ΠΑΥΛΟΣ ΚΟΝΤΟΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΗΘΙΚΗ
ΦΙΛ 2

ΤΕΤΡΑ∆ΙΟ ΜΕΛΕΤΗΣ
 ΕΥ∆ΑΙΜΟΝΙΑ

1.2.3. Ευδαιμονία και Πολιτική (Ι 1-2).

Ι 2 1094a18-b7: Η πολιτική (επιστήμη) ως αρχιτεκτονική.

(1) Εἰ ή τι τέλος ἐστὶ τῶν πρακτῶν ὃ δι᾽ αὑτὸ βουλόμεθα, τἆλλα δὲ διὰ τοῦτο, καὶ μὴ
πάντα δι᾽ ἕτερον αἱρούμεθα [...], δῆλον ὡς τοῦτ᾽ ἂν εἴη τἀγαθὸν καὶ τὸ ἄριστον. [...]
(2) ἰ ᾽ οὕτω, π ιρ τέον τύπῳ π ριλ ῖν ὐτὸ τί ποτ᾽ ἐστὶ κ ὶ τίνος τῶν ἐπιστ μῶν ἢ
υνάμ ων.
(3) όξ ι ᾽ ἂν τῆς κυριωτάτης καὶ μάλιστα ἀρχιτεκτονικῆς. τοι ύτ ᾽ ἡ πολιτικὴ
φ ίν τ ι·
(4) τίν ς ὰρ ἶν ι χρ ὼν τῶν ἐπιστ μῶν ἐν τ ῖς πόλ σι, κ ὶ ποί ς ἑκάστους μ νθάν ιν
κ ὶ μέχρι τίνος, αὕτη διατάσσει· ὁρῶμ ν ὲ κ ὶ τὰς ἐντιμοτάτ ς τῶν υνάμ ων ὑπὸ
τ ύτ ν οὔσ ς, οἷον στρ τ ικὴν οἰκονομικὴν ῥ τορικήν. χρωμένης δὲ ταύτης ταῖς
λοιπαῖς [πρακτικαῖς] τῶν ἐπιστημῶν, ἔτι δὲ νομοθετούσης τί δεῖ πράττειν καὶ
τίνων ἀπέχεσθαι, τὸ ταύτης τέλος περιέχοι ἂν τὰ τῶν ἄλλων, ὥστε τοῦτ᾽ ἂν εἴη
τάνθρώπινον ἀγαθόν.

1.3.1. Ποια ζωή να ζήσω (Ι 5);

Ι 5 1095b14-96a10: οι τρεις βίοι.
τὸ ὰρ ἀ θὸν κ ὶ τὴν ὐ ιμονί ν οὐκ ἀλό ως ἐοίκ σιν ἐκ τῶν βίων ὑπολ μ άν ιν οἱ
μὲν πολλοὶ κ ὶ φορτικώτ τοι τὴν ἡ ονήν· ιὸ κ ὶ τὸν ίον ἀ πῶσι τὸν ἀπολαυστικόν.
τρεῖς άρ ἰσι μάλιστ οἱ προύχοντ ς, ὅ τ νῦν ἰρ μένος κ ὶ ὁ πολιτικὸς κ ὶ τρίτος
ὁ θεωρητικός.
(1) οἱ μὲν οὖν πολλοὶ π ντ λῶς ἀνδραποδώδεις φ ίνοντ ι βοσκημάτων βίον
προ ιρούμ νοι, τυ χάνουσι ὲ λό ου ιὰ τὸ πολλοὺς τῶν ἐν τ ῖς ἐξουσίαις
ὁμοιοπ θ ῖν Σ ρ ν πάλλῳ.
(2) οἱ ὲ χ ρί ντ ς κ ὶ πρ κτικοὶ τιμήν· τοῦ ὰρ πολιτικοῦ ίου σχ ὸν τοῦτο τέλος.
φ ίν τ ι ᾽ ἐπιπολ ιότ ρον ἶν ι τοῦ τουμένου·
(2 ) οκ ῖ ὰρ ἐν τοῖς τιμῶσι μᾶλλον ἶν ι ἢ ἐν τῷ τιμωμένῳ [...]
(2 ) ἔτι ᾽ ἐοίκ σι τὴν τιμὴν ιώκ ιν ἵν πιστ ύσωσιν ἑ υτοὺς ἀ θοὺς ἶν ι· τοῦσι
οῦν ὑπὸ τῶν φρονίμων τιμᾶσθ ι, κ ὶ π ρ᾽ οἷς ινώσκοντ ι, κ ὶ ἐπ᾽ ἀρ τῇ· ῆλον οὖν
ὅτι κ τά τούτους ἡ ἀρετὴ κρ ίττων.
(2 ) τάχ ὲ κ ὶ μᾶλλον ἄν τις τέλος τοῦ πολιτικοῦ ίου τ ύτ ν ὑπολά οι. φαίνεται
δὲ ἀτελεστέρα καὶ αὕτη· οκ ῖ ὰρ ἐν έχ σθ ι κ ὶ κ θ ύ ιν ἔχοντ τὴν ἀρ τὴν ἢ
ἀπρ κτ ῖν ιὰ ίου,
(2 ) κ ὶ πρὸς τούτοις κ κοπ θ ῖν κ ὶ ἀτυχ ῖν τὰ μέ ιστ [...].
(3) τρίτος ᾽ ἐστὶν ὁ θ ωρ τικός, ὑπὲρ οὗ τὴν ἐπίσκ ψιν ἐν τοῖς ἑπομένοις ποι σόμ θ .*
(4) Ὁ ὲ χρηματιστὴς ί ιός τις ἐστίν, κ ὶ ὁ πλοῦτος ῆλον ὅτι οὐ τὸ τούμ νον
ἀ θόν· χρήσιμον ὰρ κ ὶ ἄλλου χάριν.1
* Πολιτικά, VIΙ 2 1324a16-7: ὁ ξ νικὸς κ ὶ τῆς πολιτικῆς κοινωνί ς ἀπολ λυμένος [...]

1
Η πρότ σ (4) θ ν λυθ ί στο πόμ νο μάθ μ (1.3.2.).

–3–
1.3.2. Όταν ο πλούτος γίνεται τέχνη ζωής (Πολιτικά Ι 8-9).
Πολιτικά, Ι 9 1257b23-58a14
(1) κ ὶ ἄπειρος ὴ οὗτος ὁ πλοῦτος, ὁ ἀπὸ τ ύτ ς τῆς χρ μ τιστικῆς.
(2) ὥσπ ρ ὰρ ἡ ἰ τρικὴ τοῦ ὑ ι ίν ιν ἰς ἄπ ιρόν ἐστι, κ ὶ ἑκάστ τῶν τ χνῶν τοῦ
τέλους ἰς ἄπ ιρον (ὅτι μάλιστ ὰρ ἐκ ῖνο ούλοντ ι ποι ῖν), τῶν δὲ πρὸς τὸ τέλος
οὐκ εἰς ἄπειρον (πέρ ς ὰρ τὸ τέλος πάσ ις), οὕτω κ ὶ τ ύτ ς τῆς χρ μ τιστικῆς
οὐκ ἔστι τοῦ τέλους πέρ ς, τέλος ὲ ὁ τοιοῦτος πλοῦτος κ ὶ χρ μάτων κτῆσις. [...] κ ὶ
ι τ λοῦσιν ἢ σῴζειν οἰόμ νοι ῖν ἢ αὔξειν τὴν τοῦ νομίσμ τος οὐσί ν ἰς ἄπ ιρον.
(3) ἴτιον ὲ τ ύτ ς τῆς ι θέσ ως τὸ σπουδάζειν περὶ τὸ ζῆν, ἀλλὰ μὴ τὸ ὖ ῆν [...]
(4) ὅσοι ὲ κ ὶ τοῦ ὖ ῆν ἐπι άλλοντ ι τὸ πρὸς τὰς ἀπολαύσεις τὰς σωματικὰς
τοῦσιν, ὥστ’ ἐπ ὶ κ ὶ τοῦτ’ ἐν τῇ κτήσ ι φ ίν τ ι ὑπάρχ ιν, πᾶσ ἡ ι τρι ὴ π ρὶ
τὸν χρ μ τισμόν ἐστι [...]
(5) κἂν μὴ ιὰ τῆς χρ μ τιστικῆς ύνωντ ι πορί ιν, ι’ ἄλλ ς ἰτί ς τοῦτο π ιρῶντ ι,
ἑκάστῃ χρώμενοι τῶν δυνάμεων οὐ κατὰ φύσιν. ἀν ρ ί ς ὰρ οὐ χρήμ τ ποι ῖν
ἐστιν ἀλλὰ θάρσος, οὐ ὲ στρ τ ικῆς κ ὶ ἰ τρικῆς, ἀλλὰ τῆς μὲν νίκ ν τῆς ’ ὑ ί ι ν.
οἱ δὲ πάσας ποιοῦσι χρηματιστικάς, ὡς τοῦτο τέλος ὄν, πρὸς ὲ τὸ τέλος ἅπ ντ
έον ἀπ ντᾶν.

2.1.1/2.1.2/2.1.3. Τα τρία κριτήρια της ευδαιμονίας (Ι 7).

Ι 7 1097a25-b20:
ἐπ ὶ ὲ πλ ίω φ ίν τ ι τὰ τέλ , τούτων ᾽ ἱρούμ θά τιν ι᾽ ἕτ ρον, οἷον πλοῦτον
ὐλοὺς κ ὶ ὅλως τὰ ὄρ ν , ῆλον ὡς οὐκ ἔστι πάντ τέλ ι . τὸ δ᾽ ἄριστον τέλειόν τι
φαίνεται. ὥστ᾽ ἰ μέν ἐστιν ἕν τι μόνον τέλ ιον, τοῦτ᾽ ἂν ἴ τὸ τούμ νον, ἰ ὲ πλ ίω,
τὸ τ λ ιότ τον τούτων.
(1) τελειότερον δὲ λέγομεν τὸ καθ᾽ αὑτὸ διωκτὸν τοῦ δι᾽ ἕτερον καὶ τὸ μηδέποτε δι᾽
ἄλλο αἱρετὸν τῶν <καὶ> καθ᾽ αὑτὰ καὶ δι᾽ αὐτὸ αἱρετῶν, κ ὶ ἁπλῶς ὴ τέλ ιον τὸ
κ θ᾽ ὑτὸ ἱρ τὸν ἀ ὶ κ ὶ μ έποτ ι᾽ ἄλλο. τοιοῦτον ᾽ ἡ ὐ ιμονί μάλιστ᾽ ἶν ι
οκ ῖ·
(2) [...] φ ίν τ ι ὲ κ ὶ ἐκ τῆς αὐταρκείας τὸ ὐτὸ συμ ίν ιν· τὸ ὰρ τέλ ιον ἀ θὸν
ὔτ ρκ ς ἶν ι οκ ῖ.
(2 ) τὸ ᾽ ὔτ ρκ ς λέ ομ ν οὐκ αὐτῷ μόνῳ, τῷ ζῶντι βίον μονώτην, ἀλλὰ κ ὶ ο-
ν ῦσι κ ὶ τέκνοις κ ὶ υν ικὶ κ ὶ ὅλως τοῖς φίλοις κ ὶ πολίτ ις, ἐπ ι ὴ φύσ ι πολιτικὸν
ὁ ἄνθρωπος [...].
(2 ) τὸ ᾽ ὔτ ρκ ς τίθ μ ν ὃ μονούμενον αἱρετὸν ποιεῖ τὸν βίον καὶ μηδενὸς ἐνδεᾶ.
τοιοῦτον ὲ τὴν ὐ ιμονί ν οἰόμ θ ἶν ι·*
(3) ἔτι ὲ πάντων ἱρ τωτάτ ν μὴ συναριθμουμένην -συναριθμουμένην δὲ δῆλον ὡς
αἱρετωτέραν μετὰ τοῦ ἐλαχίστου τῶν ἀγαθῶν· ὑπ ροχὴ ὰρ ἀ θῶν ίν τ ι τὸ
προστιθέμ νον, ἀ θῶν ὲ τὸ μ ῖ ον ἱρ τώτ ρον ἀ ὶ.

*Χ 8 1178b33-35: ήσ ι ὲ κ ὶ τῆς ἐκτὸς ὐ μ ρί ς ἀνθρώπῳ ὄντι. οὐ ὰρ ὐτάρκ ς

ἡ φύσις πρὸς τὸ θ ωρ ῖν, ἀλλὰ ῖ κ ὶ τὸ σῶμ ὑ ι ίν ιν κ ὶ τροφὴν κ ὶ τὴν λοιπὴν
θ ρ π ί ν ὑπάρχ ιν.

–4–
2.1.4. Φτιάχτηκε ο άνθρωπος για να κοιμάται (Ι 7);
Ι 7 1097b22-98a20:
Ἀλλ᾽ ἴσως τὴν μὲν ὐ ιμονί ν τὸ ἄριστον λέ ιν ὁμολο ούμ νόν τι φ ίν τ ι, ποθ ῖτ ι
᾽ ἐν ρ έστ ρον τί ἐστιν ἔτι λ χθῆν ι. τάχ ὴ ένοιτ᾽ ἂν τοῦτ᾽, ἰ λ φθ ί τὸ ἔργον τοῦ
ἀνθρώπου.
(1) ὥσπερ γὰρ αὐλητῇ καὶ ἀγαλματοποιῷ καὶ παντὶ τεχνίτῃ, καὶ ὅλως ὧν ἔστιν
ἔργον τι καὶ πρᾶξις, ἐν τῷ ἔρ ῳ οκ ῖ τἀγαθὸν εἶναι καὶ τὸ εὖ, οὕτω όξ ι ν ἂν
κ ὶ ἀνθρώπῳ, ἴπ ρ ἔστι τι ἔρ ον ὐτοῦ. πότ ρον οὖν τέκτονος [= ξυλουρ ός] μὲν
κ ὶ σκυτέως [= τσ κάρ ς] ἔστιν ἔρ τινὰ κ ὶ πράξ ις, ἀνθρώπου ᾽ οὐ έν ἐστιν,
ἀλλ᾽ἀργὸν πέφυκεν;
(2) ἢ κ θάπ ρ ὀφθαλμοῦ καὶ χειρὸς καὶ ποδὸς καὶ ὅλως ἑκάστου τῶν μορίων φ ίν τ ί
τι ἔρ ον, οὕτω κ ὶ ἀνθρώπου π ρὰ πάντ τ ῦτ θ ί τις ἂν ἔρ ον τι;
(3) τί οὖν ὴ τοῦτ᾽ ἂν ἴ ποτέ; τὸ μὲν ὰρ ῆν κοινὸν ἶν ι φ ίν τ ι κ ὶ τοῖς φυτοῖς,
τ ῖτ ι ὲ τὸ ἴδιον. ἀφοριστέον ἄρ τήν τ θρ πτικὴν κ ὶ τὴν ὐξ τικὴν ωήν. ἑπομέ-
ν ὲ ἰσθ τική τις ἂν ἴ , φ ίν τ ι ὲ κ ὶ ὐτὴ κοινὴ κ ὶ ἵππῳ κ ὶ οῒ κ ὶ π ντὶ ῴῳ.
λ ίπ τ ι ὴ πρακτική τις τοῦ λόγον ἔχοντος. τούτου ὲ τὸ μὲν ὡς ἐπιπ ιθὲς λό ῳ,
τὸ ᾽ ὡς ἔχον κ ὶ ι νοούμ νον. ιττῶς ὲ κ ὶ τ ύτ ς λ ομέν ς τὴν κ τ᾽ ἐνέρ ι ν
θ τέον. κυριώτ ρον ὰρ ὕτ οκ ῖ λέ σθ ι.
(4) ἰ ᾽ ἐστὶν ἔρ ον ἀνθρώπου ψυχῆς ἐνέργεια [ λ. 7] κ τὰ λό ον ἢ μὴ ἄν υ λό ου, τὸ ᾽
ὐτό φ μ ν ἔρ ον ἶν ι τῷ έν ι τοῦ κ ὶ τοῦ σπου ίου, ὥσπ ρ κιθ ριστοῦ κ ὶ
σπου ίου κιθ ριστοῦ, κ ὶ ἁπλῶς ὴ τοῦτ᾽ ἐπὶ πάντων, προστιθεμένης τῆς κατὰ τὴν
ἀρετὴν ὑπεροχῆς πρὸς τὸ ἔργον. κιθ ριστοῦ μὲν ὰρ κιθ ρί ιν, σπου ίου ὲ τὸ ὖ·
(5) ἰ ᾽ οὕτως [...] τὸ ἀνθρώπινον ἀ θὸν [ λ. 8] ψυχῆς ἐνέργεια γίνεται κατ᾽ ἀρετήν, ἰ
ὲ πλ ίους ἱ ἀρ τ ί, κατὰ τὴν ἀρίστην καὶ τελειοτάτην.
(6) Ἔτι ᾽ ἐν βίῳ τελείῳ. μί ὰρ χ λι ὼν ἔ ρ οὐ ποι ῖ, οὐ ὲ μί ἡμέρ . οὕτω ὲ οὐ ὲ
μ κάριον κ ὶ ὐ ίμον μί ἡμέρ οὐ ᾽ ὀλί ος χρόνος.*
(7) Ι 8 1098b31-99a5: ι φέρ ι ὲ ἴσως οὐ μικρὸν ἐν κτήσ ι ἢ χρήσ ι τὸ ἄριστον ὑπολ μ άν ιν,
κ ὶ ἐν ἕξ ι ἢ ἐν ρ ίᾳ. τὴν μὲν ὰρ ἕξιν ἐν έχ τ ι μ ὲν ἀ θὸν ἀποτ λ ῖν ὑπάρχουσ ν,
οἷον τῷ κ θ ύ οντι ἢ κ ὶ ἄλλως πως ἐξ ρ κότι, τὴν ᾽ ἐνέρ ι ν οὐχ οἷόν τ . πράξ ι
ὰρ ἐξ ἀνά κ ς, κ ὶ ὖ πράξ ι. ὥσπ ρ ᾽ Ὀλυμπί σιν οὐχ οἱ κάλλιστοι κ ὶ ἰσχυρότ τοι
στ φ νοῦντ ι ἀλλ᾽ οἱ ἀ ωνι όμ νοι (τούτων άρ τιν ς νικῶσιν).
(8) Ι 8 1098b12-15: ν ν μ μένων ὴ τῶν ἀ θῶν τριχῇ, κ ὶ τῶν μὲν ἐκτὸς λ ομένων τῶν
ὲ π ρὶ ψυχὴν κ ὶ σῶμ , τὰ π ρὶ ψυχὴν κυριώτ τ λέ ομ ν κ ὶ μάλιστ ἀ θά.
(9) * I 10 1101a14-19: ορισμός του ευδαίμονα βίου.
Τί οὖν κωλύ ι λέ ιν ὐ ίμον τὸν κ τ᾽ἀρ τὴν τελείαν ἐν ρ οῦντ καὶ τοῖς ἐκτὸς
ἀγαθοῖς ἱκανῶς κεχορηγημένον μὴ τὸν τυχόντα χρόνον ἀλλὰ τέλειον βίον; ἢ προ-
σθ τέον κ ὶ ιωσόμ νον οὕτω κ ὶ τ λ υτήσοντ κ τὰ λό ον; ἐπ ι ὴ τὸ μέλλον άφ νὲς
ἡμῖν ἐστίν, τὴν ὐ ιμονί ν ὲ τέλος κ ὶ τέλειον τίθ μ ν πάντῃ πάντως.

–5–
 ΟΙ ΗΘΙΚΕΣ ΑΡΕΤΕΣ

2.2.1. Επιθυμίες και ηθικές αρετές (I 13 & II 1).

ΙΙ 1 1103a14-18:
Διττῆς ὴ τῆς ἀρ τῆς οὔσ ς, τῆς μὲν διανοητικῆς τῆς δὲ ἠθικῆς, ἡ μὲν ι νο τικὴ τὸ
πλ ῖον ἐκ ι σκ λί ς ἔχ ι κ ὶ τὴν έν σιν κ ὶ τὴν ὔξ σιν, ιόπ ρ ἐμπ ιρί ς ῖτ ι κ ὶ
χρόνου, ἡ ᾽ ἠθικὴ ἐξ ἔθους π ρι ίν τ ι, ὅθ ν κ ὶ τοὔνομ ἔσχ κ μικρὸν π ρ κκλῖνον
ἀπὸ τοῦ ἔθους.

2.2.2. Αρετές χωρίς ηδονή, βάρκα χωρίς πανιά (ΙΙ 2-3).

ΙΙ 2 1104a33-b5:
(1) ἔκ τ ὰρ τοῦ ἀπέχ σθ ι τῶν ἡ ονῶν γινόμεθα σώφρον ς,
(2) κ ὶ νόμ νοι μάλιστα δυνάμεθα ἀπέχ σθ ι ὐτῶν· ὁμοίως ὲ κ ὶ ἐπὶ τῆς ἀν ρ ί ς·
ἐθι όμ νοι ὰρ κ τ φρον ῖν τῶν φο ρῶν κ ὶ ὑπομέν ιν ὐτὰ ινόμ θ ἀν ρ ῖοι, κ ὶ
νόμ νοι μάλιστ υν σόμ θ ὑπομέν ιν τὰ φο ρά.
(3) σημεῖον ὲ ῖ ποι ῖσθ ι τῶν ἕξ ων τὴν ἐπι ινομέν ν ἡ ονὴν ἢ λύπ ν τοῖς ἔρ οις.

2.2.3. Πώς θα γίνεις ενάρετος (ΙΙ 2)

ΙΙ 2 1103a31-b1, b6-13:
τὰς ᾽ ἀρ τὰς λ μ άνομ ν ἐν ρ ήσ ντ ς πρότ ρον, ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων
τεχνῶν· ἃ ὰρ ῖ μ θόντ ς ποι ῖν, τ ῦτ ποιοῦντ ς μ νθάνομ ν, οἷον οἰκο ομοῦντ ς
οἰκο όμοι ίνοντ ι κ ὶ κιθ ρί οντ ς κιθ ριστ ί· οὕτω ὴ κ ὶ τὰ μὲν ίκ ι
πράττοντ ς ίκ ιοι ινόμ θ , τὰ ὲ σώφρον σώφρον ς, τὰ ᾽ ἀν ρ ῖ ἀν ρ ῖοι [...].
ἔτι ἐκ τῶν ὐτῶν κ ὶ ιὰ τῶν ὐτῶν κ ὶ ίν τ ι πᾶσ ἀρ τὴ κ ὶ φθ ίρ τ ι, ὁμοίως ὲ
κ ὶ τέχν · [...] ἐκ μὲν ὰρ τοῦ ὖ οἰκο ομ ῖν ἀ θοὶ οἰκο όμοι ἔσοντ ι, ἐκ ὲ τοῦ κ κῶς
κ κοί. ἰ ὰρ μὴ οὕτως ἶχ ν, οὐ ὲν ἂν ἔ ι τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντ ς ἂν ἐ ίνοντο
ἀ θοὶ ἢ κ κοί.

ΙΙ 4 1105a17-21: ἀπορήσ ι ᾽ ἄν τις πῶς λέ ομ ν ὅτι ῖ τὰ μὲν ίκ ι πράττοντ ς

ικ ίους ίν σθ ι, τὰ ὲ σώφρον σώφρον ς· ἰ ὰρ πράττουσι τὰ ίκ ι κ ὶ σώφρον ,
ἤ ἰσὶ ίκ ιοι κ ὶ σώφρον ς, ὥσπ ρ ἰ τὰ ρ μμ τικὰ κ ὶ τὰ μουσικά, ρ μμ τικοὶ
κ ὶ μουσικοί.

2.2.4. Τρεις τρόποι να μιλάμε για την ηθική αρετή (VΙ 13 & Πολιτικά VΙΙ 13).
II 1 1103b23-25: οὐ μικρὸν οὖν ι φέρ ι τὸ οὕτως ἢ οὕτως ὐθὺς ἐκ νέων ἐθί σθ ι,
ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον ὲ τὸ πᾶν.

Πολιτικά, VII 13 1332a38-b8:

(1) ἀλλὰ μὴν ἀ θοί κ ὶ σπου ῖοι ί νοντ ι ιὰ τριῶν. τὰ τρί ὲ τ ῦτά ἐστι φύσις
ἔθος λόγος.
(2) κ ὶ ὰρ φῦν ι ῖ πρῶτον, οἷον ἄνθρωπον ἀλλὰ μὴ τῶν ἄλλων τι ῴων [...]. τὰ

–6–
 μὲν οὖν ἄλλ τῶν ῴων μάλιστ μὲν τῇ φύσ ι ῇ, μικρὰ ᾽ ἔνι κ ὶ τοῖς ἔθ σιν, ἄνθρωπος
ὲ κ ὶ λό ῳ.
(3) μόνος ὰρ ἔχ ι λό ον. ὥστ ῖ τ ῦτ συμφων ῖν ἀλλήλοις. πολλὰ γὰρ παρὰ τοὺς
ἐθισμοὺς καὶ τὴν φύσιν πράττουσι διὰ τὸν λόγον, ἐὰν π ισθῶσιν ἄλλως ἔχ ιν έλτιον.

3.1.1. Τι επιδιώκουμε στη ζωή και τι αποφεύγουμε (ΙΙ 3);

ΙΙ 3 1104b30-34:
τριῶν ὰρ ὄντων τῶν ἰς τὰς ἱρέσ ις κ ὶ τριῶν τῶν ἰς τὰς φυ άς, καλοῦ συμφέροντος
ἡδέος, κ ὶ [τριῶν] τῶν ἐν ντίων, ἰσχροῦ λ ροῦ λυπ ροῦ, π ρὶ τ ῦτ μὲν πάντ ὁ
ἀ θὸς κ τορθωτικός ἐστιν ὁ ὲ κ κὸς ἁμ ρτ τικός, μάλιστ ὲ π ρὶ τὴν ἡ ονήν.

3.1.2. Βούλησις: έχεις όρεξη για δίκαιες πράξεις (ΙΙΙ 4);

ΙΙΙ 4 1113a15-b2:
(1) ἡ ὲ ούλ σις* ὅτι μὲν τοῦ τέλους ἐστὶν ἴρ τ ι, οκ ῖ ὲ τοῖς μὲν τἀ θοῦ ἶν ι, τοῖς
ὲ τοῦ φ ινομένου ἀ θοῦ [...]. ἆρ φ τέον ἁπλῶς μὲν κ ὶ κ τ᾽ ἀλήθ ι ν ουλ τὸν ἶν ι
τἀ θόν, ἑκάστῳ ὲ τὸ φ ινόμ νον;
(2) τῷ μὲν οὖν σπου ίῳ τὸ κατ᾽ ἀλήθειαν εἶναι, τῷ ὲ φ ύλῳ τὸ τυχόν, ὥσπ ρ κ ὶ ἐπὶ
τῶν σωμάτων τοῖς μὲν ὖ ι κ ιμένοις ὑ ι ινά ἐστι τὰ κ τ᾽ ἀλήθ ι ν τοι ῦτ ὄντ , τοῖς
᾽ἐπινόσοις ἕτ ρ , ὁμοίως ὲ κ ὶ πικρὰ κ ὶ λυκέ κ ὶ θ ρμὰ κ ὶ ρέ κ ὶ τῶν ἄλλων
ἕκ στ ·
(3) ὁ σπου ῖος ὰρ ἕκ στ κρίνει ὀρθῶς, κ ὶ ἐν ἑκάστοις τἀλ θὲς ὐτῷ φ ίν τ ι. κ θ᾽
ἑκάστ ν ὰρ ἕξιν ἴ ιά ἐστι κ λὰ κ ὶ ἡ έ , κ ὶ ι φέρ ι πλ ῖστον ἴσως ὁ σπου ῖος τῷ
τἀλ θὲς ἐν ἑκάστοις ὁρᾶν, ὥσπερ κανὼν καὶ μέτρον αὐτῶν ὤν.
(4) ἐν τοῖς πολλοῖς ὲ ἡ ἀπάτ ιὰ τὴν ἡ ονὴν ἔοικ ίν σθ ι· οὐ γὰρ οὖσα ἀγαθὸν φαίνεται.
ἱροῦντ ι οὖν τὸ ἡ ὺ ὡς ἀ θόν, τὴν ὲ λύπ ν ὡς κ κὸν φ ύ ουσιν.

* Περί ψυχής, ΙΙΙ 9 432b: ἔν τ τῷ λο ιστικῷ ὰρ ἡ ούλ σις ίν τ ι [...]

3.2.3. Παν μέσον άριστον (ΙΙ 6);

ΙΙ 6 1106b36-1107a2: ἔστιν ἄρ ἡ ἀρ τὴ (1) ἕξις (2) προ ιρ τική, (3) ἐν μ σότ τι οὖσ
τῇ πρὸς ἡμᾶς, (4) ὡρισμένῃ λό ῳ κ ὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσ ι ν.
II 6 1107a7-8: κ τὰ ὲ τὸ ἄριστον κ ὶ τὸ ὖ ἀκρότ ς.
II 6 1106b28: στοχ στική οὖσ τοῦ μέσου.
II 6 1106b28-31: ἔτι τὸ μὲν ἁμ ρτάν ιν πολλ χῶς ἔστιν [...] τὸ ὲ κ τορθοῦν μον χῶς.
II 6 1107a8-13: οὐ πᾶσ ᾽ ἐπι έχ τ ι πρᾶξις οὐ ὲ πᾶν πάθος τὴν μ σότ τ · ἔνι ὰρ
ὐθὺς ὠνόμ στ ι συν ιλ μμέν μ τὰ τῆς φ υλότ τος, οἷον ἐπιχ ιρ κ κί ἀν ισχυντί
φθόνος, κ ὶ ἐπὶ τῶν πράξ ων μοιχ ί κλοπὴ ἀν ροφονί [...] τῷ ὐτὰ φ ῦλ ἶν ι.

–7–
3.3.3. Να έχεις μεγάλη ψυχή (IV 3).
ΙV 3 : 1123a34- b10:
ἡ ὲ μεγαλοψυχία π ρὶ μ άλ μὲν κ ὶ ἐκ τοῦ ὀνόμ τος ἔοικ ν ἶν ι [...] οκ ῖ ὴ
μ λόψυχος ἶν ι ὁ μεγάλων αὑτὸν ἀξιῶν ἄξιος ὤν [...]
ὁ ὲ μ άλων ἑ υτὸν ἀξιῶν ἀνάξιος ὢν χαῦνος [...]
ὁ ᾽ ἐλ ττόνων ἢ ἄξιος μικρόψυχος.
1124a1-2: ἔοικ [...] ἡ μ λοψυχί οἷον κόσμος τις ἶν ι τῶν ἀρ τῶν· μ ί ους ὰρ ὐτὰς
ποι ῖ [...].
1123b23-24: τιμῆς ὰρ μάλιστ ἀξιοῦσιν ἑ υτούς, κ τ᾽ ἀξί ν έ.
1125a25-27: [οι μικρόψυχοι] ἀφίστ ντ ι ὲ κ ὶ τῶν πράξ ων τῶν κ λῶν κ ὶ τῶν
ἐπιτ υμάτων ὡς ἀνάξιοι ὄντ ς.
ΙV 3 1123b33-34: κ θ᾽ ἕκ στ ᾽ ἐπισκοποῦντι πάμπ ν λοῖος φ ίνοιτ᾽ ἂν ὁ μ λόψυχος
μὴ ἀ θὸς ὤν [...] ΙV 3 1124a30- b3: ἄν υ ὰρ ἀρ τῆς οὐ ῥᾴ ιον φέρ ιν ἐμμ λῶς τὰ
ὐτυχήμ τ [...] μιμοῦντ ι ὰρ τὸν μ λόψυχον οὐχ ὅμοιοι ὄντ ς.

3.3.4. Περίγραψε μια ηθική πράξη (ΙΙΙ 1).

ΙΙΙ 1 1110b33-1111a71: ἐν οἷς καὶ περὶ ἃ ἡ πρᾶξις [...] (1) τίς τ ὴ (2) κ ὶ τί (3) κ ὶ
περὶ τί ἢ ἐν τίνι πράττ ι, (4) ἐνίοτ ὲ κ ὶ τίνι, οἷον ὀρ άνῳ, (5) κ ὶ ἕνεκα τίνος, οἷον
σωτ ρί ς, (6) κ ὶ πῶς, οἷον ἠρέμ ἢ σφό ρ .
1
Βλέπε και: V 8 1135a25-26, b13, b15-16, EE II 9 1225b2, b6-7.

Καιρός:
III 1 1110a12-14: ἱρ τ ὶ άρ ἰσι τότ ὅτ πράττοντ ι, τὸ ὲ τέλος τῆς πράξ ως κ τὰ
τὸν κ ιρόν ἐστιν.
VI 9 1142b26-28: ἔτι ἔστι πολὺν χρόνον ουλ υόμ νον τυχ ῖν, τὸν ὲ τ χύ. οὐκοῦν οὐ ’
ἐκ ίν πω ὐ ουλί , ἀλλ’ ὀρθότ ς ἡ κ τὰ τὸ ὠφέλιμον, κ ὶ οὗ ῖ κ ὶ ὣς κ ὶ ὅτ .

–8–
 ∆ΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

4.1.1. Τι εννοούμε όταν λέμε ‘δικαιοσύνη’ (V 1);

(1) V1 1129a1-10: αρχικός ορισμός της δικαιοσύνης.
π ρὶ ὲ δικαιοσύνης καὶ ἀδικίας σκ πτέον, π ρὶ ποί ς τ τυ χάνουσιν οὖσ ι πράξεις,
κ ὶ ποί μεσότης ἐστὶν ἡ ικ ιοσύν , κ ὶ τὸ δίκαιον τίνων μέσον [….] ὁρῶμ ν ὴ πάντ ς
τὴν τοι ύτ ν ἕξιν ουλομένους λέ ιν ικ ιοσύν ν, ἀφ’ ἧς πρ κτικοὶ τῶν ικ ίων ἰσὶ
κ ὶ ἀφ’ ἧς δικαιοπραγοῦσι καὶ βούλονται τὰ ίκ ι · τὸν ὐτὸν ὲ τρόπον κ ὶ π ρὶ
ἀ ικί ς, ἀφ’ ἧς ἀ ικοῦσι κ ὶ ούλοντ ι τὰ ἄ ικ .
(2) V1 1130b6-8: δεν θα μιλήσουμε για τη δικαιοσύνη ως ÒόληÓ αρετή.
ὅτι μὲν οὖν ἰσὶν ἱ ικ ιοσύν ι πλ ίους, κ ὶ ὅτι ἔστι τις κ ὶ ἑτέρ π ρὰ τὴν ὅλ ν
ἀρ τήν, ῆλον: τίς ὲ κ ὶ ποί τις, λ πτέον.
(3) V1 1130a3-4: προς του άλλους: κ ὶ ἀλλότριον ἀ θὸν οκ ῖ ἶν ι ἡ ικ ιοσύν μόν
τῶν ἀρ τῶν, ὅτι πρὸς ἕτ ρόν ἐστιν.
(4) Πολιτικά ΙΙΙ 4 1276b30-34: δίκαιο και νόμιμο.
ιὸ τὴν ἀρ τὴν ἀν κ ῖον ἶν ι τοῦ πολίτου πρὸς τὴν πολιτ ί ν. ἴπ ρ οὖν ἔστι πλ ίω
πολιτ ί ς ἴ , ῆλον ὡς οὐκ ἐν έχ τ ι τοῦ σπου ίου πολίτου μί ν ἀρ τὴν ἶν ι, τὴν
τ λ ί ν. τὸν ’ ἀ θὸν ἄν ρ φ μὲν κ τὰ μί ν ἀρ τὴν ἶν ι, τὴν τ λ ί ν.

4.1.2. Είναι η δικαιοσύνη επιστήμη (V1 & Πολιτικά ΙΙΙ 16);

(1) V 1 1129a11-14:
οὐδὲ γὰρ τὸν αὐτὸν ἔχει τρόπον ἐπί τε τῶν ἐπιστημῶν καὶ δυνάμεων καὶ ἐπὶ
τῶν ἕξεων. ύν μις μὲν ὰρ κ ὶ ἐπιστήμ οκ ῖ τῶν ἐν ντίων ἡ ὐτὴ ἶν ι, ἕξις ’ ἡ
ἐν ντί τῶν ἐν ντίων oὔ [...].
(2) V 4 1132a20-22: τὸ ’ ἐπὶ τὸν ικ στὴν ἰέν ι ἰέν ι ἐστὶν ἐπὶ τὸ ίκ ιον· ὁ ὰρ ικ στὴς
ούλ τ ι εἶναι οἷον δίκαιον ἔμψυχον.
(3) Πολιτικά, ΙΙΙ 16 1287a28-41:
(3 ) ὁ μὲν οὖν τὸν νόμον κ λ ύων ἄρχ ιν οκ ῖ κ λ ύ ιν ἄρχ ιν τὸν θ ὸν κ ὶ τὸν νοῦν
μόνους, ὁ ’ ἄνθρωπον κ λ ύων προστίθ σι κ ὶ θ ρίον. ἥ τ ὰρ ἐπιθυμί τοιοῦτον, κ ὶ
ὁ θυμὸς ἄρχοντ ς ι στρέφ ι κ ὶ τοὺς ἀρίστους ἄν ρ ς. ιόπ ρ ἄν υ ὀρέξ ως νοῦς ὁ
νόμος ἐστίν.
(3 ) [...] ὅτι τὸ κ τὰ ράμμ τ ἰ τρ ύ σθ ι φ ῦλον, ἀλλὰ ἱρ τώτ ρον χρῆσθ ι τοῖς
ἔχουσι τὰς τέχν ς. [...] κ ὶ τοὺς ἰ τροὺς ὅτ ν ὑποπτ ύωσι πιστ υθέντ ς τοῖς ἐχθροῖς
ι φθ ίρ ιν ιὰ κέρ ος, τότ τὴν ἐκ τῶν ρ μμάτων θ ρ π ί ν τήσ ι ν ἂν μᾶλλον.

4.1.3. Δικαιοσύνη και πλεονεξία (V 1-2).

V 2 1130b2-4: π ρὶ τιμὴν ἢ χρήμ τ ἢ σωτ ρί ν, ἢ ἴ τινι ἔχοιμ ν ἑνὶ ὀνόμ τι
π ριλ ῖν τ ῦτ πάντ , κ ὶ ι’ ἡ ονὴν τὴν ἀπὸ τοῦ κέρ ους.
V 2 1129b1-3: ἐπ ὶ ὲ πλ ονέκτ ς ὁ ἄ ικος, π ρὶ τἀ θὰ ἔστ ι, οὐ πάντ , ἀλλὰ π ρὶ
ὅσ ὐτυχί κ ὶ ἀτυχί [...].

–9–
4.1.4. Τα δύο είδη της δικαιοσύνης (V 2-5).
V 2 1130b30-1131a9:
τῆς δὲ κατὰ μέρος δικαιοσύνης καὶ τοῦ κατ’ αὐτὴν δικαίου
(1) ἓν μέν ἐστιν εἶδος τὸ ἐν ταῖς διανομαῖς τιμῆς ἢ χρημάτων ἢ τῶν ἄλλων ὅσα μεριστὰ
τοῖς κοινωνοῦσι τῆς πολιτείας [...]
(2) ἓν δὲ τὸ ἐν τοῖς συναλλάγμασι διορθωτικόν. τούτου δὲ μέρη δύο· τῶν γὰρ
συναλλαγμάτων τὰ μὲν ἑκούσιά ἐστι τὰ δ’ ἀκούσια,
(2α) ἑκούσια μὲν τὰ τοιάδε οἷον πρᾶσις ὠνὴ δανεισμὸς ἐγγύη χρῆσις
[=παραχώρηση για χρήση] παρακαταθήκη μίσθωσις (ἑκούσια δὲ λέγεται, ὅτι
ἡ ἀρχὴ τῶν συναλλαγμάτων τούτων ἑκούσιος),
(2β) τῶν δ’ ἀκουσίων τὰ μὲν λαθραῖα, οἷον κλοπὴ μοιχεία φαρμακεία
προαγωγεία δουλαπατία δολοφονία ψευδομαρτυρία, τὰ δὲ βίαια, οἷον
αἰκία [=βίαη επίθεση] δεσμὸς [=φυλάκιση] θάνατος ἁρπαγὴ πήρωσις [=πρόκληση
αναπηρίας] κακηγορία προπηλακισμός.

4.1.5. Επιείκεια: επανορθώνοντας τους νόμους (V 10).

V 10 1137b19-32:
ὅταν οὖν λέγῃ μὲν ὁ νόμος καθόλου, συμβῇ δ’ ἐπὶ τούτου παρὰ τὸ καθόλου, τότε
ὀρθῶς ἔχει [...] ἐπανορθοῦν τὸ ἐλλειφθέν, ὃ κἂν ὁ νομοθέτης αὐτὸς ἂν εἶπεν ἐκεῖ
παρών, καὶ εἰ ᾔδει, ἐνομοθέτησεν. [É] καὶ ἔστιν αὕτη ἡ φύσις ἡ τοῦ ἐπιεικοῦς,
ἐπανόρθωμα νόμου, ᾗ ἐλλείπει διὰ τὸ καθόλου. τοῦ γὰρ ἀορίστου ἀόριστος καὶ
ὁ κανών ἐστιν, ὥσπερ καὶ τῆς Λεσβίας οἰκοδομίας ὁ μολίβδινος κανών· πρὸς γὰρ
τὸ σχῆμα τοῦ λίθου μετακινεῖται καὶ οὐ μένει ὁ κανών, καὶ τὸ ψήφισμα πρὸς τὰ
πράγματα.

4.1.6. Δικαιοσύνη: κρατώντας ίσες αποστάσεις (V 5).

V 5 1133b29-34a8:
(1) δῆλον ὅτι ἡ δικαιοπραγία μέσον ἐστὶ τοῦ ἀδικεῖν καὶ ἀδικεῖσθαι·
(2) τὸ μὲν γὰρ πλέον ἔχειν τὸ δ’ ἔλαττόν ἐστιν.
(3) ἡ δὲ δικαιοσύνη μεσότης τίς ἐστιν, οὐ τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον ταῖς ἄλλαις ἀρεταῖς, ἀλλ’
ὅτι μέσου ἐστίν· [...]
(4) ἡ δ’ ἀδικία τοὐναντίον τοῦ ἀδίκου. τοῦτο δ’ ἐστὶν ὑπερβολὴ καὶ ἔλλειψις τοῦ
ὠφελίμου ἢ βλαβεροῦ παρὰ τὸ ἀνάλογον.

V 9 1136b5-12:
(1) βλάπτεται μὲν οὖν τις ἑκὼν καὶ τἄδικα πάσχει, ἀδικεῖται δ’ οὐδεὶς ἑκών [...]
(2) ὁ δὲ τὰ αὑτοῦ διδούς [...], οὐκ ἀδικεῖται· ἐπ’ αὐτῷ γάρ ἐστι τὸ διδόναι, τὸ δ’ ἀδικεῖσθαι
οὐκ ἐπ’ αὐτῷ [...].

–10–
 ΜΕ Ή ΧΩΡΙΣ ΦΡΟΝΗΣΗ

4.2.2. Τα αιώνια και όσα περνούν από το χέρι μας (VI 1).
VΙ 3 1139b15-17: ἔστω δὴ οἷς ἀληθεύει ἡ ψυχὴ τῷ καταφάναι ἢ ἀποφάναι, πέντε τὸν
ἀριθμόν· ταῦτα δ’ ἐστὶ τέχνη ἐπιστήμη φρόνησις σοφία νοῦς.

επισ τημονικό λογιστικό

επισ τήμη νους σοφία τέχνη æρόνησις

4.2.3. Επιστήμη, νους, σοφία (VI 3, 6-7).

VI 3 1139b18-32:
(1) ἐπιστήμη μὲν οὖν τί ἐστιν, ἐντεῦθεν φανερόν, εἰ δεῖ ἀκριβολογεῖσθαι καὶ μὴ
ἀκολουθεῖν ταῖς ὁμοιότησιν.
(2) πάντες γὰρ ὑπολαμβάνομεν, ὃ ἐπιστάμεθα, μηδ’ ἐνδέχεσθαι ἄλλως ἔχειν· τὰ δ’
ἐνδεχόμενα ἄλλως, ὅταν ἔξω τοῦ θεωρεῖν γένηται, λανθάνει εἰ ἔστιν ἢ μή. ἐξ ἀνάγκης
ἄρα ἐστὶ τὸ ἐπιστητόν. ἀίδιον ἄρα· τὰ γὰρ ἐξ ἀνάγκης ὄντα ἁπλῶς πάντα ἀίδια, τὰ
δ’ ἀίδια ἀγένητα καὶ ἄφθαρτα.
(3) ἔτι διδακτὴ ἅπασα ἐπιστήμη δοκεῖ εἶναι, καὶ τὸ ἐπιστητὸν μαθητόν [...]
(4) ἣ μὲν γὰρ [διδασκαλία] δι’ ἐπαγωγῆς, ἣ δὲ συλλογισμῷ. ἡ μὲν δὴ ἐπαγωγὴ ἀρχή
ἐστι καὶ τοῦ καθόλου, ὁ δὲ συλλογισμὸς ἐκ τῶν καθόλου. εἰσὶν ἄρα ἀρχαὶ ἐξ ὧν ὁ
συλλογισμός, ὧν οὐκ ἔστι συλλογισμός.
(5) ἐπαγωγὴ ἄρα. ἡ μὲν ἄρα ἐπιστήμη ἐστὶν ἕξις ἀποδεικτική.

4.3.1. Υπολογίζοντας τι πρέπει να πράξω (VI 2).

VI 7 1141b9-14: τοῦ γὰρ φρονίμου μάλιστα τοῦτ’ ἔργον εἶναί φαμεν, τὸ εὖ βουλεύεσθαι,
βουλεύεται δ’ οὐδεὶς περὶ τῶν ἀδυνάτων ἄλλως ἔχειν, οὐδ’ ὅσων μὴ τέλος τι ἔστι, καὶ
τοῦτο πρακτὸν ἀγαθόν. ὁ δ’ ἁπλῶς εὔβουλος ὁ τοῦ ἀρίστου ἀνθρώπῳ τῶν πρακτῶν
στοχαστικὸς κατὰ τὸν λογισμόν.

4.3.2/4.3.3. Ο οικοδόμος και η τέχνη του (VI 4).

VI 4 1140a1-16:
(1) τοῦ δ’ ἐνδεχομένου ἄλλως ἔχειν ἔστι τι καὶ ποιητὸν καὶ πρακτόν. ἕτερον δ’ ἐστὶ
ποίησις καὶ πρᾶξις [...]
(2) ὥστε καὶ ἡ μετὰ λόγου ἕξις πρακτικὴ ἕτερόν ἐστι τῆς μετὰ λόγου ποιητικῆς ἕξεως.
διὸ οὐδὲ περιέχεται ὑπ’ ἀλλήλων. οὔτε γὰρ ἡ πρᾶξις ποίησις οὔτε ἡ ποίησις πρᾶξίς
ἐστιν.

–11–
 (3) [...] τ ὐτὸν ἂν ἴ τέχν κ ὶ ἕξις μ τὰ λό ου ἀλ θοῦς ποι τική [...].
(4) ἔστι ὲ τέχν πᾶσ π ρὶ έν σιν κ ὶ τὸ τ χνά ιν κ ὶ θ ωρ ῖν ὅπως ἂν έν τ ί τι τῶν
ἐν χομένων κ ὶ ἶν ι κ ὶ μὴ ἶν ι,
(5) κ ὶ ὧν ἡ ἀρχὴ ἐν τῷ ποιοῦντι ἀλλὰ μὴ ἐν τῷ ποιουμένῳ· οὔτ ὰρ τῶν ἐξ ἀνά κ ς
ὄντων ἢ ινομένων ἡ τέχν ἐστίν, οὔτ τῶν κ τὰ φύσιν· ἐν ὑτοῖς ὰρ ἔχουσι τ ῦτ
τὴν ἀρχήν.

5.1.2. Προαίρεσις: η εκκίνηση της πράξης (VI 2 & ΙΙΙ 12).

VI 2 1139a19-b5:
(1) ῆλον ὲ τῷ τὰ θ ρί ἴσθ σιν μὲν ἔχ ιν πράξ ως ὲ μὴ κοινων ῖν.
(2) ἔστι ’ ὅπ ρ ἐν ι νοίᾳ κ τάφ σις κ ὶ ἀπόφ σις, τοῦτ’ ἐν ὀρέξ ι ίωξις κ ὶ φυ ή·
ὥστ’ ἐπ ι ὴ ἡ ἠθικὴ ἀρ τὴ ἕξις προ ιρ τική, ἡ ὲ προ ίρ σις ὄρ ξις ουλ υτική, ῖ
ιὰ τ ῦτ μὲν τόν τ λό ον ἀλ θῆ ἶν ι κ ὶ τὴν ὄρ ξιν ὀρθήν, ἴπ ρ ἡ προ ίρ σις
σπουδαία, κ ὶ τὰ ὐτὰ τὸν μὲν φάν ι τὴν ὲ ιώκ ιν.
(3) ὕτ μὲν οὖν ἡ ιάνοι κ ὶ ἡ ἀλήθ ι πρ κτική. [...] τοῦ ὲ πρ κτικοῦ κ ὶ
ι νο τικοῦ ἀλήθ ι ὁμολόγως ἔχουσα τῇ ὀρέξ ι τῇ ὀρθῇ.
(4) πράξ ως μὲν οὖν ἀρχὴ προ ίρ σις –ὅθ ν ἡ κίν σις ἀλλ’ οὐχ οὗ ἕν κ –*
(5) προ ιρέσ ως ὲ ὄρ ξις κ ὶ λό ος ὁ ἕν κά τινος. ιὸ οὔτ’ ἄν υ νοῦ κ ὶ ι νοί ς οὔτ’
ἄν υ ἠθικῆς ἐστὶν ἕξ ως ἡ προ ίρ σις. [...]
(6) ιὸ ἢ ὀρεκτικὸς νοῦς ἡ προ ίρ σις ἢ ὄρεξις διανοητική [...].

* X 8 1178a34-b1: ἀμφισ τ ῖτ ί τ πότ ρον κυριώτ ρον τῆς ἀρ τῆς ἡ προ ίρ σις ἢ
ἱ πράξ ις, ὡς ἐν ἀμφοῖν οὔσ ς. τὸ ὴ τέλ ιον ῆλον ὡς ἐν ἀμφοῖν ἂν ἴ .

5.1.3. Βούλευσις και δεινότητα: διαλέγοντας τον τρόπο (VI 9, 12 & ΙΙΙ 3).
VI 9 1142b20-33:
(1) οκ ῖ ’ ἀ θόν τι τὸ ὖ ουλ ῦσθ ι· ἡ ὰρ τοι ύτ ὀρθότ ς ουλῆς ὐ ουλί ,
ἡ ἀ θοῦ τ υκτική.
(2) ἀλλ’ ἔστι κ ὶ τούτου ψ υ ῖ συλλο ισμῷ τυχ ῖν, κ ὶ ὃ μὲν ῖ ποιῆσ ι τυχ ῖν, ι’ οὗ ’
οὔ, ἀλλὰ ψ υ ῆ τὸν μέσον ὅρον ἶν ι. ὥστ’ οὐ ’ ὕτ πω ὐ ουλί , κ θ’ ἣν οὗ ῖ μὲν
τυ χάν ι, οὐ μέντοι ι’ οὗ ἔ ι.
(3) ἔτι ἔστι πολὺν χρόνον ουλ υόμ νον τυχ ῖν, τὸν ὲ τ χύ. οὐκοῦν οὐ ’ ἐκ ίν πω
ὐ ουλί , ἀλλ’ ὀρθότ ς ἡ κ τὰ τὸ ὠφέλιμον, κ ὶ οὗ ῖ κ ὶ ὣς κ ὶ ὅτ .
(4) ἔτι ἔστι κ ὶ ἁπλῶς ὖ ουλ ῦσθ ι κ ὶ πρός τι τέλος. ἣ μὲν ὴ ἁπλῶς ἡ πρὸς τὸ τέλος
τὸ ἁπλῶς κ τορθοῦσ , τὶς ὲ ἡ πρός τι τέλος.
(5) ἰ ὴ τῶν φρονίμων τὸ ὖ ουλ ῦσθ ι, ἡ ὐ ουλί ἴ ἂν ὀρθότ ς ἡ κ τὰ τὸ συμφέρον
πρὸς τὸ τέλος, οὗ ἡ φρόν σις ἀλ θὴς ὑπόλ ψίς ἐστιν.
VI 12 1144a23-27: ἔστι ὴ ύν μις ἣν κ λοῦσι δεινότητα. ὕτ ’ ἐστὶ τοι ύτ ὥστ
τὰ πρὸς τὸν ὑποτ θέντ σκοπὸν συντ ίνοντ ύν σθ ι τ ῦτ πράττ ιν κ ὶ τυ χάν ιν
ὐτοῦ. ἂν μὲν οὖν ὁ σκοπὸς ᾖ κ λός, ἐπ ιν τή ἐστιν, ἐὰν ὲ φ ῦλος, π νουρ ί .

–12–
5.2.1. Αίσθηση: μα είναι άδικο, δεν το βλέπεις (VI 8);
VI 8 1142a23-30:
(1) ὅτι δ’ ἡ φρόνησις οὐκ ἐπιστήμη, φανερόν· τοῦ γὰρ ἐσχάτου ἐστίν, ὥσπερ εἴρηται· τὸ
γὰρ πρακτὸν τοιοῦτον.
(2) ἀντίκειται μὲν δὴ τῷ νῷ· ὁ μὲν γὰρ νοῦς τῶν ὅρων, ὧν οὐκ ἔστι λόγος, ἣ δὲ τοῦ ἐσχάτου,
οὗ οὐκ ἔστιν ἐπιστήμη ἀλλ’ αἴσθησις,
(3) οὐχ ἡ τῶν ἰδίων,
(4) ἀλλ’ οἵᾳ αἰσθανόμεθα ὅτι τὸ ἐν τοῖς μαθηματικοῖς ἔσχατον τρίγωνον· στήσεται γὰρ
κἀκεῖ.

5.2.2. Ο ορισμός της φρόνησης και το αντικείμενό της: το πρακτόν.

VI 5 1140b4-6: λείπεται ἄρα αὐτὴν εἶναι ἕξιν ἀληθῆ μετὰ λόγου πρακτικὴν περὶ τὰ
ἀνθρώπῳ ἀγαθὰ καὶ κακά.

5.2.4/5.2.5. Η φρόνηση του πολιτικού και ο νομοθέτης (VI 8).

VI 8 1141b23-29:
(1) ἔστι δὲ καὶ ἡ πολιτικὴ καὶ ἡ φρόνησις ἡ αὐτὴ μὲν ἕξις,
(2) τὸ μέντοι εἶναι οὐ ταὐτὸν αὐταῖς.
(3) τῆς δὲ περὶ πόλιν ἣ μὲν ὡς ἀρχιτεκτονικὴ [φρόνησις (εκ. Susemihl)] νομοθετική,
(4) ἣ δὲ ὡς τὰ καθ’ ἕκαστα τὸ κοινὸν ἔχει ὄνομα, πολιτική· αὕτη δὲ πρακτικὴ καὶ
βουλευτική· τὸ γὰρ ψήφισμα πρακτὸν ὡς τὸ ἔσχατον. διὸ πολιτεύεσθαι τούτους μόνον
λέγουσιν· μόνοι γὰρ πράττουσιν οὗτοι ὥσπερ οἱ χειροτέχναι.

5.2.6. «Δεν το ήθελα, συγγνώμη»: το ακούσιο (ΙΙΙ 1).

πράξει ς

εκούσιες ακούσιες μικτές

–13–
εκούσιες πράξεις [1110a17-18]: ὧν δ᾽ ἐν αὐτῷ ἡ ἀρχή, ἐπ᾽ αὐτῷ καὶ τὸ πράττειν καὶ μή.
ακούσιες πράξεις:
• βίᾳ = οὗ ἡ ἀρχὴ ἔξωθεν, τοιαύτη οὖσα ἐν ᾗ μηδὲν συμβάλλεται ὁ πράττων ἢ ὁ πάσχων
(1110a1-3).
• δι᾽ ἄγνοιαν: ἄκων [όταν μετά υπάρχει μεταμέλεια] ≠ οὐχ ἑκών
• μικτές πράξεις [1110b5]: καθ᾽ αὑτὰ μὲν ἀκούσιά ἐστι, νῦν δὲ καὶ ἀντὶ τῶνδε ἑκούσια.

5.2.7. Πώς να αναγνωρίζεις τους ενάρετους (II 4).

II 4 1105a17-b12:
(1) Ἀπορήσειε δ᾽ ἄν τις πῶς λέγομεν ὅτι δεῖ τὰ μὲν δίκαια πράττοντας δικαίους γίνεσθαι,
τὰ δὲ σώφρονα σώφρονας [...]
(2) ἢ οὐδ᾽ ἐπὶ τῶν τεχνῶν οὕτως ἔχει; ἐνδέχεται γὰρ γραμματικόν τι ποιῆσαι καὶ ἀπὸ τύχης
καὶ ἄλλου ὑποθεμένου. τότε οὖν ἔσται γραμματικός, ἐὰν καὶ γραμματικόν τι ποιήσῃ
καὶ γραμματικῶς. τοῦτο δ᾽ ἐστὶ τὸ κατὰ τὴν ἐν αὑτῷ γραμματικήν.
(3) ἔτι οὐδ᾽ ὅμοιόν ἐστιν ἐπί τε τῶν τεχνῶν καὶ τῶν ἀρετῶν. τὰ μὲν γὰρ ὑπὸ τῶν τεχνῶν
γινόμενα τὸ εὖ ἔχει ἐναὑτοῖς. ἀρκεῖ οὖν ταῦτά πως ἔχοντα γενέσθαι. τὰ δὲ κατὰ τὰς
ἀρετὰς γινόμενα οὐκ ἐὰν αὐτά πως ἔχῃ, δικαίως ἢ σωφρόνως πράττεται, ἀλλὰ καὶ ἐὰν
ὁ πράττων πῶς ἔχων πράττῃ,
(4) πρῶτον μὲν ἐὰν εἰδώς,
(5) ἔπειτ᾽ ἐὰν προαιρούμενος, καὶ προαιρούμενος δι᾽ αὐτά,
(6) τὸ δὲ τρίτον ἐὰν καὶ βεβαίως καὶ ἀμετακινήτως ἔχων πράττῃ [...]
(7) τὰ μὲν οὖν πράγματα δίκαια καὶ σώφρονα λέγεται, ὅταν ᾖ τοιαῦτα οἷα ἂν ὁ δίκαιος ἢ
ὁ σώφρων πράξειεν· δίκαιος δὲ καὶ σώφρων ἐστὶν οὐχ ὁ ταῦτα πράττων, ἀλλὰ καὶ [ὁ]
οὕτω πράττων ὡς οἱ δίκαιοι καὶ σώφρονες πράττουσιν. εὖ οὖν λέγεται ὅτι ἐκ τοῦ τὰ
δίκαια πράττειν ὁ δίκαιος γίνεται καὶ ἐκ τοῦ τὰ σώφρονα ὁ σώφρων·
(8) ἐκ δὲ τοῦ μὴ πράττειν ταῦτα οὐδεὶς ἂν οὐδὲ μελλήσειε γίνεσθαι ἀγαθός.

6.1.1/6.1.2. Εγκράτεια και ακρασία (VII 2-4, 7-10).

VΙI 6 1149b25-26: καὶ ὅτι ἔστιν ἐγκράτεια καὶ ἡ ἀκρασία περὶ ἐπιθυμίας καὶ ἡδονὰς
σωματικάς, δῆλον.

ο εγκρατής: VΙI 9 1151b34-52a3:

(1) ὅ τε γὰρ ἐγκρατὴς οἷος μηδὲν παρὰ τὸν λόγον διὰ τὰς σωματικὰς ἡδονὰς ποιεῖν καὶ
ὁ σώφρων,
(2) ἀλλ’ ὃ μὲν ἔχων ὃ δ’ οὐκ ἔχων φαύλας ἐπιθυμίας,
(3) καὶ ὃ μὲν τοιοῦτος οἷος μὴ ἥδεσθαι παρὰ τὸν λόγον, ὃ δ’ οἷος ἥδεσθαι ἀλλὰ μὴ
ἄγεσθαι.

–14–
 ο ακρατής
(1) VΙI 8 1151a24-24: [ο κρ τής ίν ι] λτίων τοῦ ἀκολάστου, οὐ ὲ φ ῦλος ἁπλῶς·
σῴ τ ι ὰρ τὸ έλτιστον, ἡ ἀρχή.
(2) VΙI 3 1146b22-24: ὃ μὲν [= ο κόλ στος] ὰρ ἄ τ ι προ ιρούμ νος [...] ὃ ’ [= ο
κρ τής] οὐκ οἴ τ ι μέν, ιώκ ι έ.
(3) VΙI 9 1151a20-24: ἔστι έ τις διὰ πάθος ἐκστατικὸς παρὰ τὸν ὀρθὸν λόγον, ὃν ὥστ
μὲν μὴ πράττ ιν κ τὰ τὸν ὀρθὸν λό ον κρ τ ῖ τὸ πάθος, ὥστ ’ ἶν ι τοιοῦτον οἷον
π π ῖσθ ι ιώκ ιν ἀνέ ν ῖν τὰς τοι ύτ ς ἡ ονὰς οὐ κρ τ ῖ [...].
(4) VΙI 2 1145b23-27: ινὸν ὰρ ἐπιστήμης ἐνούσης, ὡς ᾤ το Σωκράτ ς, ἄλλο τι κρ -
τ ῖν κ ὶ π ριέλκ ιν ὐτὴν ὥσπ ρ ἀν ράπο ον. Σωκράτ ς μὲν ὰρ ὅλως ἐμάχ το πρὸς
τὸν λό ον ὡς οὐκ οὔσης ἀκρασίας· οὐθέν ὰρ ὑπολ μ άνοντ πράττ ιν π ρὰ τὸ
έλτιστον, ἀλλὰ ι’ ἄγνοιαν.
(5) VΙI 3 1147a11-24: ἐν τῷ ὰρ ἔχ ιν μὲν μὴ χρῆσθ ι ὲ ι φέρουσ ν ὁρῶμ ν τὴν ἕξιν,
ὥστ κ ὶ ἔχ ιν πως κ ὶ μὴ ἔχ ιν, οἷον τὸν καθεύδοντα καὶ μαινόμενον καὶ οἰνωμένον.
[...] τὸ ὲ λέ ιν τοὺς λό ους τοὺς ἀπὸ τῆς ἐπιστήμ ς οὐ ὲν σ μ ῖον [...]. ὥστ κ θάπ ρ
τοὺς ὑποκρινομένους, οὕτως ὑπολ πτέον λέ ιν κ ὶ τοὺς ἀκρ τ υομένους.

6.1.3. Ο θηριώδης πέρα από το κακό (VIΙ 1, 5-6).

VΙI 6 1150a1-7:
(1) ἔλ ττον ὲ θ ριότ ς κ κί ς, φο ρώτ ρον έ·
(2) οὐ γὰρ διέφθαρται τὸ βέλτιον, ὥσπερ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ, ἀλλ’ οὐκ ἔχ ι.
(3) ὅμοιον οὖν ὥσπ ρ ἄψυχον συμ άλλ ιν πρὸς ἔμψυχον, πότ ρον κάκιον· ἀσινεστέρα γὰρ
ἡ φαυλότης ἀεὶ ἡ τοῦ μὴ ἔχοντος ἀρχήν, ὁ δὲ νοῦς ἀρχή. π ρ πλήσιον οὖν τὸ
συμ άλλ ιν ἀ ικί ν πρὸς ἄνθρωπον ἄ ικον.
(4) ἔστι ὰρ ὡς ἑκάτ ρον κάκιον· μυριοπλάσι ὰρ ἂν κ κὰ ποιήσ ι ν ἄνθρωπος κ κὸς
θ ρίου.

–15–
 Η Η∆ΟΝΗ

6.2.1. Τι λένε οι άλλοι για την ηδονή: τα ἔνδοξα (VII 11-13).

VIΙ 11 1152b8-12:
(1) τοῖς μὲν οὖν οκ ῖ οὐ μί ἡ ονὴ ἶν ι ἀ θόν, οὔτ κ θ’ ὑτὸ οὔτ κ τὰ
συμ κός· οὐ ὰρ ἶν ι ταὐτὸ τὸ ἀγαθὸν καὶ ἡδονήν·
(2) τοῖς ’ ἔνιαι μὲν ἶν ι, ἱ ὲ πολλ ὶ φ ῦλ ι.
(3) ἔτι ὲ τούτων τρίτον, ἰ κ ὶ πᾶσ ι ἀ θόν, ὅμως μὴ ἐνδέχεσθαι εἶναι τὸ ἄριστον
ἡ ονήν.

6.2.3. Ηδονή: δράση χωρίς εμπόδια (VII 12-13).

VII 12 1153a9-15, 53b14-17:
οὐ γὰρ γενέσεις εἰσὶν οὐ ὲ μ τὰ νέσ ως πᾶσ ι, ἀλλ‘ἐνέργειαι καὶ τέλος [...] ιὸ
κ ὶ οὐ κ λῶς ἔχ ι τὸ ἰσθ τὴν έν σιν φάν ι ἶν ι τὴν ἡ ονήν, ἀλλὰ μᾶλλον λ κτέον
ἐνέργειαν τῆς κ τὰ φύσιν ἕξ ως, ἀντὶ ὲ τοῦ ἰσθ τὴν ἀνεμπόδιστον. [...]
κ ὶ ιὰ τοῦτο πάντ ς τὸν εὐδαίμονα ἡ ὺν οἴοντ ι ίον ἶν ι, κ ὶ ἐμπλέκουσι τὴν
ἡ ονὴν ἰς τὴν ὐ ιμονί ν, εὐλόγως· οὐ μί ὰρ ἐνέρ ι τέλ ιος ἐμπο ι ομέν , ἡ
’ ὐ ιμονί τῶν τ λ ίων.

6.2.4. Υπάρχουν δάσκαλοι της ηδονής (VII 12);

VIΙ 12 1153a23-27:
(1) τὸ δὲ τέχνης μὴ εἶναι ἔργον ἡδονὴν μηδεμίαν ὐλό ως συμ έ κ ν·
(2) οὐ ὲ ὰρ ἄλλ ς ἐν ρ ί ς οὐ μιᾶς τέχν ἐστίν, ἀλλὰ τῆς υνάμ ως·
(3) κ ίτοι κ ὶ ἡ μυρ ψικὴ τέχν [= τέχν των ρωμάτων] κ ὶ ἡ ὀψοποι τικὴ [=
μ ιρική τέχν ] δοκεῖ ἡ ονῆς ἶν ι.

6.3.1. Φαινομενολογία της ηδονής (VII 13-14).

VIΙ 13 1153b30-31: οὐ ’ ἡ ονὴν ιώκουσι τὴν ὐτὴν πάντ ς, ἡ ονὴν μέντοι πάντ ς.
VIΙ 14 1154a22-26: Ἐπ ὶ ’ οὐ μόνον ῖ τἀλ θὲς ἰπ ῖν ἀλλὰ κ ὶ τὸ ἴτιον τοῦ
ψ ύ ους· τοῦτο ὰρ συμ άλλ τ ι πρὸς τὴν πίστιν· ὅτ ν ὰρ ὔλο ον φ νῇ τὸ διὰ τί
φαίνεται ἀληθὲς οὐκ ὂν ἀληθές, πιστ ύ ιν ποι ῖ τῷ ἀλ θ ῖ μᾶλλον· ὥστ λ κτέον ιὰ
τί φ ίνοντ ι ἱ σωματικαὶ ἡδοναὶ αἱρετώτεραι.

6.3.2. Ηδονές και δραστηριότητες (Χ 1-4).

X 4 1175a20-21: ἄν υ τ ὰρ ἐν ρ ί ς οὐ ίν τ ι ἡ ονή.

–16–
6.3.3 Καλές και κακές ηδονές: θα μου πεις εσύ τι νιώθω εγώ (Χ 3-5);
Χ 3 1173b28-31 & Χ 5 1176a15-19:
(1) ἢ τῷ εἴδει διαφέρουσιν αἱ ἡδοναί· ἕτεραι γὰρ αἱ ἀπὸ τῶν καλῶν τῶν ἀπὸ τῶν αἰσχρῶν,
(2) καὶ οὐκ ἔστιν ἡσθῆναι τὴν τοῦ δικαίου μὴ ὄντα δίκαιον οὐδὲ τὴν τοῦ μουσικοῦ μὴ ὄντα
μουσικόν, ὁμοίως δὲ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων. [...]
(3) δοκεῖ δ’ ἐν ἅπασι τοῖς τοιούτοις εἶναι τὸ φαινόμενον τῷ σπουδαίῳ. εἰ δὲ τοῦτο καλῶς
λέγεται, καθάπερ δοκεῖ, καὶ ἔστιν ἑκάστου μέτρον ἡ ἀρετὴ καὶ ἁγαθός, ᾗ τοιοῦτος, καὶ
ἡδοναὶ εἶεν ἂν αἱ τούτῳ φαινόμεναι καὶ ἡδέα οἷς οὗτος χαίρει.

6.3.4. Πες μου τι κάνεις, να σου πω πώς ηδονίζεσαι (Χ 4-5).

Χ 4 1174b14-33:
(1) Αἰσθήσεως δὲ πάσης πρὸς τὸ αἰσθητὸν ἐνεργούσης, τελείως δὲ τῆς εὖ διακειμένης
πρὸς τὸ κάλλιστον τῶν ὑπὸ τὴν αἴσθησιν [...] αὕτη δ’ ἂν τελειοτάτη εἴη καὶ ἡδίστη.
(2) κατὰ πᾶσαν γὰρ αἴσθησίν ἐστιν ἡδονή, ὁμοίως δὲ καὶ διάνοιαν καὶ θεωρίαν [...]
(3) οὐ τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον ἥ τε ἡδονὴ τελειοῖ καὶ τὸ αἰσθητόν τε καὶ ἡ αἴσθησις [...]
(4) [άρα] τελειοῖ δὲ τὴν ἐνέργειαν ἡ ἡδονὴ [...] ὡς ἐπιγινόμενόν τι τέλος, οἷον τοῖς
ἀκμαίοις ἡ ὥρα.

Χ 5 1175b24-28: διαφερουσῶν δὲ τῶν ἐνεργειῶν ἐπιεικείᾳ καὶ φαυλότητι [...]

ὁμοίως ἔχουσι καὶ αἱ ἡδοναί· καθ’ ἑκάστην γὰρ ἐνέργειαν οἰκεία ἡδονὴ ἔστιν. ἡ μὲν
οὖν τῇ σπουδαίᾳ οἰκεία ἐπιεικής, ἡ δὲ τῇ φαύλῃ μοχθηρά.

Χ 5 1175b36-a3: ὥσπερ οὖν αἱ ἐνέργειαι ἕτεραι, καὶ αἱ ἡδοναί. διαφέρει δὲ ἡ ὄψις

ἁφῆς καθαρειότητι, καὶ ἀκοὴ καὶ ὄσφρησις γεύσεως· ὁμοίως δὴ διαφέρουσι καὶ αἱ
ἡδοναί, καὶ τούτων αἱ περὶ τὴν διάνοιαν, καὶ ἑκάτεραι ἀλλήλων.

6.3.5. Ηδονή χωρίς σταματημό (Χ 4-5);

Χ 4 1175a3-10:
(1) πῶς οὖν οὐδεὶς συνεχῶς ἥδεται;
(2) ἢ κάμνει; πάντα γὰρ τὰ ἀνθρώπεια ἀδυνατεῖ συνεχῶς ἐνεργεῖν. οὐ γίνεται οὖν οὐδ’
ἡδονή· ἕπεται γὰρ τῇ ἐνεργείᾳ.
(3) ἔνια δὲ τέρπει καινὰ ὄντα, ὕστερον δὲ οὐχ ὁμοίως διὰ ταύτό· τὸ μὲν γὰρ πρῶτον
παρακέκληται ἡ διάνοια καὶ διατεταμένως ἐνεργεῖ, [...] μετέπειτα δ’ οὐ τοιαύτη ἡ
ἐνέργεια ἀλλὰ παρημελημένη· διὸ καὶ ἡ ἡδονὴ ἀμαυροῦται.

–17–
 Η ΦΙΛΙΑ

7.1.2. Για χάρη σου, φίλε μου (VIII 2-3).

(1) VIIΙ 2 1155b31-34: τῷ ὲ φίλῳ φ σὶ ῖν (1) βούλεσθαι τἀγαθὰ ἐκείνου ἕνεκα.
τοὺς ὲ ουλομένους οὕτω τἀ θὰ ὔνους λέ ουσιν [...] (2) εὔνοιαν γὰρ ἐν
ἀντιπεπονθόσι φιλί ν ἶν ι. (3) ἢ προσθ τέον μὴ λανθάνουσαν;
(2) VIΙΙ 2-3 1155b18-a8: οκ ῖ ὰρ οὐ πᾶν φιλ ῖσθ ι ἀλλὰ τὸ φιλητόν, τοῦτο ’ ἶν ι
ἀ θὸν ἢ ἡ ὺ ἢ χρήσιμον· όξ ι ’ ἂν χρήσιμον ἶν ι ι’ οὗ ίν τ ι ἀ θόν τι ἢ
ἡ ονή, ὥστ φιλ τὰ ἂν ἴ τἀ θόν τ κ ὶ τὸ ἡ ὺ ὡς τέλ . πότ ρον οὖν τἀ θὸν
φιλοῦσιν ἢ τὸ ὑτοῖς ἀ θόν; [...] τρί ὴ τὰ τῆς φιλί ς ἴ , ἰσάριθμ τοῖς φιλ τοῖς.
(3) VIΙΙ 3 1156b7-11: Τελεία δ’ ἐστὶν ἡ τῶν ἀγαθῶν φιλία κ ὶ κ τ’ ἀρ τὴν ὁμοίων·
οὗτοι ὰρ τἀ θὰ ὁμοίως ούλοντ ι ἀλλήλοις ᾗ ἀ θοί, ἀ θοὶ ’ ἰσὶ κ θ’ ὑτούς. οἱ
ὲ ουλόμ νοι τἀ θὰ τοῖς φίλοις ἐκ ίνων ἕν κ μάλιστ φίλοι· ι’ ὑτοὺς ὰρ οὕτως
ἔχουσι, κ ὶ οὐ κ τὰ συμ κός.

7.1.3. Τέλεια και κατώτερες φιλίες (VIII 8 & ΙΧ 1).

VIΙΙ 3 1156a10-19 :
(1) οἱ μὲν οὖν διὰ τὸ χρήσιμον φιλοῦντ ς ἀλλήλους οὐ καθ’ αὑτοὺς φιλοῦσιν, ἀλλ’ ᾗ
ίν τ ί τι ὐτοῖς π ρ’ ἀλλήλων ἀ θόν.
(2) ὁμοίως ὲ κ ὶ οἱ δι’ ἡδονήν· οὐ ὰρ τῷ ποιούς τιν ς ἶν ι ἀ πῶσι τοὺς
ὐτρ πέλους, ἀλλ’ ὅτι ἡ ῖς ὑτοῖς.
(3) οἵ τ ὴ ιὰ τὸ χρήσιμον φιλοῦντ ς ιὰ τὸ ὑτοῖς ἀ θὸν στέρ ουσι, κ ὶ οἱ ι’ ἡ ονὴν
ιὰ τὸ ὑτοῖς ἡ ύ, καὶ οὐχ ᾗ ὁ φιλούμενός ἐστιν, ἀλλ’ ᾗ χρήσιμος ἢ ἡδύς.
(4) κατὰ συμβεβηκός τ ὴ ἱ φιλί ι ὗτ ί ἰσιν· οὐ ὰρ ᾗ ἐστὶν ὅσπ ρ ἐστὶν ὁ
φιλούμ νος, τ ύτῃ φιλ ῖτ ι, ἀλλ’ ᾗ πορί ουσιν οἳ μὲν ἀ θόν τι οἳ ’ ἡ ονήν.
α. διάλυση:
VIIΙ 8 1159b10-12: οἱ χρήσιμοι ὲ κ ὶ ἡ ῖς ἐπὶ πλ ῖον ι μένουσιν· ἕως ὰρ ἂν
πορί ωσιν ἡ ονὰς ἢ ὠφ λ ί ς ἀλλήλοις.
ΙΧ 1 1164a8-10: ιὰ τ ῦτ ὰρ τῆς φιλί ς οὔσ ς ιάλυσις ίν τ ι, ἐπ ι ὰν μὴ ίν τ ι
ὧν ἕν κ ἐφίλουν.
β. φιλείν/φιλείσθαι:
VIIΙ 8 1159a12-28: Οἱ πολλοὶ ὲ οκοῦσι ιὰ φιλοτιμίαν ούλ σθ ι φιλεῖσθαι
μᾶλλον ἢ φιλεῖν [...]. τὸ ὲ φιλ ῖσθ ι ἐ ὺς ἶν ι οκ ῖ τοῦ τιμᾶσθ ι [...] κ ὶ ἡ φιλί
κ θ’ ὑτὴν ἱρ τὴ ἶν ι. οκ ῖ ’ ἐν τῷ φιλ ῖν μᾶλλον ἢ ἐν τῷ φιλ ῖσθ ι ἶν ι.
γ. προαίρεσις/ωφέλεια:
VIIΙ 8 1163a9-23: ἀμφισ ήτ σιν ’ ἔχ ι πότ ρ ῖ τῇ τοῦ π θόντος ὠφελείᾳ μ τρ ῖν
κ ὶ πρὸς τ ύτ ν ποι ῖσθ ι τὴν ἀντ πό οσιν, ἢ τῇ τοῦ ράσ ντος εὐεργεσίᾳ [...] ἐν
ὲ τ ῖς κ τ‘ ἀρ τὴν ἐ κλήμ τ μὲν οὐκ ἔστιν, μέτρῳ ’ ἔοικ ν ἡ τοῦ δράσαντος
προαίρεσις· τῆς ἀρ τῆς ὰρ κ ὶ τοῦ ἤθους ἐν τῇ προ ιρέσ ι τὸ κύριον.

–18–
7.2.1. Η φιλία είναι δραστηριότητα (VIII 5 & ΙΧ 12).
ΙΧ 12 1171b32- 72a13:
(1) κοινωνί ὰρ ἡ φιλί , κ ὶ
(2) ὡς πρὸς ἑ υτὸν ἔχ ι, οὕτω κ ὶ πρὸς τὸν φίλον [...]
(3) ἡ ’ ἐνέρ ι ίν τ ι ὐτῆς ἐν τῷ συ ῆν [...].
(4) κ ὶ ὅ ποτ’ ἐστὶν ἑκάστοις τὸ ἶν ι ἢ οὗ χάριν ἱροῦντ ι τὸ ῆν, ἐν τούτῳ μ τὰ τῶν
φίλων ούλοντ ι ιά ιν [...]
(5) οκοῦσι ὲ κ ὶ λτίους ίν σθ ι ἐν ρ οῦντ ς κ ὶ ιορθοῦντ ς ἀλλήλους·
ἀπομάττοντ ι ὰρ π ρ’ ἀλλήλων οἷς ἀρέσκοντ ι.

7.2.2. Γιατί χρειάζεται φίλους ο αγαθός (ΙΧ 9);

ΙΧ 9 1169b3-70a12:
(1) Ἀμφισ τ ῖτ ι ὲ κ ὶ π ρὶ τὸν ὐ ίμον , ἰ ήσ τ ι φίλων ἢ μή [...]
(2) ῖ ἄρ τῷ ὐ ίμονι φίλων. [...]
(3) ἐν ἀρχῇ ὰρ ἴρ τ ι ὅτι ἡ ὐ ιμονί ἐνέρ ιά τις ἐστίν, ἡ ’ ἐνέρ ι ῆλον ὅτι ίν τ ι
κ ὶ οὐχ ὑπάρχ ι ὥσπ ρ κτῆμά τι. ἰ ὲ τὸ ὐ ιμον ῖν ἐστὶν ἐν τῷ ῆν κ ὶ ἐν ρ ῖν, τοῦ
δ’ ἀγαθοῦ ἡ ἐνέργεια σπουδαία καὶ ἡδεῖα καθ’ αὑτήν, [...]
(4) θ ωρ ῖν ὲ μᾶλλον τοὺς πέλ ς υνάμ θ ἢ ἑ υτοὺς κ ὶ τὰς ἐκ ίνων πράξ ις ἢ τὰς
οἰκ ί ς, [...]
(5) ἴπ ρ θεωρεῖν προ ιρ ῖτ ι [= ο θός] πράξ ις ἐπι ικ ῖς κ ὶ οἰκ ί ς, τοι ῦτ ι ’ ἱ
τοῦ ἀ θοῦ φίλου ὄντος. [...]
(6) οὐ ὰρ ῥᾴ ιον κ θ’ ὑτὸν ἐν ρ ῖν συν χῶς, μεθ’ ἑτέρων ὲ κ ὶ πρὸς ἄλλους ῥᾷον.
ἔστ ι οὖν ἡ ἐνέρ ι συνεχεστέρα, [...] ίνοιτο ’ ἂν κ ὶ ἄσκ σίς τις τῆς ἀρ τῆς ἐκ τοῦ
συ ῆν τοῖς ἀ θοῖς [...].

7.2.3. Πόσο μου αρέσει η αίσθηση ότι ζεις (IΧ 9).

ΙΧ 9 1170a18-b12:
(1) ἔοικ ὴ τὸ ῆν ἶν ι κυρίως τὸ ἰσθάν σθ ι ἢ νο ῖν. τὸ ὲ ῆν τῶν κ θ’ ὑτὸ ἀ θῶν
κ ὶ ἡ έων [...]
(2) ὡρισμένον άρ, τὸ ’ ὡρισμένον τῆς τἀ θοῦ φύσ ως [...]
(3) [ ἰ] ἔστι τι τὸ ἰσθ νόμ νον ὅτι ἐν ρ οῦμ ν, ὥστ ἂν ἰσθ νώμ θ’, ὅτι ἰσθ νόμ θ ,
κἂν νοῶμ ν, ὅτι νοοῦμ ν, τὸ ’ ὅτι ἰσθ νόμ θ ἢ νοοῦμ ν, ὅτι ἐσμέν (τὸ ὰρ ἶν ι ἦν
ἰσθάν σθ ι ἢ νο ῖν), τὸ ’ ἰσθάν σθ ι ὅτι ῇ, τῶν ἡ έων κ θ’ ὑτό [...]
(4) ἱρ τὸν ὲ τὸ ῆν κ ὶ μάλιστ τοῖς ἀ θοῖς, [...]
(5) ὡς ὲ πρὸς ἑ υτὸν ἔχ ι ὁ σπου ῖος, κ ὶ πρὸς τὸν φίλον (ἕτ ρος ὰρ ὐτὸς ὁ φίλος
ἐστίν)·
(6) κ θάπ ρ οὖν τὸ ὐτὸν ἶν ι ἱρ τόν ἐστιν ἑκάστῳ, οὕτω κ ὶ τὸ τὸν φίλον, ἢ π ρ -
πλ σίως. τὸ ’ ἶν ι ἦν ἱρ τὸν ιὰ τὸ ἰσθάν σθ ι ὑτοῦ ἀ θοῦ ὄντος, ἡ ὲ τοι ύτ
ἴσθ σις ἡ ῖ κ θ’ ἑ υτήν.
(7) συν ισθάν σθ ι ἄρ ῖ κ ὶ τοῦ φίλου ὅτι ἔστιν,
(8) τοῦτο ὲ ίνοιτ’ ἂν ἐν τῷ συ ῆν κ ὶ κοινων ῖν λό ων κ ὶ ι νοί ς.

–19–
 ΑΝΑΒΑΘΜΟΙ ΕΥ∆ΑΙΜΟΝΙΑΣ

7.3.1. Διεκδικώντας τα πρωτεία (VI 12-13).

(1) VI 13 1145a1-5: ἅμα γὰρ τῇ φρονήσει μιᾷ ὑπαρχούσῃ πᾶσαι ὑπάρξουσιν [= οι αρε-
τές]. δῆλον δέ, κἂν εἰ μὴ πρακτικὴ ἦν, ὅτι ἔδει ἂν αὐτῆς διὰ τὸ τοῦ μορίου ἀρετὴν
εἶναι, καὶ ὅτι οὐκ ἔσται ἡ προαίρεσις ὀρθὴ ἄνευ φρονήσεως οὐδ᾽ ἄνευ ἀρετῆς.
(2) VI 11-12 1143b14-21: τί μὲν οὖν ἐστὶν ἡ φρόνησις καὶ ἡ σοφία, καὶ περὶ τί ἑκατέρα
τυγχάνει οὖσα, καὶ ὅτι ἄλλου τῆς ψυχῆς μορίου ἀρετὴ ἑκατέρα, εἴρηται. Διαπορήσειε
δ᾽ ἄν τις περὶ αὐτῶν τί χρήσιμοί εἰσιν. ἡ μὲν γὰρ σοφία οὐδὲν θεωρήσει ἐξ ὧν ἔσται
εὐδαίμων ἄνθρωπος (οὐδεμιᾶς γάρ ἐστι γενέσεως), ἡ δὲ φρόνησις τοῦτο μὲν ἔχει,
ἀλλὰ τίνος ἕνεκα δεῖ αὐτῆς;
(3) VI 12 1144a1-5: πρῶτον μὲν οὖν λέγωμεν ὅτι καθ᾽ αὑτὰς ἀναγκαῖον αἱρετὰς αὐτὰς
εἶναι, ἀρετάς γ᾽ οὔσας ἑκατέραν ἑκατέρου τοῦ μορίου, καὶ εἰ μὴ ποιοῦσι μηδὲν
μηδετέρα αὐτῶν. ἔπειτα καὶ ποιοῦσι μέν, οὐχ ὡς ἡ ἰατρικὴ δὲ ὑγίειαν, ἀλλ᾽ ὡς ἡ
ὑγίεια, οὕτως ἡ σοφία εὐδαιμονίαν.
VI 13 1145a6-11: ἀλλὰ μὴν οὐδὲ κυρία γ᾽ ἐστὶ τῆς σοφίας οὐδὲ τοῦ βελτίονος μορίου,
ὥσπερ οὐδὲ τῆς ὑγιείας ἡ ἰατρική· οὐ γὰρ χρῆται αὐτῇ, ἀλλ᾽ ὁρᾷ ὅπως γένηται· ἐκείνης
οὖν ἕνεκα ἐπιτάττει, ἀλλ᾽ οὐκ ἐκείνῃ. ἔτι ὅμοιον κἂν εἴ τις τὴν πολιτικὴν φαίη ἄρχειν
τῶν θεῶν, ὅτι ἐπιτάττει περὶ πάντα τὰ ἐν τῇ πόλει.

7.3.2. Κριτήρια τελειότητας της ευδαιμονίας (X 6-7).

X 7 1177a12-b33:
(1) Εἰ δ᾽ ἐστὶν ἡ εὐδαιμονία κατ᾽ ἀρετὴν ἐνέργεια, εὔλογον κατὰ τὴν κρατίστην: αὕτη δ᾽
ἂν εἴη τοῦ ἀρίστου. εἴτε δὴ νοῦς τοῦτο εἴτε ἄλλο τι, ὃ δὴ κατὰ φύσιν δοκεῖ ἄρχειν
καὶ ἡγεῖσθαι καὶ ἔννοιαν ἔχειν περὶ καλῶν καὶ θείων, εἴτε θεῖον ὂν καὶ αὐτὸ εἴτε τῶν
ἐν ἡμῖν τὸ θειότατον, ἡ τούτου ἐνέργεια κατὰ τὴν οἰκείαν ἀρετὴν εἴη ἂν ἡ τελεία
εὐδαιμονία. ὅτι δ᾽ ἐστὶ θεωρητική, εἴρηται. [...]
(2) ἔτι δὲ συνεχεστάτη· θεωρεῖν τε γὰρ δυνάμεθα συνεχῶς μᾶλλον ἢ πράττειν ὁτιοῦν.
(3) οἰόμεθά τε δεῖν ἡδονὴν παραμεμῖχθαι τῇ εὐδαιμονίᾳ [...]
(4) ἥ τε λεγομένη αὐτάρκεια περὶ τὴν θεωρητικὴν μάλιστ᾽ ἂν εἴη [...] ὁ δὲ σοφὸς καὶ
καθ᾽ αὑτὸν ὢν δύναται θεωρεῖν, καὶ ὅσῳ ἂν σοφώτερος ᾖ, μᾶλλον: βέλτιον δ᾽ ἴσως
συνεργοὺς ἔχων, ἀλλ᾽ ὅμως αὐταρκέστατος. [...]
(5) δόξαι τ᾽ ἂν αὐτὴ μόνη δι᾽ αὑτὴν ἀγαπᾶσθαι [...]
(6) δοκεῖ τε ἡ εὐδαιμονία ἐν τῇ σχολῇ εἶναι· [...] ἔστι δὲ καὶ ἡ τοῦ πολιτικοῦ ἄσχολος, [...]
(7) ἡ τελεία δὴ εὐδαιμονία αὕτη ἂν εἴη ἀνθρώπου, λαβοῦσα μῆκος βίου τέλειον: [...]
(8) οὐ γὰρ ᾗ ἄνθρωπός ἐστιν οὕτω βιώσεται, ἀλλ᾽ ᾗ θεῖόν τι ἐν αὐτῷ ὑπάρχει [...] οὐ
χρὴ δὲ κατὰ τοὺς παραινοῦντας ἀνθρώπινα φρονεῖν ἄνθρωπον ὄντα οὐδὲ θνητὰ τὸν
θνητόν, ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ὅσον ἐνδέχεται ἀθανατίζειν [...]
Σχόλη: η διαχείριση της σχόλης απαιτεί «φιλοσοφία και σωφροσύνη και δικαιοσύνη»
(Πολιτικά, VII 15 1334a11-34).
Αυτάρκεια: η ανθρώπινη φύση δεν είναι αυτάρκης ούτε ως προς την εξάσκηση της
θεωρίας (X 8 1178b3-7, b33-35).
7.3.3. Ζωή δεύτερης τάξης (Χ 8);

–20–
Χ 8 1178a9-14: Δευτέρως δ᾽ ὁ κατὰ τὴν ἄλλην ἀρετήν: αἱ γὰρ κατὰ ταύτην ἐνέργειαι
ἀνθρωπικαί. δίκαια γὰρ καὶ ἀνδρεῖα καὶ τὰ ἄλλα τὰ κατὰ τὰς ἀρετὰς πρὸς ἀλλήλους
πράττομεν ἐν συναλλάγμασι καὶ χρείαις καὶ πράξεσι παντοίαις ἔν τε τοῖς πάθεσι
διατηροῦντες τὸ πρέπον ἑκάστῳ· ταῦτα δ᾽ εἶναι φαίνεται πάντα ἀνθρωπικά.

–21–
 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Τι είδους επιστήµη είναι τα Ηθικά Νικοµάχεια;

8.1.1. Κατάταξη των επιστημών

Υπάρχει πρακτική επιστήμη; Ναι.
Πολιτική επιστήμη (Ι 1), Πρακτική επιστήμη (ΜτΦ., Ε 1 1025b21), «ἡ περὶ τὰ
ἀνθρώπεια φιλοσοφία» (Χ 9 1181b15), «τοῦ τὴν πολιτικὴν φιλοσοφοῦντος» (VII 11
1152b1-2).
Υπάρχει πρακτική επιστήμη; Όχι.
Ι 1 1095a5-6: ἐπειδὴ τὸ τέλος ἐστὶν οὐ γνῶσις ἀλλὰ πρᾶξις [...]
ΙI 2 1103b26-30: ἐπεὶ οὖν ἡ παροῦσα πραγματεία οὐ θεωρίας ἕνεκά ἐστιν ὥσπερ αἱ
ἄλλαι (οὐ γὰρ ἵνα εἰδῶμεν τί ἐστιν ἡ ἀρετὴ σκεπτόμεθα, ἀλλ᾽ ἵν᾽ ἀγαθοὶ γενώμεθα,
ἐπεὶ οὐδὲν ἂν ἦν ὄφελος αὐτῆς), ἀναγκαῖον ἐπισκέψασθαι τὰ περὶ τὰς πράξεις, πῶς
πρακτέον αὐτάς.
ΜτΦ. α 993b19-24: Θεωρητικῆς μεν γὰρ τέλος ἀλήθεια πρακτικῆς δ’ ἔργον [...] πρός
τὶ καὶ νῦν θεωροῦσιν οἱ πρακτικοὶ.
Πολιτικά ΙΙΙ 8 1279b12-15: τῷ δὲ περὶ ἑκάστην μέθοδον φιλοσοφοῦντι καὶ μὴ μόνον
ἀποβλέποντι πρὸς τὸ πράττειν οἰκεῖόν ἐστι τὸ μὴ παρορᾶν μηδέ τι καταλείπειν, ἀλλὰ
δηλοῦν τὴν περὶ ἕκαστον ἀλήθειαν.

8.1.2. Οι αρχές της πολιτικής επιστήμης.

Αναλυτικά Πρότερα, Ι 30 46α17-28: ἴδιαι δὲ καθ᾽ἑκάστην εἰσὶν αἱ πλεῖσται [αρχές]
[...]
Ι 1 1095a30-32: μὴ λανθανέτω δ᾽ ἡμᾶς ὅτι διαφέρουσιν οἱ ἀπὸ τῶν ἀρχῶν λόγοι καὶ
οἱ ἐπὶ τὰς ἀρχάς.
I 12 1102a1-4: [= είναι φανερό] ὅτι ἐστὶν ἡ εὐδαιμονία τῶν τιμίων καὶ τελείων. ἔοικε δ᾽
οὕτως ἔχειν καὶ διὰ τὸ εἶναι ἀρχή: ταύτης γὰρ χάριν τὰ λοιπὰ πάντα πάντες πράττομεν,
τὴν ἀρχὴν δὲ καὶ τὸ αἴτιον τῶν ἀγαθῶν τίμιόν τι καὶ θεῖον τίθεμεν.

8.1.3. Καθόλου και καθέκαστα.

(1) VI 6 1140b31-32: ἐπεὶ δ’ ἡ ἐπιστήμη περὶ τῶν καθόλου ἐστὶν ὑπόληψις …
(2) Χ 9 1180b20-25: οὐδὲν δ’ ἧττον ἴσως τῷ γε βουλομένῳ τεχνικῷ γενέσθαι καὶ
θεωρητικῷ ἐπὶ τὸ καθόλου βαδιστέον εἶναι δόξειεν ἄν, κἀκεῖνο γνωριστέον ὡς
ἐνδέχεται· εἴρηται γὰρ ὅτι περὶ τοῦθ’ αἱ ἐπιστῆμαι. τάχα δὲ καὶ τῷ βουλομένῳ
δι’ ἐπιμελείας βελτίους ποιεῖν, εἴτε πολλοὺς εἴτ’ ὀλίγους, νομοθετικῷ πειρατέον
γενέσθαι, εἰ διὰ νόμων ἀγαθοὶ γενοίμεθ’ ἄν.
(3) V 10 1137 b13-27: αἴτιον δ’ ὅτι ὁ μὲν νόμος καθόλου πᾶς [...] ἡ φύσις ἡ τοῦ
ἐπιεικοῦς, ἐπανόρθωμα νόμου, ᾗ ἐλλείπει διὰ τὸ καθόλου ....
(4) VI 6 1141 b14-16: οὐδ’ ἐστὶν ἡ φρόνησις τῶν καθόλου μόνον, ἀλλὰ δεῖ καὶ τὰ καθ’
ἕκαστα γνωρίζειν· πρακτικὴ γάρ, ἡ δὲ πρᾶξις περὶ τὰ καθ’ ἕκαστα.

2
«Παράρτημα»: η παρακολούθηση αυτής της ενότητας είναι προαιρετική και δεν προϋποτίθεται για την
κατανόηση του υπόλοιπου μαθήματος. Για αυτό και δεν αντιστοιχεί σε ερωτήσεις.

–22–
8.1.4. Τα αναγκαία και τα “ως επί το πολύ”.
Ι 3 1094b11-25:
(1) Λέ οιτο ᾽ ἂν ἱκ νῶς, ἰ κ τὰ τὴν ὑποκειμένην ὕλην ι σ φ θ ί ·
(2) τὸ ὰρ ἀκριβὲς οὐχ ὁμοίως ἐν ἅπ σι τοῖς λό οις ἐπι τ τέον, ὥσπ ρ οὐ ᾽ ἐν τοῖς
μιουρ ουμένοις [...] ἀ π τὸν οὖν π ρὶ τοιούτων κ ὶ ἐκ τοιούτων λέ οντ ς παχυλῶς
κ ὶ τύπῳ τἀληθὲς ἐν ίκνυσθ ι, κ ὶ π ρὶ τῶν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ κ ὶ ἐκ τοιούτων
λέ οντ ς τοι ῦτ κ ὶ συμπ ρ ίν σθ ι [...]
(3) πεπαιδευμένου άρ ἐστιν ἐπὶ τοσοῦτον τἀκρι ὲς ἐπι τ ῖν κ θ᾽ ἕκ στον ένος, ἐφ᾽
ὅσον ἡ τοῦ πρά μ τος φύσις ἐπι έχ τ ι.

8.2.1. Διαλεκτική: τα ἔνδοξα.

(1) Τοπικά Ι 1 100a25-33: ἔν οξ ὲ τὰ οκοῦντ πᾶσιν ἤ τοῖς πλ ίστοις ἤ τοῖς σοφοῖς,
κ ὶ τούτοις ἤ τοῖς πλ ίστοις ἤ τοῖς μάλιστ νωρίμοις κ ὶ ἐν όξοις.
(2) VII 1 1145b2-7: ῖ ’, ὥσπ ρ ἐπὶ τῶν ἄλλων, τιθέντ ς τὰ φ ινόμ ν κ ὶ πρῶτον ι-
πορήσ ντ ς οὕτω ικνύν ι μάλιστ μὲν πάντ τὰ ἔν οξ π ρὶ τ ῦτ τὰ πάθ , ἰ
ὲ μή, τὰ πλ ῖστ κ ὶ κυριώτ τ · ἐὰν ὰρ λύ τ ί τ τὰ υσχ ρῆ κ ὶ κ τ λ ίπ τ ι τὰ
ἔν οξ , ι μένον ἂν ἴ ἱκ νῶς.
(3) Ι 1 1094a1-3: Πᾶσ τέχν κ ὶ πᾶσ μέθο ος, ὁμοίως ὲ πρᾶξίς τ κ ὶ προ ίρ σις, ἀ -
θοῦ τινὸς ἐφί σθ ι οκ ῖ· ιὸ κ λῶς ἀπ φήν ντο τἀ θόν, οὗ πάντ᾽ ἐφί τ ι.

8.2.2. Επιστήμη: το ὅτι.

Ι 4 1095b2-8: ἀρκτέον μὲν ὰρ ἀπὸ τῶν νωρίμων, τ ῦτ ὲ ιττῶς· τὰ μὲν ὰρ ἡμῖν τὰ
᾽ ἁπλῶς. ἴσως οὖν ἡμῖν ἀρκτέον ἀπὸ τῶν ἡμῖν νωρίμων. ιὸ ῖ τοῖς ἔθεσιν ἦχθ ι
κ λῶς τὸν π ρὶ κ λῶν κ ὶ ικ ίων κ ὶ ὅλως τῶν πολιτικῶν ἀκουσόμ νον ἱκ νῶς. ἀρχὴ
γὰρ τὸ ὅτι, κ ὶ ἰ τοῦτο φ ίνοιτο ἀρκούντως, οὐ ὲν προσ ήσ ι τοῦ διότι.
Χ 8 1179a18-22: τὸ ’ ἀλ θὲς ἐν τοῖς πρ κτικοῖς ἐκ τῶν ἔργων καὶ τοῦ βίου κρίν τ ι·
ἐν τούτοις ὰρ τὸ κύριον. σκοπ ῖν ὴ τὰ προ ιρ μέν χρὴ ἐπὶ τὰ ἔργα καὶ τὸν
βίον φέροντ ς, κ ὶ συνᾳ όντων μὲν τοῖς ἔρ οις ἀπο κτέον, ι φωνούντων ὲ λό ους
ὑπολ πτέον.

Διαλεκτική και επιστήμη στα Πολιτικά.

Χ 9 1181b15-22 (βλ. και Πολιτικά ΙΙ 1): πρῶτον μὲν οὖν ἴ τι κ τὰ μέρος εἴρηται καλῶς
ὑπὸ τῶν προ ν στέρων π ιρ θῶμ ν ἐπ λθ ῖν, εἶτα ἐκ τῶν συνηγμένων πολιτειῶν
θεωρῆσαι τὰ ποῖ σῴ ι κ ὶ φθ ίρ ι τὰς πόλ ις κ ὶ τὰ ποῖ ἑκάστ ς τῶν πολιτ ιῶν,
κ ὶ ιὰ τίν ς ἰτί ς ἳ μὲν κ λῶς ἳ ὲ τοὐν ντίον πολιτ ύοντ ι. θ ωρ θέντων ὰρ
τούτων τάχ’ ἂν μᾶλλον συνί οιμ ν κ ὶ ποί πολιτ ί ἀρίστ , κ ὶ πῶς ἑκάστ τ χθ ῖσ ,
κ ὶ τίσι νόμοις κ ὶ ἔθ σι χρωμέν .

8.2.3. Σε ποιους απευθύνονται τα Ηθικά Νικομάχεια;

Ι 3 1094b27-95a11:
(1) Ἕκ στος ὲ κρίν ι κ λῶς ἃ ινώσκ ι, κ ὶ τούτων ἐστὶν ἀ θὸς κριτής. κ θ᾽ ἕκ στον
μὲν ἄρ ὁ π π ι υμένος [...]

–23–
(2) διὸ τῆς πολιτικῆς οὐκ ἔστιν οἰκεῖος ἀκροατὴς ὁ νέος· ἄπειρος ὰρ τῶν κ τὰ τὸν ίον
πράξ ων, οἱ λό οι ᾽ ἐκ τούτων κ ὶ π ρὶ τούτων· ἔτι ὲ τοῖς πάθ σιν ἀκολουθ τικὸς
ὢν ματαίως ἀκούσεται καὶ ἀνωφελῶς, ἐπ ι ὴ τὸ τέλος ἐστὶν οὐ νῶσις ἀλλὰ πρᾶξις.
(3) ι φέρ ι ᾽ οὐ ὲν νέος τὴν ἡλικί ν ἢ τὸ ἦθος ν ρός· οὐ ὰρ π ρὰ τὸν χρόνον ἡ
ἔλλ ιψις, ἀλλὰ ιὰ τὸ κ τὰ πάθος ῆν κ ὶ ιώκ ιν ἕκ στ . τοῖς ὰρ τοιούτοις ἀνόνητος
ἡ γνῶσις ίν τ ι.

Πολιτικά ΙΙΙ 10 1282a3-23:

(1) ἰ τρὸς ’ ὅ τ δημιουργός κ ὶ ὁ ἀρχιτεκτονικὸς κ ὶ τρίτος ὁ πεπαιδευμένος π ρὶ τὴν
τέχν ν [...]
(2) ἀλλ’ ἴσως οὐ πάντ τ ῦτ λέ τ ι κ λῶς ιά τ τὸν πάλ ι λό ον, ἂν ᾖ τὸ πλῆθος μὴ
λί ν ἀν ρ πο ῶ ς (ἔστ ι ὰρ ἕκ στος μὲν χ ίρων κριτὴς τῶν ἰ ότων, ἅπ ντ ς ὲ
συν λθόντ ς ἢ λτίους ἢ οὐ χ ίρους),
(3) κ ὶ ὅτι π ρὶ ἐνίων οὔτ μόνον ὁ ποιήσ ς οὔτ’ ἄριστ’ ἂν κρίν ι ν, ὅσων τἆργα γινώσκουσι
καὶ οἱ μὴ ἔχοντες τὴν τέχνην, οἷον οἰκί ν οὐ μόνον ἐστὶ νῶν ι τοῦ ποιήσ ντος, ἀλλὰ
κ ὶ έλτιον ὁ χρώμενος ὐτῇ κριν ῖ (χρῆτ ι ’ ὁ οἰκονόμος), κ ὶ π άλιον κυ ρνήτ ς
τέκτονος, κ ὶ θοίν ν ὁ ιτυμὼν ἀλλ’ οὐχ ὁ μά ιρος.

Πολιτικά VΙΙ 1 1323a14-19:

Π ρὶ ὲ πολιτ ί ς ἀρίστ ς τὸν μέλλοντα ποιήσασθαι τὴν προσήκουσ ν ήτ σιν ἀνά κ
ιορίσ σθ ι πρῶτον τίς ἱρ τώτ τος ίος. ἀ ήλου ὰρ ὄντος τούτου κ ὶ
τὴν ἀρίστ ν ἀν κ ῖον ἄ λον ἶν ι πολιτ ί ν· ἄριστ ὰρ πράττ ιν προσήκ ι τοὺς
ἄριστ πολιτ υομένους ἐκ τῶν ὑπαρχόντων ὐτοῖς, ἐὰν μή τι ί ν τ ι π ράλο ον.

–24–