MAJOR 17

PAGBASA NG OBRA
MAESTRANG PILIPINO
(Modyul para sa mga Mag-aaral ng BSED Filipino)

Inihanda ni:

ROLAN D. GALAMAY, MAEd

Guro

Pinagtibay:

DR. NESTOR CASTRO

Dekano
 SYLLABUS
PAGBASA NG OBRA MAESTRANG PILIPINO

Deskripsyon ng Kurso: Tumutukoy sa mas malalim at mas mabisang pagbasa at pagsusuri ng

mga obra maestrang Pilipino na itinuturo sa hayskul, ie. Ibong Adarna, Florante at Laura, Noli Me
Tangere, El Filibusterismo at iba pa tungo sa ganap na pagpapahalaga ng mga ito

Linggo Paksa
1 -3 -Pagkilala sa katawagang Obra Maestra
-Mahahalagang Punto kung Bakit Pinag-aaralan ang Apat na
Obra Maestra sa Hayskul
-MGA MAHAHALAGANG IMPORMASYON TUNGKOL SA
AKDANG IBONG ADARNA
-PAG-AARAL SA AKDANG IBONG ADARNA
4 PRELIMS
5-7 -MGA MAHAHALAGANG IMPORMASYON TUNGKOL SA
AKDANG FLORANTE AT LAURA
-PAG-AARAL SA AKDANG FLORANTE AT LAURA
8 MIDTERMS
9-11 -BUHAY NI RIZAL
-MGA MAHAHALAGANG IMPORMASYON TUNGKOL SA
NOBELANG NOLI ME TANGERE
-PAG-AARAL SA NOBELANG NOLI ME TANGERE
12 SEMI-FINALS
13-17 -MGA MAHAHALAGANG IMPORMASYON TUNGKOL SA
NOBELANG EL FILIBUSTERISMO
-PAG-AARAL SA NOBELANG EL FILIBUSTERISMO
18 FINAL EXAM
TALASANGGUNIAN: https://pdfslide.tips/documents/pagtuturo-ng-obra-maestrang-filipino-nbsppdf-
filepinakamaagang-mga.html
 ARALIN 1: PAGKILALA SA KATAWAGANG OBRA MAESTRA

Panimula

Ang bansa ay nangangailangan ng isang tunay, tapat, at marangal na pinuno. Hindi

maaaring maging maunlad ang isang bansa kung hindi marunong magpalakad ang isang pinuno.
Ito ay isang malaking hamon sa mga kabataan sa kinabukasan. Bata pa lamang ay dapat
sinasanay at hinuhubog na upang sa pagdating ng panahon na sila ay kailanganin ng kanilang
bansa, handa na silang humarap sa mga hamong kanilang kakabakahin. Ang tugon sa
pangangailangang ito ay ang OBRA MAESTRA.

Sa pamamagitan ng aklat na mga Obra Maestra, ay maihanda ang mga kabataan na

maging isang mabuting pinuno na may malawak na kaalaman at kasanayan at higit sa lahat ay
may mahusay na karakter. Mawawalan ng halaga ang kaalaman at kasanayan kung wala silang
mabuting asal sapagkat ito ang nagpapakilala kung sino at anong uri ng tao sila. Sa pamamagitan
ng mga Obra Maestra tutulungan ang mga kabataan na gamitin ang Pagkatuto at Kasanayang
Inobasyon (Learning and Innovation Skills) na nakapokus sa pagiging malikhain (creative),
kritikal na pag-iisip (critical thinking), mahusay na pakikipagtalastasan (communication) at
pagkakaroon ng kolaborasyon (collaboration) sa kanilang kapwa. (4 Cs ) Bibigyan din ang mga
bata ng oportunidad na maipamalas ang komitment sa pagkatuto para sa isang prosesong
panghabambuhay ( Demonstrate commitment to learning as a lifelong process). Hihikayatin din
sila na manguna at mamuno (lead and guide), maging responsable (responsible) para sa
kapakanan ng nakararami. Upang higit silang maging epektibo, kinakailangan ay makapagpakita
sila ng mga kasanayang may kaugnayan sa impormasyon, media at teknolohiya ( Information,
Media and Technology Skills). Dahil dito, inaaasahang ang bawat isa ay magkakaroon ng tiwala
sa sarili, marunong umako ng responsibilidad para sa kanilang pagkatuto, aktibo sa pakikilahok
na naglalayong mapataas at higit sa lahat ay magiging mamamayang may malasakit sa loob ng
kanilang tahanan, paaralan, pamayanan hindi lamang sa bansa kundi sa buong mundo.

Kahulugan ng Obra Maestra

Ayon kay J. Decamos (2019) - Maraming natatanging akda na isinulat ng mga Pilipino
ang isinama sa kurikulum upang maisabuhay ang mga mahahalagang aral na ipinapabatid nito sa
mambabasa higit lalo sa ating mga mag-aaral. Sa nakalipas na mga panahon ay nagkaroon na ng
ilang pagpapabago sa kurikulum ng asignaturang Filipino sa antas ng sekundarya ngunit
nananatili pa rin ang apat na obra maestra; ang Ibong Adarna para sa ikapitong antas; Florante at
Laura ni Francisco Baltazar para sa ikawalong antas; Noli Me Tangere ni Gat Jose Rizal para sa
ikasiyam na antas, at El Filibusterismo ni Gat Jose Rizal para sa ikasampung antas.
 Ibong Adarna. Ito ay isang koridong isinulat noong panahon ng Espanyol na
punongpuno ng mga simbolismo at matatalinhagang salitang makatutulong sa malawak na
pagtanaw ng mga mag-aaral sa ganda at lawak ng ating wika. Tumatalakay ito sa pagibig,
kabayanihan at kababalaghan na sadyang kikiliti sa interes ng mga mag-aaral. Pagiging matapat,
pagkakaroon ng matatag na kalooban, pagtitiwala sa sarili, kababaang-loob, pagmamahal sa
magulang at kapatid ang ilang sa mga mahahalagang aral na ipinapahiwatig nito.

Florante at Laura. Ito ay isang aklat na isinulat sa awit ni Francisco Balagtas na ang
unang edisyon ay isinulat sa pa noong 1838. May apat na taludtod na sa bawat linya ay
mayroong labindalawang pantig kung saan ito’y inaawit ng mabagal. Isang panitikan na
sumasaklaw sa ating tradisyon at kultura dagdag pa rito ang tumatalakay sa iba’t ibang aspekto
ng buhay na maaaring gumabay sa mga mag-aaral tungo sa matuwid na pamumuhay.

Noli Me Tangere at El Filibusterismo. Ito ay mga nobelang nailathala noong 1887 at

1891 na isinulat ni Gat Jose Rizal na naging makasaysayan dahil ito ay naging instrument upang
makabuo ng pambansang pagkakakilanlan at nakaimpluwensiya sa pagkakaroon ng rebolusyon
ngunit sa isang mapayapang pagkilos. Ito ay kathambuhay panglipunan na inilalarawan ang
kanser na sumisira sa bayan, ang pananakop at pagdurusa sa kamay ng mga mapanglamang.
Bukod rito, isinakatuparan ang pagiging subersibo ng manunulat, ang walang habas na
pagtalakay sa sistemang pampolitika at mga makapangyahiran. Tinalakay din ang kinagisnang
kultura ng Pilipinas sa pagiging kolonya nito ng Espanya. Ang pagpapahalaga sa edukasyon,
kagandahang asal at ang pagpapairal ng mapayapang pakikipag-ugnayan, ang ilan sa mga
himaymay na nais ibantad sa mga mag-aaral.

Sumasalamin ang yaman natin sa magagandang obra sa kulturang mayroon tayo ngayon
bagamat ang henerasyon ay nababagbag na sa mga teknolohiyang nakaaapekto na sa hindi lang
iilan sa mga mag-aaral pagdating sa pag-uugali at pagkilala sa halaga ng isang makalumang
bagay. Ang mga pagkakataong ito ay tinitignan ng guro bilang isang oportunidad upang ilapit sa
mga makabagong mag-aaral ang kariktan ng mga obra maestra sa pamamagitan ng pagsanib ng
teknolohiya at panitikan tungo sa isang makabuluhang pagkatuto. Anumang pagbabago ang
dumating sa hapag ng mga mag-aaral nawa’y mapanatili ang pagkakahain ng mga gintong aral
na bubusog sa pagkatao ng isang tunay na Pilipinong mag-aaral.

Ayon kay F. Cuano- (2008) - Ang Obra Maestra, ay may isang korido sa pangalan ng
Ibong Adarna; isang awit sa pangalan ng Florante at Laura na isinulat ni Francisco Baltazar; at
dalawang nobela, Noli Me Tangere at El Filibusterismo na parehong isinulat ng bayaning si Dr.
Jose Rizal.

Ang nilalaman ng Ibong Adarna ay nakapokus sa paggalang, kahalagahan at

pagmamahalan ng pamilya, pag-iibigan ng magsing-irog, paglilingkod nang tapat sa kanyang
bayan, pagtulong sa kapwa, pagtupad sa pangako at higit sa lahat ay ang pananampalataya sa
Panginoon.

Ang Florante at Laura ay nakapokus sa pagsasakripisyo alang-alang sa pag-ibig, tapat na

pag-iibigan at pagtulong sa kapwa kahit magkaiba ang kanilang sekta.

Ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo ay patungkol sa mga sakit ng lipunan na wala

nang kagalingan. Gigisingin ang natutulog at nauuhaw na mga puso sa tawag ng katarungan at
hangaring makamtan ang kapayapaan.

Sa tulong ng 21st Century Skills, aakayin ang mga mag-aaral na maging malikhain,
mahasa ang kasanayan sa mapanuring pag-iisip na may kaugnayan sa impormasyon, media at
teknolohiya, mahusay na pakikipagtalastasan o komunikasyon at kolaborasyon sa kapwa, may
tiwala sa sarili, may kusang palo, mapagmalasakit na mamamayan, aktibong nakikilahok sa mga
proyektong magpapaunlad sa sarili at sa bayan.

ARALIN II: KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN NG PANITIKAN SA IBA’T IBANG

PANAHON

Panimulang Pag-aaral ng Panitikan

Maraming pakahulugan ang panitikan ang iba’t ibang manunulat tungkol sa panitikan.
May nagsasabing ang tunay na kahulugan daw ay yaong pagpapahayag ng damdamin, panaginip,
at karanasan ng sangkatauhang nasusulat sa maganda, makahulugan at masining na mga
pahayag. Kasama na sa mga nagbigay pakahulugan sa panitikan ang mga sumusunod: Atienza,
Ramos, Salazar at Nazal sa kanilang aklat na “Panitikang Pilipino”, Bro. Azarias, Webster, at
Maria Ramos.

Ang panitikan ay hindi lamang lumlinang ng nasyonalismo kundi ito’y nag-iingat din ng
mga karanasan, tradisyon at mga mithiin ng bawat bansa. Ito ay isang ilaw sa walang
kamatayang tumatanglaw sa kabihasnan ng tao.

Ang panitkan at kasanayan ay matalik na magkaugnay. Ang kasaysayan ay naisatitik

kaya’t ito’y makatotohanang panitikan. Samakatuwid, bahagi ng panitkan ang kasaysayan.

Subalit, mayroon silang pagkakaiba. Ang panitikan ay maaaring kathang-isip lamang

samantalang ang kasaysayan ay pawing mga pangyayaring tunay na naganap.

Ang panitikan ay may apat na paraan ng pagpapahayag-pagsasalaysay, paglalahad,

paglalarawan, at pangangatwiran.
 Marahil, minsan ay napagtanto natin kung bakit kailangan nating pag-aralan ang
panitikan. Sa kabanatang ito, inilalahad na mayroong limang(5) mahahalagang bagay kung bakit
kailangan nating pag-aralan ang panitikan. Isa na dito ay upang makilala natin ang sarili bilang
Pilipino at matalos an gating minanang yaman ng isip at angking talino n gating pinanggalingang
lahi.

Mayroon ding mga mahahalagang bagay na nakapangyayari sa panitikan at ito ay ang

sumusunod: (1) ang klima; (2) ang hanapbuhay; (3) pook; (4) lipunan at pulitikan at; (5)
edukasyon at pananampalataya.

Kung ang limang kalagayan ang nabanggit na nakapangyayari sa panitikan ay may

impluwensya sa anyo, hangarin, at laman ng panitikan, ang panitikan naman ay may dalang
mahahalagang impluwensya sa buhay, kaisipan, at ugali ng mga tao. Isa na dito ay ito ang
dahilan ng nagkalapit ang damdamin ng mga tao sa sandaigdigan. Nagkakahiraman sila ng ugali
at nagkakatulungan.

Marami ring mga akdang pampanitikan ang nagdala ng impluwensya sa buong daigdig
tulad ng mga sumusunod: Canterbury Tales, Uncle Tom’s Cabin, Ang Divine Comedia, Banal na
Kasulatan o Bibliya, Koran, Ang Iliad at Odyssey, Mahabharata, El Cid Compeador, Ang Awit
ni Rolando, Aklat ng mga Patay, Aklat ng mga Araw, at Isang Libot Isang Gabi.

Ang panitikan ay may dalawang pangkalahatang uri. Ito ay ang patula at tuluyan. Kasama
sa tuluyang uri ang mga akdang maikling kwento, nobela, dula, pabula, alamat, anekdota,
sanaysay, talambuhay, balita, parabula at talumpati. Samantala, ang mga tula naman ang mga
akdang napabilang sa patulang uri ng panitikan. Nahahati naman sa apat na uri ang mga akdang
patula: tulang pasalaysay, tulang paawit o liriko, tulang padula o pantanghalan, at tulang
patnigan.

Ang mga epiko at awit at kurido ay napabilang sa tulang pasalaysay. Ang mga awiting
bayan, soneto, elihiya, dalit, pastoral at oda naman ay napabilang sa mga tulang liriko.
Samantala, napabilang naman sa tulang pantanghalan ang mga komedya, melodrama, trahedya,
at parsa. At napabilang naman sa tulang patnigan ang karagatan, duplo at balagtasan.

Saklaw ng Panitikang Pilipino ang kasanayang pinagdaanan nito mula sa panahon ng

pananakop ng mga dayuhan hanggang sa kasalukuyan. Saklaw din nito ang mga akdang sinulat
ng mga manunulat na Pilipino at mga paksang nahihinggil sa lahi’t kalinangang Pilipino.

Napakaraming epiko ang nagsilitaw sa panahong ito subalit walang sinumang

makapagsasabi kung alin sa mga ito ang pinakamatanda sapagkat maging Ingles at Kastila at sa
iba pang wika, sa pagkakasalin nito ay hindi naluluma.

Kasama sa mga epikong maaaring mabasa at mapag-aralan ang mga sumusunod:

a. Bidasari – Epiko ng Moro

 b. Biag ni Lam-ang – Epiko ng Ilokano
c. Maragtas – Epiko ng Bisaya
d. Haraya – Epiko ng Bisaya
e. Lagda – Epiko ng Bisaya
f. Hari sa Bukid – Epiko ng Bisaya
g. Kumintang – Epiko ng Tagalog
h. Parang Sabir – Epiko ng Moro
i. “Dagoy”at “Sudsud” – Epiko ng Tagbanua
j. Tatuang – Epiko ng Bagobo
k. Indarapatra at Sulayman – Epiko ng Moro na bumubuo sa “Daraganan”
l. Dantugan - Epiko ng Moro na bumubuo sa “Daraganan”
m. Daramoke-A-Babay - Epiko ng Moro na bumubuo sa “Daraganan”

Ang pinakasikat na epiko sa kasalukuyan ay ang Biag ni Lam-ang ng mga Ilokano.

Makikita sa paglalarawan sa kwentong ito ang mga katangian ng isang epiko.

Bago pa man dumating ang mga Kastila sa ating kapuluan ay may sarili nang panitikang
nagtataglay ng kasaysayan ng ating lahi ang ating mga ninuno.

Panitikan ang nagpapahiwatig ng tunay na pagkalahi natin. Ito ang nagsisilbing wika ng
Pilipino na nagbubunyag ng panlipunan at panlahing kaugalian ng ating pang-araw-araw na
buhay.

Mayroon na ring sariling baybayin o alpabeto ang ating mga ninuno, ang alibata.

Panahon ng mga Kastila

Ang isinaalang-alang na unang pananakop ng mga Kastila sa ating kapuluan ay ang

pananatili rito ni Miguel Lopez de Legaspi noong 1526, bilang kauna-unahang gobernador-
heneral.

Sa mga panahong iyon, tinangkilik ng mga Pilipino ang relihiyong Katoliko. Natuto
silang magdiwang ng mga kapistahan bilang parangal sa mga Santo, sa papa at sa gobernador.
Bilang libangan, nagkaroon ng sabong at karera ng kabayo.

Sa panahong ito, nabuo ang pangkat ng “may kaya” na may ari-arian at lupain. May ilan
ding Pilipino ang nakapag-aral at nakakuha ng kursong tulad ng medisina, abogasya, agrikultura
at pagiging maestra.

Marami ang naging impluwensya ng Kastilasa Panitikang Pilipino at kasama pa rito ang
mga sumusunod:

1. Ang alibata na kauna-unahang abakadang Filipino ay napalitan ng Alpabeto Romano

 2. Ang pagkakaturo ng Doctrina Cristiana
3. Ang wikang Kastila ang naging wika ng panitikan sa panahong iyon.
4. Ang pagkakadala ng mga Alamat ng Europa at tradisyong Europeo na naging bahagi sa
Panitikang Pilipino
5. Ang pagkakasalin ng makalumang panitikan sa tagalo at sa ibang wikain
6. Ang pagkakalathala ng iba’t ibang aklat pambalarila sa wikang Filipino
7. Ang pagakaroong ng makarelihiyong himig ng mga lathlain

Ang mga sumusunod ay ilan sa mga akda sa panahon mga Kastila.

PANGWIKA DULANG PANLIBANGAN

1. Arte y Reglade la Lengua Tagala 1. Sinakulo

2. Compendio de la Lengua Tagala 2. Panunuluyan
3. Vocabulario de la Lengua Tagala 3. Panubong
4. Vocabuario de la Lengua Pampango 4. Karilyo
5. Vocabulario de la Lengua Bisaya 5. Moro-moro
6. Arte de la Lengua Bicolana 6. Karagatan
7. Arte y de la Lengua Iloka 7. Duplo
8. Kurido

Panahon ng Pagbabagong-Isip

Pagkatapos mahimlay ng tatlong daang taon, nagising ang mga natutulog na damdamin
ng mga Pilipino nang isangkot sa digmaan at patayin ng garote nang walang matibay na
katibayan sa pagkakasala ang tatlong paring sina Gomez, Burgos, at Zamora noong Pebrero 7,
1872.

Ang dating diwang makarelihiyon ay naging makabayan at humingi ng pagbabago sa

pamamalakad ng simbahan at pamahalaan.

Ag kilusang propaganda ay humingi ng mga reporma na gaya ng mga sumusunod:

1. Magkaroon ng pantay-pantay na pagtingin sa mga Pilipino at Kastila sa ilalim ng batas.

2. Gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas
3. Panumbalikin ang pagkakaroon ng kinakatawang PIlipinosa Kortes ng Espanya.
4. Gawing mga Pilipino ang mga Kura Paroko.
5. Ibigay ang kalayaan ng mga Pilipino sa pamamahayag, pananalita, pagtitipon o
pagpuplong, at pagpapahayag ng kanilang mga karaingan.

Kasama sa mga taluktok ng propaganda ang mga sumusunod:

1. Dr. Jose Rizal

 Noli me Tangere, El Filibusterismo at Mi Ultimo Adios
  Nagtatag ng pahayagang “Diariong Tagalog”
2. Marcelo H. Del Pilar
 “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”
3. Graciano Lopez Jaena
 “Ang Fray Botod”
4. Antonio Luna
 “Noche Buena”
5. Mariano Ponce
 “Sobre Filipinas”
6. Pedro Paterno
 “NInay”
7. Jose Ma. Panganiban
 “Ang Lupang Tinubuan”, El Pensamiento

Sa panahon ng tahasang paghihimagsik, hindi ipinagkaloob ang hinihinging pagbabago

ng mga Propagandista.

Nang dahil sa mga pangyayaring iyon, ilan sa mga mamamayang Pilipinong kabilang sa
pangkat na “La Liga Filipina” ay nagsipagsabi na “wala nang natitirang lunas kundi ang
maghimagsik.”

Sa panahong ito, nanaluktok sina Andre Bonifacio, Emilio Jacinto, at Apolinario Mabini.

 Anres Bonifacio
 Ama ng Demokrasyang Pilipino
 Ama ng Katipunan
 Emilio Jacinto
 Utak ng Katipunan
 Sumulat ng Kartilya ng Katipunan
 Sumulat ng sanaysay na “Ningning” at “Liwanag”
 Apolinario Mabini
 Sumulat ng “Tunay na Sampung Utos”

Kasama rin sa mga maghihimagsik si Jose Palma y Velasquez. Siya ay may ambag sa
Panitikang Filipino ng mga titik ng “Pambansang Awit ng Pilipinas” sa wikang Kastila na
nilapatan naman ng musika ni Julian Felipe.

Ang mga pahayagan sa panahon ng himagsikan ay ang Heraldo de la Revolucion, La

Independencia, La Republica Filipina, at La Libertad.
Panahon ng Amerikano

Nagwagi ang mga Pilipinong mapanghimagsik laban sa mga Kastila na sumakop sa atin
sa loob ng 333 taon. Naiwagayway ang ating bandila noong Hunyo 12, 1898, tanda ng
pagkakaroon ng kalayaan. Hinirang na unang pangulo ng Republika ng Pilipinas si Hen. Emilio
Aguinaldo, subalit naging panandalian lamang ito sapagkat lumusob ang mga Amerikano.

Maraming Pilipino noon ang nagsalong ng sandata at muling nanulat sa lahat ng larangan
ng panitikan tulad ng lathalain, tula, kwento, dula, sanaysay, nobela at iba pa. Kalimitang
mababasa sa kanilang mga akda ang pag-ibig sa bayan at pag-asam ng kalayaan.

Ang masiglang kilusan sa larangan ng panitikan ay nagsimulang mabasa sa mga

sumusunod na pahayagan.

1. El Nueva Dia (Ang Bagong Araw)

2. El Grito del Pueblo (Ang Sigaw ng Bayan)
3. El Renacimiento (Muling Pagsilang)

Kabilang rin ang dula na umusbong sa panahong ito subalit ipinatigil dahil sa temang
makabayan. Kasama dito ay ang “Kahapon, Ngayon at Bukas”, “Tanikalang Ginto”, “Malaya” at
“Walang Sugat”.

Tatlong pangkat ng mga manunulat ang kumatawan sa Panitikang Pilipino nang

panahong ito.

Panitikan sa Kastila

Marami ang naging manunulatsa Kastila na naging inspirasyon ang mga bayani ng
bayan. Kabilang sa mga manunulat na dito ang mga sumusunod:

Cecilio Apostol – “A Rizal” (Kay Rizal)

Fernando Ma. Guerrero – “Invocacion A Rizal” (Panawagan kay Rizal)
Jesus Balmori – Kilala bilang “ Batikuling”, tumalo kay Bernabe sa isang balagtasan
Manuel Bernabe – makatang liriko
Claro M. Recto – “Bajo Los Cocoteros”

IBA PANG MANUNULAT SA WIKANG KASTILA

Adelina Gurrea
Isidro Marpori
Epifanio de los Santos
Pedro Aunario
Panitikan sa Tagalog

Ang “Florante at Laura” ni Balagtas at ”Urbana at Felisa ni de Castro ang naging

inspirasyon ng manunulat sa Tagalog.

Julian Cruz Balmaceda – Nag-uri ng makatang Tagalog : Makata sa Puso, Makata ng

Buhay, Makata ng Dulaan
Lope K. Santos – Sumulat ng tulang “Pagtatapat” at nobelang “Banaag at Sikat”
Jose Corazon de Jesus – may sagisag panulat na “Huseng Batute’’, tinaguriang “Makata
ng Pag-ibig”, sumulat ng tulang “Kahti Saan”
Florentino Collantes - Isang duplero, may sagisag na “Kuntil Buntil”, sumulat ng “Ang
Lumang Simbahan”
Amado V. Hernandez – tinaguriang “Makatang mga Manggagawa”, sumulat ng tulang
“Ang Panday”
Valeriano Hernandez Peńa- sumulat ng “Nena at Neneng”

Sa pagpasok ng panahon ng Amerikan, sina Severino Reyes at Hermogenes Ilagan ang

nagsimula ng kilusan laban sa moro-moro at ipinakilala ang sarsuela at tahasang dula.

Panahon ng Hapones

Ang Panitikang Pilipino sa wikang Ingles ay nabalam sa kanyang tuloy-tuloy na sanang

pag-unlad nang muling sakupin ng isa na namang dayuhang mapaniil, ang mga Hapones. Natigil
ang mga Panitikan sa Ingles maliban sa mga pahayagang Tribune at Philippine Review.

Ang lingguhang liwayway ay inilagay ng mga Hapones sa mahigpit na pamamatyag

hanggang sa ipabahala ito sa isang nagngangalang Ishikawa.

Sa madaling salita, nabigyang puwang ang Panitikang Tagalog sa panahong ito.

Ang mga tula sa panahon ng Hapon ay may karaniwang paksa na tungkol sa bayan o sa
pagkamakabayan, pag-ibig, kalikasan, buhay lalawiganin, pananampalataya, at sining.

Tatlong uri ng tula ang lumaganap sa panahong ito. Kinabibilangan ito ng:

o HAIKU
 Binubuo ng labimpitong pantig: 5-7-5.
 Nagtataglay ng masaklaw at matalinghagang kahulugan
o TANAGA
 May sukat at tugma
 May pitong pantig bawat taludtod
 Nagtataglay din ito ng matalinghagang kahulugan
 o KARANIWANG ANYO
 Karaniwang tula na halos may paksang tungkol sa pag-ibig

Ang mga dulang Tagalog sa panahong ito ay nabigyang puwang. Ang mga
malalaking sinehan ay ginawang tanghalan ng mga dula. Ilan sa mg nagsisulat ng dula ay
ang sumusunod:

Jose Ma. Hernandez

 Sumulat ng “Panday Pira”
Francisco Soc Rodrigo
 Sumulat ng “Sa Pula Sa Puti”
Clodualdo del Monde
 Sumulat ng “Bulaga”

Julian Cruz Balmaceda

 Sumulat ng “Sino Ba Kayo”, “Dahil sa Anak”, at “Higanti ng Patay

Naging maunlad naman ang larangan ng maikling kwento noong panahon ng Hapon.
Maraming mga nagsisulat ng mga kwento.

Ang pinakamahusay na akda ng taong 1945 ay pinili ng mga lupon ng inampalan. At ang
25 maikling kwento ay pinasuri naman nina Lope K. Santos, Julian Cruz Balmaceda, at Inigo Ed.
Regalado. Ang kinawakasan ay pagsusuri ay nagsasabing ang mga sumusunod ang nagkamit ng
unang tatlong gantimpala:

o Unang Gantimpala
 Lupang Tinubuan – ni Narciso Reyes
o Pangalawang Gantimpala
 Uhaw ang Tigang na Lupa – ni Liwayway Arceo
o Pangatlong Gantimpala
 Lunsod Nayon at Dagat-dagatan – ni NVM Gonzales

Panahon ng Isinauling Kalayaan

Naging makasaysayan sa ating mga Plipino ang ika-4 ng Hulyo, 1946, sapagkat dito
isinauli ang kalayaan. Sa unang pagkakataon ay naging Malaya sa turing ng mga Pilipino.
Subalit, walang naging balangkas na ekonomiya ng bansa bago ito pinalaya.Ang Hukbalahap na
binubuo ng pangkat ng mga gerilyang may pagkiling sa komunismo, ay isa pang pamana ng
digmaan na naging malaking sagabal sa pambansang kaunlarang pang-ekonomiya.
 Ang mga manunulat sa panahong ito ay tila naging mapaghangad sa makukuhang
gantimpala. Sa panahong ito sumulpot ang mga ulirang manunulat na Amerikano dahil sa
kanilang mahusay na teknesismo ng panulat na sina Ernest Hemingway, William Saroyan, at
John Steinbeck.

Ang panitikan ng mga Pilipino sa panahong ito ay muling sumigla. Nabuksang muli ang
mga palimbagan ng mga pahayagan at magasin. Nagkaroon din ng laman ang mga salitang
Tagalo. May mga nobela ring namalasak subalit binabasa bilang libangan lamang. At maraming
mga aklat ang nalimbag sa panahong iyo tulad ng sumusunod: Mga Piling Tula at mga Piling
Sanaysay ni Alejandro Abadilla, Ang maikling Kwentong Tagalog ni Teodoro Agoncillo, Ako’y
Isang Tinig ni Genoveva Edroza Matute, at Parnasong Tagalog ni A.G. Abadilla.

Muling sumigla ang panitikang Filipino sa wikang Ingles nang panahong ito. Maraming
pahayagang Ingles ang lumabas tulad ng Philippine Free Press at Morning Sun.

Isa ring nakapagpasigla sa ating mga manunulat na Pilipino ang pagkakalunsad ng

Timpalak-Palanca o “Palanca Memorial Awards for Literature” na pinamumunuan ni G. Carlos
Palanca Sr. noong 1950 hanggang ngayon.

Ang kauna-unahang mga nagwagi sa unang taon (1950-1951) ng timpalak sa larangan ng

pagsulat ng maikling kwento ay ang mga sumusunod:

o Unang Gantimpala:
 “Kwento ni Mabuti” ni Genoveva Edroza Matute
o Ikalawang Gantimpala:
 “Mabangis na Kamay…Maamong Kamay” ni Pedro Dandan
o Ikatlong Gantimpala:
 “Planeta, Buwan, at mga Bituin” ni Elpidio P. Kapulong

Panahon ng Aktibista

Ang pagiging Malaya sa turing ng mga Pilipino ay hindi maatim tanggapin ng ilang mga
mamamayang Pilipino, lalo na ng mga kabataan.

Naging mainit ang pananaliksik ng aktibismong kabataan noong 1970-72. Samutsaring

paniniwala ang dahilan ng kanilang pagiging aktibista at isa na doon ang paniniwalang hindi na
demokratiko kundi isang gobyernong kapitalista na ang umiiral sa ating bayan sapagkat
damang-dama raw nila ang lalong paghihirap ng mga mahihirap at lalong pagyaman ng mga
mayayaman.
 Sa kalahatan, maraming kabataan ang naging aktibista sa panahong ito. Subalit,
humantong sa pagkakadeklara ng Batas Militar (Martisl Law) noong 1972 ang binhi ng
aktibismo.

Wika ni G. Ponciano Pineda sa kanyang aklat na “Panitikang Pilipino sa Kaunlaran ng

Bansa”, ito ang panahong minsan pang pinatunayan ng kabataang Pilipino na hindi laging sa
pagyuyuko ng ulo at pag-ilag sa hangin ang bumuo ng kanyang pagkalahi at pagkabansa.

Naging ganap na mapanghimagsik ang mga kabataan sa panahong ito. Ang mga
pahayagan ng mga damdaming mapanghimagsik. Maliban sa makinilya, gumamit din ila ng
pinsel at isinulat sa plakard, sa pulang pintura angmga kaugnay na salitang nagpapahayag ng
karaingan at pakikibaka.

Masasabing halos nagtataglay ng tatlong katangian ang mga tulang naisulat ng mga
batang makata at mananalumpati sa panahon ng aktibismo. Una ay ang pagmamasid at pagsusuri
sa kalagayan ng bayan; pangalawa ay ang pagsisiwalat ng mga katiwalian at dayukdokna
pagpapasa ng mga manunungkulan at ang ikatlo ay ang tahasang masasabing labag sa
kagandahang asal na panunungayaw at karahasan sa pananalita.

Ang mga sumusunod ay ilan sa mga aklat na katipunan ng mga tula sa panahong ito.

 Mga A!ng Panahon

 Kalikasan
 Peregrinasyon at Iba Pang Tula
 Mga Tula ng Bayan Ko at Iba
 Sitsit sa Kuliglig
 Mga Gintong Kaisipan

Panahon ng Bagong Lipunan

Nagsimula ang panahon ng bagong lipunan noong Setyembre 21, 1972. Nagpatuloy pa
rin ang Gawad Carlos Palanca sa pagbibigay ng patimpalak. Nagtatag ang pamahalaang
militarng baging kagawaran na tinatawag na “Ministri ng Kabatirang Pangmadla” upang siyang
mamahala at sumubaybay sa mga pahayagan, aklat at mga iba pang babasahing panlipunan.

Ilang buwan ang nakalipas pagkatapos ideklara ang Batas Militar, ang mga sumusunod
na Slogan ng Bagong Lipunan ay ilan sa nabasa at narinig ng mga mamamayan.

1. “Sa ikauunlad ng bayan

Disiplina ang kailangan.”
2. Magplano ng pamilya
nang ang buhay ay lumigaya.
 3. Ang pagsunod sa magulang
Tanda ng anak na magalang.

Sa panahong ito, sumigla ang mga awiting bayan, karunungang bayan, mga dula, at mga
pahayagan, komiks, at magasin.

 Mga Awiting Bayan  Love Life

 Kundiman  Hiwaga
 Kumintang
 Dalit
 Oyayi
 Suliranin
 Talindaw
 Mga Karunungang Bayan
 Salawikain
 Sawikain
 Bugtong
 Palaisipan
 Bulong
 Kasabihan
 Kawikaan
 Mga Dula
 ‘Aguila’
 “Maynila…Sa mga Kuko ng
Liwanag”
 “Insiang”

 Mga Pahayagan
 Bulletin Today
 Times Journal
 Philippine Daily Express
 Balita
 Magasin
 Kislap
 Bulaklak
 Extra Hot
 Jingle Sensation
 Komiks
 Pilipino
Panahon ng Ikatlong Republika

Makaraan ang sampung taong pagkakasailalim ng Pilipinas sa Batas Militar at sa

tinatamasang bahagyang pagbabago sa buhay ng mga Pilipino, muling inalis ang bansa sa ilaim ng
nasabing batas noong Enero 2, 1981.

Sa pagkakaalis ng bansa sa nasabing batas, tinawag ng dating Pangulong Marcos na “Ang

Bagong Republika ng Pilipinas”. Subalit isang mananalaysay ang nagsabi na ito ang panahon ng
ikatlong Republika. Ang unang republika ay ang REpublika ng Pilipinas sa panahon ni Emilio
Aguinaldo; ang ikalawa ay ang paglaya natin sa ilalim ng pamahalaang Amerikano; at itong ikatlo,
dahil muling naging Malaya ang bansa sa pagkakaalis ng Batas Militar.

Mas lalo pang nag-alab ang mga nagpupuyos na kalooban ng mga mamamayan nang patayin
ang kanilang minimithing pangulo ng bansa na si Senador Benigno Aquino Jr. noong Agosto 21,
1983.

Ang mga sumusunod ay halimbawa ng Panitikang Pilipino sa oanahon ng ikatlong republika.

 Mga Panulaang Tagalog

 Buod – Rodolfu Salandaan
 Pilipinas, Sawi kong Bayan – Francisco ‘Soc’ Rodrigo
 Mga Awiting Filipino
 Laban Na – Coritha at Eric
 Bayan ko – Jose Corazon de Jesus at C. de Guzman
 Pilpino – Freddie Aguilar
 Pelikulang Filipino
 Pelikulang nahihinggil sa sex
 Pahayagang Tinangkilik
 Forum
 Daily Inquirer
 Manila Times
 Malaya
 Patimpalak
 Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature

Ang Panitikan sa Kasalukuyan

Muling nabawi ng mga mamamayang Pilipino ang tunay na kalayaan na nawala rin ng mga
labing apat na taon sa loob ng apat na araw, mula ika-21 ng Pebrero hanggang ika-25 nito
atnamayani ang people’s power o “likas ng bayan”.

Ang mga tula sa kasalukuyan ay naglalaman halos ng pagpapahayag ng tunay na damdamin

ng mga makata, ang kanilang mga tuwirang pagpuri sa mga nanunungkulan, nakagawa ng kabutihan
sa bayan at panunuligsa naman sa tiwaliang gawa. Narito ang ilang halimbawa.

 Giting ng Bayan – Francisco ‘Soc’ Rodrigo

  Himala ni Bathala – Francisco ‘Soc’ Rodrigo
 Lumaya ang Media – Taliba, Abrl 16, 1986
 Bawasan ang Amortisasyon – Taliba, Mayo 12, 1986
 Alambreng May Tinik, Bombang Tubig at Usok na Malupit – Remi Alvarez Alva

Sa kabila ng mga suliraning kinakaharap ng bansa, unti-unting bumalik ang demokratikong

institusyon sa bansa na pinamunuan ni Corazon Aquino.

Isinawalang-bisa ang Saligang Batas 1972 at gumawa ng isang “Freedom Constitution”

upang maging pansamantalang batas hanggang sa naratipikahan na ang Saligang Batas 1987.

Dahil sa patuloy ng pagdududa ng mga Pilipino sa kakayahan ng pamahalaan, isinagawa ang

snap election noong Pebrero 7, 1986, ang pinakakontrobersiyal na eleksyon sa kasaysayan. Dineklara
ng COMELEC si Marcos bilang nagwagi.

 Ang Awiting Pilipino sa Kasalukuyan

 Magkaisa – Tito Sotto, Homer Flores, E. dela Pena
 Handog ng Pilipino sa Mundo – Jim Paredes
 Ang sanaysay sa Kasalukuyan
 Pag-ibig Laban sa Tangke
 Juan de la Cruz Senior
 Susi sa Ganap na Kalayaan
 Dikta ng Dayuhan
 Ang mga Pahayagan at iba pang Babasahin
 Midday Malaya
 Daily Inquirer
 Mirror
 Veritas
 Pilipino Ngayon
 Mga Manunulat sa Kasalukuyan
 Ponciano Pineda
 Isagani Cruz
 Edgardo Reyes
 Domingo Landicho
 Ruth Mabanglo
 Lydia Gonzales
 Ang Timpalak Palanca sa Kasalukuyan
 Dula (Unang Gantimpala) – Bayan Mo ni Bienvenido Noriega Jr.
 Tula (Unang Gantimpala) – Pakikidigma ni Teodoro Agoncillo
  Maikling Kwento (Unang Gantimpala) – Ang Damo sa Fort Bonifacio ni Cynes Borja
 Sanaysay (Unang Gantimpala) – Si Edgardo Reyes ni Rogelio Mangahas

SANGGUNIAN:

Obra maestra – ika limang edition

https://www.cfo-pso.org.ph/pdf/12thconferencepresentation/day2/FelicidadCuano-Filipino-RBSI.pdf
Mga bantog na manunulat
https://www.slideshare.net/chiiayen/fil-28414541
Obra Maestra
https://wordsimilarity.com/tl/maestra
https://www.slideshare.net/VienceGrampil/panitikan-13994252
kasaysayan ng wika.
mga obra maestra sa nagbabagong panahon
http://www.depedbataan.com/resources/4/ang_mga_obra_maestra_sa_nagbabagong_panahon.pdf
https://www.academia.edu/31629342/PANIMULANG_PAG_AARAL_NG_PANITIKAN
 ARALIN 3: MAHAHALAGANG PUNTO KUNG BAKIT PINAG-AARALAN ANG APAT
NA OBRA MAESTRA SA HAYSKUL

Ang Obra Maestra, Ikalimang Edisyon, ay may isang korido sa pangalan ng Ibong Adarna;
isang awit sa pangalan ng Florante at Laura na isinulat ni Francisco Baltazar; at dalawang nobela,
Noli Me Tangere at El Filibusterismo na parehong isinulat ng bayaning si Dr. Jose Rizal.
Ang nilalaman ng Ibong Adarna ay nakapokus sa paggalang, kahalagahan at pagmamahalan
ng pamilya, pag-iibigan ng magsing-irog, paglilingkod nang tapat sa kanyang bayan, pagtulong sa
kapwa, pagtupad sa pangako at higit sa lahat ay ang pananampalataya sa Panginoon.
Ang Florante at Laura ay nakapokus sa pagsasakripisyo alang-alang sa pag-ibig, tapat na pag-
iibigan at pagtulong sa kapwa kahit magkaiba ang kanilang sekta.
Ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo ay patungkol sa mga sakit ng lipunan na wala
nang kagalingan. Gigisingin ang natutulog at nauuhaw na mga puso sa tawag ng katarungan at
hangaring makamtan ang kapayapaan.
Sa tulong ng 21st Century Skills, aakayin ang mga mag-aaral na maging malikhain, mahasa
ang kasanayan sa mapanuring pag-iisip na may kaugnayan sa impormasyon, media at teknolohiya,
mahusay na pakikipagtalastasan o komunikasyon at kolaborasyon sa kapwa, may tiwala sa sarili,
may kusang palo, mapagmalasakit na mamamayan, aktibong nakikilahok sa mga prohektong
magpapaunlad sa sarili at sa bayan.

Ang Obra Maestra, Ikalimang Edisyon, ay naglalayong maisakatuparan ang sumusunod na mga
layunin:
1. Maipaunawa sa mga mag-aaral ang kahalagahan ng mga obra maestrang nilikha ng mga
pangunahing manunulat at bayani ng bansa

2. Maipaunawa sa mga mag-aaral ang kahalagahan ng edukasyon sa buhay ng tao mayaman

man o mahirap

3. Maikintal sa kanilang puso at isipan ang paggalang sa mga magulang

4. Mabigyang-diin ang kahalagahan ng pagpapatawad at pagpapasensiya

5. Matutuhan at maisabuhay ang lahat ng mga ginituang aral tulad ng pagpapakumbaba,

pagiging matulungin, matiisin, matiyaga, tamang pagdedesisyon sa buhay, pagiging tapat sa
pangako, pagpapahalaga sa karangalan o integridad, pagiging maingat at malinis sa
kapaligiran at kalikasan at paglilingkod nang tapat sa kanyang nasasakupan

6. Maturuan ang mga mag-aaral na maging makabayan at mahalin ang sariling wika at
kulturang kinagisnan

7. Matutong ipagtanggol ang karapatan bilang tao

 8. Maipamulat na ang paggawa ng kabutihan ay dapat maghari sa kalooban ng bawat tao at ito
ay tugon sa sinumang gumagawa ng kasamaan

9. Maipaunawa na ang salapi o kayamanan ay hindi ang lahat-lahat sa buhay sapagkat lason
itong sumisira sa sinumang gumagawa ng kasamaan

10. Maituro kung paano maging tao at magpakatao

11. Maiwaksi sa puso at isipan ng tao na ang paghihiganti ay hindi kailanman magbubunga ng
mabuti

12. Higit sa lahat, matutong tumawag at manalangin sa oras ng kagipitan kundi sa

araw-araw upang magpasalamat at purihin Siya.

Ang Obra Maestra, Ikalimang Edisyon, ay naglalayon ding maging epektibo ang mga mag-
aaral sa larangan ng pagbasa, pagsulat, pakikinig at pagsasalita. Dahil dito, may mga pagsasanay o
gawain na susubok sa kanilang kakayahan at kasanayan upang matamo o maisakatuparan ang apat na
makrong komunikasyon.

Pangunahing mga Benepisyo

1. Makikilala at maipagmamalaki ang mga pangunahing manunulat at bayaning bansa

2. Mapahahalagahan ng mga mag-aaral ang karunungan ay tanging handog na dapat pagsinupan

upang maging sandata laban sa kahirapan

3. Makatutulong sa paglinang at paghubog sa pagkatao ng mga mag-aaral maging sa kanilang

intelektwal, emosyonal, sosyal, moral at ispirituwal

4. Mahahasa ang kanilang kakayahan at talino sa iba’t ibang larangan na makatutulong tungo sa
kanilang pag-unlad at pagtahak sa kanilang adhikain sa buhay

5. Mahihikayat na mapalalakas at mabibigyan ng malalim na pakahulugan ang mga nalalaman batay

sa mga karanasan at obserbasyon na magsisislbing aral

6. Matututuhan ang salitang pagpapatawad at lahat ng mga gintong aral at magagamit sa tunay na
nangyayari sa buhay

7. Matututo ang mga mag-aaral na magkaroon ng kamalayan sa mga nagaganap sa kanilang

kapaligiran at maiaaplay sa pagbabago nito

8. Mahahasa ang kakayahan ng mga mag-aaral na mag-isip nang malalim, lumikha, magplano,
sumuri nang krikal

9. Matututo silang palakasin ang kanilang kahinaan at paunlarin pa ang kanilang kalakasan
10. Mahihikayat silang makilahok sa mga prohekto na makatutulong sa pagunlad ng bansa

Higit na mas maraming oportunidad o pagkakataon para sa mga mag-aaral upang sila ay
matutong makapagpaliwanag, makapagbahagi ng kung anong mayroon sila o makapagbigay ng
tulong sa mga nangangailangan, matutong sumuri at makapagproseso, makipanayam, makapagplano,
makapagbigay ng kongklusyon sa tulong ng mga gawaing pagkatuto upang maisabuhay ang mga
halagahang pangkatauhan na magbibigay ng kahulugan sa kanilang buhay.

SANGGUNIAN:

https://www.cfo-pso.org.ph/pdf/12thconferencepresentation/day2/FelicidadCuano-Filipino-RBSI.pdf
ARALIN 4: MGA MAHAHALAGANG IMPORMASYON SA IBONG ADARNA
PAG-AARAL SA AKDANG IBONG ADARNA

Ang Ibong Adarna ay isa na ngayon sa mga kinikilalang kanon ng Panitikang Filipino. Ito ay
may buong pamagat na Corrido at Buhay na Pinagdaanan nang Tatlong Principeng Magcacapatid
na Anac nang Haring Fernando at nang Reina Valeriana sa Cahariang Berbania. Ayon sa mga
historyador ng panitikan ng Pilipinas, ang akdang ito ay hindi itinuturing na “orihinal” na nagmula sa
Pilipinas tulad din ng Bernardo Carpio na nagmula sa Europa. Ang kasaysayan ng Ibong Adarna ay
maaaring hango sa mga kwentong bayan ng iba’t ibang bansa tulad ng Germany, Denmark,
Romania, Austria, Finland, at Indonesia. Mayroong motif at cycle ang Ibong Adarna na matatagpuan
sa mga kwentong bayan: may sakit ang inang reyna o amang hari, kailangan ang isang mahiwagang
bagay upang gumaling tulad ng ibong umaawit, tubig ng buhay, halaman at iba pa.
Paano kung gayon naging Ibong Adarna ang pamagat ng akdang ito? Ang sagot ay dahil
napakahaba ng pamagat at hindi nakakabisado ng mambabasa ang buong pamagat. Angkop naman
ba ito? Sa isang pagsususring isinagawa ng mga kritiko ng panitikan, masasabing angkop ito dahil
una sa lahat, ito ang gamot sa sakit ng hari ng Berbanya. Pangalawa, ito din ang pilit na
pinagpunyagihan ng magkakapatid na hanapin upang hulihin. Ito din ang naging suri upang mahayag
ang kataksilan nina Don Pedro at Don Diego, ito din ang nagpatunay na si Don Juan ang tunay na
nakabihag sa kanya. Samakatuwid, ang ibong Adarna ang naging susi upang malaman ang tunay na
karapat-dapat sa trono ng hari.

Ang Ibong Adarna sa Iba’t Ibang Bahagi ng Mundo

Walang bansang matutukoy na pinagmulan ng tulang romansang ito. Lumitaw ang anyong ito
ng panitikan sa mga bansa ng Europa, Gitnang Silangan, at
maging sa Asya partikular sa Timog-Silangang Asya. May pagkakahawig ang Ibong Adarna sa
kasaysayan ng iba pang panitikang pandaigdig. Halimbawa:
 Scala Celi – Kinalap ng isang paring Dominiko at sinasabing kinatha noon pang 1300. May
isang haring may sakit na nangangailangan ng tubig ng buhay upang gumaling. Naglakbay-
dagat ang kanyang tatlong anak ngunit ang bunso na mabait at magalang ang nakakuha ng
lunas sa loob ng isang palasyo sapagkat tinulungan ito ng isang matanda.
 Kwentong-bayan mula sa Denmark - Nagkasakit si Haring Eduardo ng England at ang
lunas ay ang ibong Phoenix na pag-aari ng reyna ng Arabia. Sa huli, napangasawa ng
bunsong prinsipe ang reynang ito.
 Mula sa Malayo-Polinesia, sinulat ni Renward Branstetter - May mga bahagi ito na
kahawig ng Ibong Adarna, tulad ng tungkol sa “halaman ng buhay” na pinaghahanap ng
marami. Ang pangunahing tauhan, si Djajalankara ay may dalawang kapatid na naglilo upang
siraan siya sa amang maysakit.
 Espanya: El Cuento del Pajaro Adarna
  Armenya: Ang Makababalaghang Ruisenyor
 Eskosya at Irlanda: Ang Haring Ingles at Tatlong Anak
 Rusya, Litbiya, Estonya: Ang Ibong may Ginintuang Tinig
 Portugal, Gresya at Bulgarya: Salaming Mahiko o Ibong Marilag

Ang pagkakatulad naman nito sa mga pinagmulang bansa ay ang mga

sumusunod:
1. Pare-parehong may sakit ang hari (o reyan) at kailangan nito ng lunas o gamot (Denmark at
Alemanya)
2. Ang lunas ay maaaring tubig, halaman ng buhay, o awit ng isang ibon (Alemanya at
Gitnang Silangan)
3. Karaniwang ang naghahanap ng lunas ay magkakapatid na prinsipe at ang bunso ang
laging sinuswerte (Alemanya at Indonesia)
4. Laging nakapag-aasawa ng prinsesa ang nagtatagumpay sa paghanap ng lunas
(Denmark at Alemanya)

Ang Tulang Romansa at Kaugnayan nito sa Ibong Adarna

Ang tulang romansa, o sa Ingles ay metrical romance, ay isang tulang pasalaysay tungkol sa
pakikipagsapalaran at kabayanihan na karaniwang ang mga tauhan ay pawang napapabilang sa
kaharian tulad ng prinsipe, prinsesa, hari, reyna at ilang dugong bughaw. Naging palasak ang
ganitong uri ng panitikan sa Europa. Ang halimbawa ng tulang romansa ay ang Koridong Ibong
Adarna at Awit na Florante at Laura ni Francisco Baltazar.
Ang salitang korido ay galing sa binalbal na salitang Mehikanong “corridor” na
nangangahulugang “kasalukuyang pangyayari”, ang Mehikanong salitang “corridor” ay mula naman
sa Kastilang “occurido”. Isang anyo ng tulang romansa ang korido. Naglalarawan ito ng
pakikipagsapalaran sa buhay ng mga kababalaghan at pantasya, nagpapamalas ng kagitingan,
kabayanihan at pagkamaginoo. Lumaganap sa Europa ang korido bilang isang mataas na uri ng
libangan at panitikan. Sinasabing ang korido ay batay sa mga alamat at kuwentong bayan sa Europa
gaya ng Espanya, Gresya, Italya, Germany, Denmark, Pransiya, Austria at maging sa Tsina at Malay
o Polenesia.
Sa pananakop ng mga Kastila, ang tulang romansa (korido) ay nakarating sa Mehiko at di
naglaon ay nakaabot sa Pilipinas noong 1610.

Ang Usapin ng Pagkakalathala at Paglaganap

Sa paglipas ng panahon, kinagawiang basahin ng mga katutubo ang korido. Marahil dala na
rin ito ng kawalan ng ibang anyo ng panitikang mababasa noong panahong iyon sanhi ng kahigpitan
ng mga paring Kastila sa pagpapahintulot ng pagkalat ng iba’t ibang uri ng akdang maaaring basahin
ng mga tao. Hindi kailanman pinahihintulutan ang pagkalat ng mga babasahing hindi naglalaman ng
magandang pagtingin sa relihiyong kanilang pinalaganap.
Kung titingnan, ang Ibong Adarna ay maituturing na kwentong bayan sapagkat hindi tiyak
kung sino talaga ang totoong umakda nito. Samantala, ayon naman sa isang unang pag-aaral, ang
koridong Ibong Adarna ay binubuo ng 1,056 saknong at tinatayang umabot ito sa 48 pahina (hindi
ito opisyal). Nang isalin sa Wikang Tagalog ang naturang korido, ipinagpapalagay na ganito ang mga
nangyari:
 Ang pangalan ng orihinal na may-akda, na nagmula sa kung saan-saang bansa sa Europa ay
hindi na isinulat ng mga sumunod na nagpalimbag,
 ginamit ng mga tagapagsalin ang kanilang pangalan, ngunit ito'y di isinama sa
pagpapalathala,
 ang mga kauna-unahang salin ng akdang ito ay pawang sulat-kamay at nang maglaon ay
hindi na kinopya ng mga sumunod pang nagsalin ang mga pangalan ng nauna sa kanila at,
 sapagkat hindi nga tiyak kung sino talaga ang totoong may-akda ng korido, pinili na lamang
ng nakararaming tagapagsalin na huwag ng isama ang kanilang pangalan sa pagpapalimbag.

Nagsimulang maging popular ang Ibong Adarna sa Pilipinas nang ito'y isalin sa katutubong
wika. Ang bawat kopya ng akdang ito ay ipinagbibili sa mga perya na karaniwang nagpapalipat-lipat
sa mga bayang nagdiriwang ng pista. Ngunit marami noon ang di marunong bumasa kaya't iilan
lamang ang mga kopyang napalimbag. Sa kabutihang-palad, di nagtagal ay itinanghal na ito sa mga
entablado tulad ng komedya o moro-moro. Ang karaniwang kaanyuan ng nasabing korido na siya
ngayong pinag-aaralan sa mga paaralan ay ang isinaayos na salin ni Marcelo P. Garcia noong 1949.
At dahil nga sa kawalang-katiyakan kung sino ang orihinal na may-akda at dahil na rin sa kasikatan
nito sa Panitikang Filipino, maraming nag-aakala na ang Ibong Adarna ay katutubo mismo sa
Pilipinas.
Bagama’t ang Ibong Adarna ay itinuturing na hindi katutubo, nagtataglay naman ito ng mga
halagang pangkatauhan at kaugaliang taglay rin ng mga Pilipino gaya ng pananampalataya sa
Panginoon, pagmamahalan sa pamilya, pagpapahalaga sa edukasyon, pagpapatawad sa kapwa,
pagtulong sa nangangailangan, pagdiriwang, pagtanaw ng utang na loob at marami pang iba.
Kaya naman hanggang sa kasalukuyan ay patuloy na pinag-aaralan ito bilang bahagi ng
kurikulum sa unang taon upang mapalaganap hanggang sa susunod pang henerasyon ang kalinangan
ng Kulturang Pilipino na taglay ng koridong Ibong Adarna.

Ang Korido at Awit

Nakarating ang korido sa Pilipinas nang dalhin ito ng mga Kastila mula sa Europa na ang
layunin ay mapalaganap ang relihiyong Kristiyanismo sa bansa. Mula sa banyagang padron ang
korido ngunit pagdating sa Pilipinas ay sinangkapan ito ng mga katutubong kaugalian upang
maitanghal ang natatangi at naiibang kaligiran nito.
Samantala, sa tradisyon ng panitikang Filipino, lahat ng mahahabang tulang pasalaysay
ay itinatanghal o binibigkas nang pakanta. Dahil ang ugat naman ng tulang romansa ay
balada na nilikha para kantahin, nawala na ang pagkakaiba ng dalawang anyo ng tulang
romansa. Ang awit ay itinuturing na korido at ang korido ay tinatawag na awit. Totoo ito
sa mga awit at korido ng Pangasinan, Ilocos at Iloilo. Sa Katagalugan lamang pinag-iiba
ang awit at ang korido.
Nagkakatulad ang awit at ang korido sa dalawang bagay. Parehong pakanta ang bigkas
o basa ng mga ito; parehong aapating linya (quatrain) ang berso sa bawat saknong.
Gayunman, ang mga historyador ng panitikan ng Pilipinas ay gumawa ng mga
batayan ng pagkakaiba ng dalawang anyong ito ng tulang romansa.

Narito ang katangian ng isang korido:

1. Ang sukat ng bawat linya sa isang saknong ay wawaluhing pantig
2. Mabilis ang pag-awit o pagbigkas nito tulad sa mabilis na pagsasalaysay
3. Ang paksa ay alamat at pantasya, may kapangyarihang supernatural ang tauhan kung minsan
4. May malalim na damdaming relihiyoso

Ang awit naman ay may ganitong katangian:

1. Ang sukat ng bawat saknong ay lalabindalawahing pantig
2. Mabagal ang pagbigkas o pag-awit nito kaya madamdamin
3. Higit itong makatotohanan dahil ang paksa ay malapit sa kasaysayan
4. Higit na buhay at masigla ang damdamin nito

Pagsipat sa Umiiral na Kasaysayan ng Ibong Adarna

Ayon kay Dr. Roberto T. Añonuevo ng Pamantasang Ateneo de Manila (AdMU), ang
dalumat ng Ibong Adarna ay hindi nalalayo sa mga epikong bayan sa Pilipinas. Maraming ibon sa
Pilipinas, at gaya sa mga epikong Kudaman at Manobo ay marunong ding magsalita at may
kapangyarihang manggamot, lumipad nang mataas, at tumulong sa sinumang makapagpapaamo rito.
Ipinaliwanag ito nang malalim ni Añonuevo sa kaniyang akdang "Dalumat ng Ibon: Panimulang Tala
sa Hulagway at Anino ng Ibon sa Panulaang Filipinas." Kaya naman para sa ilang iskolar ng
panitikan, naniniwala silang bagamat ang konsepto at kontekstong nakapaloob sa Ibong Adarna ay
maka-kanluran, ay isinulat ito ng isang mahusay na makatang Pilipino – Jose Dela Cruz.

Karagdagang Impormasyon sa Ibong Adarna

Anyo ng Korido
• Ang korido [Esp., corrido] ay isang anyo ng tulang Espanyol
• Isang awit o sayaw na isinasagaw sa saliw ng gitara katulad ng pandanggo (dela Costa)
• Binalbal na salitang Mehikano na buhat sa “occurido” o isang pangyayaring naganap
• 8 pantig bawat taludtod
• himig ay mabilis (ALLEGRO)
• may kapangyarihang supernatural Hindi nagaganap sa tunay na buhay
Karaniwang Paksa ng Ibong Adarna

Ayon sa pag-aaral ni Damiana L. Eugenio:

• karaniwang pinapaksa ng korido ang buhay o pakikipagsapalaran nina Charlemagne (Carlo
Magno) at Haring Arthur (Arturo) ang kaligiran ng Troya, Gresya, at Roma

Ang Ibong Adarna ay isang…

• isang pasalaysay na tula
• isang tulang romansa na nag-ugat sa Balada
• walang tiyak na pinagmulan at petsa ang tula
• Ang mga tauhan ay may pagkakatulad sa mga anyong pampanitikan sa mga bansang Europa,
Gitnang Silangan at maging sa Asya
• Nananatiling lihim ang awtor nito, bagaman may ilang naniniwala na ang nasabing tula ay
isinulat ni Huseng Sisiw na palayaw ni Jose de la Cruz.

Mga Tauhan sa Ibong Adarna

Ibong Adarna

Isang engkantadong ibon.  Ito ay nagpapahinga sa punong may mga pilak na dahon kung
sumasapit ang hatinggabi.  Umaawit ito ng pitong beses at sa bawat awit nito ay nag-iiba ng
anyo ang kanyang mga plumahe.  At sinumang naghihintay sa kanya ay napipilitang
makatulog sa pitong ulit na pag-awit na ginagawa niya.  Pagkatapos ng pitong awit ay
magbabawas ang Ibong Adarna bago matulog.  Mahiwaga ang kanyang awit at
nakapagpapagaling ng anumang karamdaman sa sinumang makadinig nito, ngunit ang
mapatakan ng kanyang dumi ay nagiging bato.  

Haring Fernando

Kinikilalang isang haring makatarungan at makatuwiran.  Hinahangaan nang labis ang

kanyang mahusay na pamamahala sa Berbanya dahil sa payapang namumuhay ang mga
mamamayan sa maunlad na kaharian.

Reyna Valeriana

Ang butihing asawa ni Don Fernando at ina ng tatlong magigiting na prinsipe ng Berbanya na
sina Don Pedro, Don Diego, at Don Juan.  Ang kanyang kahinahunan ay lalong nagdulot ng
kabutihan upang ang Hari ng Berbanya ay higit na maging makatarungan at matalino sa
pamamalakad sa kaharian.

Don Pedro
 Ang panganay na anak ng Hari at Reyna ng Berbanya.  Isa siyang magiting na mandirigma.
Likas ang angking galing at talino na taglay ng isang prinsipeng tagapagmana ng korona,
subalit likas din ang kanyang angking kabuktutan at ang lihim na inggit.  Naghahangad na
sumunod na maging hari ng Berbanya.

Don Diego

Ang pangalawang anak ng Hari at Reyna ng Berbanya.  Isang prinsipeng sunud-sunuran sa

kapatid na si Don Pedro.  Tulad ng panganay na kapatid, siya ay bihasa rin sa paghawak ng
armas.  Bagama’t may angking talino sa pamumuno at may kakayahan ding tanghaling
tagapagmana ng korona ay naging sunud-sunuran si Don Diego sa panganay na kapatid
kaya’t nawalan ng sariling desisyon.  Si Don Diego ay nalilihis ng landas dahil sa kabuktutan
ni Don Pedro.

Don Juan

Ang pinakanatatanging prinsipe, ang bunsong anak ng hari at reyna.  Siya ang prinsipeng
matuwid at nagmana ng pagiging makatarungan at makatuwiran ng amang hari.  Likas sa
puso ang kabutihan kaya’t nagawang linlangin ng dalawang kapatid na may buktot na
hangarin.  Ang likas na kabutihang taglay ang nagligtas kay Don Juan sa mga kapahamakang
nasusuungan.

Iba pang tauhan:

Matandang leproso

Ang matandang may mahigpit na bilin na makipagkita muna si Don Juan sa ermitanyo na
naninirahan sa isang kuweba sa Bundok Tabor bago pa man niya pangahasang hulihin ang
Ibong Adarna.

Ermitanyo

Ang matandang nagpayo kay Don Juan ng mga kailangan niyang gawain para mahuli ang
engkantadong Ibong Adarna.

Donya Juana

Ang kapatid ni Donya Leonora at prinsesang iniligtas ni Prinsipe Juan mula sa higanteng
nagbabantay sa kanya.

Donya Leonora

Ang bunsong kapatid ni Donya Juana at iniligtas ni Don Juan mula sa serpyenteng may
pitong ulo na tagapagbantay niya.

Haring Salermo

Hari sa kaharian ng Delos Cristal (Kaharian ng mga Kristal) at ama ni Donya Maria Blanca.
May taglay na mahikang itim.
Donya Maria Blanca

Ang prinsesa ng Reyno Delos Cristal.  May taglay ding kapangyarihang mahika na higit pa sa
kanyang ama na si Haring Salermo.

Mga Sanggunian:

1. Corrido at Buhay na Pinagdaanan nang Tatlong Principeng Magcacapatid na Anac nang

Haring Fernando at nang Reina Valeriana sa Cahariang Berbania. Walang awtor. Maynila:
Imprenta at Papeleria ni Juliana Martinez, walang petsa.
2. Muling inilathala sa elektronikong paraan ng The Project Gutenberg, at ginawa nina Tamiko
I. Camacho, Jerome Espinosa Baladad, Pilar Somoza, at PG Distributed Proofreaders mula sa
pagkopyang inilaan ng University of Michigan. Mababasa ang elektronikong sipi sa Project
Gutenburg "Ibong Adarna" by Anonymous
3. Almario, Virgilio S. Katutubong Sangkap sa Tulang Tagalog. Lungsod Pasig: Anvil
Publishing House, 1984.
4. Añonuevo, Roberto T. "Dalumat ng Ibon: Panimulang Tala sa Hulagway at Anino ng Ibon sa
Panulaang Filipinas," nalathala sa Hulagway. Lungsod Quezon: Oragon Poets Circle, 2004.
5. https://filipinotek.wordpress.com/2013/03/29/ibong-adarna-bilang-tulang-romansa/
6. http://www.wika.club/ibong-adarna/aralin-1-ang-kaligirang-kasaysayan-ng-koridong-ibong-
adarna
7. https://filipinotek.wordpress.com/2013/03/29/kaligirang-pangkasaysayan-ng-koridong-ibong-
adarna-tulang-romansa/
8. https://www.scribd.com/doc/121605648/PAGSUSURI-SA-KORIDONG-IBONG-
ADARNA#download
 ARALIN 5: BUOD NG IBONG ADARNA

Kabanata 1: Hiling ng Makata

Nagsimula na sumulat ng Ibong Adarna sa pamamagitan ng pagbati at pagpuri kay Bireheng
Maria. Sabi ng manunulat si Birheng Maria ay nagbubukas ng kanyag pag-iisip para hindi siya
magkaroon ng pagkakamali sa kanyang sinusulat dahil siya ay mortal lamang at ang katawan at isip
niya ay mahina. Ikinumpara niya ang kanyang sarili sa isang bangkang naglalayag at nakarating sa
isang bahagi ng dagat kung saan hindi na niya kaya maglayag pa. Humingi siya ng gabay sa Inang
Birheng para magkaroon ng patutunguhan ang kanyang buhay. Ninais din niya na sana ay
pankinggan ng Birheng Maria ang kanyang nilikhang korido.

Kabanata 2: Kaharian ng Berbanya

Si Don Fernanado, ang hari ng Berbanya, ay mabait at iginagalang ng lahat, mahirap man o
mayaman. Mataas ang pagtingin sa kanya ng mga hari sa ibang kaharian. Ang kanyang asawa ay si
Donya Valeriana. Siya ay sobrang ganda at walang katulad sa bait. Mayroon silang tatlong anak: Si
Don Pedro ang panganay, si Don Diego ang pangalawa at si Don Juan naman ang bunso. Si Don
Pedro ay may magandang tindig. Si Don Diego naman ay may pagkamahiyain at mahinahon
magsalita. Si Don Juan naman ay napakabait at sobrang mapagmahal. Silang talo ay mahal na mahal
ng kanilang mga magulang. Isang araw, itinanong ni Haring Fernando kung ano ang gusto nilang
maging pagdating ng panahon. Pinapili sila kung gusto nilang maging hari o maging pari. Lahat sila
ay nagnais na maging hari kung kaya’t sila ay pinagaral sa paggamit ng armas. Naging maganda ang
Berbanya dahil sa mabuting pamumuno ni haring Fernando. Ngunit isang gabi ay nagkaroon ng
masamng panaginip ang hari. Si Don Juan daw ay napahamak at pinatay ng dalawang tao. Matapos
na mapatay si Don Juan, ang katawan nito ay inihagis sa isang balon. Nagising ang hari dahil sa labis
na kalungkutan. Nagkasakit siya ng maulbha at naging mahina ang pangangatawan. Walang
makaalam kung ano ang naging sakit ng hari maliban sa isang manggagamot. Ang sakit daw ng hari
ay dahil sa kanyang masamang panaginip. Ang tanging magiging kagamutan ay ang awit ng Ibong
Adarna na nakatira sa Bundok Tabor.Ito ay tumitigil sa Piedras Platas at tumitigil lamang doon kung
gabi. Agad na inutusan ng hari si Don Pedro na magpunta sa bundok at kunin ang ibon.

Kabanata 3: Hamon Kay Don Pedro

Agad sinunod ni Don Pedro ang utos ng ama. Sakay siya ng isang kabayo at naglakbay sa
loob ng tatlong buwan para marating ang Bundok Tabor. Nakita niya ang isang punongkahoy, ang
Piedras Platas, na kumikislap na parang diyamate. Mayabong at bukod tangi ang mga dahon ng
puno. Nagpahinga siya sa ilalim ng puno kahit walang mga ibon na dumadapo sa puno. Noong
nakatulog siya dumating na ang Ibong Adarna. Umawit ang Ibon Adarna ng pitong beses at nagbago
ang balahibo ng pitong beses. Dumumi ang ibon at napatakan si Don Pedro at naging bato ito.

Kabanata 4: Don Diego “Ako naman”

 Hindi dumating si Don Pedro sa kaharian kaya’t inutusan ni Haring Fernando si Don Deigo
na hanapin ang Ibong Adarna at si Don Pedro. Naglakbay si Don Diego ng limang buwan at
nakarating siya sa Bundok Tabor at sa Piedras Platas. Nakita niya na walang ibon nagppupunta sa
sanga ng Piedras Platas. Humiga siya sa isng kakaibang bato na nasa ilalim ng Piedras Platas para
maghintay sa Ibong Adarna. Pagdating nag Ibong Adarna, kumanta ito ng pitong beses at nagbago
ang balahibo ng pitong beses. Nakatulog si Don Diego dahil sa kanyang kanta at dumumi ulit ang
Ibong Adarna. Napatakan ng Dumi si Don Diego kung kaya’t naging bato din ito tulad ni Don Pedro.

Kabanata 5: Hangad Makatulong

Hindi nakabalik sina Don Pedro at Don Diego kung kaya’t lalong nag-alala ang hari at
lumubha ang kanyang sakit. Gustuhin man niyang ipadala si Don Juan ay natatakot siya na baka
hindi ito makabalik. Samantala ay masama naman ang loob ni Don Juan sa mga pangyayari. Hindi na
kasi nakabalik ang kaniyang mga kapatid at malubha na ang sakit ng kanyang ama. Ayaw niyang
mamatay ang kanyang ama kung kaya’t humingi siya ng bendisyon sa magulang. Kung di daw siya
papayagan ay aalis siya ng walang paalam. Pinahintulutan siya ng magulang at binigyan ng
bendisyon. Naglakbay si Don Juan ng walang kabayo at may baon na limang pirasong tinapay.
Nagdarasal din siya palagi sa Inang Birhen para di siya mapahamak. Para hindi siya magutom,
kumakain siya ng isang pirasong tinapay kada isang buwan. Nakarating din siya sa bundok sa loob
ng apat na buwan. Doon ay may nakita siyang isang lalakeng may sakit na ketong.

Kabanata 6: Gantimpala ng Kabutihang Loob

May nakita si Don Juan sa paglakbay niya isang matanda nanaghihingi ng pagkain. Agad
niya binigyan ang tinapay niya. Nagpasalamat ang matanda at dahil sa pagbigay ng pagkain tinura
niya kay Don Juan kung paano ihuli ang Ibong Adarna. Pagkatapos ng pag-usap nila umalis si Don
Juan sa Piedras Platas upang matagpuan ang Ibong Adarna at ang mga kapatid niya.Nahanap ni Don
Juan ang bahay ng ermitanyo na tinutukoy ng matanda. Bumigay siya ng babala kay Don Juan na
wala pang tao na nakahuli sa Ibong Adarna pero di nakinig si Don Juan at lumabas apara ihuli ang
Ibong Adarna.

Kabanata 7: Ang Karapat-dapat

Nakarating na si Don Juan sa Piedras Platas. Nakita na ni Don Juan ang Ibong Adarna.
Kumanta ang Ibong Adarna at inantok si Don Juan pero dahil sa sinabi ng matanda, hiniwa niya ang
kanyang palad at pinatak ng dumi at kagyat. Dahil sa sobrang matindi ng sakit nagising si Don Juan.
Pagalipas ng pitong ulit dumimi at natulog ang Ibong Adarna. Nung natulog ang Ibong Adarna agad
niyang tinali ang paa at dinala sa ermitanyo Liangay niya ang Ibong Adarna sa isang hawla.
Pagkatapos bumalik si Don Juan sa Piedras Platas at ibinuhos niya nag tubig na galing sa ermitanyo
at bumalik ang mga kapatid na galing sa bato at muling magkasama ang tatlong magkapatid.

Kabanata 8: Bungan g Masamang Gawa

Sama-sama ang mga magkapatid pagbalik sa Berbanya. Habang bumabalik ang magkapatid
nag-isip si Don Pedro ng masamang plano kay Don Juan. Sinabi ni Don Pedro ang plano niya kay
Don Diego. Natakot si Don Diego kaya sinabi niya na bugbugin si Don Juan at wag nalang patayin.
Binugbog nila si Don Juan at kinuha ang Ibong Adarna. Dumating ang dalawang magkapatid si Don
Pedro at si Don Diego at agad silang pumunta sa ama nila. Nakita ng hari ang dalawang anak at ang
Ibong Adarna pero wala si Don Juan. Naging malungkot ang ibong kasi wala si Don Juan kaya
pumangit ang mga balahibo at di nagkakanta ang ibon
 Kabanata 9: Sagot sa Taimtim na Dasal
Iniwan si Don Juan na bugbug at halos patay ng mga magkapatid. Kahit bugbog at halos
patay si Don Juan nagdasal si Don Juan. Nagdasal siya na gumaling ang ama niya sa sakit niya at
mabuhay. Narinig ng dasal ni Don Juan ng isang matanda na malapit sa bundok. Ginamot ng
matanda ang mga sugat ni Don Juan. Nung nagising si Don Juan nagpasalamat siya sa matanda at
bumalik sa paglakbay pabalik sa Berbanya

Kabanata 10: Ang Katotohanan ay lalabas

Bumalik na si Don Juan punta sa Berbanya na magaling at buhay pa. Masaya ang mga tao sa
pagbalik ni Don Juan pero may tao din na hindi. Ang mga kapatid ni Don Juan sila Don Pedro at si
Don Diego ay na surpresa na bumalik si Don Juan Pagkaita ng Ibong Adarna si Don Juan bumalik
ang ibon sa dati niyang anyo at kumanta ng paglakbay ni Don Juan at pagtaksil ng mga kapatid niya.
Nang marining ito ng hari nagalit at binigyan ng parusa pero si Don Juan ay humiling ng tawad para
sa dalawa. inigyan ng hari ang dalawa ng babala at kapag inulit ito papatayin niya sila

Kabanata 11: Inggit ang Sanhi

Pagbalik ni Don Juan sa Kaharian ng Berbanya pagkatapos pagtaksilan ng kanyang dalawang
kapatid. Humingi si Don Juan ng kapatawaran kay Don Fernando para kina Don Pedro’t Don Diego.
Inatasan ni Don Fernando ang mga magkakapatid na bantayan ang Ibong Adarna. Isang gabi,
pagkatapos bantayan ni Don Pedro ang Ibong Adarna, ginising na niya si Don Juan kahit hindi pa
niya oras magbantay. Habang nagbabantay si Don Juan, nakatulog siya at dumating nanaman ang
dalawang taksil. Pinkawalan nilang dalawa ang ibon at umalis. Pagkagising ni Don Juan ay nawala
na ang Adarna. Siya ay nabahala at sinisi ang sarili. Umalis siya ng Berbanya upang hanapin ang
ibon. Kinaumagahan, hindi na nakita ni Don Fernando ang ibon. Nagalit siya at tinanong kung sino
ang huling nagtanod. Sinabi ng dalawang taksil na si Don Juan at kaagad-agad siyang pinahanap sa
dalawa niyang kapatid. Umabot sila sa Kabundukan ng Armenya.

Kabanata 12: Di Husto ang Tangan

Nagustuhan ni Don Juan ang lugar na iyon dahil sa mapayapang kapiligiran. Nahanap din
nina Don Pedro’t Don Diego si Don Juan at kinausap siya. Tinanong siya kung gusto niya pa
bumalik sa Kaharian ng Berbanya. Kung ayaw niya ay doon na lang sa, Kabundukan ng Armenya,
sila maninirahan. Pumayag si Don Juan at doon na sila ay nagsaya. Araw-araw sila nangingisda at
humhuli ng ibon. Bawat lingo naman ay nagsasalo-salu sila. Naging Masaya ang kanilang buhay
doon.

Kabanata 13: Tagumpay at Tatag ng Loob

Isang araw, sa sobrang inip ng magkakapatid ay lumakbay sila. Habang naglalakad ay may
nakita silang isang balon. Ang balon na ito ay kakaiba. Walang tubig sa loob at napakalalim nito.
Agad nanagtaka si Don Juan at alam niya na may mahika ito. Yinaya niya ang mga kapatid niyang
bumababa. Nagboluntaryo si Don Juan na unang bumaba ngunit nanguna si Don Pedro dahil siya ang
panganay. Sinubukan ng dalawang nakakatandang kapatid ni Don Juan na bumaba ngunit si Don
Juan lang ang tumagumpay. Pagdating niya sa baba ay may nakita siyang palasyong gawa sa ginto’t
plaka.

Kabanata 14: Walang Dambuhalang Kalaban

 Nang lumapit siya sa palasyo, may nakita siyang babae. Ang pangalan ay Donya Juana.
Nahulog kaagad ang kalooban ni Don Juan kay Donya Juana at pinupuri siya sa kagandahan niya.
Natatakot si Donya Juana kaya pinahintulutan siya na wag siyang iwan. Nang dumating ang higante,
hinamon ito ni Don Juan sa isang laban. Nagwagi si Don Juan at papaalis na sila. Subalit biglang
natandaan ni Donya Juana ang kanyang kapatid na si Donya Leonora kaya pinuntahan ito ni Don
Juan.

Kabanata 15: Kahit Pito Ulo ng Serpyente

Pumasok si Don Juan sa palasyona gawa sa ginto’t plaka. Nakita niya si Donya Leonora at
muling napaibig. Nangtiningan muna sila at biglang tinanong ni Donya Leonora kung bakit nandoon
si Don Juan. Dumating ang serpyenteng may pitong ulo na nagbabantay kay Donya Leonora. Muli,
naglaban si Don Juan at ang serpyente. Sa bawat pinuputol na ulo ni Don Juan ay tumutubo ulit ito.
Inabot ni Donya Leonora ang basalmo na ilalagay sa ulo ng serpyente sa bawat putol. Hindi na rin
tumubo ang ulo ng ahas at nakatakas na sila Don Juan at si Donya Leonora.

Kabanata 16: Muling Pagtataksil

Pagkataas ni Don Juan at Donya Leonora ng balon, sila ay nakukuwentuhan. Dahil dito,
naingit si Don Pedro sa kanilang pagmahal. Nagustuhan din niya si Donya Leonora, samantalang
ayaw ni Leonora si Don Pedro. Sinabi bigla ni Donya Leonora na naiwan niya ang kanyang singsing
sa ilalim ng balon tapos sinabi ni Don Juan na siya ang bababa ng balon at kukunin ulit. Tumanggi si
Donya Leonora na iiwan nalang pero sabi ni Don Juan na bababa na siya. Habang bumababa si Don
Juan, Pinutol ni Don Pedro ang tali at iniwan nila si Don Juan. Inilabas ni Donya Leonora ang
kanyang lobo at ito ang nagtulong kay Don Juan

Kabanata 17: Hanggang Kailan

Ipinahanap ni Don Fernando ang nawawala niyang bunso na si Don Juan. Itinanong niya si
Don Pedro at Diego kung anong nahanap nila. Lahat daw ay pinuntahan nila at wala naman sila
nakita kundi ang dalawang prinsesa. Hiningi din ni Don Pedro na kasalin siya ni Donya Leonora.
Ayaw ni Donya Leonora kasi mahal pa rin niya si Don Juan. Samantalang si Don Diego and Donya
Juana ay ikakasal na.

Kabanata 18: Muling Paghahanap, Muling Pagtatagpo

Napagaling ng lobo si Don Juan at idinala ito paakyat. Nagkitaan sila ng Ibong Adarna at
sinabi ng Ibong Adarna kung ano nangyari. Pagkatapos, sinabi ng Ibong Adarna na puntahan nalang
ang Reyno de los Cristales upang hanapin si Maria Blanca.

Kabanata 19: Ang Ganti sa Mapagkumbaba

Malungkot si Donya Leonara dahil hindi padumarati Si Don Juan sa Berbanya. Habang si
Don Juan naman , naglalakbay parin papunta sa Reyno de los Cristales. Sa kanyang paglalakad ,
nakakita siya nang matanda na sugat sugat. Nilimusan niya ang matanda para sa tubig at pagkain.
Binigyan namin ng matanda nang maitim at lumang tinapay. Nagulat si Don Juan dahil kahit luma na
, masarap parin para sakanya ang lasa. Pagkatapos neto , uminom na siya nang tubig. Nagtanong na
siya kung alam nang matanda kung saan ang Reyno de los Cristales. Hindi ito alam nang matanda
ngunit sabi nalang neto na dalhin itong baro at pumunta sa ikapitong bundok at may makikita siyang
matandang Ermitanyo.
 Kabanata 20: Magpakailan Pa Man
Buod : Sa kabanata na ito nagaaway sina Donya Leonora at Don Pedro. Ang tanging mahal
parin ni Donya Leonara ay si Don Juan. Tuwing binibisita ni Don Pedro si Donya Leonora , sila ay
nagaaway. Pinipilit naman ni Don Pedro na mahalin siya ni Donya Leonara ngunit ayaw talaga nito.
Sa huli , umalis si Don Pedro na may sakit sa dibdib dahil sa pagkabigo.

Kabanata 21: Bungan g Pinaghirapan

Sa Kabanata na ito makikita natin ang pagpapatuloy nangpaglalakbay ni Don Juan papunta si
Reyno De Los Cristales.Pagkatapos siya utusan ng matanda na ibigay ang barong sa Ermitanyo ng
ang balbas ay hanggang baywang. Ngunit nangkanyang ibigay, nagulat ang Ermitanyo at
nagpasalamat sa Diyos.Sinubukan na tulungan ng Ermitanyo si Don Juan. Tinawag nang Ermitanyo
ang mga hayop ng Armenya at tinanong sila kung alam nila kung saan ang Reyno De Los Cristales.
Sumagot ang mga hayop na hindi nila alam kung nasaan ito. Ngunit sinabi ng Ermitanyo na pumunta
siya sa ikapitong bundok at hanapin ang isang matanda. Pumunta siya dito gamit ang Olikornyo na
pinahatid nang Ermitanyo. Pagkadating nila sa bundok , nakita ni Don Juan ang Matanda na may
balbas na abot sa lupa. Nagulat din siya sa kanyang natanggap na barong. Bilang kabayaran ,
tutulungan na niya si Don Juan. Tinawag niya ang mga hayop at tinanong kung alam nila kung
nasaan ang Reyno De Cristales. Ang tanging nakakaalam ay ang Agila dahil kakapunta lang niya
doon. Inutusan na nang matanda na ihatid nang Agila si Don Juan sa kanyang pupuntahan. Sabi nang
Agila na ibaba niya si Don Juan sa banyo ni Donya Maria.

Kabanata 22: Agad Kitang Minahal

Nakarating narin si Don Juan sa Reyno de los Cristales. Ibinaba siya nang agila sa banyo ni
Donya Maria.Sinabi sakanya nang agila na sa ikaapat nang madaling-araw nalilgo si Donya Maria.
Naghintay si Don Juan at nagtago nang mabuti upang hindi makita nang mabuti. Nang dumating si
Donya Maria , si Don Juan ay nabihag sa kanyang kagandahan. Lalo pa siyang nagandahan sa kanya
noong si Donya Maria ay nagbuhad. Sa sobrang nabihag si Don Juan , ninakaw niya ang damit ni
Donya Maria habang ito’y naliligo. Pagkatapos ni Donya Maria maligo , nagtaka siya kung
nasaan ang kanyang damit.Galit na galit ang prinsesa at sinabing paparusahan kung sino man ang
magnanakaw. Sa huli, ibinalik din ito ni Don Juan. Katagalan ay hindi na galit si Donya Maria kay
Don Juan. Siya ay umiibig na rin kay Don Juan.

Kabanata 23: Pagsubok sa Binatang Nagmamahal

Sinabi ni Donya Maria kay Don Juan kung ano ang nangyari sa mga manliligaw o umiibig sa
kanya. Sinabi niya na lahat nang nakita niyang mga bato ay mga manliligaw niya. Sa kabanata din na
ito nagkakilala si Don Juan at si Haring Salermo , ang ama ni Donya Maria. Binigyan nang hari ni
Don Juan nang isang matinding utos na tila imposible. Ang utos niya ay tanggalin ang bundok at
itanim ang mga trigo na binigay nang hari. Dapat sa umaga , maging tinapay ang trigo at ito ang
kakainin nang hari. Sinabi namin ni Donya Maria kay Don Juan na huwag siya mag-aalala dahil siya
ay tutulungan neto. Noong ginagawa na ni Don Juan ang utos , malapit na siya sumuko. Ngunit
ginamitan ni Donya Maria si Don Juan gamit ang mahika. Ginalaw niya ang bundok at itinanim ang
trigo doon. Sa umaga , nagulat ang hari sa nakita niyang tinapay na kanyang almusal. Sa huli ,
pumayag din ang hari na magpakasal ang dalawa.

Kabanata 24a: Tigadsan ng Talino

 Si Don Juan ay tinawag ni Haring Salermo na gumawa ng isang pagsubok na napakahirap na
hindi niya ito gawing sarili. Ang pagsubok na ito ay kailangan hulihin ni Don Juan ang 12 negrito na
pinawala ni Haring Salermo sa laot ng dagat, kailangan ni Don Juan hanapin at ibalik ang mga
negrito sa prasko. Nagawa ito ni Don Juan sa isang araw, gamit ang mahika ni Donya Maria, at
binalik ang prasko kay Haring Salermo. Pagkatapos magawa ni Don Juan ang pagsubok naghamon si
Haring Salermo ng panibagong pagsubok. Ang pangalawang pagsubok ay kailangan niya igalaw ang
mga bundok sa harap ng palasyo. Nagawa nanaman ito sa tulong ng mahika ni Donya Maria.

Kabanata 24b:
Si Haring Salermo ay may bagong balak kay Don Juan. Ang kanyang balak ay gumawa siya
ng isang palasyo sa ibabaw ng dagat dahil gusto ng hari ng isang moog na mayroong mga kanyon sa
harap. Nagawa ni Don Juan ang lahat ito tuwing hatinggabi sa tulong ng mahika ni Donya Maria,
ang utos ay natupad. Pagkatapos ay nahulog ang singsing ng hari sa dagat, at pinahanap niya ito kay
Don Juan. Habang naghahanap ng singsing nakatulog si Don Juan at naputol ang daliri ni Donya
Maria, ngunit nahanap nila ang singsing. Pagka gising ni Haring Salermo, nasa tabi ng kanyang
kama ang kanyang nawawalang singsing na nahulog sa laot ng dagat. Ang pangatlong utos ni Haring
Salermo kay Don Juan ay kailangan sumakay sa kabayong walang galang. Nagawa ito ni Don Juan.
Si Haring Salermo naman ay nagkaroon ng sakit, sumakit ang kanyang katawan at hindi na niya
kayang kumibo.

Kabanata 25: Malayang Umibig

Nagawa na ni Don Juan ang lahat ng utos ni Haring Salermo, ngunit may isa pang utos si
Haring Salermo kay Don Juan. Ang pagsubok niya ay kailangan niyang piliin si Donya Maria na sa
loob ng isa sa tatlong silid na may butas sa bawat pinto. Ang kanilang hintuturo lamang ay makikita
mula sa butas sa pinto, sa pagkakaswerte ni Don Juan napili ni Don Juan si Donya Maria na
mapapangasawa niya. Dahil pinili ni Don Juan si Donya Maria sumama ang loob niya a nagkaroon
siya ng masamang balak kay Don Juan. Balak ni Haring Salermo patayin si Don Juan. Nalaman ni
Donya Maria ang balak ni Haring Fernando, sa pagkakatakot ni Donya Maria, kinuha niya si Don
Juan at sinakyan ang pinakamatulin na kabayo paalis, pero sumunod si Haring Salermo sa kanila.
Nang mawala si Donya Maria sa kaharian ni Haring Salermo, sumama ang lood niya. Noong
natagpuan si Don Juan at Donya Maria isinumpa ni Haring Salermo ang kanyang anak na
makalimutan siya ni Don Juan . Dahil sa sama ng lood ni Haring Salermo siya ay natuluyang
namatay.

Kabanata 26: Ikakasal Ka Nga Ba?

Inisip ni Don Juan na iwanan muna si Donya Maria sa ibang bayan bago sila ay pupuntang
Berbanya. Hindi pumayag si Donya Maria sa ideya ni Don Juan, pero nakunbinsi ni Don Juan si
Donya Maria na siya ay magpapaalam muna sa kanyang pamilya na may kasama siyang pupunta sa
Berbanya. Bago umalis si Don Juan hiniling ni Donya Maria na hindi siya makalimutan at huwag
siyang makipagusap sa ibang babae. Pagkarating nila sa Berbanya nagsaya ang buong pamilya ni
Don Juan sa Berbanya, sinabi ni Donya Leonara ang katotohanan sa pamilya ni Don Juan na ang
lumikas sa kanya at si Don Juan. Humingi rin si Donya Juana ng paumanhin sa mga magulang ni
Don Juan na kakasalan na niya si Don Juan. Gamit ang mahika ni Donya Maria, nalaman niya na
nakalimutan na siya ni Don Juan, pero hindi niya alam ito ay dahil sa sumpa ng kanyang ama. Hindi
rin niya natupad ang mga hiling ni Donya Maria na hindi makipag usap sa ibang babae at maalala
siya.
 Kabanata 27: Bakas ng Nalimot na Lumipas
Si Donya Maria ay may pumunta sa kasal ni Don Juan, na may kasamang masamang balak.
Gamit ang kanyang mahika gumawa siya ng karosang napakaganda, at gumawa din siyang
napakagandang kasuotan. Siya ay nagbihis doon na isang emperatris. Ginawa niya ang lahat ng ito sa
tulong ng kanyang singsing. Pinapasok naman ng hari at ng reyna ang emperatris sa kasalan.
Pangsamantalang huminto ang pagkakasal at sinabi ang mga pangalan ng mga bisita na pumunta sa
kasalan. Naghandog din si Donya Maria ng isang regalo para sa magkakasal na kayang magpapasaya
sa mga magkakasal. Ang regalo ay isang prasko na may negrito at negrito na sumasayaw.
Nagsasalita din ang mga negrito at negrita na binigay ni Donya Maria, at sinasabi ng negrito at ng
negrita ang mga pinagdaanan ni Don Juan at Donya Maria, at tuwing natatamaan ang negrito
nasasaktan si Don Juan.

Kabanata 28: Nagbalik ang Alaala ng Pag-Ibig

Si Donya Maria ay galit na galit kay Don Juan. Kinuha niya ang prasko upang ginawan ang
buong reyno. Bumalik naman ang isip ni Don Juan. Naghingi siya ng patawad kay Donya Maria.
Nagsabi si Donya Leonora sa nangyari. Sinabi din ni Don Juan na mahal na mahal parin niya si
Donya Maria. Ihinandog niya si Leonora kay Pedro.

Kabanata 29: Masaya ang Buhay

Ikinasal na si Donya Maria at Don Juan, sayang-saya si donya Maria. Samantalang naman si
Donya Leonora ay tahimik lang din. Pinili ni Don Fernando na si Don Juan magiging pinuno ng
reyno. Sabi ni Donya Maria na mayroon na siya ibang reyno kaya si Don Pedro naging hari ng
Berbanya. Sa kabilang reyno naman, sobrang saya ng maga tao. Siyam na araw ang pista. Nagluksa
din ang buong bansa ng namatay ang dalawang magasawa

SANGGUNIAN:
https://www.academia.edu/35975182/BUOD_NG_IBONG_ADARNA_Kabanata_1_Hiling_ng_Mak
ata
 ARALIN 6: Mga Mahahalagang Impormasyon Tungkol sa Akdang Florante at Laura

Kaligirang Pangkasaysayan
Ayon kay Epifanio de los Santos, isang mananalaysay, nalimbag ang unang edisyon ng
“Florante at Laura” noong 1838. 50 taong gulang na si Francisco Balagtas ng panahong iyon.
Noong 1906, nalimbag naman ang “Kung sino ang Kumutha ng ‘Florante’” ni dalubhasang sa
tagalog na si Hermenegildo Cruz, sa tulong ni Victoria Baltasar, anak ni Francisco Baltasar at ng iba
pang kasapi sa mag-anak ng huli. Ang Florante at Laura ay isang awit na naglalaman ng 399 na
saknong.
Maraming lumabas na mga edisyon ng Florante at Laura na sa wikang Tagalog at Ingles,
subalit natupok ang mga ito noong 1945 nang magwakas ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.
Sapagkat kabilang ang mga ito sa mga korido noong ika-19 dantaon, nalimbag lamang ang mga
kopya ng akda ni Balagtas sa mga mumurahing klase ng Papel(papel de arroz ayon ka Epifanio de
los Santos) na yari sa palay na pinagbibili tuwing may misa o kapistahan sa halagang 10 centavos
bawat isa.
Natatanging ang Aklatang Newberry ng Chocago, Estados Unidos lamang ang nakapagtabi
ng mga kopyang nalimbag noong 1870 at 1875, kabilang sa tinatawag na Koleksyong Ayer.
Nabanggit ang mga kopyang ito sa Biblioteca Filipina ni T.H. Pardo de Tavera. Magkatulad na
magkatulad ang kopyang pang-1870 at ang gawa noong 1875.

Nalimbag ang pamagat ng bersiyong pang-1870 sa ganitong paraang ng pagbabaybay:

Pangunahing tagpuan ng Florante at Laura ang madilim na gubat ng Quezonaria, at ang

nagsasalaysay ay mismong si Florante, habang nakikinig naman ang muslim na si Aladin.
Batay ang pagsasalaysay ng tauhan ng kwentong si Florante mula sa sariling karanasan at
kasawian ni Francisco Balagtas, sapagkat nakulong ang huli dahil sa bintang ni Mariano
Kapule(kaagaw ni Selya) at kawalan ng katarungan – si Maria Asuncion Rivera o M.A.R.- ay
napakasal kay Mariano Kapule o Nanong Kapule, na isang karibal sa pag-ibig Isinulat ni Baltasar
ang Florante habang nasa piitan.

Si Francisco Balagtas
 Si Francisco Balagtas, ay isang kilalang Pilipinong makata at may-akda. Siya ay kinikilala
bilang "Prinsipe ng Manunulang Tagalog" at itinuturing na William Shakespeare ng Pilipinas para sa
kanyang kontribusyon at impluwensya sa panitikang Pilipino. Ang sikat na romantikong pag-iibigan
ng ika-19 na siglo, ang Florante at Laura, ay ang kanyang pinamainam na likha. 

Si Francisco Baltazar (na may palayaw na Kikong Balagtas o Kiko) ay isinilang noong Abril
2, 1788 kina Juana dela Cruz at Juan Baltazar sa Barrio Panginay, Bigaa (na kilala ngayon bilang
Balagtas sa kanyang karangalan), sa lalawigan ng Bulacan. Siya ang bunso ng kanyang mga kapatid
na sina Felipe, Concha, at Nicholasa.

Nag-aral si Francisco sa isang parochial school sa Bigaa kung saan pinag-aralan niya ang
mga panalangin at katekismo, at kalaunan ay nagtrabaho bilang houseboy para sa pamilyang
Trinidad sa Tondo, Manila kung saan siya ay pinag-aral ng kanyang tiyahin sa Colegio de San Jose.
Noong 1812, nagtapos siya sa degree ng Crown Law, Spanish, Latin, Physics, Christian Doctrine,
Humanities, and Philosophy. Ang kanyang dalawang dating guro na si Dr. Mariano Pilapil at José de
la Cruz na isang bantog na Tondo Poet ang nagturo sa kanya kung paano magsulat ng mga tula.

Hinamon ni Jose de la Cruz si Balagtas upang mapabuti ang kanyang pagsusulat, at noong
1835 ay natagpuan niya ang kanyang musa na si Maria Asuncion Rivera nang lumipat siya sa
Pandacan. Nagsalita siya tungkol sa kanya sa Florante sa Laura bilang 'Celia' at 'MAR'.

Si Balagtas ay pinabilanggo Mariano Capule, isang maimpluwensya at mayamang lalaking

kalaban niya sa pagmamahal kay Celia. Habang nasa kulungan ay isinulat ni Balagtas ang kanyang
makasaysayang piraso ng Florante at Laura na inspirasyon ang mga elemento ng kanyang
kasalukuyang buhay.

Ang kanyang tula ay nakasulat sa Tagalog bagaman sa panahong iyon, ang Espanyol ay ang
dominanteng wika sa pagsulat sa Pilipinas. Pinalaya si Balagtas mula sa bilangguan noong 1838 at
inilathala niya ang Florante at Laura noong panahong iyon.

Naging katulong siya sa Katarungan ng Kapayapaan nang lumipat siya sa Balanga, Bataan
noong 1840, at pagkatapos ng labing anim na taon ay naging Major Lieutenant at punong tagasalin
ng hukuman.

Dalawang taon matapos niyang makilala si Juana Tiambeng ng Orion, Bataan, sila ay
nagpakasal noong Hulyo 22, 1842. Nagkaroon sila ng labing-isang anak- limang lalaki at anim na
babae. Gayunpaman, pito lamang sa kanila ang nabuhay.

Noong 1849, inutos ni Gobernador-Heneral Narciso Claveria na ang bawat katutubong

Pilipino ay magkaroon ng apelyidong Espanyol. Pagkatapos nito ay naging kilala si Balagtas bilang
Francisco Baltazar. Si Balagtas ay nabilanggo sa ikalawang pagkakataon noong 1856 nang ipahayag
ang reklamo ng isang kasambahay na pinutol niya ang buhok nito. Siya ay napalaya noong 1860 at
ipinagpatuloy ang kanyang pagsusulat ng tula. 

Namatay si Balagtas noong Pebrero 20, 1862 sa edad na 74. Ang kanyang huling hangarin ay
walang sinuman sa kanyang mga anak ang sumunod sa kanyang mga yapak sa takot na sila ay
dumaan sa parehong mga paghihirap na kanyang dinanas. Sinabi pa niya na mainam pang maputol
ang kanilang mga kamay kaysa ang mga ito ay maging manunulat. 

Si Balagtas ay lubos na pinahahalagahan sa Pilipinas na ang Pilipinong termino para sa

debate gamit ang ekstemporanyong taludtod ay ipinangalan sa kanya: ang balagtasan. Ipinangalan
din ang isang paaralang elementarya sa kanyang karangalan, ang Francisco Balagtas Elementary
School (FBES), na matatagpuan sa kahabaan ng Alvarez Street sa Santa Cruz, Maynila.

Mga Pangunahing Tauhan sa Florante at Laura

 Florante - anak ni Duke Briseo at Prinsesa Floresca, mangingibig ni Laura, tagapagtanggol ng

Albanya.
 Laura - anak ni haring Linseo, iniibig ni Florante.
 Aladin - anak ni Sultan Ali-Adab ng Persya, isang moron a nagligtas at tumulong kay
Florante.
 Flerida - kasintahan ni Aladin, inagaw ng kanyang amang si Sultan Ali-Adab.
 Haring Linseo - hari ng Albanya, ama ni Laura.
 Sultan Ali-Adab - sultan ng Persiya, ama ni Aladin.
 Prisesa Floresca - ina ni Florante, prensesa ng Krotona
 Duke Briseo - ama ni Florante, Kapatid ni haring Linseo.
 Adolfo - kalaban ni Florante, tinawag na mapagbalat-kayo, Malaki ang galit kay Florante.
 Konde Sileno - Ama ni Adolfo.
 Menalipo - pinsan ni Florante na nagligtas sa kanya mula sa isang buwitre.
 Menandro -matalik na kaibigan ni Florante, pamangkin ni Antenor, nagligtas kay Florante
mula kay Adolfo.
 Antenor - Guro ni Florante mula sa Atenas.
 Emir - moro/muslim na hindi nagtagumpay sa pagpaslang kay Laura.
 Heneral Osmalik - heneral ng Persiya na lumaban sa crotona.
 Heneral Miramolin - heneral ng Turkiya.

ARALIN 7: BUOD NG FLORANTE AT LAURA

Florante at Laura Buod Kabanata 1: Gubat na Mapanglaw (Saknong 1-7)

May isang gubat na napaka dilim. Nagtataasan at masukal ang mga halaman kung kaya’t
hindi makapasok ang pebong liwanag.
Ang mga ibon ay hirap din sa paglipad dahil sa mga namimilipit na mga sanga. May mga
gumagala na mga mababangis na hayop katulad ng leon, tigre, hayena, serpiyente, piton, basilisko, at
iba pa na kahit kailan ang pwedeng umatake sa mga taong magsisipunta doon.

Florante at Laura Buod Kabanata 2: Ang Nakagapos na Binata (Saknong 8 – 24)

Sa gitna ng gubat ay may puno ng higera kung saan nakagapos ang isang lalaki na
nagngangalang Florante. Sa kabila ng kanyang pagkagapos at kaawa-awang itsura ay bakas pa rin sa
kanya ang mala-Adonis na kakisigan.
Mayroong makinis na balat, mahahabang pilik-mata, buhok na kulay ginto, at magandang
pangangatawan.
Si Florante ay naiiyak habang sinasariwa ang kanyang mga pinagdaanan at ang
paglapastangan sa kaharian ng Albanya sa mga kamay ni Konde Adolfo.
 Hindi pantay ang pagturing sa mga tao sa Albanya. Ang mga masasama ay siyang itinataas at
ang mga makatuwiran naman ay ibinababa. Ngunit nananatiling bingi ang langit sa mga panawagan
ni Florante.

Florante at Laura Buod Kabanata 3: Alaala ni Laura (Saknong 25 – 32)

Sa oras na ginugunita ni Florante si Laura ay napapawi nang pansamantala ang kanyang
dusa’t paghihinagpis.
Si Laura na lamang ang natitirang pag-asa para kay Florante ngunit muli niyang maaalala na
si Laura na kanyang mahal ay nasa piling na ng kanyang kaaway na si Konde Adolfo.
Mas nanaisin pa niyang mamatay nalang kaysa sa palaging maalala na ang kaniyang sinisinta
ay may kasama ng iba.

Florante at Laura Buod Kabanata 4: Pusong Nagdurusa (Saknong 33 – 54)

Lubos ang tinahak na kasawian ni Florante. Kahit ang taong masama ay maaawa sa
kalagayan nito.
Maririnig sa buong gubat ang mga ungol nito ngunit tanging ang alingawngaw lang niya ang
sumasagot sa kanya.
Hindi makapaniwala si Florante sa kanyang kinahantungan dahil sa labis na pagmamahal
niya para kay Laura ay nagawa pa rin siyang pagtaksilan nito.
Naging buo ang tiwala niya kay Laura subalit sa likod ng kagandahang tinatangi nito ay may
nagtatagong isang taksil.
Lahat ng mga pag-aalaga dati sa kanya ni Laura ay wala lang pala, katulad ng pagpapakintab
nito sa panangga at paglilinis ng kanyang baluti dahil ayaw niyang madudumihan ang kasuotan kung
ito ay mapapalapat sa kanya.
Hinimatay si Florante dahil sa labis na paghihinagpis.

Florante at Laura Buod Kabanata 5: Halina, Laura Ko (Saknong 55 – 68)

Para kay Florante si Laura lang ang tanging lunas sa kanyang kahirapan. Umaasang siya ay
muling lilingapin ni Laura.
Makita lang niyang may konting patak ng luha mula sa mga mata ni Laura ay maapula ang
dalitang nararamdaman nito.
Nag-aasam na sana’y muling damitan dahil puno na ng kalawang ang kasuotan nito. Lahat ng
hirap ay danas na niya. Dinig sa buong gubat ang mga panaghoy ni Florante.

Florante at Laura Buod Kabanata 6: Ang Pagdating ni Aladin na Taga-Persiya (Saknong 69 –

82)
Isang gererong may putong na turbante ang dumating, si Aladin na taga-Persiya.
Bigla itong tumigil upang tumanaw ng mapagpapahingahan na di kalauna’y hinagis ang
hawak na sandata.
Tumingala sa langit na panay ang buntong-hininga sabay upo sa tabi ng puno at doon ay
nagsimulang tumulo ang luha.
Muli na naman niyang naisip si Flerida, ang kaniyang pinakamamahal na inagaw naman ng
kanyang ama.

Florante at Laura Buod Kabanata 7: Pag-alaala sa Ama (Saknong 83 – 97)

 Habang tumatangis si Aladin ay bigla siyang may narinig na buntong-hininga. Ibinaling sa
kagubatan ang tingin upang hanapin ang pinanggalingan ng malalim na paghinga.
Malaon ay may narinig siyang paghikbi at agad niyang pinuntahan ito. Nakita niya si
Florante na umiiyak habang sinasariwa ang alaala ng kanyang yumaong ama.

Florante at Laura Buod Kabanata 8: Ang Paghahambing sa Dalawang Ama (Saknong 98 –

107)
Sandaling tumigil sa pag-iyak si Florante ng marinig niya ang pagtangis ng isang Moro na sa
mga kwento nito tungkol sa kaniyang ama.
Kung ang walang patid na pag-iyak ni Florante ay dahil sa pag-ibig nito para sa ama, si
Aladin naman ay humihikbi dahil sa matinding poot sa kanyang ama.
Kung gaanong pagmamahal ang inilalaan ni Florante para sa ama ay matindi naman ang galit
ni Aladin sa kanyang ama dahil inagaw nito ang kaisa-isang niyang minamahal na si Flerida.

Florante at Laura Buod Kabanata 9: Dalawang Leon (Saknong 108 – 125)

Habang nag-uusap si Florante at Aladin ay may dalawang leon hangos nang paglakad.

Ngunit kahit ang mga leon ay nahabag sa kalunos-lunos na sinapit, kahit ang bangis ay hindi
na maaninag sa mga mukha nito.
May takot na naramdaman si Florante dahil nasa harap na niya ang mabangis na kamatayan
na kukumpleto sa kasamaang nararanasan niya.

Florante at Laura Buod Kabanata 10: Ang Paglaban ni Aladin sa Dalawang Leon (Saknong
126 – 135)
Nakita ni Aladin ang dalawang leon na mukhang gutom na. Ito ay may mga nagngangalit na
ngipin at matatalas na kuko na kahit na anong oras ay maaaring makapatay.
Paglaon ay biglang nang-akma ang mga leon ngunit dali-daling umatake na din si Aladin na
parang may lumitaw na marte mula sa lupa.
Bumabaon ang bawat pagkilos ng tabak na hawak ni Aladin at napatumba niya ang dalawang
leon.

Florante at Laura Buod Kabanata 11: Ang Mabuting Kaibigan (Saknong 136 – 145)
Nang mapagtagumpayan ni Aladin ang nagbabadyang panganib na dala ng dalawang leon ay
agad niyang pinakawalan ang nakagapos na si Florante.
Ito ay walang malay at ang katawan ay malata na parang bangkay. Gulong-gulo ang kanyang
loob ngunit muling napayapa ng idilat ni Florante ang kanyang mga mata.
Sa kanyang pagdilat ay agad niyang sinambit ang pangalan ni Laura.

Florante at Laura Buod Kabanata 12: Batas ng Relihiyon (Saknong 146 – 155)
Nang magising si Florante ay nagitlahanan kung bakit siya nasa kamay ng isang moro. Agad
namang nagpaliwanag si Aladin na siya ang tumulong at nagligtas sa kaniya kung kaya’t hindi siya
dapat mabahala.
Si Florante ay taga-Albanya at si Aladin naman ay taga-Persya. Ang dalawang bayan na ito
ay magkaaway ngunit sa ginawang pagtulong at pagkalinga ay naging magkatoto sila.
Florante at Laura Buod Kabanata 13: Ang Pag-aalaga ni Aladin Kay Florante (Saknong 156 –
172)
Binuhat ni Aladin si Florante ng makita nitong lumulubog na ang araw. Inilapag ito sa isang
malapad at malinis na bato.
Kumuha ng makakain at inaamo si Florante na kumain kahit konti lamang upang magkaroon
ng laman ang tiyan nito. Umidlip si Florante habang ito ay nakahiga sa sinapupunan ni Aladin.
Kinalinga ni Aladin si Florante buong magdamag dahil sa pag-aakalang may panganib na
gumagala sa gubat.
Nang magmadaling araw ay nagising na si Florante at lumakas muli ang katawang hapo.
Lubos ang pasasalamat ni Florante kay Aladin. Tuwang-tuwa si Aladin at niyakap niya si Florante.
Kung nung una ay awa ang dahilan sa pag-iyak ni Aladin, ngayon naman ay napaluha siya
dahil sa tuwa.

Florante at Laura Buod Kabanata 14: Kabataan ni Florante (Saknong 173 – 196)
Naupo ang dalawa sa ilalim ng puno at isinalaysay ni Florante kay Aladin ang kanyang buhay
simula sa una hanggang sa naging masama ang kanyang kapalaran.

Si Florante ay ipinanganak sa Albanya. Sina Duke Briseo at Prinsesa Floresca naman ang
kaniyang mga magulang.
Kung sa Krotona siya ipinanganak, siyudad ng kanyang ina, imbes sa Albanya na siyudad ng
kanyang ama ay mas naging masaya sana siya.
Ang kaniyang ama ay naging tagapayo kay Haring Linceo.
Nakuwento rin niya na kamuntikan na siyang madagit ng isang buwitre habang ito’y
natutulog sa kinta nung siya’y bata pa.
Napasigaw ang kanyang ina, agad itong narinig ni Menalipo at pinatay ang buwitre sa
pamamagitan ng pagpana dito.
Nung si Florante ay siyam na taong gulang, mahilig siyang maglaro sa burol kasama ang
kaniyang mga kaibigan at doo’y namamana ng mga ibon.
Madaling araw palang ay umaalis na ito sa kanila at inaabot ng tanghaling tapat.
Ngunit hindi nagtagal ang mga masasayang alaala ni Florante doon dahil inutos ng kanyang
ama na siya’y umalis sa Albanya.

Florante at Laura Buod Kabanata 15: Ang Pangaral sa Magulang (Saknong 197 – 204)
Sinariwa ni Florante ang turo ng magulang na kung mamimihasa ang isang bata sa saya at
madaling pamumuhay ay walang kahihinatnan na ginhawa ito.
Ang mundo ay puno ng kahirapan kung kaya’t dapat ay patibayin ang kalooban dahil kapag
ang tao ay di marunong magtiis, hindi niya mapaglalabanan ang mga pagsubok na hatid ng mundo.
Kung kaya’t ipinadala si Florante sa Atenas nung siya’y bata pa upang doon ay mag-aral.
Doon ay mamumulat ang kaniyang kaisipan sa totoong buhay.

Florante at Laura Buod Kabanata 16: Si Adolfo sa Atenas (Saknong 205 – 214)
Si Adolfo ay kababayan ni Florante na siyang anak naman ni Konde Sileno. Siya ay mas
matanda ng dalawang taon kumpara kay Florante na labing isang taong gulang.
Si Adolfo ay isang mahinhin na bata at laging nakatungo kung maglakad. Siya’y pinopoon ng
kanyang kamag-aral dahil sa angking katalinuhan at kabaitan.
 Ngunit sa hindi mapaliwanag na dahilan ay nakakaramdam si Florante ng pagkarimarim kay
Adolfo kung kaya’t umiiwas ito sa kanya.
At kahit itago pa ni Adolfo ay batid din ni Florante na ganun din ang nararamdaman nito para
sa kanya.

Florante at Laura Buod Kabanata 17: Ang Kataksilan ni Adolfo (Saknong 215 – 231)
Paglaon ay mas nahasa ang katalinuhan ni Florante. Naging magaling siya sa larangan ng
pilosopiya, astrolohiya, at matematika.
Naging matagumpay sa buhay si Florante at si Adolfo naman ay naiwan sa gitna. Siya ay
naging tagapamalita sa Atenas.
Naging bukambibig sa taong bayan ang pangalan ni Florante. Dito na nagsimulang
mahubadan si Adolfo ng hiram na kabaitan at ang kahinhinang asal sa pagkatao ay hindi bukal kay
Adolfo.

Florante at Laura Buod Kabanata 18: Ang Kamatayan ng Ina ni Florante (Saknong 232 – 239)
Isang taon pa ang ginugol si Florante sa Atenas nang makatanggap siya ng isang liham na na
nagsasabi na patay na ang kanyang ina.

Parang batis ang kanyang mga mata dahil sa pagluha. Pakiramdam niya ay nawalan siya ng
isang matibay na sandigan at nakikibaka ng mag-isa sa buhay.

Florante at Laura Buod Kabanata 19: Mga Habilin ni Antenor kay Florante (Saknong 240 –
253)
BIlin ni Antenor, guro ni Florante na mag-iingat at huwag malilingat sa maaaring gawing
paghihiganti ni Adolfo.
Wag padadala sa masayang mukha na ipakita nito sa kanya. Maging mapagmatyag daw ito sa
sa kalaban na palihim siyang titirahin.

Florante at Laura Buod Kabanata 20: Pagdating sa Albanya (Saknong 254 – 263)
Pag-ahon ay agad tumuloy sa Kinta. Kung saan ay humalik sa kamay ng kanyang ama.
Iniabot ng ambasador ng bayan ng Krotona ang isang liham kay Duke Briseo.
Nakasaad sa liham na humihingi ng tulong ang lolo ni Florante na hari ng Krotona dahil ito
ay napapaligiran ng mga hukbo ni Heral Osmalik.
Si Heneral Osmalik ay taga Persya na pumapangalawa sa kasikatan ni Aladin na isang gerero.

Florante at Laura Buod Kabanata 21: Ang Heneral ng Hukbo (Saknong 264 – 274)
Agad nagtungo sina Duke Briseo at Florante kay Haring Linceo ng malaman ang balita na
pagbabanta sa Krotona.
Hindi pa man nakakaakyat sa palasyo ay sinalubong na ang mga ito ni Haring Linceo.
Niyakap niya si Duke Briseo at kinamayan naman si Florante.
Nagkwento si Haring Linceo na may nakita siyang gerero sa kaniyang panaginip, na
kamukha ni Florante, na siyang magtatanggol sa kaharian.
Tinanong ni Haring Linceo kay Duke Briseo kung sino ito at kung taga saan ito. Sumagot
naman ito na ang kamukhang binata na iyon ay si Forante, ang anak niya.
Sa pagkamangha ni Haring Linceo ay niyakap niya ito at ginawang Heneral ng hukbo na
tutulong sa Krotona.
Florante at Laura Buod Kabanata 22: Si Laura (Saknong 275 – 287)
Biglang may natanaw ni Florante na magandang babae. Ang taong di mabibighani sa babaeng
ito ay maituturing na isang bangkay.
Ang babaeng ito ang ikinasisira ng pag-iisip ni Florante sa tuwing magugunita, ito ay si Laura
anak ni Haring Linceo. Dahil sa pagkabigla ay hindi makapagbitaw ng salita si Florante.
Mapapansin din sa kaniyang mga mata ang patak ng luha.

Florante at Laura Buod Kabanata 23: Pusong Sumisinta (Saknong 288 – 295)
Dahil sa biglaang pagkakita kay Laura, nawala na sa diwa si Florante. Hindi na ito makapag-
isip ng maayos dahil sa hindi inaasahang pagkakita muli sa kanyang mahal na si Laura.
Tatlong araw siyang piniging ng hari sa palasyo ngunit hindi man lang tinignan ni Florante si
Laura. Mas matindi pa ang sakit na dinulot ng pag-ibig kaysa sa sakit ng mawalan ito ng ina.
Mabuti at nabigyan siya ng kaunting pagkakataon na makasama si Laura bago pumunta ang
hukbo ni Florante sa Krotona.
Umamin si Florante na mahal pa rin niya si Laura ngunit wala itong sagot. Tumulo ang isang
patak ng luha mula sa mga mata ni Laura.

Malapit ng bumigay si Laura sa mga sinasabi ni Florante ngunit nanaig pa rin ang kanyang
isip.

Florante at Laura Buod Kabanata 24: Pakikipaglaban Kay Heneral Osmalik (Saknong 296 –
313)
Inatake ng hukbo ni Florante ang pwersa ng nakapaligid sa buong siyudad at halos bumigay
na ang mga pader nito.
Nagkaroon ng matinding labanan at may dumanak na mga dugo. Pinapanood ni Heneral
Osmalik si Florante habang kinakalaban at pinapatay ang pitong hanay ng mga moro.
Lumapit ang Heneral kay Florante na nagniningas ang mga mata at hinamon ito na labanan
siya.
Umabot sa limang oras ang kanilang labanan ngunit sa huli ay nasawi rin si Heneral Osmalik.
Pinagdiwang ng mga tao sa Krotona ang tagumpay na laban ni Florante.

Florante at Laura Buod Kabanata 25: Pagsagip Kay Laura (Saknong 314 – 323)
Nanatili si Florante sa Krotona ng limang buwan. Gusto na niyang makauwi sa Albanya dahil
gusto na ulit niyang masilayan si Laura.
Habang nag mamartsa ang hukbo pauwing Albanya ay nakita nila ang mga moog ng siyudad.
Nakita rin niya ang bandila ng Persiya imbes na bandera ng Kristiyano.
May nakita silang grupo ng mga moro sa paanan ng bundok na may kasamang isang babae na
nakatali ang mga kamay at nakatakip ang mukha.
Mukhang papunta sa lugar na kung saan ay pupugutan ng ulo ang babae. Dali-daling nilusob
ni Florante ang morong nagbabantay sa babae at ito ay napatakbo.
Sinaklolohan ni Florante ang babae, tinanggal nito ang mga tali sa kamay at takip sa mukha.
Ang babae pala ay si Laura.
Napatingin ng malalim si Laura kay Florante. Ang mga tingin na ito ay siyang nagtanggal ng
paghihirap sa puso ni Florante. Narinig niya ang sinabi ni Laura na “Florante, Mahal ko”.
Florante at Laura Buod Kabanata 26: Pagtataksil ni Adolfo (Saknong 324 – 343)
Sinabi ni Laura kay Florante na binihag ng mga moro sina Haring Linceo at Duke Briseo.
Nag-utos si Florante na lusubin ng hukbo ang Albanya at bawiin ito sa mga kamay ng mga
taga-Persiya.
Nang makapasok sa kaharian ng Albanya ay agad dumiretso sa kulungan at pinalaya si
Haring Linceo at Duke Briseo.
Pinalaya na rin niya pati si Adolfo mula sa pagkakakulong dahil sa bukal na kagandahan ng
loob. Muling nagdiwang ang lahat ng tao dahil lubos sa pagpapasalamat nila kay Florante, maliban
kay Adolfo.
Nais pakasalan ni Adolfo si Laura dahil sa intensyon nitong makuha ang posisyon ng
pagiging hari sa Albanya.
Naramdaman din niyang mahal ni Laura si Florante kaya mas lalo itong nainggit. Nagdaan
ang panahon at nakaranas pa din ng pagsalakay ang Albanya katulad ng hukbo mula sa Turkiya at
marami pang digmaan.
Ngunit dahil si Florante ang inaatasang maging heneral ay napapagtagumpayan nito ang lahat
ng laban. Pagkatapos ng isa pang laban sa Etolia, nakatanggap siya ng liham mula kay Haring Linceo
na nagsasabing bumalik na siya sa Albanya.
Ipinasa ni Florante kay Menandro ang pamamahala sa hukbo sa Etolia. Laking gulat ni
Florante ng makita niyang pinaliligiran siya ng 30,000 mga sundalo sa kanyang pag-uwi at agad
itong nilagyan ng gapos at ikinulong.
Labis ang pagkagulat at pagkalungkot ng malaman niyang pinatay nito sila Haring Linceo at
Duke Briseo. Nasilaw si Adolfo sa kasikatan at kinain ng galit at inggit kay Florante, kaya puro
paghihiganti ang nasa isip nito at pagpatay kay Florante.

Florante at Laura Buod Kabanata 27: Nagsalaysay si Aladin (Saknong 344 – 360)
Labing walong araw na si Florante sa bilangguan. Gabi ng kinuha siya sa kulungan
pagkatapos ay dinala ito sa gubat at iginapos sa puno.
Dalawang araw naman ang lumipas bago ito muling magising. Pagdilat niya ay ayun siya sa
kandungan ni Aladin.
Nagpakilala si Aladin bilang taga-Persiya na anak ni Sultan Ali Adab. Sinubukan niyang
ikwento ang tungkol kay Flerida at kanyang ama ngunit naunahan ito ng kanyang mga luha.
Minsan na ring nakaranas si Aladin ng madaming giyera ngunit mas nahirapan siya kay
Flerida.
Masuwerte siya sa matagumpay na panliligaw kay Flerida ngunit pumasok naman sa eksena
ang kanyang ama.
Kaya kahit nagtagumpay siya sa giyera sa Albania, umuwi parin siya sa Persiya na parang
bilanggo.
Nabawi ni Florante ang kaharian ng Albania kaya kinakailangan na pugutan si Aladin.
May dumating na Heneral sa kulangan nito bago pa man ito pugutan. Ang Heneral ay may
dala-dalang balita na hindi na raw pupugutan ito ng ulo ngunit kailangan niyang umalis sa Persiya.
Ang balitang ito ang lalong nagpahirap kay Aladin dahil mas nanaisin nalang niyang pugutan
ng ulo kaysa sa mabuhay nang alam naman niyang may kasamang iba ang mahal niyang si Flerida.

Florante at Laura Buod Kabanata 28: Si Flerida (Saknong 361 – 369)

Nang malaman ni Flerida na pupugutan ng ulo si Aladin ay nagmakaawa at lumuhod ito sa
paanan ng masamang hari na si Sultan Ali Adab.
 Sinabi ng sultan na kung hindi tatanggapin ni Flerida ang pagmamahal nito ay hindi nito
papatawarin si Aladin at tutuluyan na mapugutan.
Dahil sa takot na mamatay si Aladin ay pumayag na ito sa kagustuhan ng sultan. Natuwa ang
sultan sa naging desisyon ni Flerida kaya napahinunod niya ito at pinakawalan.
Ngunit katulad ng napag-usapan ay pinalayas niya ito sa Persiya. Sobra ang pagdurusa ni
Flerida sa pagkawala ni Aladin.
Pinaghandaan ng buong Persiya ang kasal nina Flerida at ng sultan. Bago pa man maikasal ay
naisipan na ni Flerida na mag damit ng pang sundalo at tumakas sa palasyo.
Pagala-gala si Flerida sa gubat ng halos ilang taon, hanggang sa isang araw ay naabutan
niyang pinupwersa ni Konde Adolfo si Laura.

Florante at Laura Buod Kabanata 29: Mga Salaysay ni Laura at Flerida (Saknong 370 – 392)
Sa kalagitnaan ng pagkukwentuhan ni Flerida at Laura ay biglang dumating sina Prinsipe
Aladin at Duke Florante. Galak na galak ang mga ito dahil kilala nila ang mga boses ng mga
nagsasalita.
Tuwang-tuwa si Florante ng makita niya si Laura. Masayang-masaya ang apat dahil
nakasama nila ang kanilang mga minamahal.

Nagkwento si Laura na nung umalis daw si Florante sa Albanya ay kumalat ang sabi-sabi na
may nagaganap na kaguluhan sa kaharian. Ngunit ‘di matukoy kung ano ang pinagmulan nito.
Ang paniniwala ng mga tao ay si Haring Linceo ay nagmomonopolya sa mga pagkain at trigo
ngunit si Adolfo pala ang nag-uutos ng pagkubkob sa pagkain.
Agad na pinatalsik ng taumbayan si Haring Linceo sa trono at pinugutan ito. Umakyat sa
trono si Adolfo at binalaan niya si Laura na papatayin ito kung hindi susundin ang gusto.
Nagkunwaring gusto na ni Laura si Adolfo para makahanap ng paraan para masulatan si
Florante at ikwento ang nangyari sa Albanya habang wala ito.
Ngunit huwad na sulat na may selya ng hari ang natanggap ni Florante. Nakasaad doon na
umuwi siya ng mag-isa sa Albanya at iwan ang hukbo kay Menandro.
Samantalang ang sulat ni Laura ay nakarating naman kay Menandro kaya agad itong
sumugod kasama ang kanilang hukbo pabalik ng Albanya.
Tumakas si Adolfo at dinala si Laura sa gubat. Dito na naabutan ni Flerida ang
pagsasamantala ni Adolfo kay Laura.
Pagkatapos ay si Flerida naman ang nagkwento, nung dumating daw siya sa gubat ay may
narinig siyang boses ng babae na sinasaktan.
Pinuntahan niya kung saan nagmula ang ungol at nakita niyang si Laura pala iyon na pinipilit
ni Adolfo. Pinaliparan ni Flerida ng palaso si Adolfo.

Florante at Laura Buod Kabanata 30: Wakas

Sa pagkukuwento ni Flerida ay biglang dumating si Menandro. Labis ang tuwa ng makita
niya si Florante.
Nagdiwang din ang mga ehersito mula sa Etolia. Pagkalaon ay dinala ang apat sa kaharian ng
Albanya.
Nagpabinyag sina Aladin at Flerida bilang isang Kristiyano at nagpakasal.
Nasawi si Sultan Ali Adab kaya bumalik na si Aladin sa Persiya.
Bumalik ang kaayusan sa kaharian dahil sa bagong pamumuno ng bagong hari at reyna na
sina Duke Florante at Reyna Laura.
 SANGGUNIAN:
tl.wikipedia.org/forante_at_laura
slideshare.net/janaicapagal/Francisco-balagtas-at-florante-at-laura

ARALIN 8: BUHAY NI RIZAL

Si Dr. José Protasio Rizal Mercado y Alonzo Realonda [1] (Ika-19 ng Hunyo 1861–Ika-30 ng
Disyembre 1896) ay ang pampito sa labing-isang anak ng mag-asawang Francisco Engracio Rizal
Mercado y Alejandro at ng asawa nitong si Teodora Morales Alonzo Realonda y Quintos.
Ipinanganak si José Rizal sa Calamba, Laguna. Sina Saturnina, Paciano, Narcissa, Olimpia, Lucia,
Maria, Jose, Concepcion, Josefa, Trinidad at Soledad ang mga anak nina Francisco at Teodora.

Ang ina ni Rizal ay siyang kaniyang unang guro at nagturo sa kaniya ng abakada noong siya
ay tatlong taon pa lamang. Noong siya naman ay tumuntong ng siyam na taon, pinadala siya sa
Biñan, Laguna upang mag-aral sa ilalim ng pamamatnubay ni Justiano Aquino Cruz. Ilang buwan
ang nakalipas, pinayuhan niya ang magulang ni Rizal na pag-aralin siya sa Maynila.
 Ang Ateneo Municipal de Manila ang unang paaralan sa Maynila na kaniyang pinasukan
noong ikadalawa ng Enero 1872.Sa kaniyang pananatili sa paaralang ito, natanggap niya ang lahat ng
mga pangunahing medalya at notang sobresaliente sa lahat ng aklat. Sa paaralan ding ito niya
natanggap ang kaniyang Batsilyer sa Sining na may notang sobresalyente kalakip ang pinakamataas
na karangalan.

Nang sumunod na taon, siya ay kumuha ng Pilosopiya at Panitikan sa Unibersidad ng Santo

Tomas. Sa Ateneo, kasabay niyang kinuha ang agham ng Pagsasaka. Pagkaraan, kinuha niya ang
kursong panggagamot sa nasabing Pamantasan (Santo Tomas) pagkatapos mabatid na ang kaniyang
ina ay tinubuan ng katarata. Noong ika-5 ng 1882, nang dahil sa hindi na niya matanggap ang
tagibang at mapansuring pakikitungo ng mga paring Kastila sa mga katutubong mag-aaral, nagtungo
siya sa Espanya. Doo'y pumasok siya sa Universidad Central de Madrid, kung saan, sa ikalawang
taon ay natapos niya ang karerang Medisina, bilang "sobresaliente" (napakahusay). Nang sumunod
na taon, nakamit niya ang titulo sa Pilosopiya-at-Titik. Naglakbay siya sa Pransya at
nagpakadalubhasa sa paggamot ng sakit sa mata sa isang klinika roon. Pagkatapos ay tumungo siya
sa Heidelberg, Alemanya, kung saan natamo pa ang isang titulo.

Sa taon din ng kaniyang pagtatapos ng Medisina, siya ay nag-aral ng wikang Ingles, bilang
karagdagan sa mga wikang kaniya nang nalalaman gaya ng Pranses. Isang dalubwika si Rizal na
nakaaalam ng Arabe, Katalan, Tsino, Inggles, Pranses, Aleman, Griyego, Ebreo, Italyano, Hapon,
Latin, Portuges, Ruso, Sanskrit, Espanyol, Tagalog, at iba pang mga katutubong wika ng Pilipinas.

Noong Hunyo 10, 1872 si Rizal ay pumunta ng Maynila para mag-aral sa Ateneo Municipal
de Manila. Muntikan na siyang hindi marehistro dahil hindi siya pinayagan ng tiga-rehistro na si Fr.
Magin Ferrando dahil siya ay huli na sa pasukan ngunit tinulungan siya ng pamangkin ni Fr. Burgos
na si Manuel Xeres Burgos at siya ay narehistro din. Siya ay nakatira sa labas ng eskwelahan ang
kanyang kasera ay si Donya Titay. Sa eskwelahan ng Ateneo ay ginugrupo ang mga mag-aaral ng
dalawang parte ang Roman Empire (inside border)at Carthaginian Empire(outside border), siya ay
sakup sa Carthaginian dahil sa labas siya ng eskwelahan nakatira. Sa isang grupo ay may mga
opisyal Emperor(best student),Tribune,Decurion,Centurion at Standard. Ang una niyang magtutudlo
ay si Jose Bech ,naging Emperor si Rizal dahil siya ay nanalo sa isang timpalak at nakakuha siya ng
isang religious picture para sa kanyang gantimpala. Nag-aral din siya sa Kolehiyo ng Santa Isabel
para pagbutihin ang kanyang Wikang Kastila.

Si Rizal ay nakilala sa dalawang nobelang kaniyang isinulat, ang Noli me tangere (Huwag
Mo Akong Salingin) na nilimbag sa Berlin, Alemanya (1886), sa tulong ni Dr. Maximo Viola. At
nilathala ang El Filibusterismo (Mga Pagbalakid o Pangungulimbat) sa Gante, Belgica (1891);
pinahiram siya ni Dr. Maximo Viola ng 300 piso sa pagpapalimbag ng Noli Me Tangere.
Naglalaman ang mga ito ng mga paglalarawan at pagpuna sa mga nagaganap na pangyayari sa
lipunang Pilipino ng mga panahong iyon. Ang mga aklat na ito ay halaw at hango sa Don Quixote ni
Miguel Cervantes, manunulat na Espanyol. Ang mga ito ang naging daan upang magising ang
pagkakaisang-diwa at katauhan ng mga Pilipino, na nauwi sa Rebolusyon ng 1896.

Noong siya'y walong taong gulang pa, naisulat niya ang tulang Sa aking mga Kabata na
naging Sa Aking mga Kababata. Tumutukoy ang tulang ito sa pagmamahal sa bayan dahil bata pa
lang siya ay nakitaan na siya ng pagiging nasyonalismo. Nang malapit na siyang bitayin, sinulat niya
Mi Ultimo Adios (Huling Pamamaalam). Kabilang sa iba niyang naisulat ay ang Awit ni Maria
Clara, Pinatutula Ako, Ang Ligpit Kong Tahanan atbp.
Dagdag dito, si Rizal din ang masugid na taga-ambag ng mga sulatin sa La Solidaridad, isang
pahayagang inilunsad ng mga Pilipinong repormista sa Espanya. Sumulat siya sa ilalim ng pangalang
Dimasalang at Laong-laan, habang lumagda naman si Marcelo Del Pilar bilang Plaridel.

Si Segunda Katigbak ang unang pag-ibig ni Rizal. Si Segunda ay labing-apat na taon palang
noon at ang kapatid ng kaklase niyang si Mariano. Dahil sa paghanga ni Rizal kay Segunda, ginawan
niya ito ng isang larawan ginuhit ng lapis. Ipinalit ni Segunda para dito ay isang puting rosas. Mag-
aalok na sana si Rizal kay Segunda ng kasal ngunit ito ay nobyo na ni Manuel Luz. Noon nag-aaral
na siya sa UST(Unibersidad ng Santo Tomas) doon niya nakilala si Miss L (hindi binanggit ang
totoong pangalan) ngunit ang kanyang pag-ibig kay Miss L ay hindi natuloy dahil sa dalawang rason
una ang mga magagandang ala-ala ni Segunda ay hindi pa nawawala, pangalawa ay hindi gusto ng
kanyang ama ang pamilya ni Miss L(hindi binaggit kung bakit).Sumunod kay Miss L ay si Leonor
Valenzuela at si Leonor Rivera. Si Leonor Rivera ay ang kanyang unang totoong pag-ibig, hindi niya
alam na ito pala ay malayong pinsan niya lang.Ang sunod niyang nakilala ay si Vicenta Ybardaloza,
naantig niya ang puso ni Rizal dahil sa pagiging mahusay maglaro ng instrumentong harp at ang
kanyang pinakasalan ay si Josephine Bracken. Nagkakilala sila nang pinatapon si Rizal sa Dapitan.
Siya din ang kanyang huling kasama nang barilin siya sa Bagumbayan.

Si Jose Rizal ay isang repormista para sa isang lipunang malaya at hindi isang
rebolusyonaryong naghahangad ng kasarinlan. Bilang puno ng Kilusan ng Pagbabago ng Pilipinas na
itinatag ng mga Pilipino sa Barcelona, Espanya, nagbigay siya ng ambag-sulatin sa La Solidaridad.

Ang kanilang mga mithiin:

1. na ang Pilipinas ay maging bahaging-lalawigan ng Espanya;

2. na magkaroon ng mga kinatawan sa Batasan ng Espanya (Parlamento);
3. na magkaroon ng mga namumunong paring Pilipino o magkaroon ng sekularisasyon;
4. kalayaan sa pagtitipon-tipon at pamamahayag;
5. pantay na karapatan sa harap ng batas, maging Pilipino man o Kastila.

Hindi matanggap ng mga maykapangyarihang opisyal ang mga pagbabagong iyon, sapagkat
nangangahulugan ng pagkawala ng pangingibabaw ng Kastila. Kaya sa pagbabalik ni Rizal sa
Maynila mula sa Espanya, pinaratangan siya ng paghahasik ng gulo dahil sa pagtatatag ng La Liga
Filipina, nilitis at ipinatapon sa Dapitan, Zamboanga noong 1892. Doon, nagtayo siya ng isang
paaralang pambata, at isang pagamutan. Bukod dito, nagsagawa rin siya ng isang pambayang sistema
ng padaloy-tubig.

Noong 1896, natuklasan ang lihim na samahang Katipunan, kaya bigla itong naglunsad ng
rebolusyon. Nang mga panahong iyon, pinayagan si Rizal ng pamahalaang maglingkod sa Cuba
bilang manggagamot sa panig ng Espanya at naglalayag patungo sa nasabing lugar. Pagsiklab ng
himagsikan, kaagad siyang ipinaaresto sa barko at ipinabalik sa Pilipinas. Nadawit siya bilang
kapangkat at kapanalig ng mga nag-aalsa. Pinaratangan siya ng paghihimagsik at pagtatangkang
ibagsak ang pamahalaan, at pagtatatag ng isang bawal na samahan.

Napatunayang siyang nagkasala at hinatulan ng bitay. Noong ika-30 ng Disyembre 1896,

binaril siya sa Bagumbayan, na Liwasang Rizal ngayon. Hiniling niyang huwag lagyan ng piring sa
mata at mabaril ng paharap, subalit pinayagan lamang na alisin ang piring sa mata. Dahil dito, sa
pagbaril sa kanya, siya'y pumihit paharap, habang bumabagsak, bilang tanda na hindi siya taksil sa
pamahalaan.
 Sipi mula sa kaniyang huling liham: "Prof. Ferdinand Blumentritt - My dear Brother, when
you receive this letter, I shall be dead by then. Tomorrow at 7, I shall be shot; but I am innocent of
the crime of rebellion..." (Mahal na Kapatid, wala na akong buhay sa oras na matanggap mo ang
liham na ito. Bukas ng ala-siyete, ako ay babarilin; subalit ako ay walang kinalaman sa salang
rebelyon...)

Hindi kalayuan sa lugar na kanyang kinabagsakan, may isang malaking monumento ngayon,
gawa ni Richard Kissling, isang eskultor escoces na siya ring lumikha ng estatwa ni Wilhelm Tell.
May nakasulat dito- "Nais kong ipakita sa mga nagkakait ng karapatan sa pag-ibig sa tinubuang
lupa, na kapag tayo'y marunong mag-alay ng sariling buhay alinsunod sa ating tungkulin at
paniniwala, ang kamataya'y di mahalaga, kung papanaw dahil sa ating mga minamahal- ang ating
bayan at iba pang mga mahal sa buhay."

SANGGUNIAN:

http://tl.wikipedia.org/wiki/Jos%C3%A9_Rizal

ARALIN 9: MGA IMPORMASYON TUNGKOL SA NOLI ME TANGERE

Ang nobela ay isang genre o uri ng panitikan ng modernong panahon. Sa isang pagkakataon,
kinilala ito bilang isang modernong pag-aanyo ng klasikong epiko, kung saan madalas may bayaning
dumaraan sa mga pakikipagsapalaran. Sa literal na pagpapakahulugan, ang ibig sabihin ng nobela ay
“bago” (novel or new sa Ingles, novella sa Latin).

Ang nobela ay madalas na ipinapaliwanag bilang isang mahaba at kathang salaysay ng mga
pangyayaring pinagsunod-sunod upang makalikha ng isahang epekto. Sa kumbensiyonal na
pamamaraan, ang nobela ay madalas na sumusunod sa pag-unlad ng katauhan ng isang karakter.
Isinasalaysay ng mga ganitong naisulat na nobela ang mga pagkamulat—pagbabagong mabuti o
masama— ng tauhang bayani. Ang pagkamulat ay laging isang proseso ng pagharap sa mga
pagsubok, pagkakatukoy at pagharap sa pinakasuliranin, at pananagumpay (kung ipinahihintulot).

Ang nobelang Noli Me Tangere ay maihahanay sa ganitong uri ng salaysayin sapagkat

masasaksihan sa nobela ang pagkamulat ni Juan Crisostomo Ibarra sa kabuktutan ng kolonyal na
pananakop, na noong una’y panananaligan pa niya sa mithing kilalanin ang Pilipinas bilang ganap na
bahagi ng Espanya.

Isang kakatwang katotohanan ang pagbasa natin sa Noli Me Tangere sa pamamagitan ng

salin. Hindi natin binabasa ang nobela sa orihinal nitong wika sapagkat iilan lamang sa atin ngayon
ang may kakayahang bumasa ng Espanyol. Ngunit minahalaga itong nobela dahil sa Batas Rizal
noong 1956. Ang batas na ito na kilala bilang Republic Act 1425 ay naglayong isama sa lahat ng
kurikulum ng mga paaralan ang pagpapahalaga sa pambansang bayani. Kabilang sa mga
pagpapahalagang ito ang pagpapabasa sa madla ng kaniyang dalawang nobela. Dahil dito, nagkaroon
ng malaking espasyo sa pagpapasalin ng nobela upang mapalawak ang mambabasa nito.
 Matagal nang pinagpaplanuhan ni Rizal ang nobela at natapos lamang niya ito noong 1886 sa
Berlin, sampung taon bago sumiklab ang rebolusyon. Ipinagbawal ang pagbabasa at pagmamay-ari
ng nobela nang makarating ito sa Pilipinas ilang buwan matapos mailathala. Hindi nagustuhan ng
mga pari ang anti-simbahang sentimiyento ng nobela, bukod pa sa mga “makabago” at “banyaga”
nitong adhikaing nasagap ni Rizal at ng kaniyang mga kapanalig sa kilusang Propaganda. Ito rin ang
itinuturing na dahilan ng kaniyang pagkakabitay sa Bagumbayan noong Disyembre 31, 1896.

Sa simula ng nobela, magandang pagpukulan ng pansin ang siniping epigrape ni Rizal,

maging ang kaniyang paghahandog. Ang epigrape ay mula sa “Anino ni Shakespeare” ng manunulat
na Aleman na si Freidrich von Schiller. Mahalaga ang tanong na iniiwan nitong epigrape hinggil sa
abang bansang ito, na kinakatha ni Rizal sa kaniyang nobela: “Ngunit ang tanong ko, Kaibigan,/
sinong Dakila ang lilitaw/ Sa ganitong mga Hamak? Anong/ Kadakilaan ang mangyayari/ sa
pamamagitan nila?” Sa kaniyang paghahandog naman, inilalarawan niya na ang “nakasulat sa
kasaysayan ng pagdaralita ng sangkatauhan ang isang kanser na may katangiang napakalubha kaya
nagpupuyos sa galit munting dimasaling at nanggigising ng matatalim na kirot.”

Marubdob ang pagnanasa ni Rizal na itanghal ang sakit na itong dinaranas din ng bansang
lagi’t lagi niyang nililingon, lalo na nang nasa Europa siya at binabata ang lamig at pangungulila:
“nilulunggati ko ang iyong kalusugan, na kalusugan din namin, at hinahanap ang pinakamabuting
paglunas.” Ginamit niya ang talinghaga ng mga sinaunang tao na naglalantad ng mga maysakit sa
“baitang ng templo, upang makapangmungkahi ng lunas ang sinumang dumating na mananawagan
sa Bathala.”

Malinaw ang nasa ni Rizal sa pagsulat ng nobela. Nais niyang “ilarawan” ang kalagayan ng
bayan “nang buong tapat at walang pangingimi.” Sa pagkasangkapan ng imahen ng lambong na
“tumatabing sa karamdaman,” sinisikap na ibunyag ni Rizal ang mga pagdurusa ng kaniyang bayan.
Sa buod ng mga kabanatang ito sa nobela, mamamalas ang ganitong pagtatanghal ng kalagayang-
bayan, lalo na ang paghahari ng iilan sa mga sangay ng lipunan.

Kaligirang Kasaysayan ng Noli Me Tangere

Panahon Detalye
Bago ang 1884 Nabasa ni Rizal ang novelang Uncle Tom’s Cabin ni Harriet Beecher
Stowe na naglahad ng pang-aapi sa mga aliping Negro sa Amerika.
Enero 2, 1884 Mayroong isang pagdiriwang ng mga mag-aaral na Pilipino ng Central
University of Madrid sa Espanya. Nakasama ni Rizal sina Jaena,
Valentin Ventura at ang magkakapatid na Paternos. Inimungkahi ni
Rizal sa kanyang mga kasamang Pilipino sa Madrid na sumulat sila ng
isang novelang hango sa masamang kalagayan ng mga Pilipino sa
Pilipinas sa ilalim ng pamumuno ng Kastila at ang lahat ay sumang-
ayon. Inimungkahi ni Rizal na pangkat sila upang mailahad ang lahat
ng pananaw.
Ang mungkahi ni Rizal na sumulat “bilang pangkat” ang novela ay
hindi natupad sapagkat ang iba, sa halip na umpisahan ang novela ay
nalihis ang perspektibo at ukol sa babae na ang nais isulat. Nalulon ang
lahat maliban kay Rizal sa sugal at pambabae kaya napabayaan ang
napagkasunduan.
Inumpisahan ni Rizal ang pagsulat sa novela sa Madrid at natapos ang
 unang kalahati.
1885 Pagkatapos ng kanyang pag-aara sa CUM, ipinagpatuloy ni Rizal ang
pagsusulat sa novela sa Paris, Fransya kung saan natapos niya ang
kalahati ng ikawalang kalahati ng novela.
April-June 1886 Sa loob ng mga buwan na ito, tinapos ni Rizal ang novela sa
Wilhelmsfeld, Alemanya ngunit wala pang pamagat.
Disymebre, 1886 Hindi napadalhan si Rizal ng perang panggastos mula sa Pilipinas kaya
siya’y nagutom at nagkasakit. Sa kanyang pagkagutom, siya ay
dumadalo sa mga pagdiriwang nang hindi naman inaanyaya (gate
crasher). Halos nawalan na siya ng pag-asa na mailimbag ang novela
kaya napag-isipang sunugin ito. Salamat na lamang at dumating si Dr.
Maximo Viola, isang dating kamag-aaral na siyang tumulong kay Rizal
sa pagpapalathala ng novela at nagbigay ng pera upang matugunan ang
mga pangangailangan.
Pebrero 21, 1887 Inayos ni Rizal ang orihinal na manuskrito ng novela upang mahanda
sa paglathala. Napili niya ang bahay-palimbagan naBerliner-
Buchdruckrei-Action-Gesselschaft. Nagpalathala siya ang 2, 000 sipi
sa halaga lamang ng P300.00.
Marso 5, 1887 Habang iniimprenta ang novela ni Rizal, saka lang siya
nakapagdesisyon ng pamagat para dito. Sa kanyang sulat kay Felix R.
Hidalgo, binanggit ni Rizal na hinugot niya ang pamagat na “Noli Me
Tangere” sa Ebanghelyo ni Lucas. Ngunit nagkamali si Rizal sa
pagbanggit ng pinagkunan dahil nakuha niya ito sa Ebanghelyo ni Juan,
Kapitulo 20, versikulo 13-17. Ang bahaging ito bibliya ay nagsalaysay
sa araw ng “Easter Sunday,” ang ikatlong araw ng kamatayan ni Kristo
kung saan nabuhay siya muli at nagkita sila ni Maria Magdalena:
“Huwag mo akong salingan, dahil hindi ko nakasasama ang aking Ama
sa langit.”
Marso 21, 1887 Inilabas na ang novelang Noli Me Tangere ni Rizal sa publiko sa
wikang Kastila.
Mayo 5, 1887 Sinulatin ni Dr. Antonio Ma. Regidor si Rizal. Pinuri ni Regidor ang
novela at inihambing pa sa Uncle Tom’s Cabin at Don Quixote ng
Espanya.
*Nasalin ang novelang Noli Me Tangere sa iba’t ibang wika dahil sa husay nito at natatanging
katangian.

Mga Tauhan ng Noli Me Tangere

Crisostomo Ibarra
Binatang nag-aral sa Europa; nangarap na makapagpatayo ng paaralan upang matiyak ang
magandang kinabukasan ng mga kabataan ng San Diego.

Elias
Piloto at magsasakang tumulong kay Ibarra para makilala ang kanyang bayan at ang mga suliranin
nito.

Kapitan Tiyago
Mangangalakal na tiga-Binondo; ama-amahan ni Maria Clara.
Padre Damaso
Isang kurang Pransiskano na napalipat ng ibang parokya matapos maglingkod ng matagal na
panahon sa San Diego.

Padre Salvi
Kurang pumalit kay Padre Damaso, nagkaroon ng lihim na pagtatangi kay Maria Clara.

Maria Clara
Mayuming kasintahan ni Crisostomo; mutya ng San Diego na inihimatong anak ng kanyang ina na si
Doña Pia Alba kay Padre Damaso

Pilosopo Tasyo
Maalam na matandang tagapayo ng marurunong na mamamayan ng San Diego.

Sisa
Isang masintahing ina na ang tanging kasalanan ay ang pagkakaroon ng asawang pabaya at malupit.

Basilio at Crispin
Magkapatid na anak ni Sisa; sakristan at tagatugtog ng kampana sa simbahan ng San Diego.

Alperes
Matalik na kaagaw ng kura sa kapangyarihan sa San Diego

Donya Victorina
Babaing nagpapanggap na mestisang Kastila kung kaya abut-abot ang kolorete sa mukha at maling
pangangastila.

Donya Consolacion
Napangasawa ng alperes; dating labandera na may malaswang bibig at pag-uugali.

Don Tiburcio de Espadaña

Isang pilay at bungal na Kastilang napadpad sa Pilipinas sa paghahanap ng magandang kapalaran;
napangasawa ni Donya Victorina.

Linares
Malayong pamangkin ni Don Tiburcio at pinsan ng inaanak ni Padre Damaso na napili niya para
mapangasawa ni Maria Clara.

Don Filipo
Tinyente mayor na mahilig magbasa na Latin; ama ni Sinang

Señor Nol Juan

Namahala ng mga gawain sa pagpapatayo ng paaralan.

Lucas
Taong madilaw na gumawa ng kalong ginamit sa di-natuloy na pagpatay kay Ibarra.
Tarsilo at Bruno
Magkapatid na ang ama ay napatay sa palo ng mga Kastila.

Tiya Isabel
Hipag ni Kapitan Tiago na tumulong sa pagpapalaki kay Maria Clara.

Donya Pia
Masimbahing ina ni Maria Clara na namatay matapos na kaagad na siya'y maisilang.

Iday, Sinang, Victoria,at Andeng

Mga kaibigan ni Maria Clara sa San Diego

Kapitan-Heneral
Pinakamakapangyarihan sa Pilipinas; lumakad na maalisan ng pagka-ekskomunyon si Ibarra.

Don Rafael Ibarra

Ama ni Crisostomo; nakainggitan nang labis ni Padre Damaso dahilan sa yaman kung kaya
nataguriang erehe.

Don Saturnino
Nuno ni Crisostomo; naging dahilan ng kasawian ng nuno ni Elias.

Mang Pablo
Pinuno ng mga tulisan na ibig tulungan ni Elias.

Kapitan Basilio
Ilan sa mga kapitan ng bayan sa San Diego Kapitan Tinong at Kapitan Valentin

Tinyente Guevarra
Isang matapat na tinyente ng mga guwardiya sibil na nagsalaysay kay Ibarra ng tungkol sa
kasawiang sinapit ng kanyang ama.

Kapitana Maria
Tanging babaing makabayan na pumapanig sa pagtatanggol ni Ibarra sa alaala ng ama.

Padre Sibyla
Paring Agustino na lihim na sumusubaybay sa mga kilos ni Ibarra.

Albino
Dating seminarista na nakasama sa piknik sa lawa.
 ARALIN 10: BUOD NG NOLI ME TANGERE

Kabanata I: Isang Handaan

Isang marangyang salu-salo ang ipinag-anyaya ni Don Santiago de los Santos na higit na
popular sa taguring kapitan Tiago. Kabilang sa mga bisita ang bagong dating sa Pilipinas na si Padre
Damaso na nailabas ang kanyang mapanlait na ugali.

Kabanata II: Si Crisostomo Ibarra

Ipinakilala ni Kapitan Tiyago si Ibarra sa pagsasabing ito ay anak ng kanyang kaibigang
namatay at kararating lamang niya buhat sa pitong taong pag-aaral sa Europa. Tulad ng kaugaliang
Aleman na natutuhan ni Ibarra buhat sa kanyang pag-aaral sa Europa, ipinakilala niya ang kanyang
sarili sa mga nanduruong kamukha niyang panauhin.

Kabanata III: Ang Hapunan

Pinag-tatalunan ng dalawang pari kung sino ang uupo sa isang dulo ng mesa. Sa tingin ni
Padre Sibyla, si Padre Damaso ang dapat umupo roon dahil siya ang padre kumpesor ng pamilya ni
Kapitan Tiyago. Pero, si Padre Sibyla naman ang iginigiit ng Paring Pransiskano. Si Sibyla ang kura
sa lugar na iyon, kung kaya’t siya ang karapat-dapat na umupo. Maraming nakausap si Ibarra at
pagkatapos ay nagpaalam ng uuwi bagamat pnigilan ni Kapitan Tiago dahil dadating si Maria Clara
ay hindi nagpatinag ang binata.

Kabanata IV: Erehe at Pilibustero

Naglakad-lakad si Ibarra at nakilala niya si Tinyente Guevarra na pinakiusapan niyang
magkwento tungkol sa buhay ng kanyang ama dahil wala siyang nalalaman tungkol dito. Ayon dito,
ang kanyang ama ang pinakamayaman sa kanilang lalawigan bagamat siya ay ginagalang ay
kinaiinggitan. Pinagbintangan siyang nakapatay kaya pinagbintangan siyang erehe at pilibustero.
Kabanata V: Pangarap sa Gabing Madilim
Sakay ng kalesa, dumating si Ibarra sa Fonda de Lala. Mula sa bintana, natanaw niya ang
isang maliwanag na bahay sa kabila ng ilog. May isang magandang binibini na nababalot ng manipis
na habi,may suot na diyamante at ginto. Ang mga umpukan naman ng mga Kastila, Pilipino, pari,
intsik, militar ay nakatuon lahat sa kagandahan ni Maria Clara.

Kabanata VI: Si Kapitan Tiago

Ang katangian ni kapitan Tiago ay itinuturing hulog ng langit. Siya ay pandak, di kaputian at
may bilugang mukha. Maitim ang buhok, at kung hindi lamang nanabako at ngumanganga,
maituturing na sya ay magandang lalaki. Dahil sa siya ay mayaman, siya ay isang impluwensyadong
tao. Siya ay malakas sa mga taong nasa gobeyerno at halos kaibigan nya lahat ng mga prayle. Ang
turing niya sa sarili ay isang tunay na Kastila at hindi Pilipino.

Kabanata VII: Suyuan sa Asotea

Nanlamig at biglang nabitawan ni Maria Clara ang tinatahi ng may biglang tumigil na
sasakyan sa kanilang tapat. Nang maulinigan niya ang boses ni Ibarra, dali-daling pumasok sa silid si
Maria Clara. Tinulungan siya ni tiya Isabel na mag-ayos ng sarili bago harapin si Ibarra. Nang
magkita na sila ni Ibarra at nagtama ang kanilang paningin, nakaramdam silang dalawa ng tuwa.

Kabanata VIII: Mga Alaala

Habang binabagtas ni Ibarra ang isang pook sa Maynila, marami siyang naalala. Kabilang
dito ang mga kalesa at karumatang hindi tumitigil sa pagbibiyahe, mga taong may ibat-ibang uri ng
kasuotan na katulad ng mga Europeo, Intsik, Pilipino, mga babaing naglalako ng mga bungang-
kahoy, mga lalakinh hubad na nagpapasan, mga ponda at restauran at pati ang mga karitong hila ng
mga makupad na kalabaw.

Kabanata IX: Mga Suliranin Tungkol sa Bayan

May isang karwaheng nakatigil sa tapat ng bahay ni Kapitan Tiyago. Ang nakasakay sa loob
nito ay si Tiya Isabel at hinihintay na lamang na sumakay si Maria. Biglang dumating si Padre
Damaso at kinausap si Kapitan Tiago. Tutol si Padre Damaso sa pakikipagmabutihan ni Maria Clara
kay Ibarra.

Kabanata X: Ang San Diego

Ang San Diego ay isang karaniwang bayan sa Pilipinas na nasa isang baybayin ng isang lawa
at my malalapad na bukirin at palayan. Mula sa pinakamataas na bahagi ng simboryo ng simbahan,
halos natatanaw ang kabuuan ng bayan.

Kabanata XI: Ang mga Makapangyarihan

Ang San Diego ay maihahalintulad sa Roma at Italya sa mahigpit na pag-aagawan sa

kapangyarihan pamunuan ng bayan. Ang alperes at si Padre Salvi ang siyang makapangyarihan dito.

Kabanata XII: Araw ng mga Patay

 Ang sementeryo ng San Diego ay nasa kalagitnaan ng isang malawak na palayan at may
bakod na lumang pader at kawayan. Sa ibang bahagi ng libingan, may dalawang tao ang humuhukay
ng paglilibingan na malapit sa pader na parang babagsak na. Sinabi ng naninigarilyong lalaki sa
sepulturero na lumipat na sila ng ibang lugar sapagkat sariwa at dumudugo pa ang bangkay na
kanyang hinuhukay. Hindi niya matagalan ang gayong tanawin.

Kabanata XIII: Mga Unang Banta ng Unos

Dumating si Ibarra sa libangan at hinanap ang puntod ng ama- si Don Rafael. Nakita nina
Ibarra at matanda ang sepulturero. Sinabi nila ang palatandaan ng libingan ni Don Rafael. Tumango
ang tagapaglibing. Pero nasindak si Ibarra ng ipagtapat ng sepulturero na kanyang sinunog ang krus
at itinapon naman ang bangkay sa lawa dahil sa utos ni Padre Garrote.

Kabanata XIV: Si Pilosopo Tasyo

Si Pilosopo Tasyo ay dating Don Anastacio. Dahil sa katalinuhan, pinatigil saiya sa pag-aaral
ng kanyang ina dahil ang gusto nito para sa anak ay maging isang pari.

Kabanata XV: Ang mga Sakristan

Si Crispin at Basilio ay magkapatid na sakristan. Nagtatrabaho sila sa simbahan na taga
kampana na sineswelduhan lang ng 2.00 kada buwan. Pinapalo sila at pinagbintangan na
mgananakaw sa simbahan. Kapag nalaman ito ni Sisa ay siguradong magagalit ito.

Kabanata XVI: Si Sisa

Si Sisa ay nakatira sa isang maliit na dampa na sa labas ng bayan. May isang oras din bago
marating ang kanyang tirahan mula sa kabayanan. Kapuspalad si Sisa sapagkat nakapag-asawa siya
ng lalaking iresponsable, walang pakialam sa buhay, sugarol at palaboy sa lansangan. Si Sisa lamang
ang kumakalinga kay Basilio at Crispin. Dahil sa kapabayaan ng kanyang asawa, naipagbili niya ang
mga alahas niya ng siya ay dalaga pa. Minsan lang umuwi ang kanyang asawa at sinasaktan pa siya.

Kabanata XVII: Si Basilio

Napatigagal si Sisa nang dumating si Basiliong sugatan ang ulo. Dumadaloy ang masaganang
dugo. Tinanong ni Sisa kung bakit naiwan si Crispin. Sinabi ni Basilio na napagbintangan na
nagnakaw ng dalawang onsa si Crispin. Hindi niya sinabi ang parusang natikman ng kapatid sa
kamay ng sakristan mayor.

Kabanata XVIII: Mga Kaluluwang Naghihirap

Dumeretso si Sisa sa ksina ng kumbento. Nakiusap si Sisa sa tagapagluto kung maari niyang
makausap ang pari. Pero, sinabi sa kanyang hindi sapagkat may sakit ito. Tinanong niya ang
tagapagluto, Kung nasaan si Crispin. Ang sagot sa kanyang tanong ay parang bombang sumabog sa
kanyang pandinig: Si Crispin ay nagtanan din pagkatapos na makapagnakaw ng dalawang onsa at
pagkawala ng pagkawala ng makapatid. Naipagbigay alam na ng alila sa utos ng kura ang pangyayari
sa kwartel. Ang mga guwardiya sibil ay maaring nasa dampa na nina Sisa upang hulihin ang
magkapatid, pagdiin pa ng alila.

Kabanata XIX: Mga Suliranin ng Isang Guro

 Kahit na dumaan ang malakas na bagyo,ang lawa ay hindi gaanong nabagabag. Palibhasa ito
ay napapaligiran ng mga bundok. Sa tabi ng lawa, nag-uusap sina Ibarra at ang binatang guro. Itinuro
ng guro kay Ibarra kung saang panig ng lawa itinapon ang labi ni Don Rafael.

Kabanata XX: Ang Pulong sa Tribunal

Ang tribunal ay isang malaking bulwagan na siyang pinagtitipunan at lugar na pulungan mga
may kapangyarihang mga tao sa bayan. May labing isang araw na lamang ang nalalabi at pista na.
Tinuligsa ni Don Felipo ang tinyente mayor at kapitan dahil malabo pa ang mga paghahanda sa
pyesta.

Kabanata XXI: Mga Pagdurusa ni Sisa

Lito ang isip na tumatakbong pauwi si Sisa. Matinding bumabagabag sa kanyang isip ang
katotohanang sinabi sa kanya ng kawaksi ng kura. Para siyang tatakasan ng sariling bait sa pag-iisip
kung paano maiililigtas sina Basilio at Crispin sa kamay ng mga sibil. Tumindi ang sikdo ng
kanyang dibdib nang papalapit na siya sa kanyang bahay ay natanaw na niya nag dalawang sibil na
papaalis na. Saglit na nawala ang kaba sa kanyang dibdib.

Kabanata XXII: Liwanag at Dilim

Magkasamang dumating si Maria at ang kanyang Tiya Isabel sa San Diego para sa pistang
darating. Naging bukambibig ang pagdating ni Maria sapagkat matagal na siyang hindi nakakauwi sa
bayang sinilangan. Ipinakiusap ni Maria sa kasintahan na huwag ng isama ang kura sa lakad nila
sapagkat magmula ng dumating siya sa bayan nilulukob siya ng pagkatakot sa tuwing makakaharap
niya ang kura.

Kabanata XXIII: Ang Piknik

Si Maria Clara ay kaagapay ang mga matatalik nitong kaibigan na sina Iday, Victorina,
Sinang at Neneng. Habang naglalakad masaya silang nagkukuwentuhan at nagbibiruan. Paminsan-
minsa ay binabawalan sila ng mga matatandang babae sa pangunguna ni Tiya Isabel. Pero, sige pa
rin ang kanilang kuwentuhan.

Kabanata XXIV: Sa Kagubatan

Pagkatapos na makapagmisa ng maaga si Padre Salvi, nagtuloy ito sa kumbento upang
kumain ng almusal. May inabot na sulat ang kanyang kawaksi. Binasa niya ito. Kapagdaka’y
nilamutak ang liham at hindi na nag-almusal. Ipihanda niya ang kanyang karwahe at nagpahatid sa
piknikan.

Kabanata XXV: Sa Tahanan ng Pilosopo

Nagpatuloy na magkaroon ng tunggalian ng paniniwala sina Mang Tasyo at Ibarra. Ayon pa
rin kay Mang Tasyo ang gobyerno ay kasangkapan lamang ng simbahan. Na ito ay matatag sapagkat
nakasandig sa pader ng kumbento at ito ay kusang babagsak sa sandaling iwan ng simbahan.

Kabanata XXVI: Ang Bisperas ng Pista

Sa bahay ng mga nakakariwasa,nakaayos ang minatamis na bungang kahoy,may
nakahandang pagkain ,alka na binili pa sa Maynila na katulad ng hamon at ng relyenong
pabo,serbesa,tsanpan at iba pang klase ng alak na inangkat pa mula sa Europa. Ang mga pagkain
ganito ay inuukol sa mga banyaga,kaibigan o kaaway,at sa mga Pilipino, mahirap man o
mayamanupang masiyahan sila sa pista.
Kabanata XXVII: Sa Pagtakip Salim
Sa lahat ng may handaan sa pista ng San Diego, isa kay Kapitan Tiyago ang pinakamalaki.
Sinadya niyang higitan sa dami ng handa ang mga taga lalawigan dahil kay Maria at Ibarra na
kanyang mamanugangin.Dahil si Ibarra ay pinuri pa ng isang tanyag na diyaryo sa Maynila sa
pagsasabing siya ay bihasa at mayamang kapitalista, Kastilang-Pilipino at iba pa.

Kabanata XXVIII: Sulatan

Inilathala sa isang malaganap na pahayagan sa Maynila ang tungkol sa pista. Ginawa ito
upang malaman ng banyaga na interesadong mabatid ang mga pamamaraan ng pagdaraos ng pista ng
mga Pilipino. Nakasaad sa dyaryo na walng makakatulad sa karangyaan ng pista ng
pinangangasiwaaan ng mga paring pransiskano, pagdalo ni Padre Hermando Sybila, mga kakilala at
mamamayang Kastila at ginoo ng gabinete, Batanggas at Maynila.

Kabanata XXIX: Ang Umaga

Ang mga tao ay nagbihis na ng mga magara at ginamit ang mga hiyas na itinatago
nila.Eksaktong alas otso ng umaga, nang simula ang prusisyon. Ito ay dinaan sa ilalim ng tolda at
inilawan ng matatandang dalaga na kausap sa kapatiran ni San Francisco.
Naiiba ang prusisyon kaysa sa nagdaang araw sapagkat ang mga nagsisilaw ay nakaabitong ginggon.
Sa suot na abito ay kaagad na makikilala ang mayayaman at mahihirap.

Kabanata XXX: Sa Simbahan

Punong-puno ng tao ang simbahan. Bawat isa ay gustong makasawsaw sa agua bendita.
Halos hindi na humihinga ang mga tao sa loob ng simbahan. Ang sermon ay binayaran ng P250,
ikatlong bahagi ng ibinayad sa komedya na magatatanghal sa loob ng tatlong gabi. Naniniwala ang
mga tao na kahit na mahal ang bayad sa komedya, ang manonood dito ay mahuhulog sa impierno
ang kaluluwa. Ang mga nakikinig naman sa sermon ay tuloy-tuloy sa langit.

Kabanata XXXI: Ang Sermon

Pinatunayan ni Padre Damaso na kaya niyang magsermon sa wikang kastila at Tagalog.
Humanga si Pari Sibyla sa pagkabigkas ni Padre Damaso at si Padre Martin ay napalunok ng laway
dahil sa alam niyang higit na maagaling ang pambungad na iyon sa kanyang sariling sermon.

Kabanata XXXII: Ang Panghugos

Ipinakita ng taong madilaw kay Nor Juan kung paano niya mapapagalaw ang pampakilos ng
kalong ang kanyang itinayo. Sabi nito ay mayroong walang metro ang taas , nakabaon sa lupa ang
apat na haligi. Sa haligi nakasabit ang malalaking lubid kayaq tila napakatibay ng pagkayari at
napakalaki. Ang bandang itaas naman ay mayroong banderang iba-iba ang kulay.

Kabanata XXXIII: Malayang Kaisipan

Panauhin ni Ibarra si Elias. Hiningi ni Elias sa binata na ipaglihim nito ang pagbibigay niya
ng babala sa kanya. Isa pa, si Elias ay nagbabayad lamang ng utang na loob sa kanya. Ipinaliwanag
din niya na dapat pa ring mag-ingat si Ibarra sapagkat sa lahat ng dako ito ay mayroong kaaway.
Kabanata XXXIV: Ang Pananghalian
Patapos na ang tanghalian nang dumating si Padre Damaso. Lahat bumati sa kanya, maliban
kay Ibarra. Nahalata ng alkalde na panay ang pasaring ni Pari Damaso kay Ibarra. Sinikap na ibahin
nito ang usapan, pero patuloy ang pari sa pagsasaring. Walang kibo na lamang si Ibarra. Pero, nang
ungkatin ni Pari Damaso ang tungklol sa pagkamatay ng ama ni Ibarrang may kasamang pag-aglahi.
Sumulak ang dugo ni Ibarra. Biglang dinaluhong niya si Pari Damaso at sasaksakin nito sa dibdib.
Pero, pinigilan siya ni Maria.

Kabanata XXXV: Mga Usap-usapan

Ang mga pangyayaring namagitan kina Ibarra at Padre Damaso ay madaling kumalat sa
buong San Diego. Sa mga usapan, hindi matukoy kung sino ang may katwiran sa dalawa. Handa ang
binata na dungisan ang kamay nito sa sinumang lumapastanganan sa kanyang ama.

Kabanata XXXVI: Ang Unang Suliranin

Isang malaking gulo ang nangyayari sa bahay ni Tiyago dahil sa hindi inaasahang pagdating
ng Kapitan-Heneral. Si Maria ay panay ang pagtangis at hindi pinakikinggan ang payo ng kanyang
ale at ni Andeng. Paano nga, pinagbawalan si Maria ng kanyang ama na makipag-usap kay Ibarra
habang hindi pa inaalis ang eskomonyon sa binata.

Kabanata XXXVII: Ang Kapitan-Heneral

Pagkadating ng Kapitan-Heneral, ipinahanap niya kaagad si Ibarra. Samantala, kinausap
muna niya ang binatang Taga-Maynila na nagkamaling lumabas habang nagsesermon sa misa si
Padre Damaso. Ang paglabas ng binata sa simbahan ay ikinagalit ni Damaso. Namumutla at nginig
ang buong katawan ng binata ng pumasok siyang kausapin ng Heneral. Ngunit, ng lumabas na ito,
nakangiti na siya. Ito ay tanda ng mabuting ugali ng Kapitan-Heneral. Mayroon siyang panahon
basta sa katarungan.

Kabanata XXXVIII: Ang Prusisyon

Ang nakakatulig na paputok at sunod-sunod na pagdupikal ng mga batingaw ay
nagbabadyang inilabas na ang prusisyon. Ang mga binata na halos lahat ay mayroong dalang sinding
parol. Kasamang naglalakad ni Kapitan Heneral ang mga kagawad, si Kapitan Tiyago, ang alkalde,
ang alperes at si Ibarra at patungo sa bahay ng kapitan.

Kabanata XXXIX: Si Donya Consolacion

Kahit na napatapat ang prusisyon sa bahay ni Donya Consolacion ay pinid na pinid. Nang
umagang iyon, ang asawa ng alperes at paraluman ng mga guwardiya sibil ay hindi nakapagsimba.
Paano hindi siya pinayagang lumabas ng kanyang asawa. Ikinahihiya ng alperes ang katawa-tawang
pagdadamit nito. Ang kanya namang amoy katulad ng kalaguyo ng mga guwardiya sibil. Pero, para
sa sarili ni Donya Consolacion siya ay higit pa ngang maganda kaysa kay Maria Clara.

Kabanata XL: Ang Karapatan at Lakas

Mag-iikasampu na ng gabi ng paisa-isang sindihan ang mga kuwitis. Ang huling pailaw ay
parang bulkan habang ang daan ay naliliwanagan ng ‘luces de Bengala’ na siyang nagsisilbing ilaw
sa mga taong naglalakad patungo sa liwasang bayan. Tapos na ang unang bahagi ng dula nang
pumasok si Ibarra. Umugong ang bulungan, pero hindi ito pinansin ni Ibarra. Malugod na binati niya
ang kasintahan at ang mga kasama nito.
Kabanata XLI: Dalawang Dalawa
Dahil sa nangyari hindi dalawin ng antok si Ibarra, kaya naisipan nitong gumawa sa kanyang
laboratoryo. Pamaya-maya pumasok ang kanyang utusan at sinabing mayroon siyang panauhing
taga-bukid. Pinapatuloy niya ito ng hindi man lamang lumilingon. Ang kanyang panauhin ay si Elias.
Tatlo ang pakay ni Elias sa pagpunta niya kay Ibarra. Una, ay upang ipaalam na nilalagnat o may
sakit si Maria Clara. Ikalawa, magpapaalam na siya kay Ibarra sapagkat nakatakda siyang magtungo
sa Batangas at ikatlo, itatanong niya sa binata kung wala itong ipagbibilin sa kanya. Hinangad ni
Ibarra ang maluwalhating paglalakbay ni Elias.

Kabanata XLII: Ang Mag-asawang De Espadaña

Dumating sa bahay ni Kapitan Tiago sina Dr. Tiburcio de Espadana, na inaanak ng kamag-
anak ni Pari Damaso at tanging kalihim ng lahat ng ministro sa Espanya at ang kanyang asawa na si
Donya Victorina na sa biglang tingin ay napapagkamalang isang Orofea.

Kabanata XLIII: Mga Balak o Panukala

Ipinakilala ni Donya Victorina si Linares. Sinabi ni Linares na siya ay anaanak ng bayaw ni
Damaso na si Carlicos. Ibinigay ni Linares ang sulat sa pari na binasa naman niya. Lumitaw na si
Linares ay nangangailangan ng trabho at mapapangasawa. Ayon kay Damaso madali niyang
maihanap ng trabaho ang binata sapagkat ito ay tinanggap na abogado sa Universidad Central.
Tungkol naman sa pag-aasawa, sinabi ni Damaso na kakauapin nila si Tiyago.

Kabanata XLIV: Pagsusuri sa Budhi

Nabinat si Maria pagkatapos na makapagkumpisal. Sa kanyang pagkahibang walang sinasabing
pangalan kundi ang pangalan ng kanyang inang hindi man lamang nakikilala.Siya ay binabantayang
mabuti ng kanyang mga kaibigang dalaga. Si Tiyago naman ay nagpamisa at nangako na magbibigay
ng tungkod na ginto sa Birhen ng Antipolo. Unti-unti namang bumaba ang lagnat ni Maria. Takang-
taka naman si Don Tiburcio sa naging epekto ng gamot na inireseta niya sa dalaga. Sa kasiyahan ni
Donya Victorina hindi niya nilabnot ang pustiso ng asawa.

Kabanata XLV: Ang mga Pinag-uusig

Ipinahayag ni Elias Kay Matandang Pablo na siya ay nagkapalad na makilala at makatulong
sa isang binatang mayaman, matapat, may pinag-aralan at nag-iisang anak ng isang taong marangal
na hinamak din ng isang pari, maraming kaibigan sa Madrid kabilang na ang Kapitan-Heneral.
Bilang pagbibigay diin, tiniyak ni Elias sa matanda na makakatulong daw ang binatang ito sa
kanilang pagnasang maipaabot sa heneral ang mga hinaing ng bayan.

Kabanata XLVI: Ang Sabungan

Katulad din ng iba pang bayan ng Pilipinas, may sabungan din sa San Diego. Nasa loob ng
sabungan sina Kapitan Pablo, Kapitan Basilio at Lucas. Habang hindi magkamayaw sa pagpusta ang
ilang sabungero sa gagawing pagsusultada, ang dalawang binatang magkapatid na sina Tarsilo at
Bruno ay naiinggit sa mga pumupusta.

Kabanata XLVII: Ang Dalawang Senyora

Habang nakikipaglaban ang lasak ni Kapitan Tiyago, magkaakbay naman na namamasyal
sina Donya Victorina at Don Tiburcio upang malasin ang bahay ng mga Indio. Nang mapadaan ang
Donya sa tapat ng bahay ng alperes nagkatama ang kanilang mga paningin. Parehong matalim.
Tiningnan ng alperes ang Donya mula ulo hanngang paa, ngumuso at dumura sa kabila. Sinugod ng
Donya ang alperes at nagkaroon ng mainitang pagtatalo… Binanggit ng Donya ang pagiging
labandera ng alperesa samantalang pinagdidikdikan naman ng huli ang pagiging pilay at
mapagpanggap na asawa ng Donya. Puyos sa galit, Habang hawak na mahigpit ang latigo ng alperes
na nanaog si Donya Consolacion, upang daluhugin si Donia Victorina. Pero, Bago mag-pang-abot
ang dalawa, dumating ang alperes. Umawat si Don Tiburcio. Ang pangyayari ay sinaksihan ng
maraming tao na nakatawag pansin ng kanilang pagtatalakan.

Kabanata XLVIII: Ang Talinhaga

Sinabi ni Ibarra sa kasintahan ang dahilan ng kanyang hindi pinasabing pagdalaw. Nakatingin
lamang sa kanya si Maria na parang inuunawa ang bawat katagang namutawi sa kanyang labi.
Malungkot si Maria, kaya nakuro ni Ibarra na bukas nalamang siya dadalaw.Tumango ang dalaga.
Umalis si Ibarra na ang puso ay ginugutay ng matinding pag-aalinlangan, gulo ang kanyang isip.

Kabanata XLIX: Ang Tinig ng mga Pinag-uusig

Nang lumulan si Ibarra sa bangka ni Elias, waring ito ay hindi nasisiyahan. Kaya, kaagad na
humingi ng paumanhin si Elias sa pagkagambala niya sa binata. Hindi na nag-aksaya ng panahon si
Elias sinabi niya kaagad kay Ibarra na siya ang sugo ng mga sawimpalad. Ipinaliwanag niya ang
napagkasunduan ng puno ng mga tulisan (Si Kapitan Pablo) na hindi na binanggit pa ang mga pag-
aalinlangan at pagbabala.

Kabanata L: Ang mga Kaanak ni Elias

Isinalaysay ni Elias ang kanyang kasaysayan kay Ibarra upang malaman nito na siya ay
kabilang din sa mga sawimpalad. May 60 taon na ang nakakalipas, ang kanyang nuno ay isang
tenedor de libros sa isang bahay- kalakal ng kastila.Kasama ng kanyang asawa at isang anak na
lalaki, ito ay nanirahan sa Maynila.Isang gabi nasunog ang isang tanggapang pinaglilingkuran niya.
Isinakdal ang kanyang nuno sa salang panununog. Palibhasay maralita at walang kayang ibayad sa
abogado, siya ay nahatulan. Ito ay ipinaseo sa lansangan na nakagapos sa kabayo at pinapalo sa
bawat panulukan ng daan. Buntis noon ang asawa, nagtangka pa ring humanap ng pagkakakitaan
kahit na sa masamang paraan para sa anak at asawang may sakit. Nang gumaling ang sugat ng
kanyang nuno, silang mag-anak ay namundok na lamang. Nanganak ang babae, ngunit hindi nagtagal
namatay ito. Hindi nakayanan ng kanyang nuno ang sapin-saping pagdurusang kanilang natanggap.
Nagbigti ito. Hindi ito naipalibing ng babae. Nangamoy ang bangkay at nalaman ng mga awtoridad
ang pagkamatay ng asawa.Nahatulan din siyang paluin.Pero, ito ay hindi itinuloy at ipinagpaliban
sapagkat dalawang buwan siyang buntis nuon. Gayunman, pagkasilang niya, ginawa ang hatol.

Kabanata LI: Mga Pagbabago

Hindi nakaimik si Linares sapagkat nakatanggap siya ng liham mula kay Donya Victorina.
Alam ni Linares na hindi nagbibiro ang Donya. Kailangang hamunin niya ang alperes subalit sino
naman kaya ang papayag na maging padrino niya, ang kura kaya o si Kapitan Tiyago. Pinagsisisihan
niya ang kanyang paghahambog at pagsisinungaling sa paghahangad lamang na makapagsamantala.
Labis siyang nagpatianod sa kapritso ng Donya.

Kabanata LII: Ang Baraha ng Patay at ang mga Anino

Madilim ang gabi at malamig ang ihip ng hangin pumapaspas sa mga dahong tuyo at
alikabok ng makipot ng daang patungo sa libingan. May tatlong anino na paanas na naguusap sa
ilalim ng pinto ng libingan. Itinanong ng isa kung nakausap na niya ng kaharap si Elias. Hindi raw
pero siguradong kasama ito sapagkat nailigtas na minsan ni Ibarra ang buhay nito. Tumugon ang
unang anino na ito nga ay pumayag na sumama sapagkat ipapadala ni Ibarra sa Maynila ang kanyang
asawa upang ipagamot. Siya ang sasalakay sa kumbento upang makaganti siya sa kura.

Kabanata LIII: Ang Mabuting Araw ay Nakikilala sa Umaga

Kinabukasan ng umaga, kumalat ang balita tungkol sa mga ilaw na nakita sa libingan ng
nakaraang gabi. Sa paniniwala ng mga puno ng mga kapatiran ni San Francisco, may 20 ang nakita
niyang kandila na sinindihan. Panaghoy at paghikbi naman ang narinig ni Ermana sipa kahit na
malayo ang kanyang bahay sa libingan. Sa pulpito, binigyang diin naman ng kura sa kanyang sermon
ang tungkol sa kaluluwa sa purgartoryo.

Kabanata LIV: Lahat ng Lihim ay Nabubunyag at Walang Di Nagkakamit ng Parusa

Tinulungan ni Elias si Ibarra sa pagpili ng mga kasulatan. Sa mga kasulatan, nabasa niya ang
tungkol kay Don Pedro Eibarramendia at tinanong niya kay Ibarra kung ano ang relasyon nito sa
kanya. Halos nayanig ang buong pagkatao ni Elias nang sabihin ni Ibarra na iyon ang kanyang nuno
na ipinaikli lamang ang apilyido. Isa pa, ito ay isang Baskongado. Natagpuan na ng piloto ang lahing
lumikha ng matinding kasawian sa kanilang buhay.

Kabanata LV: Ang Pagkakagulo

Oras ng hapunan pero nagdahilan si Maria na wala siyang ganang kumain. Nakatakdang
dumating sa ikawalo ng gabi si Ibarra. Ika-walo rin ng gabi ang nakatakdang paglusob sa kumbento
at sa kwartel. Nang sumapit ang ikawalo, napaupo sa isang sulok ang pari samantalang ang
magkaibigan ay hindi malaman ang gagawin. Nang tumugtog ang kampana, silang lahat ay tumindig
upang magdasal.

Kabanata LVI: Ang mga Sabi at Kuro-kuro

Hanggang sa kinabukasan sakmal pa rin ng takot ang buong bayan ng San Diego. Ni isa
mang tao ay walang makitang naglalakad sa gitna ng daan. Tahimik na tahimik ang buong paligid.
Pamaya-maya, isang bata ang naglakas loob na magbukas ng bintana at inilibot ang paningin. Dahil
sa ginawa ng bata, nagsisunod ang mga iba na magbukas ng bintana. Ang mga magkakapit-bahay ay
nagbalitaan. Lubhang kalagim-lagim daw ang nagdaang gabi tulad noong mandambong si Balat. Sa
kanilang pag-uusap, lumilitaw na si Kapitan Pablo raw ang sumalakay.

Kabanata LVII: Vae Victus! Sa Aba ng Mga Manlulupig

Tarsilo Alasigan ang tunay na pangalan ni Tarsilo. Pilit siyang tinatanong kung kaalam si
Ibarra sa nasabing paglusob. Ngunit, iginigiit din niyang walang kamalay-malay si Ibarra sapagkat
ang ginawa ay upang ipaghiganti ang kanilang amang pinatay sa palo ng mga sibil. Dahil dito,
iniutos ng alperes na dalhin si Tarsilo sa limang bangkay, ito ay umiling. Nakita niya ang kanyang
kapatid na si Bruno sa tadtad ng saksak, si Pedro na asawa ni Sisa at ang kay Lucas na may tali pang
Lubid sa leeg. Dahil sa patuloy itong walang immik kahit sa sunod-sunod ang pagtatanong sa kanya.
Nagpuyos sa galit ang alperes. Iniutos na paluin ng yantok si Tarsilo hanggang sa magdugo ang
buong katawan nito.

Kabanata LVIII: Ang Sinumpa

 Tuliro at balisa ang mga pamilya ng mga bilanggo. Nakakapaso ang sikat ng araw, ngunit ang
mga babae ay ayaw umalis. Mag-iikalawa ng hapon ng dumating ang isang kariton na hila ang isang
baka. Tinangka ng mga kaanak ng mga bilanggo na sirain at kalagan ang mga hayop na humihila sa
kariton. Pero pinagbawalan sila ni Kapitana Maria at sinabing kapag ginawan nila iyon, mahihirapan
sa paglakad ng kanilang ka-anak ng bilanggo. Pagkakita kay Ibarra ng mga tao, biglang umugong
ang salitaan na kung sino pa ang may sala ay siya pa itong walang tali. Dahil dito ay inutusan ni
Ibarra na gapusin siya ng mga kawal ng abot-siko.

Kabanata LIX: Pag-ibig sa Bayan

Ang ginawang pagluson ng mga naapi o sawimpalad ay nakarating at napalathala sa mga
diyaryo sa Maynila. Iba rin ang balitang nagmula sa kumbento. Iba-iba ang estilo ng mga balitang
lumaganap. Sa ibang kumbento naman ay iba ang pinag-uusapan. Ang mga nag-aaral daw sa mga
heswita sa Ateneo ay lumalabas na nagiging pilibustero. Sa kabilang dako sa isang pagtitipon sa
Intramuros na dinaluhan ng mga dalaga, mga asawa at mga anak ng kawani ang tema ng kanilang
pag-uusap ay ang tungkol din sa naganap na pag-aalsa. Ayon sa isang lalaking komang galit na galit
daw ang heneral kay Ibarra sapagkat naging napakabuti pa nito sa binata. Sinabi naman ng isang
ginang na talagang walang utang na loob ang mga indio kaya’t di dapat silang ituring na mga tunay
na tao.

Kabanata LX: Ikakasal na si Maria Clara

Dumating sa bahay ni Tiyago si Linares at ang mag-asawang de Espadaña na kapwa itinuring
na pangkat ng makapamahalaan. Sinarili ni Donya Virtorina ang usapan. Sinabi na kung babarilin si
Ibarra, iyon ang nararapat sapagkat siya ay isang pilibustero. Bagama’t namumutla at mahina si
Maria, kanyang hinarap ang mga bisita. Humantong ang usapan tungkol sa pagpapakasal nina Maria
at Linares. Nagkayarian din na magpapapista si Tiyago. Sinabihan niya si Tiya Isabel na kung ano
ang nasa loob ni Maria tungkol sa napipinto nitong pakikipag-isang dibdib. Sa wari, desidido na si
Tiyago na ipakasal si Maria sapagkat nakini-kinita niyang siya’y maglalabas-masok sa palasyo sa
sandaling maging manugang niya si Linares. Si Linares ang tagapayo ng Kapitan Heneral, kaya’t
inaakala ni Tiyago na siya ay kaiinggitan ng mga tao.

Kabanata LXI: Ang Barilan sa Lawa

Habang mabilis na sumasagwan si Elias, sinabi niya kay Ibarra na itatago siya sa bahay ng
isang kaibigan sa Mandaluyong. Ang salapi ni Ibarra na itinago niya sa may puno ng balite sa
libingan ng ninuno nito ay kanyang ibabalik upang may magamit si Ibarra sa pagpunta nito sa ibang
bansa. Nasa ibang lupain daw ang katiwasayan ni Ibarra at hindi nababagay na manirahan sa
Pilipinas, dahil ang buhay niya ay hindi inilaan sa kahirapan. Inalok ni Ibarra na magsama na lang
sila ni Elias, tutal pareho na sila ng kapalaran at magturingan na parang magkapatid. Pero, tumanggi
si Elias.

Kabanata LXII: Ang Pagtatapat ni Padre Damaso

Hindi napansin ni Maria ang maraming regalo na nakabunton sa itaas ng hapag. Ang mga
mata niya ay nakapako sa diyaryong nagbabalita tungkol sa pagkamatay o pagkalunod ni Ibarra.
Pero, hindi naman binabasa ni Maria ang dyaryo. Pamaya-maya dumating si Pari Damaso na
hinilingan kaagad ni Maria na sirain ang kasunduan ng kanyang kasal kay Linares at pangalagaan
ang kapakanan ng ama. Sinabi ni Maria na ngayong patay na si Ibarra walang sinumang lalaking
kanyang pakakasalan. Dalawang bagay na lamang ang mahalaga sa kanya, ang kamatayan o ang
kumbento.Napagmuni ni Pari Damaso na pinaninindigan ni Maria ang kanyang sinabi, kaya humingi
ito ng tawad sa kanya. Napahagulgol pa ito ng malakas habang binibigyan diin niya ang walang
kapantay na pagtingin kay Maria. Wala siyang nagawa kundi pahintulutan na pumasok sa kumbento
si Maria kaysa piliin nito ang kamatayan.

Kabanata LXIII: Ang Noche Buena

Noche buena na, ngunit ang mga taga-San Diego ay nangangatog sa ginaw bunga ng hanging
amihan na nagmumula sa hilaga. Hindi katulad ng nakaraan na masayang-masaya ang mga tao.
Ngunit ngayon lungkot na lungkot ang buong bayan. Wala man lamang nakasabit na mga parol sa
bintana ng bahay. Kahit na sa tahanan ni Kapitan Basilio ay wala ring kasigla-sigla. Kausap ng
kapitan si Don Filipo na napawalang sala sa mga bintang na laban dito nang mamataan nila si Sisa na
isa ng palaboy pero hindi naman nananakit ng kapwa.Nakarating na si Basilio sa kanilang tahanan.
Pero, wala ang kanyang ina. Paika-ika niyang tinalunton ang landas patungo sa tapat ng bahay ng
alperes. Nanduon ang ina, umaawit ng walang katuturan. Inutusan ng babaing nasa durungawan ang
sibil na papanhikin si Sisa. Subalit nang makita ni Sisa ang tanod, kumaripas ito ng takbo. Takot.
Hinabol ni Basilio ang ina, pero binato siya ng alilang babaing nasa daan.

Kabanata LXIV: Katapusan

Magmula ng pumasok sa kumbento si Maria, nanirahan na si Padre Damaso sa Maynila.
Namatay si Padre Damaso sa sama ng loob. Sa kabilang dako, si Padre Salvi habang hinihintay niya
ang pagiging obispo ay nanungkulan pansamantala sa kumbento ng Sta. Clara na pinasukan ni Maria
Clara. Kasunod nito ay umalis na rin sa San Diego at nanirahan na sa Maynila. Ilang linggo naman
bago naging ganap na mongha si Maria, si Kapitan Tiyago ay dumanas ng sapin-saping paghihirap
ng damdamin, nangayayat ng husto, naging mapag-isip at nawalan ng tiwala sa mga kainuman.
Pagkagaling niya sa kumbento, sinabihan niya si Tiya Isabel na umuwi na ito sa Malabon o sa San
Diego sapagkat gusto na lamang mabuhay mag-isa

ARALIN 11: KARAGDAGANG IMPORMASYON SA NOLI ME TANGERE

Mahalagang pag aralan ang nobelang Noli Me Tangere upang matutunan natin ang mga
mahahalagang aral noong panahon na andito pa sa ating bansa ang mga dayuhan na Kastila.
Nakapaloob sa nobelang ito ang mga mensaheng nais iparating ng may akdang si Dr. Jose Rizal.  

Nilikha ang nobelang Noli Me Tangere ng ating pambasang bayani na si Dr. Jose Rizal
noong 1887. Hango ito sa salitang Latin an ang ibig sabihin ay "Touch me not". Nilikha ang akdang
ito sa wikang Espanyol at kalaunan ay nilimbag sa wikang Filipino upang mas maintindihan ng mga
Pilipino. Sinundan ito ng pangalawang nobela na El Filibusterismo. Isinaad sa nobelang Noli Me
Tangere ang mga isyu at temang tungkol sa mga sumusunod:
 Pagmithi ng ating kalayaan mula sa mga dayuhang Espanyol. Naramdaman ng mga Pilipino
mula sa pagbabasa ng nobelang ito ang matinding kagustuhan ng ating bayani na maging
malaya mula sa mga mananakop. Ipinakita niya ang istorya ni Sisa at Basilyo, ang mga
Pilipinong indiyo na nakaranas ng pang aapi mula sa mga prayle at kastila.  
  Pagiging deboto ng mga Pilipino at iba pang tauhan sa pamilya. Ipinakita sa nobelang ito ang
kahalagahan ng pamilya. Kung paano binibigyang importansya ng bawat tauhan ang kanilang
pamilya. Si Sisa ang isa sa mga tauhang nagpakita ng labis na pagmamahal sa kanyang mga
anak.
 Pagiging makabayan. Si Elias at Crisostomo Ibarra ang ilan sa mga tauhan ng nobela na
gumawa ng paraan upang lumaban sa mga mapang abusong kastila upang makalaya sila sa
mga ito.
 Bukod sa mga aral, napakahalaga rin ng mga isinaad na mga tagpo, kaugalian at tradisyon sa
nobela upang malaman natin ang ating nakaraan at kasaysayan.

Ang nobelang ito na kilala sa Ingles na “Touch Me Not” ay isa sa dalawang magkadugtong
nobela na isinulat ng ating pambansang bayani na si Jose Rizal (buong pangalan ay Jose Protacio
Mercado Rizal y Alonzo Realonda).

Isinulat niya ang nobelang ito upang ipakita sa mga kapwa Pilipino ang pang-aabusong ginagawa
ng mga pari sa panahong Kastila.

ARALIN 12: MGA MAHAHALAGANG IMPORMASYON SA EL FILIBUSTERISMO

Ang ikalawang nobela ni Dr. Jose Rizal na El Filibusterismo, ang sikwel o karugtong ng Noli
Me Tangere, ay sinimulan niyang isulat sa kaniyang tinubuang Calamba noong Oktubre, 1887, sa
kaparehong taon kung kailan natapos ang manuskripto at maipalimbag ang kaniyang unang nobela.
Makalipas ang halos isang taon, 1888, nirebisa ni Dr. Rizal sa London ang halos lahat ng naisulat na
niya sa ikalawang nobela. Gayunman, may mangilan-ilang sanggunian ang nagsasabing nasimulan
niyang isulat ito sa London habang tinatapos pa niya ang pagsusulat ng Noli Me Tangere.
Kung pagbabatayan naman ang talambuhay ni Dr. Rizal, tumataliwas ang pahayag na ito
dahil hindi man lamang nabanggit ang London sa mga bayang pinuntahan ni Dr. Rizal habang
sinusulat pa niya ang kaniyang unang nobela. Ayon sa aklat na “Rizal’s Life, Works, and Writings”
ni G. Gregorio F. Zaide, sinimulang isulat ni Dr. Rizal ang unang mga kabanata ng Noli Me Tangere
sa Madrid, Espanya noong 1884; ipinagpatuloy niya ito sa Paris, Pransiya; maging sa Wilhelmsfeld,
Alemanya sa mga buwang Abril–Hunyo; at tinapos sa Berlin, Alemanya sa huling mga buwan ng
1886 at ipinalimbag sa Berliner Buchcdrukrei Actien Gesselchaft noong 29 Marso 1887 sa halagang
Php300 para sa 2,000 kopya.
Samantala, ipinagpatuloy naman niya ang pagsusulat ng El Filibusterismo sa Paris, Madrid,
at Biarritz, Pransiya. Mapapansing iba-ibang lugar ang napuntahan ni Dr. Rizal habang sinusulat pa
niya ang kaniyang mga nobela. Para sa Noli Me Tangere, ang mga dahilan ay may kinalaman sa
kaniyang pamamasyal sa iba’t ibang bansa at sa kaniyang propesyon. Samantala, mula sa Biarritz,
Pransiya kung saan niya tinapos ang pagsusulat ng ikalawang nobela ay lumipat naman siya sa
Ghent, Belgium dahil sa dalawang bagay: (1) makaiwas kay Suzanne Jacoby na kaniyang sinisinta
nang mga oras na iyon, at (2) higit na mababa ang halaga ng palimbagan sa nasabing lugar. Tanong:
Bakit niya iniiwasan si Suzanne Jacoby sa mga sandaling iyon kung tunay niya itong sinisinta? Sa
kabila ng silakbo ng pagmamahal, kinailangan niyang pigilin ang kaniyang damdamin kay Suzanne
Jacoby alang-alang sa maalab niyang pag-ibig sa Filipinas. Isinakripisyo ni Dr. Rizal ang kaniyang
nararamdaman sa isang babae―ang kaniyang personal na pangangailangan―dahil higit na kailangan
siya ng kaniyang mga kababayang patuloy na nagtitiis sa panlalapastangan ng mga Espanyol. Dahil
na rin sa nagsilbing aral para sa kaniya ang masaklap na mga karanasan sa pagpalalathala ng Noli
Me Tangere, nanirahan siya sa masikip na kuwarto ng kaniyang kaibigang si Jose Alejandrino para
lamang maipalimbag ang kaniyang El Filibusterismo sa F. Meyer-Van Loo Press, No. 66 Viaanderen
Street, Ghent, Belgium. Ayon sa isa sa mga anekdota ni Jose Alejandrino para kay Dr. Rizal, labis-
labis ang pagtitipid na ginawa niya para lamang maging matagumpay ang pagpapalimbag sa El
Filibusterismo. Ayon kay G. Alejandrino, sang-ayon sa aklat muli na “Rizal’s Life, Works, and
Writings” ni G. Gregorio F. Zaide, ang tinutuluyan nilang apartment ay may sariling canteen pero sa
halip na kumain doon, dahil sa mas mapapamahal sila, ay bumili na lamang si Rizal ng isang latang
biskuwit at ilang kape para sa mga almusal nilang dalawa sa loob ng isang buwan. Ang ginawa pa ni
Dr. Rizal, hinati niya nang pantay para sa kanilang dalawa ang mga biskuwit. Si G. Alejandrino,
dahil sa hindi nakasusunod sa kaniyang rasyon o kung ilang biskuwit lamang ang kaniyang
kailangang kainin sa isang araw, ay halos maubos na ang kaniyang mga biskuwit sa loob lamang ng
kalahating buwan. Samantala, si Dr. Rizal ay nagawa mismong tipirin ang sarili sa pagkain para
lamang maipalimbag ang kaniyang nobela. Subalit sa hindi magandang palad, tulad sa mga nangyari
sa kaniya habang ipinapalathala ang unang nobela, muli na namang kinapos sa salapi si Dr. Rizal.
Naubos na ang perang nakuha mula sa pagsangla niya sa kaniyang mga alahas. [Hindi lamang
malinaw kung may kinita siya mula sa mga pinagbilhan ng kaniyang unang nobela.] Muli na naman
siyang humingi ng tulong sa kaniyang mga kaibigan ngunit natalagan bago dumating kaya noong 6
Agosto 1891 ay itinigil ang paglilimbag sa nobela na noo’y nasa ika-112 pahina na. Hindi nagtagal,
tulad muli sa mga nangyari habang ipinapalimbag ang Noli Me Tangere, ay dumating ang salaping
kailangan ni Dr. Rizal mula sa isa sa kaniyang mga kaibigan na si Valentin Ventura na noo’y nasa
Paris. Sa tulong ng sugo ng Diyos, ang ikalawang nobela ni Dr. Rizal ay natapos sa pagpapalimbag
noong 18 Setyembre 1891.

Ang El Filibusterismo ay binigyan ng iba’t ibang saling-pamagat. Sa wikang Ingles, ito ay

isinalin bilang “The Filibustering”. May salin din ito sa wikang Ingles na ang pamagat ay “The
Reign of Greed” na tinumbasan naman sa wikang Tagalog ng “Ang Paghahari ng Kasakiman”. Sa
ibang aklat sa wikang Ingles, ito ay “The Subversive” na ang salin naman sa wikang Filipino ay
“Ang Subersibo”. Anuman ang pamagat, ang salitang filibusterismo ay nanggaling sa salitang
Kastila na “filibustero” na hiniram naman sa salitang Pranses na “flibustier” na tumutukoy sa
sumusunod na mga kahulugan: pirata (pirate), isang taong mangingikil ng buwis o pag-aari ng iba
(plunderer), at isang taong may kinalaman sa rebolusyon o pumupunta pa sa ibang bayan para
suportahan ang isang pag-aaklas (freebooter). Ayon mismo kay Dr. Jose Rizal, na mababasa rin sa
ginawang introduksiyon ng kaibigan niyang si Ferdinand Blumentritt para sa kaniyang ikalawang
nobela, ang “filibustero” ay nangangahulugang “mapanganib na taong (makabayan) mamamatay
kahit na anong oras”. Ito ang kontekstuwal na pagpapakahulugan ng mga Espanyol at ilang Filipino
noon na nakaaalam ng salitang ito. Unang pagkakataon na narinig ito ni Dr. Rizal ay noong binitay
ang tatlong paring martir dahil sa pagkakadawit sa Cavite Munity. Labis-labis na pagkabalisa ang
idinulot ng salitang ito sa mga Pilipino maging sa mga nakapag-aral dahil ito ay parang parusang
bigla na lamang ipapataw ng mga Espanyol sa kung sinumang Pilipinong nais nilang mamatay. Dahil
dito, ipinagbawal mismo ni Francisco Mercado, ama ni Dr. Rizal, ang pagbanggit ng mapanganib na
salitang ito, maging ng mga salitang “Cavite” at “Burgos” (isa sa tatlong paring martir na kaibigan
ng kapatid ni Dr. Rizal na si Paciano), dahilan para kakaunti lamang ang nakaaalam ng salitang ito.

Labing-isang taong gulang pa lamang noon si Dr. Rizal nang masaksihan niya ang kalunos-
lunos na pagbitay sa tatlong paring martir, ang GOMBURZA, na sina Mariano Gomez de los
Angeles, Jose Apolonio Burgos y Garcia, at Jacinto Zamora y del Rosario. Marami ang nalungkot at
marami ang nagalit dahil pinatay ang tatlong paring inosente na dinawit lamang sa Cavite Mutiny.
Ang Cavite Mutiny ay ang pag-aaklas noon sa Cavite ng tinatayang 200 pinagsama-samang
manggagawang Pilipino at lokal na mga sundalo dahil sa sapilitang paggawa o polo y servicio at
pagkakaltas ng buwis ng mga Espanyol sa natatanggap nilang bayad. Gayunman, ang pag-aaklas na
ito ay hindi naging matagumpay dahil lahat ng nagsipag-aklas ay hinuli, pinarusahan, at pinatay.
Sinuman ang sumubok na sumuporta at tumulong sa pag-aaklas ay parehong kapalaran ang sinasapit.
Dahil sa maraming Espanyol lalong-lalo na ang mga prayle ang galit at naiinggit sa GOMBURZA,
idinawit nila ang mga pangalan ng tatlong pari bilang mga filibustero. Sila ay binitay sa
pamamagitan ng garote sa Bagumbayan (ngayon ay Luneta Park) noong 17 Pebrero 1872. Ang
karumal-dumal na pangyayaring iyon, kahit maraming taon na ang lumipas, ay kumintal sa isipan at
bumiyak sa puso ni Dr. Rizal kaya ang GOMBURZA ang kaniyang pinag-alayan ng pagsusulat ng
nobelang El Filibusterismo. Ano’t anuman, nang isulat ni Dr. Rizal ang dedikasyon sa nobela ay
nagkaroon ng kaunting pagkakamali ang bayani. Sa kaniyang orihinal na sipi, naisulat niya na
binitay ang GOMBURZA noong 22 Pebrero 1872 at hindi 17 Pebrero 1872 na siyang talang
pangkasaysayan. Maging sa pagsasama ng edad ng tatlong paring martir ay nagkaroon ng dalumat: si
Mariano Gomez na namatay sa edad na 72 ay nailahad ni Dr. Rizal ng 85 taong gulang; si Jose
Burgos, ayon sa bayani ay namatay sa edad na 30 pero ayon naman sa mga historyador ay 35 taong
gulang; at si Jacinto Zamora naman ay namatay sa edad na 36 pero ayon kay Dr. Rizal ay 35 taong
gulang.
Tulad sa nabanggit sa unang bahagi ng tekstong ito: nirebisa ni Dr. Rizal sa London ang
halos lahat ng naisulat na niya sa ikalawang nobela noong 1888. Ito ay may kinalaman mismo sa
kaniyang naging mga inspirasyon sa pagsusulat; ngunit naiiba sa mga inspirasyon ng ibang
manunulat―ang kaniyang masasakit na karanasan sa totoong buhay―dahilan para maging mabigat
ang mga emosyon at mga pangyayaring mayroon sa El Filibusterismo. Ang mga ito ay ang mga
sumusunod: (1) ang pagmamalupit ng mga paring Dominiko sa mga magsasaka ng Calamba at sa
kanyang pamilya―matutunghayan sa Kabanata 4; (2) ang pagkamatay ng dalawang Filipino sa
Madrid na sina Felicisimo Gonzales at ang kaibigan niyang si Jose Maria Panganiban; (3) ang away
nilang dalawa ni [Heneral] Antonio Luna dahil sa isang babae, si Nelly Bousted; (4) ang tunggalian
sa pagitan nila ni Marcelo H. del Pilar sa pamumuno ng samahan ng mga Kastila at mga Filipino sa
Espanya―mababasa sa unang mga bahagi ng nobela ukol sa pagpapatayo ng Akademya ng wikang
Kastila; at (5) ang pagpapakasal ng kanyang kasintahang si Leonor Rivera sa isang inhinyerong
Ingles na si Henry C. Kipping―matutunghayan sa huling mga bahagi ng nobela, sa kabanata kung
saan nagpakasal si Paulita Gomez kay Juanito Pelaez.
Tulad sa Noli Me Tangere, ang ilang tauhan sa nobelang ito ay hinango mismo ni Dr. Rizal
sa tunay na buhay: (1) ang ginagalang na paring Pilipino na si Padre Florentino ay walang iba kundi
si Padre Leoncio Lopez na malapit na kaibigang pari ni Dr. Rizal; si Isagani ay si Vicente Ilustre na
isang makata; si Paulita Gomez ay si Leonor Rivera, ang pinsan ni Dr. Rizal na naging kasintahan
niya, si Leonor Rivera din si Maria Clara sa Noli Me Tangere, mapapansin na magkaiba ang mga
katangian nina Maria Clara at Paulita Gomez pero pareho lamang hinalaw sa iisang tao; si Simoun,
ang pangunahing tauhan, ay walang iba kundi si Simon Bolivar, ang tagapagpalaya ng Katimugang
Amerika mula sa pananakop ng Espanya; si Padre Salvi ay si Padre Antonio Piernavieja; si Donya
Victorina ay si Donya Agustina Medel; at si Kapitan Tiago ay si Kapitan Hilario Sunico.
Para sa inyo, alin nga ba ang superyor o mas nakaaangat: ang Noli Me Tangere ba o ang El
Filibusterismo? Sa bagay na ito, nahati ang mga opinyon ng mga kaibigan ni Dr. Jose Rizal. Para
kina Ferdinand Blumentritt, Graciano Lopez-Jaena, Dr. Rafael Palma (kapatid ni Jose Palma na
siyang nagsatitik ng “Lupang Hinirang”), at marami pang iba, ang higit na nakaaangat ay ang El
Filibusterismo. Para naman kina Marcelo H. del Pilar, Wenceslao Retana (hindi siya kaibigan ni Dr.
Rizal, sa katunayan ay isa siya sa mga Espanyol na bumatikos ng Noli Me Tangere at nakaaway
mismo ng bayani pero nang mamatay si Dr. Rizal ay doon siya labis na humanga rito at siya ang
kauna-unahang gumawa ng talambuhay ni Dr. Jose Rizal), maging kay Dr. Jose Rizal, ang superyor
ay ang Noli Me Tangere. Sang-ayon mismo kay Dr. Rizal, siya ay nakaramdam ng tabang (grain of
salt) o tampo sa mga nagsabing mas nakaaangat ang kaniyang ikalawang nobela. Sa kabila ng
kaniya-kaniyang opinyon, dumating naman ang pinakamagandang reaksiyon mula sa isa sa mga
kaibigan ng bayani―si Mariano Ponce― “It is, indeed, excellent. I can say nothing of your book,
but this: it is really marvelous like all the brilliant productions of your pen. It is a true twin of the
Noli.”

Bago pa man bumalik sa sariling bayan si Jose Rizal noong Oktubre 1887, marami ng kasawiang
dinanas ang kanyang mga kamag-anakan at kaibigan dahil sa pagkakasulat niya ng Noli Me
Tangere. Nang mga panahong yao’y nagdaranas din ng suliranin sa lupa ang mga magsasaka ng
Calamba. Ito ay kanilang inilapit kay Rizal na humingi naman ng tulong ang pagdinig sa kasi ng
problema sa lupa, napasabay pa sa pagdinig ng kaso ni Rizal ukol sa pagpapalathala ng tinaguriang
“makamandag” na babasahing Noli Me Tangere. Maraming mga tuligsa at pagbabanta ang tinanggap ni
Rizal. Ang kanyang pamily ay giniyagis din ng maraming mga panggigipit.

Sinimulan ni Rizal and nobelang El Filibusterismo sa harap ng karanasang ito. Magkakabisa

sa kanya kaipala ang mga sakit sa loob na dinanas niya at ng kanyng pamilya. Bagaman may mga
pagpapalagay na mayplanosi Rizal para sa ikalwang nobela, naiba ito ng mga pangyayaring
kinasangkutan niya sa pagbabalik sa sariling bayan. Tuwiran at di-tuwiran, naapektuhan ito ng wala
pang anim na buwang pagkamalas niya ng mga kasamaang ginagawa ng mga pari, katulad ng
“pagpapayaman sa kanilang mga asyenda, pang-aakit sa mga babae, panggugulo, pagliligpiy sa mga
kaaway atbp.”

Nilisan ni Rizal ang Pilipinas noong Pebrero 3, 1888 dahil sa pangamba niyang manganib ang
buhay ng mga mahal sa buhay. Katakut-takot na liham ng mga pagbabanta na karamihan ay walang
lagda ang dumarating at ipinayo ng gobernador na bumalik siya sa ibang bansa. Ani Rizal sa isang
sulat na ipinadala niya kay Blumetritt habang naglalakbay.

“Lahat ng mga punong panlalawigan at mga arsobispo ay naparoroon sa Gobernador

Heneral araw-araw upang ako’y ipagsumbong. Ang buong ahente ng Dominiko ay sumulat ng
sumbong sa mga alkalde na nakita nila akong lihim na nakikipagpulong sa mga babae at lalaki sa
itaas ng bundok. Totoong ako’y naglalakad sa bundok kung bukangliwayway na kasama ng mga
lalaki, babae at bata upang damhin ang kalamigan ng umaga ngunit laging may kasamang tenyente
ng guwardiya sibil na marunong managalog…
Inalok ako ng salapi ng akong mga kababayan para lisanin ang pulo. Hiniling nila ang mga
bagay na ito hindi lamang sa aking kapakanan kundi sa kanila na rin sapagkat marami akong
kaibigan at kasalamuha na maaaring ipatapon kasama ko sa Balabag o Marianas. Dahil dito kahit
may kaunting karamdaman, ako’y dali-daling nagpaalam sa aking pamilya.”
Hindi nagwakas sa paglisan ni Rizal ang suliranin. Ang kanyang pamilya ay inusig.
Umakyat ang kaso sa lupa ng mga Mercado-Rizal hanggang Kataastaasang Hukuman ng
Espanya. Maraming kamag-anakan niya ang namatay at pinag-usig. May isa pang tinanggihang
mapalibinng sa libingang Katoliko. Sa gitna ng mga pag-aalalang ito, ginigiyagis si Rizal ng mga
personal at pulitikal na suliranin; nangungulila siya kay Leonor Rivera at waring walang
kasiglahan ang insipirasyong dulot ng paniningalang-pugad kay Nellie Boustead; sinasagot niya
ang kabi-kabilang tuligsang tinatamo ng Noli Me Tangere; namatayan siya ng dalawang kaibigan
at mababa ang pagkikilalang iginagawad sa kanya ng mga kasama sa Kilusang Propaganda.
Bukod dito’y dumanas si Rizal ng suliranin sa pananalapi. Naisiwalat ni Rizal ang kanyang
paghihirap sa isang liham na naipadala kay Jose Maria Basa:

“Ako’y nanghihinawa na sa paniniwala sa ating mga kababayan. Parang sila’y nagkakaisa

upang maging mapait ang aking buhay; pinipigilan nila ang aking pagbabalik, nangangakong
bibigyan ako ng tustos, at pagkatapos na gawin sa loob ng isang buwan ay kalilimutan nang muli
ako… Naisanla ko na ang aking mga alahas, nakatira ako sa isang mumurahing silid, kumakain ako
sa mga pangkaraniwang restawran upang makatipid at mailathala ko ang aking aklat. Hindi naglao
iyon, ititigil ko kung walang darating sa aking salapi. A, sasabihin ko sa iyong kung hindi lamang sa
iyo, kung hindi lamang ako naniniwalang may mga mabubuti pang Pilipino, nais kong dalhin ang
aking mga kababayan at ang lahat sa demonyo…”

Sa kabutihang palad, nang lahat ang pag-asa ni Rizal, dumating ang hindi niya
inaasahang tulong ni Valentin Ventura mula sa Paris. Ipinadala niya ang kabuuang gugol sa
pagpapalimbag ng aklat matapos mabalitaan ang pangangailangan ni Rizal sa salapi. Natapos
limbagin ang aklat noong Setyembre 18, 1891 saGhent,Belgium. Inihandog ni Rizal ang nobela
sa alaala ng mga paring sina Gomez,BurgosatZamora.

Ang pagkahandog na ito sa tatlong paring martir ng ikalawang nobela ni Rizal ang
panunahing dahilan kung bakit ito ay itinuturing na isang nobelang political. Naglalahad dito sa
isang malatalaarawang pagsasalaysay ang mga suliranin ng sistema ng pamahalaan at ang mga
kaakibat na problema: problema sa lupa, pamamahala, pamamalakad ng relihiyon at edukasyon,
katiwalian atbp. Tuwiran at di-tuwiran, masasalamin din ang mapapait na karanasang gumiyagis
kay Rizal sa ilang mga eksena at yugto ng nobela.

Masagisag at malarawan ang ebolusyon ni Simoun mula kay Crisostomo Ibarra, bagaman
hindi maiiwasang makilala ang mga kapaitan at kabiguan sa paraang hindi maipagkakamali –
kasama na pati ang pangungulila at pag-aasam sa pag-ibig.

Sa El Filibusterismo, ipinakilala ni Rizal ang isang pagbabanyuhay niya bilang nobelista.

Ang nobelang El Filibusterismo (literal na “Ang Pilibusterismo“) o Ang Paghahari ng

Kasakiman ay ang pangalawang nobelang isinulat ng pambansang bayani ng Pilipinas na si José
Rizal, na kaniyang buong pusong inialay sa tatlong paring martir na lalong kilala sa bansag
na Gomburza o Gomez, Burgos, at Zamora. Ito ang karugtong o sequel sa Noli Me Tangere at
tulad sa Noli, nagdanas si Rizal ng hirap habang sinusulat ito at, tulad din nito, nakasulat ito
sa Kastila. Sinimulan niya ang akda noong Oktubre ng 1887 habang nagpapraktis ng medisina sa
Calamba.

Sa London, noong 1888, gumawa siya ng maraming pagbabago sa plot at pinagbuti niya
ang ilang mga kabanata. Ipinagpatuloy ni Rizal ang pagtatrabaho sa kaniyang manuskrito habang
naninirahan sa Paris, Madrid, at Brussel, at nakumpleto niya ito noong Marso 29, 1891,
sa Biarritz. Inilathala ito sa taon ring iyon sa Gent. Isang nagngangalang Valentin Ventura na
isa niyang kaibigan ang nagpahiram ng pera sa kanya upang maipalimbag at mailathala ng maayos
ang aklat noong Setyembre 22, 1891.

Ang nasabing nobela ay pampulitika na nagpapadama, nagpapahiwatig at nagpapagising

pang lalo sa maalab na hangaring makapagtamo ng tunay na kalayaan at karapatan ng bayan.

Mga Tauhan sa El Filibusterismo

SIMOUN

Isang napakayamang mag-aalahas at kaibigang matalik at tagapayo ng Kapitan Heneral.

Makapangyarihan siya kaya’t iginagalang at pinangingilagan ng mga Indio at maging ng mga prayle
man. Nais niyang udyukan ang damdamin ng mga makabayang Pilipino sa palihim at tahimik niyang
paghahasik ng rebolusyon; linisin ang bayan; at lipulin ang lahat ng masasama kahit pa siya mismo
ay inuusig din ng kanyang budhi sa paraang kanyang ginagawa.
 
KABESANG TALES 

Ang naghahangad ng karapatan sa pagmamay-ari ng lupang sinasakana inangkin ng mga prayle;

napakasipag na magsasaka na dating kasama sa mayayamang may lupain; ama ni Juli.

ISAGANI 

Siya ay pamangkin Padre Florentino at kasintahan ni Paulita Gomez. Maliban pa rito si Isagani ay isa
sa mga sa hangaring magkaroon ng sariling akademya para sa wikang kastila ang Pilipinas.
 
BASILIO 
 
Nalampasan niya ang mga hilahil ng buhay dahil sa nagpaalipin siya kay Kapitan Tiago. Nagpunyagi
siya sa pag-aaral. Nilunok niya ang pangmamaliit sa kanya ng kapwa mag-aaral at ng mga guro dahil
sa kanyang anyo at kalagayan sa buhay. Nagtagumpay siya at nakapanggamot agad kahit hindi pa
natatanggap ang diploma ng pagtatapos.
 

JULI

Ang pinakamagandang dalaga sa Tiani, na anak ni Kabesang Tales at katipan ni Basilio. Siya
ay isang Pilipinang madasalin, masunurin, matiisin, at madiskarte sa buhay upang makatulong sa
pamilya.
 
PADRE FLORENTINO 

Isang mabuti at kagalang-galang na paring pilipino, si Padre Florentino. Pinilit lamang siya ng inang
maging lingkod ng Diyos dahil sa kanyang panata. Siya ang kumupkop sa pamangking si Isagani
nang maulila ito sa magulang.
 

TANDANG SELO 

Maunawaing ama ni Kabesang Tales na nabaril ng kanyang sariling apo; mapagmahal na lolo ni Juli;
Siya ang kumalinga kay Basilio sa gubat nang tumakas sya mula sa mga guwardiya sibil sa Noli Me
Tangere.
 
QUIROGA 

Isang mayamang mangangalakal na intsik na nais magtayo ng kosulado sa Pilipinas; nagkautang na

siyam nalibong piso kay Simoun.

BEN ZAYB  

Isang mamahayag, mababa ang tingin niya kay padre Camorra. Utak sa lumalabas na magaganda at
mabubuting balita tungkol sa Kapitan Heneral at sa iba pang matatas na opisyal upang mapalapit sa
mga tao.
DON CUSTODIO 

Likas na matalino, siya ang susi upang mapahintulutang magbukas na isang paaralang nagtuturo ng
wikang kastila.
 

DONYA VICTORINA 

Mapagpanggap na Europeana ngunit isa namang Pilipina. Siya ang tiyahin ni Paulita Gomez na isang
Pilipinang walang pagpapahalaga sa kanyang lahi, at mapagtakwil sa mga Indiong kanyang kalipi.
 
PADRE BERNARDO SALVI 

Isang paring Pransiskano na pinakikinggan at iganagalang ng iba pa niyang kasamahang prayle. Siya
ay mapag-isip. Umibig nang lubos kay Maria Clara at kompesor ng dalagang ito ni Kapitan Tiago.

PLACIDO PENITENTE 

Ang mag-aaral na nawalan ng ganang mag-aral sanhi ng suliraning pampaaralan.

 

MACARAIG

Ang mayamang mag-aaral na masigasig na nakikipaglaban para sa pagtatatag ng Akademya ng

Wikang Kastila ngunit biglang nawala sa oras ng kagipitan.
 
JUANITO PELAEZ 

Ang mag-aaral na kinagigiliwan ng mga propesor; nabibilang sa kilalang angkang may dugong
Kastila.

KALIHIM

Sa kanya binibilin ang mga dapat pagdesisyunan ng Kapitan Heneral.

HERMANA PENCHANG 

Ang mayaman at madasaling babae na pinaglingkuran ni Juli.

 

PADRE HERNANDO SIBYLA

Isang matikas at matalinong paring Dominiko. Siya ang Vice-Rector ng Unibersidad ng Santo
Tomas. Salungat siya sa pagpasa’ ng panukala upang makapag-aral at matutong wikang Kastila ang
mga mag-aaral.
 

PADRE IRENE

Isang paring Kanonigo na minamaliit at gaanong iginagalang ni Padre Camorra. Siya ang nilapitan
ng mga mag-aaral upang mamagitan at maipasa’ ang panukalang magkaroon mg akademya sa
pagtuturo ng wikang Kastila ang mga estudyante. Naging tagaganap siya ng huling habilin ng
kaibigang si Kapitan Tiago.
 

KAPITAN HENERAL 

Heneral siya na pinakamataas na pinuno ng pamahalaan. SIMBOLISMO – larawan siya ng

pabiglabigla at makapritsong humatol. Hindi niya alintana ang kapakanan ng kanyang
pinamumunuan.
 

PADRE CAMORRA 

Isang batang paring Pransiskano na mahilig makipag-tungayaw kay Ben Zayb sa kung ano-anong
bagay na maibigan. Siya ang kura ng Tiani. Wala siyang galang sa kababaihan lalo na sa
magagandang dilag.
 
MATAAS NA KAWANI 

Kagalanggalang, tumutupad sa tungkulin , may paninindigan at may pananagutan.

 

SANDOVAL

Ang kawaning Kastila na sang-ayon o panig sa ipinaglalaban ng mga mag-aaral.

 
PADRE FERNANDEZ 

Isang paring Dominiko na bukas ang isip sa pagbabago lalo na sa edukasyon ng mga mag-aaral.
Sang-ayon siya sa adhikain ng mga makabagong mag-aaral sa pag-aaral ng wikang Kastila. Hindi
siya nalulugod sa tiwaling gawain ng mga pinuno at kawani ng pamahalaan at ng mga kapwa niya
prayle.
 

PECSON 

Siya ay isa sa mga estudyanteng may hangaring magkaroon ng Akademya ng Wikang Kastila sa
Pilipinas ngunit hindi siya umaasang matutupad ang hangaring ito

SANGGUNIAN:

https://wordpress.com/?ref=footer_blog
https://makabayangblogger.wordpress.com/
 ARALIN 13: BUOD NG EL FILIBUSTERISMO

Nagsimula ito sa isang paglalakbay ng bapor sa pagitan ng Maynila at Laguna. Kabilang sa

mga pasahero ang mag-aalahas na si Simoun, si Isagani, at si Basilio. Labintatlong taon na ang
nakalipas mula nang mamatay si Elias at si Sisa.

Nakarating si Basilio sa San Diego at sa isang makasaysayang pagtatagpo ay nakita niya si

Simoun na pagdalaw sa libingan ng kanyang ina sa loob ng libingan ng mga Ibarra. Nakilala niyang
si Simoun ay si Ibarra na nagbabalatkayo; Upang maitago ang ganitong lihim, ay tinangka ni Simoun
na patayin si Basilio. Nang hindi ito naituloy ay hinikayat niya ang binata na makiisa sa kanyang
layuning maghiganti sa Pamahalaang Kastila. Si Basilio ay tumanggi dahil gusto niyang matapos ang
kanyang pag-aaral.

Habang ang Kapitan Heneral ay nagliliwaliw sa Los Baños, ang mga estudyanteng Pilipino
ay naghain ng isang kahilingan sa Kanya upang magtatag ng isang Akademya ng Wikang Kastila.
Ang kahilingang ito ay di napagtibay sapagka't napag-alamang ang mamamahala sa akademyang ito
ay mga prayle. Sa gayon, sila'y di magkakaroon ng karapatang makapangyari sa anupamang
pamalakad ng nasabing akademya.

Samantala, si Simuon ay nakipagkita kay Basilio at muling hinikayat ang binatang umanib sa
binabalak niyang paghihimagsik at mangulo sa isang pulutong na sapilitang magbubukas sa
kumbento ng Sta. Clara upang agawin si Maria Clara. Subali't hindi naibunsod ang ganitong gawain
dahil sa si Maria Clara'y namatay na nang hapong yaon.

Ang mga estudyante naman, upang makapaglubag ang kanilang sama ng loob ukol sa
kabiguang natamo, ay nagdaos ng isang salu-salo sa Panciteria Macanista de Buen Gusto. Sa mga
talumpating binigkas habang sila'y nagsisikain ay tahasang tinuligsa nila ang mga prayle. Ang
pagtuligsang ito ay nalaman ng mga Prayle kaya ganito ang nangyari: Kinabukasan ay natagpuan na
lamang sa mga pinto ng unibersidad ang mga paskin na ang nilalaman ay mga pagbabala, pagtuligsa,
at paghihimagsik. Ang pagdidikit ng mga pasking ito ay ibinintang sa mga kasapi ng kapisanan ng
mga estudyante. Dahil dito ay ipinadakip sila at naparamay si Basilio, bagay na ipinagdamdam nang
malabis ni Juli na kanyang kasintahan.

Ang mga estudyanteng ito ay may mga kamag-anak na lumakad sa kanila upang
mapawalang-sala sila, si Basilio ay naiwang nakakulong dahil wala siyang tagapagmagitan. Sa isang
dako naman ay ipinamanhik ni Juli kay Pari Camorra na tulungan siya upang mapalaya nguni't sa
halip na makatulong ang paring ito ay siya pang nagging dahilan ng pagkamatay ni Juli, gawa ng
pagkalundag nito sa durungawan ng kumbento.

Upang maisagawa ni Simoun ang kanyang balak na paghihiganti, ay nakipagsama siya sa

negosyo kay Don Timoteo Pelaez, ang ama ni Juanito. Sa ganitong paraan ay nagawa niyang
maipagkasundo ang kasal nina Juanito at Paulita Gomez. Ang magiging ninong sa kasal ay ang
Kapitan Heneral. Naanyayahan din niya upang dumalo sa piging na idaraos, ang mga may matatas na
katungkulan sa Pamahalaan at mga litaw na tao sa lunsod.
 Pagkaraan ng dalawang buwang pagkapiit ay nakalaya rin si Basilio sa tulong ni Simoun.
Kaagad siyang nagtungo kay Simoun upang umanib sa paghihimagsik. Sinamantala ni Simoun ang
ganitong pagkakataon upang ipakita sa binata ang bomba na kanyang ginawa. Ito ay isang lampara
na may hugis Granada at kasinalaki ng ulo ng tao. Ang magarang ilawang ito ay siya niyang handog
sa mga ikakasal na sina Juanito at Paulita. Ipalalagay ni Simoun ang lamparang ito sa gitna ng isang
kiyoskong kakanan na ipasasadya niya ang pagkakayari. Ang ilawan ay ay magbibigay ng isang
maningning na liwanag at pagkaraan ng dalawampung minuto ay manlalabo. Kapag hinagad na itaas
ang mitsa upang paliwanagin, ay puputok ang isang kapsulang fulminato de mercurio, ang Granada
ay sasabog at kasabay nito ay ang pagkawasak at pagkatugnaw ng kiyoskong kakanan --- at walang
sinumang maliligtas sa mga naroroon. Sa isang dako naman, ay malakas na pagsabog ng dinamita sa
lampara ay siyang magiging hudyat upang simulan ang paghihimagsik na pangungunahan ni
Simoun.

Mag-iikapito pa lamang ng gabi ng araw ng kasal, at si Basilio ay palakad-lakad sa tapat ng

bahay ng pinagdarausan ng handaan. Di-kawasa'y nanaog si Simoun upang lisanin niya ang bahay na
yaong di malulutawan ng pagsabog. Ang nanlulumong si Basilio ay sisinod sana nguni't namalas
niyang dumatng si Isagani, ang naging katipan at iniirog ni Paulita. Pinagsabihan niya itong tumakas
nguni't di siya pinansin kaya't napilitan si Basilio na ipagtapat kay Isagani ang lihim na pakana
subali't hindi rin napatinag ang binatang ito.

"Nanlalamlam ang lampara," ang pansin na di mapalagay na Kapitan Heneral. "Utang na

loob, ipakitaas ninyo, Pari Irene, ang mitsa."

Kinuha ni Isagani ang lampara, tumakbo sa azotea at inihagis ito sa ilog. Sa gayon ay
nawalan ng bisa ang pakana ni Simoun para sa isang paghihimagsik sa sandatahan. Tumakas sya sa
bahay ni Pari Florentino, sa baybayin ng karagatang Pasipiko. Nang malapit nang mapagabot ng mga
alagad ng batas ang mag-aalahas, uminom siya ng lason upang huwag pahuli nang buhay.
Ipinagtapat niya sa pari ang tunay niyang pagkatao at isinalaysay niya sa dito ang malungkot na
kasaysayan ng kanyang buhay. Mula nang siya ay bumalik sa Pilipinas buhat sa Europa, labintatlong
taon na ang nakalipas, ang pag-iibigan nila ni Maria Clara at pagbabalatkayo niya na mag-aalahas sa
pakay na maiguho ang Pamahalaan at makipaghiganti sa pamamagitan ng isang paghihimagsik.
Pagkatapos na mangungumpisal ay namatay si Simoun.

Sa nais na maiwaksi ang napakalaking kayamanang naiwan ng mag-aalahas, kayamanang

naging kasangkapan nito sa pagtatanim ng mga bukto't na Gawain ay itinapon ni Pari Florentino sa
karagatan ang kahong asero na kinatataguan ng di-matatayang kayamanan ni Simoun.