ΓΕΝΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ Ι

Μάθημα 2ο
Ευθύγραμμη Κίνηση

Διδάσκουσα
Πρασσά Βάϊα
Δρ. Φυσικής, vprassa@uth.gr
 Μέση ταχύτητα
Μέση Ταχύτητα: ορίζουμε μια διανυσματική ποσότητα,
της οποίας η συνιστώσα x είναι η μεταβολή του x (Δx)
μέσα σε κάποιο χρονικό διάστημα διαιρεμένη με το
χρονικό διάστημα (Δt).

•  Διαστάσεις μήκους/χρόνου. Στο SI [m/s].

•  Ρυθμό μεταβολής της θέσης με το χρόνο
•  Ανεξάρτητη από τη διαδρομή τού κινητού ανάμεσα στο
Ρ1 και στο P2 (ανάλογη προς την μετατόπιση, Δx, η
οποία εξαρτάται μόνο από τις αρχικές και τις τελικές
συντ/νες τού σώματος.
•  H μέση ταχύτητα ενός σώματος που επιστρέφει στο
σημείο από το οποίο ξεκίνησε είναι μηδέν (η μετατόπιση
τής τροχιάς είναι μηδέν).
•  Δεν πρέπει να συγχέετε τη μετατόπιση με την απόσταση
που διήνυσε το κινητό. Δεν μας δίνει λεπτομέρειες για
την κίνηση ανάμεσα στο Ρ1 και στο P2 .
•  Η μέση ταχύτητα σε 1D μπορεί να είναι θετική ή
αρνητική, ανάλογα με το πρόσημο τής μετατόπισης.
 Στιγμιαία ταχύτητα
Ονομάζουμε στιγμιαία ταχύτητα την ταχύτητα ενός σώματος
σε μια οποιαδήποτε χρονική στιγμή ή, ισοδύναμα, για
οποιοδήποτε σημείο τής γραφικής παράστασης απόστασης-
χρόνου. Η παραπάνω έννοια αποκτά ιδιαίτερη σημασία όταν
η μέση ταχύτητα δεν είναι σταθερή.
Είναι τo όριο της μέσης ταχύτητας vav για Δt à0

•  Η στιγμιαία ταχύτητα, όπως και η μέση ταχύτητα είναι

διανυσματική ποσότητα.
•  Μπορεί να είναι θετική ή αρνητική.
•  Στο διάγραμμα μιας συντεταγμένης σαν συνάρτησης του
χρόνου η στιγμιαία ταχύτητα σε κάθε σημείο ισούται με
την κλίση της εφαπτομένης της καμπύλης σ' εκείνο το
σημείο.
•  Διαστάσεις μήκους/χρόνου. Στο SI [m/s].

Υπολογισμός της μετατόπισης από την συναρτησιακή

εξάρτηση της ταχύτητας από το χρόνο
 Μέση & Στιγμιαία επιτάχυνση
Όταν η ταχύτητα κινούμενου σώματος μεταβάλλεται με
το χρόνο, λέμε ότι το σώμα επιταχύνεται.
Ορίζουμε τη μέση επιτάχυνση αav του σωματίου, καθώς
αυτό κινείται από το σημείο Ρ 1 στο P 2 , ως το
διανυσματικό μέγεθος του οποίου η συνιστώσα x είναι ο
λόγος της μεταβολής της συνιστώσας x της ταχύτητας,
Δv = v2- v1 , προς το χρονικό διάστημα Δt = t2 – t1:

•  Περιγράφει το ρυθμό μεταβολής της ταχύτητας με το

χρόνο.
•  Διανυσματικό μέγεθος.
•  Μονάδες μέτρησης στο SI [m/s2]

Η στιγμιαία επιτάχυνση στο σημείο Ρ1 είναι το όριο στο

οποίο πλησιάζει η μέση επιτάχυνση καθώς το χρονικό
διάστημα πλησιάζει το μηδέν:

Υπολογισμός της ταχύτητας από τη χρονική εξάρτηση

της επιτάχυνσης
 Μέση & Στιγμιαία επιτάχυνση

Η στιγμιαία επιτάχυνση α = dυ/dt μπορεί να εκφραστεί ως

Υπολογισμός της ταχύτητας από τη χωρική εξάρτηση της επιτάχυνσης

 Κίνηση με σταθερή επιτάχυνση
Η απλούστερη επιταχυνόμενη κίνηση είναι η ευθύγραμμη κίνηση με
σταθερή επιτάχυνση· στην περίπτωση αυτή η ταχύτητα
μεταβάλλεται με τον ίδιο ρυθμό κατά τη διάρκεια της κίνησης.
Μπορούμε να αντικαταστήσουμε τη μέση επιτάχυνση αav με τη
σταθερή (στιγμιαία) επιτάχυνση α

t1=0:

Σε αυτή την ειδική περίπτωση, η μέση ταχύτητα για οποιοδήποτε χρονικό διάστημα είναι
απλώς ο μέσος όρος των ταχυτήτων στην αρχή και το τέλος του διαστήματος αυτού

και

Όμοια καταλήγουμε από τη συναρτησιακή σχέση της ταχύτητας και της θέσης
Κίνηση με σταθερή επιτάχυνση
Κίνηση με σταθερή επιτάχυνση
Κίνηση με σταθερή επιτάχυνση
 Ελεύθερη πτώση
•  Όλα τα σώματα πέφτουν με την ίδια επιτάχυνση από την
ίδια θέση, ανεξάρτητα από το μέγεθος ή το βάρος τους. Αν
η απόσταση, που διανύεται κατά την πτώση είναι μικρή σε
σχέση με την ακτίνα της Γης, η επιτάχυνση είναι σταθερή.

•  Ένα σώμα που ρίχνεται προς τα πάνω (ή προς τα κάτω)

υφίσταται την ίδια επιτάχυνση με ένα αντικείμενο που
αρχίζει να πέφτει ενώ αρχικά ήταν ακίνητο. Οποιοδήποτε
αντικείμενο, από τη στιγμή που βρεθεί σε κατάσταση
ελεύθερης πτώσης, υφίσταται επιτάχυνση προς τα κάτω. Η
επιτάχυνση αυτή ισούται με την βαρυτική επιτάχυνση g.

•  Η κίνηση ενός σώματος που πέφτει ελεύθερα είναι

ισοδύναμη με την κίνηση σε μια διάσταση με σταθερή
επιτάχυνση εάν αγνοήσουμε την αντίσταση τού αέρα
καθώς και τη μεταβολή τής g συναρτήσει τού υψομέτρου.
Ελεύθερη πτώση
 Σχετική ταχύτητα στην ευθύγραμμη κίνηση
Όταν δυο παρατηρητές μετρούν την ταχύτητα κινούμενου σώματος βρίσκουν
διαφορετικά αποτελέσματα στην περίπτωση που ο ένας παρατηρητής κινείται σε σχέση
με τον άλλον. Η ταχύτητα, που βλέπει ένας ορισμένος παρατηρητής, καλείται ταχύτητα σε
σχέση με αυτόν το συγκεκριμένο παρατηρητή ή απλώς σχετική ταχύτητα.
Παράδειγμα: Μια γυναίκα περπατάει με ταχύτητα 1,0 m/s στο διάδρομο τρένου, που
κινείται με ταχύτητα 3,0 m/s. Ποια είναι η ταχύτητα της γυναίκας;

Πρόκειται για αρκετά απλή ερώτηση που όμως δεν έχει μια μοναδική απάντηση.
²  Ταξιδιώτης στο τρένο που κάθεται στο τραίνο: η γυναίκα φαίνεται πως κινείται με 1,0
m/s.
²  Ποδηλάτης έξω από το τρένο: τη βλέπει να κινείται με 1,0 m/s + 3,0 m/s = 4,0 m/s.
²  Παρατηρητής σε άλλο τρένο: διαφορετική απάντηση.

Η ταχύτητα είναι διαφορετική για διαφορετικούς παρατηρητές.

•  Πρέπει να καθορίσουμε ποιον παρατηρητή εννοούμε.

•  Κάθε παρατηρητής, που κατ αρχή διαθέτει μεζούρα και χρονόμετρο, αποτελεί ένα
σύστημα αναφοράς. Δηλαδή, ένα σύστημα συντεταγμένων μαζί με ένα χρονόμετρο
αποτελούν σύστημα αναφοράς.
 Σχετική ταχύτητα στην ευθύγραμμη κίνηση
Αν Α το σύστημα αναφοράς του ποδηλάτη (ακίνητο σε σχέση με το έδαφος) και Β το
σύστημα αναφοράς του κινούμενου τρένου. Στην ευθύγραμμη κίνηση, η θέση σημείου Ρ
σε σχέση με το σύστημα αναφοράς Α δίνεται από την απόσταση xΡ/Α (τη θέση του Ρ ως προς
το Α ) ενώ η θέση του Ρ σε σχέση με το σύστημα Β δίνεται από την απόσταση xP/B. Η
απόσταση της αρχής του Β από την αρχή του Α (θέση του Β ως προς το Α) είναι xB/Α

Η ταχύτητα του Ρ σε σχέση με το σύστημα Α συμβολίζεται με vP/A και είναι η χρονική

παράγωγος της απόστασης xΡ/Α (με τον ίδιο τρόπο υπολογίζουμε και τις άλλες ταχύτητες),
 Κίνηση στο επίπεδο
Για να περιγράψουμε την κίνηση σωματίου, που βρίσκεται στο
σημείο Ρ στο χώρο, πρέπει πρώτα να μπορούμε να περιγράψουμε
τη θέση του σωματίου.
Το διάνυσμα θέσης r σημείου Ρ είναι ένα διάνυσμα που
κατευθύνεται από την αρχή του συστήματος συντεταγμένων προς
το σημείο,

Καθώς το σημείο Ρ κινείται, η τροχιά του είναι εν γένει

καμπύλη. Κατά τη διάρκεια ενός χρονικού διαστήματος Δt το
σωματίδιο κινείται από το σημείο Ρ1, που έχει διάνυσμα θέσης r1,
στο Ρ2 με διάνυσμα θέσης r2. Η μεταβολή θέσης (μετατόπιση) του
σωματίου κατά τη διάρκεια αυτού του χρονικού διαστήματος είναι

Ορίζουμε τη μέση ταχύτητα υav μέσα σ' αυτό το χρονικό διάστημα

σαν τη μετατόπιση διαιρεμένη με το χρονικό διάστημα:
 Κίνηση στο επίπεδο
Ορίζουμε τη στιγμιαία ταχύτητα σαν το όριο της μέσης ταχύτητας, όταν το χρονικό
διάστημα πλησιάζει το μηδέν:

Καθώς Δtà Ο, τα σημεία Ρ1 και Ρ2 όλο και πλησιάζουν μεταξύ τους.

Στο όριο, το διάνυσμα Δr γίνεται εφαπτόμενο στην καμπύλη. Η
κατεύθυνση της μετατόπισης Δr στο όριο είναι επίσης ίδια με την
κατεύθυνση της στιγμιαίας ταχύτητας υ.

Συμπέρασμα: Σε κάθε σημείο της τροχιάς το διάνυσμα της

στιγμιαίας ταχύτητας εφάπτεται στην τροχιά.

Οι συνιστώσες στιγμιαίας ταχύτητας υ είναι απλώς οι χρονικές

παράγωγοι των συντεταγμένων x, y και z, δηλ.

ή
 Κίνηση στο επίπεδο
Το μέτρο υ του διανύσματος της στιγμιαίας ταχύτητας υ δίνεται από
το Πυθαγόρειο θεώρημα, δηλ.

Για σωμάτιο που κινείται στο επίπεδο xy κι επομένως οι

συνιστώσες z και υz μηδενίζονται. Επομένως, το μέτρο του
διανύσματος υ είναι

και η κατεύθυνσή του δίνεται στο σχήμα από τη γωνία α,

 Κίνηση στο επίπεδο
Ορίζουμε τη μέση επιτάχυνση αav του σωματιδίου κατά την κίνησή
του από το σημείο Ρ1 στο Ρ2 σαν τη διανυσματική διαφορά
ταχυτήτων v2 – v1, διαιρεμένη με το χρονικό διάστημα t1 – t2 :

Ορίζουμε τη στιγμιαία επιτάχυνση α στο σημείο Ρ1 σαν το όριο της

μέσης επιτάχυνσης όταν το σημείο Ρ2 πλησιάζει στο Ρ1 και οι
ποσότητες Δυ και Δt προσεγγίζουν το μηδέν:

Tο διάνυσμα της επιτάχυνσης πρέπει πάντα να κατευθύνεται

προς την κοίλη μεριά της τροχιάς.
Όταν ένα σωματίδιο κινείται σε καμπύλη τροχιά έχει πάντα μη
μηδενική επιτάχυνση, ακόμα κι όταν το μέτρο της ταχύτητάς του
παραμένει σταθερό.
Οι συνιστώσες της επιτάχυνσης,

Άρα,