Romantyzm

W XVIII w. słowem „romantyczny” określano krajobraz odznaczający się oryginalnością, malowniczością.

Romantyczny oznacza również nastrojowy, pobudzający do marzeń, rozmyślań.

Europa: 1789 (rewolucja francuska) - 1848 (wiosna ludów)

Polska: 1822 (wydanie tomiku poezji Mickiewicza „Ballady i romanse”) - 1864 (upadek powstania styczniowego)

wyznaczniki światopoglądu romantycznego:

fantastyka - występowanie istot, zjawisk, wydarzeń niezwykłych, nadprzyrodzonych, powszechnie uznawanych za

sprzeczne z naturą (np. duchy)

irracjonalizm - przekonanie, że istnieje łączność między światem rzeczywistym i duchowym

indywidualizm - rodzaj buntu, sprzeciwu wobec tradycyjnych ról przypisywanych jednostce w społeczeństwie; istotę
człowieka zaczęto dostrzegać w nim samym

związek z naturą - natura stanowiła odzwierciedlenie stanów psychicznych bohaterów

panteizm - pogląd utożsamiający wszystko z bogiem, jednocześnie neguje istnienie boga osobowego

pojęcie narodu w romantyzmie - naród był rozumiany w romantyzmie jako kategoria boska, najwyższa wartość; od
tamtej pory naród zaczęto rozumieć też jako zjawisko kulturowo-psychologiczne, a nie tylko polityczno-geograficzne

ludowość - związek literatury z folklorem, wykorzystywanie wierzeń ludowych, legend, czerpanie z moralności
ludowej

orientalizm - częsty motyw literatury romantycznej, fascynacja kulturą i tradycjami wschodnimi (np. chińską,
arabską, hinduską) oraz egzotyką tamtych rejonów (odmienny język czy kuchnia); autorzy romantyczni wprowadzali
elementy wschodnie do swoich dzieł, kreując tym samym tajemniczość bohatera

cechy literatury romantyzmu:

historyzm - wykorzystywanie w utworach faktów historycznych i tworzenie na ich podstawie własnych dzieł

dualizm światów - zestawienie ze sobą dwóch światów - rzeczywistego i irracjonalnego

synkretyzm - łączenie elementów liryki (utwór wierszowany), epiki (narracyjność, historia) i dramatu (dialogi)

niesamowitość, groza - czynnik wywołujący uczucia niepokoju i strachu poprzez jednoczesne posiadanie cech
tajemniczości i cech zjawiska dobrze znanego

związek z naturą i kulturą ludową

„Romantyczność” Adama Mickiewicza opowiada o dziewczynie o imieniu Karusia, której narzeczony Jasieńko
zmarł dwa lata temu. Dziewczyna widzi go w nocy, rozmawia z nim, lecz ludzie jej w to nie wierzą. Prosi Jasieńka, by
został do rana, by ludzie mogli go zobaczyć i przestali uznawać ją za niespełna rozumu. Lecz Jasieńko odchodzi zanim
nastaje dzień.

Ludzie zbierają się i wołają starego mędrca, który stwierdza, że dziewczyna ma przywidzenia. Ludzie wierzą
mędrcowi, a nie dziewczynie. W utworze są przedstawione dwie racje. Romantyków i racjonalistów. Pierwszych
przedstawia Karusia, drugich zaś Stary mędrzec.

Utwór ten jest uznawany za manifest polskiego romantyzmu. Głównie za sprawą tego, że autor w ostatnich
zwrotkach utworu wypowiada swoje zdanie na temat spostrzegania świata. Opowiada się on, bowiem za
romantykami.

Programowy charakter „Romantyczności”

 postać fantastyczna, zjawiska irracjonalne i tajemnicze
 występowanie ludu, ludowa mądrość i sprawiedliwość
 synkretyzm
 użycie cytatu zaczerpniętego z twórczości Szekspira
 spór romantyków z racjonalistami

Spór młodych i starych

Przykładem może być spór Karusi i Starca.

Romantyk (w tym przypadku Karusia) powie, że duchy są, że spotkanie żywych i umarłych to rzecz niezwykła ale
prawdziwa. Zdarza się nielicznym, ale jest!

Racjonalista chodzący twardo po ziemi powie, że to bzdury, rojenia chorej wyobraźni.

„Król Olch”
 tajemniczość i groza (ojciec pędzący nocą przez ciemny las, nie wiadomo co stało się z głównym bohaterem)
 związek z ludowością (pojawienie się w utworze króla elfów z mitologii nordyckiej)
 synkretyzm (połączenie liryki, epiki, dramatu)
 dualizm świata (racjonalne spojrzenie ojca i fantastyczny świat widziany oczami syna)
 związek z przyrodą (akcja dzieje się w lesie, ojciec pędząc drogą opisuje elementy natury)

ballada - gatunek synkretyczny, łączący w sobie cechy liryki, epiki i dramatu, którego tematem są niezwykłe
wydarzenia, wywodzący się od średniowiecznej pieśni tanecznej

powieść epistolarna - powieść skonstruowana w formie listów wymienianych między sobą przez bohaterów

sonet - utwór poetycki składający się z 14 wersów podzielonych na 2 kwartyny oraz 2 tercyny o określonym
rozkładzie rymów. Zazwyczaj pierwszych osiem wersów zawiera część opisową lub narracyjną, zaś sześć ostatnich
jest częścią refleksyjną

erotyk - poetycki utwór liryczny o tematyce miłosnej

cechy bohatera werterycznego:
 wybujała wyobraźnia
 uczuciowość
 brak zdecydowanego działania
 dążenie do samozagłady
 widzenie świata przez pryzmat marzeń i poezji
 niezgoda na konwencje obyczajowe i normy moralne
 pesymistyczne poczucie bezcelowości życia

cechy romantycznego kochanka:

 samotnik, indywidualista
 buntownik
 doświadcza miłości od pierwszego wejrzenia, która później okazuje się być nieszczęśliwa
 artysta, skłonny do refleksji
 niezwykle wrażliwy i emocjonalny
 idealizuje swoją wybrankę