Генетикийн бодлого бодох аргачлал

Генетикийн бодлогыг бодохын тулд эсийн удамшлын үндэс, генетикийн үндсэн ойлголт,
нэр томъёоны талаар онолын мэдлэгтэй байх шаардлагатай.

Үр хүүхэд эцэг, эхтэйгээ адилхан байдаг.Үүнийг илэрхийлж байгаа зүйл бол шинж
тэмдэг юм. Нөгөө талаас нэг хүн нөгөөгөөсөө бас л шинж тэмдгээр ялгагдана. Тэгэхлээр
шинж тэмдэг бол нэг юмыг нөгөөгөөс нь ялгаж байгаа бүтэц болон үйл ажиллагааны
онцлог юм. Шинж тэмдэг удамшина. Бие дээр ямар шинж тэмдгүүд илрэхийг генүүд
хариуцна. Харин генүүд нь хромосомыг бий болгож байгаа ДНХ-ийн молекул юм.

Ген гэдэг нь орчин үеийн ойлголтоор тухайн шинж тэмдгийг хариуцаж (кодлож)
байгаа ДНХ-ийн нуклеотидын тодорхой дэс дараалал юм. Энэхүү дэс дараалал байхгүй
тохиолдолд түүний хариуцсан шинж тэмдэг бие дээр илрэхгүй гэсэн үг.

Бидний биеийн эс болгонд хос хромосом байдаг. Яагаад гэвэл бид бэлгийн
үржилтэй, үр тогтолтоор хүн болсон учраас ээжээс, түүний өндгөн эсээр ирсэн 23, аавын
спермээр ирсэн 23 хромосомууд нийлж бидний хромосомын бүрдлийг (2n=46) бий
болгосон. Тийм ч учраас бид 46 хромосомыг бас өөрөөр 23 хос гэж ярьдаг. Аав, ээжийн
1-р хромосомууд хэмжээ, хэлбэр, агуулж байгаа генүүдээрээ ижил бөгөөд бидний 1-р хос

хромосомыг (гомолог) бүрдүүлнэ. Хромосомууд хосоор байдаг учраас генүүд ч бас

хосоороо байна гэсэн үг. Тэгэхлээр нэг шинж тэмдэг багаар бодоход хоёр хувилбартай
байж таарах нээ (урт-богино, өндөр-нам, өнгө бол бүр олон янз байх жишээтэй).

Гомолог хромосомуудын ижил байрлалд байж альтернатив шинжүүдийг кодолдог

ижил генүүдийг аллель гэдэг. Ген хэд хэдэн аллельтэй байж болно.

Эс генийн хоёр ижил аллелийг агуулж байвал гомозигот (АА, аа), харин өөр өөр
аллелийг агуулж байвал гетерозигот (Аа) болно.

Гомолог хромосом дээр байрлах аллель генүүд яаж удамших вэ?

Аллель генүүд давамгайллын зарчмаар удамшина. Давамгай аллелийг латин

цагаан толгойн том үсгээр, жишээ нь A,B,C гэх мэтээр тэмдэглэдэг.

Давамгайлал нь бүрэн , бүрэн бус гэсэн 2 хэлбэртэй байдаг. Бүрэн давамгайллын

үед тухайн ген нь нуугдмал генээ бүрэн давамгайлснаар ямар ч тохиолдолд (AA, Aa)
түүний хариуцаж байгаа шинж бие дээр илэрнэ.

Харин бүрэн бус давамгайллын үед давамгай ген нь нуугдмал аллелийг бүрэн
давамгайлж чадахгүй учраас (Аа тохиолдолд) бие дээр завсрын шинжүүд илэрнэ.

Зарим үед нэг хосын хоёр аллель хамтран үйлчилж тэдгээрийн аль нь ч давамгай
эсвэл нуугдмал биш байх тохиолдол байдаг. Үүнийг хам давамгайлал буюу кодоминант
үзэгдэл гэнэ.
 Бие махбодод байгаа бүх генүүдийн нийлбэрийг генотип гэдэг. Харин бие
махбодын шинж чанар, шинж тэмдгүүдийн нийлбэрийг фенотип гэнэ.

Бэлгийн эсүүд (гамет) гомолог хос хромосомуудаас нэг, нэгийг авч явдаг учраас 23
хромосомтой, тэгэхээр генүүд нь бас хосоос тус бүр нэг аллелийг авна. Бэлгийн эсэд
хромосом, генийн тоо цөөрөх энэхүү үзэгдлийг эсийн мейоз хуваагдлаар тайлбарлана.
Мейозын механизмыг мэдэх нь гамет гаргах, тэдгээрийн төрлийг тогтооход чухал ач
холбогдолтой. Аллель генийн удамшил ерөнхийдөө Менделийн 1 ба 2-р хуулиар
зохицуулагдана.

Аллель биш генүүд яаж удамших вэ?

Гомолог биш хромосомууд гэдэг нь хэлбэр, хэмжээ, агуулж буй генүүд нь өөр
хромосомуудыг хэлнэ. Жишээ нь 1 ба 4-р хромосомууд. Ийм гомолог биш хромосом дээр
байрлах генүүдийг аллель биш генүүд гэх бөгөөд тэдгээр нь өөр өөр шинж тэмдгийг
хариуцна. Шинж өөр учраас тэмдэглэх үсэг нь ч өөр байна.

Аллель биш генүүд бие биеэсээ хамаарахгүй удамшина, өөрөөр хэлбэл үрийн өнгө,
хэлбэр гэсэн хоёр өөр шинж байлаа гэхэд нэг нь нөгөөгөөсөө хамааралгүй тус тусдаа
удамшина гэсэн үг. Ийм хэлбэрийн удамшил Менделийн 3-р хуулиар зохицуулагдана.

Үүнээс гадна аллель биш генүүдийн хувьд харилцан үйлчлэлийн хэлбэрүүд

үйлчилж фенотипын харьцааг өөрчлөх тохиолдол байдаг. Ийм харилцан үйлчлэлийн
хэлбэрүүдийг хам үйлчлэл (комплементаци), саатуулах үйлчлэл (эпистаз), олон генийн
зэрэг үйлчлэл (полимери) гэж 3 ангилдаг.

Хэлхээтэй удамшил

Хэрвээ хоёр ба түүнээс олон шинж тэмдгүүдийг тодорхойлж байгаа аллелиуд

гомолог хромосомын аав, ээжээс ирсэн хосуудад биш, нэг хромосом дээр байрлаж байвал
тэдгээрийг хэлхээтэй генүүд гэнэ. Хэлхээтэй генүүд хамтдаа удамшина. Нэг хромосом
дээр байрлах генүүд хамтын бүлэг үүсгэдэг. Ийм удамшлын үед гамет үүсэх үйл явц
өмнөхөөс өөрөөр явагдана. Өөрөөр хэлбэл генүүдийн чөлөөт байдлаар хослох үйл
ажиллагаа хязгаарлагдана. Иймээс бэлгийн эсүүдэд генүүд биш харин хромосомууд үл
хамааран хуваарилагдана.

Хүйстэй хам удамшил

Хүний хүйс бэлгийн хромосомоор тодорхойлогдоно. Х ба У гэсэн хоёр төрөл байна.

Эдгээр нь генийн хувьд ялгаатай. Кариотипэд Х хромосом хоёр байвал эмэгтэй, Х ба У
хромосомууд орврл эрэгтэй болно. Тэгэхээр эрэгтэй хүн хоёр өөр бэлгийн хромосомтой
( ХУ, гетерогамет) учраас өөр өөр төрлийн сперм ( Х ба У гэсэн) үүсгэдэг. Эмэгтэй хүн нэг
төрлийн (Х) гамет гаргадаг. Бэлгийн удамшил нь бэлгийн хромосомтой холбоотойгоор
өвөрмөц явагдана.
 Популяцийн генетик бүтэц

Популяцийн удамшлын бүтэц нь түүнийг бүрдүүлж байгаа эх, эцэг биеийн гаргах
гаметийн төрлийн тоо болон генээрээ ялгаатай гомозигот ба гомозигот бодгалийн
давтамжаар тодорхойлогдоно. Популяцийн генетик бүтцийг Харди-Вайнбергийн хуулиар
тооцоолж гаргадаг.

Генетикийн бодлого
1.Аллель генийн удамшил
Моногибрид эрлийзжүүлэг
1. Мууранд хэвийн үс сэгсгэрийгээ давамгайлна. Үс нь хэвийн муурыг сэгсгэр
үстэй эрэгчинтэй нийлүүлж 8 зулзага авсанаас 6 хэвийн 2 нь сэгсгэр үстэй байжээ. Шинж
тэмдэг хэвийн удамшиж байна уу?
Бодолт: 1). Өгүүлбэрт өгсөнөөр хэвийн үс давамгай шинж учраас – А, тэгвэл
сэгсгэр – а бөгөөд нуугдмал шинж болно.
2). 6 хэвийн: 2 сэгсгэр = 3 : 1 харьцаатай болно.
Хэвийн үстэй амьтны генотипийг 2 янзаар бичиж болно. Иймээс 2 эрлийзжүүлэг
бичиж болно. Харин сэгсгэр үстэй муурын генотип ямар ч маргаангүй – аа байна.
Үүнд:
1. 2.
Эх,эцэг: ♀АА х ♂аа Эх,эцэг: ♀Аа х ♂аа
Хэвийн Сэгсгэр Хэвийн Сэгсгэр
Гамет А а Гамет: А а а
F: Аа F: Аа аа
100% хэвийн 1 хэвийн : 1 сэгсгэр

Хариулт: 3:1 харьцаа гетерозиготуудын дундаас (Аа х Аа) гардаг учраас энэ шинж
тэмдэг хэвийн биш удамшиж байна.
2. Хүний нүдний хар өнгийг тодорхойлдог К ген цэнхэр өнгийг тодорхойлдог к
генийг давамгайлдаг. Эцэг нь цэнхэр, эх нь хар нүдтэй байсан өөрөө хар нүдтэй эмэгтэй, цэнхэр
нүдтэй хүнтэй гэр бүл болж хар нүдтэй хүү төрүүлжээ. Нөхрийнх нь эцэг, эх хар нүдтэй байсан
бол дээрх бүх хүмүүсийн генотипийг бичнэ үү?
Хариулт: Эхнэр өөрөө Кк, түүний эх КК, эцэг кк, нөхөр кк, түүний эх Кк, эцэг Кк, хүү Кк
болно.
3. Хар зүсмийн хоёр эмэгчин хархыг бор зүстэй эрэгчинтэй тус тус эрлийзжүүлж
эхний эмэгчин амьтнаас 9 хар, 8 бор харин хоёр дахь эм хархнаас 15 хар зүсмийн төл удам авчээ.
Эх, эцэг удмын генотипийг тодорхойлно уу? Хархны зүс яаж удамшиж байна вэ?
Хариулт: 1-р эмэгчин хархны генотип Аа, эрэгчин аа, хоёрдугаар эмэгчин АА, хар зүс
давамгай, бор нь нуугдмал шинж болно.
4. Булганы мөнгөлөг арьс нь хүрэн (стандарт) арьснаасаа үнэтэй зарагддаг.
Булганы аж ахуйд хүрэн зүсмийн эмэгчин, мөнгөлөг зүсмийн эрэгчин амьтдыг ашиглан ямар
эрлийзжүүлэг хийвэл богино хугацаанд олон мөнгөлөг булга гаргах боломжтой вэ?
Хариулт: стандарт- доминант шинж, шинжилгээний эвцэлдүүлэг хамгийн олон мөнгөлөг
арьс өгнө.
 Цусны бүлэг:
1900 онд К.Ландштейнер хүний цусны бүлгийг нэг генийн гурван аллель тодорхойлдогийг
тогтоожээ. Хүнд IA ба IB кодоминант үйлчилгээтэй, харин эдгээр генүүд I O аллельд давамгайлах
үйлчилгээ үзүүлнэ. Иймээс хүнд цусны 4 бүлэг байдаг.
А бүлэг (2-р) - IAIA болон IAIO генээр, В бүлэг (3-р) - IBIB болон IBIO генээр, АВ бүлэг (4-р) -
IAIB генээр, О бүлэг (1-р) - IOIO генээр тус тус тодорхойлогдоно. Энэ шинж Менделийн хуулийн
дагуу удамшина.
5. Хоёр ба гуравдугаар бүлгийн цустай ээж, ааваас 1-р бүлгийн цустай хүүхэд төрөх
боломжтой юу?
Бодолт: Эцэг, эх нь 2 ба 3-р бүлгийн гомозиготууд (АА,ВВ) байх, эсвэл аль нэг нь
гетерозигот байх тохиолдолд (АО х ВВ) боломжгүй. Эх, эцэг хоёулаа гетерозигот байх (АО х ВО)
үед л 1-р бүлгийн болон бусад бүх бүлгийн цустай хүн төрөх магадлалтай.
Хариулт: Эх, эцэг хоёулаа гетерозигот байх (АО х ВО) үед 1-р бүлгийн цустай хүн төрөх
магадлалтай.
6. 4-р бүлгийн цустай хүүхдийн аав, ээжийн цусны бүлэг ямар байж болох вэ? Генотипийг
бичнэ үү?
2. Аллель биш генийн удамшил
Дигибрид болон полигибрид эрлийзжүүлэг
7. Хар зүс, мушгирсан, урт үсээрээ бусдаас ялгаатай эрэгчин усан гахайгаас дараах
нөхцлүүдэд хэдэн төрлийн гамет авах боломжтой вэ? Үүнд:
А) Бүх гурван шинжээр гомозигот тохиолдолд
Б) Эхний хоёр шинжээр гомозигот, сүүлийн шинжээр гетерозигот тохиолдолд
В) Эхний шинжээр гомозигот, сүүлийн хоёр шинжээр гетерозигот тохиолдолд
Г) Бүх гурван шинжээр гетерозигот тохиолдолд
Хариулт: А). АВС, аbc Б). ABC, Abc, abc, abC В). ABC, ABc, AbC, Abc, aBC, aBc,aBc, abc
Г). ABC, Abc, AbC, Abc, aBC, aBc, abC,abc
8. Цагаан өнгөтэй (W), зээрэнцэг (D) хэлбэртэй хулууг цагаан, бөөрөнхий хулуутай
эрлийзжүүлж дараах удмыг авчээ. Үүнд, 38 цагаан, зээрэнцэг; 36 цагаан, бөөрөнхий; 13 шар,
зээрэнцэг; 12 шар, бөөрөнхий хулуу авчээ. Эцэг, эх удмын генотипийг тогтооно уу?
Бодолт: 1). Аллель биш хоёр генүүд (дигибрид) өгөгдсөн байна. W генээр цагаан буюу
давамгай, альтернатив шинж болох нуугдмал, шар өнгийг - w генээр тус тус тэмдэглэнэ. 2-р
давамгай шинж нь зээрэнцэг- D бол нуугдмал нь бөөрөнхий бөгөөд d аллелиэр тодорхойлогдоно.
2). Менделийн 3-р хуулийн ёсоор дээрх 2 шинж бие биеэсээ хамааралгүй удамшина гэж
үзье. Өгүүлбэрт өгөгдсөн 38:36:13:12 гэсэн харьцааг ашиглан өнгө болон хэлбэрийн шинжүүдийг
тус тусад нь тооцьё. Цагаан:шарын харьцаа 74:25 (3:1), нөгөө шинж болох зээрэнцэг : бөөрөнхий
хэлбэрийнх нь 51:48 (1:1) болж байна.
3). Эхний шинжээр авсан 3:1 харьцаа нь бидний сайн мэдэх гетерозигот
бодгалиудын эрлийзжүүлгийн ( Аа х Аа) үр дүнд гардаг. Харин 1:1 бол сонжих эвцэлдүүлгийн (Аа
х аа) үр дүн билээ. Эндээс эцэг, эхийн генотипийг бичих боломжтой болно.
Хариулт: WwDd x Wwdd
Цагаан, зээрэнцэг Цагаан, бөөрөнхий
9. Эр, эм шувуу хоёулаа хар өдтэй, толгой дээрээ өвөөлж үстэй. Тэдгээрийн дундаас 8 хар,
өвөөлж үстэй, 3 цоохор, өвөөлж үстэй, 2 хар өдтэй, 1 цоохор өвөөлж үсгүй дэгдээхэй гарчээ.
Шинж тэмдгүүд яаж удамшиж байна вэ? Эцэг, эх шувууны генотипийг тогтооно уу?
 Аллель биш генийн харилцан үйлчлэл, хэлбэрүүд
Хам үйлчлэл (комплементац)
10. Нэгэн ургамлын цэцгийн өнгө 2 өөр генээр тодорхойлогдоно. Хөх ба шар өнгийн
цэцэгтэй хоёр цэвэр удмыг хооронд нь эрлийзжүүлэхэд F 1-д ногоон цэцэгтэй ургамлууд гарчээ.
Харин F2 үел 890 ногоон: 311 хөх: 306 шар:105 цагаан удам өгч өнгө задарчээ. Эрлийзжүүлгийн
дүнг тайлбарлана уу?
Бодолт: 1).Дөрвөн фенотип гарсан учраас дигибрид өөрөөр хэлбэл аллель биш генүүдийн
удамшил байна.
2). Гарсан харьцаа Менделийн 3-р хуультай ижил боловч 2 шинжээр задлахад фенотип
(3:1)(3:1) гарах ёстой боловч алга байна. Харин генотип хэвээр байгаа учир энд удамшил нь
харилцан үйлчлэлийн хам үйлчлэл хэлбэрээр явагдсан байна.
Р Aabb x aaBB
хөх шар
F1 AaBb
Ногоон
F2 9A-B- : 3 A-bb : 3 aaB- : 1aabb
Ногоон хөх шар цагаан
3). Төл удамдаа А ба В генүүд хамсаж өөр шинж (ногоон) илрүүлж байгаа учир хам
үйлчлэлээр удамшиж байна.
11. Цагаан цэцэгтэй хоёр өөр сортын вандуйг хооронд нь эрлийзжүүлэхэд 1-р үед улаан
цэцэгтэй ургамал гарчээ. F2 удмын генотип, фенотипийг тодорхойлно уу?
Бодолт: 1).
Р BBdd x bbDD
Цагаан цагаан
F1 BbDd
Улаан
F2 9B-D- : 3B-dd : 3bbD- : 1 bbdd
Улаан цагаан цагаан цагаан
2). Комплементац харилцан үйлчлэл, фенотипийн харьцаа 9 улаан : 7 цагаан.
12.Хулууны зээрэнцэг хэлбэр нь аллель биш 2 давамгай генээр тодорхойлогдоно. Аль нэг
нь генотипэд байхгүй тохиолдолд хулуу дугуй хэлбэртэй болно. Харин хоёр генийн нуугдмал
хослол нь уртассан хэлбэрийг бий болгоно. Дараах эрлийзжүүлгээс гарах төл удмын генотип,
фенотипийг тогтооно уу? Үүнд:
 AaВb х aabb
 AABb x aaBb
Саатуулах үйлчлэл (эпистаз)
13. Улаан буудайн үрийн өнгө 2 хос аллель биш генээр тодорхойлогдоно. Нэг давамгай ген
нь хар, нөгөө давамгай ген нь саарал өнгийг тус тус гаргана. Хар өнгийн ген нь саарлыгаа дарах
үйлчилгээтэй, нуугдмал аллелиуд цагаан өнгийг тодорхойлно. Хар үртэй ургамлуудыг
эрлийзжүүлэхэд 12 хар, 3 саарал,1 цагаан үртэй ургамлуудыг авчээ. Эх, эцэг, төл удмуудын
генотипийг тогтооно уу? Өнгө яаж удамшиж байна вэ?
Бодолт: 1). Өгөгдсөн харьцаанаас эпистаз гэдэг нь харагдаж байна.
2). А –хар, В- саарал, А нь В-гийн үйлчлэлийг дарангуйлна, aabb- цагаан
3). Р AaBb x AaBb
 Хар хар
F 9 A-B- : 3A-bb : 3aaBb : 1aabb
Хар хар саарал цагаан
4). Эпистаз харилцан үйлчлэл, харьцаа 12:3:1

14. Тоть шувууны өдний өнгө нь хоёр өөр хос хромосом дээр байрлах генүүдээр
тодорхойлогдоно. Хоёр давамгай ген хоршвол ногоон, нэг хосын давамгай ген нь нөгөө хосын
нуугдмал гентэй хоршвол шар ба хөх өнгийг, харин хоёр хосын нуугдмал генүүд цагаан өнгийг
тус тус гаргана. Ногоон өдтэй тотийг хооронд нь эвцэлдүүлэхэд ногоон өнгөтэй 55, шар 18, хөх 17,
цагаан өдтэй 6 тоть тус тус гарчээ. Эрлийзжүүлэгт орсон шувуудын генотипийг тогтооно уу?
Олон генийн нэг зэрэг үйлчлэл (полимер)
15. Үнэгний үсний сор өөр өөр хромосом дээр байрлах аллель биш хоёр хос генээр
тодорхойлогдоно. Энэ хоёр генийн давамгай аллелиуд үсний хүрэн сорыг, харин нуугдмал
аллелиуд алтлаг сорыг бий болгоно. Хоёр хос генээр гетерозигот амьтдыг хооронд нь
эрлийзжүүлэхэд ямар удам гарах вэ?
Бодолт: 1). A- хүрэн, B- хүрэн, А-В- хүрэн; aabb- алтлаг сор
2). P AaBb x AaBb
Хүрэн хүрэн
F 9A-B- : 3A-bb : 3aaB- : 1aabb
Хүрэн хүрэн хүрэн алтлаг
15 хүрэн : 1 алтлаг
3). Полимер харилцан үйлчлэл, харьцаа 15:1

3. Хам удамшил
16. Гөлгөр үр (А), сахалтай (C) гомозигот ургамлыг үрчгэр үртэй (а), сахалгүй (с) сортын
ургамалтай эрлийзжүүлжээ. Үрийн гадаргуу, сахлын генүүд нэг хромосом дээр байрлана. F 1 ба F2
–ын генотип ба фенотипийг тогтооно уу? Хэрвээ шинж тэмдгүүд хэлхээгүй бол F 2 – д задрал яаж
явагдах вэ?
АС
Бодолт: 1). А ба С генүүд нэг хромосом дээр хэлхээтэй учраас бичиглэл хийнэ.
АС
А- гөлгөр, а – үрчгэр, С – сахалтай, с - сахалгүй
АС ас
2). Р х
АС ас
АС
F1
ас
Гамет: АС ба ас гэсэн 2 төрөл гарна (хэлхээтэй учраас)
АС АС ас
F2 1 : 2 : 1
АС ас ас
3 гөлгөр,сахалтай : 1 үрчгэр,сахалгүй
3). Шинж тэмдгүүд хэлхээгүй бол F2 –д 9 A-C- : 3A-cc : 3aaC- : 1 aacc Менделийн 3-
р хуулиар салж удамшина.
AB
17. генотип өгөгджээ. А ба В генүүдийн хооронд 10% кроссинговер явагджээ. Ийм
ab
генотипээс хэдэн төрлийн гамет ямар хэмжээтэй үүсэх вэ?
 18. Жимсний ялаанд биеийн зүс, далавчны хэлбэрийн генүүд хэлхээтэй удамшдаг. Саарал
бие харыгаа, урт далавч богиныгоо давамгайлна. Лабораторид дээрх 2 шинжээр гетерозигот,
саарал биетэй, урт далавчтай эм ялааг хар биетэй, богино далавчтай эрэгчин ялаатай эвцэлдүүлж
1394 саарал, урт далавчтай, 1418 хар бие, богино далавчтай, 287 хар бие, урт далавчтай, 288 саарал
бие, богино далавчтай төл ялаа авчээ. Генүүдийн хоорондох зайг олно уу?
Бодолт: 1). В- саарал, b –хар, V- урт далавч, v- богино далавч, хэлхээтэй
BV bv
2). P ♀ x ♂
bv bv
Саарал, урт хар, богино
Гетерозигот гомозигот
BV
F саарал бие, урт далавч – 1394
bv
bv
хар бие, богино далавч -1481
bv
Bv
саарал бие, богино далавч -288 шинэ хоршил (кроссинговероор
bv
үүссэн)
bV
хар бие, урт далавч -287 шинэ хоршил (кроссинговероор
bv
үүссэн)
288+287
3). Хоёр генийн хоорондох зай = ∙ 100 %= 16.8%
3387
‘
4. Хүйстэй хам удамшил
19. Жимсний ялааны эмэгчин нь гомогамет, эрэгчин нь гетерогамет байдаг. Улаан нүдний
давамгай ген (W), цагаан нүдний нуугдмал генүүд (w) Х хромосом дээр байрлана. Тэгвэл дараах
бодгалиудаас ямар гамет бий болохыг тогтооно уу? Үүнд:
a) Цагаан нүдтэй гетерозигот эм ялаанаас
б) Улаан нүдтэй эр ялаанаас
в) Цагаан нүдтэй эр ялаанаас
г) Нүдний өнгөөр эр ялаа гомозигот, эсвэл гетерозигот байж чадах уу?
20. Өнгө ялгахгүй өвчин (дальтонизм) нуугдмал генээр тодорхойлогдох бөгөөд Х
хромосом дээр байрлана. Хэвийн хараатай гэр бүлээс дальтонизмтай хүүхэд төржээ. Эцэг, эхийн
генотип, хүүхдийн хүйсийг тодорхойлно уу?
Бодолт: 1). D- эрүүл, d- өнгө ялгахгүй өвчтэй, Х хромосом дээр байрлана.
2). Р XDXd x XDY
Эрүүл эрүүл
D d D
Гамет X X X Y
D D D d D d
Төрөх боломжтой хүүхдүүд: X X : X X : X Y : X Y
Эрүүл тээгч эрүүл өвчтэй
Охин эрүүл,охин хүү хүү
3). Эх нь эрүүл боловч тээгч байсан байна. Хүү өвчтэй гарна.
 5. Популяцийн генетик
Бидний өмнө үзсэн хуулиуд шинж тэмдгийн удамшил, зүй тогтлыг тайлбарлана. Тэгвэл популяц
дэх генетик бүтэц, генийн удамшлыг өөр хууль тайлбарлана. Популяцийн генетик бүтэц нь ген
болон генотипийн давтамжаар тодорхойлогдоно.
1908 онд английн математикч Харди, герман эмч Вайнберг нар бие биеэсээ хамааралгүй
нэгэн хууль гаргасан нь хожим Харди-Вайнбергийн хууль гэж нэрлэгджээ. Тэд хоорондоо
чөлөөтэй эвцэлдэх боломжтой, хязгааргүй хэмжээтэй популяцид мутаци үүсэхгүй, тодорхой
хэмжээгээр шалгарал явагдахгүй тохиолдолд ген болон генотипийн давтамжууд үеэс үед
өөрчлөгдөхгүй тогтмол байж болохыг
нотолжээ. Жишээ нь, популяцид нэг ген А болон а гэсэн ♂ p ( A) q ( a)
♀
хоёр аллелиэр илэрч байна гэе. Тэдгээрийн давтамж нь p
p(A) p 2 (AA) pq (Aa)
ба q-тэй тэнцүү гэвэл эр ба эм биеэс гарах гаметийн тоо q (a) pq (Aa) q2 (aa)
тус бүрдээ p+q=1 болно. Харин дээрх генүүд гурван
генотип (АА, Аа, аа) үүсгэх бөгөөд тэдгээрийн давтамжийг дараах тэгшитгэлээр илэрхийлж болно.
Үүнд: Давтамж: (p+q)2= p2+2pq+q2 Генүүд: A a AA Aa aa
Популяцид аллелиудын болон генотипүүдийн давтамж ямагт нэгтэй тэнцүү байдаг.
(p+q)2= p2+2pq+q2=1
Популяцид тархсан ген болон генотипийн давтамж тогтвортой хадгалагдах энэхүү хууль нь
хэдийгээр тусгай нөхцөл (популяцийн хэмжээ том байх, мутац, шалгарал, миграц зэрэг эволюц,
генетикийн хүчин зүйлүүд байхгүй байх ёстой гэх мэт) шаарддаг, байгалийн популяцид
тохирохгүй боловч тэдгээрийг судлахад загвар болж өгдөгөөрөө чухал ач холбогдолтой. Онолын
хувьд тухайн популяцийн загварыг гарган практик дээр байгаа байдалтай нь харьцуулан ямар
генетик процесс явагдаж байгааг тогтоох, улмаар цаашид ямар арга хэмжээ авч болох,тактик
боловсруулах боломжийг өгнө.
21. Англид 20 000 хүүхдээс нэг нь альбинизм (пигментгүй) өвчтэй төрдөг. Энэ популяцид
тархсан А болон а генийн давтамжийг олно уу? Альбинизмын генээр тухайн попу ляцид байгаа
гомозигот болон гетерозигот хүний тоог тооцож гаргаарай.
Бодолт: 1). Альбинизм бол нуугдмал генээр тодорхойлогддог учраас а генээр тэмдэглэе.
Өгөгдлөөс нэг өвчтэй гэдэг нь аа фенотип бөгөөд аа=q2 гэсэн үг.
2). Тэгвэл генийн давтамжийг амархан олж болно: 1/ 20000= 0.00005 аа
qa=√0.00005= 0.007071 Эндээс рA= 1-q= 1- 0.007071=0.992929
q=0.007071 p= 0.992929
3). Популяцид байгаа гетерозигот хүний давтамж = 2pq=2∙0.007071∙ 0.992929=0.014042
Гомозигот АА = p2 = 0.9929292 = 0.9859079, 20000 хүнтэй популяцид – 19718 хүн АА-тай
Гетерозигот Аа= 2pq= 0.014042 20000 хүнтэй популяцид –281
Гомозигот аа = 0.00005 20000 хүнтэй популяцид –1
22. АНУ-ын хүн амын 30% нь фенилтиокарбамидын гашуун амтыг мэдэрдэг. Харин 70%
нь энэ амтыг ялгах чадваргүйг тогтоожээ. Энэ амтыг мэдрэх чадвар нуугдмал генээр
тодорхойлогдоно. Популяцид тархсан А, а генүүдийн болон АА, Аа, аа генотипүүдийн
давтамжийг тогтооно уу?