İzmir Türk Musevileri e-Haber Bülteni

 

DIYAL o G
Revista Digital de los Judios Turkanos de İzmir

Temmuz-Ağustos
2010

010

Dürüstlük Adalet Barış

Gitmek istediğiniz başlığın İçindekiler Bülten sayfaları, bir A4 sayfada alt alta iki A5 olarak
üstüne tıklayarak gidebilirsiniz. düzenlenmiştir. Ekranınızın görünüm yüzdesini bir
İçindekiler bölümüne dönmek için
sayfa sonlarındaki ® ok'u tıklayınız.  + A5’e ayarlamanız halinde "PgUp / PgDn" tuşları ile
sayfalar arasında kolaylıkla gezinebilirsiniz.

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G -2-

İÇİNDEKİLER

003 - Merhaba KÖŞE YAZILARI

178 - İzmir'in Büyük Ravları
004 - Başkandan 059 - Derinlik - Rafael Algranati
005 - HABERLER 068 - Mi-draş İtzhak - Rav İsak Alaluf 179 - EKONOMİ
025 - İçimizden 073 - Kronometre - İvo Molinas
188 - Kadınlarla İlgili Deyişler
026 - Aramızdan Ayrılanlar 076 - Uzak Yakın - Selim Amado
079 - Perspektif - Rafael Algranati 189 - ÇOCUKLAR
KURUMLARIMIZ 083 - Yansımalar - Raşel Rakella Asal
027 - Cemaat Yönetim Kurulu 088 - One Minute - Avram Aji BİZİM KÜRSÜ
028 - Azil 091 - Çuvaldız - Rafael Algranati 191 - Gila Kalomiti Benhabib
029 - Beth Hayim & İyi Niyet 096 - Tarihimizden - Rıfat Bali GENÇ GÖRÜŞ
030 - Liga & Sunday School 102 - Yahudilik Bilinci - Mordo Ovadya 199 - Shauna Ruda
031 - Karataş Hastanesi I 107 - Sabetay Sevi'nin Ardından - Gad Nassi 202 - Natan Abulafya
032 - Karataş Hastanesi II & Talmud Tora 111 - Çağrışımlar - Avram Ventura 207 - Şoşi Kohen
117 - İzmir'e İz Bırakanlar – R.Eliş & E.Cen
SEKSION EN LADINO 122 - Açı I - David Enriquez OKUR İLETİLERİ
033 - El Kantoniko de Rachel - R.A.Bortnick 126 - Açı II - David Enriquez 209 - İsrael Mermer
035 - Proverbos 129 - Yaşam Koçunuz - Violet Alalof 214 - İzmir Sanat Etkinlikleri
036 - Detras del Perde de la Istoria - R.S.Wolf 132 - İzmir - Prof.Dr.Eti Akyüz Levi
039 - Yehuda Ke Dize? - Yehuda Hatsvi 141 - Bizden Biri - Sarit Bonfil 215 - Bu Sayının Sözü
042 - Rekuerdos de Roz - Roz Kohen Drohobyczer 148 - Yahudilik Felsefesi - Yisahar Aaron İzak
216 - Yayın Ekibi & İletişim
044 - eSefarad.com - Rachel Amado Bortnick 150 - Biliyor muyuz?
048 - El Sentro Salti - Susy Gruss 157 - Astroloji - Beki Baron
055 - Proverbos 160 - Psiko-Güncel - Reyan Kanyas Bencuya
056 - Un regaliko - Shauna Ruda 165 - Tepe Nokta – Moşe Mişa Hayim
175 - Görüş - Daniel Levi

DIYALoG'un bir yazıcı çıktısını alınız!.

Her istediğinizde okuyabilecek, bitirdiğinizde ise okuyamayan bir dostunuza vererek Cemaatimize katkıda bulunmuş olacaksınız.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Merhaba
Yayın Yönetmeni
Değerli Okurlarım,
Yine sıkıntılı bir dönemin içinden geçmekteyiz.
Bizlerin dışında ikide bir gelişen olaylar, yalnızca
Yahudi olmamız nedeni ile bizleri yoğun olarak
etkilemekte. Süreç maalesef bitmiş değil. Siyasi
yumuşamalar için uluslararası platformlarda çok
yönlü yoğun çabalar harcandığı söylenmekte.
Dileğimiz bu gerginliğin bir an evvel sona
erdirilerek barış ve huzurun tekrar sağlanması.
Yaz mevsimine girdik. Kurumlarımızın bir çoğu
faaliyetlerine ara vermiş bulunmakta. Her yıl
olduğu gibi Çeşme Sinagogunun Temmuz başında
hizmete girmesi için tüm çalışmalar tamamlandı.
Karataş Hastanesinin yeni yönetim kurulu,
Cemaatimizin hastanecilikten çıkması aynı
zamanda yaşlılarımızın bakımlarının sağlanması
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Başkandan
Jak Kaya
İzmir Musevi Cemaati Başkanı
Sevgili Kardeşlerim,
Bir sezonun daha sonuna geldik. Oldukça yoğun
geçen günlerde Sinagoglar dahil Cemaatin bütün
kurumları büyük özveri ile çalışarak hizmetlerini
sürdürdüler. Bütün çalışanlara (isimlerini saymaya
kalksam çok uzun bir liste oluşur, fakat sizler
hepsini tanıyorsunuz) sonsuz şükranlarımı
sunuyorum.
Yaz sezonunda Çeşme Sinagogumuz Cuma ve
Cumartesi günleri her zamanki gibi hizmet
verecek. Tatile gelecek İstanbullu ve yabancı
konuklarımızı da ağırlama fırsatı bulacağız. Tabii
ki sizlerin de yakın ilgisini bekliyoruz.
Bu arada Türkiye Musevi Cemaatinin
yönetimindeki nöbet değişikliği malumunuzdur.
Silvyo Ovadya’nın başkanlığından sonra yeni
başkanımız Sami Herman ile de gayet sıcak ve
dostane ilişkilerimizi sürdürmekteyiz.
DIYAL o  G -3-
için çalışmalarını yoğun olarak sürdürmekte.
Başkanımız Jak Kaya, beklenmedik bir gelişme
olmazsa çözümün çok yakın olduğunu, belki de
Haziran ayının son haftasında anlaşmanın imza
aşamasına gelinmiş olacağı ifade etmekte.
İmza aşamasından önce 28 Haziran Pazartesi
akşamı Cemaat Yönetim Kurulu ile Hastane
yönetiminin müşterek bir bilgilendirme toplantısı
düzenleyerek çözüm şeklini ve şartlarını bütün
detayları ile cemaat üyelerinin bilgisine sunacağı
SMS mesajları ile duyurulmuş bulunmakta.
Bu arada çok değerli gençlerimizin yaz faaliyetleri
için de gerekli bütün hazırlıklar tamamlanmış
bulunmakta.
Gördüğünüz gibi hayat herşeye rağmen devam
etmekte. Hepinize sağlıklı ve mutlu bir yaz sezonu
diler, barış ve huzurun tüm dünyaya hakim
olmasını temenni ederiz.
® 
DIYAL o  G -4-
15 Haziran Salı günü Devlet Bakanı ve
Başmüzakereci Sayın Egemen Bağış ile Yönetim
Kurulu olarak çok yararlı bir toplantı yaptık.
Bilgilerini haber sayfalarımızda bulacaksınız. Bu
toplantıda kendilerine sorunlarımızı anlatmak
fırsatı bulduk. İlgilerine çok teşekkür ediyoruz.
Son olarak, biraz erken olmakla beraber, Nisan
ayında Cemaat Yönetim Kurulu seçimleri ile ilgili
varılan kararları hatırlatmak istiyorum:
Seçimler iki dönemdir yapılageldiği gibi liste
sistemi ile Aralık 2010’da yapılacaktır. Arzu
ederim ki bu seçimlerde Cemaatin konularına
duyarlı ve ilgili kardeşlerimiz şimdiden fikri
hazırlığa başlasınlar ve gelecek 3 yıllık dönem için
yeni yeni projeler ve bunları uygulayacak ekipler
oluştursunlar. Sonuçta bütün bu çalışmaların güzel
Cemaatimizin gelişmesine ve sorunlarının
çözümüne hizmet edeceğinden eminim.
Bu vesile ile hepinize barış ve sağlık dolu günler
diler, sevgilerimi teyid ederim.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Haberler
Devlet Bakanı
Egemen Bağış'ın
İzmir Musevi Cemaati
Yönetim Kurulu ile Toplantısı
Rafael Algranati - İzmir
Devlet Bakanı ve Başmüzakereci Egemen Bağış,
İzmir'de bulunduğu 16 Haziran 2010 Salı günü
İzmir Musevi Cemaati Yönetim Kurulunu Swiss
Otel'de bir sohbet toplantısına davet etti.
Onursal Başkan Moris Bencuya ve yönetim kurulu
üyelerinin büyük bir çoğunlukla katıldıkları
toplantıya, Egemen Bağış'a refakat eden başta
İzmir Valisi olmak üzere birçok üst düzey yetkili
de katıldı.
Egemen Bağış, kısa bir konuşma ile toplantıyı
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Öncelikle cemaatin bir tüzel kişiliği olmaması ve
eski ile bağlantılı bir vakıf kurulamaması nedeni
ile çok büyük tarihi değere sahip sinagoglara sahip
çıkamadıklarını dile getirerek bu konuda yaşanan
sıkıntılar hakkında detaylı bilgi sundu. Bu konuda
yapılan çalışmalarla ilgili hazırlanmış olan bir
dosyayı Egemen Bağış'a sunan Başkan Jak Kaya,
İzmir Cemaatinin bugünkü durumu ve kurumları
hakkında da geniş bilgi verdi.
Cevaben yaptığı konuşmada Egemen Bağış, Jak
Kaya'nın hiç değinmemiş olduğu Gazze olayları
nedeni ile Musevi vatandaşların etkilenmemesini
istediklerini, farklı inançlara sahip tüm cemaatlerin
kendileri için çok değerli olduklarını ifade etti.
Bunun yalnız kendi görüşü değil, başta Başbakan
Recep Tayyip Erdoğan olmak üzere tüm
hükümetin görüşü olduğunu ilave ederek,
İstanbul'daki Musevi Cemaati ile olan yakın
ilişkilerinden bahsetti. Bu ilişkileri İzmir Musevi
Cemaati ile de kurmak istediğini, herhangi bir
ihtiyaç halinde kendisini aramaktan
DIYAL o  G -5-
açtıktan sonra sözü İzmir Musevi Cemaati
Yönetim Kurulu Başkanı Jak Kaya'ya verdi.
Jak Kaya öncelikle bu davetten duydukları
memnuniyeti ifade ettikten sonra İzmir Cemaatinin
sorunlarını dile getirdi.
® 
DIYAL o  G -6-
çekinmemelerini tüm samimiyeti ile ifade eden
Bakan Bağış konuşmasının devamında, "azınlık"
ve "gayrimüslim" terimlerini beğenmediğini, bu
ülkede kimin köklerinin daha eskiye dayandığının
araştırma konusu olduğunu, dolayısı ile kimin
azınlık kimin çoğunluk olduğunun
tartışılabileceğini söyledi.
Bir kiliseyi ziyaretinde ise "müslim" kelimesinin
"inanan" anlamına geldiğini, kendilerine
"gayrimüslüm" denildiği zaman "inanmayanlar"
anlamına geleceği için bundan rahatsız olduklarını
ifade eden patrik ile söyleşisinden sonra
"gayrimüslim" yerine "farklı inanç grupları"
terimini kullanmayı daha uygun gördüğünü anlattı.
Bundan sonraki İzmir ziyaretinde tekrar bir araya
gelmek ve en azından bir sinagogu ziyaret etmek
istediğini ifade eden Bakan Egemen Bağış,
toplantıya katılan herkese ayrı ayrı teşekkür ederek
iyi dileklerini iletti.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
İnanılması Zor!..
Manisa Moris Şinasi Hastanesi
Tarihe mi Karışıyor?
Rafael Algranati - İzmir
Geçtiğimiz günlerde İzmir Musevi Cemaati üyelerinden
işadamı Sayın Avram Sarda'ya, dostu Ali Bilge'den bir e-
mail gelir. Avram Sarda'nın İzmir Musevi Cemaati Başkanı
Jak Kaya'ya, Jak Kaya'nın da 16 Haziran'da yapılan sohbet
toplantısında Devlet Bakanı Sayın Egemen Bağış'a ilettiği bu
mail'in içeriğini, hiçbir yorum katmadan aynen yayınlamak
ve yorumu siz değerli okurlara bırakmak istiyoruz.
Avram'cığım,
Sana yakın tarihimizin ilginç bir sayfası hakkında
bilgin var mı diye soracağım. Ben biliyorsun
Manisa Celal Bayar Üniversite Hastanesinde
çalışıyorum. Bizim hastane binası, aslında Moris
Şinasi Hastanesi ismindeki çocuk hastanesine
komşu ve hatta onun arazisi uzerine kurulmuş.
Moris Şinasi hastanesi zamanında Atatürk'ün
Türkiye'yi ziyarete gelen İran Şah'ını getirip
'örnek hastane' diye gösterdiği güzel bir yapı.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
sizin cemaatten ögrenebilir misin? Ben bu
hastanenin 70 senelik isminin değiştirilmesine
sonuna kadar karşıyım. Pek çok kişi de aynı
görüşte ama sesimiz çıkmıyor maalesef.
Eski maillere bakarken ücüncü Dünya savaşı ile
ilgili mailini gordüm. İnşallah o yazıda
öngörülenler bu coğrafyadan çıkmaz. Çevremizde
ve dünyada o kadar garip hadiseler oluyor ki
insana artık hiç bir şey imkansız görünmüyor. Çok
yakın zamana kadar en yakın müttefiğimiz olan,
yaşadığımız her ekonomik krizde yanımızda olan
ve bizim de kuruluşundan beri hep yanında
durduğumuz bazı tarihçilere göre Yahudilerin
tarihte kurduğu ikinci devlet (birincisi Türkiye
Cumhuriyeti) olan İsrail ile bugün geldiğimiz
duruma ben hala inanamıyorum.
Morris Şinasi'nin vasiyeti şimdi ne olacak?
Morris Şinasi adını daha önce duymadıysanız, o
halde arkanıza yaslanın ve bu ilginç hikayeyi
okumaya başlayın.
Geçenlerde Manhattan’daki ofisime heyecanla
DIYAL o  G -7-
Annemler 1940'larda enstitü öğrencisi iken okul
ile ziyaret etmişler ve hayatlarında ilk asansörü bu
hastanede görmüşler. Ben çocukken de annem hep
anlatırdı bu hastaneyi ve herkesin hala sevip
saydığı Moris Şinasi'yi. Moris Askenazi aslında iz
bırakan, vefa bilir bir Osmanlı. Doğup büyüdüğü
toprakları unutmamış ve servetinin önemli bir
bölümünü harcayarak ölmez bir eser bırakmış.
Ölümünden sonra külleri de hastane inşaatına
nezaret eden karısı tarafından hastanenin duvarına
gomülmüş. Manisa'yı bu kadar çok seviyormuş.
Senin bu aile ya da akrabaları hakkında bilgin var
mı? Maalesef efsanevi kadir bilmezliğimizle
Amerika'dan her sene hala vakıftan 70.000 dolar
gelen bu hastanenin de adını değiştiriyoruz. Ben
bu konuda bilgi toplamaya çalışıyorum. Aslında
bu konuda epey şehir efsanesi var; hatta Philip
Morris'in babası olduğu bile iddia ediliyor. Moris
Askenazi İzmir yangını sırasında İzmir'de imiş.
Amerikan Konsolosluğu kayıtlarında buradan
tekrar Amerika'ya gitmiş görünüyor ama başka
bilgi yok. Acaba Türkiye'de hala akrabaları var mı
® 
DIYAL o  G -8-
giren arkadaşım beni Op.Dr.Fahrettin Er ile
tanıştırdı. Op.Dr. Er, Manisa Merkez Efendi
Devlet Hastanesi’nde üroloji uzmanı olarak çalışan
araştırmacı ruha sahip bir doktor.
Hayatını Manisa tarihini, kültürünü ve geçmişini
araştırmaya adamış desek yeridir. Araştırdığı
konulardan birisi de Moris Şinasi’nin çok ilginç
hayat hikayesi. Nereden çıktı şimdi bu hikaye
diyeceksiniz? Ama eğer yazıyı sonuna kadar
okuma sabrını gösterebilirseniz, bu konuyu neden
yazdığımı anlayacaksınız.
Asıl adı Mouse (Musa) Aşkenazi olan Moris 9-10
yaşlarında kuş palazı hastalığına yakalanır,
Manisa’daki yüzlerce çocuk gibi. Yıl 1864’tür. O
tarihte çocukların gidebileceği tek bir hastane
vardır Manisa’da. O da Kanuni Sultan
Süleyman’ın annesi, Yavuz Sultan Selim’in karısı,
Kırım Hanı Meng’li Giray’ın kızı olan Hafsa
Sultan’ın yaptırdığı Manisa Sultan Camii
Darüşşifası’dır.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G -9-

Küçük Mouse günlerce hastanede kalır. Sonunda
iyileşir ve taburcu olma vakti gelir. Küçük
Mouse’in babası tedirgin ve mahcup bir edayla,
hiç parası olmadığını söyler hastanenin Başhekimi
ve aynı zamanda küçük Mouse’nin de doktoru
olan Şinasi Bey’e. Bunun üzerine Doktor,
‘üzülmeyin, burası vakıf hastanesidir, parası
olmayanlardan para alınmaz’ der.
yılında patronundan aldığı 25 bin dolarla ABD'ye
gider. Gümrükten geçerken Mouse olan adını
Morris diye, Aşkenaz olan soyadını ise bir vefa
örneği olan hayatına silinmez izler bırakan onu
ücretsiz tedavi eden doktoru Şinasi Bey’in adı ile
değiştirir. Morris Şinasi adıyla yeni hayatına
devam eder.

Bu konuşmayı odasında sessizce dinleyen küçük

Mouse işte orada, o dakikada, bir gün zengin
olursa eğer, doğup büyüdüğü bu beldeye bir
hastane yaptıracağı sözünü verir kendi kendine.
İşte Morris Şinasi’nin inanılmaz öyküsü böyle
başlar.

15 yaşında, önce fakir ailesine destek sağlamak

için Yahudi mezarlığında bekçi olarak işe girer.
Okuma bilmediğinden bir aileye mezar yeri
gösteremeyince işinden olur. 1870 yılında Mısır’da
bir tütün tüccarının yanında çalışmaya başlar.
Kısa zamanda patronunun gözüne girer ve 1892
Yıl 1903’tür. Osmanlı ile ABD arasındaki tütün
anlaşması Morris'in önünü açar. Ege tütününü iyi
tanımaktadır. Erkek kardeşi Solomon'u da
Manisa'dan getirterek işlerini iyice büyütür.

® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 10 -

Kurduğu fabrikada Türk tütünü kullanılmaktadır. toplantısında kendisine uzatılan kağıdı

Kısa zamanda üne kavuşur. Türkiye'den özellikle yanındakine verir ve ‘Ben okuma bilmem sen oku’
Manisa ve Akhisar civarından aldığı tütünleri yine der.
bu bölgeden götürdüğü usta ve kalifiye işçilerle
işler. Bir gazetecinin ‘okuma
yazma bilmeden bu
kadar zengin oldunuz, bir
de tahsilli olsanız kim
bilir ne olurdunuz?’ diye
sorunca Morris ‘İyi bir
mezar bekçisi olurdum’
cevabını verir.

Servetinin Dörtte Birini

Hastaneye Bağışlar
1903 yılında Selanik'te iş arkadaşı olan Jozef Ben 1916 yılında şirketinin
Rubi'nin kızı Laurette ile tanışıp evlenir. Victoria, tüm haklarını Amerikan
Juliette ve Altina isimli üç kızı ile Leon isimli bir Tabacco Company'e
erkek çocuğu olur. Artık çok zengindir. Yunan satar. Ve iş hayatından
Yahudisi eşi için o döneme göre oldukça gösterişli çekilir.
bir malikane yaptırır.
Morris Şinasi hayatını 1929 yılında kaybeder.
Morris Şinasi Yunanistan'daki bir basın Şinasi, 9 yaşındayken verdiği sözü tutmuştur.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 11 -

Ölümünün ardından vasiyeti açıklanır. Ve dolarlık kısmın menkul kıymetlere yatırılmasından

Amerika’yı kasıp kavuran o büyük buhran elde edilecek yıllık yaklaşık otuzüç bin dolar
döneminde tüm birikiminin neredeyse dörtte birini gelirin her yıl hastaneye bağışlanmak üzere T.C.
Manisa’da hastane yapılması için bağışladığı Ziraat Bankası A.Ş.'ye havale edilmesinin uygun
ortaya çıkar. olduğunu söyler.

Vasiyeti doğrultusunda vakfedilen bir milyon Ardından Hastane’nin kurulması çalışmalarına

dolarlık bağışın 180 bin doları hastanenin inşaatına
ve gerekli donanımın alınmasına, bakiye 820.000.-
doların ise menkul kıymetlere yatırılıp bu
yatırımdan elde edilecek gelirin, her yıl hastaneye
gönderilmesine karar verilir. Chemical Bank
temsilcisi Huntington Turner, Ankara'ya gidip
Dr.Refik Saydam ve başvekil İsmet İnönü ile
görüşür ve 27 Mayıs 1930 tarihinde Ankara'dan
ayrılır.
Ayrılmasından hemen sonra Dr. Refik Saydam,
Chemical Bank and Trust Co.'nun gönderdiği
yazıda hastanenin inşaası için nakden ödenecek
olan 180 bin dolarlık tutarla kırk yataklık bir
hastanenin inşa edilebileceğini bildirir. Turner'a,
kendisinin teklif ettiği gibi, vakfedilen 820.000.-
® 
başlanır. 1932 yılında doların Türk lirası karşılığı
ortalama değeri 2,1193 liradır. Dolayısıyla yıllık
toplam 28.560.- lira tutarındaki personel maaşları
yaklaşık 13.500.- dolara tekabül etmekte olup
vakfedilen 820.000.- doların yıllık menkul
sermaye geliri hem personel hem de diğer hastane
giderlerini rahatça karşılayabilmektedir.
Morris Şinasi'nin vakfettiği 820.000.- dolar
yatırıldığı menkul kıymet fonu Chemical Bank
tarafından yönetilmeye devam eder. Chemical
Bank 31 Mart 1996 tarihinde ‘The Chase
Manhattan Bank’ ile birleşir ve fon The Chase
Manhattan tarafından devralınır. Fon banka
tarafından başarılı bir şekilde yönetildiğinden 1933
yılından beri her yıl düzenli bir şekilde yıllık

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 12 -

getirisi Morris Şinasi Hastanesi'ne bağışlanmaya poliklinik hizmet binaları

devam eder. olarak kalacak. Ancak
820.000 dolarlık fonu 80
Bu yardımın devamı da yıldır yöneten ilgili
Moris Şinasi isminin Amerikan bankasının
hastane ismi olarak yöneticileri bunu kabul
muhafaza edilmesi şartına etmek istemiyor
bağlanmıştır. görünüyorlar. Kısacası 80
Ne var şimdi burada yıl önce geliri Türkiye
diyeceksiniz elbette değil Cumhuriyeti’ndeki bir
mi? hastaneye tahsis edilen bu
fonu ve gelirini Türkiye’ye
Şimdi parayı elimizin tersi yollamak taraftarı değiller.
ile itiyoruz.
Peki 1929 yılında
Şimdi sıkı durun.
kıymetlendirilmeye başlanan 820.000 doların
Dr. Fahrettin Er’den bileşik faiziyle birlikte bugün ulaşmış olduğu
aldığımız bilgiye göre, meblağı tahmin edebiliyor musunuz?
Hastane’nin adı bir süre önce değiştirilmiş.
Hastanenin yeni adı birleştirildiği Manisa Merkez Sağlık Bakanlığı acaba bu konunun farkında
Efendi Devlet Hastanesi olmuş. Ancak Morris mı?
Şinasi adı hastanenin duvarlarında kalacakmış. Uzman bir arkadaşıma göre inanılmaz büyük bir
Yani Morris Şinasi Milletlerarası Çocuk Hastanesi rakam bu. Şu an teyit ettiremediğim için
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
yazamıyorum. Ama çok büyük bir meblağ bu.
Türkiye’nin mutlaka bir adım atmasını gerektiren
bir durum! Ayrıca merak ettiğim bir şey var:
Sağlık Bakanlığı ne kadarını biliyor?
Sağlık Bakanlığı acaba bu uygulamadan ne
boyutta haberdardır? Neden böyle bir şeye ihtiyaç
duyulmuş olabilir?
Hadi, parayı bir kenara bırakalım. Bu kadar
kıymetli bir tarihi hadiseye nasıl bu denli kayıtsız
kalınabilir?
Açılımdan söz edilen bir dönemde, böyle bir
uygulama doğru mudur?
Yahudi asıllı bir Osmanlı Vatandaşı, Osmanlı’yı
vatan bilmiş, tüm birikiminin neredeyse dörtte
birini bu topraklara vakfetmiş!.. Osmanlı’yı
bundan daha güzel ne anlatabilir?
Şu kadarını söyleyeyim, Dr.Fahrettin Er’i
tamamen bir tevafuk sonucu ilgili bankanın fon
yöneticisiyle görüşmeye ben götürdüm ve bu
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Tüm İzmirlilerin Destek Vermesi Gereken
Önemli Bir Girişim
FOTOĞRAFLAR İLE
İZMİR YAHUDİLERİ TARİHİ
Rafael Algranati - İzmir
İzmir'in değerli fotoğraf sanatçılarından Selim
Bonfil, “FOTOĞRAFLAR İLE İZMİR
YAHUDİLERİ TARİHİ” adlı bir proje başlatmış
bulunmakta. İzmir Yahudi tarihi ve geleneklerini
bütün dünyaya tanıtabilecek olan bu önemli proje
hakkında kendisi ile görüştüğümüz Selim Bonfil'in
karşılaştığı en büyük güçlük, hepimizin evlerinde
var olan, anne babalarımızdan kalma eski
fotoğraflara ulaşmakta çektiği zorluk!..
Selim Bonfil, DIYALoG aracılığı ile yurt içi veya
dışındaki tüm İzmir kökenli okurlarımıza şu mesajı
iletmekte :
Değerli Hemşehrilerim,
“FOTOĞRAFLAR İLE İZMİR YAHUDİLERİ
DIYAL o  G - 13 -
inanılmaz hikayeyi öğrenmiş oldum.
Anti siyonist özelliği ile bilinen ikinci
Abdülhamid’in dördüncü dereceden Osmanlı
nişanı ile Morris Şinasi’yi ödüllendirdiğini de
aklımızın bir kenarında tutalım.
Bankanın fon yöneticisi Hastanenin adının
değişmesi nedeniyle söz konusu fonun artık sona
erdiğini ifade ediyor. Aldığım bilgiler, söz konusu
bankanın bu fonu bir süredir devralmak istediği ve
bu konuda da çeşitli girişimlerde bulunmuş
olabileceği yönünde.
Dr.Fahrettin Er, Morris Şinasi’nin torunlarıyla da
görüşebilmeyi umuyordu. Ama bu olmadı.
Bankanın ilgili fon yöneticileri Dr.Er’e ailenin
hayatta olan üyeleri ile ilgili bilgileri vermedi.
Sağlık Bakanlığı’nı bu konuyu enine boyuna
araştırmaya ve Manisalı olması dolayısıyla
Başbakan Yardımcısı Sayın Bülent Arınç’ı da
konuyla ilgilenmeye davet ediyorum.
® 
DIYAL o  G - 14 -
TARİHİ” adlı bir proje başlatmış bulunuyoruz.
Bu çerçevede elinizde olan 1860—1990 tarihleri
arası fotoğrafları bize iletmenizi rica ediyoruz.
Teslim ettiğiniz fotoğraflar dijital ortamda
kopyalanacak, orijinalleri aynen size iade
edilecektir.
Gelecek nesillere bir kültür birikimi bırakmak
amacı ile başlatılmış bu projeye yardımlarınızı
esirgemeyeceğinizden eminiz.
Saygı ve Sevgilerimizle,
İletişim adresleri
Selim Bonfil : Ev (232) 422 57 63
İş (236) 213 08 86
Cep (532) 311 58 10
Mail selim@selimbonfil.com
Mişa Hayim : Ev (232) 421 97 40
Cep (532) 322 32 75
Mail mosehayim@gmail.com
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
İsrail'de Geleneksel
İzmirliler Piknik Günü
Selim Amado - İsrail
İsrail'de yaşayan İzmirliler'in, artık geleneksel hale
getirdikleri, ancak güvenlik problemleri nedeni ile
birkaç yıldır ertelenen "İzmirliler Piknik Günü",
22 Mayıs 2010 Cumartesi sabahı Tel Aviv
Hayarkon Parkının İsrail ve İzmir Belediyesi
bayrakları ile donatılan "Ganei Yeoshua"
bolümünde yapıldı.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
DIYAL o  G - 15 -
İnternet yoluyla ve kulaktan kulağa çabucak
yayılan haberle, 1948'den bu yana İzmir'den
aliyalarını yapmış 350 İzmirli, coşku ile İsrael'in
değişik yerlerinden gelerek pikniğe katıldılar.
Uzun zamandır görüşmeyenlerin hasret ve sevinçle
kucaklaşmaları görülmeye değerdi. Her gruptaki
sohbetin konusu aynı idi : İzmir!...
® 
DIYAL o  G - 16 -
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 17 -

O gün tesadüfen İsrail'de bulunan ve toplantıya donattıkları ve bir gruptan diğerine kahve,
katılan İzmirli dostlardan, İzmir, İzmir Yahudileri baklava, kadayıf, künefe, biskoços, reşikas ikram
ve Türkiye hakkında taze haberler alındı. ettikleri görüldü.
Fotoğraflar çekildi, adres ve telefon numaraları
değiş-tokuşu yapıldı, İzmirliler, aileleri, çocukları,
torunları hakkında birbirlerine bilgi aktarımında
bulundular.

Sohbetler öğleden sonra geç vakitlere kadar devam

etti. Piknikten herkes son derece mutlu ve bu
organizasyonu düzenleyen Moreno Margunato ve
Selim Amado'ya teşekkür ederek, birbirlerine
Öğle yemek vakti gelince, herkesin İzmir'e has;
sevgiyle sarılıp vedalaşarak ve en kısa zamanda
boyos, borekas de handrajo, borekas de kezo,
tekrar buluşma dileklerini dile getirerek ayrıldılar.
fritadas, guevos haminados vb. ile masaları
® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 18 -

Sanatçı Viki Antebi’nin Sergide aynı zamanda İyiniyet gönüllüsü

hanımlarımız, çeşitli hediyelik objeleri satışa
İyiniyet Desteği sunarak çalışmaları için ek gelir sağlamaya
Renin Eliş - İzmir
çalıştılar.
İzmir Kültür Derneğinde (Liga), değerli
sanatçılarımızdan Viki Antebi'nin resim Sanatçı Viki Antebi ve İyiniyet meleklerini bu
çalışmalarını sunduğu bir sergi gerçekleşti. özverili çalışmalarından dolayı kutluyor,
cemaatimizde bu tür dayanışmaların hep sürmesini
diliyoruz.

Sabi Saltiel
Ester Cen - İzmir

Sima ve Moşe
Saltiel'in oğulları Sabi,
Amerika'da Berklee
College of Music
okulundan double
major yaparak mezun
oldu. Los Angeles'ta free lance çalışmalarına
devam eden Sabi Saltiel şu anda gösterimde olan
Gelirinin İyiniyet faaliyetlerine bağışlandığı "Aşk ve Ceza" ve "Unutulmaz" adlı dizilerin
sergide Viki Antebi'nin eserleri ziyaretçilerin tanıtım müziklerini yaptı. Sabi'ye başarılarının
büyük beğenisini topladı. devamını diliyoruz.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 19 -

Siret Sadi & Moşe Abulafya Şirince Gezisi

Ester Cen - İzmir
Nişanlandı
Renin Eliş - İzmir

Siret Sadi & Moşe Abulafya çifti nişan

mutluluklarını İzmir Kültür Derneğinde
dostlarıyla paylaştılar.

Betül & Moşe Sadi

çiftinin kızları Siret ile
Oret & David Abulafya
çiftinin oğulları Moşe
yakın zamanda aile içinde
yaptıkları nişan
törenlerinin ardından Liga'da 27 Mayıs Perşembe Salı Toplantılarının müdavimleri, 1 Haziran Salı
günü gerçekleştirdikleri bir davet ile bu özel günü 17 kişi Şirince'ye doğru yola çıktık. Saklı
günlerini samimi bir ortamda yakınlarıyla Vadi adlı restoranda çok güzel bir öğle yemeği
paylaştılar. yedikten sonra Şirince'ye vardık. Şirince'nin ara
sokaklarını keşfettik. Daha sonra muhteşem dağ
Genç çifti ve ailelerini tebrik eder, bir ömür boyu manzarası eşliğinde beş çaylarımızı yudumladık.
mutluluklar dileriz. Yazın ilk günlerinde gerçekleştirdiğimiz gezimiz
çok keyfli ve neşeli geçti.
® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 20 -

Genç Amerikalı Konuklar Kivunim'in kurucu

Renin Eliş - İzmir
direktörü Peter Geffen
liderliğinde, grup
Avrupa ülkelerindeki
Yahudi cemaatlerini
daha yakından tanımak
amacıyla ülkemizi de
ziyaret ettiler.
İstanbul'un ardından
İzmir'e gelen gençler,
şehri gezdiler ve
akşamına dernek
lokalinde yaşıtları
İzmirli kardeşleri ile
bir araya geldiler.
İzmir Kültür Derneği, İzmir'i tanımak ve
cemaatimizdeki yaşıtları ile tanışmak amacıyla İzmirli gençlerimiz,
şehrimize gelen 50 Amerikalı genci ağırladı. İzmir'deki yaşantılarını
"Kivunim" adlı organizasyon ile bir yıl süreliğine ve Türkiye'yi tanıtan bir sunum gerçekleştirdiler.
Kudüs'te bulunan Amerikalı gençler, kültür ve
Hep birlikte yenen keyifli akşam yemeğinden
kimliklerini daha iyi tanıyabilmek için Kudüs'te
sonra, gençler dans ederek kardeşliğin ve gençliğin
farklı dersler alıyorlar.
tadını çıkardılar.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Türkiye Musevi Cemaati
Duyurusu
Değişen dünyanın bir gereği olarak Facebook,
Twitter, Foursquare ve Friendfeed başta olmak
üzere birçok dijital platformu aktif olarak
kullanıyoruz. Toplumumuz için riskler
barındırabilecek bu sosyal ağlarda, normal
yaşamımızda olmamız gerektiği gibi tedbirli
davranmalıyız. Sahte isimler kullanılarak
rahatlıkla yeni kullanıcı açabilmenin mümkün
olduğu açıktır.
Örneğin, facebook platformunda; Verda Kohen
ismi, 1984 doğum tarihi ve birkaç profil resmi
kullanılarak oluşturulan sanal bir kişi 215 kişiyi
hiç tanışmamalarına rağmen!! arkadaş listesine
katmıştır. bu vesile ile belki de bu kişilerin
arkadaşları olan 1000'in üzerinde cemaatimiz
mensubu gencin tüm özel bilgilerini takip
edebilmektedir.
Kimliğinden emin olmadığımız sanal kişilerle
bağlantı kurarken, hem kişisel bilgilerimizi
010 – Temmuz - Ağustos 2010
İzmir Musevi Cemaati
Sinagog Ziyaretleri ile ilgili Düzenleme
Güvenlik önlemleri kapsamında, İzmir’deki
sinagoglarımızın yerli ve yabancı turistlerce
ziyaretlerinde aşağıdaki kuralların uygulanmasına
karar verilmiştir:
1. Sinagogları ziyaret etmek isteyen ziyaretçilerin
kimlik fotokopileri en az bir gün öncesinden
cemaat ofisine fakslanacaktır. Ziyaretçilere
refakat eden cemaat üyelerinin olması halinde,
onların da isimleri cemaat ofisine
bildirilecektir.
2. Özel durumlar: VIP konuklar veya diğer
ziyaretçilerin önceden kimlik bildirimi yapacak
zamanları olmadığının tespit edilebildiği
durumlarda, konukları davet eden sorumlu,
öncelikle cemaat ofisine ziyaretin sebebini,
kimliklerin fakslanmamış olması konusundaki
mazeretlerini ve konukların isimlerini
bildirmelidirler. Bu gibi durumlarda cemaat ofis
DIYAL o  G - 21 -
paylaşma riskini hem de toplumumuza ilişkin bir
veritabanı oluşturulmasına olanak sağlama
ihtimalini göz önünde bulundurmamız gerekir. Bu
bağlamda birkaç güvenlik ve gizlilik ayarı
yaparak, üzerinize düşenleri gerçekleştirebilirsiniz:
Ø Facebook'un yeni devreye alınan "Gizlilik
ayarları" kullanılarak, profilinizi sadece
arkadaşlarınıza açmak ve sınırlı bilgi paylaşmak.
Ø Twitter ve Friendfeed'de takip edilme
ayarlarınızı "restricted" hale çekmek,
tweet'lerinizin içeriğinde hassas olmak.
Ø Foursquare'de, eviniz, iş yeriniz, okulunuz ve
cemaatimize ait binalara "check-in" yapmamak ya
da en azından açık adresi paylaşmamak.
Ø Bu sistemlerde kullanılan şifrelerin, benzersiz
ve kuvvetli şifreler olmasını sağlamak.
Sanal ağların gerçek hayatın bir uzantısına
dönüştüğü şu günlerde, her türlü güvenlik ve
gizlilik aksiyonunu almanın gerekliliğini
vurgulamak isteriz.
Türkiye Musevi Cemaati
® 
DIYAL o  G - 22 -
yetkilileri, Cemaat Başkanı veya yardımcısının
kişisel onayını isteyecek, bu onay alınmadan
sinagoglar ziyarete açılmayacaktır.
3. Yukarıdaki şekilde yapılan ve kabul gören
başvurularda, cemaat ofisi bir görevli tayin
ederek ziyaret saatinde sinagogların açılmasını
sağlayacaktır.
4. Ziyaretçilerden sinagogların bakımında
kullanılmak üzere kişi başı 10,00 TL ücret talep
edilecektir. (12 yaşından küçük çocuklar, toplu
öğrenci ziyaretleri ve İzmir cemaati üyelerinden
ücret alınmayacaktır.)
5. VIP veya ücret vermeden ziyarette bulunacak
özel davetliler için Cemaat Başkanı’nın veya
yardımcısının onayı alınacaktır.
Cemaat üyelerimizin yukarıdaki kurallara uyum
sağlayarak güvenlik önlemlerine katkıda
bulunmalarını rica ederiz.
İzmir Musevi Cemaati
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Haklı Şikayet
Rafael Algranati - İzmir
Mayıs sonlarında Şaar Aşamayim Sinagogunda
kayınpederinin vefatının yıl dönümü nedeni ile
duasını yapmak üzere Şaar Aşamayim Sinagoguna
giden Avram Hasan ve ailesi, yaşadıkları nahoş
olayı Cemaat Yönetimine yazılı olarak şikayet etti.
Avram Hasan şikayet yazısında olayı özetle
aşağıdaki şekilde dile getirdi.
26.05.2010 tarihinde Sayın Hocamız M.M. ile
kayınpederimin midraşı için Alsancak
Sinagogunda "midraş saati" olarak anons edilen
saat 20:00 için anlaştık. Ben ve ailem söz konusu
saatten önce sinagogda hazır bulunduk. Saat tam
20:00'de midraşa başlandı. Baryohay okundu bitti,
idara kitapları dağıtıldı. Okunma sürecinde diğer
hoca R.M.nin müşterileri geldi. Kendileri de geç
geldiklerini itiraf ettiler. R.M. hoca cevaben SEN
KEYFİNE BAK istediğimiz gibi yaparız dedikten
sonra, müşteri memnuniyeti için duayı tekrar
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Rena Kaya
Bat- Mitzva
Riva Halegua ve San Kaya'nın kızları Rena, 19
Haziran Cumartesi gecesi Küçük Kulüp Marmite
Restoranda düzenlenen bir parti ile Bat-Mitzva'sını
kutladı.
Marmite restoranın güzel bahçesinde gerçekleşen
törende Rena bu özel gününü ailesi, akrabaları ve
arkadaşları ile birlikte kutladı.
DIYAL o  G - 23 -
baştan ve yüksek sesle başlattı. Bizler orada idara
kitapları ile kalakaldık. Zat-ı muhteremin müşteri
memnuniyetini bitirmesini bekledik.
Toplumlar kurallar ile yaşarlar. Özellikle bir
sinagogun dua başlama saatleri hocaların
müşterilerinin teşrif ettiği saatte değil, anons
edilmiş olan saatte başlar. Bu saate toplum uyar,
yetişemeyen ulaştığı yerden devam eder.
Her şeyden önce Sn.R.M.'nin yaptığı davranış
bırakın hocalık kurallarına, insanlık kurallarına
bile uymaz. Bana, aileme ve midraşını yaptığım
kayınpederime saygısızlık edilmiş ve dini
duygularım rencide edilmiştir.
Avram Hasan'ın bu şikayetinin Cemaat Yönetim
kurulunda ele alındığı, son zamanlarda sıklaşan bu
gibi rahatsızlıkların tekrarlanmaması için gerekli
uyarıların yapıldığı öğrenildi.
® 
DIYAL o  G - 24 -
Cemaat Başkanımız sayın Jak Kaya'nın torunu
olan Rena ile Kaya ve Gabay ailelerini kutlar, genç
kardeşimize sağlık, mutluluk dolu nice yıllar
dileriz.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 25 -

İÇİMİZDEN GEÇMİŞ OLSUN'..

Renin Eliş / İzmir
Meir Levi
Sevinç & Selim Levi'nin oğulları Meir,geçirdiği
DÜĞÜNLER bir kaza sonucu rahatsızlanarak bir süreliğine
hastanede tedavi görmüştür. Acil şifalar diliyoruz.

İnci Levi
Klodin - Nesim Levi çiftinin kızları İnci Levi
geçirdiği rahatsızlığın ardından evinde dinlenerek
sağlığına kavuşmuştur. Kendisine ve ailesine
Işık Yohay & Hayim Hasan geçmiş olsun dileklerimizi iletiyoruz.
20 Haziran 2010
Viktorya Eliş
Beril Çakırer & Selim Mazliah Yusuf Eliş'in eşi Sayın Viktorya Eliş yaşadığı
15 Ağustos 2010 sağlık probleminin ardından evinde istirahat
etmektedir. Geçmiş olsun...
Evlenecek çiftlerimize
Yakup Kanyas
ömür boyu mutluluklar diliyoruz!..
İzmir'in sevilen simalarından Yakup Kanyas
geçirdiği fıtık ameliyatından sonra tekrar sağlığına
kavuşmuştur. Kendisine geçmiş olsun diyoruz.

® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 26 -

Aramızdan Ayrılanlar İzak Araza - İzmir 02 Mayıs 2010

Estreya Levi - İzmir 10 Mayıs 2010

Baruh Dayan Aemet!..

® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
” Kurumlarımız ”
Cemaat Yönetim Kurulu
Jak Kaya
Değerli Kardeşlerim,
Bu sayıda sizlere Karataş Hastanesi hakkında biraz
bilgi aktarmak istiyorum. Bilindiği gibi, Karataş
Hastanesi İdare Derneğinin Olağanüstü Genel
Kurulunda yeni yönetim kuruluna seçilen
kardeşlerimiz Jak Kaya – Avram Sevinti – Rafael
Algranati – Efrahim Kohen ve Hayim Eskinazi ilk
toplantılarında görev bölümü yaparak başkanlık
görevini şahsıma uygun görmüşlerdir.
Genel Kurulda açıklamış olduğumuz gibi yeni
Yönetim Kurulumuz, yaşlılarımızın bakımlarının
mükemmel düzeyde sağlanması öncelikli kaydı ile,
hastane işletmesinin uygun görülecek bir ekibe
devredilerek, hepimize uzun süredir rahatsızlık
veren zarar riskinden korunması hedeflenmiş ve bu
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Azil
Şavuot Bayramı nedeniyle yaşlılarımıza 20 Mayıs
günü İnciraltı Körfez Restoran’da Bn. Raşel
Eskinazi sponsorluğunda bir öğle yemeği
düzenlendi.
Yaşlılarımızla birlikte yemeğe, Kadınlar Kolu
üyeleri, Amerikalı misafirimiz Bn. Kler Leigh,
hastane pansiyoneri olmayan bazı yaşlılarımız ve
Karataş Hastanesi Halkla İlişkiler müdürü Elanur
Karakoç da katıldı.
Yemek sonrası tatlı ve pasta ikramı yapılan
yaşlılar güzel havadan istifade edip hoşça vakit
geçirdiler.
Hastanenin yeni Yönetim Kurulu Başkanı Jak
Kaya 9 Haziran Çarşamba günü Kadınlar Kolu ile
bir toplantı yaptı. Toplantıda Azil'in yeni yönetim
açısından önemi vurgulandı ve yaşlılarımızın
rahatı için alınacak tedbirler konuşuldu.
DIYAL o  G - 27 -
konuda Genel Kurulun desteğini almıştı.
O günden itibaren başlatılan yoğun çalışmalar
sonucunda, hastanemizde görev yapmakta olan
doktorlardan oluşan bir ekiple, bu yönde bir
anlaşma sağlamanın son aşamalarına gelmiş
bulunuyoruz.
Tabiidir ki, bu anlaşmanın temelini, yönetimimizin
ciddi ve sürekli denetimi oluşturmaktadır. Haziran
ayının son haftasında bir bilgilendirme toplantısı
düzenleyerek sizlere bu konudaki gelişmeleri
aktarmayı planlıyoruz.
Bu süreç içinde hastanemizin faaliyetlerine
kesintisiz devam etmesi sağlanmış ve daha iyi
hizmet sunabilmek için çalışmalarını
sürdürmüştür.
Amacımız bu asırlık kurumumuzun korunması ve
hizmet seviyesinin yükseltilmesidir.
® 
DIYAL o  G - 28 -
Toplantıda, toplumumuzdaki genç hanımların
Azil'in kadınlar koluna katılmalarını sağlamanın
önemi ve gereği üzerinde duruldu ve bu konuyla
ilgili çalışmaların bir an evvel başlatılmasına karar
verildi.
Karataş Hastanesinin nekahathane bölümündeki
odaların tamamı dolu olup, yaşlılarımızın bakımı
her zaman olduğu gibi, hiçbir fedakarlıktan
kaçınmayarak özenle sürdürülmektedir.
Bizler için son derece önemli olan destekleriniz
için hepinize teşekkür eder, sağlıklı ve mutlu bir
yaz sezonu geçirmenizi dileriz.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 29 -

Beth Hayim İyi Niyet

Ruben Benadava
Başkan

Kabristan Derneğimizin Olağan Genel Kurul

toplantısı 25 Nisan 2010 Pazar günü yapıldı.

Divan Başkanlığı seçiminden sonra okunan

Yönetim ve Denetim Kurulu raporları oy birliği ile
kabul edilerek Yönetim ve Denetim Kurulları
oybirliği ile ibra edildiler.
Bu kurumumuzdan bültenimize
bilgilendirme yazısı ulaşmamıştır.
Yenilenen seçimlerde Kabristan Derneğimizin
yönetim kuruluna Ruben Benadava, Moiz Malki,
Selim Bonfil, Moşe Habif, Eli Yüksek, Vitali
Benazuz ve İzak Asael seçildiler.

Denetleme Kuruluna İzak Arditi, Sabi Cimi ve

Moşe Mizrahi'nin seçildiği toplantı sonunda, yeni
dönemde yapılması planlanan çalışmalar
konusunda dilek ve önerilere yer verildi.

® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 30 -

Liga Sunday School

Janet Meseri

Değerli İzmirliler,
Sunday School öğrencileri sene sonu gösterilerini
LİGA olarak çalışmalarımıza Mayıs ayında da tüm
Ligada anne, baba ve yakınlarına sundular.
hızıyla devam ettik. Kış aylarında başarı ile
sürdürülen hobi kurslarımıza yaz sezonu nedeni ile
Şarkılar, danslar ve küçük bir sunumdan oluşan
Mayıs sonunda ara verdik. Değerli
gösterileri, çocuklarımızın bütün bir sene
kursiyerlerimize güzel bir yaz tatili diliyor ve yeni
yaptıkları çalışmaların en azından bir kısmını
sezonda onları tekrar aramızda görmeyi diliyoruz.
sergileme fırsatı verdi.
Evliliğe ilk adımlarını atan ve davetlerini
derneğimiz lokalinde yapan gençlerimizin Yazın gelişi ve tatilin cazibesi ile küçük öğrenciler
yakınları ile bu mutlu günlerini paylaşmalarına çok mutluydu.
bizler de katıldık. Birlikte ilk adımlarını attıkları
bu yeni yaşam yolunda sevgi ile yürümelerini Yeni sezonda görüşmek ve tekrar hep birlikte
diler, her şeyin gönüllerince olmasını temenni olmak ümidi ile hepinize sağlıklı ve mutlu bir yaz
ederiz. sezonu diliyoruz.

Ayrıca gençlerimizin yazın yapacakları Macaristan

Hoşçakalın!..
ve İsrail gezileri için tüm hazırlıklar tamamlandı.
Gençlerimize bol eğlenceli bir tatil ve güzel bir
seyahat diliyoruz.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 31 -

Karataş Hastanesi - I başvuran kişiler ile ilk olarak bir ön görüşme

Eda Çetintaş yapılmaktadır. Bu ön görüşmede kişinin genel
Diyetisyen bilgileri, beslenme alışkanlıkları, aile geçmişleri ve
varsa hastalıkları hakkında bilgi alınmaktadır.
Karataş Hastanesi'nde Yenilik Beslenme programının süresine karar verilmekte
ve işleyiş hakkında bilgi verilmektedir.
Ben diyetisyen Eda Çetintaş. Başkent Üniversitesi
Beslenme ve Diyetetik Bölümü 2009 yılı
Ön görüşmenin akabinde kişi zayıflama/kilo alma
mezunuyum.
programına uygunluk, sağlık koşullarının tespit ve
değerlendirilmesi için dahiliye doktorumuza
Eğitimim süresinde çeşitli sağlık kurumlarında
yönlendirilmektedir.
mesleğimle ilgili görevler aldım. Özel bir
zayıflama merkezinde diyetisyen olarak çalıştım.
Tamamlanan bu aşamalar sonrasında beslenme
Ayrıca çalıştığım merkeze bağlı olarak çeşitli
programına başlanmaktadır. Görüşmeler en az
diyaliz merkezlerinin diyetisyenliğini de yaptım.
birer hafta aralıklar ile yapılmaktadır.
Mayıs 2010 itibari ile Karataş Hastanesi'nin
Sağlıklı yarınlara yeterli ve dengeli beslenerek
Beslenme ve Diyet Kliniği'nde görev almaktayım.
“merhaba” demek için sizleri de kliniğimize
Hastanemizin gerek ayakta gerek yatan hastaların
bekliyoruz...
beslenme hizmetlerinin ve diyet programlarının
hazırlanması ve takibini yapmaktayım.

Hastanemizin Beslenme ve Diyet Kliniği'ne ayakta

® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 32 -

Karataş Hastanesi - II Talmud Tora

Ela Nur Karakoç
Halkla İlişkiler

Köklü Çınar Esbaş'ta

Özel Karataş Hastanesi Mayıs ayında ESBAŞ’ın
ev sahipliği yaptığı "1.Uluslararası İzmir Küresel
Sağlık" konferansında yer aldı.

1.Küresel İnoviz Konferansı (Sağlık için İzmir) Bu kurumumuzdan bültenimize

bilgilendirme yazısı ulaşmamıştır.
konulu konferans 24-25 Mayıs 2010 tarihlerinde
iki gün boyunca sürdü.

Ege Bölgesinin ilk özel hastanesi niteliğini

kazanmış, tıpkı köklü bir çınar gibi 106 yıldır
hizmet veren "Özel Karataş Hastanesi"
sempozyuma katılan konukları ağırladıktan sonra
Karataş semtiyle özdeşleşmiş tarihi Asansör turu
organize ederek etkinliğe katkıda bulundu.

® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
# Seksion en Ladino "
El kantoniko de Rachel
Rachel Amado Bortnick / U.S.A.
bortnickra@sbcglobal.net
Una Pyesa de Teatro
de Avraham Galante
Espero ke konosesh el nombre del profesor
Abraham Galante, z.l. (1873-1960) si no tambien
sus emportantes ovras istorikas, lo mas sovre los
djudios de Turkia, i tambien sovre lingua, folklor, i
otros aspektos de la kultura sefaradi. El eskrivyo
19 livros en turko, i 34 livros en fransez! Ma
pokos saven ke tiene tambien dos ovras en ladino
(muestro judyo-espanyol), una kurta
novela, "Abandonada por mi padre" i una pyesa de
teatro yamada "Rinyo o El amor salvaje", todas las
dos publikadas en 1906 en Kairo, Ejipto, en letras
ebreas Rashi.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
kon komentaryos i aklarasyones en espanyol. El
ultimo de estos es un estudyo del profesor Michael
Studemund-Halevy sovre "Rinyo o El amor
salvaje,” una de las pyesas de Avraham Galante.
Es un livriko chiko maraviyozo ke lo meldi kon un
grande plazer, aun ke la estorya es trajika.
La estorya de la drama tiene lugar en el kazal de
Soroni al oeste de la isla de Rodes (Rodos.) En la
introduksyon Galante da a entender ke:
«El sujeto de el dramo Rinyo no es imajinaryo. Es
un fato verdadero ke se paso antes kuatro anyos
en un kazal de la izla de Rodes. Rinyo es el
nombre verdadero de una ija grega ke amava un
mansevo kazado i ke no pudyendo alkansarlo,
degoyo un ijiko de este ultimo por vengarse de el
padre. Rinyo fue kondenada a muerte por el
tribunal de Rodes».
Rinyo, una ijika de 18 anyos, "degoyo a un
ijiko!.." Este ijiko era una kriatura de solo 4
anyos. Ya vos imajinash la barbaridad de este akto,
DIYAL o  G - 33 -
Ke pekado ke pokos de mozotros podemos meldar
tekstos en el alfabeto Rashi, lo ke mos aze pedrer
de konoser la literatura vieja muestra! En el
Imperio Otomano kuaje todos los livros i jurnales
publikados en ladino eran kon estas letras. Ma
grasias a los akademikos i otros ke agora publikan
las transliterasiones en letras latinas de siertas de
estas ovras, todos podemos konoser un poko de “lo
ke meldavan muestros padres.” (Ansi es el titolo
de un livro maraviyozo publikado de Rifat
Birmizrahi en Estambol, de padasikos tomados de
jurnales viejos, transliterados, i tresladados en
İnglez i Turko. Si no lo konosesh, vo lo
rekomendo de merkarlo de Gözlem Kitabevi
(kitabevi@salom.com.tr)
En Espanya (Barcelona) se topa la kaza editorial
Tirocinio (http://www.tirocinio.com/ ) ke publika
una seria de livros de literatura sefaradi debasho el
nombre "Coleccion Fuente Clara; estudios de
cultura sefardi", dirijida por la Dra. Pilar Romeu.
Ya publikaron 15 livros en esta seria, la mayoria
de ovras en ladino (judeoespanyol), transliteradas
® 
DIYAL o  G - 34 -
i el efeto emosional de meldar esto para mozotros
ke estamos uzados a sintir el biervo "degoyar" para
geynas i vakas kasher! Ay ke entender ke esto NO
es una estorya djudia, si no ke una trajedia grega
“moderna” (ke a mi kuento paso en 1902) i
personajes kon nombres gregos komo Lefteri,
Kiryako, Marigu, Estergula, etc.
Las pokas linyas de la introduksyon ya mos dan el
resume de la estoria, ma la piesa esta eskrita de
manera ke apanya muestra atansion, i mos aze
kerer meldar mas para ver ke va pasar despues, i
asta la fin. Los personajes ayudan al
desvelopamiento de la estorya de una manera
kaptivante.
Devemos mensionar ke el teksto de la pyesa ya fue
publikada en letras latinas el anyo pasado por
Avner Perez del Instituto Maale Adumim en Israel.
Esto se topa en el Internet en el adreso de :
http://btjerusalem.com/av/Riniolad.pdf
La lavor de Avner Perez es tambien es una seria
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 35 -

kon el titolo “El trezoro de la Poezia i del Teatro Proverbos

Djudeo-Espanyol” ke da transliterasiones de ovras.
Ma el no tenemos las eksplikasiones ke vemos en
el livriko muevo de Espanya.
A ken el Dyo no le dio ijos,
El Dr. Studemund-Halevy no solo ke izo la el diavlo le da suvrinos.
transkripsion de la ovra en letras latinas, ma
tambien eskrivyo una introduksion en espanyol A ken todo le abasta,
muy enformativa sovre la istoria personal, sosial, no le manka nada.
politika, akademika, i literaria de Galante.
Tambien el tiene notas de eksplikasion, i a la fin, A la haragana,
un glosario de biervos ke no se uzan en el espanyol la noche le viene gana.
normativo, para ayudar al lektor espanyol o
espanyol-avlante. A la mar entra,
seco sale.
Para mi personalmente la kontribusion del profesor
Halevi (introduksion, notas, glosario) fue tambien A la mar ke vaya,
una lision de espanyol-castellano. I tambien, aun
agua no va topar.
ke no tenemos todo el teksto en letras Rashi,
tenemos pedasikos, ke me aze akodrar ke devemos A la papona,
ambezarmos el alfabeto Rashi I pratikar lo en
presto le buye la oya
meldando las ovras orijinales de muestra literatura.

® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 36 -

Detras del Perde de la Istoria
Rachel Saba Wolfe / Israel
rachsw@netvision.net.il
Ribi
Eliya'hu 'Ha-Co'hen 'Ha-Itamari
i su lucha kontra los malos espiritos [ruhot]
"En tiempo de landra, todos se azen de guerko"
Joseph Nehama, Diccionner du Judeo-Espagnol, p. 571
En estos tiempos duros de tension i apretadura,
kuando parese ke los guerkos salen de sus burakos
para kavzar mas danyos i estrechura, me akodro de
Ribi Eliya'hu 'Ha-Co'hen (su sovrenombre 'Ha-
Itamari) de İzmir ke lucho kontra los malos
espiritos antes de mas de 300 anyos. Nasido
probavlamente en 1659a su padre Ribi Avra'ham
Shelomo 'Ha-Co'hen, Eliya'hu 'Ha-Co'hen era un
gran Mekubal ke se okupava de la Kabala. El
mantenia una vida muy modesta i se abastava kon
pokos mezos, ma en el mizmo tiempo demandava
de los miembros del kolel a dar Sedaka
[bienfezensia] para mantener los mensteres de los
proves ke malorozamente konstituiran una grande
partida de la komunidad.
Ribi Eliya'hu 'Ha-Co'hen eskrivio mas de 30 livros
ama no todos fueron emprimados. El livro mas
konosido es 'Shevet Musar' [vara de moral] ke era
el livro de kastigerio el mas popular en el siglo 18,
i fue tresladado del Ebreo al Ladino, Arabo i
Yidish.
No komo munchos Djudios en su tiempo, Ribi
'Ha-Co'hen era konvensido ke las puertas de
Ganeden no estan aviertas para todos. Por entrar
por eyas, el benadam deve de suvir toda su vida en
las eskalones de buen komporto i amijorar sus
manias i kaminos.
Ma si Ganeden es un lugar zor a ayegar, las

® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
puertas del Gennem estan aviertas siempre para los
pekadores i los malazientes. Sigun Ribi Eliya'hu
'Ha-Co'hen, munchos de eyos tenian de tornar a la
tierra para azer "gilgul" – transformar en otras
personas – kriaturas, mujeres i mansevos – i ansi
pagar por sus maldades.
Los demazalados ke entraron en eyos los espiritos
[ruhot], sufrieron muncho i no tenian ningun
kontrol sovre sus komporto. Ama grasias a Ribi
Eliya'hu 'Ha-Co'hen ke savia komo arrondjar los
espiritos de sus kuerpos, tenian la esperansa de
kurarsen kompletamente. El rabino empesava a
avlar kon los espiritos, demandar por sus pekados i
espantarlos kon 'haramot' [ekskomunikasiones] ke
van a salir.
El proseso del arrondjamiento esta eksplikado en
el livro 'Minhat Eliya'hu' [regalo de Eliya'hu], de
Ribi 'Ha-Co'hen, kapitolo 5, ke aparesio en 1824
en Saloniko. El livro fue eskrito en Ebreo, ma sesh
anios mas tadre se publiko en esta sivdad solo el
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Ke avlare[?] Le dishi[:] Ken sos tu[?] Disho[:]
Yo se fulano el taukdji [geynero][.] I yo lo konosi
a este taukdji en bivo ke era kaasiento [aksi] i
kara aylan [de echas feyas, sigun el teksto
orijinal][.] Le dishi porke te vino este mal[.]
Disho[:] Tenia munchos devdores i no puedi
sonportar i me entosegi i vini en esto ba"hr
[baavonotay ha-rabim – por mis munchos
pekados]".
La repuesta del espirito eksplika la razon de la
epilepsia. En akeyos dias no savian kualo kavzava
esta mala hazinura. La eksplikasion ke es un
komporto enforsado por espiritos, sin ke la persona
tiene ningun kontrol sovre si, puedia aklarar el
misterio. Tambien, esta eksplikasion responde a la
kestion porke tuvo el espirito azer "gilgul". Asigun
el Djudaizmo, suisidio es defendido. El pekado del
taukdji era, aparte de su negregura i aksilik, ke se
mato kon sus manos. Por medio de la konseja, Ribi
'Ha-cohen da a los meldadores un akavidamiento
fuerte kontra el suisidio.
DIYAL o  G - 37 -
sinken kapitolo, tresladado al Ladino, debasho del
titulo: "Maase 'Ha-ruah Me-'harav Eliya'hu 'Ha-
Co'hen Zl'h"'h [zihrono le-hayey 'ha-olam 'ha-ba –
su memoria al mundo el vinien]. Ken era el
tresladador i en ke emprimeria kitaron este chiko
livriko – no savemos. Klaramente, algunos
pensaron ke la informasion i las konsejas ke
kontenia eran bastante interesantes i edukativas, ke
lo emprimieron a la segunda vez en 1840.
Kero trayervos de este livro la deskripsion de un
enkontro de Ribi Eliya'hu 'Ha-Co'hen kon un
espirito:
"Despues de este maase [echa] entraron dos ruhot
[espiritos] en un ermano i una ermana i le fui
gozer [dar sentensia] beherem [ekskomunikasion]
a uno de eyos ke dishera ken es[.] El uno
respondio nada asta 11 mezes i el mansevo esta
hazino kon kefia [epilepsia] b"m [bar minan] i
torni a serlo gozer ke avlara ken era kon
haramot[.] Supito salio a avlar kon boz basha[.]
® 
DIYAL o  G - 38 -
Ke pekado ke tenemos oy en dia de pasar estos
tiempos de nisayon [prova] sin la ayuda de Ribi
Eliya'hu 'Ha-Co'hen. Ma, amigos, no me miresh
kusur, ay otros remedios para defendermos de ojo
malo i de poderes danyozos: Un tiesto de ruda en
frente de la kaza i una matika de la mizma planta
en el djep; un ojiko mavi i una kamea kon las
palavras: "Ben Porat Yosef, Ben Porat Aley
Ayin".
O, puede ser afilu mijor, el remedio mas util ke
rekomendava siempre Ribi Eliya'hu 'Ha-Co'hen a
los İzmirlis i a todos İsrael: Azer la Teshuva,
atakanar muestros kaminos en la vida i azer
munchos maasim [echas] tovim. İ el Dio ke va
estar kon mozotros, Amen!
Para Suscribirse al
DIYALoG
members.diyalog@yahoo.com
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Yehuda ke dize?
Yehuda Hatsvi / İsrael
hatsvi@netvision.net.il
El invento del futuro
Los paleontologistas, i otros investigadores i
sientistas kon el prefikso de "paleo", mos
ensenyan ke antes de no mas de sesh miliones de
anyos, se separaron de un padre antepasado las dos
famiyas: Los Chimpanzes i los Humanoides, (los
umanos ke mos konosemos oy en dia)..
A mi, personalmente, me viene muy defisil de
admeter o de akseptar esta teoria, o sea este fato.
Komo puedo kontinuar a bivir kon este sekreto
familial, i konfesar ke mis bisnonos eran
maymonas?
Bueno, "en lo ke estamos - bendigamos"...
De todas maneras, es muy evidente ke los
Chimpanzes no trokaron mucho en este "kurto"
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Ya vos imajinash ke entre las repuestas ke
deskriviyan en kualo semos "unikos", se kontavan
las kapasidades de gizar, dezenyar, riir, avlar, las
kalidades de altroizmo komo tambien la violensia,
i asta el fenomeno de sonrujir (de azerse
kolorado).
Daniel Milo, filozofo i biolojista, es nasido en
Israel en 1953. Desde 1983 bive en Fransia, ma
ayinda pasa una parte de su tiempo en Israel
kuando se eskarinya de su nieta ke bive aki. No me
preguntesh sovre su punta de vista en la politika,
porke no esto de akodro kon el de nada, ma este
fato no tiene de impedir a gozar de su saviduria.
El eskrivyo siete livros en Franses (lengua ke kaje
no konosko), i un livro muevo kon el titolo "El
invento del futuro" (esta vez en ebreo !).
Ya mensioni aki arriva ke Daniel Milo tiene una
nietika ke bive en Israel. En uno de los enkontros
de Daniel kon la chika (no se en ke edad), eya le
disho:
DIYAL o  G - 39 -
instante de evolusion, mientras ke los Umanos
reusheron azer un sendero muy largo i diverso para
parvenir a el estado lo ke yamaremos desde agora
"Benadam".
Ma, en realidad, ke es el Benadam, i en kualo se
difere de los otros animales del mundo?
Me parese ke fue el filozofo grego Platon el ke dyo
una definision divertida del Benadam, dizendo ke
es "una kriansa sin plumas, i ke kamina en dos
piezes".
Sierto ke una tala definision es un buen egzempio
de una verdad parsial, porke, en el mezmo tiempo
puede ser adaptada a una gayina eskorchada
tambien.
Otro filozofo, yamado Daniel Shabetay Milo, izo
un eksperimento interesante kon sus elevos, i en
un kurto tiempo resivio muchas repuestas a la
demanda de "el Benadam es el uniko animal
ke....."
® 
DIYAL o  G - 40 -
"Al vermos amaniana". De aki, de este evento tan
simple i trivial, topo el filozofo la repuesta ke
puede eksplikar la partikularidad del benadam en
komparizon a todos loa animales del mundo: la
kapasidad de planear por el avenir, la konosensia
ke egziste ke ay futuro, la kapasidad a dezir el uno
al otro "al vermos amaniana".
Es verdad ke los lonsos, por un egzempio, saven
aprontarsen para pasar el envierno durmiendo en
sus kuevas. Tambien las bezbas (avijones) o las
formigas tienen un senso de planeamiento, ma este
senso no viene del fondo de algun pensamiento
sino de un instinkto, i nada mas.
Agresion i violensia egzisten tambien entre
muestros primos ermanos, los chimpanzes, i tal
vez ay siertos animales ke empesan a riir si les
azemos koskias, pero –komo ya lo dishimos- es
solamente el benadam el ke es kapas de tomar el
avenir en sus manos. (Sierto ke la baza del
entendimiento del termino "futuro" es la lengua, i
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
naturalmente ke la kondision de aver lingua es
antes de todo el selevro/meoyo umano
dezvelopado).
Aparte del "invento del futuro", Daniel Milo es
konosido en el milyu de la akademia komo el
inventor del termino "trop-iette" ke me parese
traduizirlo komo "tira (arrondja) demaziado". Milo
ve un obstakolo grande en la kondukta del "Homo
sapiens" en los milenios de alkavo. Mos
konvertimos a ser un tipo gastador, ke las mientes
tenemos en konsumir mas i mas kozas de luso,
komidas muevas i mil i una koza de bavajadas, ke
realmente no las nesesitamos.
No es mi intension de entrar aki a los aspektos
pozitivos ke tambien egzisten en esta tendensia.
Ma segun mos konseja el filozofo, devemos –toda
la umanidad- entrar en una "dieta kulturala", un
rejim ke meta frenos a este fenomeno negativo.
Una prezentasion (PowerPoint) interesante yamada
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Rekuerdos de Roz
Roz Kohen Drohobyczer
rozkohen@gmail.com
Los Sedakeros del Kal Apollon
En los anyos 50
del siglo pasado,
uzavamos a muy eskayida i pasavamos al deredor de eya komo
vijitar kon mi
madre el entorno
de la Kula. La
Kula era lesho de
sinko puntos de
kamino del apartamento Melek, ande moravamos.
Mi madre me tomava de la mano i mos metiamos
en kamino kon grande entuziazmo.
Syempre era mas o menos lo mizmo: vijitar la
prima de mi padre Jentil, ke morava unos kuantos
apartamentos despues del kal Apollon; merkar
karne kasher ande Dalva; ugradeyar ande la tant
Sarina ke bivia enfrente del Bit Pazari; echar una
boz al rez de chaussée de Dora Adato; i, devezes
DIYAL o  G - 41 -
www.TooMuch.Us vos puede dar un poko mas de
material para pensar sovre este tema.
En konsekuensa del "invento del futuro" kiero yo
anyadir una koza :
Es verdad, ke en diferensia de todos los animales
(ke biven solamente en el "prezente"), savemos
mozotros, las personas, planear el futuro. Ma, no
mos olvidemos ke parvenimos a este estado
solamente kuando reushimos a obtener la
konosensia del "pasado". La persona, la
komunidad, la nasion, o afilu toda la umanidad en
jeneral, no puede reushir en planeando "futuros"
sin ke tenga alguna baza en la kultura i en la sensia
del pasado. Mozotros, komo Judyos, lo tenemos de
save mijor de todos. El sekreto de la vitalidad de
muestro puevlo esta en guadrando i edukando
muestra karga kultural del pasado kolektivo, al
enkontro del avenir.
® 
DIYAL o  G - 42 -
en kuando echar azete al kal.
En akeyos tyempos el kal de Neve Shalom dainda
no era fraguado, i el kal d'Apollon, ke mi madre lo
yamava el kal de los proves, era el kal lo mas
frekuentado.
La Kula, en akeyos anyos era serrada, aparesiya
si no egzistiya. Me akodro tambien del kunduradji
Musyu Navon, ke teniya una butikita chikitika i
bruska, ande moz echava penches muevas a los
kalsados vyejos por unos kuantos groshes. Una
otra butika ke konosiyamos bueno en la Kula era
la butika de Pardo, kon sus fostanes de novya ke
alkilava. Unos kuantos elektrikchis ke adovavan
lampas vyejas, i mas abasho unas doz butikas ke
vendian livros i defteres para la eskola. Mas i mas
me akodro de los eskirubadjis kon el sako en la
espalda; los vendedores de frutas i de pishkados.
El deredor de la Kula en akeyos anyos teniya un
ayre muy eskayida kon sus apartamentos vyejos,
deskolorados i sus entradas kon golor de mofo i
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
areskuras, kon unos kuantos borrachones kon las
bochas de ispirto en sus mano, i los butikaryos
baryendo las entradas i echando aguas a las kayes
para espantar a los gatos ke eran numerozos.
La entrada del Kal Apollon no era diferente del
resto de la kaleja. i mas i mas, komo al tinyozo un
graniko mas, eran los sedakeros i sedakeras
asentados en la puerta del kal.
Asentados en las eskalonas de laja en la entrada
del kal de los proves, avlando syempre en Djudyo,
eran yenos de bendisyones i alavasyones:
"Presyada, asi ke te veyga de todo bueno, ke
veygas novya a tu ija, ke tengas el mazal en la
puntal pino, todo bueno ke tengas i ke los dezeyos
de tu alma ke se agan verda."
En mizmo tyempo saviyan todo lo ke se pasava en
la male i eran komo los balabayes del kal, dando
avizos i pruntando kestyones: "El shamas ya vino,
vas a echar azete al kal?"
Me akodro tambien ke kantavan en Djudyo
kantikas alegres, en kontrasto kon sus vistidos
010 – Temmuz - Ağustos 2010
eSefarad
Fuente : esefarad.com
El famoso boletin semanal eSefarad, al kual se puede alkansar del adreso
www.esefarad.com viene de publikar el artikolo sigyente de nuestra Rachel
Amado Bortnick. http://www.esefarad.com/?p=11011
Lideres Djudios
en Tiempos Difisiles en Turkia
En los ultimos mezes uvo unos trokamientos en la
komunidad djudia de Turkia, ke meresen ser mijor
entendidos i apresiados. En el 1 Avril 2010, Silvyo
Ovadia termino sus sesh anyos komo presidente de
la komunidad de Estambol, i a su lugar paso Sami
Herman ke fue su amigo, kolaborador i vise
prezidente. En 2 Mayo, 2010, el Rav İsak Haleva
fue re-elejido komo Hahambashi (kapo-haham, o
granrabino) del pais para sirvir siete anyos mas.
Para mijor apresiar la valor de estos lideres ke
lavoran por el bienestar de la komunidad djudia-
turka, desidi de dar en este kurto espasio unas
enformasiones sovre el posto de Hahambashi, de la
administrasion relijioza i sivil de la komunidad, i
DIYAL o  G - 43 -
eskayidos, sus karas flakas i sus bokas sin dyentes.
Paresiyan orozos kon sus karas de riza.
Me akodro tambien ke los grandes mos espantavan
kon avlas sovre zinganos, sedakeros i Sanpavlo.
Moz dizian ke si no mos komportaramos bien, una
zingana o un sedakero i mizmo Sanpavlo el
mizmo, moz puedia arevatarmos. No saviya kualo
Sanpavlo keria dizir, ma este byervo dicho kon
boz alta ya me areventava la fiel.
Kon estos prospektos en mis penseryos, la entrada
al kal de Apollon me dava un sentimyento de
espanto mesklado de una kuryozita.
Las vijitas a los miembros de famiya ke moraron
en el deredor de la Kula, el uzo de echar azete al
kal, sus personajes estranyos kon los sedakeros en
la puerta del Kal Apollon, no egzisten mas. Esto
todo ke desparesio en muestro tiempo aze parte de
mi pasado. Kada ves ke vijto a Estambol, en el
fondo de una Kula i de su entorno, modernizado i
restorado, sus rekuedros se arebiven i me parese
oyir las bozes de los sedakeros de Apollon.
® 
DIYAL o  G - 44 -
de la situasion de de oy en el pais.
El Hahambashi o Granrabino
El posto de Hahambashi fue establesido por el
sultan otomano Mehmet II, konosido en turko
komo Fatih , “el konkistador”, porke en 1453 avia
konkistado Estambol, o Constantinopolis, de los
Bizantinos. El Hahambashi Otomano representava
a todos los djudios del imperio, tenia grande
otoridad i azia parte del divan (konsilyo
administrativo) del sultan. El primer hahambashi
fue el Rav Moshe Kapsali (1453 – 1496) ke estava
kuando arivaron los egzilados de Espanya en 1492.
Despues ke el Imperio se desparesio, la Republika
Turka ke tomo su lugar en 1923, adopto el sistema
de Hahambashi. En el Imperio Otomano el
Hahambashi kedava en su posto asta su muerte, i
ansi fue tambien kon los grandrabinos en la
Republika – Haim Moshe Becerano (1920 -1931),
Haim Ishak Saki (1931–1940), Rafael David
Saban (1940–1960), i David Asseo (1961–2002).
El Rav Isak Haleva se izo Hahambashi en 2002,
despues de la muerte del Rav David Asseo, d.b.m.,
ke estuvo en este posto por 41 anyos. Poko
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
despues el governo troko la ley, metio el limito de
7 anyos, i ovligo de tener eleksiones en la
komunidad para este posto.
Rachel i el Chief Rav D.Asseo  El granrabino es naturalmente el shefe relijiozo de
Ansi es ke la eleksion del Hahambashi oganyo fue
un evenimiento istoriko. Por primera ves el
publiko djudio, i no el “bet din” (konsilyo
relijiozo) komo antes, deskojo el granrabino. Fue
tambien una eksperiensa de demokrasia verdadera
para la komunidad porke uvo dos kandidados, el
otro siendo El Rav Eli Levi, turkano ke izo aliya a
Israel 15 anyos antes. Las eleksiones tuvieron
lugar en las sivdades de Estambol, Adana, Ankara,
010 – Temmuz - Ağustos 2010
en el pais. Las administrasiones sivil i relijioza en
munchos kavzos tienen ke kolaborar, i tomar
desiziones endjuntos.
En el pais oy
Kuando el Rav Haleva i Silvyo Ovadya vinieron a
sus postos mensionados antes 6-7 anyos, la Turkia
avia entrado en un periodo de trokamientos
politikos, legales i sosiales, despues de la eleksion
en novembre 2002 del El AKP, el partido kon
sempatia al Islam, ke dainda esta en el poder. Ma
el muevo governo estava dainda en buena
relasiones kon Israel, i establesio buenas relasiones
kon los lideres djudios. Si vos akodrash, kuando
akontesio el atako teroristo de 15 Novembre 2003
en Estambol (bombas en las sinagogas Neve
Shalom i Bet Israel mataron 20 personas, 6 de eyas
djudiyas, i firieron unas 300) todas las otoridades
turkas dieron apoyo a la komunidad djudia.
Malorozamente, kon tiempo el pais entro a un
atmosfer de antipatia a Israel, i pujaron las
ekspresiones publikas de sentimientos anti-Israeli i
anti-djudias. En 2005 la version en turko de “Mein
DIYAL o  G - 45 -
Antakya, Bursa, Chanakkale, Izmir, i Kirklareli.
Uvo 4631 votos (solo 403 de afuera de Estambol),
4268 para el Rav Haleva, i 343 (serka 8 %) para el
Rav Eli Levi. El haber fue publikado en jurnales i
media turkos ansi ke etranjeros.
Administrasion Relijioza i Sivil
El semanal djudio Shalom de Estambol dio grande
lugar a las eleksiones, a entrevistas kon el Rav
Haleva, kon Silvyo Ovadya i kon Sami Herman, i
a artikolos de alavasiones i felisitasiones para
eyos. No ay duda ke eyos ganaron una admirasion
muy meresida de parte del publiko djudio.
la komunidad turka entera, i tiene el ayudo del el
konsilyo relijiozo. Ay tambien un konsilyo sivil en
kada sivdad kon komunidad djudia, ke deskoje su
prezidente. (En Izmir, el presidente es el
infatigable Jak Kaya, vizino i amigo de chikes
mio.) La mas grande komunidad de Turkia esta en
Estambol (kon unas 23000 personas, de las 25000
en el pais), i por esto el presidente de la
komunidad tiene un rolo mas emportante i visible
® 
DIYAL o  G - 46 -
Rachel i el Rav Haleva ‐ 1989
Kampf” (el livro del maldicho Hitler) i “Los
Protokoles de Sion” estavan entre los mas
vendidos. El antisemitismo en el pais yego a un
grado kritiko durante la gerra de Israel en Gaza en
enero de 2009. Una enkuesta de Mayo 2009
amostro ke 45% del publiko turko no kere tener un
vizino djudio, i ke 90% del puevlo nunka konosio
un djudio! (Los 25,000 djudios konstituen una
minoria miniskula en un pais de mas de 70
milyones muslumanos.)
Durante estos tiempos duros, el rabino Haleva i el
sinyor Ovadya fueron lideres korajozos, aktivos, i
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
devuados. Sus esforsos para arestar el
antisemitismo, para fomentar un buen imaje de los
sivdadinos djudios, no se pueden kontar. Tuvieron
enkontros kon el prezidente Gul, kon eI primo
ministro Erdogan, kon representantes de las otras
komunidades relijiozas, kon la prensa, TV, i mas.
Sovre todo Silvyo, salia a la television o eskriviya
letras i artikolos en los jurnales imediatamente
despues de algun akto antisemito o estorya. (Vos rekomendo, por egzemplo, meldar
deskriminatorio. (El era el editor del Shalom antes
de ser presidente de la komunidad) Las reaksiones
ke resivio a vezes fueron buenas, ma a vezes
negras, asta ser amenasado.
De otro lado, estos lideres tuvieron ke konfrontar
los problemas de alientro de la komunita tambien,
komo los kazamientos mikstos, i aleshamiento de
djudaismo, ansi ke los desfiyos de mantener
sinagogas, ospitales, eskolas, etc. kon los pokos
manaderos finansiales de la komunidad chika, ke
un tiempo era muncho mas grande. Durante estos
anyos se establesieron programas edukativas i
kulturalas para enteresar a los mansevos, las
kriaturas, i todos, i tambien para dar a konoser el
010 – Temmuz - Ağustos 2010
El Sentro Salti
Susy Gruss
El Sentro Naime i Yehoshua Salti
para los estudios del Ladino
en la Universita de Bar-Ilan
El Sentro Naime i Yehoshua Salti para los estudios
del Ladino, tiene por buto de investigar, difundir i
konservar materiales relativos a la kultura, a la
literatura i a la lingua judeo-espanyola. (Ladino).
El Sentro Salti es parte integral del Departamento
de la Literatura del Pueblo djidio en la Fakulta de
Sensias-djudias de la Universita de Bar-Ilan, ke es
aktualmente, la mas grande fakulta de sensias
djudias en las universitas de Israel. Desde su
fondasion en el anyo 2003, kontene este Sentro un
braso akademiko i kultural ke se okupa de los
investigadores i de los elevos de la erensia kultural
sefardi, en kreando varios ambitos para el estudio,
la investigasion i el kontakto interjenerosial. La
motivasion ke identifica al Sentro es: "Ladino -
lingua de jenerasiones, i para las jenerasiones".
DIYAL o  G - 47 -
djudaismo al publiko ancho. Se dio emportansia a
la erensia sefaradi, sovre todo kon el
establesimiento del Sentro de Kultura Sefaradi,
enkavesado por Karen Gerson Sarhon, i la
publikasion de El Amaneser en djudeo-espanyol.
Se avrio muevas komunikasiones kon otras
komunidades djudias en el mundo, i se avrio sitios
de Internet para dar a konoser la komunidad i su
en inglez la biografia del Rav Haleva en el sitio de
la komunidad i de ir a meldar los esayos en el sitio
del Sentro Sefaradi.)
En 29 Avril 2010, el enerjetiko muevo presidente
djudio Sami Herman tuvo una vijita formal de una
ora kon el primo ministro Erdogan, i de esta
manera ya establesyo buenas relasiones kon el
governo. Lo felisitamos a el i al Rav Haleva
demuevo, i les oguramos munchos mas anyos de
fuersa, sezudesa, salud i vida, i reushita en sus
lavoros por el djudaismo en Turkia.
® 
DIYAL o  G - 48 -
Las aktividades del Sentro Salti se konsentran,
fundamentalmente, en la investigasion i en el
estudio de la lingua, de la literatura (eskrita y oral),
de la historia, i de la kreasion musikal i artístika
judeo-espanyola, komo parte de la gran impreza de
renforsamiento i de konservasion de la erensia
tradisional i kultural sefardi.
Para este eskopo, se formo un programa multi-
disiplinario ke mete endjuntos una ancha eskala de
investigadores i de akademikos relasionados a los
diferentes kampos de la kultura judeo-espanyola.
El Sentro Salti aktua en kontinua i fertila
kolaborasion kon otros Sentros de estudios
sefardíes de Israel i del resto del mundo. Ay ke
apuntar tambien los solidos atadijos i ovras
kondjuntas ke el Sentro realiza kon el Instituto
Servantes de Tel Aviv.
El Sentro Salti akoje, periodikamente, djovenes
investigadores del eksterior ofresiendoles, sigun
sus base de datos i sus kalidades relevantes, i
eksperiensias.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
El Sentro Salti konfiya en la edukasion i en la
formasion ambezamienta.
Entre sus objetos imediatos, el Sentro determino la
nesesidad de formar a las nuevas jenerasiones en la
lingua judeo-espanyola i en su patrimonio kultural.
Por este eskopo se investieron grandes esfuerzos
de apoyar i de apuntar investigadores
sovresalientes. El Sentro Salti kontribuye kon
bekas para estudiantes, asista publikasiones i
proyektos de investigasión i de difuszion de la
kultura sefardi.
El Sentro Salti es ademas un espasio komun i un
lugar de enkontro para la komunita de los
LadinoLadino-parlantes en Israel. El Sentro ofrese
aktividades ekstra-akademikas para todos akeyos
ke, sin tener una infrastruktura akadémika formal,
estan interesados de estudiar i de profundizar sus
savidura en la kultura sefardí. De esta manera el
Sentro Salti konforma una solida referensia para
todos akeyos, elevos i interesados en jeneral, ke
bushkan una orientasion sovre todas las
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Prof. Shmuel Refael (literatura sefardi)
Dr. Nivi Gomel (lingua sefardi)
Dr. Rivka Havassi (literatura popular i musika)
Dr. Nina Pinto Abekasis (folklor)
Sra.Marta Gamito (lingua espanyola i portugueza)
Miembros de la komisión direktiva:
Prof. Eliezer Tauber (dekano de la Universita)
Prof. Yehudit Dishon;
Prof. Shifra Baruchson;
Prof. Ora Schwarzwald;
Sr. Moni Salti i
Sr. Besim Kohen.
Proyektos
1- Michael Molho, Usos y kostumbres de los
sefardíes de Salónica, traduksion al hebreo i
estudio analítiko. El simboliko livro de Michael
Molho fue publikado en Madrid 1950 i sigue
siendo hasta oy un testimonio en vigor, i fiel.
Su futura publikasión en hebreo no se remetira
a una simple traduksion sino ke inkluyira un
estudio metikuloso de sus temas segun las
DIYAL o  G - 49 -
ekspresiones kulturalas del mundo sefardí: la
poesia, la lingua, la literatura, la filosofia, la
musika, la historia, los ritos y los kostumbres. Se
formaron sirkulos en los kuales se han meldados,
komentados i diskutidos tekstos del 'Meam Loez' .
Los partisipantes del sirkulo 'Lo ke dizia mi madre'
rememoraron refranes, ekspresiones, idiomatika, i
dichas, durante los enkontros; Los sirkulos 'Ven
mos embezaremos' i 'Ven avlaremos' djiraron
alrededor de la lingua. El publiko deskuvrio un
mundo nuevo mezo 'El sekreto de los livros'. Este
anyo se konsolido un grupo de 'konversasion en
Ladino' de muy alto nivel leksiko.
Ekipo
Fondadores: Sra. Naime y Sr. Selim Salti
Direktor: Prof. Shmuel Refael
Sekretaria administrativa: Sra. Ester Metzguer
Koordinadora de aktividades: Sra. Liora Haguel
Enkargado de la base de datos y biblioteka:
Dov Hakohen
Lista de maestros i de areas espesializadas:
® 
DIYAL o  G - 50 -
exijensias akademikas.
2- Del manual a la multimedia: dijtasion de
material de estudio para aprendimiento del
Ladino. En la realidad del mundo teknolojiko
globalizado, el Ladino, komo otras linguas
minoritarias, tiene mijores posibilitas de
subsistir. Las nuevas jenerasiones eksijen (i se
meresen) programas en red para su mijor
formasion en el ensenyamiento de la lingua.
3- Los Ladino-parlantes en Israel: una muestra
representativa de la situasion real i aktual. El
Sentro Salti inisiativo una ovra de investigasion
pioniera en la area de los konosimientos del
Ladino en Israel. La investigasion está dirijida
por el Prof. Refael de akordo a un plan
sistemátiko i sientífiko
El buto de esta ovra es de verifikar o de invalidar
datos sovre el nivel de konosimiento, oral i lekto-
eskrita, de los Ladino-parlates en Israel 2010.
Sala de estudios en la biblioteka del Sentro Salti.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
En el anyo 1985, La biblioteka del Sentro Salti
lokada en Tel-Aviv, fue trasnferada a la universita
de Bar-Ilan. Konstituida ya la biblioteka, fueron
adjuntados exemplares donados por partikulares i
por institusiones, del paiz i del eksterior. La
koleksion del Sr. Samuel Algranate Levy de
Portugal fue personalmente donada por su ijo
Andrée. Todos eyos estableseron el pilar
fundamental, de la aktualizada i multi-linguista
biblioteka del Sentro Salti.
Jornadas spesialas:
Komo es ya de tradision en el Sentro Salti, el
grupo de estudios avansados, komposto por
estudiantes del segundo i del tresero título (M.A. i
Ph.D.) koordinados por el Prof. Refael, yegan al
duro kolmo del anyo akademiko kon un atelie de
estudio. Estas aktividades se yevan a kabo, por lo
jeneral, fuera del ambito universitario i tienen
komo finalidad dar a los elevos mezos presizos
para sus proyektos futuros, i tambien un momento
de ensembramiento. En el enverano del 2009,
010 – Temmuz - Ağustos 2010
transkripsion de tekstos en Ladino implanntadas
por Iacob Hassan.
Shmuel Refael, a la memoria del Prof. Iacob M.
Hassan (1936-2006)
Alisa Ginio, sobre los sefardies de Israel antes la
destruksion masiva de las komunitas sefardies
durante el Holokausto.
Michal Held, sobre el rolo i los kodises femeninos
segun las kontaderas de kuentos sefardies.
Nina Pinto-Abekasis, sobre los sobrenombres en la
komunita de los sefardies de Tetuan,
konservadores de la lingua Haketia.
Tracy Harris, eufemizmos, ekspresiones i Yerushalayim 2009
perifrazas en Ladino.
Partisipasion en edisiones sientífikas:
El Sentro Salti ha kolaborado en los ultimos anyos
en varias publikasiones akademikas en el kampo
de la kultura sefardí. Los livros vieron luz en
prestijiozas editoriales de Israel i de Espanya:
DIYAL o  G - 51 -
despues rutinas presentasiones a karga de los
elevos, la Sra. Revital Hadad organizo una
aktividad de dinamika grupal. En el atelie
partisiparon tambien aktivistas del Sentro, elevos
ke ya resivieron sus titulos akademikos, i el ekipo
stable de maestros, prezento de su eksperiensia i
kon los kuales, los estudiantes espartiron sus
preokupasiones i sus refleksiones.
Publikasiones:
Hasta oy se han publikado sinko publikasiones de
la revista anual del Sentro Salti LADINAR -
Estudios en la literatura, la musika i la historia de
los sefardies. LADINAR es un instrumento difusor
de los estudios i de los konosimientos, sovre los
sefardies i también un atadijo entre investigadores
i relatores en jeneral. Los mas sovresalientes
investigadores han publikado sus artikolos en
Ladino, en hebreo, en kastilyano i en ingles.
LADINAR V, publikado serka la fin del anyo
2009, aparisio a luz kon la kolaborasion de:
Jacob Bentolila, sobre las reglas de ortografia en la
® 
DIYAL o  G - 52 -
Shmuel Refael, 'Asaper Shir', Yerushalayim 2005.
Shmuel Refael - Moshe Behar, 'Hagada de Pesah
en Ladino'
Shmuel Refael, 'Golgota'
Shmuel Refael, 'Un grito en el silensio: la poesia
sefardi sobre el Holokausto - estudio y antolojia',
Barcelona 2008
Edwin Seroussi kon la kolaborasion de Rivka
Havassi, 'Insipitario sefardi: el kansionero judeo-
espanyol en fuentes hebreas', Madrid 2009
Michal Held, 'Ven te kontare', Yerushalayim 2009
Ora Schwartzwald, 'Diksionario de la Haggada',
El Fondo Yehoshua Salti partisipo en la
publikasion del diksionario bilingue Ladino-
hebreo, hebreo-Ladino kompajinado por Matilda
Koen Sarano.
Los estudiantes
En los primeros seis anyos desde su fundasion el
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Sentro Salti ha "produsido" sinko tesis doktorales
debasho la tutela i ladireksion de su direktor, Prof.
Shmuel Rafael:
Dr. Nivi Gomel, "Libros en Judeo-espanyol para la
ensenyansa de impresos hebreos en el Imperio
Otomano" (Tesis dirijida por la Prof. Ora
Schwartzwald)
Dr. Nitza Dori, "El Makabeo - un anuario del
movimiento sionista de Salonika" (1914-1933)
(Tesis dirijida por Prof. Shmuel Refael)
Dr. Rivka Havassi, "El repertorio musikal
moderno en Ladino reflektado en dos kuadernos-
manuskritos de dos mujeres sefardies" (Tesis
dirijida por el Prof. Edwin Seroussi)
Dr. Dvora Rot, "El mundo del Ladino reflektado
en la prosa israeli aktual" (Tesis dirijida por Prof.
Shmuel Refael)
Dr. Jacob Haguel, "Shelomo Israel Sherizlí
(Shaish) - su vida, su obra i su kontribusion a la
ovra del livro en Ladino en Yerushalayim en el
prensipio del siglo vente" (Tesis dirijida por Prof.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Temas lisensiadas en preparasion:
1. Pnina Manor: "Los sefardies de Salonika en Tel
Aviv
2. Viola Sigler: "Libros de jeografia eskritos en
Ladino
Kongresos
Asta oy, se han selebrado diesinueve jornadas
programatikas. Las bien konosidas entre eyas son
los simpozios "Maraton de Ladino".Eyos tomaron
lugar en instalasiones de la Universita de Bar-Ilán i
se arodean al derredor de los ejes tematikos
sigientes:
- La famiya sefardi via los tiempos.
- La praktika medikal entre los sefardies.
- Los sefardies en el Holokausto.
- La gastronomia sefardi, etc.
Dos kongresos fueron dedikados spesialmente a
las komunitas sefardies de los Balkanes: La
Bulgaria i la Turkía, i el ultimo maraton fue
DIYAL o  G - 53 -
Shmuel Refael i Prof. Shifra Baruchson)
La Dra. Eva Belen Rodriguez Ramirez de la
Universita de Granada kompleto su post-doktorado
sovre las leyes de la Suka segun Maimonides.
Propostas de tesis doktorales aprovadas:
1. Dov Hakohen, "En buska de una nueva vizion
panoramika de la literatura publikada en Ladino
sovre las bases del proyekto 'Bibliografia del livro
hebreo'"
2. Susy Gruss, "Juda Haim Perahia de Xanti y su
kreasion literaria en Ladino - una monografia"
3. Tina Rivlin, "La imajen de la mujer segun 'Las
madres djudias en la époka biblika'de Tsemah
Rabiner"
Propostas de tesis doktorales en
preparasion:
1.Sara Tzur: El periódiko "El Djdio" de Salonika
2. Rina Keltsch: "Abraham Kapon de Bulgaria"
® 
DIYAL o  G - 54 -
titulado 'En la korte del Sultan: los djidios de
Turkia i la tradision judeo-espanyola'. Este
maraton fue onorado por el auspisio de la
embasada de Turkia en Israel i kon la partisipasion
de sovresalientes konferensistas lokales i
internasionales.
El Prof. Rafael, direktor del Sentro Salti, djunto
kon el dekano de la universita, el Prof. Eliezer
Tauber, auguraron kon una kayente bienvenida a
los partisipantes:
Dr. Yaron Ben-Nae, Dra. Orly Meron, Dra. Ruth
Barzilay-Lombrozo, Sr. Momo Oz Sini, prezidente
de la federasion de turkanos en Israel, Prof. Rela
Koshlevski, direktora del departamento de
literatura del puevlo djudio en la Universita de
Bar-Ilan, Sra. Sara Pardo de Esmirna, Sr. Rifat
Bali, investigador independiente de Estambul,
Prof. Hanan Eshel, i los Srs. David Angel i Selim
Amado. Onoraron las sesiones, el Sekretario de
Turismo de la Embasada de Turkía en Israel, el
Prof. Moshe Kave, prezidente de la Universita de
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Bar-Ilán i el Sr. Yehosua Salti, fundador del Sentro
Salti.
El prof. Refael, la Dra. Nivi Gomel, la Dra. Rivka
Havassi, la Dra. Nina Pinto, la Sra. Susy Gruss i el
rabino Dov Hakohen han representado el Sentro
Salti en kongresos, konferensias y simpozios
nasionales i internasionales. Sus disertasiones han
gozado de muy buenas kritikas i sus artikolos han
sido publikados en revistas sientifikas en Israel,
Espanya, Gran Bretania, Argentina, Gresia i
Estados Unidos.
El '16th British Conference on Judeo-Spanish
Studies' ke se selebrara al proksimo mes de djulio
en Londres ha sido organizado konjuntamente por
Queen Mary, University of London i el Sentro
Salti. En el, presentaran sus ovras de investigasion
el Prof. Refael, el Dr. Jacob Haguel, la Dra. Nivi
Gomel i la Sra. Susy Gruss.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Un Regaliko en Inglez par
Shauna Ruda
shauna.ruda@gmail.com
Why be Jewish
I woke up today imagining the universe being
measured with a metal balance, one side with the
weight of love and the other side the weight of
hate. I tried to think about which way the balance
would tip, also with the thought in mind that life
seems too short and too precious for it to ever tip
to the side of hate.
I thought of all the people in the world who were
probably kissing someone good night, or waking
up to breakfast with a loved one, or holding
someone tightly enough to remind them that they'll
never let them go. And, in my head I saw the love
side of the balance hanging low, just as a bag of
apples at the Sunday pazar would thrust the
balance downward.
DIYAL o  G - 55 -
Proverbos
A la vizina se le inche el pozo,
a mi me keda el ojo
A locas palavras,
Sodras orejas.
A mi maestro se le invhe el fuso,
a mi me keda el uzo.
A mi vizina le nasio,
a mi me se apego.
A la mujer paridera,
del aver se le apega.
A pan duro,
diente agudo.
® 
DIYAL o  G - 56 -
And then I thought about the environment in
Turkey the past week and the scale sprung to a
balance: a generally anti-semitic sentiment that I
encountered in the public internet sphere --
pictures of Hitler or swastikas with jokes about
Jews and the extremism that's sprung from media
and the halt of LIGA’s functioning in fear of
attacks.
I feel like the world rests on this balance - this
ability to either be weighed down by the bad or the
good and for the first time in my experience here I
felt the balance jolt and I swung down with it
collapsing on an unfamiliar negative territory that
hardly ever comes in contact with my normally
positive attitude.
This lack of balance made me come back to the
first question a young Jewish girl living in a world
of ideas should always ask herself: with the
struggle that comes from Jewish identity --- why
be Jewish at all? Why care about marrying Jewish
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
or practicing Judaism? We feel an inherent need to
tell the youth of this community that Judaism is
important and that we must continue, but why?
You see, without an answer to this question, we
can’t possibly expect the youth to want to continue
Jewish identity, and while everyone should seek to
find their own personal answers, because it is a
deeply personal questions, I want to offer a few
ideas.
Most important in my mind, is the historical view
that we cannot sever the link in a chain of tradition
that goes back 4000 years. The fact that we have
even made it this long and gone so far says
something about this religion –because in my
opinion only incredible beliefs and ideas endure
forever. Our beautiful stories, our Shabbat, our
basic values – these things are precious gifts that
enhance our lives if we seek to learn them and
pursue them. Also, having gone through so much
suffering and still survived urges us all to
010 – Temmuz - Ağustos 2010
connected, and no one of us can exist without the
other – each one of our breaths pumps the heart of
another. There has been no other time that this has
become so obvious to me as now, when I’ve
received countless e-mails from Jewish friends all
over the world asking if the community here is ok
and if they can do anything to help during this
time.
Perhaps one may believe that by escaping their
Jewish identity they are free to be in this world,
because Judaism can at times seem a burden. In
truth, we can never escape who we are. Even those
completely disassociated from their Jewish
identity suffered at the hands of Nazis, Russian
Communist leaders, Ferdinand and Isabella at the
time of the inquisition and the list goes on.
So instead of attempting to push it away, we
should make it a point to ask ourselves more often
“Why be Jewish?” On a personal level, I choose to
be Jewish because I like to believe that Judaism
DIYAL o  G - 57 -
persevere and maintain our Jewish identity.
The late Emil Fackenheim, professor of
Philosophy at Hebrew University puts it as follows
in his book “G-d’s Presence in History” that we
dare not give those who attempted to destroy us a
posthumous victory. We must always be
commanded enternally by a voice that says, “WE
WILL SURVIVE.”
Then there is the argument which focuses on the
Jewish contribution to civilization. A non-Jew
Thomas Cahill talks about this in his book “The
Gifts of the Jews” namely where would the world
be without us. We gave the world the concepts of
equality before the law, peace, human rights,
monotheism etc. We need to continue for the
benefit of humanity.
And of course, there’s a deeply personal side.
Being Jewish gives meaning to life through its
purpose for each individual. In Judaism, we are all
® 
DIYAL o  G - 58 -
makes me a better person. Judaism says that we
should choose life – to live in this world as much
as we possibly can and so I try to. Judaism says be
kind to your neighbors. Judaism says that we
should give, that we should be aware of those less
fortunate than ourselves, that we should never
envy and always be thankful. I am Jewish, because
it inspires those values in me.
As the world hangs in a balance of love and hate,
we have to ask ourselves why be Jewish… because
if we don’t we could risk losing this religion that
binds us together so deeply.
Para Suscribirse al
DIYALoG
members.diyalog@yahoo.com
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
# Köşe Yazıları " yerden kalktı. Odadan çıkmadan önce bir kez daha
Derinlik
DIYAL o G
Son Kapı
- Ben nerdeyim?
- Merak etme. Güvenli bir yerdesin.
Kısa bir sessizlikten sonra genç kız tekrar sordu:
- Peki burası neresi?
- Biraz uyu şimdi. Herşeyi anlatacağım. Merak
etme.
Zaten enerjisi tükenmiş olan genç kız gözlerini
ağır ağır kapattı. Bir sonsuzluğa kapatır gibi. Yeni
bir kapıya açılır gibi. Uzun zamandır hasret
kalmıştı huzurlu bir uykuya. Artık direnme gücü
de tükenmişti zaten. Ne farkederdi ki bundan sonra
ne olacağı. Eninde sonunda ölüm. Daha ötesi yok
işte. Derin bir uykuya daldııktan sonra, onu
010 – Temmuz - Ağustos 2010
yemek saatleri dışında dostunu besleme huyu
olmadığı halde. Köpek yere attığı et parçasını bir
hamlede yutup bitirmişti.
- Bugün seni biraz şımartayım. Zaten senden
başka şımartacağım kim var ki?
Bir dostum var diyebiliyorsan
Uzak zirvesinde hayallerinin
En yakınında olan sensin
İçinin en gizli sırlarını barındıran
Çorbayı pişirdikten sonra, piposunu yakıp dağ
evinin verandasına bakan salon camlarının önüne
geldi. İki haftadır devam eden tipi hızını
kesmemişti. Verandadan görünen sadece deli gibi
yağan kar manzarasıydı. Güzel havalarda karşıki
tepelerin zirveleri görülürdü. Bir de alabildiğine
sonsuzluk hissi veren, kar altındaki çam ormanları.
Endişeli bir şekilde tipiye baktı. Bir yandan
köpeğini okşuyordu.
- Bitmeye niyeti yok gibi görünüyor değil mi Dost?
(Ona bu ismi vermişti). Huzurun ortasında
DIYAL o  G - 59 -
sakinleştirmeye çalışan adam yavaşça oturduğu
yatakta uyuyan genç kıza baktı. Yirmi yirmibeş
yaşında olduğunu tahmin ediyordu. "Zavallı...
Öyle tükenmiş bir durumda ki..." diye geçirdi
içinden.
Adam 45 yaşında, iri yapılı biriydi. Dağlarda
yaşamanın getirdiği zor koşullarla mücadele
etmenin getirdiği bir bilgelik yansıyordu
bakışlarından. Başını iki yana sallayarak odadan
çıktı. "Bir çorba yapayım bari. Kendine geldiğinde
ihtiyacı olacak". Yalnız yaşamanın kaçınılmaz bir
sonucu olarak, pek fazla konuşkan değildi. Yıllar
önce insanlara küsüp geldiği bu dağ başında,
köpeğinden başka dostu yoktu.
Shepherd cinsi köpeği dikkatle sahibinin her
hareketini izliyordu. İşini yaparken bir ara adamın
gözü köpeğe takıldı. Gülümseyerek:
- Sen de merak ettin değil mi? Günün bu saatinde
ne yemeği yapıyorum diye. Al bakalım... diyerek
dolaptan aldığı bir parça eti köpeğin önüne attı,
® 
DIYAL o  G - 60 -
huzursuzluk yaratmaya çalışıyor ama nafile.
Köpek onaylar gibi inledi. Adam gülümseyerek:
- Sen nereden bileceksin ki huzursuzluğu. Seni
buraya getirdiğimde daha bir aylıktın. Tek
yaptığın ortalığı kirletmekti. Ne kadar şanslı
olduğunun farkında mısın acaba?
Sonra, koltuğa oturdu. Gözlerini kapayarak bir
süre tipiyi dinledi. Aradan beş dakika geçmemişti
ki Dost huzursuzca inlemeye başladı. "Tamam,
anladım..." dedi... "Gidip bakalım kendine gelmiş
mi?.". Gürültü yapmamaya özen göstererek genç
kızın odasının kapısını usulca araladı. O da
uyanmış, nerede olduğunu anlamaya çalışıyordu.
- Neredeyim ben?
- Merak etme. Şu anda benim evimdesin ve
güvendesin. Benden sana zarar gelmez. Korkma.
Kız endişeli gözlerle adama bakarak:
- Peki benim burada ne işim var?
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
- Bir kaza geçirmişsin. Seni bulduğumda oldukça
kötü durumdaydın. Doğrusunu söylemem gerekirse
bizi epey korkuttun.
- Biz?
- Ah, evet. Seni Dost'la tanıştırmadım diyerek
köpeğini gösterdi.
- Bu gördüğün azmanın adı Dost. Dost, bu hanım
da... Pardon adınız neydi? İki haftadır buradasınız
ama üzerinizde herhangi bir kimlik olmadığı için
adınızı öğrenemedim.
- İki hafta mı? İki haftadır burada mıyım ben?
- Evet dedim ya, sizi bulduğumuzda çok kötü
durumdaydınız. Şanslı olduğunuzu söyleyebilirim.
Hay Allah... Size adınızla hitap etmek isterdim
ama...
- Adım? Ben... adımı hatırlamıyorum... diyerek
şaşkın gözlerle adama baktı.
- Peki, zorlamayın. Daha erken. Kısa süreli bir
hafıza kaybı olmalı. Durumunuz düzeldikçe
010 – Temmuz - Ağustos 2010
telsizin başına geçti. Denemekte fayda var diye
düşündü... Belki birilerini bulabilirdi. Yarım
saatlik bir uğraştan sonra vazgeçti.
- Zaten gerektiği zaman bulunabilseniz şaşardım...
diye söylendi.
Kalkıp şöminenin ateşini canlandırdı. Köpek
mutlulukla şöminenin yanında ona ayrılan yere
uzanmış, uyuklamaya başlamıştı.
- Üç kağıtçı seni... diye takıldı... Kulaklarına
baksan fıldır fıldır, bir de gözlerini kapatmış
sımsıkı. Dost! Kalk odanın önünde nöbet tut.
Komutu duyan köpek, ikiletmeden odanın
kapısının önüne gidip uzandı.
- Aferin oğlum. Dikkatli ol. Misafirimiz çok özel ve
henüz çok kırılgan. Bir zarar gelsin istemeyiz değil
mi?
Dışarıdaki fırtınanın hızı gece geç saatlerde biraz
dinmişti ama sabah tekrar hızını arttırarak devam
etti. Erkenden kalkan adam, şömineyi yaktı,
DIYAL o  G - 61 -
kimliğinizi ve olanları hatırlarsınız nasıl olsa. Ve
bu mevsimde neden yalnız başınıza dağa
çıktığınızı da tabi...
"Bu hiç hesapta yoktu" diye geçirdi içinden,
"Tahminimden kötü durumdaymış. Ama dayanıklı
olmasaydı, o durumdan kurtulması da mümkün
olamazdı."
- Bir şeyler yemek ister misin? Çorba yaptım.
Olur anlamında başını salladı genç kız. Adam
çorbayı odaya getirdiğinde kızın odada olmadığını
görünce şaşırdı. Salondaki koltukta uyur vaziyette
bulunca, "hem de inatçıyız ha?" diye söylendi...
"Sana biraz daha dinlenmen gerektiğini
söylemiştim." Kızı kucaklayarak tekrar yatağına
yatırdı.
- Eh, ne yapalım, çorbayı da biz içeriz o zaman...
diyerek salondaki masaya oturdu. Onu bulduğu yer
eve iki günlük mesafedeydi. Eve ulaştıktan bir-iki
saat sonra aniden tipi bastırmıştı. Ve bu havada ne
telsiz çalışıyordu, ne de radyo. Sıkıntıyla tekrar
® 
DIYAL o  G - 62 -
kahveyi ocağa koydu ve kızı kontrol etmek için
kapıyı araladı. Hala uyuyordu. Hafta sonuna doğru
ara ara kendine gelen genç kızın durumu oldukça
düzelmişti ancak hala kendisiyle ve başından
geçen kazayla ilgi hiçbir şey hatırlamıyordu.
- Ya ben kötü biriysem? diye sordu adama.
- Şu anda kötülük yapmak istiyor musun?
- Hayır, ama...
- O zaman değilsindir. İçinde bir yerlerde kötü
tohumlar olmuş olmalı. Geçmişini hatırladığında,
kötüysen eğer, şu andaki düşünce yapını bırakacak
mısın?
- Bilmiyorum, bilemiyorum.
- Bu o kadar kolay değil. İçinde dışarı çıkmaya
can atan bir sen vardı belki de ve bunu fırsat bildi.
Olamaz mı?
- Tabi... tabi...
Genç kız günler geçtikçe kendini daha iyi
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
hissetmeye başlamıştı ve hafta sonu tipinin hızının
düşmesini öne sürerek kısa bir yürüyüş yapmayı
teklif etti. Üç haftadır evde tıkılı kalmanın da iyi
gelmeyebileceğini düşünen adam, bu teklifi kabul
etti.
- Tamam biraz yürüyüşe çıkalım.
Adamın söylediklerini duyan kızın yüzü birden
aydınlanmıştı:
- Harika.
- Peki o zaman. Üzerine şu montu al. Henüz tam
iyileşmedin, üşütmemen lazım. Ayrıca hava da
göründüğünden soğuktur, dikkatli olmak lazım.
Gökyüzü, maviliğinin tüm kışkırtıcılığıyla
parlıyordu. Bir gün önce azgın tipi, sanki hiç
olmamış gibiydi. Güneşin göz kamaştıran
aydınlığıyla hafif bir çığlık atan kıza;
- Yavaş. Acelemiz yok nasılsa. Gözlerinin ışığa
alışması için bir süre verandada oturalım istersen.
Verandadaki banka oturarak gözleri kapalı bir
010 – Temmuz - Ağustos 2010
- Öyle de sayılabilir. Ayrıntılar ise artık önemsiz.
Geçmişte kaldı. Üzücü bir hikaye.
"Geçmiş..." diye mırıldandı kız. "Ben şu anda ona
bile sahip değilim".
- Abartma o kadar. Hatırlayacaksın. Hayatta
kaldığın için şanslısın, bunu unutma.
- Geçmişi hatırlamadan yarına ne kadar sağlıklı
bakabilirim ki?
- Biliyorum, rahatsiz edici bir durum ama. Ola ki
geçmişini hatırlayamadın diyelim, bu durumda
yarınından vaz mı geçeceksin?
- Hayır ama.. bilemiyorum... kafam çok karışık...
- Bir süre sonra kendini çok daha iyi hissedeceksin
ve şu andaki rahatsızlığın geçecek.
O sırada köpek neşeyle bir adamın üzerine bir
kadının üzerine sıçrayarak çevrelerinde koşuyordu.
Gölün kıyısındaki küçük iskelenin üzerinde
birikmiş karlara doğru koşarken adam köpeğin
arkasından bağırdı:
DIYAL o  G - 63 -
şekilde temiz havayı derin derin içlerine çektiler.
On beş dakika sonra;
- Alıştı mı artık gözlerin?
- Evet şimdi daha iyiyim.
Yavaş yavaş verandanın merdivenlerinden inerek
göle doğru yürümeye başladılar.
- Burada yalnız mı yaşıyorsun?
- Evet
- Ne zamandır?
- Çok uzun bir süredir.
Zaman değil mi bize yalnızlık kapılarını açan
Gözünün gördüğü ve elinin değdiği
Geceyi söndürdüğün sabahlar değil mi
Kapılarını kapattığın geçmişin
- Niye?
- Ne niye?
- Ne bileyim. İnsanlardan mı kaçıyorsun?
® 
DIYAL o  G - 64 -
- Dost! Hayır! Gel buraya!
Ancak köpek uzun süre kapalı kaldıktan sonra
dışarıda dolaşmaya çıkmanın heyecanıyla adamın
emrini dinlememiş ve iskelenin üzerine
çıkıvermişti. İskelenin ucuna kadar koşup geri
dönecekken birden ayağı kayıp göle düştü. Aynı
anda adam da koşarak iskelenin ucuna gitti ve
uzanıp köpeği çıkarmaya çalıştı. Ancak su o kadar
soğuktu ki, köpek suyun soğukluğundan dolayı
şok olmuş, yüzemiyordu. Köpeğin boğulmak üzere
olduğunu anlayan adam hiç tereddüt etmeden suya
atladı.
Bu arada kız bu ani olay karşısında taş kesilmiş,
bakakalmıştı. Ancak zihninde geçmişi ile ilgili,
gidip gelen görüntüler oluşuyordu... Adamın
bağırması... Köpeğin ardından hiç düşünmeden
suya atlaması... Su... su... Nedense suya düşme
olayına takılmıştı. Bu arada adam köpeği
kucaklamış, sudan çıkarmış ve hızla eve doğru
koşmaya başlamıştı. Kız ise olayın başladığı andan
beri yerinden bir milim bile kıpırdamamıştı.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Zihninde sürekli boğulan küçük bir kız çocuğu
sahnesi canlanıyordu. Boğulmak... Bir anda herşey
çorap söküğü gibi aydınlanıverdi zihninde. Evet.
Buraya bunun için gelmişti. Kendine gelmek için
kafasını iki yana salladı ve adamın arkasından eve
koştu. Adam içeride telaşla hem üzerindeki soğuk
ve ıslak giyisilerden kurtulmaya çalışıyor hem de
baygın durumdaki köpeği bataniyeye sarmış,
kurulamaya çalışıyordu. Gözlerinden akan yaşlara
engel olamıyordu. Hıçkırarak:
- Hayır, hayır dostum. Sen de bırakma beni.
Olmaz, buna izin veremem.
Kız, kapının önünde donmuş bir şekilde, adamın
köpeği kurtarmak için çırpınmasını gözlerinden
süzülen yaşlarla seyrediyordu. Adam, çevresiyle
olan bağını tamamen kopartmış, sadece köpekle
ilgileniyordu. Neden sonra kız silkinerek kendisine
geldi ve mutfaktan bulduğu bir tencereye su
koyarak ısınması için şömineye yerleştırdi.
Ardından odaya koşarak şifonyerden bulabildiği
kadar havlu getirerek, köpeği kurulamaya başladı.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
sallayarak minnettarlığını göstermek istiyordu.
Ayağa kalkacak hale gelir gelmez sahibinin yattığı
odaya girerek yatağın kenarına ufak iniltiler
çıkararak uzandı. Kız, "merak etme Dost. Bir iki
saat sonra uyanacak. Bir şeyi yok..." diyerek
köpeği okşadı ve kendisi de salondaki kanapeye
uzandı. Yaşadıklarından sonra yorgun düşmüş ve
hemen uykuya dalmıştı. Bir süre sonra üzerindeki
battaniyeyi düzeltmeye çalışan adamı farkederek
uyandı. Adam sadece tek bir kelime söyledi:
- Teşekkür ederim.
Bunu söylerken ruhundan gelen tüm minnettarlık
gözlerinden yansıyordu.
- Benim de sana yardım etme vaktim gelmişti zaten
baba.
Adam kulaklarına inanmaz bir şekilde irkildi.
Kızın yine şoka girdiğini düşünerek tam bir şey
söyleyecekti ki, kız;
- Hayır, iyiyim ve her şeyi hatırlıyorum. Son beş
yıldır seni bulmak için araştırma yapıyordum ve
DIYAL o  G - 65 -
Adam, sanki hayal dünyasında yaşıyor, sadece
"gitme, sen de gidersen yaşayamam artık" diyerek
ağlıyordu.
"Tamam, artık sakin ol" diyerek adama ecza
dolabından bulduğu bir sakinleştiriciyi uzattı.
Adam hiç bir şey söylemeden ilacı içti ve gözlerini
kıza çevirerek;
- Geçmiş, kendisiyle barışmamışsan eğer, peşini
bırakmıyor.. dedi
Ölüm sadece bir adım
Geride kaldığını sandığında
Hiç bir yerde olamadığın
Kız, "istersen biraz uzan ve kendine gel" diyerek
adamı kaldırmaya çalıştı ve koluna girerek
yatağına yatırdı. Ardından şöminenin başında
baygın bir şekilde yatmakta olan köpekle ilgilendi.
Neyse ki durumu kötü değildi. Sadece soğuk su
ani bir şok etkisi yapmış ve bayıltmıştı. Adam,
zamanında kurtarmasaydı, ölmesi işten bile
değildi. Bir saat sonra kendine gelen hayvan önüne
konan yemeği yedi. Kızın her bakışına kuyruğunu
® 
DIYAL o  G - 66 -
nihayet izini bulmuştum. Ancak yetkililerin tipi ve
tek başıma yola çıkmamam gerektiği konusundaki
tüm uyarılarına rağmen buraya gelmek için yola
çıktım.
- Fakat... sen... seni kurtaramamıştım?
Kız gülümseyerek;
- Annem anlattı. O gün ben iskeleden düştükten
sonra, hemen suya atlayıp beni çıkarmışsın. Ama
yapmaya çalıştığın suni solunuma cevap
vermemişim. Hastaneye götürülürken o sırada
ölmüş olduğum için sen kendini suçlayarak
ortadan kaybolmuşsun. Ancak yolda yapılan
müdahalelerle beni tekrar hayata
döndürebilmişler. Sonrasında ise haftalarca
hastanede yattım.
- Annen? Annen nerede?
- Annem artık yok. Onu geçen yıl kaybettik. Ama
seni bulursam bir not iletmemi istedi. Seni
affettiğini ve geçmişte ne olursa olsun hep
sevdiğini ve bundan sonra da sonsuza dek
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
seveceğini söylememi istedi.
Olaylar öyle üstüste gelmişti ki adam bütün
olanların ağırlığına dayanamayarak olduğu yere
çöktü ve hıçkırıklarla ağlamaya başladı. Kız da
yılların taşıdığı bir özlemle adamı, babasını
kucaklamış ağlıyordu. Uzun bir süre sessizce,
birbirlerine sarılarak oturdular. Sakinleştikten
sonra adam;
- Mucizelere inanmazdım. Ama buraya geldikten
sonra hergün doğanın bir mucizesine tanık oldum.
Şu an olduğu gibi. Evet, kendimi hiç affedemedim
ama kendime küsmem, annenin hayatına maloldu.
- Geçmiş, yaşanmış ve artık geri getiremeyiz.
Yapılması gereken yarına bakmak. Ayrıca annem
ne seni sevmekten vazgeçti ne de sana herhangi bir
kızgınlık besledi. Aksine çevresindeki herkes seni
sorumsuzlukla suçlarken, o bütün gücüyle seni
savundu. Çünkü seni tek ve en iyi anlayan oydu.
Yoksa ben burada olamazdım baba. Ve seni
sevmekten hiç pişman olmadığını her fırsatta
gururla söyledi.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Mi-draş Yitshak
Rav İsak Alaluf
isakalaluf@superonline.com
Yargı, Gerçek ve Barış
Pirke Avot hepimizin bildiği gibi Yahudiliğin
etiklerini içeren bir ahlak kitabıdır. Eğer Pirke
Avot bir ahlak kitabı ise, neden ilk Mişna “Moşe
kibel Tora MiSinay" diye başlamaktadır? Onun
yerine ahlaki değerlerden biri ile başlamak kitabın
amacına daha iyi bir şekilde hizmet edecektir. Rabi
Yeuda Leon Sevilla’nın anlatımı ile bu sorumuzu
yanıtlayalım: Yahudilikteki bütün değerlerde
olduğu gibi ahlaki değerlerde de orijin hep aynı
noktayı Sinay dağını işaret eder. Çünkü ahlaki
değerlerin de kaynağı Tora’dır ve Tora da
Tanrısaldır. Şimdi Mişna’mızı okuyarak
incelemeye başlayalım.
“Raban Şimon ben Gamliel omer: Al şeloşa
devarim aolam kayam. Al adin veal aemet veal
aşalom. Şeneemar (Zeharya : 8/16) Emet umişpat
şalom şiftu beşaarehem – Raban Şimon ben
DIYAL o  G - 67 -
Adam gözlerindeki yaşları silerek kızına baktı;
- Annene o kadar çok benziyorsun ki... Aynı onun
gibi net ve duru bir görüşe sahipsin. Onun gibi
inatçı... Şu anda onun da burada olmasını çok
isterdim.
- Annem hiç bir yere gitmedi. Her an yanımızda
artık. Nasıl ki senin ona olan sevginden ve onun
da sana olan sevgisinden bir an bile kuşku
duymadıysa, sen de onun her an yanımızda
olmasından kuşku duymamalısın.
Evet, yaşanılan her an bize bir hediye. Ya
kaybettiklerimiz? Gerçekten kayıp mı ettik
onları, yoksa ayıp mı ediyoruz kendimize eziyet
çektirerek? "Sevgi" dediğimiz şey, küçücük bir
hayata sığacak kadar küçük mü ki bunu bir
alışkanlık haline getiriyoruz. "Ölüm" sadece
bir kapı belki de; sevginin alışkanlık olmasına
inat. Bir çok kapı var açılmayı bekleyen
içimizde, ölüm ise sadece son kapı bu hayatta.
® 
DIYAL o  G - 68 -
Gamliel şöyle der: Dünya üç şey üzerinde daimi
olur. Yargı, gerçek ve barış. Zeharya
peygamber’de söylendiği gibi: Gerçeğe hükmedin
ve karar verin kapılarınızda barış olacaktır.”
Burada yer alan Mişna aslında Pirke Avot’un
ikinci Mişna’sının bir tekrarı gibi görülebilir.
Bilgeler dünyanın ayakta durmasını sağlayan
erdem ve özellikleri sıralamaktadırlar. Bunlar aynı
zamanda toplumun sosyal yapısının oluşturulması
için elzem olan öğelerdir.
Bilgeler bu Mişna ile aslında günümüze
göndermeler yapmaktadırlar. Çünkü günümüzde
sosyal anlamda bir bozulmanın tehdidi altında
bulunmaktayız. Suç kavramı sınır tanımayan
boyutlara erişmeye başlamıştır. Suçlular öyle bir
hızla artmaktadır ki onlar için inşa edilen
hapishaneler artık yeterli gelmemeye başlamıştır.
Skandallar ve yolsuzluklar günlük yaşamın bir
parçası olmuş durumdadır. Gazetelerin üçüncü
sayfalarındaki haberler günden düne daha korkunç
bir hal almakta, televizyonlarda dehşet görüntüleri
artık alışılagelmiş olmaktadır. Sokaklar gün
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
geçtikçe daha güvensiz olmakta, gençliğimiz ise
kötü alışkanlıkların gölgesine sığınmaktadırlar.
İşte böyle bir ortamda Raban Şimon ben
Gamliel’in sözleri daha da dikkate değer
olmaktadır. “Yargı, gerçek ve barış.”
Günümüzde elbette ki bir yargı sistemi vardır.
Ancak bu yargı sistemi ne yazık ki gerektiği gibi
işlememektedir. Çünkü gerçek ile el ele gitmeyen
bir yargı sistemi asla işlemez. Yargının ön koşulu
mutlaka gerçek olmalıdır. Örneğin, suçlu
avukatlarının yaptıklarına bir bakalım. Onların
görevi müşterilerini beraat ettirmek veya en az
ceza ile kurtulmasını sağlamaktır. Belki de
kendileri müşterisinin suçlu olduğunu bilmekte,
ancak bunun aksini kanıtlamak için çaba
göstermektedir.
Mevzuat günün koşullarına göre belirlenmiş de
olsa aslında itimat etmekten uzaktır. Sedom
şehrinin kendine göre belirlenmiş koşulları vardır
ve o zamanın insanları tarafından legal kabul
edilmiştir. Ancak sistem tamamen insanın keyfi
kararlarına göre hazırlanmıştır. Midraş’ın anlattığı
010 – Temmuz - Ağustos 2010
kurtulanı olan Elie Weissel’in Lubawitch’lerin
Rebbe’si ile olan diyaloğuna yer verir. Yazar
Rebbe’ye “Holocaust sırasında Tanrı neredeydi?”
şeklinde bir soru sormakta, Rebbe de soruyu bir
başka soruyla yanıtlamaktaydı: “Holocaust
sırasında insan neredeydi?” Nazi suçluları olarak
kısaca tanımladığımız kişilerin birkaç diploma,
yüksek lisans veya doktora sahibi oldukları bir
gerçektir. Böyle “medeni” insanların böylesine bir
vahşeti “legal” kılmalarının sebep ve sonuç
ilişkisini araştırmak, yıllardır bu konu ile
ilgilenenleri meşgul etmektedir. Ancak sonunda
Dr. Twerski’nin kitabında okuduğumuz basit
anlatıma dönmekteyiz. O zamanlarda değer
yargıları, sistem bu yöndeydi. Yahudiler önce
insan olmaktan çıkarılmış, aşağılanmış ve ondan
sonra bu akıl almaz dehşet plan devreye
sokulmuştur. Yakalanan Nazi liderlerinden
Eichmann’ın olayları sanki bir gazete okurcasına
sakince anlatmasının nedenlerinden biri de budur.
Aslında gerçek dediğimiz şey göreceli değildir. İki
ve ikinin dört ettiği binyıllardır bilinir ve
DIYAL o  G - 69 -
Sedom ve Amora’daki akıl almaz uygulamalar hep
o sistemin bir sonucu olarak karşımıza çıkmıştır.
Noah zamanında tufan ile sonuçlanacak olayların
başlangıcı on nesil ötesine kadar uzansa bile, asıl
son evreye Noah zamanındaki “hırsızlık” suçu ile
girilmiştir. Midraş bu suçun, suç olmaktan o kadar
çıktığını ve doğal göründüğünü belirtir ki, insanlar
bu konuda hırsızları cezalandırmaya veya
caydırmaya yönelik tedbirler almaya gerek
görmemişlerdir. Bu da kaçınılmaz sondan onları
koruyamamıştır.
Nazi Almanya’sı akla hayale gelmeyecek dehşetli
uygulamaları legalize etmiştir. Hatta Dr. Mengele
ve onun gibi Nazi suçluları savaş sonrasında bazı
ülkeler tarafından korunmuştur. Yargı
değiştirilemez temel prensiplere bağlanmadığı
sürece her zaman diliminde böylesi uygun
olmayan, hatta kabul edilemez davranış biçimleri
veya politikaları görülebilecektir.
Rabi Mendy Chitrick, geçtiğimiz hafta Şalom
gazetesinde yayınlanan yazısında bir Holocaust
® 
DIYAL o  G - 70 -
bilinmeye devam edecektir. Gerçek yargının
temeli olmalı ve buna göre yargı işlemelidir. Yargı
değiştirilemez temel değerlerle işletilmelidir.
Yargının yaşadığı bir başka sorun da gerçeğin
araştırılmasının esas hedef olarak görülmemesidir.
Nasıl ki iki farklı takım arasında futbol veya
basketbol oynanıyorsa sanki mahkeme salonları da
yargıcın hakemliğinde savcı ile avukatların
mücadele ettikleri sahalara dönüşmüştür. Burada
gerçeği aramak esas amaç olmaktan uzaklaşmıştır.
Avukat, en korkunç bir suçu işlemiş bile olsa
müvekkilini ne olursa olsun beraat ettirmek için
yeri göğü birbirine katmaktadır.
Dr. Twerski kliniğine gelen evsiz ve çok yaşlı bir
kadından söz eder. Bunama derecesinde
olduğundan kimse ona isteyerek bir yaklaşımda
bulunmamaktadır. Havanın çok soğuk olduğu
günlerde ancak otobüs duraklarında yatmakta ve
otobüslerin arkasından gelen sıcaklıkla
ısınabilmektedir. Hastaneye haklı nedenlerle bile
gelmiş olsa hastane yetkilileri ondan orayı terk
etmesini istemektedirler. Olay adalete intikal eder.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Hastayı savunmakla görevli olan avukat öyle bir
durum yaratır ki sonunda hastanın hastaneden
atılması karara bağlanır. Daha sonra avukat Dr.
Twerski’ye hastayı neden attıklarını sorar. Doktor
bu kararın mahkeme tarafından alındığını
söyleyince avukat kadının dışarıda soğuktan
ölebileceğini ima eder. Bunun üzerine doktor
avukata yaptığı konuşmayı ve oyunları hatırlatır ve
kadını soğuğa mahkum edenin asıl kendisi
olduğunu söyler. Avukatın verdiği cevap
inanılması güç bir cevaptır: Doğru olabilir ama
ben işimi yapıyorum!..
Yargı sistemi bir tarafın kazanması veya
kaybetmesi üzerine kurulduğu zaman
insanoğlunun gerçek anlamda adil yargı ile
karşılaşması günden güne daha olanaksız hale
gelir. Kohelet’te yer alan “yeş tsadik oved betsidko
– dürüstlüğü ile kaybolan dürüst adam” kavramını
İdara Zuta sorgular. Sonunda şuna hükmeder:
“Mişum demişpat itrahak mitsedek – çünkü yargı
adaletten uzaklaşmıştır.”
010 – Temmuz - Ağustos 2010
görüldüğü gibi bu, Maşiah zamanının barış
anlayışı değildir.
"Şalom bayit" sözcüğü toplumlarda fazlaca
kullanılan bir terimdir. Ancak bu kavramın ne
olduğuna da dikkat çekmek gerekir. Suistimal,
bencillik ve sadece tek taraflı olan evlilik asla bir
Şalom Bayit kavramını barındıramaz. Evlilik barış
içinde olacaksa, kişinin kendini düşündüğü gibi
eşini ve ailesini de düşünmesi gerekir. Psikolog
Esin Aciman bu konuda şöyle bir örnek verir:
Eşlerden bir tanesi hafta içi bir filme gider. Filmi o
kadar beğenir ki film arasında çıkar ve eşine
telefon eder. Filmi çok beğendiğini ve onunla
birlikte tekrar gitmek istediğini ifade eder. Hafta
sonu o filme birlikte gidilir. İşte bu noktada gerçek
bir paylaşım ve birliktelik vardır. Biz kavramı ben
kavramının önüne geçmiştir. "Şalom bayit"
olabilmesi için öncelikle kişinin kendi içinde
barışık olması gerekir. Bu da evdeki barış ve
huzura yardımcı olur. Bunun aksi ne yazık ki
günümüz cemaatlerinin en önemli sorunlarından
bir tanesidir.
DIYAL o  G - 71 -
İşte bu noktada bir kez daha Raban Şimon Ben
Gamliel’in sözlerini anımsamak gerekir.
Toplumda barış olmasının en önemli
gerekliliklerinden biri yargının gerçeği araştırması
ve sonunda mutlaka gerçeğe ulaşmasıdır.
Barış hiç kuşkusuz bir toplumun varlığı için en
gerekli öğelerden bir tanesidir. Talmud Uktsin adlı
bölümünde (3/12) Tanrı’nın kendisine işaret olarak
“barış”tan daha iyi bir şey bulmadığını iletir.
Ancak ne yazık ki barış kavramı bile
sınıflandırılmaktadır. Bilelim ki yargı ve gerçek ile
bağdaşmayan barış gerçek anlamda barış değildir.
Demirperde ülkelerinden birini ziyaret eden bir
turiste Maşiah zamanın burada yaşatıldığından söz
edilir. Turist bunu merak edince de ertesi gün bunu
göstermek için hayvanat bahçesine götürülür.
Orada ilginç bir görüntü vardır. Aynı kafeste bir
aslan ile bir kuzu bulunmaktadır. Bu ilginç
görüntü turistin hoşuna gider ancak yerli
kadınlardan bir tanesi kulağına fısıldar. Tabii ki
aslan ile kuzu aynı kafestedir. Çünkü aslana
yemesi için her gün bir kuzu verilmektedir. Açıkça
® 
DIYAL o  G - 72 -
Midraş Bereşit Raba 8.bölümde şunu kaydeder:
Tanrı insanı yaratmadan önce meleklere danışır.
Yargı ve hesed yani iyilik melekleri insanın
yaratılmasına destek verirler. Çünkü insan
yaratılınca iyi olacak, hesed yapacak ve tsedaka
içeren davranışlarda bulunacaktır. Ancak
gerçeğin ve barışın melekleri buna karşı gelirler.
Çünkü insan tartışmacı ve yalancı da olabilir.
Bunun üzerine Tanrı emet yani gerçeği dünyaya
atar ve insan yaratılır.
Peki bu arada "barış" ne yapmıştır? Bunun cevabı
aslında oldukça kolaydır. Gerçeğin olmadığı
yerlerde barış görünüşte daha kolay tesis edilir.
Bilelim ve anlayalım ki bir toplumun en önemli
öğelerinden biri olan barış ancak sağlıklı ve
gerçeğe endeksli bir yargının varlığında etkili
olabilir. Burada gizlere, yanlış anlamalara, üstü
kapalı anlatımlara yer yoktur. Gerçek bütün
çıplaklığı ile görünmeli, kişiler de gerçeği
olgunlukla kabul etmelidir. Bu Şalom ancak bu
şekilde Tanrı’nın kutsadığı Şalom olacaktır.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Kronometre
İvo Molinas
iimolinas@salom.com.tr
Irene Némirovsky
Yıl 1940. Fransa’nın Alman Nazileriyle işbirliği
yapan Vichy Hükümeti’nin Başkanı Mareşal
Pétain’e ilginç bir mektup gelir. Yazarı, kendisini
tanıttıktan sonra şöyle der: “Hasbelkader doğuştan
Yahudi olmama rağmen, hayatım boyunca
Yahudileri sevmedim. Bu nedenle bana özel statü
uygulanmasını rica ediyorum...”Özel statüden”
istenilen amaç, aynı yıl Vichy Hükümeti’nin
çıkardığı, tüm Yahudilerin devletin düşmanları
olduğuna dair kanunun, mektubun yazarına
uygulanmaması talebiydi...
Mektubun sahibi gençlik yıllarını yaşadığı
Ukrayna’da iken hatıra defterine ise şu cümleyi
düşmüştü: “Hayatımın amacı Troçki’nin, sürekli
isyanda olan, hain ve serseri bu Yahudinin
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Rus devrimiyle beraber kaçtıkları Paris’e yerleşip
tekrar eski görkemli günlere banker babasının
ticari zekâsıyla döner 18 yaşlarında. Annesi
kendisine yaşlandığını hatırlattığı için onunla hiç
ilgilenmez. Kiev’deki dadısının öğrettiği
Fransızcayla birkaç yıl içinde mükemmel bir frenk
diline sahip olur. Sorbonne’da okuduktan sonra
1926’da Michel Epstein adlı bir başka Yahudi
bankacıyla evlenir; Fransız burjuvazisi ile tanışır
ve sevimsiz bir Yahudi zengin işadamını anlattığı
ilk romanı ‘David Golder’ ile Fransız sağının,
hatta aşırı sağının sevdiği bir yazar olur, 26
yaşında. Roman o kadar beğenilir ki, filme bile
çekilir. İrène artık Avrupa’nın yaşayan en ünlü
yazarı olur ve önde gelen sağcı ve antisemit yazar
ve siyasiler ile arkadaş olur. ‘Gringoire’ adlı
yahudi karşıtı dergide bile yazıları çıkar. Ünü
arttıkça, yeni romanları basılır ve başarılarına
yenilerini ekler.
Lakin Avrupa artık ‘şeytanın’ saldırılarına maruz
kalmaya başladığı bir döneme girer.
DIYAL o  G - 73 -
hayatını deşifre etmek olacak.” Zengin bir bankacı
olan babasının, 1918 Rus Devrimi’nden sonra her
şeyini yitirip ülkeden eşi ve onunla Fransa’ya
sürgüne gitmelerini hep Yahudilere bağlamış ve
‘zengin düşmanı’ komünizmin Yahudilerin eseri
olduğunu söylemişti daha sonra anılarında.
Bugünkü şartlarda tipik bir ‘antisemit’
diyeceğimiz bu insan, 1930’larda ve tarihin garip
bir cilvesi olarak 2000’lerde meşhur olan Ukrayna
doğumlu Yahudi kadın yazar İrène
Némirovsky’den başkası değildi.
Némirovsky, belki de, ‘yahudi sorunu’ noktasında
tarih tezlerine kaynak sağlayacak bir karakter
analizine muhtaç bir kahraman veya anti-
kahraman. 2004’te Fransa’da ve geçtiğimiz
aylarda ABD ve İngiltere’de edebiyat ve
entelektüel çevrelerde ‘Fransız Süiti’ adlı
eseriyle, ‘yahudileri sevmeyen bir yahudi’
tartışmalarına konu olan yazar aslında evrensel ve
tarihi yahudi trajedisinin en tipik kurbanı mıydı
yoksa?
® 
DIYAL o  G - 74 -
Gelecek tehlikeyi çok iyi sezer İrène. İlk önce
Fransız vatandaşlığına alınması için arkadaşlarına
başvurur. Ama Yahudi kökleri onu hiç bırakmak
istemez bir türlü. Vatandaşlık talebi reddedilince
kimi tarihçilere göre iki kızının geleceğini
kurtarmak adına Hıristiyanlığa geçer. Lakin, ok
yaydan fırlamış, Avrupa’nın ortasındaki Yahudi
nefreti, Némirovsky’nin tüm ilişkilerine ve
çabalarına karşın galip gelir; hem de
Yahudiliğinden hoşlanmayan, hatta sevmeyen ve
hatta kimilerine göre nefret eden bir Yahudi’ye
karşı da.
Fransız ‘Les Nouvelles Littéraires’ dergisine
günah çıkartırcasına, “Hitler’in iktidara geldiğini
gördükten sonra herhalde ‘David Golder’i bir
daha yazsam bu kadar sevimsiz bir Yahudi
karakteri yaratmazdım.” dedikten birkaç ay sonra
yaşadıkları ücra bir yer olan Issy - l’Evéque’de
kendisinin ve aile bireylerinin göğüslerine sarı
yıldız takılır.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Primo Levi dememiş miydi, “bu yıldız takıldığı
gün Yahudi olduğumu anladım, ancak!”...
Ve bir yıl sonra 1941’de 39 yaşındayken evine
gelen iki Fransız jandarması İrène’den valizini
toplamasını ister; çocuklarına; ‘bir yolculuğa
çıkıyorum’ der ve ilk önce Pithiviers denilen
getto’ya, oradan da Auschwitz’e yollanır.
Mareşal Pétain mektubuna cevap
vermemişti zira...
Kampa geldikten bir ay sonra resmi kayıtlara göre
tifüsten ölür. Kocası ise gaz odasını boylar. İki
kızını ise bir Fransız Hıristiyan kadın savaş bitene
kadar saklar ve onları ölümden kurtarır.
Büyük kızı Denise Epstein, 60 yıl sakladığı,
annesinin beş bölümlük ‘Fransız Süiti’ romanına
ait yazabildiği ilk iki bölümünün notlarını basınca,
2004’te prestijli Renaudot Ödülü’nü alır çoktan
ölmüş olan Némirovsky. O yıl Fransa’da iki yıl
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Uzak Yakın
Selim Amado / Israel
pharmki2@zahav.net.il
İzmir Nostaljisi
İzmir'de yaşamakta olan bir çocukluk
arkadaşımdan Bet İsrael civarında sadece 3
Musevi ailenin yaşamakta olduğunu, sadece Cuma
akşamı ve Cumartesi sabah dualarıyla açık olan
sinagoga Alsancaktan minibüsle ''minyan''
geldiğini duyunca içim bir tuhaf oldu.
Hayır, İzmir Yahudi nüfusunun çok azaldığını
bilmediğimden, olanların yoğunlukla Alsancak
tarafında yaşadıklarından haberim olmadığından
değil; Karataş, Asansör, Salhane semtlerinin,
Mithatpaşa caddesinin tamamen değiştiğinden, o
cumbalı iki katlı evlerin artık olmadığını
bilmediğimden de değil; 40 ve 50'li yıllarda, hatta
60'larda çocukluk ve gençlik yıllarını o mahalleler
ve Bet İsrael etrafında geçiren benimki gibi
DIYAL o  G - 75 -
sona ise İngiltere ve ABD’de yine meşhur olur...
İrène Némirovsky’nin ironik ve trajik hayatında
tartışılacak çok nokta var.
Lakin bugün bunların çok da değeri yok belki de.
Geriye kalan ise, annesini yeniden ünlendiren
kızının dedikleri:
bile “Nazilere inat, hem annemi tekrar hayata getirdim
hem de üç Yahudi çocuk yaptım. Bu intikam değil,
olsa olsa nihai zaferdir”...
Ne dersiniz?..
İnsanlar birbirine yardımdan
vazgeçtikleri gün insanlık yok olur.
Karşılıklı dayanışma olmazsa
toplumlar olmaz.
Walter SCOTT
® 
DIYAL o  G - 76 -
nesillerin hatıralarının artık birer hayale dönüşmüş
olmasından!..
Bet İsrael'deki dualara katılmak, oraya gelen
gidenleri pencereden seyredebilmek, hemen her
Pazar olan düğünler, arka sokaklarında bilyelerle,
cevizlerle oynamak veya karşıdaki Bnei Brit
okulunun avlusunda bazen futbol, bazen voleybol
oynamak, hepsi bir sonraki neslin dahi inanmakta
zorlanacakları hatıralar. Belki bazılarımızda o
günlerin fotoğrafları vardır ve albümlerde
sararmaktalar.
Komşularımız arasında olan, okulda yanyana
oturduğumuz Müslüman Türk veya Levanten
katolik arkadaşlarla sadece okul avlusunda olan
arkadaşlık, anne-babamızdan bu yönde bir
sınırlama olmamasına rağmen okul dışında devam
etmez, mahalle oyunları, sinemaya gittiğimiz 5.15
seansları sadece Bet İsrael'den kaynaklanan
arkadaşlıklarla ve aynı yaştaki Yahudi arkadaşlarla
olurdu. Kızlar derseniz, arkadaşlıklarını sağlayan
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
etken ya komşuluk, yaşıtlık veya sınıf
arkadaşlığıydı. Yahudi olmayanlarla okul dışında
buluşup eğlenmeler bahis mevzuu olmazdı.
Peki biz neden böyleydik, neden cemaat dışı
ilişkilere kapalı bir toplumduk? Cevap herhalde
köklü bir farklılık hissiyle yaşadığımız yüzlerce
yıl. Bu farklılık gereğini bize İspanya sürgünü
öğretmiş. Bununla birlikte Türkiye Yahudileri
hiçbir zaman kapalı getto tipi mahallelerde
oturmamışlar. Salhanede Kohenler, Barkiler,
Sabanlar, Manav Bohor, Bakkal İsrael'in yanında
sigara bayii İbrahim, Hasan Bey, Udi Mehmet
Kasabalı, Havva hanım, diş hekimi Ekrem Berk
gayet iyi komşuşuk ilişkilerindeydi.
Cumartesi için boyos ve fritadaslar, adını
hatırlamadığım ve peksimetiyle meşhur Salhane
fırını olmadan olmazdı. O fırına tavaları götürmek
ve oradan almak biz çocuklara en antipatik
gözüken bir işti. Belki birimizde o günlerden
görüntüler vardır.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
her İzmirli Yahudinin evinde eski fotoğraflar
vardır. Hatta çok kere onları ne yapacağımızı
bilmeyiz. Nasıl bir küçüklük hayatımız olmuş,
dedemiz nasıl giyinmiş, nasıl evlenmişiz , nerede
oturmuşuz, nasıl eğlenmişiz? Bunları Selim Bonfil
ile (selim@selimbonfil.com) temasa geçerek tarihi
birer belge haline getirebilirsiniz. İnternet bu
projenin gerçekleşmesinde elbet kolaylık
yaratacak.
Geçen yıllara ''mazi'' demekten ve unutmaya
terketmektense, hatırlamak, belgelemek suretiyle
biz İzmirli Yahudilerin benliğini oluşturan ve artık
mevcut olmayan bir geçmişi yaşatmak belki bir
ölçüde başarılabilir.
Verdiğini hatırlamayan ve
aldığını unutmayanlar
kutsal insanlardır.  yazıyor...
DIYAL o  G - 77 -
Bütün bunlar artık geçen günlere ait. Hatırlanması
çağrışımlar uyandıran çok eski hatıralar. Salhane
için söylediklerim elbet başka semtler için de
geçerli.
İsrael'de yaşayan eski İzmirliler 22 Mayıs 2010
günü bu yıl da geleneksel pikniklerini Hayarkon
Parkında yaptılar. 350 kadar İzmirli birbirleriyle
buluşup hasret gidermek, ve eski hatıraları,
tanışıklıkları ve dostlukları tazelemek üzere
buluştular. 350 kişi, bugün İzmir'de yaşamakta
olan 1400 Yahudi sayısının dörtte biri. Son 60
yılda inanılmaz oranda azalan, ayakta
kalabilmenin mücadelesini veren ve çok şeyin
kaybolmamasını sağlayan bir cemaat.
İzmir'de yaşayan dostlarımdan Selim (Moni)
Bonfil fotoğraf meraklısı. Eski İzmir Yahudilerinin
yaşam, aile ve toplum hayatlarını belgelendiren
fotoğrafları bulmak, onları tarayarak
değerlendirmek ve güzel bir sergi hazırlama
projesi için kolları sıvamış. Nerede yaşarsa yaşasın
® 
DIYAL o  G - 78 -
Fıkra
Bot Kaç Para?
Temel abimiz koyu kahverengi deri, yarım botu
alıp kasaya yanaşıyor.
Kasadaki kız botları poşete koyarken, sayın abimiz
de soruyor;
- 43 lira değil mi?...
Kız, "Ne münasebet" der gibi bakıyor ve "Bunlar
orijinal deri...İndirimli fiyatı 180 lira." diyor.
Abimizin bitiş cümleleri, kızcağızın kopuş anına
denk geliyor;
- Olur mu hanımefendi, altında "Size 43"
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Perspektif
Rafael Algranati
r.algranati@yahoo.com
Haydi İzmirliler Çeşme'ye!..
Yalnızca iki ay kalır, on iki ay dolu dolu yaşarız
biz İzmirliler Çeşme'yi... Ömür boyu süren gizli
bir aşk, zaman zaman acı veren bir tutku, hiç
bitmeyen bir özlemdir Çeşme bizler için. Bahar
öncesi yere, suya, havaya düşerken, yüreklerimize
de düşen cemre ile başlar o dayanılmaz Çeşme
özlemi. Günler geçtikçe gitgide yükselir. Bir Pazar
sabahı yatağımızda gerinerek uyandığımızda bir
bakarız ki kalbimizin sol karıncığı "çeşş", sağ
karıncığı ise "şme" diye pompalamaktadır kanı
damarlarımıza. Nabzımız artar... Tansiyonumuz
yükselir. Kulaklarımızda zonklar kalp atışlarımız...
Çeşş-şme çeşş-şme çeşş-şme... Dayanılmaz hale
gelince de herkesten gizlenen bir günah dönemi
başlar İzmirlilerde. Hafta sonu kaçamakları!..
Kimsecikler yoktur etrafta!.. Yalnızca biz ve o!..
Birbirimize sımsıkı sarılır, bizi özlediğini
010 – Temmuz - Ağustos 2010
yetenlerimiz bile o dönemleri yaşamışçasına
bilirler gerçek Çeşme'yi.
Bildim bileli hiçbir şey alıkoyamadı İzmirliyi
Çeşme'den. Hiçbir zorluktan yılmadı. Hatırlarım,
burunlu otobüslerle üç saatte gidilirdi eskiden
Çeşme'ye... Tepe Kahve yokuşunu homurdana
homurdana kazasız belasız tırmanabilen otobüsün
yolu bitmiş sayılırdı. Bazılarımız yokuşun başında
iner otobüsün yanında yürürdük, yükü hafiflesin,
rahat çıksın diye. Yolun bir yerlerinde "U"
şeklinde 5-6 metre derinliğinde bir göçük vardı.
Herkes iner, şoförün, göçüğün bir kenarından
diğerine uzatılmış olan iki kalası kontrol etmesi
beklenirdi. Herşey yolunda ise önce yolcular
geçirilirdi karşıya. Her geçmeye başlayanın duası,
geçenin sevinç çığlıklarına karışırdı. Sonra da
muavin karşıya geçer şöföre yön verirdi. O
kocaman hantal otobüs, direksiyonundaki bir
turluk boşluğa rağmen bir akrobat gibi geçerdi o
iki kalasın üzerinden... Nefesimiz tutulur, aklımız
dibe vururdu seyrederken!.. Arka lastikler de
kalastan kurtulup toprağa değince, devasa bir alkış
DIYAL o  G - 79 -
fısıldayan havası, çıldırtıcı kokusu, renk renk
zakkumları, baş kaldıran ortancaları, yeni
sürgünler veren limon selvileri ile tahrik olur, arzu
ile titreyen bedenimizi sevdiğimizin kollarına
bırakıveririz... Ailenin her ferdi sımsıkı el ele verir
birbirimizin gözünün ta içine baka baka Çeşme ile
ihanet ederiz birbirimize!.. Sevişiriz... Bir daha...
Bir daha... Hiç bitmesin isteriz sevişmelerimiz.
Denizin kokusunu önüne katan esinti, yelesine
tutunan bir melodinin son nağmelerini taşır
kulaklarımıza. İçimizden geldiği gibi mırıldanırız
derinden gelen güfteyi :
Bir günah gibi gizlerim seni
Kimse görmesin seninle beni
Özlerken içim güler gözlerim
Bir günah gibi gizlerim!..
İzmirliler bilir Çeşme'nin herkese göstermediği
gerçek yüzünü!.. Her defasında ilk defa
anlatılıyormuş gibi kış boyunca aile meclislerinde
ballandırıla ballandırıla anlatılanları o kadar iyi
özümsemişlerdir ki, yaşı yetmeyip aklı
® 
DIYAL o  G - 80 -
kopardı hepimizden.
Manzara kahvesinin yokuşundan aşağıya
sallanmaya başladığımızda ise, otobüsün sabit
pencerelerinin üstündeki sürgülü havalandırma
pencerelerinden kekik, anason, lavanta karışımı
tarifsiz bir koku girmeye başlardı!... Çeşme
kokusu!.. Anlatılamaz... Tarif edilemez...
Unutulamaz da!.. Ciğerlerine tek bir nefes bile
çeken kişi, müptelası olur, ömrünün son saatine
kadar unutamaz o kokuyu!..
Ya şimdi korumaya alınmış olan sakız ağaçlarını
bilir misiniz Çeşme'nin?.. Kiralanan eşeklerle
gruplar halinde gidilirdi sakız toplamaya... O
zamanlar eşeğe tek başımıza binmek, uçak
kullamak gibi birşeydi bizim için. Ağaçların
gövdelerinden dikkatle ayırdığımız sakız
damlalarını annelerimizin hazırladığı bembeyaz
kolalı mendillerin içine koyardık. Parmaklarımız
yapış yapış olur, günlerce çıkmazdı...
Topladığımız sakızlardan bir iki damlayı bir parça
balmumu ile birlikte ağzımıza atar, mis gibi kokan
"sakız" çiğnerdik. Türkiye'de ciklete işte bunun
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
için "sakız" denir. Çeşme'nin damla sakızlı
dondurması bütün dünyada ün salmıştır. Meşhur
"sakızlı muhallebiyi" de Çeşmeliler keşfetmiştir.
Sakız reçelini de öyle!.. İncir tatlısını da yalnız
Çeşme'de bulurdunuz. Çeşme'den dönüşte asırlık
Rumeli Pastanesi'nden dostlara getirilen en değerli
hediyelerdi bunlar.
İncir dedim de kulaklarımda yankılandı ezgisi :
Baar-dacık,
soğuk soğuk baar-dacık,
balları akıyor baar-dacık!..
Sakın yanlış anlamayın, kimseyi küçümsemek
aklımızdan bile geçmez ammaa bir tek biz biliriz
bardacık ile incirin farkını!.. Gayrıİzmirli
dostlarımız, manavın façaya dizdiği yeşil altın
sarısı iri iri incirleri kapış kapış götürürken, onları
gülümseyerek seyreden torunlarımız bile manavın
bir köşesinde bizleri bekleyen el yapımı eski bir
sepeti ararlar gözleri ile... Büyük olanını değil,
bardacığın balları akanını, yumuşağını, dibi
çatlayanını seçmeyi öğretiriz biz torunlarımıza.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
olgunlaşmalı, eti sertleşmeli ki, kendine has
kıvamını bulsun ateşle başbaşa kaldığında... Ya
çay eşlik eder kumruya, ya da ayran!.. Arkasından
bir de "Lokma" ile cila çekerseniz var ya!..
Kıpırdayacak haliniz bile kalmaz!..
Temmuz ayı çıkar çıkmaz bir koku daha karışır
Çeşme'nin kokularına!.. İzmirlinin gözünü
bağlayıp havayı koklatsanız bile yeter!... Hemen
mutfağa gidip hazırlığa başlar. Üç dakika bile
sürmez dünyanın en keyifli masasının hazırlığı...
Buzdolabından hiç eksik etmediği o mis gibi İzmir
tulumunu alıp dilimler, bir tabağa iki domates ile
bir acur doğrar, üstüne etraf köylerin taş sıkma
filtrelenmemiş yemyeşil zeytinyağını gezdirir,
biraz tuz, biraz kekik, biraz da karabiber ekler, buz
gibi yetmişliği de koyduktan sonra masaya buyur
eder sizi!.. Bilir ki etrafta eşi benzeri olmayan
Çeşme Kavunu vardır.
O kadar çok güzellikleri var ki anlatılacak!..
Tırnak boyunda kınalı (manikürlü) bamyası,
dünyada eşi olmayan bembeyaz acı kuru soğanı,
uçsuz bucaksız plajı, kumu, denizi, balık avlamaya
DIYAL o  G - 81 -
Birer mücevher gibi itina ile dizerler her birini
hazırladıkları kesekağıdına. Alacaklarını aldıktan
sonra da örterler yine incir yaprakları ile sepetin
dibinde kalanlarını. Küçücük bir düşünce farkı
ile... Babalarımız serinde kalsınlar diye örterlerdi,
torunlarımız ise ortalıkta görünmesinler,
keşfedilmesinler, bizlere kalsınlar diye!..
"Hadi kumru almaya gidelim" deyince etrafta
kafes arayanları da biliriz biz!.. Sabah
kahvaltısında peynirlisini, öğle yemeğinde sucuk-
peynirlisini, akşamına da -ayıptır söylemesi-
yengeni yeriz biz!.. Çıtır çıtır yengeni öyle bir
yiyişimiz vardır ki, aşk dolu küçük ısırıklarımız
altında bedeninin çıtırdadığını duyar, eriyen
yağlarının sızdığını görürsünüz. Hele hele, her
lokmasını zevkten inleye inleye ağzımıza teslim
edişine şahit olursanız, delirirsiniz maazallah
hasetinizden. Her önümüze gelen kumruyu da
yemeyiz biz... Bu işi bileninden yeriz yengeni!..
Şaşıracaksınız ama öyle sandığınız gibi taze, çıtır
olanı ile işimiz yoktur bizim. Kumru dediğin bir
iki gün kenarda durup rüştünü ispat etmeli,
® 
DIYAL o  G - 82 -
çıkmak için branda bezine kat kat beziryağı sürüp
güneşte kurutarak kendi ellerimizle yaptığımız
botlar, avladığımız mercanlar, lidakiler, kupesler,
dönüşte yapılan boklu kebaplar, Şifne'de çamur
banyosu sefalarımız, Temmuz Ağustos aylarında
bile her akşam üşümemek için giydiğimiz
kazaklar, plajda geceleri yapılan mangal sefaları,
Rasim Palas, Yeni Karabina, Alakuş... saymakla
bitmez ki aşklarımız!..
Ve biz her Çeşme'ye gittiğimizde ne yapar eder
hala bunları yaşarız!.. Elimizden geldiğince!..
Haydi İzmirliler!.. Çeşme'ye!..
Şimdi aşk zamanıdır
Aşk ömrün baharıdır...
Aşk gönüle dolunca
Sevenler kavuşunca,
Yaşamak ne güzel!...
Siz de buyrun!.. Başımızın üstünde yeriniz var!..
___________________________________________________________
30.06.2010 Şalom Gazetesinde yayınlanmıştır.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 83 -

Yansımalar Sevmedikleriniz. Sizi sevenler, sevmeyenler.

Raşel Rakella Asal
Sevmek istedikleriniz, sevemedikleriniz. Bağlı
rakelasal@gmail.com olduklarınız, bağı koparmak istedikleriniz. Kimi
anılardan büsbütün koparsınız. Kimi ile kopuk
Sahi, Neydi Geçmiş! kopuk bağlanmışsınızdır.
Eminim sizin de benim gibi düşüncelere daldığınız
anlar vardır. İnsan birdenbire hayattan kopar gibi
olur. Küçüklü büyüklü kopuşlarla geçer zaman.
Bir kentten, bir dosttan, bir sevgiliden, bir anıdan.
Sarsıldığınız anlar olur. Bu kopuk parçalar
çoğunlukla yeniden bitiştirilemez. Yaşanan
yaşanmıştır. Geçmiş geçmiştir. Ya da tersine
birleşir. Başka kopuşlara neden olmak üzere.
Artık, onlar, kırılan, durmadan kırılan, kırılması
bitmeyen bulanık zaman parçacıklarına dönüşür.
Bilemeyiz, nerden koptuğumuzu, ne zaman, niçin
koptuğumuzu. Fark etmeyiz bile. Bu kış İzmirli fotoğraf sanatçısı Birol Üzmez’in
sergisini izlerken bir an o andan kopup,
Anılar da böyledir. Onlara dalınca insan hayattan çağrışımlarla uzaklarda kalmış çocukluk günlerime
kopar gibi olur. O ana bağlanırsınız. Bir şeyleri çekip gittim. Anımsadığım, küçücük bir çocukken,
bitiştirirsiniz. Yolları, evleri, yüzleri. Sürü sürü. beş altı yaşlarında olmalıydım, anneannemle çok
Boy boy. Yaşlısı, genci. Sevdikleriniz. sık ziyaret ettiğimiz mekanlardan biriydi Karataş
® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 84 -

semtindeki aile evi. Aklımda kalan, belleğimde yer bana. Oysa çocuk halimle can atardım onlara
edinmiş, gözüme ilişen onca görüntü gerçek katılmaya.
boyutuna geldi. Bir an için solgunlukla
canlandırılmış bir dizi fotoğraf karesi gibi kısa,
incecik ve yarı saydam görüntüler belleğimde
canlandı. Özellikle insanlar belirsizdi. Aslında
şekil o kadar silik ve biçimsiz ki ona ne ad
vereceğimi bilmiyordum, yalnızca insan karaltıları
vardı. Avluda asılı çamaşırlar, oyun oynayan
çocuklar. Bir de anneannemin telaşı vardı.
Birilerine bir şeyler anlatıyor. Hep o konuşuyor,
karşısındakiler de onu can kulağıyla dinliyorlar.
Anılar her neyse, nerede gizlendilerse, bir şekilde
dışarı çıkmak için hep tetikte ve uyanık görünseler Birol Üzmez, İzmir kortejoları ve içlerinde
de bulanık kareler canlandı gözümde. Ama kesin yaşayan hayatları fotoğraflayarak unutulmuş bir
olarak bildiğim bir şey vardı. Biz oraya gitmişsek, geleneği belgelemek istemiş. Yok olmaya yüz
mutlaka çözülmesi gereken bir sorun vardı. Bana tutmuş bu yaşamlardan insanları haberdar etmek,
da kapı önündeki divanda oturup avluyu izlemek İzmirliler’in hafızasını tazelemek, insanlara bu
düşerdi. Oradaki insanların yaşantıları ile benim komşuluğu, bu dayanışmayı hatırlatmak istemiş. O
yaşantımın iç gerçeği farklıydı. Bunu çocuk küçücük odalara sığan kocaman yaşamları
aklımla anlayabiliyordum. O çocuklara anlatmak istemiş.
yaklaşamadan yalnızca onları seyretmek düşerdi

® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Kortejolar, bir zamanlar Sefarad Yahudileri için
bir sığınma yeriydi. Aynı dili konuşup, aynı
gelenek ve töreleri paylaşan bu insanlar birlikte
yemek pişirirler, ortak tuvaletleri kullanırlar,
tulumbadan su çekerlerdi. Kadınlar beraberce
çamaşır yıkarlardı. Zamanla İzmir’in Yahudi ruhu
sindi kortejolara. Sonra sonra, İsrail devletinin
kurulmasıyla, buradan ayrılıp, İsrail’e göç edince
yerlerini her milletten kentli yeni yoksullara
bıraktılar.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
apartmanlar dikildi. Günümüzde çoğu yıkılmak
üzere olan son kalan aile evleri yine kentin en
yoksullarını barındırıyor. İşte Birol Üzmez
fotoğraflarıyla bu yaşamı belgeliyor.
Şu anda İzmir kent kültürü üzerine yapmakta
olduğum bir çalışma beni Henri Nahum’un “İzmir
Yahudileri” adlı kitabına götürdü. O kitaptan
okuduklarım ile bugünkü İzmir Yahudi cemaatini
karşılaştırınca, İzmir Yahudileri olarak ne kadar
yol kat ettiğimiz anlaşılıyor. Sizlerle okuduklarımı
paylaşmak istiyorum. Bakın Henri Nahum neler
yazmış:
“19. yüzyılın ortasında, Osmanlı Yahudileri’nin
tümü acınacak durumdadır. Avrupalı
gözlemcilerin hepsi, Yahudi mahallesindeki
sefaleti, yıkık döküklü, evlerin pisliğini, nüfus
fazlasını, aynı şekilde tarif etme konusunda
hemfikirdir. Yahudi gözlemciler de aşağı kalmaz
(…) On-on iki kişilik aileler, bir çeşit hava
deliğinin aydınlattığı sağlıksız mekanlarda
yaşamaktadır. Ebeveyn ve çocuklar yerde
DIYAL o  G - 85 -
İzmirli yazar Tarık Dursun K kortejolardaki
hayatları kaleme alır “Rızabey Aile Evi” adlı
romanında. Tarık Dursun K’nın gençlik yıllarında
Joya adında bir sevgilisi varmış. Joya’nın ailesi de
İzmir’i terk edence aşkları da yarım kalmış. O
günleri şöyle anlatıyor Tarık Dursun K:
“Yahudiler İzmir’i terk edecekleri gün, bütün
kentin iç organlarının bir çengele asıldığını ve
içinin boşaldığını hissettim, sessizleşti şehir, önce
onlar, sonra boyozlar, sonra sübyeler gitti”.
Zamanla aile evleri bir bir yıkılıp, yerlerine
® 
DIYAL o  G - 86 -
yatmakta, aynı tabaktan yemekte, aynı bardaktan
içmektedir. Haftada bir kez çamaşır
değiştirilmektedir.”
Yahudi ve Yahudi olmayan gözlemcilere göre, bu
dramatik yoksulluk ve yıkık dökük yaşam
koşulları, beraberinde sağlık ve fiziki görüntünün
bozulmasını da getirmiş. “Erkeklerin yüzleri
çökmüş” diye kayıt düşmüş biri; “Kadınlar kısa
boylu, sıska ve solgun” diye yazmış bir başkası.
Henri Nahum’a göre 19. yüzyılın ortalarını
yansıtan bu görüntü, 20. yüzyılın başlarında da çok
fazla değişmez. Zamanla onlara bir yük daha
biner, Cumhuriyet’in kurulmasından sonra
başlatılan Türkleştirme kampanyası nedeniyle,
Ladino dilini konuşamaz olurlar.
Geçmişten günümüze bakınca böyle yoksul insan
manzaralarına artık Yahudi toplumunda
rastlanmadığına seviniyor insan. Elimizdeki
değerlerin farkında mıyız? Yeterince sahipleniyor
muyuz kültürümüzü?
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Şu anda hepinizi Çeşme’de o doyumsuz Pazar
kahvaltı sofralarında, veya Alaçatı plajlarından
birinden denize girerken, Ayagorgi’de
güneşlenirken veya Kumrucu Şevki’de Çeşme’ye
özgü, lezzetli kumrularınızı keyifle yerken
düşlüyorum. Ya geceler? Artık deniz de başkadır,
mehtapta…Terasta, bahçede denizin esintisini, buz
gibi biranın serinliğini solursınız.
Sayfiye demek ‘dingin’, ‘asude’, ‘sakin’ ve
‘huzur’ lu bir ortam demek. Huzurlu bir mavi
dünya demek. Sayfiye yerlerini derin sessizlik
adaları olarak düşünürüm. Düş kurulan,
fısıldanılarak konuşulan, en kızgınlıklarımızın bile
asla bağırmadan söylendiği bir başka dünyadır,
sayfiye mekanları. Kış yorgunluklarının atıldığı,
insanların rahatlamaya gittikleri dinlence
yerleridir. Dinlencenin verdiği rahatlıkla yeni yeni
düşünceler filizlenir içinizde, canlanır,
yenilenirsiniz. Ben sizden bir ricada bulunmak
istiyorum. Tatile giderken, kendinize şöyle bir
soruyu yöneltmenizi istiyorum. Ben kendi
kültürüm için ne yapabilirim? Ne yazık ki cemiyet
010 – Temmuz - Ağustos 2010
One Minute
Avram Aji / İzmir
ajiavram@gmail.com
Kuzuların Sessizliği
Benim çocukluğumda yani ellili yıllarda YAHUDİ
kelimesi küfür gibi bir şeydi. “Pis Yahudi” ya da
“Korkak Yahudi” sözcüklerini etrafımızdan sıkça
duyar, gürültülü bir yer oldu mu “Havraya
çevirdiniz burayı” deyiverirlerdi.
Bize adımızın neden değişik olduğunu
sorduklarında gözlerimizi indirir MUSEVİYİM
derdik kendimizi tanımlamak için; o meşum
kelimeyi kullanmamak için. Bugün biraz da olsa
bir şeyler değişti. Bunda gerek İstanbul'daki
yöneticilerimizin, gerek Hahambaşılık, gerek
Cemaat Bakanlığı olsun, 500.Yıl Vakfı’nın ve
onlara ilave bir çok Yahudi iş adamımızın,
düşünürlerimizin inanılmaz gayretleri ve
mücadeleleri var. İzmir’de de elimizden geleni
yaptık sanıyorum. Elli yılda bir karınca boyu
DIYAL o  G - 87 -
içinde yapılan faaliyetlere bir ilgisizlik, bir
kayıtsızlık izliyorum. Aynı kaygıların İstanbul
Yahudileri için de geçerli olduğunu Şalom
gazetesinden okumak beni derinden üzüyor. Ve
inanın sizler için, çocuklarımız için, torunlarımız
için kaygılanıyorum. Ayrıca size bir müjdem de
var! Önceki yıllar İstanbul dahil olmak üzere
Avrupa başkentlerinde kutlanan Yahudi Kültür
Günü, önümüzdeki Eylül ayında ilk kez İzmir’de
gerçekleştirilecek. Bu günü tüm kentle, İzmirli’yle,
hep birlikte kutlayacağız. Yahudi’si, Müslüman’ı,
Hıristiyan’ı, akademisyeni, bilim adamı, fotoğraf
sanatçılarımız ile kültürümüzü, mutfağımızı,
müziğimizi tanıtacağız. Siz de eminim, benim
kadar bu günü tanıtmaktan gurur duyacaksınız.
Katılımlarınızla anlam kazanacak bu günde
hepinizi görmek umuduyla.
Sevgi ile kalın.
® 
DIYAL o  G - 88 -
ilerledik. “Kan” da döküldü tabi. İstanbul’daki
Sinagoglarımıza yapılan hain saldırılar, öldürülen
işadamlarımızı nasıl unutabiliriz ki? Bir
kısmımızın Yurt bildiğimiz yerden kalkıp göç
etmelerinin bir nedeni de bunlar değil midir?
Ancak dikkate alınmayan veya hafızalardan
kaydının silinmesi arzu edilen devasa bir Sabetay
Zvi müritleri var. Biz her ne kadar onları şahsen
tanıyamıyorsak da, onlar da kendilerini bize
tanıtamıyorlarsa da onlar da kendilerini Yahudi
olarak tanımlıyorlar. Bizlere de hangi gözle
baktıkları meçhul.
Kendileri için sarf edilen muhtelif isimlerden
Sabetaycı gibi, Selanikli gibi adların çoğunu haz
etmediklerini bir vesile ile öğrendim. “Dönme”
gibi daha çirkin ve hatta aşağılayıcı adlandırmalara
da çok içerlediklerini tahmin ediyorum. Ama üç
yüzyıldır kendilerini neden ikinci sınıf vatandaş
gibi görmekte ısrar ettiklerini anlamakta çok
güçlük çekiyorum.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
1950’li yıllardan bu yana Türkiye'de hızla
yükselen “antisemitik” söylemler ve nefret
ifadeleri hepimizi ziyadesiyle üzüyor. Ancak bu
bizim yüz yıllardır ezik büzük, horlanmış,
aşağılanmış yaşamaya razı olmamızın sonucu.
Amele taburlarını oluştururlarken de, varlık
vergisini zorla alırlarken de sesimizi çok
yükseltememişiz. Vergilerini ödeyemeyenlerin
Aşkale'ye zorla çalışmaya gönderilmelerini de
durduramamışız. 6-7 Eylül 1955 de yağmalanan -
üstelik devlet eliyle organize edilmiş- yüzlerce
işyeri karşılığında hakkımızı arayamamışız.
Verilen sözler tutulmamış. Tazmin edilmemişiz.
Aynen Çingenelerin durumu gibi… Geçenlerde
Manisa/Selendi'den tüm Çingenleri kovaladılar,
ancak tüm devlet erkanı, yazılı ve görsel basın
herkes Çingene kelimesinin yerine Roman
kelimesini kullanmaya çok çok dikkat etti.
Soner Yalçın’ın EFENDİ kitabının ana temasını
oluşturan tanınmış Sabetaycılar hakkında
yazılanların ne kadarının doğru olduğunu
010 – Temmuz - Ağustos 2010
içerisinde idi. Geldiğinde sarıldık öpüştük. Beni
unutamadığından bahsetti. Ne kadar saygılı ve
görgülü olduğumuzdan etkilendiğini itiraf etti.
Sabetay müritlerinin de artık daha fazla bu
tiyatroyu sürdürme zorunda olmadıklarını
düşünüyorum. Kendilerini Yahudi hissedenlerin
dinimizi dolu dolu –kendi ritüellerince–
yaşamamaları için bir neden yok.
Kaç kişi olduklarını bilemiyorum. Ama okuduğum
yerlerde zikredilen sayılar inanılmaz yüksek. En
çok üzüldüğüm konu ise Sabetay Zvi'ye ait olan
Mezarlıkbaşı'ndaki evi olduğu gibi terk edilmiş bir
vaziyette duruyormuş… Çok acıklı. İnşallah en
kısa zamanda restore edilir.
Peygamberlerin hayat hikayeleri ve başarıları ile
gurur duyma isteği vardır insanın doğasında. Ama
yaşanan gerçekler hiç böyle değil. Hz. Musa vaat
edilmiş topraklara giremedi. Hz. İsa çarmıha
gerildi. Turan Dursun'un "Din Bu" adlı kitaplar
DIYAL o  G - 89 -
bilemiyor, ancak çok abartılı olduğunu tahmin
ediyorum. Ilgaz Zorlu'nun kitabı yayınlanmadan
önce makalelerini okumuş idim. Ama yine de bir
dönüşümü tetikleyemedi. Sanki utanılacak bir şey
varmış gibi.
Bu insanlar anladığım kadarı ile tebdil yaşamaya
çok fazla alışmışlar. Bizler daha doğar doğmaz
nüfus cüzdanımıza "musevi" damgasını yiyince
artık onunla beraber yaşamaya alışıyoruz. Askerde
binlerce defa avazım çıktığı kadar “azteğmen!
AVRAM AJİ emir ve görüşlerinize hazırdır
komutanım" diye bağırdım içtimalarda...
Mecburen!... Alışık olmayanların da kulakları
alışıyor zamanla. Bazıları hayatında ilk defa
karşılarında bir Yahudi görüyor.. Ve de hayret
ediyorlar! Aynen onlar gibiyiz; iki elli, iki ayaklı.
Şaşırıyorlar tabi.
Geçenlerde bölük komutanım 35 sene sonra beni
araştırmış bulmuş. Ziyaretime geldi. Askerlik
günlerinde bana mesafeli ve kıskanç bir tutum
® 
DIYAL o  G - 90 -
serisini okursanız Hz. Muhammed'in yaşamı
konusunda ne kadar da yanlış bilgilendiğimiz de
ortaya çıkıyor.
Küba isyanını gerçekleştiren Fidel Castro milli
kahraman. Ama Bolivya isyanında yenik düşen
Che Guevera hiç bir şey. Atatürk padişahlığa karşı
başlattığı isyanda başarılı olmasaydı -Patrona Halil
isyanı gibi- tarih dersinde kısa bir paragrafta adı
geçecekti belki. Ama başarılı olunca milli
kahraman oldu. Aynı şekilde Gandi, aynı şekilde
Mandela, aynı şekilde Lech Walessa başarılı
isyancılar listesinde.
Ve buna karşın adı unutulmuş milyonlarca
başarısız isyancı...
Hoşgörü edebiyatı ile bizleri avutmaya kalkanlar,
canları pahasına dinlerini değiştirmek zorunda
kalan “dönmeleri” göz ardı ediyorlar.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Çuvaldız
Rafael Algranati
r.algranati@yahoo.com
Sorular.. Sorular!..
Her sabah bir tiyatro sahnesinin içine uyanıyoruz
sanki... Gazetelere göz atmaya başlar başlamaz,
rolümüz başlıyor... Başlığı okuyor, işimize
gelmediği için içeriğini es geçiyoruz.
Okuduğumuz diğeri canımızı çok sıkıyor ama,
kendimize bile belli etmiyoruz. Saatler yavaşça
geçmeye başlıyor!.. İçimiz kan ağlıyor ama,
gülüyoruz... Sancımız var kıvranıyoruz ama, hiç
açık vermiyoruz... Hiç aklımızdan çıkmıyor ama,
hatırlamıyor gibiyiz.. Bakıyor ama, görmüyoruz...
Dinliyor ama, duymuyoruz... Var ama, yok!..
İçimizde bir güç, akşama kadar yaşayacağımız
bilinmezlerle dolu koca bir gün için korumaya
alıyor sanki bizi...
Akşam eve döndüğümde ise durum değişiyor...
Koruyucu kalkanlarım iniyor. İniyor ama
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Gökkuşağının ustaca birbirine harmanladığı huzur
veren renkleri yeğliyor olamaz mıyız? Alev ile
barut arasında mı sürdürmeliyiz artık sürekli
yaşamımızı? Bu mu isteniyor bizden?
Güneş, ağaçların yaprakları arasından süzülen
hüzmeleri ile ısıtabilecek ve hayat verebilecekken
evrene, söyler misiniz bana, bu yangınlar bu
kavurucu çöl sıcakları niye? En acımasız tarafını
mı gösterecek güneş bundan sonra bekleyenlerine?
İlkokula giden çocuklarımızın gülen bir yüz ile
resmettikleri suluboya resimlerdeki güneş, artık
asık bir suratla mı çizilecek? Yağmur, berekete
dönüşebilecekken Tanrı'nın insanoğluna bahşettiği
verimli topraklarda, evlerimizin çatılarına kadar
ulaşan, bizleri birbirimizden ayıran, bütün
değerlerimizi silip süpüren bu seller, bu afet niye?
Çoğunuz bilirsiniz anekdotu...
“Bir gün insan virgülü kaybetmiş... Cümlelerden
korkar olmuş ve anlatımları basitleşmiş. Cümleleri
basitleşince düşünceleri de basitleşmiş. Bir başka
DIYAL o  G - 91 -
farketmiyor!.. Günün olayları ve evvelki günlerin
izlerinin geçit töreni başlıyor. Sorular... Sorular...
Sorular... Dizi dizi sıralanıyorlar, zor bela birini
def edince, diğeri sinsice alıveriyor bir öncekinin
yerini. Onlarla cebelleşirken TV'ye bakıyor ama,
ne görüyor ne de duyuyorum.
Kader dedikleri bu mudur acaba?
İkide bir, birilerinin ortalığı birbirine katması ile
sürekli canımız sıkkın, yüreğimiz kırgın, beynimiz
düşünmekten bıkkın mı olmalı?
Gülümsemeyi unutmalı mı artık dudaklarımız?
Kaygılarımız karartmalı mı hep yaşamımızı?
Gelecek için endişeler mi sarmalı artık
düşüncelerimizi? Tedirginliğimiz, içimizden taşan
cümlelerde yerlerini bulamamaları için
kelimelerimizin kanatlarını mı kırmalı? Söylemek
hatta haykırmak istediklerimiz kursağımızda mı
kalmalı? İstemimiz dışı gelişen ya da geliştirilen
'akıllara zarar' olaylarda ille de taraf mı olmalıyız?
Siyah ya da beyaz mı olmalı artık bütün renkler?
® 
DIYAL o  G - 92 -
gün ünlem işaretini kaybetmiş. Alçak bir sesle ve
sesinin tonunu değiştirmeden konuşmaya
başlamış. Artık ne bir şeye kızıyor ne de bir şeye
seviniyormuş. Üstelik hiçbir şey onda en ufak bir
heyecan dahi uyandırmıyormuş. Bir süre sonra
soru işaretini kaybetmiş. Soru sormaz, sorgulamaz
olmuş. Hiçbir şey, ama hiçbir şey onu artık
ilgilendirmiyormuş. Ne kainat ne dünya ne de
kendisi umurundaymış. Birkaç sene sonra iki nokta
işaretini kaybetmiş. Davranış ve nedenlerini
başkalarına açıklamaktan vazgeçmiş. Ömrünün
sonuna doğru ise elinde yalnız tırnak işareti
kalmış. Kendisine ait tek bir düşünce bile yokmuş.
Yalnız başkalarının düşüncelerini tekrarlayıp
duruyormuş. Yaşamının sonuna geldiğinde...
düşünmeyi de, okumayı da unutmuştu artık.”
Bizler de her şeyimizi böyle tek tek kaybetmeli
miyiz? Karşılıklı restleşerek oynanan blöflü kumar
masalarındaki pey, neden bizlerin kardeşlikleri,
dostlukları veya değerleri olmalı?
Neler oluyor insanoğluna? Tanrının verdiği bu
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 93 -

dünya üzerindeki yaşam günlerimizi kardeşçe zaman gördüklerimiz ve yaşadıklarımız sayesinde?

yaşamak varken bu kavgalar, bu didişmeler, bu
çekememezlikler niye? Onca anlamsız İnsanoğlu ele ele veremeyecek ve cennete
davranışlarla neler kaybettiriliyor biz insanlara çeviremeyecek mi cehenneme dönüşmekte olan bu
farkında mısınız? Sevgiyi unutup nefretle mi dünyayı? İnsan olduğumuzu bilemeyecek miyiz
büyümeli artık çocuklarımız? "Sevgi" denilen artık?
doğuştan sahip olduğumuz en değerli temel "İnsan olduğumuzu bilemeyecek miyiz?.." Bu
duygumuzu da diğerleri gibi dondurup dipfrize mi cümle, kendini insanlığın gelişmesine adamış
kaldıracağız? İzmirli Can Arpaç üstadın ibret verici dizelerini
Sevmeyecek miyiz artık bir diğerimizi? anımsattı bana.
Etrafımızdakilerin bizim gibi yaşamaları için artık
gayret sarfetmeyecek miyiz? Karşılığında, onların Böyle Yazılmış... Böyle Yapılacak
gözlerindeki pırıltılarda bizlere tüm içtenlikleri ile
sundukları dünyanın en değerli ödüllerini artık 1.- Beşiktaş nüfusunda kayıtlı biri..
yakalayamayacak mıyız? Yani Ben…
Cilt 22
Kör mü bunlar? Göremiyorlar mı? Yetmiyor Sahife 48
sadece birimizin sıcakta ve güvende olabilmesi!.. 55 numaralı haneden.
Farkında değiller mi? Yetmiyor sadece birimizin Tâ… 1931 den
gülüp eğlenebilmesi!.. Sağlanamayacak mı insan Dünya’ya bırakılmış.
gibi yaşamak her birimize tüm sevdiklerimiz ile? Uyruğu : Türk
Kapımızı çalan hep "hüzün" mü olacak zaman Dini : İslam
® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 94 -

Cinsi : Erkek. Tut ki O…

Ben hiçbir şey demeden Kütüksüz
Böyle yazılmış… Ciltsiz
Tek değişikliğe yetmiş gücüm Hanesiz.
Kara kaplı kütükte, Tâ… 1931 den
Onlar bekâr demiş Dünya’ya bırakılmış.
Ben evlenmişim!.. Uyruğu : Yok
Dini : Çok
2.- Berlin nüfusunda kayıtlı biri Cinsi erkek ama
Belki Sen… Bir yere yazılmamış.
Bizimki gibiyse kütükleriniz?
Cilt : X 4.- Üç erkek,
Sahife : Y Yani biz
Bilmem kaç numaralı haneden. Tâ… 1931 den
Tâ… 1931 den Dünya’ya bırakılmış.
Dünya’ya bırakılmış. Ya da onlar
Uyruğun Alman Üç ayrı yerde - Üç aynı doğumlu kız…
Dinin Hristiyan Altımız
Cinsin erkek yazılmış. Altmışımız
Sana da benim gibi Hepimiz…
Hiçbir şey sorulmamış!.. Kimseye sorulmadan
3.- Afrika ortasında biri Dünya’ya bırakılmış!…

® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 95 -

5.- Tanrı katında kayıtlı biri Güzel Sözler

Belki Sen
Veya Ben
Ya da O… Eğer bile bile gücünüz yettiğinden daha
Bilinmez
azını olmayı planlıyorsanız;
Hangi cilt – hangi yaprakta yeri?
Ve herkes için aynı şey yazılmış
sizi uyarırım,
Adından gayrı… hayatınızın geri kalan kısmında mutsuz
Uyruğu : Dünya olacaksınız.
Cinsi : İnsan Kendi yetenek ve olanaklarınızdan
Dini : Önemsiz. kaçıyor olacaksınız.
ABRAHAM MASLOW
6.- Bize hiç sorulmadan
Böyle yazılmış kardeşliğimiz,
Böyle yapılmamalıydı bunca yıl. @@@
Ne denir...
İnsan olduğumuzu bilememişiz!.. Hayatı işe yarar bir şekilde kullanmak,
onu kendisinden daha uzun ömürlü
bir şey için harcamaktır.
WİLLIAM JAMES

® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 96 -

Tarihimizden Son Osmanlı Hahambaşısı Haim Nahum’a göre1

Rıfat Bali
1915 yılında Bayonne’lu yaklaşık 50 Musevi aile -
rifat.bali@gmail.com her bir ailede yaklaşık beş fert- İzmir’de
yaşamaktaydı.2 Fransız Dışişleri Bakanlığı’na göre
I.Dünya Savaşı’nda bu insanlar “yaklaşık bir yüz yıl önce,” yani 1815
(Haziran-Ağustos 1915) yılında, İzmir’e göç etmişlerdi.3
İzmir Fransız Tebaalı Musevilerin
Tehcirin İlk Adımları
Tehciri
İzmir’deki Amerikan Başkonsolosu George
Osmanlı ve Ermeni tarihyazımında 1915, Osmanlı
Horton, anılarında “Britanya, Fransa, İtalya,
Ermeni nüfusunun tehcir edildiği ve kitlesel
Rusya, Belçika ve tabii ki Amerikan
katliama maruz kaldığı yıl olarak bilinmektedir.
menfaatlerinden” sorumlu olduğunu yazmakta.4
Ancak 1915 Haziranı’nın ortalarında, Tehcir
Almanlar, İzmir’de yaşayan İttifak Devletleri’ne
Kanunu*’ndan iki ay sonra, Osmanlı
mensup yabancı uyrukluların Osmanlı tabiiyetine
tarihyazımında pek bilinmeyen, Tehcir Kanunu’na
geçmeleri için baskı yapmaya başladıklarında
benzeyen ancak çok daha az şiddetli ve az sayıda
Başkonsolos Horton oldukça zor zamanlar
insanı etkileyen bir başka tehcir vakası cereyan
geçirecekti. Horton hatıralarında bu konudan şöyle
edecekti. Bu vakada, hedef kitle Osmanlı
bahsetmekte:
topraklarındaki Fransız, İngiliz ve Rus
uyruklulardı. Tehcir edilenler arasında Vali Rahmi Bey,5 Şark ve Avrupa zekâsının -ki bu
Bayonne**’dan gelip İzmir’e yerleşen Fransız şüphesiz Musevi atalarından miras kalmıştı- eşit
uyruklu Yahudiler de yer alacaktı. karışımından oluşan bir zekâya sahip son derece
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
dirayetli, despotik bir kişi idi. Uzun boylu ve son
derece dik duruşlu idi, keskin bakışları ve yüksek,
ince delikli Turan tarzı bir burnu vardı. Türklerde
oldukça nadir bir vasıf olan keskin bir mizah
anlayışına sahipti. Rahmi Bey’le dostane
münasebetlerim vardı zira himayem altındaki
kişiler problemlerle karşı karşıya kaldıklarında bu
problemleri halletme hususunda sahip olduğum tek
kaynaktı.
Kısa bir zaman sonra valinin Alman-Osmanlı
kuvvetlerinin nihai olarak zafere ulaşacaklarına
010 – Temmuz - Ağustos 2010
teşrikimesaide bulunmayı kabul etti.
Ne yazık ki Konstantiniye bu durumu fark edecek
ve İzmir’deki ajanları aracılığıyla resmi Türk
tatillerinde ve valinin konağında bulunmadığı veya
bulunmasının zor olduğu zamanlarda harekete
geçecekti. Alınan emirler açık bir şekilde kasıt ve
kin doluydu ve tek hedefi kurbanları rahatsız
etmekti. En çok tercih edilen usul ani bir şekilde
kolonileri bir araya toplayarak insanları yirmi dört
ila otuz altı saat boyunca ayakta durmaya
zorlandıkları karanlık mahzenlere atmaktı. Böyle
hallerde bu insanları hürriyetlerine kavuşturmak
için bir at arabası veya araba bularak gece vakti
Rahmi’yi aramam şart oluyordu. Nihayet bütün
gece boyu süren bir kovalamacadan sonra onları
hapishaneden çıkarmayı başardığımda bu
muameleye tabi tutulan kişiler hiç de iyi bir
haletiruhiye içinde değillerdi.
1915 yılının Mayıs ayında, Rahmi’nin başa
çıkmakta zorlandığı ciddi bir durum ortaya çıktı.
Erkek, kadın ve çocuk bütün İttifak Devletleri
DIYAL o  G - 97 -
inanmadığını ve fırtınada dümeni sağlam tutma
konusunda son derece endişeli olduğunu keşfettim.
İkili bir oyun oynuyordu: bir taraftan hem
Konstantiniye’deki yetkililerle arasını iyi tutuyor,
diğer taraftan İzmir’in önde gelen İngiliz, Fransız
ve İtalyanlarıyla iyi ilişkiler sürdürüyordu.
Gerçekte, kendisine sık sık sert ve haşin davranan
Alman subaylarından nefret ediyordu.
Özellikle ihtişamlı evlerinde kendisini cömertçe
eğlendiren İzmir’in önde gelen İngiliz vatandaşları
ile dostluğu vardı. İştahı yerinde biriydi ve aklî ve
yürüme melekelerini kaybetmeden Avrupa veya
Şark içkilerinden epey fazla miktarda tüketebilirdi.
Konstantiniye’deki Almanlar, Enver’e ve Talat’a
İzmir’de yaşayan Müttefik Devletler’in
tabiiyetindeki kolonilere karşı daha sert
davranmaları için sürekli baskı yapmaktaydılar.
Rahmi sık sık hiç hoş olmayan emirler almaktaydı,
ancak yetkisi elverdiği ölçüde bunları tatbik
etmekten kaçınıyordu. Bana samimiyetle
siyasetinin bu olduğunu söyledi ve benimle
® 
DIYAL o  G - 98 -
tabiiyetindeki kolonilerin demiryolundan uzak bir
mesafede bulunan bir yerde enterne edilmeleri için
genel bir emir geldi. Vali, bana bu insanların
korkunç bir ıstıraba maruz kalacaklarını ve açlık
çekeceklerini söyledi.
“Önce serseriler, namussuzlar ve zavallılar ile
başlayacağım, daha sonra diğerlerine ulaşana
kadar kararda bir değişiklik olabileceği umuduyla
sıradaki diğer kişilere yavaş yavaş ilerleyeceğim.
Bu arada sen Konstantiniye’deki Birleşik Amerika
sefirine bir telgraf gönder ve alınan tedbirlerin
insanlık dışı olduğu yönünde beyanda bulunarak
müdahale etmesini talep et. ‘Tehcir başladı’ de.
Bu, Almanların gözlerine toprak atacaktır” dedi.
Rahmi hiç yorumda bulunmayacağım aşağıdaki
sıra dışı beyanı da ekledi:
[Amerikan Sefiri Henry] “Morgenthau önce
Enver’e kapitülasyonların kaldırılması teklifinde
bulundu ve bu yönde hareket etmeye ikna etti.
Dolayısıyla İngilizlerin, Fransızların ve
diğerlerinin Anadolu’nun iç kesimlerine
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 99 -

gönderilmeleri emrini iptal etmesi için Enver’i Cesur ve takdire şayan İngiliz din işleri zabiti
ikna etmeye kâfi derecede tesiri olacaktır.” Mister Brett‘i mahpuslara para ve gıda izninin
verilmesini talep etmesi için Cemal Paşa’ya
Bana denildiği gibi sefire telgraf gönderdim, ancak
gönderdim, ancak Cemal Paşa “Üç dört gün
şöyle cevap verdi: “Yarın Cuma ve Harp Nazırı’nı
bekleyeceğiz ve ne yapacağımıza karar vereceğiz”
göremem.”
sözleriyle onu reddetti.
Emir tabii ki tam da Cuma gününe rastlaması için
kasten verilmişti. Cumartesi günü, Rahmi’nin fikri
üzerine, Amerikan hükümetinin insanlık adına
müdahalede bulunması için yalvaran bir telgrafı,
Washington’a iletilmek üzere, Atina’daki Ortaelçi
Droppers’e gönderdim. Vali telgrafın Atina’ya
ulaştırılması işini üstlendi.

Bu adımların hiçbirinden bir netice çıkmadı, vali

daha da asabileşti ve kötüleşti. Haziranın on
sekizinci günü hali vakti kötü sınıfların tehciri
başladı. Önce hapse atıldılar ve kendilerine hiçbir
Yoksul sınıflardan yaklaşık yüz kişi, İzmir’den
yiyecek verilmedi. Valiye gıda konusunda ne
sekiz saatlik mesafede bulunan Kemalpaşa’ya
yapabileceğini sorduğumda “satın alabilirler” dedi.
yayan gönderildi. Bunlar arasında yaşlılar vardı ve
Hiç paraları olmadığı itirazında bulunduğumda
aralarından seksen yaşındaki birisi yol kenarına
“birbirlerinden borç alabilirler” diye cevap verdi.
düşerek öldü. Bazılarının evlerine sabah beşte
® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 100 -

baskın yapıldı ve elbiselerini giymelerine bile Genel olarak himayem altındaki İzmir’deki İngiliz,
fırsat tanınmadı. Fransız, İtalyan kolonileri ve diğerleri, şiddet veya
açlık nedeniyle ölümle neticelenebilen aşırı bir
Bu zavallılara ekmek, peynir ve para ulaştırmak
işkenceye maruz kalmamışlardı. Sayıları kırk-kırk
üzere derhal konsolosluğun iki memurunu
beş bin civarında olan ve “Helen Rumları” olarak
Kemalpaşa’ya gönderdim. Vali tarafından bu
bilinen Kral Konstantin’in tebaası Rumlar da bu
şekilde acımasız muameleye tabi tutulan İttifak
işkencelere maruz kalmamışlardı. Rumlar
Ülkeleri tebaasının büyük bir kısmının Musevi
konusunda vali sık sık bana Kral Konstantin’i
olduğu kaydedilmelidir. Bu insanlar kirli
Türkiye ve Almanya’nın bir müttefiki olarak
hapishanelere kilitlendi, kendilerine yiyecek
gördüğü için onlara iyi davranmaya niyetli
verilmedi, dövüldü ve fazla miktarda para
olduğunu söyledi.
toplamadıkları takdirde Sivas’a yaya olarak
gönderilecekleri tehdidinde bulunuldu – bu, can Türk ve Alman zulmünün en dehşetli kurbanları,
çekişerek acı içinde ölmeye denk bir ceza idi. Osmanlı hâkimiyeti altında bulunan altmış bin
reaya veya Rumlar idi. Bunlar katledildi, soyuldu,
Vali, Morgenthau’nun konuyu ciddi bir şekilde
evlerinden çıkartıldı, tecavüze uğradı veya orduya
Enver’e aktararak İzmirlilerin tehciri konusundaki
alındı ve hendek kazma veya benzer işlere verildi,
baskıyı durdurabileceğine kani idi ve bana şöyle
bunların çoğuna gıda veya kıyafet verilmedi.
dedi:
Çoğunluğu açlık veya açıkta kalma nedeniyle
“Bana her seferinde neden tehcire devam öldü.
etmediğim sorulduğunda Yahudileri tehcir
Britanya donanması sürekli olarak kıyıyı
edeceğim. Kendisi de [Morgenthau] Yahudi
bombaladığı için, bunların çoğunluğu tepelerde,
olduğu için bu belki onu uyandıracaktır.”
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
denizden açık bir şekilde görülecek bir alanda
hendek kazma görevine tayin edilmişti.
Britanya’nın “Hendek kazan birçok işçi
bombalandı, birçoğu öldürüldü ve diğerleri
kaçmaya zorlandı” şeklindeki beyannameleri,
Türkleri oldukça eğlendirdi. Reayaların bazısı
kuyularda ve bahçelerde kazılan deliklerde aylarca
gizlenmeyi başarmıştı. Bunların birçoğunun
yerlerini biliyordum.
Sayıları az olmayan bu insanlar en şanslıları idi.
Kayık ve sandallarla Yunan adalarına kaçtılar.
Sayıları on iki bin kadar olan Ermenilere bu sefer
reayalara zulmedildiği gibi zulmedilmedi.
Türklerin siyaseti “milli müdafaa” için
Ermenilerden mümkün olduğu kadar çok para
sızdırmaktı.
Ermeniler çoğunlukla hali vakti yerinde varlıklı
kişilerdi ve sıklıkla listeleri hazırlanıyordu. Bu
listelerde yer alanlar isimlerinin karşısında yazılı
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Yahudilik Bilinci
Mordo Ovadya / Israel
shiyaya@netvision.net.il
İşleyen Güç
A'KOAH A'POEL
Ondan Başkası Yoktur
Eyn Od Milvado
Bu söz açıkça evrenin tümünde Yaradan'ın
gücünden başka güç olmadığını söylemektedir.
Yaradılışı kapsayan en ufak atomlardan en büyük
galaksilere kadar her şeyin O'nun hakimiyetinde
olduğunu ''Eyn Od Milvado'' sözünde görüyoruz.
Bu sözün içeriğini incelediğimizde, daha derin bir
gerçekle karşılaşıyoruz. Her şey onun hakimiyeti
altında olmakla kalmayıp, yukarıda belirtildiği gibi
en ufak atomdan en büyük galaksiye kadar var
olan her şeyde gördüğümüz değişiklikleri yapan
tek güç Yaradan'ın gücüdür. Rav Aşlag onun
DIYAL o  G - 101 -
olan meblağı Türk altını olarak ödemek zorunda
idiler.6
_____________________________________________________________
Dipnotlar :
* Resmî adıyla “Vakt-i Seferde Icraat-i Hükümete Karşı Gelenler İçin
Cihet-i Askeriyece İttihaz Olunacak Tedabir Hakkında Kanun-ı Muvakkat”.
** Bayonne Fransa’nın en güneydoğusunda Basses – Pyrénées bölgesinde
yer alan muhkem bir şehirdir. Bayonne’daki ilk Musevi yerleşimi, İspanyol
ve Portekiz kökenli Marrano’lardan oluşuyordu. Bkz. George Levitte,
“Bayonne”, Encyclopaedia Judaica, (Kudüs: Keter Publishing), cilt 4, s.350-
351.
1
Haim Nahum konusunda bkz. Esther Benbassa, Son Osmanlı
Hahambaşısının Mektupları Alyans’tan Lozan’a, çeviren İrfan Yalçın,
Milliyet Yayınları, 1998.
2
Henry Morgenthau, United States Diplomacy on the Bosphorous: The
Diaries of Ambassador Morgenthau, 1913-1916, Ara Sarafian’ın “Giriş”i
ile, (London, New Jersey: Gomidas Institute), 2004, s. 289.
3
National Archives and Records Administration, College Park, Maryland,
(kısaca NARA), RG 59, 867.4016/113 sayılı, 14 Ağustos 1915 tarihli
mektup.
4
George Horton, Recollections Grave and Gay, The Bobbs-Merrill
Company, Indianapolis, 1927, s. 219.
5
Rahmi Bey Mayıs 1919’da İngilizler tarafından Malta’ya sürülecek ve
1922’de serbest bırakılacaktır.
6
George Horton, a.g.e., s. 220-225.
Toplumsal Tarih Şubat 2010 sayısında yayınlanmıştır.
Devamı Gelecek Sayıda..
® 
DIYAL o  G - 102 -
gücünden başka değişiklik yapmaya muktedir hiç
bir gücün olmadığını öne sürmektedir .
Bu açıklamalara rağmen neden bu gerçeklerin
tersini görmekteyiz. Yaradan'ın özelliklerini ve
yeryüzündeki hakimiyetini inkar eden güçlerin
varlığını neden görüyoruz?
Bu sorunun yanıtını anlamak için, insanların
doğasında var olan bencillik duygusuyla ilgili bazı
saptamalarda bulunmak gerekir .
İnsanın doğasında var olan bencillik duygusu,
insana sanki her şeyi biliyormuş, her şeye hakim
olabiliyormuş hissini verir. Oysa durumun böyle
olmadığını, aslında hakimiyetin insanda
olmadığını, insanın kendi doğal öz yapısında en
ufak bir değişikliği yapmasının, Yaradan'ın
yardımıyla gerçekleştiğini anlamamızı sağlamak
içindir. Yaradan kendi isteğiyle bencilliğimizde
baş gösteren bozuk alışkanlıkları onarmak için,
insanları onarmak için böyle davranmaktadır .
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Biz insanlar, maneviyat alanında henüz taş
devrindeymişiz gibi gelişmemiş ilkel bir dönemde
yaşıyoruz.
Bir benzetme yapmak gerekirse, henüz üç aylık
bebekler gibi kendi ayaklarımız üstünde
duramıyor, yürümeyi bir kenara bırakın kendi
gücümüzle ayakta durmayı bile beceremiyoruz.
Bir tarafta gözle göremediğimiz manevi dünya,
diğer tarafta hayatın dünyevi zevkleri!.. Bu ikili
mücadelenin sonunda her zaman alışkın
olduğumuz dünyevi yaşantımıza döner ve bu
döngünün sürekli tekrarlandığını görürüz. Manevi
alanda kısa bir süre kaldıktan sonra tekrar dünyevi
zevklere doğru yönlendiğimizi farkedince, manevi
bilinç alanına doğru ilerleme kaydedemediğimizi
anlar ve kendi iç dünyamızın dışında kalan manevi
üst dünyalara varmak ve Yaradana yaklaşmak
yerine gerilediğimizi ve dünyevi zevklere olan
düşkünlüğümüzün geçmişe kıyasla daha güçlü
olduğunu farkederiz.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
manevi yönden ilerlemediğini ve yerinde saydığı
hissini vermesine rağmen, aslında amaç, insanın
bulunduğu seviyede kalmasını önlemek, bu seviye
için yetinmemesi ve manevi yönden gelişmesini
temin etmektir. Bu sadece insanın manevi yönden
gelişmesini sağlamak için aşabilmesi gereken bir
süreçtir. Bu süreçte Yaradan kendisine
yaklaştırmak istediği insanlara, manevi dünya
bilincinden dışa itmeler aracılığı ile tamamen
kendi insiyatifi ile karar verebilmesi için o insana
yüce kattan yardım gönderir. Yaradan bu yardımı
yalnızca dünyamızın bilinç seviyesinden daha
yüksek bir bilinç seviyesine içtenlikle yükselmek
isteyenlere gönderir.
Daha yüksek bir bilinç seviyesine yükselmek
isteyen insanlara yapılan yardımların, bizim
mantığımızın aksine çalıştığını da belirtmek
gerekir. Şöyle ki yükselmeye adaylığını koyan
insana, tüm yaptıklarının yanlış olduğunu ve
maneviyata yaklaşamadığını göstererek,
Yaradan'ın özellikleri hakkında yanlış düşünce ve
fikirler ileri sürmesini sağlar. Tüm bunlar insana
DIYAL o  G - 103 -
İnsanların manevi alanın dışına itilmelerinin
yararlı ve faydalı bir amacı olduğu muhakkaktır.
İnsanlar bu dışa itilmelerin ardından bu ikili
mücadeleyi tamamen kaybettikleri hissine
kapılarak, Yaradan'a, Yaradan'ın yüceliğine
yaklaşmanın kendi gücüyle ve kendi imkanlarıyla
mümkün olamayacağını anlar.
İnsan, devamlı olarak manevi alanın dışında
kalmanın korkusuyla, kendisine yardımcı
olabilecek tek gücün Yaradan'ın gücü olduğuna
karar verir. İnsan verdiği bu karar sayesinde,
Yaradan'a karşı yürekten bir talepte bulunur ve
ondan, gözlerini ve kalbini açmasını, kendisini
gerçek bir şekilde maneviyata yaklaştırmasını
talep eder. Bu aşamaya varan insanların bencillik
ölçülerinde bir değişime uğradıklarını görüyoruz.
İnsanın bundan önce manevi alanda hissettiği dışa
itilmelerin onu bu değişik duruma getirmek için
Yaradan tarafından yapılmış olduklarını
görmekteyiz.
Manevi alandan dışa doğru itilmeler, insana
® 
DIYAL o  G - 104 -
Yaradan'la özdeşleşmemiş olduğunu görmesini
sağlamak içindir. Bu durumda insan hissettiği tüm
bozguncu olgulara karşı ne kadar direnç gösterirse
göstersin ve maneviyat yolunda ne kadar ilerlemek
isterse istesin, kutsiyetten adım adım uzaklaştığını
görür. Bu durumda insan, devamlı bir şekilde
Yaradan'a karşı çeşitli taleplerlede bulunarak
halinden şikayet eder ve Yaradan'ın kendisine
karşı göstermiş olduğu bu davranışlarını ve
kendisini neden her zaman redettiğini anlamaz.
Böylece insan, manevi alanda bir yer
tutamayacağına hatta böyle bir ümit bile
olmadığına kanaat getirir. İşte insan ancak bu
safhalardan geçtikten sonra, ben maneviyat alanına
sadece Yaradan'ın yardımı ile yaklaşabilirim
kanaatine varır.
Burada açıkça görülüyor ki, insana gönderilen
düşünceler ne olurlarsa olsunlar, tek bir yerden
kaynaklanmaktadırlar. Göklerin ve yeryüzünün tek
hakimi O'dur ve ''Ondan başkası yoktur!..''
Hepimizin bildiği gibi yaşadığımız bu dünyevi
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
ortamda, çocuklar düşe kalka yürümesini
öğrenirler. Biz yetişkinler de aynen çocuklar
gibiyiz. Manevi alandaki düşüşlerimiz,
kalkışlarımızdan daha fazla olmasına rağmen,
manevi alana her giriş ve çıkış bizi ileri bir
basamağa doğru itmektedir.
Kendisine gönderilen tüm bozuk (rahatsız edici)
işaretlere rağmen insan, devamlı bir şekilde bütün
varlığıyla ve tüm düşünceleriyle Yaradan'a bağlı
kalmalıdır. İnsan bu bağlılığını, kendini en kötü
şartların etkisi altında bulduğu zamanlarda bile
korumalı ve Yaradan'dan başka hiç bir gücün
hüküm sürmediğini, tek hükümdarın Yaradan
olduğunu, onun gücünden başka hiç bir gücün bizi
iyi veya kötü yönde etkilemediğini bilmek
zorunluluğundadır.
İnsanlar bazen yeryüzünde Yaradan'dan başka
güçlerin var olduğu düşüncesine kapılarak, sadece
kendi iradesiyle hareket ettiğini düşünür. Şöyle ki
daha dün maneviyat hakkında fikir sahibi olmak
istemediğini düşünerek, Yaradan'ın evreni
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Bu aşamada aklımıza gelen bir soruya yer verelim.
Neden bir insan Yaradanın beğenisini kazanıyor ve
neden Yaradan onu kendisine yaklaştırıyor, sonra
da bırakıveriyor? Alışık olduğumuz dünyevi bilinç
sınırları içinde bu sorunun cevabını anlamaya
gücümüz yetmez. Manevi bilinç sahibi olmayan
bir kişi bunları anlayamaz, ancak manevi alana
girdikten sonra insan bunları anlamaya başlarlar.
Onarım (Tikun), insanın sadece "kendine almak"
arzusunu tamir ederek, "vermek" arzusuna çeviren
bir olgudur. Böylece insan kendi bencilliğinin
dışına çıkarak ve kendisinde bir değişikliğe yer
vererek, özgeci bir duruma dönüşerek başkalarının
iyiliği için elinden geleni karşılık beklemeden
yapar.
Tikun'un amacı biz insanların bu değişikliği
yapmasını sağlamaktır. Bu aşamada dikkat
edilmesi gereken, KARŞILIK BEKLEMEDEN
konusu olmalıdır. İbranice bu hususa A'avat
Hinam adını veriyoruz. İnsanı kendi bencil
düşüncelerinden arındıran işte bu
DIYAL o  G - 105 -
yönettiğine inanmadığını gösterir ve başka ilahlara
inananlardan biri haline gelir. İnsan her şeyin
Yaradan tarafından yapıldığını düşünmeli ve
bunun tersini düşünüyorsa pişmanlık ve hüzün
duymalıdır.
Tam bu aşamada insan, pişmanlık ve hüzünü
nelere karşı duyduğunu çözmek durumundadır.
Yaradan onu manevi alandan, dünyevi düşüncelere
ittiği için mi üzülmeli, yoksa geçmişte değersiz
bulduğu şeylerle tekrar uğraşmaya başlamak için
heveslendiği için mi pişmanlık duymalıdır?
İnsan maneviyata istekli olduğu zaman, manevi
alana yükselmekte olduğunu sezmeye başlayınca,
maneviyatın tadını algıladığı zaman bile,
maneviyata varmak için Yaradan'ın beğenisini
kazanmış olduğunu bilmelidir.
Sonuçta anlamamız gereken şudur ki, Yaradan'ın
beğenisini kazanmak veya kaybetmek, biz
insanların elinde olan bir şey değildir. Bu işler
sadece Yaradan'ın elindedir.
® 
DIYAL o  G - 106 -
hesaplaşmalardır.
Bencillik insanın özündedir. İnsanda bencillikten
başka bir özyapısal değer yoktur. Çünkü bencilliği
ve almak arzusunu Yaradan yaratmış ve yaradılışı
ve dünyayı bu iki arzu ile doldurmuştur.
Yaradan'ın insanı yaratmasındaki amaç insanı
kendisi ile bütünleştirmek ve insanı ebedi
kılmaktır. Ancak bu şekilde insan Yaradan ile
özdeşleşebilecektir. İnsan Yaradan ile
bütünleşebilmek için bencilliği reddetmek
mecburiyetindedir. İnsan bencilliğinden
kurtulduğunda sadece bir tek şey için, Yaradanın
amacı yerine geldiği için sevinmelidir. Yaradanın
amacı insanların durumunu iyileştirmektir. Bu
amacın yerine geldiğini gören insan Yaradanla
bütünleşerek onunla ebediyen birleşir .
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 107 -

Pesah Bayramı, Yahudi ulusunun esaretten

kurtuluşunun öyküsünü simgelediğinden, ayni
zamanda da, Mesih'in gelmesi ile gerçekleşecek
kurtuluşu ve Yahudi Ulusu'nun yeniden ihya
Sabetay Sevi'nin edilmesi kavramı ile de örtüşür. Diğer taraftan,
Ardından Mesih'in gelmesi ile, Yaratılış inancında olduğu
Gad Nassi / Israel gibi bir karmaşanın açığa çıkacağı ve bunu takiben
karanlığın ışığa dönüşeceği, selamet günlerinin
başlayacağına inanılmıştır. Daha önce bu
Bir kalıntının yorumu: sütunlarda da belirttiğimiz gibi, Pesah gibi
Sabetaycı Kabala'da Yaratılış ve Mesih İlkbahar'da kutlanan Kuzu Bayramı, Mesih'in
gelmesini ve Evren'in yaratılışını simgeler. Büyük
Geçen sayımızda, bir olasılıkla da Pesah Bayramının temel anlamı
Selanik kökenli üzerinde yapılanmıştır. (bkz. "La Dulse"den "Kuzu
Sabetaycı bir ailede Bayramı"na, DIYALoG Sayı 7, Sayfa 80)
Kuzu Bayramı
sırasında kullanılmış Kanımıza göre, bahsi geçen tepsi, Sabetaycı
bir şölen tepsisini inancın temellerini oluşturan, Yaratılış ve
takdim ederek, bu Mesih'in gelişi kavramlarını ve bu iki kavram
ürünün Pesah tepsisi arasındaki ortak bağlantıyı temsil eden
ile olası benzerliğine sembollerden oluşmuştur.
dikkati çekmiştik.

® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 108 -

Davud Kalkanı girişinde, karşı karşıya yer almakta.

Tepsinin ortasında,
Sabetaycı inancın temelini oluşturan Zohar
ışınların saçıldığı altı
kabalasına göre, Yaratan'ın, iyi ve kötü olan iki
adet çiçek tablası ile
yüzü vardır. Sabetaycı kabalaya göre bu yüzler,
çevrili bir Davud
birbirleri ile mücadele halinde olan iki yılan
Kalkanı – Yıldızı –
tarafından temsil edilmektedirler. Mesih'in
gorülmekte. Sabetaycı
peydahlanacağı Ahiret Günlerinde, bu iki yılandan
düşüncede temel bir konumu olan, Luria
kötü olanı bu mücadeleyi kazanacak ve iyi yılana
kabalasına göre evren, Tanrı'dan saçılan ilahi
dönüştükten sonra, Yahudi Ulusuna kurtuluşun
kıvılcımlar tarafından yaratılmıştır. Tepsinin
kapılarını açacaktır.
merkezindeki görüntü, büyük bir olasılıkla, bu
olayı temsil etmektedir.
İbranice yılan anlamına
gelen nahaş sözcüğünün
İki yılan
ebcet hesabına göre
Sol-üst ve sağ-alt sayısal değeri, maşiah
tarafta, iki yılan başı sözcüğü ile
gözükmekte. Bu iki baş, eşdeğerdedir. Ayrıca
Davud kalkanının Sabetay Sevi, imzasını
etrafındaki çiçek yılan şeklinde atmış ve
tablaları ile özdeş olan bir iddiaya göre,
iki çiçek tablasının kendisini Mesih günlerinin yılanı olarak görmüştü.

® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 109 -

Ayrıca Zohar Kitabında geyik imgesi ile,
İbranilerin Mısır esaretinden kurtulmaları
aralarındaki ilişki işlenmiştir. Talmud Kitabına
göre dişi geyiğin rahmi dar olduğundan, doğal bir
doğum yapması mümkün olamamaktadır. Bu
yüzden, Yaratan geyiğin rahminin ağzını ısırıp
doğumu sağlaması için bir yılanı göndermiştir.
Bununla ilgili olarak Zohar'da şöyle yazılıdır:
da simgelemektedir. Buna göre, çiçek tablasının
girişindeki iki yılanın varlığını, Mesih günlerinde
birbirleri ile mücadele edecek olan iki yılanı temsil
ettiği şeklinde yorumlayabilmekteyiz.
Tepsinin üst-merkezindeki altı yılan figürü de
herhalde, yılan alegorisi ile ilgili Sabetaycı inancı
vurgulama amacı ile işlenmiştir.

"Bu konuyu fazla kurcalama, Tepsinin alt-orta bölümünde, yılan figürleri

ve Tanrı'yı kızdırma." arasında, eski Türkçe harflerle, tepsiyi yapan
kişinin ismi, Abdülcenap, yazılıdır.
Bundan başka, Sevi sözcüğünün İbranice karşılığı
olan Tzvi sözcüğü "geyik" anlamına gelmektedir. Rozet

Bütün bu izahatlardan Tepsinin iki

çıkarabileceğimiz tarafındaki gül
sonuç, Mısır rozetlerinin de
esaretinden kurtuluşu Musevi mistik
simgeleyen geyiğin düşüncesi
doğumu, aynı zamanda, bağlamında
Mesihin gelmesi ile yorumlanması
gerçekleşecek kurtuluşu mümkündür.
® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 110 -

Tevrat'ın lirik yapıtlarından Şiirlerin Şiiri'nde şu Atasözlerinde Tezatlar

satırlara rastlamaktayız:

"Dikenlerin arasında bir gül gibi seni farkettim..."

Damlaya damlaya göl olur!..
Taşıma suyla değirmen dönmez.
Lurya Kabalasında ise, Mesih gelmeden "Yahudi
Ulusu'nun gözyaşları vadisi'nden geçeceği ve İyi insan lafın üstüne gelir!..
yolunda, dikenler arasında güller gibi dağılmış, İti an çomağı hazırla.
uluslar arasındaki kutsal ruhları seçeceği,"
yazılıdır. Bir elin nesi var, iki elin sesi var!..
Nerde çokluk orda bokluk.
Ayrıca çiçek veya gül rozeti, Pesah Bayramı
tepsilerinde sık rastlanan bir figür olup, Sabetaycı
inanca göre de Sevi'nin mesihliği de bir Pesah Fazla mal göz çıkarmaz!..
günü ilan edilecekti. Azıcık aşım, ağrısız başım.

Kervan yolda düzelir!..

En büyük insan, Balık baştan kokar.
kendini en çok sayıda insanın
Söz gümüşse, sükut altındır!..
yerine koyabilendir.  Sükut ikrardan gelir.

® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Çağrışımlar
Avram Ventura
avramventura@superonline.com
Bir Sis Perdesinin Ardında
Belleğin Tozlu Sayfalarında
Bölüm VI (Son Bölüm)
Judeo-Espanyol Dilinin
Anımsattıkları
Yahudi İspanyolcası
Birçok araştırmacının buluştuğu ortak kanı,
günümüze yakın bir dönem sayılabilecek bin
dokuz yüz elliye kadar olan yıllar araştırıldığında,
İzmir’deki birkaç yüzyıllık Yahudi sosyal
yaşamının incelenebileceğidir. Bunun nedeni, bu
yüzyıllar içerisinde, günlük yaşantıda büyük bir
değişikliğin görülmemesi, gelenek, töre, dil ve
kültürün aynı düzeyde korunmuş olmasıdır.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Yine bin dokuz yüz ellili yıllara dönüyorum. Eve
bir gazete ya da dergi alındığını, herhangi bir
kitabın okunduğunu hiç anımsamıyorum. Babam,
maddi olanaksızlıklar yüzünden ilkokulu üçüncü
sınıfta bırakmak zorunda kalmış. Gece gündüz
çalışmanın dışında uzun süre yaşamlarında bir
farklılık olmamış. Yalnız onlar mı? Yakın
çevremden tanıdıklarım, uzun yıllar toplumdan
uzak kalmışlar, kendi dar çevreleri içinde
yaşamlarını sürdürmüşler.
Müslüman Türklerle komşulukları, dostlukları yok
muydu? Elbette, vardı. Hem de en iyisinden.
Yaşadıkları çevrenin sınırları içinde, herkes
nerdeyse birbirinin geleneğine, yazgısına ortak
olmuştu. Müslüman, Musevi komşusunun inanç ve
geleneklerini bilir, onun hassas olduğu konulardan
uzak kalmaya çalışırdı. Erkekler, iş ilişkileri
nedeniyle Türkçeye daha yatkındılar; oysa günlük
konuşmaların dışında bu dili kullanmayan
kadınların, gerekli olduğu zamanlarda
zorlandıklarını anımsarım. Benim ve yaşıtlarımın
DIYAL o  G - 111 -
Benden bir kuşak öncesine kadar, ilköğrenimin
temeli genelde Fransızcaydı. Türkçe okullarda,
nerdeyse bir yabancı dil gibi okutulurdu. Bu
yüzden anneannem ve onun yaşıtlarının, zaten çok
sınırlı olan eğitimlerinde Türkçeye yer
verilmemesi, evde ve çevresinde Judeo-Espanyol
ya da Türkçe deyişiyle Yahudi İspanyolcasıyla
konuşulmasının temel nedeni olmuştur. (Günlük
konuşmalarda yalnızca İspanyolca ya da Ladino
olarak da kullanılıyor.) Bilindiği gibi bu dilin, en
az beş yüz yıllık bir geçmişi var. İspanya’dan
gelen atalarımız tüm gelenekleriyle birlikte
dillerini de bu güne kadar korumuşlar. Bu arada
Fransızca, İtalyanca, Rumca ve Türkçe sözcükler,
kimi zaman değişime uğrayarak günlük
konuşmalara yerleşmiş ve yeni bir dil olarak,
Judeo-Espanyol oluşmuş. Bir süre önce katıldığım
bir İspanya gezisinde, bana ilginç gelen şu oldu:
Konuşurken İspanyollar beni anlıyorlardı, ben de
onları; oysa kullandığımız dil oldukça farklıydı.
Sözcüklerimizden birçoğu Cervantes döneminden
kalmaydı.
® 
DIYAL o  G - 112 -
Judeo-Espanyola olan kulak dolgunluğu, sınırlı
sözcüklerle de olsa anlaşabilmemiz,
anneannelerimizin bize sürekli olarak bu dille
konuşmalarından kaynaklanmaktadır. Bu
sözcüklerle, bu şarkılarla doldu kulaklarımız, bu
dilin gelenekleriyle büyüdük. Aradan geçen bu
kadar yıl sonra, yaşı daha genç olan yengemin
dışında, evde derslerime hiçbir yardım
alamayışımı hüzünle anımsarım.
Bugün kesin olarak şunu söyleyebiliriz: Bizler,
sınırlı da olsa, bu dili tanıyan son bireyleriz!
Çocuklarımızın birçoğu, bu dile tümüyle yabancı
kalmış; torunlarımızın ise hiçbir şekilde ilgi
göstermeyeceği kesindir. Okullarda alınan Türkçe
eğitimin yanında, Batı dillerinden en az birini
öğrenmek için harcanan çaba, Judeo-Espanyol’u
önemsiz kılmakta, gençlere bu konudaki
çalışmalar hiç çekici gelmemektedir. Bu dilin
yitirilmesinde bir sorumlu aranacaksa, bunun yine
biz olacağımızı açıklıkla itiraf etmek gerekir.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Judeo-Espanyol Şarkılar
Yıllardır Los Paşaros Sefaradis, Janet-Jak Esim ve
Erensya Sefaradi, Judeo-Espanyol şarkı geleneğini
canlı tutmaya çalıştı. Her birini büyük bir
beğeniyle izledim, çalışmalarını alkışladım.
Onlarla birlikte, şimdi de bu geleneği çağdaş bir
yorumla sürdüren ve bunu da etkili olarak ülke
çapında yaymakta başarılı olan Sefarad’ı her
dinlediğimde, belleğim beni 1968–70 yıllarına
götürüyor.
O yıllarda, Şalom Gazetesi’nin sürekli yazarı ve
şair Madam Ester Morguez Algranti’yi sıkça
görmeye giderdim. O ziyaretlerimden birinde, beni
bir Amerikalı doktora öğrencisiyle tanıştırdı.
Doktora konusu Judeo-Espanyol ezgilerdi. Adını
anımsamaya çalıştım, boşuna. İyi ki bana
gönderilen tüm mektupları saklama alışkanlığım
var. Eski dosyaları karıştırdım, baktım bana
yazdıklarının herbiri tarih sırasıyla duruyorlar.
Michigan State University başlıklı, William John
Mathieson imzalı. 1969–70 yılları arasında
010 – Temmuz - Ağustos 2010
biri için gerçekten güç oluyordu. William
açısından önemli olan, ezgiler kadar içerdiği
sözlerdi. Bu yüzden topladıklarımı daktiloya
çekiyor, belli bir süre sonra ona postalıyordum.
Her mektubunda ne denli önemli bir iş yaptığımı
vurguladıktan sonra, bunu sürdürmemi, hatta
yalnız şarkı değil, bu dilde yazılmış ne varsa
toplamamı öneriyordu. Ayrıca profesörünün benim
için söylemiş olduğu övgü dolu sözleri ekleyerek,
beni onurlandırmaya çalışıyordu. Bir süre sonra,
Madam Ester’de William’ın ona yolladığı doktora
tezinin bir örneğini gördüm. Oldukça kapsamlı bir
çalışma yapmıştı. O gün, o tezin bir fotokopisini
almadığıma yanarım.
Bu konuları, William gittikten sonra da zaman
zaman Madam Esterle görüştük. Kendisi bu
şarkıları çok severdi. Öyle ki, uzun bir süre
İzmir’de hazanlık yapan ve bir Türk sanat müziği
üstadı olduğu kadar, Judeo-Espanyol folkloru
konusunda da çok ünlü olan İsak Algazi’den ders
aldığını söylerdi.
DIYAL o  G - 113 -
yazışmışız. İzmir’i zengin bir kaynak görmüş
olmalı ki, kentte bir süre kalarak belleği sağlam
yaşlıları aramış, onların seslerini teybe kaydederek
bunları değerlendirmeye çalışmıştı. Anımsadığım
kadarıyla, yeterince şarkı toplamasına karşın, daha
görüşemediği onca insanı geride bırakarak
ülkesine dönmeyi içine sindirememiş, benden
yardım istemişti. Hiç bilmediğim bu konuda ne
yapabilirdim? Kolay, demişti. Bana pille çalışan
teybini bırakacak, ben de zamanım oldukça yaşlı
insanları ziyaret ederek söyleyecekleri şarkıları
kaydedecektim. Doğrusu yeni bir konuyla ilgili bir
çalışma yapmak o günlerde bana ilginç gelmişti.
Daha o ülkesine doğru yola çıkarken, ben elimde
teyp, çalışmaya başlamıştım bile.
Günlerce yaşlıların eşref saatlerini bularak
belleklerini zorlamaya, unuttukları şarkıları
anımsatmaya çalıştım. Daha sonra evde, bu teybe
okudukları şarkıları çözümleyerek kağıda
aktardım. Aynı şarkı kimi zaman farklı kişilerden,
farklı sözlerle dile geliyor, onları doğru olarak
çözümlemek, benim gibi bu dili çok sınırlı bilen
® 
DIYAL o  G - 114 -
Bu ezgileri toplarken, genelde iki tür olduklarını
saptamıştım: Beş yüz yıl öncesinden gelen
romanslar ve bu beş yüz yıl içinde ülkemizde
yazılanlar, bestelenenler. Bu romansları, atalarımız
İspanya’dan gelirken, dilleriyle birlikte taşımışlar.
Her biri, bir öyküyü anlatıyor. Aşkı, ayrılığı,
gurbeti, özlemi... Genelde dörtlüklerle yazılan bu
romansların ikinci ve dördüncü dizeleri, başından
sonuna kadar, yarım uyak aynı sesi sürdürüyor.
İlginç olanı, yüzyıllardır kulaktan kulağa
günümüze kadar gelmiş olması. Onlardan bir
örneğini, elimdeki metin eksik ya da yanlış da
olabilir, yine de anlamına sadık kalarak çevirmeye
çalıştım:
Fransa kralının / Üç kızı vardı
Biri kesim yaparken / Öteki dikiş dikerdi
İçlerinden küçükleri / Kasnakta nakış işlerdi
Çalışmaya dalmışken / Birden uykusu gelirdi
Ansızın annesi görür / Onu dövmek isterdi
Kız, sakın dövme anne / Hiç dövme beni derdi
Bir rüya görüyordum / Hem güzel hem sevinçli
Bir kuyuya eğilmiştim / Altın bir kolye göründü
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Bu altını gagalayan / Çevresinde üç kuş vardı
Baktığım pencereden / Bir ışıyan yıldız gördüm
Bu kez baktım bahçeye / Dolunayı orda gördüm
Kuyudaki altın kolye / Kralın oğlu, nişanlın
Gördüğün o üç kuş / Üç kayınbiraderin
Işıyan yıldız ise / Kralın kızı, görümcen
Bahçedeki dolunay / Kralın karısı, kaynanan
Ve nasıl söylediyse annesi / unuttu öylecene
Bu romansların dışında, daha önce de söylediğimiz
gibi, ülkemizde yazılmış, bestelenmiş olanlar var.
Bu şarkıların temaları, romanslardan çok daha
zengindir. Kuşkusuz aşk, ayrılık, şarap, acı, coşku
onların temel temaları arasında yer alıyor. Evlerde
düzenlenen yemekli toplantılarda söylenen Judeo-
Espanyol ezgilerin sesleri, bu kadar yıl sonra hâla
kulaklarımdadır. Kimi zaman bu toplantılarda,
masanın bir ucunda biri, öteki ucunda bir başkası,
atışma şeklinde bu şarkıları söylerlerdi.
Yüzyıl öncesinin bir örneğini, hem anlam hem de
imge zenginliğini göstermek için çevirmeye
çalıştım:
010 – Temmuz - Ağustos 2010
şehit olan Yahudilerin yetim çocuklarının
barındığı, Agora civarındaki Yetimler Yuvası,
küçük yaşta Dario’ya da kucak açmıştı. Daha o
yaşlarda farkedilen ses güzelliği, küçük Dario’yu
müzikli toplantıların gözdesi yapmıştı. Daha ileri
yıllarda, gösterdiği inanılmaz çabayla ünü ülke
sınırlarını aşmış, uluslararası ödüller kazanmıştı.
Beş yüz yıldır söylenen Judeo-Espanyol ezgiler,
ülkemizin birer zenginliği. Her birinin sözü ve
sesiyle verdiği iletiyi her dönemde beğeniyle
izleyebiliyorum. Ben kendi payıma, William’ın
dürtüsüyle de olsa, başlattığım bu çalışmayı
geliştirebilir, geleceğe kimi belge ve bilgiler
bırakabilirdim. Bu konuda kendimi eksik ve
kusurlu sayıyorum. Los Paşaros Sefaradis, Janet-
Jak Esim, Erensya Sefaradi ve Sefarad gruplarının
çalışmalarını, bu nedenle hem bir burukluk hem de
gururla izliyorum.
Ünlem Dergisi Sayı:6, 2004 yılında yayınlandı.
DIYAL o  G - 115 -
Yasemin fidanım benim / Kollarımda büyüttüm
seni / Büyüttüm, güzelleştirdim / Başkalarının
mutluluğu için
Çık kapıya göreyim seni / İstersen pencereye /
Konuş benimle, dök içini / Aç sırlarını kalbinin
Ben başlasam anlatmaya / Hayatımın sırlarını /
Kâğıt diye isterim göğü / Denizi mürekkep diye
Göğü kâğıt diye isterim / Mürekkep diye denizi /
Birer kalem olsun ağaçlar / Dertlerimi
yazabileyim.
Çocuktum. Bir gün genç yaştaki karşı
komşumuzun öldüğünü öğrendim. Bağırtılar,
çığlıklar arasında, ölenin kayınvalidesinin yanık
sesiyle söylediği ağıdı hiç unutamam. Bu şarkının
ilk dizesini şöyle çevirebiliriz:
“Elveda, elveda, canım sevdiğim benim.”
O dönemin müziğinden söz ederken Dario
Moreno’yu unutmamak gerekir. Çanakkale’de
® 
DIYAL o  G - 116 -
Atasözlerinde Tezatlar
Harama uçkur çözülmez!..
Güzele bakmak sevaptır.
İki gönül bir olunca, samanlık seyran olur!.
İki çıplak bir hamama yakışır.
Bülbülün çektiği dili belası!..
Bilmemek ayıp değil sormamak ayıp.
Eşeğe altın semer vursan da
eşek yine eşektir!.
Ye kürküm ye.
Eğri otur doğru söyle!..
Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.
Düşenin dostu olmaz!..
Dost kara günde belli olur.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 117 -

İzmir'e İz Bırakanlar adamları gelip geçmiştir cemaatimizden. Ravlar,

Renin Eliş & Ester Cen
hahamlar, hazanlar, şohetler, moeller... Doğumdan
ölüme kadar, yaşamımızın her döneminde,
Avram Mizrahi dinimizin gereklerini yerine getirebilmemiz için
(1916 - 1992) görevlerini en iyi şekilde yapan bu değerlerimizi
Biyografi aramızdan ayrıldıktan yıllar sonra bile unutmuyor
ve her fırsatta onları saygı ile anıyoruz.

Örneğin, yeni doğan bir erkek çocuğun, dünyaya

gelişinin sekizinci günü gerçekleştirilen Brit-
mila’nın Yahudi yaşamı için ne kadar kutsal, ne
kadar vazgeçilmez olduğunu bir düşünelim.
Bebeğin Yahudilikle oluşturduğu bu ilk ve kalıcı
bağın kurulmasını sağlayan moel’dir. İzmirli moel
Avram Mizrahi de, Tanrı'mızın atamız Avraam
Avinu ile yaptığı anlaşmaya uygun olarak, uzun
yıllar boyunca çok önemli bir mitsvayı yerine
getirmiş ve İzmir Cemaatinin "sünnet" geleneğini
en iyi şekilde sürdürebilmesine büyük katkılarda
bulunmuştur.

Yahudilik ile olan bağlarımızın kurulması ve Nesiller boyu İzmirli aileler “venga el novyo”
sürdürülmesinde önemli roller üstlenmiş nice din
® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 118 -

çağrısıyla yürekleri heyecan ve gururla çarparak Tora ve Yeşivalarda din eğitimi almaya başladı.
minicik yavrularını ona teslim ettiler. İzmir Yeşivada Rav Yosef Eskinazi, Rav Gabriel de
cemaatine uzun yıllar yalnız moel olarak değil, bir Boton gibi dönemin önde gelen din adamlarıyla
sağlık uzmanı olarak da hizmet etmiş olan Avram birlikte eğitim gördü. 1945 yılında o zamanki
Mizrahi’nin yaşam öyküsünü oğlu Moşe Mizrahi İzmir Hahambaşısı Rav Moşe Melamed'in kızı,
ile yaptığımız söyleşiden aktarıyoruz. Lea Lusi ile evlendi. Yosef ve Moşe Mizrahi
evlatlarıdır.
Avram Mizrahi, Yosef ve Estreya Mizrahi’nin
oğlu olarak 1916 yılında İzmir'de dünyaya geldi.
Ablaları Matilda ve Viktorya, babasının ilk
evliliğindendi. Daha sonra iki kız kardeş İsrael'e
taşındılar.

Mesleği terzilik olan babası, o henüz on iki

yaşındayken hayata veda etti. Annesi bu mesleği
sürdürerek ailenin geçimini sağlamaya çalıştı.
Babasının kaybı, erken yaşta çalışma hayatına
atılmasına neden oldu. Çocuk yaşlarda Karataş
Hastanesinde çalışırken sağlık alanında edindiği
Sağlık konularına yatkınlığı, aldığı din eğitimi ve
bilgi ve deneyim hayatına yön verecek olan önemli
yaşam tarzıyla bütünleşince, on yedi yaşından
bir basamaktı.
yetmiş yaşına kadar sürdüreceği moellik yolu ona
Bir yandan çalışırken bir yandan da Talmud açılmış oldu. Moelliğin yanı sıra cemaatimizde
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
adeta seyyar bir hastane gibi çalıştı, ihtiyacı olan
bir çok kişinin yardımına koştu. İğne yapmak,
serum bağlamak, yatalak hastaların yaralarını
temizlemek, bakımlarını yapmak gibi konularda
üstüne yoktu. Cemaate bu katkılarının yanı sıra
Avram Mizrahi, İlsan İlaç Sanayi firmasında yirmi
yıl çalıştı ve aynı firmadan emekli oldu.
Onun zamanında Rabi Nesim Barbaymon, Eliya
Moron, Rafael Moron da moellik yapıyorlardı.
Rafael Moron'a meolliği Avram Mizrahi
010 – Temmuz - Ağustos 2010
babasının ona verdiği değerli eğitim sayesinde
bugün sinagogda hazanlık yapmaktadır.
İnsanlara yardım etmeyi seven biri olarak, verdiği
sağlık hizmetlerini ve büyük sorumluluk
gerektiren moellik misyonunu her zaman çok
severek yapan Avram Mizrahi 1992 yılında hayata
veda etti. Bugün sayıları iyice azalmış olan Brit-
mila törenlerine İstanbul’dan moel çağırmak
durumunda kaldığımız düşünülürse, arkasında
bıraktığı boşluk daha iyi anlaşılır.
DIYAL o  G - 119 -
öğretmiştir. İyi bir dini eğitim almış olan Avram
Mizrahi dini seremonilerde sinagoglarda hahamlık
da yapardı.
Gerek aldığı eğitim, gerek hahambaşının kızıyla
evlenmiş olması nedeni ile evinde dini gelenekleri
yaşatır ve uygulardı. Karataş'ta oturdukları yıllarda
evinin üst katında suka yapar, tüm öğünlerini
orada yerdi. Evde kaşerut kurallarına uyulur,
Şabat'a bakılırdı. Oğlu Moşe, Şabat başlamadan
müslüman bir komşularının eve gelip tüm
lambaları kapattığını anımsıyor. İnsan hayatına
verdiği önem her zaman öncelik taşırdı. Sağlık
konusunda acil bir ihtiyaç olduğunda bu kuralları
ihlal etmekten çekinmezdi. Sağlığı elverdiği sürece
yaptığı hizmetler nedeni ile cemaatte girmediği ev
yok gibiydi.
Avram Mizrahi “Her baba evladına bildiklerini
öğretmeli” sözüne uygun davranarak oğullarına
bilgilerini aktardı. Ayrıca Mahazike Tora’da
eğitim almalarını sağladı. Oğlu Moşe Mizrahi,
® 
DIYAL o  G - 120 -
Yakınları ve tanıdıklarından elde ettiğimiz
anekdotlar o döneme ışık tutması açısından ilginç
bilgiler içeriyor:
MOŞE MİZRAHİ (Oğlu)
Babamın kayınbiraderi Bohor Melamed, o
zamanlar Bet-İsrael Sinagogu başhahamıydı.
Melamed, çok heyecanlı ve evhamlı bir insandı.
Sünnet törenlerinde çok heyecanlanırdı. Babama
şöyle demişti: “Avram, sen sünnet işlemini
bitirince, bebek iyi mi, her şey yolunda mı bana
haber ver; ben de rahatça törene devam edeyim.”
Babam da bunun üzerine, her sünnet bitiminde
kollarını havaya kaldırarak, “her şey yolunda”
mesajını yollardı. O günden beri İzmir'de Brit-mila
törenlerinde bu hareket bir sembol olarak
kalmıştır.
Bir defasında bir eczacıdan bulunması güç bir ilaç
istemiştim. Eczacı bana ilacı temin etti ve bana
babamın hatırı için yaptığını ifade etti. "Baban
benim hayatımı kurtarmıştı." dedi. Bugün
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
hala, babamın saygın bir isim bırakmış olması,
insanlarımızın onu minnetle anması bizleri mutlu
ediyor
YUSUF MİZRAHİ (Oğlu)
Babam İlsan İlaç Sanayiinde çalıştığı yıllarda
seminerler için İstanbul’a gelirdi. Ben de o sırada
İstanbul’da üniversitede okuyordum. Baba oğul bir
hafta boyunca birlikte vakit geçirirdik. Benim için
çok özel anlardı onlar. Dini konular söz konusu
olunca tartıştığımız çok olurdu. Çünkü benim
daha liberal bir yaklaşımım vardı.
Beni babam sünnet etmiştir. O günü hiç
unutamam!!! İlginç olan, ben babamın sünnet
ettiği ilk bebeklerden biriydim, yeğenim Avi ise
sonuncusuydu. Kısacası babam jübilesini kendi
adını taşıyan torunu Avi Mizrahi ile yaptı.
Babam duygularını göstermeyi pek bilemezdi ama
temelde duygusal ve sevecen bir insandı.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Açı - I
David Enriquez
davit.enriquez@maseksport.com
Yahudilik - Açık Toplum ve Aykırılık
DIYALoG'un 8. sayısında “Gelenekler ve
Değişim” başlıklı yazımın bir paragrafında kısaca
değindiğim “açık toplum” kavramını, özellikle
Diaspora Yahudiliği ile olan yakın ilişkisi
dolayısıyla, bana ayrılmış bu köşede biraz daha
etraflıca irdelemeye çalışacağım.
Sürgünlerinin bir döneminde ayak bastıkları
Avrupa kıta’sında, Diaspora Yahudileri içinde
yaşadıkları geniş toplumlarca dışlanmış ve onların
dışında, onlardan kopuk bir şekilde, zorunlu olarak
toplandıkları getolarda, kendi içlerine dönük,
‘kapalı toplumlar’ halinde yaşamlarını sürdürmek
zorunda bırakılmışlardır. Bu süreç içerisinde,
Diaspora Yahudileri, ‘kapalı toplum’ olmanın
getirdiği zor yaşam koşulları altında, bir yandan
dinlerine ve geleneklerine sıkı sıkıya bağlı
kalırken, çelişkili de görünse, diğer yandan,
DIYAL o  G - 121 -
EMİLİ ŞEN:
Kendisi teyzemin eşiydi. İğne yaptığı için
küçükken ondan biraz çekinirdim. Ama onu çok
severdim. Çok fedakar, iyi bir insandı. Sağlık
konusunda herkesin yardımına koşardı. Bence,
halen moellik konusunda İzmirliler onunun
eksikliğini fazlasıyla hissediyorlar.
RAFAEL MORON :
Avram Mizrahi çok iyi niyetli, yardımsever bir
insandı. Bana moelliği kendisi öğretmiştir. Son
zamanlarda rahatsızlığından dolayı sünnet işlemini
yapamadığında ben onun namına sünneti yapar,
aldığım ücreti kendisine teslim ederdim. Kendisine
büyük saygım vardı.
İnsanlar
anıldıkları sürece
yaşarlar.
® 
DIYAL o  G - 122 -
yaşanılan koşulların güçlüğüne rağmen, nerede ve
hangi şartlar altında olurlarsa olsunlar, sürekli
olarak “kapalı toplum” kabuğunu kırmak ve “açık
toplum” konumuna geçmek gayreti ve arayışı
içerisinde olmuşlardır.
‘Açık toplum’ tabiri, aslında özünde düşünce
özgürlüğünü içeren bir kavramı ifade eder. Bu
kavram, gelişime ‘açık’ olmayı, akıl ve hikmet ile
mantığın süzgecinde, doktriner, dogmatik ve
statükocu yaklaşımları sorgulamayı gerektirir.
‘Açık toplum’, durağan kalıpların dışına çıkılan,
eskimiş ve alışılmışın tekrarının olmadığı, yeni
düşüncelerin yaratılabildiği, bağımsız bir düşünce
ortamına işaret eder. Daha basit bir ifade ile,
toplumsal, psikolojik, sosyolojik, biyolojik ve
çevresel olayların yarattığı kalıplara farklı bir
düzlemde bakabilen bir toplum yapısıdır. Bu
saptama sonrası, vurgulanması gereken önemli bir
husus vardır: ‘açık toplum’ kavramının asla ve
asla ‘modern toplum’, veya ‘modernite’ ile
karıştırılmaması gerektiğidir. Modern giyinmek,
modern iletişim araçları, modern binek araçları
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
kullanmak, modern evlerde oturmak, modern
müzik dinlemek, bireyleri ve bu tür bireylerin
oluşturdukları toplumları asla ‘açık toplum’
statüsüne sokamaz.
‘Açık toplum’ kavramında, etik ve moral
değerlerde, düşün ve bilim alanlarında, kişisel ve
toplumsal boyutlarda, düşünce özgürlüğüne dayalı
gelişim çok önemli bir yer tutar. ‘Açık toplum’u
oluşturan ‘açık birey’, yapısı gereği, gelişime açık
olduğundan, yeni olguları aklının süzgecinden
geçirerek, bunların bir kısmını alma, benimseme
ve içselleştirme sürecine girer. Bu süreç, bir
anlamda, yeni şartlar yaratmayı veya yeni şartlara
‘entegre’ olmayı gerektirir. Burada sözü edilen
‘yeni değerler’in fiziksel veya maddî değerler
olmayıp, bunların düşün, etik, moral, sosyal v.s..
gibi soyut değerler olduklarını, yanlış
anlaşılmalara mahal vermemek için tekrar
vurgulayalım. ‘Kapalı’ ve modern ‘kapalı
toplumlar’ın temel eksikliği, sözünü ettiğimiz bu
soyut değerleri geliştirebilme, benimseme, onlarla
bütünleşebilme, içselleştirme yetisi ve arzusunun
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Musa Peygamber ve hatta daha geriye giderek
Abraham zamanından ele alındığında; insanların
muhtelif tanrılara ve onları temsil eden putlara
taptıkları bir dönemde, atalarımız bu inanç ve
düşünce yapısını kırarak ‘Tek Tanrı’ kavramını
ortaya atmışlar ve bu yeni anlayış ile, o güne kadar
gelmiş geçmiş dinî inanışlar içerisinde, tüm
kavramların ötesinde, yepyeni, devrimci ve aykırı
olarak tanımlayabileceğimiz bir Tanrı ve teokratik
düşüncenin ortaya çıkmasına zemin
hazırlamışlardır. Yahudiler, daha önceki
yazılarımda da sıkça belirttiğim gibi, sadece yeni
bir kavram yaratmakla kalmamışlar, zaman
içerisinde bu kavramın içini doldurarak, içinde
bulundukları dönem şartlarının çok üstünde,
gelişmiş sosyal yaşam kuralları, yasaları ve
standartları oluşturmanın yanısıra, Yahudi dini ile
önemli bir felsefe kaynağı ve sistematiğini de
beraberinde oluşturmuşlardır. ‘Yahudi dini’ o
dönemlerin şartları içerisinde öylesine devrimci,
etkili ve çağdaş olmuştur ki, kendinden 1500 ve
2100 yıl sonra gelen diğer iki önemli Semavî din –
DIYAL o  G - 123 -
bulunmayışıdır. Oysa, Diaspora Yahudileri,
şartlar ne olursa olsun, içinde yaşadıkları geniş
toplum içerisinde ve hatta onun sınırları ötesinde
gelişen yeni değerler ile bütünleşme içgüdüsünü,
sorgulamacı yapıları ve doğaları gereği sürekli
canlı tutabilmişlerdir.
Dünya insanlık tarihine baktığımızda, değişmeyen
tek gerçeğin “gelişimci değişim”in olduğunu
söyleyebiliriz. Dünyamız, değerler açısından
aslında sürekli hareket halinde olup, her an, bir
önceki andan bir adım daha ileri gitmiştir bile.. Bu
bütünlük içerisinde, mevcut durum, yani statüko
ne kadar dirense değişmek ve dönüşmek zorunda
kalmaktadır. Bu yolu da mevcuda uyanlar veya
ılımlılar değil, uyumsuzlar açar. İşte, özellikle
Diaspora Yahudileri, bilinen tarihleri boyunca,
bireysel ve toplumsal ölçekte bu kurala uymuşlar
ve hemen her alanda dünya değerlerini değiştiren
bu öncü “uyumsuzlar” grubunun içerisinde yer
almışlardır. Bu gerçeğin geçerliliğini, tarihsel
gelişimi içerisinde, Yahudi yaşamının hemen her
kesiminde görebiliriz.
® 
DIYAL o  G - 124 -
Hiristiyanlık ve İslam - tarafından da ilham
kaynağı ve temel öğreti olarak alınmıştır.
Büyük Sürgün sonrası dönemine baktığımızda ise,
Yahudilerin, sürekli olarak felsefe, ideoloji, bilim,
ekonomi, ticaret gibi çok farklı seküler alan ve
dallarda, bir çok yeni akımın başını çektikleri
görülür. Özellikle, Avrupa kıta’sına ayak bastıktan
bu yana Yahudiler, yerleşik kalıp ve klasik
söylemlerin dışına taşan düşünceleri ile düşün ve
bilim dünyasında her zaman ön plana çıkmışlar ve
bu yapıları ile dünyada bir çok yeni akımın
oluşmasında öncülük etmişlerdir. Bu
özelliklerinden dolayı da Yahudiler, Yahudi dinîne
duyulan nefretin oluşturduğu Yahudi
düşmanlılığının yanısıra, bu başarılarından ve
öncülüklerinden dolayı da Yahudi olmayanların
ayrıca hedefi olmuşlardır. Bu olumsuz tutum
öylesi boyutlara ulaşmıştır ki, neredeyse her taşın
altında Yahudiler ve Yahudilik aranır
olunmuştur. O kadar ki, birbirlerine zıt iki ayrı
ideolojik kutup olan ‘Kapitalizm’ ve
‘Komünizm’in temel teorisyenleri arasında
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
özellikle ve en ön sıralarda çokça yer almaları
sonucu, Yahudilik ve Yahudi, sağ görüşlüler için
‘komünist’ veya ‘bolşevik’ olarak yaftalanmış, sol
görüşlüler için ise Yahudilik ve Yahudi ‘kapitalist’
ve ‘sermaye’ olarak kabul edilmişlerdir. Öte
yandan, Yahudiliğe kendi iç penceresinden
bakıldığında ise, yüzümüzü 1650 yıllarında
Amsterdam’a çevirdiğimiz zaman, dinî eğitim
almış olmasına rağmen, o günler geçerli ve hakim
olan Yahudilikteki Tanrı kavramına aykırı bir
anlayış ve bakış açısı getirmiş ve bu nedenle
Yahudilikten aforoz edilmiş, dünya felsefe
tarihinde çığır açmış bir Baruh Spinoza görürüz.
Yahudilik, Spinoza gibi, dinî ortamda yetişmiş
olmalarına rağmen, nice (Emile Durkheim, Moses
Hess v.s..) seküler aykırı filozofları kendi
bünyesinden çıkartabilmiştir. Yahudilik bununla
da kalmamış, din konusunda, Maimonides, Luria,
Rashi ve daha bir çokları gibi Yahudi dininin
kendi bünyesinde yeni yorumlar getirebilmiş
düşünürler, din bilginleri yetiştirebilmiştir. Bu tür
örnekleri çoğaltmak mümkündür. Sonuç itibariyle,
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Açı - II
David Enriquez
davit.enriquez@maseksport.com
Neden ?
Bir Ortadoğu uzmanı veya siyaset bilimcisi
değilim ama Haziran 2010 başında meydana gelen
“Mavi Marmara” gemisi olayı sonrası gelişen
üzücü olaylar zinciri üzerine, sıradan bir izleyici,
basit bir gözlemci sıfatıyla objektif ve tarafsız
olmaya çalışarak söz konusu olaya ilişkin aklıma
takılan bazı soruları sizlerle paylaşmak ihtiyacını
hissetmiş bulunmaktayım:
¾ Neden, Filistin ile ilgili olarak her “abluka” ve
“ambargo” sözü geçtiğinde, insanî yardımların
ağırlıklı olarak İsrail’den geçmesine rağmen
hep İsrail’den olumsuz söz edilirken, bu
konularda Mısır’dan hemen hemen hiç veya
pek az söz edilmekte, sessiz kalınmaktadır?.
¾ Neden, sürekli Gazze’deki yaşam koşulları
gündemde tutulurken, F.K.Ö.’nün (Filistin
DIYAL o  G - 125 -
“görünen köy kılavuz istemez” misali, çok açık ve
net bir şekilde, Yahudiler en “kapalı” oldukları
dönemlerinde bile, düşünsel ve entelektüel
gelişime açık, anti-konformist bir ‘açık toplum’
özelliği sergilemişler ve bu özelliklerini günümüze
dek koruyabilmişlerdir. İşte, değişim ve gelişime
“açık” bu özellikleri dolayısıyla, Diaspora
Yahudileri, bir çok azınlık toplumuna kıyasla,
içinde yaşadıkları geniş toplumla, ve onun
ötesinde gelişmiş dünya ile, bilim, düşün ve sanat
alanlarında çok daha hızlı bir entegrasyon süreci
yaşamışlardır. Böylece, bir çok alanda, nüfuslarına
kıyasla, nitelik ve nicelik olarak hep ön saflarda
yer tutabilmişlerdir. Bu nedenle, Diaspora
Yahudiliğinde Yahudi kimliğinin korunması
çabalarında takip edilecek yol ve uygulamalarda,
toplumun bu ‘aykırı’ ve ‘açık’ özel yapısının
mutlaka göz önünde tutulması gerekmektedir. Aksi
halde, bu özelliği göz ardı edecek girişim ve
çabalar gerçek koşullarla çelişkiye düşerek
çatışacağından sonuçsuz kalmaya mahkûm
olabilirler.
® 
DIYAL o  G - 126 -
Kurtuluş Örgütü) kontrolü altında bulunan Batı
Şeria’daki yaşam koşullarının gündeme
gelmemesinin ardındaki gerçekler üzerinde
durulmamaktadır.?
¾ Neden, İsrail tarafından 3 yıldan bu yana
Gazze’ye ambargo uygulanırken Batı Şeria’da
böylesi bir ambargo uygulanmamaktadır ve
neden bu konu gündeme getirilmemekte ve
dikkate alınmamaktadır ?.
¾ Neden, Filistin’in Batı Şeria kesimi, Mısır ve
Ürdün ile İsrail arasında, Hamas kontrolündeki
Gazze ve Lübnan’da Hizbullah örgütü
kontrolündeki bölgelerde görülen türde
sürtüşme ve gerilimler yaşanmamaktadır ?.
¾ Filistin devleti ve onun meşru temsilcisi FKÖ
mevcut iken, Gazze bölümü sanki ayrı bir
siyasal kimliğe sahipmiş gibi sunulmaktadır ?.
¾ Neden, tüzüğünün giriş bölümünde Yahudilere
karşı olduğunu ve İsrail devletini ortadan
kaldıracağını açıkça ifade eden, FKÖ’nün
İsrail ile yapmış olduğu anlaşmaları
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
saymayacağını alenen ilan etmiş ve ABD ile
Batı tarafından terörist örgüt olarak kabul
görmüş bir Hamas’a (bir açıdan da
Hizbullah’a) arka çıkılırken, Filistin’in meşru
otoritesi olan FKÖ arka planda bırakılmakta ve
hatta pek ciddiye alınmamaktadır ?.
¾ Neden, Filistin’in meşru temsilcisi olan seküler
FKÖ’ye destek verilmez ve muhatap
alınmazken, radikal ve bağnaz İran’ın uzantısı
olan ve Filistin’in Gazze bölümünü, FKÖ ile
savaşarak, bir anlamda silah zoru ile ele
geçirerek, diğer bölümünden koparan ve bu
bölgeyi İran’ın Akdeniz’e açılan kapısı haline
sokmak isteyen radikal Hamas’a arka ve sahip
çıkılmaktadır?.
¾ Neden Türkiye, gayri resmî ve dolaylı yönden
ambargoyu delme girişimine destek olmak
yerine, öncelikli olarak, iyi ilişkiler içerisinde
olduğunu gösterdiği Hamas’ı, barış yolunda
güven artırıcı bir adım olarak, İsrail’i devlet
olarak tanıması yönünde çaba
sarfetmemektedir ?.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
ise, tipik bir popülist “politika”nın doğurabileceği
çelişki ve “çifte standart” olgularına vurgu ve bu
olguların “anti-semit” algı üzerindeki rolüdür.
Sorduğum sorulara kişisel olarak verdiğim
cevaplar sonucu, bu olay karşısında Türkiye’de
sergilenen resmî tavır ve söylemlerin, siyasî
karakteristiklerinden öte, içerdikleri “çifte
standart” ve çelişkiler dolayısıyla, en basit şekli
ile, Yahudiliğe ve Yahudiye duyulan
“antipati”nin, bunun ötesinde ise “anti-
semitizm”in bir dışa vurumu gibi bir algılama ile
kendimi karşı karşıya bulmaktayım.
Kişiler, örgütler, kurumlar ve devletler, kendilerine
göre geliştirdikleri gerekçelere dayanarak İsrail
karşıtı görüşlere sahip olabilirler. Bunu doğal
karşılamak gerektiği gibi, buna karşı çıkmak ve
düzeltmek çabası da oldukça güç ve çetin bir uğraş
gerektirir. Bu uğraşta dikkat edilecek en önemli
husus, bu kişi, örgüt, kurum veya devletlerin, İsrail
karşıtı duruşlarını dayandırdıkları argümanlarını,
aynı samimiyetle, “çifte standart”tan ve çelişkiden
DIYAL o  G - 127 -
¾ Neden, “Goldstone” raporunun İsrail ile ilgili
bölümleri sık sık gündeme getirilirken, bu aynı
raporun Hamas örgütüne ilişkin ağır suçlamalar
ve olumsuz görüşler içeren bölümleri hiç
gündeme getirilmemektedir ?.
Politika’nın, siyasetin özünde, ikiyüzlülük, çıkar,
çifte standart ve çelişki gibi olumsuz davranış ve
tutumlar muhakkak ki önemli yer tutar.
Dolayısıyla, devletler, zaman zaman, kendi
gerçekleri doğrultusundaki uygulama ve
söylemlerinde çelişkiye düşmekten beis ve sıkıntı
duymazlar. Böylesi tutumlar siyasette neredeyse
doğal, sıradan bir hal almıştır.
İsrail’in, “Mavi Marmara” olayında üzücü
sonuçlar doğuran müdahalesinin, gerekçesi ne
olursa olsun, teknik açıdan bazı hatalar içerdiği bir
gerçektir. Konu, büyük olasılıkla raporlarda
açıklığa kavuşacaktır. “Mavi Marmara” olayı ile
ilgili, yukarıda sıraladığım, aklıma ilk gelen bu
birkaç soru ile üzerinde durmak istediğim husus
® 
DIYAL o  G - 128 -
uzak biçimde, benzer başka örneklerde de
sergileyip sergilemedikleridir. Sergilemeleri
halinde, görüşlerinde samimi oldukları
varsayılabilir. Bu durumda, söylemlerindeki
tutarlılıkları dolayısıyla, argümanlarında bariz
“ırkçı” ve Yahudi karşıtı ifadeler bulunmadığı
sürece bu görüşleri “anti-semit” olarak nitelemek
yanlış olur.
Bu açıklamalar ışığında, “Mavi Marmara” olayına
ilişkin, yazımın başında sorduğum soruları,
sizlerin de kendi kriterlerinize göre, kişisellikten
uzak, objektif bir şekilde cevaplandırarak, son
söylemlerin anti-semit kapsam içerisine alınıp
alınamıyacağı değerlendirmesini kişisel
takdirlerinize bırakmak istiyorum.
İyi insan olmak istersek,
önce kötü insan olduğumuzu
anlamalıyız. 
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Yaşam Koçunuz
Violet Alalof
violetm@superonline.com
İçimdeki Güç
Yaptığım mesleği seviyorum. Bana hep kendi
gücümü hatırlatıyor. Dışarıdan gelecek hiçbir
cevaba, bilgiye, fikre, tavsiyeye ihtiyacım
olmadığını bütün cevapların bende olduğunu
hatırlatıyor. Ne istersem isteyeyim, eğer bir şeyi
gönülden istiyorsam ona ulaşabilme gücünün
bende olduğunu hatırlatıyor. İçimdeki güce bağlı
yaşadıkça, hep o güçle bağlantıda oldukça
hayatıma ışık dolduğunu hatırlatıyor. O güçle
bağlantıda oldukça hayatın daha anlamlı
kılındığını, mucizelerin gerçekleştiğini hatırlatıyor.
Ve o mucize anlarında ben gözlerimden akan
mutluluk ve şükran gözyaşlarıyla bu hayatı ve
yaşamayı daha çok seviyorum.
Yaptığım mesleği seviyorum. Başkalarına kendi
güçlerini bulmalarında, hayal ettikleri hayatlara
010 – Temmuz - Ağustos 2010
girmek. Bu ister arkadaşlarınızla geçireceğiniz hoş
saatler olsun, ister bir komedi filmi seyretmek
olsun, ister bir hobinizi gerçekleştirmek olsun sizi
o anda problemin içinden tamamı ile çıkaracak ve
eğlendirecek bir ortam olmalıdır.
Eğlenceden geri döndüğünüzde o yeni ruh haliyle
şimdi olaya el atabilirsiniz. Önce sorun kendinize
bu sorunun içinde görmem gereken nedir? Sonra
ne yaparsam, nasıl bir adım atarsam bu sorunu
istediğim şekle dönüştürebilirim diye sorun.
Lütfen bu soruların şekline bakın. İkisi de tamamı
ile sizle ve sizin eylemlerinizle ilgilidir. Hiçbir
şekilde size bu sorunu yaşatan kişi veya durum
üzerinde değildir odak. Tek odak her olayda
kendimiz olmalıyız. Eğer gücümüzü elimize alır
ve ne istediğimizi bulursak çözemeyeceğimiz
hiçbir sorun yoktur.
Bu sorulara cevabınızı o anda yazarak da
bulabilirsiniz. Eğer o anda bulmaz iseniz
cevapların geleceğine güvenin. Mutlaka size cevap
gelecektir. Bazen bir anda içinizden gelir, bazen
DIYAL o  G - 129 -
ulaşmalarında, ışığı hayatlarına çekmelerinde ve
mucizeleri yaratmalarında hatırlatıcı oluyor.
Siz içinizdeki o muhteşem güçle bağlantıda
mısınız? Onunla konuşup ona soru sorar mısınız?
Ben yalnızken hiç sıkılmam. Kendimle öyle
muhteşem sohbetler yaparım ki, kimse onun yerini
dolduramaz. Bana benimle ilgili öyle şeyler
gösterir, öyle cevaplar verir ki dışarıdan hiçbir
yerden alamayacağım doyumda bilgiler olur
bunlar. Ve her zaman benim en yüksek
hayrımadır.
Diyelim ki şu anda içinden bir türlü çıkamadığınız,
içinde debelenip durduğunuz bir probleminiz var.
Ne yaparsanız yapın çözüme ulaşamıyorsunuz.
Başkalarının verdiği fikirler, tavsiyeler size uygun
değil veya aklınıza yatmıyor. Bu durumda kendi
içinizdeki bilgeden yardım almaya ne dersiniz?
Her şeyden önce eğer böyle bir durumda iseniz
size tavsiyem hemen bu konuyu düşünmeyi
bırakıp sizi en çok eğlendirecek bir ortamın içine
® 
DIYAL o  G - 130 -
konuştuğunuz biri size cevabınızı verir, bazen
rüyanızda gelir, bazen okuduğunuz kitabın içinden
veya seyrettiğiniz filmdeki oyuncuların
sözlerinden gelir. Ama mutlaka gelir. Ancak bu
cevabı duyabilmek için siz her an cevabınızın size
verileceğine inanarak ve etrafınızda bulunan her
kişiyi dinleyerek veya olan her olayın farkında
olarak yaşamalısınız. Ve cevap geldiğinde onun
size gönderilmiş olduğunu bilirsiniz. Sizin için en
uygunudur ve en hayırlısıdır. O bilişle içinizdeki
şükran duygusu, yaşam isteği, gücünüz öyle artar
ki… İşte bu o güçle bağlantıda yaşamaktır. O
güçle bağımız arttıkça endişelerimiz, korkularımız
gittikçe azalır. Çünkü biliriz ki başımıza gelen her
neyse bizi bizden daha çok bilen ve seven bir güç
tarafından ayarlanıyor ve biz hayata ve olana daha
çok güvenmeye başlarız.
Bazen kararsız kaldığımız anlar vardır. İki seçenek
arasında kalırız ve bu durum bizi çok rahatsız eder.
Böyle durumlarda yine sorun kendinize, hangisi
benim ve varsa bu olayla bağlantılı diğer kişiler
için en hayırlısıdır diye. Diyelim ki tatile
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 131 -

çıkacaksınız fakat dağ kenarı mı deniz kıyısı mı hissediyorum. Hep kendimi tanımaya beni daha
olsun bir türlü karar veremiyorsunuz. Kapatın çok yaklaştıran olayların olduğu, sınırlarımı
gözlerinizi ve derin derin birkaç nefes alın. Sonra zorlayarak beni büyüten, her mücadelede yaşam
kendinizi dağdaki tatilde iken hayal edin. Bu arada ateşi dolduğum bir hayatı yaşamayı seviyorum.
bedeninizin verdiği tepkilere, içinizde oluşan hisse Hayatımdaki her bir kişinin birbirimize hizmet için
dikkat edin. Daha sonra aynı eylemi deniz kıyısı orada olduğu ve hizmet süremiz dolduğunda bir
için de yapın ve tekrar bedeninizin tepkilerine ve nedenle birbirimizin hayatından çıkacağımızı
içinizdeki hisse dikkat edin. Hangisinin içinde biliyorum. Hiçbir zaman yalnız olmadığım, içimde
bedeninizin verdiği tepkiler (kalp atışları, nefesiniz çok büyük, potansiyelimi zorlayıcı, sevecen,
şekli gibi) ve hissiniz size kendinizi daha iyi şefkatli, eğlenceli, komik, bilge bir gücün olduğu
hissettirdiyse, hafiflik verdiyse, içinizi açtıysa bilinciyle yaşamayı seviyorum.
gideceğiniz tatil yeri o olmalıdır. İçinizdeki bilge
size doğru yeri gösteriyordur. Çok kere başımıza Bir kere bu güçle karşılaşıp onu tanımaya
gelmiştir “ben bunu yapmam gerektiğini başlarsanız hayatınız bir daha hiçbir zaman eskisi
biliyordum ama kendimi dinlemedim” dediğimiz. gibi olamaz. Hayat size çok daha yaşanası, güvenli
İşte içimizdeki güç bize bizim için en hayırlı olanı bir yer haline gelir.
her zaman işaret eder, bize semboller gönderir,
onu duymamız için bize pek çok kişi veya olayla Hepinizin kendi gücüyle buluşması ve bir daha
karşılaştırır; tek neden bize hayırlı olanı görmemiz ondan ayrılmaması dileğiyle…
içindir.

Ben böyle yaşamayı seviyorum. Sürekli

korunduğumu biliyorum ve kendimi çok güvende
® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 132 -

İzmir Giriş :
Prof. Dr. Eti Akyüz Levi Kent kimliğinin yapı taşlarından olan ve
Dokuz Eylül Üniv. Mimarlık Fak. Mimarlık Bölüm Başkanı
eti.akyuz@gmail.com bulunduğu semte adını veren Asansör, İzmir’in en
önemli tarihi düşey odaklarındandır. Kentin batı
Asansör yönündeki başlıca ulaşım akslarından Mithatpaşa
Caddesi ile bağlantılı geçmişin 302, günümüzün
Dario Moreno Sokağı’nın nihayetinde, 42
numarada konumlanmıştır.

Kule yapı, 1907 yılında dönemin işadamlarından

Vilayet İdare Meclisi Üyesi ve Bayraklı
mağazalarının sahibi olan, evini de Karataş
Hastanesi’nin yapımı için bağışlayan Nesim Levi
tarafından taş ocaklarının bulunduğu alana
yaptırılmıştır.

155 basamaklı merdivenle bağlantılandırılmış,

Asansör semtinin aşağı ve yukarı bölümlerini,
Mithatpaşa Caddesi ile Şehit Nihat Bey Caddesi’ni
dönemin evrensel teknolojisi ile birbirine
bağlayarak, iki aks arasındaki ulaşımı
kolaylaştırmak amacı ile gerçekleştirilmiş sokak
asansörüdür.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 133 -

Çevresel Özellikler Yine aynı tarihlerde Karataş’ta dönemin Labri

Asansör yapısını, yer aldığı çevrenin (Karataş ve
Asansör dokusu) fiziki ve sosyal yapılanması
bağlamında ele almak uygun olacaktır.
İzmir’de Havra Sokağı ve Namazgâh çevresinde
odaklanan ilk Musevi yerleşim alanının, Halil
Rıfat Paşa Caddesi’nin yapımı ve Mithatpaşa
Caddesi’nin gelişmesi, alanın imara açılması ile
19. yüzyıl sonu, 20. yüzyıl başlarında Karataş-
Asansör arasına kaydığı görülmektedir. Sözkonusu
cemaat, yatayda yayılmak yerine, farklı kotlarda
da olsa, aynı semtte toplu yerleşmeyi tercih
etmiştir. Bu düzende gelişmiş iskân alanında, aynı
tarihlerde gerçekleştirilmiş Musevi dini yapıları da
dikkat çeker. Bunlardan 1905-1907 yılları arasında
padişah fermanı ile yaptırılan Mithatpaşa Caddesi
ve 305 Sokak ile bağlantılandırılmış, Beth-İsrael
Sinagogu, İtalyan etkisinde yapılmış, bazilikal
planlı, kentteki en büyük ve en yeni tarihi nitelikli
sinagogdur. Semtin yukarı bölümünde ise, merkezi
planlı, Roş-Aar (Tepebaşı) Sinagogu
bulunmaktadır.
® 
Sokağı’nda bugüne ulaşmayan Bet-Levi Sinagogu
yer almaktadır. Sokağın iki arka paralelini
oluşturan, 333 Sokağın bitiminde yer alan (tarihi
yapısı 337 Sokaktan girişli) Karataş Hastanesi ise,
çağdaş eklerle genişleyerek varlığını
sürdürmektedir. Beth-İsrael Sinagogu karşısında
ise, cemaatin eğitim yapılarından günümüzde
varolmayan Bene-Berit İlkokulu bulunmaktaydı.
Yapının yakın çevresine bakıldığında, sekiz katlı
betonarme setin arasında tekil kalmış tarihi konut
örnekleri ve canlandırma görüntüsü ile geçmişin
Asansör dokusunun okutulmaya çalışıldığı
Mithatpaşa Caddesi’nden ilerleyerek tarihi kuleye
yaklaşılmaktadır.
Sokağın girişinde batıda, köşe vurgusu ile dikkat
çeken, bodrum ve iki katlı apartman ile, doğuda,
bodrum ve iki kat ile sonradan genişletilmiş bir
çatı katı içeren köşe cumbalı konut dikkat çeker.
Sokak boyunca yer alan tek ve iki katlı, bazıları

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 134 -

bodrumlu evlerde, ferforje kapılar, ahşap

cumbalar, demir pencere kanatları, geometrik ve
bitkisel motifli bezemeler çarpıcı cephe ögeleri
olarak algılanmaktadır. Özgün ögeler yanısıra,
değişmiş olanların varlığı da göze çarpmaktadır.
305 ve Dario Moreno Sokağı’nın doğu
köşesindeki yıkık yapı tarihsel süreçte İzmir’i
yansıtan gravür ve fotoğraflar ile perdelenmiştir.

Mimari Özellikler
56 m. yükseklikteki çelik taşıyıcılı, tuğla dikey
kütle, alt ve üst kotlarda lineer gelişen kütlelerle
dengelenmektedir. Asansör Çıkmazı Sokağı’nın
sonunda yapının önünde geniş bir açık alan
algılanmaktadır. Yapının batısında yer alan, bu
bölüme taşan geçmişte üstü bekçi kulübesi, alt katı
manifatura mağazası olarak kullanılan iki katlı
bina ile, yanındaki ev ve doğu bölümde yer alan,
302 Sokağa bakan iki ev zaman içinde yıkılmış,
bu açıklık oluşmuştur (Hüseyin Çetinkaya ile
kişisel görüşme, 20.2.2010).

® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Asansör binasında, kuzey cephesi ortasında
konumlanan çift kanatlı üç ahşap kapı ile
şeffaflaşan, yanları düz, ortası tonozlu saçakla
vurgulanmış giriş, ziyaretçilerini adeta içeriye
davet etmektedir. Girişin batı bölümünde basık
kemerli, ahşap doğramaları yenilenmiş iki pencere
ve bir kapı ile, doğuda ortada basık kemerli üstü
saçaklı bir kapı, yanlarında birer pencere
görülmektedir.
Asansör Kulesi, dikdörtgen planlı olup, aşağıdan
yukarıya doğru kademeler halinde daralmaktadır.
Dört kademe içeren kulede en alt bölüm taş olup,
üsttekiler tuğladır. Kulede her tuğla bölümün tuğla
silmelerle ayrıldığı, en üst bölüm dışında kütle
köşelerinde de köşe silmesi etkisini yaratacak
çıkıntı oluşturduğu görülmektedir. Taş bölümün
alt kısmı, Fransızca ve İbranice olarak “Asansör,
1907 yılında Nesim Levi tarafından yaptırılmıştır”
ibaresine yer verilen, yapım kitabesi içermektedir.
İkinci ve üçüncü bölümlerde giriş cephesine
bakan, her biri iki sıra halinde dikdörtgen formlu
010 – Temmuz - Ağustos 2010
batıda personel soyunma odası, doğuda ise
geçmişte su pompası ile çalışan makine dairesi yer
almaktadır. Tuğla duvarlı giriş holünde, asansörün
olduğu cephede yumurta frizi, bitkisel motifler,
yıldız motifi mekânı zenginleştiren ögeler olarak
dikkat çeker. Giriş holünün üst örtüsü giriş
saçağının uzantısı olarak yanları düz, tonoz
şeklindedir. Buradan terasa ulaşmak üzere
asansöre girilmektedir.
Asansör kabininde kişinin kendisi ile ya da
yanındakilerle başbaşa olduğu bir ortamda
sürprizli bir görüntü gözler önünden geçip gider.
Kulenin küçük pencerelerinden dış dünyaya
açılırsınız. Oysa yukarıda, çarpıcı bir körfez
manzarası ve eşsiz kent panoraması ziyaretçilerini
beklemektedir. Tıpkı enfes bir yiyeceği tadıp da,
sonra muhteşem bir ziyafet sofrasına
otururcasına…
Asansör’den üst koda ulaşıldığında terastan Şehit
Nihat Bey Caddesi’ne geçilebileceği gibi, üstteki
DIYAL o  G - 135 -
ve üstü üçgen saçaklıklı toplam dörder pencere yer
almaktadır. Üst bölümde ise, yalnızca iki pencere
bulunmaktadır. Çeperinde dönen terasın uzantısı
ve onu destekleyen dökme demir konsollarla
bölünen kulenin en üst bölümü, tuğla saçakla
nihayetlenmekte, eğrisel örtülü metal şapka ile
taçlanmaktadır.
Asansör Kulesi’nin kayalıklardan koparılmasına
karşın, üst kottaki mekânlar, kartal yuvası misali
zirvesine oturmaktadır. Tuğla ayaklar ve
aralarındaki dökme demir korkuluklarla
sınırlandırılmış terasın doğusunda yer alan
1990’larda eklenmiş, prizmatik kütleli, piramidal
başlıklı batının doğuya açılan yüzünü çağrıştıran
ahşap seyir çıkması, düzeni ile açık terastan
ayrışmaktadır. Teras altındaki bölüm ise, 11
pencere ile körfeze açılmaktadır.
Üstte betimlendiği gibi, yapının giriş cephesi
algılandıktan sonra, giriş kapısından hole
geçilmektedir. Burada giriş karşısında iki asansör,
® 
DIYAL o  G - 136 -
sosyal mekânlarda, tarihi nitelikli restoran veya
meyhanede, ya da terasın bir bölümünün hafif bir
strüktürle kapatılması ile oluşturulmuş kafede
farklı dünyalara dalmak olanaklıdır. Ama en
azından izleyenlerin yüzlerini ışıldatan şiirsel bir
görüntü sunan kente doyumsuzca bakmak
kaçınılmazdır.
Üstte terasın doğusundaki kütle, kuzey cephesinde
ortada merdivenle terastan yükseltilmiş kapı, doğu
uçta üç pencere, üst bölümde aynı hizalarda
kareye yakın formlu pencereler ile körfeze
açılmaktadır. Cephenin batısında ise, sonradan
açılmış dört yatay pencere yer almaktadır.
Simetrik düzendeki Batı cephesinde, ortada yan
merdivenlerin bağlandığı giriş terasına açılan
ferforje giriş kapısı, yanlarda ise söve izi algılanan
kapatılmış birer dikdörtgen pencere vardır. Giriş
holünün bir yanında idare ve Ceneviz
Meyhanesi’ne inen merdiven, karşısında ise, bir
merdivenle çıkılan Ana Restoran yemek salonu
bulunmaktadır. Mekânın beşik çatılı üst örtüsü,
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
ahşap çatı makasları (14 adet) ile geçilmektedir.
Ahşap döşeme ve çatı makasları ile, sıcak bir
şarabı yudumlarcasına sımsıcak bir etki yaratan ve
körfezin çarpıcı görünümünü gözler önüne seren
bu mekân, salon karşısındaki vitraylı kapı ile
mutfağa, öte yandan merdivenle demir korkuluklar
ile sınırlanmış üst galeriye bağlanır. Geçmişte
düğünlere, sinema gösterilerine mekân olmuş her
köşesi anılarla yüklü salondan çıkılıp, merdivenle
alt holden Ceneviz Meyhanesi’ne geçilmektedir.
Yaklaşık dikdörtgen planlı mekânın duvarları taş,
tavanı volta döşeme, ana bölümün döşemesi ve
giyotin pencere doğramaları ahşaptır.
Üst kotta terasın batı ucunda, tek katlı, kuzeye tek
pencere ile açılan, tuğla saçak bordürlü, alaturka
kiremit çatılı bina vardır.
Tarihsel Gelişim ve Onarım Çalışmaları
Yapının tarihsel süreçteki durumu incelendiğinde,
1942 yılında, üzüm mağazaları olan, İsmet
İnönü’nün kente geldiğinde evinde konakladığı
010 – Temmuz - Ağustos 2010
DIYAL o  G - 137 -
(Hüseyin Çetinkaya ile kişisel görüşme,
20.2.2010) işadamı Şerif Remzi Reyent’e
satıldığı, daha sonra yeğeni Ayla Öktem’e miras
kaldığı, 1983 yılında Öktem’in binayı İzmir
Büyükşehir Belediyesi’ne bağışladığı, 1985’de
elektrikli sisteme dönüştürüldüğü, 1992-1994
yılları arasında ise İzmir Büyükşehir Belediyesi
tarafından restore edildiği öğrenilmektedir.
Sözkonusu tarihlerde, ana yaklaşım aksı ile birlikte
değerlendirilerek onarımı gerçekleştirilen yapı,
halen İzmir Büyükşehir Belediyesi mülkiyetinde
ve işletmesindedir.
Asansör Kulesi’nin tarihsel süreçte çevresinde
gelişen yapılaşmalar, etkisini, görünürlüğünü bir
ölçüde zedelemiş ise de, yapı özellikle 1990
yılında gerçekleştirilen “İzmir Tarihi, Asansörü ve
Çevresi Kültürel Geliştirme Projesi” bağlamında
Mimar Oktay Ekinci ve Zehra Ekinci’nin
hazırladığı, rölöve çalışmaları Dr. Murat Erdim ve
DEÜ öğrenci grubu tarafından gerçekleştirilen
projeler doğrultusunda elden geçirilmiştir.
® 
DIYAL o  G - 138 -
Sokak, çevre düzenlemesi kapsamında
ağaçlandırılmış, döşeme kaplaması değiştirilmiş,
gece aydınlatması yapılmış ve sınırlayan 19.-20.
yüzyıl etkileşim evlerinin cephe sağlıklaştırması
gerçekleştirilmiştir. Yapıya yaklaşımın sağlandığı
bu sokağa, Aydın’da doğup, yaşamının bir
bölümünü burada, 11 numarada geçirdiğinden
anısına izafeten, Dünyaca ünlü şarkıcı Dario
Moreno’nun, adı verilmiştir.
Dikkat çeken diğer bir şey ise, 305 Sokak’taki
otopark alanı nedeniyle yaya aksının ezilmesi,
döşeme kaplamasının da zarar görmeye başlamış
olmasıdır.
Yapının Geleceğine İlişkin Düşünceler ve Sonuç
İzmir’in eşsiz manzarasına sahip, gün batımının en
güzel izlenebildiği mekânlardan olan Asansör,
kentin gece ve eğlence hayatının da çarpıcı
odaklarındandır. Yapıldığı tarihte de işlevini düşey
bağlantı sağlama ile sınırlandırmayan Asansör, ana
işlevini zenginleştiren sosyal kullanımlar da
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 139 -

içermiştir. Günümüzde de bu niteliğini Yapı çevresinde ömrünün önemli bölümünü

sürdürmekte, düşey köprü oluşturma yanısıra,
restoran, meyhane, kafe, toplantı salonu gibi
eylemin odaklandığı mekânları da
barındırmaktadır.
Yapının yüklendiği anlam bağlamında Asansör’e
bakıldığında, kentin tarihi düşey simgelerinden
olması, döneminin teknolojisini kente taşıyan
nitelik arzetmesi, düşey köprü olarak halkın
yaşamını rahatlatması, belli bir dönemin İzmir ve
Musevi yaşamı içinde yeri olması belirtilebilir.
Buna paralel olarak yapıyla bütünleşen kişilikleri
de zikretmek doğru olacaktır. Yaptıran Nesim
Levi, İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne bağışlayan
Ayla Öktem, restore ettiren Ahmet Piriştina,
restorasyon projesini hazırlayan Zehra-Oktay
Ekinci, sistemi uzun yıllar çalıştıran Recina-
Josepho Palombo, ardından Hüseyin Çetinkaya,
daha sonra Derviş Bey ve Motorcu Mithat Bey…
geçiren, adeta semtle bütünleşen isimler arasında
ise, 305 Sokak no 75’de oturmuş olan ikiz
kardeşler Sofia- Aleksander Tahinci, agabeyleri
Mikael ile 302 Sokak’ta yaşayan Güney
Ergömültaş belirtilebilir.
Zaman tünelinde gezinti yaparcasına, Asansör
yapısı ve çevresi zihinlerden geçirilmeye,
geçmişinden okunmaya çalışıldığında, geçmişin
İnönü Caddesi, günümüzün Mithatpaşa
Caddesi’nde çalışan tramvayların, troleybüslerin
yerini otobüslerin aldığı, bu akstaki iki katlı
cumbalı evlerin çok katlı apartmanlara dönüştüğü,
sahildeki iskeleler ve deniz banyolarının
kalmadığı, artık rekreatif uğraşın koşu ve balık
tutma olduğu belirtilebilir. Asansör yapısı ise,
düşey köprü olma ve sosyal işlevini çeşitli
nedenlerle zaman zaman gerçekleştiremeyip,
kullanım dışı kalmışsa da, günümüzde gece,
gündüz yaşayan, nesillerin birbirine aktardığı
tarihsel odak olarak varlığını sürdürmektedir.

® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 140 -

Günümüzde modern düşey odak olan genellikle Atasözlerinde Tezatlar

otel işlevli gökdelenler, ölçekleri ile tarihi
kulelerle yarışır gibi görülseler de, tarihi odaklar
geçmişin sürekliliği ve tarihsel
Ava giden avlanır!..
sürdürülebilirliğinin göstergeleri olarak Atın ölümü arpadan olsun.
ayrıcalıklıdır. Bu bağlamda Asansör Kulesi,
geçmişi geleceğe taşıyan en önemli kent Erken kalkan yol alır!..
simgelerinden biri olma özelliğini sürdürecektir. Acele işe şeytan karışır.

________________________________________ Birlikten kuvvet doğar!..

KAYNAKLAR:
Körler sağırlar, birbirlerini ağırlar.
AKSOY, Yaşar, Asansör ve Dario Moreno’nun Anıları, İzmir Büyükşehir
Belediyesi Yayınları, İzmir, İzmir Yayıncılık Tanıtım A.Ş., 1993.
Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır!..
AKYÜZ LEVİ, Eti, “Kentteki Tarihi Yapılar”, İzmir Kent Tarihi, İzmir
Valiliği, İzmir, Devajans, 2009, Lafla peynir gemisi yürümez.
s. 112-215, 313-316.

Güney Ergömültaş ile 20.2.2010 tarihli kişisel görüşme. Gün ola harman ola!..
Hüseyin Çetinkaya ile 20.2.2010 tarihli kişisel görüşme. Perşembenin gelişi Çarşambadan bellidir.
Bu yazı "Geçmişi Geleceğe Taşıyor" başlığıyla İZMİR dergisinin Mart-
Nisan sayısında (sf.81-86) da yayınlanmıştır. Ya olduğun gibi görün,
ya göründüğün gibi ol.
Hocanın dediğini yap, yaptığını yapma.

® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Bizden Biri
Sarit Bonfil - İzmir
İzak Roditi
İzak Roditi entellektüel birikimi, engin tarih bilgisi
ile cemaatimizin en değerli isimlerinden biri. O
gerçek bir beyefendi, bir kültür abidesi... Yaşadığı
döneme tanıklık etmekle kalmamış, anılarını
titizlikle biriktirmiş ve ulaşabildiği tüm
010 – Temmuz - Ağustos 2010
yıların başında ailesiyle Odessa’dan Türkiye’ye
gelmişler. İstanbul’da kalmak istemiş. Ancak ona
İzmir’deki okulları önermişler. O da İzmir’e gelip
La Popularya ilkokulunda öğretmenliğe başlamış.
İzak Roditi'nin annesi ve dayısı (Odessa)
Baba Hayimoff, Pasaport iskelesinin yanındaki
karakolda polismiş. Daha sonra annemin tüm ailesi
Şili’ye göç etmiş. O ise İzmirli olan babam Eliezer
Roditi ile evlenip yuvasını İzmir’de kurmaya karar
DIYAL o  G - 141 -
kaynaklardan geçmişimizi araştırıp edindiği
bilgileri kendi dağarcığında depolamış adeta, tarih
ve kültürümüze duyduğu, örnek almamız gereken
büyük saygı ve duyarlılıkla... Yine aynı duyarlılık
ve sorumluluk bilinciyle bu donanımını, parlak
zekası ve muhakeme yeteneği ile birlikte
cemaatimiz hizmetine cömertce sunmuş, yıllarca
yönetim kurulunda aktif görevler üstlenerek...
İzak Roditi ile sohbet etmek bir ayrıcalık.
Birçoklarının dediği gibi o bir “derya”. Konu
konuyu açtıkça geçmiş zamanla ilgili ilginç
ayrıntılar merakınızı uyandırıyır ve dinlemeye
doyamıyorsunuz. O, sakin tavrı ve nazik
tebessümüyle anlatıyor. Sohbetimiz bizi Bet-İsrael
sinagogunun kuruluşuna, ilkokulu okuduğu Bene-
Berit’e götürüyor ve İzmir Yahudi tarihinden
ilginç bir kesit gözler önüne seriliyor...
Nerede doğdunuz? Ailenizden bahseder misiniz?
1927’de İzmir’de doğdum. Annem Luna
Hayimoff Rusya’da doğup büyümüş bir Sefarad
Yahudisiydi. Fransızca öğretmeniydi. 1900'lü
® 
DIYAL o  G - 142 -
vermiş. Babam 1923’te E.R.Roditi ve Halefleri
şirketini kurdu. Kuru yemiş ticareti yapan çok
saygın ve başarılı bir ithalat ve ihracat şirketi idi.
Nasıl bir eğitim aldınız?
Biz üç kardeştik. Salhane’de otururduk. O
zamanlar Bet-Israel sinagogunun karşısında Bene-
Berit İlkokulu vardı. Abim Riri ile ben o okulda
okuduk. Fransızca ve İbraniceyi orada öğrendim.
Ortaokulu İzmir Saint Joseph’te, liseyi ise İstanbul
Saint Joseph’te okudum. Her zaman iyi bir
talebeydim. Öğretmenler beni hep örnek
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
gösterirlerdi. Üniversiteyi Robert Kolejde elektrik
mühendisliği bölümünde okudum 1952’de
birincilikle mezun oldum. Hatta prestijli Amerikan
üniveristesi MİT’den burs kazandım ama ailem o
zamanlar buna sıcak bakmadı. Dolayısıyla ben de
iş hayatına atıldım.
Bene-Berit nasıl bir okuldu?
Bene-Berit cidden çok iyi bir okuldu. Çok kıymetli
bir öğretmen kadrosu vardı. Bütün benim
yaşımdaki Musevi çocukları o okula giderlerdi.
Türkçe ilköğretim müfredatının yanında din dersi
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Abdülhamit’e iletildiğinde, padişah 30 Ocak
1905’te bir talimatname yazarak İzmir valisi
(dönemin Aydın valisi) Kıbrıslı Mehmet Kamil
Paşa’yı uygun bir yer bulunması konusunda
görevlendirmişti. Kamil Paşa emekli sadrazamdı.
O zamanki usule uygun olarak emekli sadrazamlar
İzmir valisi olurdu. Araştırdığım kitaplarda Kamil
Paşa’nın Musevi asıllı olduğunu öğrendim.
Enteresan olan Abdülhamit’in havraya yer
bulunması için Musevi asıllı olan valiye hitaben
bir ferman yazmasıydı. Bir de bir şerh vardı.
Sinagogun kubbesi civardaki camilerin
kubbesinden yüksek olamazdı. Bet İsrael de buna
uygun olarak inşa edildi.
Okulda hangi müdürler görev aldı?
Mösyö Pontromoli diye bir hoca vardı. Herkes onu
Hoca Pontromoli diye çağırırdı çünkü eğitimini
Türk okulunda aldığından çok güzel Türkçe
konuşurdu. Fransızcası da iyiydi. Okulun ilk
müdürü oydu. Damadı Mösyö Nahum iş
dolayısıyla Fas’a göç edince, o da ailesiyle oraya
gitti. (Mösyü Nahum’un torunu olan Sorbon
DIYAL o  G - 143 -
ve yabancı dil olarak İbranice, Fransıca öğretilirdi.
O kadar güçlü bir tedrisat vardı ki bu okulu
bitirenler hiçbir imtihana tabi tutulmadan
rahatlıkla Saint Joseph’e kabul edilir ve orada da
başarılı olurlardı. Düşünün ki İstanbul Saint
Joseph’teyken İstanbullu Yahudi öğrenciler gelip
biz İzmililere dersle ilgili sorular sorarlardı.
Gerçekten bizim İzmir’de aldığımız eğitim
İstanbul’dakinden üstündü. Dolayısıyla İzmir halkı
okulları el üstünde tutardı.
Okulun ilk ne zaman kurulduğunu biliyor
musunuz?
Bet İsrael sinagogu 1907’de yapıldıktan sonra
cemaatten birçok kişi ve özellikle her Cuma
sinagogda sermon veren Mösyö Kuryel, sinagogun
karşısında bir okul açılması konusunda çok ısrar
ettiler. Bene Berit teşkilatı önce bir lise açmak
istiyordu. Ancak talebe bulmakta zorluk
çekileceğini düşünerek önce ilkokul açmaya karar
verdiler. Bet İsrael’den söz açılmışken bu
sinagogun yapılışıyla ilgili ilginç bir bilgi vermek
istiyorum. Bir havraya ihtiyaç duyulduğu
® 
DIYAL o  G - 144 -
Üniveristesi mezunu Prof. Dr. Henri Nahum
“İzmir Yahudileri” kitabının yazarıdır.) Ondan
sonra fevkalede Fransızcası olan, çok bilgili ama
bir o kadar da mütevazı bir insan olan Mösyö
Hayim Bohor Kuryel müdür oldu. Mösyö Kuryel
Cuma günleri çok değerli konuşmalar yapar,
duaları yorumlardı. Cuma akşamları Bene Berit
öğrencilerinin duaya katılması zorunluydu. Onun
cumaları vediği sermon bizim için pazartesiye
ezbere öğrenilmesi gereken bir dersti. Annem ve
babam eğitime çok önem verdiklerinden Mösyö
Kuryel’den bana her hafta özel ders aldırırlardı.
Öyle güzel şeyler anlatırdı ki onu hayranlıkla
dinlerdim. İyi talebe olduğumdan beni çok severdi.
O bize cumaları verdiği sermonların çok kıymetli
olduğunu söyler ve bunları saklamamızı öğütlerdi.
Bu sermonlar saklanıp bu günlere ulaşabildi mi?
Hatırlıyorum bizden birkaç yaş büyük bir talebe
hergün okula gelir M. Kuryel ile görüşürdü. Adı
Mayir Mazliah Melamed idi. Uzun yıllar sonra
Amerika’dan kendisinden bir mektup aldım. Önce
Küba’ya oradan da Miami’ye göç ettiğini ve
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Miami Beach Hahambaşısı olduğunu sonradan
öğrendim. Bana M. Kuryel’in sermonlarının
yazılısını bulup bulamayacağımı soruyordu. Biz
burada bulamadık. Bir süre sonra ondan bir
mektup daha aldım. Sermonları bulduğunu ve bir
kitap haline getirdiğini ve ders kitabı olarak
kullandıklarını anlatıyordu. Örneğin, bugün
kipurda hazan Rafael Moron’un kullandığı “El
Livro de Kipur” da Mösyö Kuryel’in yazmış
olduğu bir kitaptır. Ayrıca Mösyö Kuryel’in
mükemmel bir kaligrafisi vardı. Birgün İzmir
Valisi Kazım Dirik onu çağırıp “Atatürk’ün
Gençliğe Hitabesi”ni el yazısıyla yazmasını
istemişti. Ben 1950’lerde Göztepe’de valinin
konağına gittiğimde o yazının hala orada
durduğunu görmüştüm. Ne yazık ki M. Kuryel’in
sonu çok hazin oldu. Aniden hastalandı. İzmir’de
tedavi edilemeyince İstanbul’a gönderildi ve orada
genç sayılabilecek bir yaşta vefat etti. Bu kadar
değerli bir insan olmasına rağmen İstanbul’da
tanınmadığı için cenazesinde kimse yoktu. Bir tek
dayım ve ben vardık. Çok daha fazlasını hak
ederdi.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
dinlemezdi. Ön plana çıkmayı sevmez, ikinci
planda kalmayı tercih ederdi. Kantini işletir, kitap
satardı. Daha sonra M. Leon Danon müdür oldu.
İbranice öğretmeniydi. Kendisi dahil bütün
ailesine İsrail isimleri koydu ve genç yaşta
ailesiyle İsrail’e göç etti. Aslen Tireliydi ama
Milas’ta da öğretmenlik yapmış, hatta Milaslı olan
Dr. Sami Şen ve Dr. Sami Asal’ın da öğretmeni
olmuştu. Okuldaki bayan öğretmenlerin en yaşlısı
Süheyla Hanım idi. Bir de Mukaddes ve Nuriye
Hn. vardı.
Okulla ilgili ilginç bir anınız var mı?
Ben Bene Berit’ten 1938’de mezun oldum.
Atatürk’ün öldüğü günü hiç unutamam. Okulun
üst kattaki penceresinden Halk Evi görülürdü. O
sabah oradan gelen acılı sesler bize kadar
ulaşmıştı. Bayrağın yarıya indirildiğini görünce
Atatürk’ün öldüğünü anlamıştık. Öğretmenler
dahil herkes ağlamaya başlamıştı. Büyük bir
matem havası vardı.
Okulda kaç öğrenci vardı?
DIYAL o  G - 145 -
Mösyö Kuryel’den sonraki müdürleri biliyor
musunuz?
Ö dönemde İstanbul ve İzmir okulları arasında
bilgi yarışmaları, müsamereler olurdu ve
İzmir’deki öğrencilerin üstün olduğu görülürdü.
Bu başarıda M. Kuryel’in büyük katkısı vardı. Ne
yazık ki o vefat ettikten sonra yeri doldurulamadı.
Ondan sonra Fransa’da okumuş olan Mösyö
Yahya müdür oldu. Ama çok bilgili olmasına
rağmen otoriter değildi. Öğrenciler onu pek
® 
DIYAL o  G - 146 -
150 kadar öğrenci vardı. Büyük bir aile gibiydi.
Civarda oturan her Yahudi çocuk bu okula gelirdi.
Bohor adındaki hademeyi hatırlıyorum. Sabahları
evlerin kapısına gelir, yüksek sesle talebeleri okula
çağırırdı. Örneğin, Levi ailesi tam karşımızda
otururdu. Kapıya gelip,“ Cako Levi, Alber Levi! A
la skola” diye seslenirdi. Bu yıllarca aramızda
espri konusu olarak kaldı.
Okul neden kapandı?
Bene Berit 5 değil 6 yıllık bir ilkokuldu. İbranice
ve Fransızca verildiği için M.E.B. 6 yıl olmasını
şart koşmuştu. Bazıları bir yıl fazla okumayı bir
dezavantaj olarak görüyordu. Ayrıca anti-semitizm
başlamıştı. Okulu kösteklemek için tayin edilen
öğretmenler vardı. Örneğin, bizim öğrenci bir
soruya eski türkçe ile cevap verse, öğretmen
“olmadı” deyip aynı şeyi yeni türkçe ile söylerdi.
Yanlışını bulmaya çalışırdı. Zamanla hem
bürokratik nedenlerden hem de öğrencisizlikten
kapandı. Üzücü olan Bene Berit kapandığında hala
orada oturan iyi bir Yahudi zümre vardı.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Talebesizlikten kapanınca Bene Berit’in binasına
belediye el koydu. Alliance okuluna da aynı şey
oldu.
Robert Kolej’den mezun olunca İzmir’e mi
döndünüz?
Hayır. Önce İstanbul’da bir süre çalıştım. Sonra
İzmir’e geldim. Arkadaşlarım David Krespin,
Niso Şeni, Alber Antebi ile birlikte Akgerman
Han’da “Gençler Kollektif Şirketi”ni kurduk. 7-8
sene sürdü. Elektrik aletleri ve bilhassa frigider
ithalatı yapardık. Sonra ayrıldık. David Krespin’le
kağıt işi yaptık. David Krespin ayrılınca abim Riri
Roditi ile babamın işine devam ettim. Düşünün ki
E. R. Roditi ve Halefleri şirketinin ticaret sicil
numarası 11 idi. Ticaret Odasına gittiğimizde 11
rakamı herkesi hayrete düşürürdü. İzmir’de T.C’de
kurulan ilk şirketlerdendi. Abim Riri Roditi ölünce
tamamen kapandı bu iş.
Cemaatte uzun yıllar aktif görev aldığınızı
biliyoruz. Hangi görevlerde bulundunuz?
Cemaatin hemen hemen her kurumunda çalıştım.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Yahudilik Felsefesi
Rabbi Yisahar Aaron Izak
coi770@yahoo.com
Mitsvalar
Dünyanın Yapı Taşı ve Mafsalları
Altı günlük yaratılış sürecinde yaratılan herşey bir
vücut ve ruhtan ibaret addedilmiştir. Bu yaratılışın
her seviyesi için geçerli kabul görülmüştür.
Dünyanın fiziksel yaratılışındaki taşları dört
kategoride toplamak mümkündür:
1. Domem - Durağan maddeler
2. Tsomeyah - Büyüyen varlıklar
(Bitkiler alemi)
3. Hay - Hareketli varlıklar (hayvanlar alemi)
4. Medaber - Konuşanlar (İnsanoğlu)
Bu dört kategorinin aralarında herhangi bir
bağlantı bulunmamaktadır. Diğer bir ifadeyle, bu
kategorilerin her biri birbirinden tamamıyla ayrı
olup, dünyada yaratılmış herşey bu dört
kategoriden birine ait tutulmuştur.
DIYAL o  G - 147 -
Talmud-Tora okulunun idare heyetinde ve en çok
da cemaat yönetim kurulunda. Bir nevi genel
sekreter gibiydim. Önemli kararlarda her zaman
fikrim alınırdı. Ayrıca dışarıdan gelen yabancı
konuklarla ilgilenmek, onlara İzmir hakkında bilgi
vermek en önemli görevlerim arasındaydı.
İzak Roditi ve bir dönemin ünlü doktorlarından Dr.
Zibil’in kızı olan eşi Eva Roditi’nin Ezel ve Aylin
adlı iki çocuğu bulunuyor. Anılarını ve İzmir tarihi
ile ilgili bu çok değerli bilgileri bizimle içtenlik ve
alçakgönüllülükle paylaşan İzak Roditi’ye çok
teşekkür ediyoruz. Eva Roditi de eşi gibi tarih ve
kültürümüzle yakından ilgili. Çiftin evinde özenle
saklanmış, kimbilir başka hangi öyküleri anlatan
pek çok eski resim, değerli belge ve obje
anlatılmayı, belki de bir müzedeki yerini bulmayı
bekliyor...
Not: Yukarıdaki söyleşi Mayıs-Haziran 2010’da İzak ve Eva Roditi’nin
evinde gerçekleştirdiğim röportajdan ve 2008’de Süzet-Moti Katan ve
Myriam-Daniel Levi’nin İzak Roditi ile yaptıkları görüşmenin video
kayıtlarından derlenmiştir.
® 
DIYAL o  G - 148 -
Bu dünyaya geliş amacımızın sırrı, bu kategorilere
bağlı kalınarak kendimizi arındırmak ve
yükseltmektir. Bilgelerimiz der ki, eğer gerçekten
“insan” olarak davransak, ne ormanlar kralı aslan
bize saldırır, ne de başka bir canlı. T-nrı
yaratılıştaki her canlıyı Adam A-Rişon (İlk
İnsan)ın önünden geçirip isimlendirdiği gibi, bütün
yaratılışa ‘sen hükmedeceksin’ ifadesiyle
güçlendirmiştir. Bu kuvvet hepimize aittir. Soru
“insan nedir?" Tora’nın amaçlarından biri, bizlere
“insan” gibi yaşamayı öğreten bir rehber
olmasında aranmalıdır. Bu akılla hislere
hükmederek kendimize hakim olmayı, paylaşmayı,
sevmeyi, birleşmeyi ve doğru kimseler olmayı
öğretmek şeklinde özetlenir. Bütün bu saydığımız
öğeler çıkarcılığa ve bencilliğe aykırıdır
denilebilir. İnsandaki hayvansal tabiat ile
çelişmektedir. O halde, insan sınıfına dahil olmak
sadece fiziki boyutta doğumla alakalı olup, ruhani
olarak bu boyutu yakalayabilmek bizlerin
elindedir. Bu konuda en mükemmel rehber ise,
insandaki menfi aklın üstünde verilmiş olan
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Tora’ya, yani ilahi (T-nrısal) akıla bağlanmaktadır.
Bu kategorilerdeki her türün hem ruhu hem de
bedeni vardır. Taştaki ve ağaçtaki ruhun, insandaki
kadar açıkça ortada olmadığı bir gerçektir, ama
bilinmelidir ki onların da bir ruhu vardır. Haliyle,
bütün yaratılışın ruhları ve vücutları vardır. Ruh
(dünyanın ruhani yönü) Tora ile bağlantılı iken,
vücut (dünyanın fiziki yönü) Mitsvalar’dan
ibarettir. Mitsvalar A-Şem’in Sinay Dağında
İsrailoğulları’na verdiği 613 kutsal emirden
ibarettir.
Sözlü Tora geleneğimizde aktarıldığı kadarıyla
dünya, bizim Tora öğrenimimiz ve mitsvaları
uygulamamız sayesinde ayakta kalıyor. Mısır
çıkışı başlayan yolculuğumuzdaki durakların
sıradışı mantığının altında yatan sırra vakıf olma
eylemi yatmaktadır.
Şunu hatırlatmak gerekir ki, A-Şem, Galut’ta
(sürgün) yaşamaya başladığımızdan beri bizlere
hiçbir zaman bir yerde toplu olarak yaşama izni
vermemiştir. Değişik coğrafi konumlarda
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Biliyor muyuz?
Kaynak : Sevivon
Tefilin
"Onları işaret olarak
elinin üstüne bağlayacaksın ve onlar,
gözlerinin arasında, alnına bağ olacaktır."
(Devarim 6:8)
Doğumunun onüçüncü yıldönümüne ulaşmış her
Yahudi erkek, dinsel erginliğe varmış sayılır ve
Yahudi kimliğinin gerektirdiği tüm adet, gelenek,
DIYAL o  G - 149 -
oluşumuzla, o an herhangi bir bölgede zor
durumda olan grupların diğer bu tarz sorunları
yaşamayanlar tarafından desteklenmesi
arzulanmıştır. Bu destek Tora öğreniminin ve
mitzvaların uygulanmasının bir sonucudur.
Dolayısıyla, diğer ulusların da bundan
yararlanmasının önü açılmak istenmiştir.
613 Mitsva, vücutta bulunan 613 fonksiyona
tekabül eder. Bunun 248’i pozitif Mitsva (yap
emri) ve 365’i negatif Mitsva (yapma emrini)
içerir. Mitsvalar, insan vücudundaki 248 organ ve
365 sinire tekabül eder. İnsan vücudu bir
mikrokosmos olarak adlandırılır, yani küçük bir
dünya. Bu küçük dünyayı inceleyerek daha büyük
ruhani ve fiziki dünyaya genelleme yapabiliriz.
Nasıl ki, bizim bir Neşama (ruh) ve vücudumuz
var ise, aynı şekilde dünyanın da bir neşama ve
vücudu vardır. Özetle, dünya büyük bir oluşum,
insan ise küçük bir dünyadır. Dünyanın gücü ve
unsurları sinir sistemi ve organlar aracılığıyla
beslendiğimiz ölçüde anlam kazanır.
® 
DIYAL o  G - 150 -
töre ve yasalara uymak zorunluluğu taşır.
Bunlardan biri de Tefilin'dir.
Tefilin, Tora'nın öngördüğü mitsvaların en
önemlilerindendir. Binlerce yıldır sevgi ve
saygıyla uygulanmış ve günümüze kadar aynı
önemi ve değeri koruyarak ulaşmıştır.
Tefilin Nedir?
Tefilin, deriden yapılmış ve yassı deri şeritlerle
birbirine tutturulmuş siyah renkte iki kare
kutucuktan oluşur. İçlerinde parşömen üzerine el
yazması olarak, Tora'dan dört ayrı bölüm içeren
dörder rulo bulunur. Bu parşömenlerin içerdiği
Tora bölümleri şunlardır:
a) Şema (Devarim 6:4-9) Tanrı'nın tek olduğunu
bildirir.
b) Veaya (Devarim 11:13-21) Tora'nın öğretilerini
uygulayan kişiye Tanrı'nın yardım elini
uzatacağını; buyruklarına karşı çıkanları da
cezalandıracağını ifade eder.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
c) Kadeş (Şemot 13:1-10) Her Yahudinin, Mısır'da
esaretten kurtuluşunu daima hatırlaması
gerektiğini belirtir.
d) Veaya (Şemot 13:11-16) Mısır'dan çıkışın ve
Tanrı öğretilerinin çocuklarına aktarmanın her
Yahudi için bir zorunluluk olduğunu ifade eder.
Tefilin iki parçadan meydana gelir ve bunlardan
biri başa, diğeri ise kola bağlanır. Başa bağlanan
tefiline Tefilin Şel Roş denir. Tefilin Şel Roş'un
içinde yukarda bahsettiğimiz dört peraşa
yazılmıştır. İkinci kutu ise sol pazu üzerine
bağlanır. (Tefilin şel Yad) ve bir tek bölmesi
vardır. Bu bölmeye de dört parşömen birlikte
sarılarak, tek rulo halinde yerleştirilmiştir.
"Baş Tefilini"nin iki yan yüzeyine İbranice'deki
"Şin" harfi basılmıştır ve bu Tefilin başa "Dalet"
harfini andıran bir düğümle (Keşer) bağlanır. "El
Tefilini"nin düğümü ise "Yod" harfi şeklindedir.
Bu üç harfin birleşimi de (Ş-D-Y) "Şaday"
(Kudret-Tanrı) sözcüğünü oluşturur. Bu harfler
aynı zamanda "Şomer Dlatot Israel" (İsrail
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Yukarıdaki Tefilin takma duasını okuyan kişi,
şimdi de Tefilin'in uzantısı olan deri saplı bölüm
üste gelecek şekilde, bağları kolun alt bölümüne
yedi kere dolar ve kalan bağları avucuna sarar.
Şimdi sıra "Tefilin Şel Roş - Baş Tefilin"inindedir.
Onu da, alnının üst kısmına yerleştirerek bağın
uzantısındaki düğümün ense üstüne gelmesini
sağlar. "Tefilin Şel Roş - Baş Tefilin" kutusunun
alt kenarı saç köklerin altına düşmemeli ve iki
gözün tam ortasına gelecek hizada durmalıdır.
Baş Tefilini'ni takar takmaz avucundaki bağları
çözerek orta parmağına –önce parmağın alt
boğumuna (avuca yakın), sonra orta boğumuna ve
son olarak da gene alt boğuma olmak üzere–
bağları üç kez dolar. Kalan bağları da gene
avucuna sarar.
Tefilin takma işlemi hiçbir hareket veya sözle
kesilmemelidir. Herhangi bir nedenle kesintiye
uğradığında aşağıdaki Beraha okunur.
Baruh Ata Ad. Elo. Meleh Aolam Aşer Kideşanu
DIYAL o  G - 151 -
Kapılarının koruyucusu) sözlerinin baş harfleridir.
Tefilin Nasıl Takılır?
Tora, Tefilin'den dört ayrı kez söz ederse de
Tefilin'in nasıl takılacağı konusunda ayrıntılı bilgi
"Sözlü Yasalar"ın (Tora şe Bealpe) "Alaha le
Moşe mi Sinay" (Moşe'ye Sinay'da verilen yasalar)
bölümünde yer alır.
Bar Mitsva yaşına gelmiş bir Yahudi, düzenli
olarak her sabah Tefilin takmalıdır:
Tefilin takan kişi ayakta durur. Önce, "Tefilin Şel
Yad - El Tefilini"ni alıp sol kolunun üst bölümüne,
kalbine dönük bir şekilde yerleştirir. Deri
bağcıkların geçtiği ilik kutunun üst kısmına
gelmelidir. Şeritleri bağlamaya başlamadan önce
"Tefilin Beraha"sını okur.
Baruh Ata Ad. Elo. Meleh Aolam Aşer Kideşanu
Bemitsvotav Vetsivanu Leaniah Tefilin.
Bizleri Emirleriyle kutsayan ve bize Tefilin takmamızı
emreden, Evrenin yaratıcısı ve Kralımız,
Tanrımız Mübarektir.
® 
DIYAL o  G - 152 -
Bemitsvotav Vetsivanu Al Mitsvat Tefilin.
Bizleri Emirleriyle kutsayan ve bize Tefilin Mitsvasını
emreden, Evrenin yaratıcısı ve Kralımız, Tanrımız
Mübarektir.
Tefilin takılması tekniği değişik toplumlara göre
küçük farklılıklar gösterebilir.
Tefila'dan Sonra
Tefilin'in çıkarılması ise şöyle olmalıdır:
Kişi gene ayaktadır. Önce orta parmağın
üzerindeki bağlar açılır ve tekrar avuç içine sarılır.
"Baş Tefilini" sol elle çıkarılarak şeritleri sarılır ve
özel Tefilin kılıfına konur. Sora "El Tefilini"
çıkarılır, bağları özenle sarılıp kılıfına yerleştirilir.
Kabın sağ yanına Baş Tefilini'ni, soluna ise El
Tefilini'ni yerleştirmek adettir.
Tefilin'e Ait Töre ve Yasalar
* İlk kez Tefilin takacak olan çocuğun Bar-Mitzva
tarihinden iki ila üç ay önce çalıştırılıp Tefilin
takma tekniğine alıştırılması adettir.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
* Tefilin satın alınırken, güvenilir bir yerden
alınmasına ve parşömenlerin tam yetkili bir Sofer
tarafından elle yazılmış olmalarına dikkat
edilmelidir. Gereken nitelikleri taşımayan
Tefilin'ler kullanılmamalıdır.
* Tefilin sadece hafta içi günlerinde takılır. Şabat
ve bayram günleri Tefilin takılmaz.
* Tefilin sabah duası (Tefilla) sırasında
takılmalıdır. Adını da bu duadan almıştır. Ancak
herhangi bir nedenden sabah takılamadıysa, gün
batımından önce olması şartıyla gün içinde de
takılabilir.
* El ve Baş Tefilinleri takılırken, bağların siyah
renkli yüzlerinin üste gelmesine dikkat edilmelidir.
* Tefilin takma işlemi herhangi bir konuşma veya
hareketle kesilmemelidir. Kabul edilebilir tek
kesinti, Tefilin takmakta olan diğer bir kişinin
duasına karşı söylenebilecek "Amen" sözcüğüdür.
* Solak olan kişi Tefilin'i sağ koluna bağlar.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
duasında değil de öğleden sonraki duada takılır.
Zira 9 Av bir yas günüdür.
* Tefiline layık olduğu saygı gösterilmelidir. Eğer
Tefilin kaza eseri yere düşerse oruç tutarak veya
sadaka vererek kefaret ödenmelidir. Bu durumda
bir Rabi'ye başvurulmalıdır.
* Tefilin ruloları da Kaşer (dinen temiz) bir
hayvanın (tercihan dana) derisinden çok özel bir
yöntemle imal edilirler. Bu kutuların şekli tam bir
kare-küb olmalı ve kutularla deri bağlar özel bir
boya ile siyah renge boyanmalıdır.
* Bilgelerin sözlerine göre, Tefilin takma emrini
her gün uygulayan kişi, uzun bir yaşama ve
Gelecek Dünya’ya erişmeye hak kazanır.
* Rabilere göre, Tefilin'in içindeki parşömenler
birkaç yılda bir kontrol edilmelidir. Bu süre her
yedi yılda bir –veya iki– kez olmalıdır.
Tefilin'de Sembolizm ve Felsefe
* Midraş'a göre bir erkeğin Yahudi dinine
DIYAL o  G - 153 -
* Tefilin çıplak kola ve çıplak başa bağlanmalı ve
hiçbir giysi bölümü ona değmemelidir.
* Herhangi bir nedenle "El Tefilin"i takılamıyorsa
sadece "Baş Tefilin"i takılmalıdır. Aynı kural aksi
durum için de geçerlidir.
* Tefilin bir mezarlıkta veya temiz olmayan bir
yerde takılamaz.
* Çok yakınını kaybeden bir kişi cenaze toprağa
verilmeden Tefilin takamaz.
* Tefilin takmış olan kişi, taktığının daima
bilincinde ve Tefilin'e saygılı olmalıdır.
* Tefilin, sabah dualarının tümü bitmedikçe
çıkarılamaz.
* Sabah duası sırasında Tefilin'le birlikte Tallit de
giyilmelidir. Önce Tallit giyilmeli, sonra Tefilinler
takılmalıdır. Dua sonunda ise önce Tefilinler,
sonra da Tallit çıkarılmalıdır.
* Tişa-Beav (Av ayının 9'u) gününde Tefilin sabah
® 
DIYAL o  G - 154 -
bağlılığını ispat etmesi için iki kanıt
gerekmektedir. Bunların biri Berit, özel, kişisel ve
kalıcıdır. Berit, erkekte yaşamı boyunca yer
edecek bedensel bir işaret, bir akit belirtisidir.
İkincisi ise Tefilin'dir. Bu da, Berit'in aksine,
dıştan görülebilen ve iyice belirgin bir işaret, bir
Tanrı'ya bağlılık kanıtıdır.
* El Tefilin'i, sol kola ve tam duyguların merkezi
olan kalbe dönük olarak takılır ve uzantısındaki
deri şeritler kola, ele ve orta parmağa bağlanır.
İkinci tefilin ise düşünce merkezi olan başa takılır.
Böylece, dikkat başa, kalbe ve ele çekilerek,
kişinin düşüncesiyle, hisleriyle ve eylemleriyle
kendini Tanrı'ya adaması gerektiği vurgulanır.
* Tefilin, düşünceyle mantığın duygudan daha
güçlü olması gerektiğini öğretir. Ayrıca, insanın
salt duygusal içgüdülere kapılmamasını sadece
düşünce ve mantığa da bağımlı kalmamasını
simgelerken, ikisini birlikte dengelice kullanması
gerektiğini öğretir.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
* Tefilin önce ele, sonra başa takılır. Bunun da
sembolik anlamı şudur: "Kişi, Tanrı buyruklarını,
fazlaca sorup düşünmeden önce yerine getirmeli
sonra da anlamaya çalışmalıdır." Yani önce, fiilen
eylemci olmalı, sonra düşünmeye yer vermelidir.
* El Tefilinini giysinin kol bölümleri gizleyebilir.
Baş Tefilini ise tamamen açıkta ve belirgindir.
Bunun da simgesel anlamı şudur: "Hareketlerinizi
gizleyin ama düşünceleriniz açık ve belirgin olsun
ki, fikirleriniz çevrenizi aydınlatsın."
* Tefilin'in dört duası, düşünceyi simgeleyen "Baş
Tefilini"nde ayrı ayrı dört bölmede, eylemi
simgeleyen "El Tefilini"nde ise tek bölmede tek
rulo halindedir. Bu da bilgilerce şöyle yorumlanır:
"Düşünceleri ve fikirleri farklı da olsa, tüm Yahudi
halkı eylemlerinde tek vücut olup birleşmelidir.
Tora buyruklarının icrasında da Tanrı emirleri bir
bütün olarak aynen uygulanmalıdır.
* Tefilin'in bağları, kişinin fikren ve kalben
Tanrı'ya sıkıca bağlı olduğunu simgeler. Ayrıca
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Diğer iki bölüm ise "Kadeş" ve "Veaya"dır ve
Yahudilerin Mısır diyarında esaretten
kurtuluşlarından söz eder.
Tefilin gibi güçlü bir sembolün Mısır'dan çıkış
öyküsüyle bağıntılandırılmasının nedeni nedir? Bu
soruyu, Mısır'dan çıkış öyküsünü yakından
inceleyerek yanıtlamak mümkün:
Tanrı'nın Mısır ulusuna gönderdiği 10 bela, soyut
kavramlara inanmakta zorluk çeken bir halk için
güçlü bir kanıt oluşturmuştu. Bu sayede inanılmaz
bir mucize gerçekleşmiş, özgürlüklerine kavuşan
İsrailoğulları Tanrı'nın gücüne, şüpheye yer
bırakmayan bir inançla bağlanmışlardı.
"On Emir"in metni şöyle başlar: "Ben sizi Mısır
diyarında esaretten çıkaran efendiniz,
Tanrınız'ım." Şabat ve bayram akşamlarının özel
duası Kiduş da "Zeher le Yetsiat Mitsrayim"
(Mısır'dan çıkışın anısına) sözlerini içerir.
Görüldüğü gibi, Mısır'dan çıkış öyküsü Yahudi
halkı için unutulmayacak bir nirengi noktası
DIYAL o  G - 155 -
Tefilin'le gerçekleştirilen günlük "Bağlanma"
eylemiyle de insan her sabah Tanrı'ya bağlılığını
tazeler ve pekiştirir. Tefilin takmak, "Tanrı'nın
adını" başına ve koluna işlemek demektir.
* Kutsal kitaplarda, Tanrı ile seçtiği kavim
arasındaki mistik ilişkiden söz edilirken,bu ilişki
sıklıkla iki sevgili veya karı-koca bağlılığına
benzetilir. Tefilin de, işte bu ilişkinin simgesidir.
Tefilin takan kişi, deri bağcıkları elinin orta
parmağına –tıpkı evlilik yüzüğü gibi– sararken,
Tora'daki şu bölümü okur:
"Ve ben senin ebedi nişanlın olacağım. Seni
kendime doğrulukla, hakla ve rahmetle
nişanlayacağım. Bağlılık ve sadakatle senin
nişanlın olacağım ve sen Tanrı'yı tanıyacaksın."
(Oşea 2:20-21).
Tefilin ve Mısır'dan Çıkış
Tefilin'in içindeki dört Tora paragrafının ilk ikisi
"Şema" ve "Veaya" bölümleridir ve aynı zamanda
mezuzanın içindeki parşömenin yazısını oluşturur.
® 
DIYAL o  G - 156 -
niteliği taşır ve bu anı, her fırsatta tekrarlanır.
En Eski Tefilinler
Bugün İsrail Müzesi'nde görülebilen en eski
Tefilinler, Ölü Deniz yakınlarındaki "Kumran"
mağaralarında bulunanlardır.
1968 yılında ünlü arkeolog Yigael Yadin'in
gerçekleştirdiği kazılarda ortaya çıkan bu
Tefilinlerin şekilleri, yapımlarında kullanılan
malzeme, parşömenler ve bağların nitelikleri
Talmud'un belirttiği yasalara tıpatıp uymaktadır.
Birinci yüzyılın ilk yarısına ait olduğu sanılan bu
Tefilinler "Baş Tefilini" olup, dört ayrı rulo, dört
ayrı bölmeye yerleşmiş olarak bulunmuşlardır.
"Ölü Deniz Ruloları" adıyla da bilinen bu ruloların
keşfi kullanıldıkları dönemin ibadet tarzı hakkında
araştırmacıları aydınlatmış ve karanlıkta kalan bazı
konulara ışık tutmuştu.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Astroloji
Beki Baron / İstanbul
bekibaron@gmail.com
Gökyüzünde
Temmuz - Ağustos Enerjileri
"Değişim dünyanın gidişine ayak uydurmaktır. Değişen
insan kendini dünyaya uydurur. Değişime direnen ise
dünyayı kendine uydurmaya çalışır!"
Bernard Shaw
 
Yıllardır hayatlarımızda “değişim” istiyorduk ya,
2010 yılında gökyüzü bize bu değişimi yapıp
yapmadığımızı soruyor. İhtiyacımız olan veya
düşlediğimiz değişimleri eğer kendimiz
yapmadıysak 2010 yılı bunları bizim yerimize ve
bize rağmen gerçekleştireceğini çok açık bir dille
ifade ediyor. Kararsız hareket ettiğimiz ve bir türlü
ortaya çıkartamadığımız ne var ise hazırlıklı olun
lütfen. Bu dönemde bizlere ani cesaretler geldiğini
ve yeni fikirler ve taze enerjilerle hayatlarımıza
yeni bir yön çizdiğimizi görebiliriz. 2010 yılının
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Önce Koç!.. Zodyağın ilk burcu, saf enerjiyi, taze
ve yeni başlangıçları ifade ediyor. Cesaret, anilik,
hız, düşünmeden hareket etmeyi barındırıyor.
Harekete geçme isteğimiz çok yoğun ve taze
enerjiler ile niyet ediyoruz. Başlangıç
noktasındayız ve kafamızda oluşan ilk fikir ne ise
bu fikir gelişecek ve şekil alacak 7 yıl boyunca, o
yüzden isteklerimize çok dikkat etmeliyiz.
Aklımızı, enerjimizi, zihnimizi nereye
yönlendiriyorsak onu yaratıyoruz, niyetlerimizi
harekete geçiriyoruz ve bu konuda taze enerjiler
ile yeni başlangıçlar yapıyoruz. Cesaret ön planda.
Uranüs ise aydınlanma ve uyanış konusunda bize
destek veriyor.Bu gezegenin hayatımıza getirdiği
enerjiler çok ani, sıra dışı. Devrimci ve aydınlatıcı.
Bu aydınlanma süreci artık katılaşmış enerjilerin
ve kuralların yıkıldığı, devrildiği bir döneme işaret
etmekte.
Peki Uranüs Koç burcunda hareket ederken ne
beklenmeli? Niyetler, enerjiler güzel de bu
hareketin devam ettiği süre boyunca olumlu/iyi
DIYAL o  G - 157 -
çok önemli olduğunu, “kolektif”i ilgilendiren
gezegenlerin (Uranüs, Neptün, Pluto) burç
değiştirerek yeni bir döneme işaret ettiğini önceki
yazılarımda paylaşmıştım, hatırladınız mı? Bu
yazıda ise Uranüs gezegeninin Koç burcundaki
hareketi ile bizlere ne anlatmak istediğini ve
hayatımıza bu konuları nasıl uyarlayabileceğimize
ve Temmuz sonundaki “öncü patlaması”na
bakacağız .
Kısaca hatırlayalım isterseniz: muhtelif
“transit”lerden bahsetmiştik ya; “Neptün
transiti”nde inandığımız ve idealize ettiğimiz her
şeyin çözüldüğünü ve eridiğini, hatta değiştiğini
gördük. Egolarımız eridi ve yumuşadı. “Pluto
transiti”nde baskı ile dönüşüme zorlandık,
direndikçe zorluklar ile karşılaştık, dönüşümü ve
değişmeyi kabul ederek kendimizi tekrar
diriltmeye başladık. “Uranüs transiti”nde ise şu
anda sarsılarak uyanıyoruz ve özgürleşiyoruz. 27
Mayıs tarihinde ise Uranüs gezegeni Koç
burcundaki 7 yıllık hareketine başladı. Bu da ne
mi? Buyrunuz...
® 
DIYAL o  G - 158 -
şekil almaya açık niyetlerimiz engellendiği
taktirde, yıkıcı bir şekil almaya çok uygun
potansiyelleri içinde barındırıyor. İşte buna dikkat
etmek gerekiyor, çünkü bu burcun empatisi biraz
zayıf ve tek başına hareket etmekten hoşlanıyor.
Bu nedenle risk alırken çok dikkatli olmalıyız.
Çünkü engellendiğimiz zaman çok yıkıcı
olabiliriz.
Kollektif alanda ani, cesareti ve atılımı tetikleyen
olaylar ve süprizlerin olacağı bir dönemdeyiz.
Kişisel cesaretlerin önemsenmesi gerekiyor.
Yalnız ve tek başına hareket edebilmek gerekiyor.
Aynı zamanda kurallara uymamak ve ne pahasına
olursa olsun başkaldırmak sözkonusu. Aslında bu
taze enerjiler bize "alınganlığı , eskide yaşamayı
bırak, cesur ol ve kendini yeteneklerin ile tekrar
yapılandır" diyor. Eskiye ve eskide bağlı
kaldığımız tüm bağlardan kopma ve bireysel bir
çabaya girerek; güçlü, zorlayıcı, dönüşü olmayan,
cesaret gerektiren fakat korkmamamız gereken bir
yola çıktık. Ve yeni bir bilincin olduğu bir döneme
doğru ilerliyoruz.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
30 Temmuzda gökyüzünde “öncü patlaması” diye
ifade ettiğimiz olay gerçekleşiyor. Teknik tarifi
şöyle: Satürn ve Mars gezegeni sıfır derecede
terazi burcunda hareketine başladığı anda Uranüs
ve Jüpiter gezegeni Koç burcunda ve bu burca
karşıt duracak ve Pluto gezegeni ile kare açı
ilişkisinde olacaklar. Neler mi olacak?
• Jüpiter Koç burcunda, yeni adımlar atmakta
fırsatlar, genişleme, sosyal katılım, iyimserlik,
cesaret ve kendine inanma temalarını
beraberinde getiriyor. Öte yandan da sabırsızlık
katsayısının artmasına sebep olacak. Aslında
yeni başlangıçları destekleyen bir tavrı
olduğundan seçimlerimiz bize heyecan verecek
ama yine de dikkat etmeliyiz.
• Aynı zamanda Uranüs ve Satürn gezegenlerinin
birbirlerine karşıt durmaları geçmiş ve gelecek
arasında durduğumuzu ve ayrıca bu dönemde
otoriteye karşı ciddi bir direniş ve başkaldırının
söz konusu olduğunu, özgürleşme isteğimizin
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Psiko-Güncel
Reyan Kanyas Bencuya
Uzm. Klinik Psikolog
rkanyas@yahoo.com
“Zorluklarla Başetmek için Sigara"
yerine
“Sigara ile Başetmek”
Günümüzde sigara ve diğer tütün ürünlerinin
tüketimi ve bağımlılığı çağımızın ciddi
sorunlarından biri haline geldi. Bu konuda sorun
çift taraflı rahatsız edici özelliğiyle öne çıkıyor.
Toplumda bir taraf, sigarayı hava gibi su gibi
zaruri bir ihtiyaç haline getirmiş ve aynı zamanda
onu keyfi hatta dert ortağı olarak görüp sağlığının
önünde tutarken; diğer taraf kokusundan,
dumanından ve sağlığına verdiği zarardan ötürü
temelde nefret ettiği unsurla karşı karşıya
gelmekte.
Sigara, kişinin kendi içinde çatışan duygular
yaratırken, kişiler arası ilişkilerde çatışmalara
DIYAL o  G - 159 -
çok yoğun olduğunu, dönüşüme direnmeden bu
dengeyi sağladığımızda özgür birer birey haline
geleceğimizi anlatmakta. Özellikle ilişkiler
konusunda dengeli ve adil olmayı ve bireysel
hareket etmekten korkmamamız gerektiğini de
anlatıyor. Dengeyi sağlamak için elimizden
geleni yapalım ama başaramazsak da ilişkiyi
sonlandırma cesaretine sahip olalım.
• Satürn Terazi burcunda denge ve adaletin
gerekliliğini anlatıyor. Makro düzeyde uyum,
barış ve huzur ancak bilinçli çabalar ve
diplomasi yolu ile gerçekleşebilir.
Astroloji yaşamdan soyutlanamıyor. Kıssadan
hisseye gelecek olursak “değişim”e açık olun,
ne istediğinizi bilin ve bunları elde etmek için
cesur olun. Dünya değişirken, bizlerin de
değişmesinden daha doğal ne olabilir ki!..
® 
DIYAL o  G - 160 -
neden olabiliyor. Özellikle günümüzde kapalı
alanlarda sigara kullanımının yasaklanma
durumunun gündeme gelmesiyle eklenen hukuki
boyutla beraber sigara kullanımı ile ilgili sorunlar
ve sorgulamalar daha fazla dikkat çekmeye
başlamıştır. Konuyu psikolojik açıdan, sigarayı
hayatlarının doğal bir parçası olarak gören veya
tamamen sigara kullanımının karşısında gören iki
perspektiften de ele alıp, bırakmak isteyen kişilere
tıp ve psikoloji biliminin sunabileceği
kolaylıklardan bahsetmek isteriz.
Sigara içen kişilerin çoğu sigaraya genç yaşlarda
lise veya üniversite çağında başlar. Küçüklüğünde
ailesinde veya etrafındaki modellerden gördüğü
kadarıyla sigara hakkında bir ön imgesi vardır
kişinin. Bazı kişiler ebeveynlerine tepki olarak
sigaradan hoşlanmaz, bazıları ise bilinç üstünde
sigaraya karşı nötr iken, bilinç dışında aşina ve
olumludur. Sigara kişiye ilk sunulduğunda
çoğunlukla bir sosyal gruba dahil olma unsuru, bir
yetişkinlik veya cesaret göstergesi şeklinde
sunulur. Sosyal grupların popülerliğine
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
cesaretlerine ve diğer olumlu yönlerine olan
özenmeyle, insan bedeninin fizyolojik olarak
tamamen yadırgadığı sigara kullanımı başlar.
Önceleri zorlanarak içilirken zaman içinde bedenin
dumana karşı oluşturduğu savunma mekanizmaları
(mukoza) sayesinde daha kolaylıkla içilmeye
başlanır. Bu sırada farklı üç mekanizma daha
devreye girmektedir. Bunlardan ilki bedene
dışarıdan verilen fazladan nikotin ve merkezi sinir
sisteminin bu yeni doza olan ihtiyacı, diğeri ise
çocukluktaki gelişim evrelerinden biri olan oral
dönemde tohumları atılmış olan tırnak yemek,
abur cubur atıştırmak gibi el ve ağız
alışkanlıklarına bir yenisinin eklenmesidir.
Zaman içerisinde fiziki nikotin ihtiyacı ve el-ağız
alışkanlıklarına, davranışsal şartlanmalar da
eklenir. Örneğin kahve veya alkol tüketirken,
yemek sonrası, işe mola verildiğinde, sinirlenince,
heyecanlanınca, keyiflenince, direksiyonda ve
hatta kül tablası, sigara, çakmak görünce kişide
şartlanmaya bağlı olarak sigara içme ihtiyacı
belirir.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
vardır. Sigara içmeyen kişi sigaranın zararlarının
bilincindedir ve dumanından, aynı odada farklı
köşelerde içilse dahi rahatsızdır. Genellikle, sigara
içenlerin kendi hakkını yok saydığı duygusuna
kapılır. Toplumsal anlayışa ve farklı toplumlarda
ortak alanlarda sigara içilmesinin gördüğü kabul
oranına göre sigara içene vermek istediği tepkiyi
kısmen bastırarak, bazense patlayarak verir; bazen
de baskın olmadığı durumlarda tepki vermeden
hoşlanmadığı dumana tamammül etmek zorunda
hisseder.
Bu tip kişilerin tutumlarının sigara içenler
açısından da çok büyük önemi vardır. Verdikleri
veya veremedikleri tepkilerle sigara içenlerin
alışkanlıklarını bırakabilmelerine veya tepkisel
olarak kullanımı daha da artırmalarına neden
olabilecek en önemli unsurlardır. Pek az sigara
bağımlısı kendi kendine, hiçbir tepki veya
yaklaşım farkı görmezken sigarayı bırakma
yöneliminde bulunur. Dolayısıyla sigara içen
kişinin etrafındaki içmeyen kişinin psikolojisini
DIYAL o  G - 161 -
Bu safhada sigaraya başlamanın ilk sebebi olan
özenmek ve bir gruba dahil olmak çoğunlukla
ortadan kalkmıştır.
Sigara içen kişi yakın çevresinde içmeyenler ile
sorunlar yaşar. Sigara içmenin yasak olduğu iş ve
sosyal ortamlarda da sorun yaşar. Hepsinden
önemlisi, kendisine zarar veren ve ileride çok
acılar çekeceği ve ömrünü kısaltacak hastalıklara
yakalanmasına neden olacak sigaranın zararının
bilinçli olarak farkındadır ancak sigara
bağımlılığından kurtulamayacağını varsayarak bu
sorunları beyninin gerisine iter. Sigara içen kişi bir
süre için sigara içemeyeceği toplantı uçak-otobüs
yolculuğu, sinema gibi durumlarda huzursuz ve
sinirlidir. Bu ruh hali etrafına yansır. Son olarak
sigara içen kişi etrafındaki sigara içmeyenlerce
kötü koku ve dumandan dolayı olumsuz algılanır,
yanına yaklaşılmak istenmez ve kalabalık
ortamlarda tanımadığı kişilerle bile çatışma
durumları yaşayabilir.
Madalyonun öbür yüzünde sigara içmeyen kişi
® 
DIYAL o  G - 162 -
takip etmek; zayıf, alıngan, sinirli vs olduğu
durumlarda ona destek vererek, sigara içen
yakınına karşı doğru duruşunun devamını
sağlamak da en az sigara içen kişi ile yapılan
psikolojik çalışmalar kadar önemlidir.
Sigarayı herkes bırakabilir. Birçok kişi kendi
başına bırakabildiği gibi, diğerleri de farmakolojik
tedavi, grup psikoterapileri, nikotin sakız ve
bantları gibi tedaviler vasıtasıyla bırakabilir.
Sigara bırakmaya yardımcı bazı davranışsal
yöntemler şöyle özetlenebilir:
Hazırlık Evresi:
™ Tarih seçimi: Doğum günü vs gibi önemli bir
tarih olmalı ve yakın çevreye ilan edilmesi
faydalıdır.
™ Sigara içme alışkanlıklarının incelenmesi:
Bırakmadan evvel sigaranın içildiği durumlar
ve saatlerin not edilmesi ve bırakacak kişinin
bilinçlendirilmesi önemlidir.
™ Sigarayı bırakma nedenlerinin belirlenmesi:
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Kişilerin sigarayı bırakma nedenleri farklılık
gösterse de en öne çıkan iki neden sağlıklı
yaşamak ve çocuklarına iyi örnek olma
isteğidir. Bu nedenler hakkında sigarayı
bırakacak kişinin bilinçlendirilmesi faydalıdır.
Bırakma Evresi:
Sigara bırakıldığında ilk günler çok önemlidir.
Eğer sigara bir hekimin süpervizörlüğünde
bırakılıyorsa, ilk iki hafta düzenli görüşme ve
sonra 1, 3, 6 ve 12 aylarda görüşme faydalıdır.
Görüşmelerde sigarayı bırakmış kalma durumu,
motivasyonun sürekliliği, yeniden başlama (relaps)
eğilimi değerlendirilir. Genellikle relapslar, sigara
içmenin bırakıldığı ilk haftalar içinde olmaktadır.
Bırakan kişi ilk iki kontrolüne kadar sigara
içmemişse bırakmış kalma olasılığı yüksektir.
Ancak relapslar başarısızlık olarak
değerlendirilmemeli ve yeniden bırakma yönünde
kişi motive edilmelidir. Sigarayı azaltarak
bırakanların yeniden başlama ihtimali bir anda
keserek bırakanlara göre daha çoktur.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
sigara bırakılması mümkündür. Bu ne çok kolay ne
de çok zor bir süreçtir. Sıklıkla uygulanmıyor olsa
da, sorunun bilinçüstü ve bilinçdışı kaynaklarını
irdeleyen psiko-dinamik yöntemlerin de kişinin
kendini ve davranışının bilinçaltındaki nedenlerini
anlaması açısından faydası vardır.
Hangi çözüm yöntemiyle olursa olsun hem
içenlerin hem de içmeyenlerin sigara kullanımını
azaltmak amacıyla bilinçlenmeye ve daha fazla
aktifleşmeye ihtiyacı tartışılmazdır. Toplu
alanlarda sigara kullanımının kanunen
zorlaştırılması, bırakma sürecinde sanıldığı kadar
da etkili değildir. Bu içerden verildiği ve
yakınlardan da destek alındığı taktirde
kazanılabilecek bir savaştır. Herkes sigarayı
bırakabilir…
DIYAL o  G - 163 -
Sigara bırakıldığında ilk günler 3-5 dakika süren
sigara isteği dalgaları sıklıkla gelecektir. Bu
dalgaların kişinin sigara içme alışkanlıklarına göre,
önceden de farkedilebilecek zaman ve durumlarda
gelmesi, bırakma açısından kolaylık sağlar. Bu
durumlarda kişi hemen durum ve konumunu
değiştirebilir. Sigarayı bırakma neden ve
motivasyonlarına ve sigaranın zararlarına
yoğunlaşarak veya bir arkadaşı ile sohbet ederek
bu dalgayı atlatabilir. Aynı zamanda sigarayı
bırakan kişi için el alışkanlığının yerini alacak
başka el ve ağız alışkanlıkları oluşturulur. İlk
günler sigara içilen sosyal ortamlardan uzak
kalarak 3-5 dakikalık dalgaların gelme sıklığının
azaltılmasına çalışılır. Bol sıvı gıda ve meyve
tüketilerek hemen ağız alışkanlıkları değiştirilir
hem de sağlıklı beslenilerek kilo alınmasının
önüne geçilir. Egzersize başlamak sigara bırakma
sırasında görülen fazla yemenin getireceği fazla
kilolar ve motivasyon açısından faydalıdır.
Bu tür davranışsal yöntemler ve ilk günlerdeki
gerek süpervizör gerekse de ailenin sıkı desteğiyle
® 
DIYAL o  G - 164 -
Atasözlerinde Tezatlar
İyilik yap denize at!..
Merhametten maraz doğar.
Zararın neresinden dönülse kardır!..
Gelen gideni aratır.
Yüzü güzel olanın huyu da güzel olur!..
Yüzü güzel olanı değil huyu güzel olanı sev.
Akıl akıldan üstündür.
Aklın yolu birdir.
El elden üstündür.
Alet işler el övünür.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Tepe Nokta
Moşe Mişa Hayim
mosehayim@gmail.com
Helenizmin Yahudiliğe Etkileri
M.Ö.356 yılında Makedonya'da doğan İskender
M.Ö.336 yılında babasının tahtına geçerek kral
olur. Güçlü Makedon ordularının başına geçerek
kısa ömrünü simgeleyecek fütuhatına başlar.
Makedonya ve Yunanistan’ı ele geçirdikten sonra
M.Ö.334 yılında Çanakkale Boğazını geçer ve
Pers İmparatorluğu ile olan üç yıl sürecek savaş
başlar. 45000 kişi ile yola çıkan İskender
kendisinden on misli büyük Pers ordularını meşhur
Granikus, İssus ve Gavgamela savaşlarında yener.
Pers İmparatoru Darius öldürülür ve efsanevi
hazinesi İskender’in eline geçer. Kendisi artık
Akdeniz’in ve Ortadoğu’yu da içine alan büyük bir
İmparatorluğun tek hakimidir. İmparatorluğun
sınırlarına baktığında dünyada fethedilecek başka
yer kalmadığı için ağladığı söylenir.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
kendisine göründüğünü söyler. Yahudiler,
İskender ve İmparatorluğu için dua ettikleri
mabetlerinin yıkılmasına müsaade etmemesini
isterler.
Şimon Ha Tzadik İskender’e mabedini gezdirir ve
Tora’nın herhangi bir heykel veya figürün mabede
sokulmasına müsaade etmediğini izah eder.
İskender ve Grek dünyası ilk defa monoteist bir
halk ve başrahiple karşılaşmışlardı. Kendisi bu
isteğe karşı gelmez. Buna karşılık Şimon Ha
Tzadik o yıl Kohenler’e doğacak ilk erkek
çocuklara Aleksander adının verileceğini söyler. O
günden bu güne kadar Aleksander ismi Yahudiler
arasında sık sık kullanılır.Bu tarihi karşılaşma 25
Tevet 3448 yani M.Ö.313’ te olur. Bu olay ile
M.Ö. 313 yılından M.S.640 yılında İslam’ın Helen
dünyasını fethetmesine kadar süren, hemen hemen
bin sene sürecek bir Helen- Yahudi ortak yaşamı
başlar. Bu karşılaşmanın dünya tarihindeki önemi
ileri yıllarda daha da belirginleşecektir. Davut'un
yıldızından, İsa'nın haçına ve İslamiyetin hilaline
giden yol bu olayla başlar ve antik çağın sonunu
DIYAL o  G - 165 -
Askeri harekat esnasında Mısır’a yönelir ve
dolayısı ile bugünkü İsrail toprakları üzerindeki
Yehuda’yı fetheder. Kudüs önlerine geldiğinde
ordugahını kurar. İskender orduları ile o zamanlar
Pers İmparatorluğunun tebaası olan Yahudiler ilk
defa karşı karşıya gelirler. İskender halkın
kendisine biat ettiğinin ispatı olarak Beit
Amikdaş’a heykelinin konmasını ister; bu emir
uygulanmazsa şehir yakıp yıkılacaktır. Yahudi
dinine göre bunu yerine getirmek mümkün
olmadığından şehrin önde gelenleri bir gece
önlerine Baş Kohen Şimon Ha Tzadik’i alarak
yola düşerler. Baş Kohen beyaz elbisesi ve on iki
kavmi simgeleyen kıymetli taşlarla bezenmiş
hoşen yani önlüğü ile önde, arkasında meşalelerle
gelen Yahudi liderlerine öncülük eder. Büyük
İskender Şimon Ha Tzadik ile karşılaşınca savaş
arabasından iner ve saygıyla eğilir. Kibirli, hiddet
ve şiddete kendini kolayca kaptıran İskender’in
birisinin önünde eğilmesi olası değildi. Niçin
böyle davrandığı sorulduğunda zaferden zafere
koşarken beyazlar içindeki Shimon Ha Tzadik’in
® 
DIYAL o  G - 166 -
getirecek hadiseler zincir halinde birbirini kovalar.
Yunanlılar yalnız askeri emperyalist değillerdi.
Fethettikleri yerlerde kültürel emperyalizm
uygulayarak kendi yaşam şekillerini getirirlerdi.
Doğu dünyasına getirdikleri lisanları ile birlikte
sanat, mimari, edebiyat ve felsefi tarzlarını
sundular. Yunan kültürünün, doğu kültürü ile
kaynaşmasından bir hibrid kültür- Helenizm
doğdu. Helenizmin dünya tarihindeki etkileri,
dolayısı ile Yahudi kültürünü etkilemesi
İskender’in kısa ömründen çok daha uzun yıllar
devam edecekti. Büyük İskender'in fütuhatı Doğu
ile Batının sınırlarını yıkmış ve güncel deyimi ile
bir “Doğu-Batı Sentezi” meydana gelmiştir.
Yehuda tepelerindeki köklü Yahudi gelenekleri
Helen kültürü ile tanışmaya başlar. Yahudiler için
Helenler Batıdan gelen egzotik bir kültürün
unsurları idiler. Sokrates, Eflatun ve İskender’e
hocalık yapmış Aristo gibi filozofları yetiştirmiş
derin bir entelektüel gelenekleri vardı. Bilgeliğe,
pozitif bilime, sanat ve mimariye olan tutkuları
Yahudileri derinden etkilemişti. Buna karşın
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Yunanlılar ilk defa tek Tanrıya inanan bir milletle
karşılaşmışlardı. Yaratılış ve tarihi olaylara izahat
bulan, sevecen, koruyucu bir tanrı konsepti onlar
için şaşırtıcı idi. Ayrıca Yahudilerin inanılmaz
derecede derin ve karmaşık adli sistemleri ile
felsefi gelenekleri vardı. Yahudilerin arasındaki
yüksek okuma yazma oranı ile gelişmiş sosyal
adalet anlayışları antik çağda pek rastlanan bir şey
değildi.
Helenizm parlak bir felsefe, muhteşem bir sanat,
ilk pozitif bilim kırıntılarını ve insan bedenine
karşı inanılmaz bir saygı hatta bir tapma duygusu
getiriyordu. Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur
mantığı geçerli idi. İnsan bedeninin çıplak
sergilendiği spor karşılaşmaları, umumi hamamlar
ve tinsel zevklerin tatmin edildiği yaşam şekli olan
hedonizmin etkisinde kalmışlardı. Hedonizme göre
güzellik ulaşılması gereken bir idealdi. Yunan
felsefesindeki diğer önemli bir öğreti Epikürizmdi.
Bilgelik, dostluk ve mutluluğa ulaşmak yaşamın
en önemli amacı olmalı idi. Ahlaki kuralların
baskısı saçmalıktı. Ölümsüzlük, ölümden sonra
010 – Temmuz - Ağustos 2010
bedeninin nasıl işlediği ile ilgilenmeyen
yöntemlerden ibaretti.
Grek kültüründe kanunlar halkın ihtiyaçlarına göre
halk tarafından yapılırdı. Burada amaç toplumun
rahatı ve isteklerine göre kanunların
değiştirilebilmesi idi. Demokrasi ve diğer seküler
devlet şekilleri bu anlayışın bir neticesi idi. Torah,
yani Yahudi kanunları ise Tanrı tarafından
verilmişti ve kullarının yaşam şeklini belirlerdi.
Toplumun kanunları değiştirmesi teorik olarak
mümkün değildi ama uygulamada ufak sapmalara
rastlanırdı. Yahudilere göre Musa Peygamber’in
Sina Dağ’ında Tanrıyla yüz yüze görüşerek aldığı
Yazılı ve Sözlü kanunlarla yaşamın her anında ve
her ihtiyaca cevap verecek düzenlemeler
yapılmıştı. Bu yasaların amacı ise toplumu düzene
sokmak ve manevi sağlık ve mükemmelliği
sağlamaktı.
Yukarıdaki farklılıkların tesiri altında, kuraklık
gibi doğal bir afet karşısında iki kültür insanının
yaklaşım ve çözüm arayışları değişirdi. Yahudilere
DIYAL o  G - 167 -
hayat ve kadercilik yoktu. İnsan kendi kaderini
kendi belirlerdi. İskender’e dünya görüşünü
kazandıran Aristo, ilk defa evrenin kaynağını
irdelemişti. Bunda da teologların açıklamaları
yerine fizikçilerin gözlemlerini temel almıştır.
Doğanın nereden geldiğini ve kökünün ne
olduğunu araştırır. Doğaya uygun yaşamanın
gerektiğine inanır. Bilgiye ve akla önem veren
bilimin temelinde yeniliklerin karşısında duyulan
şaşkınlık, merak ve araştırma duygusu vardır.
İnsanın yapması gereken ise akla uygun bir yaşam
sürmektir. Yahudi geleneğinde ise akılcılık yoktur.
Torah bilmemiz gereken her şeyi verir, gerisi ise
Tanrı'ya bırakılmalıdır. Toplum ve birey Tanrı
yolunda giderse , Tanrı onlar için her şeyin iyi
olmasını temin edecektir. Yunan tıbbı, bedenin
nasıl çalıştığını gerçekçi gözlemlerle yakından
takip ederken bilimseldi. Buna karşın Yahudi
inancında hastalıklar günahlarımıza karşı verilen
ilahi cezalardı. Dolayısı ile bunlara karşı tövbe,
dua, kurban ve oruçla çare aranırdı. Talmudik
çağda tıp ilmi kabul görmüştü, fakat bu insan
® 
DIYAL o  G - 168 -
göre Tanrı havayı yaratmıştı ve onu kontrol ederdi.
Eğer Tanrı yağış vermiyorsa, sebebi Yahudilerin
iman ve ahlaken Torah kanunlarını çiğnemiş
olmalarındandır. Dua, oruç, kurban ve nefsin
cezalandırılması Tanrının gazabını uzaklaştırabilir.
Tanrının lütfu ile yağış tekrar gelecektir.
Helenistik inanca göre kuraklık değiştirilmesi
mümkün olmayan tabiat kanunlarından
kaynaklanır. Onun için tabiatı tetkik edip kuraklık
sebeplerini araştırmak gerekir. Bu olayı değiştirme
gücü bireyin elinde olmadığına göre, olabildiğince
hayatın zevkini almak gerekir.
Zaman içinde bu farklılıklar Yahudi yaşamını
etkilemeye ve ekonomik olarak rahat olan nüfusun
üst katmanlarında bir Helenizasyona yol açtı.
Zengin aileler çocuklarını eğitmek için İskenderiye
şehrindeki seküler okullara yolluyorlar ve bunun
neticesinde de toplum giderek bir kültür
erozyonuna uğruyordu. Yahudi toplumunun alt
katmanlarında ise ekonomik dezavantajın getirdiği
bezginlik insanları daha çok kaderciliğe ve dini
arayışlara itiyordu. Bunun neticesinde toplum
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
ayrışır ve Helenvari yaşam tarzı ile Sadukiler ve
konservatif Yahudi tarzı yaşamları ile Hasidim
adlı iki grup göze çarpmaya başlar. Sadukiler adlı
guruba bağlı olanlar kendilerini Kral Süleyman’ın
koheni Tzadok’un nesli olarak görüyorlardı.
İnanışlarına göre yazılı Torah’yı kabul ederler ve
kurbanlara ehemmiyet verirlerdi. “Torah ba al
peh” yani sözlü kanunları ise önemsemezlerdi.
Sözlü kanunların nesiller boyunca ağızdan ağıza
nakledilirken değişikliğe uğramış ve kişisel
tefsirlerle yanlış yorumlanmış olabileceğini
düşünürlerdi. Meleklere, ölülerin dirilmesine ve
ruhun ölümsüzlüğüne inanmazlardı. Konservatif
Yahudi cemaati, bazen siyasi bir oluşum
sergileyen bu guruba “Epikürist Yahudiler”
olarak hitap ederlerdi. Bunlar kendi aralarında
Grekçe konuşuyor ve Grekler gibi giyiniyorlardı.
Helenleşmiş bu Yahudiler tiyatro gösterilerine,
spor karşılaşmalarına katılıyor ve kendi aralarında
gladyatör dövüşleri tertip ediyorlardı. Spor
karşılaşmalarında çıplak olmak mecburiyetinde
olan erkekler, Yunan hemcinslerinden farklı
010 – Temmuz - Ağustos 2010
gelirlerdi. Torah eğitimi ve ibadet öncelikleri idi.
Yazılı Torah yanında sözlü kanunlara da inanırlar
ve önemserlerdi. Yazımın daha ileri bölümlerinde
de değineceğim, Yahudi dinine bu dönemde
getirilen uygulamaların bir çoğu, Ferisi din
adamlarının uygulaması sonucu gerçekleşmiştir.
Bu arada Esenni tarikatına dikkatinizi çekmek
isterim. Kendilerini mistik bir toplum olarak gören
bu gurup, atalarımızın ilk günlerindeki dini
kurallar gereği gibi yaşarlar ve günlerini Torah
eğitimi ve tefekkürle geçirirlerdi. Bunlar hiç
evlenmezler, yalnız beyaz giyerler ve bedensel
arınmaya dikkat ederlerdi. Aralarından yıllar sonra
o topraklarda yetişmiş ikinci büyük peygamberin,
Hazreti İsa’nın ve diğer Hıristyan havarilerinin
yetiştiğine inanılır. Kumran mağaralarında yakın
zamanda bulunan “ Ölü Deniz Parşömenleri” nin
bu tarikat üyeleri tarafından yazılmış olduğu
tahmin edilmektedir.
M.S.66-70 yılları arasında Roma’ya karşı girişilen
“Büyük İsyan” dan sonra bahsini ettiğim
DIYAL o  G - 169 -
görünmemek için sünnetli görüntülerini
değiştirmek üzere tıbbi müdahalelerden
geçiyorlardı. Sünnet, yani Tanrı ile yapılmış
anlaşmanın işareti, bir beden sakatlığı ve
tapınılması gereken kusursuz insan bedenine
yapılmış bir saldırı olarak kabul ediliyordu.
Neticede Yunanlılardan daha Yunanlı gibi yaşayan
bir Yahudi gurubu doğmuştu. Burada 19.cu ve
20.ci yüzyılda Almanya Yahudileri ile benzerliğe
ve ayni kaderi paylaşmalarına dikkatinizi çekmek
isterim.
Yukarıda sözünü ettiğim Hasidim adlı oluşumun
bugün Eşkenaz toplumunda yaygın olan hareketle
alakası yoktur. Hasidler zamanla kendi aralarında
üç değişik guruba ayrılırlar. Ilımlı Ferisiler,
militan ve milliyetçi diyebileceğimiz Zelotlar ve
asetik, mistik bir derviş gurubu olarak
tanımlıyabileceğimiz Esenniler. Ferisiler
demokratik sayılabilecek eğilimleri ile aileye ve
eğitime önem veriyorlardı. Bunlar birbirlerine
haverim diye hitap ederler ve Helenleşmeye karşı
® 
DIYAL o  G - 170 -
guruplardan Zelotlar tamamı ile kıyıma uğrar,
Esenniler yok edilirler ve eserleri yakılır. İkinci
Mabed’in yıkılması ile son bulan bu yıkımın
ardından Yehuda topraklarında mevcudiyetini
sürdürebilen Yahudiler Ferisi gurubuna bağlı
olanlardır. Burada bahsettiğim isyanlar sırasında
bazı kaynaklar Yehuda topraklarında yaşayan bir
milyonun üstünde Yahudinin katledildiğini yazar.
En önemli yeshivalar yıkıma uğrar ve buralardaki
binlerce rabinik öğretmen ve talebeleri öldürülür.
Bu iç savaş ve isyanın en mühim noktalarından
biri Massada tepesinde yazılan kahramanlık
destanıdır. Massada direnişi sonraki yıllarda
Yahudi milletinin bir özgürlük simgesi olmuştur.
Bilge Yahudilerin sayısının azalması üzerine Sözlü
Kanunlar kaybolmasın diye Rabbi Yeuda A Nasi
tarafından kaleme alınır. Bu düzenlemeden
“Mishna” adlı eser ortaya çıkar. Mişna, Sözlü
Kanunun mantık çerçevesinde düzenlenmiş, açık
ve sistematik ilk düzenlemesidir ve altı ana
bölümden oluşur. Zeraim, (tohumlar) tarım
kurallarını ve yiyecek kanunlarını; Nezikim
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
(hasarlar), medeni ve ceza kanunlarını; Naşim
(kadınlar) evlilik, boşanma kadın erkek ilişkilerini
ve ailevi meseleleri; Mo’ed (belirli günler) Şabat
ve bayramlarla ilgili düzenlemeleri; Kedoşim
(kutsal şeyler) kurban sistemini ve Taharot
(temizlik) arınma usulleri hakkında düzenlemeleri
ele alır. Dünyeviden kutsala, normal olandan
sapkınlığa; sıradan olandan en akıl dışı olana,
insanın Tanrı ve sosyal çevresi ile hayatı her
yönden düzenleyen ve açıklık getiren bir kaideler
manzumesidir “Mişna.” Mişna İsrail topraklarında
ve İbranice yazılmış olup asırlar boyunca
yeşivalarda tartışılmıştır.
Helenistik kültürün Yahudi dini ile olan
kaynaşmasının en mühim eserlerinden biri
Tevrat’ın Yunanca'ya tercümesidir. Ptoleme kralı
II.Filadelfiyus hem Yahudi bilgeleri sınamak hem
de zaman içinde merak uyandırmaya başlayan
Tevrat’ın İbraniceden tercümesi için yetmiş bilge
din adamını ayrı ayrı görevlendirir. Antik çağın
tarihi belgelerinden “Aristeas Mektuplarına”
010 – Temmuz - Ağustos 2010
öğretisine temel kaynak olmuştur. Yahudiler hiçbir
zaman bir boşlukta yaşamadılar, bunun neticesinde
de yabancı kültürlerle etkileşim içinde oldular. Bu
kültür alışverişinde hiçbir zaman her şeyi körü
körüne kabul etmediler. Yeni ritüelleri kendi
yaşam şekillerine uygun şekilde adapte ettiler.
Tabii ki Hellenizmdeki Sempozyum adetlerinden
çok etkilendiler. Elit Grek halkının bir yaşam şekli
olan sempozyum; geceleri sabahlara kadar süren
yemek ve bolca içki içilen, aşk, güzellik ve felsefe
tartışılan bir eğlence şekli idi. Kadın ve erkeklerin
uzanarak yedikleri bu ziyafet türü sabahlara kadar
sürer ve genelde cinsel sapkınlıklarla neticelenirdi.
Bundan etkilenen Yahudileri koruma altına almak
isteyen bilgelerimiz, bu adetlerden pesah gecesi
yemeği Seder’i yorumladılar. O zamana kadar
basit bir akşam yemeği halinde yenen Pesah akşam
yemeği yerine; Helenler gibi sola doğru kaykılarak
oturmak, en az dört bardak şarap içmek, dört
çocuğun soruları ile Agadayı anlatmak ve bu
töreni saatlerce sürdürmek tamamı ile Helen
geleneklerinden uyarlamadır. Seder gecesi Agada
DIYAL o  G - 171 -
dayandırılan bilgiye göre tercümeler kelimesi
kelimesine aynı olunca, bu eserler zamanın en
büyük bilgi deposu olan İskenderiye
Kütüphanesinde yerini bulur. Esere yetmiş bilge
din adamına atfen “Septuagint” denmiştir.
Yunanca Tevrat’ın Helen İmparatorluk
topraklarına yayılmış ve İbranice'yi unutmaya
başlamış Yahudilere dine bağlı kalmalarında
yardımı olmuştur. Aynı zamanda Yunan
filozofların Yahudi dinini tanımalarına yardım
etmiştir. Septuagint, Yunanca konuşan ilk
Hıristyanlara Kutsal Kitabı okumaları için tek
kaynağı teşkil etmiştir. İncil’in yazarları
eserlerinde bu kitaptan çok alıntı yapmışlardır.
Bugün bile Doğu Ortodoks Kilisesi Eski Ahit
öğretilerini Septuagint tercümesine dayandırır.
Katolik, Gregoryen, Ermeni Ortodoks ve
Mısır’daki Kopt Kiliseleri bu eseri, kısmen veya
bazı ilavelerle kendi İncillerine temel kaynak
olarak kullanırlar. Bu ilk tercümeden sonra,
Yahudi din kitaplarının tümü, Helenistik çağda
Yunanca'ya tercüme edilmiş ve Hiristyan
® 
DIYAL o  G - 172 -
okunurken bir Shamash’ın masaya hizmet etmesi
ve Yahudilikte ellerin yıkanması anlamına gelen
“Netillat Yadayim” ritüeli de tamamen Helen
adetlerinden esinlenmiştir. Değerli eşlerimizle
evlenirken imzaladığımız Ketuba, Yahudiliğin ilk
zamanlarından beri var olmuştur. Helenistik
dönemde muhafazakar Ferisi düşünür Shimon ben
Shatah, ketubada değişiklik yapmıştır. Böylece
erkeğin kadını boşaması, kendi mal varlığından
fedakarlık yapmayı gerektiren, dolayısı ile
anlaşmaya zorlayan bir akit haline getirildi. Amaç
Yahudi etik anlayışında kutsal olan aile bağlarının
korunması ve pagan kültüründeki fuhuş ve zinanın
etkilerini azaltmaktı.
Diaspora Yahudilerinin dua etmek için bir araya
geldiği sinagoglarımız, Helenistik dönemde Beit
Hamikdaş’ın M.S.70 senesinde ikinci yıkılışından
sonra Yehuda topraklarında dua etme mekanı
ihtiyacına cevap olarak ortaya çıkar. Beit Knesset
(toplanma yeri) , Hevra (grup), Kehila (cemaat)
adı altında muhafazakar Yahudilerin bir araya
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
gelip dini ve sosyal konuları tartıştıkları bir mekan
olarak gelişir. Oturarak dua etmek, müzik
eşliğinde ilahiler okumak ve toplu dua şekilleri
Yahudi yaşamına Helen dünyasının tesirlerinden
olup daha sonra Hiristyan dünyasında da göze
çarpar. Bu bağlamda D’ror Yikra, El Nora Alila,
Yigdal, Tzur Mishelo gibi “piyutim” yani liturjik
şiirlerimiz, Grek tesiri altında bestelenmişlerdir.
Helenistik mimarinin sinagoglarımızın yapısını
etkilemesi kaçınılmazdı. Buna en güzel örnek
Salihli yakınlarında ki Sart kasabasındaki sinagog
kalıntılarıdır. Pagan dünyasının figürlerinden
Zodiak bütün baskılara rağmen Beit Hamikdaş’a
sokulmamıştır. Buna karşın 1920 yılı ve
sonrasında Filistin'de bulunan Hamad Tiverias,
Beit Alfa, Huseyfa, Naaran ve Seforis antik
sinagoglarında Zodiak figürlerini içeren mozaik
kalıntılarına ulaşılmıştır. Bütün bu bulgular
Yahudi dini mekan mimarisinde Helen etkilerinin
işareti olarak kabul edilmelidir.
Helenistik çağda, Yahudi dünyasını etkileyen
010 – Temmuz - Ağustos 2010
“Hıeroslyma est perdita” Latince “Yeruşalayim
yıkıldı” cümlesinin baş harfleri “HEP” sloganı;
yıllar sonra Ukrayna kazakları Yahudileri kılıçtan
geçirdikleri progromları başlatırken de
kullanılmıştı.
Yahudi dini evrensel bir din haline gelme
potansiyeline sahipti. M.Ö. II. yüzyılda geniş bir
Yahudi diasporası vardı ve bunların yayılması ile
İbranilerin dini hızlı bir şekilde yayılabilirdi.
Bunun en belirgin savunucusu Helenistik çağda
yaşamış İskenderiyeli tarihçi Yahudi Philo Judeus
idi. Philo Torah eğitimi yanında Grek edebiyatı ve
felsefesi, metafizik ve etik Yahudi yorumlarını
öğrenmişti. Kendisi Yahudi dininin gerçek
felsefenin ana temeli olduğunu ve evrenselleşmesi
gerektiğini savundu. Ama IV.Antiokhus’un
saldırıları Yahudileri sindirdi, sayıları azaldı ve
kendi içlerine kapanmalarına neden oldu.
Yahudilik bundan sonra tamamen kendi içinde
gelişen ve yayılmacılık uygulamayan bir din haline
geldi.
DIYAL o  G - 173 -
antisemitik olaylar eksik olmazdı. Dinimiz, çok
tanrılı dinlerin yaygın olduğu bu dönemde
olgunlaştı. Bu dönemde tek tanrı konsepti pek
anlaşılamıyordu. Yahudilerin tanrısı “Yahveh”
emreden, yasaklayan ve aynı zamanda da kullarını
ödüllendirip, cezalandıran bir baba olarak
algılanmaktaydı. Buna karşın, putperest inançta
tanrılar, doğa ve insani içgüdülerin insan şeklinde
temsillerinden ibaretti. Yahudiler kendi yaşam
tarzlarına sadık kaldıkça, pagan rituellerinden
kaçmak ve sosyal yaşamdan uzaklaşmak
mecburiyetinde kaldılar. Neticede, sosyal yaşama
katılmayan, politik ve idari görevler üstlenemeyen
Yahudi toplumu; bütün Helen vatandaşlarına
tanınan hakların kendisine verilmesi için tepki
gösteriyordu. Böylece bugün çağımızdaki sosyal
yaralardan biri olan antisemitizmin o çağlarda
iyiden iyiye kök saldığını ve sonra gelecek
Hıristyan dünyasını da etkisi altına alacağını
gözlemliyoruz. O dönemde Yahudi soykırımcıları
kendilerine bir de slogan uydurmuşlar ve bunu
katliamlarında bir sebep olarak kullanmışlardır.
® 
DIYAL o  G - 174 -
Atasözlerinde Tezatlar
Zorla güzellik olmaz.
Zora dağlar dayanmaz.
Öfke baldan tatlıdır.
Öfke ile kalkan zararla oturur.
İşleyen demir ışıldar.
İnsan yedisinde neyse yetmişinde de odur.
Fazla mal göz çıkarmaz.
Azı karar çoğu zarar.
İnsan kıymetini insan bilir.
İnsanoğlu çiğ süt emmiş.
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 175 -

Görüş yapılabilmesi için gerekli insan kaynağının

Daniel Levi
bulunması için bir araçtır.
dlevi52@gmail.com
Bu gözle yönetim konusuna bir nebze daha
Sevgili Kardeşlerimiz,
(Atalarımız İzmir’de hep “Keridos Ermanos i Ermanas” derlerdi) girelim. Bana göre bu Türkçe sözcüğün altında
İngilizce birbirinden farklı 3 sözcük saklıdır:
DIYALoG'un son sayılarında Cemaatimiz
Administration, Management ve Gouvernance….
Yönetiminin seçim sisteminden bahsedildi ama hiç
kimse “nasıl bir yönetim” konusunu dile Administration: Rutin (routine) diye tabir edilen
getirmedi. Ben de izniniz ile bu konudan hiçbir talimata, inisiyatife, yasaya bağlı olmaksızın
başlayarak daha sonra açılabileceğimiz ufuklara yapılması gereken mecburi işlerdir. Örneğin okula
açılmak üzere DIYALoG’da paylaşımda öğrenci alınması, fabrikaya hammadde alınması,
bulunmayı umuyorum. siparişlerin sevk edilmesi, çalışanların ücretlerinin
ödenmesi, elektrik su parasının ödenmesi,
Yönetim, bana göre işlerin yapılmasını
temizliğin sağlanması, vergi beyannamesinin
sağlamaktır. Yapacağımız yönetim seçimi ise
yapılması gibi konuları kapsar. Otomatiktirler.
işlerin tamamlanması için gerekli İnsan
Alırsın, satarsın vs… Bu işlemlerde çıkan
Kaynağının (IK – Human Resources)
sorunların çözülmesi de bu kapsam içindedir.
saptanmasından ibarettir. Öncelikle bize bunu
Örnek: Buzdolabı bozulur onarırsın, tapuda sorun
sağlamalıdır. Hangi yöntem ile gelirlerse gelsinler
vardır. Gider düzeltirsiniz. Ödediğiniz vergi
yöneticiler işlerin yapılmasından sorumlu
kayıtlarda görülmemektedir. Kayıtları düzettirmek
olacaklardır. Görevlerinin devamı da buna
üzere gerekli müracaatları yaparsınız vs…
bağlıdır. Amacın bu olduğunu bilmek zorundayız.
Genelde bir kişinin kendi başına çözebildiği
Yöneticinin seçimi, atanması vs… işlerin
işlerdir.
® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 176 -

Management: Tüm iş alanlarında veya takip edilir. Bu kuralların tümüne biz "Yönetim
organizasyonel aktivitelerde belirli amaç ve Sistemi" diyoruz. Yönetim sistemi olmayan
hedeflere ulaşmak için insanları yan yana getiren kurumlarda başarı olmaz, var ise de tesadüfîdir. En
faaliyetlerdir. Süreye yayılmış, asla tek kişi ile kötü sistem ise sistemsizliktir. Management
yapılamayan, çoğu zaman birçok birimin şunları içerir: Planlama – Organizasyon –
beraberce çalışmasını gerektiren, saptanmış bir Uygulama (İnsan Kaynakları + Liderlik) –
hedefi veya amacı olan faaliyet veya faaliyetler Kontrol. Burada Liderlik sözcüğüne dikkat !!!
toplamı söz konusudur. Bu kadar çoklu öğeyi bir Yönetici demiyoruz. Bu konu başka bir yazı
arada tutarak beraberce belirlenmiş amaç ve konusudur. Cemaatimiz bu tip bir yapı oluşturduğu
hedefe götürmek herkesçe bilinen ve kabul edilen için bu sistem ile yönetilmelidir.
bir takım kuralların belirlenmesi, kayıt altına
Gouvernance : (Türkçesi: Yönetişim) Eğer
alınması ve paydaşların bu kuralları bilmesi ve
yapınız multi organizasyonel ve çoklu bir yapı ise
koşulsuz uymaları ile mümkündür. Kurallara
her bir birimin başında bir özerk başkan ve
itirazlar olabilir, zaman içinde değişmesi de
yönetim var ise bunların koordinasyonu ve
gerekebilir ancak gözden geçirme süreci de
aralarındaki hukukun tayini önem kazanır. Yapının
kurallar içinde belirlenmiş olmalıdır. Amaca doğru
Liderlik ve Management’inin önemli bölümünü
ilerler iken zaman zaman seyrin kontrol edilmesi
oluşturur. Beklentilerin oluşturulması, gücün
gerekir, bazen düzeltmeler yapılması da önemlidir.
dağılımı ve performansın doğrulanması gibi
Aktivitenin seyri Amerikalıların AOP (annual
konuları içerir. İstikrarlı yönetim, birleştirici
operational plan) yıllık operasyon planı dedikleri
politikalar, süreçler, karar verme mekanizmaları,
ve bizde ise "bütçe" diye anılan (kanımca bu
yetki ve sorumlulukların belirlenmesi hep bu
önemli belgeyi önemsizleştiren sözcük) belge ile
kapsamdadır. Kısaca Hükümetler (gouvernment)
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 177 -

gibi kurumun "Hüküm Etme" (govern) erkidir. Atasözlerinde Tezatlar

Çoğu zaman özerk birimler arasındaki
anlaşmazlıkların temeli yönetişim bazlı olur.
Sonuçta üst birim, ast birim yönetimi ile birlikte Olmaz olmaz deme, olmaz olmaz!..
hareket edemediği zaman ast birimin yönetimini İş olacağına varır.
üstlenmek zorunda kalır. Bu durum arzu edilen bir
şey değildir. Onun için bu konuyu da hep beraber
Eski dost düşman olmaz.
öğrenerek geliştirmeliyiz.
Güvenme dostuna,
Görüldüğü gibi yönetimin esası bir sistematik saman doldurur postuna.
çerçevesinde bir takım kurallar oluşturmak, onlara
sahip çıkarak bu kuralların bizler arasında ortak
lisan oluşturması ve bunların bizleri amaç ve Harama el uzatılmaz.
hedeflere götüren herkesçe tanınan ve kabul gören Üzümü ye bağını sorma.
yollar haline dönüşmesinden ibaret.
Kurallara koşulsuz uyma, onları koruma, Anasına bak kızını al,
geliştirmek için (asla ben yaptım oldu mantığı ile) kenarına bak bezini al
kendimiz değil, onları değiştirmeye yetkili Beş parmağın beşi birbirine benzemez.
merciler üzerinden değiştirme kurallarını
unutmama dileği ile hepinize hayırlı yazlar Acı patlıcanı kırağı çalmaz.
dilerim. Aramızdan sevgi, birlik, barış ve
Yaşın yanında kuru da yanar.
arkadaşlık eksilmesin.

® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 178 -

İzmir'in Büyük Ravları Rabi-Dr. Yitshak Monyon

- R.Shlomo Levi,R.Yaakov Ben Naim, R.Yisrael Benveniste müridi
1937 öncesi İzmir'in Yetiştirdiği Dünya Yahudiliğine ‐ Doğum ölüm tarihleri konusunda bilgi yok.
Katkıda Bulunmuş Büyük Din Adamları
Soyadına göre Alfabetik
Rabi Shmuel Mekinez Rabi Dayan Gerson Mutal
- Selanik’te doğdu.
- Rabi Haim Benveniste müridi - Rabi Haim Benveniste müridi
- Doğum ölüm tarihleri konusunda bilgi yok.
‐ Doğum ölüm tarihleri konusunda bilgi yok.
Rabi Zerahia Milerea
- Rabi Haim Benveniste müridi Gr. Rabi Behor Isaac Navaro
- Doğum ölüm tarihleri konusunda bilgi yok. - İzmir’de 25 Av 1831’de öldü.
- R. H.I. Algazi, R.R.Eskenazi müridi
‐ Pne Mevin; Yore Dea kitaplarının yazarı
Rabi Azaria Mizrahi
- Rabi Haim Benveniste müridi
- Doğum ölüm tarihleri konusunda bilgi yok. Rabi Moshe Ovadia
- R. Haim Benveniste müridi
‐ Doğum ölüm tarihleri konusunda bilgi yok.
Rabi Abraham Modayi
- R. Abraham Palacci müridi
- Doğum ölüm tarihleri konusunda bilgi yok. Gr. Rabi Abraham b.Haim Palacci
- 1809’da İzmir’de doğdu. 23 Tevet 1899’da öldü.

Rabi Abraham Modayi ‐ Sıkıntılı bir dönemden sonra 7 Ekim 1869’da resmen atandı.
- 3 devlet nişanı verildi.
- Gr. Rabi Moshe Melamed müridi
- Shemo Avraham ve 15 adet kitabın yazarı
‐ Doğum ölüm tarihleri konusunda bilgi yok.
Gr. Rabi Haim Palacci
Gr. Rabi Haim Modayi - 1788’de doğdu; 17 Shvat 1869’da öldü.
- 1788’de bir belge imzaladı. - 1852’de atandı.
‐ Haim le-Olam kitabının yazarı ‐ Lev Haim ve 58 adet kitabın yazarı
- Rabi Abraham Ben Ezra’nın halefi Devam edecek..

® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Ekonomi
R.A. - İzmir
Medyadan Özet
Büyük Resimde İkinci Dip Yok!..
Bugünlerde Avrupa merkezli olarak yaşananların
hiç biri sürpriz değil. 2008-2009 krizinin başrol
oyuncuları Anglo-Sakson (ABD+İngiltere)
finansal piyasaları ve bankacılık sistemi idi. Krizin
ortaya çıkması ile birlikte Anglo-Sakson finans
sistemi çöktü. Sorunlar artan globalizasyon
sayesinde kredi ve ticaret kanalları üzerinden hızla
tüm dünya ekonomisine yayıldı.
ABD finans sistemi tüketicisine kredi veremeyince
tüketim daraldı. Bu da en büyük tüketim pazarına
mal gönderen Asya bölgesini üretemez hale
getirdi. Asya üretemeyince buraya hammadde
gönderen gelişmekte olan ülkeler darbe aldı ve
yine Asya’ya ara mal ve teknoloji ihraç eden Batı
Avrupa, Japonya gibi bölgeler de ihracatlarının
hızla gerilediğini gördüler. Birçok ekonomi eş
zamanlı resesyona girdi. Çok farklı coğrafyada
010 – Temmuz - Ağustos 2010
borçları ve bu borçlar karşılığında oluşturdukları,
ancak atıl hale gelen kapasitelerini doldurabilmek
için gereken alım gücü, kamu sektörü ve merkez
bankaları tarafından üstlenilmiş oldu. Daha farklı
bir deyişle, merkez bankaları ve kamu sektörleri
kaldıracın (borcun) altında ezilmekte özel sektöre
omuz vermek üzere kaldıracın altına girmiş
oldular.
Oyun Planı...
Bu yükün altına giren merkez bankaları ve kamu
otoriteleri, reel sektörlerine ve bankalarına destek
verirlerse zamanla özel sektör yeniden eski gücünü
kazanabilir ve mevcut kaldıracını yeniden
omuzlayabilecek hale gelebilir, o takdirde de kamu
sektörü ve merkez bankaları yavaş yavaş özel
sektöre destek için üstlendikleri kaldıracı yeniden
özel sektöre devrederler diye düşünmek
durumunda kaldılar.
Örneğin, resesyon daha fazla derinleşip
depresyona dönüşmez ve ekonomiler resesyondan
çıkıp yeniden üretmeye başlayabilirlerse, reel
DIYAL o  G - 179 -
farklı sektörlerde reel üretim geriledi.
Tarihin en büyük depresyonunun yaşanacağı
endişeleri giderek artınca otoriteler “ya herro ya
merro” demek ve çok radikal önlemler almak
zorunda kaldılar. Merkez bankaları para
musluklarını sonuna kadar açarak bankalara hem
bol, hem de çok ucuza kredi aktarır hale geldiler.
Hatta finansal sistemi by-pass edip reel sektöre
direkt kredi aktaracak kadar ileri gittiler.
Bankalara verdikleri likidite reel sektöre gidebilsin
diye bankalarını tamir etmeye başladılar. Kendi
başlarına yola devam edebileceklere sermaye
aktarıp güçlendirirken, aynı zamanda zayıfları da
küfelerine atıp yola öyle devam etmeleri için
teşvik verdiler.
Bankalar yeniden kredi verir hale gelene kadar
zamana ihtiyaçları olduğunu ve bu süreçte zaten
sıkıntıya girmiş olan reel sektörün iyice tahrip
olacağını görünce, her ülke kendi çapında reel
sektörlerine destek paketleri açıkladılar.
Ekonomistlerin diliyle para ve bütçe politikaları
radikal şekilde gevşetildi. Böylece özel sektörün
® 
DIYAL o  G - 180 -
sektör yeniden vergi ödeyebilecek duruma gelir ve
kendilerine verilen teşviklere ihtiyaçları kalmaz.
Böylece bütçe açıklarının büyümesi durur ve hatta
geriler. Bankalar da hem hızlanan ekonomik
aktivite sayesinde iş hacimlerini büyütmeye,
merkez bankası destekleri sayesinde gelirlerini
arttırmaya, reel sektördeki iyileşme sayesinde
batık kredilerine daha az provizyon ayırmaya ve
yine batık kredilerdeki azalma sayesinde mevcut
sermaye limitlerinde daha fazla iş yapabilmeye
başlarlar. Bu süreçte devletlerin artan borçlanma
ihtiyaçlarını da daha kolay finanse edebilir hale
gelirler. Böylece kendilerine verilen destekleri kısa
sürede ve kolaylıkla geri ödeyebilirler.
Bu senaryo çerçevesinde “çıkış stratejisi” de
kendiliğinden gerçekleşmiş olur. Yani ne merkez
bankaları ne de kamu otoriteleri ekonomiler
resesyondan çıkmadan ya da bankalar kendi
ayakları üzerinde durmaya başlamadan
politikalarını sıkılaştırmazlar. Çıkışı, otoritelerin
keyfi değil ekonomilerin büyüme dinamiği
belirler. Aksi durum aynı Japonya’nın 1990’ların
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
sonunda yaptığı gibi anlamsız olur; tam
ekonomiler büyümeye başlarken boğazını yeniden
sıkmanın anlamı yoktur.
Hedefe Ulaşıldı mı ?...
Bu senaryonun gerçekleşebilmesi için ilk önce
ekonomilerin resesyondan çıkıp yeniden
büyümeye başlamaları gerekiyordu. Bunun
olmadığı durumda otoritelerin karşısına ciddi bir
sorun çıkacaktı. Çünkü depresyon (ağır resesyon)
düşmanı ile savaşırken neredeyse tüm mermilerini
kullanmışlardı. Zaten sıfırlanan faizleri eksiye
çekmek mümkün değildi. Çift hanelere tırmanan
bütçe açıklarını yine daha da büyütmenin bir
faydası olmayacaktı.
Neyse ki korkulan olmadı ve uçurumun eşiğinden
dönüldü. Genel olarak tüm büyük ekonomiler
2009’un ikinci yarısından itibaren yeniden
büyüyebilmeye başladılar. İngiltere ve Euro para
birimini kullanan 16 ülke biraz geriden geldi ama
hemen hepsinde gözle görülür bir iyileşme oldu.
Benzer şekilde gelişmekte olan ülkelerin liderleri
010 – Temmuz - Ağustos 2010
gerekli adımları attılar. Asya da yine siyasi karar
alma gücünden ve ekonomilerindeki önemli
tasarruf büyüklüğünden ve dinamik yapısından
güç aldı. Örneğin, Çin Komünist Partisi sektörün
yarısını elinde tutan kamu bankalarına kolaylıkla
kredi verdirtebildi.
Sonuçta oyun planı ümit edilen amacına ulaşmış
oldu. Resesyon daha da ağırlaşmadı ve ekonomiler
yeniden büyüyebilmeye başladılar. Yine senaryoya
uygun biçimde banka zararları da yavaş yavaş
azalmaya başladı. IMF, OECD gibi kurumlar hem
banka zarar tahminlerini aşağı yönlü, hem de
ekonomik büyüme tahminlerini yukarı yönlü
revize ettiler. Bu dönemde hisse senedi piyasaları
(Türkiye dahil) zirveler yaptılar. Çünkü
yatırımcılar global ekonominin depresyon
tehlikesini atlatıp resesyondan çıkışını fiyatlara
yansıtmaya başladılar.
Otoriteler, haklı olarak, büyüme başladı diye
hemen desteklerinden vazgeçmedi. Hepsi ölümden
dönen hastanın hala makineye bağlı olarak nefes
aldığını gayet iyi biliyorlardı. Örneğin, yapılan
DIYAL o  G - 181 -
de büyüme hızlarını arttırdılar ya da resesyondan
çıktılar. Bunların arasında Asya’nın açık bir
liderliği söz konusuydu. Çin ve Hindistan bakir iç
piyasalarından, kamu ağırlıklı bankacılık
sisteminin kredi imkanlarından ve cömert devlet
yardımlarından güç alarak büyüme hızlarını kısa
sürede yeniden çift hanelere ya da yakınına
taşıdılar. Rusya ve Brezilya beklendiği üzere
geriden geldiler çünkü bu ülkeler zaten iç
piyasalarından ziyade Asya bölgesine ihracattan
önemli bir destek alarak büyümekteler.
Dikkat edilirse global ekonomi yeniden ABD ve
Asya (Çin) liderliğinde büyümeye başladı. Çünkü
krizde en radikal kararları bu bölgeler aldılar.
ABD, finans sisteminin sorunlarını Avrupa’ya
göre çok daha dürüst bir şekilde ele aldı; örneğin
Avrupa, bankalarının stres testi sonuçlarını
saklarken, ABD hepsini kamuoyuyla paylaştı.
Elbette ABD de krizin şiddeti nedeniyle ilk
başlarda bocaladı ama, Avrupa’dan farklı olarak
tek bir siyasi otorite ve tek bir kamu otoritesi
olmasının yararı ile durumu çabuk kavrayıp
® 
DIYAL o  G - 182 -
hesaplamalara göre kamu destekleri olmasaydı,
ABD ekonomisi 2009’da az da olsa büyümek
yerine %2.7 küçülürken Çin %8.7 büyümek yerine
ancak %1.7 büyüyebilecekti. Benzer şekilde
bankacılık sistemi de hemen kamu desteklerini tam
olarak geri ödeyebilecek duruma gelemediler.
İhtiyati amaçla destek alanlar ödediler ama
gerçekten sıkıntılı olanların daha zamana ihtiyacı
olduğu çok açıktı. ABD ve Fransa diğerlerine göre
biraz daha çabuk ayağa kalkarken, Almanya ve
İngiltere bugün dahi kamu destekleri ile iş
yapmaya devam ediyorlar.
Oyun Planının Riskleri...
Bu senaryonun iki önemli riski vardı. Birincisi,
gevşek para politikasının getirdiği enflasyon riski
idi. Merkez bankaları bu konuda kriz sonrasında
ekonomilerin hala ciddi bir atıl kapasite ile
çalıştıklarını ve bu açık kapanana kadar da talep
tarafından enflasyon baskısı olmayacağını
düşünerek rahat hareket ettiler. Bu bağlamda haklı
da çıktılar. ABD’de ve Euro-16 bölgesindeki
referans çekirdek enflasyon göstergeleri artmak bir
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
yana gerilemeye başladı. Ama bundan daha
önemlisi, merkez bankalarının yıllardır çok emek
vererek bir yere getirdikleri enflasyonla savaştaki
itibarlarını kaybetmeleri tehlikesiydi. Enflasyon
gerçekten artmıyor olabilirdi ama, piyasalar
merkez bankalarının enflasyonla savaşta eskisi
kadar kararlı olamayacaklarını ve ekonomilerin
kırılganlığını düşünerek gerektiğinde para
politikalarını sıkılaştıramayacaklarını düşünmeye
başlayabilirlerdi. Diğer bir deyişle, belki enflasyon
mevcut durumda sorun olmayabilirdi ama
beklentiler bozulabilir ve gelecekteki enflasyon
rakamlarına yansıyabilirdi. Bu doğrultuda merkez
bankacılığında sözü geçen isimler, son günlerde
artan dozajda uyarılar yapmaya başladılar. Hatta
en tutucu merkez bankalarından biri olan Avrupa
Merkez Bankası bu güvene gerçekten zarar
verecek çok önemli politika hataları yaptı ve
güven sağlayacağım derken tam tersine kendi
ayağına kurşun sıkar hale geldi.
Krizin tam başında faiz arttırması ama hemen
peşinden hızla indirmek zorunda kalması, ikinci
010 – Temmuz - Ağustos 2010
senedi, emtia gibi) varlık fiyatlarında görülmeye
başlanabilir, çünkü likidite buralara kayar. Bir süre
sonra bu piyasalarda yeni balonlar oluşabilir.
Balonlar bir süre sonra (3-5 yıl) iyice şişerek çok
daha büyük krizlerin yaşanmasına neden olabilir.
Ekonomilerin büyüme dinamiğini bozmayacağım
diye politikaları sıkılaştırmak istemeyen otoriteler
bunu karşıdan mı seyredecekler? Hayır. Para ve
bütçe politikaları belki uzun süre gevşek gidecek
ama bunun üretim yerine finansal piyasalara büyük
kaldıraçlar üzerinden akmasını engellemek için
finansal piyasalar ve bankacılık sistemlerinde
regülasyonun dozu arttırılacak. Zaten bunlar krizin
etkisiyle çok popüler hale gelen tedbirler olduğu
için kamuoyu desteği de arkasında olacak.
Bankalar risk iştahlarını arttırmak yerine,
devletlerinin finansmanlarına çok daha fazla
kaynak ayırmak zorunda bırakılacaklar. Özetle,
enflasyonun varlık fiyatlarına kayması ve yeni
balonların ortaya çıkması bankaların risk iştahı
dizginlenerek engellenecek.
İkinci ve Asıl Önemli Risk...
DIYAL o  G - 183 -
piyasada devlet tahvilleri almayacağım derken
politikacılardan emir gelince almaya başlaması,
açık ve net ortada olduğu halde Yunanistan’ın borç
yeniden yapılandırma ihtiyacını ısrarla inkar
etmesi, hiç bir ülkeye fonlamada ayrıcalık
yapmayacağım derken ratingi düşen Yunanistan
devlet tahvillerini teminat olarak kabul etmek
zorunda kalması gibi acemi merkez bankacıların
yapmayacağı hataları yaptı. Merkez bankacılığının
geleceği açısından hiç de iyi olmadı.
Ama güzel olan, bu çerçevede henüz enflasyon
beklentilerine yansıyan bir şey olmaması. Ne
enflasyona endeksli tahvil getirileri ne de uzun
vadeli faizler henüz ciddi artışlar sergilemiyorlar.
Ama bu konuda jürinin henüz tam kararını
vermediğini ve her an karşımıza çıkacağını
düşünerek hareket etmek gerekir. Eğer atıl
kapasite, global verimlilik artışı ve rekabetçi
Renminbi üzerinden tüm dünyaya enflasyonu
düşürücü baskı yapan Çin’in düşük üretim
maliyetleri gibi sebeplerle mal fiyatlarında bir artış
olmayacaksa, enflasyon (gayrımenkul, hisse
® 
DIYAL o  G - 184 -
Oyun planının ikinci önemli riski ise iflas riski idi.
Acaba özel sektöre destek vermek için kaldıracın
(borç yükünün) altına giren kamu sektörü bu yükü
yeniden özel sektöre devredene kadar
dayanabilecek miydi? Bu süreçte oyun planı
sonuçlarını verene kadar özel sektörün yaşadığı
sıkıntıları kamu sektörleri (devletler) yaşamaya
başlar mıydı?
Bu risk açısından bakıldığında ekonomileri daha
sorunlu ve farklı yapısal sıkıntıları nedeniyle oyun
planının sonuçları daha geç alınabilecek ya da hiç
alınamayacak ülkeler ya da ülke grupları gerçekten
ciddi sorunlar yaşayabilirlerdi. Korkulduğu gibi
Asya ve Kuzey Amerika ekonomilerinin altına
girdikleri yükü bir süre taşıyacak ve bu süreçte de
ekonomilerini ayağa kaldırabilecek kası, gücü
vardı ama Avrupa’nın yoktu. Bu nedenle
Avrupa’yı çok zor günlerin beklediği tahmin
ediliyordu.
Bu endişelere uygun olarak, Avrupa ülkeleri, ABD
ya da Asya gibi tek bir devlet ve tek bir kamusal
otorite olamadıkları, geçmişten gelen yapısal
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
sıkıntılarını sürekli ve ısrarla gözardı ettikleri ve
belki de en önemlisi Euro’nun makyajı altında
rating şirketlerinin bu doğrultuda uyarı
yapmamaları ve bu sorunları gidermeye mecbur
bırakmamaları nedeniyle, bu kaldıracı kaldırmakta
gerçekten zorlanmaya başladılar. Yunanistan,
Portekiz, Macaristan ve son günlerde hiç
haketmese de İspanya’nın yaşadıkları bunlardı.
Yunanistan 5 yıl önceki Yunanistan'dı aslında.
Ama rating şirketleri yeni uyandılar, ya da
zamanında uyanmak işlerine gelmedi. 5 yıl önce
Yunanistan’ın ratingi düşürülmezken rating
şirketlerine dil uzatmayan Euro bölgesi otoriteleri
ratingler düşmeye başlayınca sistemin oligopol
yapısına itiraz etmeye ve önlem almaya başladılar.
Yunanistan’ı Euro dışına çıkartarak kangren kolu
kesip vücudu kurtarmaktansa kangren olmuş kolla
yaşama yoluna gidildi. Kol keserek durum
kurtarılabilecekken şimdi belki Yunanistan da
yetmeyecek, bir kaç ülke daha borcunu yeniden
yapılandırmak zorunda kalacak.
Tüm bunların sonuçları Euro’nun değer kayıpları
010 – Temmuz - Ağustos 2010
ve ekonomilerinin kendi ayakları üzerinde
durabilmesini beklerken Avrupa ülkeleri bir anda
panik yaparak arka arkaya özellikle bütçe
politikalarında çok şiddetli tasarruflar açıklamaya
başladılar. Yunanistan’ın 24 milyar €’luk paketinin
yanında, İtalya da 24, İspanya 15, Portekiz 2.1,
İngiltere 5.7, İrlanda 10 milyar € gibi yüksek
tasarruf tedbirleri açıkladılar. Danimarka,
Romanya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve İsveç
gibi gündemde olmayanlar da tedbirler aldılar.
Hatta Almanya gibi bütçesi an az sorunlu olan bir
ekonomi bile diğerlerine örnek olmak için 10
milyar €’luk bir tasarruf paketi açıkladı. Hatta
Alman maliye bakanı Schauble işi bundan sonra
her üye ülkenin bütçelerini kendi meclislerinden
önce Avrupa komisyonundan geçirme şartını öne
sürecek kadar ileri götürdü.
Avrupa Global Büyümeyi Durdurmayacak,
Yavaşlatacak !...
Öncelikle Avrupa’da yaşananlardan bağımsız
olarak dünyanın gayet istikrarlı bir şekilde krizden
çıkmakta olduğunu ve büyümeyi hızlandırdığı
DIYAL o  G - 185 -
ile ortaya çıkıyor. Durumu kurtarmaya çalışmak
için de hala akılları başa alıp dişe dokunur şeyler
yapmak yerine “Euro 10 yıllık trendine uygun
seviyelerde, sorun yok” gibi komik demeçler
veriliyor, açığa satış yasağı genişletiliyor, kendi
ratinglerini kendileri ölçmek için yeni yapılar
kuruluyor vs...
Piyasaların Korkusu...
Atılan radikal adımların sonuç verdiğini ve dünya
ekonomisinin depresyon tehlikesini atlatıp
resesyondan çıktığını gören piyasalar Avrupa’daki
beceriksizliklerden haklı olarak ürktü. Piyasalar
bunun Avrupa’daki parasal birlikteliğin politik ve
mali birliktelikle desteklenememiş olması
nedeniyle ortaya çıktığını, bunun finansal bir
hıçkırık ya da krizin artçı bir şoku değil yapısal bir
sorun olduğunu görmeye başladılar.
Bu endişeler kısa sürede bunun global ekonomik
büyümeyi yeniden baskı altına alacak hale
gelebileceği korkusuna dönüştü. Çünkü ABD ve
Asya hala çıkış stratejilerinde hiç acele etmezken
® 
DIYAL o  G - 186 -
tespitine dikkat etmek gerekiyor. Hatta bu global
iyileşme eskisine göre çok daha dengeli bir şekilde
gelişiyor. Çin liderliğinde ihracatçı gelişmekte
olan ülkeler üretimlerinin giderek daha büyük
kısmını içerde tüketiyorlar. Aynı zamanda
ABD’nin ihracatı da güçlenen Dolar’a rağmen
yükseliyor. İlk defa 2009 yılında ABD’nin
gelişmekte olan ülkelere yaptığı ihracat, gelişmiş
ülkelere yaptığı ihracatın önüne geçti (%52).
Özetle, global büyüme hem istikrarlı hem de daha
dengeli bir şekilde artıyor.
Eğer Avrupa ABD ve/veya Asya için çok önemli
bir tüketim bölgesi değilse, güven sorunu dışında
global büyümeyi çok olumsuz etkilememesi
gerekir. Gerçekten de Asya ülkelerinin Euro
bölgesine olan ihracatının toplam ihracat içinde
payı sadece %13. Benzer şekilde Avrupa’nın
ihracatçı ekonomilerinden rekabetçi Euro’nun
verdiği coşkuyla iyi haberler geliyor. Almanya’nın
satın alma endeksleri, işsizlik rakamları ekonomik
aktivitenin giderek canlandığını gösteriyor.
Diğer bir deyişle, şimdilik Avrupa dünyanın hızını
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
kesmektense gerçekten de dünyadaki olumlu
gidişattan nemalanıyor. Çok büyük hatalar
yapmazlarsa da bu devam edecek. Uzman
görüşlere göre, Avrupa global büyümenin önünde
önemli bir engel olmayacak. Sadece global
büyümeye katkı yapamayacak. Avrupa’da
ekonomik büyüme uzun süre Kuzey Amerika,
Asya ve diğer gelişmekte olan ülkelerin gerisinde
kalacak. Bu sürenin uzunluğu kendi içinde gitmek
zorunda kalacağı yeniden yapılanmanın ne kadar
şiddetli ve önden yüklemeli olduğuna göre
değişecek.
Avrupa’nın sorunları dünyadan ziyade kendi
içinde sıkıntı yaratacak. Bazı küçük ve borçlarını
iç tasarruflar yerine yurtdışından finanse eden
ülkeler eninde sonunda borçlarının vadesini
uzatacak ve bir kısmını traşlayacaklar. Avrupa
içinde güç dengeleri değişecek. Elbette
Türkiye’deki karar alıcıların da (hem kamu hem
özel) ülkenin en büyük ihracat pazarı
konumundaki Avrupa’da yaşanacakları karşıdan
seyretmeyip bu süreçte büyük zarar görmemek için
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Kadınlarla İlgili Deyişler
İyi bir kadın erkeği etkiler,
Zeki bir kadın onda ilgi uyandırır,
Güzel bir kadın büyüler,
Anlayışlı bir kadın ise ona sahip olur.
Helen Rowland
Kadın kendi başına ne gül,
ne goncadır, ne de diken.
Koklamasını bilirsen gül,
tutmasını bilmezsen diken olur.
Refik Halid Karay
Kadın, insanın gölgesi gibidir,
Kovalarsanız kaçar,
Kaçarsanız kovalar.
Chamfort
Kadınların gözleri keskin,
Zekaları uyanık,
Düşünceleri vesveseli olur.
Guy de Maupassant
DIYAL o  G - 187 -
mümkün olduğunca gerekli (malum) tedbirleri
almaları gerekiyor.
Bu yeniden yapılanmanın şiddetine göre Avrupa
yeniden önemli ve çok daha sağlıklı bir ekonomik
ve bölgesel güç haline gelecek. Örneğin,
bugünlerde başlattığı kararlılığı sürdürebilirse
İspanya bankacılığı aynı Türk bankacılığı gibi
bugünkü krizden ciddi şekilde güçlenerek çıkacak
ve bölgesel anlamda dünyada söz sahibi olacak.
Borçlarını makul seviyeye indirebilir ve rekabet
avantajı kazanabilirse çevre ülkeler yeniden
bölgenin tüketim ve üretim motoru haline
gelebilecekler. Bu süreç finansal piyasalarda
fırtınalı günler ve dönem dönem panik satışlar
yaratmadan olmayacak.
Bu nedenle öyle günlerde gereken sabrı gösterip
soğukkanlı davranarak büyük resmi kaybetmemek,
otomobili dikiz aynasına bakarak değil ileri
bakarak kullanmaya devam etmek gerekir.
® 
DIYAL o  G - 188 -
Kadınlar sevmedikleri adama
hiç acımazlar.
Alexandre Dumas
Bir kadın ya sever,
ya da nefret eder,
ortası yoktur.
Pubillius Syrus
Kadın öyle bir konudur ki,
Ne kadar incelersen incele,
Her zaman yepyenidir.
Tolstoy
Bir uygarlığın seviyesini ölçmek isterseniz,
Derhal kadının hayat şartlarına bakın.
Stuart Mill
Krallar gibi kadınlar da,
kendileri için yapılan her şeyin,
esasen bir borç teşkil ettiğine inanırlar.
Balzac
Kadınla müziğin yaşı olmaz.
Oliver Goldsmith
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 189 -

şaşırdınız değil mi. Neden ihtiyaç size anlatmaya

Çocuklar çalışayım. Bakın bir düşünün, kardeşinize karşı
Pörtlek neler hissedersiniz ? Sevgi, koruma, şefkat... ve
bunlarla beraber öfke, kıskançlık, sinir olma
durumu... Hem en iyi duygular hem de en kötüleri
Merhaba Sevgili Çocuklar,
bir arada, yanyana... Bunu biliriz ve yaşarız.
Çünkü hepimiz insanız. Hepimizde hem iyi hem
Yine yeni bir sayıda beraberiz. Yaz geldi!..
de kötü diye tanımladığımız bu duygular
Eminim hepinizin omuzlarından büyük bir yük
yanyanadır. Sadece kardeşimize karşı hissettiğimiz
kalkmıştır. Şimdi dinlenme ve eğlenme zamanı.
kötü duygular için çok endişelenmeyiz, çünkü aynı
Bütün kış çalıştınız, hadi bakalım yazı iyi
derecede hissettiğimiz iyi duygularımız da vardır.
değerlendirin, iyice dinlenin ve kışa güç toplayın.
Hepinizi bir okul yılını daha tamamladığınız için
Toramız bize hayatı en iyi şekilde yaşayabilmemiz
öpüyor, kucaklıyor ve tebrik ediyorum.
için verilmiş bir kullanma kılavuzudur. Oradaki
hikayeleri bir hatırlamaya çalışın. Kusursuz bir
Bu sayımızda sizlere “kardeşlik ve kardeş
karakter bulamazsınız. En önemli liderler, örneğin
sevgisi”nden bahsetmek istiyorum. Kardeş olma
Yaakov, Yosef hatta Moşe bile duygu
veya kardeş sevgisi çok özeldir. Hepinizin kardeşi
dünyalarında sorunlar yaşar, çünkü gerçek hayatta
olmadığını biliyorum!. Bununla beraber kardeşi
böyledir. İnsan olan bizlerde her duygu vardır;
olmayan arkadaşlarınızın da bu özel duyguyu
önemli olan hangi taraftaki duygularımızı
hissedeceği bir yakın arkadaşı ya da akrabası
besleyeceğimizdir. İşte kardeşlik sevgisi bize iyi
olduğunu gözlemledim. Bu sevgi aslında bir
diye tanımladığımız duyguları beslememize
ihtiyaçtır çünkü, çocuklarım. Evet ihtiyaç,
® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 190 -

yardımcı olur. Daha kolay affeder daha kolay Fıkra

severiz. Küçümsenecek birşey değildir bu
çocuklarım, inanın bana. Yetişkinler arasında
birbirini affedemeyen insanlar yüzünden kavgalar,
Şeftali ve Kayısı
kırgınlıklar ve hatta savaşlar yaşanır. Halbuki
hepimiz daha küçük yaşlarımızdayken, sizler
Bir şirkette şef olarak çalışmakta olan biri vardır.
kadarken kerdeşlik sevgisini tanıyarak, yaşayarak
Şefin adı Tali'dir. Arkadaşları onu şef Tali bey
büyüdük. İnsan ilişkilerini ilk kardeşlik sayesinde
diye çağırırlar.
öğreniriz, fakat büyürken, yolda bir yerde,
unutuveririz maalesef ve çatışmalar başlar. Ve siz
Bir gün şef Tali bey işe gelmez ve arkadaşları onu
çocuklarım, tavsiyeme kulak verin. Bu sevgiyi hiç
merak edip evine telefon ederler. Şef Tali beyin
unutmayın ne olur, hep hatırlayın hatta insanlığı
karısı "r" harflerini söyleyememektedir.
çok farklı bir boyuta taşıyın ki dünya daha mutlu
bir yer olsun. Sizleri çok seviyorum.
Şef Tali beyin arkadaşları:
Haydi koşun şimdi.. Kardeşleri olanlar
kardeşlerine, dostları olan dostlarına kocaman bir - Biz şef Tali bey ile görüşecektik, derler.
kucak versin ve teşekkür etsin. Birbirimize ne
kadar çok şey öğretiyoruz aslında... Karısı :
- Buyyun.. Ben kayısıyım der.
Sevgiyle kalın.

® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
 Bizim Kürsü  etkileyen, yaşamın anlamını böylesine kavradığım
Gila Kalomiti Benhabib
gilakalomiti@hotmail.com
Tikun Shavouot'ta Ortaköy Sinagogunda
yapılan konuşma metnidir.
Keriat Şema
Merhaba,
Ben Gila Kalomiti Benhabib. Bugün sizlere
Yahudilik öğreniminin başında olan bir öğrenci
olarak Keriat Şema'nın önemini anlatmak
istiyorum. Ancak öncelikle şunu söylemek isterim;
ben ailemin bana verdiği Yahudilik eğitimi
dışında, ilk defa geçtiğimiz Roşaşana'da sevgili
arkadaşım Rivka Mazliah'ın bana 5 Tora kitabını
hediye etmesi ve anlattığı gerçek bir hikayeden
derinden etkilenerek Tora öğrenmeye karar
verdim. Ertesi sabah Rabbi Naftali Haleva'yı
aradım ve grup olarak Tora dersi almaya başladık.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Beni etkileyen o gerçek hikayeyi sizlerle
paylaşmak istiyorum.
İsrail'de bir kadın genç yaşta kocasını kaybeder ve
küçük kızı ile hayata tutunmaya çalışır. Öyle
fakirler ki, yiyecek için paraları dahi yok. Bir
Cuma sabahı bu genç kadın yakınlardaki bir
manava giderek utana sıkıla manavda arkalarda
kalmış çürümek üzere olan meyve ve sebzeleri
kendisine verip veremeyeceğini sorar. Hiç parası
olmadığını da ifade eder. Manav gülümseyerek bir
dakika beklemesini söyler. Dönüşte kolları
paketlerle doludur. Paketlerin içinde dükkanın en
taze meyve ve sebzelerinin olduğunu görür. Kadın
şaşkınlık içindedir. Biraz muhçubiyet ve büyük bir
mutlulukla adama çok minnettar olduğunu belirtir.
Manav, bundan sonra her cuma sabahı kendisine
gelip haftalık meyve ve sebze ihtiyacını
kendisinden karşılamasını söyler.
Yıllar geçer. Kadın her Cuma sabahı bu manavdan
yiyeceklerini temin eder. Hatta zaman zaman
DIYAL o  G - 191 -
36 yıllık yaşamım boyunca beni bu denli derinden
bir dönem yaşamamıştım. Babam Tefilin takıp
sabah akşam Şema okumasına ve rahmetli
büyükbabamın Şabat sofrasında Kiduş okuyarak
büyümeme rağmen ben inancı kuvvetli, ancak
Yahudiliği tam olarak bilmeyen bir kişiydim.
Ancak şimdilerde öğrenmeye çalışıyorum. Bu
nedenle bir hatam olursa öncelikle Tanrım beni
affetsin ve lütfen sizler de kusuruma bakmayın.
O hikaye ile birlikte sanki bir şeyleri farkettim.
Yaşamımız boyunca sürekli olarak hedeflere
koşuyoruz. Daha iyi bir ev, daha lüks bir araba,
daha yüksek bir mevki, daha güzel olma, daha
zayıf olma ve benzeri birçok fiziksel veya maddi
boyutta hedeflerimiz var. Bunlar güzel olabilir
ancak bu arada ruhumuzu da yeterince besliyor
muyuz? Ya da bu dünyada neden var
olduğumuzun farkında mıyız? Yahudilik gibi ağır,
bir o kadar da kutsal bir görevi üstlendiğimizin
farkında mıyız?
® 
DIYAL o  G - 192 -
manav kadına zarf içinde para verir ve kadın bu
yardımlar sayesinde kızını üniversitede okutabilir.
Yıllar geçer, kızı büyür ve evlenir. Ancak damat
bu değirmenin suyunun nereden geldiğini merak
eder. Kız kocasına herşeyi açık yüreklilikle anlatır.
Ancak damat bundan rahatsız olmuştur. Karısına
annesinin artık o manavdan hiçbir yardım almasını
istemediğini söyler. Kendisi onlara bakabilecek
durumdadır. Kadın o cuma günü manava yılların
minnettarlığı ile teşekkür etmeye, artık onlara
bakabilecek bir damadının olduğunu söylemeye ve
manavdan aldığı yardıma artık ihtiyaçları
kalmadığını söylemeye gider. Manav da kabul
eder. Ertesi Cuma günü, yılların alışkanlığı ile
manava hatırını sormak için gittiğinde, manavın
kepenklerinin kapalı olduğunu görüp şaşırır.
Yandaki esnafa ne olduğunu sorar. Esnaf, geçen
hafta adamın mafya tarafından öldürüldüğünü
söyler. Kadın çok şaşırır. Nasıl olur da bu kadar iyi
bir insanın mafya ile bir alıp veremediği olabilir
diye mırıldanırken, yandaki esnaf "Siz bu manavın
kim olduğunu bilmiyordunuz herhalde. O,
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
karanlık işleri olan, bu manav dükkanını sadece
bir paravan olarak kullanan bir kişiydi. Yeraltı
dünyasından biriydi" der.
İşte bu hikaye beni çok etkiledi. Burada sadece
mitsvalardan bir tanesi olan "Tsadaka"nın gücünü
görüyoruz. Tsadaka ölümden bile koruyor.
Tsadaka verdiği sürece Tanrı böyle bir adamın bile
canını korumuştur. Tsadaka vermesinin
kesilmesiyle birlikte ise onu koruyacak herhalde
başka mitsvası kalmamıştır. Mitsvaların değerini
bilip öğrenmek, bize verilen eşsiz Tora'nın tadını
almak için "öğrenmek" gerekiyordu, ben de bunu
yapmak istedim.
Ben size bu akşam "Keriat Şema"nın
Yahudilikteki önemini anlatmak istiyorum.
Bir Yahudinin yaşamının en anlamlı anları,
"Şema" ile bütünleştiği anlardır. Her sabah ve
akşam bizler gözlerimizi kapatır ve "Şema"
okuruz. Aşem tek Tanrımızdır. Tora okumaya
hazırlandığımızda, yeni bir güne başladığımızda,
010 – Temmuz - Ağustos 2010
habersizdir. Bu korkunç idam şekline karar veren
Romalı komutan Turnus Rufus, hayretler içinde
"Senin hislerin mi ölü, nasıl olur da bu işkence
sırasında gülebilirsin?" diye sormuş Rabi
Akiva'ya. Ölümle burun buruna olan Rabbi Akiva
"Ömrüm boyunca Tora'nın sözlerine konsantre
oldum. Şema, Tanrı'nın hakimiyetini ve
emirlerini tüm ruhumuzla, canımızla kabul
ettiğimiz kutsal sözlerden ibaret, Tanrı canımızı
alırken bile. Hep düşünmüşümdür, Tanrı'ya bu
seviyede hizmet edebilecek bir düzeye gelebilecek
miyim diye. Tam da şimdi Tanrı bana bu şansı
verdi. Onu neşeyle kucaklamayayım mı?" der ve
ölmeden önceki son sözlerini söyler :
Şema İsrael Ad… Eloenu Ad…. Ehad
ve o anda gaipten bir ses duyulur. "Ruhun seni
terkederken Tanrı'nın eşsiziliğini, tekliğini, mutlak
hakimiyetini vurguladığın için takdire değersin
Rabbi Akiva. Övgüye değersin çünkü gelecek
yaşamın kapısından girmeye hazırsın"
DIYAL o  G - 193 -
bilinmeyen karanlık bir geceye gözlerimizi
kapatmadan önce, Yom Kipur'un doruğunda ve
son olarak fiziksel yaşamımızın sona yaklaşıp
ruhun bedeni terketmeye hazırlandığı anda hep
"Şema" ile bütünleşir o kutsal sözlere sığınırız.
Mezuza'daki Şema evi kutsar. Tefillin'deki Şema
ise aklı ve gücü kutsar ve Tanrının kendisi
Tanrının tekliğini Şema ile ifade ettiğimiz için
Bene İsrael'e teşekkür eder.
Talmud'ta anlatılan en dokunaklı öykülerden biri
Rabbi Akiva'nın son günlerinde geçmektedir.
Romalıların Tora öğrenimini yasakladığı dönemde
yaşayan bilge Rabbi Akiva, Tora öğrenimi
vermeye devam ettiği için tutuklanmış halkın
önünde işkence edilerek vücut derisi yüzülerek
ölüme yollanmıştır. Fakat bu korkunç infaz
sırasında ilginç bir olay gerçekleşmiştir. Rabbi
Akiva işkence sırasında Şema'yı yüzünde bir
gülümseme ifadesi ile okuyarak "Tanrı'nın
hakimiyetini" görenleri hayrete düşürecek şekilde
neşeyle tekrar etmiştir. Sanki o korkunç acıdan
® 
DIYAL o  G - 194 -
Peki neden her gün, sabah ve akşam Tanrı'nın
tekliğini vurgulamamız gerekir?
Tanrı'nın tekliğinin iki yönü vardır.
1) Başka hiçbir şey onunla karşılaştırılamaz.
2) Hiçbir şey ondan bağımsız var olamaz.
Tanrı'nın tekliğini vurgularken, başka bir Tanrı'nın
varolmadığını vurgulamıyoruz sadece, aynı
zamanda hiçbir şeyin onunla
karşılaştırılmayacağını da vurguluyoruz. Tanrı
sadece hakim olan değil, "Kral" olmak istiyor.
Tanrı'ya inanmamız bunun için yeterli değil.
Çünkü inansak da varlığını inkar etsek de bu onu
güçlendirmiyor ya da zayıflatmıyor. Tanrı bizden
bundan daha fazlasını istiyor. Onu "Kral" olarak
ilan etmemizi istiyor. Yahudilikte diktatör ve kral
arasında büyük bir fark vardır. Despot,
hoşgörülsün ya da hoşgörülmesin isteklerini
empoze eder. Fakat Kral bu rütbeyi saygıyla ve
yönetilenin arzusuyla alır. Aksi takdirde gücü ne
olursa olsun diktatör olur. İşte bu bağlamda Tanrı
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
bizim sahibimiz olmak yerine kralımız olmak
istiyor. Aynı baba çocuk ilişkisi gibi. Nasıl bir
çocuk babasından çekinir, babasının kurallarına
uyar ama onu tüm canıyla sever ya, Tanrı da
ilişkimizin baba oğul ilişkisi gibi olmasını istiyor.
Biz dualarımızda Tanrı'ya "Kralımız-Babamız"
şeklinde sesleniyoruz. Bunun da olması için onun
hükümranlığını kabul etmemiz gerekiyor.
İşte bu noktada bizler de Şema okuyarak Tanrı'nın
yüce hükümranlığını kabul ederiz. Tanrı'yı
bildiğimizi beyan eder ve ona olan inancımızı
haykırırız. Tanrı'yı Kralımız olarak isteyerek ve
mutlulukla kabul ettiğimizi ve ona hizmet etmeye
hazır olduğumuzu vurgularız ve sonuç olarak onun
evrendeki amacına ulaşması için aracılık etmiş
oluruz.
Tanrı sevgisi nasıl olur da empoze edilebilir diye
düşünebiliriz. Çünkü sevgi insanın kontrol
edebildiği bir duygu değildir. Tanrı sevgisine,
üzerinde çalışarak, okuyarak, yaradılışın
010 – Temmuz - Ağustos 2010
yazılı Tora'nın yanısıra sözlü Tora'yı vererek
Tora'nın yaşayan, sürekli üzerinde konuşulan ve
düşünülen bir yaşam kılavuzu olmasını istemiştir.
Şema'da tefilin, mezuza, tsitsit gibi çok önemli
Yahudilik simgelerine değinilmiş olup bunların
yaşamımızın merkezinde olması gerektiği
vurgulanmıştır. Bu simgelerin hepsi bize sürekli
olarak atalarımızın Tanrı ile yaptığı anlaşmayı
hatırlatan öğelerdir. Biz Yahudilere bu dünya
üzerindeki görevlerimizi hatırlatır.
Tefilin, Tanrı'nın hizmetkarları olduğumuzu
gösteren çok önemli bir simge olup biz Yahudiler
tefilin takarak görevlerimizi hatırlar ve
diğerlerinden ayrılırız. Tefilin aklımız ve
kalbimizle Tanrı'ya bağlılığımız ifade eder.
Mezuza, insana ait olan herşeyin aslında Tanrı'ya
ait olduğunu ve insanın mal varlığının kişiye Tanrı
tarafından bahşedildiğini işaret eden, kutsal ve
gizemli bir gücü olan önemli bir simgemizdir.
İnsanın en önemli sahip olduğu mal varlığı evi
DIYAL o  G - 195 -
mükemmelliğini düşünerek, Tanrı'nın
büyüklüğünü yer ve zamanla sınırsızlığını
düşünerek, her yaradılanın mükemmelliğini
kavrayarak ulaşabiliriz. Buna ulaşmak özveri ister.
Nasıl hayatımızı kazanmak için her gün çabalıyor,
iş hayatında binbir türlü zorlukla karşılaşıp
amacımıza ulaşmak için çalışıyorsak, Tanrı
sevgisine ulaşmak için de çalışmak gerekiyor.
Rashi'ye göre Şema'da geçen şu satırları
uygulayarak Tanrı sevgisine ulaşabiliriz "Bugün
size verdiğim buyrukları aklınızda tutun,
çocuklarınıza benimsetin. Evinizde otururken,
yolda yürürken, yatarken, kalkarken, onlardan
bahsedin."
Kısaca Tanrı bilincine varmamızın yanısıra,
Tanrı'nın emirlerini çocuklarımıza öğretmemiz
gereği Şema'da iki kez tekrarlanarak
vurgulanmaktadır. Tanrının sevgisine ulaşabilmek
için Tora öğrenimi sürekli devam etmeli ve
unutulmamalıdır. Hafızayı canlı tutmanın en iyi
yolu sözel anlatımdır. Bunun için Tanrı bizlere
® 
DIYAL o  G - 196 -
olduğuna göre, evlerimizin kapılarındaki mezuza o
kapıdan her geçtiğimizde bize Tanrı'yı hatırlatır ve
bize bahşettiği herşey için şükretmemize vesile
olur. Kabalistik literatüre göre satanı evden ve
evde yaşayanlardan uzaklaştıran mezuzadaki
kutsal kelimelerin mistik koruyucu gücü vardır.
Ayrıca dünyadaki görevlerimizden birinin de
ışığımızı yaymak olduğu düşünüldüğünde,
evlerimizin dış kapılarına mezuza takarak o evde
oturan insanların Tanrı'ya mutlak bağlılığını ve
Tanrı tekliğini tüm dünyaya ilan etmiş oluyor ve
bir nevi ışığımızı yaymış oluyoruz.
Tsitsit de aynı mezuza ve tefilin gibi bize
mitsvalarımızı hatırlatan sembollerden biridir. Son
olarak Şema'yı dünya tarihinin en büyük mucizesi
Mısır çıkışını hatırlayarak bitiriyoruz. Mısır
çıkışını ve yaşanılanları, hiçbir Yahudi hiçbir
zaman unutmamalıdır. Çünkü bir ulus haline
gelmemiz ve Tora'yı almamız Mısır çıkışı ile
başlamaktadır. Tanrı hiçbir ulus için böylesine bir
mucize gerçekleştirmemiştir. Yahudiliğin önemini
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
ve sorumluluğunu ancak Mısır çıkışını sürekli
hatırlayarak kavrayabiliriz.
Tanrı'yı sevmek ve mitsvaları yerine getirmek,
elde edilecek ödüller için olmamalıdır. Ödüller
doğal bir sonuç olarak gelecektir. Şema'da bu
ödülden de bahsedilmekte olup Tanrıya hizmet
eden Bene İsrael'in birçok ödülü hakedeceğinden
bahsediyor. İlk olarak yağmuru zamanında
yağdıracağını belirtiyor. Bana göre yağmur diğer
tüm ödüllerin anasıdır. Eğer yağmur zamanında
yağarsa toprak bereketli olur ve Bene İsrael
bundan faydalanır. Ancak ödüllerin yanısıra Tora
yolundan ayrıldığımız takdirde vereceği
cezalardan da bahsedildiğini de unutmamalıyız.
Burada Tanrı bireylere konuşmamakta tüm Bene
İsrael'e seslenmektedir. Bundan anlamamız
gereken, Bene İsrael olarak hepimizin bir çarkın
dişlileri olduğumuz ve her dişlinin doğru çalışması
gerektiğidir. Tek yürek olmak, tek amaca
yoğunlaşmak gerekir ki Tanrı bize bu ödülleri
versin.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
insanoğlu Tanrı'nın suretinde yaratıldıysak yüce
Tanrı bizim sayısız günahımızı bağışlıyor, bize
Teşuva şansı veriyorsa, bizim de arkadaşımızı
bağışlamamız gerekir. Ayrıca bu dua ile bilmeden
ya da bilerek yaptığımız hatalarımız için de af
diliyoruz.
SONUÇ OLARAK:
Ben Yahudi bir anne olarak duygularımı şöyle
aktarmak istiyorum. Bizler çocuklarımızı daha
donanımlı bireyler olmaları için en iyi okullara
göndermeye çalışıyoruz, hatta bu okullara
göndermek için bütçemizi zorluyoruz. "Yahudilik
eğitimi" tüm bunlarla birlikte çocuklarımızın
benliğini öğrenmeleri, daha vicdanlı, yürekleri
sevgi dolu, görevlerini bilen bireyler olarak
yetişmeleri için onlara vermemiz gereken en
önemli eğitimdir. Tanrı'yı bilmekten öte, Tanrı'ya
kayıtsız güvenen, kendileri, etrafları ve dünya ile
çok daha barışık, yıkıcı hırslarından dolayı
mutsuzlukla boğuşmayan, ancak fiziksel yaşamın
DIYAL o  G - 197 -
Tora yolunda gittiğimiz takdirde sürgünde olsak
bile Tanrı bizi İsrael topraklarına geri getireceğine
ve orada uzun bir ömrü refah ve mutluluk içinde
geçireceğimizi vurguluyor. Bu sözler on emrin
beşincisi olan ana baba saygısı ile paralellik
gösterip her ikisi de ömrün uzaması ödülüyle
bütünleşiyor.
Akşamları yatarken Şema öncesinde okuduğumuz
bir dua var. Bu duada bizi kızdıran, kıran, bize
karşı günah işleyen herkesi bağışladığımızı
belirtiyoruz. Ben bu duayı çok seviyorum, çünkü
öyle bir hayatın içinde yaşıyoruz ki, gün boyu
karşımıza bizi sinirlendirecek, çileden çıkaracak
olay ve davranışlarla karşılaşıyoruz ve maalesef
farkında olmadan içimizde sinir ve öfke
biriktiriyoruz. İşte bu dua, kimseye öfke duymadan
o günü bitirmemizi sağlıyor. Öfke, yetser ara'yı
harakete geçirir. Amacımız yetser ara'dan
uzaklaşmaksa ve mitsvamız arkadaşımızı
sevmekse bu duayı okumak benliğimizi
rahatlatacaktır. Aynı bir terapi gibi. Eğer biz
® 
DIYAL o  G - 198 -
getirdiği güzelliklerden de faydalanabilmek için
yapıcı hırsları olan çocuklar yetiştirebiliriz. İşte
Yahudilik eğitimi çok küçük yaşlardan itibaren
Şema ile başlar. Çocuk anlamını sormaya
başladığında anne-çocuk ya da baba-çocuk
arasında Tanrı ile ilgili, maneviyatla ilgili
diyaloglar başlar. Bence en iyi terapi Tora'dadır.
İhtiyacımız olduğunda psikologa başvururuz.
Ancak şunu biliyorum ki, insanoğlunun psikolojik
problemleri genellikle maneviyat eksikliğinden
kaynaklanıyor. İnanıyorum ki Yahudilik eğitimi
alarak büyüyen bir birey, Tanrı'ya güveni
olduğundan ileride daha az psikolojik problemlerle
karşılaşacak ve hem kendine, hem ailesine, hem de
topluma çok daha faydalı olacaktır.
Yetser Ara bizden uzak, Tanrı hep yanımızda
olsun…
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
 Genç Görüş 
Shauna Ruda
shauna.ruda@gmail.com
Yahudi Olmak... Neden?
Bugün uyandığımda evrenin metal bir terazi ile
ölçüldüğünü hayal ettim -bir kefesinde sevgi,
diğerinde nefret olan bir terazi... Hangi tarafın ağır
geleceğini düşünmeye çalıştım. Hayatın nefretle
geçmeyecek kadar kısa ve değerli olduğu
düşüncesi geçti aklımdan.
Dünyadaki herkesin sevdiği birine iyi geceler
öpücüğü verdiğini, değer verdiği biriyle
kahvaltı ederek güne başladığını ya da birine onu
hiç bırakmamacasına içtenlikle sarıldığını
düşündüm. Terazinin sevgi ucunun tıpkı pazardaki
bir kese elma gibi ağırlık kazanıp aşağı çekildiği
gözümde canlandı.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
yerine getirmeye çalışmak niye? İzmir cemaatinde
gençlerimize Yahudiliğin ne denli önemli
olduğunu ve hep bu yolda devam etmemiz
gerektiğini anlatma ihtiyacı duyuyoruz. Ama
neden?
Görüyorsunuz ki bu soruyu yanıtlamadan,
gençlerimizden Yahudi kimliklerini devam
ettirmelerini bekleyemeyiz. Hepiniz kendi şahsi
cevaplarınızı ararken -çünkü bunlar gerçekten
kişisel sorulardır- size birkaç fikir önermek
istiyorum.
Bence en önemlisi tarihi açıdan baktığımızda,
4000 yıllık geçmişi olan bir gelenek zincirini
kırmamızın imkansız olduğudur. Bunca yıldır
süregelmesi bile, dinimiz hakkında bir gerçeği
ortaya koyuyor -çünkü bana göre ancak olağanüstü
inanç ve düşünceler sonsuza dek yaşar. Muhteşem
hikayelerimiz, Şabatımız, en temel değerlerimiz...
Öğrenip uyguladığımız takdirde bunlar yaşamımızı
güzelleştirecek en kıymetli armağanlardır. Çekilen
DIYAL o  G - 199 -
Sonra geçtiğimiz hafta, Türkiye'de yaşanan
atmosferi düşündüm ve terazinin dengesi
aniden değişti -internette karşılaştığım antisemitik
yazılar, Hitler'in fotoğrafları, gamalı haçlar,
Yahudilerle ilgili alaycı sözler, medyadan
fışkıran aşırı uçtaki düşünceler ve Liga'nın
faaliyetlerinin durdurulmasına sebep olan o
ürkütücü atmosfer..
Dünyanın bu denge üzerine, kötülük ya da iyilik
tarafından aşağıya çekilme olasılığı üzerine kurulu
olduğunu düşünüyorum. Burada olduğumdan beri
ilk kez, dengenin sarsıldığını ve benim de o
sarsıntıyla birlikte genelde pozitif tutumuma
rağmen tamamen yabancısı olduğum negatif bir
alana düştüğümü hissettim.
Bu sarsıntı beni, güçlü bir düşünce dünyası olan,
Yahudi kimliğine sıkı sıkıya bağlı bir Yahudi
kızının kendine sorması gereken ilk soruya
götürdü: - Neden Yahudi Olmalıyız ki? Yahudi
biriyle evlenmeye ve Yahudiliğin gereklerini
® 
DIYAL o  G - 200 -
onca acıya rağmen hala hayatta kalmamız,Yahudi
kimliğimizi korumak ve devam ettirmek için
başlıbaşına bir itici güçtür.
Hebrew Üniversitesinden rahmetli felsefe
profesörü Emil Fackenheim, "G-d's Presence in
History" (Tarihte Tanrının Varlığı) adlı kitabında
şu düşüncelerini paylaşır: Bizi yok etmek
isteyenlerin ardımızdan zafer kazanmalarına
fırsat vermemeliyiz. Her zaman "Hayatta
kalacağız" diyen iç sesimiz bizi yönlendirmeli.
İkinci argüman ise Yahudiliğin insanlık tarihine
olan katkısı ile ilgili. Yahudi olmayan
Thomas Cahill," The Gift of the Jews" adlı
kitabında, bizler olmasaydık dünyanın ne
halde olacağından bahseder. Biz dünyaya kanun
önünde eşitlik, barış, insan hakları, monoteizm
gibi kavramları armağan ettik.
Tabii ki konunun bir de çok derin kişisel bir yönü
var. Yahudi olmak her şahsın yaşamına amacı
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
doğrultusunda bir anlam kazandırır. Yahudilikte,
hepimiz birbirimize bir şekilde bağlıyız ve birimiz
olmadan diğeri var olamaz. Her birimizin aldığı
nefes, bir diğerinin kalbini pompalar. Şu sıralar
yaşadıklarım, dünyanın her yerindeki Yahudi
arkadaşlarımın buradaki cemaatin nasıl olduğu ve
yapabilecekleri bir şey olup olmadığına dair
yolladıkları sayısız e-mailler, daha önce hiç
olmadığı kadar bana bunu kanıtladı.
Kuşkusuz bazıları Yahudi kimliğinden kaçmanın
onları bu dünyada özgürleştireceğine
inanabilir; bazen Yahudilik insana bir yük gibi
gelebilir. Ama gerçekte, kim olduğumuzdan asla
kaçamayız. Bir zamanlar kimliklerini inkar edenler
bile, Nazilerden, Rus komünist liderlerden,
Ferdinand ve İsabel zamanındaki engizisyonlardan
kurtulamamışlardır.. Bu liste uzar gider.
Kimliğimizi bir kenera itelemek yerine, "Neden
Yahudi olmalıyız?” sorusunu kendimize
daha sık sormalıyız. Şahsen ben, Yahudiliğin beni
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Natan Abulafya
natan.abulafya87@gmail.com
İki Ucu ...lu Değnek
Hepimizin uluslarası ilişkiler yorumcusu kesildiği
malum “Mavi Marmara Baskını” meselesi uzun
zamandır “sakin” seyreden Türkiye-İsrail
ilişkilerine bir sakinlik unsuru daha ekledi. Yalnız
bu seferki, alıştığımız sert tartışmalardan öteye
giderek Türkiye-İsrail ilişkilerine bir de kan
bulaştırdı. Tabii bir anda Türkiye’nin ve dünyanın
gündemi değişti. Avrupa Birliği’nde yaşanan
ekonomik krizler gündemin en arkalarına itildi.
Türkiye’de de Kılıçdaroğlu balonu bir anda
sönüverdi. Ondandır kriz başladığından beri buna
en çok üzülenin Kemal Kılıçdaroğlu olduğunu
düşünüyorum. Neyse sonuç olarak bu aylık ben de
yorumcu olmaya karar verdim. Dergimizdeki üstat
yazarlardan müsade isteyerek kendi bakış açımı
paylaşmak istiyorum.
Öncelikle, olayın medya tarafından “baskın”
DIYAL o  G - 201 -
daha iyi bir insan yaptığına inandığım
için Yahudi olmayı seçtim. Yahudilik bize hayatı
seçmemizi, bu dünyada yaşayabileceğimiz kadar
yaşamamızı söyler. Ben de öyle yapmaya
çalışıyorum. Yahudilik komşumuza karşı nazik
olmamızı söyler. Yahudilik bizden daha az şanslı
olanları fark edip paylaşmamız gerektiğini söyler;
hiç bir zaman kıskanmayıp, müteşekkir olmamızı
ister. Ben Yahudiyim, çünkü Yahudilik bu
değerleri yaşamam için bana ilham veriyor.
Dünya bir kefesi nefret, bir kefesi sevgi olan
bir terazide sallanıyorsa, kendimize neden
Yahudi olayım diye sormalıyız... Eğer bunu
yapmazsak bizi böyle derinden sarmalayan,
birbirimize bağlayan bu dini kaybetme riskimiz
var.
® 
DIYAL o  G - 202 -
olarak değerlendirilmesiyle ilgili; toplumda İsrail
hakkında saldırgan, baskıncı bir devlet algısı
yaratma amaçlı girişimler olduğuna dair söylemler
duyuyorum. “Baskın” kelimesi “suç işlediği veya
suçluların bulunduğu sanılan bir yere ansızın
girme” olarak tanımlandığından ve İsrail’in de
olayların gerekçesi olarak tam da bunu
göstermesinden dolayı, baskın kelimesinin
yaşananları en iyi anlatan kelime olduğunu
söyleyebiliriz. Şimdi “Mavi Marmara Baskını”nı
etraflıca değerlendirebiliriz.
Türkiye’nin “yandaş medya”sının diliyle olayı;
İnsani Yardım Vakfı’nın organize ettiği, çeşitli
ülkelerden “rotamız Filistin, yükümüz insani
yardım” sloganıyla yola çıkan dokuz gemiden biri
olan Mavi Marmara adlı Türk gemisine, İsrail
askerleri tarafından yapılan operasyon sonucu 9
Türk’ün öldürülmesi olarak özetleyebiliriz. Tabii
bu kadar yüzeysel bir açıklamanın ülkeyi ayağa
kaldırması kadar doğal bir şey yoktur. Nitekim az
sayıda lafını esirgemeyen aydın haricinde herkes
olaylara bu kadar yüzeysel bakarak yanmakta olan
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
ateşe benzin döktü. Fakat işin gerçeği her iki
tarafın da sonun bu şekilde olması yolunda ciddi
yanlışlar yaptığıdır.
Yardım filosu yola çıkmadan evvel, İsrail’in
“gelmeyin, operasyon düzenleriz” sözlerine
rağmen, başka bir yol aranmadan kalabalık
gemilerle gitmede inat edilmesi, yardım filosunun
“uzlaşmacı” olmadığını açıkça göstermektedir. Bir
vakfın bir devletin uyarılarını dikkate almaması,
cümlelere döküldüğünde “seni dinlemiyoruz,
söylediklerin bizi ilgilendirmiyor” anlamına gelir.
Hiçbir devlet de bir vakfın kendisine bu şekilde
kafa tutmasına asla izin vermez, hele İsrail gibi bir
devlet ne pahasına olursa olsun izin vermez. Bu
nedenle, bu girişim başlı başına bir
provokasyondur. Peki, abluka altındaki bir bölgeye
yardım yapılmasın mı veya ablukayı kırmak için
eylem yapılmasın mı? Tabii ki yapılsın, hatta
toplumlar rahatsız olduğu bir düzeni eleştirmeli,
eylem yapmalıdır; fakat bu eylemlerin devletin
“varlık sınır”larına girmeye hakkı yoktur. Yardım
filosunu organize edenlerin tavırları ve girişimleri
010 – Temmuz - Ağustos 2010
sağlayacağıydı. Filo başarıya ulaşırsa “Türkiye
ablukayı delmeyi başardı” sloganlarıyla rant
sağlanacak, başarıya ulaşamazsa da Tayyip
Erdoğan’ın her zamanki çıkışlarıyla halkın gönlü
fethedilecekti. Beklendiği gibi ikincisi oldu ve
Tayyip Erdoğan’ın rant sağlamasının bedeli dokuz
can oldu. Sonuç olarak olayların bir sorumlusu da
hükümettir diyorum.
Olayların İsrail kanadına gelince… Yukarıda
bahsettiğim Türkiye’yi hedef gösteren tespitlerim
İsrail’in yaptıklarını meşrulaştırır mı? Hayır,
kesinlikle! İsrail’in Mavi Marmara’ya operasyon
düzenleyerek 9 kişiyi öldürmesi asla kabul
edilebilecek bir davranış değildir. Sebepler ne
olursa olsun insanlık adına büyük bir suçtur. Değil
niyeti provokasyon olan bir kişi, başka birinin
katili olan bir kişinin öldürülmesi bile suçtur,
kabul edilemez. O halde İsrail de bu sonucun
sorumlulardan biridir. Fakat ne yazık ki,
uluslararası ilişkiler o kadar karmaşık ve güç
gösterisi temeline dayalı ki; bu olayda kaybedilen
9 kişi, sona eren “hayat”lar olmaktan çıkıp, adeta
DIYAL o  G - 203 -
İsrail’in varlık sınırlarına girmiş ve İsrail’i
“müdahale” etmeye mecbur bırakmıştır. Sonuç
olarak, “uluslararası hukuk”tan bahsedenler
devletlerin kurallarını hiçe sayarak olayların
sorumlularından biri haline gelmişlerdir.
Filo yola çıkmadan önceki meselelerin ikinci
boyutu ise, Türkiye iktidarının tavırlarıdır.
Hükümetin, “Bu bir din, siyaset meselesi değil,
insanlık meselesidir ve yardım filosu toplumsal bir
harekettir, devlet düzeyinde değildir.” şeklindeki
açıklamalarını ve İsrail’in uyarılarına rağmen
filoya engel olmamasını, hükümetin İsrail’e karşı
yaptığı bir taktik olarak değerlendiriyorum.
Hükümet yardım filosunun başına neler
geleceğinin çok iyi bilincindeydi. Zaten hükümetin
amaçlarından biri, İsrail’i “yardım etmek isteyen
masumları bile öldürüyor” diye suçlayarak,
İsrail’in devletlerin ve uluslararası kamuoyunun
desteğini kaybetmesini sağlamaktı. Diğer bir nokta
ise, yardım filosu başarıya ulaşsa da ulaşmasa da
Tayyip Erdoğan’ın genel seçimler öncesi hem ülke
içinde hem de müslüman dünyada büyük rant
® 
DIYAL o  G - 204 -
devletler arası yapılan taktik savaşlarının doğal bir
sonucu haline gelmekte, adeta bir malı elde
ederken harcanan “para” gibi bir rol
üstlenmektedir. Bu nedenle, benim
değerlendirmem bunun herşeyden önce ülkelerin
kumarı olduğu şeklinde olacaktır.
Baskından sonra hukukçular televizyonlara çıkıp
bu operasyonun uluslarası sularda yapılmasının
suç olduğunu defalarca söylediler. Yapılması
gereken, önce uyarı ateşi açılması, daha sonra
motor vurularak geminin durdurulması, sonra da el
koyulması vs. imiş. Bunlar işin hukuki
boyutlarıdır. Olayın değerlendirilmesi açısından
önemli olan ise, İsrail gibi teknoloji devi bir
ülkenin isterse bu operasyonu kan dökmeden
yapabileceği gerçeğidir. İsrail bu operasyonu kan
dökmeden yapabilir miydi? Evet, yapabilirdi.
İsrail, bu müdahalenin uluslararası sularda
yapılmasının suç olduğunu bilmiyor muydu?
Hayır, bizim hukukçularımızdan çok daha iyi
biliyordu. O zaman burada başka bir amaç
olmalıdır. Yorumcuların birçoğu İsrail’in
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Türkiye’ye ve dünyaya şu mesajı vermekte
olduğunu söylüyorlar: “Ben istediğimi yaparım,
bana kimse karışamaz.”. Ben İsrail’in mesajının
dünyaya değil sadece Türkiye’ye olduğunu
düşünüyorum:
Yeniden Türkiye’ye dönersek, baskın olayından
hemen sonra milletçe İsrail’e yöneltilen eleştiri
okları beşinci günden itibaren bazı kesimlerde açık
bir biçimde hükümete yöneltilmeye başladı. İlk
günlerin verdiği fevri tutum yerini akılcı
düşünmeye, sebep-sonuç ilişkisi kurarak yapılan
yorumlara bıraktı. İnsani yardım maskesinin
altındaki girişimin aslında bir İslami yardım
olduğu, dini ve siyasi unsurlar içerdiği, devlet
destekli bir provokasyon olduğu ve insanların bile
bile ölüme gönderildiği anlaşılmaya başlandı.
Filistin’de yaşanan drama karşı topyekün savaşan
Erdoğan’ın, çok daha büyük dramın yaşandığı
Darfur’a karşı hiçbir girişimde bulunmadığı, hatta
Sudan cumhurbaşkanını bizzat ağırladığı
hatırlandı.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
toplumsal olayın sonuçlarının ne olacağını çok iyi
biliyor. Bugünkü Türkiye buna asla izin
vermeyecek, gerekli önlemleri en başından
alacaktır. Umarım düşüncelerimde yanılmam.
Ayrıca yiğidi öldürdük, fakat hakkını da yememek
gerek. Olayların başından beri hem hükümet hem
de medya İsrail ile Yahudilerin asla
karıştırılmaması gerektiğini adeta beyinlere işliyor.
Bu konuda eleştiri yapmak ayıp olur.
Peki uluslararası düzeyde neler olacak?
Amerika’nın bu olayda acınacak bir halde
olduğunu görüyorum. İsrail, Amerika’nın küçük
yaramaz çocuğu gibi... İsrail dünyanın tepkisini
çeken bir iş yapıyor, ABD eleştiriyor. Fakat öyle
bir ifade kullanıyor ki; “yapmaması gerekirdi; ama
yaptı artık n’apalım” demeye geliyor. ABD bu
olayda gerçekten çok zor durumda kaldı. Çünkü
eğer somut bir şeyler vermezse, Obama’nın İslami
ülkelerle oluşturmaya çalıştığı iyi ilişkiler
niyetinin sahteliği ortaya çıkacak. Ayrıca Obama,
“adaletsizliklere karşı duracağı” umuduyla oy
veren seçmenini kaybedebilir. Bu nedenle
DIYAL o  G - 205 -
Peki şimdi neler olacak? Öncelikle hepimizin
korktuğu toplumsal bir şiddet olayı yaşanma
ihtimali konusundaki düşüncem, bir sıkıntı
yaşanmayacağı yönünde... Bunu; Türk milletinin
eğitimine, bilincine, İsrail ile Yahudileri çok iyi
ayırt edeceğine inandığım için mi söylüyorum?
Tabii ki hayır... Şahsi fikrim Türkiye’nin dünya
üzerindeki konumu gereği, böyle bir lekeye asla
izin verilmeyeceği yönünde... Evet, Türkiye’de
gayrimüslimlere veya azınlıklara karşı birçok
toplumsal şiddet hareketi yapıldı. Trakya Olayları
ve 6-7 Eylül Olayları, Türkiye’nin hiçbir zaman
silinmeyecek kara lekesidir. Aynı şekilde Sivas’ta
Alevilere yapılanlar... Kürtlere karşı Dersim
Katliamı askeri bir hareket de olsa aynı zihniyetin
sonucudur. Türkiye’nin bu konularda sabıkalı
olduğu bir gerçek. Ne var ki, yaşanan toplumsal
şiddet olaylarının hepsinde hükümet ya da asker
olaylara ya müdahale etmedi ya da çok geç
müdahale etti. Özellikle 6-7 Eylül Olayları’nın
gerçekleşmesine adeta yol verildi. Belki Türk
toplumu değil ama Türk Devleti yaşanacak bir
® 
DIYAL o  G - 206 -
ABD’den Türkiye’ye büyük bir hayır gelmez.
Araplardan zaten bir hayır yok. Dolayısıyla
Türkiye‘ye gerçekten destek olabilecek bir tek AB
kalıyor. AB’nin tavrı bana göre çok önemli. Bu
zamana kadar hep Türkiye’ye destek veren ciddi
açıklamalar yaptılar. Fakat ne kadar dürüst, ne
kadar samimi emin değilim. Halklarının temsili
görevini yerine getiriyor olabilirler. Ne kadar ileri
giderler bilmiyorum. Bu arada Çin bir yandan
Batıda olanları zevkle izliyor ve her geçen gün
daha da gelişmeye devam ediyor.
Benim değerlendirmem bu şekilde... Kim haklı,
kim haksız herkesin kendi fikridir. Fakat ben iki
ucu ...lu değnek diyorum. Bakalım neler olacak?
Şu bir gerçek ki; ya Türkiye kazanacak ve dış
ilişkilerde kıyametler kopacak ya da İsrail
kazanacak ve Türkiye’nin içinde kıyametler
kopacak. Enteresan günler göreceğiz gibime
geliyor...
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
Şoşi Kohen
sosikohen@gmail.com
Özgürlük
Doğduğumuz an özgürlüğümüzün bittiği ve
yanlızlığın başladığı an mıdır? Çoğunuz bu
düşünceye ilk etapta karşı çıkabilirsiniz… Ben de
ilk başta bu düşünceyi garip karşılamıştım. Fakat
üzerinde düşündükçe, kısmi olarak doğruluk payı
olduğunu gördüm.
Ana rahmine düştüğümüz andan itibaren, ruhumuz
fiziksel bir vücuda teslim olmaya hazırlanıyor.
Böylelikle ruhumuzun ilk kısıtlanması ile karşı
karşıya kalıyoruz. Zamanla büyüyoruz ve tek
başımıza gelişebilecek duruma geldiğimizde
doğuyoruz; ve işte o andan itibaren kurallar,
mantık ve duygular içimize işlemeye başlıyor.
Yani bedenimizde kısıtlanmaya başlıyor. Önce
evebeynlerin kurallarına göre yaşamlarımız
şekillenir, daha sonra okul kuralları, ardından iş ve
çevre kuralları derken bir bakmışız her birey nasıl
kendine özgü ise; biz de karakterimize, sosyal
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G
anılar olarak saklamayı da öğreniyoruz. Mutlu ve
özgür olduğumuzu düşünerek yaşıyoruz ve bu hiç
de yanlış değil!..
Fakat benim burada düşünmek istediğim gerçek
özgürlük nedir ve nerededir? En yakınınızdaki
insanın bile (anneniz, eşiniz, çocuğunuz…) sizden
en derinlerde sakladığı bir şeyler vardır. Ruh bu,
uçcuz bucaksız! En derinlerdeki duyguları
gerçekten biz kendimiz bile bilmiyoruz ki
başkaları bilsin. Ya da "ondan" o kadar çok
korkuyoruz ki geliştirdiğimiz kurallar yüzünden
çok derinlere saklamışız.
İçimizden kaç kişi ruhunun derinliklerindeki
çığlıkların farkında ve "onun" özgür, yeri
geldiğinde isyankar, yeri geldiğinde de sonsuz
sevgi dolu ama "sınırı" olmayan duyguları ile
yüzleşebiliyor.
"Özgür" olmak için her şeyi yapıyoruz. İş, para,
ev, araba, aile vs. ama gerçekten en derinlerdeki
ruhumuzu korkusuzca dinleyip özgür kalabiliyor
muyuz?
DIYAL o  G - 207 -
durumumuza uygun kendi kurallarımızı
oluşturmuşuz. Etrafımıza çizdiğimiz bu çerçevenin
içinde yaşamımız geçip gidiyor. Kendi
kurallarımızı ve isteklerimizi uyguladığımız sürece
özgür olduğumuzu düşünürüz, fakat bu tam bir
yanılsamadır. Bizim özgürlüğümüz, bir başkasının
özgürlüğünün başladığı yerde biter. Yani bu ne
demek? Herkesin kendi kuralları, düşünceleri ve
istekleri vardır ama SINIRLIDIR. O zaman işte, en
başta yazdığım noktaya geliyoruz: Gerçekten
özgür müyüz?
Zaten, ilk olarak ruhumuz fiziksel bir bedene
girerek kısıtlanmış. Sonra bize demişler ki; sosyal
koşullara uygun bir hayat kur, kendi kendini idare
edebilecek duruma gel. Sonra bir evlilik yap, bir
aile kur; yani başkalarını da idare edebilecek
duruma gel. Ruhunu biraz daha kısıtlamayı
öğrendikten sonra başka fiziksel vücutlara hapis
olmuş ruhlar getir dünyaya…
Bu yapılanlar yanlış mı? Kesinlikle hayır! Biz bu
hayatı yaşarken bütün başımıza gelenleri güzel
® 
- 208 -
Güzel Sözler
Hayattaki gerçek mutluluk budur:
yüce olduğunu kabul ettiğiniz
bir amaç için var olmak,
doğanın bir gücü olmak…
BERNARD SHAW
İnsan kendisi için karar verir!
Bu yüzden eğitimin amacı
karar verme yeteneğini
geliştirmek olmalıdır.
VİCTOR E. FRANKL
Esas işimiz uzakta bulanık duranı değil,
yakında berrak duranı görmektir.
THOMAS CARLYLE
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
 Okur İletileri  Tevunot adlı kitabında, insanın yaratılmasındaki
İsrael Mermer
rael_mermer@hotmail.com
etz....@ mail grubunda yayınlanmıştır
Yaşamın ve İnsanın Amacı
Dünyadaki her alet ve nesnenin bir amacı vardır.
Nesneyi yapan da bu amaç için yapmıştır. Bir
arabanın neden tekerleklere ya da motora ihtiyacı
olduğunu veya arabanın ne amaç için yapıldığını
biliriz. Ancak insan hangi amaç için
yaratılmıştır? İnsanın bu dünyadaki görevi
nedir?
Bizim anlayışımız, kavrama yeteneğimiz sınırlı
olduğundan sonsuz ve sınırsız olan Tanrı'yı
anlamamız mümkün değildir. Yaratılan herşey
fiziksel açıdan sınırlı olduğu gibi aslen kapasitesi
de sınırlıdır. Bizim anlayabileceğimiz, Tanrı'nın,
kapasitemize göre bizlere Tora'da söyledikleri ve
açıkladıklarıdır.
010 – Temmuz - Ağustos 2010
istemiştir. Bu konuyu bir iki soru ile biraz daha
açabiliriz. Niçin bedava güzel bir armağan bizim
için kötü olsun ki? Neden ille de çaba harcamamız
gerekiyor ki? Tanrı madem ki gerçek iyiliğini bize
vererek bizi bolluğa boğmak ve bizim gerçekten
mutlu olmamızı istiyor, o zaman neden bunu bize
bir armağan olarak vermiyor? Neden tüm dünyevi
varlığımız, gelecek dünyaya giriş hakkı kazanmak
için bir mücadeleye dönüşsün ki?
Bu soruyu cevaplamak için "ödül" kavramını
anlamamız gerekir. Görüldüğü gibi Aşem'in isteği
bize azami iyiliği bahşetmektir. Eğer hiçbir
çabamız olmadan bu "ödül" bize basitçe
dağıtılsaydı, tanım gereği bu hiçbir zaman azami
iyilik olmazdı.
Misafirliğe gelen birinin, 1 dolar armağan ettiği
küçük bir çocuğu düşünün. Bu armağandan
mutluluk duyacak, canı nasıl isterse harcayacak ya
da biriktirecektir. Şimdi ise aynı çocuğun bir
komşunun çim biçmesine yardım ettiğini ve aynı 1
DIYAL o  G - 209 -
Rabi Moşe Hayim Luzzatto (Ramhal) Daat
amacı şu şekilde açıklar :
" Bu konuda tam olarak kavrayabileceğimiz ve
anlayabileceğimiz, Tanrı'nın kesin ve katıksız
iyiliğin ve mükemmeliğin ta kendisi olduğudur. İyi
olanın doğası iyilik yapmak olduğundan, Tanrı da
iyilik yapmak için canlıları yaratmıştır. Çünkü
iyiliği kabul edecek kimse yoksa, iyilik de yoktur.
Tanrı yüce bilgeliği ile, iyiliğin tam bir iyilik
olması için onu alacakların kendi uğraşlarıyla hak
etmelerinin uygun olacağını öngörmüştür. Ancak o
zaman canlılar bu iyiliğin sahibi olabilecekler ve
iyiliği alırlarken, başkasından tsedaka alan kişi
gibi utanmayacaklardır. Bu anlamda şöyle
söylenmiştir: Kendisine ait olmayanı yiyen, onu
verenin yüzüne bakmaya utanır!.."
Başka bir deyişle Tanrı, canlılara iyilik yapmak
için Gan-Eden'de (cennet) "bedava" ödül almamızı
değil, vereceği ödülü yaptıklarımızla hak etmemizi
® 
DIYAL o  G - 210 -
doları bir hediye olarak değil de yaptığı hizmete
karşılık bir ödeme olarak aldığını düşünelim. Bu
dolar, bir anda yepyeni bir önem kazanacaktır.
Harcansa da, biriktirilse de bu o çocuk için bir
hazinedir. Çünkü bunu çalışarak hak etmiştir. Hak
ettiğimiz şeyleri, elimize karşılıksız geçen şeylere
kıyasla çok farklı değerlendiririz. Onlara yönelik
saygımız daha yüksektir ve onlardan daha çok
kıvanç ve mutluluk duyarız. Bunun anlamı açıktır.
Gelecek dünyadaki payımızdan olabildiğince
yüksek bir mutluluk duyabilmemiz için, bunun
tsedaka değil, hak ettiğimiz bir ödeme olması
gerekir. İnsanoğlu ancak elde etmek için
çalıştığımız şeylerden gurur duyar. Bir armağan
ise, kazanılmamış bir ihsandır ve bu hali ile
alçaltıcı bir öğeyi de beraberinde taşır.
Şimdi konuyu daha iyi yorumlayabiliriz :
Tanrı bizleri gerçek iyiliğini vermek için yarattı.
Ancak bu "iyilik" tanımının gerçekten "iyilik"
olabilmesi ve bizlerin bundan azami mutluluğu
duyabilmemiz için, bunun hak edilmesi
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010
gerekmektedir. "İyilik" ancak bu şekilde "gerçek
iyilik" olacaktır.
İkinci sorumuza gelelim; insanın bu dünyadaki
görevi!..
Ramhal, Mesilat Yeşarim'de şöyle yazar:
"İnsanı bu amaca yönlendirecek olan araçlar,
Tanrı'nın bizlere uygulamamızı önerdiği
"mitsva"lardır. Bu mitsvaların uygulanacağı yer
sadece bu dünyadır. Hatıraları mübarek olan
Hahamlarımızın söyledikleri gibi, bu nedenle
insanlar mitsvaları bugün (bu dünyada)
uygulamak ve yarın (gelecek dünya'da) ödüllerini
almak durumundadırlar."
Görüldüğü gibi bu dünyadaki görevimiz,
gerektirdikleri ile birlikte Tora ve mitsvalardır. Bu
manevi emeklerin tek bir anı bile paha biçilmezdir.
Gelecek dünyaya bilet alabileceğimiz tek yer
burasıdır. Gelecek dünyada hiçbir mücadele, hiçbir
010 – Temmuz - Ağustos 2010
sadece iyi insan olmak da yeterli değildir. Bir
Yahudi için iyi kalpli olmak esastır ama sadece iyi
kalpli olmak yeterli değildir. Kuzunun da hiç
kimseye bir zararı yoktur, o zaman kuzu olarak
yaratılabilirdik. Yaratılmadığımıza göre Tanrı'nın
bizim için daha farklı planları olduğunu
görmeliyiz.
Tora ve mitsvalar bizim bütün hazinemizdir. Kişi,
Tanrı'nın Tora'sını ve bilgeliğini ancak kendi
gözlerini açarak ve öğrenerek görebilir. Çünkü
akla gelebilecek herşey Toramızın içinde vardır.
İnsanın dünyevi yaşamı 70-80 sene, göz açıp
kapatıncaya kadar geçmekte. Fırsat şu "an"dır!..
Aç ve öğren!.. Torayı öğrendiğin zaman, her anını
onunla geçirmek istiyeceksin.
Peki insan nasıl Tora'nın istediği gibi bir kişi
olabilir, bu bütünlüğe nasıl ulaşabilir?
Tabi ki Tora burada devreye girmektedir. Tora
bize ideal olan ve elde etmemiz gereken kişiliği
DIYAL o  G - 211 -
fırsat veya gelişim fırsatımız olmayacaktır. Orada
artık "hesed" (iyilik) yapma, kusurlu taraflarımızı
düzeltme veya Tora'dan tek bir ilave sözcük bile
öğrenme imkanımız olmayacaktır. Bir tek
"mitsva" bile, sahip olabileceğimiz tüm maddi
olanaklardan, tüm lüks ve zevklerden
ölçülemeyecek düzeyde büyüktür.
Dikkatle incelersek bu ifadenin son derece doğru
olduğunu kavrayabiliriz. Eğer yaşamımızda
yapmamız gerekenler yemek, içmek, uyumak ve
günü olabildiğince hoş geçirmekten ibaret olsaydı,
olduğumuzdan çok daha az bir donanımla
yaratılabilirdik. Mükemmel zihinsel yeteneklere
veya yüce manevi ruhlarımıza ihtiyaç olmazdı.
Örneğin çiftlik hayvanları bu donanımlara sahip
olmadan dünyevi zevklerin tümünün tadını
çıkarmayı becerebilmektedirler. Aynısını biz de
yapabilirdik. Demek ki biz insanoğullarından,
hayvan sürülerinden beklenenden çok daha fazlası
beklenmektedir. Nasıl ki bütün yaşamımız yemek,
içmek ve uyumaktan ibaret değilse, aynı şekilde
® 
DIYAL o  G - 212 -
çizmektedir. Tanrı'nın bize söylediği mitsvalar
bize verilen talimatlardır. Tanrı'dan gelen bu
yönlendirme olmadan, kişinin bütünlüğe ulaşması
mümkün değildir.
Dünyayı ve buradaki yaşamı bir geçiş koridoru
olarak gören bu bakış açısı, buradaki yaşamın
değerini azaltmamakta veya burada olanları hor
görmemektedir. Aksine, bu dünyada yapılan ve
olup biten herşeye büyük önem verilmektedir.
İnsan manastıra çekilip kendini bu dünyadan
soyutlayamaz. Bizim buradaki görevimiz maddi
olan her şeye maneviyat katmaktır. Yemekten
önce ve sonra beraha okumak, ya da insanın kendi
ailesini geçindirebilmek için, oğluna Tora
öğretmeni tutabilmek için, daha çok tsedaka
verebilmek para kazanmaktır. Maneviyat sadece
sidur açarken, ya da sadace sinagogda değil, maddi
olan şeyde de vardır!.. Maneviyat ticaret yaparken
de vardır!.. Yeter ki insan örneğin dürüst
davranarak ya da aldatmayarak o ticarete
maneviyatı da dahil etsin!..
® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 213 -

Kısacası Toramız sadece maneviyat değildir. Güzel Sözler

Maddiyata da maneviyatımızı dahil etmemizi ve
onu kutsallaştırmamızı istemektedir. "Ye ve iç
çünkü yarın öleceğiz" sloganı yerine "Kendini Okunu hedeften öteye atan okçu,
yaşamında kutsa ki, ölümünden sonra da
okunu hedefe ulaştıramayan okçudan
yaşayabilesin!.."sloganı anlam kazanmaktadır.
Kişinin bu dünyadaki başarısı, borsada
daha başarılı sayılamaz.
MONTAIGNE
kazandıkları ve elde ettiği mal mülk değil, onu
"Olam Aba"ya taşıyacak olan şeyleri yapmasıdır.
İnsanı ihtiyarlatan
Sonuca gelirsek, insanı "Olam Aba"ya taşıyacak
olan araç ve gereçler, Tanrı'nın bize verdiği
geride bıraktığı yılların çokluğu değil,
mitsvalardır ve mitsvaların tek uygulanabildiği yer ideal yokluğudur.
burasıdır. İnsan bu dünyadaki yaşamı için değil, Yıllar ciddi buruşturur,
"Olam Aba"daki yaşamı için yaratılmıştır. Ancak fakat idealsizlik ruhu öldürür.
bu dünyadaki konumu Olam Aba'daki konumunu G. CENERAL MACARTHUR

belirleyecektir. Bu nedenle sürekli bunu

hatırlamalı ve bu anlayış hepimizde tartışmasız bir
kesinlik kazanmalıdır. Bu şekilde hayatımızı Yapamayacağın şeylerin
yönlendirmeli ve boşa harcamamalıyız. yapabileklerini engellemesine izin verme.
JONH WOODEN
KAYNAK: Geleceğe Yolculuk - Mesilat Yeşarim

® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 214 -

İzmir Sanat Etkinlikleri 12 Temmuz 2010, Pazartesi

Uluslararası İzmir Festivali Ahmed Adnan Saygun Sanat Merkezi 21.30
2 Temmuz 2010, Cuma TÜRK-YUNAN GENÇLİK ORKESTRASI
MAHLER ZAMANI! IŞIN METİN, şef
Ahmed Adnan Saygun Sanat Merkezi 21.30
KRALİYET CONCERTGEBOUW ORKESTRASI 13 Temmuz 2010, Salı
DANIELE GATTI, şef USLANMAZ ROMANTİKLERE
Odeon, Efes 21.30
4 Temmuz 2010, Pazar JERZY DUDA-GRACZ’DEN FREDERIC
CHARLIE PARKER & DIZZY GILLESPIE"YE ARMAĞAN CHOPİN’E ‘NOTALARIN RESİMLERİ”
Çeşme Kalesi 21.30 KRZYSZTOF JABŁOŃSKI, piyano
MUVAFFAK “MAFFY” FALAY QUINTET
19 Temmuz 2010, Pazartesi
7 Temmuz 2010, Çarşamba HÜZNÜ KUCAKLAYAN ŞARKILAR
"ATEŞİ ÇALAN" Çeşme Kalesi 21.30
Asklepion Tiyatrosu, Bergama 21.30 CONCHA BUIKA
AISKHYLOS: ZINCIRE VURULMUŞ PROMETHEUS "EL ULTIMO TRAGO” ‘THE FINAL DRINK" TOUR
FRIENDS OF THE MUNICIPAL THEATRE OF PIRAEUS 100, 60, 40, 20 TL
Müzik: Konstantino Psahos ve Mikis Theodorakis
Reji: Aggelos Sikelianos ve Elias Malandris Konser
10 Temmuz 2010, Cumaratesi; 23:00
9 Temmuz 2010, Cuma DUMAN
AŞKIN TINILARI BABYLON- AYA YORGİ
Asklepion Tiyatrosu, Bergama 21.30
ISABELLE CALS, soprano 29 Temmuz 2010, Perşembe; 21:30
SYLVIE VALAYRE, soprano ZUHAL OLCAY-BÜLENT ORTAÇGİL
NICOLAI SCHUKOFF, tenor
JEAN-MARC BOUGET, piyano KARŞIYAKA BOSTANLI AÇIKHAVA TİYATROSU

® 
010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 215 -

Eğitimli insanlar
topluma borçludurlar.

Bir işin nasıl yapılabileceğini biliyorken,

bir başkasının yapamadığını görüp susmaları
kendilerini yetiştiren o   topluma ihanettir.
 
 
 
 
 
 
 
® 

010 – Temmuz - Ağustos 2010 DIYAL o  G - 216 -

   
 
 
 
  Yayın Ekibi & İletişim
 
 
Yayın Yönetmeni : Rafael Algranati
  manager.diyalog@yahoo.com

  Halkla İlişkiler : Ester Cen

bulten.diyalog@yahoo.com
  Yazı İşleri : Sarit Bonfil
  members.diyalog@yahoo.com

Haber : Renin Eliş

  haber.diyalog@yahoo.com

 
 

DIYALoG üyelerine e-posta ile gönderilen süresiz bir dijital bültendir.

Basılı olarak yayınlanmaz.
Yazıların sorumlulukları yazarlarına aittir.
Para ile satılmaz.

®