Univerzitet Crne Gore

ARHITEKTONSKI FAKULTET

ARHITEKTONSKA FIZIKA
-Predavanja-
Semestar IV / Studijska god. 2015/2016.

DINAMIČKI FAKTORI ELEMENATA OMOTAČA

U LJETNJEM RAZDOBLJU (TOPLOTNA AKUMULACIJA)
[9]

Predmetni nastavnik:
Prof. dr Dušan Vuksanović, dipl.inž.arh.
 Toplotna izolacija zgrade: predmet standarda

 ANALIZA ELEMENATA OMOTAČA/GRAĐEVINSKIH ELEMENATA (PREGRADA):

• toplotna izolacija građevinskog elementa – pregrade

→ karakteriše je koeficijent prolaza toplote “k” odnosno “U“
→ metode proračuna – u dosadašnjoj praksi: JUS U. J5. 510 :1998
– nakon usvajanja evrop. standarda: EN ISO 6946

• difuzija vodene pare kroz spoljašnje građevinske elemente u zgradama

→ karakterišu je pritisci vodene pare (parcijalni pritisci i pritisci zasićenja)
→ metode proračuna – u dosadašnjoj praksi: JUS U. J5. 520 :1997
– nakon usvajanja evrop. standarda: EN ISO 13788

• toplotna stabilnost spoljašnjih građ. elemenata u ljetnjem razdoblju

→ prigušenje amplitude oscilacije temperature i kašnjenje ove oscilacije na un.površini
→ metode proračuna – u dosadašnjoj praksi: JUS U. J5. 530 :1997
– nakon usvajanja evrop. standarda: EN ISO 13786

 OCJENA analiziranih/izračunatih karakteristika elemenata/konstrukcija vrši se prema

metodama i kriterijumima koje definiše:
→ u dosadašnjoj praksi: Tehnički uslovi za projektovanje i građenje zgrada: JUS U. J5. 600
→ nakon usvajanja evrop. standarda: Pravilnik o minimalnim zahtjevima energetske
efikasnosti zgrada („Službeni list CG“ broj 23/2013)
april, 2016. 2
 Algoritam provjere pojedinačnih građ. elemenata / konstrukcija

1. korak
• Proračun koeficijenta prolaza toplote U
 U < Udozv
√ zahtjev ispunjen: prelazi se na sljedeći korak
− zahtjev nije ispunjen: konstrukcija ne zadovoljava postavljeni zahtjev i iziskuje
korekciju

2. korak
• Postojanje površinske kondenzacije
 (temperatura unutraš. pov. građ.kon.) θi > tr (temperatura rošenja – tačka rose)
√ zahtjev ispunjen: prelazi se na sljedeći korak
− zahtjev nije ispunjen: konstrukcija ne zadovoljava postavljeni zahtjev i iziskuje
korekciju

april, 2016. 3
 Algoritam provjere pojedinačnih građ. elemenata / konstrukcija

3. korak
• Proračun difuzije vodene pare
a. Da li ima kondenzata?
√ nema: prelazi se na sljedeći korak
− ima: konstrukcija ne zadovoljava postavljeni zahtjev i iziskuje dalju provjeru:
b. Proračun upijanja kondenzata
− Da li konstrukcija može da upije kondenzat?
− može: prelazi se na sljedeći korak
− ne može: konstrukcija ne zadovoljava postavljeni zahtjev i iziskuje dalju provjeru:
c. Proračun ljetnjeg isušenja konstrukcije
− Da li kondenzat može da se isuši tokom ljetnjeg perioda (isušenja)?
− može: prelazi se na sljedeći korak
− ne može: konstrukcija ne zadovoljava postavljeni zahtjev i iziskuje korekciju.

april, 2016. 4
 Algoritam provjere pojedinačnih građ. elemenata / konstrukcija

4. Korak
Predmet razmatranja: promjena temperature na unutrašnjoj površini elementa
omotrača
a. Proračun faktora prigušenja amplitude oscilacije temperature ν
− ν > νmin
√ zahtjev ispunjen: prelazi se na sljedeći korak
− zahtjev nije ispunjen: konstrukcija ne zadovoljava postavljeni zahtjev i iziskuje
korekciju
b. Provjera kašnjenja oscilacije temperature η
− η > ηmin
√ zahtjev ispunjen: konstrukcija zadovoljava uslove standarda
− zahtjev nije ispunjen: konstrukcija ne zadovoljava postavljeni zahtjev i iziskuje
korekciju.

april, 2016. 5
 Akumulacija toplote (spoljašnjih) konstrukcija

• Kontrola protoka toplotne energije kroz neku konstrukciju zasniva

se, načelno, na 3 karakteristična mehanizma djelovanja:

– Otpor prolazu toplote (princip djelovanja termoizolacionih

materijala)

– Refleksija toplote (u slučaju prisustva metalnih folija u sklopu

konstrukcija)

– Skladištenje (akumuliranje) toplote – karakteristika masivnih

konstrukcija: sposobnost akumulacije toplote usporava protok
toplotne energije! – značajno za adekvatnu toplotnu stabilnost
konstrukcije!

april, 2016. 6
 Akumulacija toplote (spoljašnjih) konstrukcija

• Akumulacija toplote je svojstvo građevinskih materijala da mogu

prihvatiti dovedenu toplotu, akumulirati je i pri hlađenju okolne
sredine (vazduha) ponovo je predati okolini.

• Količina toplotne energije koja se akumulira u građevinskom

elementu zavisi od razlike temperature elementa i okolnog
vazduha, kao i od specifičnog toplotnog kapaciteta i mase elementa.

• Ovo svojstvo je bitno za zgrade koje se ne griju kontinuirano,

već se grijanje prekida (prekid grijanja tokom noći). Akumulirana
toplota se oslobađa i obezbjeđuje da se temperatura prostorije ne
smanji bitno u periodu prekida. ... korišćenje akumulacije toplote u
zimskom periodu.

april, 2016. 7
 Akumulacija toplote spoljašnjih konstrukcija

• Princip formiranja višeslojne pregrade sa aspekta akumulacije

• Da bi se stvorili što bolji uslovi za akumulaciju toplote,

potrebno je materijale veće gustine u višeslojnim pregradama
postaviti sa unutrašnje strane termoizolacije (TI), odn. na
“toploj strani” pregrade. Ovaj princip dodatno podržava stav
da TI treba, po pravilu, postavljati sa spoljašnje strane
elementa omotača.

• Stvaranje uslova za što veću akumulaciju toplote u

unutrašnjim slojevima pregrada obezbjeđuje povoljne uslove
za ostvarivanje toplotnog komfora i povećava energetsku
efikasnost.

april, 2016. 8
 Toplotna akumulacija u ljetnjem periodu
• Toplotno - difuzni tokovi kroz omotač ljeti su obrnuti od zimskih: toplota i
vlaga ljeti prolaze iz okoline ka unutrašnjem prostoru.

• Toplota zagrijane fasade (elementa omotača) prenosi se (tokom dana)

na unutrašnju površinu što dovodi do zagrijavanja prostorije.

 Shodno tome, sa aspekta akumulacije toplote, postavljaju se zahtjevi za

omotač:
• do zagrijavanja unutrašnje površine omotača treba da dođe što
kasnije (kad vanjska temperatura opadne - predveče),
• omotač treba da obezbijedi da temperatura unutrašnje površine zida
bude što niža (aspekt toplotnog komfora ljeti)

• Zagrijavanje i akumulacija toplote u omotaču zgrade zavisi od:

 vrste materijala,
 boje,
 strane svijeta (izloženost direktnom sunčevom zračenju), i
 temperature vazduha.
april, 2016. 9
 Provjera ljetnje toplotne stabilnosti spoljašnjih
konstrukcija
• Predmet razmatranja je oscilacija temperature na unutrašnjoj površini
elementa omotača, kao posljedica promjene temperature vazduha
tokom (karakterističnog) ljetnjeg dana (24h).

• Oscilacija temperature razmatra se kao odstupanje iznad ili ispod nivoa

srednje temperature tokom dana (amplituda).
 Period vremena koji prođe između nastanka promjene kod spoljašnjeg
vazduha i promjene na unutrašnjoj površini elementa omotača
predstavlja vremenski pomak faze ili kašnjenje oscilacije temperature
(vremenski odloženo zagrijavanje unutrašnje površine).
 Kašnjenje oscilacije temperature prati prigušenje (smanjenje) amplitude
oscilacije temperature na unutrašnjoj površini elementa omotača
(smanjena temperaturska promjena na unutrašnjoj površini).
• Opisani efekti akumulacije karakterišu omotač zgrade izveden od
materijala velike gustine i velikog toplotnog kapaciteta.
april, 2016. 10
 Provjera ljetnje stabilnosti spoljašnjih građ.elem./konstrukcija
(izloženih sunčevom zračenju)

• Provjera ljetnje stabilnosti konstrukcije se svodi na provjeru njenih

mogućnosti akumulacije toplote.

• JUS.U.J5.530 – definiše konkretne metode i uslove proračuna

karakterističnih parametara ν, η

• Proračun:
faktor prigušenja oscilacije temperature ν izražava se odnosom
ν = tem / tom
 tem amplituda oscilacije temperature spoljašnjeg vazduha
 tom amplituda oscilacije temperature unutrašnje površine pregrade

april, 2016. 11
 Provjera ljetnje stabilnosti spolj. građ.elem. / konstrukcija
(izloženih sunčevom zračenju) (2)
• Kašnjenje oscilacije temperature η (vremenski interval između trenutka
pojave temperaturske promjene na unutrašnjoj površini pregrade i
trenutka pojave promjene temperature spoljašnjeg vazduha koja je
izazvala promjenu na unutrašnjoj površini)

•Za masivnu konstrukciju

je karakteristično da će
svaki sloj materijala:
prvo apsorbovati dio
toplote, čime će se povećati
temperatura datog sloja, pa
tek onda dalje prenijeti
toplotu na sljedeći sloj
 akumulirana toplota će
se emitovati sa znatnim
vremenskim pomakom!!

april, 2016. 12
 Provjera ljetnje stabilnosti spolj. građ.elem. / konstrukcija
(izloženih sunčevom zračenju) (3)

• Uslovi proračuna:
• U proračunu se ne uzimaju u obzir slojevi pregrade tanji od 0,02m
(malteri, premazi, parne brane,...), osim ako se ne radi o termoizolacionim
materijalima čija je vrijednost koeficijenta toplotne provodljivosti λ manja
od 0,1 W/mK

• Za potrebe ovog standarda se usvaja:

− za vertikalne konstrukcije (zidove): αi = 8,0 W/m2K; αe = 11,5W/m2K
− za horizontalne konstrukcije (tavanice): αi = 6,0 W/m2K; αe = 11,5 W/m2K

april, 2016. 13
 Provjera ljetnje stabilnosti spolj. građ.elem. / konstrukcija
(izloženih sunčevom zračenju) (4)

• Faktor prigušenja oscilacije temperature „ν“ proračunava se prema

sljedećim izrazima, u zavisnosti od broja slojeva elementa omotača:
S + α𝑖 · (α𝑒 + U) 𝑥
− Jednoslojna pregrada: 𝜈 = 0,9 · ·e
S + U · α𝑒

S1 + α𝑖 S2 + U1 α𝑒 + U2 𝑥
− Dvoslojna pregrada: 𝜈 = 0,9 · · · ·e
S1 + U1 S2 + U2 α𝑒

S1 + α𝑖 S2 + U1 S𝑛 + U𝑛−1 α𝑒 + U𝑛 𝑥
− Višeslojna pregrada: 𝜈 = 0,9 · · ··· · ·e
S1 + U1 S2 + U2 S𝑛 + U𝑛 α𝑒
𝑛
𝑗=1 D𝑗
𝑥=
2
• 𝑺𝟐𝟒,𝒋 - upijanje toplote od strane materijala u sloju konstrukcije tokom 24 h.
𝑊
• 𝑆24,𝑗 = 0.0085 ∙ 𝜆𝑗 ∙ 𝜌𝑗 ∙ 𝑐𝑗
𝑚2 ∙𝐾
• 𝐷𝑗 = 𝑆24,𝑗 · 𝑅𝑗 Dj – indeks toplotne inercije j-tog sloja pregrade
april, 2016. 14
 Provjera ljetnje stabilnosti spolj. građ.elem. / konstrukcija
(izloženih sunčevom zračenju) (4)
• Koeficijent upijanja toplote
− prvi sloj:
𝐷1 ≥ 1 𝑈1 = 𝑆1
𝑅1 ∙ 𝑆12 + 𝛼𝑖
𝐷1 < 1 𝑈1 =
1+ 𝑅1 ∙ 𝛼𝑖

− drugi sloj:
𝐷2 ≥ 1 𝑈2 = 𝑆2
𝑅2 ∙ 𝑆22 + 𝑈1
𝐷2 < 1 𝑈2 =
1+ 𝑅2 ∙ 𝑈1

− j-ti sloj:
𝐷𝑗 ≥ 1 𝑈𝑗 = 𝑆𝑗
Napomena: Faktor prigušenja
𝑅𝑗 ∙ 𝑆𝑗 2 + 𝑈𝑗−1 oscilacije temperature je
𝐷𝑗 < 1 𝑈𝑗 = bezdimenzionalna veličina
1+ 𝑅𝑗 ∙ 𝑈𝑗−1

april, 2016. 15
 Provjera ljetnje stabilnosti spolj. građ.elem. / konstrukcija
(izloženih sunčevom zračenju) (5)

• Kašnjenje oscilacije temperature predstavlja vremenski interval

između trenutka pojave temperaturne promjene na unutrašnjoj
površini pregrade i trenutka pojave promjene temperature
spoljašnjeg vazduha (koja je izazvala promjenu na unutrašnjoj
površini).

• Proračun kašnjenja oscilacije temperature „η“ se vrši pomoću

izraza:
1 𝑛 𝛼𝑖 𝑈𝑛
• 𝜂 = 40,5 ∙ 𝑗=1 𝐷𝑗 − 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 + 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔
15 𝛼𝑖 +𝑈1 ∙ 2 𝑈𝑛 +𝛼𝑒 ∙ 2

• Kašnjenje oscilacije temperature η iskazuje se u h.

april, 2016. 16
 JUS UJ5. 530 ... izvod

april, 2016.
17
 Provjera ljetnje stabilnosti spolj. građ.elem. / konstrukcija
(izloženih sunčevom zračenju) (6)

• JUS.U.J5.600 – definiše granične uslove koje neka konstrukcija treba da

zadovolji:

 Ako je faktor prigušenja oscilacije temperature ν krovova veći od 45, a ν

zidova veći od 35, ne postavljaju se zahtjevi za η (kašnjenje oscilacije temp.)

 Za spoljašnje građevinske konstrukcije koje u sastavu imaju ventilisani

vazdušni sloj ili imaju ekran (zaklon), prema JUS U.J5.510 (osim za slučaj
sasvim slabo ventilisanih konstrukcija) ne postavljaju se zahtjevi u pogledu
faktora prigušenja oscilacije temperature, uz uslov:
 da površinska masa konstrukcije, bez spoljnje obloge, ne smije biti manja
od 100 kg/m2,
 da u istom slučaju koeficijent prolaza toplote U mora biti manji od 0,35
W/m2K.

april, 2016. 18
 Tehnički uslovi za građ.elemente / konstrukcije
(izložene sunčevom zračenju)

• Sve zastakljene površine (osim sjeverne, sjeveroistočne i

sjeverozapadne orijentacije) u boravišnim prostorijama moraju imati
netransparentnu spoljašnju zaštitu od direktnog sunčevog
zračenja (!) u ljetnjem periodu.

• Dozvoljena je zaštita od sunčevog zračenja i između stakala, ako

se uređaj za zasjenčenje koristi u zimsko doba kao dio sistema za
prirodno grijanje suncem – pasivni princip.

april, 2016. 19
 Korišćenje efekata akumulacije toplote u tradiciji

• Koristi od akumulacije toplote najviše se ispoljavaju u toplim i

suvim klimatima (velike temperaturne promjene dan-noć): kod
višeslojnih konstrukcija dinamički efekat ne zavisi samo od vrste
i debljine materijala nego i od njihovog redoslijeda u konstrukciji!

april, 2016. 20