UNIVERZITET U TRAVNIKU

FAKULTET ZA TEHNIČKE STUDIJE

GRAĐEVINA

VODOZAHVATI
SEMINARSKI RAD IZ VODOSNADBIJEVANJA I ODVOĐENJA VODA

Kandidat: Mentor:
Mirza Kurspahić doc. dr. Haris Mešić

Travnik, Maj 2020

1
SADRŽAJ
UVOD.........................................................................................................................................3
1. VODOZAHVATI................................................................................................................4
1.1 Cisterne za kišnicu.......................................................................................................4
1.2 Kapitaža izvorske vode................................................................................................5
1.3 Vodozavati podzemnih voda........................................................................................6
1.3.1 Vertikalni vodozahvati..........................................................................................6
1.3.2 Horizontalni vodozahvati......................................................................................8
1.4 Vodozahvati površinske vode......................................................................................9
1.5 Zaštita vodozahvata i izvorišta...................................................................................11
2. ZAKLJUČAK...................................................................................................................12
3. LITERATURA I IZVORI.................................................................................................13

2
UVOD

U ovom seminarskom radu ćemo govoriti o vodozahvatima, šta su to vodozahvati, koja je

njihova svrha i namjena, koje vrste vodozahvata imamo. Govorićemo o tome gdje se ovakva
vrsta vodosnadbijevanja najčešće primjenjuje i zašto i pokušati objasniti njihov princip rada.

3
 1. VODOZAHVATI

Vodozahvati objekta su prvi i najvažniji elementi vodovodnog sistema. Od hidrauličkih i

konstruktivnih osobina vodozahvata, njegovog položaja i kvaliteta rada zavisi i rad samog
sistema. Projektovan i izveden vodozahvat, na bazi rezultata istražnih radova treba u svim
hidrološkim uslovima da obezbjeđuje potrebne količine vode vodovodnom sistemu. Projekat
zahvata mora da sadrži i rješenje zona sanitarne zaštite i drugu prateću dokumentaciju1.
Najvažnije vrste vodozahvatnih objekata su:
 cisterne za kišnicu,
 kaptaže za izvorske vode,
 vodozahvati podzemnih voda,
 vodozahvati površinske vode.

1.1 Cisterne za kišnicu

U krajevima gdje nije moguće dobiti ni podzemnu ni površinsku vodu, vrši se zahvatanje
kišnice. Vodozahvatni objekti zovu se cisterne (čatrnje). Mogu biti za jedno domaćinstvo ili
za više njih, tj.naselje.

Slika 1. Čatrnja
Cisterne se grade od kamena, betona ili armiranog betona. Oblik može da bude kružni,
kvadratni ili pravougaoni. Sastavni dijelovi cisterne su: sabirna površina kišnice, rezervoar
(bazen), filter i bunar sa pumpom. Temperaura vode u cisterni ne smije da ima velike
promjene, pa je najviša dubina vode H = 1,5 – 3,0 m. Unutrašnji prostor cisterne, koja je
ukopana, zamračen je i dobro ventiliran. Zidovi i dno cisterne moraju biti vodonepropusni.

1
Margeta J. (2010): Vodoopskrba naselja, Građ. fak. Sveučilišta u Splitu, Split.

4
Jednom godišnje cisternu treba prazniti, očistiti, dezinfikovati, po potrebi oprati, promijeniti
filterski materijal te prekonrolisati rad pumpe.

Slika 2. Sistem za korištenje kišnice

1.2 Kapitaža izvorske vode

Objekti za zahvatanje izvorske vode su kaptaže, koje su različite u odnosu na vrstu izvora.

Slika 3. Kapitaža izvora

Kod oba slučaja veoma je važno da se ne formira prepreka prirodnom toku vode, jer može
doći do njenog gubljenja. Svaki kaptažni objekat treba da ima:
 dovoljno otkriven i zahvaćen izvor po površini i dubini,
 zaštitu od površinskog zagađenja,
5
  mjere za sprečavanje rasipanja vode,
 ventilaciju.
Voda iz vodne komore preko usisne korpe otiče cjevovodom preko zatvaračke komore. Pored
odvodnog cjevovoda moraju još da budu preliv, ispust, vodomjer i penjalice. Slično kaptaži
silaznog izvora rade se i kaptaže tzv. prelivnih izvora s tim što se sabirna galerija uzima
odvojeno od kaptaže. U kršu su česti vodozahvati tipa potkopa.

1.3 Vodozavati podzemnih voda

U zavisnosti od geoloških i hidrogeoloških uslova, zatim hidroloških i sanitarnih, zahvatanje

podzemnih voda vrši se:
 vertikalnim,
 horizontalnim,
 infiltracionim objektima (vodozahvatima).

1.3.1 Vertikalni vodozahvati

Razlikuju se slijedeći vertikalni vodozahvati:

 Nortonov ili pobijeni bunar,
 kopani bunari,
 bušeni bunari.
Nortonov bunar je najjednostavniji tip vertikalnog vodozahvata podzemne vode2. Naziva se
još absinski ili pobijeni bunar. Izvodi se pobijanjem bunarske cijevi Ø 32 – 50 mm, na dubinu
5 – 10 m pjeskovito- šljunkovitom materijalu. Bunarska cijev na kraju ima jak šiljak, iznad
kojeg je filterska cijev. Pri probijanju cijevi dešava se da se filterski otvori 3 – 4 mm zapuše,
pa je mnogo bolje da se prethodno izbuši bunar većeg prečnika, pa u njega ubaci cijev sa
filterom.

2
Ćorović A. (1989): Snabdijevanje vodom, Građevinski fakultet u Sarajevu.

6
 Slika 4. Pobijeni bunar

Kopani bunari su vertikalni vodozahvati, prečnika 1 – 3 m i dubine 20 – 30 m. Koriste se kao

i prethodnom slučaju za individualno vodosnabdijevanje većeg broja potrošača. Zahvata se
podzemna voda sa slobodnim nivoom ili pod manjim pritiskom. Izvođenje bunara najčešće se
vrši kopanjem bunarske jame ili se potkopavanjem vrši spuštanje prefabrikovanih betonskih
ili armirano – betonskih cijevi. Inače, zidovi bunara mogu biti od kamena, cigle, nabijenog ili
armiranog betona (dubine preko 20 m). Poprečni presjek bunara je kružnog ili četvrtastog
oblika. Prikaz jednog kopanog bunara vidljiv je na slici 14., gdje je vodoprijemni dio samo sa
bočnih strana bunarskog zida. Kad voda u bunar dolazi sa dna, prijemni dio mora imati
pješčano – šljunačni filter.

Slika 5. Kopani bunar

Bušeni bunari predstavljaju najkvalitetnije vodozahvate podzemnih voda - omogućavaju

veliku izdašnost i pružaju najbolje sanitarne uslove. Konstrukcija bunara zavisi od
hidrogeoloških uslova, litoloških karakteristika probušenih slojeva, dubine vodonosnih
sredina, prečnika bunara i metode bušenja. Bunari mogu biti potpuni i nepotpuni. Bušeni
bunar se sastoji iz: bunarske cijevi, bunarske glave, vodoprijemnog dijela i taložnika.

7
 Slika 6. Bušeni bunar

Iznad bunarske glave radi se šaht ili šaht sa kućicom, gdje se vrši smještaj armature i mjernih
uređaja. Bunarske cijevi su najčešće od čelika i postavljaju se odmah iznad filterske cijevi.
Filterske cijevi ugrađuju se gotovo uvijek, jer preko njih dolazi podzemna voda u bunar, i
moraju biti od dobrog materijala. Dužina im je 2 m, spajaju se posebnim spojevima. Taložnik
je najniži dio bunarske konstrukcije, dužine do 1 m. Filterski šljunak se postavlja između
filtarske cijevi i zida bušotine, radi zadržavanja krupnijeg materijala i smanjenja ulaznih
brzina u bunar. Debljina filtera je 100 – 150 mm, prečnika zrna 12 – 35 mm. Proračun
bušenih bunara, podrazumijeva određivanje optimalnog kapaciteta (Q) bunara i sniženje nivoa
podzemnih voda.
Q =2,73∙ kf ∙m ∙S/logR/r
U principu izloženost svakog bunara se određuje probnim pumpanjem, sa najmanje tri
sniženja i tri različite vrijednosti količine crpljenja, kako bi se konstruisala „kriva zavisnosti
kapaciteta bunara od sniženja nivoa vode“. Samo bušenje bunara vrši se specijalnim bušaćim
garniturama putem dvije metode:
 udarna,
 rotaciona sa modifikacijom reverznog bušenja

1.3.2 Horizontalni vodozahvati

Najčešći objekti horizontalnih vodozahvata podzemnih voda su:

 drenovi,
 vodosabirne galerije.
koji se postavljau u vodonosne slojeve manjih debljina. Horizontalni vodzahvati razlikuju se
od vertikalnih vodozahvata, ne samo po načinu postavljanja u vodonosnu sredinu i po
konstrukciji, nego i time da se kod njih zahvatanje vode vrši gravitacionim putem do
centralnig sabirnog šahta, što ove vodozahvate čini u eksploataciji jeftinjijm od vertikalnih.

8
Horizontalni vodozahvati se sastoje od vodoprijemnog i vodotransportnog dijela, kontrolnih i
ventilacionih šahtova i sabirnog šahta.

Slika 7. Horizontalni vodozahvat

Proračun horizontalnih vodozahvata sastoji se u tome da se odredi količina vode, nepohodna

dužina drena, odnosno galerije, i njihov poprečni presjek. Poseban tip horizontalnih
vodozahvata su tzv. lepezasti vodozahvati od kojih su najpoznatiji RENI bunari.

Slika 8. Reni bunar

Ovi objekti se grade kad se imaju moćniji vodonosni slojevi (15 – 20 m) mada idu i kod
slojeva debljine i do 5 m. Iz vertikalnog okna utiskuju se horizontalni drenovi 5 – 80 m, ∅ do
500 mm oblika lepeze. Dubina bunara ide od 5, 10, 15, pa do 30 m. Ovi objekti su dosta
skupi, mada zauzimaju manje površine za građenje nego pojedinačni bušeni bunari.

9
 1.4 Vodozahvati površinske vode
U zavisnosti od vrste izvorišta površinske vode, razlikuju se vodozahvati iz rijeka, jezera,
akumulacija, kanala i mora. Pošto su površinske vode izložene raznovrsnim zagađenjima od
velike važnosti je izbor lokacije i vrste vodozahvatnog objekta. Vodozahvat površinske vode
obično ima:
 vodoprijemni dio,
 sabirno okno (šaht),
 pumpnu stanicu,
 sistem spojnih cjevovoda.
Vodozahvatom se rješava i predtretman sirove vode korištenjem rešetki, sita i taložnika.
Zahvat treba postaviti tamo gdje je voda najčistija i gdje se ne primjećuje intezivno nanošenje
nanosa.

Slika 9. Površinski vodozahvati

Kod jezera i akumulacija treba izbjegavati površinske slojeve vode sa velikim temperaturnim
razlikama i bogatom organskom supstancom. Za zahvatanje veće količine vode koriste se
zahvati oblika tornja, inače kod manjih količina jednako je kao kod rijeka i kanala.

10
 Slika 10. Tornjevi za zahvate veće količine vode

1.5 Zaštita vodozahvata i izvorišta

Da bi se količina i kvalitet vode zaštitili od zagađenja treba uspostaviti zone sanitarne zaštite.
To su zaštitne mjere kojima se vodozahvati i područje izvorišta štite od mogućeg zagađenja,
time što se neposredno na vodozahvatu i okolnom zemljištu definišu tri zone:
1. zona strogog režima,
2. zona ograničenja,
3. zona osmatranja.
Zona strogog režima obuhvata teritoriju vodozahvata, izvorišta vode, pumpnih stanica,
rezervoara, postrojenja za kondicioniranje i sl. Kod rijeka kao izvorišta u prvu zonu ulazi
potez 300 – 500 m uzvodno od vodozavata i 100 – 300 m nizvodno od njega, kao i 100 – 500
m bočno od obale. Svaki vodovodni objekat kao i prva zona zaštite trebaju biti ograđeni i u
njih je strogo zabranjen ulaz nezaposlenim.
Zona ograničenja kod površinskog izvorišta obuhvata kompletan sliv rijeke kad su one
manje, odnosno dio sliva kod velikih rijeka u prečniku i do 50 km. U ovoj zoni nije
dozvoljeno graditi smetljišta, ispuštati zagađene vode i sl.
Zona osmatranja, služi da se na određenim mjestima prati kvalitet vode i preduzimaju
blagovremeno mjere zaštite, odnosno vrši likvidacija izvora zagađivanja.

11
 2. ZAKLJUČAK

Zaključili smo da su vodozahvatisu građevine kojima se zahvaća (kaptira) vode iz izvorišta.

Oni služe više kao rezervni dovodi vode za stanovništvo. Projektovan i izveden vodozahvat,
na bazi rezultata istražnih radova treba u svim hidrološkim uslovima da obezbjeđuje potrebne
količine vode vodovodnom sistemu. Projekat zahvata mora da sadrži i rješenje zona sanitarne
zaštite i drugu prateću dokumentaciju.

12
3. LITERATURA I IZVORI

1. Ćorović A. (1989): Snabdijevanje vodom, Građevinski fakultet u Sarajevu.

2. Margeta J. (2010): Vodoopskrba naselja, Građ. fak. Sveučilišta u Splitu, Split.
3. https://hr.wikipedia.org/wiki/Glavna_stranica

13