Η ΚΡΥΦΗ ΓΟΗΤΕΙΑ ΤΗΣ ΜΠΟΥΡΖΟΥΑΖΙΑΣ

ΜΠΕΝΟΥΑ ΝΤΥΤΕΡΤΡ
«Η ανυπότακτη»
Μετάφραση: ΘΩΜΑΣ ΣΚΑΣΣΗΣ
«βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ», Αθήνα 2006, σελ. 275

Από την εποχή κατά την οποία ο Λουίς Μπονιουέλ παρουσίαζε

στην ομώνυμη ταινία την αστική τάξη οκνηρή και καθηλωμένη
στο φαγητό έχουν περάσει αρκετές δεκαετίες, ώστε σήμερα να
καλύπτει την απληστία της με πολύ ευφάνταστους και
εκλεπτυσμένους τρόπους, φτάνοντας στο σημείο να ενδύεται
τον μανδύα της αμφισβήτησης και τη γλώσσα της ποίησης,
όπως παρουσιάζεται στο μυθιστόρημα του γάλλου συγγραφέα.
Γεννημένος στη Χάβρη, ο πεζογράφος και μουσικοκριτικός,
είναι γνωστός στην Ελλάδα από τα προηγούμενα βιβλία του
«Υπηρεσία εξυπηρέτησης πελατών» και «Ταξίδι στη Γαλλία»,
για το οποίο τιμήθηκε με το βραβείο «Medicis». Ο κόσμος των
επιχειρήσεων και της «νέας οικονομίας», η πληροφορική, οι
μύθοι για το πρόσωπο της σύγχρονης Γαλλίας, η θέση του
ανθρώπου στους καφκικούς δαίδαλους της τεχνολογίας και της
γραφειοκρατίας αποτελούν τις εμμονές του, οι οποίες
επανέρχονται στα περισσότερα έργα του.
Θα έλεγε κανείς ότι ακολουθεί μια μινιμαλιστική λογική. Η
διακριτική του γραφή -ουδέτερη την ονόμασε ο Μίλαν
Κούντερα- καταγράφει τις περιπέτειες των ηρώων από
απόσταση με μια ειρωνική ματιά.
Υπερβαίνοντας τους μοντερνισμούς και τους πειραματισμούς
του γαλλικού μυθιστορήματος, επιχειρεί να κατακτήσει την
«απλότητα» της γραφής του 19ου αιώνα αλλά με έναν
σύγχρονο τρόπο εκφοράς της αφήγησης. Ελαχιστοποιεί τις
παρεμβάσεις του συγγραφέα επιλέγοντας το «δείχνω» αντί του
«λέγω» και χρησιμοποιεί με φειδώ τα εκφραστικά του μέσα.
Στο τελευταίο βιβλίο του η Ελιάν Μπρεν, άνθρωπος των
ΜΜΕ, ένας τεχνοκράτης διευθυντής με καλλιτεχνικές
ευαισθησίες και ο βαρόνος Συπριέν ντε Ρεάλ, κατά φαντασίαν
επενδυτής, που αναζητά τη μεγάλη ευκαιρία στο κυνήγι του
χρήματος και εραστής της Ελιάν, είναι τα κύρια
μυθιστορηματικά πρόσωπα, γύρω από τα οποία υφαίνεται ο
καμβάς της ιστορίας. Πρόκειται για μια λιτή κατασκευή με
γραμμική αφήγηση που εμπεριέχει και παραδοσιακά υλικά, σαν
τις χορταστικές περιγραφές του Παρισιού του Φλωμπέρ.
Η διάσημη, μαχητική και προοδευτική δημοσιογράφος, με
εβδομαδιαία τηλεοπτική εκπομπή, αναλαμβάνει να υλοποιήσει
το επικοινωνιακό πρόγραμμα μεγάλης πολυεθνικής, το οποίο
φέρει το όνομα «Ρεμπώ Πρότζεκτ». Η φαντασία και το όνειρο
του «καταραμένου» ποιητή στην υπηρεσία της τεχνολογίας και
των επιχειρήσεων. Οι μυλόπετρες της εταιρείας, με την
οικειοποίηση «επαναστατικών» διαφημιστικών πρακτικών θα
ανακυκλώσουν τις εικόνες του Ρεμπώ και του Τσε Γκεβάρα για
να τις αποδώσουν στο πλατύ κοινό ως αναπτήρες, μπλουζάκια
και σλόγκαν.
Το εγχείρημα της Ελιάν δεν θα αποδειχθεί εύκολο, καθώς
αναγκάζεται να ισορροπεί συνεχώς στην κόψη του ξυραφιού.
Βαθμιαία μεταλλάσσεται, ώσπου στο τέλος ο λόγος της
αμφισβήτησης δεν είναι παρά η συσκευασία που κρύβει την
οδυνηρή αλήθεια του συμβιβασμού. Η υποτιθέμενη
«ανεξαρτησία» της αποτελεί το άλλοθι για ενδώσει στη γοητεία
και τη χάρη της αμαρτίας, να υποκύψει σε ένα σύστημα το
οποίο δεν δίνει πια γροθιές για να σε υποτάξει αλλά σε χαϊδεύει
με το βελούδινο χέρι του χρήματος, τη γλυκιά αίσθηση της
διασημότητας.
Ο Ντυτέρτρ σκιαγραφεί με επιτυχία την κεντρική ηρωίδα μια
ιλαροτραγική μορφή, ώστε στο τέλος να φαίνεται, όχι
συμπαθητική αλλά ίσως ανθρώπινη μέσα στους συμβιβασμούς
της, θύτης και θύμα ταυτόχρονα. Καμιά θεμελιακή αλλαγή δεν
έχει υποστεί ως χαρακτήρας. Σ’ ένα κινηματογραφικό τέλος το
οποίο σκηνοθετεί η ίδια, εμφανίζονται στην αφηγηματική σκηνή
όλοι οι πρωταγωνιστές. Εκεί η Ελιάν σε μια έξοχη παράσταση
θα καταγγείλει του πάντες. Θα παραμείνει όμως διχασμένη και
αμφιταλαντευόμενη ανάμεσα στα συμφέροντα και την
ιδεολογία της μέχρι την ακροτελεύτια φράση του κειμένου,
καθώς στέκεται αναποφάσιστη και έτοιμη να υποκύψει σε μια
καινούρια πρόταση συμβούλου στον πρώην εργοδότη που η
ίδια κατήγγειλε.
Ένα αίσθημα ασφυξίας και εγκλωβισμού σε καταλαμβάνει
κλείνοντας το βιβλίο καθώς η Ελιάν, και η γενιά της, παρά την
επαναστατική ρητορική παραμένει ένα καλό λιπαντικό της
μηχανής του συστήματος. Υποδόρια η συγγραφική πρόθεση
είναι να καταστήσει ανάγλυφο τον ζοφερό κόσμο που μας
περιβάλλει, ο οποίος δεν βρίσκεται μόνο στα στρατηγήματα της
αγοράς και των πολυεθνικών αλλά και στο απλωμένο χέρι της
συναλλαγής, στις προφάσεις που κουβαλάμε μέσα μας.
Στην τελευταία σκηνή ο ακροδεξιός ξεπεσμένος βαρόνος,
βλέποντας την Ελιάν να καταγγέλλει την εκμετάλλευση των
φτωχών, την ταπείνωση των γυναικών, τον σεξουαλικό
τουρισμό απορεί γι’ αυτή την «επιμονή σε μάταιους αγώνες,
αυτή τη λυρική διακήρυξη του καλού εναντίον του κακού»,
αναγνωρίζει όμως μέσα της ένα «παράλογο μεγαλείο». Ο Ρίτσος
το είπε λίγο διαφορετικά. «Ωστόσο -ποιος ξέρει- ίσως εκεί που
κάποιος αντιστέκεται χωρίς ελπίδα, ίσως εκεί να αρχίζει η
ανθρώπινη ιστορία, που λέμε, κι η ομορφιά του ανθρώπου».
(«Ελένη»)