Diyalog 44

İzmir Türk Musevileri e-Haber Bülteni

DIYAL o G
Revista Digital de los Judios Turkanos de İzmir
(044) Mart - Nisan 2017

Dürüstlük Adalet Barış

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG -2-
İÇİNDEKİLER

003 - Merhaba 082 - PARA KE NO SE OLVIDE 129 - Washington’dan Mektup – Altan Gabbay
005 - Vakıf Yönetiminden 085 - INVESTIGASION DEL LADINO 132 - Metin’ce – Metin Delevi
007 - BİR RÖPORTAJ – Marsel Russo 090 - REKUERDOS DE FAMIYA 138 - İz Düşümü – Lina Filiba
014 - HABERLER 096 - BASINDAN KÖŞE YAZISI
141 - Tarihin İzinden – Siren Bora
024 - BASINDAN
144 - Ankaralı’nın Köşesi – Aaron Barouch
049 - Aramızdan Ayrılanlar KÖŞE YAZILARI

050 - RABİ HAYİM PALAÇİ - Moti Katan 099 - Perspektif
148 - GENÇ GÖRÜŞ

102 - Derinlik

SEKSION EN LADINO 103 - Mi-draş Yitshak – Rav İsak Alaluf 150 - BU SAYININ YAZISI

052 - El Kantoniko de Rachel - R.A.Bortnick 108 - Uzak Yakın - Selim Amado

055 - Yehuda ke dize? – Yehuda Hatsvi 112 - Çağrışımlar - Avram Ventura BİLİYOR MUYUZ?

059 - D’aki D’aya - Eliz Gatenyo 114 - One Minute - Avram Aji 155 - Nazlı Doenyas

061 - Shimon Kapitan d’Estambol – Shimon Geron 117 - Yansımalar - Raşel Rakella Asal 157 - Dini Takvim – Nazlı Doenyas

068 - Gad Nassi 119 - Açı - David Enriquez

072 - Coya Delevi 122 - Yaşam Koçunuz – Violet Alalof BİZİM KÜRSÜ

074 - Edmond i sus Emisyones – Edmond Cohen 124 - Bir Başka Deyişle - Nisim Sigura 164 - BORNOVA YAHUDI MEZARLIĞI – Siren Bora

081 - Prof. Dr. Moshe de Liba 126 - Galatalı Küçük bir Kız - Coya Delevi


Büyük kızı Aylin şöyle yazmış:
Merhaba
Yayın Yönetmeninden Bizim babamız olduğun için söylemiyorum. Ama
gerçekten yok ki, senin gibisi.
Değerli Okurlarım,
Çok yeteneklisin. Yazarsın, çizersin, boyarsın, elinden
Bu sayımız ile birlikte DIYALoG ailesine yeni bir gelmeyen iş yoktur. Öğretirsin, okursun, anlatırsın, hep
köşe yazarı katılıyor. Aaron Baruh. Namı diğer kendine ve bize yatırım yaparsın.
ANKARALI!...
Elinden gelse dünyayı kurtaracak sevgi vardır sende.
Biz İzmirlilerin tabiri ile “Yeni gelen karpuzu keser” Bitmeyen, üstelik yenilenen bir sabır ve anlayış... Doğayı
misali kendisine Köşe Yazarları bölümümüzün en da sevmek, hayvanları da sevmek... Sevginin her türü
sende var. Otları, böcekleri bile seversin... Sen bu sevgiyi
son köşesini tahsis ettik. Köşesinin ismi
her fırsatta bizimle de paylaşırsın, biz de sevelim diye...
“Ankaralı’nın Köşesi”

Heyecan vardır sende, ve tutku. Bulunduğun her ortama
Kendisini bir süredir sosyal iletişim platformlarına
katarsın bu duygularını. Birleştirirsin, ayırmak senin
gönderdiği yazılarından izliyordum. Sonraları
felsefende yoktur. Yolun hep birleştirmektir.
ilginç yazılar ile dolu bir de blogu olduğunu
öğrendim. https://www.blogger.com/profile/04410779882569235394 Doğrudan şaşmazsın. Genlerinde var bu senin.

Küçüklüğümüzden beri ruhumuza işledin. “İki yanlış bir
Kendisini sizlere tanıtmak için bilgilerine ulaşmaya doğru etmez” Kazıdın aklımıza... Doğru yoldan
çalışırken, geçenlerde kutladığı yaş günü için şaşmadan ilerledin hep...
kızlarının kendisine yazdığı ve internette paylaştığı
mektuplara rastladım. Duygularıma dokunabilen Bugün seni “üstad” diye çağırıyorlar. Ne büyük gurur.
her yazı benim için değerlidir. Bu yeni yazarımızı Ama doğrudur. Gerçek bir “ustasın” sen. Hayatın boyunca
kızlarından daha iyi kim tanıtabilir diye yarattın. Hep spiritüel derslerde öğrettikleri bilgileri
düşündüm. Bakalım haklı mıyım? fizikselde de uyguladın. Öyle olması gerektiği için değil,
senin ruhunda var bu.


Her gün yeni bir Aaron yarattın. Hiç gerilemeden hep Sınırlarını zorlasam da hep en açık görüşlü, hep dinleyen,
ilerledin. Yaşın 65 oldu. üstüne üstlük hem de en esprili, en cool baba hep benim
babam oldu.
Ama sen gel gör ki her gün daha genç bir ruha sahiptir
benim babam. Uzaklara gittim, beni bırakmadın. Evini işgal ettim, beni
ve torununu krallar gibi yıllarca ağırladın.

Sen çok yaşa canım babam benim. Canım anacığımla
birlekte hayat bayram olsun sizlere her gün. Bu kadar şanslı olur bir kız?

Seni, çooook ama çooook seviyorum. İyi ki varsın ve
İyi ki varsın ve benim babamsın. Happy birthday... benim babamsın.

*** Allah sana uzun ömürler versin canım babam.

İsminin Jale olduğunu sandığım küçük kızının Nice 65 lere...

mektubu ise “Babalar ne içindir” diye başlıyor ve ***

devam ediyordu. Armut dibine düşermiş!...
Aramıza hoş geldin Ankaralı!..
Beni bu lafla büyüttün. Başım sıkıştığında, nerede nasıl

olduğum fark etmez, ilk aradığım insan hep sen oldun.
***

Biliyorum ki sen var oldukça ben sert düşmem, Henüz erken biliyorum ama bundan sonraki
düşmeyeceğim.
sayımızda ise geç olacak. Bu nedenle şimdiden

Sen benim saçımın teline dünyaları yakarsın. O
hepinizin Hamursuz Bayramını kutluyor, neşe
yumuşacık ses tonunla “merak etme kızım, hallederiz, içinde geçecek bir yaz sezonu diliyorum.

babalar ne içindir,” yüzlerce, binlerce kez kahramanım
Hag Pesah Sameah!..
oldun. Koşulsuz sevginin kitabını defalarca baştan
yazdın.


Hep birlikte Tu Bishvat kutlamasını, eğlencesini

Başkandan keyifle idrak ettik. Peşinden Fransız Kültür
Sami Azar
Merkezinde Yahudilik üzerine büyük topluma açık
bir panel/konferans tertipledik. Oldukça başarılı
geçtiği kanısındayım. Bu tür bir faaliyet İzmir’de ilk
Büyüklerim, kez organize edilmişti. Her iki faaliyete katılanların
Küçüklerim, yanı sıra, etkinliğin mutfağında görev yapan tüm
Sevgili Kardeşlerim organizatörlere, sponsorlara hepimiz adına
teşekkür ediyorum.
Zamanın ne kadar hızlı aktığını, geçtiğini bilmem
fark ediyor musunuz? Peşinden Şaar Aşamayim Sinagogumuzda
Cemaatimize açık bir bilgilendirme toplantısı
Daha yeni girdik 2016’ya. Şimdi Mart‐Nisan planlayıp gerçekleştirdik. Cemaatimizin bütün
DIYALoG dergisi elimizde… Zaman hem çok hızlı kurumlarının bütçeleri, faaliyetleri ve planlanan
geçiyor, hem de yaşam çok kısa… faaliyetlerinin yetkilileri tarafından dile getirildiği
bir gece idi. Doğru çok soğuk bir gece idi… Doğru,
Önceliklerimizin çok iyi bilincine varmalı ve ona ertesi gün çocukların okulları vardı… Doğru o gece
göre zamanımızı planlayıp kendimize, ailemize, TV’lerde takip ettiğimiz güzel diziler belki de
sevdiklerimize yeterince yer vermeliyiz. maçlar da vardı… Ama hemen hemen tamamının
Yaşadığımız olduğumuz bu devirde sanıyorum Cemaatimızda görevli kişilerin oluşturduğu
hepimizin bir zaman koçuna ihtiyacı var. yalnızca 26 kişinin orada toplanmış olması
inanılmaz moral bozucu idi ve büyük bir hayal
Geçtiğimiz iki aylık DIYALoG döneminde (güzel kırıklığına sebep oldu.
isimlendirme di mi?) Cemaatimiz oldukça hareketli
günler geçirdi.


Demek görevlerimizi hakkıyla yapamamışız…

Demek yeterli çalışmamışız… Demek
Cemaatimizden gelen seslere yeteri kadar kulak
vermemişiz… Demek daha çok çalışmamız
lazımmış…

Alınacak daha çok yolumuz, aşılacak daha çok
engelimiz, yapılacak daha çok faaliyetimiz,
gireceğimiz daha çok toplantımız varmış. Bu
toplantıyı bir “güven oyu“ toplantısı gibi algılayalım
mı diye çok düşündük, neticesinde yine buradayız,
yine Cemaatimizin menfaatleri için, birliği için,
devamı için çalışmalarımıza devam edeceğiz.

Yönetim Kurulumuzun tüm üyeleri her an
ulaşabileceğiniz, sıkıntılarınızı anlatabileceğiz, fikir
ve önerilerinizi iletebileceğiniz uzaklıktalar
sizlere… Vakıf ofisimizdeki görevlilerde aynı
şekilde hazırlar göreve… Beraber alınacak çok
yolumuz var önümüzde… Kendimiz olmanın
yanısıra beraber yaşamayı da becermeliyiz.

Sevgiyle kalın,

Sami Azar


Marsel Russo:

Türkiye Yahudileri Kırgın...

Nereye Gitti Bu Yahudiler?

Sinan: Kadim Yahudi tarihi çok daha eski
olmakla birlikte İncil’de Efes ve Konya’da
faaliyette olan sinagoglardan bahsediliyor.
Yahudiliğin Anadolu’daki tarihini biz
genellikle İspanya’dan Osmanlı’ya kaçışla
ilişkilendiririz. 500 yıllık bir tarihi ilişki

BİR RÖPORTAJ olduğunu düşünürüz fakat anladığım

kadarıyla neredeyse 2500 yıla yakın bir geçmişi
Sinan Dirlik var Yahudilerin Anadolu’daki varlığının?
reportare.com

Marsel Russo: Esas itibariyle MS 70’de Bet Ha‐
Mikdaş’ın, yani Büyük Tapınağın 2. Kez yıkılması
ve akabinde büyük sürgünün başlamasıyla birlikte
Yahudilerin bir kısmı ken’an topraklarından
yukarıya, Anadolu’ya doğru çıkmaya başladılar.
Bugünkü Akdeniz kıyılarına dağılmaya başladılar.
Bu bir düfizyondu, dağılmaydı. Bu dağılma
sırasında Kuzey Afrika’ya doğru giden de oldu,
Arap yarımadasına giden de oldu, Anadolu’ya gelen
de oldu.


Anadolu’ya gelenler o Zahor’da merkezileşmiş Kürt Yahudileri… Zahor’da

zamanki Roma Kürtçe, Aramice konuşan çok ciddi bir Yahudi
İmparatorluğunun topluluğu var. Bunların çoğu zaman içerisinde
içerisinde kaldılar ve İsrail’e göç ettiler ve burada sıkı bir Kürt‐Yahudi
Doğu Anadolu’dan toplumu oluştu. Tarihte Yahudi Krallığı İsrail ve
Karadeniz’e Yehuda olmak üzere ikiye bölünmüştür ve
Anadolu’nun dört bir merkezi Samiriye olan İsrail Krallığının, yani
yanına dağıldılar. Bir kaybolan 12. Kabilenin devamı olarak görülür Kürt
kısmı Hazar kıyılarını Yahudileri. Hülâsa Anadolu topraklarındaki Yahudi
takip ederek Rusya’nın varlığı 500 yıldan ibaret değil. Tabii ki Sefarad
yaylalarına dağıldı. göçünden sonra Anadolu’da, Osmanlı
coğrafyasında Selanik gibi, Edirne, Bursa, İzmir gibi
Sinan: Hatta bunların tek Türk‐ Yahudi devleti yeni yerleşim merkezleri oluşmuş ve çok nüfus
olan Hazar Türk İmparatorluğunu kurdukları almıştır. Göçle gelenler, yalnızca 2. Beyazıd
söylenir yanlış bilmiyorsam? zamanında değil, sonraki yıllarda da bu merkezlere
politik kaygılarla yerleştirildiler.
Marsel Russo: Söylenir. Belki tam Yahudi değildir
ama etkilenmiştir. Dediğin gibi, Anadolu’daki Sinan: Anadolu Yahudiliği’nin tarihi üzerine
Yahudi varlığı 500 sene ile kısıtlı değil. Roma çalışmalar yapılıyor mu?
imparatorluğu döneminde Anadolu topraklarına
dağılmış ciddi topluluklar var. Efes ve Konya’dan Marsel Russo: Evet. Mesela bundan birkaç sene
söz ettin ama Van’da, Antep’te de ufak tefek önce Antalya’da bir sinagog’un kalıntıları bulundu.
sinagoglara rastlayabilirsiniz. Keza hiçbir zaman Bunlar devlet desteği gerektiren çalışmalar tabii…
Osmanlı Türk hakimiyetine girmemiş olan İran’da Ama Anadolu’daki Yahudi varlığının anıtsal
da çok ciddi bir Yahudi toplumu bugüne kadar eserleri ayağa kaldırılıyor. Edirne Sinagogu
gelmiştir. Keza Bağdat Yahudileri… Ve tabii bunun taçlandırılmış hali bence… Sinagog uzun


yıllardır harap haldeyken biraz bizim cemaatin halklarından biri. Yahudi toplumu, her nerede
itelemesiyle, biraz yurt dışında yaşayan Edirneli yaşadıysa, yaşadıkları toprakları yönetenlerle iyi
Yahudilerin maddi desteğiyle ve tabii Trakya geçinmeye çalışan bir toplum olmuştur. Roma’nın
Üniversitesi’nin, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün, Roma olduğu dönemde, daha Hristiyanlaşmadığı
Kültür Bakanlığının katkılarıyla ayağa kaldırıldı. dönemde de, Ortodoks Kilisesinin kurulup zaman
Balkanların en büyük sinagogudur Edirne içerisinde Katolik Kilisesinden kopuşu döneminde
Sinagogu… Keza Gaziantep’teki sinagogun da ayağa de Yahudiler Anadolu’daydılar. Roma’nın
kaldırıldığını biliyorum. Çok fazla mezarlık var parçalanıp Doğu ve Batı diye ikiye bölündüğü
örneğin. Mezar taşlarının üzerinde yazılanlarla dönemi ve Bizans dönemini yaşadılar.
günümüze taşıdığı mesajlar, bu mezarlıkları tarihi
açıdan çok daha önemli kılıyor. Bu mezarlıkların Sinan: Bursa da önemli bir merkezmiş mesela?
yavaş yavaş ortaya çıktığını biliyoruz. Toplumumuz Osmanlı’nın Bursa’yı fethinden 2 yıl önce, 1324
içerisinde bunu kendisine iş edinmiş profesyonel ya yılında sinagog açılmış mesela?
da profesyonel ruhlu amatörler var. Kitaplar
yazılıyor bu konuda. Naim Güleryüz var mesela. Marsel Russo: Hala var Bursa’da sinagoglar.
Keza Rıfat Bali’nin birçok kitabı var ama Bali daha İstanbullu Yahudiler senede 1‐2 kezŞabat duası için
çok tarihsel olayları inceler. Naim Güleryüz ise giderler Bursa’ya. Ankara’da da var mesela ama pek
yapılarla, fiziki eserlerle ilgili birçok araştırmaya, etkin değil. Şu anda İstanbul dışında etkin olan en
kitaba imza atmış çok önemli bir araştırmacıdır. büyük topluluk İzmir’de. Akhisar’da, Tire’de çok
kuvvetli bir Yahudi toplumu vardır.
Sinan: Sonuç itibarıyla belki bazı
okuyucularımız için de bir sürpriz olacak ama Sinan: “Çok kuvvetli” derken? Zaten topu topu
Yahudiler, Anadolu’nun kadim halklarından 20 bin civarında Yahudi var Türkiye’de
biri? bildiğim kadarıyla?

Marsel Russo: Gayet tabii! Yahudiler, her ne kadar Marsel Russo: Öyle deniyor ama ben sayılmaya
dağınık olarak yaşadılarsa da, Anadolu’nun en eski kalkılırsa onun çok daha altında çıkacağını


(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 10 -
düşünüyorum. Son 3‐5 senedir değişik ülkelere Yüzyıl başlarında ise 200 bin civarında Yahudi
özellikle gençler arasında ciddi anlamda göç nüfusun yaşadığı doğrudur. Bu nüfusun bir bölümü
veriyor Yahudi toplumu. Gençler yeni bir yaşam 1. Dünya savaşı öncesinde özellikle batıya doğru,
kurmak için kopmaya başladılar. Dolayısıyla şu Fransa’ya gitti. Fransız kültürünün özellikle
anda 20 bin var mıdır bilmiyorum ama herhalde 15 Tanzimat’la birlikte Osmanlı coğrafyasında güç
bin kişi falan vardır. kazanması, Yahudi toplumunu da etkiledi. Belki
Fransa’nın seçilmesinden en büyük etken bu… Bu
Sinan: Öncesi bir yana, Büyük göçte nüfusun çok büyük bölümü zaten 2 Dünya savaşı
İspanya’dan Osmanlı coğrafyasına 150 bin sırasında yok edildi. Çok az bir bölümü, Türkiye ile
yahudinin geldiği biliniyor. 20. Yüzyılın bağlarını koparmadıkları için, Türk pasaportu
başlarında Osmanlı topraklarında 200 binlik sayesinde geri dönebildi. 1948’de İsrail’in
bir Yahudi nüfusu yaşıyordu. 100 yılın sonunda kurulmasıyla önemli bir nüfusun İsrail’e
Yahudi nüfusunun %90’ından fazlasının artık yerleştiğini biliyoruz. Sonrasında yenidünya ilgi
Türkiye’de yaşamadığını bilmek hüzün verici. çekmiş ve bir kısım nüfus ABD’ye gitmiş. Neticede
Türkiye’deki Yahudi toplumu, hızla azalmış. Tabii
Marsel Russo: İspanya’dan göçle gelen nüfusun bunda ekonomik, sosyal, siyasal birçok neden
tam olarak rakamını bilmiyorum. Çok büyük bir aranabilir…
göç dalgasıydı bu ve tamamı da Osmanlı’ya
gelmedi. Bir kısmı kuzeye, Fransa‐ Belçika‐ Sinan: Türkiye Yahudileri geniş toplumla çok
Hollanda istikametine gitti. Bir kısmı İtalya’ya entegre bir topluluk olmasına rağmen Türk
dağıldı. Büyükçe bir bölüm Balkanlara dağıldı. Müslüman toplum, Türkiye Yahudilerini bu
Daha sonrasında Selanik önemli bir merkez oldu. kadar içselleştirmiş görünmüyor. Neye
Osmanlı coğrafyasına gelindiğinde İstanbul’a bağlıyorsunuz bunu?
önemli bir nüfus geldi, bunlar daha çok Balat
tarafına dağıldılar. Çoğu uzun süredir kapalı olsa Marsel Russo: Türk Yahudi toplumu geniş
da, Balat’ta birçok tarihi sinagog bulunuyor. 20. topluma entegredir evet… Okuyan, gelişen,


yenilikleri takip eden, batıya dönük bir kötüsünü de yaşıyoruz. Burada kişinin kendisini
toplumdur. Kendi geleceğine yatırım yapmak nereye konumlandırdığından ziyade,
isteyen, haklı olmak için değil mutlu olmak karşısındakinin onu nasıl gördüğü, nereye
için yaşayan bir toplum. Bu sadece Türkiye’de konumlandırdığı belirleyici oluyor.
değil, Yahudilerin yaşadıkları bütün ülkelerde
geçerli bir özelliktir. Dolayısıyla bunu Türkiye Yahudilerinin konumlandırıldığı yer
Türkiye’deki geniş topluma entegre olmak olarak çok da sağlıklı bir yer değil. Geniş toplum bize
mı yoksa hayatın kendisine entegre olmak olarak işine geldiği zaman şöyle, işine geldiği zaman
mı okumak gerekir, üzerinde düşünmek lâzım. böyle davranabiliyor. Geçmişe doğru gittiğimizde
Yahudi toplumu hayatın kendisine entegredir bunu örnekleri hem toplumsal, hem bireysel
çünkü… Azınlık olarak yaşayan toplumların geniş hayatımızda çok fazla… Herkesin bu konuda bir
topluma olabildiğince entegre olması doğal bir anısı vardır. “Benim Yahudi kimliğimle başıma
süreci ifade eder aslında. hiçbir şey gelmedi” ya da “ben bundan dolayı hiçbir
sıkıntıyla karşılaşmadım” demek maalesef mümkün
Ters mekanizma çalışmıyor mu? Oturup bir değil. Ama bu Türkiye’ye özgü bir şey de değil.
muhasebe yapmaya girişirseniz çalışmıyor. Çünkü Sosyolojik olarak küçük olan her zaman büyük
korkunç bir bilgi kirliliği ve yönlendirme var. olandan etkilenir. Bu etki menfi de olabilir müspet
Üstelik bu yönlendirme tutarlı, bir amaca hizmet de olabilir. Maalesef bizde biraz daha menfi oluyor.
eden bir yönlendirme de değil. Toplumda Biz bunu kanıksamış bir toplum olarak biliniriz.
zaten yabancıya, aykırıya, genele ters düşene karşı
çıkma, ondan kaçınma gibi bir eğilim var. Bundan Sinan: Kafamı kurcalayan şu: Türk‐Müslüman
bizler de nasibimizi alıyoruz. Evet iş yapıyoruz, toplum Rumlara, Ermenilere karşı nefretini
normal vatandaş statümüz var. “Normal vatandaş önünü sonunu düşünmeden de olsa, nedenleri
statüsünden” sadece medeni kanun önünde, üzerinde kafa yormasa da, tarihsel olarak bir
yasalar nezdinde eşit olduğumuzu kastetmiyorum. biçimde kendince gerekçelendirmeye
Yani yaşıyoruz işte beraber… iyisini de yaşıyoruz, çalışıyor. Hadi Rumlara kızmalarının nedeni,


Yunanistan, Kurtuluş savaşı diyelim. Hadi Sinan: Defansif?

Ermenilere kızmaların nedeni Taşnak çeteleri,
Asala vs diyelim. Fakat Yahudi toplumuyla Marsel Russo: Hayır bir umut diyelim. Nitekim
hiçbir husumet, hiçbir çatışma yaşanmadı kendi geleceğine karar verebilme, kendi geleceğini
tarih boyunca. Buna rağmen Yahudiler için de elleri arasına alabilme, kendini savunabilme
en az “Afedersiniz Ermeni…” söylemi kadar temelli, aslında ulusal karakteri olan bir fikirdir. Bu
çirkin bir tutum var. Bunu neye bağlıyorsun? fikir Herzl’ın II. Abdülhamit ile yaptığı
Marsel Russo: Yahudilerin ulusal kimliklerini temaslarla, Osmanlıyla da tanıştı.
keşfetmesi 20. Yüzyılın başlarına denk gelir.
Yahudilik bir din midir, etnik kimlik midir, ulusal Sinan: Siyonizm?
bir karakteri var mıdır falan diye bir sürü şey
tartışılabilir ama Yahudiler kimliklerini Marsel Russo: Aynen! Siyonizm Yahudi
keşfettikleri andan itibaren nerede yaşarlarsa ulusalcılığıdır. Yahudi kültürü içerisinde ulusal
yaşasınlar rahat olmadılar. Çarlık döneminde karakterin ortaya çıkmaya, önem kazanmaya
Rusya’da, Doğu Avrupa’da pogromlarla karşılaştık. başlamasıdır. 20. Yüzyılın başında Yahudi
toplumları içerisinde pek kabul görmediği gibi,
Sinan: Hadi Hristiyan fanatikler de “Vay siz olumsuz karşılanan, marjinal olarak kabul edilen
İsa’yı öldürdünüz” demiş olsunlar? bir fikirdi üstelik. Sultan II. Abdülhamit’le olan
görüşmeleri hepimiz biliyoruz. Bu, çok yanlış
Marsel Russo: Oraya geleceğim. Fransa'da aksettirilen, sanki Osmanlının geleceğine ipotek
bir Dreyfus'u yaşadık. Evet her ne kadar konmuşçasına aksettirilen bir meseledir ki aslında
İngiltere’de bir Benjamin Disraeli çıktıysa da ve Duraklama döneminden itibaren çok kötü
çok etkin olduysa da neticede o da konvört olmuş, yönetilen Osmanlının geleceğine II.
hristiyanlığa geçmiş birisidir. dolayısıyla bizler Abdülhamit’ten çok daha önce ipotek
kendi kendimizi yaşamalıyız, savunmalıyız fikriyle konulduğunu biliyoruz. Osmanlı Duraklama
başlayan bir yapılanma döneminden itibaren o kadar kötü yönetilmişti ki,


ona ipotek koyacak belki de en son unsur Yahudi Ortada artık gelenekselleşmiş bir “her şeyi
tebaaydı. Yahudiye bağlama” yaklaşımı var. Örneğin Gezi
olaylarına bak. “Faiz lobisi ve Yahudiler” diye
Sonuçta dediğin gibi, ne Osmanlıyla ne Türkiye başlayan cümleler kuruldu. Mantıklı düşündüğün
Cumhuriyetiyle siyasi anlamda Yahudilerin zaman, ne ilgisi var kardeşim diyorsun. Gezi
herhangi bir çatışması, siyasi talepleri olmamıştır. olayları sonuçta Türkiye’de sosyal bir patlama
Ama Yahudilerin Araplarla ciddi problemleri oldu. olarak ortaya çıktı. Böyle bir sosyal tepkiyi nasıl
Bu problemler nedeniyle Türk halkı sonraki Yahudilere bağlıyorsun?
yıllarda olayı İslamla bağdaştırmaya, hadiseleri
daha çok dini platforma çekmeye ve biraz da Arap Ya da Mustafa Koç vefat etti, hemen laf arasına
gözlüğüyle bakmaya başladı. 100 senedir bu sokuşturulan bir “ailesi Yahudiydi!” ifadesi! Nedir
problemler devam ediyor, devam etmeye de bu?
mahkûm. Çünkü bunun bir çözümü yok maalesef.
Bölgesel bir karakter taşımaktan çıkan, bütün Daha da ilginci var. Geçen bir dostum anlattı,
dünyanın, bütün devletler topluluğunun meselesi taksiye biniyor, şoförle sohbete başlıyor. Şoför çok
haline gelen bu mesele, İslam kardeşliği babında dertli Tayyip Erdoğan’dan! O kadar dertli ki, şöyle
Türkiye’ye de sıçradı. kötü, böyle kötü saydırıyor. İnanılır gibi değil ama
lafı şöyle bağlıyor şoför: “E zaten Yahudi!”.
Bunu antisemitizm olarak görmek ne kadar doğru Anlatabiliyor muyum? Artık bunda rasyonellik
bilmiyorum. Tamamen ırkçı bir antisemitizmden aramak mümkün değil. İnsanların diline dolanmış
söz etmek pek mümkün değil ama siyasileşmeye bir şey bu. Tekrar başa dönersem, evet, haklısın,
dönük bir Yahudi düşmanlığından bahsedebiliriz. Yahudilerin Türkiye toplumuyla hiçbir zıtlaşmaları
Bunun merkezinde de sanıldığı gibi İsrail yok. İsrail olmamıştır. Olmamasına rağmen bunlar yaşanıyor
kaynaklı tepkiler elbette var ama Türkiye’de ve maalesef.
Avrupa’daki antisemitizmin bence birebir İsrail ile
ilgisi yok.


Karşıyaka Belediyesi

İzmirli Yazar
AVRAM VENTURA

Adına Kitaplık Açtı

HABERLER

Kitap okumayı teşvik etmek amacı ile Karşıyaka
Belediyesi bir süredir Karşıyaka'nın farklı
noktalarına ücretsiz kitap değişim standları
kurmakta. Vatandaşlara raflardan aldıkları kitapları
okuyup daha sonra yenisiyle değiştirebilmeleri
olanağını sağlayan uygulama büyük ilgi gördü.
Vatandaşlar evlerinde biriken kitapları da bu
stantlara getirerek bağışta bulunmaktalar.


Avram Ventura’nın 2015 sonlarında yayınlanan ve

imza gününü 16 Aralık 2015’te Kelepir Kitabevinde
gerçekleştirdiği son kitabı İÇİMDEKİ BİR BAŞKA
BEN kendi adına açılan kitaplıkta diğer kitaplarının
yanında yerini aldı.

Karşıyaka’nın muhtelif semtlerine kurulan bu
kitaplıklara güncel yazarların isimleri verilerek
onurlandırılmaları sağlanmakta.

Karşıyaka Belediyesinin
Demirköprü semtinde açtığı
son kitaplığa İzmirin değerli
bir kalemi olan AVRAM
VENTURA’nın adı verildi.

4 Mart 2016 günü yapılan
kitaplığın açılışını Karşıyaka
Belediyesi Kültür Müdürü
Veysel Çıldır yaptı.


İsrail’in Yeni Mısır Büyükelçisi Güven mektubunu sunması ile Khairat, Mısır’ın
İsrail’de 2012’den beri görev alan ilk büyükelçisi
Göreve Başladı oldu. Mısır elçiliği Tel Aviv’de bulunuyor.
israibloogu.com
Bir bölümü basına kapalı gerçekleştirilen
toplantıdan sonra basın mensuplar ile görüşen
İsrail’in Mısır büyükelçisi güven mektubunu sundu: Devlet Başkanı Rivlin, Khairat’ın İsrail’de
“Burada olmaktan mutlu ve gururluyum” bulunmaktan çok mutlu ve gururlu olduğunu
söylediğini iletti. Buradaki varlığının Yahudi‐Arap
ilişkileri ve bölge ülkeleri arasında barışı sağlamak
için önemli olduğunu vurguladığını belirtti.

Haziran ayında göreve
getirilen Khairat
Kudüs’te memnuniyet
uyandırmıştı.

Törende Mısır bayrağı
göndere çekilirken
MISIR BÜYÜKELÇISI KHAIRAT VE İSRAIL CUMHURBAŞKANI RIVLIN
Mısır Milli Marşı da
çalındı. Daha sonra
2012’den beri ilk defa Mısır İsrail’e büyükelçi atadı. MISIR BÜYÜKELÇISININ
ikili görüşmelerini
SUNDUĞU
Perşembe günü Kudüs’te düzenlenen bir törenle kapalı kapılar ardında
güven mektubunu İsrail Devlet Başkanı Reuven devam etti. Bu alışılmamış durumun Mısır
Rivlin’e sunan Mısır’ın İsrail Büyükelçisi Hazem tarafından talep edildiği belirtildi.
Khairat, iki ülkenin yapıcı ilişkilerinin bölgeye barış
getirmesini umduğunu dile getirdi.


Aliya Yapan En Yaşlı Çift ABD, Baltimore’dan yola çıkan çifti küçük torunları

uğurladılar. Aliya yapan en yaşlı çift oldukları
İsrail’e vardı tahmin edilen Grossman’lar İsrail’de yaşayacakları
israibloogu.com
için çok mutlular. 71 yıldır birlikte olan çiftin 3

çocuğu, 5 torunu, 14 küçük torunu ve iki küçük
torun çocuğu var. Muhasebeci olan Phillip ile ev
hanımı olan Dorothy’nin bir çocukları İsrail’de
yaşıyor, bir diğeri ise yazın Aliya yapmaya
hazırlanıyor.

Ben Gurion havaalanında onları karşılayan 22
yaşındaki küçük torunu Yosef Segel Yeşiva
öğrencisi. Büyük‐büyükbabasının Facebook
hesabının olmadığını ama teknoloji ile arasının çok
iyi olduğunu söylüyor.

Grossman’lar en yaşlı çift olabilirler ancak Aliya
yapan en yaşlı kişi ünvanı 1990’larda Sovyetler
71 yıllık evli Dorothy ve Phillip Grossman Birliği’nden 111 yaşında geldi Bell Goldstein ise
Baltimore’dan yola çıkarak İsrail’e göç etti. Çift, Kuzey Amerika’dan göç eden en yaşlı kişi. İsrail’e
küçük torunları tarafından uğurlandılar. 102 yaşındayken 1998’de göç etti.
Tevrat der ki İbrahim 75 yaşındayken Kenaan
topraklarına göç etti. Ona yaşlı demeyin. Çünkü En genç Yahudi göçmenler ise 1991 yılında
Ben Gurion Havaalanına varan Phillip ve Dorothy Etiyopyaları taşıyan Solomon operasyonu sırasında
Grosmann 95 ve 93 yaşında İsrail’e göç etmeye uçakta doğan 5 erkek ve 3 kız çocuğuna ait.
karar verdiler.


Dünyanın en Büyük Bu seneki fuar 16‐21 Nisan 2016’da Las Vegas’ta
düzenlenecek. Bu sebeple 20 Ocak haftası NAB
Medya Fuarında başkan yardımcısı Jason Stookey liderliğindeki
İsrail’e Özel Bölüm İsrail grubu, İsrail’e gelerek gerekli görüşmeleri
gerçekleştirecekler. Bu sayede İsrailli girişimcilerin
Las Vegas’ta düzenlenen dünyanın en büyük fuara ilgisini arttırmak katılımlarını sağlamak
medya teknolojileri ve eğlence fuarı the National amaçlanıyor.
Association of Broadcasters’da (NAB) İsrail
teknolojilerine özel bir bölüm ayrıldı. NAB tarafından gerçekleştirilen fuar, TV
yayıncıları, dijital medya, eğlence,
telekomünikasyon, prodüksiyon, yayıncılık, IT,
online video ve 3 boyutlu baskıyı da içeriyor. Ayrıca
devlet, askeri, akademik, tüketici, güvenlik, ve spor
organizasyonları da katılıyor.

165 ülkeden 105,000 kişinin ziyaret ettiği fuara 1800
firma katılıyor. Bu sene İsrail’e ayrılan özel
bölümde drone teknolojisi ve yapay gerçeklik
teknolojisinin sergilenmesi isteniyor. Stookey
İsrail’in bir start‐up ülkesi olduğunu belirterek
İsrail standının olmasının fuara olan ilgiyi
arttıracağına inandıklarını söyledi.
NAB’ın düzenlediği fuar dijital medyadaki son
teknoloji ve trendler ile yenilikleri tanıtıyor. Ayrıca
prodüksiyondan yayına farklı platformlardaki  
gelişmeleri takip ediyor.


Fortüne Asal’ın Bir yıl önce kaybettiğimiz, yardımseverliği ile

tanınan Fortüne Asal adına Afrodisyas’ı Sevenler
Anısına Derneğindeki dostları ve ailesinin katkılarıyla 1000
1000 Fidanlık Koru fidanlık bir koru oluşturuldu.

Ailesi, yakınları ve gönüllü olarak çalıştığı tüm
derneklerdeki dostlarının hazır bulunduğu törende
bir konuşma yapan Ege Orman Vakfı Genel Müdür
Yardımcısı Yasemen Bilgili, "Fortüne hanımın
anısına ağaç dikmek, onun anısını yaşatmak, burada
büyüyen ağaçların dallarında kuşlara ev sahipliği
yapması, köklerini aşağıya kadar indirerek yer altı
su kaynaklarını beslemesi, toprağı koruması ile anısı
yüz yıllarca yaşayacaktır. Kendisini rahmetle
anıyoruz" dedi.

Bağış toplanmasına vesile olan dostlarından Joan
Gürel’e bir plaket sunulan törende arkasında derin
izler bırakarak aramızdan ayrılan Fortüne Asal
özlem ve sevgiyle anıldı.
9 Ocak 2016 cumartesi günü Karataş Hastanesi
Yaşlılar Yurdu Kadınlar Kolu Başkanlığını 40 yıl
süreyle yürüten Fortüne Asal anısına Ege Orman  
Vakfının ağaçlandırma çalışmalarını sürdürdüğü
Torbalı‐Taşkesik sahasında bir fidan dikme töreni
gerçekleştirildi.


TEOG 2016 Sınavlarında hazırladı ve Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) da

onayladı. Ermeni din dersi sınavına Ermeni
Azınlık Okullarında Okuyan okullarında okuyan öğrenciler girecek.
Öğrenciler için Değişiklik Var.

Azınlık okulları öğrencilerinin “din dersi” Özel okullarda okuyan Ermeni öğrenciler ile
sınavından muaf tutulduğu TEOG’da geçen yıl ilk Musevi öğrenciler bu sınavdan muaf olacak.
kez Ulus Özel Musevi Ortaokulu öğrencileri bu Rum okullarında okuyan öğrenciler ise diğer
sınava girmişti, bu yıl sırada Ermeni okulları yıllarda olduğu gibi yine bu sınavdan muaflar. 6
öğrencileri var. İstanbul’da toplam 13 Ermeni dersten yapılan TEOG sınav sorularını değişik
İlköğretim Okulu’nda okuyan toplam 218 öğrenci illerdeki devlet okullarından seçilen 83 öğretmen
ilk kez bu yıl “din” sınavına girecek. TEOG sınavı hazırladı. Bu öğretmenler yaklaşık 4500 soru üretti.
ne zaman yapılacak? Üretilen bu sorular Milli Eğitim Bakanlığı
komisyonlarında görevli 25 öğretmen ve 22
Ermeni öğrencilerin yanıtlayacağı din dersi akademisyen tarafından incelendi. İnceleme
sorularını tıpkı Musevi öğrencilerde olduğu gibi sürecinde 1500’den fazla soru elendi. Üzerinde bazı
cemaat ile bu okullarda görevli öğretmenler düzeltmelerin yapıldığı 2991 soru havuza alındı.


İşte öğrencilere bu sorular yöneltilecek. Birleşmiş Milletler

TEOG sınavlarında öğrencilere her dersin
sınavından çoktan seçmeli 20’şer soru yöneltilecek Yom Kipur’u
ve 40 dakika süre verilecek. Her sınavda a, b, c ve d Resmen Kabul Etti
olmak üzere 4 farklı soru kitapçığı kullanılacak.
israibloogu.com
Sınavlar 6’sı birinci, 6’sı da ikinci dönem olmak
üzere toplam 12 tane olarak yapılıyor. Her dönem İki yıl önce İsrail’in BM elçisi Ron Prosor tarafından
iki gün de tamamlanan sınavların ikişer günde başlatılan diplomatik çaba sonuç verdi. Birleşmiş
mazeret sınavları oluyor. Bu günlerde yani yılda Milletler Yom
toplam 8 gün öğrenciler okula gitmiyor. 25‐25 Kippur’u resmi
Kasım tarihleri arasında yapılacak sınavların bayram olarak
mazeret sınavları 12 ve 13 Aralık’ta kabul etti. BM
gerçekleştirilecek. İkinci dönem ortak sınavları ise çalışanları Noel
27 ve 28 Nisan’da, mazeret sınavları da 14 ve 15 ve Ramazan’da
Mayıs’ta yapılacak. bir gün izinli
sayılıyorlardı.
TEOG sınavlarına 8. sınıfta okuyan toplam 1 milyon
174 bin 427 öğrencinin girmesi bekleniyor. Bu Artık Yahudilerin en kutsal günü de BM’de resmi
sınavların sonuçları yalnızca liselere geçişte olarak kabul edilmiş oldu. Tasarıyı 60 ülke
oluşturulacak yerleştirme puanının desteklerken Suudi Arabistan liderliğindeki Arap
hesaplanmasında kullanılmıyor. TEOG dersi ülkeleri karşı çıkıyorlardı. Yeni elçi Danny Danon
sınavları aynı zamanda öğrencilerin okul bu konudaki çalışmalarını sürdürdü. En büyük
yazılılarından biri olarak da kabul ediliyor ve desteği ise ABD elçisi Samantha Power’dan aldı.
öğrencilerin yılsonu başarı puanının “Yom Kippur yıllar önce kabul edilmeliydi. Yahudi
hesaplanmasında kullanılıyor. Bu nedenle sınava halkı ve İsrail’i ilgilendiren önemli bir yanlıştan
tüm öğrencilerin girmesi bekleniyor. dönüldü” dedi.


Orta Doğu Barış Girişimi Olan ülkede sürekli inşaat yapmanın ekolojik dengeye de

zararı var. Çevreciler bunun doğal yaşamı
Menora Adası Projesi Başladı bozduğunda hemfikirler.

israibloogu.com
Menora Adası projesi 9 yapay adadan oluşuyor.

İsrail sahillerinde yapımı planlanan projenin 7
adası kalıcı. Konut, iş, üniversiteler inşa edilecek.

Menora Adası’nın internet sitesindeki tanıtımında
proje “etnik kimlik ve politik anlaşmanın önemi
olmayan yeni bir yer olarak inşa ediliyor” deniyor.
Bu güzel adalarda oturmak, çalışmak ve tatil
yapmak olanağı kadar Orta Doğu’yu eğitim,
bilimsel gelişmeler ve çevreye duyarlı yaşam ile
geliştireceğine inanılıyor. Güneş panelleri, rüzgar
duvarları, gelişmiş geri dönüşüm, atmosferik su
jeneratörler bu proje için düşünülen özelliklerden
bazıları.
İsrail’i Akdeniz’e uzatacak Menora adası projesi
tanıtıldı. Proje yöneticileri bu projenin Orta Doğu
barışına katkı sağlayacağına inanıyorlar.

İsrail çok küçük bir ülke. Halkın büyük çoğunluğu
Tel Aviv civarında, dar bir alanda yaşıyorlar. Dev
inşaat projelerine rağmen İsrail’deki ev fiyatları son
yıllarda aşırı derecede arttı. Çoğunluğu çöl olan


İsrailliler geliştiriliyor. İki tabakadan oluşacak olan cam,

uzak görüş için statik cam ve orta uzaklık ile yakın
Multifokal (çok odaklı) Gözlüklerde okuma için pikselleşmiş dinamik likit kristal cam
Çığır Açıyor kullanılıyor. Elektronik olarak pikselleşmiş bu cam,
israibloogu.com optikal gücünü iki gizli sensorün düzenlediği
görme uzaklığına göre ayarlıyor. Bu sayede hem
İsrailli DeepOptics multifokal (çok odaklı) gözlük yakın hem uzak için net bir görüntü yakalanacak.
camları için yeni bir likit kristal alternatif geliştirdi. Milyonlarca orta yaşlı kafasını iyi görebilmek için
Bu sayede daha net bir görüntü ve daha az görüntü aşağı veya yukarı oynatmak zorunda kalmayacak.
bozukluğu elde ediliyor.

Bu araştırmasıyla DeepOptics Mart ayında Tel
Gelişmiş gözlüklerle uzak için gözlüğün üst
Aviv’de düzenlene 6. yıllık İsrail görüş makineleri
kısmına, orta
Konferansı’nda düzenlenen start‐up yarışmasını
uzaklık için
kazandı. Bu sayede yatırımcı ve potansiyel
gözlüğün ortasına,
ortaklarının dikkatini çekti.
yakın okuma içinse

gözlüğün altına
Petah Tikva merkezli firmanın CEO’su Yariv
doğru bakmak
Haddad, prototip üzerinde çalıştıklarını söyledi.
gerekir. Bu birçok
Likit kristali camda kullanmanın birçok yöntemi
kişinin alışmasını
olduğundan bahseden Haddad, pikseller üzerinden
zorlaştırıyor ve baş ağrısı gibi rahatsızlıklar
geliştirmeyi seçtiklerini belirtti. Tüm sistemi yaz
yaratabiliyor. Ancak iki yıl daha bu gözlükleri
2016’ya kadar tamamlamayı hedefliyor. Halen
kullanırsanız, omnifokal ile DeepOptics bu konuda
yatırımcı ve üreticilerle görüşmeleri sürüyor.
çığır açacak.

Üç yıldır devam eden araştırmalar sonucunda

omnifokal’lar ile ilk dinamik gözlük camı


Yahudilerin Büyük Sırrı

13 Şubat 2016
SEDAT LAÇİNER
www.haberdar.com

Yerli otomobil yapma, yerli uçak yapma

gayretlerimiz tam hız sürüyor. Batı’nın 100 yıl önce
icat ettiği çağımızın en temel aletlerini‐araçlarını
bugün yapmaya çalışıyoruz. ‘Büyük bir devlet olma’
hayalimizde sanayi ürünlerini millileştirmenin
önemli olduğunu düşünüyoruz.

BASINDAN
Büyük olma hırsımızı takdir etmekle birlikte bu
işte ciddi terslikler olduğunu düşünüyorum.
Nedense herşeyin millisini yapma gayretimiz bir
atasözünü hatırlatıyor: “bana balık verme, balık
tutmayı öğret”.

Devletin yapay çabalarıyla milli araba, milli silah
veya uçak yapma gibi çabalar meselenin özünün
anlaşılmaması anlamına geliyor. Burada balık
tutmak tüm bu teknolojiyi üreten insan gücü
demektir. Yani milli uçak üretmek yerine tüm
çabanızı üretken, çalışkan ve donanımlı bir nesil
yetiştirmeye odaklarsanız o insan gücü size milli
bir uçaktan daha fazlasını üretir. Aksi takdirde


yapay çabalarla arkası gelmeyen ve etkili olmayan olmasına rağmen Yahudiler tüm dünyanın en etkili

başarılar ile kendinizi kandırırsınız. topluluğu sayılıyor.

Nesil yetiştirme çabasının merkezinde ise Tüm dünyadaki toplam Yahudi sayısı İstanbul’un
bekleneceği üzere okullar vardır. Yani iyi ilkokul, nüfusundan bile daha azdır: 14 milyon. Toplam
iyi ortaokul, nitelikli lise ve standartların üzerinde nüfusu 320 milyon civarında olan ABD’de
üniversiteler kurmayı başarırsanız, o okullardan Yahudilerin toplam nüfusu 5 milyonun biraz
mezun olanlar her alanda sizi yukarılara taşır, işte o üzerindedir. Ancak hem ABD’de hem de dünya
zaman gerçekten büyük olursunuz. genelinde Yahudi nüfusun sektörlerdeki temsil
oranı ve etkisi nüfuslarının çok ötesindedir.

Türkiye örneğine baktığımız zaman, neden mehter
Örneğin ABD’de kültür, finans, eğitim, eğlence ve
takımı gibi yerimizde saydığımızı kolayca
basın gibi sektörlerde Yahudi azınlığın etkisinin %
anlayabilirsiniz. Güney Kore ve Çin gibi son
50’nin çok üzerinde olduğu söylenir.
dönemin yükselen yıldızlarına baktığımızda ilkokul
ve lise düzeylerinde dünyanın en başarılı okullarını Bu başarı akla geldiğinde çoğu kez komplo teorileri
kurmayı başardıklarını görüyoruz. Aynı şekilde bu devreye girer ve Yahudilerin gizli konseylerinden,
ülkelerin Harvard, Oxford gibi dünyanın elit örtülü operasyonlarından, herkesin satın almış
üniversiteleri arasında üniversiteleri olduğunu da olmalarından vs. bahsedilir. Komplolar hayatın bir
görüyoruz. Başka bir deyişle, Güney Kore’nin parçası, bu nedenle komploları hiçbir zaman yok
başarılı firmaları Samsung’un Hyundai’nin vs. saymam. Ancak insanlara ‘Tanrı rolü’
başarısının arkasında çok iyi ilkokullar, ortaokullar, yüklenmesinden de hiç hoşlanmam. Eğer ortada
liseler ve üniversiteler var. bir azınlığın başarısı var ise onun ilmi yöntemler ve
yaklaşımlar ile çalışılması gerekir.
YAHUDİ ÖRNEĞİ
Meseleye soğukkanlı ve nesnel baktığımızda
Yahudilerin dünya siyasetine ve sosyal hayatına Yahudi azınlıkların başarısında ilk etkenin
olan etkisi malum. Nüfusları çok ama çok az


dayanışma gücü olduğunu görebiliyoruz. Azınlık üniversite mezunlarının oranı % 15’i bile bulmuyor.

olmanın verdiği motivasyon ile, aralarında en Diğer Müslüman ülkelerde durum daha bir vahim.
yüksek dayanışma olan gruplarından birinin de
Yahudi azınlıklar olduğunu görebiliyoruz. Bizim İsrail gibi 1948 yılında kurulmuş, nispeten genç ve
burada odaklanacağımız husus ise başarılarındaki bugüne kadar hep savaş‐çatışma ortamında
ikinci etken, yani eğitim. büyümüş bir devletin eğitime ne kadar çok önem
verdiğini bu rakamlardan anlayabiliyoruz.
Sadece İsrail örneğine baktığımızda dahi İsrail
nüfusunun dünyanın en eğitimli insanlarından ABD’DE YAHUDİ İNSAN GÜCÜ
oluştuğunu görebiliyoruz. 2012 OECD raporlarına
göre İsrail “dünyanın en eğitimli ikinci ülkesi idi”. Bundan daha büyük bir başarı ise ABD Yahudileri
Buna göre İsrail nüfusunun % 45’i üniversite ve tarafından başarılmış durumda. Yahudilerin
dengi okullardan mezun idi. Rapora göre dünyanın Amerikan nüfusuna oranı % 2 civarında olmasına
en eğitimli ülkesi Kanada, sonra İsrail, ardından rağmen eğitim kurumlarındaki oran çok yukarılara
Japonya geliyor. Sırasıyla diğer ülkeler şunlar: ABD, çıkıyor. Daha da önemlisi ABD’nin en iyi
Yeni Zelanda, Güney Kore, Norveç, İngiltere, üniversitelerinde Yahudi öğrencilerin toplam
Avustralya ve Finlandiya. içindeki oranı % 20’ye, bazen % 33’e kadar
çıkabiliyor. Bu da bize gösteriyor ki yeni nesil
Üniversite mezunlarının oranı 2014 yılında % 46’ya Yahudiler arasında üniversite ve dengi okul
çıktı. 2014 verilerine göre İsrail hala dünyanın mezunlarının oranı % 90’ı buluyor, belki de geçiyor.
eğitimli ilk dört ulusu arasında yer alıyor.
Geçtiğimiz günlerde Hillel adlı bir Yahudi kampüs
Tahmin edilebileceği üzere listenin zirvelerinde bir örgütü ABD üniversitelerinde Yahudi öğrencilerin
tane bile Müslüman ülke yok. Türkiye’de durumu üzerine rapor yayımladı. Bu rapordaki
nüfusun % 50’den fazlası hala ilkokul mezunu veya veriler oldukça çarpıcıydı.
okula hiç gitmemiş insanlardan oluşuyor. Bizde


Rapora göre ABD üniversitelerinde Yahudi Benim tespitlerime göre ABD’nin en iyi ilk 60
öğrencilerin en kalabalık olduğu yer Florida üniversitesinde Yahudi öğrenci oranı % 25’in
Üniversitesi’ymiş. Üniversitenin 25 bin altında değil.
öğrencisinden 6 bin kadarı Yahudi imiş. Yani
Florida Üniversitesi’nde her 5 öğrenciden biri Bu üniversitelere ek olarak ABD’de bir de Yahudi‐
Yahudi. üniversitesi olarak bilinen Brandeis, Yeshiva gibi
onlarca üniversite de var.
Bu oran Barnards Üniversitesi’nde % 33. Birçok
üniversitede benzeri oranalrı görmek mümkün. SONUÇ

En önemlisi Ivy League üniversiteleri olarak bilinen Bunları neden anlatıyorum?
ABD’nin en prestijli üniversitelerinde Yahudiler
nüfuslarının çok ötesinde temsil ediliyorlar. Bunları anlatma nedenim Yahudiler hakkındaki
Örneğin her Amerikalının hayallerini süsleyen Yale efsanelere yenilerini eklemek veya bir komplo
Üniversitesi’nde öğrencilerin % 27’si Yahudi. teorisi daha üretmek değil.
Üniversitenin 5,477 lisans öğrencisi varken bunun
1,500 kadarı Yahudi imiş. Yahudiler, gerek İsrail’de gerekse diğer ülkelerde

eğitime çok önem veriyorlar. Güçlerinin en önemli
Bir diğer prestijli üniversite olan Harward’da ise
kaynaklarından biri buradan geliyor.
oran % 25. Yani her 4 Harvard öğrencisinden biri

Yahudi. Cornell ve Columbia’da oran daha düşük
Evet doğrudur, her işte birbirlerini tutuyorlar,
çıksa da Yahudi öğrenci sayısı bu üniversitelerin
destekliyorlar. Ancak destekledikleri dindaşları ya
çok daha üzerinde.
Harvard mezunu ya da California Üniversitesi
New York Üniversitesi’nde Yahudi öğrenci sayısı % mezunu. Yani niteliksiz bir dayanışmadan değil,
28, Boston Üniversitesi’nde % 28,5. (Detaylı bir lise toplumun geri kalanından daha eğitimli insanlar
için yazının sonundaki eke bakın lütfen) arasında bir yardımlaşmadan bahsediyoruz.


Bu verilere baktığımız zaman Harvard, Yale gibi Cornell University (Ithaca, NY)

dünyanın en iyi üniversitelerinin bir yönüyle University of Pennsylvania (Philadelphia, PA)
Yahudilerin öz üniversiteleri olduğunu söylemek Syracuse University (Syracuse, NY)
gerekir. Gerek hoca sayısı, gerek öğrenci sayısı
Tulane University (New Orleans, LA)
itibariyle bu kadar güçlü eğitim kurumlarında
temsil ediliyorsanız orası sizindir. Emory University (Atlanta, GA)
University of Southern California (Los Angeles, CA)
Buradan çıkarılacak sonuç ise doğruyu tespit edip, Brandeis University (Waltham, MA)
hakkı teslim etmektir; başarıdan payına düşeni Harvard University (Cambridge, MA)
almak, kendine çeki düzen vermektir... University of Miami (Coral Gables, FL)
American University (Washington, DC)
Başarının anahtarı eğitimdir. Yükselmek,
Northwestern University (Evanston, IL)
güçlenmek isteyen bir Türkiye’nin üç ihtiyacı
vardır: Eğitim, eğitim, eğitim. Yale University (New Haven, CT)
Washington University (St. Louis, MO)
University of Hartford (Hartford, CT)
EK: Hofstra University (Hempstead, NY)
Tufts University (Medford, MA)
YAHUDİ ÖĞRENCİ NÜFUSU ÇOKLUĞUNA Long Island University, Brooklyn Campus (New
GÖRE ABD’DEKİ 30 ÖZEL ÜNİVERSİTE (2014)
York City)

New York University (New York City) Vanderbilt University (Nashville, TN)
Boston University (Boston, MA) Northeastern University (Boston, MA)
Yeshiva University (New York, NY) Brown University (Providence, RI)
Columbia University (New York City) University of Rochester (Rochester, NY)
George Washington University (Washington, DC) Drexel University (Philadelphia, PA)


University of Chicago (Chicago, IL) University at Albany (Albany, NY)
Oberlin College (Oberlin, OH) McGill University (Montreal, QC)
DePaul University (Chicago, IL) CUNY, Brooklyn College (Brooklyn, NY)
Binghamton University (Binghamton, NY)
Florida International University (Ventura, FL)
University of Illinois at Urbana‐Champaign
YAHUDİ ÖĞRENCİ NÜFUSU ÇOKLUĞUNA (Champaign, IL)
GÖRE ABD’DEKİ 30 DEVLET ÜNİVERSİTESİ University of Arizona (Tucson, AZ)

Florida State University (Tallahassee, FL)
(2014)
Ohio State University (Columbus, OH)
York University (Toronto, ON)
University of Florida (Gainesville, FL) University of Western Ontario (London, ON)
Rutgers University (New Brunswick, NJ) Michigan State University (East Lansing, MI)
University of Central Florida (Orlando, FL) University of California, Santa Barbara (Santa
University of Maryland (College Park, MD) Barbara, CA)
Pennsylvania State University (University Park, PA) University of California, Los Angeles (Los Angeles,
University of Michigan (Ann Arbor, MI) CA)
Indiana University (Bloomington, IN) University of South Florida (Tampa, FL)
Queens College (Flushing, NY) University of California, Santa Cruz (Santa Cruz,
University of Wisconsin (Madison, WI) CA)
University of Texas (Austin, TX) University of California, Davis (Davis, CA)
California State University (Northridge, CA) University of Massachusetts, Amherst (Amherst,
Arizona State University (Tempe, AZ) MA)


EN ÜST 25 OKULDA YAHUDİ LİSANS University at Albany: 3,500 Jewish Students, 27%

ÖĞRENCİLERİNİN TOPLAMA ORANI (2014) Queens College: 4,012 Jewish Students, 26%
University of Pennsylvania: 2,500 Jewish Students,
JTS List College: 200 Jewish Students, 100% 25%
Yeshiva University: 3080 Jewish Students, 96% Harvard University: 1,675 Jewish Students, 25%
American Jewish University: 110 Jewish Students, Washington University: 1,500 Jewish Students, 25%
92% Tufts University: 1,250 Jewish Students, 25%
Brandeis University: 1750 Jewish Students, 50% Wesleyan University: 680 Jewish Students, 25%
Muhlenberg College: 750 Jewish Students, 35%
Kaynak: http://www.hillel.org/about/news‐views/news‐views‐‐‐blog/news‐
University of Hartford: 1,500 Jewish Students, 33% and‐views/2014/09/04/2014‐top‐60‐schools‐by‐jewish‐student‐population
Barnard College: 770 Jewish Students, 33%
Sarah Lawrence College: 400 Jewish Students, 33%
Tulane University: 2250 Jewish Students, 32%
Columbia University: 3,000 Jewish Students, 30%

Emory University: 2,100 Jewish Students, 30%
Goucher College: 450 Jewish Students, 30%
 
George Washington University: 3,000 Jewish
Students, 29%
Oberlin College: 850 Jewish Students, 29%
New York University: 6,000 Jewish Students, 28%
Boston University: 4,500 Jewish Students, 28%
Yale University: 1,500 Jewish Students, 27%
CUNY,Brooklyn College:3,500 Jewish Students, 27%


Türkiyeli Yahudileri Yahudi yayın olduğunu, enginarı, ipekböceğini

Yahudilerin getirdiğini biliyor muydunuz? Peki
Tanımak İster misiniz? Şabat, Hanuka, Hamursuz size tanıdık geliyor mu?
Buyrun Müzeye Ya maftirim tasavvuf musikisi?

Nilay Vardar – İstanbul
BİA Haber Merkezi
Türkiye’nin en kapalı toplumlarından biridir
Yahudiler. Bunun sebebi sayılarının 20 bine
düşmesi değil sadece, esas neden yüzyıllardır
varolan günlük dildeki deyimlere de yerleşmiş olan
önyargılar ve Yahudi düşmanlığı.

Yahudi toplumu bu kapalılığı ve önyargıları kırmak
için son yıllarda daha görünür olmanın çabası
içinde. Yahudi Tanıtım Günleri Holokost Anması,
Struma Anması, kamusal alanda yapılan ilk
Hanuka kutlaması bu çabanın adımları.

İşte Neva Şalom Sinagogu’na taşınan 500. Yıl Vakfı
Türk Musevileri Müzesi de Yahudi toplumunu

yakından tanımak için çok iyi bir fırsat.
Osmanlı’da ilk matbaayı Yahudi Nahmias

kardeşlerin kurduğunu, enginarı, ipekböceğini
Müze aslında yeni değil, 2001 yılından itibaren
Yahudilerin getirdiğini biliyor muydunuz? Buyrun
Zülfaris Sinagogundaydı. Daha çok kişiye ulaşması
500. Yıl Vakfı Türk Musevileri Müzesi'ne.
için zamanında Yahudilerin yoğun olarak yaşadığı

Galata’da yer alan Neva Şalom Sinagogu’na taşındı.
Osmanlı’da ilk matbaayı Yahudi Nahmias
Tabii içeriği baştan aşağıyı zenginleştirilerek.
kardeşlerin kurduğunu, geçmişten günümüze 101


Sinagog ve müzenin birlikte yer aldığı binaya ismini 1492 yılında İspanya engizisyonundan
girmek için kimlik kartınızı vermeniz ve 3‐4 kaçarak Osmanlı topraklarına gelen Sefaradlardan
kapıdan geçmeniz gerekecek. 65 yıllık Neva Şalom aldığını hatırlatıyor.
Sinagogu’nun üç kez saldırıya uğradığını
hatırlatalım. Levi, Sefaradların kuşkusuz 2. Bayazıd’ın vicdanı
sayesinde buraya geldiğini ancak gelirken de
devleti payidar kılmak için tüccar, esnaf, diplomat,
tıb insanı, öğretmen, düşünür, hukukçu, sanatçıları
da beraberinde getirdiğine dikkat çekiyor:

“Bu müzeyle tarihimizi, değerlerimizi,
getirdiklerimizi, vatanımızın diğer unsurları ile
karşılıklı etkileşimleri, lezzetlerimizi, müziğimizi,
bu toprakların zenginliğinin, mozaiğinin bir rengi
bir parçası‐ ufak olsak da faydalı bir parçası ‐
olduğumuzu yansıtmayı hedefledik.”

Müzeyi, Müze Müdürü Nisya İşman Allovi’nin
rehberliğinde gezdik. Baştan söyleyeyim, müze
Levi: 2300 yıldır bu topraklardayız modern müzecilik anlayışı ve teknolojik altyapıyla
oldukça keyifli tasarlanmış. Baştan aşağı
Müzenin Yahudi tatlarının da yer aldığı kafesinde gezdiğinizde yüzyıllardır aynı topraklarda
yapılan toplantıda konuşan Vakıf Başkan yaşadığınız ancak karşılaşamadığınız Yahudi
Yardımcısı Moris Levi, Hz İbrahim’in torunları olan toplumuyla tanışma fırsatı buluyorsunuz.
Yahudilerin yaklaşık 2300 yıldan fazla bu
topraklarda yaşadığını ancak 500. Yıl Vakfı Müzesi


"Gri sayfaları da müzeye koyduk" örnekleri, matbaa objeleri ve tarihçe yer alıyor.

1840’dan günümüze tam 101 yayın var.
Siz yine kendiniz gezin ama birazcık tanıtalım.
Başta dedik, 1493 yılında İspanya’dan göç eden
İlk bölümde milattan önce dördüncü yüzyıldan Nahmias kardeşler ilk matbaayı II. Beyazıt’ın iznini
günümüze kadar Anadolu topraklarındaki Yahudi alarak kuruyor. 1512 yılında basılmış olan ilk
tarihi anlatılıyor. Sabetay Sevi’nin anlatıldığı kitaplardan Midraş Teilim eseri de müzenin önemli
bölüme gelince Nisya İşman Allovi, “Büyük parçalarından.
travmadır. Yahudi toplumunun 200 sene
kapanmasına neden oldu Sabetaycılık” diye
açıklıyor.

Yakın tarihin anlatıldığı dokunmatik panoda
konular resim ve videolarla desteklenerek verilmiş.
Burada Yahudi toplumunda travma yaşatan
dönemler Varlık vergisi, Trakya olayları, 20 sınıf
askerlik, Struma faciası da yer alıyor.

Moris Levi, müzenin içeriğinin cesurlaştırıldığına
da dikkat çekiyor: “Bir yerde bu kadar uzun süre
yaşarsanız pembe sayfaların yanında gri sayfalar da
olur. Eski müzede bu sayfalar yoktu. Şimdi bunları
da ekledik." Sünnet ve düğünleri de izleyebilirsiniz

Basın için ayrılan bölümde Cumhuriyet öncesi ve Neva Şalom Sinagogu ile müze arasında fiziki
sonrası yayımlanan Türk Yahudi basınına ait gazete bağlantıyı kuran “midraş holü” sinagog içinde


yapılan sünnet, düğün, Bar Mitzva gibi ritüelleri Müzenin hediyelik eşya dükkânında Türkçe, Judeo‐

canlı olarak izlemenizi sağlıyor. İspanyol ve diğer dillerde Yahudilik tarihi ve
kültürünü anlatan kitaplara, romanlara, müzik
Etnografya bölümünde ise doğumdan ölüme yaşam CD’lerine ve DVD’lere de ulaşabilirsiniz.
döngüsü objeler, belgeler, resimler ve videolarla
aktarılıyor. Müzeyi pazartesi‐perşembe arası 10:00‐16:00, cuma:
10:00‐13:00 ve pazar: 10:00‐14:00 saatleri arasında
Son bölümde Yahudi gelenekleri, bayramlar, yemek isteğe bağlı olarak bağış yaparak gezebilirsiniz. (NV)
ve dil kültürü, müzik ve Yahudilerin çoğunlukla
yaşadıkları bölgelerde yer alan sinagog, mezarlık
gibi yapılar panolar ve dokunmatik ekranlarda
anlatılıyor. Fotoğraflar: Mıgırdiç Arzivyan

Özellikle yemek bölümü çok eğlenceli olmuş. Nilay Vardar
Dokunmatik ekranlarda yemek tariflerini Galatasaray Üniversitesi Gazetecilik mezunu. 2011 yılından
izleyebiliyor, istediğiniz tarifi kendinize mail beri bianet'te muhabir/editör olarak çalışıyor.

atabiliyor, ya da panolardaki tarifleri koparıp

yanınıza alabiliyorsunuz. Patlıcanlı borekitası

tavsiye ederim.

 

Müzede belirli günlerde Sefarad ezgilerinden

oluşan müzik dinletileri, paneller ve söyleşiler,

kitap tanıtımları, film gösterimleri gibi etkinlikler

yapılması planlanıyor.


74. yılında Tören öncesi konu ile ilgili gelen bir soruyu
yanıtlayan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Tanju Bilgiç,
Struma Faciası Anıldı ülkemizin insani trajedilere karşı sergilediği duyarlı
tavrı hatırlatarak geçen sene, Holokost’un 70.
Karel Valansi
Şalom Gazetesi yıldönümü vesilesiyle, Struma’da hayatını
24 Şubat 2016 kaybedenler için ilk defa bir anma töreni
düzenlendiğini belirtti.

Bilgiç sözlerine şu şekilde devam etti:

“Struma faciasından çıkartılacak derslerin gelecek
nesillere aktarılarak, hafızalardaki yerinin
korunması anlayışıyla, bu sene de 24 Şubat 2016
tarihinde İstanbul’da bir anma töreni düzenlenecek
ve Struma’da hayatını kaybedenler anısına denize
çelenk bırakılacaktır. Bu vesileyle, tarihin en büyük
felaketlerinden biri olan Holokost’ta ve
Holokost’tan kaçarken, 24 Şubat 1942 tarihinde
24 Şubat 1942 tarihinde Nazi zulmünden kaçan 768 yaşanan elim olayda hayatını kaybedenleri saygıyla
Yahudi’nin hayatını kaybetmesiyle sonuçlanan anıyoruz."
Struma faciasının yıldönümü, Türkiye
Denizcilik İşletmelerine ait Sarayburnu Limanında Sarayburnu'nda yapılan törene Hahambaşı Rav İsak
İstanbul Valiliği tarafından düzenlenen resmi bir Haleva, Türk Yahudi Cemaati Başkanı İshak
töreni ile anıldı. Türk Yahudi Cemaati mensupları İbrahimzadeh’nin yanı sıra yahidler de katıldı.
dindaşlarının anısına Kadiş söyleyebilmek için İstanbul Valisi Vasip Şahin, IHRA Türkiye Heyeti
törende hazır bulundular. Başkanı Tunç Üğdül ve Dışişleri Bakanlığı Müsteşar


Yardımcısı Büyükelçi Levent Murat Burhan da İbrahimzadeh konuşmasına Holokost'un

törende hazır bulundular. Törende İsrail, Almanya, anlayışların ötesinde bir gerçek olduğunu
Belarus, Endonezya, İspanya, Polonya, Romanya, belirterek devam etti: “Bizler ancak bu
Türkmenistan, Venezuela, Panama, Slovenya, yaşananlardan öğrenebilir ve insanlığın
Ukrayna, Brezilya, Hollanda, Avusturya’nın şeytanlaşmasının yol açtığı acıların tekrarını
İstanbul başkonsolosları bizzat yer alırken, engelleyebiliriz. Struma olayı felaketinde de
Gürcistan, Macaristan, ABD, Bulgaristan ve Rusya tarafların hepsinin kendilerine gore kutsal
konsolosları da yardımcıları aracılığıyla törende doğruları vardı. İngilizler yayınladıkları ‘Beyaz
temsil edildiler. Belge’ ile Yahudilerin Nazilerden kaçabilecekleri
tek yer olan Filistin’e girişlerini bölgeyi control
Türk Musevi Cemaati Başkanı İshak İbrahimzadeh altında tutabilecekleri düşüncesiyle engellemişlerdi.
konuşmasına Struma'dan kurtulan David Stoliar’ın Romenler kurtuldukları Yahudileri geri
hayatının son yıllarında verdiği röportajdan bir istemiyorlardı. Amerikalılar konuya duyarsız
bölüm ile başladı: kalmayı tercih ettiler. Ruslar Karadeniz’de dost,
düşman, sivil bakmadan herkesi bombalıyorlardı,
"Sardalye konservesinde gibiydik, yattığımız yerde Struma’yı da bombaladılar.
dönemiyorduk dahi. Durumumuz gittikçe kötüye
gitmeye başlamasına ragmen umudun yarattığı 500 yıl evvel bizleri Engizisyondan kurtarmak için
güçle yaşadığımız ortamın felaketine gemilerini İspanyalara gönderen, bugün
dayanabiliyorduk... Kimse bizi insan olarak milyonlarca mülteciye kapılarını açan Türkiyem
görmüyordu. İnsan olarak görmediklerine neden ise birkaç metre ötemizde demirlemiş, ölümüne
yardım etsinlerdi ki?(...) Yaşamam için hiçbir sebep terk edilmemek için sığınacak bir mekan arayan
yoktu. Bütün ailem, nişanlım herkes yok olmuştu. 768 Yahudi’yi kurtaracak dirayetli adımı bu sefer
Neden bir tek ben hayatta kalmıştım? Neden tarafsız kalarak savaştan korunabileceği
diğerleri ölmüştü? Kendimi suçlu hissediyordum." düşüncesiyle atmadı."


Struma felaketinden 73 sene sonra da olsa, olaya hükümetimizce geminin yoluna devam edebilmesi

taraf olanlardan sadece devletimizin geçen için her türlü girişim yapıldı. Ancak, tarafımızdan
yıl atmış olduğu bu adımı takdirle karşıladığını sarf edilen tüm çabalara rağmen, sığınmacıların
belirten İbrahimzadeh, "Bizler de yıllar boyunca gideceği ülkelerden gereken izinlerin
unuttuğumuz ve korkularımızın arkasına sağlanamaması nedeniyle, İkinci Dünya Savaşı
saklanarak hayalet gemi haline getirdiğimiz koşullarında, gemi 23 Şubat 1942 günü ayrılmak
Struma’da kaybettiklerimizden, mezarları olan bu zorunda kaldı.
suların önünde bir ‘Kadiş’ dahi söyleyememiş
olmanın yarattığı utancı geride bırakabilme Ve ne acıdır ki, Karadeniz’e çıkan Struma bundan
duygularıyla özür diliyorum" dedi. yalnızca bir gün sonra, 24 Şubat 1942 tarihinde, bir
Sovyet denizaltısı tarafından torpillenerek
İstanbul Valisi Vasip Şahin, 74 yıl önce yaşanan batırıldı."
faciayı anlatarak başladı: "24 Şubat 1942 tarihinde
meydana gelen ve 103’ü çocuk 768 kişinin ölümüyle Bu elim hadisede birçok ülkenin sorumluluğu
sonuçlanan, yakın dönem tarihimizin en trajik olduğunu belirten Vali, “Bugün bizlere düşenin
olaylarından birini anmak amacıyla bir araya suçlu aramak değil, tarihte yaşanan trajedilerden
geldik. 12 Aralık 1941 günü Köstence Limanından ders çıkararak ve hafızalarda yer etmesini
kalkan Struma gemisi, işkenceden, ölüm sağlayarak, bu hadiselerin tekrar yaşanmasını
kamplarından, gaz odalarından, yani insanlığın önlemektir” dedi. İnsani değerlerin ve insan
gördüğü en büyük vahşet olan Holokost’tan haklarının evrensel birer değer haline
kaçarak, yaşam mücadelesi veren Yahudi geldiği günümüzde, bu değerlerin beşiği olarak
mültecilerle birlikte, Boğazlardan geçmek üzere gördüğümüz Avrupa’da; yabancı düşmanlığı,
İstanbul’a yöneldi. Struma, 70 gün boyunca ırkçılık, dini ayrımcılık gibi olguların artmakta
Sarayburnu açıklarında kaldı. Bu süre zarfında, olduğunu belirtti; Struma ve benzeri facialardan
Türk Kızılay’ı ve Yahudi vatandaşlarımızca gemiye gerekli derslerin alınmadığını belirterek, bugünkü
yiyecek yardımı ve sağlık hizmeti sağlandı. Ayrıca mülteci krizini örnek verdi. “Yeni Struma


facialarının olmaması, Ege Denizinin hüzün denizi İsrail 899 Kilo Tohum Verdi

haline gelmemesi için Türkiye’nin çabaları tek
başına yeterli değildir, tüm devletlerin ve 11 Milyon Kilo Sebze Aldı

uluslararası toplumun sorumluluklarını yerine www.ulusaltarim.com
getirmesi gerekmektedir."
Türkiye İsrail’den geçen yıl 899 kilo sebze
Ankara'da yaşanan terör saldırısını kınayan Vali, tohumu ithal etti. Bu sebze tohumları için
terörle mücadelenin devam edeceğini söyledi. Vali İsrail’e toplam 10 milyon 891 bin dolar ödendi.
konuşmasını insan hayatını hedef alan tüm
saldırıları kınadığını belirtip, Holokost ve onun Türkiye İsrail’den geçen yıl 899 kilo sebze tohumu
müsebbibi olduğu milyonlarca acıdan biri olan ithal etti. Bu sebze tohumları için İsrail’e toplam 10
Struma hadisesinde hayatını kaybedenleri saygıyla milyon 891 bin dolar ödendi. İsrail ise Türkiye’den
andığını belirterek bitirdi. geçen yıl 10 milyon 937 bin 576 kilo sebze aldı.
Türkiye’nin bu ticaretten geliri ise 10 milyon 315 bin
Tören, Hahambaşı İsak Haleva'nın Struma dolar oldu. 11 milyon kilo sebze, 899 kilo tohumun
kurbanları anısına kadiş okumasının ardından, bedelini karşılayamadı.
hayatını kaybedenler için Hahambaşı Haleva ve
Vali Şahin tarafından denize o çok özlenen çelenk İSRAİL’E İHRACAT YÜZDE 7756 ARTTI
bırakıldı.
Akdeniz Yaş Meyve ve Sebze İhracatçıları Birliği
verilerine göre 2014 yılında Türkiye’den 141 ton
sebze ithal eden İsrail, geçen yıl bu rakamı 11 bin
  tona çıkardı. Türkiye 2015 yılında İsrail’e 10 milyon
937 bin 576 kilo sebze ihraç etti. Bu sebzelerin
karşılığı 10 milyon 315 bin 706 dolar gelir elde edildi.
2014 yılında ise İsrail’e 148 bin 254 dolar karşılığı 141


bin 360 kilo sebze ihraç edilmişti. İsrail’e sebze tohumu ithal etti. İsrail’den 8 milyon 536 bin 739
ihracatı geçen yıl bir önceki yıla göre yüzde 7 bin dolar karşılığı 441 kilo domates, 2 milyon 168 bin 31
756 oranında arttı. dolar karşılığı 136 kilo biber, 107 bin 987 dolar
karşılığı 85 kilo hıyar, 50 bin 485 dolar karşılığı 179
İSRAİL ARTIK İLK 10 ÜLKE ARASINDA kilo marul, 672 dolar karşılığı 57 kilo soğan ve 240
dolar karşılığı da 1 kilo kabak tohumu alındı.
Daha önceki yıllarda yaş sebzede ilk 20 ülke arasına Türkiye toplam 899 kilo sebze tohumu için İsrail’e
giremeyen İsrail, 2015 yılındaki hızlı yükselişin 10 milyon 891 bin 154 dolar ödedi.
ardından yaş sebze ithal eden ilk 10 ülke arasında
yer aldı. Türkiye’den yaş sebze ithal eden ilk on EN UCUZ TOHUM ÇİN’DEN
ülke arasında İsrail’le birlikte Rusya, Almanya,
Romanya, Bulgaristan, Suudi Arabistan, Irak, TÜİK verilerine göre Türkiye geçen yıl 7 bin 456
Gürcistan, Ukrayna ve Beyaz Rusya bulunuyor. kilo domates tohumu ithal etti. Türkiye Çin’den
ithal ettiği 2 bin 284 kilo domates tohumu için 6
EN ÇOK DOMATES ALIYOR milyon 14 bin 760 dolar ödeme yaptı. Türkiye
ABD’den 1 milyon 129 bin 671 dolara 879 kilo,
İsrail’in Türkiye’den ithal ettiği sebzeler arasında Şili’den 1 milyon 241 bin 250 dolara 480 kilo,
en çok domates bulunuyor. İsrail Türkiye'den Hindistan’dan 825 bin 370 dolara 322 kilo,
domatesin yını sıra havuç, turp, hıyar, kornişon, Tayland’dan 4 milyon 578 bin 645 dolara 858 kilo
kabak, patlıcan, biber de yer alıyor. Hollanda’dan 6 milyon 799 bin 768 dolara 627 kilo,
Peru’dan 11 milyon 503 bin 969 dolara 517 kilo,
DOMATES TOHUMUNA 8.5 MİLYON DOLAR Kenya’dan 2 milyon 998 bin 880 dolara 95 kilo,
ÖDENDİ Guatemala’dan 2 milyon 334 bin 309 dolara 192 kilo,
Fransa’dan 4 milyon 88 bin 960 dolara 281 kilo
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre domates tohumu aldı.
ise Türkiye geçen yıl İsrail’den 899 kilo sebze


Azınlıklar biriydi eşitsizlik, kuruluş felsefesi gibi bir şeydi.

Özellikle hukuk alanında çok açıktı. Hâkim
Türkiye’yi Doğru Okudu karşısına çıkmaktan ödleri kopardı azınlık

Agos mensuplarının. Kararlar vatanın yüksek çıkarı
Herkül Millas
hmillas@yahoo.com
doğrultusunda alındığı için, ‘yabancılar’ ayrıntı ve
peşinen haksız sayılırdı.
Son yıllarda Türkiye’de dile getirilen, hukuk ve
haklar alanındaki şikâyetleri göz önüne alınca, “Şimdi hukuk alanında sorun var” sözü bu yüzden
babam yaşındaki bütün azınlık insanlarını bilge yanlıştır; “Bu sorun hep vardı” demek daha doğru.
kimseler olarak düşünürüm. Azınlık üyeleri Yeni olan, ‘öteki’ sayılanların değişmiş olması.
Türkiye’yi çok iyi anlamıştı, sosyolog ve siyaset Örneğin, eskiden azınlıklar, dış güçlerin uzantısı,
bilimci gözlemciler gibi. Çocukluk yıllarımda, ama düşman, beşinci kol, yabancı lobilerin maşası,
sonraki yıllarda da, içinde büyüdüğüm evde bazı hainler diye bilinirdi. Şimdi bu sıfatlar başkaları
durumları ‘biz’ çok doğal sayardık. Bugün aynı için de kullanılıyor. Yeni bir durum yok demek
durumlara bazı insanların ilk kez yaşanıyormuş istiyorum. Bu sıfatlarla ötekileştirenlerin, hukuk
gibi şaşırmalarına şaşıyorum. alanında haklarını aramaları o zaman da boşuna bir
çabaydı. Mahkemelerde gereğinin yapılacağını
Azınlıklar, devletin propagandalı süslü söylemine bizim evde biz bilirdik. Bu durumu normal
hiçbir zaman inanmadı. İnanmaları da imkânsızdı sayardık.
zaten, çünkü devletin yaptıkları, gerçek durumu
hep hatırlatırdı. Örneğin anayasada geçen, Eleştiri ve şikâyet seslendirmek küstahlık sayılırdı.
vatandaşlar arasında eşitlik sözünün geçersiz Gerektiğinde, “Türklüğe hakaret ettiğimiz” iddia
olduğunu, azınlığın on yaşındaki çocukları bile edilirdi. Eskiden pek sık hakaret davası açılmazdı.
bilirdi. Devletin ve ülkenin temel ilkelerinden Ayrıca, mahkemelerde vakit kaybedilmeden


verilirdi ceza. Kestirmeden yani. Bir teftiş memuru uygulamadır. Uygulama eski de, bu kategoriye

dükkâna uğrar, bir eksiklik bulurdu. Veya kimin konacağı, konjonktüre göre değişiyor.
doğrudan karakola çağrılır, gözdağı verilirdi. Ama Bakalım on yıl sonra kimleri göreceğiz bu
biz “Akıllı ol” mesajını doğru okuyup başımızı kategoride...
eğdiğimiz, etliye sütlüye karışmadığımız için, bu
konuda bugüne kıyasla daha rahattık. Bugün Belki eskilere göre en büyük fark basındır. Benim
nerede babamın o biat bilgeliği! zamanımda azınlık yazarları iyiden iyiye
akıllanmıştı. Hiç şikâyet etmezlerdi, onlara ilişen
Sevilmeyenlerin (yani azınlıkların) malları el de olmazdı. 1950’lerde bir Rum’un, bir Ermeni’nin
değiştirirdi. Bu konudaki büyük ‘atılım’, çıkıp ‘devlet’i eleştirdiğini hiç hatırlamıyorum.
kaçırtmalar ve nüfus mübadelesiyle oldu. Benim Sertel’ler ve Aziz Nesin gibi birkaç kimse bu kuralı
yaşadığım, daha sonraki Varlık Vergisi idi. Şimdi ihlal eder gibi oldu ama ânında onlara ‘durumun
kayyumlar yapıyor benzer işi. Azınlık vakıflarına vaziyeti’ bildirildi: Kırmalar, yıkmalar, sürgünler vb.
‘çeki düzen’ de veriliyor. ‘Biz’ Osmanlı Tabii, gazeteci oldukları için değil, komünist
dönemindeki müsadereyi de duymuştuk. Tabii oldukları için kovalandılar. Paralel veya terörist
müsadere ile kayyum arasında temel bir fark var. olmak gibi bir şeydi o yıllarda komünist olmak. Ne
Şimdi yapılanlar, yasaya uygun biçimde yapılıyor. de olsa zamanla ülke değişiyor, ama yavaştan.
Bu da, zaman içinde alınan yolu gösteriyor.
Eskiden derin devlet diye bir kurum vardı. Bu derin
Son günlerde bir de ‘millî’ olma/olmama meselesi şeyin işlevi, işleri hızlandırmaktı. Mevzuatla vakit
çıktı. Biz bu millîlik işini çok eskiden biliriz, kaybetmemek için vardı. Kimin ne olduğu önce
doğuştan gayrimillî sayıldığımızdan. Ülke kararlaştırılır, sonra yasa masa, mevzuat filan
vatandaşlarının ‘millî’ ve ‘gayri’ olanı diye ayrılması demeden, mesele şıp diye hallolurdu. Böylece
(Müslim ve gayrimüslim der gibi) eski bir devletin randımanı çok yükselmişti. Bizim evde


mevzuatın ne olduğunu pek merak etmezdik. Nasıl Meşruiyet sorunu da buna benziyor. Böyle bir

olsa ihlal edilecekti. Biz başımızdakilerin ruh halini, sıkıntı eskiden de pek olmadı ülkede. ‘Meşru’
gönlünde yatanları, kafasında esenleri, o günkü kelimesine ‘fiili durum’ anlamını verirseniz, bu
keyfini filan bilmek isterdik. Polisten de çok alanda ne çelişki doğar, ne sıkıntı, ne de tartışacak
korkardık. Polislerin, bizi değil, kim olduklarını bir durum. Her şey yerli yerine oturur. Biz
tam bilmediğimiz birilerini bize karşı korur gibi bir meşruiyet konusunu hiç gündeme getirmezdik.
hali vardı. En azından biz böyle algılardık onları. Fıtrata uymayan, yabancı bir kavramdır aslında bu
Bugün böyle hissedenlerin, eskiden de bizlerin soyut, siyasi kavram. Biz kimin egemen olduğuna
böyle hissettiğimizi bilmelerini isterdim. Bu kader bakardık. Kimse o, odur meşru olan. Gerisi boş laf.
ortaklığı iki tarafa da teselli verir herhalde. Lafla de gemimizin yürümeyeceğini bilirdik.
Gemisini kurtarana da ‘kaptan’ derdik. Şimdi de
Devlet içinde kadrolaşma sorunu yaşamazdık, öyle galiba.
çünkü devlet memuru olmak bize baştan yasaktı.
Böylece rahattık. Paralel sayılmamız da olanaksızdı. Bir‐iki şey eklemek istiyordum ama yerim dar.
Yani eskiden işler aynıydı ama daha sistemli Kısaca: Eskiden de masumiyet karinesi
yürütülürdü. Birilerini istihdam edip sonra onlarla kullanılmazdı; iftira ‘hüküm’ sayılır, insanlar
uğraşmak yerine, işe hiç almazlardı. Günah keçisi süründürülürdü. Komplo teorileri de, eski bir
olmamız için memuriyetten geçmemiz hastalık olan paranoyanın belirtisi olarak yaygındı.
gerekmiyordu; bunun başka yolları vardı. Ama Yani, yaşlandım ama pek farklı bir dünyada
günah keçileri ülkede şu veya bu biçimde hep var yaşamıyor duygusunu yaşıyorum. Balkanlarda
olmuştur – azınlıklar başta olmak üzere, yaşayan azınlıklar bunları bilir. Darısı çoğunluğun
‘ayrımcılar’, ‘Moskova uşakları’, ‘şeriatçılar’ gibi... başına.
Bugün de durum eskiye bütünüyle benzemiyor
diyemeyeceğim. ‘Batıcı lobiler’ yeni bence.


Antisemitizm şarkıcı Yıldız Tilbe’nin yer alması tepki uyandırdı.

Tepkinin büyümesi üzerine reklam,
Bu Kez Ters Tepti yayınlanmasından birkaç gün sonra Turkcell’in
sitesinden ve televizyonlardan kaldırıldı. Turkcell

Vartan Estukyan CEO’su Kaan Terzioğlu, konuyla ilgili sosyal
19.02.2016 ‐ GÜNCEL paylaşım sitesi twitter üzerinden bir açıklama
yaparak, “Videoyu yayından kaldırdık, çünkü hiçbir
içerik, ‘herhangi’ bir milletin ya da dinin
hassasiyetlerini gözardı edecek kadar önemli
değildir” dedi.

Sosyal medyadaki Yahudi karşıtı paylaşımlarıyla da
gündem olan Tilbe, bu paylaşımlarından kısa bir
süre sonra bir dergide yazı yazmıştı. Sonrasında,
ulusal bir gazetede yayımlanan, Yıldız Tilbe
söyleşisinde, tepki çeken paylaşımlara dair hiç
Yıldız Tilbe’nin Yahudileri hedef alan konuşulmamış, aşk acısı çeken bir kadının
paylaşımlarının ardından Turkcell’in Sevgililer duygusallığıyla yetinilmişti. Tilbe’nin Yahudileri
Günü reklam filminde oynamasına karşı tepkilerin hedef alan paylaşımlarının ardından Turkcell’in
yükselmesinde önemli rol oynayan R. R. ile Sevgililer Günü reklam filminde oynamasına karşı
konuştuk. tepkilerin yükselmesinde önemli rol oynayan R. R.
ile konuştuk.
Türkiye’nin en önemli GSM operatörlerinden biri
olan Turkcell’in Sevgililer Günü için hazırladığı R. R., Yıldız Tilbe’nin paylaşımından duyduğu
reklam filminde, daha önce Yahudilere karşı ve üzüntüyü dile getirerek başlıyor söze: “Öncelikle
soykırımı destekleyen paylaşımlarla dikkat çeken cemaat değil, kendi adıma konuşuyorum.


Biliyorsunuz, Tilbe’nin 2014’teki talihsiz paylaşımı birinin hiçbir bedel ödemediği, ayıplanmadığı bir
çok üzücüydü. Yani ben ona değil, temsil ettiği zincirden bahsediyoruz. Asıl rahatsızlık burada.”
ırkçı sözlere karşıyım. Biz de zamanında dinledik
şarkılarını. Bir sanatçı neden ‘Hitler Yahudilere az ‘En sert tepkileri Müslüman ve Ermeni
bile yapmış, adamcağız haklıymış’ diye bir şey arkadaşlarım verdi’
yazar ki? Antisemitizm ırkçılığın bir dalı ve
ayıplanması gerekiyor, nitekim öyle oldu.” R. R., Yıldız Tilbe’nin bir reklam filminde
oynamasının beklenmedik bir durum olmadığını
R.R. Tilbe’ye verilen tepkinin, bir dizi olayın belirtiyor: “Onu aşkı ve sevgiyi konu alan bir
ardından, bir birikimin sonunda ortaya çıktığını reklam filminin yüzü olarak televizyonlarda
belirten R. R., şarkıcının reklam filminde görünce biraz şaşırdık ama sürpriz de olmadı
oynamasının zincirin son halkası olduğunu doğrusu. Çünkü, daha ilk nefret içerikli
vurguluyor: “Aslında bir özür metni bekliyorduk. paylaşımından sonra, sanki hiç böyle bir açıklaması
Topluma, hayranlarına ve takipçilerine ‘Ben hatalı olmamış gibi, bir gazetede, ‘Engin kalbinin kurbanı
bir söylem kullandım, nefreti yaymak için bir kanal oldu’ başlıklı, yalnızca aşkı konu alan bir röportajı
oldum. Şimdi biz toplum olarak barış içinde yayımlanmıştı.”
yaşamalıyız’ içeriğinde bir mesaj veren bir metindi
talebimiz. İddiaların aksine, böyle bir metin R. R., bu duruma Yahudi toplumu dışında da tepki
yayımlanmadı. Kaldı ki, benim kişisel olarak gösterenler olduğunu ifade ediyor: “Türkiye’deki
dilenen özrü kabul etme mecburiyetim de yok... Bu Yahudiler Tilbe’nin aşkı ve sevgiyi simgeler şekilde
gibi şeyler olmayınca, bir popüler kültür dergisine reklamlarda oynamasına tepki gösterdi ama, yalnız
yazı yazmaya kadar uzandı bu iş. İstediği yerde Yahudiler değil, geniş toplum da sessiz kalmadı bu
yazar elbette, ama dergi, bu geçmişine dair bir şey kez, sağ olsunlar, onlar da tepkilerini dile getirdi.
sormadan köşe verdi Tilbe’ye. Bu bir zincir, Hatta en sert tepkileri Müslüman ve Ermeni
unutturma zinciri. Zincirin son halkası da, bir arkadaşlarım verdi.”
reklam filminde oynaması. Irkçı söylem üreten


Özellikle Yıldız Tilbe’nin hayranlarından ırkçı hedef gösterilmeye başlamıştık. Çoğu gazetenin o
tepkiler aldıklarını belirten R. R., bu durumun haberi veriş şekli hayal kırıklığı oldu benim için.
kendileri için daha üzücü olduğunu söylüyor: “Ben Nefret söylemi bir tacizdir, siz hiç tacize uğrayan
şarkı söyleyemiyorum diye neden haksız olayım? birinin adını ve soyadını vererek ‘Tacize uğradı,
Tepkimizi gösterdikten sonra Tilbe bu kez de şikâyetçidir’ diyor musunuz? Böyle olunca, mağdur
sabunlu bir tweet attı. Tabii, sabun da soykırımla taraf daha da hedef gösteriliyor. Bir de, o başlığı
doğrudan ilintili ve buraya göndermede bulunuyor. attın da, özellikle sabun tweet’inden sonra sen ne
Bu son tweet’i ise bırakın tepkiyi, basında yer bile düşünüyorsun gazete olarak?
bulmadı. Reklam kaldırıldıktan sonra ise,
gazetelerde yer alan haberlerin başlıkları hep Dilerim 2016 Türkiye’si nefret söylemlerinin ve
‘Yahudi cemaati tepki gösterdi’ şeklindeydi, sanki ayrımcılığın ayıplandığı bir ülke olur. Destek veren
geri kalan herkesin tekrarlanan ırkçı söylemlerle herkese selam olsun.”
ilgili bir sıkıntısı yokmuş gibi...”

‘Açıklamayı samimi buluyorum’

Turkcell CEO’su Kaan Terzioğlu’nun reklam
filminin yayından kaldırılmasının ardından yaptığı  
açıklamayı da değerlendiren R. R., sözlerini şöyle
sonlandırdı: “Terzioğlu’nun açıklamasını da gayet
samimi ve değerli buluyorum. Irkçılık hepimizin
sorunu. Faşizm, o onun derdi, bu bunun derdi
diyerek güçlenir, o yüzden her türlü ayrımcılığın
karşısında durulması gerekiyor. Açıklamanın şöyle
bir artısı daha oldu: ‘Yahudi cemaati reklamı
kaldırttı’ gibi haberler arttıkça, giderek daha fazla


BİTEN ŞEYLER: zamanlar. Şimdiki gibi yüksek, ruhunu teslim etmiş

apartmanlar değil; iki katlı, Arnavut kaldırımları
Eski İzmir, Han De Kavrikas üzerine sıra sıra dizilmiş iki katlı evler vardı.
ve Ayakkabıcı Leoniko Arnavut kaldırımlı dar sokaklara bakan evlerin bu
(Aile anı defterimden alıntılanmıştır) balkonlarına kadınlar oturur, karşı komşusuyla
Riva HAYİM KAZAN / Şalom Ladino konuşurdu.

Karataş’taki şimdiki Asansör’ün aşağısındaki bazı

evlerin arka bahçesi denize açılırdı ve iskeleleri
vardı bu evlerin. Şimdi bu iskelelerin çoğu artık yok.
Bak! Resimdeki ev, çocukluk arkadaşımın evi.
Yazları, arkadaşlarımla bu iskelelerde buluşur,
denize girer ve balık avlardık. Denizde, en
küçüğünden, yunusuna kadar her türde, boyda
balık vardı. Arkadaşlarımla denizde “Hazinecilik”
diye bir oynardık, en sevdiğim oyundu benim.
Büyükler bakmazken en kuytuya gidip, en dibe
dalarak, kumdan taş çıkarma yarışıydı bu.
‐ Dede ne albümü bu? Çıkmazdık ki denizden biz!
Eski, antika fotoğraflar işte. Bu da o zamandan
kalma günlüğüm.. eski İzmir, hatıralar…onlara ‐E Çeşmeye gitmez miydin? Hiç?

bakıyordum. Giderdik ama sizin gibi otobandan arabayla gidip

hemen varmazdık Çeşme’ye. Bir kere günlerce
‐Bana da anlatır mısın? hazırlanırdık yol için. Büyük kamyonlar, aileleri
Anlatırım. 1920'ler’de İzmir, yaklaşık 120 bin nüfusu götürmeye gelirdi. Sokaktaki kaldırıma oturur,
olan, 25 bin Yahudinin yaşadığı bir yerdi. Ailemle, heyecan içinde o kamyonu beklediğimi
Yahudi mahallesi olan Karataş’ta yaşardık. Rumlar hatırlıyorum. Kamyon yanaştı mı eşyalarımızı
daha çok Alsancak tarafındaydı. Başkaydı İzmir o yükler, arkasındaki banklarda yerimizi alırdık.


bomboş olurdu, iki sandalye, bir masa vardı o

kadar! Kalacağımız odaya grince, şilteleri yere atar,
eşyaları yerleştirirdik. Çeşme’ye “göçümüzün” ilk
gününde annem yemekleri hazır edene kadar, arka
bahçedeki kuyudan su çeker, suyu kovalara
doldururduk.

‐Niye kovalara su doldururdunuz ki?
E su yoktu ki! Çeşme’ye gitmek her ailenin maddi
olarak karşılayabileceği bir şey de değildi. Bu
zamanlarda durumu çok da iyi olmayanlar,
Çeşme’ye yolculuk günü, her çocuk gibi benim için ailelerin toplu kaldığı “HAN DE KAVRİKAS” ya da
de bayram demekti. O yol heyecanı hala aklımda... İngilizce “Keçi ahırı” denilen büyük mülklerde
Yol diyorum çünkü 4‐5 saat minimum sürerdi kalırdı. Han de Kavrikas’ların mimarisi “U”
oraya varmak. Annem yanına, Çeşme’de şeklindeydi ve avlusunda ortak kullanılan tuvalet
kalacağımız süre için yanına önceden hazırladığı ve kuyular vardı. Akşamları orada kalanlar,
yemekleri ve mutfak eşyalarını alırdı. Biz ise masaları avluya kurar toplu yemek yerlerdi. Kimi
yanımıza şilte, çarşaf ve yorganları alırdık. Kamyon, akşamlar masalara rakı konur, Ladino şarkılar
saatler sonra Çeşme’ye vardığında babam hemen söylerlerdi. Bayramlar, düğünler, sonra sünnetler
kamyondan atlar, kalışımız için ayırdığı odayı Han de Kavrikas’ların avlularında olurdu. Biz de
kontrol etmeye giderdi. Biz ise eşyaları giderdik, davetiyeye gerek yoktu herkese açıktı o
indirirdik.Şimdiki gibi Çeşme’de anlamsız lüks otel kapılar.
odaları da yoktu. Zaten Çeşme’ye lüks kavramını
kim ithal etti anlamam, kalavaseriyas! Bak bu Çeşme’de plajdayken. Şimdi Çeşme’de

kalmadı böyle yerler.
‐Hiç mi lüks yoktu Çeşme’de?
Ne lüksü! Kaldığımız oda kocamandı ama içi


‐Acaba hangi plaj bu?
Şantiye olsa gerek.

Mira mira, bak bu da
bizim Karataş'taki ev.
Hep böyleydi evler,
yüksek tavanlı, büyük
pencereli, sonra
balkon.. Resimde sağdan sola sayıyorum: babam,
ben ve bir komşumuz. En altta iki kare pencere
görünüyor. Gördün mü?

‐Evet? Bu alttaki küçük kapının olduğu yerde mi?
E işte burasının hikâyesi farklı! Evet, Karataş’ın çocuklarına masallar evimizin
bodrumundaki bu küçük yerde anlatıldı. Ne evler
‐Hayalet mi vardı o bodrumda papa? ne de o insanlar artık hayatta. Bitti yani.
No. Karataş’taki mahallemizde ayakkabıcı Leon
vardı. Üstü başı yırtık içinde sokakta yaşar, Papa peki bana sen ne anlattın şimdi?
ayakkabı tamiri yaparak hayatta kalmaya çalışırdı. Biten şeyleri…
O kadar çelimsiz ve ufaktı ki mahalle sakinleri
Leon'a Leoniko derdi. Bir gün sokakta yırtık
kıyafetleriyle tek başına kaldırıma oturmuş öksüren  
Leon'u gören annem, ona acıyacak ve onu
bodrumumuza getirecek. Getiriş o getiriş… artık
Leon hep bodrumumuzda çalışıp, orada yaşayacak
ve mahallenin çocuklarına hep hikayeler anlatacak.



UtÜÉâ{ WtçtÇ [txÅxà

SILVIA SARDAS

24 OCAK 2016

GERŞON CERİ KUÇE
4 ŞUBAT 2016


Şabat’ın Korunması

1.‐ Şabat arifesi olan Cuma günü, işyerleri 11.30’da
kapanmalıdır. Görevli devriyeler ve Talmid
Rabenu Agaon Hahamimler bu kuralın uygulanmasını
denetlemekle yükümlüdürler. Yapacakları bu
görevin karşılığı kendilerine Kolel Yeşiva
tarafından ödenecektir. Bu görevliler ayrıca
Şabat günü nerelere kadar gidilebileceğini halka
bildireceklerdir. (Tsavaat Hayim, tet, zayin, alef)
Rabi Hayim Palaçi

2.‐ Şabat günü hiçbir Yahudi yabancı birini çağırıp
Z.T.L. ticari amaçla kullanmak üzere ateş yakmasını
isteyemez. (Şem, tet, zayin, alef)

3.‐ Yahudiler Şabat günü sigara ve nargile
içmemelidirler. Bununla da yetinmeyip Şabat
günü tiryakilerin sigara içmemeleri nedeni ile
gergin ve sinirli olmaları da kabul edilemez.
Moti Katan
2011
Bu kişiler Şabat gününü herkesten daha fazla
günün güzelliklerinden istifade etmeli, dua
ederek, ailesi ile birlikte yemek yiyerek,
çocukları ile Tora konuşarak, onlara Tanrı
sevgisini aşılayarak geçirmelidirler. Öyle ki


Şabat günü uygulayacakları bu olumlu Hahamhane ve para işleri ile uğraşan kişiler,
davranışlar kişinin diğer çalışma günlerini de tedavülde her zaman bozuk para olmasını
etkilesin. (Tsavaat Hayim, Yud, Bet) sağlamalıdırlar. (Tsavaat Hayim, tet, vav, bet)

4.‐ İçinde Tanrı korkusu olan kişi, Şabat günü, 3.‐ Toplumun evde hazırlayarak pişirmek üzere
bağcıklı ayakkabı bile giymemeye gayret fırına göndereceği her türlü hamur işi veya
etmelidir. Bağcıklı ayakkabı yerine “sapatos” yiyecekten, fakirlere verilmek üzere bir kısmın
denilen mokasen ayakkabı giymeleri önerilir. fırına bırakılması gerekir. Bırakılacak yiyecek
Böylece Şabat günü bağcık bağlama ve de yerine 10 kuruştan az olmamak üzere para da
pislenecek ellerini netila yapıp yıkama bırakılabilir.
zorunluluğu da ortadan kalkmış olacaktır. (Şem,
ey, alef) 4.‐ Talmide Hahamimler şehirde yaşayan
dindaşların evlerini 3 yılda bir ziyaret ederek,
evlerindeki mezuza, tallet ve tefilimleri kontrol
Toplum İlişkileri ederek kaşer olduklarından emin olmalıdırlar.
Ev sahipleri olanakları çerçevesinde bu kontrolü
yapan kişilere ücretlerini ödemelidirler.
1.‐ Her Rav Haham (öğretmen) şehri ziyarete gelen
misafirlerle ilgilenmelidir. Özellikle gelenler
Gelecek Sayıda
Talmide Hahamim ise onları onurlandırmak
gerekir. Onları evlerde misafir etmek, işlerini Toplum İlişkileri
(Devam)
kolayca yapabilmeleri için yardımcı olmak her
vatandaşın görevidir. (Kaf Ahayim, Ey, Alef)

2.‐ Vatandaşların kendi olanaklarına göre Tsedaka
görevlerini yerine getirebilmeleri için, Bet‐Din,



El Kantoniko de Rachel
Rachel Amado Bortnick

Kuriozita de biervos:
LECHUGAMARORMARUL

Siendo ke estamos
serka de la ermoza

SEKSION fiesta de Pesah, me
akodri ke siempre

EN kedava kurioza
LADINO komo el biervo
MAROR se parese

al biervo MARUL
en turko, ke es
LECHUGA en
espanyol, ke es lo ke komemos en diziendo la
beraha de Maror en la Agada.

La seremonia de la Agada lo yaman SEDER
tambien, porke seder kijo dizir orden en ebreo. La
Agada mos da el orden (la sira, komo dezimos) de
los rituales ke devemos segir en la meza noche de
Pesah. Los sefaradim siempre kantamos los


nombres de kada paso de este seder: “Kadesh, ke komen para esta beraha es un ravano muy fuerte

urhats, karpas, yahas, magid, rahza, mosi masa,…” (pikante) ke lo yaman horseradish en inglez. Es tan
ets.i i antes de azer el ritual, eksplikamos ke kijo kemando, ke el ke lo gosta empesa a yorar pishin –
dizir el biervo apropriado, empesando kon la o parese ansina, porke la kara se le aze kolorada, i
kestion, I dando la repuesta, komo “kadesh, ke ke le kaye lagrimas de los ojos. (De ver esto, yo nunka
kere dezir? Tomaran el vazo de vino I diran tuve el koraje de gostar este ravano. Es verdad ke la
kidush”. Agada mos dize de komer koza ke simboliza
“amargura”, por la amargura de siervitud en Ayifto
No es lugar aki de eksplikar el seder entero. Solo de muestro puevlo. Deke es ke los sefaradim
kije venir al paso de maror, ke viene poko antes de komen lechuga para simbolizar amargura? La
shulhan oreh (“ordenaran la meza i komeran” ‐ el lechuga es savroza, no es amarga.
momento de komer ke todos asperan!) “Maror, ke
kere dezir? Tomaran le la lechuga, i entinyeran en Es savroza al gostar, mos eksplika un komentario,
el haroset, I diran la beraha.” La beraha, ke es la ma en mashkandola mas se aze amarga en la boka.
bendision, en ebreo tiene los kavos biervos: …ve Esto prechizamente simboliza el exilo de muestros
sivanu al ahilat maror. En espanyol/ladino es: …I avuelos en Ayifto/Ejipto: en primero todo estava
mos mando de komer lechuga. bueno, dulse, ma en pasando tiempo se les izo
amargo.
Deke es ke el biervo ke se parese tanto al biervo
maror es marul (lechuga en turko)? Ma linguistikamente, lechuga no tiene nada ke ver
kon amargura. El biervo lechuga (lettuce en inglez,)
La sinyifikasionn de maror NO es lechuga, si no ke viene de lactuca en latin, ke proviene de lac o lactis
“amargura.” (mar es amargo.) Es kuando vine a la (leche), porke kuando se korta en freska, sovre
Amerika, en mi primer seder de Pesah ande una todo del troncho, sale un likido blanko komo leche.
famiya ashkenazi, ke vide ke en inglez maror lo Entonses, la etimolojia del biervo en espanyol no
traduizen komo bitter herbs (yervas amargas), i lo tiene relasion kon amargura, ma kualo por marul,


el biervo en turko ke tanto parese a maror?

Si! Marul tiene la rais de amargo en Latin. Asegun
el diksionaryo de etimolojia turka en Internet, el
biervo entro al turko del grego maruli, ma este
viene de amarula en Latin, ke es de la rais amarus,
ke kijo dizir amargo!

Ke enteresante ke mar en ebreo es tambien
amargo! mar, amarus, amaruli …seguro ke las
lenguas ebreo, grego i latin se “enprestaron”
biervos de parte a parte, komo azen las lenguas
desde siempre.

Es ansi ke venimos a entender ke kuando mozotros
los turkanos komemos lechuga por el maror en la
Agada de Pesah, la razon no es solo simbolika, por
su savor en la boka, ma tambien por razon de la
rais latina de “amargo”, ke dyo el biervo mar I
maror en ebreo, i marul en turko – egzaktamente
“las yervas amargas”.

Ke no tengamos amarguras ke en la lechuga!

Pesah alegre a todos.


kunduryero, shastre, panaderia, i afilu (aman,

Yehuda ke dize? aman!) un ahir para gameos a la punta de la kaye.
Yehuda Hatsvi
Fue esto en un Shabat luzyo. La luvya konstante, ke
turo tres dias enteros, seso komo en supito, i el sol
…A Una Destinasion Deskonosida de invierno enkorajo a la djente salir afuera.

Verdad, nasi en Salonik en 1932, i dos anyos ‐ "Sol de milizina!" me disho mi papa kuando
despues, ayinda en los brasos de mis djenitores, salimos djuntos de la kehila.
vine a Erets Yisrael para bivir aki toda mi vida. Ma
yene, yo konosia bien a las aldeas mizerables de los Una ambiente tivia pasava i en kaza tambien, kon
judyos en Polonia i en Rusia: el kurto Kiddush, los pasteles echos por mano de
mi madre, los haminados, i las zemirot de Shabat.
La segunda gerra mondiala se kizdereava en
Evropa, ma en las eskolas primarias en Tel Aviv, se Una chika superfisia de tierra en el frente de
esforsavan los maestros a proveer a sus elevos unas muestra baraka fue kuvierta, un dia antes, kon
dozas grandes de los eskritos de Mendele, Peretz i arena i piedrizikas, para tapar la lodansina.
Bialik, ke deskriviyan la vida en akeos kazales Efrayim, el arabadji, vertio una araba yena, kargada
povres. de arena i piedrizikas, lazdro i enderecho kon su
pala, i se kreo komo un marshpie.
Ma, por ke kesharme sovre Katrielivka i Yehopitz?
Fue esto nada mas ke natural ver (imediatamente,
El kuartier ande morava yo en el sud de la sivdad, en terminando muestras "zemirot") a Ester, la
asemejava a akeyas lokalidades komo dos terrones mujer del arabadji, apozada en sima de este
de lodo: Barakas desmizeriadas, la kaye sin asfaltar, "marshpie", en frente de la ventana muestra, i
sin kanalizasion, sin elektrisidad; un chiko Kal enteresandose kon mi madre "si todo esta en
fraguado en el sentro del maalle, un bakal pekenyo, regla".


Mientras la charla de vizinas kontinuava, me tomi ‐ "Meldo esto i esto tambien" le respondi en kurto.

yo un livro ke avia prestado de la biblioteka, i sali
afuera, arrastando kon mi una siya frente la kaye ‐ "Ayde, te veremos!" disho Emanuel.

undida de luz.
Koloki mi mirada sovre Emanuel, i el adjusto i
Me akodro bien de akel livro, "Patadikas en el disho:
pinyasko", avlando sovre la estoria del globo i la
natura, eskrito por Maxwell Reed (naturalmente, ‐ "Yo te digo un pasuk en Tehilim, i tu me das su
traduizido al ebreo). kontinuasion. E?"

Me parese ke fue este un livro un poko defisil par I sin esperar a mi reaksion, el sito:
un ninio de 9 anyos, aunke siempre me agradava
meldar, sean livros "livyanos", sean "pezgados". ‐ "Salmo de Assaf, siertamente bueno es el Dio a

Yisrael, a los limpios de korason".
Ma oy, kuando a vezes refleksiono sovre akel dia de
Shabat, vos konfeso ke al pareser mi pensamiento ‐ ..."I yo, kaje ke se akostaron mis pies; komo nada
fue, por kualker razon, un poko rezumido, i afilu mankava ke se rezvalaran mis pasos". Le "tiri"
esperava de mi para mi, ke ek, pasara alguno de los imediatamente.
vizinos i me demandara: "Ke meldas oy, Yehuda?" ‐ "Si, si. de verdad akavidate ke no te se yerren tus

pies, ke no te arrezvales has‐ve‐shalom! Mira ver de
Me asenti, en yena luz del dia, i empesi a meldar. I
enrezyarte kon kozas de Ley".
na ke tuve razon en mis esperansas. Apenas alkansi
a meldar dos o tres ojas, i al lado de mi se aparo ‐ ..."I agora, puedeser ke yo te vo dar un pasuk de
Emanuel, uno de los Yehidim del Kal de los Tehilim por darme la kontinuasion?" le dishe‐le
selaniklis; i en efekto me demando: demandi, i en realidad no asperi a Emanuel por

‐ "Ke es lo ke meldas oy, Yehuda?. No seria mijor si responderme algo, i resiti: "I la verdad de Adonay

te pasavas la perasha de la semana, o meldaras es para siempre, Aleluya".
Tehilim?"


Empleyi todo mi talento teatral infantil para travar teniya la intension de formar una famiya. En el
i "estirar" el biervo "A‐le‐lu‐ya", en un tono ke mizmo anyo, fue deklarada la Independensia de
pareska komo si teniya algun pasuk ke lo sige. Gresia, despues de sienes de anyos del dominio
otomano.
En realidad, el ke meldara el salmo 117 en Tehilim
podra ver ke es un salmo modesto, ke kontiene, Uno de los primeros pasos del governo muevo fue a
todo en todo, dos frazas, i ke se termina kon el rejistrar todos los mansevos judyos de Salonik. En
biervo "aleluya". las afueras del kuartie ande morava mi nono, avia
un terreno ancho, una area de tierra vazia. Para ayi
‐ "Emmm..." murmureo Emanual, i empeso a fueron yamadaos todos los djovenos a vinir i
kaminar. "Shabat Shalom!" prezentarsen temprano por la maniana. Mi nono
tomo en su mano el livro de Tehilim, dyo un bezo a
Desde akel Shabat, en kada vez ke mos viamos, mi nona, i despues a la mezuza, i se dirijo al akel
Emanuel se adresava a mi kon el sovrenombre "Ribi terreno. Ayi se asento sovre una piedra grande, i
Yehuda". Asta oy no se dizirvos por seguro si en empeso a meldar psalmos de Tehilim, empesando
este sovrenombre avia un senso komo afekto, o de los primeros biervos del livro asta el ultimo
sera ke era algo espinozo. kapitolo (150) ke se termina kon el pasuk "Toda
Serri akel livro ("Patadikas en el pinyasko"), alma alave a Adonay, aleluya". En tal momento, el
mientras mi dedo kedo komo un indikador entre levanto sus ojos i miro: el terreno estava
las ojas, ma no torni a meldarlo mas; desde akel enteramente vazio de kualker persona. Todos los
momento, mis pensamientos andavan i vagavan al movilizados an sido rejistrados i fueron yevados
otro lado de la mar, i se enfinkavan sovre lo ke se por kamiones a una baza militar serkana...
avlava en mi famiya por mi nono:
Es ke okurio aki un nes, un milagro? Mi nono
Fue esto en 1912 (ansi empesa la isroria), i mi nono, verdadmente kreiya ke se le kombino un mirakolo.
estonses un djoven ombre, rezin kazado, fraguo su La armada grega simplemente se "olvido" de el i lo
kaza en el kuartie "Baron Hirsch" en Salonik, i desho libre.


En 1917, en la altura de la primera Gera Mondial, komo la kal de la pared. Rezulta ke una letra ke
desbrocho un fuego enorme en los mahalles de los aviamos mandado a la kaza de mi nono, antes
jidios en Salonik, i kemo kazas, Kales, i otras algunos tres mezes, mos torno atras djuntos kon
institusiones publikas. Es kon mucha difikultad ke un chiko formulario de parte de "la Kruz‐Rosha
la komunidad, reusho a rekuperarse un pokito. Internasional", eskrito en franses:
Estonses fue kuando mi avuelo merko una parte de
akel terreno "milagrozo", i ovro a rekojer "Desharon..... a una destinasion deskonosida".
donasiones kon el buto de fraguar ayi una Kehila.
***
Despues, mis djenitores izieron Aliya a Erets
Yisrael. En akel Shabat reluziente, estava yo asentado
afuera, el livro avierto‐serrado en mi mano. Me
A mi me agradava mucho eskrivir, (todavia en imajinava ver a mi nono kaminando a la direksion
"letras de imprenta"), a mi nono ke en Salonik, i de la "Plasa de la Libertad", ke para ayi fueron
tambien resivir letras de su parte. Sus letrikas eran ovligados a yegar todos los judios de la sivdad..
muy muy kurtas, eskritas en letras de Rashi, en un Ordenansa de la Autoridad de la Okupasion
ebreo arkaiko, ke en efekto era bazado sovre frazas Nazista.
de la Biblia.
Vide a mi nono teniendo el livriko de Tehilim en su
I na, ke en una semana de invierno en Novembre mano, i kon el andavan mi nona tambien, tios i
1943, el postadji bateo a la puerta de muestra sovrinos.
baraka, i se rempusho adientro eskondiendose de
los chorros de la luvya. Se asento, komo su uzo, en Eyos no tornaron mas...
el verandadiko para repozarse un poko del kamino,
esperando a un kave turko i alguna "kozika para  
mashkar" de lo ke preparava mi madre. El la
entrego un anvelop, i la kara de mi madre palidesio


poesias fueron presentadas a los moradores de su

D’aki – D’aya rejyon i tanbien a munchos meldadores de
Eliz Gatenyo
internet.

Komo Una Konseja Un chiko jesto puede azer i trokar munchas kozas.
Un biervo o una sonrisa, una chika atension…
De Fadas
(Peri Masalı)

Uno sin morada, ke kedo 35 anyos en las kayes, se
izo famozo por sus poesias,

Uno ke morava en las kayes de Sao Paolo (Brasil),
pasava su tiempo en eskriviendo poesias en unos Raimundo Arruda Sobrinho aviya 35 anyos ke
papelikos i defterikos chikos. Grasias a Shalla estas biviya en las kayes. Biviya en un kanton de una
kaleja en Sao Paulo i eskriviya sin kedar poemas i


konsejikas. Dingunos no echaven tino en el, asta ke
Shalla Monteiro lo vido i le iso una chika sonrisa.
Por ke asta agora eya no aviya visto un sedakero ke
estava okupado a eskrivir diya entero.
De akel diya en delantre se ampesaron a azer

amigos. I un diya Raimundo le dyo una de sus
poemas, sinyado “O Condicionado”, komo regalo a
Shalla. Era un jesto de rengrasamiento.
Shalla se maraviyo de las poemas de Sobrinho i

pensando ke le puede ayudar, avriyo una oja en El ermano de Raimundo a pishin ke vido la oja de
facebook i ampeso a meter las konsejikas i las su ermano, kontakto Shalla i le propozo ke el
poemas. En kurto tiempo tuvo mas de 100.000 ermano venga a bivir kon su famiya en su kaza.
“like” . Ansina Raimundo tuvo una morada kayente i una
Kon esta oja en facebook, munchas personas lo famiya kerida.
ampesaron a konoser. Muncha jente ampeso a vinir Emprimo livros ke konteniyan sus poemas i sus
ande bive el, para azer su konosensya i tanbien a konsejikas, ke esto era su ideal.
ayudarle kon sus donasyones. Ansina vos kero dizir
ke se le troko la vida. Kada diya aviya mas i mas de
jente ke lo ampesaron a saludar. I entre las  
personas ke isieron “like” a su oja, aviya tanbien su
ermano mayor ke se aviyan peryido desde munchos
anyos.


Oriental es seko i muy kaliente kaiendo en el

Shimon Kapitan d’Estambol Desierto de Judea. Hoy la sivdad es dividida
Shimon Geron formando la Sivdad Antigua i la Sivdad Nueva.
Hase 130 anios ke los Judios empezaron a konstruir
Yerushalayim la parte nueva i en 1948 se hizo parte de Israel i la
mayoria de los Judios viven ayi.
Shel Zahav

En la parte vieja viven los Arabos Musulmanes i los
Christianos. Hay una pared larga i vieja rodeando
la Sivdad Antigua. Ayi se ven unas kaies muy
estrechas, kasas de piedra i tiendas. Aki la sivdad es
dividida en 4 kon los Barrios Judio, Christiano,
Musulmano i Armenio.

Mas de 677.000 personas viven en Jerusalem,
489.000 son Judios, 171.000 son Arabos
Musulmanes i 17.000 son Christianos. Hay 2 linguas
offisialas ke son el Hebreo i el Arabo. Ma la gente
konose munchas linguas. Munchos Judios nasieron
en Israel i a eyos los yaman"SABRA". Munchos de
los otros vinieron a Israel de otros paises. De la
America,de la Europa del Este, del Norte de Africa,
de Ethiopia, de la India i de la Rusia.
Hoy esta sivdad forma parte del Estado Judio de
Israel.Jerusalem kaie entre el Mediterraneo i el Mar EL NASIMIENTO DE JERUSALEM
Muerto. La parte Occidental es verde i la parte Jerusalem kaie al borde del desierto kon kollinas de


rokas.Da la imporession ke no es un lugar echo i se toparon forzados a partir por razon de la
para vivir. Tiene un resorse de agua en GIHON i las famina.Uno de sus leaderes era Moises i el por finir
luvias hasen las tierras fertil en las Vallies de los trusho atras de Egypto a Canaan. El Dio los
KIDRON i HINNOM. Al prinsipio se krearon unas prometio ke puedian vivir ayi en obedesiendo las
kasas kon fermas i los archaelogistos toparon lo ke leyes ande se topaban los 10 Mandamientos
se kedo de estos pueblos. Se sabe ke vivieron aki eskritos sobre 2 piedras. Moises los metio en una
5000 anios antes. Komo fue ke este lugar se hizo kasha i los yamo" Arco de Covenant"
santo, para los Judios, Christianos i Musulmanes.?.
Se dise ke Jerusalem empezo kon Abraham. Se Pasando un tiempo vinieron los Reyes i David
melda en la Torah, en la Biblia i tambien en el torno a Jerusalem a una sivdad importante.La
Qu'ran i kada libro presenta la historia a su manera. llamaban "La Kasa Del Arco" Solomon en su torno
Abraham vivia 4000 anios antes en konstruio palasios i torno la sivdad a un sentro de
UR/Mesopotamia. El Dio aparese en su suenio en la commersio.
Tierra de Kidron i Hinnom, komo son hoy.
Abraham toma a la famiya i a sus kodreros i se va a KOMO SE KOMPARTIO LA SIVDAD?
CANAAN/Israel. Se pensa ke el se kedo en un lugar Los Judios,Christianos i Musulmanes komparten la
chiko i ayi iva naser un dia Jerusalem. Para ver su Historia de Abraham i kada una de estas religiones
sinseridad el Dio le demando de sakrifikar a su hijo. tiene un lien kon la sivdad.Para los Judios es un
Justo kuando Abraham estava al punto de lugar muy espesial representando el sentro de la
matarlo,le trusho ayi a un kodrero en su lugar. Religion Judia. Esta sivdad se konstruio por la
Gloria del Dio.Durante munchos siglos los Judios
LOS 12 TRIBUS, REYES I PALASIOS dispersidos a traves el mundo no desharon ke la
El hijo de Abraham tenia un hijo ke se llamaba religion se muera.En las leyes se expliko komo se
Jacob.Jacob tenia 12 hijos i todos tenían sus famillas devia vivir.Esperaron por siglos para tornar a
viviendo del norte de Canaan hasta el sud.Los Jerusalem.Munchos vivian todavia en la Tierra
conocían como LOS HEBREOS. Sufrieron muncho Santa.


Viniendo a los Christianos en 63AD,Los Romanos formo el Qu'ran.Aki se trata del viaje de
entraron en Palestina i la yamaron "JUDEA". Muhammed en kavayo indo presto a Jerusalem una
Metieron en la kabeza a Herod komo rey i el noche.Se topa kon otros profetos delantre el Dio. El
Pueblo Judio lo detestava. Rogavan ke venga el proxima dia se torna a Mecca i por esta razon
MASHIAH para salvarlos. Los Christianos kreian ke Jerusalem se hase una sivdad santa para los
Jesus era el Mashiah. Salio el rumor ke un bebe iva Musulmanes.
naser i ke el seria el rey un dia. Herod dio el orden
de matar a todos los resien nasidos. Asi uno kon JERUSALEM PERDIDO
sus parientes se huio a Egypto i kuando se El Rey Salomon murió en 931BC. Despues fueron
engrandesio se torno atras a Judea. Disho ke el Dio los hijos ke adoraron a otros Dios Tenian disputas
amava a todos i ke todos tenian ke ser buenos. Un entre eyos en kestión de dirigir el país. Esto los
dia kuando Jesus se fue para celebrar el Pesach se aflako mucho i se toparon attakados de afuera. En
vido bien resibido.Ma unos leaderes Judios tenian 586BC Nebuchadnezzar de Babylonia tomo
espanto de el. Asi fue ke lo denunsiaron para ke Jerusalem i destruio el Templo i después de esto
Pontius Pilate lo meta a la muerte. Despies de 3 munchos reinados attakaron al país.. Los Judios
dias Jesus tuvo su resureksion. Komo el paso sus tuvieron el control solamente 2 vezes. En la
ultimos tiempos en Jerusalem, esta sivdad es santa primera vez el Templo fue konstruido de nuevo en
para los Christianos. 516BC.La segunda vez en 164BC. Los Romanos
vinieron ayi en 70AD i destruyeron el Templo, los
Kuando a los Musulmanes en 570AD uno ke se Palasios i teatros.Durante 60 años Jerusalem estaba
yamava Muhammed nasio en Mecca i al en ruinas. Después el Imperador Hadrian se
engrandeserse se hizo un merkante. Komo era decidió de construir la sivdad de nuevo i los Judios
honesto i bueno se metia a pensar munchas vezes i se levantaron kontra el en 132AD sin poder reushir.
se iva a los kavos para haser sus orasiones.Un dia el Después de esto los Judios no tenian el derecho de
Angelo vino i le dio un message viniendo de vivir ayi.
Allah.Despues vinieron otros messages i asi se


Viniendo a los Christianos todo se troko una vez ke ser attakados o invaidos. Los Babylonianos

el Imperador Romano Constantine entro en destruieron a Jerusalem en 586BC i yevaron a los
poder.El soporto el Christianismo en 313AD i no Judios kon eyos al exilio.Ma estos Judios
toko a la gente. Su madre era"Helena"una mujer mantenieron la religion en eskribiendo sus
religiosa.Se fue a Jerusalem para ver la tomba de historias i en guardando sus tradisiones. Hizieron
Jesus en el Kavo de Gogotha i ayi tomo la Cruz ke las orasiones en las kasas por falta de un templo.
aparentenia a Jesus. Konstruio encima una iglesia Un Propheto ke se yamava"Isaiah'preparo al Pueblo
ke se yama La Santa Sepulchre". Viniendo a los para tornar atras a la Tierra Santa. En 539BC los
Musulmanes en el año 600 AD la mayoría de los Persos konkistaron Babylonia i el Kapo de
pueblos viviendo alrededor de Jerusalem eran Estado"Cyrus" desho a los Judios ke se tornen atras.
Musulmanes. En 638AD el Khaliph Omar se Se konstruio un Templo Nuevo. Ma los Judios se
decidió de hacer de Jerusalem una sivdad toparon forzados mas tarde de partir en exilio una
Musulmana.Se fue ayi en su camellio i desho ke vez de mas.Se yevaron kon eyos la fe Judia i en
vivan ayi los Judios i Christianos. En 1096 los kada lugar ande se fueron rogaron según sus libros
leaderes de la Iglesia Christiana en el Occidente se santos. Disiendo "BE SHANA HA BA'A BE
desidieron de entrar en guerra contra los YERUSHALAYIM".
Musulmanes. Eran las Guerras de las
Cruzadas.Destruieron todo i mataron a miles de UN PAIS PARA LOS JUDIOS
Judios i Musulmanes.Esto duro hasta 1187 i después Durante siglos grupos chikos de Judios se kedaron
un leader Musulmano "Saladin" vino i echo afuera a en Israel.La mayoría alrededor era Musulmana
los Christianos. Araba. En 1914 habían 85.000 Judios en Palestina.
Todos los Judios aki i en la Diáspora buscaban
LA DIASPORA JUDIA tener una patria.Ma los Palestinianos habían vivido
La palabra DIASPORA signifika SER DISPERSIDOS. ayi desde siglos i munchos no kierian una Nasion
Se konta ke varios grupos se fueron a partes Judia en Palestina.Habian guerras de vez en cuando
differentes del mundo.Vino komo konsekuensia de i en 1947 las Nasiones Unidas tenia el plano de


dividir el país en 2.Un país Judio i el otro mirar los puntos ke tienen en komun. Hay ke
Arabo.Jerusalem iva ser una Sivdad Internacional. rekonoser ke kada pueblo tiene menester de un
Komo los Musulmanes no lo akseptaron entraron pais.En esta region hay mas tierras de lo ke se
en guerra contra los Judios. La parte Occidental de necesita, indo de la Persia hasta Maruekos. Partes
Jerusalem kaio en Israel i se hizo su Capital en 1950. del Medio Oriente i de la Africa del Norte.
En 1967 después de una otra guerra Israel tomo el
control to toda la sivdad.  

Yegando a este punto del artikulo tengo ke desir ke
kada religion tiene sus sitios santos. Kada religion
Porke me Voy a Israel
tiene sus fiestas, sus leyendas i tradiciones.La Kon la Famiya
kestión de las fronteras no fue arreglada
I Israel no konosio tanto la paz mismo en teniendo De mi parte lo regreto mucho ke mis criaturas no se interesaron
tanto a Israel i al Judaismo. El problem es ke la generasion de hoy
unos acuerdos kon Egypto, Jordania i kon los se alesha completamente de sus origines, kaiendo en un "Melting
Palestinanos ke no konosen a Israel komo un Pot" komo es el kavzo de los hijos de los inmigrantes. Para mi
Estado Judio.Para mi Jerusalem es la mas Israel jugo un papel grande, sobre todo después del Holokosto i el
importante sivdad en el mundo i tuve la okasion de Nasimiento del Estado Judio. Vide la differensia entre el Judio de la
pasar un tiempo ayi komo un voluntario en los Diaspora i el Judio en su pais. Mis experiensias kon el pais se van
atras al empesijo kuando habian ayi pionieros i idealistos ke
anios 1967‐1968.Me gusta ver las 3 religiones lavoraron para realizar el retorno a Tsion. Unos huian de los
viviendo enjuntos ke de verdad da el aire de una Pogromes en Rusia i otros salian del Holokosto kon numeros en sus
sivdad santa.Ke lastima ke no se entienden mismo brazos. Antes mismo ke Isreal fue deklarado komo un pais
si se aparesen muncho viniendo de los raizes Judios independente, el lavoro de krear un estado habia empezado en el
tiempo del Imperio Ottomano. El Israel ke konosi yo en 1951‐1954
del Monotheismo. Yamar al Dio era el pais ke nesesitava ser konstruido i protegido kontra tantos
"Adonay/Allah/Lord" viene al mismo kuento porke enemigos. En el tiempo tenia 14 anios i me habian enviado por 3
el Dio es el Dio de todos. En lugar de konsentrarse anios al Kibbutz Neoth Mordehai en Galil Ha Elyon. Desde este
tanto en las differensias ke tienen entre eyos,hay ke tiempo Israel se developo tanto ke parese mas a America i Europa.
El problem es ke la paz no vino ayi. Malgrado esto Israel kontinua


ser un pais de refugio para los Judios en tiempo de Anti Semitismo Venimos aki en medio de la violensia i tenia

i Persecusion. Las kondisiones sean lo ke sean la poblasion de espanto ke iva topar el pais yeno de tensiones. Kon
Israel sube.Sube porke la Diaspora kon su Anti semitismo en
aumento no representa mas una mejor alternativa. gente kaminando en mirando atras en sospecho en
Saludes a todos. kada torno. Ma era el mismo pais ke konosi antes
en mis visitas komo manseva. La misma energia,
Puedo desir ke mi decision de mover a Israel kon la luz i korazones habiertos. 2 dias despues habri el
famiya por un anio fue bien kestionada. Una amiga journal i vide ke en MAHANE YEHUDA en el
me demand "De verdad lo vas haserlo?" Mi padre Merkado, 2 mansevos Palestinianos estavan
me sujero de konsiderar un otro lugar ke Jerusalem. korriendo detras uno kon un par de tijeras. Uno
Kisas Tel Aviv? Aparte de la kestion de transplantar mato a un Palestiniano pensando ke era Judio. La
a la famiya, deracinar a las kriaturas del sus polisia tiro sobre eyos i uno kaio muerto. Lo mas de
comfortes familiares i de sus kasas para meterlos los attakos se pasavan en el"West Bank/Terroitorio
en medio de una kultura i lingua nueva, habia la Occupado". Este attako se pasava en un lugar ande
kestion de seguridad. Reushi malgrado todo de estuve antes munchas vezes. Un lugar ke me
meter mis preocupasiones del lado. Mi marido gustava lo mas en Jerusalem. Ayi habian tiendas
tenia el aventage de tomar un anio para haser kon epices, frutas i legumbres de kada tipo. Se
investigasiones en kualkiera kosa. Anios antes nos hacia "Pazarlik/haggling" kon los vendedores. Ayi
habiamos desidido ke si un dia ivamos a ir a Israel, me enkontrava kon Judios Sekulares i Arabos. Por
iva ser por un anio. No fue diffisil instalarnos en esta razon era facil de haser una separasion entre
Jerusalem siendo mi sivdad la mas amada. La razon los terroristos i la gente de aki. Esto se pasaba mas
era la manera ke harvava el sol a la piedra, kreando en lugares isolados i extranios. Ma el attako en el
una refleksion de oro sobre la sivdad entera. Todo Merkado no puide olvidarlo ahora.
en el tiempo paresia leshos komo un plano. Ma
después de unos kuantos anios estabamos ayi Desde este tiempo tomaron lugar otros attakos en
realizándolo. el centro de Jerusalem. En uno un chofer manejo
kontra un grupo de gente ke esperaban a tomar el


autobus. Habian 14 heridos i un bebe de 18 mezes control. Hay poko ke puedo hacer. Puedo eskojer
ke le amputaron a su pierna.Fue esto ke me toko. mas las escuelas ke me convienen. Puedo topar un
Komo individua puedia kisas tomar el riezgo, ma apartamento perfecto. Una vez ke muevo, todo
komo madre no lo puedia. Puedia traier aki a mis 2 kaie afuera de mi control i esto es justo kon todo.
kriaturas para vivir en una sivdad ande estas kosas Kisas mi Super Merkado preferido no tiene en
se pasavan? La respuesta fue "Si" Porke oi ke lo stock mis cereales favoritos. En lugar de pensar a
mismo se habia pasado en" Paris i en San hacer esto i esto, pensi a las razones porke venimos
Bernardino en California"sin kontar en otros a Israel. Los 2 fuimos enamoramos del país en un
lugares. Puedia pasarse en kualkier lugar en el anio. Para mi marido ke vivio en un Kibutz antes
mundo. La realidad es ke en ningun lugar estamos por un año era una cosa informativa. Para mi eran
kompletamente en seguridad. Una amiga mia veranos pasando en la enseñanza del Ingles, ke
Israeliana ke vive en los Estados Unidos resibio la eran para las kriaturas desaventajadas. Kieremos ke
pregunta de su famiya disiendo "Komo puedes vivir nuestras kriaturas tengan una konneksion kon
en Chicago kon toda la violensia de las Bandas i los Israel kuando son mansevos.Ke amen la cultura i
tiros?" Una amiga otra ke se fue a vivir en Israel lingua Israeliniana komo la amamos nosotros. Ke
disho ke "Chicago era un lugar mas peligroso ke amen la kosina i al pueblo. Es el pueblo ke kaie en
Israel". En un tiro murieron 10 personas i muchos el business dando sus opiniones de una manera la
fueron heridos ayi. Ma esto te hase trokar de idea mas dulce.
para ir a Chicago? "No" Asi pensi ke no puedia ser
diferente en Israel. Ma eya tenia todavía siertas Si, puediamos apresiar los plazeres de la Vida
dudas sobre todo kuando vido años antes a un Israeliana en visitando el pais, ma kuando tenemos
autobus explosar i por esta razon, ya no deseo mas la opportunidad de pasar un anio ande nos gusta ir
ke sus criaturas viajen en esta linia de autobús. mas,porke no eskojer el pais preferido?

Es diffisil para mi. Amo las reglas. Realizo en [Jennifer Richler, eskrivana, vive en Bloomington/Indiana]
mismo tiempo ke debo deshar mi necesidad por el


Verso la fin del reyno de Shaul, los Pilishtis avian
Gad Nassi de muevo arekojido sus armadas para gerreyar
Israel
l
kontra Israel. Kuando Shaul konstato el poder de la
armada de los Pilishtis, se avia buen karar
La Ichizera de En-Dor espantado.

Agora, el Profeto Samuel se avia murido, i no
puediendo konsultarlo, Shaul se adreso el mizmo al
Dio, ma el Dio no le respondio.

En esto, demando a sus servitores de toparle una
mujer ke save komunikar kon los muertos, i ke el la
konsultara. Le respondieron:

"En En‐Dor esta la mujer ke bushkas".

Shaul se degizo en trokando sus vistidos, tomo doz
de sus ayudantes kon el, i a la noche, se hue ande
esta mujer:

"Konsulta para mi el espirito divino, i konvoka el ke
te demandare".

La mujer respondyo:

"Ya saves todo lo ke izo Shaul, i komo ekstermino a
los indivinos i a los ichizeros. I de ke bushkas a mi
alma, para ke me matan i a mi?"


Shaul: Samuel avlo a Shaul:

"Bendicho ke sea su Nombre! Porke no te afitara "Deke me deranjates en konvokandome?"
dingun mal por esto".
Shaul:

"A ken keres ke lo konvoke?"
"Esto en detresa. Los Pilishtis se metieron en gerra

kontra mi, i el Dio se alesho de mi. I, no kijo
"Konvoka a Samuel."
responderme, ni por los profetos i ni en mis

shuenyos. Por esto es ke te yami. Para ke me
I, kuando Samuel le aparesio, la mujer echo un
amostres mi kamino".
grito:

Samuel:
"De ke me enganyates, i no me dishites ke sos
Shaul?" "Deke me estas interojando, kuando el Dio te
abandono i esta tomando la parte de tu enemigo?
"No t'espantes. Kualo es lo ke vites?"
I el Dio te tratara asigun ke avlo de mi boka. I te
"Vide a los dios saliendo de la tierra". arankara tu reyno de tus manos, i lo dara a tu yerno
David.
"A kualo paresen?"
Porke no oyites a su boz, i no egzersates su sanyo
"Un viejo aparesio. Esta kuvierto de un manto". sovre Amalek? I por esto el Dio te esta aziendo sufrir
oy.
Shaul avia entendido ke era Samuel. Se prosterno a
la tierra i empeso a bendizir. I el Dio delivrera a Israel i a ti en las manos de los
Pilishtis. I amaniana tu i tus ijos serash kon mi".


En esto, Shaul se kayo i se espandio en la tierra. Se El shizmo entre Shaul
avia epuvantado de los byervos de Samuel i sus i Samuel avia
fuersas le estavan mankando porke no avia komido empesado kuando
pan diya entero. Shaul avia arekojido a
su armada para
La mujer se aserko de Shaul i vido ke estava muy kombatir kontra los
trublado. Le disho: Pilishtis ke estavan
kampando en
"Mira komo tu servidora te oyo i endanyo su vida. Mikmash. Mizmo ke
Ekspozi mi alma porke lo demandates kon tus los Pilishtis estavan
palavras. La muerte de Shaul.
atakando de vez en
kuando a los Israelis,
I agora, oye a tu servidora, i permeteme de meter Shaul estava asperando a Samuel para ke de el
delantre de ti un pedaso de pan, para ke komes i ke primer sinyal para empesar la gerra.
tus fuersas te retornen, i ke puedas kaminar".
Kuando el puevlo se estava aparejando a
Shaul refuzo i disho ke no va komer. Ma, sus dispersarse porke Samuel no avia ainda aparesido,
ayudantes endjuntos kon la mujer lo ovligaron i Shaul ofresio un olokosto i avanso su armada para
Shaul los oyo, se alevanto i se asento a la kama. La el kombate. A la fin de este kombate, los Pilishtis
mujer tenia una vaka godra. La degoyo pishin, i fueron arondjados ahuera del payis de Efrayim. En
despues apronto kon arina i kon la vaka un pan sin segito, Samuel avia deklarado ke mizmo viktoriozo,
levadura, i lo trusho delantre de Shaul i de sus el reyno de Shaul seria de kurta vida.
ayudantes. I eyos lo komieron. Se alevantaron, i se
hueron la mizma noche. Es kon la gerra kontra los Amalekites ke el
prinsipal konflikto esbrocho entre Shaul i Samuel.
* * * Shaul avia salido viktoriozo de esta gerra. Ma, no se


avia konformado a la demanda de Samuel de Shaul, despues ke fue proklamado Rey de Israel por

eksterminar kompletamente los Amalekites sin Samuel, avia matado a todos los ichizeros i
eshar ni una alma biva. majisianos para provar su Fey al Dio. Portanto, no
pudiendo komunikar mas kon el Dio, porke
Kon el tyempo, Shaul fue tormentado por el Samuel no estava en vida, avia demandado la
espanto ke David estava komplotando para intervansyon de la Ichizera de En‐Dor.
detronarlo, i por la idea ke el Dio lo avia
abandonado. Samuel le avia dicho ke en kavzo ke evitara de
kombatir los Pilishtis, su vida sera salvada. Ma, en
Kuando David se estava fuyendo de Shaul, avia kavzo ke akseptera el verdikto del Dio, sus pekados
arivado a Nob, povlado por los pretros. Ayi, seran pardonados i se adjustaria a Samuel en el
Ahimeleh el pretro en kapo le avia dado pan sakro i otro mundo.
la espada de Golyat. Kuando Shaul supo a esto, kon
su orden, Ahimeleh, los 85 pretros de la sivdad, Despues de su muerte, el Dio avia eksprimido su
kon todos los ombres i mujeres, kreaturas i rezin admirasyon por el akto korajozo de Shaul, ke en
nasidos, vakas, kodreros i aznos fueron saviendo ke se iva murir, se avia ido a la gerra, i
masakrados. mismo avia tomado i a sus ijos kon el, en
akseptando el kastigo ordonado.
Despues de su dialogo kon el espirito de Samuel,
Shaul kombatyo korajozamente kontra los Pilishtis
en el Monte Gilboa. Ma, los Pilishtis vensieron.
Realizando ke no iva pueder salvarse de sus manos,
Shaul eskojo de suisidarse en kayendose enriva de  
su espada. Kon el, i tres de sus ijos periseron en
esta gerra.


altos estudyos, ke ya lavora de antes de kazar o ke
Coya Delevi ya alkanso a una pozisyon relativamente alta en su
İstanbul
karyera. Eya tambyen se topa enfrente de un

dilemno, kuando se kazan… "KARYERA O
Karyera o Kriatura? KRIATURA?…

Esta es, la kestyon ke se pozan en majorita los Siguro, ser madre es un sentimyento inkomparavle.
mansevos ma, espesyalmente las ijas. Eyas, Ma komo dishimos, se trata de una mujer en alta
aktualmente, no keren solo ser espozas, ma pozisyon o a lo menos, en buen estatuto. Munchas,
tambyen mujeres ke tyenen i kriaturas i karyera. al koste de atrazar la felisidad de ser madre, dan la
Puede ser ke es el dezeo de “independensya prioridad a la karyera. Estas, de un punto de vista,
ekonomika”…Pensan: ”Si esto ganando i reushendo tyenen el lukso de permetersen a eskojer esta
a alkansar a mis menesteres, porke no profitar?” alternativa. Pensan tambyen, ke no pueden reushir
Naturalmente, ay i otros faktores, ke de una a yevar todas las doz alternativas ENDJUNTOS.
manera, estan “ovligando” la mujer a lavorar. Se Preferan dar sus enerjia i sus tyempo al lavoro, sin
puede dezir ke, mas muncho de ovligasyon, es un tener otros penseryos. Porke, para eyas, tener ijos,
“menester” materyal. Oy, marido i mujer estan es importante. Los chikos tyenen menester de sus
lavorando para luchar mano kon mano, la vida madres en vezes “full time!” Esto es un punto de
azyendose mas difisil de diya en diya. vista i komo syempre, lo respekto.
Espesyalmente, kuando ay kriaturas, los gastes
munchas vezes estan depasando el budjeto de una El dilemna empesa en jeneral, kon el nasimyento
famiya mediana. del bebe. Ay mujeres, kaji en la mizma pozisyon de
las de arriva. Eyas preferan dar un entervalo de
Asta aki, avlimos de syertos kavzos ke ovligan la unos kuantos anyos. Seya ke estan siguras de topar
mujer a lavorar. Devemos konsiderar i aspektos echo mas despues o seya por otras razones. Mizmo
diferentes de la kestyon. Por egzempyo, la ija ke izo si no es personalmente, yo konosi kavzos


semejantes en mi derredor. Ke pueden ser las otras kriaturas a lo menos, por un syerto tyempo.

razones?… Munchos van a pensar ke kedi muy demode. Ma,
no me importa!, Syempre tuve el uzo de dizir
El ombre puede tener buena situasyon, sufizyente libramente mis ideas. Portanto, ay un punto ke esto
para alkansar a todos los menesteres. En esta enteramente de akordo: lavorar es uno de los
kategoriya, sin problemas ekonomikos, la mueva derechos de la mujer. Aktualmente, i los maridos se
madre se kere okupar personalmente de su bebe fin estan aserkando kon mas entendimyento al lavorar
a una syerta edad. Pensa tornar mas tadre a su de sus espozas. Lo estan achetando komo un
echo. En realidad, es un estado muy pozitivo del derecho de la mujer. Ay diversas solusyones,
punto de vista de la kriatura, ke se engrandese, apropyadas a kada kavzo. Los djenitores,
sintyendo la kalor i la serkor de su madre. naturalmente, kon sezudeza, kon maturidad, van a
reushir a toparlas.
Ke puedemos dizir de las madres, ke a todo presyo
dezean kontinuar a lavorar?. Bueno, si tyenen los P‐S‐ Aserkandomos del 8 Marso, eskoji esta tema,
remedyos, preferan angajar una buena miradera, o ande se trata tambyen, del derecho de lavorar de la
komo se dize: una dada. Ma, ay i las madres ke son mujer. Komo se save, 8 Marso, es el Diya Universal
ovligadas de kontinuar a lavorar, djustamente, por De Los Derechos de La Mujer.
menester materyal. No tyenen el lukso de dar un
entervalo, porke ay el riziko de no topar despues,
un buen empyego. Komo no keren tomar este
riziko i eyas, angajan una ayudante (en jeneral por  
el diya), al koste de pagar la mitad de sus
mezadas…

Mi opinyon es, ke si ay remedyos ekonomikos, es
preferavle de kedar en kaza, i okuparse de las


Por oy, vos diré de muevo lo ke ya vos dishe en mis
Edmond i sus Emisyones emisyones sovre Pesah de los anyos pasados :
Edmond Cohen / Paris tengamos todos un penseryo para los ke, por mil i
unas razones, se van a topar solikos solikos a kaza,
la noche de esta fyesta, i ke no podran gozar el
Pesah 2010 plazer de verse en famiya, kon kriyaturas para
demandar ma nishtana, kon mas viejos para meldar
Por dizirvos la vedra, no era mi entisyon de azer mi la agada, kon mujeres para aparejar buenas
emisyon de oy sovre la fyesta de Pesah, syendo ke komidas, i kon todos en djuntos para kantar las
ya vos avli del seder ay dos anyos de esto (ay dos kantikas tradisyonales del kavretiko o de kualos son
anyos i no el anyo pasado, syendo ke el anyo pasado los uno...
Pesah kaiya en djueves, i dos semanas en sira no ize
emisyones). Mi entisyon era de avlarvos oy de los Vos rogo a todos i a todas ke me estaj oyendo oy, de
djudyos de Etyopiya, los Beta Israel komo se yaman azer, a lo manko para la primera noche, el esfuerso
eyos mismo, i apareji un teksto para esto, i kuando de arrekojer lo mas posivle de djente sola, bivdas o
era kaji eskapado, por yerro apunti sovre un boton bivdos sin kriyaturas, hazinos, vyejos, ets. para ke
ke no kaliya, i todo se dezazyo sin remedyo. En no se tope un djudyo solo esta noche.
yiddisch (en yidisch ? Si…uno no puede kedarse
kazado 38 anyos kon la misma lehliya sin Esto dicho, afillu si ya vos avli de esto ay dos anyos,
ambezarse syertas kozas) se dize : Tsi me gevoyrun me parese ke no ay danyo si vos avlo de muevo del
finster far di oygen (todo me se izo preto delantre seder de Pesah, syendo ke ya estaj auzados a oir la
de mis ojos) i me senti muy solo i dezazido yo misma koza kada anyo kuando estamos en Pesah.
tambyen. Vos dire mismo ke es una ovligasyon relijyoza.

Enfin, kapara, no es koza de vida o de muerte ; Vos
azere esta emisyon una otra vez, si tengo el koraje La noche de Pesah se apareja la meza del seder i se
de todo empesar por de muevo. mete sovre la meza un plato kon syete kozas ke


tyenen un nombre ebreo ke vos vo dizir kon la mortero ke serviya para azer las tuvlas ke
traduksyon en ladino. fabrikavan los syervos djudyos .

En primero, shalosh matsot : tres matsot, ke son el En sej, zeroa, un gueso garnido (espalda de
puevlo djudyo : Cohen, Levy i Israel. kodrero,) para simbolizar i rekodrar el sakrifisyo ke
se aziya de un kodrero en tyempo de Pesah en el
En dos, karpas :apyo. En vedra no es ovligado ke sea Bet Amikdash, el templo de Yerushalaïm.
apyo ;puede ser todo modo de zarzavat sovre el
kual se puede dizir la beraha « bore peri aadama ». En syete, betsa, un guevo haminado, ke simboliza el
Puede ser pirishil, safanorya, sevoya, patata luto de la pedrita del Bet amikdash.
buyida,ets. Ama ande los sefaradim, vamos a dizir
ke el karpas es sovre todo apyo. Kuando digo apyo, I al lado, kale meter tambyen agua salada, o agro,
avlo del vedre del apyo, la yerva. Esta yerva vale para simbolizar las lagrimas de muestros
para simbolizar la primavera, el renasimyento de la antepasados syervos. Aya se unta el karpas, kijo
natura i del puevlo djudyo. dizir el apyo.

En tres i kuatro, maror i hazeret: lichuga i troncho No kale olvidar tampoko de aparejar vino i kopas.
de lichuga. Es la yerva amarga ke simboliza la vida Agora se puede empesar el seder.
amarga de los syervos djudyos en Ayifton. Vos diré
ke asigun mi, el apyo del karpas es muncho mas Antes de meldar la agada diran estos sinyales : i aki
amargo ke la lichuga del maror. Ama ansina es la se kantan 16 byervos en ebreo, dos a dos, ke azen
tradisyon, i no va ser yo el ke va trokar las kozas… una chika poeziya kon rimas :

En sinko, el haroset, ke plaze a todos porke es koza Kadesh urhats
dulse : una meskla de mansana, pera, muez majada, Karpas Yahats
datile, pasta de almendra, ets, ke simboliza el Magid Rohtsa


Motsi matsa I komeran el karpas sin arekovdar.
Maror Koreh
Shulhan oreh I despues ay yahats : tomaran las tres matsot
Tsafun Bareh shemurot, la de en medyo partiran medya por
Allel Nirtsa medya, la medya meteran entre las dos matsot
shemurot, i la otra medya meteran debasho de los
El seder se aze en sigyendo los byervos de esta manteles para afikoman.
poeziya, ke empesa por Kadesh. Esto kyere dizir ke
el seder empesa por un kidush. Ansina dize la I ansina ya yegimos a magid, ke es la meldadura de
Agada en ladino : « Salyendo de Arvit, kuando la Agada :
eskurese, inchiran los vazos de vino i diran
kidush.Kada uno i uno es ovligado de tomar un Inchiran los vazos de vino i diran la agada todos en
vazo de vino en la mano ». djuntos. Tomara la medya matsa en la mano i
empesara a dizir alahma anya
I despues se dize sheehiyanu

I se kanta, sea en arameo, sea en ladino. Yo no vo
I beveran kada uno su vazo de vino areskovdado.
kantar porke malorozamente no se byen las notas.
Esto todo era kadesh. Despues de kadesh ay urhats. Solo vos vo meldar en ladino estos primeros
byervos de la Agada :
Se lavaran las manos i non diran beraha, porke non
van a komer ainda matsa. Este pan de la afrisyon ke komyeron muestros
padres en tyerra de Mitsraïm ; todo el ke tyene
I pasamos a karpas : tomaran la ojika de apyo, la ambre venga i koma, todo el ke tyene menester
entinyeran (kijo dizir untaran) en el vinagre i antes venga i paskue ; este anyo aki, a el anyo el vinyen
de komerla diran : i se dize la beraha bore peri en Tyerra de Israel, este anyo aki syervos, a el anyo
aadama. el vinyen en Tyerra de Israel ijos foros.


Despues de este empesijo, la agada se kontinua, oyentes, es de meldar la Agada en ladino tanto ke
parte despues de parte : no esto aki para meldarvos keda djente para meldar ladino.
toda la Agada, solo vos diré ke despues de Alahma
anya vyene el Ma nishtana, ke dize kriatura A los ke no tyenen Agada en ladino, les diré ke ay
kuando ay ; i mismo si no esto aki para meldarvos una ke yo merki en el Franprix Voltaire, ama asigun
toda la Agada, yene no puedo rezistir al plazer de mi se deve topar en kualkyer libreriya djudiya ; se
meldarvos esta parte muy ermoza en ladino, i yama la Agada de luz, editada en Yerushalaïm en
ansina tambyen vaj a ver la diferensya ke ay entre el 2002, edisyones Erez. Kada oja de la Agada esta
ladino i el djudeo‐espanyol ke avlo aki o ke avlamos eskrita en ebreo (o arameo) i despues la
en los atelyes: transliterasyon del ebreo en letras latinas para los
ke se teshen kuando meldan el ebreo, i despues en
Kuanto fue demudada la noche la esta, mas ke ladino. Agora yo no me puedo mas kedar sin este
todas las noches, ke en todas las noches non nos livro, i si kyero meldar en franses, no mankan las
entinyentes (no untamos) afilu ni una vez, i la Agadot.
noche la esta dos vezes ; ke en todas las noches, nos
komyentes levdo i sesenya (hamets o matsa), i la Kyen save ? Puede ser ke un diya mi inyetiziko ke
noche la esta todo el sesenya ; ke en todas las oy es un ijiko de tres anyos meldara la agada en
noches, nos komyentes resto de vedruras, i la noche ladino ? La guadro para el !
la esta lichuga(maror) ; ke en todas las noches, nos
komyentes i bevyentes, kyen asentados i kyen Ama esto todo mos esta aleshando de lo ke vos
areskovdados, i la noche la esta todos estava kontando ; despues de ma nishtana se avla
areskovdados. de varyas kozas, entre eyas de sinko hahamim
areskovdados en Bene Berak, puede ser preparando
Ke savrozor este ladino…Kuantos ay dainda en el la rebuelta de Bar Kohba i no solo meldando la
mundo ke kontinuan de meldar la Agada ansina ? Agada ; se avla tambyen de kuatro ijos : el savyo
Por esto me parese ke muestro dever, amigos (haham), el Malo (rasha) el plenizmo (tam, le


simple) el ke no save por demandar (she eino yodea gaal Israel, al ke libero a Israel, en ladino rihmidor
lish’al) de Israel.

Despues ay kodja pedaso de meldadura, i yegamos Despues de Magid se beve la sigunda kupa. Aki esto
a una parte muy konosida, son las dyez firidas (se vyendo ke asigun la agada, ay o no ay de azer la
unta el dedo en el vino i se vazya una gota por kada beraha bore peri agefen.
firida):
Todas las agadot ke tengo dizen de azer la beraha,
Sangre, ranas, piojos, mestura (les bêtes féroces), salvo la ke tengo en ladino, ke dize : « beveran el
mortaldad, sarna (les ulcères), pedrisko, langosta sekundo vazo de vino areskovdados i non diran
(non pas la langouste, mais les sauterelles), beraha ». Parese ke el uzo ke los djudyos
eskuridad, firida de mayores (en vedra la muerte espanyoles no es el mismo ke el de los otros
des los bohorim i no sus firida : ama es vedra ke el djudyos. Komo es un djudyo espanyol ke eskrivyo el
byervo ebreo maka signifika yaga, golpe, firida, a la shulhan aruh, kyero dizir Yosef Karo, yo me vo ir
diferensya del byervo mavet, ke es la muerte). kon la tradisyon de la agada en ladino.
Komo el ladino traslada palavra por palavra,
traslada macat behorot por firida de los mayores, Despues de Magid ay Rohtsa : kale lavarse las
afilu si son tan firidos ke ya son bastante muertos… manos i dizir la beraha al netilat yadaïm.

Se konose tambyen el dayenu , ke se dize en ladino Despues de Rohtsa vyene Motsi Matsa : « Tomara
Nos abastava. las tres matsot shemurot en su mano, las dos ke
estan sanas i la partida de en medyo, i dira
Munchas otras kozas se podriya dizir sovre la amotsi. »
Agada, ama yo tengo vente minutos i nada mas, de
tal manera ke mos vamos a kedar ansina kon la Djusto despues de la beraha amotsi se dize la
meldadura de la Agada, ke s’eskapa por la beraha beraha al ahilat matsa : « Tomaran la shemura de


ariva ke esta sana i de la partida ke esta entre las Ya vos avli los anyos pasados de lo ke es el uzo ande
dos i espartiran a kada uno unas partidas iguales mozotros los djudyos sefaradim de komer noche de
sea de la entera komo de la partida (una azituna de Pesah. Lo ke es siguro es ke es muy savrozo, ke la
kada una) i komeran estas matsot en djuntos i famiya se topa en djuntos kon las kriaturas –
areskovdados ». kuando ay kriaturas ; yo este anyo vo tener, si kyere
el Dyo, un seder de onze personas ama sin
Despues de Motsi Matsa, vyene Maror : « Tomaran kriaturas, porke mis ijos ya son grandes i mi
una azituna de la lichuga i un poko de haroset, i inyetiziko dainda esta un bebiko ke de toda manera
antes de komerlos diran » la beraha al ahilat maror. sera ande mis kosuegros. Es un poko pekado por
modo de Ma nishtana, ama kualo azer ?
Despues de Maror vyene Koreh : « Tomaran la
shemura de abasho ke esta sana i partiran una Kon la komida siguro ke no s’eskapa la fyesta.
azituna a kada uno, i una azituna de la lichuga (i un Despues de Shulhan oreh ay Tsafun :
pedasiko de oja de apyo) i una partida de haroset i
antes de komerlos areskovdados diran » i vyene un « Tomara la medya shemura ke guadraron debasho
texto sovre el rekodro de lo ke aziya Rabi Hillel. los manteles, i dara a kada uno kuanto una azituna,
i antes de komerlo diran « zeher le korban Pesah
Despues de Koreh, vyene Shulhan Oreh. Se aneehal al asova », lo ke kyere dizir « rekodro del
alevanta el plato del Seder, i la Agada en ladino mos sakrifisyo de Pesah, para komer kuando ya se
dize « ordenaran la meza i senaran ». Parese ke el arto ».
din era de estar solo kon el plato de Seder , i de
odrenar la meza agora, kijo dizir despues de la Despues de tsafun vyene Bareh : « Inchiran los
meldadura de la Agada i de lo ke vyene despues.. vazos de vino i diran birkat amazon. I antes de dizir
Esto no lo vide nunka. Syempre vide ke la meza ya la beraha dira » un texto en lashon ke topi solo en
estava aparejada antes de empesar el Seder. mi agada en ladino i no en las otras.


Despues vyene el Zimun, ande no se dize Eloheinu Non koman i non bevan salvo agua i kafe asta la
o se dize asigun ay tres, o diez ombres a la meza. I manyana.
despues empesa el birkat a mazon, ke s’eskapa kon
bever la tresera kopa, dizyendo la beraha « bore Ansina s’eskapa el Seder, ama no la fyesta, porke no
peri agefen ». ay noche de Pesah sin las kantikas tradisyonalas ke
son , sovre todo, Had Gadya en arameo, el
Despues de Bareh vyene Allel. « Inchiran los vazos kavretiko en ladino. La kantimos aki en esta radyo
de vino i diran Shefoh. « Vyerte tu sanya sovre las en 2007 kon Henriette Rozilio. I tambyen kantimos
djentes ke non te konosyeron i sovre los reynos ke endjuntos Kualo es el Uno ?
en tu nombre non yamaron ; Ke atemo a Yaakov i a
su morada dezolaron. » I es solo kuando se kantaron estas kantikas ke se
puede dizir ke la fyesta s’eskapo…asta la
Sigen largas loores al Dyo, ke s’eskapan por una demanyana ande todo empesa por de muevo.
Beraha del Dyo « meulal batishbahot », alavado kon
alavasyones . Ama mozotros vamos a kedar aki i eskapar muestra
emisyon, asta la semana proksima, si kyere el Dyo.
Bevan kada uno su kuatren kavo vazo
areskovdados, i non diran beraha. Manera de dizir,
porke despues de bever su vazo de vino se dize una
beraha ke s’eskapa por « al aarets ve al peri a gefen
(si el vino es de Erets Israel se dize gafna).  

I enfin, despues de Allel, no keda mas, para eskapar
el Seder, ke Nirtsa : « Le shana abaa birushalaïm
abenuya » (Al anyo venidero en Yerushalaïm la
fraguada)


ir a tu propio lavoro
Prof.Dr.Moshe de Liba no por la fuersa.

Traduksion:
Zelda Ovadia Salinas Kaminar en la kaye kon la kavesa alta
sin estreya amariya
sovre el trotuar, i no a su lado
Esta es Toda la Diferensia no abokarte
no abashar los ojos
Ir a durmir en ora komoda no protejar la kavesa
no sonyar koshmares no sea ke te den un golpe.
no gritar en el esfuenyo
no alevantar empapado No temer de un soldado
en la sudor yelada. el es tuyo
es tu ijo.
Alevantarte demanyana sin miedo No espantar de un polis
araparte i lavarte el es tuyo
kon agua kaente, en la dush sos tu.
vistirte kon kalmo
komer un buen dezayuno Azer todo
abrasar a tu mujer segun lo dezeas.
karesar las kreaturas Tu sos sivdadino libre
ke todas estan a tu lado. en tu paiz
todo pares normal, aparentemente
No salir i meterte al rango ma no para ti
no tener ke responder: prezente tu vinites de otra planeta
no examinar el estado de los guesos sos diferente.
i el estado de la karne en la trazera
de la seleksion de la manyana I esta es toda la diferensia.
no espantar


EL MAR
Bucha Franses

El mar es mavi agora

i el tiempo mide su paso,

en su mavi marino

esto mirando el mar.

PARA KE I en su espejo mavi,
su kara refleja
NO SE mis ansias de poeta.
OLVİDE

Los kantares de las nimfas

se oyen en la mar.

Sus kantos demuestran

sus iluziones.

Kompozision I redaksion: Viktoria Atanasova
Ordenador: Leon Benatov
Kachas: Albert Benatov
Las gotas de la luvia
Fotos: Dime Krastev, Moni Franses, Sami kaen al mar,
Kohen
komo lagrimas del sielo.

En su kara de vidrio,

se miden sus santimentos

i sus orasiones.

Bucha Franses


SEFARAD EL KONTADO
Samuel Franses

Kvando yo te vi, mi Sefarad kerida, Mi madre era de una famiya muy povre. Eya nasio
en Ada Pazar, Turkia i ayi eran bastante rikos. Mi
yo senti kon mi korason papu tenia sinko magazenes, ma en la gerra entre
ke tu eres mi tierra dulse. Turkia i Gresia de los anyos viente del sieklo
pasado tuvieron ke fuir a Stambol i ampesar de
Mi Sefarad, o tierra sonyada, muevo. Kvando vino Kemal Pasha (Atatürk) el kito
o tierra dulse de mis suenyos. las kazas i magazenes de todos los ke se avian
kedado en Stambol kon el sultan. En 1927 tuvieron
Mi Sefarad, tu lingva ke fuir de muevo, esta vez kon un vapor italiano en
de kinientos anyos Bulgaria, ande bivian todos los parientes de mi
madre.
es lingva de Servantes.
I a pesar de ke estas Mi padre era de Dupnitza, ma despues de la kriza
ekonomika de 1929 se vino a bushkar lavoro en
tan leshos de mozotros, Sofia. Era un ombre muy ermozo ke baylava muy
tu siempre estaras bien i por esto les plazia a munchas mujeres.

en muestros korasones, Mi madre i mi padre se konosieron en la maale
muestra tierra dulse. djudia en Sofia, ande bivia mi mama. Un dia tenian
ke enkontrarse en un kyushe para salir a kaminar i
mi madre, ke era una mujer muy ermoza, lo
asperava. En este momento se le aserko una mujer
konosida ke le empeso a gritar: “Tu sos de una


famiya muy prove ke no tiene paras para el

kontado de Shalomo. Tu no puedes pagarle nada, i
yo le dare sien mil levas. Pishona, vate de aki.”

Mi madre komprendia ke la mujer tenia razon, ma
no pensava irse. En este momento se les aserko mi
padre ke ampeso a gritar a la otra mujer: “ A mi no
me interesa tu kontado, grande o chikitiko. Vate de
aki i desha en paz a Liza.No vo permitir a ninguno
ke konte mis paras.”

La mujer se fue avergonsada, i un poko tiempo mas
mis padres se kazaron. Komo para la djente era
nesesario dezir alguna koza sovre el kontado, mi
padre disho ke avia resivido trenta mil levas, ma de
verdad no resivio nada. Sinko anyos mas tadre mi
padre i mi madre merkaron apartamento en la kaye
Pozitano, poko despues ke nasi yo. Lo pedrieron en
la gerra por la ley antidjudia de akeyos tiempos, ma
lo resivieron despues de tornar de Novi Pazar, ande
mos avian embiado los fashistas. Ayi se kedaron
asta la muerte, rodeados por otros munchos
djudios.

 


Instituto Internasional

Para la Investigasion del Ladino
(al nombre de Yeoshua Salti)
en la Universidad de Bar Ilan

Traduiziodo por: Selim Amado

Investigasion
del

Ladino

El Sentro Salti para la Investigasion del Ladino sera
transformado en un Instituto internasyonal: ansi
fue desidido por la administrasion de la


Universidad de Bar Ilan en Israel, ke asinyo un tiempo, kon rekonosensia, atadijo i apoyo finansial
kampo de 1200 m2 en el sentro del kampus del Konsilio de Estudios Superiores de Israel
universitario para la konstruksion de un edifisio (Moatsa LeAskala Gvoa‐MALAG), de la
especial en este buto. Universidad Bar Ilan y del Ministerio de la
Edukasion. Bien entendido ke se necesitara el
La munisipalidad de Ramat Gan, donde esta apoyo i la pression politika del Israeli Sefaradi para
situada la Univ. Bar Ilan dio su aprobasion para la la promosyon i la realizasion de este grande
konstruksion. El proyekto esta agora en mano de proyekto.
arkitektos ke van a dar a este edifisio un karakter
ke rekuerda el patrimonio sefaradi. El interios La universidad Bar‐Ilan onde esta desde
kontiendra seksiones en konformidad kon el muchos anyos el Sentro Salti esta pensando
presente i el futuro del mundo sefaradi, y tambien dezvelopar el Sentro y azerlo como Instituto
un museo aktivo. Se desea ke el filántropo ke ara la internasional. Aki vos daremos las ideas
donasion de serka 2 milyones de dólares para la prinsipalas:
realizasyon de la konstruksion seyga Sefaradi, i
estee difisio yevara eternalmente el nombre de esta El espirito del Ladino y su patrimonio:
persona. El manadero finansiario para el El Instituto Internasional para la investigasion del
funksionamiento del INSTITUTO Ladino sera fidel al espirito ke karakterizo el
INTERNASIONAL para la INVESTIGASION DEL mundo ladino ansi ke a sus ladinoavlantes: estos
LADINO (al nombre de Yeoshua Salti) será benefisiaron de la seveduria i la rikeza de la
asegurado por la Fundasion Salti. El instituto será diversidad kultural. Praktikar y aprofundir esta
al profito de sienes de estudiantes i investigadores, investigasion inspiraran la komprehension y la
kon kontiendra una seksion para la lingua i cultura tolerensia de la diversidad kultural y relijiosa ke
de la HAKETIYA i una biblioteka de 10000 karakterizaron a los ke avlavan Ladino a través los
volumenes (oy 3500). El Instituto deviendra de tiempos i las jenerasiones. El edifisio del Instituto
importansa rekonosida mundialmente en poko será el hogar de los ke aman la fraternidad, la


amistad, el dialogo y la paz‐ de los ke tratan de
aserkar las diversas fraksiones del sektor Judio o
kon en el mundo non‐Judio. Asi ke el Ladino estava
enraisido en el entorno internasional y siempre se
komporto kon tolerensia y entendimiento mutual,
el Instituto Internasional de investigasion del
Ladino tendrá komo objektivo de rekrear esta
atmosfera i traer esta buena novedad al puevlo en
Israel y en el estranjero. Esto se reflektara, seyga en
la aktividad del Instituto, seyga en el lenguaje de
disegno‐ambiental ke karakteriza el edifisio del
Instituto ke será fraguado en el sentro del kampus
de la Universidad de Bar Ilan – un edifisio moderno
ke inkorpora en su estruktura atmosfera i áreas de
relaksasion judía‐sefaradita. Ladino i Haketiya: El Instituto lavorara para
estimular la investigasion en el kampo del Ladino
Proyektos de investigasion: según se formo i se esvelopo en el oriente del
El Instituto Internasional de la Investigasion del bassin Mediterraneo, al lado de la lingua ke se
Ladino se kargara de la planifikasion de i formo en el seno de los ekspulsados ke se
implementasion de proyektos de investigasion y de establisieron en la Afrika del Norte (los ke avlaron
infrastruktura de investigasion kon visión Haketiya). En este konteksto el Instituto tendrá
interdisciplinaria en el kampo del Ladino, todo en komo objektivo estableser una katedra de de
inkorporando una gama la mas ancha posible de investigasion de Haketiya y su kultura. Ansi se va
investigadores de las universidades de Israel i del mostrar la koneksion historika especial ke se kreo
estranjero, por ke el Ladino y su kultura es un entre todos los dispersos Judios ekspulsados de
terreno fértil para las aktividades de investigasion. Espania.


Espania y las ekstensiones del Ladino: Para Ladino, y kontinuara sus esfuerzos para lokalizar,
augmentar su aktividad en la investigasion, el arekojer, katalogar y permeter el akseso a las
Instituto va aprovechar konsiderablemente de sus formas antiguas del Ladino, ansi ke a los
áreas de konosimiento, el Instituto kolaborara kon volúmenes de livros ke kontienen la erensia judía
los investigadores de la Universidad de Bar Ilan en Espania antes de la ekspulsion komo después de
donde sus kampos de investigasion es la kultura la ekspulsion. Por este motivo el Instituto lavorara
sefardi antes de la ekspulsion (literatura, arte, para enkuentrar koleksiones de livros en Ladino ke
historia) juntos kon la kultura ke se esvelopo se topan en manos de partikolares, en mano de
después de la expulsión (entre los Ladino avlantes). koleksionistas o bibliotekas internasionales. El
Instituto enfortesera sus relasiones kon (hosteles
El Ladino komo disiplina: de livros internasionales – en Espania i afuera de
El Instituto funksionara en kontinuando a Espania) komo la Biblioteka Sefarad ke ekziste en la
establisir los estudios del Ladino komo disiplina de Suissa.
investigasion independiente, mientres ke la
ekspansion de la matrikula en los estudios de El akseso a la ensenyansa:
Master (kon teza) y el Doktorat (títulos segundo y El Instituto va lavorar para desvelopar elementos
treser). Los estudiantes investigadores para los de ensenyansa del Ladino al publiko en usando
títulos Master y Doktor de las universidades de teknolojias modernas (Networking) al lado de las
Israel i del extranjero tiendran la posibilidad de teknolojias de ensenyansa konvensionales.
avanzar en sus investigasion, todo en estando en
konsulta permanente kon el ekipo de investigasion Seminarios y Enkuentros:
del Instituto. Seminarios, maratones de Ladino, konferensias
internasionales, atelieres de investigasion,
Biblioteka de investigasion: enkuentros para diskutir i intekambiar ideas en
Esta biblioteka servirá para la investigasion de la grupos chikos y grandes, serán parte signifikativa
kultura de los Judios de Espania y del mundo del de las operasiones del Instituto, y grupos de


investigasion del mundo entero podrán kedarsen investigasion del Ladino, y sovretodo entre eyos los

en el Instituto por periodas definidas kon el buto estudiantes de post grado segundo y treser (Master
de promover dentro sus premisos la aktividad de y Doctorat).
investigasion sovre el Ladino.
Kolleksiones y Arte:
Publikasiones: El Instituto lavorara para augmentar el kampo de
El Instituto publikara lavoros de investigasion, las kolleksiones el kampo kultural/material de los
tekstos de konferensias, ponensias y dokumentos, Judios Sefaradis ladinoavlantes, i de tiempo en
monografías, konfigurasiones sientifikas de las tiempo eksposarlos al publiko. Ademas, el Instituto
formas antiguas del Ladino. promoverá el desvelopamiento de un diskurso
artistiko kontanporeo en el kampo del Ladino
Israel – Espania: (artes visuales y artes teatrales – de scena), y estos
El buto del Instituto será de enfuerteser las serán presentados de ves en kuando en el espasio
relasiones entre todos los organismos Israelis del instituto.
(akademikos o non akademikos) aktivos o ke serán
aktivos en el kampo del Ladino, kon organismos
similares en el estranjero i en partikolar en Espania,
onde la investigasion del Ladino es de grande  
importansa para los organismos lideres komo CSIC,
RAE, Instituto Cervantes y Casa Sefarad.

Bekas:
La mission del Instituto será de ayudar en la
mesura del posible, de akordar bekas y
subvensiones de Investigasion a los investigadores
de Israel o del extranjero ke se okupan de la


Kantigas de Kaza

(Sigun me las akodro)

REKUERDOS
HATIKVA (en ladino)
DE El rey de los reeeeyes ke es el

FAMİYA Dio
Ke mos dio la tierra ke mos

prometyo.

……………………….

Alsareeemos la bandyeeeera

Por aaaamor de nuestra

tierra.

Biiiva biva palestiiiina

Nuestra tierra karesiiiiima.

EL BUEN VIAR:

El buen viar, el buen viar

Komo se ensembra el buen viar?

Ansi se ensembra el buen viar.

Ansi se mete el pie en la mar.

Ansi se da la buetiziiiika.

HAYİM ALMOG (ALBAGLI)
2010 El buen viar, el buen viar

Komo se arega el buen viar?

Ansi sensembra el buen viar

Ansi se arega el buen viar.


Ansi se mete el pie en la mar. Mesapiha….mentindiva
Ansi se da la buetiziiiika. Me dichera la Mama mia kualo es dos:
Dos moshe i Aron
ELI ELI Uno es El Kriador ….
Eli eli elieliaaaahu Baruh Hu baruh Shemo.
Anavia veeenga e.c.t.
Eli eliaaaahu
Por nustras kazas veenga YALO YALO
Yalooo
VEN HANUMA Pienameee
Ven hanuma ven pulpuda Yalo yalooo
Ven namorada veeeen. …..nameee
I no te detadreees Yalo napaas
Porke mos vaaan a ver. Yalo
……
……i un bezo ya le dio. TO YELEKAKI
To yelekaaaki pu uuu foriii
Kualo eees? Kekoza eeees? Efgosto ooo rameno
Ya le dio i el de trees ! Metihreske ….haaaa ……meno………

MESAPIHA MENTIDIVA AYDE TOMALONO
Me dishera la mama mia Kualo es uno: Ayde tomalono Tomaaalono
Uno es… uno es…uno es El Kriador Ayde kisterato metamyoono.
Baruh Hu Baruh Shemo. For a tomurooomu
For a to mikrooomu
Yametaksire …..


DIME DEKE ME RONDJAS SHAVUA TOV

Diime deke me ronjaaas O Dio’ alto kon suuu grasiyaaa
Iii tanto me alonjas. Manda’amos muntcha gaanansiaa.
Aagora no me kerees No vey’gamos maal nii ansiaaa
Ni verme maaas a mii ! A nos’ i a todoo Isssrael.

Yo te amo i te kero Vos ke soj padreee rahmaan
I sin ti murir prefero. Manda’mos al pastor neeman.
Sos la sola mujer ke adoro Ke mos’ seyga el bueen simaan
Son tres anyooos ke por ti yoro. A nos’ i a todo Isssrael.

VARA VARA VARA Bindi’cho el aabastadoo
Vara vara vaaaara …………………ooooo.
Fish fish fish!! Kada sha’bat mijooradooo
Anos’ i a todo Isssrael.
DAME UNA MANO PALOMBA
Para suuuvir a tu nido. Rogo a Dios de konoontinoo
Malditcha ke duermes solaaa …………………………..
Vengo a durmir kon tigo. No mos manke pan iiii vinoooooo
A nos i atodo Yiiiisraeeeel.
Siii la mar era de letcheee
I los barkitos de kanelaaa …………..
Yo me mantcharia enteraaa ………..
Por salvar la mi bandyera. Ke siepre de ti eeeesperoooooo
La rihmisyon de Yiiisraeeeeel.


Yigael sar Isssrael PORKE ME RIYGO KON

Eli’yahu ve gaaamliel. "LA BOKA DELADA"
Ke mos mande a el goooeel
Mashiah rey de Isssrael. Kapitolo Primero:
(Ilave de el papa):
Yo me mancharia enteraaa "Deke kuando te ries syempre te se va la boka
Por salvar la delanteraaa deyan"? Todos me lo demandan. Mezmo mi kerida
mujer, kada vez ke mos estampamos kale ke me
diga "no te riygas delado!".

Babam, no es yo ke lo kero, esto no esta en mi
mano!

ESTO LO DIZIYA KADA NADA LA Gd.MAMA Vos kontare en detalios komo empeso esto en la
LUNA ALBAGLI: edad de 9 anyos:

En la klasa tresera o kuaretna (no me akodro
AH DERIM KENDIME egzakto) de la eskola primaria DUATEPE, en la
KIMSE BILMEZ DERDIMEE!! lisyon de "Hayat Bilgisi"(=Teva), mos dieron a
DERDIME DERMAN BULAYDIM, entender kualo es kazal, i mos yevaron a ver uno,
BEN SATARDIM KENDIME… para ke mos ambezemos komo biven los kazalinos.
(+/‐1930) Kero sinyalar ke en la Turkiya de los anyos 1930‐40
mezmo, en el program de estudyo avia sujetos, ke
si oy los teniyamos en Israel podiyamos
glorifikarmos. (Sin reformes i sin trokamyento de
programes kada dia i avladeros sin fin).


El kazal el mas serka de Izmir era Balthcova. No sinyos ke me topo el doktor, tienen emportansa en
mirej ke oy Balthcova i Narlidere son kartyes de el diagnostik komo vo lo vo explikar mas abasho.
Izmir propyo. Akel tiempo eran kazales “leshos”. Paso un dia, i no ay mijoriya. Disheron los
Otobuses no, egzistia i de Guzelyali era solo kon paryentes, "yamaremos a este Hodja famozo ke lo
karosas (o arabas de kargo) ke se pudia ir a estos mira por espanto". Ke milagro! El mos topo la
lugares. solusyon!:

Despues ke avlimos kon los kazalinos, vimos komo El diagnostik suyo fue: "Este ijiko en el kazal deve
se kultiva el trigo, vinyas, zeytrinlikes, vakas, de ser ke,‐ avlando kon respekto‐, pisho komo nada
karneros,...e.c.t., mos asentimos debasho de ensima de un santo enterrado. Kere dizir,
arvoles, i komimos kada uno su sandwithc i su SHEYTAN CARPTI ! (Lo toko el guerko) Si kerej ke
fruta. Para mi, fue un dia i de grande plazer. le amahe, kale ido a este mizmo lugar, demandar
pardon, i ethcar onde picho asukar i miel". I ansi
Al dia, en kontandoles a Mama i Papa las fue. Se embiyo persona i se le pago para ke aga
"maravias" de el kazal, me disheron ke la avla miya todo el menester.
no estva buena, i ke la boka me se fue deyan. En
kaza, todos galu i mabul. Los paryentes muestros Kerej kreyevos, kerej no vos kreygaj, a la manyana
eran aklarados, kerian munthco a todos los ijos empeso la mijoria i en manko de nada me asani.
(siete maashallah), i malgrado ke paras mos
mankava siempre, de vista yamaron al doktor ‐La razon de asanarme ya fue esto ke izimos en el
Behmuaras. "La salud de los ijos es antes de todo. kazal? Kon faktos no se puede diskutir. Miralo a el
Por las paras, el Dio es grande". thciko komo esta mashallah bueno de bueno. Es
grasyas a el Hodja ! No ay ke dizir !
Me akodro oy en dia todos los detalios de el
egzamen medikal. No solo la boka, el medyo
puerpo deretcho estava thcarpeado. Todos los


Kapitolo Segundo: (DESPUES DE 16 ANYOS): el doktor Albagli al diagnostik korekto I DALDE

LUORES AL DIO".
Haymiko se izo Doktor Albagli. Estonses entendio
egzaktamente deke se riye kon la boka tuerta. Me Kuando a el Hoca yobaz i a el Guerko malo, agora
akodro todos los sinyos ke topo el doktor ya estaran djuntos en el otro mundo. De mi parte
Behmuaras en su examen. Malgrado ke me imajino ke vaygan i ke se kiten los ojos.
ke no vos enteresa, vo los dire uno por uno:
Dysmetry, hypermetry, adiadokokinesy, right BIVA EL BUEN DIO.
hemiparaesis. Hayim Almog (Ege Albagli)

Un poko tadre, el diagnostik de el dezrepozo de
estonses, lo izo agora el hazino mezmo. Se tratava
de "paralysie enfantile" yani, poliomyelitis. La
prova ez, el defekto ke me kedo en el riyir.

Esta hazinura komo ya se save, puede kavzar
invaliditas seryozas, o, pasar enteramente, o deshar
en vezes sinyos minimales. Horosamente, este kavo
fue egzaktamente el kavzo miyo.

No es el Guerko ‐yimah shemo‐ ke me toko, sino ke
es el virus de "Heine Medin" ke me toko. El Buen
Dio me kijo munthco bien a mi antes de todo, i
despues a toda la famiya, i me kuro kaje
enteramente. Me desho este thciko sinyo en la
boka para ke kuando viene su tiempo, pueda arivar



Önce Babayı Alıp
Gitmek Gerek

Önce babayı alıp gitmek gerek

Akıllara karpuz kabuğu düşürmez inşallah!
Amerikan Temsilciler Meclisi Salonu’nda, Kanuni
Sultan Süleyman’ın resmi asılıdır.

Elbette Amerikalılar, 46 yıl saltanat sürmüş
Basından padişahımızın resmini Tayyip Bey’i kıskandırmak

KÖŞE YAZISI için asmış değiller.

Ahmet Tan Tarihten ünlü 23 kanun koyucusu arasında
Cumhuriyet
Kanuni’yi gördükleri için bunu yapmışlar.

Bizim TBMM salonunda ise, Atatürk’ü zaten
çoktan geçtik, 36 padişahımızdan birinin bile tek
portresi yok!

İyi ki de yok.

Yoksa bir de onların “indirildi ‐ bindirildi”
dedikodusuyla uğraşacaktık.

***


Kanuni, Amerikan Meclisi’nde... Muhteşem Yüzyıl pek değinmedi. Ama Kanuni,

Yahudi geleneğini evlilik sonrasında da sürdürdü.
Ama dedikodusu Facebook’tan WatsApp’a bizim
sanal âlemde... Eşi Hürrem Sultan’ın Ukraynalı Musevi kızı
Roxolena olduğu cümlenin malumu.
İddiaya göre Amerikalıların Kanuni’yi baş tacı
etmesi annesi, dolayısıyla kendisi de, Yahudi Hürrem‐Kanuni çiftinin kızları Mihrimah için de
olması sayesinde! Bilindiği üzere Musevi inancına damat olarak Rüstem Paşa’yı seçmeleri de rastlantı
göre, “Yahudilik, babadan değil anneden geçiyor!” değil,

Kanuni’nin babası Yavuz Sultan Selim, annesi ise Çünkü Rüstem Yahudi.
Yahudi asıllı Polonyalı HelgaHanım (Hafza Sultan).
Bu anlamda Yahudiler de bir gün Tayyip Bey’e “Van Kaptanı Deryaları Yusuf Paşa ise Rüstem Paşa’nın
minit!” çekerlerse şaşırmamak gerek. kardeşi!

Dünya Savaşı’nda Hitler’den kaçan Yahudilerin Kanuni’nin, daha sonra Hürrem’den olma oğlu
Türkiye’de önemli hizmetler ve görevler padişah II. Selim’i, Yahudi asıllı Raşel(Nurbanu
üstlenmeleri gibi; 1492 yılında da, İspanya’dan Sultan) ile evlendirmesi iddiaya göre “zincirin”
sürgün edilen Yahudiler Osmanlı’da çok önemli sürmesi için. İddia bu.
görevlere getirilmişlerdi. (II. Bayezid ve Yavuz
Selim’in hekimbaşısı Joseph Yasef Hamon’du.) İlber Hoca ne der bakacağız!

İstanbul’daki vergi toplama düzeninin sorumlusu, İslama göre Müslüman bir erkek her tür “ehli kitap
hazinenin başına tayin edilen Eliyah Mizrahi’dir. ve iffetli” (Yahudi ve Hıristiyan) hatun ile
evlenilebilir... (Maide suresi 5/5)
***


Kanuni’nin Yahudi evliliğinin İslamca bir sakıncası Nihayet dün fırsat çıktı.
yok. Yahudi bir anneden doğması ve hele de
çocuklarını Yahudilerle evlendirmesi Musevi Diyanet İşleri eski başkanlarından Mehmet Nuri
törelerine çok uygun. Yılmaz Hoca’ya sordum.

Çünkü “Anne Yahudi ise çocuk da Yahudi!” “Çocuğun kimden doğduğu kesindir. Kimden

olduğu ise Allah ile anne arasındadır! Sorulmaz!”
Babanın esamisi hiç mi hiç okunmuyor!
“Yaa? Ya demek erkeğin adı anılmaz!”

***

“Evet! “Bu gerçeği niye yaymıyorsunuz. Tüm
İslamda da benzer bir anlayış var! Tıpkı erkeklerin feministler 5 vakit namaza başlasın!”

sünnet olması ve domuzun haram olması gibi!

Yılmaz Hoca gülerek ekledi:
Bu bilgi, ilmihallerden değil, “Hayat bilgisi”!
“Bir başka sebep de şudur. Babayı sormak konuyu,
Muhterem pederim defnedilirken, duaya Hz. İsa’nın babasının kim olduğuna kadar götürür!”
hazırlanan imam efendi, kabirin başında kulağıma
eğilip, “Merhumun annesinin adı ne idi?” diye ***
sordu.
“Ananı da al git!” demişti.
“Annesi Fatma, babası...” diyecek oldum.
Oysa, Musevilik gibi İslamiyet de, “Babanı al git!”
Elini kaldırıp, “Baba lazım değil!” diye sözümü diyor.
kesti. Ve duaya başladı.

Şaşırmıştım.

Ama o hengâmede, “Neden?” diyemedim.



Perspektif
Rafael Algranati

İzmir’de Başarılı Panel

“Tarihi Süreçte
İzmir Yahudi Yaşamında Kesitler”

21 Ocak 2016 Perşembe günü saat 20:00’de İzmir

KÖŞE Fransız Kültür Merkezi Konferans salonunda, İzmir
Yahudi Cemaati Vakfı Başkanı Sami Azar’ın

YAZILARI önderliğinde düzenlenen “Tarihi Süreçte İzmir
Yahudi Yaşamından Kesitler” adlı panel, salonu

dolduran misafirlerin, İzmir Yahudi tarihiyle
dopdolu kaliteli bir zaman geçirmelerine vesile
oldu.

İzmir Yahudi Cemaati tarafından Yahudi tarihi ve
kültürüne ilişkin olarak, kamuya açık düzenlenen
bu ilk panelde, sırasıyla, Dr. Siren Bora "İzmir
Yahudi Cemaatinin kökenlerine ilişkin ön bilgi" ,
Sara Pardo “İberia Yarımadası’ndan Osmanlı’ya
taşınan kültürel değerler’’ ve Orhan Beşikçi
“Basmane ve çevresinde Yahudi yaşamı’’ başlıklı
bildirileri sundular. Moderatör görevini üstlenen,


İzmir Yahudi Mirası Müzesi Proje yöneticisi Nesim yönelik Yahudi göçlerine, göçmen Yahudilerin

Benjoya ise son derece aktif ve başarılı idi. kökenlerine ve o dönemde İzmir kentindeki Yahudi
heterojen yapısının ayrıntılarına değindi.
Program başladığında İzmir Fransız Kültür Merkezi
Konferans Salonunun hemen hemen tamamının
dolduğunu görmek mümkündü. Panelin açılış
konuşması, İzmir Musevi Cemaati Vakfı Başkanı
Sami Azar tarafından yapıldı. Azar konuşması
sırasında, paneli düzenleme amaçlarını şöyle
açıkladı: İzmir Yahudi tarihine ilişkin, “doğru ve
kapsamlı bilgileri” İzmirlilerle paylaşmak;
toplumlar arası kültürel etkileşimin altını çizerek
İzmir’in çok kültürlü yapısının kökeninde yer alan
İzmirli Yahudilerin katkısını vurgulamak.
İkinci panelist, İzmir Yahudi Cemaati mensubu
İlk panelist, Dr. Siren Bora idi. Yıllardan beri araştırmacı yazar ve deneyimli bir turist rehberi
İzmir ve çevresindeki kentlerde yaşayan Yahudiler olan Sara Pardo idi. Pardo, İspanya ve Portekiz’de,
üzerine çeşitli makaleler ve kitaplar kaleme almış bir zamanlar büyük Yahudi Cemaatlerine ev
olan Dr. Bora, Ege Bölgesinde, özellikle de İzmir sahipliği yapmış olan kentlerden, fotoğraflar
kentinde antik dönemden itibaren Yahudi varlığına eşliğinde örnekler vererek söz ettikten sonra,
ilişkin bilgi ve bulguları dinleyicilerle paylaştı. Yahudi göçmenler eşliğinde İber yarımadasından
Önce, Bizans Döneminde İzmir’de yaşayan Osmanlı’ya getirilmiş olan Yahudi kültürel
Yahudiler hakkında elinde bulunan somut objelere değerlerinden seçkin örnekler sundu. Esprili
ilişkin fotoğrafları, haritaları ve bu konudaki anlatımı eşliğinde Yahudi ritüellerinde kullanılan
bilgileri aktardı. Sonra İzmir ve çevresinin Osmanlı objeleri ve Yahudi gastronomisini tanıttı.
hakimiyeti altına girdiği yıllardan itibaren, bölgeye


Üçüncü panelist ise, İzmir’e gönül veren her

İzmirlinin yüreğinde, ayrıcalıklı bir yere sahip olan
gazeteci yazar Orhan Beşikçi idi. Yıllardan beri
İzmir’in kültürel değerlerine ilişkin sayısız makale
ve kitap yazmış olan Beşikçi, Basmane ve
İkiçeşmelikte bulunan pek çok tarihi mirası
keşfetmiş; gün yüzüne çıkmalarını sağlayarak bu
değerleri İzmirlilere armağan etmişti. Günümüzde
ise, Agora çevresinde yer alan eski Yahudi
mahalleleri, bu mahallelerde yer alan Sinagoglar,
Yahudihaneler ve Kortejolar hakkında araştırmalar
ve çalışmalar yapan Beşikçi, çalışmalarını görsel
malzemeler eşliğinde dinleyicilerle paylaştı.
Beşikçi’ye göre, bir zamanlar Yahudilerin ve
Müslüman Türklerin, iç içe bir arada yaşadığı
Basmane ve İkiçeşmelikteki mahalleler, bugün
Suriyeli göçmenleri ve yoksulları ağırlıyordu. Bu
keşmekeş içerisinde yer alan Şonsol Sinagogu ve
yeni keşfedilen Sonsino Sinagogu bir an önce
sahiplenilmeli ve hayat bulmalıydı.

Panelistlerin sunumlarının ardından, seyircilere
soru sormaları ve katkıda bulunmaları için zaman
tanındı. Üç saat süren panel sona erdiğinde,
herkesin olumlu izlenim ve duygularla panelden
ayrıldıklarını gözlemlemek mümkündü.


kartalın gagası yerinden sökülür ve düşer. Kartal

Derinlik bir süre yeni gagasının çıkmasını bekler. Gagası
DIYALoG
çıktıktan sonra bu yeni gaga ile pençelerini

yerinden söker çıkartır. Yeni penceleri çıkınca
Kartal kartal bu kez eski kartlaşmış tüylerini yolmaya
başlar.
Kartallar, kuş türleri içinde en uzun yaşayanıdır. 70
yıla kadar yaşayan kartallar vardır. Ancak bu yaşa 5 ay sonra kartal, kendisine 20 yıl veya daha uzun
ulaşmak için, 40 yaşındayken çok ciddi ve zor bir süreli bir yaşam bağışlayan meşhur “Yeniden
karar vermek zorundadırlar. Kartalların yaşı 40′a Doğuş” uçuşunu yapmaya hazır duruma gelir.
vardığında pençeleri sertleşir, esnekliğini yitirir ve
bu nedenle de beslenmesini sağladığı avlarını ***
kavrayıp tutamaz duruma gelir. Gagası uzar ve
göğüsüne doğru kıvrılır. Kanatları yaşlanır ve Yaşamımızda zaman zaman bir yeniden doğuş
ağırlaşır. Tüyleri kartlaşır ve kalınlaşır. Artık süreci yaşamak zorunda kalırız. Uçuşumuzu tekrar
kartalın uçması iyice zorlaşmıştır. sürderebilmek için, bize acı veren eski
alışkanlıklardan veya olumsuz anılardan
Kartal bu aşamada iki seçimden birini yapmak kurtulmamız gerekir. Yeniden doğuşun olağanüstü
zorundadır; Ya ölümü seçecektir. Ya da yeniden sonuçlarından, ancak geçmişin gereksiz
doğuşun acılı ve zorlu sürecini göğüsleyecektir. Bu safrasından kurtulduğumuzda yararlanabiliriz.
yeniden doğuş süreci, 150 gün kadar sürecektir. Bu
yönde karar verirse, kartal bir dağın tepesine uçar Bazen kararlarımız acı da verse “Yeniden Doğuş”u
ve orada bir kaya duvarda, artık uçmasına gerek müjdeleyebilir.....
olmayan bir yerde, yuvasında kalır.

Bu uygun yeri bulduktan sonra kartal gagasını sert
bir şekilde kayaya vurmaya başlar. En sonunda


kapağının açılması kadar kolay görür. Yosef de

Mi-draş Yitshak rahatlıkla o giysiyi Potifar’ın eşinden geri alabilirdi.
Rav İSAK ALALUF

Bunu neden yapmadığı konusunda aklımıza gelen
Ben Yosef’im muhtemel sorunun ilk bakıştaki cevabı Yosef’in bir
yanlış yapmak üzere olduğu anda can havliyle
Yosef’in özelliklerini öğrenirken bir gerçeğin manevi alamda yaşamını kurtarmak için giysiyi
farkına varmak gerekir. Kültürümüzde üç tane ata kadının elinde bırakarak dışarı kaçtığıdır. Yosef o
vardır ve onların seviyelerine ulaşmak çok kolay anda yester ara karşısında en güçsüz halindedir ve
değildir. Eğer dördüncü bir ata olma şansı olsaydı kendini dışarı atarak geleceğini kurtarma
bu Yosef’den başkası olamazdı. Her kabilenin peşindedir. RaMBaN burada çok ilginç bir yaklaşım
kendine göre bir üstünlüğü bir özelliği vardır ancak ortaya koyar. Bilgin “hanımının onuru için” o
Yosef onlar içinde çok özeldir. giysiyi elinde bıraktığını ve zorla elinden
almadığını öğretir. Bu çok etik bir davranıştır.
Yosef’in yaptığı bazı şeyler inanılmazdır. Bayan Anlaşılması zordur ama sözünü ettiğimiz kişi
Potifar ona göz koyduğu zaman ve o günde Yosef Yosef’tir.
giysisini kadının elide bırakarak dışarı kaçar.
Bunun neden olduğuna inanmak zordur. Çünkü Başka bir örnekte yine inanılmaz bir davranış
Yosef o yaşta elbette Potifar’ın eşinden çok daha görelim: Yosef’in hapisten çıkması için gereken
kuvvetlidir. Arkada delil bırakmamak ve başına bir şartlar oluşmuştur. Pasuk “Paro Yosef’i çağırdı,
şey gelmesini engellemek için bunu yapabilirdi. Toraş oldu elbiselerini değiştirdi ve Paro’nun
Gemara Yaakov’un da diğer kabilelerin de çok huzuruna geldi demektedir. On iki senedir berbat
güçlü olduklarını söyler. Yaakov’un su kuyusunun bir çukurda Mısır’ın en azılı haydutlarıyla birlikte
taşını yerinden oynatmasını Gemara bir şişenin yaşayan Yosef neden tıraş olmaya ve elbiselerini


değiştirmeye gerek duymuştur. Neticede geldiği yer Bir önceki Fas kralı ile şimdiki fas kralının

bellidir. Yahudilerle iyi ilişkiler içinde olduğunu biliyoruz.
Bunun nedeni midir bilinmez ama kralın en yakın
Aklımıza gelen ilk yanıt Yosef’in “iyi bir izlenim danışmanlarından biri Azulay adında bir Yahudidir.
bırakmak için” bunu yaptığıdır. Neticede Yosef çok Yosef ile ilgili bir örneğe daha bakalım. Yosef yedi
yakışıklıdır ve bu iyi izlenim Paro’nun gözünde iyi yıl boyunca yiyecekleri biriktirir. Tora yiyeceklerin
bir davranış olacaktır. Raşi duruma farklı bir denizen kumu gibi sayılamayacak kadar fazla
yönden bakar. “Mipene kevod amalhut – krallığın biriktiğini söylemiştir. Soru Yosef’in bunu nasıl
onuru için” Yosef bunu yapmıştır. Yoksa Yosef yaptığıdır. RaMBaN buna iki farklı yaklaşım
sakallı da gelse rüyaların yorumu değişmeyecektir. gösterir. Ilk yaklaşıma göre Yosef bu ürünleri düşük
fiata satın almış ve daha sonra da daha yüksek fiata
Günün birinde büyük bilge Rabi Mordehay satarak ülkeye gelir sağlamıştır.
Kametensky Washington’da önemli bir devlet
dairesine gider. Hava sıcaktır ve Rabi setresini Ikinci görüş daha farklıdır. Paro bu ürünleri halkın
elinde taşımaktadır. Bineye girmk üzereyken elinden zorla almıştır. Paro’nun gerekçesi haklıdır.
ceketini giyer ve bunun kavod için olduğunu Kimse yiyecekleri yedi yıl boyunca bozulmadan
öğretir. saklayabilme teknolojisine sahip değildir. Yosef
bunu bilmektedir ve bu konuda Paro’yu
Yosef bolluk yıllarında da kıtlık yıllarında da Mısır’I hazırlamıştır. Paro bunu bildiğine inanarak halka
yönetmiştir. Genellikle tarihte Yahudiler saraya, zorla bu tedbiri aldırmıştır.
devlete yakındırlar. Sözgelimi büyük bilgin Rabi
Don İzak Abravanel İspanya kralının maliye Pasuk “Yosef u as alit – Yosef o sorumlu idi”
bakanıdır. Meşhur savunmasını ve ithamını kral şeklinde bilgi vermektedir. Yosef işini büyük bir
Ferdinand’ın huzurunda yapmıştır. dürüstlükle yapmaktadır. Kimin nereden geldiğine,


ne istediğine bakarak karar vermekte ve bu kararını soruda ince bir detay vardır. Yosef yiyecek

da titizlikle uygulamaktadır. Bütün o bölgeden göndermesinin mümkün olmadığını gönderilen
kıtlıktan etkilenen insanlar Yosef tarafından yiyeceğin kendi çıkarı için kullanılabileceği
araştırılmaktadır. Yosef sattığı buğdayın cinsini bile şüphesinin uyandırılabileceği üzerinde durur ve
bölgelere gore belirlemektedir. Kardeşleri Kenaan bunu yapmaya hakkı olmadığını düşünür. Çünkü
topraklarından gelen temsilcilerdir ve ona gore Yosef İbrani’dir ve gözler hep üzerindedir. Bir
davranmıştır. Yosef son derece dürüst Yahudi’nin de ticari anlamda yaptığı her dürüst iş
çalışmaktadır. Yosef bu dürüstlüğü babasından bir Kiduş Aşem ancak yaptığı her olumsuz iş gerçek
öğrenmiştir. Nasıl ki Yaakov Lavan gibi birinin bir Hilul Aşem’dir. Çünkü bütün dünyanın gözü
yanında dahi sıfır yanlışla çalıştıysa, her şeyi Yahudiler’in üzerindedir. Yosef Mısır’da üç
dürüstlükte gerçekleştirdiyse Yosef de babasının negative özelliğe sahiptir. Her şeyden önce
izinden gitmiştir. Çocuklarımızın bizim izimizden İbrani’dir. Şarapçı bunu söylemiştir. Arkasından
gideceklerini düşünerek onlara dürüstlüğü hem genç hem de köledir. Şarapçı bu ikisini de
öğretmemiz gerekir. Unutmamak gerekir ki onların söylemiştir. Hatta bir cümle içinde kullanmıştır.
davranışları sadece biz yaşarken değil öldükten “Veşam itanu naar ivri eved lesar atabahim.” Ancak
sonar bile bizleri etkilemeye devam edecektir. ne care ki Mısır genelinde onun gibi bir adam
yoktur ve en yukarıya tırmanabilmiştir.
Yosef kendini tanıttıktan sonar babasına haber
gönderir, yanına çağırır ve Goşen eyaletinde Yosef babasını Mısır’a davet ederken bir şey
oturacaklarını onlara ekonomik açıdan bakacağını göndermek niyatinde değildir. Bunu en iyi bilen
bildirir. Yosef için daha kolay olanı Kenaan Paro’dur. Paro Yosef’in Mısır’ın tek bir kuruşuna
topraklarına bir miktar yiyecek göndermektir. Her bile kendi çıkarı için dokunmayacağının
tarafa o verdiği için bunun sözü bile bilincindedir. Bu yüzden kardeşlere giderken “Mısır
edilmeyecektir. RaMBaN tarafından sorulan bu ülkesinin zenginliklerinden almalarını emreder” ve


babalarını onurla Mısır’a getirmelerini ister. Ne yazık ki içimizde her zaman çürük elmalar
RaMBaN iktidarda olanların ve yakınlarının bu vardır. Bunlar sadece kendilerine değil büyün
kudretten faydalanmalarının insanın doğası içinde Yahudi toplumuna zarar vermektedirler. Dünyanın
olduğunu öğretir. Bu gün dahi sadece devlette değil bizden nefret etmesi için daha fazla seçenek
en basit gücü olanların kendilerinin ve yakınlarının hazırlamaktadırlar. Günün birinde yaptığı
bu gücün olumlu taraflarından faydalandıklarını yanlışlardan dolayı bir Yahudi hapse düşer ve Rabi
görmemek mümkün değildir. Ancak Yosef bütün Şimon Schwab’tan onu kurtarması istenir. Rabi
kudretine rağmen bu yanlışa düşmez. Bu da bir bunu Kabul etmez. Hilul Aşem yapan bir
başka Kiduş Aşem örneğidir. Yahudi’nin kurtuluşu hak etmediğini öğretir.
Çünkü kurtuluş sadece Kiduş Aşem ile gelir.
Mısır’da para tükenir. Yosef satışta Mısır’ın ütün
parasını toplar ve bu parayı “beta paro – Paro Mısır esareti iki yüz on yıl devam eder. Başya
hazinesine” getirir. Kendisi için tek kuruş almaz. Yosef’in kazandığı sempati çok çabuk
RaMBaN bu toplama işini Yosef’in bilgelikle ve en unutulmuştur. Nefret yine ortadadır ve bu köleliğe
önemlisi dürüstlükle yaptığını öğretir. Kral ona yansır. Çıkış yaklaştığında Tanrı “karanlık” cezasını
sonuna kadar güvenmektedir. Bu yaptığı ile sadece gönderir. Mısırlılar görmek şöyle dursun hareket
kralın değil Mısır halkının da güvenini sevgisini yeteneğinden dahi yoksundurlar. Bu sure içinde
kazanır. İbraniler hakları olan iyi yüz on senelik ödemeyi
alabilecek durumdadırlar. Nitekim Mısır halkı
Mısır halkı İbraniler’den nefret eder. Birlikte yemek evlerinde dolaşan kimselerin varlığını
dahi yemezler. Ama başka care olmadığından Yosef hissetmektedir. Karanlık cezasının sonunda Mısır
baştadır. Ancak Yosef yaptıklarıyla sonunda Mısır halkı tek bir kuruşun dahi alınmadığını görür.
halkının bile sempatisini kazanmayı başarır. Bütün nefretlerine ve kinlerine ragmen burada
yapılan Kiduş Aşem Yosef örneğinde olduğu gibi


halkın sempatisinin kazanmasını sağlamıştır. Bu Kurtuluş tam karşıda durmaktadır ancak kimse
Kiduş Aşem kurtuluşu bereberinde getirmiştir. bunun farkında değildir. Aslında hayatta olan şey
de çok farklı değildir. Sorunlar bazen kapkara
Hikayenin geneline bir bakalım. Yosef uzun bulutlar olarak üzerimize çöker. Umutsuzluk çok
zamandır yoktur ve Yaakov keder içindedir. fazladır ama birden her şey çözümlenir.
Kenaan’da kıtlık vardır ve mutlaka yiyecek alınması Umutsuzluğa düşmek toplum olarak yapacağımız
şarttır. Kardeşler Mısır’a gelir ve birden casus en son şey olmalıdır. Final geula da en zor anlarda
olmakla suçlanırlar. Savunmalar bir işe yaramaz. iki sözcükle gelecektir. “Ani Aşem.” İşte bu anda
Hatta paralarını geri veren Yosef olmasına ragmen her şey aydınlanacak Tanrı inancı ve barış
bu konuda da suçlandıklarını ve Şimon’un bu okyanusları kaplayan sular gibi dünyaya hakim
yüzden hapse atıldığını söyleyenler de vardır. olacaktır, amen.
Kardeşler durumu babalarına anlatırlar ve
Binyamin’i almak isterler. Yaakov kesinlikle
reddeder ama kıtlık buna müsaade etmez. Yeuda
kefil olur. Kardeşler yeniden Mısır’a gelir.her şey
tan düzelmiş gbi görünürlen Binyamin kadehi  
çalmakla suçlanır. Herkes kendini köle olmak için
öne atıp Binyamin’I kurtarmak isterken Yosef
Binyamin’i köle olarak ister. Yeuda o ünlü
konuşmasını yapar. Her şey kapkaranlıktır.
Neredeyse bir kapışma olmak üzeredir. Işte bu
sırada Yosef iki sözcükle durumu aydınlığa
kavuşturur. “Ani Yosef.”


olarak kayıtlı olmayan 360.000 ve Yahudilere aile

Uzak Yakın yakınlığı olanlar dahil değil), Diasporada ise
SELİM AMADO / Israel
takriben 8 milyon Yahudi yaşamakta: 5.7 milyonu
Amerika Birleşik Devletlerinde ve 2.3 milyon diğer
2050 Yılında ülkelerde ( çoğunlukla Fransa,Kanada, İngiltere,
Dünya Yahudileri Rusya, Arjantin, Almanya, Avustralya ve Brezilya)
yaşıyor.
Prof. Sergıo della Pergola’dan derleme

2050 yılı için bir tahmin, İsrail ve dünyada büyük
Yakın bir gelecek sayılan 2050 yılında Yahudi
olasılıkla 20 milyon Yahudiye varılacağını
nüfusu ne olacak?
gösteriyor. Rakamın 14 milyonda kalacağı düşük bir

olasılık. Bir de orta derecede bir olasılık 17
Acaba barış ve güvenlik olursa bir nüfus
milyonluk bir rakam, yani 2050’de Yahudi nüfusu
patlamasına mı tanık olacağız veya devamlı
Holokost’tab önceki sayısına ulaşabilecek.
kavgalar ve belirsizlikler demografik verilere

aleyhte mi tesir edecek? (*)
Bir milletin geleceği nasıl tesbit edilebilir?

5776 İbrani yılı başlangıcında ( Eylül 2015) dünya
Sadece Orta‐Doğuda değil, Avrupa Birliği ve
Yahudi nüfusu takriben 14.3 milyondu. Bugün
dünyanın her yerinde bir dengesizlik devrinde
Yahudi olmanın anlamı herşeyden önce bir insanın
gelişmeleri birkaç on yıl önceden tahmin etmek
kendisini Yahudi milletiyle özdeşleştirmesidir
güç ve zayıftır. İsrail ve Diaspora’daki Yahudilerin
(idantifiye etmesidir). Bu da hem çok dindar
geleceğini tahmin etmek ise özellikle daha da
olanların, hem de din karşıtı olanları içerir. Tabii ki
güçtür.
Yahudilikten başka dine inananları içermez.

Bilinen bir Yahudi atasözüne göre kehanet
İsrail devleti sınırları içinde yaşayan 6.3 milyon
aptallara, körlere ve çocuklara verilmiştir.
Yahudi var (bunlara İçişleri bakanlığında Yahudi


Demografik tahminler ise bir top oyununa benzer: daha az kontrol edilebilen dünya çapındaki

ilk yarının sonucu bilinince geriye kalan şey sonucu olaylardan da çok etkilenir. Bunlar: harpler ve
saptamaktır ama sonuç ilk yarıda olanlardan kopuk terör, ekonomik dalgalanmalar, iklim değişiklikleri,
olamaz. O bakımdan devrimizde demografik geniş çapta göçler ve herşeyin üstünde ıstıkrar veya
tahminler oldukça doğrudurlar. ülkelerin parçalanması (eski Sovyetler birliğinde
olduğu gibi).
Tahminin alt yapısı önümüzdeki yıllarda beklenen
doğum oranını, sağlık durumunu, ölüm oranını, Gelecekle ilgili akla yakın senaryoları, bölgemizde
ülkeler arasındaki göçleri (İsrail’e ve İsrailden göç ve dünyada zaman zaman gerçekleşen feci olayları
dahil) ve Yahudiliğe katılmağa karar veren insan hesaba katmaz isek, genel olarak olabileceklerin en
sayısını veya açıkça Yahudilikten kopanların üst ucu ile en alt ucu arasındadır.
sayısını hesaba katar.
İyimser senaryo: dünya Yahudi nüfusunun artması.
Ölüm ve doğum oranları uzun vadede yavaş değişir Yahudi milleti için iyimser senaryo istikrara,
ve yaş dilimlerinin bilinmesi aracılığıyla böylece güvenliğe ve barışa, İsrail devleti ve de bellibaşlı
geleceğe ait düzeyler çok şaşırtıcı olmayacaktır. Yahudi toplumlarının yaşadığı ülkelerde
ekonominin gelişmesine bağlıdır.
Uluslar arası göçleri önceden tahmin etmek daha
zordur çünkü yakın çevrelerde birdenbire değişen Barış ve ekonominin gelişmesi o ülkede
koşullara olduğu gibi dünyanın daha uzak yaşayanların tatmin duyguları ve iyimserliğini
yerlerinde olan değişikliklere de tabidir. arttırır, ve bunun kanıtlanmış sonucu yüksek ve
Asimilasyon batı ülkelerinde çok görülen bir olay istıkrarlı bir doğum oranıdır.
iken, din değiştirerek Yahudiliğe geçmek
hahamların ne derece katı olduklarına bağlıdır. İsrailin çok gelişmiş ülkeler arasındaki yaşam

kalıtesi ölçeğinde artış Devletin çekiciliğini
Yahudi milletinin yarını sadece kendi iç arttırabilir ve geçmiş yıllara oranla daha çok sayıda
koşullarından etkilenmez: son zamanlarda bilhassa insan İsraile göç edebilir. Diğer taraftan da


İsrail’den başka ülkelere göç etme sayısında birçok Yahudi cemaatinde olan yaşlanma olayı ve
azalmalar görülecektir. Sonuç İsrailde daha hızlı bir Diaspora’dan İsraile göç ile o cemaatlerde azalma
nüfus artışı oranı ve Diaspora Yahudileri sayısında kayddilmesidir.
bir azalma olacaktır.
İsrail dışındaki Yahudi sayısının 2030’da 8 milyon,
Bu olumlu koşullara ek olarak, İsrail’deki Yahudi 2050’de de hafifçe düşerek 7.5 milyon olması
nüfusun (ve onların Yahudi sayılmayan beklenir. Sonuç olarak, İsrailde (Yahudi olarak
akrabalarının ‐ki bu arada onlar da resmen kayıtlı olmayan aile yakınlarının da eklenmesiyle)
Yahudiliğe katılabilirler‐) 2030 yılında 8.5 milyona, Yahudi nüfusu 2030’da 16.5 milyona, 2050’de de 20
2050’de de 12.5 milyona ulaşması beklenir. Bu milyona ulaşabilecektir.
sayılara 2030 yılında Israildeki Arap nüfusunun 2.5
milyona, 2050’de de 3.5 milyona yükselmesiyle Kötümser senaryo: Bibirine bağlı olan
İsrailin 2030 nüfusu 11 milyon, 2050’de de 16 nedenler:Doğum oranında düşme, İsrailden başka
milyona yükselecektir. (Tabii Gaze ve Batı ülkelere göç etme. İsrailde güvenliğin olmaması,
yakasındaki Fiistinliler bu sayılara dahil değildir). bölgede şiddetli uyuşmazlığın devamı, ekonomide,
yatırımlarda, istihdam gücünde ve gelirde erozyon,
Diaspora Yahudiliğiyle ilgili iyimser bir senaryoda doğum oranında düşüklük, İsraile göç’ün (
Yahudilerde özgüven artacak, assimilasyon oranı aliya’nın) düşmesi ve İsrailden başka ülkelere
düşecek, bir kimsenin kendi Yahudi kimliğini göçün artması.
açıkça ifade etmek arzusunda artış olacak, ve de
Yahudiliğin kaybolmuş kabileleri – Enkizisyon Bu senaryoda Yahudi nüfusun büyüme oranı düşük
devrinde Hıristyanlaşan Sefarad Bnei‐Anusim ve İsrailde yaşayan Yahudilerin sayısı 2030’da 7.5
konverso’lar dahil, belki de Sabetaycı dönmeler milyon, 2050’de 9 milyon. Yahudilere benzer
(S.A) – yeniden Yahudiliğe katılabileceklerdir. şekilde daha az çoğalan İsrail Araplarıyla birlikte
Diaspora Yahudilerinin genel sayısı değişmeyecek İsrail nüfusu 2030’da takriben 9.5 milyona, 2050
veya hafif oranda düşecektir. Bunun başlıca nedeni yılında da 12 milyon kadar olacaktır.


Diaspora Yahudileri de düşük güvenlik sektörler toplumun ana akımı ile (mainstream)
koşullarından, asimilasyon ve Antisemitizm’in bağlantılarını kesmiştirler, acı doludurlar ve
artışından, düşük doğum ve yaşlanma oranlarından istikrarsızlık kaynağı olurlar. Aşırı dindar (Haredi)
etkilenmektedirler. Sayıları 2030’da 6.5 milyona, toplumun İsrail dışında da gelişmeğe devam
2050’de de 5 milyona düşecektir. Böylece, bu edeceği de şüphesizdir.
kötümser senaryoya göre dünyataki genel Yahudi
nüfusu 2030’da 14 milyon olacak, 2050 de de bu sayı Artan sayılar altyapı ve çevre kalitesi bakımından
değişmeyecektir. yeni sorunlar yaratır, fakat bu sorunlara başarılı hal
çareleri bulmak imkânsız değildir. Singapur’a
Yahudi aşırı dindar kesimi olan Haredi’ler nüfusun bakacak olursak, orada nüfus yoğunluğu İsrail’e
1/3 ‘ünü oluşturacaktır. nazaran çok daha yüksektir. Diğer bir örnek İsrailin
Negev çölüne çok benzeyen bir çevreye sahip
Gerçek senaryo ise büyük olasılıkla iki uç arasında Amerikan eyaleti Arizona’dır.
olacaktır. Hatırlanması önemli olan diğer husus,
nüfus içinde değişik sektörlerin değişik oranlarda Her şeyin üstünde de, siyasal alanda kim 2050
büyüdüğü, ve toplumun genel çehresinin ona göre yılının demografik beklentilerine ülkeyi hazırlamak
de değiştiğidir. İsrail’de aşırı dindar kesimin tüm görevinde ise bunu uygun şekilde yapmalıdır,
Yahudi nüfusa oranla üçte bir oranına kadar çünkü günün birinde 2050 yılı muhakkak
yükseleceği, daha düşük oranda da olsa İsrailde gelecektir.
yaşayan Arap nüfusu oranında yükselme olacağı ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐
beklenmektedir. (*) Sergio Della Pergola demografi uzmanıdır, 7 yıl başkanlığını yaptığı
Yeruşalayim İbrani Üniversitesi Harman Çağdaş Yahudilik
Enstitüsünden emekli profesördür. Şimdi de İsrail‐Diaspora ilişkilerinde
İyimser senaryoda bu sektörler ekonomik hayata Shlomo Argov kürsüsünü yönetmektedir. 2013 yılında göç ve demografi
üzerindeki araştırmalarıyla Mıchel Landau ödülüne layık görülmüştür.
geniş alanda ve başarılı bir şekilde adapte
Bu yazı 22.9.2015’te Israel Jewısh Sceneide yayınlanmıştır.
olmuşlardır ve ailelerinin bakım ve refahını
deruhte edebilmektedirler. Kötümser senaryoda bu


Abraham Lincoln’ün yaşamı, acı, sabır ve direncin
Çağrışımlar simgesi olmuştur. İnsan ayrımcılığı konusunda
AVRAM VENTURA / İzmir
çağın ötesindeki görüşlerini savunmak üzere
kongre üyeliğine adaylığını koymuş, ama
Tökezledim kazanamamış. Haberi telgrafhaneden alıp çıkarken
oldukça üzgünmüş. Çamurlu yolda yürürken ayağı
ama kaymış, son anda toparlanarak düşmekten
Düşmedim kurtulmuş. Kendi kendine şöyle söylenmiş:

“Tökezledim, ama düşmedim!”
ABD’nin 5. başkanı Abraham Lincoln’un,
seçilmeden yıllar önce, arkadaşı Samuel Bilinçdışı olarak ağzından dökülen bu sözler, bir
Marshall’a yazdığı mektubun bir kısmı şöyle: anda onun dünyasını aydınlatmış. Evet, ayağı
kaymış ve düşmemişti. “O halde demişti, savaşıma
“Ben yaşayan insanların en talihsiziyim. Çektiğim devam!” Sonuçta diğer adayları geride bırakarak,
acı, başkalarına tek tek dağıtılacak olsa yeryüzünde nasıl başarılı olduğunu hepimiz biliyoruz.
mutlu bir aile kalmaz. İlerde daha iyi olacağıma
inanıyorum. Aslında bu inancımın doğru Tökezlemek ya da düşmek!
çıkacağından da ürküyorum. Sevgili dostum, artık
dayanacak gücüm kalmadı. Yıllardır yapayalnız, Okuduğumuz ünlü insanların yaşam öyküleri bir
kimsesiz yaşadıktan sonra bu durumun hala devam yana, her birimizin yaşamı içinde, ayağı kaymayan,
ediyor olması beni geleceğe karşı tümüyle bir konuda başarısız olan ya da elinde
karamsarlaştırıyor. Yaşam anlamsız gelmeye bulundurduğu birçok değeri yitiren kişiler
başladı. Bu şekilde nefes alıp kalmam, olanaksız. Ya saymakla bitmez. Hangimiz, giriştiği her işte,
ölmeliyim ya da iyi olmanın bir yolunu bulmalıyım.” mutlaka başarılı olduğunu söyleyebilir ki?


Bizden kaynaklanan ya da bilincimizin dışında Bu arada Emerson’un söylediklerine kulak verelim:

gelişen kimi olaylar, tinsel ve maddesel bir zarara
uğramamız için etken olabiliyor. Hiçbirimiz bu tür “Gerçek başarı, başkalarına muhtaç olmadan, tek
bir olumsuzluğu yaşamak istemesek de, koşullar başına ayaklarının üstüne basarak ve kendine
bunu bir şekilde karşımıza çıkartıyor. Belki bu güvenerek ‘Ben bu işi yapabilirim!’ diyenindir.”
gerçek, insan yapısının her türlü koşulda
savaşımına göre tasarlanmasından kaynaklanıyor. Başarısızlıkları yanında, herkesin küçük de olsa,
Belki de asıl başarıya, başarısızlığın itici gücüyle, mutlaka yaşanmış başarı öyküleri vardır. Onlar,
kazandığımız deneyimlerin ışığında, daha hızlı çalışmalarımızı besleyen birer dürtü olduğu kadar,
ulaşma olanağını buluyoruz. karanlık günlerimizin umut ışığıdırlar. Bu yüzden
başarının tadını hiç almamış olanlar, yaşamın hep
Disraeli’nin yükselme yolunda gösterdiği direnç, olumsuz yanlarını görmeye başlarlar; oysa gözlerini
güzel bir örnek olarak verilebilir. Parlamentoda sürekli aydınlığa çevirenler, “Tökezledim, ama
milletvekili olarak ilk konuşmasını yapmak için düşmedim!” diyebilenlerdir.
kalktığında, kimse onu dinlemediği gibi, sürekli
yuhalanmış. Sözünü bitiremeden yerine oturmak
zorunda kalırken, şunları söylemiş:

“Susuyorum, ama sözümü dinleyeceğiniz zaman da
gelecek!”  

Geldi de. Bir süre sonra Disraeli, başbakan olarak,
bütün parlamentoya sözlerini dinletmeyi
başarmıştı.


Kötü niyetli düşünür, yazar çizerler, dünyaya

One Minute dağılışımızı, kutsal kitabımızın Tesniye 28:15’teki
AVRAM AJİ / İzmir
“... Rabbin bütün emirlerini ve kanunlarını
tutup yapmak üzre onun sözünü dinlemezsen ,
Diaspora bütün şu lanetler senin üzerine gelecekler...” .

Devamında yine Tesniye 28:25’teki “... Rab seni
Hep merak ederdim bu kelimenin kökenini… Biraz düşmanların önünde kırdıracak... yedi yoldan
araştırdım... kaçacaksın, dünyanın bütün ülkelerinde serseri
olacaksın.” sözlerine bağlar.
Eski Yunanca da “SPOR” kökü, tohum manasını
taşıyormuş. “DIA” ise saçılmış, dağıtılmış dağılmış Her halükarda diaspora hüzün taşıyan bir kelime..
manasında bir ön ek. Diaspora “saçılmış Yerinden yurdundan kopmuş, koparılmış,
tohumlar” anlamına geliyor. kovulmuş, sürgün edilmiş, buna rağmen vatan
özlemi hiç bitmemiş insanları kapsıyor.. Kesin olan
Fransızca karşılığı “dispersion”, İngilizce “exile” , bir ülkenin yurtdışında yaşayan vatandaşlarına
sürgün olarak geçiyor. Osmanlıca karşılığı denmediği... Örneğin Almanya ya işçi olarak giden
“muhaceret”, “ hicret” olarak karşımıza çıkıyor… Türk işçileri bu kelimenin özelliğini taşımıyor.
Ancak ayni anlam vurgusu yok sanki. Dağılmış
başka, dağıtılmış başka… Diaspora, ek olarak bir Yahudi tarihi hep sürgünlerle doludur. En eski
zorlama, zorlanma fiili içeriyor. Eskiden şimdiki bilineni “Asur” ve “Babil” sürgünleridir. İkinci
Türkiye sınırları dışında kalan Osmanlı mabedin de yıkılışından sonra tüm dünyaya
topraklarından göç etmiş insanlara muhacir yayılmışız. Purim bayramımızda okuduğumuz
denirdi. Bilhassa mübadele ile Balkanlardan Megilat Esther’in kitabı ise ilk sürgün kayıtlarımız
Türkiye’ye göç etmiş insanların hatıratı, yürek olarak kabul ediliyor.
burkan anekdotlarla doludur...


Tarihte, doğuda Hindistan’da, güneyde şimdiki Ancak onbeşinci yüzyılda, İber yarımadasından
Etiyopya da ve de Yemen de, Avrupa’da, getirdiğimiz, zamanın en yüksek kültürel düzeyini,
Sovyetler’de, kuzey Afrika’da hemen her yerde Osmanlının çöküş döneminde sürdürememişiz.
Yahudi topluluklarına rastlanıyor.
Havra sokağı civarında bu kadar çok sinagog inşa
Fakat Pesah’ta devamlı yinelediğimiz “Bashana etmiş olmamız, hem dindar bir topluluk
habaah be Yerushalayim” deyişi bize ‐eski olduğumuzu, hem de biraz kendi aramızda bile
coğrafyana dön‐ mesajını vererek, sürekli aklımızda biraz bölünmüşlük yaşadığımızın göstergesi
kalmasını sağlıyor... sayılmaz mı?

Kudüs’ten, İber yarımadasına –hele ki o günkü II. Abdülhamit zamanında gerçekleştirilen en
şartlarda‐ bu kadar büyük bir mesafeyi kat etmiş büyük projelerden biri Konya – Bağdan
olmamız hayret vericidir. Biz Yahudilerin demiryoludur. Cumhuriyetin ilanından sonra, yeni
seyahatlere yatkınlığı ve kültürü hep vardı… çizilen sınırlar yüzünden, bu tren hattı Türkiye
sınırından Suriye sınırına girip çıkıyormuş. Amcam
Sefarad Yahudilerinin Anadolu coğrafyasında da bu ikinci dünya savaşı patladığında askere gitmemek
kadar dağılmış olması da başka bir merak için kaçmayı planlamış. Trenin Suriye içerisine
konusudur. Annem Ankaralı, anneannem girdiği bir yerde trenden atlamış. Halep
Eskişehirli.. Anadolu coğrafyasında Yahudi yakınlarındaki Yahudi Cemaati tarafından himaye
topluluğuna hemen her yerde rastlanıyor. altına alınmış. Orada yaşadığı dönem içerisinde
Toni teyzem ile tanışıp evlenmiş ve akabinde Petah
Sadece Ege bölgesinde Tire, Milas , Urla , Tikva ‘ya yerleşmişler, ömürlerinin geri kalanını
Memenen ,Bayındır ilk aklıma gelenler.. Bizler mi orada geçirdiler.
bilerek ve isteyerek seçmişiz buralara yerleşmeyi,
yoksa yönetenler mi bizi dağıtmış bilinmez. Orta Doğuda ve Afrika’nın kuzeyinde önemli
Yahudi diasporasının varlığını biliyoruz. 1900



yılındaki tahmini istatistiklere göre Yemen’de otuz
bin, İran’da otuz beş bin, Cezayir’de elli bin,

Etiyopya’da elli bin, Mısır’da otuz bin, Fas’ta otuz

bin, Tunus’ta altmış iki bin Yahudi yaşıyormuş… Bu

toplulukların neredeyse tamamı ortamın uygun

olmamasından dolayı göç etmek zorunda kalmış.

İskenderiye’ye yaptığım bir seyahatimde, oradaki
dostlarım beni hala ayakta duran Eliyahu Hanavi
Sinagoguna götürdüler. Yüksek mermer sütunları
ile muhteşem bir yapı. İlginçtir ki güvenlik nedeni
Arap kökenli arkadaşım içeri giremedi ancak
benim girmeme müsaade ettiler.

Şair Bialik bizim için, bir şiirinde, “bu saçılan
tohumlar, her an uygun ortamı bulunca
yeşerme potansiyelini taşır” diyor..

 


Eskürbacılar, mühim adamlardı canım. Herkesi

Yansımalar tanırlardı, malı ucuza kapmak için diller
RAŞEL RAKELLA ASAL / İzmir dökerlerdi, sonra da aldıkları malları kendilerince

değerlendirirlerdi. Giysiler bitpazarını boylar,

eşyalar da yeni yeni işe başlayan antikacıların
Eski Yaşantı vitrinlerini süslerdi. Kim bilir, satın aldıkları
eşyalar, aralarında neler konuşurlardı! Nasıl
Parçaları dertlenip, üzülürlerdi! Gözden ve elden düşmek
kolay mı? Ne günler yaşamışlar, ne sevinçler, ne
mutluluklar, ne acılar yaşamışlardı, o güzelim
Sokaklarında “eskürbacı”ların dolaştığı yegâne eşyalar.
şehrin İzmir olduğunu bilir misiniz? Bazen
düşünürüm şu 'eskürbacılar' (namı değer, eski Bir de hallaçlar vardı o yıllarda. Ellerinde devasa
urbacılar, telaffuz edildiği gibi yazdım) ne kadar yay gibi bir aletle, eskimiş yatakları söküp,
şanslıymışlar, değil mi? Ellerinden çoğu zaman bir katılaşmış pamukları yumuşatır açarlar, sertleşmiş
tarih geçiyordu, ama ne yazık ki onlar bunun pamukları havalandırarak kabartırlardı.
farkında bile değildiler... Sırtında, çuvalı veya el “Damgaççiii…” diye bağırarak mahalleden
arabasıyla gezen, kendileri de eski püskü görünüşlü mahalleye geçen o roman vatandaşlarımız şimdi
bu adamlar o zamanlar, antikacıların ilkelleriydiler. nerelerde? Ya da iki büklüm mallar altında sıra sıra
Mahallelerde, kapıların önünde, tok sesle, merdivenleri çıkan hamallar… Yaptıkları işin
ağızlarını yaya yaya, “eskiler alırım. Eskürbaciiii” ağırlığı ile yüz buruşturmalarla dalga dalga
diye bas bas bağırarak gezerlerdi. Ev hanımları, kalabalığa karışmalarını hiç unutamam.
kocalarının eski kıyafetlerini, evde kullanılmayan
eski eşyaları satarlardı bu eskicilere. Bu arada 1965 yıllarında, herkesin evinde telefon yoktu.
değerini bilmeden, sonradan çok kıymetli olacak Sadece orta hallilerin bile üstündeki insanların
parçalar da el değiştirmiş olurdu. telefonu vardı. Bakkal telefon santrali gibi çalışırdı.


Bakkal kimi zaman sevgililerin buluşması için Hoş, 2016 yılına yeni girdiğimiz bu günlerde
mektupların saklandığı yer olur, kimi zaman bir kız sokağımdan, yine muslukçu, nayloncu, süpürgeci,
gelin olarak istenecekse, soruşturma yeri olurdu. soğuk kış geceleri bozacı geçiyor. Onların sokaktan
Yani namuslu bir aileden mi gelir, evlerine kimler geçişlerini duydukça eskittiğimiz, terk ettiğimiz
gelir kimler çıkar, bakkaldan sorulur öğrenilirdi. nice alışkanlıklarımızı bize dile getirmekten başka
Bir de onların sarı saman kâğıdından borç pek bir işlevsellikleri de kalmadı. Ama sorarım
defterleri olurdu. Kabarık kabarık. O defter de sizlere, onlara günümüzde rağbet var mı? Yine de
hoşgörülüydü dar gelirlilere karşı. sokaktan geçmeye devam ettiklerine göre herhalde
onları bekleyen müşteriler de olmalı.
Ya da bileyiciler, musluk tamircileri, lağımcılar,
gazeteci çocuklar, mısırcılar, süpürgeciler, Her insan kendi şehrinin başlı başına bir
niyetçiler, seyyar kundura tamircileri… Soğuk kış dünyasıdır. Çevremizdeki nesneler, düşlerimizdeki
geceleri bağırarak geçen tahin pekmezciler ve imgeler, anımsadığımız görüntüler hem bize hem
bozacılar… kapı kapı at arabasıyla dolaşarak de yaşadığımız kente ait değil midir? Bir şehri
güğümleriyle süt satan sütçüler benim yaşamak, o şehri hissetmekle başlamaz mı? Ortak
çocukluğumun görüntüleriydi. Sokak satıcıları bir hayat sürmenin en iyi kanıtlarıdır, böyle
mahallenin, sokağın ayrılmaz bir parçasıydı o ilişkiler. Böyle anlarda kent, yalnız bizim değil o
günler. Ev hanımların kulağı belirli saatlerde alanın içine giren herkesin de mekânı olur.
onların kendine özgü çağırmalarını duyduğunda
zamanı belirlerdi. Eğer o an musluk tamircisi Yaşayanların ölüleri ziyarete gittikleri, onların
geçiyorsa saat sabahın on biri olmuştur, mezar taşlarında kendi ailelerinin soy ağaçlarını
süpürgecinin ise sokağa geliş vakti öğleni bulur. okudukları mezarlıklar gibi kent geçmişini dile
Böylece onların sesleriyle saat ayarı da yapabilir, vurmaz. Her çiziğinde, her oyma ve kakmasında,
yemeği ocaktan indirebilir veya öğle sofrasını zamanın izini bulursunuz. Yaşadığımız yerde ne
hazırlayabilirdiler. yaşanıyorsa... Gördüklerimiz arasında sona eren
şeyler, bizde de sona ermiş oluyor.


konulması bakımından yararlı oluyor bize. Sonuçta
eski yaşantı parçaları bize bugünümüzle bir
karşılaştırma olanağı sunuyor.

Eski yaşamlar dış görünüşleri itibarıyla bugünün
koşullarımızla örtüşmese de, o anıları da yokmuş
gibi düşünemeyiz. Şunu anımsamalıyız: Eski
yaşamlar ne kadar “şimdiki zaman” ile bir bağ
kurarlarsa kursunlar, tümü de kendi dönemlerinde
var olmuşlar ve eriyip gitmişlerse de, bugünlerimizi
yaratmışlardır. Bizim yaşam, ilerleme diye
adlandırdığımız işte böyle olağanüstü değişken bir
şeydir.
Bellek denen şey ne zengin! Sürekli yineliyor Bugün bu eski mesleklerin yok oluşu yüzünden
göstergelerini. Yineledikçe kent bir kez daha titredi içim. Bir ah! Koyu bir karanlık çöktü
belleğimde var olmaya başlıyor. Bir kenti kent üzerime, bir hüzün öylesine! Hayatımız
yapan şey bunlar muhakkak. Kapladığı alanın tanıdıklarımız, tanımış olduklarımız ve
ölçüleri ile geçmişinde olup bitenler arasındaki tanıyacaklarımızla alabildiğine büyüyor,
ilişki. Anılardan akıp belleğime yerleşen bu alabildiğine genişliyor. Daha kim bilir, neler, kimler
görüntülerle kent genişliyor usumda. Bu gün girecek!
düşündüklerim, annemin, anneannemin ve benim
de tüm geçmişimizi içeriyor.

Belki o eski zaman yaşamları öncelikle, içinde  
barındırdığı kavramların ve olayların “şimdiki
zaman” ile karşılaştırılması ve farkların ortaya


sadece 12 kişinin katıldığını görmekteyiz. 1400

Açı kişiden sadece 12 kişi!!!
DAVID ENRIQUEZ / İzmir

Daha önceki bazı yazılarımda dernek genel kurul
İzmir’de “Apathy” Dönemi toplantılarına veya seçimlerine katılımın
düşüklüğünden dem vurmuş ve bu ilgisizliğe vurgu
26 Ocak günü İzmir’de, “İzmir Musevi Cemaati yapmıştım. Ancak, bu toplantılar, en azından,
Vakfı” (IMCV) tarafından düzenlenen, tüm cemaat belirli kurumların sadece kendi kayıtlı üyelerine
mensuplarımıza açık önemli bir toplantı yapıldı. açık toplantılar olup çok daha dar zümrelere hitap
Toplantının amacı İzmir’de faaliyet göstermekte etmekteydiler. Oysa IMCV nin düzenlediği 26 Ocak
olan cemaat kurumlarının 2015 yılı hesapları ve günlü toplantı, cemaat kurumları üyelerinden öte,
faaliyetleri ile 2016 yılına ilişkin projeleri hakkında tüm cemaat fertlerimize açık, çok daha geniş
cemaat mensuplarımızı bilgilendirmekti. İlk kez katılımlı olması gereken bir toplantı niteliğindeydi.
böylesine şeffaf biçimde gerçekleştirilecek bu Bu kadar kapsamlı bir toplantıya bu denli düşük bir
toplantıya ilişkin çağrı, IMCV tarafından, muhtelif katılım tablosu, olsa olsa, bugünkü demografik
kanallardan duyurulmuş, ancak bu bildirimlere yapısı itibariyle yaş ortalaması 51 olan İzmir Yahudi
rağmen, önemine ters orantılı olarak, katılım toplumunun, daha henüz genç sayılabilecek bir
inanılmaz boyutta düşük kalmıştır. evresinde, genel bir duyumsamazlık, umursamazlık
(Apati ‐ Apathy) dönemine girdiğinin canlı
Yaklaşık 1400 mensubu bulunan cemaatimizden, kanıtıdır.
hiç olmazsa 150‐200 kişinin katılabilmesi gerektiği
bu toplantıya katılım 28 kişi düzeyinde Maalesef, bu tablo sözün bittiği yerdir.
kalabilmiştir. Bu sayının 16 kişisinin toplantıda yer Mensuplarımızın öz kurumlarına ve cemaatlerine
alan 8 derneğin yöneticilerinden – ki burada da karşı sergiledikleri bu ilgisizliğin, bu dayanışma ve
katılım düşük olmuştur ‐ oluştuğunu dikkate aidiyet duyguları yoksunluğu ve körelmesinin
aldığımızda toplantıya cemaat mensuplarımızdan kaynağını belki de uzun zaman öncesinin hatalı


yaklaşımlarında aramak gerekebilir. Buna cevap bulunduğunu hepimiz bilmekteyiz. Söz konusu
bulabilmek apayrı bir tartışma konusudur. kurumların ürettikleri hizmetin sağlanmasında
çekilen maddi ve manevi sıkıntıları bilmeden
Şu anda geçmişi sorgulayamasak da, en azından yorum getiren ve hatta sağlanan hizmetlerden
“görünen köy kılavuz istemez” deyiminden bedelsiz yararlanmayı bile bir hak olarak görebilen
hareketle, geleceğimizin pek de parlak olmadığını mensuplarımızın bu son toplantıya katılmamakla
söyleyebiliriz. eleştiri haklarını kaybettiklerini, eleştirilerinin

değerinin kalmadığını düşünmekteyim.
İşin bir acı boyutu da cemaatimizin öz kurumlarına

sahip çıkmakta isteksiz olan, bu kurumlara gerekli
Öyle sanıyorum ki, bu noktadan sonra cemaat
ilgi ve alakayı gösteremeyen birçok cemaat
kurumlarımızın ivedi önceliğinin bu atalet,
mensubumuzun cemaat dışı kurum ve
duyumsamazlık halinin nasıl ters yöne
derneklerden bu ilgiyi esirgememeleridir. Bu
evirilebileceği konusunda çalışmalar yapmak
kardeşlerimiz bu nitelikteki kurum ve derneklerde
olmalıdır. Bu çalışmalar, gerekliliğinden kuşku
üye olmanın dışında buralarda fiilen görev almakla
duyulmasa da, cemaat mensuplarımızı yemekli
da yetinmeyip, gerektiğinde her türlü katkıda da
toplantılarda bir araya getirmekten veya din
bulunabilmektedirler. Cemaat kurum veya
eğitiminden öteye gidebilmelidir. Aksi halde,
derneklerimizin, cemaatimiz dışındaki kurum ve
bırakın toplantılara düşük katılımı, bu durumda
dernekler gibi kişisel “statü” kazandırmamasının
cemaat kurumlarımızı sahiplenecek, bu
bunda etken olabileceğini de gözden
kurumlarda çalışacak gönüllü eleman dahi
çıkarmamalıyız.
bulunamayacağı ve bu nedenle kurumlarımızın
Bunun yanı sıra, toplantılara katılmayan ve birçoğunun işlevini kaybedeceği çok yakın günlere
dolayısıyla cemaat kurumlarımızın çalışmaları yelken açmış olacağız. Bu kehanetin
hakkında en ufak bilgisi olmadan, hatta bilgi sahibi gerçekleşmemesi ancak birlikteliğin ve ortak aklın
olmayı bile düşünmeden, cemaat kurumlarımızı yeniden sağlanması ile mümkün olabilecektir.
yerli yersiz eleştiren birçok mensubumuz Dilerim öyle olur.


1) Suçluluk ve utanç hissetmek çok cazip; çünkü

Yaşam Koçunuz beynimizdeki ödül merkezini aktive ediyor. Ancak
VİOLET ALALOF / İzmir
uzun vadede suçluluk, utanç ve endişe duymak
kötü çözümler… Çözüm için kendimize şu soruyu
Mutlu Olmanın sormalıyız:

Dört Yolu Ne için şükran duyuyorum?

Antidepresanların, Prozac’ın beynimizde yaptığının
aynısını şükran da yapıyor. Hayatımızın şükran
duyulamayacak anlarında bile, şükran duyulacak
bir şeyi aramak ta aynı etkiyi bırakıyor.

Ayrıca şükran ilişkilerde pozitif bir etki yaratıyor;
bu yüzden önemsediğimiz kişilere şükran
duygumuzu ifade etmemiz çok önemli.

2) Duyguları bastırmak yerine, hissettiğimize isim
vermeliyiz. Çok kötü hissediyorsunuz ve buna bir
isim veriyorsunuz: üzgün, kaygılı, kızgın gibi…
Duyguları bilinçli bir şekilde tanımlamak, etkilerini
azaltıyor…

Bugün bir makale okudum. UCLA sinirbilim 3) Karar vermek, hedef belirlemek ya da
araştırmacısı Alex Korb hayatta mutluluğu yaratma niyetlenmek endişe ve kaygıyı azaltıyor,
üzerine çıkarımlarda bulunmuş. Söyledikleri şöyle: problemlerinize çözüm bulmanızı kolaylaştırıyor.


%100 en iyi kararı vermek için ter dökmek değil, onları sahiplenmemizi, ihtiyacımız olanların
”yeterince iyi” karar vermek yeterli. ”Yeterince iyi” farkına vardırarak onları yaratmayı hedefler.
karar vererek kontrollü hissetmek stresi azaltıp
zevki arttırıyor. Aklın yolu bir! Ve aslında çok basit! Umarım bu
yazıda sözü geçen yolları hayatında uygulamaya
4) İnsanlara dokunun! Birilerine sarılın. başlayacak olanlar olur.
Sinirbilimciler uzun sarılmaları öneriyor.
Araştırmalara göre günde beş sarılma dört hafta Amaç daha mutlu bir yaşamsa bunu yaratmak
içinde inanılmaz mutluluk verebilir. dünyayı yaşanır bir hale getirmektir… Bu konuda
hepimiz üstümüze düşenleri yapmalıyız. Üstümüze
Yani “Şükran duyuyorsunuz, negatif duygularınızı düşense “kendimizi mutlu kılmak”tır. Dolayısıyla
tanımlıyorsunuz, daha fazla karar alıyorsunuz ve da başkalarını da mutlu kılarız.Dünyayı kurtaracak
daha çok sarılıyorsunuz “!! budur!...

Ne mutlu ki artık pek çok yönden insanlara

mutluluk veren şeylerde ortak söylemler var.

Koçluktaki çalışmalarımızda uyguladıklarımızı
sinirbilimcilerin de ağzından duymak sevinç verici  
oluyor.

Koçluk bir hedef çalışmasıdır. Hedef belirlememizi,
karar almamızı, netleşmemizi sağlar.
Duygularımızı tanımamızı, olumluları genişleterek,
olumsuz duygularımızı azaltmanın yollarını
buldurur. Sahip olduklarımızın farkına vardırarak


gözyaşıyla ıslanmışlık yaşanmıştır zaten. Yardım

Bir Başka Deyişle istenmiş; verilmiş verilmemiş, alınmış, alınmamış
NİSİM SİGURA / İzmir
  ve bununla her şekilde tam olunmuştur anında. O
dost olmuştur günlerin içinden. Sorgular tükenmiş,
Dost ve Dostluk Üzerine sorgusuzluğun geçiş anı gelmiştir çoktan..

Değerli Okurlar Dost ne mi yapar? Dost sadece olur. Kendi olur.
Kendi olması yetmez. Seni görür. Sen olmadığın
'Dost ve Dostluk Üzerine' öyle çok şey yazılıp her an oldurur bazen tatlı, bazen sert, hatırlatır;
çizildi ki bu günlere gelene kadar. Neredeyse seni sende tutar, hayatın karmaşasında
hemen hemen herkesin ayrı bir ' Dost ve Dostluk' kaybolmana izin vermeden doğrusunda kalır,
anlayışının olduğunu fark eder oldum yıllar doğrunu hatırlatır. Ve sen bilirsin ve sen güvenini
geçtikçe.. Elbette geçen bunca zamanın kısa da olsa bir kez bile sorgulamadan bilirsin artık o bazen
bir muhasebesini yapmak pek kolay olmasa gerek. senden çok seninledir. Dost insanın ta gözünün
Günümüz maddi dünyasın da bir çok kavram gibi içine bakar. Mutluysan o da mutludur… Mutsuzsan
dostluk anlayışı da sürekli değişim bilir ki sensin özündeki güç, o gözündeki hüznü
göstermiş.Nedense 'Dostu olmayanın, düşmanı da görür, sadece kollarıyla sarmalamaz bazen, gözün
olmazmış' özdeyişi zihnime düştü, geçmişe her zerreciğini gözüyle sarmalar, o güçlü olduğun
yapmakta olduğum bu kısa yolculuk esnasında. her anı hatırlatır sana tekrar, sen hatırlayana kadar
da hep ne yapması gerektiğini bilir; konuşur bazen
Dost kim midir? Dost arkadaşlığı geçmiştir artık. O saatlerce, bazen günlerce susar yanında, bazen
alanda geçirilen zamanlar bitmiştir; birçok şey kandırır seni sağlığa, bazen en acıtıcı gerçekleri
beraber yaşanmış, birçok tatlı anda mutluluğun ondan başkasından duysan parçalayacağını bilerek,
paylaşılması sınanmış, en baskı halinde bile gözünün ta içine diker gözlerini ve söyler. Ama
davranışların sevgi temelinden geldiği anlaşılmış, bilir. Kalbiyle bilir. Kabul edilmişliği olduğu
beraber hem kahkahaya boğulunmuş, hem de şekliyle alır, kabul edilmişliğini olduğun gibi


hissettirir ve ölçmeden, tartmadan kendisi gibi bir bildiği vardır kendince.Neyi bildiği, neyi ne için

sendedir. yaptığı bile önemini yitirir o teslimiyette; bilirsiniz
siz onun doğrularını, yanlışlarını, hayatta hangi
Dost zamansızlığın en içinde dolaşır; ne gelen adımda durduğunu ve nefes aldığını, hangisini
sıfatlar ne giden sıfatlardan etkilenir yıllar içinde. sindirir bünyesi, hangisinde bulanır midesi.Sadece
Üstünde taşıdığına değil, kalbinde taşıdığına dostun yanında olmalık vardır; ‘ seni seviyorum,
sabitlenir.Dost dinler seni. Saçma sapan esprilerine senden gelen her şeyi, senden gelen herkesi senin
güler, ne kadar saçma olduğunu söyleyerek güler, kadar seviyorum ‘ vardır dosta karşı her anın
en saçma sapan acılarına ağlar seninle, ne kadar seçiminde ve ‘ hep seveceğim ‘ vardır dillenmemiş
saçma olduğunu söyleyerek yapar. Ne ama bilinir sözleşmede.
mutluluğunun üstüne, ne acının altına bakar.Seni
mutlu eden şeyin ne olduğuyla değil, seni mutlu Arkadaşlar gelir, arkadaşlar gider… Gelmeli ve
etmesiyle ilgilidir. Seni üzen şeyin ne olduğuyla gitmelidir de zamanın içinde. Parçalar değiştikçe
değil, seni üzmesiyle ilgilidir. yıllar içinde arkadaşlarda değişir ve normaldir bu
kendince.Oysa, öze özden bağlı olmaktır dostluk
Gece yarısı olur da telefonunu çaldırmışsan ‘ne her işte bu yüzden her görüntünün ötesinde...
oldu?’ demez, ‘neredesin?’ der. Bilir kıyamazsın
uykusunun tek saniyesine, bilir aradıysan zordasın Saygılarımla,
bir yerlerde.Sorgulama da bitmiştir dostta.

O oradadır artık, hayatın en içinde olmasa da
yaşamın en temelindedir. Ne olursa, ne bilirse, ne  
hissederse, ne yaparsa, kiminle olup, neyi seçerse,
ne yerse, ne içerse, nerede yaşarsa fark etmez artık,
her ne ise anda olduğu güven vardır özünde ve tek
söz vardır hep zihinde ve histe; ‘Her ne yapıyorsa


1889‐1893 yılları arasında, New York Kenti delegesi
Galatalı Küçük Bir Kız olduğunu belirtelim.
COYA DELEVİ / İstanbul

Bir ara, o dönem Palestine olarak bilinen toprakları
“Titanic” yolcu gemisi, ilk seferi sırasında İngiltere’deki ziyarete karar vermişler. Bazı söylentilere göre, 1912
Southampton’dan New York’a doğru yol alırken, 14‐15 Nisan 1912 de o topraklardaki zor yaşam koşullarından,
gecesi Newfoundland’ın 640 Km. açığında
bir buzdağına çarparak battı. anlaşmazlıklardan sıkılan İzidor, oralarda daha
Kaza sonucunda 1515 yolcu yaşamını yitirdi”. fazla kalmamış. Oysa Nathan, bu topraklardan,
insanlarından bir hayli etkilenmiş. Eşinin de
Kader Ağlarını Örünce onayıyla bir süre daha b uralarda kalmaya karar
vermiş.

Bugün, iki gerçek yaşam öyküsü okuyacaksınız.
Ülkeyi bir baştan öbürüne dolaşıp çalışmışlar ve
Aralarında bir ilişki var mı?. Yanıtı ben
burada gerek maddi, gerekse manevi katkılarda
vermiyorum, hatta herhangi bir yorum yapmamaya
bulunmuşlar. Akdeniz kıyısında yeni kurulmakta
özen göstereceğim. İlk olarak, A.B.D. vatandaşı
olan bir kentin oluşması sürecinde en anlamlı
Straus (ya da Strauss) kardeşlerin öyküsünden
bağışı yapan Nathan olmuş. Bu hayırsever insana
başlayalım.
saygı ve minnet bağlamında, yeni kurulan Kent’e

Natanya adının verilmesi oy birliğiyle kabul
Nathan ve İzidor Strauss kardeşler fayans, cam,
edilmiş.
zücaciye alanında bir aile şirketi, hatta bir endüstri

kurmuş, zengin ve hayırsever tüccarlardı.
Bu arada İzidor ve eşi İda, Londrada bulunuyor ve
İşyerlerini New York’a naklederek ürünlerini “R.H
İngiltere üzerinden, yeni ve son derece lüks R.M.S
Macy and Company (Macy’s) Alış‐Veriş
TİTANİC Transatlantiğıyla Amerika’ya dönmeyi
Merkezi’nde pazarlamaya başlamışlar, bir süre
planlıyorlarmış. İzidor, kardeşi Nathan ve eşi için
ortak olarak göründükten sonra, 1896 da bu dev
de rezervsyon yapıp, onları acele Londra’ya çağıran
Kuruluş’un sahibi olmuşlardır. Nathan Straus’un


bir telegraf yollamış… Ama Kader ağlarını örmeye Günümüzde en önemli elmas yontma ve cilalama
başlamıştı bile… Nathan’la eşi İngiltere’ye merkezidir. Aynı zamanda oldukça önemli bir
vardıklarında, dev transatlantik çoktan turistik merkezdir.
Southamptom limanından ayrılmış, kaderine doğru
yol alıyordu bile… İkinci gerçek yaşam öyküsü, milyonlarca kişinin
tanıdığı, 1929 Frankfurt doğumlu ANNE FRANK’ın
İzidor Strauss ve eşi, asrın korkunç faciasında öyküsüne gelelim. Ailesi ile birlikte, Gestapo’dan
yaşamlarını yitirenler arasındaydı. Nathan acı gizlenerek geçirdikleri dönemi anlattğı günlüğü ile,
çekiyor, kardeşiyle yengesinin, TARİH’le adını tüm dünyaya duyuran Anna’nın kısa yaşamını
randevularına gittiklerini düşünmekten kendini anımsıyalım… Babası Otto Frank bir iş adamıydı.
alamıyordu. Ve ömrü boyunca, kendisinin de eşiyle Almanya’da Nazi Rejiminin başlamasıyla, tüm aile
beraber, mutlak bir ölümden kıl payı kurtulduklrı Hollanda’ya göç etti.
hissini taşıyarak, yaşamını sürdürdü. Hayır işlerine
hiç ara vermedi. Onun döneminde hiç kimse onun 1942 yazında, birkaç Yahudiyle birlikte, iki yıl
yaptıklarına erişemedi. 1931de yaşamını yitirdi. boyunca Otto’nun Amsterdam’daki işyerinin
arkasındaki bir depoda gizlendilerse de bir ihbar
Sırası gelmişken, Netanya olarak da bilinen Kent’le üzerine, 4 Ağustos 1944 te Gestapo tarafından
ilgili birkaç not: orta batı İsrail’de, Akdeniz yakalandılar. İlkin götürüldekleri Auschwitz
kıyısında, Yafo‐Tel‐Aviv’in kuzeyinde bulunur. Toplama Kampında anneleri öldü.

Kenti birkaç kez ziyaret etme ve etraflıca tanıma
Bir süre sonra, Anna ve ablası Margot, Bergen‐
fırsatını buldum seyahatlerimde... “Moşav”
Belsen kampında tifüsten yaşamlarını yitirdiler.
niteliğini koruduğu dönemlerde, daha çok
Savaş sona erdiğinde Otto Frank hayattaydı.
narenciye üretimine önem verilmiştir. Nazi
Dolayısıyla, tavan arasında buldukları Anna’nın
Almanya’ sından kaçan Yahudilerin gelmesi ve
günlüğü, babasına teslim edildi. Birçok dile
daha sonraları 2.ci Dünya Savaşı sonunda aldığı
çevrilen Anna’nın Anıları, tiyatro oyununa ve
göçlerle, Netanya gelişme sürecine girdi.
sinema filmine konu oldu. “Her şeye rağmen,


İnsanların gerçekten iyi yürekli olduklarına

inanıyorum..” Anna’nın Günlüğünde yazdığı bu
sözler unutulacak gibi değil..

Strauss Kardeşlerin öyküsünü bir, iki yıl önce El
Amaneser’de Ladino olarak yayınlandıktan bir süre
sonra, bir okurdan kısa bir not aldım. Bu belge,
Strauss’larla ilgiliydi. Bu, bana bilmece gibi
göründüyse de, yanlışlık yapma riskini almak
istemedim. Kısa bir araştırma yaptım. Aslı İngilizce
olan o notu kelimesi, kelimesine çevirerek
naklediyor ve yorumunu sizlere bırakıyorum..

“Nathan Strauss’un oğlu, NathanJr. Princeton
Üniversite’sini bitirdikten sonra, 1908 de

Almanya’daki Heidelberg Üniversitesine başladı.
Orada Otto Frank adında genç bir San’at Tarihi
öğrencisi ile tanıştı.Otto, genç Nathan’ın
“MACY’S”de birlikte çalışma teklifini kabul
etti.Frank New York Kentine aşıktı ama, 1909 da
babası ölünce Almanya’ya dönmek zorunda
kaldı.Birinci Dünya Savaşı’na katıldı. Nazi rejiminin
ilk yıllarında başlayan Antisemitizm yüzünden, eşi

ve iki kızı ile beraber Almanya’yı terk etti. Otto’nun
kızlarından birinin adı “ANNE FRANK”tı..

 


başlayıp toplumlar arası ilişkilere bakmaya çalışacak
Washington’dan Mektup olursak, komşusunu sevmek elbet komşusuyla aşk
ALTAN GABAY / Washington DC hayatı yaşamak anlamında değil, ötekinin
fikirlerini, inançlarını, geleneklerini benimsemek
ABD’de Müslümanlık ve gibi bir ilke de mevzubahis değil, fakat ötekinin
varlığına saygı göstermekle başlayıp insan
Yahudilik Üzerine medeniyetinde beklediğimiz bir özlem dile
getirilmiş oluyor.
Farklı millet, kültür, gelenek ve inançlara bağlı
insanlar için oluşturulmuş ABD’nin anayasasına ve Metinlerin ve kitapların dilini, dinini ancak
din ile devlet işlerini ayrı tutabilmek üzere insanların dile getirebildikleri yorumlamalardan
konulmuş ilk yasa değişikliğine (First Amendment) öğrenebiliyoruz. Hepsinde ortak bulunan “insan
baktığımızda, kurucu meclis üyelerinin unsuru”na baktığımızda sosyal bilimcilerin
bilgeliklerine ve arda bırakmış oldukları eserlere toplumsal kültür kavramı ile belirlemeye çalıştıkları
saygının nereden kaynaklandığını anlamak farklı kültür faktörleri ön plana çıkar. Kültürlerin
kolaylaşır. Millet veya ırkların ayrıcalıklarıyla değil, zamanla nasıl kaynaşıp ayrıştıkları ve arada doğan
farklı fikirlerin bir araya getirilip ilerletilmesiyle ihtilafların nerede nasıl gelişip ne tür çatışmalara
elde edilmeye çalışılan bir üstünlük mevzubahis. yol açtıkları tarih derslerini kaplıyor. Devam eden
Anayasa hakimlerinin bile orijinal metin üzerine ihtilafların nasıl idare edilip giderilebilecekleri ise
tartışmalarında, bazen konulara tarihi bağlamda hiç her zaman bir endişe kaynağı oluşturuyor.
bakmadan, metinde kullanılmış kelime anlamları ve Ekonomik ve ideolojik faktörlerin askeri güçlerle
cümle yapıları üzerine durmaları Tora, İncil, Kuran dengelenmesi bile güven telkin etmeye yeterli değil.
gibi eserlerin tefsirlerini andırabilir. Tora’nın hemen Değişen güç dengelerine ve demografilere
hemen tam ortasında (Leviticus 19:18) bakıldığında, aynı verilerin bazen bir endişe bazen
bulabileceğimiz ve insan medeniyetinin ortak bir ise bir ümit kaynağı olarak sunulduğu bile oluyor.
ilkesi olarak birçok farklı kültürde de Altın Kural
olarak tanımlanmış “ötekine saygı” ilkesinden


Örneğin 2023 yılında ABD’de Müslüman nüfusun Anglo‐Saxon Protestan (WASP) olarak tanımlayan
Yahudi nüfusunu geçeceği tahmin ediliyor. Ancak cemaatlerin zaten bugün de artık bir nüfus
Müslüman kurumların ABD'de zamanla nasıl çoğunluğu temsil edemedikleri, Katolik, Mormon,
gelişeceklerini tahmin edebilmek çok daha zor. Müslüman ve diğer dini cemaatlerin teşkil ettikleri
ABD’de 2001 yılı El Kaide saldırılarına bir dönüm toplam nüfus yanında ABD’de dini bir azınlık olarak
noktası olarak bakıldığında, birbirlerini yok etmeye kaldıkları görülebilir.
azimli militan dinciler haricinde Müslüman
bireylerin gerek ideolojik gerek ise kurumsal Bu meyanda toplumsal kültürlerin evrimine
bağlamlarda mezhep ayrılıkları üzerinde bakacak olursak, insanların belirli bir
düşünmeye zorlandıkları görülüyor. Bazen yönetmenliğin kanunları ve tayin edilmiş sınırları
geleneksel cemaatlerinden uzaklaşıp ayrılmayı dahilinde yaşam sürdürdüklerinde bile,
seçtikleri gibi, bazen ise yeniden kurumlaşabilmek çevrelerinden soyutlanamadıkları görülebilir.
için gösterdikleri faaliyetlerin diğer inanç Devletler bile ister istemez sınırları ötesindeki
gruplarınının gelişmesine paralel izlenimler değişim ve gelişimlere açık birer sosyal sistem teşkil
bıraktıkları oluyor. ABD’de fikir kulüpleri, dostluk ederler. Hepsine ortak olan insan unsurunu en
yurtları, havura kurumları gibi örgütlenmelerin kolay arda kalan sanat eserleri ile takdir etmemiz
yabancısı olmayanlar için bu tip gelişmeler gayet mümkün.

normal görülmekle beraber, yeni gelişmelerin
Örneğin Antik Dünya'nın yedi harikalarından biri
politik İslam hareketlerinden ve kıtaları aşan güncel
olarak bilinen devasa “Rodos Heykeli” ve ünlü şair
terör olaylarından bağımsız olarak irdelenmesi
Emma Lazarus’un (1884‐1887) dizeleriyle birlikte bir
kolay değil.
“Hürriyet Abidesi”ni göz önünde bulunduracak

olursak, veya İsrail’in milli marşı “HaTikva”yı teşkil
Demografik araştırmalara dönecek olursak, 2043
eden ezgileri dinleyip ayırt etmeye çalışırsak,
yılına doğru ABD’de siyah‐beyaz nüfus oranının
devletlere özgü kimliklerin de ancak diğer devlet ve
eşitleneceğini ön göriülmekte. Dataya sırf dini
kültürleri bağlamında anlam kazanıp
bağlamda bakılacak olursa kendilerini esasen Beyaz
geliştirilebildiğini görebiliriz.


Baskı ve tehdit altında yaşadıklarında bile iken, toplumlar arası ilişkilere bakabilmemiz için
bireylerin, fikirlerini ve kurumlarını geliştirmeye imkânlar maalesef sınırlı. Hele İran söz konusu
devam etmeleri, hatta güç kazanmaları olanaksız olduğunda nükleer tehditler ve Purim skeçlerini
değil. Buna karşılık toplumsal kültürlerde savaş andıran senaryolar haricinde toplumlar arası
zihniyetine yol açan zararlı faktörleri şu şekilde diyalogların ilerlemesi gayet zor görülüyor. Merak
özetlemeye çalışabiliriz: edip kendileri yakından görmek isteyenler icin, İran
halen kolay gezip tozulacak bir memleket de değil,
1) Altın Kural bozulduğunda, yani “ötekine saygı” göstermek fazla ilgi gosterenlerin tutuklanıp rehin alındıkları
imkânsızlaştığında, poblemin çok basit bir çözüm gerektirdiği oluyor. Biraz uzaktan izlenimler edinebilmek için,
hevesine kapılmak mümkün. Fakat tartışmalar altın kuralı
ABD vatandasi usta ahçı ve TV yapımcısı Anthony
bozacak nitelikler göstermeye başladığında ortadaki problemin
basit değil, çözülmesi gayet zor sorunlar içerebileceğini Bourdain'in bundan iki yıl kadar evvel CNN için
düşünmek gerekir. Konular yozlaştırılıp her olay tek bir faktöre hazırlayıp sunmuş olduğu 42 dakikalık bir belgesel
bağlanmaya çalışıldığında felaketlere yol açılmış olur. halen ilgi toplamakta: https://vimeo.com/111380331
http://globalpublicsquare.blogs.cnn.com/2014/11/01
2) Saldırmak veya içe kapanmaktan başka bir çare bulunup /bourdain‐iran‐different‐from‐what‐i‐could‐have‐
gösterilemediğinde korku, öfke ve umutsuzluk gibi hisler salgın
imagined/
halini alabilir.

3) Yalan, dolan, itham ve tehditlerden sonra bir de üstünlük Mevcut İran rejiminin arz ettigi tehdit ve tehlikleri
taslama hevesi baş gösterdiğinde geri dönülmesi çok zor bir küçümsemeden, devletler arası ilişkilerin ve
yola girildiği anlaşılır. Ön yargılar, rakiplerinin kötü niyetleri ve antlaşmaların niteliklerine de hiç inmeden, sırf
eski ezberlerden hariç odaklanacak konu kalmadığında kötü bir toplumsal ilişkilerin geliştirilebilmesi için çalışmak
alışkanlık gibilerden insanın savaş zihniyetine yenik düşme her ne kadar zor olsa dahi, toplumlar arası savaş
tehlikesi artar.
zihniyetini yenebilmenin hem İsrail hem de İran

vatandaşlarının geleceği için önem taşımakta
Şimdi ABD’de Müslüman‐Yahudi ilişkilerinden
olduğu kanısındayım.
ziyade İsrail'in Arap ilişkileri ve Türkiye, İran gibi

devletlerle diplomatik anlaşmazlıkları gündemde


Bu olaydan sonra Wiesenthal manevi bir ikilem

Metince karşısında kalmıştı: annenin gözyaşlarını, analık
METİN DELEVİ / İstanbul
içgüdülerini yok mu sayacaktı? Diğer taraftan bu
askerin de katıldığı akıl almaz vahşeti af mı
Yahudilikte edecekti? Kurbanlar adına birilerini affetme
yetkisine sahip miydi?
Özür Dilemek, Affetmek
Wiesenthal, bu ikilemi onlarca aydın, düşünür ve
Hatırlayacaklarınız olacaktır, 1‐2 yıl önce, Simon din adamına yöneltti ve onun yerinde olsalardı
Wiesenthal’in Şoa döneminde başından geçen nasıl davranacaklarını sordu. Yahudi olmayanlar,
ilginç bir olayı aktardığı The Sunflower – Ayçiçeği çoğunlukla affetmek için çeşitli nedenler öne
kitabını özetlemeye çalışmış ve sonunda sürdüler ve hatta bazıları Wiesenthal’i gaddarlıkla
Wiesenthal’in sorduğu soruyu sizlere yöneltmiştim. bile suçladı. Buna karşın soruya muhatap olan
Yahudiler genelde askerin işlemiş olduğu suçlar
Konuyu özetlersek, Yahudileri vahşi bir şekilde nedeniyle herhangi bir affın söz konusu
katleden Nazi subayı, zaman içinde yaptıklarından olamayacağını, Wiesenthal’in kurbanlar adına
vicdan azabı çekmeye başlamış ve sonunda, ölüm affetme yetkisine sahip olmadığını belirttiler.
döşeğinde, Wiesenthal’den yaptıklarından ötürü Sizlerden de bu yönde veya benzer cevaplar
kendisini affetmesini istemişti. Wiesenthal ise bir almıştım.
şey söylemeden yaralının yanından ayrılmış, ertesi
sabah ise askerin öldüğünü ve kendisine hatıralar Bazı düşünürler bu inançlara göre değişen
bıraktığını öğrenmişti. Savaştan sonra bu askerin cevapları dinlerin öğretilerine bağlamıştı. Yani bir
annesini bulmuş, askerin işlediği cinayetlerden hiç anlamda kapalı bir dille Yahudilikte affetmenin yer
bahsetmemiş, oğlunu masum bir aziz olarak gören almadığını ima ediyorlardı. Ne de olsa Tora’mızın
annenin hatıralarını lekelememişti. “dişe diş, göze göz” deyişini, Talion yasasını içeren
bir öğreti olduğu öne sürüyorlardı.


Diğer taraftan günlük sosyal hayatımızda, Avel ile Kaen, Avraham ve Lot, Esav ile Yaakov
politikada bu söylemler devam ettiriliyor. Gaddar arasında büyük anlaşmazlıkları görüyoruz. Ancak
Yahudi, kindar Yahudi gibi sözler gündelik hayatın kimse kimseyi affetmemiş.
bir parçası oldu sanki. Shakespeare “Venedik
Taciri” oyununda bu temayı işlemiş ve oyunun Anlaşmazlık sonrası ilk af konusunu Yosef ile
kahramanı Shylock kindar gaddar Yahudi’nin kardeşleri arasında görüyoruz. Vayigaş paraşasında
sembolü olarak kullanılmış. Bazı Hıristiyan dini şu bölümleri okuyoruz:

otoriteler ise olayı bir adım daha öteye götürüyor.
“Yosef kardeşlerine Lütfen bana yaklaşın dedi.
“Eski Ahit’in kindar, intikamcı Tanrı’” sından söz
Yaklaştıklarında ben kardeşiniz Yosef’im. Hani beni
ediyor. Hatta internette okuduğum bir vaazda
Mısır’a satmıştınız. Şimdi beni buraya sattığınız için
“Yahudilikte affetmek günahtır çünkü Yahudi
üzülmeyin, kendinizi suçlamayın. Çünkü Tanrı beni
inanışında affetme Tanrı’ya özgüdür, affetmeye
hayat kurtarmak amacıyla sizden önce göndermiş.
kalkışan bir Yahudi kendini Tanrı yerine koymuş
Zira bölgede iki yıldır kıtlık var. Tanrı ülkede
olur ki bu en büyük günahtır” diye garip bir
varlığınızın sürmesini garantilemek ve sizi
söylemde bulunmuş.
olağanüstü yollarla kurtarmak üzere hayatta

tutmak için beni sizden önce gönderdi. Bu sözlerin
Gerçekten dinimiz, Tora’mız ve öğretileri böyle
ardından Yosef kardeşi Binyamin’in omuzlarına
midir? Araştırma ihtiyacı hissettim. Bu konuda
düşüp ağladı. Sonra tüm kardeşlerini öptü ve onların
bulduklarımı ve öğrendiklerimi sizlerle paylaşmak
omuzları üzerinde ağladı.”
istedim.
Tora’mızdan çok anlamlı bir affetme öyküsü. Hatta
İbranicede özür “salah” kökünden türemiştir ve bir bakıma affetmeyi Haşem’in bir emri olarak
bilgisayarım yanlış hesaplamadıysa Tora’da 46 kez gösteriyor.
kullanılmıştır. Bu kavramı incelemek için önce
Tora’dan başlayalım. Diğer bir toplumla yaşanan ilk affetme olayını ise
Avraam ve Filistin Kralı Avimeleh olayında Vayera


Paraşa’sında görüyoruz. Konu ise özetle, Avraam Her gün Şema Israel duasını okuruz. Ancak akşam

eşi Sara’yı Kral Avimeleh’e kız kardeşi olarak yatmadan önce okuduğumuz Şema’da ilave edilmiş
tanıtmış, bunun üzerine Kral’da Sara’yı eş olarak bir bölüm vardır. İşte tercümesi:
almaya karar vermişti. Ancak Haşem Avimeleh’i
rüyasında Sara’nın aslında bir kocası olduğu ve “Evrenin Hâkimi, beni sinirlendirmiş, ya da bana
günah işlemekte olduğu konusunda uyardı. karşı gelmiş, ya da bana karşı gerek vücudumla,
Avimeleh’de bu gerçek üzerine Avraam’ı özür gerek onurumla, gerekse bana ait herhangi bir
dilemek üzere yanına çağırtmış, Avraam’da şeyle olsun, kazara ya da isteyerek dikkatsizlikle
Sara’nın aslında yarı‐kız kardeşi olduğunu söylemiş veya bilinçle, sözde ya da fizikken, bu yaşamımda
ve Avimelech’i affetmişti. Avimelech’de şöyle veya diğer yaşamlarımda bana karşı hata işlemiş
söylemişti: olan her kim varsa onu affediyorum. Tanrım,
atalarımın Tanrı’sı senden dilerim ki artık kimseyi
“İşte tüm ülkem önünde dedi. Uygun gördüğün yere incitmeyeyim. Birilerini incittiysem veya birilerine
yerleş. Sara’ya da, bak, kardeşine 1000 parça gümüş zarar verdiysem lütfen beni affet ve cezalandırma”
veriyorum dedi. Senin adına yanındaki herkes için, Şema’yı bu kısa ilaveyi de içerecek şekilde
olanlarla ilgili bir kanıttır. Başın dik durabilirsin. ömrümüz boyunca okumakla yükümlüyüz. Yani

Avraam Tanrı’ya dua etti. Ve Tanrı Avimeleh’i eşini her gün affediyoruz veya af diliyoruz. Nasıl

ve cariyelerini iyileştirdi.” denebilir ki affetmeyen bir toplumuz? İnsani
duygularla dolu, insanı seven, insanlar arasında
Avraam ile Avilemeh’in yolları bir daha kesişecekti. barışı hedefleyen bilgelerimizin hazırladığı bu
Yine aynı Peraşa’da okuduğumuz üzere, daha metin bunun bir kanıtı değil mi?
ileride bir dönemde Avimeleh’in hizmetkârları
Avraam tarafından kazılmış bir kuyuya zorla el Yahudi dini kuralları, ister sözel, ister fiziki, ister
koydular. Avraam’da bu durumu Kral’a bildirmiş, maddi, ister duygusal, ister sosyal olsun, birine
kuyuyu kendisinin kazdığını yedi tanık tarafından verdiğimiz zarar için özür dilememizi emreder.
doğrulatmış ve Avimeleh’de tekrar özür dilemek Aynı şekilde affetme konusunda âli‐cenap
durumunda kalmıştı. olmamızı ister.


Bakın Maimonides bu konuda nasıl bir yorum Özür dileyene karşı zalim olmak günahtır. İnsan
getirmiş. süratle affetmelidir. Suçlu özür dilerse af hemen
peşinden gelmeli ve bu affetme isteyerek ve içtenlikle
“Yom Kipur’da yalnızca insanın Tanrı’nın emirlerine olmalıdır.”
karşı gelerek işlenmiş günahlar için af dilenir. Ancak,
hırpalamak, fiziki darp, çalma, küfür etme ve Yosef Karo’nun Sulhan Aruch’unda da benzer
benzeri insanın insana karşı işlemiş olduğu suçlar, ifadeleri görmekteyiz. Sulhan Aruch’da aynen şöyle
mağdurun borcu ödenmeden, mağdur yatışmadan yazılmaktadır:
affedilemez. Borç ödenirse bile yine özür dilenmelidir.
Karşı tarafı üzecek sözler kötü sözler sarf edilmişse, “Her Yahudi Yom Hakipurim öncesi hemcinsini
mağdur yatıştırılmalı ve affedilinceye kadar özür teskin etmelidir” (Oreh hayim 606:1)
dilenmeli hatta yalvarılmalıdır”.
Yine aynı yönde:
Maimonides özür dileme ve affetme konularında
bir takım kurallar da koymuştur: “insanoğlunun Hashem’e karşı işlediği günahlar için
Yom Hakippurim kefaret zamanıdır, insanın
“karşı taraf affetmeyi reddediyorsa, özür dileyecek hemcinslerine karşı işlediği suçlar mağdur
olan suçlu, yanına üç kişi alarak özür dilenecek tarafından affedilmedikçe Kipur günü bu suçlar için
kişinin yanına gitmeli ve özür dilemelidir. Eğer yine telafi günü olamaz” ( Mishna Yoma 85b)
reddedilirse değişik üç kişiyle ikinci ve hatta üçüncü
kez özür dilemelidir. Eğer üçüncü kerede yine ret “insan hemcinslerine karşı işlediği suçlar için
gelirse suçu işleyen özür dilemekten vazgeçebilir. Bu zamana bakılmaksızın her an özür dileyebilir. Ancak
durumda mağdur suçlu konumuna geçer. Ancak bu özür gerçekleştirilemediyse ve Kipur’da
mağdur suçlunun eğitmeni veya Rav’ı ise gerekirse günahlarından arınmak isteniyorsa özür dileme
bin kez veya sayısına bakılmaksızın affedilinceye Kipur öncesi gerçekleştirilmelidir.” ( Mishna Berura)
kadar yanına gidilip özür dilenmelidir.


İşte bu nedenledir ki Kipur’da Kol Nidre öncesi “bein adam l’havero”” olarak tanımlanan bir
Tefila Zaka adı verilen bir dua okunur. İşte insanın hemcinslerine karşı işlediği suçlar,
tercümesi: günahlar karşı taraftan bir af gelmedikçe, Tanrı
katında da affedilmez.
“Bana karşı, ister fiziki, ister maddi, ister manevi suç
işleyen veya bana karşı kötü sözler söyleyen veya Örnek olarak, fiziksel darp ile ilgili dini kural tüm
hakkımda dedikodu yapan her kim varsa tümüyle maddi tazminatlar ödenmiş olsa bile, fiili işleyen
affediyorum. Ayrıca, ister fizikken ister malvarlığım kişinin mutlak bir şekilde mağdurdan özür
üzerinden, bana verilmiş tüm zararlar için ve genel dilemesi ve mağdur tarafından affedilmesi
anlamda insanın hemcinsine karşı işleyebileceği gerektiğini çok net bir şekilde vurgulamaktadır.
günahlar için, mahkemede geri alabileceğim maddi
tutarlar ve sırf affedeceğimi bilerek bana karşı günah Şimdi önümüze yeni bir parametre daha çıkıyor.
işleyenler haricinde tüm hataları affediyorum. Bu Hemcinsine karşı suç işleyenin özür dilemesi
özel durumlar haricinde olanları tümüyle yanında mağdurun da affetme mükellefiyeti vardır.
affediyorum ve hiç kimse bana karşı işlenmiş bu Bilgelerimizin dediği gibi insan affetme konusunda
suçlar bu hatalar nedeniyle cezalandırılmasın. Ve “sedir ağacı gibi sert değil, şeker kamışı gibi esnek”
aynen benim herkesi affettiğim gibi, Ulu Tanrım, sen olmalıdır.
de, insanların beni tamamıyla affetmesi için bana
yardımcı ol” . Yine Talmud’da belirtildiği üzere “her kim ki
hemcinslerine karşı merhametli ve bağışlayıcı olur,
Yukarıda verdiğim örneklerden şunu anlıyoruz: Tanrı katında da merhametle karşılanacaktır”.
Yahudi öğretilerine göre, her ne kadar cömert olsa
bile, Tanrı’nın affı yalnızca insanoğlunun Kendisine Bilgelerimiz bu konuda bir adım daha ileri gidiyor.
yönelik günahlarını kapsar. Bu da “bein adam la “Bağışlayıcı olmayan, Avraam soyundan olamaz,
Makom” olarak tabir edilir. çünkü Avraam’ın soyundan gelenlerin en önemli
özelliklerinden biri merhametli, bağışlayıcı


olmalarıdır. Bağışlayıcı olmayan Akzari’dir yani merhametliyse, insanoğlu da hemcinslerine karşı
zalimdir. Bağışlayıcılık Tanrı’nın Avraam ve soyuna bağışlayıcı ve merhametli olmalıdır.
bahşettiği en önemli niteliklerden biridir” diyor.
Rabi Nahman bu iki nedeni çok iyi birleştiriyor:
Bilgelerimiz, mağdurdan beklenen etik davranışlar
konusunda biraz daha ileriye gidiyor. “Mağdur, “Tıpkı Tanrı gibi, bağışlayıcı ve merhametli olunuz.
suçluyu yalnız affetmeye hazır olmaktan öte, suçlu Tanrı’da bu sayede size karşı merhametli olacaktır.”
özür dilemeden bile önce Tanrı’dan suçluyu
bağışlaması için dua etmelidir” diye ilave ediyor. Sevgili Yahidler, Yahudilikte özür dileme ve

affetme kavramlarını çok kısa örneklerle aktarmaya
Bu talep ise tamamıyla Avraam’ın Avimeleh’i
çalıştım. Yahudilikte bu kavramların yeri
affetmesi için Tanrı’ya dua etmesine dayandırılıyor.
olmadığını söyleyenlerin ne kadar yanıldığını
Mağdur olanın suçluyu affetmeye hazır olması
göstermek istedim.
gerekliliğinin nedeni iki yönlüdür.

İlki biraz bencilce görünebilecek bir nedendir. Son olarak işaret etmek istediğim bir nokta daha
Gördüğümüz gibi birinin hemcinsine merhametle, var. Verdiğim örneklerde dindaşınız yerine
bağışlayıcı olarak yaklaşması, Tanrı katında hemcinsiniz ibaresi kullanılıyor. Yani Yahudi’nin
kendisine yönelik bir bağışlama sağlayacaktır. yalnız Yahudi’ye karşı böyle davranması değil, tüm
insanlara karşı tutumunu belirliyor. Bu da
İskenderiyeli Yahudi bilge Philo’nun dediği gibi Yahudiliğin evrensel hoşgörüsünü gösteriyor.
“günahların için bağışlanma diliyorsun, sana karşı
suç işleyenleri affediyor musun? Bağışlanma, Hatalarımız için af dilerken içten, af dileyenleri
bağışlama ile birlikte gider” hemen bağışlayacak kadar insan sevgisiyle dolu
olmak dileğiyle.
İkinci nedene gelince tamamıyla Tanrı’yı örnek
almaktır. Nasıl ki Tanrı kullarına karşı  


Çünkü içinde olduğumuz dönem ve gelişmelerden

İz Düşümü kaçmak, yorgunluk atarken güzel ve keyif
LİNA FİLİBA / İstanbul
alabileceğim şeylerle ilgilenip beynimi besleme
isteğiyle kitap ararken bana göz kırptı. Çok sevdim.
Mâkûs Demde Yıllardır duymadığımız sözcükleri derleyip kitabı
hazırlayıp yayınlayan Banu ve Onur Ertuğrul
Efkâr ve Deva Arama çiftinin bu projeye niçin girdiklerini okurken daha
da tutuldum. Artık sosyal medya ve mobil
(Yolunda Gitmeyen, aplikasyonlarda yazı yazmak yerine emojilerle
Uğursuz Zamanda Hüzün ve Çare Arama) kendimizi ifade ederken bu sözcükler başka bir
deme taşıdı.
Değerli Dostlar,
Belki, çocukluğumun neşeli, huzur dolu haşarı
İçinde olunan ahval ve şerait içinde huzura sokak arkadaşlıkları, renkli dostluklar, komşuluklar
kavuşmak isterken her dem nâçâr bir feveran ve arkadaşlarımın aile büyükleri ile saygıyla ve
içinde olunamaz ki….. dikkatle sohbet ettiğimiz yıllarını hatırlattığı için.
Belki de beni çocukluğumun geçtiği Moda ve
Evet, bu böyle devam edemez. Bahariye sokaklarına ışınladığı ve mutlu
hissettirdiği için çok sevdim.
Ben Osmanlıca yazamam.
Duygularıma tercüme olan yazarlarının da
Ammavelakin zevk ve huşu içinde “Lûgat365 – söyledikleri gibi; “Velhasıl, kelimeler bazen
bazı kelimeler çok güzel” sözlüğünü okuyorum. feryadımız, bazen sitemimiz, ve bazen de isyanımız
oldu.” Ara ara elime alıyor, dikkatle okuyor ve beni
Nereden çıktı bu diye düşünebilirsiniz elbette. Ben taşıdığı güzel dünyada kendimi kaybediyorum.
de düşündüm.


Yaşadığımız bu dönemde yolunda gitmeyen bir ‐Yağmurun altından ne zaman kaçılacağını;

şeyler varsa sadece kendi coğrafyamızda değil her ‐Erken kalkanın niçin yol alacağını;
tarafta olduğunu görmek bir nebze rahatlatıyor ‐Yaşamın her zaman adil olmadığını;
doğrusu. Etik ve doğru duruşun değersizleştirildiği, ‐Ve belki de benim hatam olduğunu.
mantığın bacadan kaçtığı bir dünya. Değerlerimiz,
referanslarımız altüst olmuş durumda ise bu Sağduyu basit ve sağlam maddi ilkelere
şartlardan sıkıntı duymamız garip olmasa gerek. (kazanabildiğinizden daha fazla harcamayın) ve
güvenilir stratejilere (çocuklar değil yetişkinler
Yaşadığımız dönemin çarpıklığını son derece sorumludur) sahip olarak yaşadı.
akıllıca aktaran ve Amerikalı komedyen George
Carlin’e atfedilmiş olan aşağıdaki vefat ilanını Sağlığı iyi niyetli ama zorbaca düzenlemeler
paylaşmak istiyorum. getirildiğinde hızla bozuldu. Altı yaşında bir oğlanın
sınıf arkadaşı ile öpüşmesinden cinsel taciz ile
“Sağduyu”nun aramızdan ayrılmış olduğunu suçlanması haberleri; öğle yemeğinden sonra
duymuş muydunuz? gargara ile ağızlarını temizleyen gençlere okuldan
uzaklaştırma cezası verilmesi; asi bir öğrencisini
Bir İngiliz gazetesinde okuduğumuz vefat ilanı. azarlayan öğretmenin kovulması onun durumunu
daha da ağırlaştırdı.
“Bugün yıllardır birlikte olduğumuz sevgili eski
dostumuz Sağduyu’nun vefatının yasını tutuyoruz. Sağduyu, asi çocuklarını disipline etmekte başarısız
Doğum kaydı uzun zaman önce bürokrasinin olan anne babaların kendi yapamadıkları işi yapmış
çarklarında kaybolduğundan beri, hiç kimse tam olan öğretmenlere saldırmaları ile gücünü kaybetti.
olarak kaç yaşında olduğundan emin değil. O,
aşağıda sıraladığımız değerli dersleri geliştirmiş Okulların öğrencilerine güneşten koruma kremi
olmasıyla hatırlanacaktır: veya aspirin verebilmek için ebeveynlerden izin
almaları gerekirken diğer taraftan öğrenci hamile


kaldığında veya kürtaj olmak istediğinde ebeveynleri ‐Ve oğlu, Akıl yaşamlarını kaybetmişlerdi.
bilgilendirmemeleri gerektiğinden dolayı durumu
daha da ağırlaştı. Sağduyu’nun vefatından sonra geride kalan beş üvey
kardeşi;
Dini ibadet mekanları işletme haline getirildiğinde
ve suçlulara kendi kurban ettiklerinden daha iyi ‐Haklarımı Biliyorum,
davranıldığını gördüğünde Sağduyu yaşama isteğini ‐Şimdi İstiyorum,
kaybetti. ‐Başkası Sorumlu
‐Kurban Benim
Kendimizi, kendi evimizde bir hırsızdan ‐Bana Hiç Bir Şey Yapmadan Para Ver
koruyamadığımızda, hırsız kendimizi
savunmamızdan dolayı saldırı suçlaması ile Çok az kişi onun kaybolduğunu farkedebilmiş
mahkemeye verdiğinde Sağduyu yıkıldı. olduğundan cenazesine katılım oldukça düşüktü.”

En nihayet, dumanı tüten kahve ile dolu karton Allahaısmarladık hemdertlerim.
bardağın sıcak olduğunu fark edemeyen bir kadının
bardağı kucağına koyup üzerine kahve döktüğünde,
yandığı için açtığı dava ile derhal kendisine çok
büyük bir ödeme yapılması ile Sağduyu yaşam
isteğini kaybetti.
 
Sağduyu’nun ölümü öncesinde, ailesinden;

‐Anne ve babası, Gerçek ile Güven,
‐Eşi, İhtiyat,
‐Kızı, Sorumluluk,


mahallelerinde planlı ve düzenli bir yapılaşmadan

Tarihin İzinde söz etmenin mümkün olmadığını özellikle
Dr. SİREN BORA .
vurgulamakta. Hatta, Frenk mahallesindeki
sokağın “hiçbir geometrik düzeni olmayan ve
genişliği hiçbir yerde 7‐8 metreyi pek geçmeyen dar
İzmir Yangınları ve ve uzun bir yoldan ibaret” olduğu ifade edilmekte.
İzmir Yahudi Mahallelerine İişkin
Mütevazı konutların yer aldığı düzensiz bir yapıya
Kısa bir Değerlendirme sahip olan Müslüman Türk, Yahudi, Ermeni ve
Rum mahallelerinde, evler, dar ve kıvrımlı yollar
İzmir 15. yüzyıl ile 17. yüzyıl arasında, küçük bir üzerinde çoğunlukla yangına dayanıksız olan
köyden kasabaya, kasabadan da bir “liman kente” ahşaptan inşa edilmekteydi. Kentin tamamında
dönüşürken, ne şehircilik ne de kapsamlı bir mimari bir düzen yoktu ve “herkes oturacağı binayı
kentsel planlama ile tanışıktı. Dinsel cemaatlere arsa sahibi ile olan anlaşmasına göre ancak istediği
göre dağılım gösteren farklı yaşam alanlarına biçimde, istediği tarzda inşa edebilmekteydi”.
ayrılmış olan kent, bu alanlarda o cemaatlere özgü
konutları ve İbadethane, okul, hastane gibi hizmet Anlaşıldığına göre, kenti baştanbaşa yıkıp adeta
yapılarını barındırmaktaydı. harabeye çeviren 1688 depreminden sonra,
inşaatlarda ucuz bir malzeme olan ahşap
Bu karmaşıklık içerisinde sadece Avrupalıların ve malzemenin kullanımı tercih edilmeye başlanmıştı.
Levantenlerin sahil kesiminde yer alan yaşam alanı 1714 yılında İzmir’e gelen Lucas, evlerin temelden
Frenk Mahallesi, çağdaş kentsel dokuyu andıran bir itibaren 10‐15 metre yüksekliğe kadar taştan;
görüntüye sahip izlenimi vermekteydi. Ancak üstünün ise, ahşap karkas ve kerpiç dolgudan inşa
dönemi konu alan pek çok seyahatname, Frenk edildiğini yazmaktaydı. Büyük bir olasılıkla,
Mahallesinde ve kentin arka planında kalan depremlerden korunmak dürtüsünün etkisi altında
Müslüman Türk, Yahudi, Ermeni ve Rum kullanılmaya başlanan bu hafif malzemenin


kolayca tutuşabilme özelliği ve evlerin hepsinin,  Haziran 1841’de başlayan İzmir Yangını, Yahudi
geniş ve birbirine bitişik saçaklı çatılara sahip mahallesini ve pek çok Sinagogu yakıp kül etti.
olması nedeni ile kent, her yangın faciasında, Binlerce Yahudi evsiz kaldı. “İzmir’li Yahudiler,
hemen hemen tamamen yanıp kül olmaktaydı.
Ağustos 1841 yangınının, kaşer et yemeyen

Nitekim, İzmir tarihi üzerine araştırma yapanlar yoksullar için Tanrısal bir ceza olduğuna
çok iyi bilirler; İzmir geçirdiği doğal afetlerle, inandılar’’. İzmir Yahudileri için “büyük bir
özellikle depremler ve yangınlarla ün yapmış bir darbe’’ olan bu yangın kentteki Yahudi
kentti. Sayısız kez baştanbaşa yıkılıp, sayısız kez nüfusunun azalmasına ve morallerin
yeniden inşa edilmişti. Elimizde bulunan bozulmasına yol açtı. Öte yandan çaresiz kalan
seyahatname ve resmi kayıtların ışığında; 1688 yoksul Yahudi halkın sayısal çoğunluğu
depremi ve ardından çıkan yangın “biri yıkan ve biri
oluşturması sonucu kentte Misyoner etkinlikler
de yakan iki büyük felaket” ile başlatabileceğimiz
İzmir’in yakın tarihi, 1882 yılına değin ‐ o yıl dahil‐ yoğunlaştı.
tam 11 adet yangına sahne olmuş ve bu yangınların
çoğu, Yahudi mahallesinde büyük yıkıma ve  1845 Yangını, akşam saatlerinde başlayıp ertesi
kayıplara yol açmıştı. gün öğle vakti kontrol altına alınabildi. Birçok
gezginin anılarında övgü ile söz ettiği İzmir, 17
 1744 Yangını, İzmir Yahudilerini yoksullaştıracak
saat süren ve sekiz on kola ayrılarak çok geniş
kadar büyük bir felakete neden olmuş izlenimi
bir alana yayılan alevlerle yerle bir oldu. Fırın
veriyor. Bir başvuru örneğine göre; İzmir
ve temel gıda maddeleri satan dükkanlar dahi
Yahudi Cemaati, bu büyük yangının ardından
yandığı için aç ve açıkta kalan kent halkına,
cizye, harac, bina vergisi benzeri imparatorluk
İstanbul’dan hatta Mısır’dan para ve yiyecek
vergileri ile toplumsal vergilerde indirim
yardımı yapıldı. İzmir’deki üç Fransız Rahibe
yapılması talebini İstanbul’a iletmişti.
tarafından Paris’teki Rahibe kardeşlerine


yazılan bir mektupta ise, 1845 İzmir yangını başladı ve rüzgarın şiddetli esmesi sonucu hızla

şöyle anlatılmakta: “3 Temmuz Perşembe günü yayılarak tam yedi saat sürdü. Bu süre içerisinde
şehirde inanılmaz bir yangın patlakverdi… Yarım 1200 Yahudi, 100 İslam ve 100 Rum aile evsiz
günde şehrin büyük bir kısmı ateşler içinde kaldı. Yangın sırasında bir yaşında olan bir
kaldı…Fransa’da bu tür bir yangının ne dehşetini Yahudi çocuk ta yanarak ölmüştü”.
ne de çıkardığı sesi hayal edebilirsiniz. Buradan
görülen manzara dehşet verici bir cehennem
görüntüsü… Bütün Katolik semti ateşler içinde.

…Cumartesi sabahı yangın yavaş yavaş

durulmaya başladı. Katolik semti tanınımaz
haldeydi. Biribirine girmiş kalıntılar
arasındaydık… Geriye yalnızca toprak kalmıştı.
1841 yılında Türk ve Rum mahalleleri yandığı
zaman zengin Katolikler onlara yardım etmişti.  
Şimdi Katoliklere kim yardım edecek…’’.

 İzmir 1854 yılında, Kemeraltı’ndaki “560 dükkan ve

mağaza, bir mescit, bir medrese, bir hamam, 50
bab Yahudi odası), bir mektep ve iki sebil toplam
616 gayrı menkulün kül olması” ile sonuçlanan
büyük bir yangına sahne oldu.

 18 Temmuz 1882 tarihli yangın ise, “saat ikide


Ben neye takıldım biliyor musunuz? Facebook’ta Struma ile
Ankaralı’nın Köşesi ilgili yazıma, birisi “o gemidekiler Türk olsaydı, acaba Türkiye
AARON BARUCH (Ankaralı) . böyle mi davranırdı?” şeklinde bir yorumda bulundu.

Doluya koydum almadı, boşa koydum dolmadı…
Mavi Alay
Ne yazık ki evet sevgili dostum. Ne yazık ki evet. Türkler
bunu Türklere ’de yaptılar. Hem de ne trajedi ile. MAVİ
ALAY trajedisi.

Neden yaptılar? Mecburiyetten. Karanlık günlerdi. Çok
karanlık. Şimdi MAVİ ALAY’ı ben yazayım, siz de okuyun
bakalım sevgili okurlar…

22 Haziran 1941. 3 milyon Alman askeri, Barbarossa
Harekâtı ile Rus Toprakları’na girdi. 21 Ekim 1941’de
Kırım Yarımadası’nı anakaraya bağlayan Perekop
kıstağında Kızıl Ordu, Almanlar’a yenildi. Almanlar
Kırım’a girdiler.

Stalin döneminin baskılarından bunalan Kırım

Struma’yı andık. Denize çelenkler atıldı. Konuşmalar, özür Türkleri (Tatarlar), Nazileri adeta kurtarıcı olarak
beklentileri… Devlet erkânı da katılınca daha bir böbürlenme görmüşlerdi. Naziler için de bu bulunmaz fırsattı.
imkânı buldu Yahudi Cemaati. “Gördünüz mü kimler geldi?” Almanlar’la Tatarlar, iyi anlaşıyorlardı.
filan… İstanbul Yahudi Cemaati Başkanı İbrahimzadeh, “biz
de yuh yani, bu kadar sene 10 kişi bir araya gelip de bir kadiş
Türkiye o yıllarda hesapta tarafsızdı. Fakat içten içe
okumadık” demiş. Doğru söze ne denir?

Alman yanlısı idi. Barbarossa harekâtı başladığında


milletvekilleri birbirilerini tebrik ediyorlardı. kendilerine yeni bir hayat kurmaya çalışıyorlar.
“Gazamız mübarek olsun” diyerek Almanya’nın, Ancak bu hayalleri kısa sürede yıkılıyor. Çünkü
Rusya’ya saldırısını bayram havasında İngiliz ve Amerikan orduları Akdeniz sahillerinden
kutlamışlardı. Türkiye, Kırım Tatarlarını Nazilerle İtalya’nın kuzeyine doğru ilerlemektedir. Bunun
işbirliğine teşvik ediyordu. Hatta MAVİ ALAY adı üzerine Tatarlar çoluk çocuk daha kuzeye, Drau
verilen bir de birlik kurmuşlardı. MAVİ ALAY, nehri kıyısındaki Ober Drauburg yöresine
Almanlar’ın yanında Ruslar’a karşı savaşmaya naklediliyorlar. Nehir kıyısına kurulan çadırlarda
başlamıştı. ve derme çatma barakalarda aileleriyle yaşama
tutunmaya çalışıyorlar zor bela.
Nisan 1944. Gün
gelmiş devran Ancak henüz çileleri bitmemiştir. Hatta asıl felaket
dönmüştü. Almanlar yeni başlamaktadır. Başlarına sarılan beladan
Rus kışına mağlup kurtulup yeni bir hayat kuracaklarını zannederken
olmuşlardı. Kızıl bu defa hepsi birden Avusturya'nın işgali ile
Ordu Almanlar’ı görevlendirilen 8.İngiliz ordusuna esir düşüyorlar.
önüne katmış
kovalıyor, Almanlar Bu esaret bile onlar için bir kurtuluş vesilesi
ise kaçıyorlardı. olabilirdi. Ankara'ya güvenmiş, Almanlarla işbirliği
Türkiye’nin teşviki ile kurulmuş bulunan MAVİ yapmış, çoluk çocuk yerlerinden yurtlarından
ALAY askerleri de, aileleri ile birlikte (7 bin kişi) olmuşlardı. Rus ordularının eline düşerlerse
mecburen yerlerini yurtlarını bırakıp Almanya’ya başlarına geleceği biliyorlardı. O yüzden İngiliz
giderler. ordusunun esiri olmak, onlar için bir kurtuluş
sayılırdı. Yeter ki Ruslar’ın eline düşmesinler...
Önce Kuzey İtalya'daki Pazulla Bölgesine
yerleştiriliyorlar. Yaptıkları büyük hatadan sonra Fakat Stalin peşlerindedir. Tatarlar’ı kendilerine
Kafkasya'ya benzeyen bu dağlık bölgede vermeleri için İngilizler’e bastırmaktadır.


Tatarlar’ın birçoğunun Türkiye’deki akrabaları Onurlu Tatarlar, Rus askerlerinin eline

vardı. Oraya gidebilirlerdi. Tabii ki Türkiye onları düşmektense intihar edeceklerdi.
mülteci olarak kabul ederdi. İngilizlere dilekçe
üstüne dilekçe vermeye başladılar. Ama Anneler çocuklarının ellerinden tuttular. Önce
Ankara'dan beklenen haber bir türlü gelmiyordu. onlarca kadın kendilerini çocuklarıyla beraber deli
Onun yerine başka bir haber geldi. Londra'dan dolu akan Drau nehrinin soğuk sularına attı. Kısa
gelen bir telgrafla dünyaları yıkıldı. Telgrafta, sürede nehrin girdaplarına kapılıp boğuldular.
yapılan anlaşmalar gereğince, Rus ordusuna teslim Onları yüzlerce, derken binlerce Tatar izledi. Suda
edilmeleri emrediliyordu. Kurtarılmayı beklerken çırpınanların çığlıkları kıyıdakilerin çığlığına
ölümle yüz yüze gelmişlerdi. karışıyordu. İnanılmaz bir trajedi yaşanıyordu.
Onurlu Tatarlar, kadın, erkek, çoluk, çocuk,
28 Mayıs 1945. Karar esirlere tebliğ edilir. İngilizler, dualarla kendilerini çılgınca akan nehre atıyorlardı.
esirlerin öldürülmeyeceği konusunda Moskova'dan Çığlıklar yeri göğü inletiyordu. Bir kaç gün içinde 3
garanti aldıklarını söylüyorlar, Tatarlar’ı bin esir (!) eriyen karlarla coşan Drau nehrinin
sakinleştirmeye çalışıyorlardı. Ne garantisi, garanti soğuk sularında yok oldu.
filan yoktu!
Kalan yaklaşık 4 bin kişi Rus birliklerine teslim
Kırım Türkleri (Tatarlar) kelepçelenerek Ruslara edildi. Esirler trenle götürülecekti. Ama bir sorun
teslim edilecekleri başka bir İngiliz kampına, vardı. Savaş sırasında Doğu Avrupa'daki bütün
Dellach'a nakledildiler. Moskova, esirleri teslim demiryolları ve köprüleri yıkılmıştı. Sağlam kalan
alacak olan Rus birliklerine, “esirlerin savaş suçlusu tek demiryolu ise Türkiye'den geçiyordu!
olduklarını ve haklarında verilmiş genel emir
gereğince kurşuna dizileceklerini” çoktan Moskova gerekli izni Ankara'dan kısa sürede aldı.
bildirmişti. Bütün ümitlerini kaybetmişlerdi. İşte o Temin edilen bir yük trenine tıka basa doldurulan
zaman dünya tarihinde eşi çok az görülmüş bir esirlerin şimdi yepyeni bir ümidi vardı. Anavatan
karar aldılar. (!) onları göz göre göre ölümün kucağına atmazdı.


Tren Edirne'ye yaklaştığında bir sevinç dalgası Bu son intihar furyasından sonra yaklaşık geriye
sarmıştı esirleri. Ruslar havalandırma pencerelerini sadece 2 bin kişi kalmıştı. Onlar baraj gölünün
kapatmıştı, ama ne beis? Tren Türkiye sınırlarına karşı kıyısında bekleyen Rus infaz birliklerine
giriyordu. Türkler elbette pencereleri açacak ve teslim edildi. Daha Türk heyeti oradan ayrılmadan
sonra onları kurtaracaktı. Yaşasın! Rus askerleri esirleri trenden indirip gruplar
halinde kurşuna dizmeye başladılar. Heyet son esir
Önceki umutları gibi bunda da yanıldılar. Ne de kurşuna dizildikten sonra Türkiye'ye döndü,
pencereler, ne de kapılar asla açılmadı. Ölenlerin Ankara olaya hiçbir tepki göstermedi, tutanaklar
cesetlerini bile dışarı atamıyorlardı. Tren, yalnız su açıklanmadı. Bu korkunç trajedi unutulmaya
ve kömür almak için duruyordu. Doğu Anadolu'ya mahkûm edildi.
geldiklerinde umutların yerini şüphe, şüphenin
yerini korku ve panik kaplamıştı. Tren Kars'a Avusturya'lılar ise tanık oldukları katliamın anısına
vardığında esirler son bir ümitle ''Ruslar vuracağına İrschen köyünde bir anıt diktiler. Her sene mayıs
siz vurun'' diye hep bir ağızdan bağırmaya ayında Rus askerlerine teslim olmaktansa
başladılar. Ama çığlıklarını kimse işitmiyordu. kendilerini nehre atan Kırımlı Türklerin anısını bir
Vagonlara muhafızlık eden askerler, emirlerle törenle hatırlayıp yâd ediyorlar.
vicdanlarının arasında kalmışlar, isyan edecek
noktaya gelmişlerdi. Türkiye ise, bu olayı hatırlatacak bir taş bile
dikmedi… Oysa bu insanları Almanların safında
Derken, esirler vagonlardan birinin kapağını savaşa girmeye ikna eden Ankara'ydı.
kırdılar. Çıkanlar kendilerini trenin geçmekte
olduğu Serder Abad, Kızıl Çakçak barajının Karanlık günlerdi, çok karanlık.
sularına atmaya başladılar. Trene nezaret etmekle
görevli Türk heyeti ve askerler donup kalmışlardı. Sevgiyle kalın, hoşça kalın sevgili okurlar!..
Tatarlar, gözleri önünde toplu halde intihar
ediyorlardı.



Yaşam Notları
ŞELA HABİF / İzmir

Güçsüzlüğün Gücü

Geçen gün piyanoda bir parçayı çalışırken özellikle
çok yavaş çaldığım bir bölümün ne kadar etkileyici
olduğunu fark ettim. Yaşamla ilişkilendirdiğimde
şunları düşündüm: Çoğu zaman günler öyle telaşlı

GENÇ geçiyor ki gaza basıp son sürat giderken
gördüğümüz yerlerin büyüsünü kaçırabiliyoruz.
GÖRÜŞ Piyanoda çaldığım bölümdeki gibi bazen ayağımızı
gazdan çekip, yavaşlamak, soluklanmak gerek
sanki… Kendimizi görünür kılmaya çalışırken
etrafımızdakileri görünmez hale sokabiliyoruz.

Kimi zaman etkin hissetmek, fark edilmek,
onaylanmak veya işe yaramak dürtüsüyle
etrafımızdakileri etkisizleştirebiliyoruz. Bunu çoğu
zaman karşımızdakine faydalı olabilmek adına
yaptığımızı sanıyoruz. Onların hayatını
kolaylaştırmanın, sorunlarına çözüm bulmanın, ne
yapacaklarını söylemenin veya akıl vermenin işe
yaradığı yanılgısına düşebiliyoruz.


Evlilik ilişkisinde eşlerden biri ne kadar aktif ve zaman bize ait olan cevaplar ortaya çıkıyor ve
dominant ise diğeri tam aksi rolü üstlenmek yönümüzü bulmamızı sağlıyor. Böylece içsel
durumunda kalabiliyor. İş hayatında inisiyatif gücümüzün farkında olarak yola devam ediyoruz.
veremeyen, gücü elinde tutmak isteyen bir patron,
yanında çalışanların seslerini duyurmalarına, karar Bir de güçlü görünmek adına, kırılgan, hassas, zayıf
alıp harekete geçebilmelerine engel olabiliyor. Her yanlarımızı ne kendimize ne de başkalarına
şeyi kontrol edebildiğini sanıp, çocuklar henüz genellikle göstermemeyi seçeriz. Oysaki
sorun yaşamadan onları korumaya çalışan, karar kendileriyle dalga geçebilen, eksikliklerini,
alma süreçlerinde oldukça etkili olan anne‐babalar zaaflarını açıklıkla dile getirebilen insanlar hem
farkında olmadan çocukların gücünü ellerinden saygı hem güven uyandırır. Hatta böyleleri
alabiliyor. Onların olası sorunlarla baş karşısındakine de olduğu gibi olma cesareti verir,
edebilmelerine, olumlu ya da olumsuz seçimlerinin onlarla birlikteyken kalkanlarımızı, maskelerimizi
sorumluluğunu alabilmelerine fırsat kaldırır, en gerçek halimizle iletişim kurarız.
tanımadıklarında çocukların bireysel gelişimleri
eksik kalabiliyor. Katıldığım bir seminerde Yankı Sözün özü, yeri geldiğinde bilinçli olarak gücü
Yazgan’ın ebeveynlik tanımı çok ilgimi çekmişti. bırakabilmenin, bir adım geride kalarak etkin
Anne‐baba olmayı kendini lüzumsuzlaştırma rolden çıkabilmenin ve zayıflıklarımızı ortaya
olarak tanımlamıştı. Çocuklarım büyürken bu koyabilmenin farklı bir gücü var diye
sözün günden güne benim için ne kadar anlamlı düşünüyorum.
olduğunu görebiliyorum.

Koçluk seanslarımda da benzer durumlar çıkıyor  
karşıma. Geri planda durduğum, konuşmaktan çok
dinlemeyi seçtiğim zamanlarda etki alanım daha
çok genişliyor. Dışarıdaki gürültü kesildiğinde
içten gelen sesler kendini duyurmaya başlıyor. O


Selanik Yoğurtçusu

YOGURT KAYMAKLI, YAĞI ALINMAMIŞ ve KATKISIZ OLURSA
FAYDALIDIR... İÇİNDEKİ SÜTTEN GELEN YAĞIN HİÇ BİR ZARARI
OLMAYIP, AKSİNE VUCUDUMUZ İÇİN ÇOK YARARLIDIR.

BU SAYININ

YAZISI

Ersel Siyman’ın katkıları ile

Selanik'te 1900'lerin başında bir Yahudi aileye
günaşırı bir tepsi yoğurt bırakan Türk mandıracı,
dünyanın en büyük sanayi gruplarından birinin
esin kaynağı olacağını aklına getirir miydi?

Huzurlarınızda Carasso ailesinin öyküsü.


Selanik'te o yıllarda Karasu'lar önde gelen Yıl: 1912.

ailelerden biriydi. İzak Karasu tıp öğrenimini tercih
etti. Muayenehane açtı. Evlendi. Bir oğlu oldu. Önce adını Latin alfabesine uyarladı. İzak oldu
Adını Daniel koydu. Sonra iki de kızı dünyaya Isaac, Karasu ise oldu Caraşso.
gelecekti.
Sonra bir muayenehane açtı. Çok az hastası vardı,
Balkan Savaşları'nda Selanik düşünce, yani ailesini geçindirmek için zeytinyağı ticaretine de
Yunanistan tarafından işgal edilince, Yahudi girişti.
toplulukta büyük bir panik patlak verdi.
Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Avrupa'da müthiş
Çoğu Avrupa yollarına düştü. (Kalanlar 30 yıl sonra, bir yoksulluk dönemi başladı. İspanya da bundan
Hitler orduları Yunanistan'ı işgal edince toplama nasibini aldı.
kamplarına gönderilecekti.)
En çok ilaç sıkıntısı çekiliyordu.
Yunanlılar'ın Selanik'e girmelerinden kısa bir süre
sonra İzak Karasu, eşi ve oğluyla birlikte İspanya'ya Tam da o günlerde Barselona'da çocuklar arasında
göç etti. salgın halinde bağırsak hastalıkları patlak vermesin
mi!
Tam 420 yıl sonra, kovuldukları topraklara geri
dönüyorlardı. Gözleri yaşlı anne‐babalar kucaklarında bir deri bir
kemiğe dönmüş yavrularıyla, diğer doktorlar gibi
İlginç ayrıntı; Isaac Karasu'nun da muayenehanesine dayanıyor,
"Kurtar çocuğumuzu" diye yalvarıyorlardı. Ama
İspanya 1492'de Yahudiler'i topluca sürmüş ama diğer doktorlar gibi Caraşso'nun elinden de pek bir
vatandaşlıktan çıkarmamıştı. Karasu ailesi şey gelmiyordu.
Barselona'ya yerleşti.


Gözünün önünde olup giden çocukların acısıyla Evet,1500'lerin ortalarına doğru Kanuni Sultan
uykusunun kaçtığı gecelerin birinde, bir ses Süleyman bağırsak enfeksiyonuna yakalanan dostu
yankılandı belleğinde: Fransa Kralı İ.François'ya bir yoğurtçu göndermişti.
Ne var ki, kral iyileşince yoğurtçu sırlarıyla birlikte
"Yoğurtçu geldi. Kaymaklı yoğurtlarım var." İstanbul'a dönmüştü. Kayıtlarda öyle yazıyordu.

İrkildi. Selanik'te günasırı evlerine bir tepsi Isaac Caraşso, ürettiği şeyin Balkanlar'da ve
kaymaklı yoğurt bırakan Türk satıcının sesiydi bu. Anadolu'da yaygın bir tüketim maddesi olduğunu
nasıl anlatabilirdi?
Ve "Eureka" çığlıklarıyla hamamdan dışarı koşan
Arşimed gibi yataktan fırladı. "Tabii ya" dedi, "Tabii

Çareyi yoğurdunu ilaç olarak kabul ettirmekte
ya." Selanik'te bağırsak hastalıklarının tedavisinde
buldu. Ve Caraşso'nun yoğurdu eczanelerde
yoğurt kullanıldığını anımsamıştı. Günde üç ogün
satılmaya başladı! Hasta çocuklarda etkisi çok
birer kase yoğurt yediriyorlardı hastaya ve birkaç
çabuk ortaya çıktı.
günde sağlığına kavuşuyordu.

Yoğurdun nasıl yapıldığını biliyordu. Hemen ertesi Doktor meslektaşları ona bir tavsiyede bulundular:
gün, evinin bodrumunu hazırlamaya koyuldu. Paris'teki Pasteur Enstitüsü'nden fermante edilmiş
Orası artık mandıraydı. Birkaç çiftlikten topladığı laktık getirtirse, yoğurdun ömrünü uzatabilirdi.
sütle yoğurt imalatına girişti.
Sözlerini dinledi. Böylece pastörize yoğurt
Yıl: 1919. doğacaktı. Ama İsaac Caraşso bu buluşun önemini
pek kavrayamayacaktı. "İlaç" tütunca, Isaac özel
İLAÇ YERİNE YOĞURT ambalajlar yapmayı akıl etti. Kapakları porselen
Ancak bir sorun vardı. Avrupa'da yoğurt cam kaseler.
bilinmiyordu.


Sıra artık ilaca patent almaya gelmişti. Onun için 6 Şubat 1929'da Paris'te 18'inci bölgedeki bir
de bir ad koymaya. Bir ışık çaktı; neden oğlunun dükkanda "Danone Yoğurtları Paris Şirketi"
adı olmasın? Yani minik Daniel'in? Yaşadıkları kapılarını açtı.
Barselona'nın yaygın dili Katalanca'da küçük
Daniel'in ya da "Daniel'çık" in karşılığı çok hoştu Onu 1932'de Levallois‐Perret' de ilk fabrika izledi.
doğrusu: "Danon!" Danone imparatorluğu işte böyle doğdu.

Ancak bu özel ad olduğu ve marka namıyla tescil Bugün öyle bir imparatorluk ki o, 5 kitada at
edemeyeceği için sonuna bir "e" ekledi. Hoşgeldin koşturuyor. Cirosu 15 milyar euro'nun üstünde. 100
"Danone" yoğurtları! bin kişi çalıştırıyor. Sütlü ürünlerde dünya birincisi.
18 ülkede (Türkiye dahil) 48 fabrikası var.
Yoğurtçülük çok kısa sürede Isaac'ın asıl mesleği
haline gelince oğlunu, Daniel'i onun "tahsili" ni Şişe suyunda dünya ikincisi. 13 ülkede (Türkiye
yapmaya gönderdi Fransa'ya. dahil) 97 fabrikası var. Bisküvi ve tahıllı kahvaltı
ürünlerinde dünya ikincisi. 21 ülkede 53 fabrikası
Marsilya'da ticaret lisesinde okuttu. İşin pazarlama, var.
satış, muhasebe bölümünü bilimsel olarak
öğrenmesi için. İmparatorluğa ‐babasının sayesinde‐ adı verilen
Daniel Carasso, Daniel'cik, Danone hala hayatta. 99
Ardından Paris'te Pasteur Enstitüsü'nde yaşında. Barselona'da yaşıyor.
bakteriyoloji stajı yaptırdı. İşin üretim aşamasına
hakim olabilmesi için. Uzun yaşamasının sırrı mı?

Daniel öğreniminden sonra Fransa'da kaldı, çünkü Herhalde söylemeye gerek yok; her gün birkaç kase
babası Isaac Caraşso dünyadan göçmüştü. yoğurt!


Ve Daniel'in kulaklarında ‐babasının anlattığı‐ Doktor: Nane ile yoğurdun birleşmesiyle doping
Selanikli yoğurtçünün evlerinin kapısını çalarken yapmışsınız dedi.
seslenişi yankılanıyor:
Şimdiyse her hastaya "kadın kürü" olarak haftanın
"Yoğurtçu geldi. Kaymaklı yoğurtlarım var..." hergünü böyle yoğurt yiyeceksiniz ilaç gibi diye
tembih ediyormuş.
Buna benim de ekliyeceğim çok önemli birşey var;
Benden söylemesi. Denemekten zarar gelmez.
Yıllarca yoğun kemik erimesi tedavisi görürken,
devlet bunun ilaçlarını vermeme kararı aldı biz Ancak unutmamalı ki yoğurdun içinde mutlaka
emeklilere. bolca kuru nane olacak...

Bu arada ben yoğurdu çok çok sevdiğim için ve Sağlıklı bir yaşam dileklerimle!..
rejim olsun diye her akşam yemek yerine bir kase
yoğurt yemeye başladım.

Ancak öylece yemek değil; içine bir avuç ta çok

sevdiğim naneden ve biraz da z.yağı ile pul biber

koyarak ve içine bir de peksimet doğrayarak.

Geçen sene kemik ölçümü için verilen tarihte  
dispansere gidip tahlil ve mr'larımın çekiminden
sonra kemik erimesinin sızıntıya dönüştüğü yani
hızlı erimenin neredeyse durur gibi olduğunu
söyledi doktor ve bana ne kullandığımı sordu, ben
de hiçbirşey sadece bol bol naneyle karışık yoğurt
yediğimi söyledim;



Nazlı Doenyas
İstanbul

“Halla” Ekmeğinin Gizemi

AFRAŞAT HALLA
HALLA AYIRMA MİTZVASI

“Ülke’nin ekmeğinden yediğinizde, Tanrı adına bir
bağış ayırmalısınız. Hamurunuzun başından halla

BİLİYOR adı altında bir bağış (olarak) ayırın. Tıpkı harman
MUYUZ? yeri bağışı gibi‐onu aynı şekilde ayıracaksınız.
Nesilleriniz boyunca, hamurunuzun başından Tanrı

adına bağış vermelisiniz.” (Bamidbar 15: 19‐21)

Halla nedir? Halla yaygın olarak, Cuma akşamları
Bu bölümde özet olarak verilen bilgiler, okuyucuya bu konular hakkında fikir vermek Kiduş söylendikten sonra yenilen özel lezzetli iki
amacıyla, El Gid Para El Pratikante; Every Person’s Guide to the High Holy Days;Rosh
Hashanah‐Its Significance,Laws and Prayers; Daily Dose of Torah kitaplarından ve tane örülmüş ekmek olarak düşünülür. Alahik
www.chabad.org; www.jewfaq.org; sitelerinden derlenerek hazırlanmıştır.
Cemaatlerin farklı gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için Bayramlar ve Özel terim olarak ise halla, hamurdan bir parça ayırmak
Günler hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine
başvurması gerekir
suretiyle yerine getirilen Tora’dan gelen bir
mitzvadır. Afraşat halla‐halla ayırma mitzvası için
uygun olan her hamurdan, bu parça ayrılmalıdır,
yoksa bu hamurdan pişirilen ekmek kaşer‐yemeye
uygun‐ sayılmaz.


Hamurdan dua ile bir parçanın ayrılması ve sonra Kadınlara Verilen Mitzvalar

bu parçanın elden çıkarılması ile yerine getirilen
Afraşat Halla mitzvasının çıkış yeri binlerce yıl Mitzva, çoğu yerde, ‘emir’ olarak çevrilir, ama
öncesine, Bet Amikdaş zamanına dayanır. O Mitzva kelimesinin kökü, bağlanmak anlamına
zamanlarda ayrılan halla parçası, Koenler’ e gelen Tzav’dır. Bütün mitzvaların amacı bizi
verilirdi. Koen’ler, Kutsal Tapınak’taki görevleri ile Tanrı’ya, geleneklerimize ve tarihimize
yoğun şekilde meşgul oldukları için, ailelerinin bağlamaktır.

ihtiyaçlarını gerektiği gibi karşılayamazlar. Tanrı
Tora’da 613 mitzva vardır. Günümüzde bunlardan
diğer hediyelerin ve bağışların yanında, bu
ancak 270 tanesi uygulanabilir olmasına rağmen
parçanın da Koenler’e verilmesini emreder. Bu
bunların bazılarından hem kadınlar hem erkekler
şekilde Koenler bizim adımıza kutsal görevlerini
sorumludur, bazıları ise sadece erkeklere
yerine getirirlerken, ailelerinin de geçimi emniyete
verilmiştir.
alınmış olur.
Yahudi bir kadın yerine getirdiği zaman dünyayı
Günümüzde de Kutsal Tapınak, halk olarak özel İlahi bir Güç’le saran üç mitzvadan biri, halla
kimliğimizin merkezindedir. O zaman ve bugün ayırma mitzvasıdır.
Afraşat Halla mitzvasını yerine getirmek, halkımız
ve Koenler arasında bir bağ kurar. Halla Kadınlara özel olarak verilen 3 Mitzva: 1) Şabat
hamurundan bu parçayı ayırıp onurlu bir şekilde mumlarının yakılması (Hadlakat Haner) 2) Ailenin
elden çıkararak, bu karşılıklı bağlılığı saflığı (Nida) 3) Halla hamurundan bir parça
ölümsüzleştiririz. ayrılması. (Afraşat Halla)

Biz de Koenler gibi, hayattaki görevimizi yerine Bu mitzvalar bize Tanrı’nın Varlığı’nı evlerimize,
getirebilmemiz için bize gereken olan fiziksel ailelerimize ve hayatlarımızın içine getirme fırsatı
ihtiyaçlarımız için Tanrı’ya bağlıyız. verir.


Bu bölümde Mısır’dan çıkmış olan Yahudiler’in

Dini Takvim nüfus sayımından bahsedilir. Tora, burada ve başka
Nazlı Doenyas
yerlerde de, Yahudiler’in bilinen şekilde kişi başı
sayılmalarını yasaklar. Onun yerine, kişiler, her
1 Mart 2016 (21 Adar 5776) birinin bağışladıkları öğelerle sayılırlar. Buradaki
30 Nisan 2016 (22 Nisan 5776) nüfus sayımında katkıda bulunulan öğe, “yarım
şekel”dir. 20 yaşını geçmiş her kişi yarım şekel
bağışlayacak, bu şekilde nüfus sayımı
HATIRLATMA gerçekleşecektir.

İçinde bulunduğumuz 5776 yılı, ‘Artık Yıl’dır. İçinde 13 19 Mart Cumartesi
ay ve 2 tane Adar ayı vardır: Adar ile Veadar. ŞABAT ZAHOR
Normal yıllardaki Adar ayında kutlanan bayramlar ve Purim’den önceki Şabat; Şabat Zahor‐Hatırlama
özel günler, ‘Artık Yıl’larda Veadar ayında kutlanır. Şabat’ıdır.

Sinagogda, Amalek’in Yahudi halkına yaptığının
5 Mart Cumartesi hatırlanması (zahor), hiçbir zaman unutulmaması
ŞABAT ŞEKALİM Roş Hodeş mitsvasının verildiği bölüm okunur.(Devarim 25:17)
Adar’dan önceki Şabat (veya Şabat’a denk gelirse
Roş Hodeş Adar) Şabat Şekalim’dir. Bu yıl olduğu Her nesil, çocuklarına, Amalek’in ne yaptığını,
gibi ‘Artık’, yani iki Adar ayı olan yıllarda, Şabat İsrailoğulları Mısır’dan çıktıktan sonra, en yorgun,
Şekalim, Roş Hodeş VeAdar’dan önceki Şabat’tır. en zayıf oldukları anda, nasıl onlara arkadan
saldırarak gafil avladığını anlatmakla yükümlüdür.


”Hatırla”, Tora’nın “Taase‐yap” mitsvalarından; sağlıklı ve bar/bat mitsvasını yapmış her Yahudi,
“Unutma” da “Lo Taase‐yapma” şeklindeki Ester Orucu’nu tutmakla yükümlüdür.
mitsvalarındandır. Bu mitsva, her zaman her yerde,
hem kadınlar, hem de erkekler için geçerlidir. Oruç,23 Mart Çarşamba sabahı gün doğmadan
başlayıp, aynı günün akşamı, yıldızlar çıkınca sona
23 Mart Çarşamba ‐ 13 VEADAR eriyor.
ESTER ORUCU
Purim’den önceki gün, 13 Adar’da tutulan oruç, bu Ester orucu gününde Minha duasında yakarış
yıl ‘Artık’ yıl olduğu için 13 Veadar’da tutulur. duaları Tahanunim yapılmaz.
Kraliçe Ester; halkını Aman’ın soykırım
planlarından kurtarabilmek için Kral ile görüşmek 24 Mart Perşembe ‐ 14 VEADAR
ister. Fakat çağrılmadan kralın huzuruna çıkmanın PURİM
cezası ölümdür. Bu yüzden, Ester; kuzeni haham Yahudi takvimindeki en neşeli, en keyifli
Mordehay’dan, tüm Yahudi halkının kendisiyle bayramlardan biridir. Purim’de; Tanrı’nın
birlikte 3 gün boyunca oruç tutup dua etmelerini İsrailoğulları’nı, doğal gibi görünen olayların
ister. arkasında gizlenen mucizelerle kurtarması
kutlanır. Bunun yanında, Tora’nın yeniden kabul
Bu orucun tutulmasını Ester istediği için, “Ester edilmesi, Yahudi milletinin bir’liği de kutlanır.
Orucu” adıyla anılır. Purim’e özel, dört mitsva:

Halk arasında yaygın, ama YANLIŞ bir inanış; bu 1‐ Megila Ester’i okumak/dinlemek (23 Mart
orucu sadece adı Ester olanların tutması Çarşamba akşamı ve 24 Mart Perşembe günü ile 24
gerektiğidir. Hamile, süt veren kadınlar hariç, Mart Perşembe akşamı ve 25 Mart Cuma sabahı)


2‐ Mişloah Manot‐En az bir arkadaşa Purim günü Şuşan, Yeoşua zamanında surlarla çevrilmiş olan
ulaşacak şekilde yemeye hazır şekilde iki çeşit şehirlerde kutlanır. Istanbul da bu kategoriye girer.
yiyecek hediye göndermek, Bu yıl Purim Şuşan, 25 Mart Cuma günü kutlanıyor.
3‐Matanat LaEvyonim‐En az iki ihtiyaç sahibine,
Purim günü ulaşacak şekilde hediye vermek ve 2 Nisan Cumartesi ‐ 23 VEADAR
4‐ Purim ziyafeti ve eğlencesi ile yemek, içmek ve ŞABAT PARA
Tanrı’nın yanımızda olduğunu bilmenin verdiği Şabat Para veya “Kızıl İnek”ten bahsedilen Şabat;
güven duygusu ile mutlu olmak. Şabat Ahodeş’ten önceki Cumartesidir.

25 Mart Cuma‐ 15 VEADAR “Şabat Para”da Tora’nın “Taase‐ Yap” şeklindeki
PURİM ŞUŞAN mitsvalarından olan, Kızıl İnek ile arınma mitsvası
13 Adar günü, Yahudiler, kendilerini savunmak için anlatılır ve bu şekilde Pesah ile ilgili hazırlıklar
bir araya gelir ve onları öldürmek isteyen başlamış olur.
düşmanlarını yenilgiye uğratır. 14 Adar’da –bu yıl
gibi ‘Artık’ yıllarda ise 14 Veadar’ da zaferlerini Para Aduma ritüeli, kişiyi; insan cesediyle temas
kutlarlar. etme sebebiyle oluşan tuma‐ritüel kirlilikten

arındırır. Kendileri tamamen arınmış durumda
Başkent Şuşan’da ise savaş ve zafer 14 Adar’da
olan kişiler, tame‐ritüel olarak kirli olan kişiyi
gerçekleşir, bu yüzden Purim kutlamaları da 15
arındırdıktan sonra, kendileri tame duruma
Adar’da‐ bu yıl gibi ‘Artık’ yıllarda ise 15 Veadar’ da
geçerler. Birini temizlerken, prosedürü yapanların
yapılır.

kirlenmesi, Para Aduma kanununu anlaşılamayan
Bu sebeple 15 Adar –‘Artık’ yıllarda ise 15 Veadar‐ ve açıklanamayan, sadece Tanrı’ya olan inançla
Purim Şuşan‐Şuşan’ın Purim’i olarak anılır. Purim yerine getirilen bir mitsva sınıfına koyar.


Bazı alaha otorilerine göre, her erkeğin Para Pesah’tan önceki Şabat, Şabat Agadol ‐ Büyük
bölümünü dinleme yükümlülüğü; Tora’da Şabat’tır.
belirtilmiştir.
İsrailoğulları Mısır’da halen esirken, o yıl bir Şabat

günü olan 10 Nisan’da Tanrı’nın Emri ile evlerine
9 Nisan Cumartesi ‐ 1 NİSAN birer kuzu alır ve 14 Nisan öğleden sonra bunları
ŞABAT AHODEŞ Pesah korbanı olarak kesmek üzere dört gün
Roş Hodeş Nisan’dan önceki Şabat, veya bu sene boyunca evlerinde bağlı tutar.(Şemot 12:3‐6)
olduğu gibi Roş Hodeş tam Şabat’a gelirse Roş .Mısır’lılar; Yahudi komşularına bunun nedenini
Hodeş Nisan; Şabat Ahodeş’tir (Yeni Ay Şabat’ı). sorduklarında; bu kuzuların 14 Nisan ‘da Tanrı
adına Pesah korbanı olarak kesilecekleri cevabını
alır. Mısırlılar, kuzuya tapmalarına ve bu kuzuların
Ahodeş Peraşası; Tanrı’nın Moşe’ye Mısır’dan
korban edileceğini bilmelerine rağmen, bir mucize
Çıkış’tan iki hafta önce söylediklerinden bahseder: eseri Yahudiler’e hiçbir şey yapmazlar. Şabat
Yahudi halkına verilen ilk mitsva olan Roş Hodeş Agadol’de, bu mucize anılır.
(Yeni Ay) konsepti ile bir Yahudi takvimi
oluşturulması, Nisan ayının “ayların başı” olarak 22 Nisan Cuma sabahı ‐ 14 NİSAN
kabul edilmesi, halen Mısır’dayken Pesah korbanı Hamets’lerin “satılması” için en son zaman
getirilmesi, Pesah korbanının matsa ve acı otlar ile Pesah boyunca Hamets yemek, evimizde
yenmesi ve yedi gün boyunca mayalı gıdalar bulundurmak, bunlardan fayda sağlamak, hatta
iyeliğimizde bulundurmak bile yasaktır. Pesah’a
tüketmekten kaçınılması. (Şemot12:1‐20)
kadar tüketemeyeceğimiz Hametsi ziyan etmemek
için, bu tarz erzak maddeleri, Pesah boyunca
16 Nisan Cumartesi‐8 NİSAN‐ saklanmak üzere bir kutuya konularak evden ayrı
ŞABAT AGADOL‐ bir yerde muhafaza edilir. Bu maddelerin iyeliği,
Rabanut aracılığıyla Yahudi olmayanların


mülkiyetine geçirilir, Pesah bitişinde geri alınmak 22 Nisan Cuma‐ 14 NİSAN

üzere, onlara “satılır”. Bu konuda bilgi almak için BİUR HAMETS ‐ 09.15
cemaat Rabilerine başvurmak gerekir. (Sadece bir En son hamets yeme saati. En geç bu saate kadar
kağıt fax’layarak veya mail atarak yapılan bu basit evvelki gece bulunmuş olan son hamets parçaları
işlemin devamı, Rabi’ler tarafından yerine yakılır. Evde gözden kaçmış olan hamets için iptal
getirilmektedir) duası okunur:

22 Nisan Cuma sabah ‐ 14 NİSAN “Kal Hamira Vahamia Deika Birşuti Biarte,
Taanit Behorot ‐ Siyum Masehet Dehazite Udla Hazite, Deviarte Udla Biarte, Livtil,
Ailenin ilk doğan çocuğu erkekse (Behor), bugün Veleeve Efker Keafra Deara (Sınırlarım içinde olup,
oruç tutar, oruç akşam Pesah kiduşu ile kesilir. gördüğüm ve görmediğim, yaktığım ve
Berit Mila (sünnet) sonrası verilen yemek gibi, yakmadığım ve varlığını bilmediğim her Hamets ve
herhangi bir mitsva (dinin gerekleri) için yapılan mayalı madde iptal olsun ve toprağın tozu gibi
yemekle bu oruç bozulabilir. Aynı şekilde o günkü sahipsiz sayılsın”.)
Tefila (sabah duası) sonrası, Siyum Masehet’i
(Talmud’un bir bölümünün okunmasının Sabah 09.15’ten itibaren, artık ne ekmek, ne de
tamamlanması) takiben, Seudat Mitsvah (Mitsva matza yenebilir. İstenirse, matzadan ve matza
Ziyafeti) öğünüyle, okumanın tamamlanması unundan yapılmış mamuller, biumelos, börek,
kutlanır. Buna şahit olan behorlar, bu öğünü köfte, pesah keki ve benzeri yemekler yenebilir.
yedikleri zaman bütün gün oruç tutma
zorunlulukları kalkar. Halk arasında YANLIŞ 22 Nisan Cuma akşamı ‐ 14 NİSAN akşamı
bilinen bir inanış, anne veya babanın bu törene PESAH 1.GECE
katılıp o Seuda’dan bir parça eve getirip behor’a Akşam duası sırasında Tanrı’ya şükran methiyeleri
yedirmesidir. Bu şekilde behor’un orucu kesilmez. olan Allel duası; ligmor‐tam olarak okunur. (Allel
Behorların Siyum’a şahsen katılmaları gerekir. hiçbir zaman akşam dualarında okunmaz, sadece
Pesah akşamı okunur.)


*Şabat ve bayram onuruna mumlar, güneş * Tikun Atal‐Sabah duasında Musaf Amida’sında
batmadan önce yakılır: “Baruh Ata Ad. Elo‐enu Morid Atal’dan önce, çiğin düşmesi için okunan
Meleh Aolam Aşer Kideşanu Bemitzvotav Vetsivanu dua‐ Tikun Atal okunur.
Leadlik Ner şel Şabat ve şel Yom Tov ‐ Bizlere Şabat
ve Yomtov mumlarının yakılması mitsvasını veren * Morid Atal‐Sabah duasında Musaf Amida’sından
Evren’in Efendisi Tanrı’mız Sen Mübareksin.” başlayarak, artık “Maşiv aruah umorid ageşem‐
Rüzgar estirir ve yağmur yağdırırsın” kısmının
*Akşam birçok mitsva içeren 14 bölümlü geleneksel yerine “Morid atal‐Çiyin düşmesini sağlarsın”
Pesah Sederi yapılır. bölümü söylenir.

*Afikoman ilk gece en geç gece yarısına kadar 23 Nisan Cumartesi akşam‐ 15 NİSAN akşam‐
yenilmiş olmalıdır. PESAH 2.GECE
*Akşam, birçok mitsva içeren 14 bölümlü Pesah
*Pesah’ın ilk akşamı “lel shimurim”‐gözetim gecesi Sederi yapılır.
‐ korunmalı gece” dir. Bu, Tanrı için (Bene Yisrael’i)
Mısır Ülkesinden çıkarma konusundaki gözetim *Afikoman’ın gece yarısına kadar yenmesi şartı
gecesidir. Tanrı’nın Gecesi budur ve tüm Bene yoktur. Sabaha kadar yenebilir..
Yisrael için nesilleri boyunca gözetim (temasını
içerecektir)”. (Şemot 12:42) Tanrı, bayramın *Akşam‐Sefirat Ha‐Omer ‐ Omer Sayımına
gereklerini yerine getirmiş hiçbir Yahudi’ye, bu Başlanması‐ Bayramın 2.gecesinden itibaren 49
gece negatif hiçbir şey olmasına izin vermeyecektir. gece boyunca Omer sayılır.49 gecenin sonu, ellinci
gün, Şavuot bayramıdır.
23 Nisan Cumartesi‐ 15 NİSAN‐
PESAH 1.GÜN‐Yom Tov 24 Nisan Pazar ‐ 16 NİSAN
*Sabah duasında ligmor‐tam Allel okunur. PESAH 2.GÜN‐Yom Tov


*Sabah duasında ligmor‐tam Allel okunur. kurtuluşun gelmesindeki rolü üzerinde

yoğunlaşılır.
* Avdala‐Gün batımında, Yom Tov günlerini Hol
Amoed’den (bayramın ara günleri) ayırmak için *Avdala‐Yıldızlar çıktıktan sonra, Yom Tov
sadece şarapla Avdala yapılır ( Şabat olmadığı için günlerini Hol Amoed’den (bayramın ara günleri)
mum ve güzel kokulu baharatlar kullanılmaz.) ayırmak için Avdala yapılır. Avdala töreni, bu yılki
Pesah Bayramı’nın sona erdiğini simgeler.
29 Nisan Cuma 21 NİSAN‐‐YOM TOV
Şevii Şel Pesah Pesah’ın yedinci günü

*Pesah’ın yedinci günü, Keriat Yam Suf‐
Kızıldeniz’in yarılıp Yahudiler’e geçit verdiği gün
olarak kabul edilir. Kızıldeniz, Yahudiler geçtikten
sonra, onları yakalayıp esaret hayatına geri
döndürmek için peşlerinden gelen Mısırlılar’ın
üzerine kapanır, Firavun hariç bütün Mısır ordusu
Kızıldeniz’de boğulur. Düşmanlarımız olsa bile,
Tanrı’nın yaratmış olduğu bu kişilerin ölümü
sebebiyle sevinmeyiz ve bu gün tam değil, yarım
Allel söyleriz.

30 Nisan Cumartesi‐ 22 NİSAN‐‐YOM TOV
‐Şemini Şel Pesah‐ Pesah’ın sekizinci günü
*Sabah duasında yarım Allel söylenir.

*Seudat Ha Maşiah‐Maşiah Seudası‐ Pesah

bayramının bu son öğününde, Maşiah’ın,



Dr. Siren Bora
İzmir

Bornova Yahudi Mezarlığı
(Bölüm II)

Bornova Yahudi

Mezarlığı, Kazım
BORNOVA

Dirik Mahallesi’nde,
Ege Üniversitesi’nin
Yahudi Mezarlığı karşısında, Süvari
Caddesi ile Gediz

Caddesi’nin kesiştiği
alanda köşede yer
almaktadır. Bornova
Dr.Siren Bora’nın İngiliz Mezarlığı ile
Ege Üniversitesi Araştırma Merkezi tarafından
21 Aralık 2015’te yayınlanan “İzmir Araştırmaları Dergisi’nin
karşı karşıyadır.
2.nci sayısında yer alan araştırma metnidir. Yahudi Mezarlığının
demir giriş kapısı
üzerinde yer alan
İbranice kitabede, ‫שמע ישראל ה אלוהינו ה אחד אני‬
"‫אמי‬ " “Şema İsrael Adonay Eloheynu Adonay Ahad
Ani Emet ‐ Dinle İsrael Adonay Tanrımızdır Adonay
tekdir Ben Hakikatim” yazılıdır.


Ayrıca kitabenin ortasında “bir işareti” yaparak gök 1‐ Bir başka mezarlıktan transfer söz konusu

yüzünü gösteren bir el kabartması bulunmaktadır. olduğu zaman.
Kapıdan içeri girildiği zaman, demir kapının
sağında ve solunda yer alan sütunlar üzerinde 2‐ Gediz Caddesi’nin yapımı sırasında, Bornova
İbranice ve İngilizce olarak yazılmış iki mermer Belediyesi’ne bırakılan mezarlık arazisinden
yazıt mevcuttur. Yazıtlardan anlaşıldığına göre; transfer edilen kemiklerin defnedilmesi söz konusu
olduğu zaman
“… mezarlık arazisi, her sınıftan ve her milliyetten
Yahudilerin defnine tahsis edilmek üzere, Amerika
Birleşik Devletleri vatandaşı olan Alexander M. Sidi
tarafından satın alınmış, inşa edilmiş ve 29 Nisan
1880 tarihinde yukarıda adı geçen Yahudilerin
kullanımına sunulmuştur… Bu mezarlığın mülkiyeti
Amerika Birleşik Devletleri’ne aittir”

Mezarlıkta 216 adet mezar
yeri bulunmaktadır. Bu
yerlerden sekizi boştur.
Muhtemelen defin
yapılmamıştır. Öte yandan,
mezarlık içerisindeki bazı
mezarlarda bir arada gömü
mevcuttur. Toplu defin
işlemine başvurulmasının
nedenlerini saptadık:


Mezarlıktaki incelemelerimiz sırasında, Ada B1’de sıra 1’de yer

mezarlardaki mermerlerin büyük bir kısmının, alan 1 ve 2 numaralar,
zaman içerisinde tahrip edilmiş, parçalanmış ve Nesim Moşe Bohor
sağa sola saçılmış olduğunu belirledik. Bu parçaları Sidi ve Hana Sidi’ye ait
tek tek toplayıp eşleştirerek üzerlerindeki mezarlardır.
kitabeleri okumaya çalıştık. Eşleştirme işlemi Bulundukları alan anıt
sonucunda, mezar sahiplerinin çoğunun adlarını gibi düzenlenmiştir.
saptadık. Parçalanmış mezar taşlarının kitabelerini 1990’lı yıllara değin
okumak olanaksız olduğu için; sağlam kalmış sağlam olduğunu
mezar taşları üzerindeki kitabelerle yetinmek saptadığımız
zorunda kaldık. mezarların üzerindeki
devasa mermerler, ne
Bornova Yahudi Mezarlığına ilişkin hazırladığımız yazık ki bu gün parça
krokide, Ada B4 ve Ada B5’te yer alan koyu kalemle parçadır.
sınırlarını çizdiğimiz mezar yerleri, boş mezarları
göstermektedir ve 8 adettir. Ada B3’te yer alan sıra Yahudi
1 ve sıra 2’deki 5 numaralı mezarlarda toplu gömü Mezarlığındaki
mevcuttur. Bornova Gediz Caddesi’nin yapımı Mezar Taşlarının
sırasında Bornova Yahudi Mezarlığı arazisinin bir Genel Özellikleri:
kısmı yol yapımında kullanılmak koşuluyla Mezarlıktaki
Bornova Belediye’sine bedelsiz verilmiştir. Söz kabirler üzerinde
konusu arazi üzerindeki mezarlarda yer alan

kemikler, Ada B3’e taşınmış ve bu yerdeki Mezarlığı arazisinden bir bölümünün Gediz Caddesi’nin açılması için
mezarlara bir arada defnedilmişlerdir1. Bornova Belediye’sine koşullu olarak verildiğini ve karşılığında da Kültür ve
Turizm Bakanlığı’ndan, mezarlığın korunmaya alınan tarihi anıtlar arasında
sayıldığına dair bir yazı alındığını öğrenmiştim. Gerçekten de bugün
1
1980’li yıllarda İzmir Yahudi Cemaati Kabarim’in başkanlık görevini mezarlık, eski eser tescillidir ve ilgili bakanlığın izni olmaksızın; içerisinde bir
üstlenmiş olan Avram Levi ile yaptığım görüşme sırasında, Bornova Yahudi çivi dahi çakılamamaktadır.


kullanılan mezar taşlarının tamamı mermerdir. zemin üzerine, keski ve çekiç yardımı ile oyularak
Batı Anadolu kentlerinde yer alan Yahudi yazılmaktadır. Kullanılan dil ise, çoğunlukla
mezarlıklarında, mezar taşlarının mezar üzerine İbranicedir.
yatık bir biçimde yerleştirilmesi geleneği
mevcuttur. Bornova Mezarlığında, hem dik hem de Bornova Yahudi Mezarlığındaki mezar taşları
yatay yerleştirilmiş mezar taşlarının kullanıldığı üç üzerindeki kitabelerde, büyük bir çoğunlukla,
adet mezar saptadık. Bunlar, çizdiğimiz krokide İbranice kullanılmıştır. Mezarlıktaki
Ada B2’de sıra 3’te yer alan 6 ve 7 numaralı incelemelerimiz sırasında, Judeo İspanyol dilinde
mezarlar ile sıra 4’te yer alan 6 numaralı mezardır. yazılmış bir mezar taşı
Bu sistem, karşılıklı iki mermer bloktan oluştuğu kitabesi ile
için, “ayna sistemi” olarak ta adlandırılmaktadır. İbranicenin ve
Fransızcanın bir arada
Bornova Yahudi Mezarlığındaki mezarların büyük kullanıldığı bir mezar
bir kısmında, üstü abartılı bitki süslemeleri ve uzun taşı kitabesi saptadık.
kitabelerle bezenmiş koskoca mermer levhalardan Ayrıca kitabelerde,
yapılmış mezar taşları kullanılmıştır. Kitabeler, 1950’li yıllardan
uzundur. Sanatkârane şiirler ve Tora’dan alıntılar itibaren İbranice ile
içermektedir. Mezarlıktaki incelemelerimiz birlikte Latin
sırasında, küçük ve son derece sade mezar harflerinin de
taşlarına da rastladık. Bunlardan biri 21 Tişri 5695 kullanılmaya
(30 Eylül 1934) tarihinde vefat etmiş olan Rav başladığını belirledik.
Avraham Franses’e ait mezar taşıdır. Üzerinde
sadece ölüm tarihi ve adı yer almaktadır. Mezarlık 1880 yılında açılmıştır. Ancak mezarlık
içerisinde, 1880 yılından önce vefat etmiş olan,
Batı Anadolu kentlerinde yer alan Yahudi Albali, Amado, Arditi, Danon, Leon, Levi, Politi ve
mezarlıklarında, mezar taşları üzerindeki harfler Sidi aileleri mensuplarına ait toplam 17 adet mezar


mevcuttur. En eski mezar, Moşe Sidi’ye aittir. 1827 farklı ibare ile başlamaktadır: Baruh Dayan

tarihlidir. Bornova Yahudi Cemaati’ne mensup Haemet: Hakiki Yargıç mübarektir ve Baruh
aileler, muhtemelen Bornova Yahudi Mezarlığı Hagozer: Hükmeden mübarektir. Yahudilikte Tanrı
açıldıktan sonra, İzmir Bahribaba Mezarlığı’nda yer veya Allah kelimeleri kullanılmaz. Hatta bir ad
alan yakınlarının mezarlarını Bornova mezarlığına vermekten özellikle kaçınılır. Kullanılan, ya
naklettirmişlerdir. Bornova Yahudi Mezarlığındaki “Adonay’’dır (Efendimiz) ya da “Haşem’’dir (O
en son gömü, 1969 tarihinde Ester Sidi için isim). Baruh Dayan Haemet ve Baruh Hagozer de,
yapılmıştır. Haşem gibi birer “ima’’dır. Hepsinde Tanrı
kastedilmektedir. Bornova Yahudi Mezarlığı’ndaki
Anadolu kentlerinde Yahudi mezarlıkları mezar kitabeleri arasında, farklı bir ibareye
içerisinde, genellikle, “Geniza” 2 adı verilen bir rastladık: Baruh Haemet: Hakikat Mübarektir.
kümbet bulunmaktadır. Bornova Yahudi Cümlenin içinde yer alan Haemet tanımlaması ile
Mezarlığı’nda geniza’ya rastlamadık. Buna karşın, kastedilmekte olan, yine tanrıdır. Bu tanımlama,
İzmir Gürçeşme ve Altındağ Yahudi Mezarlıkları Bornova Yahudi Mezarlığı’nın giriş kapısı
içerisinde birer geniza bulunduğunu biliyoruz. üzerindeki kitabe ile paralel bir ifadeye sahiptir.
Bornova Yahudi Cemaati küçük bir cemaat olduğu Aşre iş yere et Adonay bemitzvotav: Anlamı,
için, muhtemelen Bornova cemaatine ait olan eski “Tanrıdan korkan ve onun emirlerini yerine getiren
kutsal metinler, Gürçeşme mezarlığı ya da Altındağ adam ne mutludur”. David’in Mezmurlarından
Mezarlığı içerisinde yer alan genizalara gömülmüş alıntıdır3. Tihiye (Tiyye) Nişmato (Nişmata) Tserura
olmalıdır. Bitsror Hahayim: Anlamı, “Ruhu yaşam haznesinde

dinlensin”. Bu ibare, mezar taşlarının büyük bir
Kitabeler:
kısmında yer almaktadır ve kitabenin sonuna
Kitabelerin Dinsel İçerikleri:
eklenmiştir. ‘’Yaşam Haznesi’’ denilen yer, ruhun
Mezar taşı kitabelerinin hemen hemen hepsi, iki
aslına döndüğü yer, yani Tanrı’dır. Menuhato

2
“Geniza’’(Kutsal Arşiv yada Depo). Yahudi inancına göre, Sinagoglardaki
3
eskiyen ya da okunmaz duruma gelen kutsal metinler Yahudi Mezarlıkları “Rabden korkana onun emirlerinden büyük zevk alana ne mutlu”. Mezmur
içindeki Geniza olarak adlandırılan ayrı bir yere gömülmektedir. 112, Kitabı Mukaddes – Eski ve Yeni Ahit, 609.


Kavod: Hemen hemen her mezar taşının sonunda Mar veya Marat (Bay veya Bayan). Heyyudvav:
yer almaktadır. “İstirahatgahı şerefli olsun” ya da Haşem yişmerehu viyhayehu (Kısaltması Hayo),
“Allah rahmet eylesin” anlamına gelmektedir. (Tanrı onu korusun ve ona ömür versin). Heyyud:
Zihrono Livraha: Anlamı, “anısı bereket içerisinde Haşem yişmerahu (Tanrı onu korusun). Het:
olsun”dur. Haham. Yudmemkafsofid: Yihiyye(Yiyye) menuhato
kavod (İstirahatgahı şerefli olsun). Yudmemayn:
Kullanılan Kısaltmalar: Yihiyye menuhato Eden (İstirahatgahı cennette
Bornova Yahudi Mezarlığında bulunan mezar taşı olsun). Nunayn: Nilba olamo (Ebediyete intikal
kitabelerinde, bazı kelimeler ve cümleler sadece etti) ya da Nunayn: Noho Eden (Cennette
baş harfleri yazılarak “kısaltma” şeklinde dinlensin) 4. Ayntetreş: Ateret roşeynu (Başımızın
kullanılmışlardır. Bu yazım tekniği, İbraniceye tacı). Heynun: Haiş nedavod (Özverili, Alicenap
özgü bir tekniktir ve benzer örneklerine sadece adam). Vavhey: Vahessed (İyiliksever).
mezar taşı kitabelerinde değil, Yahudilere ait pek Zaynmemkuf: Zihron menuhata kadoş
çok metinde rastlamak mümkündür. (İstiratgahının anısı kutlu olsun). Yaşua Şitini’nin

eşi Zinbul Şitini’nin mezar taşında, kitabenin
Heyhey: Haadon hanihbad (saygın beyefendi) ya da
başlangıcında kullanılmıştır.
Hagiveret hanihbedet (saygıdeğer hanımefendi) ya
da Heyhey: Halo hu (ondan başkası değil). Betşin: Kullanılan Ünvanlar:
Beşanat ya da Bişnat (yılında). Betşin: Bo şemeş Bazı mezar taşlarında, isimlerin önüne erkeklerde
(güneşin batışı). Tafnuntsadikbethey: Tihiye(Tiyye) “Mar’’, kadınlarda “Marat’’, bazı erkek mezar
nişmata (nişmato) tserura bitsror hahayim (Ruhu taşlarında ise “Kehar’’ öneki kullanılmıştır. Mar ve
yaşam haznesinde dinlensin). Betdalethey: Baruh Marat, Aramcadan İbraniceye geçmiş olup Mar:
Dayan Haemet (Hakiki Yargıç mübarektir). Alefhet: Bay; Marat: Bayan anlamına gelmektedir. Kehar ise,
Eşet hayil (Erdemli kadın). Lamedhet: Lehodeş sayın bay anlamındadır.
(ayında). Heynunbetkufşin: Hanitasek bekodeş
(Kutsal işlerle uğraşan, iştigal eden). Nuntaf: Niftar
4
veya Nifteret (vefat etmiş). Şin: Şanat (Yıl). Mem: Nunayn’ın karşılığı olarak verdiğimiz “Noho Eden” tanımlaması, Prof.
Minna Rozen tarafından yapılmıştır. Bkz. Rozen, a.m., 80.


Meslekleri: ÖlümTarihleri:
Tire, Manisa, Akhisar, Tekirdağ, Bergama ve İzmir Mezar taşlarında kullanılan takvim İbrani
Gürçeşme Yahudi Mezarlıklarında yer alan mezar takvimidir6. Başlangıç, yaratılıştır. Bu yüzden yıllar,
taşları üzerinde, çoğunlukla, ölen kişinin mesleğini “Leyetsira” yani yaratılıştan itibaren şeklinde ifade
ifade eden simgeler kullanılmıştır. Söz gelimi edilmekte ve tarihler beş binli rakamlarla
makas, terziyi; çekiç ve örs demirciyi; kitap ve yazılmaktadır. Bornova Yahudi Mezarlığındaki
gözlük haham ya da öğretmeni ifade eden mezar taşlarında, defnedilenlerin ölüm tarihlerinin
simgelerdir. Bornova Yahudi Mezarlığı’ndaki mezar dört şekilde kaydedildiğini saptadık: Bir
taşlarında yukarıda değindiğimiz simgelere hiç bölümünde ölüm tarihi, sadece rakamlarla ifade
rastlamadık. Bazı mezar taşları üzerindeki edilirken: 5641, 5621, 5636 gibi; bir bölümünde,
kitabelerde, vefat edene ilişkin verilen bilgiler ölüm tarihine ilişkin “tarih düşme” harflerle
arasında, mesleğin de yazılmış olduğunu belirledik. yapılmıştır; bir bölümünde de ölüm tarihi ifade
Söz gelimi, 5694(1934) yılında vefat eden Aron edilirken harfler ve rakamlar bir arada
Hasan’ın mezar taşı üzerindeki kitabeye şohet 5 ; kullanılmıştır7. 5648(1888) yılında vefat etmiş olan
5694 (1934)yılında vefat eden Nesim Yaakov Esterula Taranto’nun mezar taşı kitabesinde ise,
İsrael’in mezar taşı üzerindeki kitabeye palamutçu
olduğu yazılmıştır. 5687 yılında vefat eden Kaduna
6
İbrani takvimine göre, Tişri ayı takvimin başlangıcıdır. Yahudilikte, bir de
Sultana Algranati’nin mezar taşı kitabesinde ise Pesah bayramının kutlandığı ay olan Nisan ayı ile başlayan “Biblic sıralama”
eşinin “Harav hagaon Melamed tinokot” yani “Ulu mevcuttur. Ancak mezar taşı kitabelerinde kullanılan takvim, Tişri ayının
başlangıç olarak kabul edildiği İbrani takvimidir.
Haham çocukların öğretmeni” olduğu; 5695(1934) 7
Gimatriya ya da Gematriya, sözcükler ve sayılar üzerine yapılan Kabalistik
yılında vefat eden Avraham Franses’in ise “Rav” çalışmalarla da ilgili bir uzmanlık alanıdır. İbrani alfabesinde her harfe
yani Haham olduğu belirtilmiştir. sayısal bir değer verilmektedir. İbrani ayları, ayın hareketlerine göre
düzenlenen kameri aylardır. Her biri 29 veya 30 gün sürer. Yeni ayın ilk
görünüşüyle başlar ve bir sonraki yeni ayın ilk görünüşüne kadar geçen
süreyi kapsar. Güneş Takviminde 12 ay olarak hesaplanan 1 yıl, bu takvimde
5
Dini kurallara uygun olarak hayvan kesen kişi. Ritüel açıdan uygun 12,4 ay olarak hesaplanır. Bu farkın kapatılması için belli aralıklarla İbrani
olan(kaşer) hayvanların Yahudi dini kuralları(Halakha) uyarınca uygun Takvimine bir ay ilave edilir (Artık ay‐ Adar II). Her 19 yılın 12’sinde 12 ay
şekilde kesen kişidir. Bkz. Yusuf Besalel, Yahudilik Ansiklopedisi, cilt 3, varken 7’sine bir ay ilave edilir. İbrani ayları: (Tişri, Heşvan, Kislev, Tevet,
İstanbul Mayıs 2002, s. 666, 684. Şevat, Adar, Ve Adar(Artık ay), Nisan, İyar, Sivan, Tamuz, Av, Elul) dür.


tarih düşmenin farklı bir biçimde yapıldığını vurgulanmaktadır.”Falancanın dul eşi” gibi. Bunun
saptadık: Taranto’nun mezar kitabesinde ölüm için “almana” yani dul kelimesi kullanılmıştır. Söz
tarihi, alışıldık biçimde kitabe sonunda 6 Elul 5648 gelimi, 5694(1933) yılında vefat eden Klara Hasan’ın
olarak verildikten sonra; kitabeye bir satır daha mezar taşı kitabesinde almanat olduğu
ilave edilmiş ve o satırda, tarihe ilişkin olarak vurgulanmıştır. “Arusa” ise, nişanlı kız anlamına
harflerin rakamsal işaretlerine yer gelmektedir. 5648(1888) yılında vefat eden Rosa
verilmiştir:(Ba+hey+şin+mem+şin)=(3+5+300+40+3 Albali’nin mezar taşına arusa olduğu yazılmıştır.
00)= 5648.
Yaşları:
Medeni Durumları: Mezar taşları üzerindeki kitabelerin bir
Bornova Yahudi Mezarlığı’nda yer alan mezar taşı bölümünde, vefat edenin hangi yaşta öldüğüne
kitabelerinin pek çoğunda, Bodrum, Tire, Akhisar ilişkin ipucu, yani doğum tarihi kaydı yer
Tekirdağ, Manisa ve Gürçeşme Yahudi almaktadır. Söz gelimi, Eliya Avraham Halevi’nin
Mezarlıklarındaki mezar taşı kitabelerinden farklı mezar taşı üzerine doğum tarihi (5622‐1862) ve
olarak; defnedilenin anne ve baba adının kitabeye ölüm tarihi (5706‐1946) yazılmıştır. Böylece
ilave edildiğini saptadık. Mezarlıkta yer alan Halevi’nin 84 yaşında öldüğünü öğrenebiliyoruz.
kitabelerin genel özellikleri şöyledir: Ölen erkek
ise, hakkında övgüler ve ona duyulan sevgiyi, Bazı mezar taşlarında ise, kullanılan ortak bir üslup

özlemi ifade eden cümlelere yer verildikten sonra, ya da bazı tanımlamalar, mezar sahibinin çok yaşlı
ölüm tarihi yazılmadan önce adı ve soyadı ya da çok genç vefat ettiğine dair ipuçları
kaydedilmiştir. Ölen kadın ise, adı tanımlamalar vermektedir: Bazı mezar taşlarında ölen ya da
ile mezar taşı üzerine yazılmıştır. Çocuk yaşta yakınları için “hayaşiş” tanımlaması yapılmıştır.
hayatını kaybetmişse; adı babasının adı ile birlikte Hayaşiş, çok yaşlı adam, “ak sakallı kişi” anlamına
yazılmaktadır. “Falancanın kızı” gibi. Evli ise, gelmektedir. Bazı mezar taşı kitabelerinde ölen için
kocasının adı yazılmakta ve onun eşi olduğu “hazaken”(erkek) ya da “hazekena”(kadın), yani
vurgulanmaktadır. “Falancanın eşi” gibi. Dul ise, yaşlı tanımlamaları yapılmıştır.
yine ölen eşinin adı yazılmakta ve onun eşi olduğu


Kullanılan Süslemeler: Adamotu: 5688(1927) yılında vefat etmiş olan Moşe
İki Sandalye ve üzerinde örtü: Evlilik törenini ifade Bardavid’in mezar taşı üzerinde en altta yer
etmektedir. Bu motif ya da simge, 5634(1874) almaktadır. Tora Tekvin’de 9 adamotundan söz
tarihinde nişanlı iken vefat eden Rosa Sultana edilmektedir. Adamotu’nun doğurganlığı teşvik
Albali’nin mezar taşı üzerinde kullanılmıştır. ettiği inancı yaygındır. Yıldız ve ay: 5706 yılında 84
Sarmaşık dalları: Bazı mezar taşlarında yazıtın yaşında vefat eden Eliya Avraham Halevi’nin mezar
çevresinde sarmaşık dalları ve çiçek motifleri taşı üzerinde adının baş harflerinin yer aldığı
bulunmaktadır. (Genellikle zambak motifi kabartmanın iki yanında solda yıldız sağda ise ay
kullanılmıştır). Zambak, kabalistik inanç biçiminde olacak şekilde resmedilmiştir. Söğüt: Eliya
kullanılmakta ve safiyeti ifade etmektedir. Avraham Halevi’nin mezar taşı üzerinde yıldız ve
Geometrik kenar süslemeleri: Süsleme amacı ile ay motiflerinin tam ortasına yerleştirilmiştir.
mezar taşlarının çevresinde kullanılmıştır. Moşe Söğüt’ten, Davud’un Mezmurları’nda söz
10
Bardavid’in mezar taşının çepeçevre etrafında edilmektedir. Ayrıca söğüt, Hezekial 17:5 , Levililer
geometrik süslemeler yer almaktadır. Hupa: Duvak 23:4011 ve İşaya 44:4’te12 de yer almaktadır.
anlamına gelmektedir. 19. yüzyıla ait büyük ve
gösterişli mermer mezar taşlarında görülmektedir.
Genellikle çok genç yaşta vefat eden kadınlara ait Devamı Gelecek Sayıda
mezar taşları üzerinde kullanılmıştır. Benzer mezar
taşı örneklerine, Akhisar ve Tire Yahudi
Mezarlıklarında da rastlanılmaktadır. Asma: Bu

motife, 5648 (1888) yılında vefat etmiş olan
Esterula Taranto’nun mezar taşı üzerinde rastladık.

Tora Tekvin’de, asmadan söz edilmektedir8. Ayrıca 9
“Ve Ruben buğday biçme günlerinde gitti, ve tarlada lütfah meyvaları
asma, şarap yapımı için de son derece önemlidir. buldu…..”. Bkz. Kitabı Mukaddes‐Eski ve Yeni Ahit, Tekvin 30:14‐16, s. 29.
10
“…..çok sular kenarına onu koydu; söğüt ağacı gibi dikti”. a.y., s. 802.
11
“……ve sık yapraklı ağaçların dallarını, ve dere söğütlerini alacaksınız”, s.
8
“Ve Nuh çiftçi olmaya başladı, ve bir bağ dikti”. Kitabı Mukaddes‐Eski 124.
12
veYeni Ahit, Tekvin 9:20, İstanbul 1988, s. 8. “ve otlar arasında, akar sular arasında söğüt ağacı gibi bitecekler”, s. 706.



Diyalog 44

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diyalog 44

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

İzmir Türk Musevileri e-Haber Bülteni

(044) Mart - Nisan 2017

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG -2-

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG -4-

İsminin Jale olduğunu sandığım küçük kızının Nice 65 lere...

Hep birlikte Tu Bishvat kutlamasını, eğlencesini

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG -6-

Demek görevlerimizi hakkıyla yapamamışız…

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG -8-

Anadolu’ya gelenler o Zahor’da merkezileşmiş Kürt Yahudileri… Zahor’da

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 10 -

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 12 -

Yunanistan, Kurtuluş savaşı diyelim. Hadi Sinan: Defansif?

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 14 -

Avram Ventura’nın 2015 sonlarında yayınlanan ve

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 16 -

Aliya Yapan En Yaşlı Çift ABD, Baltimore’dan yola çıkan çifti küçük torunları

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 18 -

Fortüne Asal’ın Bir yıl önce kaybettiğimiz, yardımseverliği ile

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 20 -

TEOG 2016 Sınavlarında hazırladı ve Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) da

İşte öğrencilere bu sorular yöneltilecek. Birleşmiş Milletler

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 22 -

Orta Doğu Barış Girişimi Olan ülkede sürekli inşaat yapmanın ekolojik dengeye de

İsrailliler geliştiriliyor. İki tabakadan oluşacak olan cam,

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 24 -

Yahudilerin Büyük Sırrı

Yerli otomobil yapma, yerli uçak yapma

yapay çabalarla arkası gelmeyen ve etkili olmayan olmasına rağmen Yahudiler tüm dünyanın en etkili

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 26 -

dayanışma gücü olduğunu görebiliyoruz. Azınlık üniversite mezunlarının oranı % 15’i bile bulmuyor.

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 28 -

Bu verilere baktığımız zaman Harvard, Yale gibi Cornell University (Ithaca, NY)

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 30 -

EN ÜST 25 OKULDA YAHUDİ LİSANS University at Albany: 3,500 Jewish Students, 27%

Türkiyeli Yahudileri Yahudi yayın olduğunu, enginarı, ipekböceğini

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 32 -

"Gri sayfaları da müzeye koyduk" örnekleri, matbaa objeleri ve tarihçe yer alıyor.

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 34 -

yapılan sünnet, düğün, Bar Mitzva gibi ritüelleri Müzenin hediyelik eşya dükkânında Türkçe, Judeo‐

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 36 -

Yardımcısı Büyükelçi Levent Murat Burhan da İbrahimzadeh konuşmasına Holokost'un

Struma felaketinden 73 sene sonra da olsa, olaya hükümetimizce geminin yoluna devam edebilmesi

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 38 -

facialarının olmaması, Ege Denizinin hüzün denizi İsrail 899 Kilo Tohum Verdi

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 40 -

Azınlıklar biriydi eşitsizlik, kuruluş felsefesi gibi bir şeydi.

verilirdi ceza. Kestirmeden yani. Bir teftiş memuru uygulamadır. Uygulama eski de, bu kategoriye

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 42 -

mevzuatın ne olduğunu pek merak etmezdik. Nasıl Meşruiyet sorunu da buna benziyor. Böyle bir

Antisemitizm şarkıcı Yıldız Tilbe’nin yer alması tepki uyandırdı.

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 44 -

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 46 -

BİTEN ŞEYLER: zamanlar. Şimdiki gibi yüksek, ruhunu teslim etmiş

Karataş’taki şimdiki Asansör’ün aşağısındaki bazı

kalma günlüğüm.. eski İzmir, hatıralar…onlara ‐E Çeşmeye gitmez miydin? Hiç?

bomboş olurdu, iki sandalye, bir masa vardı o

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 48 -

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 50 -

Rabi Hayim Palaçi

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 52 -

nombres de kada paso de este seder: “Kadesh, ke komen para esta beraha es un ravano muy fuerte

(044) Mart - Nisan 2016 DIYALoG - 54 -

kunduryero, shastre, panaderia, i afilu (aman,