KABANATA VIII

PAGSUBOK O PAG-EBALWEYT SA SALIN

1.0 Panimula
Karaniwan nang nangyayari, lalo na dito sa Pilipinas, na hindi gaanong napag-
uukulan ng pormal at masinsinang pag- aaral ng mga iskolar ng wika ang pagsasaling-
wika. Karaniwan nang kapag nasasalin na ang isang teksto, ipinalagay ng nagsalin na
tapos n ang kanyang trabaho. Hindi magiging problema kung ang nagsalin ay isa nang
bihasa na sa pagsasalin sapagkat malamang na hindi magkakaroon ng maraming
kahinaan ang kaniyang salin. At saka karaniwan ng nan gang bihasa na sa pagsasalin
ay kusang loob na pinupulsuhan ang kanyang salin sa mga kaibigan bago niya ito
ilabas or ipalathala. Ang totoo, kung sino pa ang sanay sa pagsasalin ang kalimitan ay
siyang maingat na maingat sa kanyang ginagawa. Kahit tapos na niyang maisalin ang
isang kwento, halimbawa, ay patuloy pa rin niya itong binabasa nang paulit-ulit upang
matiyak na maayos ang kanyang salin.

Kaya nga’t malimit na nasa mga baguhang tagapagsalin ang nagiging problema.
Karaniwan nang ‘sinasarili’ nila ang kanilang salin; ni ayaw ipasilip sa iba, wika nga.
Mahirap lilirin ang dahilan. Maaring nahihiya o kaya’y hindi maunawaan ang ‘krimen’ na
kanilang lilikhain kapag hindi nila sinubok ang kawastusan ng kanilang salin.

Anupat kung tutuusin, mahahati sa dalawang bahagi ng proseso ng pagsasalin. Ang

una ay ang aktwal na pagsasalin, ang ikalawa ay ang pagsubok sa salin. Pano mo
malalaman ng isang nagsalin kung maayos ang kaniyang ginawang salin kung siya
magsasagawa ng anumang ebalwasyon o pagsubok sa kawastuhan nito? Kung iisipin ,
kapag hindi matagumpay na nailipat ng tagapagsalin ang mensahe ng orihinal na teksto
sa kaniyang pinagsaliang wika, ang gayon ay isa lamang pag-aaksaya ng oras. At higit
sa lahat, kawawa naman ang awtor ng ‘minarder’ na teksto!

Ayon kay Larson (MBT: 485) mas mabuting magkaroon na agad ng ebalwasyon sa
simula pa lamang ng pagsasalin. Sa gayon,aniya, ay maagang maiispatan ng nag-
eebalweyt ang kahinaan ng salin. Samakatwid ay mareremedyuhan ang kahinaan
hangga’t maaga upang hindi na uulit-ulitin ng nagsasalin. Idinugtong pa niya an ang
higit na mapanananaligan ang pagsubok sa salin kung ito’y isasagawa nang unti-unti at
hindi minsan o kung kalian tapos ang pagsasalin. Kung ang isasalin ay isang aklat, mas
mabuti nga naman na isagawa ang pag ebalweyt nang kaba- kabanata. Sa gayong
paraan ay mapapasundan nang husto ng pag-eebalweyt ang materyales.
2.0 Layunin ng Pagsubok
Ang pagsubok o pag-ebelweyt sa salin ay nangangahulugan ng pag-alam sa
iba’t-ibang maaring kahinaan nito, tulad sa mga sumusunod na kriterya:

2.1 Kung ang diwa ng salin ay katulad ng diwa ng orihinal

Ang ibig sabihin ay baka ____

2.1.1 may nadagdag na diwa

2.1.2 may nababawas na diwa
2.1.3 may maling diwa
2.2 Kung may malabong diwa

Malabo ang diwa kung nagkakaroon ng higit pa sa isang kahulugan. Ang

kahinaang ito ng ay salin ay malimit na hindi napapansin ng nagsalin sapagkat
nadadala siya ng kanyang pagkaunawa sa orihinal na teksto. Bukod dito, maaring ang
dahilan ay mali ang gamit ng mga salita o kaya’y ang balangkas ng mga pangungusap.
Karaniwan ding hindi ito napapansin ng nagsasalin. Siya ang pumipili ng mga salita,
siya ang gumagamit ng mga ito sa pangungusap, kaya’t para sa kaniya ang salin ay
maayos. At habang nasa harap ng tagapagsalin ang orihinal na tekstong kaniyang
isinalin, karaniwan nang hindi niya napapansin na may kalabuan pala ang diwang
inihahatid ng pangungusap. Mabuti sana kung malabo lamang o nagkakaroon ng
dalawang kahulugan ang salin at baka sakaling tumama ang pagpapakahulugan ng
mambabasa dahil sa konteksto. Ngunit kong minsan ay sadyang hindi mahagilap ng
bumabasa kung ano ang tunay na diwang nais ipahatid ng sumulat na pinalalabo ng
salin. Sa larangan ng pagsasaling-wika isang malaking pagkakasala ang magagawa ng
tagasaling-wika kung ang malinaw na diwa sa orihinal ay magiging malabo sa salin.

Sinabi natin sa dakong una na ang isang dahilan kung bakit nagiging malabo ang
diwa sa salin ay dahil sa balangkas. Malaki ang nagiging impluwensya rito ng
balangkas ng isinasalin sa pinagsasalinang wika. Sa ibang salita, naililipat nang hindi
namamalayan sa pinagsalinang wika ang balangkas ng isinaling wika. Nangyayari ang
ganito kung ang paraan ng pagsasalin ay salita-sa-salita o parirala-sa –parirala sa halip
na pangungusap-sa-pangungusap o diwa-sa-diwa.

2.2.1 Kalabuang leksikal

Bukod dito, isa pa ring katotohanan sa sa alinmang wika ay napakaraming salita

ang nakakargahan ng higit sa isang kahulugan. Ito’y isang pangyayaring likas na sa
lahat ng wika sapagkat ito’y isang paraan ng pagtitipid. May bentahan ito ngunit may
disbentahan rin naman sapagkat ito ang nagiging dahilan kung bakit nagiging malabo
sa kalimitan ang mensaheng ibig ipahatid ng nagsasalita o sumusulat. Sa Ingles, ito’y
tinatawag na lexical ambiguity.

Halimbawa:

Araw - ‘day’ o ‘sun’

Buwan - ‘moon ‘ o ‘month’

Bata - ‘young’, ‘child’, ‘protege’, ‘sweetheart’ o ‘mistress’

Sa Ingles may totoo ito.

Halinbawa:

Rice - ‘bigas’, ‘kanin’, o ‘palay’

Light - ‘liwanag’, ‘magaan’, ‘ilaw’, ‘sindi’

Mark - ‘target’, ‘tatak’, ‘tanda’

Object - ‘bagay’, ‘layon’, ‘tangka’

2.2.2 kalabuang istruktural

Bukod sa kalabuang leksikal o higit sa isang nagiging kahulugan ng isang salita,

ang alinmang wika ay nagkakaroon parin ng tinatawag sa Ingles na structural ambiguity
o kalabuang istruktural.

Halimbawa: Magpadala ka ng pagkain sa Ate.

(Padalhan mo ng pagkain ang ate?)

(Padalhin mo ng pagkain ang ate?)

2.2.2.2 Sinabi ni Tatay kay Nanay na may punit ang kaniyang damit.

(Kaninong dami tang napunit? Sa Tatay o sa Nanay?)

2.2.2.3 Nagsuot si Kuya ng polo at panatalong marumi.

(Marami ba kapwa ang polo at ang pantalon oo ang pantalon

lamang?)

2.2.2.4 Dinala ang liham sa upisina ng Tatay.

(Liham ng tatay?)

(Upisina ng tatay?)(Tata yang nagpadala?)

 (May ibang nagdala sa upisina ng tatay?)

Anupat kung maingat ang isang sumusulat o nagsasalin, ang nababanggit na

mga pangungusap ay malinaw. Kaya lamang niya mapapansing may kalabuan pala ay
kung mapupuna ng iba ang mga ito. Kung sabagay, maraming pangungusap na kahit
may kalabuan ay nagiging malinaw na rin dahil nakakakuha ng bumabasa ang tiyak na
kahuluguhan nito sa pamamagitan ng konteksto o paksang paguusapan. Gayunpaman,
dapat paring mag-ingat ang isang nagsasalita sa paggamit ng malalabong
pangungusap sapagkat maraming pagkakataon na sa konteksto man ay hindi pa
rinmakukuha ng bumabasa ang tiyak na diwang ibig ipahatid ng sumulat.

2.3 Kung may mga salitang ‘malalalim’

Ang isang salin ay maaring ‘maganda’ o ‘maayos’ sa tingin, subalit kung ito’y
hindi binabasa ng pinag-uukulang pangkat ng mga mababasa, tiyak na ang salin ay
may kahinaas na hindi napag –kaukulan ng pansin ng tagapagsalin. Halimbawa ay
nagkulang ang tagapagsalin sa pagpapakilala sa mga mambabasang gagamit sa
kaniyang salin. Ang ibig sabihin ng pagkilala rito ay hindi ang pag-alam sa mga
pangalan ng mambabasa kundi ang pag-alam sa antas ng kanilang kakayahan sa
wikang ginagamit sa salin. Kung ang isinasalin, halimbawa, ay isang kagamitang pang-
ikatlong baitang sa elementarya, kailangang pag-aralan ng tagapagsalin ang antas ng
kakayahan ng mga batang nasa gayong baitang upang maiangkop niya ang mga
talasalitaan at balangkas ng mga pangungusap na kanyang gagamitin.

Malamang na itanong ng ina ganito: Kung ang isasalin ay isang kagamitang

pang-ikatlong baitang sa elementarya, hindi ba ang kagamitang ito ay sinulat na sa
paraang angkop sa mga batang nasa gayong antas? Hindi ba’t ang tungkulin ng
tagapagsalin ay isalin na lamang sa wikang pagsasalinan ang anumang diwang
napakaloob sa orihinal na bersyon? Totoo ito ngunit hindi nangangahulugan na kapag
isinalin sa Filipino ang isang kagamitang ginamitan ng ‘mababaw’ o pyak na mga salita
sa Ingles, ang salin ay magiging payak din. Sa ibang salita, hindi ngayo’t payak ang
isang salita sa Ingles, ang katumabas neto sa Filipino ay payak din. Kung minsan, ang
isang payak na salita sa Ingles ay nagiging hindi na payak kapag isinalin sa Pilipino, o
kaya’y ang kabaligtaran nito.

2.4 Kung may masalimuot na mga balangkas ng pangungusap

Ang uri ng mga pangungusap ay kailangang ang angkop sa antas ng kakayahan

ng gagamitin na salin. Ang mga pangungusap, halimbawa, na ma kahabaan ay hindi
dapat sa mga bata sa elementarya. Hindi rin dapat para sa mga bata ang mga
pangungusap na maraming kinaltas o nakatagong (embedded) mga salita o kaya’y
parirala, sugnay o pangungusap. Sa bahaging ito malimit nagkakaiba ang wika ng
matatanda at ang wika ng mga bata.
 Anupa’t ang pagsubok ay isang paraan ng pagtiyak sa kawastuhan at
kaankupang salin… kung ang diwa ng salin ay tulad ng diwa sa orihinal, kung malinaw
at iisa ang nagiging kahulugan ng salita o pangungusap, at kung ang mga salita at
pangungusap ng salin ay angkop sa kakayahan ng gagamit.

Sa bahaging ito’y naalala ng manunulatna ito ang isang anekdota:

Nagpadala raw ng mga de lata ang mga Americano sa mga sinalanta ng digmaan sa
Vietnam. Ngunit ang ginawa raw ng mga nagugutom na Vietnamese, sa halip na kunin
at kainin ang laman ng nasasabing mga de lata, ay itinapon daw ang laman at ang mga
lata lamang ang kinuha upang magamit na lalagyan at lulutuan ng kanilang mga
pagkain.

Gayundin naman, ang isang salin, kung hindi maaangkop sa pinag-uukulang

mambabasa, ay maaring hindi basahin at sa halip ay ipambalot lamang ng tuyo,’wika
nga.

Ang pagsasalin ng isang materyales pampagtuturo hangga’t maari ay kailangan

magdaan sa tatlong pangkalahatang proseso na tulad ng mga sumusunod; (1)
Pagsasalin ng Materyales, (2) Pagsubok sa Salin sa inaakalang nagrereprisinta ng
kabuuan ng pangkat na gagamit ng salin at (3) Pag-eedit sa salin, pagkatapos na
masubok at makuha ang reaksyon ng mga pinaggamitan.

2.5 Kung may mga salitang lipas o sinauna (archaic)

Sinauna ang isang salita kapag wala na ito sa bokabularyo ng target na mga
mambabasa. Malimit mangyari na sa proseso ng pagsasalin ay nalilimutan ng
tagapagsalin ang kaniyang target na mga mambabasa, kaya’t lumulutang sa salin ang
uri ng kaniyang Filipino. Sa ibang salita, nalilimutan niyang siya’y nagsasalin para sa
ibang tao at hindi para sa kaniyang sarili.

Halimbawa, kung ang nagsasalin ay medyo may edad na, pumapasok ang uri ng
kanyang Filipino sa saling para sa mga bata sa elementarya.

2.6 Kung natural o idyomatiko ang kanyang salin at hindi halatang salin

Malimit ding mangyari na hindi namamalayan ng tagapagsalin na siya’y ‘nalunod’ pala

sa mga kakanyahan ng kaniyang isinasaling wika. Anupat ang pagsubok ang pag-
ebalweyt sa salin ay isinasagawa hindi upang alamin kung bawal salita sa tekstong
isinalin ay natumbasan nang maayos sa tekstong pinagsalinan. Sa ibang salita, hindi
dapat hanapin sa pinagsalinang wika ang katumbas ng bawat salita sa orihinal.Sa halip,
ang dapat tingnan ay kung naisalin nang maayos ang mensahe o diwa ng orihinal.
Samakatwid, diwa-sa-diwa at hindi salita-sa-salita ang dapat na maging tuon ng pag-
ebalweyt sa salin.
3.0 Halimbawang Pagsubok

Subukin nating gamitin ang tinalakay nating mga kriterya o mga aspetong dapat
subukin o tayahin sa salin.

Gamitin nating halimbawa ang sumusunod na salin ni Alejandro sa SONNET XLIII

ni Elizabeth Browning:

How Do I Love There?

How do I love thee? Let me count the ways.

I love thee to the depth and breadth and height

My soul can reach, when feeling out of sight

For the ends of Being and Ideal Grace.

I love thee to the level of every day’s

Most quiet need, by sun and candlelight.

I love thee freely, as men strive for Right;

Ilove thee purely, as they turn from Praise;

I love thee with the passion put to use

In my old griefs, and with my childhood’s faith.

I love thee with a love I seemed to lose

With my saints, __ I love thee with the breath,

Smiles, tears, of all my life!__ and, if God choose,

I shall but love thee after death.

Ang Aking Pag-ibig

Ibig mong mabatid, ibig mong malaman

Kung paano kita pinakamamahal?
Tuturan kong lahat ng paraan,
 Iisa-isahin, ikaw ang bumilang

Iniibig kita nang buong taimtim,

Sa tayog at saklaw ay walang kahambing
Lipad ng kaluluwang ibig na marating
Ang dulo ng hindi maubos-isipin.

Yaring pag –ibig ko’y katugon, kabagay

Ng kailangan mong kaliit-liitan,
Laging nakahandang pag utus-utusan,
Maging sa liwanag, maging sa karimlan.

Kasinlaya ito ng mga lalaking

Dahil sa katwira’y hindi papaapi,
Kasing wagas ito ng mga bayaning
Marunong umingos sa mga papuri.

Pag-ibig ko’y isang matinding damdamin,

Tulad ng lumbay kong di makayang bathin
Noong ako’y isang musmos pa sa turing
Na ang pananalig ay di masupil.

Yaring pag-ibig ko, ang nakakabagay

Ay ang pag-ibig ko sa maraming banal,
Na nang mangawala ay parang nanamlay
Sa pagkabigo ko at paghihinayang.
 Yaring pag-ibig ko ay siyang lahat na,
Ngiti, luha, buhay at aking hininga!
At kung sa Diyos naman na ipagtalaga,
Malibing ma’y lalong iibigin kita.

Ang saling ito, ayon sa awtor, ay halimbawa ng di pagsunod sa kayariang anyo

ng orihinal. Ayon sa kanya, ang kanyang pinagsikapang maisalin ay ang diwa, ang
himig at ang damdamin ng tula.

Gaya ng alam natin,ang soneto ay binubuo ng 14 na linya subalit ang salin ni

Alejandro ay hindi na maituturing na soneto sapagkat ito’y binubuo nan g 7 saknong o
estropa na apatang taludtod o linya bawat isa.
 Makatarungan kaya ang ginawa ni Alejandro?

Subukin nating suriin ang salin at alamin natin kung ano na ang nangyayari sa
una nating tinulad-tulad natin sa mga sumusunod na ang mga tanong:

3.1.1 May Nadagdag Bang Diwa?

Pahapyaw nating tingnan ang salin. May matutukoy ba tayong mga diwang
nadagdag? Subukin nga nating hanapin sa tekstong Ingles ang kahulugan ng taludtod
na “Laging nakahandang pag-utus-utusan”. Parang wala yata? Gayundin ang “
Kasingwagas ito ng mga bayaning”, na wari bang idinagdag lang ng tagapagsalin ang
bayani dahil katugma ng lalaki, paapi at papuri.

3.1.2 May Nabawas Bang Diwa?

Waring nawala yata sa salin ang “when feeling out of sight for the ends of Being
and Ideal Grace?” Waring isinalin lamang ito ni Alejandro ng “ ibig marating ang dulo ng
hindi maubos isipin” Pero parang malayo na ang diwa sa orihinal? Para bang pinilit
kumpletuhin ang tugmaan—taimtim, walang kahambing, marating, maubos-isipin. Ito
ang sinasabi nating sadyang higit na mahirap magsaliin ng tula,

Ano nga ba ang dapat maging salin ng “when feeling out of sight for the ends of
being and Ideal Grace”?

3.1.3 My Mali Bang Diwa?

Sa ibang salita, may nababago bang diwa? Ang ibig sabihin naiiba ang diwang
isinasaad sa orihinal. Ang sabi sa Ingles, “Let me count the ways” pero sa salin, ang
sabi naman ay “ikaw ang bumilang. “Tingnan natin ang pamagat sa Ingles. “How Do I
Love?” Subalit ang salin ay “Ang Aking Pag-Ibig” Isa sa mga kalayaan, kung sabagay,
ng tagapagsalin na baguhin ang mga pamagat ng kanyang isinasalin, ngunit kung
ibabalik-salin ang “Ang Aking Pag-Ibig” magiging malayo na sa “How Do I Love Thee?”
Maraming magsaabi na higit na magiging angkop ang saling “ Gaano kita Kamahal?”.
Gayunpaman, maaring may malaking dahilan ang tagapagsalin. Una- una, talagang
nagging “malaya” ang kanyang salin.

3.1.4 May Malabo Bang diwa? Walang Diwa?

Sa kabuuan ay malinaw ang salin. Lahat ng taludtod at saknong ay may

pinagtutuunang particular na diwa o mensahe.

Anupat ang kalahatan, masasabi nating tagumpay ang tagapagsalin sa kanyang

pagkakapagsalin nang malaya sa tula ni Browning. Nasa salin an gang himig at ang
damdamin nasa orihinal na tula. Gayunpaman, sapagkat malayang salin, hindi dapat
paghambingin ang porma, ang tugmaan ng dalawang bersyon. Sa bahaging ito’y
maaring itanong. Hindi kaya lumabis naman ang pagiging “malaya” ni Alejandro” sa
kanyang ginawang salin? Pansinin na hindi kukulangin saw along beses na inuulit-ulit ni
Browning ang pariralang “ I Love Thee” na kung baga sa awit ay siyang pinaka –melody
pattern. Inuulit-ulit ang pariraralang ito bilang tugon at paliwanag sa pamagat ng
sonetong “How Do I Love Thee?” Subalit sa salin ay miminsan minsan lamang sinambit
ang “Iniibig kita” Sa halip ay maaring hanapin ng karaniwang mambabasa ang paulit-ulit
na sambit ng “I Love Thee” Subalit kung susuriin, mat katwiran si Alejandro na palitan
ito ng “ Yaring Pag-Ibig ko’y” sapagkat sa orihinal ay magkatugon ang pamagat na
“How Do I Love Thee?” at ang paulit ulit na sambit sa teksto ng tula ng “ I Love Thee”

Samantala makikita naman ang salin na magkatugon din ang pamagat na “Ang
Aking Pag-Ibig” at ang paulit-ulit na sambit ng “ Yaring Pag-Ibig ko’y” Samakatwid, kung
nagging malaya si Alejandro sa pagbabago sa pamagat, dapat maging din siya sa
paraan ng pagpapahayag sa diwa ng sonetong kanyang isinasalin.

Karaniwan nang sa pagsasalin ng tula nangyayari ang ganitong mga kahinaan,

kung kahinaan mang maituturing. Ang dahilan ay sapagkat mas maraming dapat
isaalang –alang sa pagsasalin ng tula kaysa pagsasalin ng prosa o tuluyan. Sinabe ni
Alejandro, kilalang makata at edukador na ang pagsasalin ay tula ay isang mahirap na
Gawain kahit nasa isang propesyonal. Ang pagkakaroon ng ilang, mali ay hindi
maiiwasan. “ Ang totoo, maging orihinal man, aniya kapag paraan sa mahigpitang
pagsusuri ay hindi masasabing walang anumang kahinaan. Napakadaling mamintas,
patuloy niya”, palibhasa’y hindi ito nangangailangan ng ano mang katangian maliban sa
kaunting nalalaman kaloobang hindi kabutihan “

Narito naman ang isang salin na masasabing nagging matapat sa orihinal. Naging
matapat ang salin hindi lamang sa porma sa tugmaan kundi gayundin sa paraan ng
pagkakasalin—linya por linya na di tulad ng malayang salin ni Alejandro sa “How Do I
love Thee?”
 The Three
(Ang Puno)
Joyce Kilmer
Perhaps I shall never see
(Marahil kalian ma’y di makakatagpo)

A poem as lovely as a tree,

(Niyog isang tulang singganda ng puno)

A tree whose hungry mouth is pressed

(Punong nakakasuso ng gutom na bibig)

Against the earth’s sweet flowing breast;

(Sa dibdib ng lupang sariwa’t matamis;)

A tree who looks at God all day

(Punong sa maghapo’y sa Diyos nakatingin)

And lifts her leafy arms to spray;

(Sariga’y nakadipa at nanalangin;)

A tree who may in summer wear

(Panong sa tag-araw, maa’ring magtaglay)

A nest of robins in her hair

(Ng pugad ng Ibon sadahong malabay)

Upon whose blossom snow has lain,

(Sa kaniyang dibdib, nyebe’y nakahimlay)

Who intimately lives with rain

(Kau-kaulayaw,katalik ng ulan)

Poems are made by fools like me,

(Baliw ng tulad ko’ng may gawa ng tula,)

But only God can make a tree!

(Subalit ang puno, Diyos lang ang may likha!)

Salin ni A.O. Santiago

 Subukin nating suriin ang salin ayon din sa ating unang kriterya(accuracy) na
hinahati-hati natin sa mga tanong. Waring mas madaling tayahin ito kaysa malayang
salin ni Alejandro.

May Nadagdag Bang Diwa?

Waring wala naman yatang nadagdag sa diwa.Iisang-iisa marahil, kung ito’y

maituturing na dagdag—ang pariralang “dahong maglabay” sa saknong #4. Iniiwasan
kasing tumbasan ng tagapagsalin ang “wear” ng “magsuot” o “magdamit” sapagkat
hindi idyomatiko sa Filipino ang “magdamit/magsuot ng pugad”. Sa halip, ang
itinutumbas ng nagsalin ay “magtaglay” at sa “hair” ay itinutumbas naman ang “dahon”.
Subalit nagkaproblema sa pagtutugma. Kailangang may katugma ang
“magtaglay,”kayat nagpasya siyang idagdag an gang “malabay” kahit wala sa orihinal.

Nakapagpahina kaya ito sa salin? Pagdaragdag nga kaya ito sa likas na

kahuluguhan ng “dagdag na diwa”

May nabawas bang Diwa?

Mukhang wala na rin yatang nabawas na diwa? Sa saknong #1 ay may

pagbabawas na naganap.Nawala ng katumbas ng panghalip sa pananong sa “I”. Pinilit
itong palitawin ng tagapagsalin subalit sadyang wala siyang mabubuong taludturan na
magiging madulas ang bigkas, tama ang sukat, ayon ang tugmaan, tanma ang bagsak
ng mga sesura, at higit sa lahat, matulai (Poetic)

Marahil di na ako makakatagpo

Ngisang tulang kasingganda ng puno

Subalit napilitan siyang baguhin ito sapagkat mali ang bagsak ng mga sesura sa
sikat na 6/6.

Sinubok din ang ganitong salin:

Di na ko marahil makakatagpo pa

Ng tulang katulad ng puno sa ganda,

Maganda n asana ang salin—matulain, may tugmaan, madulas ang daloy ng

mga salita, ayos ang bagsak ng mga sesuta, at naipasok na ang panghalip na “ako” na
wala sa unang salin. Ngunit nagpasya pa rin ang tagapagsalin na ito’y baguhin
sapagkat may pumasok na diwa na wala sa orihinal. Pansinin kung ibabalik ang-salin
ay ganito na ang lumilitaw na diwa: “Perhaps I will never see a poem again as lovely as
a tree” . Sa ibang salita, ang konotasyon ay nakikita na ang tumutula noong una ng
tula na kasingganda ng puno. Masisira ang tula. Hindi gayon ang ibig sabihin ng Kilmer.
 Anupat maaring itanong: Nakapaghina kaya sa salin ang pag-kawala ng panhalip
na “ako” sa unang taludturan?

May Mali Bang Diwa?

Walang matukoy ang awtor na ito na maling diwa sa salin, maliban sa ilang
bahaging sa biglang hagap ay mali, lalo na kung ang hahanapin ng mag-eebalweyt ay
ang literal na salin sa mga parirala. Tingnan natin ito:

A tree whose hungry mouth is pressed

Against the earth’s sweet flowing breast.

Metaporikal ang pahayag ni kilmer – ang “tree” ay sanggol na sumususo sa dibdib ng

ina (earth) ng matamis masaganang (flowing) gatas. Samaktwid ay dapat maging
metaporikal ang salin. Hindi isinalin nang literal ang salitan “pressed”, gayundin ang
“flowing breast”. Sa halip ganito:

Punong nakasuso ang gutom na bibig

Sa dibdib ng lupang sariwa’t matamis;

Ang “pressed” ay isinalin nang “nakasuso” at ang “flowing breast” ay isinalin

naman ng “sariwa’t matamis” sa (dibdib) sapagkat literal ang magiging salin kapag
ginamit ang mga salitang “nakadiin” onakadikit (pressed) at “umaagos” na dibdib
(flowing breast
May Malabo Bang Diwa o Walang Diwa?

Maaaring may bahaging malabo ang diwa ng salin ngunit wala yatang bahaging
walang diwa. Tingnan ang saknong #5

Sa kaniyang dibdib, nyebe’y nakahimlay,

Kau-kaulayaw, katalik ng ulan

Sa tuwing ipapaebalweyt ng awtor na ito ang salin, lagi nang malabo raw ang diwa ng
bahaging ito. Ano raw ba ang antecedent ng “Kau-kaulayaw, katalik ng ulan? Ang puno
raw ba o ang nyebe? Ang lagi ko naming sagot na tanong din. Alin nga ba? Sa orihinal
man kasi, malabo rin. Ulitin natin dito ang sinabi ni Alejandro (SP 36-37): na kahit ang
original na teksto ay meron ding ilang mali o kahinaan, tulad nga mga bahaging
“ambiguous”

4.0 Mga Paraan ng Pagsubok o Pag-ebalweyt

Iba’t iba ang paraang ginagamit sa pag-ebalweyt ng salin, depende sa klase o uri
ng materyales na isinalin, gayundin sa panahong maaaring gugulin, kalagayan ng mag-
eebalweyt, na ang ibig sabihin ay ang kanyang kakayahang pinansyal na maaaring
gugulin para sa mga pasilidad at mga tauhan.

Isang halimbawa ang pag-ebalweyt na kinasangkutan ng awtor na ito ay nang subukin

ng PNU ang salin nito sa Filipino ng “Elemantary Science Guide” na inihanda ng
Unibersidad ng Pilipinas. Ang unang pagsubok ay isinagawa sa PNU Laboratory
School, ang ikalawa ay isinagawa naman sa labas ng PNU- Paco Elementary School,
PNU- Cadiz Branch, Tarlac East Elementary School, Norsagary Elementary School
(Bulacan), San Pablo Central School (Laguna), PNU-Agusan Brach, PNU-Isabela
Branch-upang matiyak na ang salin ay magiging angkop sa mga rural at urban,
gayundin sa mga pook na Tagalog at di- Tagalog, Pagkatapos ay inedit ang salin, batay
sa feedback na natipon

Apat ang nabanggit na paraan ng pag-ebalweyt ay nangailangan ng pondo at sapat na

panahon, kung wala sa kalagayang magsagawa ng ganito kalawak na pagsubok at
kung ang isagawa ang tulad ng mga sumusunod:

4.1 Gaya ng natalakay na sa dakong una, ipabasa nang malakas sa iba ang salin at
tandaan ang mga bahagi ng salin na hindi nabasa nang maayos, Mas mabuti sana
kung ang ilang pinag-uukulan ng salin ang magiging tagabasa, kung may mga salitang
dapat tuldikan upang maging tiyak ang kahulugan ay isagawa ang gayon, Ang pag-
aatubili ang pagkakamali ng tagabasa sa wastong bigkas ng salita o sa pagpapangkat-
pangkat ng mga salita ay hudyat na may dapat baguhin sa bahaging iyon ng salin …
maaaring salita, maaaring ayos ng pangungusap. Madaling maisasagawa ang ganitong
pagsubok sa pamamagitan ng paggamit ng tape recorder. Maaari rin naming sa halip
na pagpapabasa nang malakas ay pagpapabasa nang tahimik at palagyan ng tanda
ang mga salita o mga pangungusap na hindi maunawaan. Pagkatapos maedit ang
salin, batay sa mga nalikom na datos, muling ipabasa ang salin, maaring sa dati ring
mga mambabasa, upang matiyak na maiwasto na ang mga naispataong kahinaan nito.

Mababanggit na ang pagpapabasa sa salin ay maaari ring ipagawa sa mga

ekspertong mga guro at iba pang eksperto sa wika, Malaki ang maitutulong ng mga ito,
lalo na sa idyomatikong pagpapahayag at pagpapakinis upang hind maging himig-salin

Ang mga guro guro o eksperto sa pagtuturo ng pagbasa ay maaaring magsagawa ng

“readability test” sa salin.

Kapag ang bumabasa ng tekstong sinusubok ay nauntol sa saglit na tumigil,o

kaya ay muling binasa ang nabasa nang bahagi may problema sa pag-unawa sa
bahaging ito, ayon sa mga eksperto sa pagtuturo ng pagbasa. Nangyayari rin na
pinapalitan ng ibang salita ng bumabasa ang ibang salita sa tekstong binabasa o kaya
ay nagkakamali sa “phrasing” o pagpapangkat-pangkat ng mga salita. Ang mga ito ay
may kinalaman sa pagkakapagsalin ng teksto. Maaaring may diprensya ang salin sa
tinatawag sa Ingles na “information load”. May pagkakataon kasi na ang isang
pangungusap ay sobra ang dalang impormasyon kayat nalilito ang bumabasa.

Malulunasan ito sa pamamagitan ng pagbiyak ng pangungusap sa dalawa.

Marami kasing pagkakataon na sa pangungusap sa Ingles ay ayos lang ang kargang
impormasyon. Ngunit sa sandaling isalin sa Filipino, mangangailangan na ang
tagapagsalin ng “splitting technique” o ang paghahati sa dalawa o tatlong pangungusap.
Nangyayari ito kung ang salin ay kailangang ibaba o gawing simple ang mga
pangungusap upang maangkop sa antas ng target na mambabasa o tagagamit.

4.2 Magandang paraan din ang pagbabalik-salin ng salin sa ibang salita,

muling/isasalin ang salin pabalik sa pinanggagalingang wika. Pagkatapos ay pagparisin
ang orihinal sa teksto at ang balik-salin at tignan kung magkatulad ang diwa ng
dalawang bersyon. Kung magkatulad, ang ibig sabihin ay maayos ang salin, Kapag
hindi magkatulad. Iyon ay hudyat na kailangang rebyuhin at ayusin ang partikular na
mga naiiba ang diwa sa orihinal.
 Ngunit sino ba ang magsasagawa ng balik-salin? May nagsasabi na dapat ay
isang bilinggwal, maalam sa dalawang wikang kasangkot sa pagsasalin at walang ideya
sa diwa o nilalaman ng orihinal, Sa kabilang dako, may naniniwala naman na higit na
mabisang magbalik-salin ang mismong nagsasagawa ng pagsasalin, Sa iabng salita,
siya ang nagsalin, siya rin ang magbabalik-salin, May mga nagkukunut-noo nito. Kung
ang nagsalin daw ang siya ring magbabalik-salin, e di raw may ideya na sa diwa ng
bawat pangungusap na ibabalik-salin, Hindi raw mapananaligan ang ganitong balik-
salin.

Sa biglang isip ay waring ganoon nga. Subalit sa karanasan ang awtor na ito,
kahit ang nagsalin ang siyang magbabalik-salin, kung ang pagtutunan ng kanyang isip
ay ang kanyang ibinabalik-saling teksto at hindi ang pilit na pagbabalik sa isip kung ano
ang diwa ng pangungusap na kanyang isinalin na siya niya ngayong ibabalik-salin, higit
na mabisa ang ganitong paraan kaysa iba ang magbabalik-salin, Una, napakahirap
kumuha ng magbabalik-salin nang walang bayad, lalo na kung may kahabaan ang
isinaling materyales, Ikalawa, mahirap humanap bg magbabalik- salin na kaantas o
kasinghusay ng tagapagsalin.

4.3 Ginagamit din ang pagbibigay ng “comprehension test” o pagsubok sa kung ano
ang pagkaunawa ng bumasa sa salin. Karaniwang ginagamit ito sa pagsubok sa
kawastuan ng isinaling maikling kwento, tula o kaya ay sanay. sanasay o tekstong
tumatalakay, halimbawa sa mga hakbang sa paggawa ng isang bagay, isang
karanasan at iba pa, Ang “test” ay maaring pasalita o pasulat kung pasalita,
makatutulong nang malaki ang teyprekorder, kung panulat, kailangang ang itatanong sa
papel ay hindi pagsukat sa talino o kakayahan ng tagasagot o kaya ay sa kanyang
husay magmemorya ng mga detalye sa binasa.

Halimbawa ay kawastuan salin ng isang kwento ang aalamin. Maaaring ipabasa

ang kwento nang tahimik at pagkatapos pasagutan ang inihandang mga tanong na
susukat tungkol sa kung pagkaunawa sa nasabing kwento aayon o makakatulad ng
diwa sa orihinal na bersyon. Magbigay tayo ng eksaheradong halimbawa. Kung sa salin
ay namatay ang bida, ayon sa pagkaunawa ng mga bumasa. Samantalang sa orihinal o
isinaling teksto ay hindi, malinaw na may diprensya ang salin.

4.4 Sa salin sa Filipino ay kailangang-kailangan din sa konsistensi sa gamit ng mga

salita, kaugnay ng mga “partial synonyms” o mga di-ganap na magsingkahulugan,
gayundin sa gamit at ispeling ng mga salita. Hindi naman ang ibig sabihin ay isang
konsepto upang maging konsistent, Hindi masama na ang konseptong “lord” sa ingles
ay tumbasan sa Filipino ng “Panginoon, Diyos, Panginoong,Diyos