ნინო შერგელაშვილი

01311106223

ძველი ეგვიპტის სამართლებრივი მოძღვრებები

სამართლის განვითარება ადამიანის აზროვნების განვითარებას ბუნებრივად

მოსდევს, სანამ სახელმწიფოები ჩამოყალიბდებოდნენ და კონტროლის
შესაძლებლობა იარსებებდა, ადამიანებს სჭირდებოდათ ერთმანეთისგან დამცავი
ძალა, დანაშაულის ჩადენისგან კი ემპათია ყველას ვერ გააჩერებს, ზოგისთვის შიშის
ჩანერგვაც საჭირო იყო, ყველაზე საშიში კი ის არის, რაც ადამიანისთვის უხილავია,
მაგრამ მასზე მაღლა დგას, არსებობს თუ არა ასეთი რამ სინამდვილეში – ეს ნაკლებად
მნიშვნელოვანია, მთავარია ის რწმენა, რომელიც სწორედ ამ საჭირო შიშს ნერგავს. ეს
არის პოლიტიკა, ეს არის სამართალი, ეს არის რელიგია.
გასაკვირი არ უნდა იყოს, რომ პირველი (ჩვენთვის ცნობილი) სამართლებრივი
მოძღვრებები რელიგიურ რწმენას ეფუძნება, ეს სამართლებრივი მოძღვრებები
თავდაპირველად ძველ ეგვიპტეში წარმოიშვა.
თავდაპირველად ეგვიპტე ორ ნაწილად იყო დაყოფილი, ორ სახლემწიფოდ, ეს იყო
სამხრეთ ეგვიპტე – განვითარებული სამხედრო კუთხით, და ჩრდილოეთ ეგვიპტე –
განვითარებული კულტურულად. მოგვიანებით სამხრეთ ეგვიპტემ დაიპყრო ჩრდილო
ეგვიპტე. ძველი ეგვიპტელი ხალხის შთამომავლები კოპტები არიან.
ეგვიპტელი ხალხის რელიგიური რწმენის შესახებ ინფორმაცია საზოგადოებისთვის
ხელმისაწვდომი გახდა ნაპოლეონის ეგვიპტეში ლაშქრობის შემდეგ. მისმა
ჯარისკაცებმა აღმოაჩინეს ქვაზე ამოტვიფრული ტექსტი ბერძნულ და ძველეგვიპტურ
ენებზე. ეს ტექსტი გაშიფრა ფრანგმა მეცნიერმა შამპოლიომ.
ეგვიპტეში ხალხისთვის მთავარი იყო სულიერი სიწმინდე. მათი სულიერი მეთაურები
კი ქურუმები იყვნენ. ქურუმები იყვნენ განსწავლული ფილოსოფოსები, ანალიტიკოსები,
“ჩვეულებრივ” ხალხთან შედარებით ბევრად უფრო გამჭრიახი და გონებამახვილი
პირები. ფარაონები სწორედ მათი მოწაფეები იყვნენ და დიდებასა და ხალხის
თაყვანისცემას მათი წყალობით მოიპოვებდნენ. ეგვიპტელი ქურუმები თავიანთ ცოდნას
უცხოელებს არ უზიარებდნენ, მათი მოწაფეები ფარაონების გარდა იყვნენ ბერძენი
ფილოსოფოსებიც, თუმცა მათთვის მიწოდებული ცოდნის დიდი ნაწილი ტყუილი იყო.
მაგალითად, ძვ. წ. V საუკუნეში ქურუმების მოწაფე ცნობილი ბერძენი ფილოსოფოსი
და ისტორიკოსი ჰეროდოტე იყო, რომელსაც ქურუმებმა ღმერთების შესახებ ცრუ
ინფორმაცია გაუზიარეს.
ქურუმები ქადაგებდნენ მრავალღმერთიან რელიგიას, მიუხედავად იმისა სჯეროდათ
მათ ამ ღმერთების არსებობისა თუ არა, ხალხს იმდენად აჯერებდნენ, რომ ისინი ამ
ღმერთების თაყვანისცემითა და შიშით ცხოვრობდნენ, მათ სწამდათ, რომ მხოლოდ
ქურუმებს შეეძლოთ ღვთაებრივი სამყაროს შეცნობა.
რელიგია იყოფოდა ორ ნაწილად – ეზიოთერულ, ანუ დაფარულ, ნაწილად, რომლის
შეცნობაც მხოლოდ ქურუმებს შეეძლოთ, და ეგზოთერულ, გარეგან, ნაწილად,
რომელიც ყველასთვის ცნობილი იყო.
ეგვიპტელთა აზრით ღმერთების სამყოფელს “ური” წოდებოდა,რაც “ძველ ადგილს”
ნიშნავს. ჰელიოპოლისში, ეგრედ წოდებულ “მზის ქალაქში” იმყოფებოდა ცხრა
ღმერთის პანთეონი, ამ ღმერთთაგან მთავარი, ატუმი, მზის ღმერთი, ქაოსისგან
წარმოიშვა, მან საკუთარი თავის დაყოფით შექმნა ორი ღმერთი, ტყუპები, შუ და
ტეფნუტი - ღვთაებრივი წყვილი, რომელიც დედამიწასადა ცას შორის სივრცეს
წარმოადგენდა. ამ წყვილმა შვა ტყუპები გები და ნუტი, ცისა და დედამიწის ღმერთები.
მათ მოჰყვათ სეთი, ისიდა, ნეფთისი და ოსირისი.
ოსირისის, სეთისა და ისიდას შესახებ მითი გამოირჩევა სიმბოლიზმითა და
მეტაფორებით. ცნობილმა ფილოსოსფოსმა, პლუტარქემ მითის ორი ვერსია
გააერთიანა და შედეგად წარმოაჩინა ისტორია, რომელშიც ადამიანის მატრეიალური
მხარე ძლევს ადამიანის სულიერ მხარეს, სულიერი მხარის აღზევებას ხელახლა
სიყვარული ახერხებს. მითში სეთი (მატერიალური მხარე) კლავს ძმას, ოსირისს
(სულიერ მხარეს), რომელსაც შემდგომში ერთგული ცოლი, ისიდა (სიყვარული),
აცოცხლებს.
პირველი ფარაონები ძველი ეგვიპტელი ხალხის რწმენით სწორედ ღმერთები
იყვნენ. ქურუმები ფარაონების ღვთაებებად ასაღებდნენ, მათი სულები ცოცხლობდნენ
მარადიულად და უკვდავად. საინტერესოა მათი სულიერი მხარის გამოხატვა – სულიერ
საწყისს ახასიათებს სინტრეტიზმი. მათ სულებს შეეძლოთ ნებისმიერი ფიზიკური
სხეულის ავატარად გამოყენება. ყოველ შემდეგ ფარაონში ცოცხლობდა წინას სული.
ეგვიპტელებს სწამდათ, რომ გარდაცვალების შემდეგ იალუს მინდვრებზე
მოხვდებოდნენ ისინი, ვისაც წმინდა სული ჰქონდათ. ამის გამო ემორჩილებოდნენ
ისინი კანონებს.

იალუს მინდვრების შესახებ ინფორმაციის მოპოვება შესაძლებელია

“მიცვალებულებთა წიგნში”. ოფიციალური ეგვიპტური იდეოლოგიის თანახმად
მიწიერი ცხოვრება იყო მხოლოდ მონაკვეთი ადამიანის სულის არსებობის პერიოდისა.
სული მარადიულად ცხოვრობდა, გარდაცვალების შემდეგ მიცვალებულთა ღმერთის ,
ოსირისის, სამსჯავრო უნდა გაევლო. ოსირისს თან ახლდა 45 დემონი, ძაღლისთავიანი
ადამიანი – ანუბისი, ამ სამსჯავროზე ადამიანის სულს უნდა დაემტკიცებინა, რომ
უცოდველად იცხოვრა და კანონები არ დაურღვევია, მის გულს სამართლიანობის
ქალღმერთი, მაატი, დადებდა სასწორის ერთ მხარეს, მეორე მხარეს კი ფრინველის
ბუმბულს, თუ ბუმბული გადაწონიდა გულს მაშინ სული წმინდად ჩაითვლებოდა.
მხოლოდ ამის შემდეგ შეძლებდა ის იალუს მინდვრებზე – ძველი ეგვიპტელების
სამოთხეში – მოხვედრას.

აღსანიშნავია, რომ დიდი ხნის განმავლობაში ეგვიპტელების გარდა არც ერთ ერს
ჰქონია რელიგია, რომლის მიხედვით ადამიანის დედამიწაზე არსებობის
განმავლობაში მორალური და ეთიკური ნორმების დაცვა განსაზღვრავდა მისი
მარადიული სულის სამყოფელს, სანამ ქრისტიანობა არ წარმოიშვა. ეს ნამდვილად
გონივრული ხერხი იყო ქაოსის თავიდან ასარიდებლად.
“მიცვალებულთა წიგნის” მიხედვით სამსჯავროზე წარდგენილ სულს შემდეგი
სიტყვები უნდა წარმოეთქვა:
“სალამი შენ, დიადო ღმერთო, ორი სიმართლის მეუფევ. მე მოვედი, რათა შენი
მშვენება ვიხილო. ჩემთვის ცნობილია შენი სახელი, ჩემთვის ცნობილია ორმოცდაორი
ღმერთის სახელი, რომლებიც იმყოფებიან აქ, ორი სიმართლის მხარეში -ისინი ელიან
მათ, ვისაც ბოროტება აქვს ჩადენილი და სვამენ მათ სისხლს მათი უნნეფერის წინაშე
წარსდგომის დღეს – თქვენ ცნობილი ხართ ჩემთვის, სამართლის მეუფეებო. თქვენთან
მოვედი სიმართლით, თქვენი გულისათვის უარვყავ უსამართლობა .

მე არ ჩამიდენია ბოროტება.
მე არ ჩემიდენია ცოდვა წმინდა ადგილას.
მე არ მიყვარდა მკრეხელობა.
მე არ დამიჩაგრავს სუსტი.
მე არ გამაჩნია ცოდვა ღმერთების წინაშე.
მე არ დამიჩაგრავს მონა ბატონის თანდასწრებით.
მე არ ვყოფილვარ არავის ავადმყოფობის მიზეზი.
მე არ მომიკლავს.
მე არ მიბრძანებია არავის მოკვლა.
მე არავისთვის მიმიყენებია ტანჯვა.
მე არ ვაზიანებდი სატაძრო ბეღლებს.
მე არ ვაზიანებდი ღმერთების სამსხვერპლო პურს.
მე არ მიმითვისებია მიცვალებულთა ქონება.
მე არ ჩამიდენია მრუშობა.
მე არ მქონდა ბილწი ენა.
მე არასოდეს მომიტყუილებია წონაში.
მე არასოდეს ჩამიქრია სამსხვერპლო ცეცხლი.
მე არასოდეს გამომიტოვებია მსხვერპლის შეწირვა.
მე სუფთა ვარ, მე სუფთა ვარ, მე სუფთა ვარ…
მე არაფერი შემემთხვევა ამ ქვეყანაში, ორი სიმართლის მხარეში, რადგან ჩემთვის
ცნობილია დიდი ღმერთის ორმოცდაორი თანამდგომის სახელები.”
- A.W. Budge, The Book of the Dead (ტექსტის თარგმანი მ. ხვედელიძე).

ეს შეიძლება ჩაითვალოს ძველი ეგვიპტის სამართლის წიგნად. სხვა

სამართლებრივი მოძღვრებები წერილობით მხოლოდ დარიგებების სახით გვხვდება,
რომლებიც ასევე ღვთაებრივ სამართალს იზიარებენ. ერთ-ერთი მათგანია ვეზირის ,
ტახოტების, 37 დარიგება შვილისადმი – ეს დარიგებები თავმდაბლობასა და სულის
ამაღლებისთვის აუცილებელი თვისებების შესახებ ქადადებენ. ამას გარდა
შემორჩენილია მეფე ახტოის შვილისადმი მიმართული დარიგებები. ორივე ნაწერი
დაახლოებით ძვ. წ. 22-ე, 21-ე საუკუნეებით თარიღდება.

ამ რელიგიური და სულიერი რწმენებით წარმოიშვა სამართალი ძველ ეგვიპტეში,

ფაქტობრივად რელიგია იყო სამართალიც და პოლიტიკაც. ეს რელიგიური რწმენა
მხოლოდ მოკლე დროით, ფარაონ ახნატონის, პირველი რეფორმატორის სახელით
ცნობილი მონარქის მმართველობის პერიოდში იყო “შერყეული”, მან შემოიღო
ერთღმერთიანობა, თუმცა მისი მმართველობის 17 წლიანი პერიოდის
დასრულებისთანავე ძველი ეგვიპტე დაუბრუნდა თავდაპირველ რელიგიურ რწმენებს
და დაიწყო ახნატონის სახელის დევნა.

შეიძლება ითქვას, დღევანდელი სამართალი არ იარსებებდა ეგვიპტელი ქურუმების

ფილოსოფიისა და ეგვიპტელი ხალხის რწმენის გარეშე. პირველი სახელმწიფო
სწორედ ამ რელიგიური რწმენის სამართლად ტრანსფორმაციის მეშვეობით
არსებობდა.

პითაგორას სამართლებრივი მოძღვრებები

პითაგორა ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ბერძენი ფილოსოფოსია, ის ცხოვრობდა ჩვ.

წ. აღ. 570-490 წლებში. მან ახალგაზრდობა კუნძულ სამოსზე გაატარა (ამჟამინდელი
თურქეთის სანაპირო). არსებობს თქმულება, რომლის მიხედვითაც ის წლების
განმავლობაში ეგვიპტეში ცხოვრობდა, იქ ქურუმებისგან იღებდა განათლებას. 40 წლის
ასაკში პითაგორა ქალაქ კროტონში, ჩრდილოეთ იტალიაში გადასახლდა. თითქმის
დაუჯერებელია, რომ მისი ცოდნის მქონე კაცს ფილსოფიური აზრები წერილობითი
ფორმით არ გამოუხატავს, მისი ასეთი ნამუშევრები არ მოგვეპოვება.

მიუხედავად ამისა, პითაგორა წარმოდგენილია, როგორც თითქმის ღვთაებრივი

ქმნილება, რომელმაც შექმნა ნამდვილი ბერძნული ფილოსოფიის ტრადიციული
ასპეკტები და საფუძველი ჩაუყარა პლატონისა და არისტოტელეს იდეოლოგიებს .
Edouard Schuré, თავის წიგნში Les Grands Initiés (მსოფლიო რელიგიების დამალული
ისტორია) პითაგორას რამას, კრიშნას, პლატონსა და იესოს შორის მოიხსენიებს,
როგორც მსოფლიო რელიგიებისა და ესოთერული რწმენების ფუძემდებელს.
შედეგობრივად, მისი იდეოლოგიის გაცნობა შესაძლებელია არა თავისი ნაშრომებით,
არამედ არისტოტელესა და პლატონის ჩანაწერებით. დღესდღეობით არაერთი
ტრაქტატი მიეწერება მას და სხვა პითაგორელებს, ვინც მის შეხედულებებს მხარს
უჭერენ.

პითაგორას სწამდა, რომ რიცხვები მართავდნენ სამყაროს. მართალია თუ არა

ფილოსოფოსის ეს თეორია, მის მიერ მიგნებული “პითაგორას თეორემის” სახელით
ცნობილი ფორმულა ყოველთვის მართალი იქნება. (თეორემა, რომლის მიხედვით
მართკუთხა სამკუთხედის კათეტების კვადრატების ჯამი ჰიპოტენუზას კვადრატის
ტოლია)

პითაგორას, როგორც მის სხვა თანამედროვე მოაზროვნეებს, ჯეროდა რომ არსებობდა

ბუნებრივი კანონზომიერება, მნიშვნელოვანი იყო განსხვავება იმისა, რაც
განსაზღვრული იყო წინასწარ, ბუნებით იმისგან, რაც ჩვეულებებით იყო შექმნილი.
შინაგანი ობიექტივიზმის, ბედნიერების ძიებაში დიდი როლი ენიჭება ბუნებით
ფენომენს. პითაგორისეულ დოქტრინაში ყველაზე დიდი მნიშვნელობის პოვნა
შესაძლებელია მის სამართლისადმი მიდგომაში.

პითაგორა სამართალსა და ნორმებს საკმაოდ უცნაურად აღიქვამდა. მისი თქმით –

როგორც კი ადამიანებს კანონები დასჭირდებათ, ისინი აღარ იქნებიან თავისუფლების
ღირსი. ის ხალხს მოუწოდებდა გაენათლებინათ ბავშვები და აღარ იარსებებდა
ადამიანთა დასჯის საჭიროება. მაინც, ის ამბობდა რომ სამართლიანობის გარეშე ვერც
ერთი დარგი იქნება წარმატებული.

როგორც უკვე აღინიშნა, პითაგორას ჯეროდა რიცხვების ძალაუფლებისა. ის

სამართლიანობას “საკუთარი თავის ნამრავლს” უწოდებს, კვადრატულ რიცხვს (ამის
შესახებ ცნობების მოპოვება შესაძლებელია არისტოტელეს “magna moralia”-ში).
პითაგორისეულ ფილოსოფიაში სამაგიეროს მიზღვა სულიერების სამართლიანობამდე
დადის, მხოლოდ სასჯელს არ მოიცავს. სიტყვა “სამართლიანობას” ჩვეულებრივზე
მეტი დატვირთვა აქვს, ის ნიშნავს ეკვივალენტური კომპენსაციის აღდგენას,
გვთავაზობს ყურადსაღებ შეხედულებას სამართლის შესახებ, წარმოდგენას იმაზე , თუ
რა არის “სწორი”.

აღსანიშნავია პითაგორულ სკოლაში ცხოვრების პრაქტიკული ეთიკური რეგულაციების

ცნება, ეთიკური პრინციპების გაფართოება. ეთიკის შემოღებით პითაგორამ
დაამკვიდრა სამართლის ობიექტური ფუძე, რომელიც მოგვიანებით ჰერაკლიტემ
განავითარა.

პითაგორას სამართლებრივი მოძღვრებების განხილვისას მხედველობაში უნდა

მივიღოთ მისი “ოქროს სიტყვები”, რომლებიც, მართალია, ფილოსოფიური აზრის არ
არიან, თუმცა დიდი გავლენა იქონია კულტურულ განვითარებაზე. ეს იყო პითაგორას
ეთიკური სწავლებები: რა არის ეთიკური ან აუცილებელი გამოხატულია მარტივად .

პითაგორელების სამართლიანობისა და თანასწორობის გაგება, მათი დროიდან

მოყოლებული, ყოველგვარ ფილოსოფიას სამართლიანობის შესახებ საფუძვლად
უდევს.

საბოლოოდ, წარმოგიდგენთ პითაგორას სამართლებრივი იდეოლოგიის შეჯამებას .

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, პითაგორას სწამდა ბუნებრივი კანონზომიერებისა, ბუნების

ძალისა, მართოს ადამიანის ქმედებები, განსხვავებით ადამიანის შექმნილი
კანონებისგან, შესაბამისად პითაგორას დემოკრატია არ მიაჩნდა მართველობის სწორ
ფორმად. დემოკრატია მისთვის იყო მიუღწეველი ოცნება, რაც ადამიანს სურდა, თუმცა
მის ბუნებაში არ იყო. მისი აზრით დემოკრატია თანასწორობას არ უდრიდა. ის
თვლიდა, რომ ადამიანის ქცევა მისი განათლების გავლენის ქვეშ არის მოქცეული.

ბუნება სთავაზობს ადამიანს ქცევის წესებს. არ უნდა არსებობდეს კანონის ქონის

საჭიროება, რადგან ადამიანს უნდა ჰქონდეს მორალები და ზოგადი აზროვნების,
შეგნების უნარი. მორალები და რწმენა ერთმანეთში არეული არ უნდა იყოს, ცხოვრების
ეთიკური რეგულაცია აუცილებელია.

პითაგორას მოძღვრებების მთავარი აზრი ის არის, რომ სამართლიანობა

დამოკიდებულია ადამიანის ფსიქიკაზე, მორალებზე, ეთიკაზე, აზროვნების უნარზე და
არა საზოგადოების მიერ შექმნილ ნორმებზე. იდეალური სახელმწიფოს შესაქმნელად,
პირველ რიგში, ახალგაზრდების, ბავშვების განათლებაა საჭირო.

არისტოტელეს შეხედულებები მმართველობის ფორმებზე, სამართლიანი და

უსამართლო ფორმები, მათი განსხვავების კრიტერიუმი, მმართველობის
სხვადასხვა ფორმის სახეები
“სახელმწიფო ბუნებრივად უფრო პირველადია, ვიდრე ცალკეული ადამიანი” –
არისტოტელეს მოძღვრებების მიხედვით ყოველი ადამიანისთვის აუცილებელია
სახელმწიფოში ცხოვრება – თანაცხოვრება, ეს მათი ბუნებრივი მოთხოვნილებაა . სხვა
ცხოველებისგან განსხვავებით, ადამიანებს მეტყველების უნარი აქვთ , მათ აქვთ
შესაძლებლობა გაარჩიონ სამართლიანობა უსამართლობისგან, კარგი ცუდისგან .
არისტოტელემ ბავშვობა მაკედონიაში გაატარა, ახალგაზრდობა – ათენში, იქ
პლატონის სკოლაში სწავლობდა. მასწავლებელს დიდ პატივს სცემდა და მასთან
მეგობრობაც აკავშირებდა, თუმცა მის მოძღვრებებსა და იდეოლოგიას არ იზიარებდა.
მან ერთ-ერთი უდიდესი ისტორიული ფიგურა, იმპერატორი ალექსანდრე
მაკედონელი, აღზარდა. მიუხედავად იმისა, რომ ალექსანდრე მასწავლებლის ბევრ
პოლირიკურ რჩევას არ ითვალისწინებდა, მაინც უნდა ჩავთვალოთ, რომ მისი დიდი
წარმატება ნაწილობრივ არისტოტელეს სწავლებების დამსახურებაა.
არისტოტელეს “პოლიტიკის” მიხედვით მმართველობის მრავალი განსხვავებული
ფორმა არსებობს. ამ ნაშრომში ის განიხილავს ოლიგარქიას, დემოკრატიას,
მონარქიასა და მათ განშტოებებს. რით განსხვავდებიან ისინი ერთმანეთისგან და რა
არის უფრო სამართლიანი.
არისტოტელე ამბობს, რომ პოლიტიკოსისთვის, როგორც კანონმდებლისთვის,
ყველაზე მნიშვნელოვანი და ურთულესი ამოცანაა კონსტიტუციის შედგენა, მისი
მოსახლეობისთვის მორგება.

არისტოტელეს მოსზარებით არსებობს მმართველობის შემდეგნაირი ფორმები და

მათი სწორი და არასწორი სახეები:
ერთპიროვნული მმართველობა – სწორი ფორმაა მეფის მმართველობა, არასწორი –
ტირანის.
რამდენიმე პირის მიერ სახელმწიფოს მართვა – სწორი ფორმაა არისტოკრატია,
არასწორი – ოლიგარქია.
მრავალი პირის მიერ სახელმწიფოს მმართველობა – სწორი ფორმაა პოლიტია
(უმრავლესობის მმართველობა საერთო ინტერესების გათვალისწინებით), არასწორი –
დემოკრატია,

თითოეული ფორმის რამდენიმე სახე არსებობს:

სამეფო ხელისუფლების სახეებია: 1) სტრატეგოსთა სამუდამო (სიკვდილამდე)
ძალაუფლება. 2) ზოგიერთ ბარბაროსელ ტომთა სამეფო ხელისუფლება; იგი
დაფუძნებულია კანონზე და მემკვიდრეობის უფლებაზე, მაგრამ ატარებს ტირანიის
ხასიათს. 3) ესიმენტია (არჩევითი ტირანია) ძველ ბერძნებში; 4) მეფეები; 5) ერთი
პიროვნების განუსაზღვრელი ძალაუფლება ყველა დანარჩენზე

არისტოტელეს აზრით ჩვეულებრივი მონარქია არ არის სახელმწიფოს საუკეთესო

ფორმა. მისი ტირანიისადმი დამოკიდებულება ჩანს მის ალექსანდრე
მაკედონელისადმი მიწერილ წერილებში. განსაკუთრებით საინტერესოა მისი ეს
ურთიერთობა მოსწავლესთან, როდესაც ვსაუბრობთ მის წარმოდგენებზე
მმართველობის შესახებ, მართებული იქნება განვიხილოთ მის მიერ აღზრდილი
მონარქის მოღვაწეობა ამ კუთხით. პლუტარქე წერს, რომ ალექსანდრეს მან შეაყვარა
კითხვა, მუსიკა, პოეზია და ა. შ. ალექსანდრეს თავად უთქვამს, რომ არისტოტელე
მამაზე მეტად უყვარდა. გასაკვირი არ უნდა იყოს, რომ არისტოტელეს სწავლებებმა
იქონია გავლენა მხედართმთავარზე. არისტოტელე ბარბაროსებს არ მიიჩნევდა
ბერძენთა სწორად, ამიტომ ურჩევდა ალექსანდრეს არ მოქცეოდა მათ პატივისცემით ,
ცივილურად, ალექსანდრე კი ყურს არ უგდებდა. არც ალექსანდრეს სისხლიანი და
მედიდური დამოკიდებულება მოსწონდა მას. და მაინც, გვაქვს შესაძლებლობა ვთქვათ,
იმპერატორი ამ ფილოსოფოსივით აზროვნებდა. არისტოტელე ერთ-ერთ წერილში
ალექსანდრეს ურჩევს კეთილი საქმეების ჩადენას, რათა მარადიული სახელი
დატოვოს. სავარაუდოდ, არისტოტელეს აზრით დიდებული სახელის დატოვება
მნიშვნელოვანი, წარმატებული მიღწევაა. მართალია, ალექსანდრე არ ყოფილა
წმინდანი, ის ამპარტავანი და ფიცხიც იყო (ეს თვისებები გარკვეულწილად
არისტოტელესაც მიეწერება), თუმცა ნამდვილად იყო მისი უდიდესი მიზანი მარადიული
სიცოცხლე, ისტორიიდან წაუშლელი სახელის დატოვება. ამასთან, ერთ-ერთ წერილში
ის არისტოტელეს საყვედურს ეუბნება იმის გამო, რომ მან გამოაქვეყნა თავისი
ფილოსოფიური ნაშრომი, ალექსანდრე ნაწყენი იყო, რადგან არ სურდა ყველასთვის
ყოფილიყო მათი ცოდნა ხელმისაწვდომი, რაზეც არისტოტელემ უპასუხა, რომ ეს
ნაშრომი მხოლოდ მათი განათლებისა და აზრების ნაწილს მოიცავდა.
ამ გადახვევის მიზანი იყო ჩვენება იმისა, რომ არისტოტელეს მოსწავლე, მონარქი -
სხვა მონარქებისგან ნამდვილად გამორჩეული, მის სწავლებებს თავისებურად იყენებს .
არისტოტელეს მიერ ნაჩვენები ორი ვარიანტიდან – მეფის მმართველობა და ტირანის
მმართველობა, ალექსანდრე თითქოს ტირანია, თუმცა მეფის თვისებებით, როგორც
პლუტარქეს ნაშრომიდან ვიცით, მას ჰქონდა საშუალება თავისივე დამარცხებილი
მეფის ასული და მეუღლე მონებად ექცია, თუმცა ამაზე უარი განაცხადა და მათ განძიც
კი უბოძა. არისტოტელეს მიხედვით – მონა უნდა იყოს ის, ვინც მონობისთვისაა
გაჩენილი და არა ის, ვინც ომის შედეგად ტყვედ ჩავარდება.
არისტოტელეს აზრით სახელმწიფოს არასწორი ფორმებიდან ტირანია - ყველაზე
ცუდია. ტირანიის ორი სახე (სამეფო ხელისუფლება ბარბაროსებში და ესიმენტიები
ბერძნებთან უძველეს დროში) მსგავსია მონარქიისა, რამდენადაც დაფუძნებულია
კანონზე და ქვეშევრდომთა მხრივ მათ ნებაყოფლობით აღიარებებზე. მაგრამ
ძალაუფლება აქ ხორციელდება დესპოტურად, ტირანული თვითნებობით და არა
პოლიტიკურად. ტირანიის მესამე სახე ტირანია უპირატესად - მეტწილად , -
შეესატყვისება აბსოლუტურ მონარქიას; აქ ტირანიის ძალაუფლება აბსოლუტურია ,
უპასუხისმგებლოა, ახორციელებს თავის პირად ინტერესების დაცვით და არ ეყრდნობა
ქვეშევრდომთა ნებაყოფლობით თანხმობას.

არისტოკრატია, არისტოტელეს აზრით, - ეს საუკეთესო ზნეობის მქონე ადამიანთა

მმართველობაა. სახელმწიფოსთვის იგი მონარქიაზე უფრო უმჯობესია, მხოლოდ
არისტოკრატიაშია ცნებები ”კარგი ადამიანი - კაცი” და ”კარგი მოქალაქე” ,
აბსოლუტურად იგივეობრივი, მაშინ როდესაც დანარჩენ ფორმებში ეს ცნებები
შეფარდებითია.

მმართველობის ეს ორი არასწორი ფორმა მრავალ საკითხშI უპირისპირდებიან

ერთმანეთს, და მათი შერევის განმარტება შესაძლებელი ხდება როგორც პოლითიისა,
ანუ მათ შორის საშუალოსი.
არისტოტელეს აზრით სახელმწიფოს მმართველობის ყველაზე სწორი ფორმა სწორედ
პოლიტიაა. ასეთი რამ ყველა მმართველობისთვის თავისებურად დამახასიათებელია,
ეს არის შეძლებულთა და უქონელთა, სიმდიდრისა და თავისუფლების ინტერესთა
გაერთიანება.

დემოკრტიის ანალიზისთვის არისტოტელე შიფრავს საზოგადოებას, საზოგადოების

მნიშვნელობას. საზოგადოების კლასებს და სოციალურ ფენებს არისტოტელე
ახასიათებს როგორც საერთოდ სახელმწიფოსათვის აუცილებელ (და არა მარტო
დემოკრატულ სახელმწიფოსათვის) შემადგენელ ელემენტებს. კერძოდ არისტოტელე
გამოყოფს შემდეგ კლასებსა და ფენებს: მიწათმოქმედანი, ხელოსნები, ვაჭრები,
დაქირავებული მუშები, შეძლებული ადამიანები, სამხედროები, მოსამართლენი,
თანამდებობის პირები.

სახელმწიფოს არისტოტელე შემდეგნაირად წარმოგვიდგენს: სხეულს წარმოადგენს

საზოგადოების ის ნაწილი, რომელიც მუშა კლასებისგან შედგება, მიწადმოქმედები,
ხელოსნები, მუშები, ვაჭრები. საზოგადოების სულიერ ნაწილს კი მსაჯულები,
მოსამართლეები, სამხედროები და კანონმდებლები წარმოადგენენ.

საბოლოო ჯამში, არისტოტელე მომხრეა სიკეთისა და ინტელექტის შერწყმით

მიღებული სახელმწიფოსა. მისი აზრით ის, ვისაც სახელმწიფოში ცხოვრება არ სურს,
არის ცხოველი ან ზეაღმატებული, ღვთაებრივი პიროვნება. თანაცხოვრების
მოთხოვნილება ყველას აქვს, სახელმწიფო კი ამ თანაცხოვრების საუკეთესო
ვარიანტია, ყველა ურთიერთობის საბოლოო შედეგი. სახელმწიფო თითოეულ
პიროვნებაზე მაღლა დგას. ადამიანისთვის ყველაზე დიდი სიკეთე ჭეშმარიტების
შეცნობაა, არისტოტელესთვის ეს ჭეშმარიტება სახელმწიფოებრივი თანაცხოვრებაა .