ hiện tại.
Giải:
• Giá trị điện trở thay đổi: 110 – 100 = 10
RTD bạch kim có giá trị 100 là ở nhiệt độ 0 0C. Do đó giá trị nhiệt độ
hiện tại: 25.6 0C
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.53 Chương 5
5.5. ĐO NHIỆT ĐỘ
5.5. ĐO NHIỆT ĐỘ
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.55 Chương 5
5.5. ĐO NHIỆT ĐỘ
Loại cảm biến này là những thiết bị bán dẫn có độ chính xác cao với ngõ ra là tín
hiệu điện áp tỷ lệ tuyến tính với giá trị nhiệt độ. Thí dụ: họ LM35 có thể đo được
nhiệt độ trong phạm vi (-55 0C +155 0C) với tín hiệu ra là: vout = 0.01T (V)
Thí dụ: Thiết kế mạch cảm biến nhiệt dùng LM35 với đặc tính như sau:
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.56 Chương 5
A pitot tube
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.58 Chương 5
Loại cảm biến này tạo nên một tín hiệu số, tỉ lệ với lưu lượng dòng chảy
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.59 Chương 5
Loại cảm biến này làm việc dựa trên nguyên tắc một điện áp được cảm
ứng trong một dây dẫn di động trong vùng từ trường
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.60 Chương 5
5.7. ĐO ÁP SUẤT
Áp suất được xác định bởi lực do chất lỏng hoặc chất khí tạo nên
trên một đơn vị bề mặt.
Cảm biến áp suất điện trở
Loại cảm biến này hoạt động dựa trên đặc tính của tấm điện trở - giá trị
điện trở của nó thay đổi dưới tác dụng của sức căng. Tấm điện trở trong
loại cảm biến này là loại không kết dính.
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.61 Chương 5
5.7. ĐO ÁP SUẤT
Cảm biến áp suất đàn hồi
Trong các loại cảm biến này, phần tử đàn hồi (sơ cấp) bị biến dạng dưới
tác động của áp suất. Sau đó, phần tử thứ cấp biến đổi lượng biến dạng
thành đại lượng điện.
5.8. ĐO MỨC
Đo mực nước hoặc trọng lượng vật liệu trong bồn chứa là những vấn đề thường gặp trong
quá trình công nghiệp.
• Phương pháp đo trực tiếp: theo dõi bề mặt chất lỏng – dùng cơ cấu phao nối liền với
các bộ phận hiển thị. Phương pháp này đơn giản và tin cậy, nhưng nó không tạo nên
tín hiệu điều khiển dễ dàng.
• Phương pháp đo gián tiếp: đo một biến khác mà có liên quan đến mực nước – đo áp
suất tĩnh ở điểm nào đó trong vùng thể tích. Phương pháp này dựa trên cơ sở áp suất
tĩnh tỉ lệ thuận với khối lượng riêng và chiều cao của khối chất lỏng phía trên điểm đo.
Các loại cảm biến đo mức cũng được phân thành hai loại.
• Rời rạc: chỉ cảm nhận mực nước ở một giá trị nhất định nào đó
• Liên tục: cho ra một tín hiệu tương tự tỉ lệ với mực chất lỏng
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.63 Chương 5
5.8. ĐO MỨC
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.64 Chương 5
5.8. ĐO MỨC
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.65 Chương 5
5.8. ĐO MỨC
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.66 Chương 5
5.8. ĐO MỨC
Ví dụ: Một hệ thống đo mức được sử dụng theo nguyên lý như hình bên dưới.
Xác định phạm vi lực tác dụng lên cánh tay đòn. Cho biết:
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong
Kỹ Thuật Điều Khiển Tự Động 5.67 Chương 5
5.8. ĐO MỨC
• Khối lượng phao, M = 2 kg
Giải:
Lực tác dụng lên cánh tay đòn nhỏ nhất khi h = L
Lực tác dụng lên cánh tay đòn lớn nhất khi h = 0
HCM City Univ. of Technology, Faculty of Mechanical Engineering Phung Tri Cong