Sarbloh Granth Managal Charan - 322 PDF

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 90

1

¡ siqgur pRswid]
sRI vwihgurU jI kI Pqh] sRI BvwnI jI shwie]

sRI dIvwlI pwT mhwqm


(mirAwdw sihq)
sRI mMglwcrn jI sRI muiKvwk pwiqswhI 10]
sRI srbloh pRkwS ; sRI gurU gRMQ swihb jI
sµgRih krqw
igAwnI gurivµdr isµG jI nµglI
igAwnI mihqwb isµG jI BµboeI
vloN pRym Bytw
isMG swihb jQydwr bwbw g`jx isMG jI
(15vyyN mu`KI sRI imsl ShIdW qrnw dl sRI bwbw bkwlw swihb)
2

DMn DMn swihb siqgurU sRI gurU nwnk dyv jI mhwrwj dy 550 swlW SqwbdI pRkwS
purb qyy 1 k`qk nwnkSwhI sMmq 551 idn vIrvwr (17 AkqUbr 2019 eIsvI)
nMU pihlI vwr sRI dIvwlI pwT mhwqm (mirAwdw sihq) sRI imsl ShIdW qrnw dl
sRI bwbw bkwlw swihb dy mOjUdw 15vyyN jQydwr isMG swihb bwbw g`jx isMG jI vloN
poQI swihb dy rUp ivc iqAwr kIqw igAw hY[
3

sRI dIvwlI pwT mhwqm dw qqkrw


1. mu`KbMd 04
2. sRI dIvwlI pwT mhwqm dw Pl 14
3. sRI dIvwlI pwT mhwqm dI mirAwdw 16
4. AwrMBk Sbd 18
5. sRI mwXw dw AsqoqR pwiqswhI 10 22
6. srbloh kvc 73
7. srbloh AsqoqR 74
8. BgauqI bRhm kvc 77
9. BgauqI-AsqoqR 78
10. Kwlsw-mihmw 79
11. AwrqI srbloh jI kI 83
4

mu`KbMd
Bwrq-vrS iv`c purwqn kwl qoN hI iqauhwr mnwaux dI rIqI clI Aw rhI hY, eyQy Xug-
purKW (AvqwrW) dI Xwd iv`c v`K-v`K iqauhwr mnwey jWdy hn[Bwrq-KMf iv`c smyN dI cwl
Anuswr m`isAw, sMgrWd, pUrnmwSI, dSmI ieiqAwidk idn purbW dy rUp iv`c mnwey jWdy
hn[au~Qy hI cwr vrnW dy AwDwr qy vI cwr, purb snwqn-m`q iv`c mnwey jWdy hn, ijvyN
bRhwmx-SRwvnI aupwkRm, K~qRI- dusihry, vYs-dIvwlI, sUdR-holI mnWaNudy hn[
gurU nwnk dyv jI qy jgq-jlMdy dI r`iKAw vwsqy jd Avqwr DwirAw qW Awp jI ienHW
purbW dy nwm qy ho rhy pwKMf Aqy jwqIvwd dw BwrI ivroD kIqw,ijvyN sMgrWd qy bRwhmx
BweIcwrw Boly-Bwly lokW nUM vihmw-BrmW ‘c pw ky aunHW nUM lu`tdw sI qW Awp jI ny bwrhmwhw
quKwrI rwg iv`c au~cwrx krky sMgrWd qy ho rhy pwKMf dw KMfn kIqw Aqy Boly Bwly lokW nUM
pRBU-BgqI dw aupdyS id`qw, gurU nwnk dyv jI ny pUry ivSv dy qIrQW, Dwrimk AsQwnW,
rwijAW-mhwrwijAW, irSIAW, munIAW, is`DW-nwQW, mOlvIAW AwidkW dy kol jw ky aunHW nUM
pwKMf-pRsqI C~f ky h`k-pRsqI krn dw aupdyS id`qw[
pwKMf dw inSyD Aqy h`k dw pRcwr krnw,ieh kwrj nO-jwimAw q`k c`ilAw Aqy ies
prMprw nUM A`gy qorn leI pMjvyN Aqy nONvy pwqSwh nUM kurbwnI vI dyxI peI[ dsvyN pwqSwh ny
“h`k pRsqI nUM ApnwE Aqy pwKMf pRsqI C`fo” dI prMprw nUM kwiem-dwiem krn leI 1699
5

dI vYswKI nUM Kwlsy dI auqpqI do-Dwry KMfy qoN kIqI Aqy C`q®I rUp dw DwrnI Kwlsw swj ky
dusihry qy SRI AnMdpur swihb ivKy ssqRW-AsqRW dI pUjw krvweI Aqy Kwlsy jgq ‘c SsqR-
pUjn idvs mukrr kIqw [ ieh vwrqw swfy ieiqhwisk gRMQW ‘c ilKI hY[
1704 iv`c Awp jI SRI AnMdpur swihb C`fx qoN auprMq dIny kWgV huMdy hoey 1705
eI: nUM sRI dmdmy swihb phuMc gey [ ieQy Awp jI ny DMn DMn swihb Awid sRI gurU gRMQ swihb
jI kMT aucwr ky ilKvwey qy gurbwxI dy ArQ pVHwey Aqy 9 ku mhIny dmdmy swihb vwsw
krky k`qk dy mhIny 1706 eI:(1763 ibkRmI) nUM d`Kx v`l c`l pey, ikauNik d`Kx ‘c nO
nMd iDAwauNdy pey sn ik swnMU vI mukq kro[
XQw :- irKI munI cwr jug hoey,qp kr rhy;sRI dsmyS AwvYN,iml gux gWvdy]
AMimRq ipAwie,hmY mukiq krwvY;Awie nwdyV mwih,nO nMd iDAWvdy]
(gurmuK pRkwS)
Aqy AOrMgjyb dw p`qr vI AwieAw sI, ik mYnUM Aw ky AOrMgwbwd imlo, mYN quhwfy qoN
muAwPI mMgxw cwhuMdw hW[
so klgIDr jI 15, 16 cyq 1707 eI: (1764 ibkRmI) ‘c Awgry phuMcy[ qvwrIK
scKMf ‘c igAwnI mohn isMG jI (mIq j`Qydwr qKq swihb) ny iliKAw hY ik klgIDr jI
1707 eI: dy hwV dy mhIny ‘c hzUr swihb phuMcy[ hzUr swihb phuMc ky, Awp jI ny bMdy
bhwdr nUM pMjwb v`l ByijAw Aqy iPr Awpxw purwqn qp AsQwn pRgt kIqw qy hzUr swihb
6

vI Awp jI ny 1707 eI: iv`c SsqR-pUjn idvs (dsihrw) mnwieAw[


klgIDr jI Ajy SsqR-pUjn-idvs mnw ky hty hI sn qW ipAwry BweI dXw isMG jI ny
klgIDr jI nUM sinmr bynqI kIqI ik hzUr ipqw jI ! sRI AnMdpur swihb jI dI DrqI qy
Awp jI ny dusihry dy idhwVy qy rwm lIlw qoN Cu`t SsqR-pUjw dw ivDwn pMQ ‘c aujwgr kIqw
sI,jo ivDwn A`j q`k pMQ Awp jI dy hukmW Anuswr inBw irhw hY[
hux grIb invwj jI dIvwlI AweI hY[ snwqn m`q dy kQnw muqwibk swry hI gRhI-
igRhsqI, bRhmcwrI-pMifq lok dIvwlI vwly idn l`CmI dw pUjn krdy hn qW ik l`CmI dyvI
pRsMn ho krky swnUM bySumwr Dn-dOlq b^Sy[ hzUr! dIvwlI qy Kwlsy nUM kI hukm hY[Kwlsyy ny
iks dI pUjw krnI hY[ qW klgIDr jI ny hukm kIqw ik ipAwry BweI dXw isMG jI!Akwl
purK dI qo ibnW ie`klI dyvI dI pUjw krnI Kwlsy leI ivvrjq hY; ikauNik v`ifAW siqgurW
dy muKvwk hn ik
XQw :- qU khIAq hI Awid BvwnI] mukiq kI brIAw khw CpwnI]
ies leI dIvwlI dy idhwVy qy Kwlsy ny ie`klI mwXw, lCmI dI pUjw nhIN krnI, sgoN sRI
BvwnI, sRI mwXw, sRI lCmI dI pUjw krnI hY[ klgIDr jI dI ieh gu`JI rmj; BweI dXw
isMG jI smJ n sky[ AwiKr bynqI krn l`gy ik hzUr! Awp dIAW rmjW Awp jI hI jwxo[
mYN Awp dI gu`JI rmj nUM smJ nhIN sikAw hW,qW klgIDr jI ny &rmwieAw ik jgq nUM pYdw
krny krky hI pRBU dw nwm BvwnI hY[
7

XQw :-ipRQm kwl sB jg ko qwqw]qwqy BXo qyj ivKÎwqw]


soeI BvwnI nwm khweI]ijn sgrI ieh isRsit bnweI]
(sRI dsm gurU gMRQ swihb jI)
BvwnI dw ArQ hY ik = (Bv+AwnI) Bv dw ArQ hY jgq Aqy AwnI dw ArQ hY pRgt
krnw[jgq ƒ pRgt krky,pRBU ƒ hI sRI-BvwnI kihMdy hn[ ijvyN SoBw vwly purK nUM sRI mwn
kihMdy hn[ ijvyN Akl vwlI iesqrI nUM SRImqI (sRI-vwlI mqI=Akl) kihMdy hn[so iesy
qrHW mwXw nUM cyqn s`qw, sPurqI sRI-dyx vwly inrMkwr nUM sRI-mwXw kihMdy hn[
XQw :- klgIDr jI khq,hIXY muskwie kY[mwn juiq ko khq,sRImwn cwie kY[
mqI juiq jo qRIXw, sRI mqI pukwr hY[ho mwXw sbl jo bRhm, sRImwXw khwq hY[
(injI fwierI sµgRih krqw)
mwXw nUM sRI = vwly,l`C = ivMnx, mI= pRBU dy AYsy srUp nUM hI sRI mwXw lCmI kihMdy hn[
Bwv ik mwXw sMXukq icdwBws nUM hI “sRI mwXw lCmI” kihMdy hn[
XQw :- cOpeI [lC nwm Bydny ko jwno[mI kw ArQ srUp bKwno[
mwXw ko jo BydY AweI[so sRI mwXw lCmI gweI [
(injI fwierI sµgRih krqw)
ijvyN jl c pey sUrj dy Aks nMU sUrjwBws kihMdy hn, ieMJ hI mwXw ‘c pey cyqn bRhm
dy Aks nUM icdwBws kihMdy hn[
8

XQw :- jl mYN sUrj Aks ko, khy sUrjwBws[


mwXw mYN cyqn Aks ko, khy cyqnwBws[
(injI fwierI sµgRih krqw)
klgIDr jI ny AwiKr bcn kIqw ik isMG swihb jI! ijvy gRhI igRhsqI pMifq lok
mwXw pRwpqI vwsqy mwXw lCmI dy AsqoqR dIvwlI qy pVdy hn, ieMj hI Kwlsy ny sRI mwXw
lCmI AsqoqR dw pwT dIvwlI qy krnw hY[ klgIDr dy bcn suxky ipAwry BweI dXw isMG jI
ny bynqI kIqI ik hy siqgurU jI! mYN gRhI igRhsqIAW, pMifq bRhmcwrIAW dy koloN mwXw dy
kvc, AsqoqR, suCMd,ibsnupdy Awidk qy bhuq suxy hn,pr sRI mwXw lCmI dy kvc, AsqoqR,
suCMd kdy nhIN suxy[ Awp ikrpw krky sRI mwXw dw AsqoqR Kwlsy nUM suxw ky inhwl ikrqwrQ
kro[
klgIDr jI Ajy sRI mwXw dw AsqoqR aucwrx l`gy hI sn qW ausy smyN hI irSIAW vwlw
pRq`K rUp Dwr ky nO nMd vI klgIDr jI hzUr Aw KVHy ho gey[klgIDr jI ny nO nMdW nUM
snmuK KVHy dyK ky, bVy siqkwr nwl bcn kIqy ik Awau mhwpurKo nO nMdo[ myrI Amwnq quhwfy
kol;quhwfy gurU dI id`qI hoeI hY[ auh Amwnq mYnUµ hux dy idau[nON nMdW ny klgIDr jI nMU gutky
dy Akwr dw gRµQ mMglwcrn(Amwnq dy rUp ivc jo sWiBAw hoieAw sI) Bytw kr id`qw Aqy
aupdyS dI mMg kIqI[nON nMdW dI bynqI sux ky klgIDr jI ny &rmwieAw ik AsI siqXug
ivc jo Akwl purK dy inrkwr sruUp dw AnuBv krky sRI jwpu swihb Aqy vYrwt sruUp dy
9

drSn krn auprMq sRI hymkMut swihb dy itly aupr Akwl purK dy vYrwt srUp dI ausqq c
sRI-BvwnI ausqq “sRI mwXw AsqoqR” gwieAw sI[ Eh mYN A`j qhwnMU suxwaudw hW[ ieMJ
klgIDr jI dy bcn suxidAW hI nON nMd gdgd ho gey Aqy AnMd dI koeI h`d sImw nw rhI[
XQw:-ijsu imilAY min hoie AnMd so siqguru khIAY ]
mn kI duibDw ibnis jwie hir prmpdu lhIAY ]
(gauVI bYrwgix m: 4 AMg 169)
qQw:- qnu mnu hoie inhwlu jw guru dyKw swm@xy ]1]
(AMg - 758)
klgIDr jI ny BweI dXw isMG jI dy pu`Cx qy sB qo pihlW gurU sMgq c anHW nO nMdw dy
nwl Awpxw purwqn jnm dw sbMD d`isAw Aqy Pyr sRI-mwXw AsqooqR aucwrxw SurU kr
id`qw[BweI dXw isMG jI auh ‘AsqoqR’ ilKx l`g pey[sMgq c bYTy nON nMd 10) bwbw sMqoK
isMG jI (pihly pUjwrI isMG qKq s®I hzUr swihb vwly) 11) ShId BweI mnI isMG jI 12)
ShId bwbw dIp isMG jI 13) ShId bwbw gurb^S isMG jI 14) BweI nMd lwl jI 15) BweI
hrI isMG jI 16) BweI mwn isMG jI 17) BweI pRhlwd isMG jI 18) BweI roSn isMG jI
19) BweI mdn isMG jI 20) BweI prm isMG jI 21) ipAwry Drm isMG jI 22) BweI
AjIq isMG jI 23) kvI mMgl isMG jI 24) BweI nwqw isMG jI 25) ipAwry dXw isMG jI
smyq suxn l`g pey[A^Ir klgIDr jI ny
10

¡sRI vwihgurU jI dI Pqh]sRI BvwnI jI shwie]


sRI mwXw lCmI jI shwie]ausqiq sRI mwXw lCmI jI kI]
eyQo SurU 1 CMd qoN lY ky
sqÎrUp Awqm AibnwsI bRhmsiq pihcwno]
eyk bRhm sB Git Git pUrn AwidpurKu Bgvwno]10]322]
CMd q~k sRI mwXw lCmI AsqoqR au~cwrx kIqw [ies AsqoqR ƒ “sRI BvwnI AsqoqR”, “sRI
mwXw lCmI AsqoqR”, “sRI mwXw AsqoqR” iqµn nwvW nwl pukwirAw jWdw hY Aqy mµgl qoN lY ky
107 Cµd q`k dI bwxI ƒ “sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI” dw jpujI swihb vI kihµdy hn
ikauNik ieh bwxI DMn DMn Awid sRI gurU gRµQ swihb jI dI jpujI swihb dI gurbwxI vWg sRI
srbloh pRkwS gRµQ swihb jI dI pRQm gurbwxI hY[ Ajy klgIDr jI ny v`K-v`K CMdW
sv`eIAW, ibsnpidAw c ‘sRI mwXw Asqoq®’ ricAw hI sI[ qW BweI dXw isMG smyq 25 isMG
ny bynqI kr id`qI ik hjUr ipqw jI swnUM “mMglwcrn purwx” Anuvwd vI suxw ky inhwl
ikRqwrQ kro qW ipAwry dXw isMG jI bynqI sux ky klgIDr jI ny mMglwcrx purwn qQw sRI
srbloh pRkwS gRµQ swihb jI dw sMsikRq BwSw qoN gurmuKI il`pI Aqy hor AnykW BwSwvW ivc
Anuvwd krvwauxw SurU kr id`qw[sMpRdweI igAwnIAw Anuswr klgIDr jI ny srbloh-bMugw
(lMgr bwbw inDwn isMG jI hjUr swihb) ivKy sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI dw Anuvwd
11

krvWaudy Aqy Swm nMU hIrw Gwt (gudwvrI qt) qy sRI dsm gurU gMRQ swihb jI dI kQw
suxwaudy 9 mhIinAW 9 idnW c Awp jI ny sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI dw Anuvwd Aqy
sRI dsm gurU gMRQ swihb jI dI kQw sMpUrn krvweI Aqy Bog vwly idn AMimRq sMcwr kr ky
nO nMdW Aqy Anyk pRwxIAW nMU AMimRq Ckw ky inhwl ikRqwrQ kIqw Aqy mukqI dw dwn id`qw[

cwr jugI qpIAw ko suDw jW AcwXw pRB,ho gey ibdyh sB dIAw gur nwmu hY]
AwpxI Amwnq ko irKIAW dy pwso ilAw,srbloh bwxI rcI joaU AiBrwm hY]
nO nMd irKI munI mukqI dw dwn pwey,gurU joiq mwih imly prm jo pws hY]
Pyr n jnm DwrY drs my lIn Bwey,DMn dsmys gurU gwvqy qmwm hY ]111]
(sRI gurmuK pRkwS ik®q sMq igAwnI gurbcn isMG jI ^wlsw iBMfrWvwly)
klgIDr jI dI AigAw nMU pw ky bwbw gurb^s isMG jI ShId ny sRI srbloh pRkwS gRµQ
swihb jI dw ie`k auqwrw krky sRI AnMdpur sihb ivKy vI suBwiemwn kIqw sI [
so sRI srbloh pRkwS gRMQ jI dw pRcwr-pRswr sB qoN v`D AkwlI hzUrw isµG jI (hY~f
gRµQI qKq swihb jI),bwbw im`q isMG jI mwqw swihb vwilAw ny Awpxy jIvn-kwl iv`c
kIqw Aqy anuW ny byAMq ividAwrQI pVwey ijnHW iv`c isMG swihb jQydwr bwbw sMqw isMG jI
96 kroVI, bwbw dXw isMG jI sur isMG vwly, sMq igAwnI krqwr isMG jI motw-A`Kr,
igAwnI nOrMg isMG jI (suAwmI hirnwm dws audwsI) igAwnI myhr isMG jI, bwbw gurbKS
12

isMG jI, sMq cMnx isMG jI nwmDwrI Awidk sn igAwnI myhr isMG jI qo A`gy igAwnI
jgjIq isMG jI (CtWkI jI) pVy Aqy aunW qo A`gy igAwnI hrdIp isMG jI pVHy [ dws
(igAwnI gurivMdr isMG nMglI) ny srbloh pRkwS gMRQ swihb jI igAwnI hrdIp isMG jI qoN
piVHAw hY[
AkwlI hjUrw isµG jI (hY~f gRµQI qKq swihb) dy bihnoeI vYdvwn mhW isµG jI
bhuq v`fy vYd Aqy ivdvwn hoey hn, bYdvwn mhW isµG jI ny AkwlI hzUrw isµG jI qoN pu`C
pu`C ky sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI dI ivSyS bwxI “sRI srbloh gRµQI” dw sµgRih kIqw,
ijs iv`c bhuq swrI sRI dIvwlI pwT mhwqm dI bwxI drj hY Aqy dws ny hjUr swihb
rihMidAw bjurg igAwnI rqn isMG jI qoN vI suixAw sI ik purwxy isMG sRI dIvwlI pwT
mhwqm vI, dusihry pwT mhwqm vWg kirAw krdy sn,pr holI - holI ieh mirAwdw gupq
ho geI[isMG swihb jQydwr bwbw g`jx isMG jI 15vyN sRI imsl ShIdW qrnw dl sRI bwbw
bkwlw swihb dI AwsIs sdkw ‘dIvwlI-pwT mhwqm’ dI eyh poQI swihb Awp sMgqw q`k
phMucweI jw rhI hY[Awp sµgqW dI AsIs nwl “sRI srbloh gRµQI” dy rUp ’c sRI srbloh
pRkwS gRµQ swihb jI dI bwxI dw sµgRih vI kIqw jwvygw[sRI dIvwlI pwT mhwqm dw sµgRih
krdy smyN igAwnI mihqwb isµG jI BµboeI, sµq drsn isµG jI SwSqrI, sµq jsivµdr isµG
jI SwSqrI, igAwnI iqRlocn isµG jI (mhµq jI,m`uK gRµQI qrnw dl sRI bwbw bkwlw swihb),
igAwnI gurjµt isµG jI pitAwlw, igAwnI bljIq isµG jI rweykot (AmrIkw), igAwnI
13

kuldIp isµG jI knyfw, igAwnI jsvIr isµG jI kohwlw lyKwrI, BweI jobnjIq isµG jI
ividAwrQI sRI srbloh bMugw nMglI,igAwnI bIrbl isµG jI ShIdIbwg vwilAw ny bhuq
sihXog bKiSAw Aqy BweI AmrjIq isµG jI qy BweI KVk isµG jI (ividAwrQI sRI
srbloh bMugw nMglI) ny tweIipµg suDweI krn ’c bhuq syvw inBweI [ sµq gurdyv isµG jI
ShIdI bwg vwly, bwbw dXw isMG jI twhlI swihb vwly, bwbw Amr isµG jI nMglI vwly Aqy
igAwnI hrdIp isµG jI hzUr swihb vwilAw dI ies kwrj ’c ivSyS ikRpw rhI hY[

dws
igAwnI gurivMdr isMG nMglI
pRcwrk-sRI imsl ShIdW qrnw dl
sRI bwbw bkwlw swihb
BweI nMdnwl jI gurmiq ividAwlw
sRI srbloh bMugw nMglI
14

dIvwlI pwT mhwqm dw Pl

ijvyN kwnVw rwg iv`c pµjvyN pwqSwh jI ny Akwl purK jI qoN qwn, mwn, Dn-dolq Aqy
swihbzwdy dI mµg kIqI hY[
XQw - mwnu mWgau qwnu mWgau Dnu lKmI suq dyh ]1]
iqvyN hI klgIDr jI ny sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb dI rcnw krky, Akwl purK jI qoN
pµQ Kwlsy iv`c Dn-dOlq dI kmI n Awvy, ieh mµg mµgI hY[
XQw-dRbÎ aupwvn ky nimq ismro sRI jgmwie ]
qQw - Xh lIlw jo sunY, ho Xh lIlw jo sunY, jnm jnm ml jwie]
sRI srbloh ko smr, ho sRI srbloh ko smr, mn bWiCq Pl dwie]
inrDn hoie Dnvµq , ho inrDn hoie Dnvµq, kwXr smr lVwie]
(sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI)
dIvwlI dy purb au~pr klgIDr jI ny sRI srbloh pRkwS swihb jI dI rcnw krvw ky,
Kwlsy ƒ “sRI mwXw srUp” Akwl purK dI pUjw krn dw hukm id`qw Aqy nwl hI bcn kIqw
ik ijhVw “sRI mwXw” (sRIpiq,Akwl purK jI) dI pUjw krygw, aus dy kol Dn-dOlq dI kdy
kmI nhIN AwvygI[
15

so dIvwlI dy purb qy jµqr-mµqrW dw iqAwg krky gurU nwnk lyvw sµgq Akwl purK jI
dI pUjw kro qW ieh sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI iv`coN ivSyS sµgRih kIqw igAw hY Aqy
17 AkqUbr 2019 nUM pihlI vwr Cp irhw hY[
]Bul cuk dI iKmw jI]
sµgRih krqw
igAwnI gurivµdr isµG jI nµglI
16

¡siqgur pRswid
sRI dIvwlI-pwT-mhwqm krn dI mirAwdw
(a) pihly Cy idn dI pwT mirAwdw
1) pwT dIvwlI qoN Cy idn pihly AwrMB krnw[
2) dIvwlI pwT mhwqm AMimRq vyly jW itkI rwq pVnw[
3) ij`Qy pwT krnw hovy,aus kmry jW AsQwn dw iesnwn krvw lyYxw[
4) pihly Cy idnW c AwrMBk Sbd pVHny Aqy Pyr 1 CMd qoN lY ky 107 CMd q`k pwT
krky ip`CoN srbloh-kvc,srbloh-AsqoqR,bRhmkvc,BgauqI-AsqoqR,Kwlsw-mihmw
pVH ky ‘AwrqI srbloh jI kI’, Aqy Anµdu swihb pVnw qy Pyr Ardws krnI[
5) pwT dy pihly idn kVwh pRswd dI dyg Aqy ShIdI dyg jrUr iqAwr krnI,jykr bl
pvy qW hr roz kr lYxI[
6) pwT dOrwn hr roz s`q pRkwr dw neIbyyd (ijvy bdwm igrI,Cuhwry,ipsqw,CotI lwcI,
sogI, loNg, Kopw,kwjU,jwPl ieiqAwidk) Awpxy iv`q Anuswr vrqwauxw[hr roz
AwrMB qoN Bog q`k DUp, joq jgwauxI Aqy s`qy idn kMuB r`Kxw[
7) ie`k jW ie`k qoN v`D isMG vI, bdlvI-rol dw ivDwn krky pwT kr skdy hn[
8) hr roz pwT dOrwn srIrk ik®Aw suD r`KxI[
17

(A) dIvwlI vwly idn (s`qvyN idn) dI mirAwdw


1) jykr pihly Cy idn pwT AMimRq vyly kIqw hovy qW dIvwlI vwly idn vI AMimRq vyly
Bog pwauxw Aqy jykr itkI rwq pwT kIqw hovy qW dIvwlI vwly idn vI Bog itkI
rwq 12 vjy qoN pihloN pwauxw[
2) dIvwlI vwly idn AwrMiBk SbdW qoN lY ky swrI poQI dw,A^Ir q`k pwT krnw[
3) A^Ir qy srbloh-AwrqI dy nwl Awid,dsm dI bwxI jI dy vI AwrqI dy sbd pVHxy
Aqy iPr Anµdu swihb pVnw qy Ardws krnI[
4) Pu`lW dI vrKw rumlw swihb Awid Byt krn dI vI sB mirAwdw krnI[
5) Bog qy ivq Anuswr v`D qoN v`D Pl, pkvwn,Bojn,neIbyd Awidk vrqwauxw[
6) s`q pRkwr dw neIbyyd,s`q pRkwr dI miTAweI, s`q pRkwr dy Pl, s`q pRkwr dy pkvwn
ieiqAwidk vsqW G~t qoN G~t zrUr vrqwauxIAw[
7) ij`Qy pwT hovy, au~Qy dIp-mwlw krnI[
not-ieh swrw pwT Gr iv`c pwTI isMGW qoN vI krvwieAw jw skdw hY,ieMJ bMdICoV idvs
Aqy dIvwlI purb qy ‘sRI mwXw Asqoq®’ pV ky mnwauxw hY[Aqy jykr iksy gurisK dw bl
pvy qW s`qW idnW iv`c sRI srbloh pRkwS swihb jI dw sihj pwT kryy qy dIvwlI vwly idn
Bog pvy qW AqI au`qm hY[
18

¡ siqnwmu krqw purKu inrBau inrvYru Akwl mUriq AjUnI sYBμ gurpRswid]
] jpu]
Awid scu jugwid scu] hY BI scu nwnk hosI BI scu] 1]

¡siqgur pRswid]
sRI vwihgurU jI kI Pqh]
jwpu]
sRI muKvwk pwiqswhI 10]CpY Cμd] qÍpRswid]
c`kR ichn Aru brn jwiq Aru pwiq nihn ijh] rUp rμg Aru ryK ByK koaU kih n
skiq ikh] Acl mUriq AnBau pRkws Aimqoj kih`jY] koit ieMdR ieMdRwix swih
swhwix gix`jY] iqRBvx mhIp sur nr Asur nyiq nyiq bn iqRx khq]
qÍ srb nwm kQY kvn krm nwm brniq sumiq] 1]
19

pMij ipAwly pMij pIr CTmu pIru bYTw guru BwrI[Arjn kwieAw plitkY mUriq
hirgoibMd svwrI[clI pIVI soFIAw rUp idKwvix vwro vwrI[dil BMjn guru sUrmw
vf joDw bhu praupkwrI[puCin is`K Ardwis kr iCA mhlW qik drsu inhwrI[
Agm Agocr siqgurU boly muK qy suxhu sMswrI[kiljugu pIVI soFIAW inhcl nINv
auswir KlwrI[jiug juig siqguru Dry AvqwrI ]48]
dIvwlI dI rwiq dIvy bwlIAin [ qwry jwiq snwiq AMbir BwlIAin[Pulw dI bwgwiq
cuix cuix cwlIAin [ qIriQ jwqI jwiq nYx inhwlIAin[ hir cMdaurI Jwiq vswie
aucwlIAin [ gurmuiK suKPl dwiq sbid smHwlIAin ]6]
siqguru pwris prisAY kMcnu krY mnUr mlIxw] siqguru bwvnu cMdno vwsu suvwsu krY
lwKIxw] siqguru pUrw pwirjwqu isMmlu sPlu krY sMig lIxw] mwn srovru siqgurU
kwghu hMsu jlhu duDu pIxw] gur qIrQu drIAwau hY psU pryq krY prbIxw] siqgur
bMdICoVu hY jIvx mukiq krY EfIxw] gurmuiK mn ApqIju pqIxw ]20]
Awsw mhlw 1 ]
dIvw myrw eyku nwmu duKu ivic pwieAw qylu ] auin cwnix Ehu soiKAw cUkw jm isau
mylu ]1] lokw mq ko PkiV pwie ] lK miVAw kir eykTy eyk rqI ly Bwih ]1]
20

rhwau ] ipMfu pqil myrI kysau ikirAw scu nwmu krqwru ] AYQY EQY AwgY pwCY eyhu
myrw AwDwru ]2] gMg bnwris isPiq qumwrI nwvY Awqm rwau ] scw nwvxu qW QIAY
jW Aihinis lwgY Bwau ]3] iek lokI horu CimCrI bRwhmxu vit ipMfu Kwie ]
nwnk ipMfu bKsIs kw kbhUM inKUtis nwih ]4]2]32]
kwnVw mhlw 5 ]
jn ko pRBu sMgy Asnyhu ] swjno qU mIqu myrw igRih qyrY sBu kyhu ]1] rhwau ] mwnu
mWgau qwnu mWgau Dnu lKmI suq dyh ]1] mukiq jugiq Bugiq pUrn prmwnμd
prm inDwn ] BY Bwie Bgiq inhwl nwnk sdw sdw kurbwn ]2]4]49]
soriT mhlw 5 ]
geI bhoVu bMdI CoVu inrMkwru duKdwrI ] krmu n jwxw Drmu n jwxw loBI
mwieAwDwrI ] nwmu pirE Bgqu goivMd kw ieh rwKhu pYj qumwrI ]1] hir jIau
inmwixAw qU mwxu ] incIijAw cIj kry myrw goivMdu qyrI kudriq kau kurbwxu ]
rhwau ] jYsw bwlku Bwie suBweI lK AprwD kmwvY ] kir aupdysu iJVky bhu
BwqI bhuiV ipqw gil lwvY ] ipCly Aaugux bKis ley pRBu AwgY mwrig pwvY ]2]
hir AMqrjwmI sB ibiD jwxY qw iksu pih AwiK suxweIAY ] khxY kQin n BIjY
21

goibMdu hir BwvY pYj rKweIAY ] Avr Et mY sglI dyKI iek qyrI Et rhweIAY
]3] hoie dieAwlu ikrpwlu pRBu Twkuru Awpy suxY bynμqI ] pUrw sqguru myil imlwvY
sB cUkY mn kI icMqI ] hir hir nwmu AvKdu muiK pwieAw jn nwnk suiK vsMqI
]4]12]62]
vwihgurU jIau s`q
gurU hirgoibMd AW;srwpw krm]ik mkæbUl Sud;zo SkæI E dzm]81]
&zwlo krwmS; &zUM Az ihæsw]iSkohS hmh; &`rØhey ikbrIXw]82]
vjUdS srwpw ; krmØhwey hæ`kæ]iz ^ÍwsW ; rbwieµdh goey sbkæ]83]
hmz &kæro;hm slqænq nwmvr]b &rmwny aU;jumlw zyro zbr]84]
du Aæwlm;munvr iz Anvwry aU]hmh iqSnØhey ;&Yzy dIdwry aU]85]
(gMjnwmh,BweI nMd lwl jI)
22

¡
sRI vwihgurU jI kI Pqh]
sRI BvwnI jI shwie ] sRI mwXw lCmI jI shwie ]
ausqiq sRI mwXw lCmI jI kI ] sRI muiKvwkÎ pwiqSwhI 10]
doihrw] CwXw rUpI hoieØkY ibcrq sRI gopwl] Awpih lCmI bpu Dry jIau jMqu
pRiqpwl]1] cOpeI] sRI mwXw muiK kro aucwr] dird®Øswgr qy lyhu aubwir ]1]
rhwau] doihrw] Awid BvwnI eIsurI mwXw jw ko nwm] ien ibnu srY n eykØiCnu
pUrn hoq n kwm]2] suKØdwiek mMglØkrn pRiqpwly bhu BWiq] subuiDØdYn jY jY
krin mwXw sRI jgmwiq]3] ibsnupd swrMg CpX] jgbMdin jgnwQ jgqØpwlk
23

hir AMbY] pRjwnwQ jgnwQ syiv r`Ck jgdMbY] jgØqwrin BXØhrin pRjwpiq Awid
BvwnI] mwXw ko bpu Dwir jgq mih AlK lKwnI] ApdØibnwsin suKØkrn dws
r`Ck hir mwXw] qInØlok siB bisØkrin AimiqØgiq pRgt suBwXw ]4] doihrw]
qum ibnu sry n eykØiCnu kwrj hoq n is`iD ] ijn ko qum ikrpw krI iqn ky igRh
nvin`iD]5] AGØhw dirdRØinvwrnI BvØhw jw ko nwm] sqüRØGwqnI AimiqØgiq
imqRpwl suKDwm]6] mn bWCiq Pl dyq hir Bgq Awpuno jwnu] sujisØdyiq
mMglØkrn sB ko kru klÎwn]7] dInbMDu jgqwrnI mwXw bpu hirrwie] jÍwl
ibswl muK qy jÍilq sMkt kro shwie]8] mihØpwiln jgØmMfnI KlØKMfin
jgmwq] AclØsÍrUp AnUpØgiq mwXw sRI jgnwQ]9] dwsØinvwjn BgqØihqu
isKÎn ky pRiqpwl] mukqØdYn r`CÎwØkrn mwXw sRI gopwl]10] dwn dyn bhu jgq
ko pRiqpwly bhu BWiq] kwlr`C jgØpwlnI ibDnw sRI pRBuØnwQ]11] dXwØkrn
iklibKØhrn mwXw ACl srUp] bÎwiDØhrn sMktØdrn KlØKMfn jgØBUp]12]
BgqØdwXnI dwsØihqu r`Ckrn sB jwn] dInØinvwjn BXØhrn krunwØiniD
Bgvwn]13] isiDØkrn mMgl sBn bÎwpk skl sMswr] cOrwsI joien ktiq
isimRiq sRI su murwir]14] sorTw] DnØdwXk idbÎØdyn pRjwpwlnI pRjwpiq]
24

kumiqØnws miqØdyn AimqØqyj AimqojØØgiq]15] ibsnupd swrMg CpX CMd]


nvlØnwQ inrbwn subuiDØdwiek mMglØkr] kwlØibnwsn rihqØkwl suqØdwiek
nrhir] krunwØiniD ikRpwlu klpØibRC jw kI CwXw] su nwQ inrMjn nrhrI sB
jgq shwXw] mwXw bpu jg mwih duK hrqw sB jgq kI] ijsu suinXq duK jWih
jsu pUrn hir l`CmI]16]dohrw] nrkØinvwrn jgqØgur mohn skl sMswr] irjk
dyin sB jgq ko js pUrn BMfwr]17] CpX CMd] AGØkMdn BvØhrn jogØjÍwlw
CqRIØibRq] DrmØDujw PrØhrq DrmØmUriq DrmwikRiq ] AsIpwn Aiskyqu
KVgDuj Drm DnurØDr ] AkwlmUriq AnuBauØØpRkws Aimqoj Atl br]
inhØklMk inrbwn Aibcl sÍrUp AnuBv jugq] inrwkwr inrØbÎwiD mdnØmUriq
ibdÎw suØØpiq] 18] CpX CMd] nvqn nvl iksor AmrØgiq jw kI bwnI] Aiq
suMdir Cib Dry pRjwpiq jÍwlw rwnI] DrmØisMDu klÎwn suDwØgiq mwXw krnI]eyk
idRsit BvØqriq jwsu giq aUnv qrnI] klwDwir sB mDÎ rwjq gwjq kyhir
sm] nUpr crn Apwr Duin suinAq BwjY su jm ]19] dohw sorTw] sB ikCu qumry
hwQ ijs dyvy so pwvhI ] sRI nwQW ky nwQ mwXw crn DÎwvhI]20] dXwØrUp BgvMq
dirdRØinvwrn suKØkrn] mMglØrUp AnMq ApdØibnwsn jYØØkrn]21] lok cqurds
25

nwQ rmw rwv sB jgq kI] dInwØnwQ AnwQ mXw kro ies piqq kI]22] mY Dr
Et n Aaur pey dÍwr mwXw hrI] dUsr nwhI Taur iks ko jwco nrhrI]23] hrhu
dIn Apdw hrI imhr aupwvhu duK hro] mXw kro ies piqq pr mMglØkr Apdw
hro]24] dirdRØswgr mih fUbqy hy mwXw jgqwq] qu`C bwq qum inkit hY gih Buj
ilhu rGunwQ]25] krmØhIn miqØhIn hON AlpØbuiD miqØQor] mhw piqq duKIAw
AiDk icqvau ApnI Er]26] imhr njr kI Pjl sy icqvhu dInØdXwl] mIn
qpq jl dyhu hir krunwiniD gopwl]27] ikRpwØisMDu sMktØhrn klpØibRC ijh
Cwh] isiD rUp Anhd sbd ijh sm dUsr nwh]28] cwrnI dohrw] sRI mwXw
jgmohnI inhØklMk ijh rUp] qInØlok bMdq crn bRhmw ibsnu AnUp]29]
ibsnupd swrMg CpX] sys shs Pin rtq qdÎip qum AMqu n pwvq] nyiq nyiq
sB kihq byd sur nr muin DÎwvq] icq icMqw nr hrq mwX ieCÎw pUrn jig]
kilml AG siB hrq mu`KØmMfl nvqn Cib] kvlØnXn su inRpxØinRpiq
ktØkyhir imRgØlocnI] kdil suØØjMGu AwjwnuØbwhu pRjwpwl duKmocnI ]30] bfw
dohrw] hY cqurØbwhu AstwØkrI nwrisMG jh ky Bys] pRihlwd aubwrÎo duK hrÎo
hrnwKs hrÎo nrys]31] ieMdR dohrw] mukiqØdyn mMglØkrn CymØkrn hirrwie]
26

sRüiqØbcnI sRüiqØkrn hir sB ko kro shwie]32] ibsnupd gaurI] CymØkrn


ieCØpujn Amr Dn ibRq mhIØDr ] r`CØkrn BXØhrn sdw jY Drm DnurØDr] mwXw
nwm Apwr jgq mih pRgt BvwnI] sMkt dirdR Apdw hrn pIr qRYlok
pCwnI]33]dInwnwQ snwQ sBn pRiqpwl kr`Xw] jgbMdn BXhrn mwX duD pUq
idv`Xw] mnØbWiCq Pl dyq ibrd kI lwj rK`Xw] dInn kI pRiqpwl DrmØibRq
Apd imt`Xw]34] ieMdR sorTw] mwXw ACl Apwr moCØkrn sMktØhrn] ibDnw
skl sMswr irjkØdyn ieCÎwØpujn]35] rswl dohrw] suKØØddyn AnhdØØkrn jY jY
mMglØrUp] AibnwsI Aibcl sdw ibDnw bRhmØsrUp] 36] dRbÎ aupwvn ky nim`q
ismro sRI jgmwie] Awid AMq rCÎwØkrn sB ko kro shwie]37] Agm rUp mwXw
hrI prmØisiD kI Kwin] kumiqØØibnwsin jYØkrn dwqw sgl jhwin]38]
dUKØinvwrin AGØhrin dInØdXwl ikRpwl] srin pry kI rwKqI dwqw sgl
gupwl]39] sRI nwrwiex jgqØipq BvØKMfin jgmwiq] isRis†Øaupwvn jgkrn
pRiqpwly idn rwiq]40]ikrqwrQ mMglØkrn krunwiniD krqwr] kwlØr`C qwrn
pRBU mwXw rUp murwir]41] mDurØDuin CMd dohrw]ibDnw skl sMswr kI isrjw Drin
Akws] cMd sUrj duie dIvVY kIny ibibiD pRkws ]42] bRhmw ibsnu aupwie kY
27

kInI skiq pswr ] koit qyqIsw sur Bey nwly ieMdR BUAwr]43] sur nr muin gMDRb
rcy jK ikMnr gn pRyq ] Asur pRbl dwno ibkt rwhu inCqR igRhyq]44] CpX
CMd] spq isMDu sq dIp KMf nvKMf bnwXo] jl Ql prbqØknk myruØihm BUim
rcwXo] psu pMCI jl jIv Anl ggnMqir kInw] AMfj jyrj syqj auqBuj pRgt su
kInw] nrk surg chuMØjug bny rwiqR idnsu pl mws] pvn pwnI bYsMqro Twkur cyro
dws]45] dohrw] duK suK duie kpry bny mwnuK kw ibvhwr] Drm pwp swKI doaU
ibDnw TtÎo Apwr]46]knk dohrw] jwqØjwq rcnw BeI sB mih Awp iKlMq]
nIc aUc mih Awp hir ibrlw koie buJMq]47] rwv rMk pRjw BeI gRwm ngr sB
dys] BUp CqRpiq qyjØbr sUry joD nrys]48] KqRI bRhmn sUd vYs cwr vrn kI
Kwn] mwXw supn suKopqI punÎ dwn iesnwn]49] blI qpI jogI ikXy jtwjUt
nKDwr] gRhI jqI jwpI huey nwnw ibiD bYpwr]50] sur nr muin dyvI bny Awp bny
Avqwr] rqn lwl hIrw mukq kMcn rUp suDwr]51] sB mih quhIN inrMjnw aUnI
Taur n koie] Git Git mih ibcry pRBU n koie huAw n hoie]1]rhwau] cwrØbyd
Kt AstØds ibDnw ric ibsQwr] qInlok rcnw BeI krqw isrjnhwr]52] qum
ibnu sry n eykØiCnu qum sB jIAn pRwn] qum krqw siB jgq kI qum hI qy siB
28

mwn]1] rhwau] krm Drm suic nym jp Kt krmn kI rIiq] sMnÎwsI puin
sRüiqØDuin nt nwtk sMgIq]53] jMqR mMqR qMqRn BeI iQiq vwru ruiq mws] rsØks
Bojn ibMjnw dugD KIr jgrws]54] nykI bdI KusIAw GnI jog Bog kI Kwn] iriD
isiD icMqw skl jIA jMq pRmwn]55] ibpiq spiq Apdw rcI rcnw Aink
pRkwr] bn iqRn prbq BUimDr aufg nCqR gnwr]56] sB mih eyk nwrwiexw
mwXw ko bpu Dwr] pRiqpwly bhu jIA jMqu sB ko dyq Ahwr]57] mwDo dohrw] PUl
Pl ibrKw quhIN quhIN sBn kI swr] qum sB ko pYdw kro qum hI krhu sMGwr]58]
pMcwl dohrw] jib mwXw hir bpu DrÎo qib sB hI ibvhwr ] gupiq pRgit sB
Git ibKY vrqy rUp Apwr]59] juig jugWiq suMnØDuMD qy eyk AlK krqwr] gupiq
pRgit sB Git ibKY vrqY rUp Apwr]60]AnMd dohrw] srbloh rCÎwØkrn sMqn
ky suK Dwm] sRIØmwXw jgbMdnI lCmI jw ko nwm]61]mMgl dohrw] krunwkr suØikRpw
krhu hON miqmMd ABwg] du kr jor ibnqI kriq rqI Bwg moih jwg
]62]krmØryK mwXw quhIN quhIN sBn kI swr] jib qumrI ikrpw BeI jwgiq Bwg
illwr]63] AnMd dohrw] AnMdØrUp Anhd sdw Anuidnu Andu AnMd] And
ibnod AnMq hir Anhq And guibMd]64] jX dohrw] jXs jXqu jXØkr jXI jY
29

jY jY jgdIs ] jvq jmun jq bRq jgiq jgmg jg jih eIs]65] pivqR


dohrw] prmØpivqR punIiqØØpiq pIqMbr pRiq nwm ] pwp prn pUrn ipqR pIr prw
prDwm]66] Drm sorTw] DrmØDwr Dn DwnÎ DnÎ DnÎ DrnIØØDrw ] DIrj Drm
su DÎwn DuMD DUir DIrk Drw]67] mohn sorTw] mnØØmohn imhrvwn mMgl mgn
mhwn miq ] mwDo mdn murwir mDusUdn mohk mhiq]68] icqwnMd sorTw]
icMqwmin icrkwl ic`q cIr cYqMn icq ] cMcl cpl Acwl idRg ckor pMkj
Acuq]69] CqRI sorTw] CqRI iC`iq iCqwir CIr iCmoh CyqR Ckiq] iCpR Cym CY Cwir
CwrØkrn CudRn ibpiq]70] BwvIaudoq sorTw] BwvI Bugq BMfwr BIr BIm BYrv
hrn] Bvhw BUq Bvwn Bgiq Bwv Bvjl qrn]71] pwrs sorTw] pwris ipqw
purwn prmwnMd pRIqm pRBU] pUrn purKu purwn pwp pMuj gwrq sBU]72 ] nwrwien
sorTw] nwrwien inrMkwr nwrisMG nrhir nvl] inribkwr inrhwr nMdØnMdn
nyqRØkvl]73] igrDwr dohrw] igrDwrI goibMd gurU govrDn gopwl] gosweIN
gopIØblB gopnwQ goAwl]74] kvl sorTw] kwrn krn krIm kysv ikrqwriQ
krn] koml kml nvIn kot lMC kMtk hrn]75] ^wilk sorTw] ^wilk ^lk
^udwie ^Yr ^Ub ^uShwl ^uS ] ^wils ^sm Aqwie ^wmy^Un ^qw b^S]76]
30

GinsÎwm dohrw] Git Git mY GinsÎwm jU Ghrq Gn GnGor ] jIA jMqu cwiqRk
mXUr icqvq kokl mor]77] dXw dohrw] dIn dXwlu dwqw dXw duK dildR dl duMd
] idRg ibswl duiq AdÍXM idnkr smr mukMd]78] EAM dohrw] EAM vwsdyv vydn
ivdq vwr vwr l`K vwr ] Er inbwh vYrI nhIN vYrØhrn krqwr]79] shMsmuKI
dohrw] shnØswh shØpiq sgl sMsX ishr isrwie] sjn swDu sMsw nhIN sIql
sq suKdwie]80] ieMdRg dohrw] eIsr eIs iemwn iek iemØnwiek iemØnwie]
iek iek eIkwn ies ieMdR lwØieMqhwie]81] Jurn dohrw] Jurn Jor JMkq Jpt
iJmiJm iJm Junkwr ] JIn sbd JWjn Jrn Jgrw JUT iJMkwr]82] totk
dohrw] tot tUt tMtw trn tIkw sgl sMswr] tktk tk inrKON qumih eyk itkn
krqwr]83] TOr TOr Twkur TtÎo ibnu Twkur nih Twt] TwkØTyk sON dUr Xh nih
bwgw nih Twt]84] infr dohrw] fWgr fINgr hON AiDk qum infr frØØfwr]
bwr bwr fMfauq qum quh js fMk Apwr]85] FIT dohrw] For FIm FwFI iFmk hON
qru Fwk plws] Fyr FIT Fulkq iPrq Fih Fih prn audws ]86] CpX ] qrun
qwp qmØhrn qwq qÎwgI qIrQ qiq ] iqmr qpq iqKØtrn qoK qpIAn
AMqrgiq ] jMqR mMqR mih Awp Awp qosw qikXw iQiq ] qt qIriQ iqtkwt Awp
31

Awpy qpsI ibRiq ] qwpØinvwrn qmØhrn AGØnwsn AimqojØgiq ] qkIAw qwn


inqwn mwnØdwiek CqRInØpiq]87] QIrØkq dohrw] Qwn QnMqir rim rhy As iQr
QIr dXwl] Qkq Qkq Awey pRBU kir gih lyhu gupwl]88] mMgl dohrw] mMgl
inq mMgl sdw mMgl mMglØBUp] jY mMgl jY mMglw suB mMgl AwnUp]89] iPrq
iPrq bhu ibiD iPry PyrI cu`kI n Pyr] Pwh Pws PwsI ktk ijnih khÎo iek
byr]90] ibsnu dohrw] ibsnu su bÎwpk srbØmY bÎwiDØhrn ibKØjwl] bwr bwr
bMdq crn ibpiq ibGn rCpwl]91] rwm dohrw] rwm rmq sB Gt ibKY sB
mih rwm rhIm ] rwv rMk r`Xq quhIN rwvq rwj krIm]92] lilq dohrw] lwl
gupwl dXwl lwil lilq bcn lK rUp] lilq rMg lilqw llw lwl iKAwl
AnUp]93] hirAwvl dohrw] hir hIrw hirAwvlw hir hir kIno jMg] hrn
Brn hir hir hrI hymMcl hir mMg]94] i|AwnI \qn ibhIn i|AwqØrUp AnuBau
sdw]rwxw rwau pRbIn Acl AQwh sd srbØdw]95] Awid AMqu jug jug Atl
srb su bÎwpI dyv] auqpiq prlX krnhwr mwXw AlK AByv ]96] jil Qil
mhIAil jIA jMqu nB mMfl pwqwl] sÍrg imRqu caudh Bvn ibDnw sÍwim
gupwl]97]nwm Twm Git Git ibKY sB mih rmq pRkws] A`Kr bwnI sB quhIN
32

sB muiK dyiq igrws]98]dohrw]lCmI ko bpu Dwr hir mwXw kir pRkwis] hrn
Brn sB jgq kI sMqn kI suKØrwis]99] nrwj CMd]Ac`lØØQwhØgmÎ kw ibAMq
DÎwn DwirXY] jgqmwq AMibkw su inqÎØnymuØØcwirXY]AKMf KÎwl KMfkw pRcMf jwp
jwipXY] Akwl kwl kwl kw ibAMq Qwip QwipXY]100] jgqRmwq jwlpw su
inqÎpRiq gwieXY]AKMf cMf cMifkw pRBwiq auT DÎwieXY] su As†bwhu eIsurI klÎwn
rUp pyiKXY]cqurBujw isMGwsnI AnMq kY ibsyiKXY]101] jg`qmwq l`CmI crMn ic`q
lwieXY]AnMqu rUp mMglw ibsyK kY mnwieXY]jXMq jYqu jYkrI suDwØgqI bKwinXY]
kv`lØnYin kysrI su jwp mMqR TwinXY]102]Amr Atl AgwDØboD dXwl lwl
jwipXY]suØsIl sqÎØDrmØibRq pyiK pyiK DRwipXY]AnwsØkws bRhm ko nmskwr
in`iqXM] Adwg AdÍXwqmw sdIv sqÎ ic`iqXM]103]murwir mMglw hrI bkqR qy
aucwirXY] su bwsurI ibMdysÍrI su DÎwie pwp twirXY] jXMiq jÍwl jwlpw irdY mJwr
DwirXY] bØpuMj pwp kot kot DÎwie gwie jwirXY]104]m`C k`C nwrisMG bRwh rUp
gwieXY] pr`surwm rwm ikRsn bwvnw DÎwieXY] jg`nnwQ inhklMk dYv sMqØnwieXY]
AkwlØmUriq siqnwmu nwim ko irJwieXY ]105]jlM QlM igrM nBM smsq rUp jwinXY
]su kIt hsiq iqRnM myru bRhm hI bKwinXY ] AnMq nwm bÎMq ky bYrwt ko pCwinXY]
33

jXM sdYv kwl kw sumMqR jwp TwinXY ]106]


dohrw]
siq siq AnuBau sdw kh lg kro bKwn ]
sRIØmwXw jgØØqwrnI rwKhu lwj indwn]107]
CMd] kh lg kroN bKÎwn] hON mUVH m`iq Ajwn] quA js Agwh smuMd] inqnym rtq
PinMd]108] inq rtq nwm Apwr] qdÎip n pwvq pwr] isv ibsnu AO
muKcwir] inq Bjq mwie murwir]109] suk bÎws nwrd dyv] sB krq hir kI
syv] sis sUr aufgn jyq] sB rtq mwXw nyiq]110] chuMØjug idns Aru rwiq]
sB jjq sRI jgØmwiq]111] keI klp jugh jugWq] sB kQq Ab lO mwq] quA
nwm kw ibsQwr] iknhU n pwXw pwr]112] Aib rwKIey gurdyv] pRBu lweIey inj
syv] moih Avr nwhI jwie] iek Aws qum jgmwie]113] pY pwX srnI Awie]
muir lwj rwKo rwie] ibnu mwie srnI Et] kqhUM n pwey Cot]114]dohrw]
ApdisMDu mih bUfqy kir gih lyhu aubwir] qRwh qRwh Apdw hro mwX dirdR
invwr]115] krmØryK mwXw hrI quhIN sBn kI swr] jib qumrI ikrpw BeI jwgq
Bwg illwr]116] audX hoie AMkur jbih prw pUrblw soie] pUrn ibiD ibiDnw
34

skl ijs ismry giq hoie]117] nvl inrMjn dyau hir krunwkr ikrpwl]
dInbMDu sMkthrn mwXwØØsRI gopwl]118] lGu sv`Xw] kvlnYn mDØubcn AimqØduiq
suMdir cMfI] KlKMfn KlGwie skl duK rog ibhMfI ]mDusUdn mihKwsurI irpu
dwln fMfI] AkwlmUriq AnuBvØpRkws jY jY jY cMfI]119] mhwkwl Ankwl kwl kI
mUriq kwlI] dXwØsÍrUp dXwlu ikRpwiniD dwqw jÍwlI]jÍwlw jgmg
joiqØgwqØsMqnØØrCpwlI] jY jY mMglrUp sdw jY jY inq kwlI]120] sB ibdÎw kI
dYn subuiD dwqw jY srsÍiq] gÎwn bFiq js kihq dwsØr`Ck jY nrpiq] Acl
AgmÎ AQwh bwkØdwiek jY jsmiq] mukiqØdYn DnØdYn sdw jY jY jY srsÍiq]121]
dohrw] gnpiq gOrI suq Bjhu iriD isiD ko Dwm] suK pwvhu inq inq sdw Dn
pwvhu ibsRwm]1] CpX svYXw CMd] eykØrdn gjØbdn sdnØgOrI suKØnMdn]
buiDØdwiek AGØhrn sdw sur iklivK KMfn] subuiD gÎwn dwqw hrI AG pwp
inkMdn] gnpiq gOrIØdyivØØsuq jY jY isvnMdn]2]122] dohrw] ry mn Bj qUM
swrdw jw sm Avr n koie] ijh ismrq iklibK nsyN AMqu prmgiq hoie]1]
CpX svYXw CMd ] Aimq dRbÎ kI Kwin Kwin ibdÎw kI swrd ] Aimq mwn ko isMDu
isMDu rqnwgr swrd] pdØpMkj knkØMMØAc`l mMglØkr swrd] gunØinDwn dwqI jeI
35

jY jY hir swrd] ]2]123]dohrw]ry mn jp qUM mMglw mMglØkr hir nIq] iek


mnu iek icqu huie Bjo giq pwvhugy mIq]124] nrwj CMd] nmwim mMglw hrI
skl isiD dwXnI] pRnwm mMglwØkrI subuiD iriD BwXnI] sMswrØisMDuØØqwrnI
shwnØswh rwvnI]AnMq rUp mMglw klpibRC swvnI]125] dohrw] nmo nmo bInwXkw
swCI BUq Bvwn] ApdØhrw sMpdØsdw mMglkr klÎwn]126] nrwj CMd] nmwim
sÍwimkwriqkM suØbwhnw mXUirXM] pRis`D bRhm rUipXM sMqwp pwp cUirXM] iqRlokØnwQ
sMBuØsuq gOirØnMd jwipXy] gnys sÍwimkwriqkM mXUrØbwh QwipXy]127] dohrw] iql
iql bsuDw rqn hY hym rUp bhu Qwn ] bn bn mlÎwigir bny hYÍ hYÍ rUp
Bgvwn]128] dyv dYqÎ j`CM quhIN nr nwrI Pun Awp] gn gMDrb sur is`D iriK
jipXq qw ko jwp]129] dohrw] iql iql bsuDw rqn hY hym rUp bhu Kwn] bn
bn mlÎwgIr hY rUp rUp Bgvwn ]130] rom rom mih rm rhÎo ibDnw sRI
inrMkwr] nwm nwim sglI quhIN qW ko sd nmskwr]131] kvlwØpiq kvlysrI
kvlØnYn krqwr ] klwDwr kilmlØdhn iklibK klh invwr] 132] cOpeI]
sRIØmwXw muiK kro aucwr] ApdØisMDu qy lyhu aubwr]1] rhwau ] svYXw CMd] kit
kyhir By lijq imRg lK nYn ljwny] kIr kpoq KMjn iKsy igRh Cwf prwny]bn bwsw
36

sB ilXo dyiK suMdr rsØKwny] kdil kpUr kMucr Bgy ihX mDÎ ljwny]133]dohrw]
kvlnYn suMdrpRBw jgmohin sRIØmwq] AdBuq AiqØCib mYnbpu piq rwKo jg
gwq]1]CpX svYXw] AMimRq jW kw drs suDw hY jW kI bwnI] jIvn qW kw rUp And
mMgl suK DwnI] mwXw nwm Apwr muidqØØibRq mMgl rwnI]Anhd nwd suhwq qUr
bwjMqR surwnI]2]134] svYXw] isMGbwhnI isMGnwd pd pMkj jW kw] kmlwkMq
murwir AimqØØCib drsn qW kw] BRmr guMjwr crnwribMd mDukr Ail gwqw] mIn
CIn hYÍ rhy dyiK Cib kmlw mwqw] 135] dohrw] cMif kwilkw skiq sB inrgun
lyhu bcwie] ApdisMDu kI lihr qy mwDv pwr lMGwie]1] svYXw] jY jY mMglØrUp
sdw ibRq Awid BvwnI] inrMkwr Awkwr jgq mY AlK lKwnI] muK mMgl Cib
lsiq cqurds lokw rwnI ] dInbMDu AnrMj sBn kI pIr pCwnI]2] 136] svYXw]
sys shs muK rtq qaU nhIN pwvq pwrw] eyk jIh ikAw kQy pRBU giq AlK
Apwrw] ingm nyiq inq kihq lihq nhIN AMq qumwrw]kvn ibcwrw jMqu eyh gun
qoih aucwrw ] 137] dohrw] swqØØisMDu ms hoveIN klm hoih bnrwie] bsuDw kwgd
hoie jO hir js ilKn n jwie ]138] dohrw] dXwØrUp mwXw hrI iriD isiD kI
Kwn] prmwnMd prmwqmw kvlw bRhm suigAwn]139] dohrw] icMqwmin cMcl cpl
37

icq coKy icq BIr] crnØkml AwnUp ijh isiDqw isiD gMBIr]140] dohrw]
prmjoiq pUrn pRBU mwXw bpu krqwr] icrjIvn AnuBau sdw dwqw skl
sMswr]141] dohrw] kwmØklyvr mYnØbpu CibØØsuMdr mohnØjgiq] kvlnYn
pMkjØpdm BgqØvCl r`CkØBgiq] ]1]svYXw] inribkwr inhkwm sdw jY mMgl
rUpM] icqwnMd inrdYÍK jgqØipq AlK srUpM] kot mnoj n qulq jwsu AiqØCib dur
jÍwlw] imRg koitk idRg ihrq lijq nhIN smqu sÍwlw ]2] 142] svYXw]kit kyhir
koitk jurq nhIN qulÎ Amwvq] koit sisn kI klw dyiK aufgn Cib lwvq]
mhwrwj rwjw mhwn kdlI jMG krpUr giq] Awjwnu bwhu sIql sugMD klpØibRC Cib
dyih duiq] cOpeI] sRIØmwXw muK kro aucwr] dirdRØØswgr qy auqro pwr]1]
rhwau]143] dohrw] jY mMgl kMqUhlI mwXw muidq srUp] hrKvMq su dXwlu hir
ibDnw bRhm AnUp]1]svYXw] ikRpwisMDu Bauhrn AGn kI puMj Kp`Xw] KlKMfn
jgØqrn Amrpd Amr gus`Xw] kwlkUt kl fwr klhØnwsn klØG`Xw] jgbMdn
jgnwQ pRjw pRiqpwl kr`Xw]2]144] dohrw] ikRpwisMDu krunwinDI dwqw dIn dXwl
] piqq qrn qwrn qrn jgbMdn hir jÍwl]145] CpX CMd] byd ibrMc inq
pVq pvn sd bwr buhwrq] sur qyqIsw syv cvr surpwl Furwvq] j`K ikMnr Duin
38

Brq bnspiq PUl cVwvq] AYrwpiq inq Brq pwn mwXw nih lwvq] sgl jIA
bMdq pMkjØcrn inq inqh DÎwvq] kvn kvn nhI qrÎo sRIØmwXw js
gwvq]146] dohrw] mukqisMDu swgrØDnI Acl AQwh gMBIr] knk rqn mukqw
skl soBw gunI ghIr]147] slok] iriD isiD nvØiniD hir sB ibiD pUrn
dyv]dwqw Bugqw dynhwr Git Git AlK AByv] 148] dohrw] sPlØrUp PlØdwienI
ibGnØibnwsin rwm]sPlØdrs sMktØhrn suKØdwiek suKØDwm]149] mMgl muidq
srUp ijh BviniD qwrnhwr ] mukiqØrUp ApdwØhrn dwqw drd invwr]150] suiK
sMpiq iniD mukqØkr kumiqØØibnwsn rwie] ApdØhrn sMpdØDrn duKIAw dIn
shwie]151] suKØswgr nwgrØnvl kvlnYn sqrUp] iqmrØibnwsn AGØhrn mwXw
ACl srUp]152] sorTw] kr gih lyhu aubwr dirdR rUp BvisMDu qy] AMcl dyhu
dXwlu ApdØkUp mih bUfqy]153]

iqRBMgI CMd]
sRI nmo BvwnI lokWØrwnI pRBM murwrI jX cMfI] qRYØBvnM dwqw jg ipqu mwqw jugiq
ibDwqw BXKMfI ] sqRünØdlØhMqI AsurØmQMqI jÍwlØjXMqI irpufMfI ] mihKwsur mwrin
39

dus†ØpRjwrin piqqØauDwrin jgmMfI ]154] nrkwin invwrin ADmØauDwrin


iklibKØvwrin jX mwXw] ikRpwlu ikRpwlw dInØdXwlw sRI bnmwlw js CwXw] AklMk
srUpM ACls BUpM suKiniDØkUpM hirrwXw] bMdwn KlwsI pRBu AibnwsI Git Git bwsI
suKdwXw]155] jY jY jgbMdin dus†ØinkMdin AsurØibhMfix gUV gqy] pwpwnØibnwsin
iklibKØnwsin deIqØsMqwpin Acl mqy] suMBwsur hMqw muMf dlMqw cMf mQMqw Awid
sqy] sRI Awid kumwrI sqRüØsMGwrI BviniDØqwrI pRwnpqy]156] AibclØAvwsI
joiqØpRkwsI bRhmØinvwsI pRBuØpUrn] AMimRq gq drsn suPl suprsn jY inq dr sn
irpuØcUrn] rkqwsurØKMfin DUmRØibDMÍsin jY jgmMfin ibiD pUrn]jY qyjØpRqwpI
srbMØbÎwpI AjpwØjwpI js pUrn]157] jY jY klÎwnI Awid BvwnI mDØimRduØbwnI jY
hirXM]Bv AwnMd kUpM dXwl srUpM bRhm AnUpM suB kirXM ] Anhd nd bwnI
jÍwlwØrwnI suKiniDØDwnI jsØBirXM]swhnØshØswhM jgqØpnwhM kysirØbwhM
jgØqirXM]158] jY jY jY mwXw dwsØshwXw AlK lKwXw Awid hrI]ikrpwØiniD
sÍwmI AMqrjwmI surpuirØDwmI r`CØkrI ] klÎwn krMqI aUn BrMqI ACl AnMqI
doKØjrI] prmM pwivqRw jwp gwXqRw sÎwm swivqRw DrmØDrI] 159] As†wXuDØbwhI
bolØinbwhI irpuØdlØgwhI CqRØiCqy] jg DrmØDujwXM kR¨rØnswXM pwp prwXM DrmØibRqy]
40

inrml AMg sohY sur muin mohY dus† ibrohY su`D isqy] Bv iqmr imt`Xw AGn kt`Xw
duMd Gt`Xw iriDinDy]160] AmrwpuirØvwsI srbØinvwsI bRhmpRkwsI quMd qby] GMtw
Duin bwjY Gnhr lwjY joiq ibrwjY dus† dby] pMkj imRg nYnI suMdr ipku bYnI kMtk
irpu CYnI AidqÎ Pby ] jY jY irpuØqwpin AsurØsMqwpin iklibKØKwpin sWiq
Cby]161] jY jY AibnwsI bRhmØpRkwsI suKiniDØrwsI cvr Fury] bRhmw js gwvY Byd
n pwvY bhu ibiD DÎwvY Ajr jry ] sur nr muin bMdq Acl AgMjq AMimRq rMjq
DÎwn Dry] suk bÎws prwsr sys DrwDr jIv crwcr gun aucry]162]
syvkØjnØØr`Ck BgqØpRqÎCk dwnoØB`Ck joiq jgy] mMgl imRd rUpM muidq srUpM dXwl
AnUpM is`iD mgy ] AisDuj AisDwrI AsurØsMGwrI inrmlØcwrI pRwn pgy ] kMtk
kil qwrin klhØinvwrin jg pRiqpwrin r`g rgy]163] sMqn rCpwlk sqRünswlk
irpuØdlØGwlk joiq idpy] pXiniD jgqwrin rog ibdwrin kilml fwrin Qwp
Qpy] soBw suK swgr bRhm aujwgr Pwty jm kwgr jwp jpy] sMqnØsuKØdwqw
jgqØibDwqw gÎwinin gÎwqw rMg rpy]164]jgmg Cib rwjY pRBw ibrwjY duMdiB bwjY
jXqu jXM] AidRis† Agocr prm prmysÍr sRI jgqysÍr srbØØmXM]ibGnwin ibnwsin
sBØduKØnwsin kwlØsMqwpin sqRüØCXM ] jY jY mDusUdin rohØibroDin iklibKØArdn
41

nws BXM]165] AwXuD qn Cwjq Ctw ibrwjq kyhir gwjq jYkwrw] JWJr fF bwjY
bKqr qn swjYy Aiq rn mwcY Kg rwrw] AsqRn sb bwhq ssqR pRvwhq durjn dl
gwhq irpu mwrw] BYrv gn nwcY BIm ArwcY soRxq AwcY icMkwrw]166] auc Duj
PhrwXM ssqR ncwXM ju`D mcwXM BIhwlw] DUp dIp jgwey sur muin Awey sMK bjwey
Kushwlw] suØpuhp brswvq A`Cq suB lwvq auc js pwvq su inhwlw] cmkq Ais
suMdr rwj purMdr jog DurMDr jXmwlw]167] GMtw Gn grjq irpu hI qrjq Duin
suin lrjq frpwvq] sur koit qyqIsw bpu cObIsw ibsnu mhIsw hir DÎwvq] sur
nr muin jwcq Edk Awcq pRBu rMg rwcq giq pwvq] jY jY jgqwrin mih
pRiqpwrin jgiq auDwrin inq DÎwvq]168]
ibsnupd rwgu BYrau] kvlØcrnI suMBØhrnI rkqbIj pRhwrnI] mihKØGwqI
DUmRhMqI cMf muMf ibfwrnI] sMqØr`Ck dybÎ durgw skl dus† sMGwrnI] BgiqØv`Cl
jÍwilØmwXw dUK rog invwrnI]1]169] AnwQ nwQy ibsÍØDrnI sMswr swgr qwrnI]
mukiqØdwqI suMBhMqI skl BUKn DwrnI] jY guibMdI sMqØrKnI mukqØdw AGØtwrnI]
isMGbwhI ACl AMbY doK rog pRjwrnI]2]170] kvlcrnI dus†ØdrnI ACY AMbY
jYkrI] pdmmwlI jYØjÍwlI sqRØhMqI BYhrI] AcuqØbrnI isRis†ØkrnI mihKØhMqI hir
42

hrI] pwrbRhmI jY guibMdI DUmRhMqI kysrI]3]171] nrisMG rUpI dwVØgUVI cMf muMf
sMGwrnI] sRI rwmcMdI ik®snØrUpI rkqbIj ibdwrnI] ckØRDrnI ibsÍØkrnI skl
doKn twrnI] suMBØhMqI insMuBØdwhI qInlok juhwrnI]4]172] bwkØbwnI jgqØrwnI
AsurØhMqI BwvnI] jgqØbMdI hir mukMdI jY AnMdI dwhnI] kvlØbdnI imRgØnYnI
AwidØeIs isMGØbwhnI] BgqØBwvI jÍwlØmwXw prmeIsr kysrI]5]173] jgnØnwQI
sMqØr`Ck BgqØvCl eIsurI] bnmwil sRIDr bkRØbYnw ckRDr prmysurI] jY mnohir
sRIrMgy bYkuMTbwsI kysrI] k`C m`C bwrwh nrisMG kMsØhMqI eIsurI]6]174] AnwQ
nwQy bwsdyvw sgl swQ inrMjnI] mDusUdnI bnmwilnI nwrwienI dus†ØgMjnI] sMK ckMR
gdw pdmM dwVØgUV AgMjnI]AkwlØØmUriq AjUinØsMBv Kl KMf KÎwl
BYØBMjnI]7]175] kMjØnYnI sÎwmØbrnI bydØBUimØauDwrnI] AimqØjoqI EqØpoqI
nrisMG rUpI bwvnI] prsuØrwmI mhwØrwmI idRgØibswl piqqØpwvnI] rkqØnYnI
mDurØbYnI kwlØCYnI BwvnI]8]176]
ibsnupd rwgu BYrau dUjI qrh]inhklMkØrUpI Awp cMfI sMq syv rCØpwlnI]
dus†ØgMjin AirØinkMdn gVinØBMjn BwvnI] grbØgMqw sqRühMqI jYØjXMqw ibMDØbwsnI]
isMGØbwhI doKdwhI eyk kwl aupwsnI] bRhmØibdÎw bydØDwrin BgqØvCl BwvnI]
43

inhklMkØrUpw ABY cMfI sMq r`CØpwlnI] isRis†ØkrnI ibsÍØBrnI Awp rUp AkwlnI]
syvØr`Ck dus†ØØB`Ck jYØkrI jYØjÍwlnI] AgMjØdyvw AlKØByvw bRhm rUp
dXwlnI]9]177]
ibsnupd rwgu rwmklI]prmwid purK purKoqmM BYØBauØhrI jY kwkVw] iqRpurwir
suMdir sUih colI isMGbwhI cwcVw] cMfØKMfI muMfØfMfI duKØhrI jY swkVw] rkqØB`Cin
sMqØr`Cin AwidØrUpM JwkVw]1]178] kvlØcrnI ibsÍØBrnI jY BvwnI kwlkw]
dhisrØdhMqI jY AnMqI DrmØpwlk jwlpw ] kMsØdwhI sqØswhI AjwnuØbwhu
sqRüØswlkw] dXwrUpI ApdØhrnI mukqØØdwXk pwlkw]2]179]
ibsnupd rwgu gUjrI]inribkwr inrdMÍd sdw mMglØkr mwXw ] AibnwsI
Aibgiq Acl AMbr js CwXw ] kMtk klhØinvwr kwlØB`Ck jgqwrn] mohnØmdn
murwir mwn mihKwsur mwrn]1]180] inhklMk inrbwn sdw jY mMglkwrI] qkIXw
qwn inqwn mwnØmrdnØAhMkwrI] ikRpwisMDu klqwr klhØibnu pRBu klDwrI] hauN
miqmMd AswDu lwj rwKo bnvwrI]2]181] inrwkwr inrdÍYK inrmlØgiq
nrkØØinvwrI] bÎwiDØØhrn ibKØjwl ibsnu bsudyv murwrI] pIqWbr pRBu pRwnØipqw
pUrnØØbRqDwrI] hauN miqmMd AnwQ nwQ pRBu srn qumwrI]3]182] inrMkwru inrvYru
44

sdw inrjur inrMkwrI] nvqn nvl kumwr rwjØrwjwn murwrI] siq siq siq siq
sdw siq siq jYkwrI] hauN miqmMd inqwn qwn dIjO bnvwrI]4]183] nvqn nvl
iksor hMs duiq rwj iksorI] icMqwmin icrMkwl cMdRØCib cMdRØckorI] bwrbwr bMdn
nmwim ibnqI kr jorI] hauN miqmMd AnwQ nwQ srnwgiq qorI ]5]184]
ibsnupd gUjrI dUjI qrh] nrhir nwQ cyq mnw] dInØbMDup BgqØvCl syv pRBu
crnw] koit iklibK pwp puMjn dhiq jwpu iCnw] sMswr swgr inmK fwrq Bjq
nwm gunw]6] 185] pRBu jU rwKIey muih lwj] Aink punrip BRmiq hwry hir srn
Awey Bwj] mhw kuicl kTor kwpit mMd AMD inlwj] qRwh qRwh Ab rwK lIjY
mhwrwjwØiDrwj]7]186]
ibsnupd gUjrI ]mhwØdirdRØinvwr inribK ibsnuØb`lBØdyv] mwq lCmI crn
bMdiq sgl muinjn syv] dirdR Apdw hrin AMbY Acl AlK AByv] suDwØmUriq
pRwnØdwqw piqq qwrn Byv]8]187] kilØqwr kilml dihn krnI pwp nws hrI]
jÍwl jgmg joiq Cwjq Bv nwm Brm jrI ] sgl BUKn rqn mukqw AMg soBq hrI
] isr CqR jgmg joiq rwjq knkØcvr FrI]9]188] DnwlX DnpiqØDrin
Dwrin pRjwpwl pRjwpqI] duK dMÍd dirdR invwr AMby Akwl rUp suDwØgqI] inrbwn
45

nrkØinvwr mwXw suKDwm suKpiq suKinDI] dXwl lwl goibMd siqgur rUp siq siq
siq isDI]10]189] ibsnupd gUjrI] kwlØArnI kvl kr jnu pdØpMkjI
imRgØlocnI ] suMdrØbdnI bmq jÍwlw kilGor iqmr ibnwsnI ] pwrjwqI kwmDynw
klpibRC suhwvnI]suKrwis suKiniD suKdØkrnI skl sMkt mocnI ]11]190] jY
guibMdI hir AnMdI cMdRØAwBwØØrohnI] murwir mwDo mdn mUriq srbØbÎwpI mohnI]
pIrØprhir pwpØKMfn piqqØpwvn jY hrI] dInØbMDu dildRØmocin klh kMtk kil
qrI]12]191]
ibsnupd dyvØgMDwrI] moh mdn mmqw mUrK mohn mn DrÎo] kwl klh
iklibK kMtk kil kul smUh pirhrÎo] pUrn piq pRIqm ipq pRwnw ihq icq dY
gun gwXo ] mMdw iksih n AwKhu jIAry prmØpurKu hir DÎwXo]1]192] ibsnupd
dyvgMDwrI dUjI qrh] qUμ qo swfI icMd pCwnI AMbY rwnI] bydn hrqw jn Apuny kI
Git Git kI sB jwnI] mnokwmnw is`iD krq hY dyq idbÎ brdwnI] jh qh BIr
prI sMqn pr r`CÎw kriq BvwnI]2]193] qUμ qo AswfI pIr pCwnI jÍwlw rwnI]
ljÎw rwKiq jn Apuny kI duKØhrqw sB jwnI] sMkt pry krq rCÎw hir sRI hir
Awid BvwnI] qwqI vwau n lwgY jn kau ijn pr Awp ikRpwnI]3]194] ieh sMswr
46

kiTn BYØswgr chMuØids Anl BXwvin] mhwØGor kil qm AMDÎwro iklibK klh
frwvin] BYØswgr qrn duhylw] ibnu rGunwQ pwr kYsy pwiebo BauiniD ibKm
ghylw]1] rhwau] sws sws ismry pdpMkj BvØiniD qrh suKwlw] jrw mrw duK
rog n bÎwpih nh pohY jm jwlw]4]195] ibsnupd dyvgMDwrI dUjI qrh]
AnMqØmUriq pivqØRikRXw inrmloØinrml hrI] jgqØpwlk sqRüØswlk BIm BYrv
BYhrI] jY jY jXMqI hir gur AnMdI jY BvwnI kysrI] imRgc`CØsohin sMqn mnØmohin
hir mdnmUriq eIsurI]5]196] kyhir kit lwjY pdØArunØpMkj ArunØbwgw kysrI]
nwhir hir bwhn sMq snwhn krØckRØDir As†wØkrI] ipRQm iqRsUl duiqX sMK
iqRiqX goPn Dnu DrI] pMcm gdw ikRpwn Ks†m spq p`ts jmDrI]6]197]
ibsnupd dyvgMDwrI dUjI qrh] rvn gvn sB Bvn jvn kI joiq ibrwjY]
cMdRØbdn sisØbrn jvn aufgn siB lwjY] sUrj ikrn idqÎwØidqÎ CtwØDr nUr
ibrwjY] koikl kIr kpoq mXUr hMs Aiq Cib CwjY]7]198] jvn joiq jgmgY
swrMgDr GMtw bwjY] smUh ssqR BUKn skl AMg AMgn swjY] duMdiB koit mucMg sMK
Duin kyhir gwjY] BYrv BUq byqwl jwsu js suinXq BwjY]8]199] ibsnupd
dyvgMDwrI dUjI qrh] mwXw skiq murwir murwir mwXw hir qUhI] kvlnYn kvlw
47

jgqwrn sqRüdwhn pdpMkj qUhI] Dnu swrMg Ais lsq irpuØKMfn jgbMd hrI]
ckRØiblocin kvlØhir hir kyhirØbwh hrI]9]200]
ibsnupd rwmklI]duKIey drdmMd dr TwFy hau miqmMd AnwQ hry] mhw ADm
pwpI Kl mUrK kuicl kTor Ajwn hry] pwpØnws pwpIØKlØqwrn AsurØsMGwrn cvr
Fury] jgØqwrn bMdnØjg AMbY dYqÎØibnwsn CqR iPrY]201] ry icq cyiqs ikv n
dXwl deI] BYBMjn AGnwsn AMbY jwsu jpq sB icMq geI] mwDo mDusUdn
imhrbwnw sMq snwhn pwp CeI] irKIkys dwmodr hir hir iklivKØArdn jXqu
jeI]2]202] Bj icMqwmin ibsnwsur pRBu dUKØibnwsn rwmeIAw] ikRpwisMDu
kruxwiniD dwqw duKØpirhir sMqn suKdeIAw] ABY inrMjn Awid kumwrI jÍwlw AMbY
jgqØqreIAw] isMGbwhnI Awid BvwnI sRIpiq blB jY hir meIAw]3]203]
nwrwien nrpiq swrMgDr Aiskyqu Aispwn murwrI] AisDuj KVgkyqu BvØqwrn
nrkØinvwrn AsurØsMGwrI] pIqWbr kysrIAw bwgw nIlØbsn pRBu srin quhwrI]
jgbMdn jgqwrn AMbY crnØkml drsn bilhwrI]4]204] iqRpurwir murwir
sMGwir Asur dl kyhirbwhn jvn idpY] bwirjØlocn socØAsocn nvqn nvl dl
Asur KpY] dwnoØB`Ck skiq pRq`Ck BIrØibnwsn pwp CpY] AruxØDujw kr
48

ckRØsudrsn Drmkyqu jY dus† qpY]5]205] sys surys idnys insys mhys gnys jlys
DÎwvq] bRhm bÎws ru iriKB snwqin snk snMdn mrm n pwvq] jqI sqI
bnbwis qpIsur muin iriK DÎwnI DÎwn lgwvqu] byd purwn kqyb kurwn su jMqR mMqR
iniq nyiq bqwvq]6]206] ibsnupd rwmklI dUjI qrh ]kibq] swihb sujwn
lwj rwKq indwn pRBu jo jo srn qwkI rwKI hY indwn kI] sMkt Apd BIr pry hoie
r`Cpwl krq hYN rCÎw nIky pRwn qn jwn kI] dy kY hwQ rwKq hYN bfY klU kwl smY
BIm BIr BYrv mYN qÎwgiq n Awn kI] jY jY jgqwrn auDwrn siB rMk rwv dyKin n
dyqu duK GVI pl hwn kI]7]207] ibsnupd rwmklI pVqwl dUjI qrh] dIn
dXwlu pRBu ikRpwl r`Cpwl jY hrI] inhklMk bjy fMk kot bMk jYkrI ] jY guibMd jY
mukMd prmwnMd kysrI] sMqØrK dus†ØB`K hir pRqK Bau hrI]8]208]kvlØnYn
mDurØbYn sMudrØsYn sÎwm jI] inrMkwr inribkwr jY murwir rwm jI] k`C m`C bwrwh
nrisMG prsurwm jI] jY jgnØnwQ ibsÍpwl suK AnMd Dwm jI]9]209] ibsnupd
rwmklI dUjI qrh] ry icq cyq icMqwmin nwm hrI] Awj kwl jr qoih gRisØhY BIr
Acwnk sIs prI] ijauN jl qMqu mIn ko Pwsq iqauN qoih Pwsq kwl jrI ] sIs
kys gih fMf krq bhu kw pih ry qib kUk krI]10]210] ibsnupd rwmklI]ibnu
49

hir Bjn n CUtiq bvry koit aupwv krq ibgrI] qwrnØqrn srn mnmohn kwtq
bMDn jn pgrI]inisØidn moh kutMb rs lptÎo qRwh qRwh srn pgrI] kr gih
lyhu dXwl dwmodr hauN miqmMd AnwQ hrI]11]211]
ibsnupd pRBwqI]pRBu crn kvl sr m`jn kIjY mn mkrMd nvHweIXY] jnm
mrn ml iklibK auqrY punrip bhuV n AweIXY ] mwiqRk ipqR lok kul auDrq
sÍrgØlok kau pwvq] crn kml inq bMdq jo nr grB join nhI Awvq]1]212]
inq auT auT rj pg pRBu swgr mn cMcl ko mWjY] durmiq mYl lhiq iKnu BIqr
loB lhr qm BwjY ] inisØidn inisØbwsur jpu AMbY iekicqu iekØmnu DÎwvo] pry n
PwsI jm bpury kI Amrlok khu pwvo]2]213] iQr Gr rwKo mn baury kau iek
pl cln n dIjY] AimRq rsnw nwm rswiein AimE mhwØrsu pIjY] Amr hoie jg
BIqr vrqY sdw rhy ilv lIxM] EAM Ajpw jwp DÎwvY jrw mrw duK KIxM]3]214]
qwro Bvjl durgy mwXw sRI nwrwiex BvKMfin] BviniD byg auqwro pwrw irKIkys
dl srb ibhMfin] mwDv mDusUdn imhrbwnw ikRpwØisMDu mihKwsur mrdin]
AsurØdMif irpuØcwbn cMfI dYqØsMGwrin iklibKØArdin]4]215] jY durgy
jgqwrin AMbY sRImwXw jgmwq BvwnI] kwrn krn srin jgjIvn pRwnnwQ piq
50

pUrn dwnI] ikRpwisMDu krunwiniD dwqy dXwlu rUp AMqir ibiD jwnI]sRI mukMd
jgØqwrn AMbY ibiDnw ibiD pUrn pRDwnI]5]216] jgMnwQ jgqysÍr mwDo jgbMdn
jgqwr sÍwmI]jY guibMd jgqwØguir jnnI jgØpwlin jY AMqrjwmI] dInwbMDu dXwpiq
dwnw duKØdildRØdwhin irpuØmwrI] AsurØsMGwrin mwqØBvwnI jnØBgqn syvk
ihqukwrI ]6]217] Awsw pUrin jY jgdMby qwrn piqqØauDwrnw ] mnsw bwcw dyiq
idbÎØbr dus†Ødln jYØkwrnw] irpØuKMfin mMfinØjgqR pRjwpwlin
jgqwrnw]kwlØibnwsin suØklhØnwsin sMkt srn aubwrnw]7]218] ibsnupd
pRBwqI bhr qvIlI] BgqvCl BvØKMfn jY jY jY jgØqwrn Awp BvwnI]
mnswØpUrin piqqØauDwrn jY mwXw jY eIsur dwnI] siqnwmu krqwØpurKu AwjUnI
sMBv] AkwlØmUriq AnuBauØsdw jY jY AnrMjs]8]219] ibsnupd pRBwqI dUjI
qrh] klhØnws AwjwnuØbwhu jgqwrin syvw] dXwlU piqqØauDwrnI duKBMjin dyvw]
kvlnYn mDusUdnI sMqnØihqukwrI] jgØbMdn jgqwrnI AnTt AirØjwrI]9]220]
ibsnupd pRBwqI dUjI qrh] crn kml kI mOj mY mn boihQ ko Bwr ] dXwnMd mwXw
hrI iCn mo krq auDwr] kr gih lyhu aubwr hir Bvjl qwrnhwr] qRwh qRwh pRBu
rwKIey hauN miqmMd APwr ]10]221]
51

ibsnupd DnwsrI] BvKMfin duKBMjin mwXw ikRpwisMDu pRBu dwqw ry] nvqn
nvl kumwir cMifkw BgqvCl hir krqw ry] dInwnwQ pRwnØsuKdwqy jgqØauDwrn
jwnw ry] Asu dXwlu ikRpwl cMifkw qwsu crn mn mwnw ry]1]222] ibsnupd rwgu
DnwsrI AMibkw] drsn dIjY Awid BvwnI] sMkthrin syvkjn ApunY lok cqurds
jwnI] nw jpu nw qpu nw gux dwXw syvw kCu n kmwnI] hauN miqmMd AnwQ bwpuro
AwXo srin ijXØdwnI]2]223] ikn ibiD drsn pwv iqhwro] mwq cMifkw
piqqauDwrin drsn dIjY dUKinvwro] ieh sMswr kiTn BY swgr bUfq byVI pwr
auqwro] mhwØpiqq AprwDI inrgun srin pry pRBu BviniD qwro]3]224] duKBMjn
nwm iqhwro piqqØauDwrn qwro AMbY] kilml dhq jwsu gun gwvq mukiq hoq js
gwvq AMbY] iCnu mih surgØlok kau pwvq eyk inmK mn mwih DÎwvq] punrip
bhuV n AwvY so jn inisØbwsur mwXw gun gwvq]4]225] BauØiniD pwr auqwro
AMbY] hau bUfq byVI pwp BrI qum AMcl dy auDwro AMbY] qum dXwlu ikRpwlu AnMdI
kyqy piqq auDwry] moih dIn Awn pRBu qumrI kr ikRpw lyhu aubwry]5 ]226] pRBu jU
AwXo swm qumwrI] qum pwrs hm loh bwpury kMcn kIXo suDwrI] hm pwpI qum
piqqØinvwjn nIkI jIA mY DwrI ] crn srn srnwgiq qorI crnØkml bilhwrI
52

]6]227] mn drsn kI ipAws GnyrI ] drsn dIjY ikRpw krIjY eyk Et crn
pRBu qyrI ] kvlØnYn drsn bilhwrI krhu suØgiq ikRpwØiniD myrI ] qRwh qRwh pRBu
srn quhwrI rwK lyhu kwthu pg byrI ]7]228] nmo nmo nwrwien sRIØpiq] Aibcl
Acl AwjUnI sMBau isRis†Økrn qwrn pwpI giq]kvlØnYn AwjwnuØbwhu inhcl iQr
miq] irpuØcUrn pUrnØhrI Akwl purKu krqw siq siq]8]229] hirØcrn kvl
srn suKØswgr lwgÎo swrMgDr mn mor] muicq pwp iek inmK ArwDq ktq dhq
iklibK qmØGor] sRI jgdMbY AsurØsMGwrin inmK inmK bilhwrI qor] bwrbwr
bMdn lK brIAw pWv priq ibnqI kr jor]9] 230] hirØcrn kml drsn
bilhwrI] mn mkrMd drsn icq Awsw dIjY drsn srn quhwrI]icq crn kml
kw Awsrw inq inq drswrI] mWgoN dwn drs mn lwlc kvlnYn jn srn
quhwrI]10]231]
ibsnupd rwgu iblwvlu]mg johiq kwmin ijv ipX kI iqm johq drs
BvwnI] ijm jl mIn bUMd cwiqRk ihqu ijm jwick jwcq DndwnI] sUr kvl sis
kvI hulwsiq Dn ipRX jYsy nyhu lgwnI] qYsy iehu mn piqq kuitl miq eykih pRIiq
hyqu icq jwnI]1]232] ibsnupd iblwvlu dUjI qrh]pwrs prs loh kMcnØsuD
53

piqq qrq drsn pRBu pyKq] loh qrq boihQ lg swgr auDrq ADm sujs hir
lyKq] ierMf sugMD inkt cMdn qru iqv mn loBI qjq kuitlØmiq] ndI qrMg
imlq gMgw mY hoiq gMg inrml AMimRq giq]2]233] ibsnupd iblwvlu mMgl]
mMglw mMgl sd mMgl inq mMgl drbwr hrI]And ibnodu KusI bhu BWqI kOqk koit
iblws BrI] sdw iblwvl rUp iblwvl inq inq mMgl kwj krI]suB mUriq klÎwn
mMgl bpu icMqwmix pRBu srn prI]3]234] BRmq iPrq swkiq bhu jonI mn bwvr
nih smJis ry] join iPrq suK duK bhu pwvq Aiq inlwj ljÎw nihis ry]
Drmrwie kI qlb hoie jb jmkMkr quJ qwVis ry] iks pih krih pukwr bwvry
nrk Gor jib fwris ry]4]235] ieh sMswr kiTn Bvswgr nrkØGor kw duAwrw]
qrn duhylw Baujl BwrI ibKØswgr sMswrw] qrh sMswr crn lg syvk byg hoq
inisqwrw] kwtq Pws su jm bpury kI pwvih moKØdÍwrw]5]236] ibnqI krn jn
Awey dÍwr Twkur Apuny kI] qRwh qRwh sB srn qumwrI rwKhu lwj qu srn pry kI]
jn ky Bly bury ijin mwno rwKu lwj pRBu bwh pkry kI] iCn iCn gunhØgwr jn bpurw
qum hI rwKhu ibrd Apuny kI]6]237] mwq cMifkw piqqØauDwrin dus†Ødlin
jYØkwrnw] qwrnØqrn pRwnØsuKdwqw jsØAMkur pwpØibdwrnw] mwq lok kuil ipqR spq
54

kuil jwpq kriq auDwrnw] pRBu dXwl ikRpwlu srbØibiD jnØsMqn


ihquØkwrnw]7]238] inMd icMd ibvhwr jgq kI ieAw mY mn aurJwnw] kbI n
hir js pRIiq Bwv kr inmK eyk aur Awnw] puqR klqR mwXw mmqw mY ieh ibiD
jnm isrwnw] hoq auDwr Bjih BvØKMfn sRIØpiq sRIØBgvwnw]8]239] bMdnw inq
bMdn pRBu kau crnØkvl pRBu bMdnw] AwrwDnw AwrwDn hir js iehu dwn gurU qy
mMgnw] syvnw syvn pdØkMjn sB qy aUqm cMgnw] rMgnw rMgn ies mn kau nwm
hrI kY rMgnw ]9]240] sRIpiq sRIØBgvwn Bjn ibnu ibrQw jnm gXo] loB moh
mwXw mdu mqsr ien sMg glq BXo] kbI n ismrÎo mwq cMifkw jIvq hI auh muXo]
ismro ismir ismir brdwqw nrkØGor qy kwF lXo]10]241]
ibsnupd rwgu sUhI] sIs kys bIjn krauN dr pRBu jI JwroN] nYn kwF ibsqr
DroN ipRX pRIiq bYTwroN] sw mUriq GrI sulKnI pRIqm nYn inhwroN]mn mkrMd
crnØkmln pr inmK inmK kr vwroN]1]242] kys cvr pRBu sIs FurwvauN nYn
crn qr fwroN] vwr vwr jwvauN lK brIAw qn mn Dn sB vwroN] Awp qÎwg syvw
kraNu iklibK mn jwroN] qRwh qRwh srnwgqI sws sws icqwroN]2]243] mihmw
kyiqk AwKIAY brnI nih jwey] kot ijhvw kr BwKIAY qaU pwr n pwey] kot bMdnw
55

bwrØbwr inq inq hirrwey] qdÎip pwru n pwveI lK krm kmwey]3]244]sunhu


sÍwmI Arj hmwrI Xk ibnau krauN kr jor] dyhu drs jIXrw bilhwrI sRIØpiq rwj
iksor] dInØdrdØduKØBMjn sÍwmI BRm BX mytau mor] pdm kvl idRg icMqwmin hir
crn kvl bilhwrI qor ]4]245]ibsnupd sUhI] mn qn bilhwrI drswrI kot
kot bMdn nmskwrw] vwrMvwr jwauN lK vwrI pUrx ipq guru rwm hmwrw] kvlnYn
drsn bilhwrI mn mkrMd crn icq pÎwrw] hir ikRpw bUMd swgr AMimRq sr
cwiqRk syvq insqwrw]5]246] Aibcl ngr Amrwpuir vwsw sRI hir goibMd kyrw]
keI bYkuMT sÍrgØlok bhu sur qyqIs kryrw] AsMK dyviriK muin gMDRb jC locwØloc
Gnyrw] ijin inq Aws crn kmln kI jIau ipMf siB qyrw]6]247]
ibsnupd rwgu qylMg]
mn kmØqrIn gunhØgwr hyc mdhØkwrw] qu eIN gunwhØb^S hwikm &`Xwz qUeIN
dwrw] rzwk h`k ^wvMd ^ud ^sm Alh Xwrw] hrØksy ik Xwid krd sur^uØØrU
drbwrw]1]248]ibsnupd rwgu qylMg dUjI qrh] maulw mwilk imhrØbwn mIr
mlk maulwnw] kwiem kwidr kdrØdwn kwiml pnh subhæwnw] dwnw dwXm drdØmMd
idl dwinS mrdwnw] rhmw rwizkæ rhmkun hk hwdI rhmwnw]2]249] ^wilkæ
56

^lk ^lk dr ^wilk idl AMdr dIdn sr`sq] nUr n Alh nUr n rOSn idl
byzwrW cUμ hYvwn`sq] ZmØ^wrw byØks rw vwlI idl ^sqh rw &Yzy nÎwmq`sq]
mhØ&Uzd Az r&qn doz^ b^iSS ingh hm dsqØ^q`sq]3]250] ibsnupd
qylMg kw&I] ZnI kund mu&ils rw byØibhqærhæ rw qærhæ hm swzd] byØks rw ks
vwlI maulw gunhgwr rw zUd invwzd] vYrW rw mwmUrI dwrd ^uSkI rw qr Awb
ibAwrd] doz^IAW rw zMnq b^Sd kwi&rwn duSnwmy dwrd]4]251] ibsnupd
qylMg dUjI qrh] idl^sq prySwn mn bd kmInm] bdØb^q gunhØgwr pur
i&qnh leImm] queIN Swh ShnSwh mlk jwh krImm]queIN kæwidr &`Xwz
gunhØb^S rhæImm]5]252] kæwidr byØcUn gunhØb^S bØpnwhw] idl soz drdmMd
rhwØkun Az gunwhw] dsqgIr rhwØb^S kæwidr rwhØkuSwhw] A`lwh pwkzwq jumlh
jwn rhwhw]6]253]Ckw 1]
ibsnupd rwgu sRIrwgu ] AMbY jgØqwrin Awid BvwnI mwq cMifkw dyv hrI]
Aibcl Acl AMimRq Amr giq sMkt Apd ibnws krI] ikRpwisMDu krunwiniD dwqy
BIr BIm sMqwp jrI] dInwnwQ dInØBvKMfin js soBw pRqwp brI]1]254] mnUAw
cwhy drsn nIiq] ijauN jl hyq mIn kau byDq mn drsn kI pRIiq]crnØkml
57

Ail mn guMjwrq mn qn byiDE cIiq] Akwl AjUnI Amr APurØpd suic inrml
sc rIiq]2]255] mn qn ibrh Awn sMqwvY] icq crnn kI Aws GnyrI kib lO
drsn pwvY] locn qwr lgI drsn kI pRIqm ijm drswvY] ijm Dn Aws kMq mn
rwKq ipRX ibnu kCu n suKwvY]3]256] ibsnupd sRIrwgu dUjI qrh] Gol GumweI
drsn qYNfy bwr bwr bMdn lK bwrI] crn boihQ BvØjliniD qwrq jIA jMqu lg
auqry pwrI] kot kot kot pwp puMjn kilml doK hrq drswrI] sRIDr ibsÍnwQ
jgmohn jgnØnwQ drsn bilhwrI]4]257] kmlØnYn mDubcn piqqØgiq
suDwØsrovr jwnI] dInwØnwQ dXwl dwmodr BvØBMjn pRDwnI] As†Økrin jgØqwrin
durgy mwq cMif BgvwnI] AsurØdlin jYkwr Anwhid jY jY jY jgrwnI]5]258]
sMkt Apd jrw jm nwsiq eyk inmK mn DÎwn Dry] jnm jnm ml lgq Bjn
ibnu ibRQw AauiD rs For qry] qrih sMswr kiTn BvØswgr inisØbwsur gun gwau
hry] qRwh qRwh srnwgiq hir jIau hau miqØmMd srn auDry] 6]259]
ibsnupd rwgu mwJ] nmskwr bMdn lK bwrI pRBu mUriq bilhwr jIau] srb
inDwn pUrn jgqwrn suKØswgr inrMkwr jIau] jaun joiq jgmgY drs hir
ikRqwrQ drswr jIau] jY jY jgrwnI Awid BvwnI sBØsY pRwn ADwr jIau]1]260]
58

Atl rwj iqRpur hir AMbY jgqwrn suKDwm jIau] AclØsÍrUp jgiq pRiqpwlk
inhkMtk ibsRwm jIau] Daulwigr sohq jgdMbY Amrlok injDwm jIau] ApdØhrn
sMktØpRiqpwlk AGØnwsin bilrwm jIau]2]261] DrmØibRq sMqnØrCpwlk dInbMDu
duKdwh jIau] siqnwmu AwjonI sMBau AsurØnws scØswh jIau] Akwl rUp Ajrw
AibnwsI kmlØnYn auCwh jIau] inrwkwr inrBau inrvYrI siqnwmu Avgwh jIau
]3]262] dUKØØApdØØsMktØØjmØnwsin BvØhrqw Bgvwn jIau] AsurØsMGwrin
sMktØmocn irpuØKMfn pRvwn jIau] doKØdhMqI Acl AnMqI BwvI BUq klÎwn jIau]
BvKMfn jgmwq AMibkw BvØqwrn BXhwn jIau]4]263] suMdr Cib sohin jY
jgmohin pwrjwiq AwnMd jIau] ibdÎwØbrdwnI jY jgrwnI suKØdwiek duKkMd jIau]
AdBuiq CibkwrI AwidØkumwrI surØbMdn goibMd jIau] AsurØsMGwrin irpudlØjwrin
pRwnnØpqI mukMd jIau]5]264] Aibcl Acl Amr suKØswgr duKØhrqw hirrwie
jIau] sMK ckR pMkj jYØmwlw As†Bujw durgwie jIau ] sÎwmw kwlI klhØqwrnI swrsÍqI
brdwie jIau] swrd mMgl skiq jognI Awidih AMqu shwie jIau]6]265]
ibsnupd rwg mwJ AstpdI 1] srbØjoiq lY joiq jgwnI ggin Qwlu bin
AweI] riv sis jauin audy BXo qw mih aufgn rqn jVweI] sgil bnspiq puhp
59

lY DrÎo mlÎwigir DUp suhweI] rwgu rwgnI gMDRb Apsr iml gwviq gun
vifAweI]1] isv ibrMc dyvI Aru dyvw sRI hir AwrqI kInI] sys surys sur nr
muin iriK jn js aupmw bhu dInI]1] rhwau] spq srovr suDw mMfl qr
crnØkvl pRBu DoXo] lY crnodk pwn krÎo hY jnm jnm duK KoXo] pwirjwq Pl CIr
kwmDynw ieCÎw Bog lgwXo] cvr pvn isr sGn Furq hY rqnn CqR suhwXo]2]
AsQwvr jMgm Driq Akwsw nyiq nyiq quD DÎwvYN] jlu Qlu mhIAlu dys idsWqr
aUco aUc bqwvYN] srb mih pUr rhÎo BvKMfn shsØrUp hY jW kw] shsØnyqR pwdkw
jW kI shsØBujw hY qW kw]3] shs nwiskw sIs shs Dr sRvn shs kr Kyly]
shs mUriq AprMpr suAwmI pRlXØkwl siB myly] auqpiq prlX siB kI krqw sB
qy rihq inrwrw] siB mih vrqY cojI rMgI Pun siB krq pswrw]4] Kolq nyqR hoq
siB pRgit muMidRq krq sMGwrw] shs ijhvw Dr bolq Awpy pRBu Awpy krq aucwrw]
bfI Awrjw Amr Acl br AwjUnI krqwrw] srbØbÎwpI inrlypI Awpy sBsY
pRwnØADwrw]5] swDu sMqn Bgqn mY hir jI inj kY lIn invwsw] prmwqm prmysÍr
sÍwmI Git Git bRhm pRkwsw] EAM sohM bol suhwvn aucrq hoq siB rcnw] dyv
dYqÎ mwns psu pMCI iCn mY Dwrn Drnw]6] sMK Byir murlI Gn bwjq gMDRb qwl
60

bjwvq] ieMd®ØsBw Apsr siB nwciq sRIØpRBu kau rIJwvq] rsk rsk Duin rwgu
Alwpiq EAM pd khu gwvq] mDur mDur bwnI Aiq mITI mn icq kY hir
DÎwvq]7] ko ko dyEN bfweI pRBu quih aupmw quih bn Awvq] kr gih lyhu sMswr
kUp qy XoN pRBu AwrqI gwvq] mn mkrMd crn kmln pir inmK inmK kr vwtq]
ikRpw bUMd cwiqRk jn dIjY jnm mrn duK kwtq]8]266]
ibsnupd gaurI] dyKq nYn skl jg ibnsq BRm BRm mrq gvwrw] ibnw swm
Twkur Apuny kI phMuciq nih drbwrw] As†Økrn ikRpwiniD dwqy pRBu rwK lyhu ieh
bwrw] mMgl muidq hrK icMqwmin Amr Acl hir pÎwrw]1]267] ibsnupd
gaurI pUrbI] iks pih krau juhwr bynqI ibnw swm jgmwie] qumrI sÎwm srix
jgbMdn hauN miqmMd ADIn rjwie] mhwØBXwn kiTn Bvswgr hir ibnu qrn nhI
kq jwie] hauN miqmMd AMDmiq bwvr AMq smX hir hohu shwie ]2]268]
ibsnupd gaurI bYrwgin] pIqØbsn pIqWbr CwjY As†Økrin hir Awid BvwnI]
jgmg joiq lsiq BvØKMfin isMGØbwhnI rwnI] nyvr nwd sMK Duin ByrI bwjiq giq
ikRpwnI] mMgl muidq hirq icMqwmin As†Økrin drbwnI]3]269] qwl imRdMg mwrU
rix bwjY kuhkiq gjq Asur dl BwrI] nwciq BUq pRyq nwnw ibiD grjiq gn
61

gYnwrI] AsMK CUhnI ktk sjY dl dwhin cil AhMkwrI] iCnu mY nws kIey BvØKMfn
dwno Asur sMGwrI] 4]270] rkqØibMdu mihKy mDuØkYtB cMf ru muMf sMGwry] mhw
pRbl dIrGØqn dwno kyhir pkV pCwry] cuin cuin Asurn mwirv skqY sMuB insMuB
ibdwry] jY jY mwq dInØduKBMjin kir ikRpw lyhu aubwry]5]271] crnØkml pMkj
AMbuj pd mn mkrMd guMjwry] ikRpwidRis† swgr AMimRq sr Acl Amr jugØcwry]
iqRKwvMq cwiqRk iqRpqwsy kilml doK auqwry] mMgl hrK ibnod icMqwmin BvØswgr
sMswry]6]272] ibsnupd gaurI cyqI] cmkiq Ais ikRpwn KVgDuj jgmg joiq
aujwry] dmkq ichn brn nvrMgI sRIØrMg Asur sMGwry]lskiq ckR bkR BvKMfn
dl dYqÎn cuin mwry] bwjq sMK Byir murlI fP nwcq bIr bYqwry]7]273] gwjq
isMG lMkuVw nwcY BYrau BUq Apwry] BUq pRyq nwnw ibiD nwcq kUdq gn gYnwry]
kVkiq Ais ikRpwn KVgDuj Ghrq bIr juJwry] dihliq aur Asurn kI CqIAw
ns ns gey hjwry]8]274] ibsnupd gaurI pUrbI] Asurn cuin cuin hny BvwnI
mwq cMifkw qwry] inj syvk sMqn Bgqn kau Awid AMqu insqwry] BIr pry jh qh
rK lIny dUK dildR invwry ] bydnØhrn sMktØduKØmocn mMgl muidq
murwry]9]275]rwKhu lwj ibrd Apuny kI hwr pry hirØduAwry] srn srn srnwØgiq
62

Awsw icq icqvq drswry ]mWgau dwn dyhu jgdMbY mukiq Bugiq BMfwry ] qum sm
DnI n mo sm jwick pRBu mWgau dyq dwqwry]10 ]276]
ibsnupd rwgu Awsw] Awsw Aws crn kmln kI icq cwiqRk inis tyrq]
ipRau ipRau rtq drs ibnu bwvr ijauN kwmin mg hyrq] bÎwkul hIin CIin duKÎwrI
ipRX ibnu kCU n sohq] inq inq Aws drs ipRX pRIqm iCn iCn mg pIX
johq]1]277] ibsnupd Awsw kwPI] jY jY jY drsn sPl suprsn inq inq
AwnMd krnI] AwnMdw AwnMd AnMdI sMkt Apd ibkt Kl drnI] nIlWbr AMbuj
bnvwrI klhØibnwsin kilmlØhrnI] jY jY jY cMfI AsurØsMGwrin pwpØibnwsin
durmiqØdrnI]2]278] dws iqhwro mwq cMifkw TwFo dyvI dÍwr] drsn dIjY
piqqØauDwrin Kolo pRym ikvwr ] dyhu drs jIAVw bilhwrI bwr bwr bMdn
bilhwr] hO miqmMd ADm Kl mUrK qRwh qRwh pRB srn murwr]3]279] Ab moro
sgl aupwie rhÎo] ibnw swm durgy jgdMbY sUK n khUM lhÎo] BRmiq BRmiq punrip
hwrÎo Aib qwk srn prÎo]ibK Baujl sMswr kUp qy AMcl lwie KrÎo ]4]280]
ibsnupd AwswvrI] sqRüØØinpwqin AsurØibhMfin KlØqwrin jY AwidØBvwnI]
pRwnpqI nvqn nvrMgI nvl kvl durgy jgdwnI] isMGØbwhnI sqRüØØinpwqin jgmg
63

joiq jgiq mhwrwnI] ibsÍMBr ikRpwl KVgØDuj Aispwn sMqnØikRpwnI]5]281]


ArunØDujw pIqWbr CwjY jgmg joiq idpiq iqRpurwrI] hMs caur lijq inrKq Cib
Aiq suMdr mohin bnvwrI] cmkq ckR bkR locn hir dmkiq mnhu Ctw ibjulwrI]
Phrq DujwØDrm ibkRm ibRq cmkiq Ais Aiskyqu murwrI]6]282] grjiq
isMGØbwhnI mwXw dhliq irpu Asurn kI CqIAw] bbkq isMG juJwr fwkxI kuhkq
kwl krwl ADØrqIAw] B`jq Asur dYqÎ AhMkwrI ibfrq rkq bhiq ijm ndIAw]
bhq iPrq rwks nvkw sm B`Cq pRyq mnhu imRqu mCIAw]7]283] sÎwmØbrn
nIlWbr mwDo As†Økrin Cib au`qm kwlI] nIlØbsn Aiskyqu KVgØDuj CqR cvr isr
Furq ikRpwlI] jgmg joiq jgq muKØmMfl cmkq ckR Asur dl GwlI] isMGbwhnI
AsurØsMGwrin kvlØnYn ksml AG jwlI]8]284]
ibsnupd Awsw] skl Bvn nwiek jgdMbY skl isRis† jwck drbwrI] koit
bRhmMf KMf ijn Dwry kot isMDu swgr nvDwrI] koit klw aufgn keI koitk ggn
nCqR pXwl svwrI] piqq qriq keI koit AsMKw nwm lYq auDrq
bnvwrI]9]285] AmrØlok kYlws bYkuMTw sÍrgØpurI rwjq mhwØrwnI] aucrq ingm
cqur nvqn inq isv ibrMc DÎwvq kr DÎwnI ] jogI jqI qpI snÎwsI Kt drsn
64

ismrq brØdwnI] mY miqmMd guMg qmlocn piqq ADm Kl cutn BvwnI]10]286]


ibsnupd rwgu nt nwrwien] ry mn kYsy qrhØgw ibKY Baujl mIiq] mhw
ibkwrn krq ibKeI mIc hyrq nIiq ] loB hlk AhMkwr mwqw inmK mn nhI
jIiq] sMswr swgr ibKm mwrg ikm qrhØgo mn mIiq ]1]287] ikCu jpu n qpu
n kuil Drmu kInw iek inmK Bjn nhI lIn] iek icqu iek srin hoq nwhI iCnu
iCnu folq mn hIn] pwp krqw nhIN hwrq inlwj mUrK dIn] qm Bjh mwDo srn
sÍwmI mn rMg hir rMg BIn]2]288] ibKY Baujl qrn ibKVw ibnu Bjn krqw
rwm] qij mwn moh AhMkwr bwvr Dr icq suMdrØsÎwm] iek inmK Dr qUμ DÎwn
jnnI siB sPl pUrn kwm] sB ktq ksmil ibGnØnwsiq jm htq jwpq
nwm]3]289] mn qÎwg kuitlqw Cl iCdR pwqk hohu piqq punIiq] Dr DÎwn
goibMd Aimau siqgur krh inrmil cIiq] ismr mwqw jgqØjnnI qrh Baujl
mIiq ] jY krnØkwrn AclØmUriq jgØqwrnI jgØjIiq]4]290] ghu mn srin
suAwmI myl] icq rwK mwc pd kvl AMbY mkrMd mn qn pyl] guMjwr inisØidn
crnØkvln duK rog sMkt ryl] Dr DÎwn mUriq sÎwmØsMudr duK jnm mrnh
tyl]5]291] ibsnupd kwPI nt] mwDo jn Awey srin qumwrI] prsq drs pwp
65

sB nwsiq jwpiq inmK auDwrI ] ismrq kot pwp qm prhir DÎwvq gun
bnvwrI] aucrq qrq qrMg Bvswgr gwvq Apdw twrI]6]292] ibsnupd nt]
jwphu BgqØvCl BvKMfn dInwnwQ BvwnI] qrhu sMswr Baujl ibKØswgr Drhu
DÎwn mUriq klÎwnI] Bvn Bvn pRqwp ibrwjq lok cqurds rwnI] mhwrwj rwjn
isrqwjw dyqu skl jwck brdwnI]7]293] iqmrØibnwsin poKinØBrnI isMGbwhnI
rwnI] Aibcl Acl bRhm rqnwgr ibsMÍBr brØdwnI] As†Økrin jgØpurKu BvwnI
sMpiq suK rjDwnI] kr gih lyyhu sMswr kUp qy suKØswgr klÎwnI ]8]294]
ikRpwisMDu kilØGorØmQwnI BvKMfn imRdubwnI] piqqØauDwrn sMktØmocnu duKØhrqw
klÎwnI] BgqØvCl jgqwrin AMbY jY jY AwidØBvwnI] kr gih lyhu qrMg
iqmriniD nwrwien inrbwnI] kr gih lyhu sMswr qy suKØswgr klÎwnI]9]295]
mohn pRwn mwn suKdwqy pRIqm pRwn ADwry] nvqn nvl mdn mUriq sI Cib suMdr
bnvwry] nIlkMT AstwXuD soBq muKØmMfl duiqØDwry] bnmwlw pMkj AMbuj idRg
sRIDr purKu murwry]15]296]
ibsnupd rwgu mwlI gauVw ] rhoey ky CMq kI jiq gwvxI] DnÎ DnÎ swrd
bwkbwnI jY Acl Aibcl DIr] DnÎ DnÎ mMgl muidq kwlI Asgwh AMimRq nIr]
66

DnÎ DnÎ skqY jog jogin duKØhrin Apdw pIr] DnÎ DnÎ durgy isMGØbwhin
blØibRq ibkRm bIr]1]297] DnÎ DnÎ cMfI AsurØhMqI pwp puMj nwsnØkrI] BRm
moh ApdØinvwr AMbY irpuØdln dUKnØjrI] AstwXuDM iqRpurwir suMdr pd kvl pMkj
hrI] BXØnws sqRüØsMGwrØkwrI sUKØsIlØiniD rsØBrI]2]298] duK dhn dln
sMqwp cUrn muidq mMglØdyv] irpuØmln hrn inpwq dwno jgqØbMdn syv] Bv qwp
pwp ibnws kilml AGØdhnu AlK AByv] jY jÍwl jgmg joiq rwjiq pd kvl
AMbuj syv]3]299] sMswr swgr ibKm Baujl qwr qwrnØhwirAw] BY Anl
Aihinis srq swgr inmK jwpiq qwirAw] gih Bujw lyvhu srin dyvhu
jgqØjnnI mwXw] Aib rwK lIjY mXw kIjY pRBu hohu bylI rwXw]4] 300] pRBu crn
kvl bswie ihrdy qrhu Bvjl mIq] idn rYin syvhu sdw AMbY gun gwE kIrqin
nIq] Dr DÎwn mUriq sÎwm sMudr hohu piqq punIq] lK kIey pwiqk lhq nwsq
inmK Dwrq cIiq]5]301] pRBu srin qwrhu mXw Dwrhu krhu ikRpw sÍwmIAw]
smrQ sRIDr krnØkwrn duKØhrn AMqrØjwmIAw] Ab srin dIjY rwK lIjY hir dyhu
drsn rwieAw] gih Bujw lIjY drs dIjY jgqØjnnI mwieAw]6]302]Ckw 1]
ibsnupd rwgu kwnVw] AYso nwm shweI qwrn icMqwmin krunwØpqy] sgl jwick
67

jwcq drbwrI jgØbMdn AimqojØgqy] jgqØauDwrin aUc sÍwmI suKØswgr eykWq mqy]
Aibcl Ac`l Amr ibkRmØibRq suKdweI hir Awid sqy]1]303] jgØbMdn
BvØhrn nwQ pMkj pd cwrI] dInwØnwQ snwQ mwnØmrdn iqRpurwrI] BvØKMfn
duKØdln dYqÎ dwno irpu mwrI] jY jY mMglØrUp sdw jY mMglØkwrI]2]304]
ibsnupd kwnVw dUjI qrh] paUrwqin snwqin Amr AjUnI sMBau] Awid AMq kil
Dwr Acl Ascrj AcMBau] DrmØrUp suKØisMDu suDwØgiq mMglØcwrI] jY jY mMgl rUp
sdw jY AwnMdØkwrI]3]305] As†Økrin brØdwin bwkbwnI suKØdwiek] sÎwmØbrn
pRDwn jgqØjnnI sBØlwiek] mihØmMfn Bgvwn BgqØvCl jgØnwiek]
duKØKMfnØcIrwin DrmØDuj sMqØshwiek]4]306] srbØpwl sMqnØsuKdwqw BvØqwrn
jgrwnI] AsurØinpwqin BgiqØdwXnI qInØlok brdwnI] mDuØsUdn mohn bnvwrI
duKØhrqw siB jwnI] AsurØdln syvkØjYØr`Cin jY jY Awid BvwnI]5]307]
ibsnupd kwnVw] bwsudyv pUrn AibnwsI kwl klh sMGwrI] dInwnwQ dXwl dwmodr
BvKMfn iqRpurwrI] Aibcl Amr pMkjØpd AMbY qInØlok aujÎwrI ] kvlnYn
sMudrØCib sohY mDuØsUdn jg qwrI]6]308] jgnØnwQ jgqysÍr sÍwmI jg jIvn
giqØDwrI] mwDo imhrbwn mDusUdn mnmohn bnvwrI] jgnwQ nvqn sdrMgI sd
68

nvqn jYkwrI] pRwnnwQ pUrn prmysÍr sMudrØCib igirDwrI]7]309] klÎwn rUp


kwlI kilØqwrn sÎwmØbrn klÎwnI] klhØnwsnI kwlØsMGwrin kilml irpu dl
dwnI] icMqwmin AwnMq AwnMdI mihØpwln pRDwnI] mhwØjoiq jogysÍr jnnI lok
cqurds rwnI]8]310] piqqØauDwrin cMfØqwrkw mwq BvwnI swrd] swrsÍqI
ibdÎw brØdwnI duKØhrqw inqÎwnd] mMglØmuidq icMqwmin jÍwlw AGØnwsin
irpuØArnI] skiqØjognI AsurØsMGwrin isMGØbwhnI jnnI]9]311] CymØkrn
brØdwiek cMfI irpuhMqI AirØGwlI] suBØbcnI suBØkrn BvwnI jY jY joiq jÍwlI]
sÍwimØkwriqik hMsØbwhnI BvØKMfin AGØjwlI ] gvrIØsuq gnpiq isvnMdI
sqRüØqwpnI kwlI]10]312]
ibsnupd rwgu klÎwn] kho kvn ibiD g`XY] pMc dUq sMgI ies mn ky iKnu
iKnu BRmq nc`XY] iekØicqu iekØiCnu rihn n dyeI aUB pXwl BRm`XY] mhwØpwp Gor
durmiq mih ruic icq moih lg`XY]1]313] ibsnupd klÎwn dUjI qrh] bury kwm
pwp khu Dwvq prDn ihrn kI Awsw] priqRX prØinMdw mih rcÎo inisidn ibKY
iblwsw] mhwØAMDu kCu sUJy nwhI bwvir Awqm locn] kbhuM n ihq kr BjÎo nrwien
duKØØsMktØØBvØØmocn]2]314] ibsnupd klÎwn] ADrm kUV loB rs mwqw
69

inisØidn krq ibkwrw] loB Pws dwrw Dn PwsÎo iekiCnu hoqu n nÎwrw] Tig
murdwr bdPYlI krqw muK qy burw aucwrw]kbhUM n ismrÎo duKØBMjn hir inrBX rwm
murwrw]3] 315] ibsnupd klÎwn] kr pwiqk audr kau Brqw psu jÎoN krq
Ahwrw] kUkr sÍwn grDB kI nÎweIN inisØidn krq gujwrw] kwm kRoD AhMkwr
bÎwpÎw qmlocn gwvwrw] iekØicq hoie n pRBu gun gwXo duKØhrqw
krqwrw]4]316] swDusMg qYN kbhuM n kInI inisØidn ibKY luBwnw] bysÍwØdÍwir mnmuK
kI sMgiq ieh nIkI jIX jwnw] corI jwrI prjIAØGwqI ibKÎwØrs lptwnw]
iekØmn hoie n BjÎo inrMjn prmØjoiq Bgvwnw]5]317] AviD AkwriQ bIqiq
inisØidn iqn pl GtqI kwXw] jrw mrw gRwsiq iCnu iCnu qoih Awj kwl imt
jwXw] Ery sm ibnsiq ieh kwXw iCnu mih BXw prwXw] puqR klqR CwfÎo qYN mUrK
kwhuM n kIn shwXw] 6]318] ibsnupd klÎwn dUjI qrh] suikRq krhu qrhu BY
swgr crnØkml icq Dwro] sws sws ismro pdØpMkj mn mkrMd guMjwro] Drhu
DÎwn mUriq BvØKMfin punrip doK invwro] Ajpw jwpu jphu ry jIAry duKØmocn
krqwro]7]319] ibsnupd klÎwn] auT pRBwiq krhu iesnwnw pdØpMkj mih
lInw] jQwØskiq dwn BUKY khu inmK inmK rMg BInw]kRoD invwr dXw mn lwvhu
70

ihMsw durmiq qÎwgo] iek mn hoie Bjhu nwrwien iKmw Drm Anurwgo ]8]320]
qIrQ brq nym suic ikRXw sIl sMqoK Awcwro] pUjw iqlk hom gwXqRI sMDÎw qrpn
Dwro] guru Twkur ipqu mwq bMDuØjnu imis† bcn AiBlwKo] siB kI rynu hoie rhy pMKyrU
mMdw iksih n BwKo]9]321] ies†Ødyv irKI ipqR bRhmn gaU ABÎwgiq mwno] kIt
hsiq myru iqRxnn mih srb inrMjin jwno] sqÎØrUp Awqm AibnwsI bRhmsiq
pihcwno] eyk bRhm sB Git Git pUrn AwidØpurKu Bgvwno]10]322]
AQ mwqw imlxM ] rswvl CMd]
suny rwm Awey]sby log Dwey] lgy Awn pwXM] imly rwm rwXM]669] koaU caur FwryN]
koaU pwn KuAwryN]pry mwq pwXM]ley kµT lwXM]670]imlY kµT rovYN]mno sok DovYN]krYN
bIr bwqYN]sunY srb mwqYN]671]imlY l~C BRwqM]pry pwie BRwqM]kirXo dwn eyqo]gnY
kaun kyqo]672]imly BrQ mwqM]khI srb bwqM]DnM mwq qo ko]AirxI kIn
moko]673]khW dos qyrY]ilKI lyK myrY]hunI ho so hueI]knY kaun koeI]674]kro boD
mwqM]imlÎo Pyir BRwqM]sunÎo BrQ Dwey]pgM sIs lwey]675]Bry rwm AMkM]imtI srb
sMkM] imlÎo sRqM hMqw]srM swsqR gMqw]676]jtM DUr JwrI]pgM rwm rwrI]krI rwj Arcw
]idjM bYd crcw]677]krYN gIq gwnM] BrY vIr mwnM]dIXo rwm rwjM ] sry srb kwjM
71

]678]bulY ib`p lInY]s`Rqo cwr kInY]Bey rwm rwjy]bjy jIq bwjw]679]

muMdwvxI mhlw 5 ]
Qwl ivic iqMin vsqU peIE squ sMqoKu vIcwro ] AMimRq nwmu Twkur kw pieE
ijs kw sBsu ADwro ] jy ko KwvY jy ko BuMcY iqs kw hoie auDwro ] eyh vsqu qjI nh
jweI inq inq rKu auir Dwro ] qm sMswru crn lig qrIAY sBu nwnk bRhm pswro ]1]
slok mhlw 5 ]
qyrw kIqw jwqo nwhI mYno jogu kIqoeI ] mY inrguixAwry ko guxu nwhI Awpy qrsu pieEeI ]
qrsu pieAw imhrwmiq hoeI siqguru sjxu imilAw ]nwnk nwmu imlY qW jIvW qnu
mnu QIvY hirAw ]1]
sloku]
pvxu gurU pwxI ipqw mwqw Driq mhqu] idvsu rwiq duie dweI dwieAw KylY sgl
jgqu] cμigAweIAw buirAweIAw vwcY Drmu hdUir] krmI Awpo AwpxI ky nyVY ky
dUir] ijnI nwmu iDAwieAw gey mskiq Gwil ] nwnk qy muK aujly kyqI CutI nwil
]1]
72

Bujμg pRXwq Cμd]


nmsqul pRnwmy smsqul pRxwsy] Agμjul Anwmy smsqul invwsy] inRkwmM ibBUqy
smsqul srUpy] kukrmM pRxwsI suDrmM ibBUqy] 197] sdw sicdwnμd sqRμ pRxwsI]
krImul kuinμdw smsqul invwsI] Ajwieb ibBUqy gjwieb gnImy] hrIAM krIAM
krImul rhImy] 198] c`qRü c`kR vrqI c`qüR c`kR Bugqy] suXμBv suBμ srbdw srb
jugqy ] dukwlμ pRxwsI dieAwlμ srUpy] sdw AMg sμgy ABμgμ ibBUqy]199]1]
73

srbloh kvc
å sRI vwihgurU jI kI Pqh]
pwiqswhI 10]AQ pRwrQnw pMc slokI ] sRI srbloh kvcM ]
sklwin BUDrwin BvMiq k`jl pwqMR BvMiq swgrw]ibRKCwin sklwin lyKnw aurbIXM
BvMiq kwgrw]1]208] swrsÍqI Awid BvMiq bkqw lyKkM BvMiq gjwnnh]qdÎip
mhwqm n jwnMiq romM qÍ mihmw ibAMq nwQM ]2]206]ibiD Bv sys nwrdwid swrd
kQMiq mihmw n pwvMiq pwrM] nyiq nyiq bdMq inqε n lhMiq AMiq AnMiq swrM
]3]210]irisgnw muinvrwid puMgv sRüiq swsqRwid ingmM purwnM]sÍCMd CMd gwQw
kibØØjnwin koivd gwXMiq inqÎØØpRiq n lBMiq mrmM ]4]111] eyk jIh qÍ dws nwQM
ikm@ pwrMqI kQMiq nwmM ] pwh pwh Cmo prwDM srnÎ srnÎ srnÎ
nmwmIsM]5]212]26]558]2877]
(sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI)
pwiqswhI 10 ]
Akwl purKu kI rCw hmnY]srbloh dI riCAw hmnY]
srbkwl jI dI riCAw hmnY]srbloh jI dI sdw riCAw hmnY]
(sRI dsm gRµQ swihb jI- 11)
74

sRI srbloh AsqoqR


å sRI vwihgurU jI kI Pqh]pwiqswhI 10 ]
ibsnupd jblIDr]AsqoqR sRI srbloh jU ko kQnM ]
jY mwDv jY ibsÍrUp hir jY mukMd AibnwsI ] jY pUrn Awkws srbrIAM prmwqm
GtØbwsI] jYqu sicdwnMd icdwGn srbwqm suKrwsI] jY ArUp AsQUl AqulØbil
sUCm prmØiblwsI ] Akwl AvÎkiq AjUnI sMBv suqhisDØpRkwsI ] jY AnIh
prDwm prMbRhm sqÎwqm BXØnwsI] Aj AMimRqu icdGn pirpUrn bRhm snwqin
jwsI] ibsÍrUp pwvn prmysÍr pRwcIn KlunwsI] paurwqin bÎwpk srbwqm AMqir
giq siB bwsI] inrMkwr inrjur inrlypw inrgun rUp AkwsI ] qYRgun rUp AqIiq
gunn kir surgun gunØpRkwsI ] jY AnMq AdÍYq AlKØpd gunwqIiq sØivkwsI ]AikRX
AnG AvÎX AmrØgiq ACl ACyd aulwsI] jY pwrbRhm pRDwn purwqin inrwkwr
srbwsI ] dXwisMDu krunwiniD mwDo mDusUdn murØnwsI ] Akwl ArUp ACX
AGØnwsn mhwØjoD irdØvwsI] sRIØmukMd nrhir nwrwXx kvlØnwiB A`nÎwsI ] pwvn
prmØpunIiq prmwnMd qwrn nwm curwsI ] ibsÍMØBr ibsÍØrUp inrMjn vpubYrwt
AirnwsI ] mhwˆbwhu mMglØmXØmUriq mMglØrUpØiblwsI] kmlØnXn kmlwpiq kysv
75

ikRpwisMDu imRdhwsI] syKswX isrØshs shsØpd shsØrUp shsRwCI] bwnI prY buiD
pr Agmw ingmwgm ieiqhwsI] qÍ gun eIs khwˆ lO brnhu pwhu pwhu AibnwsI ]
hauN miqmMd srin crnwˆbuj srin srin AGØnwsI] Akh AkQ icdGn isvmUriq
inj sÍrUp mgnwsI] sMÍØjoiq srbloh jnysÍr jgMnwQ jY hosI]2]11]543]2862]
ibsnupd jblIDr swnI qrh dUjI]
jY jY vwsudyv ivsnM jY jY bÎwpk ibgÎwpiq nwmI ]inhklMk jY jY inhkyvl nwQ
inrMjn AMqrjwmI ] jY mhwn mhwˆq mMglØkr jY mohn mwDo pRDwmI ]jY sMK c`kR
imRnwl gdw Dir jY AsMB jY jY siqnwmI ]jY DrnIØDr jY DrmØr`Ck jY DnwiF
AisDuj sRIØBwmI ] EGØibdwrn E nm prmwqm EAMkwr sbdwid nmwmI ]jY Acuq
AnBIiq AjnmM AwidØpurKu AnbÎwiD sÍwmI] jY jY eIs ies† ieMdRwnW jY eIsÍr
ieMdRwidk nwmI]jY skRwid Awid snkwidk syK sMBu syviq quih sÍwmI ] jY hir hrI
hry hwtk qn hivsØB`C ihrnwC hqwmI]jY krqw krunwiniD kysv ikRpwØAXn
kilml dhnwmI ]iKmwisMDu KluØdMf iKlysÍr iKmwØrUp KgØpwin iKmwmI ]jY girs†
goibMd gupwlw gruVwsin gnØkrn gurwmI ] jY GnsÎwm icdGn GMtwØkit Git vwsI
Gwqk irpubwmI ] jY icdrUp icrMjIv sdYvI cIr n jwnqu koie quAwmI ]jY CqRIs
76

CqRDir C`qRI iCmØkr CXØirpu iCdRØrihq ClwmI ] jY jgdIs eIs jgØpurKw jgMnwQ
jgibnu AnjwmI ]iJl Junkwr Jriq AMimRq muK JIn JwˆJ bwjiq surJwmI ] tIkw
Agm ingm nih pwrq tihl krq cr Acr slwmI ] Twkuir TWiF pweI siB
AMqir TOir TOir rm rhy suAwmI ]fMfvq bny fIgr siB Qwry BvØfUgr qy rKhu
igrwmI ]FIT bfo hm Cmo jnsÍyr Fwkhu iCdR hy KgpiqØgwmI]qwrnØqrn qIrQØmX
drsn qoX qrMg su AMqirjwmI ]Qwn QnMqir srb inrMqir rom rom rm rhy AlwmI
] dInwnwQ dInØduKØBMjn dwirdRØhrn dXwiniD dwmI ] DrnIDir DnuDir iDRqmwnI
Dnurpwin DaulwØng DwmI ] nwrwXn nrhir inhkMtk nIlkMT inrMkwr nmwmI ]
prmysÍr pRDwn pIrØhir pwvn piqqØpunIiq pRnwmI] Pwsy Pwh PMiD mwXw ky Pyir
invwrhu pwrØigrwmI] ibsÍnwQ bydnhir Acuq bhu ibAMq bÎwpk bhu nwmI] Bvn
BMfwir BrpUir srbdw BMjnØgVn Bvnys BvwmI ] mwDv mDuØmrdn mihØr`Ck jY
mukMd mnØmQn mhwmI ] Xjurbyd irg swm AQrbn Xjq jnwrdn pwrigrwmI ]
rUp n ryK rwm As nwmw jugh jugMqir AnG AkwmI ] ilv pRikRiq AnMq bRhmMfn
ricq Anuswsin dwis gulwmI ] vwsudyv vYrØibnu insidn ivdiq cqurds Bvn
BulwmI ] siqØsrUp sdYv snwqin suK smUh sd drs bfwmI ] hy hir AwrqØhrn
77

hirAwvil hrq Brq jg inmKu plwmI ]swrMgØDir isvrUp s`qbRiq sRüiq swsqR
sur sMBu BjwmI ] khoN khW lg brn n swkON mn bwnI qy pry prwmI ] swrd sys
AMqu n pwviq nyiq nyiq brniq AqulwmI ] isv ibrMic nwrd snkwidk Bjiq
snwqin bRhm isvwmI ]pwq n pwvq AprMpr ko goØAqIiq byAMq mihmwmI]hauN
miqmMd crn srnwgiq pwh pwh ibsÍrUp nmwmI]3]12]544]2863]
å sRI vwihgurU jI kI Pqih hY ]
sRI BgauqI jI shwie]AQ BgauqI bRhm kvc ilKÎqy]pwiqSwhI 10]
KVgØKMfwØAsI Airgir DrmØr`iC q`gØC`qRI ] ibsÍpwil BUpwlØp`C plØB`C rxØk`C
A`qRI ]1]rwjmMfw AiqpRcMfw eIsÍrI krvwir hYN ] skiq bRhmnI ibsnvI BvwnI qUM
qrvwir hYN ]2] inqØijXoqI mukiqdwiek DwrwDrØikRpwn hYN]cMifkw imRquØjgqjnnI
kwilkw gunKwin hYN ]3] AkwlØijXoqI inhklMkw mhwblI iDRqmwin hYN ] Bvmwnkw
Klhwnkw r`qpwnkw jgmwin hYN ]4] ieh kvc bRhmw ko bqIsw pFY jo inq C`qRI ]
rix jIq lYh in®BIq rih iriD isiD pwvY A`qRI ]5] lih byd Byd jo pFY ibpR bYsÎ
Dn suK sMpqw ] Dn Dwm qn Arog sUdr pwie suK AkMpqw ]6]1] dohrw] ieh
bolw hirgoibMd kw suxo Kwlsw bIr ] Piqh pwau mYdwn mY pkV hwiQ smsIr ]1]
78

AQ j`uD pRbMD iliKXqy ]qÍ pRswid ]


å sRI vwihgurU jI kI Pqy hY]sRI BgauqI jI shwie]BujMg pRXwq CMd]
sRI swihb jI kI ausqiq pwiqswhI 10]
nmo sRI BgauqI bFYlI srohI ] krY eyk qy dÍY suBt hwQ sohI ] mhwØloh kI puiqRkw
JlØhlMqI ] nmo jog jÍwlwmuKI ijXo blMqI ]1]rhwau]mhwpwn kI Bwnu gMgw qrMgI ]
iBrY swmuhy moKdwqI ABMgI ] nmo qyg qrvwir sRI Kg KMfw ] mhwØrudRrUpw ibrUpw
pRcMfw ]2] mhw qyjDwrw duKMfw duDwrw ] mhw sqRbn ko mhw BImAwrw ] mhwkwl kI
kwilkw kwl kRüDM ] mhw ibgRhI buiD kI isiD aurDM ]3] mhwØpwiqnI qUM pRlYkwl
krqI ] mhwA`qR qUM hI mhws`qüR hrqI ] mhwkwt kI lwt ibkrwl BImM ] bhI q`C
muCM krY s`qüRØkImM ]4] mhwqyj kI qyjqw qyjvMqI ] pRjw kMfnI dMfnI sqRüØhMqI ] mhw
bIribidAw mhwØbIrrUpM ] mhwBIr mY bIrdwqI ibrUpM ]5] quˆhI sYP ptw mhwØkwt
kwqI ] Anug Awpxy ko ABY dwn dwqI ] jyaU imXwn qy bIr qo ko sVkY ] pRlYkwl ky
sMd bkY kVkY ]6] DsY Kyq mYN hwQ lY qoih sUry ] iBrY swmuhy isiDØswvMq pUry ]krY
hwQ dÍY kwiF kY imXwn mY qy ] Pqy pwie hY bIr mYdwn mY qy ]7]ktk sqRü mYN AgR hÍY
Pt bwhY ] brY dyvØkMinXw qyaU kMq cwhY ]mhwØKyq mY jo krY hwQ jyqy ] sÍrgbws mY
79

BogvY brK qyqy ]8]smr swmuhy sIs qo pYN cVHwvY ] mhwBUp hÍY AOqrY rwj pwvY
]mhwØBwv so jo krY qor pUjM ] smrjYq ko bIr hÍYØØhY AdUjM ]9]quXM pUijØhY bIr
bwnYq CqRI ] mhwØKVgDwrI mhWØqyjØAqRI ]pVYH pRIiq soN pRWq ausqoqR Xw kO ] krY rudR
kwlI nmskwr qw kO ]10]ruiDr mMjnI ibMjnI hY AgOqI ] sdw jY sdw jY sdw jY
BgOqI ]sdw dwihnI dws ko dwn dIjY ] gurU swh goibMd ko rC lIjY ]11] ausqiq
sMpUrnØmsquØØØsuBØmsqu]1]

(h`Q ilKq sRI dsmgRµQ swihb jI -ShId bwbw dIp isMG jI)

å sRI vwihgurU jI kI Pqh ] pwiqswhI 10 ]


rwjØplwsI] bKss hjUr] kibauØbwcu]
AYso gux hir Kwlsih bKsw Bgiq gÎwnI rwj jogysÍr] CiqRXØibRiq AnnÎupwsk
qÎwgI hTI sUr BvnysÍr] gRwhI suB qÎwig ibvrijq süRqÎwdÎM sRIØmuK prmysÍr ]
gIqw aupinsidn mhwvwkÎ rihnI Bgiq gÎwin ibRqysÍr ]5] AYso Kwlsih Kwls
pd pRwpiq inrMkwir su sÍrUp mhwnM]1] rhwau ] guru aupdys isKn pRiq Bwsin
mu`idRq k`C kys ikRpwnM] qw kI rihin sqÎokiq BwKiq dsØgRwhI Kwlsh pRDwnM]dXw
80

dwn Aru Cmw snwnM sIl suic sqØsMBwnM] swDn is`Du sUr Bgiq mwnM ds gRwhI
Awsqk pRmwnM ]6]qÎwgI ds ] ibroD miq swDn ihMsw AhMkwr Awls ikRpnqÍ
pRmwnM] kTorqw jVqw kuicilqw AsaUcM klm mws AiBgiq AwnM] ds gRwhI ds
qÎwgI AYso qwih Kwlsh kQq sujwnM] Asu Kwlsih Kwls pd pRwpiq inrMkwir su
sÍrUp mhwnM ]7] jIvnØmukiq ibcriq bn iqRn mih dyvBUq dyv hI kihXY ] Kwls
pd ko pRwpiq durlB AYso Kwls hirjn cihXY ] jl qrMg Byd kCu nwhin jIv
bRhm prmwqm lihXY ]bRhmih jIv jIv pwrbRhmih swgr bUMd bUMd isMDu
AihXY]8]hir hI hoie qau khwˆ Acrj hY siqguru pd khu pRwpiq vwro]isKÎ pd
duhUAn qy gauro Awqm kI pRwpqI ivcwro ] qwsu mhwqm inj muiK gwvq jQw aukiq
miq buiD hmwro ] sunhu sMq Kwls pd js kau sRvn pRwpiq hoq Pl cwro]9] gIqw
mih Arjun pRiq BwKiq sRImiq Bgq mhwqm ] Bgiq gÎwin rUp inj brnwˆ pRwpiq
jwˆ khu Awqm ] tIkwkwr hUM mihmw Bgqn Kwlsih pRiq hY BwKI ]Kwls pd khu
aUc mhwqm sBih syRis†n AwKI ]10]457]989]3308 dsk 1]
ibsnupd punÎwkI dyv plwsI crpd]bKss hjUr]
Kwlsw myro rUp hY Kws ] Kwlsh mih hauN krhMu invws ] Kwlsw myro muK hY AMg ]
81

Kwlsy ky hau bsiq sd sMg ]1] Kwlsw myro iest suihrd ] Kwlsw myro kihXq
ibrd ] Kwlsw myro p`C ru pwd ] Kwlsw myro suK Aihlwd ]2] Kwlsw myro imqR
sKweI] Kwlsw mwq ipqw suKdweI ] Kwlsw myrI soBw sIl ]Kwlsw bMDu sKw sd
fIl ]3] Kwlsw myrI jiq Aru piq] Kwlsih so mwØkhu auqpiq] Kwlsw myro Bvn
BMfwir] Kwlsih kir myro sdkwir ]4] Kwlsw myro sÍjn pirvwru ] Kwlsw myro
kriq auDwru] Kwlsw myro ipMf pRwn] Kwlsw myrI jwn kI jwn]5] mwn mhq myro
Kwlsw shI] Kwlsw myro sÍwrQ khI]Kwlsw myro krY inrvwh ] Kwlsw myro dyh Aru
swh ]6] Kwlsw myro Drm ru krm ] Kwlsw myru Byd inj mrm ] Kwlsw myro
siqguru pUrw ] Kwlsw myro sÍjn sUrw ]7] Kwlsw myro buiD ru gÎwn] Kwlsih kw
hauN DrhuM DÎwn] aupmw Kwlsih jwq n khI ] ijhvw eyk pwru nih lhI ]8]
sysØrsn swrd sI buiD ] qdÎip n aupmw brniq suiD ] Xw mih rMc n imQÎw
BwKI ] pwrbRhm guru nwnk swKI ]9] rom rom rsnw jO pwvhu ] qdiÎip n Kwls
jsih qrwvhu ] hO Kwlsih khu Kwlsw myro] Eq poq swgr bUMdyro ]10 ] Kwlsw
Akwl puruKu kI POj] pRgtÎo Kwlsw pRmwqm ko mOj]1]rhwau ]458]990]3309]
dsk 1]
82

ibsnupd punÎwkI slok bwrvW rhovw ]


Kwlsy ky pRswid kir suq ivq kos BMfwru ] rwj mwl swdn skl puqR kilqR ibvhwr
]1] lskr nyb KÍws iBRqu Anucr dwsI dws ] imqR kutMb Dn Bvn mm simRiD
ikRpw kir qwsu ]2]igrMbwrI Aru swihbI qnu mnu ipMf pRwn ] pRswid Kwlsih kir
imlÎo dwnu mwnu snumwnu ]3] ikRpwvMq Kwlsw sgl iqh pRswid BXo gOir] muihØsY
rMk AnwQ jg Btkiq iPriq kroir]4] syv Kwlsih kI sPl pUjw sqÍn ArGØpwd
]dwnu mwnu snumwn kir KoVis ibiD khu sÍwd ]5] Awn syv nih sPl kCu eIq aUq
prlok ] inhPl syvw iqsu ibnw kbI hrK kib sok ]6] jjn Bjn mm Kwlsw
Kwlsw pUjby jog] dws guibMd Pqh Kwlsw drs prs imit sog ]7] myro iest ru
nysTw Kwlsw pUjn DÎwnu ] drsn prsn Kwlsw mukiq rUp siq jwnu ]8 ]Awqm
rs jy jwnhI so hY Kwls dyv ]pRBu mih mo mih qwsu mih rMick nwihn Byv
]1]rhwau]459]991]3310]Astk 1]
83

åsRI vwihgurU jI jI Pqh]


pwiqSwhI 10]
AQ AwrqI kQnM]ibsnupd mlwr As†pdI cOqukI]
bRhm mhys scIpiq dyvn AwrqI krq ibDwnw] idnys insys jlys sBI imil j`C
kubyr mhwnw] gnys munys nrys DÎwvq Xm jory XugØpwnw]ikMnr j`C imRdMg bjwvq
gMDRb kIrqin gwnw]1]inRqiq prI brMg ApCr duMdiB sMK Ghrwnw]nwrd
sÍwimØkwriqkwidk siB AwrqI kriq sujwnw]iriK muin swDu sMq bRhmØgÎwnI
prmhMs pRDwnw]bRhmØcrij muinvr Kt drsnu mMgl hrK inDwnw]2]pRd`Cn sur
krq juhwrI bil bil sd kurbwnw]hoq kulwhl mMgl auqsv kIriq
bRhmØgÎwnw]EAM sohM rwg Alwpq iriK muin gur pRDwnw]Aripq DUp dIp nYbydw
myGn sumn bRKwnw]3]A`Cq kuMkm Bwl lgwvq mMgl ibnX shwnw] nwvq sIs
DÎwvq hirpd mwrU ibjX bjwnw]in®qiq dyv surys skl sur AwrqI mMgl Twnw ]
crn pKwr lyq crnodk pwvn sRI Bgvwnw]4]dyiK drs sur nr bil jwvq AwnMd
aur n smwnw]hir pd Drq DÎwn bc krmn hir hir rs lptwnw]mgn Bey suiD
siB ibsrwnI mn qn crn Ktwnw]Awpw Awp ibsrØgo siB hI mn korw
84

rMgwnw]5]lwl Bey hirpd khu pRwpiq rMg clUl cFwnw]mnu mDukr hirpd kmln
pr aunmd risk luBwnw]pRym Kumwir Bey mqvwry suiD buiD siB ibsrwnw]qdwØkwr
qdØmX XkØicqM joqI joiq rlwnw]6]sÍXMØjoiq jg jIvn soBw srbØBUq Bgvwnw]mn
bc krm drsn bilhwrI kmlØnXn inrbwnw]hoq kulwhl mMgl runJun sMK sbd
Ghrwnw]qwl pKwvj GMtw bwjq bwjq koit inswnw ]7]1]129]159]1513]
AQ inrgun AwrqI]ibsnupd mlwr]
ggn Qwl riv sis dYÍ dIpk aufgn rqn jVwnw]srbØBUq lY joiq jgweI AwrqI
mMgl Twnw]bwvn DUp jgq sMput nB mwruq cvr Julwnw]nwm suDwØrs kIrqin
gwvq DÎwvq swrMgpwnw]1]sgl bnspiq PUl cVwvq ibsÍØrUp Bgvwnw]shMsØnyqR
mUriq hY shsw shMs pwd Buj pwnw]shMs nwm nOqn inqÎ DÎwvq qdÎip n mihmw
jwnw]nyiq nyiq su ingm pukwrq ibAMq AnMq bKwnw]2]so pd kMj pRgt jgbMdn
surpiq Bwg bfwnw]crnØsroj inrK bil jwvq koit qyqIs pRDwnw]hir drsn
ihqu jpu qpu swDiq klp pRXMq pRmwnw]jogI jqI qpI pc hwry iriK muin ibibD
sÎwnw]3]so pd kMj pRgt kr drsn mn mDuØkrh luBwnw]pRwnØnwQ muih pwvn kIno
ksml sgl iblwnw]dyiq pRd`Cn sur muin siB hI nwvq sIs crwnw]qRwh qRwh
85

r`Ck sur sMqn srn sUr Bgvwnw]4]ibiD pUrb sur Awriq kInw pwd ArG jl
pwnw] crn rynu muiK msqik lwvq bMdn Aink nmwmw] AwrqI mMgl ibjX sMpUrn
krI dyvysur gwnw] jo Xih pVY sunY ic`q lwvY pwvY pd inrbwnw
]5]2]130]760]1514]
sRI Akwl purKu jI shwie]
ausqiq sRI srbloh Akwl jI kI] pwiqswhI 10]
Akwl purKu kI rCw hmnY] srbloh dI riCAw hmnY]
srbØkwl jI kI riCAw hmnY] srbloh jI dI sdw riCAw hmnY]
(sRI dsm gRµQ swihb jI- 11)
AnMd dohrw]
srbloh rCÎwØkrn sMqn ky suKDwm]
sRIØmwXw jgbMdnI lCmI jw ko nwm]31]
dohrw]
srbloh jU kI jy srn prY qw kw hoq auDwr]
jjY BjY srbloh jU sugm qrY sMswr]33]1957]4276]
(sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI)
86

mlwr]
syv kro krunwiniD kI ijh sRyvq cwr pdwrQ p`XY] nwm ilXy jm qRws imtY kilkwl
nsY hir srn isD`XY] lok pRlok sBI suDry hir Bgiq pRwpiq hoie iDA`XY] dws
guibMd Pqh siqgur kI AYso pRB Cof Avr kq j`XY ]221]851]1605]
(sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI- 254)
mlwr]
qUMhI hYN mwq ipqw guru qUMhI hYN qUMhI hYN poKnhwr gus`XY]qyroØØeI mwn Aru qwn hYN qyro
hI qyro hI Aws Brosw kh`XY] inmwny ko mwn inqwny ko qwn inQwvy ko Qwv quhIN siB
g`XY] pwv pro pRmysÍr qoih kY bwrMbwr quJY bil j`XY ]222]152]1606]
(sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI-254)
mlwr]
jwnhu jwn sujwn sBIØibiD Ardwis iehY Bv qwp invwrhu] jnm mrn doaU qRws
bfy jmPMD kto Bv pwr auqwrhu]hON miqØmMd AnwQ hy nwQ dirdR hro muih lyhu
aubwrhu] dws guibMd ibjX siqgur kI bwh dy bwh dy muih insqwrhu ]227]857]
1611]
(sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI-255)
87

mlwr]
jy aupmw sRInwQ kI gwieØhYN qy Bv PWis n Pyir prYNgy]Awriq j`g krYN hir hyqU rrYN
sRI nwQ insYç kY qrYNgy]pUjby jog n AOr hY dUsr eyk gupwl gupwl krYNgy]Xh lok
suKI prlok Klws Akwl Akwl Akwl krYNgy ]228]851]1612]
(sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI-255)
ibsnupd iblwvlI kivXovwc Ò
mµglwrqI jy koeI gwvY punrip grb n lyty Ò
ibsÍibBUiq AwrqI kirhY jm jwgwiq n Byty ]
ik®q AG doK iblwq icrn ky Apdw kwluK myty ]
muK aUjl mn inrml huieØhY pVq n jm ky Pyty ]2]121]2440]
slok]
ikRpwvMq siqgur DnI krq punIiq dÎwl]
ikRpwØktwC ivlokno ndrI ndrI inhwl]2]
ibsnupd puMinXwkI dUjI qrh svXy guru pd ky]
siqguru jhwju sbid guru Kyvtu nwm inrMjnu pwr auqwry ] Bv bwiriD ko soKnhwro hÍY
88

Agsq pRBu isKÎ aubwry]jy jy crn srin Awie lwgy ibKVy Gwit gurU insqwry]
goØpd vq Bvswgr qy pRBU bwh pkiV siqgurU auDwry]1]krnØDwr sid guru mm
kihXiq sRI nwnk guru AMgd Dwry]Amrdws pUro purusoqm siqsMgiq dY pwr auqwry]
rwmdws guru Acl Amr iniq suDw srovru rUp suDwry] Arjun sbid jhwj gurU
pdpMkj siB isRis† auDwry] hirgoibMd hirrwie gurU hirikRsn inrMjn Apr Apwry
]2]qyg bhwdr punÎ srUpw siq sÍrUp AKMf AjX]juig juig qwr ilXo qRYlokM Asur
ClY pRBu inqÎ AbX]BXo insqwr qRws Asurn qy auDwr ikXo guir jgiq sbX]swh
goibMd Pqh siqguru kI vwihgurU sic mMqR AKX ]3]1]322]843]3162]iqRpd 1]
(sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI-735)
AQ gRMQ sQwpn mhwqm sRI siqgurU ibg®ih kQqy] qÍ bil]
ibsnupd puMinXwkI]
AwpnØpO sRI Kwlsih sONpw duqIAw rUp siqgurU gRMQw] boln siqguru sbd sMBwKn nwm
goibMd kIrqin sMQw] gunwnuvwd puin isPiq slwhin aUTq bYTqu sYn krMQw] pwvn
pMQ Kwlsih pRgtÎo cwr vrn AwsRm suB pMQw ]1]ien ky drs siqguru ko drsn
bolnu gurU sbdu guru gRMQw]dÍwdis rUp siqguru ey kihXiq dÍwdis Bwnu pRgt hir sMqw
89

]pRqÎK klw pwrbRhm DxIØCY gRiM Q pMQ Kwls vrqMqw ] dws goibMd isMG Pqh siqgurU
kI Kws gRMQ guru rUp bdMqw]2]dupd1]
(sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI-741-742)
kwl aupwsk CiqRX Drmw rx kit kis pRDwn Aey] qw mih pMc cwils pRvwnw pMc
pRDwn Kwlsih Tey]sRI AjIq isMG juJwr isMG Pqh isMG jorwvr isMG ipRey] pMcm
Kwlsh siqguru pUrw ijn ey pMQ supMQ pRgtey]6]
(sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI- 741)
dohrw]
nau l`K AYrwkI imlYN imlYN srwXcY lwK]sÍw lwK hwQI imlY dyhu XhY
AiBlwK]12]Kws sÍwrI muih clY nyjh lK inswn]vwihgurU kw Kwlsw jIqih sqRü
cOgwn]13]Xih lwlc guxu qÍ khÎo dws goibMd smwj] Pqih hovY siqgurU kI aydX
Asq lO rwj ]14]2042]4661]
(sRI srbloh pRkwS gRµQ swihb jI-985)
cwcrI CMd] qÍ pRswid]
guoibMdy ] mukMdy] audwry] Apwry ]94]
hrIAM] krIAM] inRnwmy] Akwmy]95] (sRI dsm gRµQ swihb jI-6)
90

Bujμg pRXwq Cμd]


nmsqul pRnwmy smsqul pRxwsy] Agμjul Anwmy smsqul invwsy] inRkwmM ibBUqy
smsqul srUpy] kukrmM pRxwsI suDrmM ibBUqy] 197] sdw sicdwnμd sqRμ pRxwsI]
krImul kuinμdw smsqul invwsI] Ajwieb ibBUqy gjwieb gnImy] hrIAM krIAM
krImul rhImy] 198] c`qRü c`kR vrqI c`qüR c`kR Bugqy] suXμBv suBμ srbdw srb
jugqy ] dukwlμ pRxwsI dieAwlμ srUpy] sdw AMg sμgy ABμgμ ibBUqy]199]1]
(sRI dsm gRµQ swihb jI-10)

vwihgurU jI kw Kwlsw] vwihgurU jI kI Pqh]

You might also like