Κείμενα Κυπριακής Λογοτεχνίας ,σελ.197 Π.

Μηχανικός, Ονήσιλος

Ονήσιλο
ς
Παντελής Μηχανικός

 βλ. βιογραφικά ποιητή σελ.199

Το ποίημα Ονήσιλος ανήκει στην ποιητική συλλογή Κατάθεση, που εκδόθηκε το

1975, αμέσως μετά την Τουρκική εισβολή και την τραγωδία της Κύπρου. Ο τίτλος
της συλλογής είναι ενδεικτικός του περιεχομένου, αλλά και του στόχου του
ποιητή: «Σαν μάρτυρας στο Δικαστήριο του Χρόνου κάμνει την κατάθεσή του (…)
και αναλογίζεται το μέγεθος του κακού. Αναρωτιέται να βρει τις αιτίες που το
προκάλεσαν, το μέγεθος της ευθύνης του καθενός μας».
Η Κατάθεση είναι μια διαπεραστική κραυγή, είναι μια ποίηση που
μαστιγώνει, που καταδικάζει, που λέει αλήθειες που δεν θέλουμε ν΄
ακούσουμε.

Ο Ονήσιλος ήταν ένα επαναστατικό πρόσωπο της ελληνικής ιστορίας της

Κύπρου. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ήταν αδελφός του βασιλιά της Σαλαμίνας
Γόργου. Γύρω στο 500 π. Χ, όταν άρχιζε η Ιωνική Επανάσταση, επειδή ο Γόργος
ήταν απρόθυμος να επαναστατήσει εναντίον των Περσών, ο Ονήσιλος πήρε με
τέχνασμα τον θρόνο και ένωσε όλα τα βασίλεια της Κύπρου, υποκινώντας τα σε
επανάσταση. Οι μόνοι που αντέδρασαν ήταν οι Αμαθούσιοι, τους οποίους ο
Ονήσιλος πολιόρκησε. Ενώ τους πολιορκούσε, ήρθε μήνυμα ότι στη Σαλαμίνα
αποβιβάστηκαν περσικά στρατεύματα για να καταπνίξουν την εξέγερση. Ο
Ονήσιλος γύρισε πίσω και στη μάχη που ακολούθησε, ενώ αρχικά νικούσαν οι
Κύπριοι, στην πιο κρίσιμη στιγμή, οι Κουριείς, τους οποίους ακολούθησαν και τα
άρματα των Σαλαμινίων, πήγαν με το μέρος των Περσών. Ο Ονήσιλος, μαζί με
τον βασιλιά των Σόλων Αριστόκυπρο, πολέμησαν ως το τέλος κι έπεσαν
ένδοξα στο πεδίο της μάχης. Τότε οι Αμαθούσιοι, αφού έκοψαν το κεφάλι του
Ονήσιλου, το κρέμασαν πάνω από την πύλη της πόλης τους. Ενώ όμως ήταν
κρεμασμένη η κεφαλή κι ήταν πια κούφια, ένα μελίσσι μπήκε μέσα και τη

Λύκειο Αγίου Γεωργίου Λακατάμειας 2019-2020 1

 Κείμενα Κυπριακής Λογοτεχνίας ,σελ.197 Π. Μηχανικός, Ονήσιλος

γέμισε μέλι. Οι Αμαθούσιοι ζήτησαν χρησμό για το γεγονός και το μαντείο

τους είπε να κατεβάσουν το κεφάλι και να το θάψουν και κάθε χρόνο να
θυσιάζουν και να τιμούν τον Ονήσιλο ως ήρωα, πράγμα που οι Αμαθούσιοι
έκαναν.

Ο Ονήσιλος, υπέρμαχος του ελληνισμού της Κύπρου, παραστέκεται στον

ποιητή. Ο ποιητής τον βλέπει με το κρανίο του στο χέρι να στέλλει μηνύματα
στον ελληνισμό της Κύπρου να ξυπνήσει, γιατί ο κίνδυνος είναι κοντά. Η
παχυδερμία όμως του κυπριακού λαού ήταν τόση, ώστε δε συνέλαβε τα
μηνύματα. Οι Τούρκοι φτάνουν στη Σαλαμίνα, την ελληνικότατη αυτή γη
που ο Ονήσιλος είχε ελληνική πατρίδα, κι ο Ονήσιλος, όλος οργή για την
κατάντια μας, σπάζει το κρανίο του στο κεφάλι του ποιητή, προβαίνει δηλ. σε
μια ενέργεια ενδεικτική της οργής του και της αναξιότητάς μας. Η
ελληνικότητά μας, το ένδοξο ελληνικό παρελθόν κι οι παραδόσεις της
αγωνιστικότητας και της ελευθερίας μάς καταριούνται, γιατί δεν ακούσαμε τα
μηνύματα κι αφήσαμε τους Τούρκους να έρθουν και να μάς καταλάβουν. Είμαστε
ένας λαός άδοξος, άθλιος, καταραμένος από τον ιδανικό εαυτό μας, από τα
ιδανικά της φυλής.

Ανάλυση:

 Στίχοι 1-8 (Α΄ ενότητα)

Το ποίημα αρχίζει μ’ ένα θαύμα, μια ανάσταση. Ο ποιητής θέλει, καταλύοντας
τον ιστορικό χρόνο, να επαναφέρει στη ζωή τον Ονήσιλο, για να γίνει
πρωταγωνιστής στην τραγική του ιστορία. (Στην ποίηση είναι δυνατό να
συνυπάρξουν ο χρόνος και η αιωνιότητα. Επομένως, οι αφηρημένες έννοιες, τα
οράματα μπορούν να πάρουν ένσαρκη μορφή και τα ιστορικά πρόσωπα
καθίστανται για πάντα παρόντα). Ο Ονήσιλος, μάρτυρας ελληνικότητας, έχει
στον υπερθετικό βαθμό τις αρετές του άνδρα και μάλιστα στη νεοελληνική
τους εκδοχή. Είναι αρχιλεβέντης, πρότυπο ομορφιάς και ήθους.
Συνενώνοντας τον θρύλο και την ιστορία, μπορεί να σταθεί ολοζώντανος
ενώπιόν μας, να μάς δικάσει και να εξαγγείλει την ετυμηγορία του.
Ζωντανεμένος λοιπόν ο Ονήσιλος στον χώρο της ποιητικής μυθοπλασίας,
εμφανίζεται σε μια υπερρεαλιστική, εκπληκτική εικόνα, να κρατά το ίδιό του
το κρανίο, γεμάτο μέλισσες. Η εικόνα έχει το πρότυπό της στις αγιογραφίες,
όπου ο Ιωάννης ο Βαπτιστής παριστάνεται να κρατά το κομμένο κατά
διαταγή της Ηρωδιάδος κεφάλι του στον δίσκο.

Λύκειο Αγίου Γεωργίου Λακατάμειας 2019-2020 2

 Κείμενα Κυπριακής Λογοτεχνίας ,σελ.197 Π. Μηχανικός, Ονήσιλος

 Στίχοι 9-15 (Β’ ενότητα)

Στην τρίτη και τέταρτη στροφή ο αυτοκατηγορούμενος ποιητής – εκπρόσωπος

του λαού του, κατακρίνει την παχυδερμία, την τύφλωση, την αναισθησία
ενός ολόκληρου λαού, που δεν μπόρεσε να νιώσει τα μηνύματα της Ιστορίας.
Ο αγωνιστής, ο επαναστάτης βασιλιάς Ονήσιλος έστελλε από τα βάθη της
Ιστορίας το μήνυμα της επαγρύπνησης, το μήνυμα της αγωνιστικότητας, του
προβληματισμού, της ανησυχίας, αλλά δεν μπορέσαμε να τα συλλάβουμε. Ο
ποιητής επικεντρώνει την αποστολή των μηνυμάτων στα δέκα χρόνια.
«Δέκα χρόνια έστελλε τις μέλισσές του ο Ονήσιλος».
Ασφαλώς έχει υπόψη του τα τελευταία δέκα χρόνια πριν από την τουρκική
εισβολή και την καταστροφή του 1974. Από το 1964 θα έπρεπε εδώ στην Κύπρο
να συλλάβουμε τα μηνύματα των καιρών που μάς προειδοποιούσαν για τα
τουρκικά σχέδια και την απειλή και να είμαστε έτοιμοι. Τα Χριστούγεννα του 1963
και αρχές του 1964 έχουμε την τουρκική ανταρσία, δηλ. την ένοπλη εξέγερση των
Τουρκοκυπρίων κατά του νόμιμου κράτους της Κυπριακής Δημοκρατίας, όταν για
πρώτη φορά τουρκικά πλοία έφτασαν έξω από την Κερύνεια, μια πρώτη απειλή
εισβολής, που ματαιώθηκε έγκαιρα. Το καλοκαίρι του 1964 τουρκικά αεροπλάνα
βομβάρδισαν την Τηλλυρία και ξανά απειλήθηκε εισβολή. Γύρω στα 1971 αρχίζει
στην Κύπρο ένας εμφύλιος διχασμός, που οδηγεί στο πραξικόπημα του 1974.
Παράλληλα, όλα αυτά τα χρόνια δηλώσεις και απειλές από την Τουρκία έδειχναν
καθαρά τις προθέσεις της. Κι όμως εμείς, δοσμένοι στον ευδαιμονισμό, στην
προσπάθεια για οικονομική ανάπτυξη και μόνο, τίποτε απ’ όλα αυτά δεν
νιώσαμε, λέει ο ποιητής. Κλείναμε τα μάτια και τα αυτιά, δεν θέλαμε να δούμε
και ν’ ακούσουμε τα μηνύματα των καιρών, τις μέλισσες που έστελλε ο
Ονήσιλος. Η έπαρσή μας έφτασε στην ύβρη και η τιμωρία ήταν
αναπόφευκτη.

 Στίχοι 16- 25 (Γ’ ενότητα)

Δεν νιώσαμε τα μηνύματα των καιρών, δεν πήραμε τα μηνύματα του Ονήσιλου,
ώσπου «το ποδοβολητό των βαρβάρων έφτασε στη Σαλαμίνα». Η λέξη
«ποδοβολητό», συνειρμικά οδηγεί τη σκέψη μας στην ιστορική μάχη που με

Λύκειο Αγίου Γεωργίου Λακατάμειας 2019-2020 3

 Κείμενα Κυπριακής Λογοτεχνίας ,σελ.197 Π. Μηχανικός, Ονήσιλος

λεπτομέρειες περιγράφει ο Ηρόδοτος, κατά την οποία το ιππικό των Περσών

συγκρούστηκε με τον στρατό των Κυπρίων, με επικεφαλής τον Ονήσιλο. Σ’ όλο το
ποίημα άλλωστε πουθενά δεν ακούγεται η λέξη «Τούρκοι». Ούτε άλλα στοιχεία το
τοποθετούν σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Έτσι, οι «βάρβαροι» παίρνουν
συμβολική διάσταση, γίνονται οποιοιδήποτε βάρβαροι, οι οποιοιδήποτε
εισβολείς. Παρελθόν και παρόν ενώνονται.
Η Σαλαμίνα είναι η συμβολική έκφραση του Κυπριακού Ελληνισμού. Είναι ο
συγκεκριμένος χώρος του Ονήσιλου, ταυτόχρονα όμως είναι ολόκληρη η
ελληνική Κύπρος, με σωζόμενα ως σήμερα τα αδιάψευστα τεκμήρια της
Ελληνικότητάς της, το θέατρο, το Γυμνάσιο, τις αρχαίες κολόνες και τ’
αγάλματα, που αγωνίζεται μέσα στους αιώνες ενάντια σε κάθε εισβολέα.

Όμως αυτή τη φορά ο Ονήσιλος «φρύαξε». Έφριξε, αγανάκτησε, θύμωσε, γιατί

αυτός είχε φροντίσει να μάς προειδοποιήσει, αλλά εμείς αγνοήσαμε τα
φωτεινά του σήματα. Ο θυμός, η φρίκη, η αγανάκτηση του Ονήσιλου είναι τα
μόνα στοιχεία που έχουμε ως ένδειξη, όχι μόνο για το αποτέλεσμα της μάχης,
αλλά και για το γεγονός και μόνο ότι το ποδοβολητό έφτασε μέχρι τη
Σαλαμίνα. Με άλλα λόγια, είναι σαν να υποδεικνύει ο Ονήσιλος ότι δεν
έπρεπε να αφήσουμε τους βαρβάρους να φτάσουν ως εδώ. Πως έπρεπε να
είχαμε πάρει τα μηνύματα, να επαγρυπνούμε και να δράσουμε αναλόγως.
Ο θυμός του Ονήσιλου υλοποιείται με το θρυμμάτισμα του κρανίου στο
κεφάλι του ποιητή. Το ποίημα τελειώνει με την πικρή παραδοχή της ήττας ή
της ευθύνης γι’ αυτή. Ο ποιητής δεν διαμαρτύρεται για την οργή του
Ονήσιλου. Αντίθετα, δέχεται το άδοξό του τέλος και την κατάρα που τον
βαραίνει, γιατί δεν στάθηκε αντάξιος της ιστορίας και της παράδοσης.
Στο πρόσωπο του ποιητή βρίσκεται όλος ο Κυπριακός Ελληνισμός, γιατί όλοι
έχουν την ευθύνη τους όπως φαίνεται από το α’ πληθυντικό πρόσωπο των
στίχων:

να μας κεντρίσουν
………………….
κι όλες ψοφήσανε απάνω στο παχύ μας δέρμα
χωρίς τίποτα να νιώσουμε

Λύκειο Αγίου Γεωργίου Λακατάμειας 2019-2020 4

 Κείμενα Κυπριακής Λογοτεχνίας ,σελ.197 Π. Μηχανικός, Ονήσιλος

Το τέλος όμως του ποιήματος στο οποίο μιλά σε α’ ενικό πρόσωπο

…στο κεφάλι μου

κι έγυρα νεκρός

Εξειδικεύει την ευθύνη στους πνευματικούς ανθρώπους, στους ηγέτες του

λαού που αυτοί πρώτα, αυτοί κυρίως έπρεπε να νιώσουν τα μηνύματα, αυτοί
επομένως έχουν και τη μεγαλύτερη ευθύνη για ό, τι έγινε. Το τέλος αυτό
λειτουργεί ως κάθαρση με τη νέμεση, την τιμωρία των υπαιτίων, αφού στο
ποίημα οι ήρωες έφτασαν στην ύβρη.

Τα σύμβολα του ποιήματος:

Ονήσιλος: Είναι σύμβολο καθολικό της αγωνιστικότητας και της αυτοθυσίας,

προβάλλει ως ένα πρότυπο αρετής, που με τη θυσία του οδηγείται στην αγιότητα
ή την ιέρωση. Ο Ονήσιλος είναι ο Έλληνας της περιφέρειας, που αγωνίζεται να
διαφυλάξει τη φυλετική ταυτότητα, πέρα από οποιεσδήποτε πολιτικές
σκοπιμότητες μιας συναλλαγής με τους βαρβάρους, τους πολιτικά ισχυρούς της
περιοχής.

Καύκαλο: Συμβολίζει το γεγονός του θανάτου, που οδηγεί όμως στην

ηρωοποίηση, την αγιότητα ή την ιερότητα. Ο θάνατος, που προεκτείνεται στην
ανάσταση αλλά και τη δικαίωση. Το γυμνό κρανίο είναι ο απογυμνωμένος
άνθρωπο, απαλλαγμένος από τις κακίες των συνανθρώπων του.

Μέλισσες: Είναι σύμβολο πολυδύναμο. Εκφράζουν την αγιότητα, την αγνότητα,

την εργατικότητα, τον αδιάκοπο προβληματισμό. Είναι όλοι όσοι αγρυπνούν,
ανησυχούν, ρωτούν, σε μια εναγώνια προσπάθεια αφύπνισης όλων όσοι
αδιαφορούν και κοιμούνται. Είναι ακόμα τα μηνύματα των καιρών, που, ενώ
συρρέουν και μάς έρχονται ή δίνονται επίμονα, εμείς τα αγνοούμε.

Βάρβαροι: Πέρα από τη σαφή τους ιστορική προέκταση είναι όλα τα δαιμονικά, οι
δυνάμεις που συντρίβουν τον ελληνισμό της Κύπρου. Πέρσες και Τούρκο,ι αλλά
και όλοι οι κατά καιρούς κατακτητές.

Σαλαμίνα: Σύμβολο της ελληνικότητας της Κύπρου και του χώρου των αγώνων
της. Είναι ακόμα ο οριακός χώρος της αναμέτρησης του ελληνισμού με τους
βαρβάρους.

 Κεντρική ιδέα:

Λύκειο Αγίου Γεωργίου Λακατάμειας 2019-2020 5

 Κείμενα Κυπριακής Λογοτεχνίας ,σελ.197 Π. Μηχανικός, Ονήσιλος

Καταδίκη αδιαφορίας, εφησυχασμού και αδυναμίας του κυπριακού

ελληνισμού να προσγειωθεί στην πραγματικότητα και να ερμηνεύσει σωστά
τα μηνύματά της.
Αποτέλεσμα: Αποτυχία / Πτώση

Επιμέρους μηνύματα:

• Οι ήρωες του παρελθόντος είναι πρότυπα προς μίμηση.

• Σε κρίσιμες στιγμές δεν δικαιολογείται αδιαφορία και εφησυχασμός.
• Η παραμέληση του χρέους έχει πάντα τραγικές συνέπειες

Ερωτήσεις:

1. Ο Ονήσιλος είναι μια ιστορική μορφή – σύμβολο. Τι συμβολίζει; Ποιο δρόμο

ιστορικού χρέους διανοίγει;
2. Σε ποια περίοδο της νεότερης Ιστορίας της Κύπρου αναφέρεται το ποίημα και
ποια ήταν τα μηνύματα των καιρών (οι μέλισσες που έστελλε ο Ονήσιλος);
3. Σε ποια κυρίως αιτία αποδίδει ο ποιητής την κυπριακή τραγωδία; Ποιοι στίχοι
στηρίζουν την άποψη αυτή;
4. Πώς αντιδρά ο Ονήσιλος στα γεγονότα της σύγχρονης Ιστορίας της Κύπρου
και για ποιο λόγο; Πώς αντιμετωπίζει τους σύγχρονους Έλληνες της Κύπρου
και τον ποιητή που αφηγείται;
5. Τι συμβολίζουν οι μέλισσες και ποιο έργο επιτελούν;

Ονήσιλος (Κατάθεση, 1975)

Δίπλα μου ήτανε ο Ονήσιλος

βγαλμένος απ’ την ιστορία και το θρύλο
ολοζώντανος.

Αρχιλεβέντης βασιλιάς αυτός

κρατούσε στο χέρι ό,τι του ΄χε απομείνει:
ένα καύκαλο
―το δικό του κρανίο―
γεμάτο μέλισσες.

Δέκα χρόνια έστελλε τις μέλισσές του ο Ονήσιλος

να μας κεντρίσουν
να μας ξυπνήσουν
να μας φέρουν ένα μήνυμα.

Δέκα χιλιάδες μέλισσες έστειλε ο Ονήσιλος

κι όλες ψοφήσανε απάνω στο παχύ μας δέρμα
χωρίς τίποτα να νιώσουμε.

Λύκειο Αγίου Γεωργίου Λακατάμειας 2019-2020 6

Κείμενα Κυπριακής Λογοτεχνίας ,σελ.197 Π. Μηχανικός, Ονήσιλος

Κι όταν το ποδοβολητό των βαρβάρων

έφτασε στη Σαλαμίνα
φρύαξε ο Ονήσιλος.
Άλλο δεν άντεξε.
Άρπαξε το καύκαλό του
και το θρυμμάτισε απάνω στο κεφάλι μου.

Κ’ έγυρα νεκρός.
Άδοξος, άθλιος,
καταραμένος απ’ τον Ονήσιλο.

Λύκειο Αγίου Γεωργίου Λακατάμειας 2019-2020 7