Diyalog 31

İzmir Türk Musevileri e-Haber Bülteni

DIYAL o G
Revista Digital de los Judios Turkanos de İzmir
031 - Ocak-Şubat 2014

Dürüstlük Adalet Barış

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG -2-
İÇİNDEKİLER

003 - Merhaba 043 - Fredy Cauich Valerio 171 - Uzak Yakın - Selim Amado
004 - Önceki Başkandan 044 - HABERLER 174 - Çağrışımlar - Avram Ventura
005 - Başkandan 075 - DÜNYA BASININDAN ÇEVİRİLER 176 - One Minute - Avram Aji
006 - 5.YIL MESAJLARI

083 - İÇİMİZDEN 178 - Yansımalar - Raşel Rakella Asal
007 - Simone Bilman 089 - Aramızdan Ayrılanlar 183 - Açı - David Enriquez
011 - Raşel Rakella Asal 090 - KURUMLARIMIZ 185 - Bir Başka Deyişle - Nisim Sigura
014 - Nesim Weissberg 092 - RABİ HAYİM PALAÇİ - Moti Katan 189 - Galatalı Küçük bir Kız - Coya Delevi
015 - Binyamin Hazan SEKSION EN LADINO 195 - Washington’dan Mektup – Altan Gabbay
016 - Aron Aji 094 -

El Kantoniko de Rachel - R.A.Bortnick 201 - Metin’ce – Metin Delevi

020 - Fortüne Asal 098 - Yehuda ke dize? – Yehuda Hatsvi 208 - İz Düşümü – Lina Filiba
021 - Metin Delevi 099 - D’aki D’aya - Eliz Gatenyo 210 - Yaşam – Tufan Erbarıştıran
022 - Hayim Danon 101 - Shimon Kapitan d’Estambol – Shimon Geron 213 - Hayata Dair – Liz Sarda

023 - Selim Amado 104 - Susy Gruss GENÇ GÖRÜŞ
025 - Becky Aji 108 - Gad Nassi 216 - Yaşam Notları - Şela Habif

026 - Sarit Bonfil 112 - Albert Contente mos Konta - Albert Contente 218 - Beki Şikar
028 - Moshe Gormez 113 - Coya Delevi I BİLİYOR MUYUZ?
029 - Beki Şikar 115 - Coya Delevi II 220 - Tu Bişvat – Nazlı Doenyas
030 - Avram Ventura

117 - Moris Şaul BİZİM KÜRSÜ
031 - Tufan Erbarıştıran 119 - Fredy Cauich Valerio 225 - Süleyman Doğu – Alaha le-Moşe mi Sinai
033 - David Enriquez 121 - Buly Hazan 230 - Rıfat Kandiyoti
035 - Lina Filiba 123 - Viviane Behar OKUR İLETİLERİ
036 - Nazlı Doenyas 125 - PARA KE NO SE OLVIDE 239 - Yaklo Taragano - Fas
MESAJES EN LADINO 130 - DE LA PRENSA MONDIAL

037 - Rachel Amado Bortnick BİZDEN BİRİ
039 - Susy Gruss 157 - Jak Eskinazi - Sarit Bonfil
040 - Buly Hazan KÖŞE YAZILARI
041 - Shimon Geron 166 - BAŞYAZI – Rafael Algranati
042 - Graciela Tevah de Ryba 169 - Derinlik


okunan, yalnız İzmirlilerin değil tüm Türkiye

Merhaba kökenli dindaşlarımızın ilgi gösterdikleri bir bülten
Yayın Yönetmeninden
haline gelmiştir.

Değerli Okurlarım, Beklemediğimiz bu gelişmeye uyum sağlama
çabalarımızın, gerekli değişimlerin yapılmaması
“5.nci Yıl Özel Sayı”mızla bir kez daha size halinde anlamsız ve sonuçsuz kaldığını, yükümüzü
ulaşabilmekten dolayı mutluyuz. ve sorumluluğumuzu ağırlaştırmaktan öteye

gitmediğini, DIYALoG’a ulaştığı başarıya uyumlu
Görebileceğiniz gibi bu sayımız, ‐beşinci yılımız
ve bundan sonraki gelişmelere açık yepyeni bir
nedeni ile eklenen özel bölümün dışında‐ birkaç
altyapı oluşturulması gerektiğini açık ve net bir
yeni düzenlemeyi kapsamakta. Bize ulaşan geri
şekilde görmekteyiz.
bildirimlerden edindiğimiz kanaatle, Ekonomi,
Çocuklar ve İzmir Sanat Etkinlikleri bölümlerini Yönetimden onay almamız halinde, bu yöndeki ön
bültenimiz içeriğinden çıkarmış bulunmaktayız. çalışmalarımızı derhal başlatacağız.
Ayrıca Sevgili İzak Baron arkadaşımızın iki ay
boyunca sizler için özenle seçerek biriktirdiği ve “İç Umarım 2014 yılı DIYALoG için bir değişim ve
Basından Seçmeler” bölümünde yayınladığımız gelişim yılı olur. Hedefimiz, aradan beş yıl
köşe yazarlarının makalelerine şimdilik kaydı ile geçmesine rağmen ilk sayımızda açıkladığımız
ara verdik. hedeften tek kelime bile farklı değil:

Sevgili Okurlar, Amacımız herhangi bir yola çıkmak değil,
çıktığımız bu yolda hedefimize ulaşana dek,
Kabul etmeliyiz ki DIYALoG, beş yıl önce yola her sayımızda yeniden doğmak olacaktır.
çıktığı “İzmir Musevi Cemaatinin Haber
Bülteni” olma hedefinden çok farklı bir konuma Saygı ve Sevgilerimle,
ulaşmıştır. Hedeflemediğimiz, öngöremediğimiz
bir gelişme ile DIYALoG bugün 30 farklı ülkede


yapılmasına gerek kalmadı. Ancak ben, üç

Önceki Başkandan dönemdir yürüttüğüm Cemaat Vakfı Yönetim
Jak Kaya
Kurulu Başkanlığının, daha genç, enerjik ve
dirayetli kardeşime geçmesi amacı ile başkanlıktan
Sevgili Kardeşlerim, istifa ettiğimi duyurdum. Bu nöbet değişikliğinin
yararlı olacağına inancım tamdır.
Bildiğiniz gibi 9 Ocak 2014 günü Cemaat Genel
Kurulunu yaptık. Yaklaşık 75 kardeşimizin ilgi Sevgili Kardeşlerim,
gösterdiği toplantıda, Cemaat Yönetim Kurulunun
son 3 yıllık dönemde yaptığı önemli faaliyetleri Bu gelişmeyi takiben Cemaat Vakfı Yönetim
anlattık. Bu arada İzmir Musevi Cemaati Vakfı Kurulu, benden boşalan yere birinci yedek üyeyi
kurularak bir tüzel kişilik kazanıldığını, davet ederek, aralarından Başkanlığa Sevgili
sinagoglarımızın vakfımız adına kaydedilerek Kardeşim SAMİ AZAR’ı seçtiler. Bu nedenle bu
tapularının alındığını ve bunların dışında yapılan mesajım siz cemaat mensuplarına veda mesajımı
diğer faaliyetleri detaylı bir şekilde sıraladık. 3 yıllık oluşturuyor.
dönemin hesap raporu ve aynı döneme ait denetçi
raporu ve bütün bu çalışmalar oybirliği ile ibra Bugüne kadar bana ve ekibime göstermiş
edildi. olduğunuz güvene sonsuz teşekkürlerimi sunuyor,
yeni başkanımız ve ekibine çalışmalarında
Değerli Kardeşlerim, kolaylıklar ve başarılar diliyorum.

Bundan böyle Cemaat Yönetimi dediğimiz Konsilyo Sizlere de sağlık ve mutluluk dolu günler dileyerek
Komunal’in işlevleri Cemaat Vakfımız tarafından “Allahaısmarladık” diyorum.
yürütülecek. 2012’de yasal olarak seçilen Cemaat
Vakfımız Yönetim Kurulunun görev süresi 2016’ya Sevgilerimle,
kadar devam edeceğinden, ayrıca bir seçim JAK KAYA



Başkandan Henüz çok yeni devraldığım görevimde, yüzyıllar
Sami Azar öncesinden bizlere intikal eden paha biçilmez
tarihi mirasımızı özümsemeye, toplumumuzun
Değerli Kardeşlerim, ihtiyaç ve isteklerinin neler olduğunu yeniden
belirlemeye ve toplumumuza en iyi şekilde hizmet
Çıtası son yıllarda ciddi bir şekilde yükselmiş olan edebilmenin yol ve yöntemlerini saptamaya
İzmir Musevi Cemaati Vakfı Başkanlığını, çalışıyoruz.
Cemaatimize dokuz yıldır büyük bir özveri ile
hizmet eden, yeri doldurulması güç başkanımız Jak Bir sonraki mesajımda sizlere çalışmalarımız ve
Kaya’nın istifasının ardından, Yönetim Cemaat Kurumlarımız hakkında daha geniş bilgiler
Kurulumuzun oybirliği ile aldığı karar sonucunda vermeyi umuyorum.
üstlenmiş bulunmaktayım.
Bu vesile ile önceki başkanımız Sayın Jak Kaya’ya
Yönetim Kurulumuz, yedek üyelikten asil üyeliğe yaptığı özverili hizmetler için teşekkür eder,
davet edilen Mirey Eskinazi dışında aynen devam hepinize saygı ve sevgilerimi sunarım.
etmektedir. Yenilenen görev bölümü:
Sami Azar
Başkan Vekili : Avram ABUAF
Sekreter : Münir MERCAN
Sayman : Bünyamin HAZAN
Üye : Avram SEVİNTİ
Üye : Sabi JİMİ
Üye : Mirey ESKİNAZİ

şeklinde sonuçlanmıştır.



5.nci Yıl Mesajları

Mesajes de Sinken Anyo


var. Bir de üstüne üstlük, yaşlılarımızın da

Simone Bilman okumaktan mahrum kalmamaları için, dergiyi
Lausanne / Suisse kâğıda basıp dağıtmayı da görev edinmişler! Ve
daha kim bilir yayıncılığın ne gibi ek külfetleriyle

boğuşuyorlar… Tüm bunları kendi işlerine ek
Eser Bırakmayanın Yerinde olarak, sevdikleriyle geçirebilecekleri zamandan
Yeller Esermiş feragat ederek icra ediyorlar! Bu nasıl bir sevgi,
nasıl bir özveri, nasıl bir hizmet anlayışıdır?

Toplumumuzu aydınlatan bir ışık olduğuna
Yayın ekibi üyelerinin bu olağanüstü çabaları
inandığım DIYALoG'un 5.nci yıldönümü kutlu
karşısında saygıyla eğiliyorum. DIYALoG, onların
olsun! Üstün başarıları daha nice uzun yıllar devam
fedakâr ve kararlı duruşları ile Sevgili Rafael
etsin! İzmirli bir Türk Yahudisi olarak, bu denli
Algranati’nin azmi, titizliği, sevgi ve coşku dolu
kaliteli bir dergimizin olmasından gurur
yüreği sayesinde doğdu ve bugünlere geldi.
duyuyorum.
Sağolsunlar, varolsunlar! Bilgileri ve düşünceleriyle

dergimize hayat veren sevgili yazarlarımıza da,
Her sayısı yayınlandığında kendi kendime
hem bizlere hem de gelecek nesillere yaptıkları bu
şaşkınlıkla sorarım: Bir avuç insan nasıl böylesine
değerli hediye için candan teşekkürlerimi
zengin bir eser yaratabilir? Bunların acaba
sunuyorum. Onlar olmasa DIYALoG da olmazdı.
insanüstü yetenekleri mi var? Düşünsenize, hem

tüm kurumlarımızda ve cemiyette olup biteni
Geleceğin Ansiklopedisi?
izlemek, hem medyayı yakınen takip etmek, hem

yazarların metinlerinin peşinde koşmak, hem de
Bizler sadece bir Derginin değil, aslında bir
yazılar yazıp, röportajlar yapmak! Bitmedi. Gelen
Ansiklopedinin doğuşuna şahitlik ettiğimizden çok
yazıları satır satır okuyup gerektiğinde
şanslıyız.
yorumlamak, metinlerdeki içerik ve imla hatalarını

düzeltmek, yayına uygun şekilde formatlamak da


Ansiklopedi kelimesini bilinçli olarak ve altını Ülkemizde hoşumuza giden yazıları/söylemleri
çizerek kullanıyorum. Konular hakkında bu denli paylaşıyoruz, fakat bizi üzenler saklı kalıyor.
geniş bilgiler veren, hem geçmişten hem de güncel
Yıldönümü kutlamasında tenkit etmek pek de
tanıklıklar kapsayan, felsefe, tıp, sağlıklı yaşam,
kabul edilebilir olmasa da, bana çok dokunan bir
edebiyat, genel kültür, politika, sanat, tarih,
konuda naçizane bir öneride bulunmak istiyorum.
coğrafya ve akla gelebilecek her alanı işleyen eğitici
kaynaklara başka ne denir? Kanımca dergimiz, bugün Türkiye'de maalesef var
olan Yahudi karşıtlığı konusunu yeterince ele
DIYALoG, toplumun geçmişini anlatan ve geleceğe almamaktadır. Mısır’daki darbeden tutun da Gezi
ışık tutan tarihi eserlerle eşdeğerlidir. Onlar gibi Parkı olaylarına ve hatta Wikileaks belgelerine
bizim dergimiz de, eskiden nasıl yaşadığımızı, ne kadar yetkililerin canını sıkan pek çok olayın İsrail
yediğimizi, ne içtiğimizi, bayramlarımızı nasıl veya Yahudi oyunu olarak lanse edildiği, hatta
kutladığımızı, dinimizi ve tarihimizi anlatıyor. bazılarının işi, İsrail'i ‘etnik temizlik’ uygulamakla
Bunlarla kalmayıp, günümüzü de ele alarak suçlamasına ve Siyonizmi (Yahudilerin
geleceğe belge oluşturuyor. Cemiyetimizin anavatanlarında devlet olarak varolması) ‘insanlık
yaşamından, ülkenin ekonomik durumundan, hem suçu’ olarak sıfatlandırmasına kadar götürdüğü
dünya basınında hem iç basında hakkımızda kaygıyla izlediğimiz gerçeklerdir. Bu söylemlerden
yazılanlardan da bizi haberdar ediyor, Yahudi yüz alan köşe yazarlarının artık rahatça Yahudi
bireylerin hatıralarını, duygu ve düşüncelerini, neşe nefreti saçıp, hedef göstermekte bile tereddüt
ve üzüntülerini paylaşmamıza aracı olarak, «birlik» etmediklerini de görmekteyiz.
bilincimizin pekişmesine vesile oluyor.
Madem ki kırmızı çizgiler silinmektedir, madem ki
Bu devasa yapıtı, tarihi eserler gibi, özenle gelişmiş ülkelerde suç kapsamına girenler
korumalıyız. ülkemizde kabul görmekte ve hatta
körüklenmektedir, bunlardan toplumu haberdar
etmek gorevimizdir.


Şahsen ben, uzun yıllar boyunca, çevremdeki DIYALoG, okurlarını içeren adres defterinin dışına

herkesin beni, aynı benim hissettiğim gibi, yani çıkıp, bu kitleyi genişleterek herkesin ulaşabileceği
Türk olarak kabul ettiğini düşünerek yaşadım. bir internet sitesine sahip olmalıdır. Bu site,
Büyüklerim tarafından ‘kayadez’ felsefesiyle tartışma ve yorumlara açık olmalı, tebrik ve övgü
korunarak, çok sevdiğim bu toprakların ve bu mesajlarının yanında, genel akıma aykırı fikir ve
milletin gerçek bir ferdi olarak büyüdüm. Bugün tenkitleri de kabul etmelidir.
ben bazı yazıları okurken hala gözlerime
inanamıyor, sürekli şok üstüne şok yaşıyorum ve Burada amaç, Eflâtun’un Diyaloglarında olduğu
çok üzülüyorum. (Nüfusunda 3 kodu ile fişlenen gibi, illa ki çıkacak tartışmalarda görüşlerden
azınlık üyesi olduğumu bile daha yeni ögrendim !). birinin doğrulanması uğruna atışmak olmamalıdır.
Memleketimizde antisemitizm günümüzün bir Asıl maksat, insanların aralarındaki mesafeyi
gerçeği olduğuna göre bunu kabullenmek gerekir. kapatıp “karşılaşmalarının” hayati önem taşıdığını
Zaten bir çözüm aranacak ise, ilk adım olguların söyleyen ve Diyalog Felsefesi ile ünlü olan Yahudi
kabullenilmesidir. Ayrıca, sevgi, hoşgörü, saygı, düşünür Martin Buber’in bilgeliği çizgisinde, fikir
nefretten uzak durmak gibi, birlikte yaşamanın ön ifade etmenin veya konu hakkında bir sonuca
koşulları olan değerleri ve bunları aksettiren ulaşmanın ötesinde, DIYALoG sayesinde gerçek bir
söylem ve olayları duyarlılıkla yansıtan ilişkiye girmek olmalıdır.
DIYALoG’da, bu son derece üzücü gerçek de
hakettiği yeri bulmazsa, geleceğin okurlarına tarihi Kitap okuma faaliyetinin pek itibar görmediği
eksik ileterek haksızlık etmiş oluruz. toplumumuzda bugün sanal platformların süksesi
inanılmaz boyutlardadır. Her ne kadar bu
DIYALoG interaktif olmalı platformlarda iletişim suni ve yetersiz olsa da,

Dergimizin, ‘söz vasıtasıyla iletişime girmek’ yaratıcı DIYALoG ekibinin bunu “gerçek ilişkiye”
anlamı taşıyan güzel ismine yakışır şekilde, bir dönüştürmenin yollarını bulacağından hiç süphem
diyalog platformuna kavuşmasının zamanı yoktur.
gelmiştir diye düşünüyorum.


(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 10 -
Bu site kapsamında yapılacak anketler bazı faydalı Tanrı’dan gelen 10 yaratıcı gücü simgeleyen Hayat
sorulara cevap bulmamıza da yarayabilir: Acaba Ağacında, özümüzdeki güç (Keter) ile bilgeliği
DIYALoG doğum yeri olan İzmir’de veya İstanbul (Hokhma) birbirine bağlayan yolda Hey bulunur.
ve diğer illerde ne kadar okunuyor? Türk
Yahudileri bu esere sahip çıkıyorlar mı? Okurlar ne Yaşamda Hey, değişimin yoluna tekabül eder ve
gibi ek içerikler arzu ederler? Gazetecilere, yeni bir farkındalığa, yeni yönlere doğru yükselmek
eğitmenlere ve diğer ilgilenen Müslüman için basamak teşkil eder. 5 sayısı da insanın
dostlarımıza gönderiliyor ise, bu kimseler kaderinde geçişi, dönüm noktasını simgeler.
DIYALoG hakkında neler düşünüyorlar?
Ne kadar anlamlı bir yıl dönümü değil mi?
Gelecek nesiller için belge değeri
olan dergimizin yazı içerikleri, Bakalım DIYALoG’un 5.nci yaşı biz Türk
belirlenecek genel başlıklara göre Yahudilerini hangi yeni ufuklara doğru yola
tasnif edilip internet sitesinde bir çıkaracak…
katalogda biriktirilirse, bir de ileride
bu katalog, kâğıt üzerine basılıp Bu başarı hikâyesinde tüm emeği geçenlerin eline,
ciltlenerek yayınlanırsa cemaatimize faydaları kalemine, yüreğine bin sağlık!
katlanmış olacaktır diye düşünüyorum.

İbrani alfabesinin 5.ci harfi ‘Hey’ dir

Hasidik düşünceye göre Hey, ruhun kendini ifade
etmesinde etkili olan üç öğenin sembolüdür: Fikir,
Söz ve Eylem.

Hey bize, kelimelerin hayatımızdaki gücünü

öğretir, « önce düşün sonra kelimelere dök » der.


Belki de DIYALoG’un oluşum sürecini bir masal

Raşel Rakella Asal gibi anlatmam gerekiyor.
İzmir
“Bir varmış, bir yokmuş, zamanın birinde bir

kent varmış… Bu masal diyarında yaşayanlar
DIYALoG’u uzun bir uykudaymışlar. Aralarından Rafael
Tek Bir Sözcüğe Algranati çıkmış, “Hey, arkadaşlar, dostlar,
biz çok uyuduk, artık uyanma vakti geldi.
Nasıl Sığdırabilirim? Kalkın, toparlanın, bizdeki bitmez‐

tükenmez kültür birikimini hep birlikte
DIYALoG dergisinin başlangıcı, bir günün anlatalım. Bu kültür zenginliğimizin
başlangıcı gibiydi. Adım adım ilerlenen bir gün ışığında tarihimizin derinliklerine doğru
gibi. Günün başlangıcı istektir, umuttur, bir yola çıkalım; bu yolculuk sırasında tarihin
boğuşma çağrısıdır, yaşama katılımdır, döşediği taşları bir de biz parlatalım;
iyimserliktir, kötümserliktir, bir dehlizdir; az buçuk unutulmaya yüz tutmuş tarihimizin tozlu
bir belirsizlikle en uç belirsizliktir. Belirsizliğin sayfalarına rengârenk tozlar serpelim,
kendisi başlı başına bütün düşlere açık, upuzun bir okurumuzu geçmiş zaman yolculuğuna
serüvendir. çıkaralım, geçmişle bugünümüzü
buluşturalım.”
Günün başlangıcı: Yeni tasarılar, alınan kararlar,
beklentiler, aldanışlar, bağlanışlar, söz verişler, Anlatabilir miydik kendimizi? İlgilenenler olur
engelleri hiçe sayışlar, yiğitleniş, izi sürülecek muydu? Farklı olur muyduk diğer dergilerden?
geçmiş, yazılacak gün, aranacak gelecek…
Sonrasında dayanamadık attık kendimizi
Günün başlangıcı: Dayanışma, direniş, okyanusa, denize, denizle boğuşmaya. Denizde
gülüşlerimiz… olmak, karşı kıyıya uzanan bir köprüde olmak


gibiydi. Ayırmak da denizin işiydi sanki Belki de şöyle demeliyim: DIYALoG başı dik, göğsü

kavuşturmak da. Aklımız geçmişimizde, karşı ilerde, bu özgür ve güzel dünyada kendi özgür
kıyıda, evimiz, çoluk çocuğumuz, bu günümüz yerini arayan bir dergidir. Ne zaman onun
bu kıyıda ve işte yol aldık, aldıkça açıldık, uzak sayfalarında gezinsem her seferinde yeniden
kıyılara vurduk, oraya vardığımızda coşkuyla büyülenirim.
karşılandık. Ve bu denizde olma hali
hoşumuza gitti. Bu yolculuk böyle devam DIYALoG geçirdiği beş yıl gibi kısa bir deneyimiyle,
etti…” yavaş yavaş içine girip fark ettiğimiz güzel
değişimlere tanıklık etti. Şubat 2007 yolun başı
Fakat bugün bize masal gibi gelse de, gelecekteki gibi; ilerledikçe ve farkındalıklar arttıkça,
insanlara büsbütün masal gibi görünecek olsa da, içimizdeki zenginlikleri keşfettik.
bu kentte yaşananlar, bugün, İzmir’de yaşananlar,
hatta bütün bir dünyayla paylaşılanlar masal değil. Adeta bir evin vitrini gibidir DIYALoG. Bir vitrin o
evin, o ailenin geçmişini, kişisel belleğini, sahip
Belki de şöyle başlamalıyım: Kimsenin kimseyi olduklarını, anılarını yansıttığı ve belgelediği bir
gördüğü yok. İnsanlar arasında kara kalın perdeler sergidir. DIYALoG, biz İzmirli Sefarad Türk
gerili. Perdelerin gerisinde herkes kendi derdinde. Yahudilerinin sesini duyurma misyonunu üstlendi.
Bazen zamanı anlayamamaktan korkuyorum. İşte Adımlar atıldıkça yolumuz genişledi. Yolun başında
böyle anlarda DIYALoG imdadıma yetişiyor. Ben bizi yola çıkaran neydi? Buna bizi yönelten, yolu
yanımdayım diyor. Kendimi ışıklı bir hayata sıkı bize bulduran, ilerlememiz için mihenk taşlarını
sıkıya tutunmuş gibi duyumsuyorum. dizen, görebildiklerimizi, yaşadıklarımızı
algılamamız için idrak yollarımızı açan neydi?
“Hayat değişecekse, kendini değiştirebilenlerle Sizler, DIYALoG okurları olarak DIYALoG’un
değişecek, yinelenişle ayak uyduranlarla değil.” sayfalarında geziniyorsanız, bizi bu yolculukta
DIYALoG bana böyle sesleniyor. buluşturanın ne olduğunu düşünün.


Yazdıklarımız; duygularımızı ışıkla Bırakanlar, Bizden Biri, Uzak Yakın, Perspektif,

aydınlatabilmemiz güzellik ve iyilik hislerini Çağrışımlar, Konuşan Resimler, Okur İletileri,
çoğaltabilmemiz için yapılan bir yolculuktu... Seksiyon en Ladino ile hepsi, hep birlikte
oluşmakta.
DIYALoG gözlemlediği ve önemsediği her olayı,
sizde farkındalık yaratacakları elden geldiğince Şöyle de ifade edebilirim: DIYALoG’un “İz
sizlerle paylaşmaya çalıştı. Bırakanlar” köşesini okurken yerin derinliklerinden
ıssız ve kasvetli bir sesin yükseldiğini duyarım. Bu
DIYALoG’u tek bir sözcüğe nasıl sığdırabilirim? ses çok tanıdık ve bir o kadar da yabancı bir ses,
Böyle bir sözcük henüz dillerin hiçbirinde yer dedemin sesine benzer, babamın sesine benzer.
almıyor. Bu sözcük, yalnızca içimizin dilinde var. Keti teyzemin, Beki teyzemin de sesine benzer,
Dışa vurulduğu an’da dağılıyor, o olmaktan çıkıyor; ninemin, ikinci ninemin, üçüncü ninemin hala
anlamından yoksun kalıyor. DIYALoG, karşımda, kulaklarımda çınlayan seslerine de benzer. Ailemin
tıpkı hayat gibi, anlamlandırılmayı bekliyor. tüm ölmüşlerinin ruhları bana DIYALOG’dan
mesaj gönderir, ben onlarla bütünleşirim.
Belki de şöyle ifade etmeliyim: Bambaşka yerlerden
insanlar bir derginin en can alıcı, ortak bir DIYALoG’un özelliği bir mıknatısı andıran
noktasında buluşabiliyorlar. Kırılmış kaygan zaman niteliğinden kaynaklanır; onda koca bir bağlantılı
parçaları yan yana diziliyor, üst üste yığılıyor, her ilişkiler zincirinin çekim merkezini görürsünüz.
biri ötekinden çeşitli uzaklıklara konuyor. Elde Sonsuz sayıda görüş, karşılaşma, duygu yer alır.
avuçta olmuş olanlar, elde avuçta olanlar, elde Sayfaları acı, tatlı, ekşi bin çeşit tat taşır.
avuçta olacak olanlar… Yaşlısı genci, kadını erkeği
yüzlerce İzmirli, İstanbullu, Meksikalı, İsrailli, DIYALoG güneş gibidir; etrafında çoğu zaman
Buenos Airesli, Amerikalı, Dallaslı… Dünler, farkına varılmayan bir gezegenler sistemi dönen bir
bugünler, yarınlar… Ocaklar, mayıslar, martlar, yıldız gibidir. Bizi kendi içimizden çıkmaya ve çok
eylüller, ocaklar, şubatlar, haziranlar... İzmir’e İz daha karmaşık, çok daha güzel bir ilişkiler


sistemine girmeye iten bir oluşumdur DIYALoG.

Sizce de öyle değil mi? Her bir sayfasını okurken Nesim Weissberg
Haifa / Israel
yüreğim saygı, sevecenlikle kabarır.

İşte şimdi burada bir aradayız, okuduğumuz
DIYALoG’ un üzerinden beş yıl geçti, pek çok şey Teşekkürler
yaşadık, pek çok şey unuttuk. Ama bu küçük

önemsiz olaylar, yaşadığımız dünyanın kum Beş yıl önce, yayımlanmaya başladığı günden beri,
taneleri gibi görünse de onlar hiç yok olmuyorlar. düzenli olarak her sayısını bana da göndermek
DIYALoG küçük olandan büyük olana, kişisel ve lûtfunda bulunduğunuz DIYALoG çok mükemmel,
yerel olandan insan doğasının en temeline doğru her bakımdan doyurucu bir dergi.
yol aldıkça içimizde yaşamayı sürdürecek.
Çok teşekkür ediyorum!..
Yolculuğumuz, DIYALoG’un ışığını, sizlerle
bütünleşme yolunda yansıtmaya çalıştı. Alışılagelmiş metihlerden kaçınmaya imkân
DIYALoG’un yüreklerde iz bırakmasını ve keyifle göremiyorum. Kısaca şöyle diyebilirim:
okunmasını diliyorum.
Mükemmel bir dergi çıkarıyor, büyük bir boşluğu
Birlikte yaşanmış güzel günler sayısınca, gelecekte başarıyla dolduruyorsunuz. Hiçbir eksikliğinizi
yaşanacak çok daha güzel günler sayısınca hepinizi göremedim, göremiyorum... Temennim hep ayni
kucaklıyorum. bütünlük, doyuruculukla devam etmeniz ‐
edebilmenizdir.

Sizi bütün kalbimle kutluyorum!..


Okulu bitirme, mesleğe başlama, evlenme, hep bu

Binyamin Hazan türden insanın kişisel yaşamında önemli ve mutlu
İzmir tarihlerdir. Yeri geldikçe bunların anılması, mutlu
anların tazelenmesi, kişiler arasında sevgi bağlarını
güçlendirir.
Nice Yıllara
Kurumlar için de benzer hususlar geçerlidir.
İzmirliler olarak cemaatimizle ilgili bir bülteni Yıldönümlerinin kutlanması, o ekibin birbirine
yayın hayatına sokma becerisini yıllarca ıskaladık. daha yakın ve içten bağlanması ve içinde
Kolay bir iş değildi. Günün birinde Rafael Algranati bulunduğu şartların daha iyi değerlendirilmesinde
kardeşimiz, ben bu işe talip oluyorum dedi ve çok önemli bir yer işgal ederler. Kurumun yaşı ne
problemin kendi içinde var olan fırsatını çok iyi kadar eskirse, bu süre içinde büyümesi ve gelişmesi
değerlendirdi ve beş yıl önce yola koyuldu. ne kadar güçlü ve başarılı ise, o kurumda çalışanlar
haklı olarak bundan gurur ve kıvanç duyacaktır. Bu
Doğrusu hepimiz nerede tekleyeceğini merak mutlu duygu o kişiyi, o kuruma hem daha fazla
ederken, bir de baktık ki, tekleme bir yana, yayınını layık olma çaba ve gayretine, hem de kurumu daha
gerçekleştirdiği bülten, bülten olmaktan çıktı, iki ileriye götürecek düşünce ve eylemlere
ayda bir yayınlanan bir ansiklopedi halini aldı. yönelecektir.
Ataol Behramoğlu'nun dediği gibi “Sevimlilik
yaparak 15 dakika kazanmak mümkün, ama sonrası Bu düşünceler ışığında DIYALoG’a emek ve gönül
için bir şeyler bilmek gerek.” veren tüm kardeşlerimin daha iyiye, daha güzele ve
daha büyük başarılara imza atmalarını diliyorum.
Yeni doğan bir bebeğin yıllar geçtikçe büyümesi,
gelişmesi, başarılı bir evlat olması heyecanla
beklenir. Bu yönde atılan her adım, doğum günü
kutlamaları şeklinde mutluluk ve sevinç ile anılır.


bireyin soyutlandığını, indirgenip hiçlendiğini

Aron Aji düşünmek de o derece kolay. Kaçınılmaz
Iowa City / USA
sıradanlığımızın, geçiciliğimizin hafifliğinde, Tarihi
oluşturan rüzgârlarda ‐kimi zaman da firtınalarda‐
DIYALoG’un Hikmeti dağılıp kaybolduğumuz hissine varırız sık sık.

Büyük Alman şairi Rilke, sonsuzluk uzamının Bireysel öykülerimiz tarihin unutkanlığına, aç‐obur
yaşamlarımızın birikiminden oluşan bir süreklilik iştahına karşı başkaldırımızdır kuşkusuz. Özellikle
olduğunu söyler. Tanrı olsun, sevgi, gelecek, de anlamsız görüneni anlamlı kılan, yalnışa, yalana,
evrensel enerji olsun, sınırsız ve soyut bildiğimiz adaletsize karşı koyan, doğrudan yana olan
varlık ve kuramlar, bireysel yaşamlar boyunca öyküler. Vahşiyi ehlileştiren, zulümü dizine getiren
nitelik ve nicelik kazanır. Sonsuzluğun ürkütücü, öyküler. Benim, Buradayım, Yaşıyorum, Seviyorum
onulmaz bilincinde, kişisel hayatlarımız zaman diyen, Gel, Uzat elini bana, Dur, Kaybolma, Acın
kırıntıları gibi görünse de bize, Rilke her birimizin acımdır diyen öyküler. Vurdumduymaz tarihe
sonsuzluğun bir parçası olduğunu iddia eder. Kısa nispet olsun diye anlattığımız, yazdığımız öyküler.

olsun, uzun olsun, bu zaman kırıntılarıdır
Örneğin:
sonsuzluğa biçim, içerik veren, sonsuzluğu

tahayyül edilebilir, yaşanabilir kılan.
Kimi arıyordunuz?

Yaşamla sonsuzluk arasındaki ilişki, kişisel Evet, benim, fakat sizi çıkaramadım.

öykülerle toplum tarihinin arasındaki ilişkiye
Nerede beraberdik dediniz?
benzer. Büyük harfli Tarih küçük harfli tarihlerin
sürecinde ilerler. Fakat, zıt yönlü bir kıyaslama da Tabii ki o sahil kahvesini çok iyi bilirim.

mümkün. Sonsuzluk uzamını birey bilincinin Evet, evet, bir Mayıs akşamıydı, değil mi? Beş altı
dışında, birey inanç ve hayalinden bağımsız kişiydik galiba.
düşünmek ne derece zor ise, Tarih sürecinde


Şimdi hatırladım, battaniyeler getirmiş, dediğiniz duvarına tırmanıp renkli düğün şekeri atarlardı bize.

gibi, evsiz çocuklar misali birbirimize sarılıp, Bademli.

günbatımını beklemiştik. Bir de zannedersem Lea vardı ‐ gerçi onu sadece

Evet, karşı adaların ışıkları camlara biriken yağmur ismen bildim, görmedim diyebilirim.

damlalarında yansıyordu. Çok küçüktüm memleketten geldiğimizde.

Fakat sizi çıkaramadım. Zaten bizimkisi de eski Yunan eviydi.

Bir de nerede dediniz? Bilmez olur muyum? Siz ne kadardır Izmirlisiniz? Dilimizi ne kadar güzel
konuşuyorsunuz…
Çocukluk yıllarım geçti o sokaklarda, şimdi bile,
Tabii, dilim varmazdı 500 yıldan fazladır

adını duyar duymaz kızarmış kestane kokusu geldi
buralardayız demeye.
burnuma. Köşk sinemasının girişinde yaşlı bir satıcı
olurdu her seferinde. 250 gram 1 lira. Eminim bu anlattığım öyküyü üç aşağı beş yukarı

bizim nesiller yaşadı veya aile ferdlerinden duydu.
Evet, bizler de neredeyse her hafta giderdik. Böyle rastlaşmalarda, hep birilerinin komşusu
Cumartesi akşamları. Ayşecik filimlerini hiç olmuşuzdur, nazara değer iyiliğimizden,
unutmam. çalışkanlığımızdan, ama gene de bir duvarın

Hayır, anlıyorum beyefendi, fakat, maalesef, ötesinde, göze çarpmadan geçip gitmiş
yüzünüz bir türlü gelmiyor gözlerimin önüne. yaşamlarımızdan ötürü hatırlan(ma)mışızdır.

Kızarmış kestanenin kokusu, bademli düğün
Gerçi sizden çok insanlar tanıdım vaktiyle. Moiz
şekerleri, sarındığımız battaniye, cama vuran
Bey, rahmetli, simsar. Camcı Izak. Müsyü Hayim,
yağmur damlaları bile daha somut ve kalıcı anılar
bakkal. Yumurtacı Sabetay. Eskiden öyleydiler.
bırakmış geride. Belki içinde yaşadığımız ama bize
Küçük esnaf. Tabii en yakınen, Saul Bey, baharatçı,
ait olmayan öykülerdi bunlar. Bizi bize anlatan
karısı Madam Zimbul, ilk komşularımız, öylesine
öykülerin çoğu da duvarın ötesinde kalırdı. Lea
mütevazı, öylesine sessiz insanlar, Ruh Ailesi derdik
gibi… pek görülmeyen…
onlara ‐yani aramızda‐ kızları Ester, Meri, bahçe
***


Rahmetli anneannem vaktinde cemaatte ebe olarak Simdilerde öyküler bizi arar oldu. Doğrudur,

çalışmış, birçok çocuğun doğumunda yardım televizyondan tutun da, kitap, gazete, filim, Ipad,
etmiş. O heyecan ve endişe dolu saatlerde Iphone’a kadar bir sürü aygıt ve kaynak kesintisiz
neredeyse cemaatin her evine girip çıkmış, iki üç birşeyler anlatıyor bize. Fakat bunlar kendimizi
nesil birlikte yaşayan ailelerle, o korku ve umutla bulmaktan çok, kendimizden yabancılaştığımız
karışık geçmek bilmeyen saatlerde sayısız yasam anlatılar. Durmaksızın, yenilenmeden
öyküsüne şahit olmuş. O kadar ki, kim geçmişten tekrarlanabilsin diye bir çırpıda unutulması
neyi bilmek isterse, anneannemin evine gelirdi. gereken anlatılar. Gazetelerin her sayfasının hemen
hemen her köşesindeki yazılar. Hepimizi bir çift
“Viktorya, cuando pario mi Tante Zafira?” göze, bir çift kulağa indirgeyen anlatılar.

“En el tiempo de laz luvias,”
İşte DIYALoG dergisi’nin hikmeti.
“Moshe e Luna, cuando se kazaron?”

“En el tiempo del fuego.” Çok temel ve yalın bir ilkeden yola çıkarak, sevgili
Rafael ile yorulmak bilmez yazar ve editor ekibi,
…diye başlardı öyküler, kimisi kısa bir kahve öykülerimizi anlatmamız için bir yer yarattı bizlere.
sohbeti, kimisi bütün bir sabahı veya akşamüstünü DIYALoG sayıdan sayıya gelişen alabildiğince
dolduran öyküler. Çocukluğumun hiç çeşitlenen bir kültür ve toplum kitabı, içindeki
beklemediğim kadar zevkli geçen saatlerini, karakterlerin sesi, zihni, ve emeğiyle yazılan,
annemin beni başından savmak için anneannemin yazıldıkça, okundukça derinleşen, git gide
yanına “tenemaka” almaya gönderdiği zamanlarda zenginleşen bir anlatı örgüsü. Sadece gurur verici
yaşadım. “Agora, siente,” diye anlatmaya anlarımıza değil, zorluklarımıza da,
başladığında anneannem … mutluluklarımız kadar karanlık zamanlarımıza da
ışık tutan, bu şehirde mekan mekan, birey birey
Tabii farklı zamanlardı onlar. Yaşamların iç içe, yaşanmış tarihimizin sadece kazançlarını değil,
telaşsız da yaşanabildiği, öykülerle örülü zamanlar. kayıplarını da değerlendiren, sorguladığı kadar
Geçmişte insanlar öykülere gelirdi sanki. aydınlatma amaçlı bir anlatı örgüsü. Zaman


kırıntıları deyip geçilemez, varol(m)uş(luğ)umuzun geriye gidildiğinde, Sefarad, Tevrat’ın Obadiah

şüphe götürmez kanıtları. kitabında, göçmen yahudilerin yerleştiği bir
bölgenin adı olarak geçer. Coğrafi yeri kesin olarak
DIYALoG’un hikmeti sadece bizim için değil tabii. bilinmese de, rabinik kaynaklar Sardis, Lydia,
Sonuçta, biz beşyüz kusur yıldır bir şehirde, bir Frigya yörelerini, yani Küçük Asya dediğimiz,
şehirle yaşadık. Yazılıp anlatılanlar bizim olduğu Anadolu yarımadasını, Sefarad’ın olası yeri
kadar bu şehrin de öyküleri. Binalarından, varsayar. Bu varsayım doğruysa eğer, Izmirli
sokaklarından, anıt ve meydanlarından daha çok sefaradlar gurbetliklerini, çok eskilere uzanan
bizleriz bu şehrin tanıkları. Nesil, nesil. yurtlarında mı yaşıyorlar dersiniz?

Belki de özellikle bu şehrin demeliyiz:
Aynı zamanda, Sefarad sözcüğü bana hep “seferde”
Smyrna ・ Myrrha ・ Mirina ・ Zmurna ・ sözcüğünü çağrıştırır. Etimolojik bir bağlantı kesin
Smyrna. Anka kuşu İzmir. Yokoluşlar, yeniden olarak iddia edilemese de, bu iki sözcük arasındaki
doğuşlar şehri Izmir. Hafızası az‐biraz zayıf, hem sesli hem sessiz harf uyumluluğu gene de
geçmişten ardakalan hayaletlerin hala ara çarpıcıdır. Etimolojiturkce.com kaynağı, “sefer”
sokaklarında, arka‐mahallelerinde gezindiği şehir sözcüğünü çözümlerken şu detaylara da değinir:
İzmir. Bir rivayete göre bu şehrin ismi, Myrrha, ya
da “mür” den gelir. Reçinesi o güzel, cezbedici, Arapça sfr kökünden gelen safar "uzun yürüyüş,
parfümlerde kullanılan. Ince ince yaprakları yolculuk" sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcük
eskilerin cenazelerde yaktıkları tütsü. Hem alımlı Aramice/Süryanice #spr ‫רפס‬ z "1. yarma, kesme, 2.
hem ölümlü şehir İzmir. Işte, bizim olduğu kadar, sınır, sınır hattı, 3. yazı yazma" sözcüğü ile eş
bu şehrin de öyküleridir DIYALoG dergisinde dile kökenlidir. Bu sözcük Akatça saparru "at arabası
gelen, yazılan, okunan. veya el arabası" sözcüğü ile eş kökenlidir.

*** Arapça sözcüğün fiil kökü mevcut değildir.
“Sefarad” sözcüğü, orta çağdan beri, İspanyol ve Aramice ve Akadça eşdeğer biçimlerde ana fikrin
Portekiz yahudilerine verilen isim. Fakat daha da


"ayak izi yapma, patika oluşturma, sınır çizme"

olduğu anlaşılıyor... Fortüne Asal
İzmir
Yurt. Gurbet. Uzun yürüyüş. Ayak izi yapma, patika
oluşturma, sınır çizme...
Nice Yıllara
Bu sözcükler benim için DIYALoG dergisinin
değerli çabalarını da tanımladığı kadar sanıyorum
dergi ekibi için de bir o kadar yönlendirici. Dergide İki ayda bir çıkan DIYALOG’u sabırsızlıkla
beş yıl boyunca yayınlanan metinler, yaşanan bekleyen bir okurunuz olarak, kutlamakta
gelenek, kültür ve hayatlar uzamında, bir çesit ayak olduğunuz derginin beşinci yılında, başta Genel
izleriyle bir patika, bir yol oluşturma değil mi? Sınır Yayın Yönetmeni Rafael Algranati ve ekibini tebrik
çizmek, harita çıkartmaktır. 30 sayının ediyor, nice mutlu yılların devamını temenni
bütünlüğünde DIYALoG’ta gelişen de köklü olduğu ediyorum.
kadar canlı, tekil olduğu kadar çesitli, bir toplumun
haritası. Aynı zamanda, Ízmir’de yaşanan, tarih Ben dergi elime geçer geçmez ilk olarak gururla
boyunca süregelen, dünyanın dört bir köşesine İzmir yazarlarını okur, ardından dünya haberlerini,
ulaşmış uzun yürüyüşümüzün bir güzergâhı. en son olarak Ladino Espanyol bölümünü büyük
bir hazla bitirir, sonra da dergiyi benim kadar
Daha nice beş yıllara, DIYALoG ekibi. seven ve takip eden arkadaşlarıma geçiririm.
Başarılarınızın sürekli olması dileğiyle, candan
teşekkürler sizlere. İyi ki varsınız. Sağ olun,var olun!


kalıyorsunuz. Her sayı o kadar dolu ki hepsini

Metin Delevi okumak istiyorsunuz ama bu kadar sayfa nedeniyle
İstanbul
çok zaman ayırmak durumunda kalıyorsunuz.
Bence bu dergiyi 100 sayfa civarında tutabilirseniz
Sevgili Rafael Algranati daha rahat ve hepsi okunur duruma gelecektir.
ve tüm DIYALoG‘çular, Aksi taktirde okuyucular bazı yerleri ister istemez
atlamak zorunda kalacak ve emin olun ki bunları
Merhaba, kaybetmiş olacak.

Özellikle vurgulamanıza rağmen ne kadar büyük 2. DIYALoG e‐dergi olarak çıkartıldığında yerel,
bir iş yaptığınızı tekrarlamadan edemeyeceğim. Izmir’e özgü olarak düşünüldüğünü zannediyorum.
Tamamiyle amatör bir ruhla başlatılan bu çalışma, Bugün gelinen noktada ise Istanbul’dan da aynı
bugün gelinen nokta itibariyle gerçekten oranda okuyucu ve yazar kitlesi oluştu. Belki de
profesyonellere rekabet edebilecek bir seviyeye diğer ufak cemaatlerden bile vardır. (Adana, Hatay
geldi. Hepinize teşekkürler. gibi..). Acaba diğer şehirlerden de yerel bilgilere,
haberlere daha fazla yer ayırmak mümkün müdür?
Benim bir kaç cümle ile ifade etmeye çalışacağım
iki tenkidim ve bir önerim olacak. 3. Önerim ise, derginin yaygınlaştırılması yönünde.
Bildiğiniz gibi okuma alışkanlığı yaş yükseldikçe
1. İlk yayınlanan sayı yanılmıyorsam 50‐60 sayfa aynı orantıda çoğalıyor. Okuma merakı, isteği de
cıvarındaydı. Bugün ise 150‐200 sayfalara dayandı. aynı yönde artıyor. Ancak maalesef ülkemizde yaş
İlk sayılar kolaylıkla okunacak sevideyken bugün yükseldikçe internet kullanımı azalıyor (gerçi trend
ise, bu yoğunluk neticesinde artık hepsi okunamaz yükselişe doğru geçti ama belirli bir seviyeye
duruma geldi. Yine ilk sayıları yazıcıdan alıp gelmesi için daha zaman gerekiyor). Genelde
okumak çok kolayken, artık yazıcıdan çıktı almak DIYALoG gibi e‐dergilere erişim internet erişimine
bayağı zor bir hale geldi. Ve dergiyi okumak için bağlı kalıyor. Buna bağlı olarak yukarıda
saatlerce ekran karşısında durmak zorunda


bahsettiğim kitle bu dergilerden mahrum

kalabiliyor. Yasal bir engel yoksa acaba isteyenlere Hayim Danon
bu dergiyi belirli bir ücret karşılığında yazılı şekilde İzmir
ulaştırmak mümkün olabilir mi? Belki de Şalom Nice Senelere

Gazetesi dağıtım konusunda yardımcı olabilir.
Sevgili Rafael,
DIYALoG’u daha ileri bir seviyeye götürmek için
bunlar benim naçizane görüşlerim. Övgü dolu sözlerden ziyade, kendinizi daha da
geliştirecek ve yön verebilecek tenkitleri kabul
Tekrar iyi ki varsınız, iyi ki DIYALoG gibi bir kültür etmeniz ayrı bir erdemlilik ve iyi niyet örneğidir.

mirası yarattınız ve iyi ki bu yolda devam
ediyorsunuz diyerek sözlerimi bitiriyorum. Genelde birçok proje çok iyi başlar ama aynı
şekilde devam etmez. Sizinki 5.nci senesine başarı
En iyi dileklerimle DIYALoG’un 5 yılını kutlarım ile giriyor, sizlerden ricam aynı şevk ve titizlikle
devam etmeniz.

Metin Delevi Daha evvel Türkiye'de çıkan bütün Şalom ve
benzeri gazeteler İzmir haberlerine bir köşe
ayırırlardı. Şimdi DIYALoG ile doya doya
anılarımızı paylaşıyor, cemaatimize hizmet verip
emek veren büyüklerimizi saygıyla anma fırsatını
buluyoruz. En çok hoşuma giden de dünyanın öbür
ucundaki eski İzmirlilerin bizlerden haber alması
ve onlara DIYALoG sayesinde daha yakın olmamız.

Nice senelere!..


Bunun cevapları kanaatimce çok net değil.
Selim Amado
Israel İlk eleştiri bence şu: DIYALoG‘u başından sonuna
kadar okumağa imkân yok. İnsanın bilgisayar
DIYALoG’un başında bu kadar saat oturması veya mecmuayı
ekrandan taksit‐taksit okuması zor. Basılması
5.nci Yılı mümkün olsaydı, koltuk veya yatağınızın yanında
bulundurur, vaktiniz oldukça okurdunuz.

DIYALoG’un kurucusu ve editörü Rafael Algranati,
Yazanların sayısının fazla olması çok iyi de İzmir
bu elektronik mecmuanın beşinci yıldönümü
içinden yazanlar az. Temas edilen mevzular çok
vesilesiyle, methiye ve takdir sözleri değil, eleştirel
fazla ve bunun sonucu olarak her sayıda sahife
yazılar yazılmasını rica etti. Gerçekten, yapıcı
adedi artmakta. Bu eleştiriyi tanıdığım kişilerden
eleştiri önemli, nemelazımcı yaklaşım zararlıdır.
zaman zaman duydum.

Rafael’in verdiği bu talimata rağmen, gelinen bu “Türk basınından seçmeler” çok enteresan ve biz
noktada güneşi balçıkla sıvamanın güçlüğü ortaya Yahudileri ilgilendirecek yazılar seçilmiş, fakat 90
çıkıyor: DIYALoG’u yaratan, muntazaman sahife fazla. Haberler sadece 30 sahife. İzmir
yayınlanmasını sağlayan, yazarları davet eden, Yahudi cemaatinin bu kadar azalması, bunun
mizanpajını en usta şekilde düzenleyen, güzel yarattığı sorunlar ve yöneticilerin bu sorunları
üslubuyla başyazıları bizzat yazan Rafael halletmekte sarf ettikleri gayretler, bunları daha
Algranati’yi takdir etmemek imkânsız. fazla ele almak gerekiyor görüşündeyim.
Unutulmasın ki bugün İzmir’de yaşayan Yahudi
Fakat DIYALoG’un daha da beklenen ve beğenilen sayısından çok daha fazlası İzmir dışında yaşıyor.
bir yayın olmasını sağlamak için, eleştirilerle Ve eminim her İzmirli, doğup büyüdüğü şehirde,
birlikte yapıcı önerileri de dile getirmek gerek. ait olduğu cemaatte neler olup bittiğiyle çok
DIYALoG nedir; amacı nedir, kime hitap eder? ilgileniyor.


DIYALoG, İzmir’de yaşayan veya dünyanın değişik etmekte. Türkiye Yahudisi olarak bu dili az
yerlerine dağılmış İzmirli Yahudileri ortak olarak bilenlerin veya hiç bilmeyenlerin dahi, kendi temel
ilgilendiren mevzuları işleyen ve bilgilendiren bir kültür ve folklorlerinin, 500 yıl koruduğumuz bu
yayın mıdır? Yoksa tüm Türkiye Yahudilerine mi dil ve kültür olduğunu hatırlatması bakımından
hitap eder? Bu prensibin daha açıkça belli olması Judeo‐Espanyol çok önemli. Yalnız çok uzun
gerekir. Fakat cevap ne olursa olsun, dinimizle, yazıları değil kısa ve ilginç mevzuları işlemek doğru
tarihimizle ve milletimizle ilgili bilgileri, bizlere hiç olur. Her gencin aile büyüklerinden kalma bu dile
verilmemiş oldukları için DIYALoG’da bulmak çok ilgi duymasını, köklerinin bilinci içinde olmasını
yerinde olacaktır. Bu bilgiler, İzmirli olmasalar dahi sağlamak çok önemli.
her Türkiye Yahudisini ilgilendirecektir.
İzmir Yahudilerinin geçmişi hem çok zengin, hem
İzmir’de sadece 1000 Yahudi kalmış, gençler çok enteresandır, bunu İzmirlilerin mecmuası
yaşamlarına İzmir dışında devam etmeği seçiyorlar. işlemezse kim işleyecek?
İzmir’de 270 kadar 70 yaşın üstünde Yahudi var.
Cemaat yöneticilerinin bu problemlerin bilinci Türkiye ekonomisiyle ilgili haberler, folklor, her
içinde epey çalıştıkları, yaşlılar problemine çok türlü güzel sözler? Hepsi güzel de her yazı
önem verdikleri haberleri geliyor. Sinagogların gönderenin yazısı konursa, DIYALoG adlı (e‐
restorasyonu bahis mevzuu. Bu mevzuları her mecmua) sayfa çokluğu bakımından okunması zor
zaman işlemek Türkiye dışındaki İzmirliler hale geliyor. Sayfa sayısını sınırlandırmak
açısından çok önemli. editörümüzün hesaba katması gereken bir görüş.

İzmirli yaşlılar arasında bilgisayar kullananların
İzmir’de olsun veya olmasınlar, İzmirli gençler
sayısı az olduğu varsayılırsa, DIYALoG’un bunlara
sadece Türkçe konuşuyorlar. DIYALoG’un Türkçe
ulaşması için bir miktar basılması ve dağıtılması –
ağırlıklı olmasından daha mantıklı bir şey yok.
aslında yapılmakta da olsa‐ daha geniş sayıda
Bununla birlikte Judeo‐Espanyol veya Ladino
yapılması yerinde olacaktır. Muhtemelen bunun
dilinde yazılan yazılar daha yaşlı bir kesime hitap
için gereken maddi imkânları sağlamak gerek.


Bununla birlikte yazarlardan yazı istenince, onları

mevzu seçmekte yönlendirmek DIYALoG’un Becky Aji
fonksiyonunu daha iyi yerine getirmesine sebep İzmir
olacaktır.
Sağolun, Varolun
DIYALoG’un geleceğini de düşünerek değerli editör
Rafael Algranati’nin kendisine İzmirli genç Sevgili DIYALoG Ekibi,
yardımcılar bulması çok arzu edilir. ‘’İzmirlilik’’
faktörünü ikinci planda bırakmamak kanaatimce Bültendeki birbirinden güzel yazıları okudukça
çok önemli. sizler için ettiğim duaları tahmin ve tasavvur
edemezsiniz. Bu kadar insanı mutlu eden, içini
Başarıların devamlı olsun, Sevgili Rafael. ısıtan ve bilgilendiren yazılarınız için sizlere
minnettarım.

DIYALoG’un her sayısını bir tek yazıyı bile
kaçırmadan okuyorum. Sonra da heyecanla
bekleyen bir arkadaşıma veriyorum.

Sağolun, varolun, elleriniz dert görmesin.

Esta merveyoza ovra ke empesatej, ez una muy
grande mitzvah para todoz. El Dio ke vo lo page de
todo bueno. Amen ve Amen.


"Toplumumuzun kurumları ile
Sarit Bonfil üyeleri arasındaki
İzmir

diyalog ve haber akışını canlı tutarak,

birlikteliğimize katkıda bulunma
Son Söz Okurun ve kardeşliğimizi pekiştirme…"

Hazırladığım “İzmir’e İz Bırakanlar” ve “Bizden Çok gerçekçi ve yerinde bir hedef. Acaba
Biri” köşeleriyle kuruluşundan beri yayın ekibinde hedefimize ulaşabildik mi?
yer aldığım e‐bültenimizin kaydettiği aşamanın en
yakın tanıklarından biriyim. Beş yıl önce ilk “Toplumumuzun kurumları ile üyeleri arasındaki
sayımızı hazırlarken o günkü politik ortam haber akışını canlı tutma” misyonu DIYALoG ekibi
nedeniyle bir yandan tedirginliği, bir yandan da olarak en fazla önem verdiğimiz konudur. Cemaat
yepyeni bir yayına başlamanın heyecanını yaşıyor başkanımız Jak Kaya’ya hiç aksatmadan hazırladığı
ve girişimimizin nasıl karşılanacağını merakla bilgilendirme yazıları için teşekkür ediyoruz. İlk
bekliyorduk. Yıllar içinde dünyanın her yerine sayımızdan itibaren başlattığımız cemaatimizin
dağılmış hemşerilerimizin, dostlarımızın katkısıyla dernek ve kurumlarına okurlarımızı
hızla büyüyüp serpilen bültenimizin geldiği bilgilendirmeleri için ayırdığımız sütunların devam
noktaya şöyle bir durup bakmanın tam zamanı ettirilmesini sağlamada ne yazık ki başarılı
şimdi. olamadık. Bir kısmının haklı nedenleri vardı.
Bunun bir zorunluluk gibi algılanmamasını,
DIYALoG nasıl bir misyonla yola çıktı ve bunu kendilerinden gelen bir istekle haberlerini bize
gerçekleştirmede ne kadar başarılı oldu? Bu iletmelerini çok arzu ederdik. Biz tüm cemaat
sorunun cevabını ararken ilk sayımızın ilk haberlerinin DIYALoG’da yer alması için elimizden
“Merhaba”sına dönüp baktım yeniden. Yayın geleni yapsak da atladıklarımız olabilir. Üstelik iki
yönetmenimiz Rafael Algranati bültenin ana ayda bir yayınlandığımızdan her haberi taze
misyonunu net bir şekilde ortaya koymuş: verebilme şansına sahip değiliz. Her şeye rağmen


kurumlarımızın bize bu konuda daha çok destek Bültenimizde gerek Ladino gerek Türkçe makaleler

vermesini diliyorum. Doğrudan doğruya onlardan bölümünde usta kalemlerin, konusunda
gelen katkılarla DIYALoG’un haberler köşesinin uzmanların sayısı giderek arttı. Kimi tarihe, kimi
daha da zenginleşeceğine kuşku yok. DIYALoG’un günümüze ışık tutan, kimi gülümseten, kimi
günümüz İzmir cemaatinden geleceğe iz bırakacak bilgilendiren çok çeşitli konulardaki yazılar
bir yayın olduğu düşünülürse haberler en can alıcı dünyanın her tarafından DIYALoG’a yağdı. İletişim
bölüm olmalı, bugün önemsiz gibi görünen haber teknolojilerinin yarattığı harikalar sayesinde
ayrıntılarının gelecekte önem taşıyabileceği günümüzün 1300 kişilik İzmir Yahudi cemaati,
unutulmamalı. İzmir ya da Türkiye kökenli olsun veya olmasın
tüm dünyadan Yahudi yazarların katkılarıyla
Yalnız kurumlar değil, bireyler de ne kadar bülteni oluşturulan DIYALoG’la büyük bir ailenin parçası
sahiplenir ve katkıda bulunursa DIYALoG o kadar olduğunu hissetti. Bizlere “yalnız değilsiniz” mesajı
gelişir. Bültenimizde yer vermemiz için bir yazı verildi. Katkı sağlayan yazarların ve ulaştığımız
gönderenler ya da örneğin “şu konuyu ya da şu okurların sayısı beklentilerimizin de ötesine geçti.
kişinin başarısını haber yapın” diyenler bizleri öyle “Birlikteliğimize katkıda bulunma ve kardeşliğimizi
mutlu ediyor ki. Uygun olduğu ölçüde böyle pekiştirme” hedefinin İzmir’den gittikçe büyüyen
istekleri büyük bir zevkle yerine getiriyoruz. Gönül halkalar halinde yayılarak çok daha geniş çapta
ister ki okurlarımızla aramızda böyle iletişimler gerçekleştiğini düşünüyorum.
,
daha çok olsun. En çok eksikliğini hissettiğimiz ise
DIYALoG’un misyonunu gerçekleştirmede ne kadar
genç kalemler… Dönem dönem İzmirli gençlerimiz
başarılı olduğu, okur beklentilerini ne ölçüde
bültenimizde yazdılar, bize taptaze bir bakış açısı
karşıladığı sorusuna dönersek bunun cevabını en
ve dinamizm getirdiler. Bayrağı devralacak
iyi verecek olan okurlardır. Ben olabildiğince
gençlerin varlığı hepimizi yüreklendiriyor.
objektif olmaya çalışarak bazı düşüncelerimi dile
Gençlere sesleniyorum. DIYALoG’a gelin. Bize
getirdim. Dilerim okurlardan gelen mesajlar
güzel yazılarınızla can katın.
DIYALoG’un daha da sağlam adımlarla yoluna

devam etmesine vesile olur.


Bütün yazıları toplayıp, derginin tüm mizanpajını

yapmak gibi ağır bir sorumluluğu üstlenmiş olan Moshe Gormez
yayın yönetmenimiz Rafael Algranati bülteni Paris / France
yayınlamadan önce Türkçe yazım hatalarını

düzeltmem için bana yollar. Bir yandan hataları
kaçırmamak için gözlerimi dört açar, bir yandan da Sevgili Rafael Algranati nezdinde
bülteni ilk okuyan kişi olmanın keyfini çıkarırım. DIYALoG Ailesi,
Kimi daha hafif, kimi daha ağır, öyle değişik
konularda, öyle yoğun bilgiler içeren yazılar vardır DIYALoG'un 5. yayın yılını kutlayacağınız bu
ki okurlarına her zevke hitap eden böylesine yakınlarda, alışılmış övgülerin dışında kalarak,
kapsamlı bir seçki sunan DIYALoG’la gurur düşüncem, DIYALoG'un geleceğinin İzmir Yahudi
duyarım. Cemaati ile ortak bir paydada olduklarıdır. Bu
nedenle ilerideki nesillere kalmak ve aktarılmak
Biz yayın ekibi olarak bu heyecanı duyduğumuz üzere İzmirli hanımlarin mutfak tecrübelerinin her
sürece ve sizler de bizim heyecanımıza ortak sayıda bir veya iki yemek tarifinin sunulmasının
olduğunuz sürece DIYALoG’un daha uzun yıllar önemli olduğunu düşünüyorum. Hatta bu
İzmir’den ses vermeye devam etmesi dileğiyle… sunumun Turkçe dışında İspanyolca sayfalarda da
bulunması Türkiye dışında yaşayan Judeo
İspanyolca konuşan kesimin de faydalanmasını
sağlayacaktır.

Saygı ve sevgilerimle,


DIYALoG’un cemaat için belli sosyal sorumluluk

Beki Şikar projelerine ön ayak olmasını, yarışmalar (şiir, öykü)
İzmir düzenleyip gizli kalmış yetenekleri ortaya
çıkarmasını, cemaat içinde iletişimin etkileşimin
Nice 5 Yıllara artmasını sağladığını görmek isterim.

Bence DIYALoG sayesinde yetenekli ama kendi
Sevgili Yayın Yönetmenimiz Rafael Bey, üç yıl önce
kabuğunda gizli kalan, yazılarını, şiirlerini
bana DIYALoG için haberleri takip edip, bunları
paylaşacak bir platform bulamadığı için yazmayan
yazar mısın dediği zaman, memnuniyetle kabul
birçok arkadaşımız bu yolla fikir paylaşımında
etmiştim. Ama bu konunun bu kadar çok hoşuma
bulundular. Bu da çok hoş.
gideceğini ve bana keyif vereceğini tahmin

etmemiştim.
DIYALoG ailesi ve okuyucuları ile nice 5 yılları

birlikte geçirmek dileğiyle...
Benden bu görevi rica edip, bu yönümü fark

etmemi sağladığı için kendisine müteşekkirim.

DIYALoG’un 5 yıl içinde daha çok insana ulaşması

ve DIYALoG’a yazı yazan kişilerin sürekli artması

çok sevindirici.

Bir 5 sene sonra DIYALoG’un hala aynı yoğunlukta

ve nitelikte var olduğunu, fikirlerini paylaşan daha

çok yazarın olduğunu ve daha çok insana ulaştığını

görmek isterim.


olanağı yok! Herkes, her alanda düşüncelerini

Avram Ventura özgürce dile getiriyor, paylaşıyor. Ulusal basının
İzmir kimi köşe yazıları da, yayınlandığında kaçıranlar
için birer arşiv niteliğini taşıyorlar. Tüm bunlar bir
Nice Beş Yıllara araya geldiğinde, çoğunlukla iki, kimi zaman da üç
dilde ürün yayımlayan zengin içerikli bir bülten,

daha doğrusu dolgun bir dergi ortaya çıkıyor. Son

sayısına bakıyorum, tam 320 sayfa.
Hani söyleriz ya, “Daha dün gibi…” geçen uzun

yıllar için; oysa DIYALoG’un ilk sayısından bu yana
Kuşkusuz bütün sayabileceğimiz bu artı değerleri
tam beş yıl geçmiş! Dile kolay!
yanında, yayınlanacak her yeni sayı, yeni

sorumluluklar da getirmektedir: Kendini aşma,
O günleri düşünüyorum da… Neydi bu yayının ilk
daha güzelini, daha iyisini ortaya koyma çabası!
çıkış amacı?
Zaten bu heyecan olmasa, bu tür bir yayının ömrü

birkaç sayıda tükenirdi; oysa DIYALoG giderek
İzmir’in sesini duyurmak, birbirimize olanağımız
güçleniyor, sağlam adımlarla yürüyüşünü
ölçüsünde seslenmek, etkinliklerimizi öne
sürdürüyor.
çıkararak okuyucuları bilgilendirmek,

düşüncelerimizi karşılıklı olarak paylaşmak, bir
Bu güne değin kimi derginin mutfağında
söyleşi ortamı yaratmak… İzmir’i odak noktasına
bulundum, kimini de sadık bir okuyucusu olarak
oturtarak yalnızca üyelerin yararlanabileceği bir
yakından izledim. Görebildiğim kadarıyla, tek bir
yayın olacaktı DIYALoG!
kişinin seçiciliğinde sürmüş olan yayınlar daha

başarılı ve uzun ömürlü olmuşlar, ancak o kişinin
Oysa zaman içinde bu yayın yalnız İzmir’in değil,
çekilmesiyle yayın niteliğini yitirmişlerdir. Aynı
ülkenin sınırlarını da aştı. Paylaşımları saymazsak,
amaç etrafında birleşen bir grubun çıkardığı
nerdeyse bir yerel gazetenin, bir derginin satış
dergiler ise, girişimcilerden her birinin görüşlerini
sayısı kadar oldu. Konularını da artık sınırlama


dayatarak öne çıkmak istemeleriyle dağılmak

durumunda kalmışlardır. Tufan Erbarıştıran
İzmir

DIYALoG’a gelince…
DIYALoG’a Küçük Bir Katkı

Bu yayının, maddesel ve düşünsel olarak en büyük Doğada insana özgü bazı yeteneklerimiz vardır.
ağırlığı Sevgili Rafael Algranati’nin omuzlarına Bunlar arasında kitap okumak, yazı yazmak,
yüklenmiş bulunmaktadır. Bir başka deyişle onunla düşlediğimiz bir konuyu sanatsal bir konuma
özdeşleşmiş durumdadır. Yazar kadrosu olarak ne dönüştürmek gibi. Ancak, insanlar en çok yazıyla
denli katkıda bulunmaya çalışsak da, okuyucu iletişim kurmaktadır. Yazının sonsuzluğu, etkisi,
karşısına çıkabilmek için, her birimizin çabası yarattığı atmosfer, insana yönelik yaptırımı… Tüm
oldukça sınırlı kalmaktadır. Bu yüzden bunlar insan‐yazı birlikteliğinin temel sonuçlarıdır.
DIYALoG’un geleceğini düşünürken, bu gerçeği de Bazen yeni dostluklar kazanılır, bazen yeni bilgiler
göz önünde bulundurmalıyız. öğrenilir. DIYALoG dergisinde yayımlanan yazılar
aracılığıyla çeşitli görüşler ortaya çıkıyor, yeni
Kendi payıma DIYALoG ekibini verdikleri destek düşünceler üretiliyor, yazarlık sevgisi aşılanıyor,
için kutlarken, Sevgili Rafael’in de en büyük alkışı birçok konudan haberdar oluyoruz. Peki, DIYALoG
bir başına hak ettiğini belirtmek isterim. daha kapsamlı, daha ayrıntılı olabilir mi? Kişisel
olarak bazı önerilerim olacak.
Nice beş yıllara dileğiyle…
1 ‐ Yerel tarihin önemli olduğunu hepimiz

biliyoruz. İşte bu nedenle, İzmir ve diğer illerde
yaşayan Yahudilerin yerel tarihle ilgili görüşleri,
ellerindeki belgeler, yaşanmışlıklar, anılar üzerine
biraz daha kapsamlı yazılar olabilir mi? Sözgelimi,
bu konular üzerine çeviriler, ülke dışından da
benzer konularda yazılmış yazılar yer alabilir.


2 ‐ İzmir’den başlayarak (istek olması durumunda 4 – Yahudilikle ilgili (başka inançlar da olabilir mi?)

diğer illerden ve yurtdışından da olabilir) Yahudi soru – yanıt köşesi olabilir mi? İzmir’den bir haham
büyüklerin anıları bir link eşliğinde ekte verilemez bu türden soruları yanıtlayabilir. Soruyu soran kişi
mi? Onların kişisel anıları, yaşantısı, ailesi, – eğer arzu ediyorsa ‐ kişisel iletişim bilgilerini ve
okudukları, sevdiği hobileri üzerine hazırlanmış bu ismini sadece dergi yöneticilerine verebilir.
linklerin etkili olacağını düşünüyorum. Bununla Böylelikle kendisiyle ilgili “mahrem” bir konuda
birlikte, bir ressamın yaptığı resimlerle ilgili sıkıntıya düşmemiş olur.
görüşleri, bir yazarın kitaplarıyla ilgili duyguları
gibi… Söz konusu önerim gerçekleşirse, görüntülü 5 – Derginin her sayısında genel yayın yönetmeni
olarak verilecek bu linkler sayesinde çok ciddi bir ve diğer yöneticilerin sesli – görüntülü açılış
arşive kavuşmuş olacağız. Görüntülü olarak hazır (yazısının yanı sıra) konuşması olabilir. Her sayıda
geleceği için DIYALoG yöneticilerini de fazla dönüşümlü olarak birer yönetici görüntülü bir link
yormaz sanırım. Bu türden görüntülü linklerin çok verse diyorum. Sözgelimi, bundan sonraki sayıda
uzun olması da gerekmiyor. Sınırlı bir süre (3 dk – Fihrist (içindekiler) bölümü yazılı olmakla birlikte,
10 dk) yeterlidir. dergi yöneticisinin sesli ‐ görüntülü konuşması ‐
dergiyle ve günlük konularla ilgili olarak ‐ okurla
3 ‐ Yazmak ve okumak için bu alışkanlık küçük buluşsa nasıl olur? Bunun etkili olacağını
yaşlardan itibaren başlanmalıdır. Bana göre, bir düşünüyorum.
köşe de yaşı küçük olanlara yer verilse diyorum.
Sözgelimi, 6 – 11/12 yaş grubu kendi özgür DIYALoG’da yayımlanan her yazı arşiv
iradesiyle yazdığı yazıları gönderse nasıl olur? değerindedir. Beş yıldır aksamadan çıkan bu dergi
Unutmayalım ki Cumhuriyet gazetesinin kitap sayesinde yeni dostluklar kurulduğu gibi, birçok
ekinde düzenli olarak yıllardır çocuk kitapları konuda yeni bilgiler de öğrenmiş bulunuyoruz. Bu
köşesi vardır. Üstelik çocuk kitapları son yıllarda nedenle, başta Rafael Algranati’ye ve emeği geçen
adeta bir patlama yapmıştır. DIYALoG’da böyle bir herkese teşekkür ediyorum.
köşenin olması çocukların yazmak ve okumak
isteğini kamçılar diye düşünüyorum.


tüm İzmirlilere ve İzmir sevdalılarına hitap

David Enriquez edebilmiş bir yayın organına dönüşmüştür.
İzmir Bununla da yetinmeyip, aktüel konular ve
cemaatimiz ile ilgili tarihe kayıt bırakacak
derlemeleri ve içerikleri ile de daha birçok kesime
hitap eder duruma gelmiştir. Tabii ki bu denli geniş
DIYALoG bir yelpazede taleplere cevap veren DIYALoG
Bülteni bülteni, bir bülten anlayışından çıkarak daha çok
bir dergi hüviyetine dönüşmüştür. Bu geniş içeriğin
Değerli okurlar, getirdiği çok sayfalı ağır yapı ise sağlanan akılcı
kolaylıklar sayesinde, okunması kolay bir yayına
Bazı işler önceden hazırlanan profesyonelce dönüştürülmüş DIYALoG bülteni bugün İzmir
planlar, fizibiliteler ve çalışmalar sonrası hayata cemaatimizin bir gurur kaynağı haline gelmiştir.
geçerken, diğer bazıları ise amatör bir ruhla
hayatlarına start verirler. Planlı programlı, Eksiklikleri var mıdır? Mutlaka vardır. Öyle sanırım
profesyonelce girişilen işler zaman zaman başarısız ki beşinci yıl sayısında, bu konuya özel açılan
olurken, amatörce başlatılan bazı işler ise bölümde, değişik eleştirileri dile getirecek
umulmadık bir başarıya imza atarlar. İşte, kardeşlerimiz bulunacaktır. Ben ise, bana ayrılan
DIYALoG bültenimizin beş yıllık serüveni bu ikinci bu bölümde, DIYALoG bültenimize farklı bir
grubun canlı bir örneğidir. açıdan yaklaşarak kişisel bir kaygımı dile getirmeye
çalışacağım.
DIYALoG bülteni, bir yandan Ladino bölümüyle
hem yurt dışında mukim Ladino konuşan Beş yıllık yayın hayatında bu denli bir başarıyı
kardeşlerimize hem de yurt içinde halen Ladino’yu yakalamış DIYALoG bültenimizin, daha nice beş
kullanan geniş bir kitleye hitap ederken, diğer yıllara, çizgisinden ve başarısından hiçbir şey
yandan İzmir’den haberleriyle, yurtiçi, yurt dışı kaybetmeden taşınabilmesi hepimizin dileğidir.


Bültenin hazırlanmasında, yayın yönetmeni olarak kalmamalıdır. Bu yayının kalıcılığı ancak onu her

Sevgili Rafael Algranati’ye, Sarit Bonfil, Beki Şikar şart altında omuzlayıp götürebilecek yayın
ve Renin Eliş’ten oluşan kıymetli bir yayın ekibi de yönetmenini ve ekibini sürekli üretebilmesi ile
eşlik etmekte ve kendisine önemli bir destekte mümkün olabilir. Bunun sağlanabilmesi hiç
bulunmaktadır. şüphesiz DIYALoG bülteninin daha çok uzun yıllar,
başarı çizgisini kaybetmeden, yayın hayatında
Hemen hemen her yayın organında olduğu üzere, kalıcılığını mümkün kılabilecektir. Aksi halde,
bu yayında da tüm sorumluluğun Rafael Algranati DIYALoG bülteni, “geçmişte bir başarı öyküsü”
kardeşimizin sırtında olduğunu söylemek sanırım olarak İzmir cemaatimizin tarih kayıtlarında yerini
yanlış olmayacaktır. Rafael Algranati kardeşimizin alacaktır.
bu yayını ilerde kendi yerine omuzlayacak halefini
yetiştirmemesi halinde, DIYALoG bültenimizin Bu vesile ile DIYALoG bültenini hayata geçiren ve
ömrü Rafael Algranati kardeşimizin bu işi ayakta tutan tüm yayın ekibine buradan şükran
taşıyabileceği yere kadar olacaktır. Bu halef belki duygularımı iletmeyi bir görev bilir, aynı başarı
de belirlenmiştir. Durum böyle ise kaygım çizgisinde daha nice yıllar dilerim.
yersizdir. Eğer belirlenmemiş ise bu konu
gecikmeden ekip tarafından değerlendirilmelidir
diye düşünmekteyim.

Bir başka deyimle, böylesine bir başarıya imza
atmış ve böylesine geniş bir kitleye ulaşabilmiş
DIYALoG bülteninde, gayri resmî de olsa, bir
kurumsallaşma gerekliliği kaçınılmaz bir gerçek
olarak karşımıza çıkmaktadır. Böylesi bir başarı
öyküsünün yaşamı, ona ilk omuz verenlerin
fiziki ve moral güçlerinin sınırı ile kısıtlı


özellikle İzmir Musevileri ve genelde Türk

Lina Filiba Yahudileri hakkında bilgi edinebilecekleri çok
İstanbul renkli bir kaynağa sahip olabilecektir.

Sevgili Rafael Algranati, İzmir Musevi Cemaati Yönetimi tarafından uygun
bulunursa böylece arşivlenen tüm yazılar çevrim içi
olabilecek ve konuları, yazarları ve tarih ve
Koskoca bir beş yıl geçti ve mütevazı bir başlangıç içeriklerine göre aranarak okunabilecektir.
yapan DIYALoG İzmir, sessiz ve derinden bugünkü
yaygın, etkin, bilinen hatta yazılarından alıntı Bu aşamaya gelinebilmesi ümidim aynı zamanda
yapılan saygın ve değerli bir gönül projesi haline gönüllüler ekibine daha genç gönüllülerin
geldi. katılmasına ve onların teknik bilgi becerileriyle
birlikte kendilerine ait bakış açılarını yazıları ile
Çok ciddi bir gönül çalışması ile azimle ve paylaşma zenginliğine sahip olmamızı
aksatmaksızın bazen gönülsüz olabilecek biz sağlayabilmesini de kapsıyor.
gönüllülerden bunca farklı konularda yazıları
derliyor ve yaşamlarımızı, zamanı, mekan ve DIYALoG, karşılıklı konuşma ve dinleme değil mi?
tarihimizi kayıt altına almaya yardımcı Genç gönüllülerimizi de dinlemek ve onlardan
oluyorsunuz. öğrenmeyi ümit ediyoruz.

Dileğim, ümidim DIYALoG Bülteni’nin tüm DIYALoG ile nice beş, on ve çok yıllara!..
sayılarında yer alan yazıların web ortamında
okunabilecek bir altyapı ile genel topluma mal Lina Filiba
edilebilmesidir. Böylelikle ilerleyen yıllarda da
gazeteci, araştırmacılar, kökleri hakkında bilgi
sahibi olmak isteyenler veya sadece meraklılar


Bu değişiklik ne şekilde yapılabilir? O konuda hiç

Nazlı Doenyas bir fikrim yok, bilgisayar sayfa düzeni, web sitesi vb.
İstanbul
konularına hakim değilim. Ama biraz daha canlı
daha cazip bir hale getirmek düşünülebilir.
Tebrikler
Burada dikkat edilecek olan husus, DIYALoG
Öncelikle İzmir cemaati olarak bu kadar faydalı bir okuyucularının profili: hangi yaş grubu vb.
girişimi başlatıp, beş senedir aksatmadan özveriyle DIYALoG okuyor? Hedefiniz yine bu yaş ve profil
devam ettiğiniz için, DIYALoG ekibini tebrik mi, yoksa buna ek olarak başka gruplar da var mı?
ediyorum.
Genç kesime hitap edecek bir sayfa düzeni,
Bunun nasıl ciddi bir motivasyon, emek ve vakit alışkanlıklarına sadık, dokunduğu yerde gördüğünü
gerektirdiğinin bilincindeyim. yine aynı yerde bulmaya alışık olan kesim
tarafından yadırganabilir. Bunun dengesini
Başlatmak, bir düzene oturtmak zor, ama kurabilmek gerek.
sürekliliğini sağlamak bence daha da zor....
Ayrıca DIYALoG bülteninin reklamının yapılmasını
Aklınıza emeğinize kaleminize sağlık!.. Bütün bu önerebilirim. DIYALoG'daki ilginç makaleler link
yaptıklarınız, sizlere, ailenize ve tüm sevdiklerinize verilip mail gruplarında paylaşılabilir. İnsanlar
sağlık, mutluluk ve bereket olarak geri dönsün... günlük hayatın koşuşturmaları içinde kolay olanı
seçiyor.
Önerilere gelince; ilk olarak aklıma gelen bülten
formatında yapılacak köklü bir değişiklik. Zaman Başarılarınızın devamını diliyorum.
değişim çağı. İnsanlar sürekli yenilik istiyor, yenilik
insanı çekiyor.



Rachel Amado Bortnick
Texas / USA

Pensamientos Sovre

DIYALoG

Izmir es sivdad majika. Puedes salir de Izmir, ma
Izmir no sale de ti. Komo una persona ke tiene
MESAJES sekiya (sed) korre a tomar un sorvo de agua, todos
los Izmirlis por el mundo entero korrimos a meldar

EN el Diyalog, desde su primer numero sinko anyos
atras.

LADINO
Keremos saver kualo pasa agora en la komunidad
de la kuala un tiempo eramos parte. Ken ay agora?
Keremos konoser personas. Ke azen? Ke pensan?
Ke problemas ay? I ke emosiones? Ke alegrias?
Todo mos enteresa.

Keremos tambien ke los Izmirlis de oy mos
konoskan a mozotros. Ke sepan un poko del
pasado de sus komunidad. I de los ke tienen Izmir,
i la komunidad djudia de Izmir, dainda en sus
korason. Por esto eskrivimos en el DIYALoG.


I no avlo solo de los ke nasimos ayi. Izmir no solo 1. El ke no save el turko, no puede meldar todo.
ke keda en la persona ke nasyo ayi, ma komo un
DNA en la sangre, pasa a los desendientes de la 2. Los ke no saven el ladino, no pueden meldar
persona. Por esto es ke ay inyetos i bizinyetos de todo.
Izmirlis ke meldan i eskriven en DIYALoG de Paris,
Buenos Aires, Israel, i otros lugares. 3. Los ke saven las dos linguas (o, a vezes mas) no
pueden meldar todo, porke ay muncho de meldar, i
Ma, siguro, ke estos no saven el turko. Rafael es difisil topar el tiempo para todo!
Algranati desido de su ora, ke el DIYALoG iva tener
eskritos en ladino. El Ladino (judyo‐espanyol) la Ma, el DIYALoG kale ke kontinue kon todas sus
lingua de muestros padres, mos sierve demuevo faltas, ke es en mizmo tiempo todo su bueno, porke
para aunarmos en una komunidad mundial en las sera por siempre un archivo istoriko muy valutozo
pajinas del DIYALoG. de la komunidad djudia de Izmir aktual, de su
pasado, i de sus ramas por el mundo entero.
I es grasias al ladino ke el DIYALoG enteresa a
sefaradim por todo el mundo, lo meldan i mandan
sus eskritos, tengan raises en Izmir o no.

Todo esto para mostrar la valor i la emportansia del
DIYALoG, i para felisitar a los ke tomaron la
inisiativa 5 anyos atras de fondarlo, i los ke meten
tantas oras de lavoro regolarmente para editarlo i
publikarlo i mandarlo por Internet.

No tiene faltas? Si.


lamentando no poder leer en turco y "descubrir"

Susy Gruss nuevos amigos, es así como denomino a mis
Israel temas de investigación.

A Ester Morguez Algranti, mi nueva amiga, la fui
Aniversario conociendo poco a poco através de sus artículos,
y no Adversario sus comentarios sobre temas religiosos y sus
poesías. Mis pequeños avances en la investigación

los fui compartiendo con DIYALoG en una serie de

artículos que fui enviando a la redacción.
A los emprendedores de este proyecto, a los que

logran con DIYALoG renovar un diálogo con su
Sarit Bonfil, Avram Ventura, Rafael Algranati y la
lengua y su cultura, a los escrivanos que dedican de
incomparable Rachel Bortnick que "ladiniza" mi
su tiempo y de su talento para fomentar este
castellano son mis verdaderos compañeros de mesa
movimiento, a los fieles lectores: enbuenahora, hay
de redacción. Gracias!
buenas razones para festejar el quinto aniversario

de DIYALoG.
Mi impresión sobre DIYALoG es muy reducida ya

que sólo puedo leer la sección de ladino.
Mi primer encuentro con DIYALoG fue en el año

2010 con el número 008 de Mart‐Nisan.
En dos biervos resumo mi parecer: muy bueno!

Avram Ventura escribió en el periódico un artículo
En el mundo académico pecamos, muchas veces,
sobre una hija pródiga de Izmir: la Sra. Ester
de no estar conectados con la realidad: analizamos
Morguez Algranti. Un artículo sobre la vida y la
textos antiguos, publicamos manuscritos inéditos,
obra de la escritora escrito en turco, un idioma
interpretamos palabras extrañas pero no siempre
indescifrable para mi, que buenos amigos tuvieron
"Diyalogamos" con los circundantes. La revista nos
la gentileza de traducir especialmente para mi. Sigo


permite conocer y comunicarnos con la parte viva

de la cultura sefardí. Buly Hazan
Corrientes / Argentina

Izmir fue la pionera del periodismo en
judeoespañol: el periódico Las puertas del Para Munchos Anyos
Oriente dio paso a decenas de publicaciones
diarias y semanales durante más de un siglo. Estimado Senior Algranati,
Propongo reanudar una tradición muy arraigada a
los periódicos de antes: publicar novelas en Me plaze muncho meldar vuestro DIYALoG kada
judeoespañol por partidas. Muchas de estas novelas mes, i esto orosa ke yegesh al cinken anyo i por eso
han sido ya trasliteradas y han servido de material kise saludarvos i partajar eskriviendo mis rekodros
de investigación. Hay otras centenares que aún para publikar.
esperan ser redimidas! Las novelas no deben ser
juzgada por su calidad literaria sino, por su valor El problema es ke solo se poko de la lingua i por ke
histórico. Quién sabe, quizás su publicación anime no tengo ken me korija. Me ambezo muncho meso
a alguno a escribir una nueva creación... LK i todo lo ke topo para meldar. puedya eskrivirlo
en espanyol o ingles, ma el ladino me sale del alma.
Manos a la obra!
Kero ke tu eches un ojo i korijas mi artikolo, si no
Dr. Susy Gruss es muncho pedirte.
Naime and Yehoshua Salti Center for Ladino Studies
Dept. of Literature of the Jewish People

Faculty of Jewish Studies Te rengrazio i el Dyo te de salu por munchos anyos
Bar‐Ilan University, Ramat‐Gan, 52900, Israel
email:hubgruss@inter.net.il Buly Hazan
Corrientes, Argentina


kuantos. En el fin del kuento despues de miles de
Shimon Geron anios de existensia komo Judios, apenas tenemos 13
Sidney / Australia o 14 milliones. Esto representa una amenaza para la
identidad Judia en un tiempo kuando munchos
kaien en el "Melting Pot” / ke es olvidarsen lo ke
El son. Por seguro tenemos ke amar a nuestros
DIYALoG vesinos i ser en mismo tiempo respektados por
eyos por ser differentes. Tener mas toleransia i no
pensar ke uno es mijor del otro i mirarlo de un ojo
Kerido Algranati i lektores del DIYALoG, basho. Tenemos ke tomar un kamino entre los dos.
En este sentido es importante mantener un
Antes de todo vos sueto reushita grande en el kontakto entre los Judios de origines differentes.
futuro. Tener una emission ke su buto es meter
enjuntos a los nuestros i krear un puente en todas De mi parte me topo enviando eskriturias i
partes del mundo, es la mijor kosa ke se puedia traduksiones a Ladino Komunidad, Sefaradi
haser. Al lado de esto hay tambien la kestion de dar Muestro i al EL AMANESER. Me demandaron si
vida a nuestra lingua ke ya no es mas una lingua puedia haser una kontribusion al DIYALoG. Esto
hablada. El DIYALoG esta hasiendo mas ke esto en fue para mi un honor grande i lo agradezko
metiendo ayi eskriturias en otras linguas tambien muncho de ser apresiado. El DIYALoG ke sale kada
komo el Turko, el Ingles i el Fransez. Son linguas 2 mezes es muy riko, sobre todo en Turko i Ladino.
ke konosemos en la Komunidad Judia. Si uno no Me gustaria poder meldar kada artikulo ke sale ayi.
konose una lingua, konose la otra. Ma al no tener una komputadora i bastante tiempo
en mis manos me topo bien limitado. Una kosa en
Yo kreo ke kon el effekto de una assimilasion kaji mi favor es ke entiendo todo en todas las linguas.
total, hay munchos Judios ke se estan perdiendo. El El Turko tambien me sirve porke nunka kiero
DIYALoG puede servir a traier atras a unos olvidar esta lingua. Mismo si pasaron 52 anios de


mi salida de la Turkia. El DIYALoG kontiene

munchas pajinas. Pajinas bien rikas en kontenido. Graciela Tevah de Ryba
Otra kosa ke me gusta es ke se aksepta lo ke uno Buenos Aires / Argentina
eskribe a su manera. Kada persona se exprime en la
manera ke se konose. No tuvimos la okasion de
aprender nuestra lingua en las eskuelas. Ke es el Aniversario Del Bulten
puro es difisil determinarlo kon la meskla de tantas
palabras ajenas i influensias de los paises ke nos dio A veses, no enkontro munchos biervos para dizir
refugio. kuando djentes, ponen el meoio i las fuerzas en
kontinuar por la muestra cultura sefaradi.
Por sierto este lavoro ya es de una kualidad alta.
Hay siempre lugar para amejorar komo disen los Es esmoviante meldar kada numeró del Bulten, la
Anglo Saxones: [Room for improvement]. La sola kantidá i kalidá de los artikolós i la dedikasión ke
kosa ke puedo sujerar es de meterlo una vez al mez demanda elaborar kada boletín…
en lugar de 2. Meter la mitad kada mez para ke los
lektores puedan meldar kaji todo. Kerido Rafael,

MIS KOMPLIMENTOS POR LOS 5 ANIOS DE Grasias por el esforzo ke metes en kada uno i
EXISTENSIA! darme un espasio en el kantón del Ladino.

Saludes a todos. El Dio, ke te siga dando las fuerzas i voluntá para
Shimon Geron. Kapitan D'Estambol. kontinuar en este buto.
Sydney ‐ Terra Australis.
Graciela Tevah de Ryba



Lo ke aze es maravyoso. No me vyene al tino kualo
Fredy Cauich Valerio deve de azer de mas, deke syendo ke esto se aze
Sivdad de Meksiko

por amor i no para tener paras, es una lavor ke vale
Estimado Rafael: oro.

Pardon de ke ainda no arrespondi tus demandas, ‐ Kualo te esta plazyendo lo mas en el
estos dalkavos diyas ave tenido muncho lavoro, DIYALoG?

ama tomi un poko de tyempo i te kero arresponder. En primero devo dizir ke no se Turko, ansi ke solo

puedo avlar por la seksion en djudeo‐espanyol, ke
‐ Kualo a tu idea esta mankando en el
me plaze muncho los rekordos de los ke eskriven
DIYALoG?

para el Diyalog, imajinar komo eran las
A sigun mi pensar, esta mankando i muncho, una komunidades sefaradis ay anyos atras.
seksion, aun ke sea chika, de tekstos eskritos en
rashi, para que akeyos ke lo meldan puedan meldar ‐ Kuando komparas el DIYALoG kon otras

mas i mas i mizmo, si keren de ambezar a sus ijos i publisidades en Ladino ke diferensyas topas ke
inyietos en vezes es difisil de topar tekstos en rashi, mos manka?

de esta manera puedemos arrebivirlo. Ainda no se No veygo direferensias ni veygo ke sea mejor o no

komo se puede azer en la komputadera, yo meldo ke otras puvlikasiones, komparandola kon otras o
el rashi i puedo azer algo para el Diyalog, ama me no, es un trezoro para muestra kultura.

es menestre saver komo, si lo se presto, te eskrivo
Te deseo reushidad buena para 5 anyos mas i mas i
de muevo.
mas, aspero poder azer algo para el Diyalog
‐ A tu idea komo deve de ser el DIYALoG en el denpues.

futuro?

Kon muncho karinyo, un abraso kalorozo para ti i
No tengo idea, de ke asina komo es me plaze. toda la famiya BEN DIYALOG.

‐ Ke pensas por lo ke aze el DIYALoG sovre

nuestra lingua i kualo deve de azer de mas?


Görev Süresi Dolan

IMCV Başkanı Jak Kaya’nın
9 Ocak 2014 Genel Kurul

Konuşması

Konsilyo Komunal olarak bilinen İzmir Musevi Cemaati eski

yönetiminde dokuz yılı aşkı bir süredir görev yapan Jak Kaya, 9 Ocak
2014’te Konsilyo’da görev süresinin dolması nedeni ile düzenlediği
Genel Kurul toplantısında tüzel kişiliği olmayan eski yönetim
yapılanmasının artık sona erdiğini ve yönetimin tümü ile İzmir Musevi
Cemaati Vakfına devredildiğini belirterek aşağıdaki konuşmasını
yaptı.

HABERLER Değerli Kardeşlerim,

Aralık 2010’da seçilen Cemaat Yönetim

Kurulumuzun görev süresi Aralık 2013’te bitmiş
bulunuyor. Bu sebeple, hesap vermek ve Yönetim
Kurulumuzun faaliyet raporunu sunmak üzere
huzurunuzda bulunuyorum.

Sözlerime başlarken Yönetim Kurulumuzun değerli

üyeleri olan: Avram Abuaf, Hayim Eskenazi, Sami

Azar, Avram Sevinti, Sabi Jimi, Natan Hayim,

Efraim Kohen, Mirey Eskinazi, Miryam Levi ve

Binyamin Hazan’a, toplantılarımıza katılan yedek

üyelerimiz: Moris Şaul, Münir Mercan ve Alp

Habif’e katkı ve yardımlarından dolayı teşekkür

etmek istiyorum.


Değerli Kardeşlerim, minha duasında, Bikur Hulim ve Algazi nöbetleşe

olarak ve Bet‐İsrael Şabat dualarında hizmet
Bilindiği gibi Cemaatimiz yaşlanan ve küçülen bir veriyorlar. Bunlara ek olarak yaz mevsiminde
cemaat olmak yolundadır. Son 13 yılda 87 doğuma Çeşme Sheraton otelinde Şabat duaları
karşılık 328 ölüm vuku bulmuş olması, bu hususta muntazaman yapılıyor ve kardeşlerimize,
yeterli fikir verebilir. Buna ek olarak, İstanbul’a ve ziyaretçilerimize hizmet veriliyor.
yurt dışına tahsile gidip çeşitli nedenlerle geri
dönmeyen gençlerimiz de cemaatin küçülmesinin Bayramlarda yukarıda adı geçen sinagoglarımıza ek
bir başka faktörünü oluşturuyor. Cemaatimizin olarak Roş‐Aar da olmak kaydı ile beş sinagog
toplam nüfusu sürekli sorulan bir sorudur. Mart açılabiliyor.
2012’de Vakıf seçimi yapılırken, 18 yaş üstü seçmen
sayısı 1320 olarak belirlenmişti. 18 yaşından Bu sinagogların gizbar ve hocalarına ne kadar
küçükler de eklenirse 1400‐1450 arasıdır denilebilir. teşekkür etsek azdır. Bunların dışında, çeşitli
Herşeye rağmen, 2013 yılında Bet‐İsrael’de yapılan gruplar ağırladık. Güney Amerika’dan iki defa
altı düğünün varlığı bir sevinç kaynağımızı ziyaretimize gelen grupları, bu vesile ile verilen
oluşturdu. konseri Sayın Hahambaşımız ve Türkiye Musevi
Cemaati Başkanı ile beraber İstanbul Tiyatro
Cemaat yönetimimiz öncelikle rutin hizmetleri grubunun gösterileri, Hamera yemekleri gibi sosyal
eksiksiz yapmaya çalıştı: Kaşer et sağlanması, ve kültürel aktiviteler de çalışmalarımız arasında
matsa organizasyonları, hocalarımızın ücretleri, yer aldı.
muhtaç kardeşlerimize ve İyiniyet’e, Sunday
School’a yardımlar, sinagoglarımızın bakım ve Sevgili Kardeşlerim,
onarımları bu hizmetlerimizin birkaçını
oluşturuyor. 2010 yılında Hastane Yönetim Kurulunun istifa

etmesi üzerine, bu görevi de üstlenmek
Sinagog yöneticilerimizin katkıları ile: Şaar
durumunda kaldık. Üç yıl boyunca sıkıntılı günler
Aşamayim, hergün sabah akşam, Şalom hergün


geçirdiğimizi, gittikçe büyüyen görev zararlarını Bu yolda çalışan ve tamamı gönüllü olan bu güzel
kapatmada nasıl zorlandığımızı çeşitli vesilelerle insanlara şükranlarımızı sunuyoruz.
sizlere aktarmış ve desteklerinizi almıştık. Sonuç
olarak, hastanemizin ruhsatının devri sayesinde Değerli Kardeşlerim,
borçlar ödendi. Binalarının kiralanması sayesinde
de isteyen yaşlılarımız Urla’da bir bakım yurduna Bilindiği gibi çok eski yıllardan beri İzmir Musevi
yerleştirildi. Evlerinde oturmak isteyenlere aylık Cemaati bir resmiyeti olmadan devam edegeldi.
yardım yapılıyor. Buna ilaveten yeni bir bakım Takdir edersiniz ki bir Cemaat Vakfı gibi çalışan,
sistemi ile cemaatimiz insanlarına evlerinde fakat resmen tanınmayan “Konsilyo” dediğimiz bu
hemşire, doktor, ambülans gibi sağlık hizmetleri oluşum, karşımıza çıkan her yasal sorunda,
veriliyor. resmiyeti olmadığından ötürü inanılmaz sıkıntılar
oluşturdu. Her seferinde yasaya uymayan
Bu yolda değerli çalışmalar yapan Hastane Derneği çözümlere gitmek mecburiyeti doğdu.
Yönetim Kuruluna şükranlarımızı sunuyoruz.
Uzun süren hukuk mücadelelerinden sonra, 2011
Bu meyanda, cenaze ve mezarlık hizmetlerini yılı sonunda, İzmir Musevi Cemaati Vakfı olarak
eksiksiz yürüten Kabristan Derneğine, sağladıkları resmiyet yani tüzel kişilik kazandık. Bu konularda
kira gelirleri ile öğrencilerimize burs veren Talmud bize destek olan İstanbul yönetimine ve
Tora derneğine, gençlerimize bir yuva sağlayarak hukukçularına, özellikle Av.Ester Zonana’ya
bir araya gelmelerine imkan veren, bu arada orta şükranlarımızı sunuyoruz.
yaşlı hanımlarımıza da yemekli toplantılar yapıp
sosyal hizmetler sağlayan Liga yönetimine, Vakfımız Mart 2012’de her türlü yasal vecibeyi
küçüklerimize temel bilgiler ve kimlik bilgileri yerine getirerek yönetim kurulu seçimlerini yaptı.
sağlayan, çocuklar korosunu oluşturan Sunday Vakfımızın yönetim kuruluna yine Cemaat yönetim
School öğretmenlerimize, ihtiyaç sahiplerinin kurulunu oluşturan arkadaşlar seçildi. Vakıflar
yardımına koşan İyiniyet grubuna imkanlar Kanununun ek yönetmelik geçici maddesi
nispetinde destek verdik.


sayesinde, 1936’da beyan edilmeyen ve dolayısı ile Görüldüğü gibi Şaar Aşamayim bu listede yer
tapuları olmayan taşınmaz mallarımızı beyan almıyor. Bu binamız üç müteşebbis büyüğümüz
edebildik. olan Avner Çikurel, Aron Hasid ve Reşat Gomel
adlarına kayıtlı iken, geçmiş yıllarda ilk ikisi
İlk aşamada 2013 yılı başında, bir bölümü hizmete hisselerini Kültür Derneğimize devretmişlerdir.
açık, bir bölümü de onarıma muhtaç, tapuları Son olarak geçen yıl Reşat Gomel’in oğlu Ebi
olmayan ve sadece sinagog olarak, Hahambaşılık Gomel, babasının payını hibe etmek sureti ile
olarak kayıtlı veya malik haneleri boş olan 14 Kültür Derneğine devretmiş, bununla da
sinagog ve Urla’da küçük bir arsa olmak üzere kalmayarak ciddi bir meblağ tutan hibe vergisini de
tapuları Vakfımız adına tescil edildi ve tapuları teberru etmiştir. Bu vesile ile bütün bu iyiliksever
alındı. Bunları şöyle sayabiliriz: insanlarımıza rahmet ve şükranlarımızı sunuyoruz.

‐ Beth‐Israel Yine bu vesile ile, Bet‐Hillel Sinagogunun
‐ Roş‐Aar Büyükşehir Belediyesi tarafından Hayim Palaçi
‐ Bikur Hulim Müzesi olarak restore edilmekte olduğunu ve
‐ Algazi yakında restorasyon bitince Vakfımıza teslim
‐ Sinyora (Giveret) edileceğini de belirtmek isterim.
‐ Orahayim (Foresteros) Yıkık Sinagog
‐ Bet İllel Böylelikle 2013 yılının, ileride cemaatimizin tarihi
‐ Aşkanat Bethakeneset (Toraman) (dükkân) yazılırken çok özel bir yıl olarak yer alacağı
‐ Sınat Veradim (Basmane) (Otopark) muhakkaktır.
‐ Ets Hayim
‐ Şalom Bu noktada sizlere bir projeden söz etmek
‐ Portekiz istiyorum. “The Izmir Project” adı verilen ve
‐ Hevra birbirine çok yakın olan yürüme mesafesindeki altı
sinagogumuzun Prag’daki gibi bir Yahudi mahallesi
müzesi olarak oluşturulmasını, öteden beri İsrail’de


bulunan ve İzmir’e gönül vermiş olan Kiryati Vakfı Ayrıca hukukçuları her konuda bize yardımcı

ile işbirliği halinde düşünmekte idik. Bunlardan oluyorlar. Ben de Hahambaşılık Müşavirleri
Şalom, Sinyora ve Algazi son yıllarda elden toplantısına düzenli bir şekilde katılıyorum.
geçirilmiş olup, Ets Hayim, Hevra ve Foresteros
sinagogları restorasyona muhtaçtır. Cemaat Yeri gelmişken Cemaat olarak, Valilik, Emniyet
bütçesine dokunmamak kaydı ile yurtiçi ve yurtdışı Müdürlüğü ve Belediyelerle çok yakın ilişkilerimiz
fonlardan destek alınabilirse bu proje gerek olduğunu ifade etmek isterim. İzmir’e gelen
cemaatimizin gerekse ülkemizin önemli bir Bakanlarımız, genellikle bizi de ziyaret ederler. Son
kültürel mirasını oluşturabilir ve dünya çapında ilgi olarak 2013’de Dışişleri Bakanı Sayın Davudoğlu ve
sağlayabilir. Bu yolda, Amerikan Büyük ekibi ile Bet İsrael’de bir araya geldik. Sıcak ve
Elçiliğinden, Ets Hayim’in restorasyon projesi ve samimi bir toplantı oldu. Keza Joint ile de yakın
taban restorasyonu için İzmir Sefarad Kültürünü ilişkimiz var. Bize gönderdikleri gönüllü eleman,
koruma derneğimiz tarafından alınan bağış Liga ve Sunday School’a çok yardımcı oluyor.
sayesinde bu restorasyona en kısa zamanda Değerli Kardeşlerim,
başlanacaktır. Bu arada bu proje nedeni ile Avrupa
Yahudi Müzeleri Birliğine üye olduğumuzu ve Son olarak: Cemaat, Sinagog ve derneklerde
geçen Kasım ayında yapılan genel kurul gönüllü çalışan kardeşlerimize, bizi eleştiren ve
toplantısına katıldığımızı belirtmeliyim. fikirleri ile katkıda bulunan, çeşitli giderlerimize
sponsor olan, bağış yapan, kisba ödeyen
Değerli Kardeşlerim, kardeşlerimize, Cemaatimiz personeline sonsuz

teşekkürlerimi sunarım.
Cemaatimiz olarak Hahambaşılık ve Türkiye

Musevi Cemaati ile çok yakın ilişki ve işbirliği
Hepinize teşekkür eder, saygılarımı sunarım.
içinde olduğumuzu belirtmek isterim. 15 günde bir

bize gönderdikleri Şohet sayesinde Kaşer et

sorunumuzu çözüyoruz.


Avrupa Antisemitizm Forumu Geçerli tanım:

“Antesimitizm”in Tanımını “Antisemitizm, Yahudilerin kendilerine
Yayınladı yönelik nefret olarak da ifade edebilecekleri
belirli bir anlayış biçimidir. Bunun sözlü ve
fiziksel oluşumları ise Yahudi olan veya
Avrupa Antisimitizm Forumu “”Antesimitizm”in olmayan şahıslara, ve/veya mülklerine, Yahudi
güncel tanımını yaparak web sitesindeki: cemaati kuruluşlarına ve dini etkinliklerine
yöneltilmektedir”.
http://www.european-forum-on-
antisemitism.org/working-definition-of- Bunun yanı sıra, bu tür tezahürler bir Yahudi
antisemitism/tuerkce-turkish/ topluluğu olarak algılanan İsrail Devleti’ni de hedef
alabilir.
adreste Türkçe olarak da yayınladı.
Antisemitizm genellikle Yahudileri “kötüye giden
Yapılan tanım aynen şöyle: şeylerin” nedenini açıklamada ve sıklıkla da
insanlığa kötülük etmek adına komplolar kurmakla
*** suçlamalarda kullanılır. Konuşmalar, yazılar, görsel
betimlemeler ve eylemlerde, olumsuz ve uğursuz
ANTİSEMİTİZMİN GÜNCEL TANIMI stereotip ve fesat karakter özelliklerinde dile
getirilir.

Bu doküman antisemitizm içeren olaylar ile ilgili Antisemitizm genel bağlamda dikkate alındığında,
veri toplamada, teşhis etmede ve konu ile ilgili sosyal yaşam, medya, okullar, işyerleri ve dini
mevzuatın yürürlüğe konulup uygulanmasına alanlardaki örnekleri bunlarla sınırlı kalmamakla
yardımcı bir kılavuz oluşturmak amacıyla birlikte, şunları kapsar:
hazırlanmıştır.


 Radikal bir ideoloji veya köktenci din adına mekanizmalarını (gaz odaları gibi) ve

Yahudilere zarar vermeyi veya öldürmeyi kasıtlılığını inkar etmek.
mazur göstermeye çalışmak veya bunlar
için yardım çağrısında bulunmak.  İsrail Devleti’ni ve Yahudileri, Yahudi
soykırımını abartmakla ve hatta
uydurmakla suçlamak.
 Yahudilerin veya Yahudilerin kolektif gücü

hakkında asılsız, insanlık dışı, şeytansı
 Yahudileri, dünya genelindeki Yahudilerin
stereotip suçlamalarda bulunmak; onların
iddia edilen önceliklerine ve İsrail
ekonomi, medya, hükümet ve diğer sosyal
Devleti’ne daha sadık olmak ve birer
kurumların denetimlerini ellerinde
vatandaş olarak bunları kendi uluslarının
bulundurmaları veya dünya Yahudi
çıkarlarının önünde tutmakla suçlamak.
komplosu efsanesi (Yahudilerin dünyayı

yönettiği gibi..).
Genel durum İsrail devleti ile birlikte göz önüne
alındığında, antisemitizmin kendini ortaya
 Tüm Yahudileri, tek bir şahıs veya bir grup koyduğu örnekler şu şekilde sıralanabilir:
tarafından işlenmiş veya işlendiği varsayılan
bir hata yüzünden ve hatta Yahudi olmayan  İsrail Devleti’nin mevcudiyetinin ırkçı bir
gruplar tarafından yapılan eylemler için çaba olduğu iddiasında bulunmak gibi
dahi sorumlu tutmak ve suçlamak. Yahudi halkının kendi geleceğini kendisinin
tayin etme hakkı olduğunu inkar etmek.
 İkinci Dünya Savaşı sırasında Nasyonal
Sosyalist Almanya, onların destekçileri ve  Başka herhangi bir demokratik ülkeden
suç ortakları tarafından Yahudilere talep edilmeyen ve yapılması beklenmeyen
uygulanan katliam (Yahudi soykırımı) bir davranış ve tutumu kendilerinden talep
olgusunu, bu katliamın kapsamını, ederek çifte standart uygulamak.


 İsrail’i ve İsraillileri tanımlamak için, İsa’yı olduğu düşünülüyor ve buna göre belirleniyorsa, o

Yahudilerin öldürdüğü veya kan iftirası taktirde bu suç kapsamındaki eylemler Yahudi
(Yahudilerin hamursuz imalatına Hristiyan düşmanlığı olarak nitelendirilir.
kanı kattığı gibi asılsız bir iddia) gibi klasik
antisemitizm ile bağlantılı semboller ve Yahudi düşmanlığı ve ayrımcılığı diğer insanlara
imgeler kullanmak. sağlanan hizmetlerin ve tanınan fırsatların
Yahudilere sağlanmasını inkar etmek demektir ve
 Günümüz İsrail politikası ile Nazilerin birçok ülkede yasadışıdır.
politikası arasında benzerlikler kurmak.

 Tüm Yahudileri toplu olarak İsrail
Devleti’nin eylemlerinden sorumlu tutmak.
© Translation by EUROPEAN FORUM ON
ANTISEMITISM
Tabiidir ki, diğer ülkelere yapılan oranda İsrail’e de

yapılan eleştiriler antisemitizm olarak
değerlendirilemez.

Antisemitizm içeren hareketler, yasalarla
tanımlandığında, suç kapsamına girer (örneğin,
Yahudi soykırımının inkarı veya bazı ülkelerde
dağıtılan antisemitizm içeren materyaller).

Saldırıların hedefi, ister insanlar isterse binalar,
okullar, işyerleri ve mezarlıklar gibi mülkler olsun,
eğer Yahudilerin kendileri veya onlarla bağlantılı


Meksika ve İzmir Cemaatleri İzmir, Yahudi dünyasında, özel tarihi sebebiyle

önemli bir yer tutar. Tarihi sinagoglarımız
Tanışması benzersizdir; diğer yandan da 1605’ten beri devam
Moris Şaul / İzmir
eden cemaat yapısı da tüm dünyada birçok kişinin
çok ilgisini çeker. Bu sebeple İzmir’e tüm dünyadan
ziyaretler sıklıkla yapılır. İlk bakışta bu seyahatlere
benzeyen kasım ayındaki Meksika cemaat
yetkilileri ziyareti, aslında çok daha farklı bir bakışı
temsil ediyordu.

Kasım ayında İzmir’de sıra dışı ve önemli bir
ziyarete ev sahipliği yaptık. Meksika Yahudi
Cemaati başkanı David Beja ve eşi, Başkan
Yardımcısı Abraham Maya ve Latin Amerika
Yahudi Cemaatleri Federasyonu başkanı Alberto
Levy İzmir cemaatimizi yakından tanımak için bizi
ziyaret ettiler. Onlara Meksika’da genç bir Rav olan Meksika’nın önemi: Hem Sefarad hem de
Mioses Chicurel de eşlik etti. Aşkenaz cemaatleri Güney Amerika’da her ülkede


yaşıyor. Genelde Sefaradlar Ladino konuşan Yanlarında gelen genç Rav Moises Chicurel bizim
Balkan/Ege Yahudileri ve Arapça konuşan Orta geleneklerimiz ve kültürümüz hakkında son derece
Doğu Yahudileri olarak beraber cemaatler bilinçli idi. İsrail’de veya başka yerlerde duyduğu
kuruyorlar. Ladino konuşanların sayıları daha az yenilikleri cemaate empoze etmek yerine, eski
olduğu için, yavaş yavaş diğerlerinin kültürü hakim geleneklerimizi araştırıyor ve uyguluyor.
oluyor. Sinagoglarda orijinal Osmanli makamlari Büyüklerimizden gelen kültür zenginliğimiz
ile dua artık azalıyor ve gittikçe Arap makamları hakkında daha bilinçli olmamız gerektiğini
hakim oluyor. Meksika’da ise bu yapı farklı söylüyor.
gelişmiş. Yirmibin kadar Orta Doğu kökenli Yahudi
kendi cemaatlerini kurarken, Osmanli Balkan / Ege
topraklarından Ladino konuşan beşbin kadar
Yahudi ayrı cemaatlerini kurmuşlar ve buna
Comunidad Sefardi de Mexico adını vermişler.

Meksika Sefarad Cemaati, İspanya’dan Osmanlı’ya
göçen ve burada yaşadığı sürece çok özel bir kültür
yaratan ataları hakkında çok bilinçli. Bu sebeple,
bu kültürün yok olmaması için çaba harcayan
Türkiye dışındaki tek cemaat. İster Güney Amerika,
ister İsrail olsun, diğer ülkelerde Ladino konuşan
cemaatlerin kültürlerinin Orta Doğu Sefaradları
içinde eridiğine inanıyorlar. Osmanlı’dan kalan
İstanbul ve İzmir tarzı makamların korunması, dini Ziyaretin amacı: Bu sebeplerden dolayı, Meksika
yorumların bizim geleneğimize uygun yapılması heyetinin ziyaretinin önemi ortaya çıkıyor.
Meksika için çok önemli. Hahambaşı’ları İstanbul Osmanlı İmparatorluğu ve cumhuriyetin ilk
kökenli. İstanbul’dan Hazanlar da görev yapıyor. yıllarında Güney Amerika’ya göçen cemaat
üyelerimiz ile çok fazla bir iletişim mümkün


olmuyordu. Günümüzün dünyası artık küçük bir olsak da, iletişim olarak yakın olabiliriz.
dünya, her yere ulaşım kolay, görüşme neredeyse Cemaatlerimizin ortak meselelerini ve çözümlerini
bedava. Osmanlı İmparatorluğunda geçen yüzyılda birbirimizle paylaşır, tekrar birleşen bir aile gibi
ikiyüzbin kadar Ladino konuşan Yahudi yaşadığı olabiliriz.
tahmin ediliyor. 20. Yüzyılın zorluklarından sonra
bu topluluğun büyük çoğunluğu tüm dünyaya Bu ziyarette bu fikirler paylaşıldı ve gelecekte
dağıldı. Her ülkede de çok az sayıda kişi olduğu dünyanın her bir tarafına dağılmış olsak da, birlik
için, tüm Ladino konuşan cemaatlerde ‘kültürümüz olursak kültürümüzün korunacağına dair
artık kayboluyor’ diye bir pesimizm hakim oldu. inancımız seslendirildi. Gelecekte, bu toplantıyı bir
başlangıç olarak görüp, tüm Ladino kökenli
cemaatler arasında daha yakın bağlar kurulması
için yapılacaklar için herkesten fikir ve katkı
bekleniyor.

Latin Amerika Cemaatleri Federasyonu başkanı
Alberto Levi’ye göre, yok olan kültürümüz
hakkında endişe etmek yerine, modern çağın bize
sunduğu imkanlar sayesinde mesafe olarak uzak


BACHFEST, Emma Kirkby dinletisi değil, İngiliz sopranonun da
içinde bazı solo ve düetlerle yer aldığı bir barok
İzmirli Soprano Linet Şaul’ün konseriydi. Kirkby'nin ses kalitesini konserin
solistliğini yaptığı İzmir Barok sonuna kadar koruması bakımından böylesi daha
Topluluğu ve Emma Kirkby isabetli bir durumdu.

ile çalışmaya arar Verdi. İzmir Barok'un sopranosu, İzmir DOB
solistlerinden Linet Şaul'la okudukları iki sesli
Ankara'da bir grup müziksever tarafından antik şarkılar, ses rengi ve volüm bakımından hiç
oluşturulan BACHFEST, ünlü İngiliz soprano yadırganmadı. Linet Şaul da, özellikle Kirkby'i
Emma Kirkby, barok kemancı İngrid Seifert ve kollayarak, tizlerde sesini hafif marke ederek
İzmir Barok Topluluğu'nun 14 Ocak gecesi ODKÜ dengeyi korudu.
Kültür Merkezi'ndeki konseriyle yola koyuldu.
Çalgısal parçalarda Ingrid Seifert, tam da dönemin
Eski müzikler üzerinde uzmanlaşmış Emma Kirkby yapımı 1661 tarihli Jacob Stainer kemanla,
(d.1949), 2005 yılında Londra Barok eşliğinde ve uzmanlığını gösterdi. İzmir Barok'un klavsenisti
Haendel ağırlıklı bir programla Uluslararası Ankara Erica Fossi ile viola de gambacısı Bülent Oral,
Müzik Festivaline katılmıştı. girişlerdeki dikkat ve birliktelikleri ile müziğin
bütüncüllüğüne önemli katkıda bulundular. Barok
Bachfest adı, simgesel olarak Bach'a atıfta kemanda Hakan Özaytekin ve barok (blok)
bulunuyor ama her ay düzenleyeceği konserlerde flütlerde Atilla Oral, dönem çalgılarıyla bu müziği
sadece Bach eserleri değil, dönemin öteki Türkiye'de ilk kez yapan topluluğun diğer üyeleri.
bestecilerinin seçilmiş yapıtlarına da yer verilecek.
Bachfest, 9 Şubat'ta da Berlin Filarmoni'nin barok
Nitekim ilk konserin programında Luly, çalgılara sahip sanatçılarından oluşan Concerto
Frescobaldi, Gervaise, Purcell, Monteverdi ve Melane adlı topluluğu Ankara'da konuk edecek.
Greene'nin yapıtları da yer alıyordu. Bu konser bir


İslam Dünyasının Ekim’le birlikte Türkiye’de sanat dünyası

hareketleniyor. Bu yıl hareketlilik Kurban
Gizemli Koleksiyoneri Bayramı’ndan sonra başlayacak. Galeriler, müzeler
Nasser David Khalili hazırlıklarını buna göre yaptılar. İddialı
kuruluşların hepsi sergilerini okulların kapanacağı
20 Ekim 2013 haziran ayına kadar gösterime çıkaracak.
http://gundem.bugun.com.tr/islam-dunyasinin-gizemli-koleksiyoneri-haberi/831436
Gazete okurları sanat dünyasından haberleri daha
çok müzayedelerde kırılan rekorlar, sergileri açılan
ünlü isimler çerçevesinde duyacak. Ancak hem
dünyada hem Türkiye’de sanatı hayatının her anına
ve her alanına oturtmuş isimler var. Bunlar içinde
hiç şüphesiz en önemlisi, Profesör Nasser David
Khalili.

İSLAM ÜLKELERiNiN KÜLTÜR ELÇiSi

Profesör Khalili. 18 Aralık 1945’te İran’da doğan,
büyüyen; 1967’de ABD’ye göçen, 1978’de
İngiltere’ye yerleşen hem ABD hem İngiliz
vatandaşı bir Musevi... İşadamı, emlak yatırımcısı,
Dünyanın en zenginleri listesinde yer alan Profesör girişimci, eğitmen, sanat tutkunu, UNESCO İyi
Nasser David Khalili, seçkin ve geniş tam altı sanat Niyet Elçisi, İslam ülkelerinin kültür elçisi,
koleksiyonuna sahip. Khalili, aynı zamanda Yahudi hayırsever... Khalili’nin adının yanına onlarca sıfat
ve Müslümanlar arasındaki yanlış anlaşılmaları iliştirebilirsiniz. Ama bu sıfatlar içinde Khalili’yi en
ortadan kaldırmak için yoğun çaba sarf ediyor. iyi tanımlayan koleksiyonculuk. Dünyanın en


seçkin ve geniş tam altı sanat koleksiyonu MÜSLÜMANLARLA BULUŞTURUYOR

Khalili’nin himayesinde.
Khalili’nin asla vazgeçmediği birkaç ilkesi var: Bol
Meiji Dönemi Japon Sanatı (1868‐1912), Japon bol hayal kurmak, okumak, araştırmak, azmetmek
Kimonosunun Üç Yüz Yılı (1700‐2000), İsviçre ve hoşgörülü olmak. Bu amaçla 1995’te adını ünlü
Kumaşları (1700‐1900), İspanyol Kakma Metal İşleri bir Yahudi teologdan alan Maimonides Vakfı’nı
(1850‐1900), Dünya Mineleri (1700‐2000) ve İslam kurmuş. Vakıf spor, kültürel etkinlikler ve eğitim
Eserleri (700‐2000). 20 binden fazla parça aracılığıyla Museviler ile Müslümanlar arasında
barındıran İslam eserleri koleksiyonu kendi diyalog geliştirilmesini amaçlıyor. Khalili, “Bence
alanında gezegenin en kapsamlı, en değerli, en Hıristiyanlıktan ziyade Yahudiler ile Müslümanlar
paha biçilemez koleksiyonu olarak tanımlanıyor. arasında yanlış anlaşılmalar var.

Khalili’nin koleksiyonlarının yüzde 90’ı Vakıf sayesinde Yahudileri camilere götürüp
Londra’daki British Museum ile Victoria & Albert Müslamanların nasıl ibadet ettiğini gösteriyorum.
Museum, St. Petersburg’daki State Hermitage Müslümanları da sinagoga götürüyorum.
Museum, Gırnata’daki Alhambra Palace, ABD’deki Üniversitelerde imam ve hahamları davet ettiğim
Portland Art Museum ve Amsterdam’daki Van konferanslar düzenliyorum. Konuşmalardan sonra
Gogh Müzesi gibi dünyanın dört bir yanındaki herkes aslında aynı şeyden bahsettiklerini kavrıyor”
önde gelen müzelerde sergilendi. Elindeki nadide sözleriyle anlatıyor çalışmalarının içeriğini.
eserlerin bazılarını Metropolitan Museum of
Art’tan Somerset House London’a kadar 40’tan KÖŞEYE ÇEKiLMEK ONA GÖRE DEĞiL
fazla müzeye ödünç verdi. “Arts of Islam: Treasures
from the Nasser D Khalili Collection” sergisi Khalili’nin eğitim alanındaki faaliyetleri vakıfla
2007’de Sydney’de, 2008’de Abu Dhabi’de, 2009’da sınırlı değil. Khalili’nin çabalarıyla Londra
Paris’te ve 2010‐2011’de Amsterdam’da açıldı. Üniversitesi’nde İslam Sanatı ve Arkeoloji kürsüsü
açılıyor. 2005’te Oxford Üniversitesi’nde açtığı


Khalili Araştırma Merkezi, Ortadoğu sanatı ve ulaşabilirsiniz. Eczaneye gidip 10 cc bilgi alayım da

kültürü üzerine araştırmalar yapıyor. Doktora İngiltere tarihini ya da İslam kültürünü öğreneyim
diploması da bulunan Khalili profesör sıfatıyla diyemezsiniz. Çok ama çok çalışmak zorundasınız.
üniversiteden üniversiteye koşturuyor zaten.
Günümüzde bilgi teknolojisi öylesine gelişti ki
insanların bilgiye doğrudan ulaşması kolaylaşmış
gibi görünüyor. Eskiden okumaya ve bilgiyi
özümsemeye çok daha fazla zaman ayırırdık.

Oturur, dikkatle notlar alır, yazılar yazardık. Bir
mektubu göndermeden önce kırk kere
değiştirirdik. Şimdi bilgisayarda birkaç saniye
içinde bir şeyler yazıyor ve ikinci kez okuma gereği
bile duymadan düğmeye basıyorsunuz. Sonra da
‘Neden böyle yazdım ki? Öyle demek
istememiştim’ diye içiniz içinizi yiyor.”

KHALiLi Gizemli Zengin

2007’de 5.8 milyar dolarlık servetiyle dünyanın en
zenginleri listesinde yeralan Khalili ismi müzayede
ve antika camiasında 1980’lerin sonunda dolaşmaya
başladı. Ancak kim olduğu, İslam eserlerine neden
o kadar çok para döktüğü, ayrıca parayı nereden
Bir köşeye çekilip servetinin tadını çıkarmak ona bulduğu türlü spekülasyonlarla açıklanmaya
göre değil: “Bilgiye ancak çalışıp çabalayarak çalışıldı hep.


Khalili adı en çok Brunei sultanı ile ilişkilendirildi. kutularından oluşan bir koleksiyonu vardı.

Brunei Dışişleri Bakanlığı’nın konuyla ilgili çıkan Kutulardan biri öylesine güzeldi ki hayranlığını
haberlere bir tepki vermemesi de bu söylentileri gizleyemedi, öve öve göklere çıkardı.
körükledi. Aslında Khalili gerçekten de 1984’te O yaşta bir çocuğun böylesine ilgili olmasına hem
Brunei sultanı ile tanışmış, sultana danışmanlık da şaşıran hem de bundan çok hoşlanan ev sahibi
yapmıştı. babasına dönüp “Bu kutuyu satmıyorum. Oğlunuza
veriyorum” dedi. Khalili’nin hâlâ bir hazine gibi
Ancak bütün bu bağlantılar İngiliz hükümetinin sakladığı o kutu, İslam eserleri koleksiyonunun ilk
ricasıyla gerçekleşmişti. Brunei Sultanı’nın parçası oldu.
koleksiyonunda 10 bin parça vardı. Khalili bu
parçalar içinden bin tanesini seçti. Geri kalanını ise
koleksiyondan çıkardı. Ardından da kendi 19 Ayrı Katologda Topladı
koleksiyonundan 4 milyon sterlinlik bir grubu
Sultan’a sattı. Khalili özenle topladığı İslam eserleri
koleksiyonunu uzman bir ekibe inceletti ve 19 ayrı
İranlı Yahudi Bir Aileden Geliyor katalogda topladı. Böylece koleksiyonun görkemi
ortaya çıktı. Khalili, koleksiyonundaki parçaların
İranlı Yahudi bir ailenin beş çocuğunun değerini anlatırken, “Yerlerine hiçbir şey
dördüncüsü olan Khalili Tahran’da doğup büyüdü. konulamaz” diyor.
Babası tıpkı büyükbabası ve büyük büyükbabası
gibi ev ev dolaşıp para edecek parçalar bulmaya Khalili 1992’de İngiliz hükümetine ilginç bir
çalışan bir antikacıydı. Khalili de sık sık bu öneride bulundu: Sergileyebileceği bir müze
ziyaretlerde babasına eşlik ederdi. verdikleri takdirde İslam eserleri koleksiyonunu
ödünç verecek, her şey yolunda giderse 15 yıl içinde
12 yaşında bir Yeshiva öğrencisiyken babasıyla eski koleksiyonun tamamını İngiltere’ye bağışlayacaktı.
bir eğitim bakanının evine gitti. Bakanın kalem


Ancak sonuç hiç de beklediği gibi olmadı. İngiliz Asıl İşi Emlakçılık
hükümeti aylarca suskunluğunu korudu, nezaketen
bile olsa yanıtlamadı teklifini. Bunun üzerine 1970’lerin sonunda emlak piyasasına girdi. Fransa,
Khalili kimliğinde ne yazarsa yazsın, ne kadar İngiltere, Portekiz ve İspanya gibi Avrupa
başarı kazanırsa kazansın “İranlı bir yabancı” ülkelerinde emlak alıp satmaya başladı. Orta
olduğunu kabullenerek planından vazgeçti. vadede büyük kârlar getirecek şirketlere odaklandı.
Koleksiyonlarının büyük bölümü halen Londra ve Tümör tedavisinde yararlanılan teknolojiler
Cenevre’deki depolarda saklanıyor. geliştiren bir şirketteki hisselerinin değeri on yıl
içinde 30 katına çıktı.
Eşini Antikacıda Buldu
Hazımsızlık ilaçları üreten bir şirketin satışında 15
milyon dolar kazandı. Kazandığı her kuruşu
1974’te bilişim bilimleri bölümünden mezun olarak
koleksiyonlarına yatırıyordu yine. 1978’de
üniversite diplomasına kavuştuğunda
Londra’da açtığı İslam sanatı eserleri satışı yapan
koleksiyonculuk yapmaya çoktan başlamıştı.
bir mağaza açtı. Kendi ifadesiyle bu mağaza bir
Genellikle bir grup eseri toplu halde belli bir fiyata
“yem”di.
satın alıyor, en iyilerini kendisine ayırıp, kalanını

yüksek fiyatlara satıyordu.
Aslında tek bir şey satmamış, ancak elinde nadide
parçalarla ona gelen müşterilerden makul fiyatlarla
1978’de Londra’daki bir antika dükkanında takıları bir sürü eser satın almıştı. Kısa bir süre sonra bu
incelerken mağazanın sahibi Marion Easton’ı eserler 1520 kat değer kazanmıştı. Parasının ana
gördü. Hayatının kadınını bulmuştu. Evlenip kaynağı olan gayrimenkul şirketi Favermead Ltd.’yi
Londra’ya yerleştiler. Üç oğulları oldu: Mücevher 1992’de kurdu.
tasarımcısı Daniel ile bilişim sektöründe hizmet
veren bir şirket kuran ikizler Benjamin ve Raphael.


Çeşme Sahillerinin Şenol, İzmir Özel Fatih Koleji Genel Müdürü Ali
Rıza Doğanata, Projelerden Sorumlu Müdür
Nadide Çiçeği Yardımcısı Ümit Karademir, Proje Koordinatörü
Viki Kalderon, TEMA Vakfı Gönüllüleri ve proje
Sahillerimizde sayıları öğrencileri katıldı.
giderek azalan bitki
türlerinden “Kum Toplantıda İzmir Özel Fatih Koleji proje öğrencileri
Zambakları” lise “Kum Zambağı’nın Yaşam Döngüsü ve Tehdit
öğrencilerinin proje Faktörleri” konulu bir sunum yaptı. Kum zambağı
konusu oldu. İzmir Özel konusunu nasıl seçtiklerini de değinen öğrenciler
Fatih Koleji proje kıyılarda yaşanan kirlilik ve yapılanmanın bu özel
bölümü öğrencileri ve bitkiyi tehdit ettiğini ve yok olma tehlikesiyle karşı
Ege Üniversitesi Fen karşıya kaldığını söylediler.
Fakültesi Herbaryum
Merkezi‘nin ortaklaşa Alaçatı Belediye Başkanı Muhittin Dalgıç,
hazırladığı, Alaçatı belediyenin de doğal çevrenin korunması için
Belediyesi’nin ve yaptığı hizmetlerden bahsetti. Dalgıç,
TEMA’nın desteklediği “Dördüncüsünü yaptığımız bir ot festivalimiz var.
proje ile Karadeniz ve Bu projelere de her zaman destek veriyoruz. Kum
Akdeniz kıyılarında zambakları halk arasında “Güvercinlik Koyu”
yetişen ancak Ege’de sayıları çok azalan “Kum denilen bölgede çıkıyor. Biz belediye olarak bu
Zambağı” koruma altına alacak. bölgeyi koruma altına aldık. Belediye olarak
yaklaşımımız da doğayı korumak. Bu şekilde
Konuyla ilgili Alaçatı Belediyesi’nde bir toplantı turizme sunmak. Duyarlı öğrencilerimize teşekkür
düzenlendi. Toplantıya Alaçatı Belediye Başkanı ederim” dedi.
Muhittin Dalgıç, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi
Herbaryum Merkezi’nden Doç. Dr. Serdar Gökhan


Projeye destek veren Ege Üniversitesi Fen Fakültesi mensupları ile birlikte Alaçatı Güvercinlik Koyu’na
Herbaryum Merkezi’nden Doç Dr. Serdar Gökhan giden öğrenciler burada Doç. Dr. Serdar Gökhan
Şenol, üniversite öğrencilerin koruma bilinci ile Şenol ve Proje öğretmenlerinin gözetiminde kum
yürüttükleri projeye Lise öğrencilerinin de zambaklarını incelediler.
katılmasıyla duyduğu mutluluğu dile getirerek,
“Korumak sadece bilgi panoları asmakla olmuyor, Doğanata Eğitim Kurumları olarak önümüzdeki yıl
insanların da buna biraz duyarlı olması gerekiyor. 50. Yıllarını kutlayacaklarını ifade eden Ali Rıza
Kum zambağı latince kelime anlamıyla kıyılarda Doğanata, proje bölümlerinin çevre, bilimsel,
yaşayan dayanıklı bir bitkiyi ifade ediyor ama biyolojik, elektronik, kimya ve çok çeşitli konularda
maalesef bu ikinci konutlar ve turizm sebebiyle başarıları olduğunu söyledi. Sosyal sorumluluk
burada ot var diye temizlik işine girişerek yok projelerimiz de yoğun bir şekilde devam ettiğini
ediyorlar. Bu tehlike diğer kum bitkileri için de belirten Doğanata, “Kum zambağını koruma altına
geçerli.” dedi. almak çevre projelerimizden biri. Viki ve Ümit
Hanım’ın öncülüğünde güzel bir argüman
3 – 4 yıl süren çiçek açma sürecinin bir dozer bulmuşlar. Öğrencilerimiz de sahiplenmişler
yardımıyla yok olduğunu kaydeden Şenol, güzel konuyu. Diğer paydaşlarımız Alaçatı Belediyesi,
kokusu ve çekici çiçeği sayesinde kum zambağının TEMA ve Ege Üniversitesi’nin de desteğiyle
biraz daha şanslı olduğunu belirtti. Projede gençlerimizin bu konuda bilinçlenmesini ve kum
olmaktan duyduğu mutluluğu da dile getirdi. zambağının korunmasını sağlayacağız. Kum
Çevreci projelerle öğrencilerinin yıllardır çalıştığını zambağının korunması ve yayılması konusunda
dile getiren İzmir Özel Fatih Koleji Genel Müdürü vatandaşlara da çok iş düşüyor. Onların da dikkat
Ali Rıza Doğanata öğrencilerimizin bilinçli etmesi gerekiyor. Kültür ortamında yetiştirilmesi ve
çalışmalarıyla doğaya katkı sağlamak istediklerini yayılması da mümkün. Biz okul olarak o
belirtti. aşama¬sında da yer alacağız” diye konuştu.

Tema yetkilileri de bu projeden dolayı çok mutlu

olduklarını ve umut verici olduğunu bildirdi. Basın


Libra Kitapçılık ve Rıfat Bali

Kitaba Doymuyor

Rafael Algranati / İzmir

Araştırmacı‐Tarihçi yazar RIFAT BALİ’nin 2008
yılında kurduğu “LİBRA Kitapçılık ve Yayıncılık”
2013 yılında Türkçe ve yabancı lisanlarda
yayımladığı çok sayıda birbirinden değerli kitapla
mükemmel bir performans gösterdi.

Kitaplarında özellikle Türkiye Yahudileri tarihine
bugüne kadar hiç denenmemiş bir açıklıkla ışık
tutan Rıfat Bali, yıllardır süregelen ezberleri
bozmakta ve eserleri ile yerli yabancı birçok
● Xenophobia and Protectionism
gazeteci yazara güvenilir kaynaklar sunmaktadır.
● The Silent Minority in Turkey: Turkish Jews

Libra Kitapçılık 2013 yılında Rıfat Bali’nin kendi ● Türkiye'de Kitap Koleksiyonerleri ve Sahaflar

yazdığı: ● From Anatolia to the New World ‐ Life Stories of

the First Turkish Immigrants to America
● Milaslı Gad Franko

● Toplu Makaleler ‐ I Tarihin Ufak Bir Dipnotu:
● Toplu Makaleler – III Kitabiyat Yazıları

Azınlıklar gibi kitaplarının yanında:

● Toplu Makaleler – II Türkiye’de Antisemitizm ve ● Sezai Balcı’nın: Osmanlı Devleti’nde Engelliler

Komplo Kültürü ve Engelli Eğitimi – Sağır Dilsiz ve Körler Mektebi
● Antisemitism and Conspiracy Theories in Turkey ile Babıâli Tercüme Odası


● Sena Hatip Dinçyürek’in: A ‘Compassionate’ Istanbul ‐ A Collection of Memories and

Episode in Anglo ‐ Ottoman History: British Illustrations

Relief to the ‘93 Refugees (1877‐78)
● Doç. Dr. Murat Yıldız’ın: Celalzâde’nin Rodos gibi kitapları da yayımlayarak, bu değerli eserlerin
Fetihnamesi (İnceleme‐Metin) okurları ile buluşmasını sağlamıştır.

● Orhan Oğuz’un: Rikkat Köknar’ın Romanlarında
Sosyal Sınıflar Geçtiğimiz günlerde 2014 yılının

ilk kitabı olarak yayınladığı, Rosa
● Mahir Saul’un: Judeo‐Spanish in the Time of
Sanchez ile Marie‐Christine
Clamoring Nationalisms

Bornes Varol’un hazırladığı La
● Toni M. Cross’un: Anatolian Images

Presse Judéo‐Espagnole, Support
● Sezai Balcı ile Ahmet Yadi’nin: Osmanlı et Vecteur de la Modernité isimli
Bürokrasisinde Yahudiler kitap, 1846’dan bu yana Osmanlı
● Victor Eskenazi’nin: Thanks for the Buggy Ride ‐ İmparatorluğu döneminde 1846

Memoirs of an Ottoman Jew yılında yayımlanmaya başlayan
● Çiğdem Oğuz’un: Negotiating the Terms of başlayan ilk gazeteden
Mercy: Petitions and Pardon Cases in the başlayarak tüm judeo‐espanyol yayınlarını ve
Hamidian Era gelişmelerini ele almakta.

● Albert Kant’ın: Mémoires d'un Fermier Juif en

Turquie Libra Kitapçılık ve Rıfat Bali’nin Türkiye Yahudileri

tarihine kazandırdığı bu değerli eserler, gelecek

● Leon Benavram’ın: Adapazarı 1942 ‐ Le Journal
nesillerin her zaman başvururacakları güvenilir
d’un Soldat Juif Dans L’Armée Turque

kaynakları oluşturacaktır.
● Alev Gözcü’nün: 1929 Dünya Ekonomik Buhranı

ve Türkiye
● Roz Kohen’in: Estambol Djudyo – Una
Koleksyon de Rekuerdos i İlustrasyones / Jewish


Yaşayan en önemli caz gitaristlerinden Bu kadar albümden en beğendiğiniz hangisi?

John Scofield ve Avi Bortnick Son albümüm Überjam Deux. Ama onun dışında A

Go Go ve Time On My Hands'i de sayabilirim.
İstanbul’daydı Neden bilmiyorum, bazıları daha iyi oluyor.
HT PAZAR / Özge Mine Sarıçam
Bugüne kadar Miles Davis, Chet Baker gibi
Grupları Überjam Band ile birçok başarılı müzisyenle çalıştınız. En
muhteşem bir performans sergilediler... unutulmazı hangisiydi?

Caz müziğin en iyileriyle çalmak beni bugün

Heyecandan ne yazacağımı bilemiyorum! Yaşayan
olduğum kişi yaptı. Başladığımda henüz bir caz
en önemli caz gitaristlerinden John Scofield'ın 14
fanıydım. Onlarla çalma fırsatını yakaladığım için
Kasım Perşembe gecesi Salon İKSV'de, grubu
şanslıyım. Herbie Hancock ve Gerry Mulligan da
Überjam Band ile verdiği konserin etkisinden hâlâ
bunlardan. Ama Miles Davis tabii ki çok şey kattı,
çıkamadım. Scofield, grubu ve özellikle ritim
çünkü onunla sadece birkaç kez çalmadım onun
gitaristi Avi Bortnick'in katkılarıyla adeta
grubundaydım. Müzikal eğitimim açısından
dinleyenleri transa soktu. Scofield da Bortnick de
mükemmel bir fırsattı.
sıfır egoya sahip mükemmel insanlar. Üstelik

Bortnick, bizim gazetenin dış haberler müdürü Soli
Überjam Band'a dönüş nereden çıktı?
Özel'in de kuzeni.
Funky, dans ritimlerini seviyorum ve Überjam
30. albümü mü çıkardınız? Band de bu konuda uzman. 10 yıl önce iki albüm

yaptık ve sonra durduk çünkü ben başka şeyler de
O kadar çok var ki kaç tane olduğunu
yapmak istedim. Son birkaç yılda, sonunda buna
hatırlamıyorum. 1977'de ilk albümden sonra
yeni neler eklenebileceğini bulduk. Nihayet
neredeyse her yıl yenisini çıkardım.
yeniden çalıyoruz ama ilk halimizden farklı tabii.


Dans Ettirmeyi Seviyorum Boston'da bir sürü İrlandalı yaşar. Ne ben ne de
arkadaşım İrlandalı ama "Tamam çalarız'' dedik. Ve
İnsanları dans ettirmeyi seviyorsunuz... oraya gittiğimizde baterist, hiç prova yaptırmadan

Herkes sever. Bazen caz müzisyenleri bunu yapmaz. sahneye çıkardı. Eski İrlanda şarkıları çalacağını

Ama bilmiyorum, dans edip şarkıya eşlik etmek söyledi ama hiçbirini bilmiyorduk. Bakabileceğimiz,
bana müziğin gereğiymiş gibi geliyor. Ritmik açıları yazılı bir şey de yoktu. Ve o çalmaya başladığında
seviyorum, müzik bunun içindir. tamamen şuursuzca eşlik etmeye çalıştık. 200 insan
izliyordu ve o kadar kötü çalıyorduk ki giderek
Berklee müzik okulu size ne kattı? sinirlenmeye başladılar. Sonunda seyirciler

arasından şarkıyı bilen bir adam çıkıp piyanoyu
New York'un banliyölerinden birinden, yani küçük çalmaya başladı. Biz de dayak yemeden sahneden
bir yerden geldim. Çok fazla iyi müzisyen yoktu, indik, apar topar arabaya binerek uzaklaştık.
olanlar da yaşlı olduğundan tanışmıyorduk.
Berklee'de kendim gibi insanlarla tanıştım. Diğer Biraz da ailenizden bahsedin.

çocuklar bana yeni şeyler öğretti ve beraber çalışma
Babam bir petrol şirketinde çalışıyordu. Zengindik
fırsatı yakaladık.
ve Berklee gibi okul masraflarımı onlar karşıladı.

Ama kira ve diğer masraflar için çalışmam gerekti.
Berklee'den aldığınız en önemli ders ne oldu?
Beni fazla şımartmadılar, gençken epey sıkıntı
En önemli şeyin sürekli pratik yapmak olduğunu. çektim.

Bu zamana kadar çaldığınız en kötü konser Müziğinize elektronik öğeler ekleme fikri
hangisiydi? nereden çıktı?

Berklee'de öğrenciyken çok iyi vibrafon çalan bir Herkesin yapmaya başladığı havalı bir şey gibi
arkadaşımla beraber bir baterist tarafından işe görünüyordu. Bilgisayar ve teknik şeylerden pek
alındık. Bize "St. Patrick gününde çalar mısınız'' anlamam. Avi Bortnick bunları grubumuza getiren
dedi. St.Patrick önemli bir İrlanda dini günüdür ve kişi.


Annem İzmirli teknoloji ineği olduğumu da kabul ediyorum.

Aslında 1960'lardan beri caz içinde elektronik
AVI BORTNICK öğeler barındırıyordu. Sadece o zamanlar analog
(Ritm gitar ve elektronik altyapı) sintesayzırlar kullanılıyordu. Müzikte herhangi bir

Scofield, gruba kattığınız elektronik gereklilik bulunmamalı. Sadece akustik caz da
altyapıdan her mükemmel olabiliyor. Eğer o ses elektronik
seferinde övgüyle söz enstrümanlarla sağlanabiliyorsa bu da hoş oluyor.

ediyor. Nasıl bir araya Sizin de başarılı solo albümleriniz var.
geldiniz?

Teşekkür ederim. Yaptığım müzikler hep ritmik
2000'de tanıştık. "Bump'' oluyor, genelde funk temelli ya da Brezilya ve
albümünden şarkıları Afrobeat ile karışık rock. Ama daha lirik ve az
canlı çalacak bir ritim ritmik gitar soloları yazmayı da seviyorum.
gitarist arıyordu. Charlie
Hunter ona beni önermiş. Soli Özel'in kuzeniymişsiniz. İyi anlaşır
Sınav gibi bir şey yaptı ve mısınız?

sonuçta konseri kaptım.
Evet, Soli'yi çok severim. Soli annemin kuzeninin
Sonra Uberjam albümüyle
oğlu. O yüzden benim de kuzenim. Annem İzmirli
devam etti. Onunla çalışmak bir onur. Gençlik
ve birçok Türk akrabamız var. Ama en çok Soli'yi
idollerimden biriydi. Ayrıca sürekli komik
tanıyorum çünkü Amerika'da okurken sık sık bizi
hikâyeler anlatan harika bir insan.

ziyarete gelirdi. Üniversitede Latin‐Amerikan
Bilgisayar yazılımlarına ilginiz nereden geliyor? bölümünde okuyordum ve Soli'nin bu alanda ve
Cazı elektroniklerle birleştirmenin gerekli poitakayla ilgili analizlerini dinlemeyi çok severdim.
olduğunu mu düşünüyorsunuz? Hâlâ ona sorular sorarım. Mükemmel derecede

ilginç bir insan.
Sanırım John'la çalışmaya başladıktan sonra
bilgisayar programlarına ilgim arttı. Ama biraz


Anet Gomel Yetişenler Derneği başkanı Sevin Oran yayınladığı

mesajda Anet Gomel için şöyle yazdı: “Derneğimiz,
50 Yıl Önce Öğrenci Olarak Girdiği
uzun yıllar bir yönetici olarak, bir yetişen olarak, bir
ACI’dan Emekli oluyor. dost olarak desteğini gördüğü ve birlikte çalıştığı
Anet Gomel’i hiçbir zaman unutmayacak. Onunla
gurur duyuyoruz.”

ACI Genel Müdürü Sayın Todd R. Cuddington’un
yayınladığı mesaj ise şöyle:

Değerli ACI Ailesi,

51 yıl önce (1962), genç Anet Gomel, ACI’a ilk kez
öğrenci olarak ayak bastığında, bu yeni okulunun
tarihinde ne kadar önemli bir iz bırakacağından
habersizdi. ACI’dan sonra Ege Üniversitesi
Matematik Bölümünü bitiren Anet Hanım, bu kez
genç ve hevesli bir çalışması sayesinde 1994 yılında

Matematik Bölüm öğretmen olarak, mezun olduğu
Anet Gomel 1962’de öğrenci olarak girdiği ACI’a uzun yıllar okula hizmet etmek üzere ACI’a geri döndü. Eğitime
matematik öğretmeni ve yönetici olarak hizmet verdikten ve ve öğrencilerine adanmışlığı ve titiz çalışması
yüzlerce öğrenci yetiştirdikten sonra, içinde bulunduğumuz
öğretim yılının bitiminde ACI’daki son fiili görevi olan Okul sayesinde 1994 yılında Matematik Bölüm Başkanı
Müdürlüğü’nden ayrılarak emekli oluyor. İnsanlık, oldu ve 5 yıl boyunca bu görevi sürdürdü. 1999’dan
yardımseverlik, hoşgörü, ince duygululuk, nezaket ve başlayarak 4 yıl boyunca da akademik müdür
zerafetle birlikte, kararlılık ve objektiflik gibi başarılı bir
yöneticinin olmazsa olmaz iki niteliğini de taşıyan ve okuldaki
yardımcısı olarak çalıştı.

pek çok yeniliğin ve projenin hayata geçirilmesinde büyük
katkıları olan Anet Gomel ACI’da silinmez izler bırakarak 2003 yılında, ACI’ın 9. Türk Müdür Başyardımcısı
gidiyor. Yardımcısı olarak başladığı görevi boyunca okulun


büyümesi ve ilerlemesi ile ilgili birçok projenin Ege Üniversitesi

uygulanmasını sağladı. Güçlü ve adil bir şekilde İİBF İşletme Bölümü Öğretim Üyesi
yürüttüğü görevi sırasında Uluslararası Bakalorya
Programının ACI’da uygulanmaya başlaması, kıs ve
Keti Ventura
erkek yatılılık programının hayata geçirilmesi, “Doçent” olmaya hak kazandı.
bilişimin eğitim ve öğretime entegrasyonu gibi
birçok konuya başarı ile liderlik etti. Sürekli
iyileştirmeye olan inançlı kararlılığı ACI
mezunlarının akademik başarısının yükselmesine ve
okulumuzun tüm Türkiye çapında daha saygın bir
okul olarak nitelendirilmesine vesile oldu.

Okuluna adadığı uzun yıllar ve gerek

öğretmenlerimize, gerek öğrencilerimize ve gerekse
velilerimize gösterdiği inanılmaz ilgi ve destek
sonrasında, Anet Hanım 2013‐2014 okul yılı sonunda
emekli olmaya karar vermiş bulunuyor.

Çalıştığı kuruma bu kadar iz bırakmak çok az

insana kısmet olur. Her ne kadar tüm
öğretmenlerimiz, öğrencilerimiz ve velilerimiz adına,
Anet Hanım’ın emeklilik haberine üzülmüş olsak da, Ege Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
onun gibi harikulade bir mesai arkadaşı ve dostla İşletme Bölümü başarılı öğretim üyelerinden biri
çalışmış olmaktan dolayı çok gurur duyuyoruz. olan Keti Ventura, 24 Ocak 2014 tarihinde

DOÇENTLİK ünvanı almaya hak kazanmıştır.
R. Todd Cuddington, B.A.,M.Ed
Headmaster


İzmir Büyükşehir Belediyesi Başkanlığında İzmir Sefarad Sergi Merkezi Projesi

grubu üyeleri Beki Şikar, Katya Levi, Keti Asal,
“Tarihe Saygı” Rahel Hayim, Sara H. Enriquez, Sara T. Enriquez,
Ödülleri Sarit Bonfil ve Stella Azar’ın hazırladığı Dünden
Bugüne İzmir Sefarad Düğünleri belgesel filmi
İzmir’deki Musevilerin düğün geleneklerini
yansıtması, belge değeri taşıması ve kent belleğine
katkı sağlaması açısından tarihi çevre ve kültür
varlıklarını koruma dalında katkı ödülüne layık
görüldü.

Aynı kategoride Beyhan Özdemir, Selim Bonfil ve
Ali Işık’ın İzmir’de Hoşgörü belgesel fotoğraf
projesi İzmir'deki cami, sinagog, kilise, cemevi gibi
dini yapıların tanıtılması, belge değeri taşıması,
kent kültürüne katkı sunması nedenleriyle ödül
aldı. Kurgusu ve müziği ile dikkat çekici ve
açıklayıcı olması, belge değeri taşıması, kent

belleğine katkı sağlaması nedenleriyle ödüle layık
İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından 11.kez
görülen bir başka çalışma ise Nitsa Çukurel
düzenlenen "Tarihe Saygı / Yerel Koruma Ödülleri"
Kapancıoğulları ile Raşel Meseri’nin hazırladığı
töreni 22 Kasım Cuma günü Aziz Vukolos
Sadece Adı Kaldı Elimizde: Kortejolar belgesel
Kilisesi'nde gerçekleştirildi.
filmiydi.

İzmir Büyükşehir Belediyesi Başkanı Aziz

Kocaoğlu’nun bir konuşma yaptığı törende 16 esere

seçici kurul tarafından ödül verildi. Selim Bonfil


“Ne İşin Var Evde Moiz” yaptığı oyunun başrollerini Jojo Eskinazi ve Fani
Bonofiyel paylaştılar.
İzmir’de Sahnelendi
Moiz serisinin diğer oyunlarında olduğu gibi metin,
Sarit Bonfil / İzmir
başrol oyuncuları, yönetmen ve diğer dernek
üyelerinden oluşan ekip tarafından yazıldı.

16 Kasım 2013 Cumartesi akşamı İzmir İsmet İnönü
Sanat Merkezi, Moiz serisinin son oyunu olan “Ne Gelenekler ile modern yaşam arasında bocalayan
İşin Var Evde Moiz” adlı iki perdelik komediye ev ailelerin yaşantısını, nesiller arası görüş farklarını
sahipliği yaptı. Hahambaşı İzak Haleva’nın mizahi bir biçimde anlatan oyun bol bol güldürdü.
onurlandırdığı gösteriye İzmir Yahudi Cemaati Salonu dolduran İzmir Yahudi cemaati üyelerine
büyük ilgi gösterdi. keyifli dakikalar yaşatan ve büyük alkış alan
oyunun geliri Hahambaşılık Eğitim Fonu
İstanbul Dostluk Yurdu Derneği tarafından aracılığıyla eğitime desteğe aktarıldı.
sahnelenen ve yönetmenliğini Eti Anahmias’ın


Hahambaşı Rav İzak Haleva’nın

Adayaşam Ziyareti
15‐17 Kasım tarihlerinde İzmir’i ziyaret eden

Hahambaşımız Rav Haleva, Karataş Hastanesi
Derneği yetkilileri ile birlikte Adayaşam’daki
yaşlılarımızı ziyaret ettiler.

Yaşlılarımızın büyük bir memnuniyet duydukları
ziyarette Hahambaşımız yaşlılarımızla sohbet
ederek onların durumları ile ilgilendi.


İsrailli Duayen Tarih Profesörü 2013 yılı Nobel Ödülleri

Ammon Cohen Sahiplerini Buldu!..
Türk Tarih Kurumunun Nesim Levi / İzmir
Ödülüne Layık Görüldü.
Bilindiği gibi ölümünden sonra vasiyetnamesi
Nesim Levi / İzmir açıldığında Alfred Nobel’in, servetinin büyük
bölümünü insanlığa en fazla yararı olacak çalışma –
Türkiye cumhuriyetinin 90. kuruluş yıl dönümü
buluşlara ödül olarak verilmesi için bıraktığı
etkinlikleri kapsamında Türk Tarih Kurumu
açıklanmıştı.
tarafından verilen ödül, Kudüs İbrani

Üniversitesinin duayen tarih profesörü Amnon
Yahudiler Dünya nüfusunun %0,2’nin de altında
Cohen’e verildi.
iken, şimdiye kadar Nobel ödülüne layık görülen

850 bilim adamı ve yazarların %20’si Yahudi
Ödül, Amnon Cohen’in İbrani Üniversitesinde
asıllıdır. Daha ayrıntılı bir irdelemede: Ekonomi
İslam ve Ortadoğu çalışmaları ile öne çıkmış olup
dalında %41, Tıp dalında %28, Fizik dalında %26,
özellikle 16. yüzyıldan itibaren Osmanlı
Kimya dalında %19, Edebiyat dalında %13 ve Barış
İmparatorluğunun Ortadoğu hakimiyetini
dalında ödüllerin %9 Yahudi asıllı bilim adamları
kapsayan çalışmaları nedeniyle verilmiştir.
ve yazarların olmuştur.

İbrani Üniversitesindeki akademik çalışmalarına ek
2013 yılı Nobel ödülünü kazanan Yahudi bilim
olarak Prof. Cohen, Harry Truman Barış
adamları; Tıp dalında James Rothman ve Randy
Araştırmaları Enstitüsü Müdürlüğü ve birçok
Schekman, Kimya dalında Arich Warshel, Michel
devlet adamına Ortadoğu ile ilgili konularda
Levitt ve Martin Karplus, Fizik dalında François
danışmanlık yapmıştır.
Englerd’dir.


İzmir Barok Grubunun Purcell, Itri, G. F. Handel, Hafız Post, D. Scarletti,
Derviş Frenk Mustafa ve Tanburi Mustafa Çavuş'un
CD’sinde Linet Şaul eserlerinden oluşuyor.
Avrupa Müziklerini Seslendiriyor
Titiz bir çalışmayla hazırlanan albüm kitapçığında
Avrupa Saraylarında Müzik bölümünü Aydın Büke,
Osmanlı Sarayında Müzik bölümünü ise Ş.Şehvar
Beşiroğlu ve Sinem Özdemir yazdı. İTÜ Miam
Stüdyolarında kaydedilen CD'nin tasarımı Gözde
Oral'a ait.

İzmir Barok grubu olarak çıkan bu CD'nin özelliği
barok dönemde, Osmanlı ve Avrupa saraylarında
dinlenilen müziklere yer verilmesi. Böylece
dinlerken karşılaştırma yapılabiliyor. Linet Şaul
Avrupa müziklerini söylüyor. Türk müziğini de bu
konuda uzman sanatçılar dönem tarzına bağlı
kalarak seslendiriyorlar. Hem Avrupa hem Osmanlı
müziklerinde dönem enstrümanları kullanılıyor.

Hem barok hem de Türk müziği meraklıları bu
değerli CD’yi D&R'lardan ve aşağıdaki linkten
16. Yüzyıldan, 18. Yüzyılın ilk yarısına Avrupa ve temin edebilirler.
Osmanlı Saray Müzikleri" albümü, Jean Baptiste
LulIy, Gazi Giray Han, Claudio Monteverdi, Ali http://www.idefix.com/muzik/izmir‐barok‐various‐
Ufki Bey, Claude Gervaise, Marc‐ Antonio Cetsi, artists/tanim.asp?sid=DCHR3J52FB1BYOT3YQ3D

Dimitrie Cantemir, Arcangelo Corelli, Henry


Stanley Marcus Nazi İşbirlikçisi

Coco Chanel’i Dallas’a Davet
Ettiğinde

1950’lerin sonlarında Yahudi asıllı büyük
mağaza kralı Chanel’in itibarını kurtarıp
kendisininkini parlattı.

James McAuley ‐ 11 Aralık 2013
Tercüme: Lina Filiba
DÜNYA
Bu hafta Karl Lagerlfeld ve Chanel Firması 1957

BASININDAN yılından beri ilk kez Dallas, Texas’a geri döndü.
ÇEVİRİLER Nedeni ise “Metier d’Art – Sanat Mesleği” adlı her
yıl tekrarlanan yüksek moda koleksiyonları

gösterileri ve Lagerfeld’in Coco Chanel hakkındaki
“Dönüş” adlı yeni kısa biyografik filminin lansmanı
idi. Dallas böyle bir filmin ilk gösterimi için uygun
bir mekan. Lagerfeld yakın zamanda Women’s
Wear Daily dergisine Texas’ı seviyorum,
Teksas’lıları seviyorum demişti. Fakat Chanel’in
kişisel duyguları biraz daha karmaşık idi.

1957 yılında Dallas’a vardığında 74 yaşında olan
Gabrielle “Coco” Chanel savaş yıllarının işgal
altındaki Fransa’sında işbirlikçi antisemitik


faaliyetlerinin utancını umutsuzca gidermek olduğunu ve çoğunluk hisselerin en büyük azınlık
istiyordu. Dallas’a, Neiman Marcus mağazalarını hissedar olarak kendisine transfer edilmesi
yöneten Harvard eğitimli “Tüccar Prens” Stanley gerektiğini yazdığı mektup bulunmuştur.
Marcus tarafından davet edilmişti. Chanel’in bir
çok biyografi yazarına göre, aralarında dile
getirilmeyen pazarlık şu idi; Chanel Neiman
Marcus’un Moda Alanında yılın Üstün Hizmet
Ödüllerinden birini alacak ve bunu takiben
kaçınılmaz satış artışı gerçekleşecek ve moda
dünyasının ana kraliçesi ‐ adı o zaman ve hala öyle
olan ‐ “Mağaza”ya resmi ziyaret yapacak.

Kel ve muhteşem Marcus Chanel’i havaalanına
geldiğinde karşıladı. Onlarınki sihirli bir an
sunulan iki büyük fırsatçının yerinde ve istekli
kucaklaşması idi. Fırsatın altında ise ironi
yatıyordu. Chanel savaş yıllarının büyük bir

kısmında Nazilerin Yahudilere zulmünden maddi
Ama 16 yıl sonra, işte orada Stanley Marcus’a eski
olarak faydalanmaya çalışıyor ve iki Yahudi işadamı
bir arkadaş gibi sarılıyor ve Fransız usulü yanak
Pierre ve Paul Wertheimer’in 1924 yılında “Chanel
alıyor ve “halaYahudilere ait” olan bir lüks
Parfümleri” adı ile kurdukları sonsuz kazançlı
markasından ödül almaktan çok memnun
firmanın kontrolünü onlardan koparabilmek için
gözüküyordu. “Matmazel” lakaplı Chanel, kendi
Yahudilerin işletmelere ve sermayeye sahip
değişiyle geçmişinde onu mahveden perakendeci
olmalarını yasaklayan mevzuata güveniyordu.
Yahudi tipi konusunda fikir mi değiştirmişti?
5Mayıs 1941 tarihli bir mektupta, Chanel, ilgili
“Benim çok basit zevklerim vardır; her şeyin en
kamu görevlisine firmanın halen Yahudilerin malı
iyisiyle tatmin olurum” sözleri ile meşhur, zeki ve


egzantrik Bay Stanley onur konuğunun savaş Ordusunun Haberalma ‐ Casusluk ‐ Servisi) ajanı
yıllarındaki sefil geçmişini biliyor muydu, ne olduğunu öngörüyordu. Her iki durumda da hiç
düşünüyordu? Önemi var mıydı? biri tek başına Chanel’in anti‐Semitizm ile
*** suçlanmasına sebep olmaktan ziyade; o hesaplarla
Chanel’in anti‐Semitizmi, harikulade donanımlı irtibatlar peşinde koşan fırsatçı bir yetim ve lüks
dolabındaki en önemli iskelet, beyaz jerse bluz düşkünü olarak, kafası iyi hesap yapan, klasik, yarı
üzerinde hiç temizlenemeyecek küçük siyah leke dünyevi matmazeli olarak savaş öncesi Paris’inin
idi. Onun biyografisini yazmış olan tüm büyük “bon chic bon genre” çevrelerinde tanınmaktaydı.
yazarlar doğal olarak onun çok dedikodusu İşgal sırasında şehirde gıda neredeyse
yapılmış, anti‐Semit olduğu bilinen 2. Westminster buharlaştığında ve lüks apartmanlara Naziler el
Dükü Hugh Grosvenor ile ilişkisini; ayrıca en koyduklarında, Chanel von Dinklage’ın yardımı ile
önemlisi Paris Alman Büyükelçiliğinde ataşe olan gayet iyi idare etti. Chanel’in yakın arkadaşı
kendisinden 13 yaş küçük Hans Gunther von Antoinette (Rothschild) d’Harcourt’un oğlu Jean
Dinclage ile tartışmalı “yatay işbirliği” hakkında d’Harcourt’un ifadesi ile: “Biliyor musun, onun bir
yazmışlardı. (Chanel savaştan sonra bütün bu arabası, şöförü ve savaş boyunca benzini vardı; bu
meseleyi gülüp geçiştirmeye çalışırken, Cecil da eğer Vichy hükümetinin bir Bakanı değilsen çok
Beaton’a; “Beyefendi, gerçekten, benim yaşımda bir sıra dışıydı, kimsede bunlar yoktu!”
kadının sevgili bulma şansı varsa onun pasaportuna
bakması beklenemez.”) Cinsel fırsatçılık sadece yaşlanmakta olan
matmazele has bir özellik değildi. Pek çok namı
Fakat von Dinklage genç ve atletik bir sevgiliden diğer “(saçları) kırpılmış (işbirlikçi) kadın” Irène
öteydi. Chanel’in belki en özgün ve kapsamlı Némirovsky’nin Suite Francaise kitabının ikinci
biyografisini yazan Edmonde Charles‐Roux onu cildi ve Alain Resnais’nin Hiroshima mon amour
Reich istihbarat bakanlığının bir ajanı olarak filminin geçmişe dönüş sahnelerinde
belirlemişti. Sayısız biyografi yazarlarından bir ölümsüzleştirildiği gibi işgal sırasında Nazi
diğeri, Pierre Galante ise onun Abwehr (Alman subayları ve askerleri ile ilişkilerini


sürdürmekteydi. Bu ilişkiler her ne kadar karmaşık toplumun sosyal dokusunu etkileyen büyüyen

ve insana ait olsa da erkekler ve kadınlar arasında tehdidin parçası olduklarından onları yenebilirdi.
ve askerler ile halk arasındaki güç dengeleri işgalci Belki de bu çizgideki en anlamlı hikaye, Paris’in
güçler tarafından yeniden tanımlanmakta idi. Bu efsanevi sanatsal salon hostesi, Diaghilev, Proust ve
sebepten dolayı geç anlaşılan cömertlikle “yatay tabi ki Chanel gibilerini yıllar içinde cezbeden
işbirlikleri” hayatta kalma mekanizması olarak tarif Misia Sert’in sırdaşlarından biri olan Boulos
edilmiştir. En büyük biyografilerinde “Hayatta Ristelhueber’in anılarında yer almakta. (Misia
kalma” Chanel’in yaşamının özellikle bu bölümüne Katolik olmasına rağmen Chanel daha sonraları
pek çok kez atılan başlıktır. Matmazel, fikir o ki, arkadaşının sürekli “Yahudilerle” birlikte
tüm diğer Fransız kadınlar gibi bir şekilde savaş ile olmasından dolayı “Yahudi Ruhu” taşıdığını
başa çıkmak zorunda kalmıştı. söyleyecektir.) 29 Aralık 1941 tarihli, işgalden bir
seneden fazla bir süre sonra ve Chanel’in
Ancak bu savunmanın sorunu; Chanel’in savaş Wertheimerlara karşı yerel otoritelere şikayet
süresi fırsatçılık amacının hayatta kalabilmek yazısından aylar sonra yazılmış günlük kaydında
olduğu söylenemezdi. Tam tersi idi. Aslında bu Ristelheuber şöyle der:
terk edilmiş yetim, Paris halkının en alt
kademelerinden Katolik manastırı kısıtlama ve Misia’nın evinde Coco Chanel ve Francois
tenkitlerinden geçip Paris toplumunun üst d’Harcourt ile bir akşam geçirdim. Coco Yahudilere
seviyeleri arasındaki yere gelebilmek için didinmiş karşı bir tirada girdi. Antoinette’in kökleri
ve savaşı kendini pazarlamak için bir fırsat ve (Antoinette d’Harcourt bir Rothschild idi) ve Dük’ün
kazanç olarak görmüştü. Şimdi nihayet kendi (Dük Francois d’Harcourt Antoinette’in eşi idi) de
dünya görüşünün bir parçası olan ve yakın varlığı düşünüldüğünde konnuşma tehlikeli idi.....
zamanda kamuoyunda kabuledilebilir hale gelen Sert’in şöförü beni eve götürürken o kadar
anti Semitizmden yararlanabilecekti. Eğer geçmişte kapkaranlıktı ki yolun yarısında kaldırımdan
Wertheimer kardeşleri yenmesi mümkün gidiyorduk.
olmamışsa bile artık onlar Yahudi olduklarından ve


Aynı şekilde Women’s Wear Daily’nin Amerikalı Chanel ziyaret edene kadar Neiman Marcus
muhabiri James Brady, Matmazel ile 1961de (Dallas kendini New York’taki Saks Fifth Avenue, San
ve Neiman Marcus ziyaretinden sonra) röportaj Francisco’daki I. Magnin kalibresinde özel bir
yaptığında aynı şeyi fark etmişti. Benzer bir duygu mağaza olarak kabul ettirmişti. Ancak Dallas için
konuşmalarının arasından çıkarsınabiliyordu. “O “Mağaza” bir dükkandan öte idi halen de öyle.
önyargılı bir çelişkiler yumağı,” diye hatırladı. “Eğer Gerçek bir kurum ve Main ile Ervay sokakları
modeller başarısız olursa, fransız frankı zayıflarsa köşesindeki dokuz katlı Renaissance Revival
‘C’est les juifs ‐ Yahudilerdir’ derdi.” Buna rağmen merkez binasından sadece lüks ve moda yayılmaz,
en yakın arkadaşı Barones Marie‐Helene de aynı zamanda tarz; ne giyilmesi değil nasıl
Rothschild idi. Siyahilerin farklı koktuklarından giyinilmesi gerektiği eğitim imkanı verir. 1937
şikayet eder diğer taraftan ödüllü bir zenci yılında yazılan Neiman Marcus’un “Harikalar
dövüşçüyü göklere sığdıramazdı. “O adam ile ben… Diyarında Dallas” başlıklı profilinde Fortune dergisi
nasıl dansettik”.. editörü Louis Kronenberger “Dallas halkı sizi
mağazaya aynı Paris halkının sizi Louvre’a
Dallas’tan çok uzak olmayan bir çiftlikte Stanley götürdüğü ruhla götürür.” Gerçekten de o
Marcus ile de dans edecekti. dönemde ve daha sonra 1950lerin ortasında da;
durgun Texas köklerinden kurtulmaya çalışan
*** gelişmekte olan taşra kenti Dallas sakinleri için

Neiman Marcus’un vitrinleri en basitiyle sanat
1957 yılında Stanley Marcus 52 yaşında, toplumun
hayranlığı uyandırmakta idi. Sonuçta, Marcus
hem içinde hem dışında durabilen nadir bir
liderliğinde mağaza bir çok şekilde Dallas’ın
karışımdı, herkesin adını bildiği fakat kozmopolit
ümitsizce dönüşmeye çalıştığı kent haline
Rönesans duyarlılığı hatta liberal politik görüşü
gelmesine nezaret etti..
onu tüketici tabanının kalbi ve ruhu olan Dallas’ın
yerleşik toplumundan biraz uzak tutmakta idi. Örneğin Kronenberger’in yazısının
Aynı zamanda şehrin ayrılmaz bir parçası, hatta yayınlanmasından bir yıl sonra, pazarlama dehası
pek çok yönden seçilmemiş belediye başkanı idi. olan Stanley Marcus yıllık Neiman Marcus Moda


Alanında Üstün Hizmet Ödülünü yaratmış ve bu ve kaderleri birbirlerine bağlı idi. Dallas kısmen de

program çerçevesinde mağaza tarafından moda mağazanın getirdiği prestij sayesinde 1940lar ve
dünyasında devrim yaratmış olan seçme birkaç 1950lerde “olağanüstü şehir” olarak – Texas veya
isim ödüllendiriliyordu. Bir Christian Dior, Yves başka eyaletlerdeki herhangi belediye alanından
Saint Laurent ya da Coco Chanel’in çok daha hızlı bir oranda patladı. Ulusal şirketler
“steakhouse”ların en sofistike lokanta olduğu merkezlerini peşpeşe Dallas’a taşımaya başladılar
düşünülen kuzey Texas’taki ufak bir şehre geliyor ve kent Amerikan Güney Batısının en önemli finans
olmalarına imkan verecek başka şartlar merkezi oldu. Nüfus açısından hala küçük bir şehir
düşünülemezdi. Her şekilde bu ödüllerle gelen olsa da sadece refah değil bolluk kültürü yayıldı. O
tanıtım Dallas’ın giderek ulusal çerçevede dikkat yıllarda Dallas’ta bir aile yaklaşık ortalama 3.600$
çekmesine ve bir şekilde sofistike olduğunu gelir sahibi idi, ve The Atlantic’in gözlemine göre
göstermesine imkan sağladı. 1939 yılında Collier bu gelirle Missisipi’li herhangi bir ailenin bir yıllık
dergisi “Şu anda modanın gözleri ve kulakları Paris, harcamasından fazlasını bir ayda harcayabiliyordu.
New York’un üzerinde değil. Hollywood’un
üzerinde değil. Dallas’ta. Evet, Dallas, Texas’ta.” “Zengin Tüccar” için ise bu zamanlar tamamen
1940ta David L. Cohn, Atlantic Monthly güllük gülistanlık değildi.1950lerin ortalarında,
dergisindeki yazısında bu görüntüyü işleyerek korkutucu McCarthy döneminin zirvesinde,
Dallas’ın “olağanüstü bir eyalette olağanüstü bir gittikçe radikalleşen muhafazakar seçmenler,
şehir” ve “kıta Amerika’sından kopuk bir dünya” Dallas’ın kibar, temelde pratik muhafazakar
olduğunu yazdı. Life dergisi kısa bir süre sonra seçmenlerinin kapılarını zorluyor hırpalıyordu.
Neiman Marcus ile ilgili foto makalesi yayınladı ve Vali, muhafazakar Demokrat Allan Shivers idi ve
mağazanın her zaman büyük dikkatle koruduğu Texas’ı kalkınma döneminden sonra ilk kez
gizem Amerika’nın gözünde Dallas’ın imajı haline Cumhuriyetçi bir başkan adayına – Dwight D.
geldi. Eisenhower’a ‐ teslim etti ve zaman içinde yavaş
yavaş köklü bir ultra muhafazakarlık Texas elitleri
Derin anlamda, Marcus’un mağazası kentin yüzü arasına sızmaya başladı.
ve şehir de mağaza oldu: Onların yükselişi paraleldi


Komünistler ve “Amerikan‐olmayan” faaliyetlere Marcus’un İsrail’i ziyaret etmekten çok korktuğu
yönelik artan dikkat ile birlikte doğmakta olan “çünkü kendisini Yahudi’liğe dünüştürebileceği”
anti‐Semitizmin başlıca hedefleri arasında Stanley esprisi meşhurdu.
Marcus gibileri vardı. 1951 yılında Dallas Southern
Methodist üniversitesinden radikal sağcı İngliz Bir şehri ve berisini tanımlayan kültürel kurumun
profesör John Beaty Yahudileri ve onların sahibi için kilit nokta geçmişe mesafe koymak ve
Amerikan hayatına orantısız etkilerini kınadığı kayıtsız kalmak idi.

zehir zemberek “The Iron Curtain Over America – ***
Amerika Üzerindeki Demir Perde” kitabını
yayınladı. Onun ana hedefi üniversitenin mütevelli Bir anlamda aynı durum Coco Chanel için de

heyeti üyesi olan ve üniversitenin üç aylık the doğruydu. Chanel en sonunda 9 Eylül 1957de
Southwest Review dergisindeki yazıda Beaty’nin Dallas’a vardığında aynen Love Field’e indiğindeki
kitabı eleştirildiği için bundan sorumlu tuttuğu gibi kameralara gülümseyerek poz verdi. Satmak
Marcus idi. için oradaydı ve sattı. Dallas şaşırtıcı olmayacak bir
şekilde Matmazel’e hayrandı ve takımları, elbiseleri
Marcus “Minding the Store – Mağazaya Sahip askılardan kapıldı.

Çıkmak” adlı anılarını samimiyetle anlattığı
kitabında bu olayı atladı ve sadece Amherst ve Marcus da kameralara gülümseyerek, misafirini
daha sonra Harvard’daki öğrencilik yıllarında anti‐ tanıtırken ilerigelen bir ziyaretçinin ifadesiyle
Semitizm ile karşılaştığını yazdı. Aslında bu “kadın modasında devrim” yaptı. Kürsüde durup
konudaki sessizliği beklenmedik değildi: Marcus “kadınsı silüeti özgürleştiren büyük
pek çok açıdan Amerikan Yahudi asimilasyonunun yenilikçi...kostüm takılarına moda olma
imajı idi ve bu konularda herhangi bir tavır saygınlığını vermiş, parfümü kimyagerin
takınması onu yönettiği mağazadan, ve bir dükkanından alıp modacı butiğine getirmiş, kopya
anlamda bir bütün olduğu kentten izole edecekti. edilmekten hiç bir zaman korkmamış, geçmiş
Bugün Dallas’ın en büyük Reform cemaatine sahip başarılarının günün modası üzerinde olağanüstü
olan “Temple Emanuel” in kurucu üyesi olan etkisi olan..” sözleriyle tanıttı.


Gazeteler Bay Stanley’in ümit ettiği gibi – pırıltılı Laurent “zamanın toplumsal değişiminin
methiyelerle ‐ olayı kaydettiler. Dallas Morning tercümanı” idi. Chanel’i ise “yüce egoist” olarak
News Chanel’in “kendi döneminde bir efsane” ile hatırlıyor ve onun sosyal sanat becerileri
eşdeğer olduğunu ilan etti. konusunda övgüsü zayıftı: “Chanel ile birlikte bir
sohbet yaptıklarını iddia eden herhangi biri bunu
Belki de bu ziyareti en iyi açıklayan Marcus’un mutlaka abartıyordur çünkü bir başına konuşan bir
“Mağazaya Sahip Çıkmak” kitabında şahsına özel hayduttu” diye yazmıştır.
diplomatik bir ifade ile bahsettiği iki anıdır.
Ziyaretinden sonra Marcus’a yazdığı telegrafta,
O, Chanel’in mutlaka bir çiftliği ziyaret etmek Chanel, “Sevgili eşin ve annenin, tüm ailen ve iş
istediğini duymuş ve onun onuruna kardeşinin arkadaşlarının bana gösterdikleri zerafet ve
çiftliğinde bir akşam yemeği partisi organize nezaketi her zaman sevgiyle hatırlıyorum.”
etmişti. “Sonradan ortaya çıktı ki o mangalda Bahsettiği bu kişilerin tümü de Yahudiydi. Fakat
pişmiş etin ve baharatlı fasulyenin tadını şimdi ne farkederdi ki? Zaman değişmiş, “yüce
beğenmemiş ve tabağındaki yemekleri gizlice egoist” de değişmişti.
masanın altına dökmüştü. Ne yazık ki
tabağındakiler onun yanında oturan Elizabeth “Tüm kalbimle teşekkür ediyorum, en iyi
Arden’in saten ayakkabılarının üzerine dileklerimle, Coco Chanel.”

dökülmüştü.”
***

James McAuley Oxford Üniversitesinde Marshall Bilim Adamıdır..
Diğeri ise Marcus’un, tanıdığı bütün büyük
Yazının kaynağı: http://www.tabletmag.com/jewish‐arts‐and‐
modacılarla ilgili olan izlenimleri yanısıra, Chanel culture/155631/chanel‐neiman‐marcus
hakkındaki kişisel izlenimi idi. Çoğu parlak olumlu
izlenimlerdi: Örneğin Christobal Balenciaga
“kendini işine adamış sanatçı”, Christian Dior
“mükemmel zevki olan sessiz bir adam”, Yves Saint


Karen & Nesim

Evlendiler

İÇİMİZDEN

Beki Şikar

Diana & Yeşaya Şalom 'un kızları Karen ile Raşel &

Yako Hulli'nin oğulları Nesim, 17 Kasım 2013'de

İzmir Beth‐İsrael Sinagogunda Hahambaşımız Rav

İsak Haleva’nın da katıldığı törende evlendiler.

Genç çifti ve ailelerini tebrik ediyor, mutluluklar

diliyoruz.


Lara & Vito Roza Saba

Evlendiler Bat-Mitsva

Luna ve Liya Diriman'ın kızları Lara ile Rakela ve Recina ve Asaf Saba'nın kızları Roza, Bat‐ Mitsva
Avram Abuaf'ın oğulları Vito, 8 Aralık 2013 törenini ailesi, akrabaları ve çok sevdiği
tarihinde İzmir Beth‐İsrael Sinagogunda arkadaşlarıyla coşkuyla kutladı.
evlendiler.
Mazal Tov Roza!..
Genç çifti ve ailelerini kutluyor, mutluluklar
diliyoruz.


Beni Nahmias Aksel Gomel

Aile Dostları ile Tanıştı Bar Mitsva

Sara ve Sam Gomel'in oğulları, Samara'nın ağabeyi
11 Ağustos'ta doğan Sara ve Yusuf Nahmiyas'ın oğlu,
Aksel, Bar‐Mitsva törenini ailesi, akrabaları ve
Aliza ve Simcha'nın erkek kardeşleri Barak Beni
yakın arkadaşları ile birlikte neşe ve mutlulukla
annesinin 12 Aralık'ta düzenlediği davet ile tüm aile
kutladı. Mazal Tov Aksel!..
dostları ile tanıştı. Barak Beni'ye sağlıklı mutlu bir

ömür diliyoruz.


İzmir’de
Hanuka Kutlamaları

La Sera'da hanımlar için düzenlenen kutlama
yemeğinde ise coşku üst düzeydeydi.

Yemeği Liga ve KHD ortak düzenlediler.

Müzik eşliğinde dans ve piyango çekilişi ile çok
keyifli bir bayram günü yaşandı.

Bu yıl Hanuka Bayramı iki ayrı yerde kutlandı.
Liga'da Sunday School öğrencilerinin katılımıyla
yapılan Hanuka kutlamaları neşe içinde geçti.


Söze Gerek Bırakmayan

Tu-Bishvat Kutlamaları


Can Bonomo’dan Gizel Hazan’ın

Şiir Kitabı Kitabı Yayınlandı

Can Bonomo’nun on parmağında on marifet!..
Gizel Hazan'ın, herkesin kendi evini kolayca satın

alabilmesi ve satabilmesi için hazırladığı kitap
Müzisyen kimliğiyle başarılı çalışmalara imza atan
yayınlandı.
Can Bonomo’nun ilk şiir kitabı “Delirmek

Belirmektir” yayımlandı.
Yeni Evim Harika isimli kitabı internet

kitapçılarında bulabilirsiniz.
Şiir severlere duyurulur...



UtÜÉâ{ WtçtÇ [txÅxà

Dr. YAAKOV JEMS GABAY
MERİ GOMEL
7 Ocak 2014 26 Kasım 2013

JAK SİMSOLO
30 Aralık 2013 KADEN GALANTE
NİSİM ŞAUL 27 Kasım 2013
27 Ocak 2014

JAK (YAAKOV) ARDİTİ
RAŞEL TELYAS
20 Ocak 2014 21 Ocak 2014



Karataş Hastanesi Derneği
DAVID ENRIQUEZ

Değerli Kardeşlerim,

Karataş Hastanesi Derneği (KHD) olarak “Evde
Bakım” uygulamasına yönelik yetmiş yaş ve üzeri
cemaat mensuplarımız nezdinde başlattığımız
“Sağlık Değerlendirme” formlarının doldurulması

KURUMLARIMIZ çalışmaları sırasında ziyaret edilen büyüklerimiz
için ayrıca bir “KHD Anket” formu
doldurulmuştur. Yaklaşık 235 kişilik bu grubun şu
ana kadar 200 kişisine ulaşılmıştır.

Öncelikle bu meşakkatli çalışmada KHD Gönüllü
Bayanlar Koluna sergiledikleri özverili çalışmaları
ve değerli destekleri için Yönetim Kurulumuz adına
teşekkürlerimizi sunarım. Bundan böyle de
desteklerini esirgememelerini dileriz.

Ulaşılmış kişilerle ilgili anket formlarından alınan
veriler önümüze ilginç tablolar çıkartmaktadır.
Bunlardan özellikle ikisini sizlerle paylaşmak
isterim.


Bu verilere göre, yetmiş yaş ve üzeri bu grubumuz Söz “Evde Bakım” uygulamasından açılmışken, bu

cemaatimizin neredeyse %25 ini oluşturmaktadır. konuda derneğimizin çalışmalarının sonuna
Bir ikinci sonuç ise bu gruptaki kişilerin yaş yaklaşıldığını belirtmek isterim. Ocak ayı içinde
ortalamasının 79 olduğudur. başlatmayı planladığımız bu sistemin tam olarak ne
olduğu, nasıl çalışacağı konusunda hem ilgili
Bu veriler bir yandan yaşlanmakta olan bir cemaat grubumuzu hem de toplumumuzu çok yakınlarda
tablosunu gözler önüne sererken, diğer yandan da muhtelif yollardan bilgilendirmeye gayret edeceğiz.
İzmir Yahudi cemaatinde bireylerin yaşam
sürelerinin Türkiye ortalamasının çok üzerinde Hepinize sağlıklı uzun ömürler dileğiyle.
olduğunu göstermektedir.

Bunun gibi birçok değerlendirmenin yapılabileceği Karataş Hastanesini İdare Derneği
soruları içeren “KHD Anket” formunu, bir taraftan Yönetim Kurulu adına
önümüzdeki yıllarda yetmiş yaş ve üzeri gruba David Enriquez
girecek kardeşlerimizin tespiti, diğer yandan
toplumumuzun yapısını ortaya koyacak bilgileri
elde edebilmek için cemaatimiz mensubu tüm
kardeşlerimize ulaştırmak ve doldurtmak
arzusundayız.

Bu bilgilerden hareketle toplumumuzun
ihtiyaçlarının daha sağlıklı biçimde belirlemek ve
daha etkin hizmet götürebilmek mümkün
olabilecektir. Bu çalışmada tüm fertlerimizin
gerekli desteği vereceklerine inanmaktayız.


Cenaze Merasimi Sonrası

(Devam)

Rabi Hayim Palaçi’nin vefatından sonra, kulaktan
Rabenu Agaon kulağa gizemli efsaneler duyulmaya başlandı. Bu
efsanelerden biri, Rabi Palaçi’nin naaşını yıkayan
insanların anlatımlarıydı. Bu kişilerin ifadelerine
göre naaşı yıkamaya başladıklarında, Rabi
Palaçi’nin cansız bedeninden enfes bir koku
yayılmaya başlamış. O kadar güçlü ve inanılmaz bir
Rabi Hayim Palaçi

kokuymuş ki, orada bulunanların korkudan elleri
ayakları titremeye başlamış. Görevlerini
tamamlayabilmek için olağanüstü bir gayret
Z.T.L.
sarfetmek zorunda kalmışlar. Bazıları
dayanamayarak bayılmışlar.

Bir taraftan bu söylenti kulaktan kulağa yayılırken,
vefat ettiği gecenin sabahı başka bir söylenti
yayılmaya başlamış. Kabalistlerin yaşadığı şehir
Moti Katan olan Tsfat’da yaşayan birkaç haham Rabi Palaçi’nin
2011
öldüğü gece aynı rüyayı görmüşler. Rüyalarında
Tsfat’a büyük bir bilgeyi gömmeye gelen bir
kalabalık görmüşler. Bir ses onlara sokağa çıkarak
cenazeye katılmalarını emretmiş. Bu rüya
yorumculara göre meleklerin Rabi Palaçi’nin


vücudunu Eretz Israel’e taşıdıkları şeklinde kutlanan Purim bayramını bile gereğince
açıklanıyormuş. kutlayamadan üzüntü içinde geçirdiler.

Yedi matem günü boyunca, insanlar ibadet etmek Rav Hayim Palaçi, İzmir Yahudilerine altın bir
ve Teilim okumak için akın akın Rabi Palaçi’nin devir yaşattı Onun vefatı ile birlikte İzmir’in bu
evine gelmişler. Dua sırasında her gün sıra ile altın devri büyük bir üzünti ile sona ermiş oldu.
oğullarından biri, damadı veya bilge hahamlar Rabi
Palaçi hakkında deraşalar ve konuşmalar Çocukları
yapmışlar.
Vefatından sonra Rabi Hayim Palaçi’nin yerini 5570
Avrupa’dan, Kuzey Afrika’dan, ‐Amagreb‐ bütün (1810) doğumlu olan büyük oğlu Rabenu Avraam
Ortadoğu ülkelerinden binlerce başsağlığı Palaçi aldı. Rabenu Avraam 5659 (1899) yılında
mektupları gelmiş. Türkiye’ye komşu Rabi Hayim’i vefat etti. Babasının izinden giden Rabenu Avraam
yakınen tanıyan ülkelerin tüm şehirlerindeki yaşamı boyunca felsefe ve alaha üzerine 20 kitap
sinagoglarda halk, bet midraşlarda, sinagoglarda yazdı. Ayrıca kardeşlerinin yazdığı kitapların da
toplanarak dua edip törenler düzenlemişler. Rabi yayılması için büyük çaba sarfetti.
Hayim Palaçi’nin yazdığı kitapları ortaya toplayıp
üstüste koymuşlar ve sanki bedeni orada Birinci eşi Sara’nın vefatından sonra, ikinci bir
yatmaktaymış gibi etrafını yanan mumlarla kadınla evlendi. Çocuklarından iki oğlu hakkında
donatmışlar. Şehrin ileri gelenleri ve Hahamlar bilgi bulabiliyoruz. Biri 5599 (1839) doğumlu
konuşmalar yaparak Rabi Palaçi’nin ruhu için dua Şelomo David, ikincisi ise 5608 (1848) doğumlu
etmişler. olan Nisim Şalom’dur.

Rabi Palaçi’nin vefatından en çok İzmir halkı Gelecek Sayıda:
etkilendi. Duydukları üzüntü sonsuzdu. O kadar ki Çocukları
(Devam)
vefatından bir ay sonra, en sevinçli şekilde



El Kantoniko de Rachel
Rachel Amado Bortnick

El Dia Internasional de Ladino

El 5 Desiembre 2013, o el 2

Tevet 5774, ademas de ser el

kavo dia de Hanuka, fue

tambien el Primer Dia

Internasional de Ladino, ke se

SEKSION fiesto en munchos lugares del
mundo en el mezmo tiempo

EN (o kuaje en el mezmo tiempo.) Avlantes i amantes
LADINO del judeoespanyol ‐ en Arjentina, Brazil, Bulgaria,
Espanya, Estados Unidos, Fransia, Israel, Meksiko,

Turkia, i Uruguay –realizaron programes para

espandir el konsimiento de la lingua i kultura

sefardi, i gozar de su ermozuras. (Podesh ver

detalios de todos estos en el sitio de

http://didl.com.ar/.)

El mas grande evenimiento fue en Israel, en el gran

oditorio de la Universidad de Bar Ilan de Tel Aviv,

ande unas mil personas (inkluyendo Izhak Navon,

el 5en prezidente del Estado de Israel i presidente

de la Autoridad Nasionala de Ladino), asistieron en


un dia entero de konferensias, muzika, sketch Profesora Paloma Díaz Mas, espesialista en la
teatral, atelieres, i mas. Mezmo vinyeron de Turkia istoria sefaradi i autora del bien konosido livro “Los
Karen Gerson i Izzet Bana kon el grupo Los Sefardíes”, dio una konferensia a los estudiantes de
Pasharos Sefaradis, i Jojo Eskenazi ke prezento el la Fakulta de Letras. Podesh ver el video de su
sketch umoristiko. El program entero de Israel se konferensia en:
puede ver por Internet en: http://tv.um.es/video?id=52601&idioma=es, de las
https://www.youtube.com/watch?v=rgwJFEhOU8 preguntas de los elevos i repuestas en
U&feature=em‐uploademail i http://tv.um.es/video?id=52611&idioma=es
https://www.youtube.com/watch?v=Q5y4sAHfBzw
En mi sivdad, Dallas, malorozamente fuimos
Uvo tamben un maraviozo program en Seattle, ovligados de anular el program ke aviamos
Estados Unidos, en la Universidad de Washington. aprontado para el 5 Desiembre, poke akel dia izo
Este fue preparado i realizado kon la kolaborasion una fuerte tepesta kon luvya entezada ke kuvrio de
de la komunidad sefaradi i los profesores Devin buz los kaminos i la sivdad entera. Lo izimos mas
Naar i David Bunis ke ensenyan ayi la istoria i tadre, en alhad, el 12 enero, 2014, en un salon del
literatura sefaradi en ladino. La munisipalidad de Southern Methodist University. Un dia antes, se
Seattle i el estado de Washington publikaron publiko en el Dallas Morning News, diario de la
Proklamasiones ofisiales deklarando el 5 sivdad, un artikolo sovre esto:
Desiembre, 2013, komo “Dia de Ladino i de Kultura http://www.dallasnews.com/news/columnists/mer
Sefaradi.” Un kurto resume del program de Seattle cedes‐olivera/20140110‐renewed‐interest‐in‐ladino‐
lo podesh meldar en: language‐of‐sephardic‐jews‐to‐be‐celebrated‐at‐
http://jewishstudies.washington.edu/blog/internati smu.ece
onal‐ladino‐day/
Komo verash, es Dina Eliezer (ke munchos en
En Espanya, la Universidad de Murcia fue la sola Izmir la konosesh) I yo ke aprontimos i
universidad Evropea ke se adjunto a las prezentimos el program en djuntos. Turo serka dos
selebrasiones del Dia de Ladino. La renomada oras, kon videos, konferensias I muzika, I onorar a


dos sinyoras sefaradis en Dallas (todas las dos en almas i korasones, para akodrarmos de muestros
sus 90s, munchos I buenos ke agan): Edith Baker, padres, madres, i todos los ke mos kudiavan, mos
nasida en Sofia, Bulgaria, I Alegre Tevet, nasida en ensenyavan, i mos alegravan en muestra chikez.
Drama, Gresia. El Sr. Izhak Navon mos mando Por esto bushkimos de aunarmos kon otras
saludos mezo video, ke lo mostrimos. personas komo mozotros en muestros lugares I por
(https://www.dropbox.com/s/k12xcn08r23lsff/Salu el mundo entero. El Internet mos ayudo a
dos%20de%20Navon%20Dallas.wmv) komunikarmos I konosermos. Mos aunimos en un
sitio komo Ladinokomunita, de tantos paises, kada
La konsul onoraria de Espanya en Dallas, Janet uno kon su lingua diferente, kon solo una lingua en
Kafka, ke estava presente, mos avlo de la valor ke komun: el “espanyol” (o ladino, o djudio.)
da Espanya la istoria, kultura i lingua sefaradi. Mos
vino letra de felisitasion del konsul de Israel en Zelda Ovadia, orijinaria de Estambol ke bive en
Houston. Yo di una kurta konferensia sovre el Israel, fue la ke tuvo la idea de tener un dia
pasado, prezente I futuro del judeoespanyol, i Dina internasional de Ladino, i la propozo por primera
konto una konsejika de Nasrettin Hodja, de un vez en Ladinokomunita en los presipios de 2013. En
livriko en Ladino (letras Rashis) ke topo en Izmir. parte, eya eskrivio: “... Oy ke tenemos kaji en todas
Una amiga, Raquel P. Gershon, kanto kantikas, I a las partes del mundo universidades, institusiones,
la fin servimos baklava, burekitas, i fruta. sentros i sirkolos ke son muy aktivos i se estan
distingiendo en el kampo del djudeo‐espanyol i su
Para kualo un Dia Internasional de Ladino? kultura, ….vos demando si estarash de akordo kon

Los ke nasimos i kresimos kon el ladino ya kedimos mi propozision de fiksar una data para UN DIA DE
pokos en vida, i estamos dispersados por todas las LADINO INTERNASIONAL […]”

parte del mundo – munchos de mozotros asolados Su idea fue akseptada por la Autoridad de Ladino
en muestras sivdades. Aunke en muestras kazas i en Israel en Augusto I la data fue fiksada para el
entorno mas ya no avlamos la lingua de muestros kavo dia de Hanuka, ma asta ke supimos ke ya se
padres, nunka mo la olvidimos. Esta en muestras fondo una komite en Israel para realizar el


program, ya se izo Oktobre. Aun kon esto, en kurto Para el avenir

tiempo se realizo oganyo el Primer Dia
Internasional de Ladino kon gran entusiasmo i “El dia esperado desde hace 500 años” eskrivio
reushita en munchas partes del mundo. Marcelo en el sitio http://didl.com.ar/. No mos
podieron venser los ke mos ekspulsaron, mos
Esta selebrasion mos dio el sentimiento de unidad bavtizaron por fuersa, o mos kemaron bivos, o
entre todos los ke kolaboran en favor del ladino I la yevaron a kampos de muerte en la Shoa. Estamos
kulturo sefaradi en el mundo entero. Mos sanos I bivos grasias al Dio, kon muestro
komunikandomos de parte a parte los detalyos de djudaismo, i muestra lingua espanyola enrikesida
programes ke estavamos preparando para afuera de Espanya. Meresemos un dia para fiestar I
realizarlo, kada uno en muestro lugar. Mos dar a konoser este ekstraordinaryo fenomeno. La
enkorajimos i mos apoyimos de parte a parte en fiesta mos ayudara a yevar muestro trezoro kultural
Ladinokomunita, i mos alegrimos en djuntos de al avenir.
kada reushita.
Ya dimos un paso muy emportante para esto en el
Este atmosfer de union topo su refleksion konkreta Primer Dia Internasional de Ladino. Asigun vimos,
en http://didl.com.ar/, el sitio establesido por se fiesto kon grande reushita en munchos lugares,
Marcelo i Liliana Benveniste de Buenos Aires kada uno kon un program asegun sus kapasitades,
espesialmente para el Dia Internasional de Ladino. sin tener dinguna organizasion sentral. Muestra
Marcelo i Liliana son entre los mas dedikados I esperansa es ke en los anyos venideros munchas
aktivos miembros de la komunindad sefaradi mas komunidades se van a adjuntarsen en esta
mundial, I dirijen tambien el maraviozo boletin selebrasion de muestra lingua natal. Espero ke
elektroniko eSefarad (http://esefarad.com/) ke Izmir va ser una estas, I ke endjuntos fiestaremos el
fondaron 5 anyos atras. Fue un regalo grande de 2 Tevet 5774 (24 Desiembre 2014), el kavo dia de
muestros amigos, ke enfortesio el aunamiento ke Hanuka i el Segundo Dia Internasional del Ladino.
mensioni.


‐ Si digo ke tengas frutas dulses?, ya las tyenes;
Yehuda ke dize?
Yehuda Hatsvi
‐ Ke sea tu solombra ermoza? ya es;

‐ Ke pase un kanal de agua debaso de ti? ayi ya esta.
La Bendision
‐ Ma, sea veluntad, ke todas plantasyones ke se
Un dia, en despartirsen de un enkontro, le disho plantaran de ti, sean tal komo tu!
Rav Nahman al Rav Yitzhak:
Tu, tambien (kontuneo Rav Yitzhak), en ke ke te
‐ Por favor, senyor, me de su bendisyon! bendiga?

Le disho el Rav Yitzhak: ‐ En Tora i en estudyo? ‐ desyerto lo tyenes.
‐ Si es por rikeza ‐ ya no te manka.
‐ Te digo un masal. A ke asemeja esto!.. ‐ Por ijos? ijos ya tyenes.
‐ Empero, sea veluntad, ke sean i tus desendyentes
A un benadam ke estava kaminando en el dizyerto, igual a ti
ambriyento i kanso i sekeozo. I topo un arvole ke sus
frutas dulses i su solombra buena, i un kanal de
agua pasa debasho el.
(en Tora, rikeza i ijos). (Taanit, kapitolo 5, 72).
Traduksyon libre: Yehuda Hatsvi - Tel Aviv
Komyo el ombre de sus frutas, bivio de la agua, i
gozo su solombra. Kuando kijo irse, disho:

‐ Arvol, arvol! en ke ke te bendiga?


savemos, kale ke kontemos lo ke bivimos, ansina

D’aki – D’aya puedemos deshar una erensya a muestros ijos i
Eliz Gatenyo inyetos.

En el Payis de los Siegos, (Komo dize muestro kerido amigo Edmond
Cohen), Esto dicho, vos kero kontar una istoryika
El ke tiene un solo Ojo ke tiene una leson a la fin. La konsejika me fue
No es Siempre Rey kontada por un amigo muestro ke es doktor de
ojos.
Keridos amigos,
Aviya de ser, un buen de naser. La ija kazada, el
Kon este buletin fiestamos el 5. Aniversaryo de padre sin naser… ke deviya de ser? En un kazal
DIYALoG. Auguro ke tenga vida larga muestra aviya un ombre ke teniya un ojo siego. Viya solo
revista por ke es unas de las ralas revistas ke kon un ojo. Un diya de los diyas, se enfasyo de
kontiene eskritos en muestra lingua. No se komo estar enfirmo en su kazal i desido de azer el torno
yamarla, ladino o judeo‐espaniol o simplemente de la sivdad. El a korrer, el pato a korrer, ayego a
espaniol. Komo ya eskrivi i mas antes en un kazaliko chiko. Ma aviya una koza muy
Ladinokomunita, el nombre no tiene dinguna estranya… Este kazal no paresiya a los otros
emportansa para mi, lo emportante es ke es una kazales. Las kalejas, las kazas, las botikas, todo
lingua dulse i presyoza por ke lo eredimos de estava fraguado diferente. En observando por aki,
muestros abuelos. Mi madre me durmiya kon por aya, remarko ke los moradores de este
kantikas en esta lingua, mi nona me kontava kazaliko, los ke biviyan aya, eran todos siegos.
konsejikas en esta lingua, mozotros avlavamos i
jugavamos kon muestras amigas en esta lingua. Por Pişin le vino una idea, se penso i se dişo de si para
esto kale ke luçamos para arebivir esta lingua el si… si estos todos son siegos, yo ke tengo al menos
karar ke puedemos. Kale ke eskrivamos lo ke un ojo, puedo ser el şefe de este kazal, komo dize el


proverbo: “En el payis de los siegos, el ke tiene Despues ampesaron a komer, el ombre les disho
un solo ojo, es rey” En avlando kon eyos se “estash komiendo agora”. El savio de la sivdad ke se
rendyo kuento, ke estos tienen un muy fuerte topava al lado del ombre, le disho “Eee esto no es
sentido del oido, del goler. marifet grande, esto ya te lo puedo dizir i yo, por ke
ya esto oyendo el bruido de las kucharas i de los
Un diya muestro sinyor, vido ke un siego se estava chinis”. “Agora dizemos lo ke azen veremos” disho
arovando el bien de un otro siego. Siguro, dinguno el savio… i todos los del tepe, entraron aryentro de
mas ke este ombre no lo vido. El ombre ampeso a una kuliba ke se topava aya. Kontinuaron a komer.
gritar… Ay ladron, fulano se arovo el bien de El ombre ke teniya un solo ojo, no estava
sistrano. puedyendo ver lo ke estavan aziendo por ke
estavan aryentro de la kuliba. Aviya pared. Komo
Komo puede ser? de ande lo supites? ampesaron a puedemos ver lo ke se pasa detras de una pared.
demandarle los del kazal. El, ampeso a kontarles ke Ma la jente del kazal estavan puediendo entender
el ve todo, mizmo de leshos puede ver lo ke se ke estan kontinuando a komer, por ke puediyan
pasa. Ma en dinguna manera no estava puediendo oyir el mas chiko bruido de leshos, ke muestro
darles a entender lo ke era “ver”. La jente del kazal ombre no puediya oyir. Su senso de oido no era tan
les estava demandando.. Kontamos, dizemos, kualo developado, komo los de totalmente siegos.
es ver? Mozotros mos dirijamos kon el bruido.
Todo lo ke azemos, lo entendemos de los bruidos i Alora disho el savio: Tu sos mintiroso… mos kijites
del guezmo, mizmo si es un chiko bruido i mizmo enganyar ke ves todo, ma mos avlates mintiras. No
si esta muy leshos. puede aver una koza semejante, tu tendras algun
problema. Te vamosa egzaminar. Pishin yamaron al
“Bueno” disho el ombre ke teniya un ojo, andavos a doktor del kazal ke i el era totalmente siego, komo
este tepe ke se topa a la fin de el kazal… i azé jestos, los otros, para ke lo egzamine i para ke mire, komo
i yo de aki vos va dizir lo ke veyo. Ansina dicho, se de persona es este ombre, ke mos dize ke entiende
fueron al tepe, se asentaron en los bankos, el todo sin oyir de muy leshos komo mozotros. Komo
ombre les disho, “estash asentados en los bankos”. sera posivle una koza semejante?. Vino el doktor i


ampeso a egzaminarlo. Ampeso a palparlo el

puerpo entero i vino sira a egzaminarle los ojos. Shimon Kapitan d’Estambol
Palpo el un ojo i sentio ke estava serrado, dunke no Shimon Geron
estava viendo de este ojo. En lo ke palpo el otro ojo,
sentio ke el ojo estava avierto… i disho “Na! Aki El artikulo siguiente vengo de tradusirlo del Daily Telegraph.
tiene este ombre este problema, ke no esta La muerte de Ariel Sharon attiro bastante atension a traves el mundo
komo uno ke era bien amado por los Judios i aborresido por los
puedyendo oyir de muy leshos komo mozotros. La Arabos. Era una figura muy kontroversiala i uno ke preferaba mas la
çare es de siegarle i este ojo, para ke seya komo aksion ke las palabras.Por esta razon lo yamaban"The Bulldozer".
Sus kolegas lo yamaban"ARIK"
mozotros i ke pueda oyir i goler komo mozotros.”
En medio de su karriera komo Primer Ministro de Israel tuvo un golpe
Esto ke oyo el ombre, tomo la buelta i ampeso a ke lo metio en un estado de "comatose" durante 8 anios. Por finir le
fuyirse del kazal a pie deskalso, en koryendo, para daron todos honores en sus funerales delantre el Knesset i lo
enterraron en su Rancho en el Negev al lado de su segunda mujer.
salvarse de los siegos. Se fueron ayi representantes de 22 paises exsepto los dirijentes del
Mundo Arabo. Munchos Israelianos disheron ke un hombre komo
Ariel Sharon ke devuo toda su vida al estado no viene kada dia. Lo
Esta konsejika se eskapa aki. Ma mos kere dar una kompararon mismo al Rey David. Saludes a todos.
leson, komo ya vos dishe al empesijo de mi
mensaje. Los ke no ven, no poeden entender a los
ke ven. Les parese bavajadas. I en keryendo Sharon En El Centro

endereçarlos, les kitan los ojos para Del Konflikto
asemejarlos a eyos mizmos.
Era un hombre korpolente kon su kuerpo detras de
(Esta leson, en dizyendo “los ke no ven” no kere una pared de hombres de seguridad, kuando entro
dizir “los siegos” verdadmente. Kere dizirmos los ke a un lugar santo de Jerusalem reklamando un
son inyorentes i los ke mankan de rikeza de alma.) monumento kontestado desde el empesijo del
konflikto Arabo‐Israeliano. Lo ke vino despues fue
Karinyozamente!.. una revuelta metiendo fin a las diskussiones de paz.
5 anios despues, Sharon ke viene de morir a la edad


de 85 anios, entro en una kontroversia komo un Sharon tuvo una vida de sorpresas sobretodo al ser
"bulldozer" kon sus planos de retirar a Israel de elejido komo Primer Ministro en su viejez. En su
Gaza i deslokalizar a 8500 kolonizadores malgrado primera ronda destruio la Infitada i en su segunda
las amenazas ke resibio kontra su vida por los ronda se retiro de Gaza. Este retiro, libero a 1.3
extremistos Judios. Milliones de Palestinianos. El kijo separar la
Palestina de Israel. Vido ke mas kriaturas nasian en
Su retiro i la barriera ke konstruio entre Israel i los la parte Araba. Abandono Gaza kon sus 21 kolonias
territorios okupados trokaron kompletamente la Judias. 4 de mas en Samaria i Judea. Se hasia esto
kara del konflikto i marko su ultimo akto ke dio la por la primera vez desde 1967. Konstruio muros a
forma a Israel komo kualkier leader. Sharon era un traves los dos lados kon trenchas para separar
fermero tornado soldado, soldado tornado politiko, Israel de los territorios okupados. Desho del lado
politiko tornado hombre de estado, uno lavorando de Israel las kolonias mas pobladas. Munchos
duro ke kreyo kolonias en tierras ganadas en guerra tenian el sospecho ke sin kontar en las diskussiones,
i no tuvo espanto de echar todo al aire, al pensar ke se ivan a kedarsen ayi por siempre, en lugares
estas tierras no eran mas util. importantes del punto de vista de defensa i de
signifikasion religiosa.
Sharon despues de un golpe se topo comatose
durante 8 anios i por tanto fue honorado komo uno Nasido de parientes de inmigrantes de la Russia en
kon los mismos sentimientos kuando estaba en 1928 en"Kfar Malal" al norte de Tel‐Aviv ,entro en
vida. Lo yamaron un heroe i sus enemigos un la armada kon gente ke eran sobrevivientes del
kriminel. "Tawfik Tirawi" disho ke el kieria effazar Holokosto. Se harvaron en la guerra de 1948 ke era
al Pueblo Palestiniano. El hombre ke Israel konosio la Guerra de Independensia. En 1967 komo
komo ARIK se habia harvado en todas las guerras. kommandante fue alavado por sus kapasidades.
Detestaba a Yasser Arafat, su adversario por la vida. Israel kapturo el Sinaii, el Golan, Samaria i Judea.
Lo veia komo un obstakulo a la paz. Asi Ariel era Ma su mas grande viktoria fue en 1973 en la Guerra
detestado por el Mundo Arabo. de Yom Kippur. Saliendo de su retiro a 45 anios


kommando 27.000 Israelianos a traves el Canal De Yasser Arafat i por finir Ariel Sharon fue elejido

Suez, trokando el resultado de la guerra. Primer Ministro.

En 1982 fue Ministro De Defensa i se okupo de la En 2003 Sharon presento el plano de un Retiro
invasion del Libano. Era un attako limitado para Unilateral en Gaza. El penso ke era un territorio
echar afuera a los guerreros Palestinianos de la menos importante a la seguridad de Israel i ke se
frontiera al Norte de Israel. El konflikto se puedia haser sin ningun akuerdo kon los
engrandesio i Israel se kedo en Libano por 18 anios. Palestinianos. Kisas esto fue un error kuando 2
Entrando a Beirut los militares Israelianos fueron anios mas tarde Hamas se apodero de este lugar i
akusados de deshar entrar a la Militia Christiana al lanzo sus missiles hasia Israel unos kuantos anios
Campo de Refugiados Palestinianos "Sabra I despues. El retiro en lugar de traier una
Shatila". La idea era de echar afuera de ayi a los trankuilidad en separando Israel de Gaza,hizo el
terroristos. Ma los Militias mataron a sienes de kontrario.Por tanto Ariel Sharon entro en poder
Palestinianos i entre eyos mujeres i kriaturas. Por kon su promesa de paz. Ke iva haser despues
finir una Kommission topo al Ministro de Defensa ninguno lo sabe komo su mandato se termino kon
Ariel Sharon responsable. Lo echaron afuera de un golpe ke tuvo en 2006. Kisas su idea era de una
este puesto. manera o otra eliminar el peligro a Israel en
separando a los 2 lados. No tener en sus manos una
Sharon el mismo se rehabilito poko a poko i servio poblasion Araba mas alta ke la Judia.
en el Parlamento komo Ministro de Asuntos Sharon perdio a su mujer 2 vezes. Se kaso kon la
Extranjeros. El disho una vez a los kolonizadores de hermana de su primera mujer ke se habia morido
tomar lo mas de tierras.Subito hubo un revolte de en un aksidente de automobil.Tuvo 2 hijos.GILAD i
la parte de los Palestinianos i esto reklamo las vidas OMRI.
de 3000 Arabos i 1000 Israelianos. Esta lucha
kontinuo en 2001 i kon esto las diskussiones de paz
se terminaron. Los Israelianos echaron la kulpa a


Reconociendo su aproximación inovadora a la

Susy Gruss enseñanza del idioma desde una perspectiva
Ramat-Gan / Israel cultural, el sistema del ulpán ha sido adoptado por
otros países en un intento de revivir sus propios
La Lengua Hebrea (ivrit) lenguajes, tanto aquellos que se están perdiendo o
incluso lenguas muertas. Entre otros países Gales,
y la adptación del inmigrante Cataluña, Azerbaijan y Nueva Zelandia diseñaron
sus sistemas de enseñanza del idioma siguiendo el
Mi nombre es Susy Gruss y además de mis modelo del ulpán. Incluso Gales retuvo el nombre
investigaciones sobre la literatura moderna escrita de ulpán para uno de sus cursos para principiantes,
en ladino, trabajo como profesora de hebreo en un bajo la forma gala de Wlpan.
ulpán para olim hadashim.
Desde el punto de vista histórico Israel fue siempre
Un ulpán es una escuela para el estudio intensivo un país multilingüísta si bien la ideología de
del hebreo. La raíz hebrea de la palabra es la letra renacimiento nacional censuró el uso de otras
alef, primera letra del alfabeto. Los estudios de lenguas étnico‐nacionales y despreció la segunda
radio, de televisión y de grbación se denominan lengua oficial – el árabe.
también ulpan radio, televizia.
A finales del milenio cerca de 600,000 ciudadanos
La función del ulpán es la de enseñar a los hablaban ruso y 50,000 etíopes el amhárico como
inmigrantes adultos, olim hadashim, el idioma lengua materna. Curiosamente el español, en su
hebreo. Los cinco meses de estudio incluyen la variante dialectal conocida como "ladino", se habla
enseñanza de historia, cultura y geografía de Israel. en Israel desde hace más de 400 año, siendo que
El principal objetivo del ulpán es ayudar a los los expulsados de España llegaron a Zafed,
nuevos ciudadanos a integrarse lo más rápido y Tiberíades y Jerusalén. El número de
fácilmente posible a la vida social, cultural y ladinoparlantes es difuso, no sólo por el nivel en el
económica del país. dominio de la lengua sino, porque parte de la


población de habla "ladina" otras lenguas como judío, fundó bibliotecas y fomentó actividades
segundo idioma materno (el griego, el turco, el culturales en hebreo. La clase obrera y los docentes
búlgaro) y en muchas estadísticas se les contabiliza (La unión docente, Histadrut hamorim, fue
como hablantes de esas lenguas y no del fundada en 1903) colaboraron eficazmente ante la
judeoespañol. llamada "Guerra de lenguas" (1913‐1914) que estalló
a consecuencia de la fundación del Technion en
Los esfuerzos realizados por los pioneros de la Haifa y la discordia sobre lengua de enseñanza de
primera ola inmigratoria, alyiá rishoná (1882‐1904) la institución: hebreo o alemán.
emblemáticamente representados por Eliezer ben
Yehuda y sus fieles seguidores que, motivados por La Declaración Balfour (1917), que manifiesta
las ideas de renovación nacional y por el rechazo al formalmente la creación de un "Hogar nacional
estilo de vida de la diáspora, impusieron el hebreo judío en el Mandato Británico", vislumbró la
como medio de comunicación habitual entre los posibilidad de una inmigración masiva hecho que
judíos. Para tal fin se fundaron academias para promovió la propagación de la lengua. Durante los
docentes, escuelas y cursos para adultos en las años de dominio británico, si bien el idioma oficial
grandes ciudades y en las nuevas colonias. Cabe fue el inglés, las comunidades judía y árabe
destacar que el objetivo de esta acción educativa no gozaron de una autonomía lingúística relativa.
apuntaba a la integración del inmigrante sino al
puro renacimiento nacional de la lengua hebrea. Entre los años 1919‐1936 se suscedieron una tras

otra la tercera, cuarta y quinta corrientes
La segunda ola inmigratoria (1904‐1914) se inmigratorias. Para afrontar el aluvión de nuevos
caracterizó por su temple humanista y socialista; inmigrantes fue fundada la "Comisión de cultura
los jóvenes idealistas afrontaron una doble del movimiento obrero" que tomó a su cargo las
contienda nacional: "la conquista del trabajo funciones administrativas y programáticas de la
hebreo" en el plano laboral y "la conquista de la educación del adulto; otros entes públicos,
lengua". El incipiente "movimiento obrero" municipales y políticos asumieron también amplias
organizó cursos de hebreo para el proletariado responsabilidades al respecto. La carencia de


presupuesto y de docentes especializados era El tratamiento recibido por el pueblo judío durante

notoria. En 1919 se impartieron durante 18 días 68 la Segunda Guerra Mundial convirtió la opción
clases de capacitación docente. En 1924 fue sionista en la única alternativa razonable para el
publicado el primer compendio de lecturas y futuro de la existencia del pueblo como colectivo.
ejercicios para el aprendizaje del hebreo "Mesilá"
confeccionado por Shmuel Avineri y Eliezer Shaiyn. La inmigración masiva: lengua e integración

En el primer congreso de docentes vespertinos, que El volumen de inmigrantes que Israel recibió entre
tuvo lugar en Tel Aviv en 1925, se plantearon temas 1948‐1954 triplicó la población local que contaba
pedagógicos y de planificación educativa. antes del establecimiento del Estado con una
población judía de 600.000 almas. Esta realidad
A raíz de los cambios de regímenes políticos en generó una reorganización de las estructuras
europa arribaron al país entre los años 1932‐1945 laborales, económicas y sociales del incipiente
más de 250.000 refugiados en su mayoría oriundos estado. Si bien todos se reconocían a si mismos
de Alemania, europa central y oriental. La presión como judíos, su lenguaje y cultura se caracterizaba
pública sobre ellos fue muy fuerte causando un por la heterogeneidad: judíos de europa occidental
abandono casi total del uso del alemán, el polaco y y oriental, sobrevivientes del Holocausto, judíos de
el ydish. Algunos sectores siguieron manteniendo los países musulmanes del norte de África y Asia y
las lenguas diaspóricas para el uso doméstico y las distantes comunidades de Yemen convergieron
familiar. La consecuencia directa para la segunda en un territorio acosado por la guerra de
generación fue el de un analfabetismo en su lengua independencia. Fue necesaria una política
materna con consecuencias socioculturales lingüística rápida capaz de responder al desafío
negativas. En otros sectores más radicales, como nacional y minimizar conflictos en el plano
los establecimientos agrícolas comunitarios lingüístico‐comunicativo. El paso por un ulpán y el
(kibutzim, moshavim), la segunda generación no aprendizaje del hebreo serviría como un lazo de
tuvo siquiera una recepción pasiva de otra lengua y unión y de ayuda para desarrollar una identidad
crecieron en una realidad monolingüística. común y un sentido de pertenencia con el estado.


Si bien los objetivos estaban claros, no siempre se ‐ Bo ena, Habibi, le diche: ata iodea tsarfatit? [ven
tuvieron en cuenta las diferencias socio‐culturales aqui, tu sabes frances]

entre los inmigrantes, los índices de analfabetismo ‐ Lo, me respondio el.
y las situaciones de multilingüismo derivadas de la
‐ Bulgarit? Yevanit? Turquit? Italkit? Sepharadit?

inmigración.
Eh!!! Eze safa ata iodea? [que idoma dominas?]
He aquí un ejemplo sobre las rivalidades
lingüísticas entre inmigrantes de origen azquenasí Y na que mi savio companiero se quedo cayado y
y sefardí, escritas en 1950 por Itzhak Ben Rubí abatido como una gaïna mojada!
(Grecia 1903‐ Israel 1977), en su libro Causerías
humorísticas de Chimón Chimón: La integración del inmigrante, en el sentido
moderno de la palabra, oscila entre la asimilación y
Un compañero del Beth Olim [centro de absorcion el multiculturalismo; en los años cincuenta la
de inmigrantes], se asserco ayer de mi y no se lo integración del inmigrante en Israel fue entendida
que me dicho: bajo el concepto de asimilación: el nuevo

‐ Ma ze? Le demandi, ze ivrit? [que es esto? inmigrante, olé hadash, debía renunciar a su lengua
Hebreo?] y a su cultura para ser admitido por los sabras, los

nativos y los inmigrantes veteranos ya integrados.
‐ Lo, me respondio, ani lo iodea ivrit. [yo no se
La renuncia a la lengua materna, en el caso de los
hebreo]
sefardíes, el abandono del ladino, vulneró el
‐ Tov, me dicho el, ata lo iodea ydisch? Germanit? esquema de valores del colectivo y la consecuencia
Polanit? Russit? Ungarit? Eh!!! Eze safa ata iodea? directa es hoy una segunda y una tercera
(que lingua saves) generación en Israel que desconoce por completa la

La verdad que me averguensi mucho de mi lengua de sus antepasados: el ladino.

iniorensa y no respondi nada [..] Ma en este
momento me vino una idea como aqueyas que le
vienen, en veses, a vuestro amigo Chimon Chimon:


Eskrivano espanyol, famozo por su ovra, La

Gad Nassi Celestina, Fernando de Rojas era el desendiente de
Israel una famiya de djudyos konversos, ke fue
persekutada por la Inkizision. Graduado de
derecho en Salamanca, empeso a pratikar komo
avokato en Talavera, ande yego a ser su mayor.

Fernando de Rojas i su ovra: Se kreye ke eskrivyo solamente un livro, ma de una
La Celestina importansa fundementala en la istoria de la
literatura: La Celestina. Su primera edision ke fue
publikada anonimamente en 1499, en Burgos,
basho el titolo: Comedia de Calisto y Melibea,
inkluiva solo su primer akto. Se estima ke entre
1499 i 1634 fueron publikadas en kastelyano, 109
edisiones, no solo en Espanya, ma i en otros
payizes evropeos, ande fueron tambien tesladadas a
diversas linguas.

En la letra a su amigo, ke presedio la edision del
anyo 1500 en Toledo, Rojas eskrive ke kuando
enkontro el primer akto de la ovra, se gusto tanto
ke se desidio de kompletarla. Esta notisia fue
konfirmada por la mayoria de los espesialistos. Se
Fernando de Rojas
1470 – 1541 pensa ke la primera edision ke okupava serka de la
sinkenia parte del livro averia pudido ser redijida
por un otor, sin ke su identidad es konosida,


portanto Rojas nota en su letra los nombres de variedad stilistika son los karakterisikos de la
Juan de Mena i de Rodrigo Cota komo sus posibles komedia umana, ke pueden ser klaramente
otores. rekonosidas en La Celestina. Se trata, en definitiva
de ovras dialogadas de karakter dramatiko, ma non
destinadas a la reprezentasion, sino ke a la lektura
a boz alta delantre de un oditorio – asigun ke,
Rojas mizmo lo afirma en su prologo.

La Celestina es una estorya trajika de amor, en
lakuala son mesklados los enganyos de los
proksenetos, de los servidores desonestos i
alavadores.

Ansi se derula la ovra:
En la syedra: una de las primeras edisiones de La Celestina.
el joven Calisto entra
En el derecho: una de las kontemporanas edisiones de La a una guerta para
Celestina rekuperar su falkon i
renkontra a Melibea.
Aun su forma de dialogo, La Celestina no es Es ebluido por su
estriktamente una ovra teatrala. Ma su jenro belleza i le deklara su
konserva sin duvdo los prinsipales parametros de la amor, ma Melibea lo
komedia umanista, kreada en Italia en el siglo XIV refuza. Calisto abolta
por Petrarca, ke Rojas konosia muy bien. La a su kaza i se
evolusion avahar de un simple argumento, la abandona a la
ondura de la psikolojia de los personajes, sin melankolia, i
Melibea kon Celestina
atadijo kon sus estado sosial, el realizmo i la manifesta su pasion:


"Melibea es i a Melibea la adoro i en Melibea kreyo el amuleto i le roga de volver para dar una orasion
i a Melibea amo". a su protejido; surmontando su fiertad ke avia
provokado su refuzo, Celibea es tambien kapturada
Segiendo el konsejo de su servidor Semprano, por la pasion.
Calisto, para gozarse de las favores de Melibea, se Celestina informa Calisto de los rezultados de sus
konvense de uzar los servisios de una prokseneta avansos, Calisto alegrado, le da muevos regalos.
vieja, ke se yama Celestina; Pármeno, su otro Durante la segunda vijita de Celestina, Melibea no
servidor, lo previene sovre la malisia de Celestina i es maz kapache de guadrar su amor por Calisto, i
adjusta ke la reputasion de Celestina es tan negra, konfesa ke esta pronta a enkontrarse una noche en
ke sola su prezensia es un dezonor para su kaza. su guerta kon Calisto. C elestina resive la finala
Ma, Calisto inyora su konsejo, resive a Celestina en parte de su salario: una kadena de oro.
su kaza, ke le promete de enkontrarse kon Melibea.
Es siguro ke Celestina resivera moneda i otras Pármeno i Sempronio
favores en kambio de sus servisios, lo ke la aze vijitan a Celestina para
akseptar de partir akompanyada de Sempronio ansi egzijar sus parte de la
ke de Pármeno, ke entretiempo parviene de ganansia, asigun ke se
konvensarlo. avian kedado de akordo.
Ma, Celestina syegada
Kon un preteksto deskriviendo sus aktividades, por la kupididad, se
Celestina reushe a entrar a la kaza de Melibea i niega. Los sevidores la
logra de avlarla en privado. Kuando Melibea matan i, son kapturados
entyende las intensiones de la vieja, manifesta su por la djustisia i
fiertad de mujer endenyandose del duvdo enverso dekapitados.
su onestedad. Entonses, Celestina pretende ke vino La matansina de Celestina
para emprestar su amuleto para kurar a Calisto, ke Aun el eskandalo i el dezonor publiko, Calisto se
sufre de una terible dolor de muela. Melibea le da enkontra kon Melibea. Estando kon eya, oye los


gritos de su servidor Sosia, ke se pelea en la kaye pasion, la luksuria, la kupididad, la lavisidad i el
kon rufianos. Salta de la pared de la guerta para aiso, i persigen la moneda o el plazer.
ayudarle, kaye i es matado.
Otras interpretasiones ke sovresalen el aksente de
Supiendo la muerte de Calisto, Melibea se enserra la kondision de konverso de Rojas, koinsiden en
en una torre, ande konfesa a su padre, Plenerio, Celestina a la depiksion de una sosiedad en kriza:
todo lo ke avia pasado. Melibea se suisida en una sosiedad ke perdio las valores del antiguo
echandose de la torre. sistemo feodal – el onor i la dinyitad de la noblesa,
ansi ke la moralitad i los vertudos de la vida
La ovra se termina kon el impresionante lamento kristiana. Los jovenes amantes trespizan sus
de Preberio: una imprekasion kontra los males del dinyitad, los servidores persigen sus proprio
mundo i el poder destruktor de las pasiones. interes, el mundo delinkuante de Celestina sierve
el plazer immediate i inyora tambien toda
La desepsion i la rankor provokadas por la moralitad.
konversion forsada karakterizan el estado de alma
de los djudyos espanyoles de los siglos XV i XVI. La De estas perspektivas, La Celestina refleta una
derizion i el sarkazmo verso la sosiedad ke paresen epoka en degradasion, afektada de una kriza
en las kreasiones de los konversos en esta perioda morala, i en un proseso de desagregasion.
son probablamente el produkto de la detresa i la
revolta de estos konversos. En efekto, Rojas en su
ovra trasa un portreto amargo de la sosiedad ke,
kon sus normas i el komporto de su djente, Fuente: forojudio.com
konstitue un paradokso de la aspirasion a ser una

sosiedad kristiana. Los personajes ajisan kon
egoizmo, por sus proprio intereso, syegados por la


Finalmente la
Albert Contente mos Konta preparasion de
New York / USA
bever esta azete
ke paresia una
Bever Alzete de Pishkado purga, era
preparar tejadas
Nose si tuvitesh la okazion de bever Azete de ne naranjas
Pishkado. (Portokal en
Turko) i serrar
El tiempo de la sigunda gerra general no se los ojos avrir la
enkuantrava mounchas kozas para komer. boka en
Demanera ke las kriyaturas estavan flakas de no deteniendo las
topar las propias alimantasiones. tejadas de
naranjas en la
Grasias ke egzistiya emportasion de Azete de mano serka de la
Pishkado, kada famiya davan a bever a sous boka, apenas mi madre mos metiya la kuchara de
kriaturas esta azete ke era mouy terrible a beverse. azete en la boka, immediatamente metiyamos el
sumo de naranja para pasifiar la savor de esta
Me akodro en mi kaza siempre teniyamos purga. Miz ermanas miravan de un bodre de la
bokalikos (bottles) color blu ke viniya con esta kamareta por ver mi reaksion, porke en sigyente les
azete. Kuando mi padre trayiya esta azete, para mi i iva vinir a las kavesas de eyas la mizma estorya.
para mis ermanos era distruision de el moundo Esto se beviya para engodrar i para ke de fuersas.
para beverse. Era fuir de kamareta a kamareta. Mi
madre echava yave en la puerta de la kaye para ke Kada vez ke me akodro de esta azete, mi alguenga
no eskapemos para la kaye. me se estremese.


ay una nuans entre eyos. El primer eksprima un

Coya Delevi - I estado kontinual, el karakter, la natura de la
İstanbul
persona, naturalmente opozada a la melankolia. El
sigundo byervo indika un sentimyento, una
Estamos entrando a un muevo anyo. Kualo se puede emosyon kavzados por un evenimiento. Es una
suetar, mas ke sanedad, paz i repozo para toda la
demostrasyon de kontentes ke puede ser pasajera o
umanidad. Sueto ke el 2014 seya anyada de
esperansa, optimismo, de buena umor, i felisidad. Si turavle un syerto tyempo. Espero ke lo reushi a
estash de akordo, alora, venid i… eksplikar…

En Judeo‐Espanyol, yo konosko solo “Alegriya” i
Mos Alegraremos un Poko naturalmente sus diversas versyones. Entonses,
vamos emplear este byervo komo karakter, en
En eskarvando mis dokumentos vyejos ke yamo dando por empesar, una definisyon: “Es una
“mis trezoros”, deskuvri un artikolo, ke yo aviya dispozisyon oroza de la alma i del meoyo, ke se
eskrito para un konkorso organizado por una manifesta kon una umor agradavle, una fizyonomia
revista Franseza, antes 15‐20 anyos. La tema era: sonriente. Es tambyen, una kualidad, un sinyo de
sanedad moral i fizika, es un dono…
“GAİTE EST SANTE” (Alegriya es sanedad). Lo
meldi el teksto i me plazyo de konstatar ke mi Un dono, ke en realidad, lo puedemos tener todos.
manera de pensar, mi vizyon sovre la vida i mi Ansi ke lo digo syempre, todo dono deve kultivarse.
optimismo, no trokaron entervalo de tantos anyos. Komo? Por empesar devemos admeter ke no solo
i, tambyen, mi pasensya, porke es un teksto las trandafilas tyenen punchones, ma ke
bastante largo. Penso azer un ancho rezume. tambyen i los punchones tyenen trandafilas. Esto
es el optimismo ke kamina braso kon braso,
En Fransez, ay doz byervos, 1)‐Gaite i 2)‐Joie, ke en djuntos kon la alegriya…
aparensya, tyenen mezma sinyifikasyon. Portanto,


Los doktores afirman : “El moral bueno es la mitad la fuersa de gerrear, de luchar para venser o

de la terapia”. İ KUALO ES ESTO?… Si no la buena minimizar las razones de pesimizmo.
umor, su relasyon entre el “ Sistema nervozo”, el
organismo i el mental? Las ansyas azen el efeto de Ay diyas ke mos alevantamos del pye syedro… Todo
un martiyo, chapteando chikas dadas sovre el va tuguerto. No tenemos gana ni de sonreir. Los
meoyo. Se deve bushkar remedyos de aleshar este profesyonales, dan este konsejo: “Ensima de una
stress, ke kavza danyos. El karakter se agrea, karta jeografika echad un ojo sovre los paises
myentres ke la alegriya, el optimismo ermozea la teniendo una suerta inferiora a la vuestra. Por
persona. Vemos en vezes, damas de una syerta egzempyo: el klima, gerras, ambyertura ets…
edad, ke tyenen un sukseso, ke inspiran simpatia. Vuestros problemas kedan bavajadas …”
Tyenen una luz interyora ke ilumina sus
fizyonomias. La alegriya, la vera, es un dono de los sielos. Es
tambien una kualidad ke se gana kon un poko de
Aki, vos va konfiar una formula: de vez en kuando, buena veluntad, sin olvidar ke es tambyen
mira de somreir en pensando o rememorando un “SANEDAD”.
rekuerdo dulse, alegre, i otras kozas ermozas.
Alora, la djente vos diran ansi: “Oy estas briyando, Mis sinseros suetos de paz i repozo para el mundo
ke prodokto empleas? Myentres ke otras, kon entero en 2014.
tyempo, estan tomando un ayre “aedado”, tu komo
estas azyendo para kedar MANSEVA?!!” Puede ser
ke egzajeri un poko, ma kreevos, yo, unas, doz
vezes oyi estas palavras, (sin kerer alavarme!), ma,
era antes munchos anyos!! El sekreto? Munchos….

Para no ser triste, antes de todo devesh ayudarvos
de vozos para vozos. El pesimisto pyedre la gana i


esparsidos en las Tyerras Otomanas. Es por esta

Coya Delevi - II razon ke emplei el byervo “Egzilo”.
İstanbul

Bueno.. Aktualmente ande estamos?.. Antes de
A la okazyon del topar la repuesta, kero aki eksprimir la deziluzyon
Diya Enternasyonal del LADİNO ke sinti myentres un “Panel”. Unos, dos oradores

dyeron a entender ke el Judeo‐Espanyol fue (i
Judeo-Espanyol: puede ser kontinua a ser en syertos sirkolos) la
Lingua del Egzilo idioma de los non instruidos, komo tambien
syertos lugares, espesyalmente Galata, syendo sus
Si oy en diya estamos kontinuando a eskrivir, a distriktos. A kada okazyon protesti kontra esta
meldar i mizmo, si es tan poko a avlar esta lingua, etiketa d’inferioridad apegada a muestra lingua i al
es a muestras madres ke lo devemos. A La Madre sentro ande me engrandesi, pasi mis 20 primeros
Djudia. En el korso de muestra İstorya, es eya ke anyos.
djugo el rolo importante en la konservasyon de la
lingua de muestros ansetros, ansi ke el Ptrimonio Una etiketa sin baza… Al kontraryo, eran
Kultural de muestras Valores Tradisyonalas. nombrozos los abitantes instruidos de Galata.
Malgrado ke munchos pensan ke la mayoriya de los
El Judeo‐Espanyol o el Ladino, es la lingua de la instruidos se averguensavan de avlar el Judeo‐
Nostaljiya i Egzilo. La lingua ke avlavan muestros Espanyol, lo se muy bien ke esto tambien no es
avuelos arrondjados de la Peninsula İberika. Asigun verdad. Entre eyos, puedo sitar vizinos i munchos
syertos dokumentos, myentres kaji los 2 siglos ke konosidos. Tambien, mis paryentes, sus amigos, i
sigieron el Egzodio del 1492, eyos reusheron a munchos, munchos otros. Eyos konosiyan el
konservar el Espanyol. Se puede dizir, el Judeo‐ fransez ke estudyaron en la Alliance de Trakya. Ma,
Espanyol nasyo del vezindado de Los Sefaradis kon en muestras kazas syempre se avlo el J‐E. Oy, esta
los Muzulmanos, Gregos ets.. kuando fueron lingua es mi grande rikeza. No se empleava akel


tyempo la nombradiya J‐E o Ladino. Para mozotros posivilidades de azer estudyos o ambezarse el

era simplemente avlar en djudio. fransez.

Todos ya tenemos muestra idea sovre syertas Ansi, este grupo fue otomatikamente klasado al
razones ke kavzaron la desparisyon graduala de la rango inferyor. İ esto, porke kontinuaron a avlar
lingua. A una epoka mos entravimos de avlarla. Aki ekskluzivamente el Judeo‐Espanyol. Naturalmente,
no kero analizar esta kestyon al fondo. En el seno por las egzijensyas de la vida kotidyana, uzaron i el
de la famiya, munchos, mizmo si no eran todos, turko, kuando byen, kuando mal avlado…

kontinuimos a avlar el “djudio”. Ken, achakes de los
Aktualmente, aki i en la Diaspora, veluntaryos
aedados. Ken, porke amavamos esta lingua.
ovran a no deshar olvidar la Lingua i la Kultura

Sefaradita. Son akademisyenes, ensenyantes,
A un momento, ampesimos a ver la influensa de
eskrivanos ets… Konosen varias linguas etranyeras,
l’Alliance. Aki, naturalmente no akulpo esta
ma konosen tambien i el Ladino. İ en muestro
Grande İnstitusyon, ni siguro dinguno. Ma,
derredor puedemos sitar personas valorozas ke
devemos tambien atorgar, ke munchas famiyas,
konservaron esta lingua.
kon una doza de “snobizmo” adoptaron el fransez,
aleshandosen sistematikamente, de avlar “djudio”. No kontentandosen de konservarla, luchan para
No le dyeron afilu la shans de ser a lo menos, sus propajarla, no desharla olvidar. Mis argumentos
lingua sigundarya. Yerrado o no, esto es mi punto muy probavle son insufizyentes ma son la preva ke
de vista. avlar “Djudio” no estuvo en el monopolyo de un
grupo espesifiko, ke unos kalifikaron de “non
Syempre me entravi de emplear la nosyon “klasa instruidos”…
inferiora”, una palavra ke me desgusta. Portanto, ay
una realidad ke no se puede deshar por una parte. Keridos amigos, no permeteremos la desparesyon
Todos savemos ke un ancho grupo de muestra de este patrimonio presyozo ke deve apartener a las
Komunidad, de una manera o otra, no tuvo las futuras jenerasyones.


presidente de komunidades sefaradies de

Moris Şaul Sudamerica Alberto Levy vijitaron muestra
İzmir komunidad. Kon eyos tambien vino un rabino de
Meksiko, Moises Chicurel.
Ermandad Entre
Izmir tiene un lugar importante en la historia judia.
Komunidades de Meksiko i İzmir La siudad interesa a munchos, porke tiene
sinagogas importantes, tambien una estruktura de
komunidad ke viene de 1605. Siempre ay vijitas a
Izmir de todo el mundo. Ma esta vijita de Meksiko
tenia un razon diferente.

En el mez de noviembre, recibimos en Izmir una
vijita muy importante. El presidente de la
komunidad sefaradi de Meksiko, David Beja y su
senyora, el Segundo presidente Abraham Maya, el


Meksiko tiene muncha importancia en el mundo La komunidad de Meksiko konose muy bien sus
sefaradi. En Meksiko, biven Sefaradim, padres ke bivieron en Espanya y Turkia y despues
Ashkenazim y Mizrahim. La komunidad Sefaradi fueron a Meksiko. Por esto azen muncho esfuerso
esta formada por imigrantes de Balkanes y Egeo ke para no pedrer muesra kultura. Estan
avlavan el Ladino. Eyos usan los makames turkos manteniendo rabinos, uno de eyos Moisas
en las sinagogas. Porke no ay muncha cente de Chicurel, ke save bien muestra kultura i historia.
este grupo, la kultura sefaradi se esta desaziendo En vez de traer kozas populares de judaismo
en la kultura de mizrahim en todo el mundo. mundial de hoy, estan estudiando el modo de azer
Meksiko es el solo lugar en el mundo aparte de kozas en la manera de sefaradim, komo azian
Turkia, ande la kultura sefaradi se esta tratando de muestros abuelos.
protejer. Sinkomil personas en Meksiko tienen su
komunidad ke kontinua la kultura de Ladino y los La razon de asta vijita era empesar una ermandad
makames turkos en la sinagoga. entre komunidades. Se firmo un dokumento de
ermandad por los presidentes de dos komunidades,
kon la prezensya de membros de Izmir. Podemos
ser pokos en kada pais, pero en el mundo entero no
somos tanto poko. Despues de este akuerdo de
hermandad, vamos a empezar munchas maneras
de colaboraciones entre komunidades. Vamos a
rekojer ideas de lo ke se puede azer, y kon la
delegasyon elejido, vomos a kontinuar kon
projektos en varios temas. El el boletin de Diyalog,
vamos a eskrivir kada novedad de esta
kolaborasyon.


deskuvri, komo lo izo Colon antes 500 anyos un

Fredy Cauich Valerio muevo mundo, keryendo ambezarme el ebreo,
Sivdad de Meksiko deskuvri el djudeo‐espanyol i el sefardismo, i me
sosprendi de ke 500 anyos denpues, la djente
sefaradi kontinue de avlar la lingua de Espanya,
En Tyerras Ajenas kon sus trokamyentos sigun el lugar ande moro la
komunita: Izmir, Estanbul, Rodes, Salonik, ets.
Yo me Namori
Keryendo meldar la Tora en ebreo, agora meldo i
En tyerras ajenas yo me namori!.. tambien el Meam Loez en djudeo‐espanyol i meldo
los eskritos de LK, de djente djudeo‐
Me namori de una lingua maraviyosa, el djudeo‐ espanyolavlantes de las kuatro partes del mundo,
espanyol, kon la kuala salio la komunita djudya de djente amavle kon mi, djente ke kuando le
Espanya, de muestra Sefarad kerida ay mas de 500 demando kualker koza ke no entiende bueno mi
anyos, en 1492, tristemente (malorozamente) meoyo, me aresponde presto, personas maravyosas
ekspulzada por Fernando i Isabel, akeyos reyes de de las kualas es plazer meldar sus eskritos.
los ke me ambezi en la eskola, ke kon sus ayudos,
prensipalmente de Isabel, Cristobal Colon Tomando un kafiko en la demanyana o a la
deskuvrio un muevo mundo, la Amerika, un nochada i ambezarme de eyos mil kozas, mizmo ke
mundo ke no savya el ke eksistya, sino ke pensó ke no nasi ni kon el djudeo‐espanyol, ni kon sus
yego a las Indias por otruna kamino, i es todo lo ke kultura, ni kon el djudezmo, kada diya me namoro
me ambezi, nunca no sinti ensima de la ekspulsion mas de eyo i kero luchar endjunto kon todos los
de los djudios por los Reyes Katolikos. djudeo‐espanyolavlantes para ke muestra lingua,
deke ya penso ke es tambien i mia, no muera, ama
Fue denspues, en la Universita, en la UNAM, en ke tenga kada diya muevlos avlantes.
Meksiko, ande nasi, ke me ambezi el ebreo i


Kero enkorajar a todos akeyos ke nasieron kon el sintio la notisia de ser “Premio Nobel de Literatura

trezoro del djudeo‐espanyol para ke no lo deshen 1981”, sino ke se sintio TRESALIDO por la notisia.
murir.
En tyerras ajenas yo me namori, de ke vuestros ijos
Kuantos de vozotros tenesh o tuvites un papu o i vuestros inyetos no se namoran en tyerras
una vava ke se ambezaron no dos linguas, la propias?
primera el djudeo‐espanyol i la sigunda la del lugar
ande moraron, sino ke mas linguas. Arvoles yoran por luvyas i montanyas por ayres,
ansi yora el djudeo‐espanyol por avlantes…
De ke muestros ijos no se pueden ambezar la
lingua del pais i el djudeo‐espanyol en kaza?
Fredy Cauich Valerio
De ke muestros ijos tyenen ke deshar el djudeo‐ de Sivdad de Meksiko
espanyol para ambezarsen el inglez, o el franses o
el Chino?

De ke muestros ijos tienen ke meldar el Meam
Loez en una lengua ke no sea el djudeo‐espanyol?

Por siguro ke Baruh Spinoza o Elias Canetti

pensaron en djudeo‐espanyol lo ke keriyan eskrivir,

por siguro las demandas ke demandaba Spinoza al

Dio, las demandaba en djudeo‐espanyol.

Por siguro Elias Canetti no se sintio “mnogo

shtastliv”, “sehr glücklich” o “very happy” kuando


en frente de la kaza i echava un dikish en lo ke era
Buly Hazan menester ke montemos al auto, metia yave i a la
Corrientes / Argentina kaleja.

El orden era: “todo listo a la fin del diya de lavoro.”
Mi chikez en Concordia
(Anyos ‘50s.) Para al kavo la tadre, las siyas, la kasha de tavla kon
los sandwiches, el paylon kon el karpuz en pedasos
Para la sesh de la tadre ya estamos los chikos en el espasio ke keda entre los asientos de delantre
atakanando las kozas para meter en el auto. Los i atrás. Ande metes los piezes? Kale ke veyas ande
asientos para papa i mama, la kasha de la komida, puedes. Los asientos para mama i papa lyados a la
muy pezgada, kon las kupas i un kuchiyo. La reja en el trazero del auto Ford 1929, mavi klaro.
kolchoneta enroyada. Los sandwiches de
“matambre” (mata ambre) ke eran para chuparse Kurto te lo are, papa eskapava del mupak i pishin
los dedos. Este matambre ke teniya kolores mos suviamos i salíamos al kamino para la plaje,
kolorado, vedre, i blanko i era kortado en tajadas indomos presto, kada uno un buto, unos diez
adientro del pan mojado kon alzeite i sal i un minutos. Los mayos los teniyamos enriva, de lana
pedaziko de tomat. trikotados por mama kon un bretel atado al garon,
debasho los vistidos, para ke no mos pare la polisia.
Kualo mas se metiya en la kasha? Agua en un bokal Vos konto ke una vez, un oficial defendió a mi
i buz por la kalorina. Mos movyamos presto, djenitor de entrar a la plaje, porke no vestìa el
gozando del freskor de la plaje. Muestro auto se mayo.
inchiya tanto kon los aparejos ke kaji no topavamos
ande meter los piezes, ma kualo importava? Todo Ya yegavamos, kon bueno, se puediya entrar kon
lo aziamos kon alegría, asperando la ora orada, auto i desharlo a unos metros de la agua. Abashar i
kuando papa ke lavorava en el mupak (la kuzina) korrer al rio. Oohhh! Ferahhhj! Ke plazer la freskor


de la agua! Oskuresia i no avia lumbre. Si pedriyas tornavamos a komer i echar lashon. Los grandes

alguna koza, se asendiya las luzes del auto i ver si asentados enriva i los chikos en tapetes en la arena.
se topa.
Ansina pasavamos el tyempo i los chikos mos
dormiyamos debasho las estreyas i la luna oyendo
las avlas i riyir de los grandes, fina ke se azia la ora
orada i tornavamos a durmir en muestra kaza.

En el enverano, shabat i alhad mos ivamos a la
tadre, después de durmir la syesta, i esto era gan
eden. Los sauces en la plaje kon sus kavelleras
vedres, mabulana de djentes komo nosotros
kuvriyan de autos el tereno. Mos adjuntavamos
kon los otros djidyos en la solombra i kada uno i
uno ke yegava adjuntava siya i ancheava la ronda.
Leon yegava i gritava de leshos “Salud, djidyos!!!! “
Asentados en un serkolo kon mate, algunos diyas
kon boyos, burekas de handrajo, kon karpus o uva,
Me olvidi de dezirvos ke moravamos en Concordia “un bokado un dukado!!!!!!” Kontar kuentos, riyir i
al bodre del rio Uruguay, ke sinyfika “rio de los avlar de los echos en la semana, la kehila, i mas i
pasharos”. A la tadre, los veyiamos pasar bolando mas. Todos primos o vizinos: Isidoro ke trayia pan
en linya al ras de la agua, los patos pretos, i algunas dulse Markola (el lo vendiya) kon frutas, Hazan,
vezes pasava el kudiador en su bote, akavidando ke Hakim, Matarasso, i Teresita, la godrika siempre
ya en la nochada no es siguro estar dentro de la atakanada kon mushos roshos i orojales del boy de
agua. Mos embanyavamos, djugavamos en la balsa i una azetuna en las orejas. Las kriyaturas, komo el
azyamos modo de botes kon lastikes de auto o de riyo es klaro i siguro, tomavan sus djugos i se ivan a
moto, aziamos shakas fina ke mos enfasiavamos i la agua la tadrada entera.


En la oskurina de la tadre, tornavamos, entezados,
mushos grizes tremblando, bushkando tovajas i Viviane Behar
kumida. Las madres mos davan leche kon Toddy, Rio de Janerio / Brasil
pan espondjado i a vezes pipinos, guevo haminado,
tomat, berendjena frita. Mas a la noche, lingua o
matambre kon pan. Los Kostumbres

No avia paras para ir a Mar del Plata o Buenos Aires De Mujeres Sefaradis
de vakansa i esto era muestro deskanso i plazer i
mos enkantava. A dinguno le mankava diversyon. Munchos de los kostumbres sefaradis, avagar
avagar, se estan dezaparesiendo i siendo olvidados
Todo esto se troko kon la yegada del progreso i la sovre todo kon la muerte de muestros djenitores.
konstruksion de una represa (un baraj) sovre el
riyo ke kavako el piso. Agora kuando la agua sale Uno de estos kostumbres, ke me desho mi madre,
del baraj ay muncho pelicro, i las aguas son ke lo resivio de mi avuela i ansi fue pasado de
marrones i suzias. djeneracion a djeneracion, se yama “Aprekantar” o
“Prekantar”. Eran biervos resitados en boz basha
Estas tadradas bivien en nuestros rekodros porke para los males, no tan graves, i para kitar la aynara i
agora ay una rivera (promenade) ke adorna el el ojo malo de la persona ke por esto se izo hazina,
bodre del riyo ande kaminan las djentes. i para ke este mal se fuera a las profondezas de la
mar. Poko entendia el senso de los biervos, ni
Buly Hazan mizmo eya savia me eksplikar. Solo me dizia
Noviembre 2013 “ansina ay ke ser” i kon muncha fe este ritual me
sonava komo una bendision.

Ansi dizia:


Esto se repetia tres vezes por tres dias, a lo mas, en
los dias de sefer (lunes i djueves) kon onze klavos
“ arientro de la mano derecha i se iva passando la
“Kon el nombre del Dio de Avraham, de mano por la kavesa i el kuerpo de la persona, o
Ishak, Yako, Moshe, Aron, David i
ande tenia la dolor. Despues estos klavos eran
Shelomo, andando i kaminando topi kon
Eliyau Hanavi.
kemados en el fuego o en la brasa i echados en
agua koriente para ke se fueran al dip de la mar.
‐ Ande vas?

‐ Ande …… (el nombre de ka persona), ija Dainda me akodro kon muncho eskarinyo de
de su madre, abever su sangre, a rayar kuando mi madre prekantava mi ijika ke tinia mal
su gueso, a komer su karne. de garon. Mizmo ke esto no la eskapo de una

sirurjia, ma a mi me se ablandava la alma a kada
‐ Yo te djuro, te condjuro por lo seko, por
ves ke mi madre la bendizia.
lo vedre, por los angeles, por el sol i la
luna i la santa eskritura, por la yeshiva

de Rabi Ben Yohai, ni aya vayas, ni mal Viviane Behar
le agas, ni su sangre bevas, ni su karne Rio de Janeiro‐ Brasil
komas, nu su gueso rayes.

‐ Por esto me djurates, aya ire, a su

kavesera me sentare; el ojo malo, la avla (Publikado en El Djudio, la revista del Centro Hebraiko Riograndense,
mala, la aynara, todos los males (dolor Rio Grande do Sul – Brasil ).
de kavesa, dolor de tripa, …., …,) de aki
los kito, a la mar los echo, todos los
males ke se vaigan a las profornduras de
la mar”

”


TE AMO LINGUA MIA KARA

Lingva mia dulse,
Lingva de mi chikez mazaluda,
Lingva de mis dias klaros,
Ke volaron tan presto

Komo volan pasharikos!
Zorka Grigorova
PARA KE

NO SE
Prezentasion

OLVİDE

El numero de los ke avlan el djudeo espanyol esta

menguando de anyo en anyo. Entre los djovenes

sovre todo son pokos los ke saven avlar. Se va

Kompozision I redaksion: Viktoria Atanasova olvidar del todo? Se va a kedar solo en los archivos
Ordenador: Leon Benatov
Kachas: Albert Benatov este trezoro de la lengua i de la kultura djudeo ‐
Fotos: Dime Krastev, Moni Franses, Sami espanyola?
Kohen

Animados del dezeo de konservar, yevar asta las

jenerasiones venideras esta rikeza sefaradi en el

anyo 1998 (kon la ayuda de Chitalishte “Emil

Shekerdjiski” i “Shalom”) formamos un klub al ke

dimos el nombre “Ladino”.


En muestras memorias ainda espuntan rekuerdos de ‐ “Erensia” organizado por “Kaza Sefarad – Israel”‐
akeya vida patriarkal, yena de kolor, amistad, Espanya, Embajada de Espanya en Bulgaria, la
respeto; espuntan rekuerdos de la chikez; de los organizasion “Shalom” – Bulgaria;

djugos en el kurtijo i en la kaleja. Aki avlamos,
‐ Enkontro kon grupo de Ladino komunita;
kontamos konsejas, anekdotas, refranes, meldamos
“Aki Yerushalayim”, kantamos. El intereso asia ‐ La Universidad de verano sovre la lengua i kultura
muestro klub esta kresiendo: toman parte en su sefaradies, organizada por el prof. Michael Halevi
aktividad 40 personas i mas; kontinuamos las del Instituto de bushkedas sovre la istoria de los
tradisiones sefaradas en las fiestas en la famiya i en djidios de Alemania.
la komunidad ebrea en Sofia.
Estudiantes de 20 paizes ademas de oyir

El klub “Ladino” tomo parte en todos los festivales konferensias sovre lingva i istoria, pudieron realizar
“Esperansa”de los sefardies de los paizes balkanikos. kontaktos kon personas ke avlan el djudeo ‐
Establesio relasiones kon personalidades i espanyol i konservan las tradisiones sefaradies.

institusiones ke lavoran para konservar i desvelopar En muestro klub se kreo un ambiente de amistad i
el djudeo – espanyol. Muestros espektakulos fueron respeto. Kada uno desparta loke meldo o rekordos de
aresividos kon admirasion por el publiko estranjero su vida. Ansy aparesieron muevos kuentos ke
porke ekspresavan en djudezmo kuadros autentikos prezentamos en este segundo livro “Para ke no se
de la vida sefaradi. olvide”…

El klub “Ladino” kontinua su aktividad kon sus Unos de los kuentos contienen akontesimientos de
enkontros regulares i al mezmo tiempo dezvelopa la chikez o mansevez, portretos vivos i amables de
sus relasiones internasionales. En los ultimos anyos nonas i nonos, madres i padres, tias i tios.

sus miembros tomaron parte en tres eventos muy Otros kuentos ekspresan kon dolor i amargura los
importantes, komo: sufrimientos de los djidios en el periodo del fashismo
en Bulgaria i la Ley de defensa de la nasion. Aunke


en akeyos anyos eramos chikos en la memoria La Segunda Direktiva
kedaron vivos los kuadros de dezesperasion, ansia i
orror ante el desastre ke reinavan en muestras No Vino
famiyas. Estan bivos tambien los aktos de
solidaridad de vezinos, amigos i konosidos i a vezes Gracia Albuhaire
deskonosidos bulgaros.

Kada uno de los autores de los tekstos paso su Yo so de Karnobat‐ una sivdad chika de Bulgaria.
chikez i ambezo el djudezmo en varias sivdades, en En el tiempo de la Segunda gerra mondiala ayi
famiyas ke avlavan de modo diferente, por esto no bivian 100‐120 famiyas djudias, todos en una kaleja,
korijimos la prononsiasion. Uzamos la grafia de “Aki ke se yamava “Male djudia”.
Yerushalaiym”.
En el tiempo de la gerra a los djidios mos metieron
Dedicamos estos kuentos al 70 aniversario de la estreiyas amarias. Los ombres los embiaron a kavar
salvasión del eksterminio de los djudios bulgaros. i azer kaminos – leshos de las famiyas. Seraron las

butikas djudias. Todos kedaron sin echo. La kaleja
Rengrasiamos al profesor Michael Halevi por el
se izo “geto” i no deshavan salir a otro lugar.
koraje i los rekursor finansieros sin los ke no
Tomaron el oro i las djoyas. Arekojeron los
podiamos realizar el livro.
aparatos de radio para no oyir novedades. Serraron
Rengrasiamos a los 18 autores del livro i al senyor la eskola djudia ande las kriaturas ambezavan. Un
Leon Benatov por su lavoro en el ordenador. dia vinieron soldados hitleristos i tomaron la
Rengrasiamos a los Sres. Dime Krastev, Mony eskola. Los komandantes estuvieron biviendo en
Franses, Sami Cohen por los fotos. Rengrasiamos a las kazas de los rikos djidios. Despues partieron.
Albert Benatov por el ayudo de aprontar las tapas. Serraron el kal (sinagoga), para ke no mos
arekojemos muncha djente en un lugar.
Viktoria Atanasova‐ Marso, 2013
Una tadre vinieron deportados djidios de Sofia.


Estavan kansos i tristes. El prezidente de los djidios ombres djidios i los enbiaron a azer kaminos. Para
de Karnobat resivio lista kon los nombres de los las mujeres no avia echo. No deshavan lavorar ande
deportados i orden ke los mete a bivir en las kazas los bulgaros. No deshavan salir de la kaleja.
djudias. De vista los ke vinieron los espartieron Kedimos sin paras para komer. Ampeso grande
solo en las kazas djudias. Dos famiyas en una ambre. Las vizinas bulgaras no mos pudian ayudar
kamareta, en el tavan, en el maze, en el balkon porke eran proves. El trigo, el zarzavat i las frutas
serrado…viejos, mansevos, kriaturas, ijikos, ijas ‐ se los tomavan para mantener los soldados. A
todos en una kamareta. mozos mos davan 150 gramos de pan al dia. Lo
merkavamos de un orno turko, ke se topava en la
Mozos teniamos dos kamaretas. En la una, mas zona djudia. Lo tomavamos kaente antes ke se
grande, metieron dos famiyas‐ de ermano i ermana. skape. Para las kriaturas chikas no avia leche. El
El ermano era kosho, kon su mujer i dos kriaturas‐ pan lo espartiamos en tres, para la demanyana, el
ijika de 11 anyos i ijiko de 5 anyos. La famiya de la mediodia i para la tadre. Mi ermaniko se lo komia
ermana tenia una ija de siete anyos i ijo de dos en una vez‐ kaente, kaente. Despues no tenia pan i
anyos. La madre era bivda. Ansi – siete personas en yorava ke esta ambierto. Mi madre le dava el
una kamareta. En esta kamareta avia una grande pedasiko de pan suyo i kedava ambierta i despues
kama i un grande minder (kama de tavlas)‐ para 4 se hazinio. Para ke no se mueran de ambre, los
personas. Tres personas dormian en el piso, ke era djidios, azieron en el kurtijo de la eskola lumbre i
de tierra tapada kon manta (cherga). Era elado i ampesaron a gizar supa para el mediodia. Gizavan
travavan mal. un poko de frijoles kon muncha agua. De esta supa
deshavamos i para la noche. Yo tenia un amigo ke
En la otra kamareta estava la muestra famiya i la tia estava lavorando muy lesho en el kampo. El
miya‐ 6 personas. Estava elado. Teniamos una kazaliko se yamava “Beli Izvor” serka de la sivdad
chika soba, ma no avia lenya. Ardino. Las letras venian muy tadre. Un dia resivi
muy triste letra.
Al kavo del mes de marso, arekojeron todos los “Anoche no dormimos noche entera todos los


djidios. Serka de mozos en un treno kon vagones aprontamos un poko de bagaj, porke vamos partir a
de karga, estavan enserrados muy munchos djidios, un lugar. Ke asperemos Segunda Direktiva ‐ kel dia
voyajando sin saver para onde. De las ventanikas i a ke ora vamos a partir. Mi madre ampeso a yorar:
chikas se estavan viendo kavesas. Estavan gritando: los vestidos stavan viejos, los kalsados rotos. Mi tia
“Agua, agua, pan para las kriaturas…”Se estava no podia kaminar….No teniamos nada para komer
oyendo gritos i yoros de kriaturas. Los muestros durante el kamino. No saviamos ke en este tiempo,
komandantes no mos desharon aserkar al lado del bulgaros de la sivdad Kyustendil kon el deputado
tren. Estava muy tragiko de ver esto todo i no Dimitar Peshev, la egliza ortodoksa, grandes
poder ayudar…. Mos echimos a dormir kon eskritores, los sindikatos azieron protestas,
kalsados, pensando ke mos va akonteser a mozos.” eskrivieron letras ke no mos embian a la muerte.
Estos dias tragikos para los djidios no se olvidan.
En Karnobat no saviamos todo esto. No avia LA SEGUNDA DIREKTIVA NO VINO. Kedimos
gazetas. Las novedadas se dezian al oido. Kualo bivos.
azian kon los djidios en Polonia no saviamos. De
vizinos bulgaros oimos por la tragedia del vapor ke Damos munchas grasias a todos ke ayudaron para
se undio i todos los djidios fuiendose de Polonia, salvarmos.
Romania i otros paizes se aogaron. Despues oimos
por la gemia (vapor chiko) ke se partio en dos i
munchos djidios se aogaron.

Entonses skrivi un livriko (komo una eleva puede En el DIYALoG siguiente:
TRAGEDIA EN EL KAMPO DE KONSENTRASION “KAILAKA”
eskrivir).sovre los aogados.

Un mediodia vinieron de la polisia i ampesaron
bushkar en las kazas de la “male” djudia
antifashistos. Entonses kemi el livriko.
En Karnobat vino una Direktiva tragika. Ke mos


75 ANIOS DESPUES DEL

“KRISTALLNACHT”
Jewish News
Trauduisido por Shimon Geron

En el Jewish News de esta semana "Caron Kemp" presento
un artikulo en la okasion de 75 anios desde el "Kristallnacht".
Este Pogrom tomo lugar antes ke Hitler entro en guerra. Era
una noche de Noviembre en 1938 i se pasaron kosas ke
nunka fueron vistas antes. Hay gente ke kreen ke fue en este

DE LA dia ke empezo el Holokosto. Aki tengo la historia de uno ke
vido kon sus ojos lo ke se paso i komo fue afektado por lo ke

PRENSA iva venir mas tarde. Este hombre tiene hoy 87 anios i vive en
Londres.
MONDİAL
Era 8 de la maniana el 10 Noviembre 1938.Yo
Hermann i mi hermano Julius de 12 anios viviendo

en Karlsruhe al lado del Rio Rhein,a unos 70

kilometros de Frankfurt,estabamos indo a pie a la

eskuela.Era un kamino ke tomaba 45 minutos. Se

sentia en el aire un antagonismo i kuando Hitler

entro en poder se torno a una realidad ke daba

verguenza. Este dia paresio differente de los

otros.La Gestapo estaba en guardia delantre un

edifisio ke se estaba kemando.Se habia oido ke los

profesores eran echados afuera subito segun las

leyes introdusidas en Nurenberg.Los habian
arrestado i enviado a los Kampos de Konsentrasion.


Mi hermano i yo resibimos el orden de tornar a Habian tensiones en Alemania por anios, desde ke

kasa. En este dia el mundo estaba temblando. empezi a irme a la eskuela nasional Alemana a la
Kaminando a kasa ya se sentia el olor de tavlas edad de 6 anios. En una klase de 30 estudiantes,
kemadas. Habian entrado en las tiendas robando eramos los 2 solamente a ser Judios. Mi amigo de
todo i destruiendo. Estas tiendas apartenian a los eskuela me yamaba"Judio susio" i nunka kijo jugar
Judios. Senti en mi korazon ke algo muy horrible se kon mi. Siendo tan joven,yo no puedia entender
iva pasar. Esto termino ser el "Kristallnacht/Noche porke me trataban de esta manera.Por seguro no
de vitrios rompidos". Munchos Judios en Alemania me sentia muy kommodo en este lugar. Kuando
fueron matados kuando entraron en sus kasas, Hitler entro en poder en 1933, tenia en sus manos
hospitales, sinagogas i eskuelas para robar. Mas de una maleta yena de politika rasial. Arriba de la lista
1000 sinagogas fueron kemadas a traves el pais i habia el Anti‐Semitismo. No puide komprender
kon esto 7000 negosios eran destruidos. komo la gente se habian tornado tan malo subito.
Mismo mi profesor ke no era direktamente malo,
Mi madre estaba en panik kuando le konti lo ke hizo nada para protejirme. Una vez me fui a ver el
vimos. Se fue a ver a mi padre ke lavoraba en un direktor i me keshi. El me sorprendio kon su
banko i le disho ke se eskonde. Entretiempo reaksion kuando disho"No sos tu susio? Judios
vinieron a nuestro apartamento 2 offisiales de la susios?".

Gestapo i nos forzaron a habrir la puerta. Nos
En Karlsruhe vivian 3000 Judios i munchos
metieron kontra la pared kon las manos arriba en
pensaban de partir. Esperaban en mismo tiempo ke
el aire. Empezaron a buskar a mis parientes. No
se troke la situasion. Munchos se habian kedado
kijieron kreer ke no estaban en kasa. Despues
ayi, komo nuestra famiya. No les daba kulpa,ma
kitaron sus revolveres apuntandolos en la nariz.
esto ya era una desision mala. Se metia en las
Este dia tuve lo mas de espanto. Hoy en dia siento
ventanas de las tiendas, tabelas disiendo ke los
un dolor en mi estomago. Pensi ke me iva morir
Judios no eran mas akseptados. Mis leksiones de
este dia.
natasion fueron kanseladas i no tenia el derecho de

utilizar la piscina.


Delantre esta situasion los Judios se hasian Era la noche de 8 Noviembre 1938, kuando el
hahames, mismo los chikos. En el fin del kuento un Kristallnact tomo lugar. Los Judios ke tenian
Judio era un Judio para eyos i tenia el pasaporte esperanza, la perdieron kon este akto io vieron
para ir al sementerio solamente. Munchas vezes fui komo "La Solusion Final" del Holokosto se metio
attakado por mi religion i me akodro de un en kamino. Mis parientes se daron kuento, ke por
insidente ke nunka puide olvidar. Estaba indo de la lo menos los chikos tenian ke huir de aki para ser
kasa a la eskuela. Hasia frio i era eskuro en una salvados. Eyos sin Visa i kon sus kuentos de banko
noche de Disiembre. Habia nieve en el suelo. helados no puedian partir del pais. Habia un tipo
Subito oi los gritos "Fuego, fuego". Salieron unas 20 de "Kinder Transport/Transporte de kriaturas" ke
personas del boske i se metieron a echarme balas era una mission Britannika. Habian tomado 10.000
de nieve i piedras. Me yamaron"Judio Susio". La kriaturas i la mayoria eran Judios. En Inglaterra
sola kosa ke puedia haser era de korrer komo un metien a estas kriaturas kon famiyas,en
loko, kon todas mis fuerzas. Kuando me topi en hosteles,eskuelas i fermas.
kasa, korrian lagrimas de mis ojos.
Me akodro del dia de 20 Marzo 1939, disiendo

[Lo ke konta aki, lo pasi yo mismo, kuando me iva a Adios a mis parientes. Nos metieron en un treno
la eskuela Turka en Istanbul en los anios de guerra. indo a Hamburg. Mi madre nos beso i abrazo i nos
Korrian detras de mi, me echaban piedras i me disho de meldar la SHEMA kada noche. Nos
harvavan. Me yamaban "Pis Yahudi, Korkak prometieron mis parientes ke seriamos enjuntos de
Yahudi". Si me keshaba al profesor, el mismo se reia serka en Inglaterra. Ya no vide mas a mis parientes.
de los Judios kon sus nombres, Salamon, Mishon etc En kedandosen atras, komo munchos de otros,
i imitando el aksento Judio. Desia ke estaban desaparesieron en Auschwitz.

hasiendo shavon de nosotros sin mostrar un
Hoy tengo 87 anios i vivo kon mi mujer. Tuvimos 2
remorzo. Por finir mis parientes me kitaron de la
kriaturas i tenemos ahora 4 inietos. Vivo al Norte
eskuela Turka i me metieron en Bnei Brith.]
de Londres. Las experiensias de mi chikez me

afektan mismo hoy, despues de tantos anios.


Rekonosko la gente ke nos salvaron. El Kinder Aserkando del Anniversario a traves la Alemania,
Transport era la sola manera de huir del pais. Los en Berlin, mas de 100 kommersios Judios, van a
mas grandes heroes eran mis parientes.. Eyos meter en las ventanas imajenes mostrando los
tomaron la desision en pensando ke las kriaturas vitrios ke se rompieron i komo los Nazistos
por lo menos serian salvadas. Era mijor ke nada. destruieron kasas, sinagogas i negosios, la noche de
Nos enviaron a un pais ajeno sabiendo ke no nos 9‐10 Noviembre 1938. Komo mataron a 100 Judios.
ivamos a ver de nuevo. Si esto no es un heroismo,
ke es? En Weimar, un ex‐patrioto Amerikano i musisiano
"Alan Bern" esta koordinando la instalasion de luz i
EL DISKURSO DE ANGELA MERKEL sonido ke va inkluir las kampanas de mano,
sonando en las kasas viejas de los Judios de antes i
En la okasion de los 75 anios de Anniversario de en sus kommersios. La sivdad sera inondada kon
Kristrallnacht, esto es lo ke la Kanselaria Alemana sonidos de kampanas de una musika ke un tiempo
tenia ke desir. no era permetida.

"Kristallnacht vido la kaida de la sivilizasion" El "Dieter Graumann"Presidente del Konsillio Sentral
Pueblo Aleman tiene menester de un koraje sivil de los Judios en Alemania kon sus 200 miembros
para enfrentar el Anti‐Semitismo. Rabbinos de la Europa, estan organizando un
seminar en la sola sinagoga ke no fue destruida en
Hablando kon un estudiante Judio de 17 anios ke se la guerra. El seminar se nomo "Rabbiner Seminar
yama “Samuel Vingron” disho “Las institusiones Zu Berlin".
Judias hoy nesesitan tener proteksion de la polisia.
Esto es la realidad. No se yego aun a una tendensia Todo esto nos mostra una Alemania muy differente
ke no es Anti‐Semita. Kristallnacht era el tiempo el de lo ke era en tiempo de los Nazistos.
mas preto en nuestra historia.” Despues eya expliko
komo se yego al Holokosto.


Turquie: développement », en raison de ses affinités

islamistes. Toutefois, les deux grandes réalisations
Une Communauté Mal à L’aise du nouveau gouvernement turc (stabilisation de

Par Igal Acıman l’économie et progrès réalisés en 2005 en vue de
The Jerusalem Post l’entrée de la Turquie dans la Communauté
http://www.jpost.com/Edition-fran%C3%A7aise/Diplo-Monde/Une-
communaut%C3%A9-mal-%C3%A0-laise-323656
européenne) en ont poussé certains à réviser leur
jugement: aux élections de 2007, 40 % des juifs ont
voté pour le parti, soit la même proportion que la
L’antisémitisme est en hausse en Turquie. population turque.
Si certains Juifs s’en vont,
d’autres font le choix de rester. Mais ce soutien s’est amoindri de façon
Confrontations d’idées.
considérable ces 5 dernières années. Avec la

censure qui sévit dans les médias et sur le réseau
« En fait, j’ai perdu l’espoir », affirme Raisa Ers, 25
Internet, la communauté voit d’un œil inquiet les
ans, prête à émigrer en Israël. « Je ne me sens pas
libertés civiques se réduire comme peau de chagrin.
libre ici. Pas seulement comme juive, mais même
Sans parler des nombreux différends avec Israël, un
comme citoyenne turque. » D’autres membres de la
instrument populiste dont se sert le Premier
communauté, interrogés au hasard à Istanbul,
ministre Recep Tayyip Erdogan pour asseoir sa
n’ont pas encore envie de partir, mais prennent
politique intérieure et qui génère des sentiments
soin désormais de ne pas afficher de signes
antisémites au sein de la population.
extérieurs de leur identité juive dans la rue.

L’antisémitisme, affirment‐ils, est en hausse en
Ainsi Erdogan a‐t‐il récemment nommé Yigit Bulut,
Turquie.
conseiller économique du gouvernement. Cet

ancien journaliste, connu pour ses théories de la
Dès l’arrivée au pouvoir de l’AKP, un an seulement
conspiration, a déclaré à la télévision que des
après sa création, la communauté juive de Turquie
puissances étrangères, dont le ministre israélien
s’est méfiée de ce « parti de la justice et du


des Affaires étrangères et le « lobby des taux Depuis 500 ans
d’intérêt », avaient cherché à assassiner à distance
le Premier ministre Erdogan au moyen de la Or la présence juive a été continue sur le territoire

télékinésie. de l’actuelle Turquie au cours de 2 500 dernières
années, c’est‐à‐dire depuis l’exil de Babylone. La
Chaque fois que l’antisémitisme augmente en Turquie, majorité des juifs turcs sont arrivés dans l’Empire
on voit des juifs prendre peur et s’en aller. C’est sans ottoman après leur expulsion d’Espagne, en 1492.
doute ce qui se produit en ce moment,
mais cela passera.
Durant plus de cinq siècles, ils ont préservé leurs
J’ai déjà vécu ça au cours de mon existence, coutumes et leurs traditions musicales, culinaires
et je suis toujours là!» et artisanales, ainsi que leur langue, le ladino.

L’annonce de sa nomination est arrivée quelques Selon Naïm Guleryuz, président de la Fondation du

jours après les déclarations du Vice‐Premier cinquième centenaire, qui commémore l’arrivée
ministre Besir Atalay accusant la « diaspora juive » des juifs d’Espagne en Turquie, les Séfarades
d’avoir fomenté les manifestations constituent 96 % de la communauté juive, les
antigouvernementales, qui ont débuté le 28 mai Ashkénazes et les Caraïtes formant les 4 % restants.

dernier et réuni dans les rues de l’ensemble du pays
Les estimations varient, mais on compte environ 17
quelque 2 millions et demi de manifestants. Peu
000 juifs en Turquie. Un chiffre qui s’élevait à 26
après, c’était à Ergun Diler, rédacteur en chef du
000 en 1992 et à 23 000 en 2002, année de
Takvim, journal favorable à l’AKP, de publier un
l’accession de l’AKP au pouvoir. Beaucoup sont
article dans lequel il doutait de la loyauté des
désormais installés à l’étranger, en particulier en
minorités de Turquie à leur pays, en insistant sur le
Israël, où l’on recense 77 000 juifs d’origine turque.
cas des juifs. « Il y a une guerre entre musulmans et
Aujourd’hui, la communauté restée en Turquie se
juifs, et ces derniers n’ont jamais voulu la paix dans
répartit surtout entre Istanbul et Izmir. Ses
la région », écrit‐il. Et de conclure : « Ce ne sont
membres travaillent pour la plupart à leur compte,
pas de vrais Turcs. »

comme médecins, juristes, ou dans le secteur privé.


En Turquie, l’identité juive attire toujours explique Raisa Ers, jeune femme de 25 ans qui vit à

l’attention d’une manière ou d’une autre. L’an Istanbul. « Ce n’est pas que j’aie peur, mais j’ai
dernier, la chaîne de télévision d’Etat TRT a choisi cessé de me sentir libre dans mon pays, en tant que
le musicien Can Bonomo, jeune juif d’Izmir, pour juive, et en tant que Turque. » Avec ses yeux bleus
représenter la Turquie au concours de l’Eurovision. et sa peau blanche, ses racines ashkénazes ne sont
Une présentatrice d’une autre grande chaîne un mystère pour personne.

d’information avait alors suggéré que l’on avait
Après avoir étudié les mathématiques aux États‐
sans doute choisi ce chanteur « parce que la
Unis, Raisa est rentrée en 2011 dans sa ville natale
Turquie cherchait à se faire bien voir des lobbys
pour travailler. Elle fait à présent ses bagages pour
pro‐israéliens ».

partir en Israël. « Je m’en vais pour une multitude
Bonomo a protesté contre cette focalisation des de raisons », dit‐elle. « Dont le climat politique. »
médias sur ses origines. « La musique n’a pas de Elle‐même n’a pas pris part aux grandes
langage, de religion ni de race », a‐t‐il déclaré. « Je manifestations, mais les a suivies avec attention. «
suis turc et je représente la Turquie. Je vais aller là‐ La réaction du gouvernement m’a démoralisée »,
bas avec le drapeau turc. Je suis un artiste, un soupire‐t‐elle. « On a tué des gens juste parce qu’ils
musicien. C’est tout ce que les gens ont besoin de avaient exprimé leur point de vue ! Je ne pense pas
savoir. » Bonomo est arrivé septième sur les 42 qu’il puisse sortir quelque chose de bien de tout
pays en compétition. cela. Je n’ai plus d’espoir. Et puis, si j’ai décidé de
partir, c’est aussi à cause du système éducatif,
Plus d’espoir auquel je ne fais pas confiance pour élever mes
futurs enfants. » Une troisième raison la pousse à
Nous avons rencontré cinq membres de la faire son aliya : la majorité de ses amis, qui ne sont
communauté juive de Turquie, qui reflètent bien la pas juifs, ont déjà quitté le pays. « Ils vivent
diversité des opinions quant à la politique ou à la désormais à l’étranger, surtout aux États‐Unis. Du
montée de l’antisémitisme. coup, je n’ai presque plus de vie sociale ici. » Si
« Je m’en vais parce que je n’ai plus d’espoir », Raisa déborde d’enthousiasme en songeant à son


prochain départ, elle s’inquiète aussi à l’idée qu’elle contraire, je compte bien rester ici ! » En matière

fera une fois de plus partie d’une minorité dans son de politique, Joëlle se félicite des réalisations du
nouveau pays. « Je ne sais pas du tout comment on gouvernement : « La protection sociale, la santé et
va m’accueillir, moi, une immigrante turque qui a les transports publics sont trois domaines dans
étudié aux États unis… », explique‐t‐elle. lesquels il a fait du bon travail », estime‐t‐elle.

Pourtant, elle‐même n’a jamais voté AKP en raison
« Je vis en sécurité dans ma bulle et je n’ai
de son attachement à la laïcité et aux droits
pas l’intention de partir »
civiques.

Mais dans la communauté juive d’Istanbul, tout le
« Il est sans doute vrai que les juifs sont plus
monde ne partage pas le point de vue de Raisa.
nombreux à quitter le pays aujourd’hui qu’il y a dix
Joëlle Dana, 29 ans, travaille dans les relations
ans, mais ceux qui restent veillent davantage à
publiques. Née et élevée à Istanbul, elle a étudié la
préserver leur culture et leur identité », fait‐elle
communication à Milan, exercé quelque temps en
remarquer. Pourtant, elle avoue ne pas divulguer le
Italie avant de revenir en 2009. Elle est fiancée à un
fait qu’elle est juive : « Ces dernières années, je ne
médecin, juif turc lui aussi, et n’a aucune intention
dis pas que je suis juive quand je parle à des
de repartir.
personnes que je ne connais pas bien »

« Je n’ai jamais souffert de l’antisémitisme »,
En hébreu plutôt qu’en turc
affirme‐t‐elle, « contrairement à certaines
personnes de mon entourage. Je suis peut‐être Gürhan Hudson est moins optimiste que Joëlle.
naïve, mais je suis heureuse de vivre en sécurité Responsable d’une entreprise de bois, ce jeune
dans ma petite bulle. » Joëlle est consciente que homme de 29 ans vient d’émigrer aux États‐Unis
cette bulle pourrait bien éclater un jour, mais elle après avoir épousé une Américaine (et adopté son
estime que cela ne l’affecterait pas davantage que nom de famille). Originaire de la ville d’Izmir, sur
ses amis non juifs, qu’elle décrit comme laïcs et la mer Égée, il est converti au judaïsme et est
éduqués. « Si je m’en vais, ce sera seulement parce aujourd’hui juif pratiquant.
qu’on m’y aura forcée », dit‐elle. « Mais dans le cas « L’expérience que j’ai de l’antisémitisme en


Turquie va beaucoup plus loin que celle des autres « Le fait que l’AKP s’adresse à notre communauté

juifs d’Istanbul ou d’Izmir », explique‐t‐il, « parce en hébreu plutôt qu’en turc traduit bien la
que je ne suis pas né d’une famille juive et que je perception que l’on a de nous », commente Gürhan.
connais parfaitement les gens de ce pays. » Il n’y a
pas si longtemps, Gürhan possédait une marbrerie Car la majeure partie des juifs de Turquie ne
en Turquie. Pour ses affaires, il voyageait beaucoup connaît pas l’hébreu. Pendant des siècles, ils ont
à travers le pays et rencontrait des clients de toutes parlé le ladino, le français ou le turc à la maison.
ethnies. « Avec mon nom et mes origines, personne Aujourd’hui, le turc est la langue maternelle des
ne se doute que je suis juif », explique‐t‐il. « Alors, jeunes générations.
on me parle sans filtre. Un jour, par exemple, un
commerçant de la ville de Balikesir a remarqué Gürhan est convaincu qu’une montée dangereuse
l’étoile de David que je porte à mon cou. Il a de l’antisémitisme est en cours et que de plus en
d’abord été interloqué, puis m’a demandé si j’étais plus de Turcs deviennent antisémites.
juif. Je lui ai dit que oui, et il s’est exclamé : “Mais
comment se fait‐il que vous parliez si bien le turc ?”
Et pourtant, c’était quelqu’un d’instruit ! » conclut « Erdogan est un visionnaire! »
Gürhan.
À l’autre extrémité du spectre, il y a Alper
Il cite par ailleurs un incident rapporté dans le Yakuppur, le plus enthousiaste de nos
journal de la communauté juive locale, Salom. Un interlocuteurs quant au gouvernement actuel. Âgé
groupe de responsables du parti AKP a installé sur de 37 ans, originaire de Géorgie et d’Iran, il dirige
la place centrale de l’île de Büyükada (Prinkipo), une prospère entreprise de textile. Il a sa carte du
face à Istanbul, connue pour attirer les juifs parti AKP depuis plusieurs années déjà et occupe
d’Istanbul, surtout l’été, une bannière comportant un poste de responsable dans le bureau du parti à
un message chaleureux appelant à l’unité et à Istanbul.

l’amitié. Seul problème : elle était écrite en hébreu !
Alper déplore les idées reçues dont souffre l’AKP


dans les milieux libéraux de la société. Il souligne nouveaux « et se sont d’ailleurs améliorés avec
que toutes les minorités sont représentées au parti, l’AKP ».
qui compte en outre de nombreuses femmes. Il ne
comprend donc par pourquoi sa formation est Alper raconte en outre que certains de ses amis ont
accusée d’opprimer la gent féminine et de rejeter soutenu les manifestations antigouvernementales,
les groupes aux coutumes différentes. mais pas lui. Tout comme le Premier ministre, il est
convaincu que des éléments extérieurs ont peut‐
« Ma femme peut porter le genre de jupes qu’elle être manipulé la population à leur profit.
veut », s’exclame‐t‐il. « Moi, je peux boire ce que je
veux. Et chacun peut pratiquer la religion qu’il Pour ce qui est de l’antisémitisme, il affirme qu’en
choisit ! » Il reconnaît cependant ne pas fait, la situation s’est améliorée. Certes, il porte
revendiquer activement son judaïsme et ne se pour sa part un prénom turc et un nom de famille à
sentir aucune appartenance à la communauté, mis consonance perse, et il reconnaît que cela le met
à part ses origines religieuses, même s’il a fait sa peut‐être à l’abri de ce type de problèmes
bar‐mitsva et s’est marié à la synagogue. quotidiens. « Et puis, je ne vais pas non plus crier
S’il milite dans le parti, c’est avant tout pour sur les toits que je suis juif… »
Erdogan. « C’est l’homme d’État le plus visionnaire
que la Turquie ait jamais eu de mon vivant ! », Rien d’original

commente‐t‐il. Il estime que le gouvernement Dans un bureau rempli de vieux livres, un homme
d’Erdogan a apporté au pays développement, à la moustache blanche et au sourire modeste nous
prestige et nouvelles opportunités commerciales. « accueille. Rifat Bali, 65 ans, est un éminent
Je le sais, parce que je voyage beaucoup et que je historien, un écrivain et le propriétaire d’une
peux comparer le niveau de vie que nous avons maison d’édition publiant des ouvrages
d’une année à l’autre », affirme‐t‐il, concédant universitaires.
toutefois qu’il existe des choses discutables en Depuis des années, Rifat étudie l’histoire des
matière de démocratie et de liberté d’expression. minorités en Turquie et a publié de nombreux
Des problèmes qui ne sont cependant pas


essais et livres spécialisés sur le sujet. Il s’intéresse affirme‐t‐il. « Ce qui a changé à présent, c’est qu’il
surtout aux relations entre l’État et les minorités y a Internet. Nous avions l’habitude de vivre dans
religieuses et écrit également sur les divisions nos bulles urbaines, loin des points d’ébullition de
sociales et politiques au sein de ces minorités elles‐ l’antisémitisme. Nous ne nous intéressions pas aux
mêmes. pamphlets antisémites ni aux théories populaires
de la conspiration. Mais aujourd’hui, nous avons
Pour lui, la récente vague d’antisémitisme en Internet et les réseaux sociaux. La rhétorique
Turquie n’a rien d’original et ne doit pas poser antisémite se propage comme une traînée de
d’inquiétudes particulières. « Nous sommes des poudre et nous sommes obligés de regarder les
citoyens modèles », argumente‐t‐il. « Nous avons choses en face, que nous le voulions ou non.
toujours travaillé pour faire plaisir au Autrefois, qui d’entre nous achetait l’Akit ou le
gouvernement en place, quel qu’il soit. L’État n’a Milli Gazete [deux journaux islamistes] ?
donc aucune raison de nous renier. » À l’entendre, Désormais, un ami le poste sur Facebook et, tout à
l’antisémitisme a toujours dominé l’histoire sociale coup, on se met à paniquer ! »
et politique de la Turquie. À commencer par les
pogroms de 1934 à Thrace jusqu’à celui d’Istanbul Difficile exil
en 1955, en passant par le refus, en 1942, d’accorder
le droit de passage au bateau de réfugiés le Struma Rifat reconnaît néanmoins un léger accroissement

(avec pour conséquence la mort de 781 juifs fuyant des actes de violence contre des juifs ces dix
la Shoah), ou ce qu’on a appelé la « taxe de richesse dernières années. En 2003, deux attentats
» imposée aux non‐musulmans dans les années terroristes ont visé des synagogues, faisant 27
1940. morts et 300 blessés. La même année, un dentiste a
été assassiné à Istanbul et le meurtrier a invoqué sa
Depuis, les publications antisémites diffamatoires, haine des juifs à l’appui de son acte.
antérieures et contemporaines à la république
actuelle, ont été innombrables. « L’antisémitisme a Cependant, Rifat reste convaincu que le
toujours existé sous une forme ou sous une autre », gouvernement est loin de soutenir ce genre


d’actions de militants islamistes. « Malgré les terribles ont été menées contre nous. Les médias
similarités idéologiques, ce sont deux groupes très s’en prenaient à des commerçants en les citant par
différents », explique‐t‐il. « Notre gouvernement leur nom, les accusaient d’activités illégales et
déploie des mesures de sécurité pour nous protéger appelaient au boycott de leurs magasins. Beaucoup
chaque fois que les menaces contre nous de ceux qui menaient campagne ainsi n’étaient pas
augmentent. » Il souligne aussi que, de tout temps, des islamistes, mais des nationalistes de gauche. »
les minorités ont permis à la Turquie de se Rifat estime qu’il est très difficile de s’exiler quand
revendiquer comme une nation occidentale on a dépassé 40 ans. « Beaucoup de juifs turcs
pluriculturelle, même si l’Histoire a souvent prouvé possèdent leur petit commerce ou une entreprise
le contraire. « Les groupes minoritaires ne sont une de moyenne importance. S’ils vont aux États‐Unis,
menace pour personne et les agressions contre ils ne gagneront pas leur vie comme ici. Même
leurs membres n’ont jamais aidé aucun chose en Israël, et en plus, il y aura la barrière de la
gouvernement. » langue… »

Selon Rifat Bali, les bonnes relations qu’entretenait Rifat Bali a traversé et étudié plusieurs vagues
la communauté juive avec le gouvernement d’antisémitisme. « Chaque fois que l’antisémitisme
islamiste n’ont commencé à se dégrader qu’en 2008, augmente en Turquie, on voit des juifs prendre
en raison de la politique anti‐israélienne de l’AKP, peur et s’en aller. C’est sans doute ce qui se produit
qui a suscité beaucoup d’antisémitisme. Cependant, en ce moment, mais cela passera. J’ai déjà vécu ça
l’historien ne voit aucune menace majeure à au cours de mon existence, et je suis toujours là ! »
l’encontre des juifs de Turquie. « Franchement, je
ne crois pas que l’AKP soit plus raciste que les
autres segments de la société », dit‐il. « En Turquie,
l’antisémitisme ne se limite pas aux islamistes.
Votre génération ne le sait peut‐être pas, mais
après les guerres de 1967 et 1973, des campagnes


Turkey's Jewish Community Muslim population. Many Turkish Jews remained

in the country even after the wave of immigration
in Decline to Israel in the 1950s. They regarded the country as
their homeland and planned their futures there.
By Shlomi Eldar
Translator : Danny Wool But recently, all that has changed. As of now, the
http://turkiye.net/en/news/turkeys-jewish-community-in-decline/ heads of the Jewish community are struggling to
conceal their deep concern that within just a few
Rumors that Jewish families are leaving Turkey years, nothing will remain of Turkey’s glorious
have been making the rounds for a long time now, Jewish legacy, which flourished throughout
but as relations between Turkey and Israel Turkey's history. More families leave every week in
deteriorate, those rumors are slowly becoming search of a safer future for their children elsewhere.
facts. Turkey’s Jews interpret the hostility to Israel
they hear day and night from Prime Minister Recep When I called a few families that I once knew, my
Tayyip Erdogan and Foreign Minister Ahmet contacts immediately denied that there was any
Davutoglu as a personal attack against them. The atmosphere of anti‐Semitism in the country. One
change in mood and in Turkish public opinion as a of them, "S," told me at the start of our
result of those leaders’ anti‐Israeli policy can be felt conversation, “If you want details, talk to the Israeli
by the local Jews on a daily basis. Turkey's Jewish Embassy. I assume that they can tell you more and
community has thrived for decades, but it now give you precise figures.” It was only after I
feels that its future can no longer be assured. promised not to mention his name that he sighed
in despair and told me that his daughter and her
Until very recently, the leaders of the community husband had immigrated to Israel with his
boasted that there were never any open grandchildren less than two weeks prior. They felt
manifestations of anti‐Semitism in modern Turkey, that there was no future for their children in
or in the Ottoman Empire for that matter. Jews not modern Turkey.
only enjoyed religious freedom, but maintained a
relationship of camaraderie and friendship with the “And what about you?” I asked.


“I have a business here. I’m not afraid. I can’t tell sparring has not been limited to the relationship
you that there’s anti‐Semitism here, either, but I between the two countries in the international
can say that it’s not like it used to be.” arena. The mood on the street has changed as well.
While this has not been expressed in attacks
Other families that I spoke with told the same against Jewish property or persons, there is a
story. It’s not easy being Jewish in Turkey today, feeling of distrust. The spirit of coexistence that
and it can be frightening to talk about it in public. survived in Turkey for five centuries or longer has
The Jewish community of Turkey now numbers been broken. Many members of the Jewish
fewer than 20,000 people. Most of them live in community have started to feel as if they don’t
Istanbul and have their own businesses. The belong there, or even as if they are not wanted.
Istanbul community has two large synagogues,
Neve Shalom and Beit Yisrael, which were turned Most of the people leaving for Israel, the United
into well‐guarded fortresses after they were States and Europe are young families. Older and
targeted in terrorist attacks about a decade ago, veteran members of the community are not
when Al‐Qaeda detonated car bombs outside each. considering leaving. The Jewish Agency plays a
But while those incidents provoked dire concerns prominent role in encouraging immigration to
among the local Jewish community, it did not Israel now, though the people I spoke with told me
make people consider leaving. that most of those leaving prefer to go to the
United States or the more affluent countries of
A major milestone in the deterioration of the Europe. Others are still waiting to see what
relationship was the May 2010 sailing of the happens. They can always go to Israel, they say.
Turkish flotilla to the Gaza Strip. Nine passengers
aboard the Turkish Mavi Marmara died after a According to S, the rate of departure is higher
violent clash with Israeli Defense Forces troops. among more affluent members of the community,
Ever since then, the relationship between Ankara who have the economic resources to allow them to
and Jerusalem has deteriorated at a steady pace, build their future somewhere else.
and this can be felt on the ground. The diplomatic


“What would I do at my age?” S asks me. “Who Turkey, the Jews and the
would hire me? What kind of business could I start
in Israel? It’s the young people who are leaving. Holocaust

They are checking things out to see if there is a
By Corry Guttstadt
brighter future waiting for them there.” Translated from the German edition (2008)
by Kathleen M. Dell'Orto, Sabine Bartel, and Michelle Miles.
Despite all that, not every member of the Jewish Cambridge: Cambridge University Press, 2013. 353 pp.
community is willing to raise their hands in Reviewed by Harold Rhode
surrender to the mood created by Erdogan during

his time in office. A few people, young and old View of the Struma in Istanbul Harbor, 1942.
alike, argue that they have to fight for their rights United States Holocaust Memorial Museum,
instead of erasing the achievements of a centuries‐ courtesy of David Stoliar.
old community overnight, in a moment of
desperation. They share this message in their blogs
and in fliers that they distribute to worshipers in
the synagogues every Sabbath. But they are just a
minority within a concerned community.
Everyone, without exception, can read the
diplomatic map, and they all agree that, regretful
as it is, it will take a long time to repair what
Erdogan managed to destroy in just a few years.

Is this the beginning of the end for Turkey’s
glorious Jewish community? It’s hard to tell, but it The first long study on the Jews in Turkey was
certainly is the end of a beautiful friendship. written by the late American scholar Stanford

http://www.al‐monitor.com/pulse/originals/2013/11/turkey‐jews‐emigration‐antisemitism‐ Shaw‐‐‐born Stanley Shapiro, a well known
erdogan.html?utm_source=&utm_medium=email&utm_campaign=8506
Ottoman scholar, who eventually married a


Turkish Muslim woman. Though clearly versed in To be sure, the Jews had high hopes regarding
the sources, he produced what was essentially a Ataturk's new secular Republic of Turkey. Ataturk's
whitewash of the 'wonderful' Jewish life in modern goal was to change the traditional approach to
Turkey. Shaw's is more fantasy than truth. identity, founding his republic on the Western idea
that all citizens of the Republic of Turkey would be
The present book takes a much more sobering equal. Ataturk did his best to separate the republic
approach. This superb book, Turkey, the Jews, and founded on the ashes of the Ottoman Empire from
the Holocaust, by Corry Guttstadt, gives the details its Muslim past. Loyalty under the Ottomans was
of why Jewish life, unlike what the above‐ based on religion, and the State promulgated Sunni
mentioned Stanford Shaw claims, was so Islam as its raison d'être. Ataturk tried to impose
precarious, even after, and especially so, after the the Western concept of loyalty to the
secular Turkish Republic was founded. The author geographic/territorial entity ‐‐ i.e., Turkey.
is thoroughly grounded in the Turkish sources, and Religious identity, the basis of the Ottoman Empire,
has done research in fifty archives in eleven was not supposed to be important. All its peoples
countries. She presents a very detailed analysis of were to be called Turks. They were, irrespective of
how pre‐Holocaust Turkey was so difficult for the ethnicity or religion, supposed to be equal citizens
Jews, how the Turkish government did almost of his new republic. They were to be equal before
nothing to help its Jewish citizens living in Nazi‐ the law.
occupied Europe, and how it used the precarious
situation of the Jews in the world to pass extremely This was a tall order. Is it humanly possible to so
restrictive laws to impoverish its own Jewish markedly change the way people look at
citizens during World War II. The few examples themselves and others so quickly? Despite
where Turkish consuls in Europe helped Jews ‐‐ so Ataturk's valiant efforts, this book demonstrates
often touted by modern Turkish diplomats and that the answer is a resounding 'no'.
public relations firms ‐‐ were the exception, not the
rule.


Despite Ataturk, non‐Muslims remained outside Turkey, during the early years of the republic, did
the Turkish mainstream in that new country. its best to linguistically 'Turkify' all of its citizens,
Though Ataturk and his followers tried to make the regardless of ethnicity or religious affiliation. In
word 'Turk' mean any citizen of Turkey, it quickly practice, that meant that the Turkish government
become the accepted term for any Muslim citizen suppressed non‐Turkish cultures, mainly Kurdish,
of Turkey, regardless of ethnicity. Any Muslim, no Greek, and Sephardic languages and cultures. This
matter how short a time his ancestors or he himself policy was not directed specifically against the Jews
lived in Turkey, was a Turk. The new term 'Turk' but, in practice, it meant that the government
became, in essence, a synonym for the old word attempted to deracinate and eradicate the
'Muslim'. Sephardic Jewish culture which had been the
dominant Jewish culture since the 1492
But what about the other non‐Muslim citizens of immigration of Spanish Jewry and Portuguese
that country? Very quickly, the term 'Turk Jewry thereafter.
Vatandasi', [i.e., Turkish citizen] became the
phrase by which non‐Muslims were politely known. Try as they might, Jews remained outsiders in
Non‐Muslims, many of whose ancestors had lived Turkish society. A great Turkish Jewish scholar ,
in modern Turkey for millennia, were, in effect, Avram Galante, who wrote many books on the
still outsiders. Despite Ataturk's wishes, Turks still history of the Jews of the Ottoman Empire, and in
divided their world into two groups: Muslims and modern Turkey, advocated the cultural
non‐Muslims. The basic building block of the turkification of the Jews who resided in the new
modern Turkish identity was still Islam. In the republic. One of his major books was Vatandaş
Turkish mind, the non‐Muslims in Turkey were Türkçe Konuş! [Citizen: Speak Turkish!]
basically lumped into one group, irrespective of the encouraging Sephardim to abandon Ladino, the
obvious differences between Turkish Jews, and the centuries‐old Spanish dialect they had continually
myriad of Christian groups, each of whom saw spoken since most arrived from Spain in the 1490s.
itself as a separate and distinct entity.


Those Muslim Turks who opposed Ataturk's After the Turkish war of liberation in the early
reforms often referred to him using the polite term 1920s, the Greek and Turkish leaders decided to
'Salonikli' (one whose origins were from today's exchange populations, in order to lessen the
Greek city Thessaloniki ‐ the pre‐World War I possibility of Greek‐Turkish tensions in the future.
population of which had a Jewish majority) or less With minor modifications, Greeks residing in
politely 'Dönme' (meaning turncoat). What these Turkey were to be sent to Greece, and Turks
terms really mean is someone whose ancestors had residing in Greece were to be sent to Turkey. But
been Jewish, but outwardly followed the Jewish who really was transferred from one country to the
false messiah Shabbatai Tvsi who, in the 1660s, other? 'Greek' was defined as a member of the
converted to Islam. Those Jewish followers who Greek Orthodox Church. Many members of that
remained loyal to Shabbatai Tsvi thereafter church, especially in Central Anatolia, were ethnic
married among themselves and outwardly lived as Turks whose ancestors had migrated to Anatolia
Muslims, but had their own unique prayers, some almost 900 years earlier. For various reasons, they
of which were of Jewish origin. A large contingent became Christians. In Greece, some of the
of these people had lived in Salonika. So labeling descendents of the ancient Greeks ‐‐ Aristotle,
Ataturk either as Salonikli or Dönme was an insult. Plato, Socrates, etc, ‐‐ had over the years converted
The inference was that he wasn't a real Muslim, to Islam. For population transfer purposes, as
and therefore not a real Turk. He, according to Muslims, they were defined as Turks. So what
many of Ataturk's opponents was an outsider of actually happened was that ethnic Turkish
Jewish origin, who took over and, because he Christians were transferred to Greece, while
wasn't a real Turk, tried to separate Turkey from its ethnically Greek Muslims were transferred to
Islamic identity. Turkey. So much for the Western territorial
concepts of loyalty and identity.
Two other important incidents illustrate the
problematic position the Jews and other non‐ Another story is even more interesting from a
Muslims faced in the modern Turkish Republic. Jewish point of view. During the 1950s, the UK was


looking to leave Cyprus, which had a large Greek terms of Greeks vs. Turks, but, on a much deeper
Christian majority, and a Turkish Muslim minority. level, as a battle between the Turks (i.e., the
There was a Greek group which favored union Muslims), and the Greeks (i.e., the non‐Muslims).
(called Enosis) with (Christian) Greece. The Arab And, according to the classic Muslim dictum, “al‐
world, by and large, backed the Greeks against the Kufr Millatun Wahida,”[i.e., Unbelief is one nation]
UK and the Turks. One could understand why anti‐ a hadith [tradition] attributed to the Muslim
Greek fervor was strong in Turkey. But anti‐Jewish prophet Muhammad, all non‐Muslims are allied
fervor rose as well. To the Western mind, this against the Muslims. In this context, it is obvious
seems odd because the Arabs were clearly the why Jews in Turkey would suffer as a result of
enemy of the Jews and the Jewish state at that time. Greek‐Turkish troubles in Cyprus, which, from a
And since the Arabs supported the Greeks, it would Western point of view, sounds absurd.
seem reasonable‐‐again in Western terms‐‐that
some pro‐Jewish sentiment would have been The above is the context in which we must
expressed among Turks . But the opposite was, in understand how Turkey related to its Jews, even
fact, what happened. Anti‐Semitic incidents in after the founding of the secular Turkish Republic.
Turkey‐‐most notably in Istanbul‐‐which brought Guttstadt's book does this exceedingly well. Try as
fear into the hearts of the Jews of Turkey, rose so many Jews did to blend in to the new Turkish
substantially. reality, the Turks (i.e., the Muslims) looked on the
Jews with deep suspicion, and gradually made
Why did this happen? Simply because in the Jewish life in Turkey more and more difficult. To
Turkish (Muslim) mind, all non‐Muslims were one be sure, there were Turkish diplomats here and
group. As such, they believed that all non‐Muslims there who helped individual Jews, originally from
work together against the Muslims. This principle Turkey and living in Europe during the Nazi rise to
is so deeply engrained in Turkish culture‐‐whether power, to avoid extermination. But sadly, these
or not a Turkish Muslim is religious‐‐that the were the exceptions, not the rule. Most Jews
Greek problem in Cyprus was understand not in wishing to flee to Turkey, the land of their birth


and whose passport many still held, were not hanging over the abyss. Many, consequently, were
helped by Turkish diplomats, and were left to their eventually shipped off to Nazi extermination
disastrous fate. The author describes numerous camps as a result.
incidents which prove this claim. Moreover, the
Turks, who had influence in Berlin, could have Moreover, given Turkey's public claims after the
intervened on behalf of their 'fellow' Jewish Turkish war about its having rescued Turkish Jews, imagine
citizens, but chose not to do so, or were directed by the author's surprising discovery, at a kibbutz
their government in Ankara not to do so. Again, library, of a list of 105 Turkish Jews found in
the author cites numerous incidents to support her Bergen‐Belsen after the Allied liberation of that
claim. camp in March, 1945. Jews with other citizenships,
e.g. Spanish, had been previously freed due to the
Among these incidents are attempts by Jews born intervention of more proactive governments.
in Turkey to renew their Turkish passports.
Following instructions from the Turkish Foreign Furthermore, the author examines the anti‐
Ministry, Turkish diplomats in Europe made it next religious minority laws enacted during the 1930s
to impossible for these Jews to renew their Turkish and 1940s, which effectively made life for Jews
documents. more and more difficult. The author lists many
periodicals and newspapers published during that
For example, when some Jewish citizens of Turkey time period which contained anti‐Semitic diatribes
presented Ottoman documents to prove their explaining to their readers why the Jews could
places of birth and citizenship, etc., Turkish never be trusted and that their loyalty to the new
diplomats claimed that these must first be Turkish Republic, was, to put it mildly, suspect.
researched, and translated into modern Turkish, in Given the political situation at that time, there was
order to prove their validity. But these processes almost nothing the Jews could do to ameliorate
were so long and detailed that they were next to their situation.
impossible to do. That left Turkish Jewish citizens


To add insult to injury, the Turkish government chromium deposits which were essential to the
enacted an anti‐religious minority law called the Nazi war effort. Despite their declared neutrality,
Varlik Vergisi (a wealth tax ) directed at non‐ the Turks were selling this needed commodity to
Muslims, and which required Jews and other non‐ the Nazis, though they told the British otherwise.
Muslims to pay huge taxes on property they owned. Eventually, the British, at great expense to
Many of the Jews could not afford to pay these themselves, agreed to buy and stockpile Turkey's
taxes and were therefore shipped off to labor chromium in Turkey, even though the British had
prisons in eastern Turkey. their own ample supplies.

Clearly, the Turkish government knew then that About six weeks before the end of the war, Turkey
there was nothing the Jews could do to prevent the declared war on Germany, so that, as the Turkish
enforcement of these laws, and that the Turks did saying goes, "They would be invited to the victors'
not have to worry about European countries, then feast as an honored guest, and not be an item on
almost exclusively under Nazi control, raising their the dinner menu."
voices against these anti‐Jewish laws.
Given the precarious situation of the Jews, from the
It is not surprising that Jews living in Turkey felt founding of the Turkish Republic until the end of
extremely threatened. Many gave their children World War II, it is not surprising that when, in
Turkish names, instead of the traditional Jewish 1948, the State of Israel was declared, most Turkish
names they had been using, so that their children Jews chose to immigrate to Israel.
might be able to hide behind a supposed Turkish
Muslim identity in time of need. The book shows why, as long as Jews know their
place in Turkey, they hope they can survive. But
In fact, Turkey declared itself neutral during World their situation is precarious. This is clear simply by
War II, but in many ways helped the Nazis. For examining how the young Jews of Turkey act. Most
example, Turkey had some of the most extensive go abroad to study, and seek their future elsewhere.


They overwhelmingly realize that they have no State of Israel and in the US. It is no wonder that
future in Turkey, and end up living in the US, Israel, Turkey's Jews seek to emigrate to places such as
and elsewhere. these, which allow them to pursue their dreams.

All in all, this superbly and dispassionately well‐ We are therefore most likely witnessing the final
researched book must become the standard decades of this ancient community, once
reference for anyone looking to understand the numbering more than 100,000.
precarious situation of the Jews from the
establishment of the Turkish Republic, until the
end of World War II. Moreover, it forms the basis
for what happened to Turkish Jewry after World
War II.
Harold Rhode has a PhD in Ottoman history, and in
The now less than 20,000 strong Jewish community the early 1990s served as the Turkish Desk Officer in
of Turkey is dwindling. If trends continue as they the Office of the US Secretary of Defense. He is now
are now, then in the coming decades, we should a Distinguished Senior Fellow at the Gatestone
expect that almost no Jews will remain in that Institute.
country. Interestingly, it will have been under the
secular Turkish Republic that so many Jews in
Turkey decided to make their future elsewhere.

Though they understood their place as political
and social inferiors in the Ottoman Empire, they
were resigned to their fate. But in today's world,
there are other opportunities to be free elsewhere‐‐
most notably in the vibrant and future‐oriented


Out of Smyrna here in Turkey, the view I see from my park bench

on the promenade overlooking the city.

By Gloria DeVidas Kirchheimer
http://sephardichorizons.org/Volume2/Issue1/Kirchheimer.html It makes me feel like a part of history to think of

this link: Homer, my father and me. It has a nice
The author’s ancestral homeland turns out to symmetry, like the holy Trinity, the three Graces,
be startlingly familiar and shockingly alien at Aristotle’s three dramatic unities—time, place,
the same time. action. All those classic patterns that are so
satisfying. But my dad probably had no inkling of
these connections. What did he know, a poor
Sephardic kid who walked barefoot to school? I
never mentioned Homer to him, though I did tell
him that, according to Herodotus, Smyrna was the
name of the Amazon warrior who founded the city.
“A woman warrior, eh?” he said. “Women’s lib.” He
looked at me craftily as though I was pulling a fast
one on him.

Bay of Izmir I like to think of my father following in Homer’s
footsteps, but only literally because I can’t imagine
Was Homer blind? I hope not. Did he really live in that he learned about the ancient Greeks, having
Smyrna in the eighth or ninth century? If indeed he left school at an early age. Let’s say he walked on
lived in the city now called Izmir, then his view, the same roads or dirt paths as Homer. I do know
assuming he was not blind, was of the eastern he studied the French classics at the school
shoreline of the Aegean Sea, the Gulf of Izmir, the founded by the Alliance Israélite Universelle and
same view my father had when he was growing up could quote Racine at the drop of a hat.


Sephardic tribesmen to ease the strain of going up
to the cliffs from the town below on the coast.

When you reached the top of the cliff, you still had
to ascend a steep flight of stairs to get to certain
streets. But think of the view of the Aegean, the
hills ringing the bay. That hasn’t changed. I would
like to call up the spirit of Homer and introduce
him to my dad, but I don’t believe in spirits.

Family Lore
My family was very superstitious and I resisted
their mad notions. As a child I was helpless against
their ‘cures’ for the evil eye, for example, the spells
The Asansor and mumbo jumbo that miraculously seemed to
work. A more drastic remedy called for molten lead
My dad’s neighborhood, Karatash, was at the top of to be poured into a pot of cold water held firmly
the cliffs overlooking the bay, so if he was sent on over a sheet which hovered (assuming the four
an errand to the town below, he had to walk down corners were being held by steady hands) above
a very steep path. If only he could have distracted the ‘patient’ who lay on a table. The resultant crags
himself while making that burdensome trek by and valleys in the pot would be interpreted by a
reciting some verses from the Iliad, in Greek, which wise woman, usually a neighbor—my mother
he spoke. Not ancient Greek, but rather the would never presume to have that knowledge.
vernacular of his neighbors in multilingual There were cures for everything—melancholia,
Karatash. In 1907 when my father was eight, the unrequited love, queasy stomachs, bad luck with
Asansör‐‐an elevator‐‐was built by one of our money. There was nothing that couldn’t be cured.


But one had to be vigilant because of the devil, or my grandmother consulted when her children were
envious neighbors, or evil spirits. A happy occasion ill. But did my father ever mention Homer? Did he
was especially dangerous and many precautions even know that the poet might have lived in the
had to be taken to avoid stirring up the wrath of same town?
those malevolent forces.
The Shock of the Old
If I don’t believe in spirits why am I here in Turkey The first word I heard when I stepped off the plane
where my family lived for more than 400 years? Is at Ataturk Airport in Istanbul was ‘buyurun’—
it the cliché lure of finding one’s roots or do I welcome‐‐a word
expect to find something else? Reality check: air often spoken in my
fares were way down so how could I resist? I don’t home in New York
want a tour guide reciting a probably erroneous City where it was
history of the Jews in the Ottoman Empire. I don’t always open house,
want to be seen choking up over the sight of people dropping in
decaying synagogues and crumbling rabbinical day or night for a
archives. meal. Looking at
these Turkish faces,
My father’s stories were about hardship and I feel as though I’m
poverty, high jinks in the Hebrew school, milking surrounded by
the goats that came to the back door, relatives. Dark eyed,
roughhousing with his brothers or the Greek, dark hair, quick
Turkish and Armenian kids in the neighborhood. smiles. The flowery
How they avoided conscription into the Turkish language, exaggerated gestures, the pseudo
Army. Stories about the massacre of the Armenians modesty, lavish hospitality—like my own family’s.
in 1915—he saw the bodies on the beach when he So very familiar to me even though the language is
was a teenager. Stories also about the soothsayer impenetrable, except for the occasional words I


recognize because they infiltrated our own Ladino down, they struck up a new song, one of those
language, the 15th‐century Spanish my ancestors wailing, plaintive cris de coeur, probably about
took with them to the Ottoman Empire after the heartbreak and faithlessness (on the part of the
expulsion from Spain during the Inquisition. woman no doubt). The tone—I can’t say the tune
because it slithered from one microtone to
Food? I might as well be in my mother’s kitchen another—the tone was familiar. I’ve heard these
with its overabundance of dishes, the dolmades, instruments before, at home at family parties when
pilafs, ‘chipura’—porgy, but never so fresh as it is in I was growing up. An oud (like a short‐necked
Turkey, ‘imam bayeldi’ [The priest fainted, mandolin), kanoun (a zitherlike instrument), and a
presumably because of the heavenly aroma]. How violin, alternating with the pot‐bellied mandolin
can I feel so much at home while being totally shut they call a saz. Reedy, whiny, echoing, nostalgic,
out because of the language? It’s a paradox. reminding me of all those relatives, now gone, who
Hearing a word I understand gives me a shiver of were exiles from Turkey.
delight. These verbal sparks are my link to the
language around me and to the one I spoke as a
child where these Turkish words are embedded.
The summons of the muezzin, the call echoing
from mosque to mosque feels familiar to me and
even, it seems, embracing of me, a Jew from New
York.

The Ultimate Dining Out Experience
On my last night in Turkey, in Izmir, my husband
and I were lured into an empty restaurant. Empty,
that is, except for three elderly male musicians,
playing for the non‐existent diners. When we sat


Tonight, the oldest of the musicians, a gaunt, something. Actually, I want to embrace the man
grizzled seventy‐year‐old is singing directly to me. who’s been serenading me but don’t dare meet his
His black eyes bore into mine as he sings. I can feel eyes as I pass him on the way to the door. My
myself blushing. His words, which I don’t husband discreetly slips some bills to the waiter
understand, are berating me for leaving him to and gestures toward the musicians, making it clear
pine alone, finding relief only in drink, in raki. At that the money is for them. They’ve seen this
home we had a bottle of that anise‐flavored exchange, and just before we walk out they nod
powerhouse of a drink. When poured into a glass it gravely without interrupting their song. My last
is a clear liquid. But when you add water it clouds chance—I turn and gaze directly into those
up. What could be more mysterious? The man smoldering eyes.
keeps singing to me while his friends nod every so
often, as though to confirm his emotion—and To this day I retain the image of the man, guarding
mine. “I know you,” he’s saying to me. “Even it secretly as though he is my demon lover. I may
though you’ve been away I knew you would come need to be cured. Sprinkle some salt on all the
back . . .” I can hardly restrain myself from leaping windowsills, thread one of my hairs in a needle and
up and dancing. I find myself swaying and tapping set it at my threshold. Draw water from four wells
on the table with my fingers, not daring to look at and mix with honey . . . I draw the line at molten
this seducer. Forget about the grilled fish (just lead.
caught in the Aegean?) that is turning cold on my
plate. I need to move, to sway and bend to the "Out of Smyrna" has received a Family Travel Solas
music, to tell this man that I’m responding to his "Silver" award as one of the best pieces of travel writing in
2011
yearning with my heart and my body.

When our meal is finished it’s difficult to face the

end of the evening. To put on our jackets, pay the

bill and walk out. We want to give the musicians


Topluma Hizmeti

Misyon Edinen İşadamı
JAK ESKİNAZİ

BİZDEN
BİRİ

Sarit Bonfil

Hem iş yaşamında hem de sosyal kurumlarda
başarılarıyla öne çıkanlar herkesten daha büyük bir


tutku, sevgi ve dinamizmle işlerine bağlıdırlar. Bu faaliyetlerini sürdürürken Jak Eskinazi, ticarette
farkı onlarla konuşmanızın daha ilk başında edindiği bilgi ve deneyimi toplum yararına sunmak
hissedersiniz. Onlar amaçlarını büyük bir isabetle için vaktinin önemli bir kısmını Sivil Toplum
belirlemiş ve kendilerini işlerine adamışlardır. Kuruluşlarına harcıyor…
İzmir Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkan vekili
sıfatıyla İTO’daki bürosunda sohbet ettiğimiz Jak Ailenizin köklü bir tekstil geçmişi var. Bundan
Eskinazi, sosyal sorumluluk bilinciyle, çevresine kısaca bahseder misiniz?
faydalı olma isteği ve iyi niyetli yaklaşımıyla örnek
bir hizmet gönüllüsü… Onun üstlendiği görevlerin Ailemiz tekstille uğraşmaya 1920’li yıllarda başlamış.
listesi bir hayli kabarık: Ege Tekstil ve O zamanlar Şadırvanaltı’ndaki işyerinde aba, urba
Hammaddeleri İhracatçı Birliği Yönetim Kurulu tipi kaba kumaşlar üretilirmiş. Sonra Kapılar’daki
Başkan Yardımcısı, İzmir Ekonomi Üniversitesi eski İngiliz Hanında İngiltere’den getirtilen
Mütevelli Heyeti Üyesi, İzmir Teknoloji Bölgesi tezgâhlarda kumaş dokunmaya başlanmış. 1940’lı
Yönetim Kurulu üyesi ve ilk kez verilen İsrail’in yıllarda dokunan kumaşlar dikime hazırlanır ve
İzmir Fahri Konsolosu görevi. Hiç şüphe yok ki Jak İzmir’de konfeksiyon olmadığı için dikilmek üzere
Eskinazi’yi bu onurlu mevkilere taşıyan iş yazın İstanbul’a götürülürmüş. Sonbaharda ise
yaşamındaki başarılar ve edindiği saygın konum. dikilmiş pantolon ve takım elbiseler İzmir’de satışa
sunulurmuş. 1957’de Alsa Giyim açıldı. Sonra
İTÜ inşaat mühendisliği mezunu olarak beş yıl bu ihracatçılara fason iş yapan bir atölye, birkaç yıl
sektörde çalıştıktan sonra dede mesleği olan sonra da Roteks kuruldu. Üretim artınca 1988’de
tekstile dönen Jak Eskinazi, küçük bir atölyeyle Çankaya’daki atölyeden Çamdibi’ne, 1990’da ise
üretime başlayıp yıllar içinde ortaklarıyla birlikte halen üretimimizin devam ettiği Çiğli OSB’deki
Roteks Tekstil, Spot Tekstil, Golden Halıcılık ve fabrikamıza geçildi.
Pergamon‐Statüs Dış Ticaret firmalarını kurdu.
Dünyaca tanınmış markalara üretim yaparak Türk Kızım tekstilde ailenin dördüncü kuşağını temsil
ekonomisine önemli katkılar sağlayan firmaları ediyor. Aynı işi devam ettirebilmek için mutlaka


nesilden nesile geçen bir yatkınlık, özel bir sevgi Kişilerin birbirine güvenmesi lazım. Kurumsallaşan

olması lazım. Ben tahmin ediyorum ki bizde böyle şirketlerde her şey kayıtlara girdiği için itimat
bir şey var. Ailede dört kuşaktır aynı işi yapabilecek problemi ortadan kalkıyor. O yüzden ortaklık
kadar seviyoruz bu işi. yapılarında kurumsallaşma ve güven ortamının
yaratılması çok önemli. Başarının en önemli koşulu
İş hayatına konfeksiyon ticaretiyle başlayıp bu. Tek başına bir yere gelmiş insanlar var elbet
küçük bir atölyeyle üretime geçtiniz. Şimdi ise ama bu tıpkı piyangodan büyük ikramiye
dünya çapında tanınmış firmalara yüksek kazanmaya benzer. Oysa insanlar beraberce bir
miktarlarda üretim yapan bir üreticisiniz. yerlere varma şansını her zaman elde edebilirler. O
Sektörünüzde bu başarıya ulaşmanızda neler zaman başarı oranı yüzde ellilerin üzerinde olur.
etkili oldu?
Doğru zamanda doğru kararları vermek de
Bu bir ekip işi. Ben hep şunu söylerim: Türkiye’de önemli değil mi?
bir ortaklık kültürü eksiği var. Bu ortaklık
kültürünü benimsediğiniz zaman bu başarıyı Üç dört kişilik bir ortamda herkesin yanlış
yakalama şansınız her zaman var. Çünkü bir kişinin düşünme ihtimali çok azdır. Mutlaka onların
bütün bu işleri yapması mümkün değil. Ancak ekip arasında doğru düşünenler olacaktır. O doğru
çalışmasını yerleştirebildiğiniz, düşünen fikirlere hürmet edildiği zaman doğru
kurumsallaşabildiğiniz müddetçe bir yerlere varma yöne gitme şansı her zaman fazla. Tek başına
olanağınız var. Yoksa “ben her şeyi kendim yaparım, olduğun zaman ise bir yanlış karar insanı kötü
benden iyi bu işi kimse yapamaz” zihniyetiyle bir netice almaya götürür.
işi götürdüğünüz zaman maalesef bir yerlere
varamazsınız. Her bireyin daha iyi yapabileceği Ege Hazır Giyim Konfeksiyon ve İhracatçıları Y.
işler vardır. Bir ortaklık yapısında herkes kendi K. Başkanlığını yedi yıl sürdürdünüz, Halen
yapabileceği işleri rahatlıkla belirtirse ve o işleri birçok Sivil Toplum Kuruluşunun yönetim
yaparsa o ortaklık her zaman başarıya gider. kademesinde görev alıyorsunuz. Bu tür


kuruluşlarda çalışma isteğiniz neden Sivil Toplum Kuruluşlarındaki bütün bu

kaynaklandı? görevler iş yaşamına nasıl yansıyor?

Topluma hizmet etme isteğinin insanın içinden Tabii çok zor. İş yaşamından fedakârlık yapmanız
gelmesi lazım. Başkan, başkan yardımcısı ya da gerekiyor. Bunun ikisini de beraber
yönetim kurulu üyesi olmadan da toplumda hizmet götürebilmeniz için uykunuzdan, aile
edilebiliyor. Bazı insanların sosyal konularda yaşamınızdan fedakârlık yapmanız, kalan zamanı
merakı ve becerisi vardır. Senelerce Rotary, Lions da buraya harcamanız gerekiyor. Hem kendi işinizi
gibi S.T. K’larda başarılı olmuş insanları takdirle dört dörtlük yapıp hem de böyle bir kuruluşta
karşılıyorum. Bense ticareti çok sevdiğim, bilgi ve çalışma imkânınız yok. Bu ancak bir fedakârlık
deneyimim buna yönelik olduğu için ticari yumağının oluşmasıyla gerçekleşebiliyor.
konularla ilgili S.T.K’larda görev almayı tercih Kartvizitte bulunsun diye iş yapmak olduktan
ettim. Tabii insan kendi yapısı itibariyle nerede sonra herkes yapar. Başkanlık, başkan vekilliği
başarılı olacaksa orada görev yapmalı. Diğer yapıyorsanız mutlaka fedakârlıklar yapmanız lazım.
kurumlarda görev almadım çünkü onlara bir şey Yoksa olmuyor, yürümüyor.
katamam. S.T.K’ların hepsi seçimle iş başına
gelinen yerler. Örneğin, Ege Hazır Giyim Bu pozisyonlarda bulunmanın size iş
Konfeksiyon ve İhracatçıları Y. K Başkanlığını yedi hayatında pozitif katkısı oldu mu?

sene yaptığıma göre en az üç kere seçim
Tabii ki. Birçok insan tanıyorsunuz. Mesela,
kazanmışım demektir. Ondan önce dört sene
Türkiye’nin politik hayatında ister iktidar, ister
Y.K.üyeliği ve dört sene de başkan vekilliğim var.
muhalefet partilerinde olsun tanımadığınız insan
1999’dan 2010’a kadar on bir sene başkan vekili ve
olmuyor. Bir şey görüşeceğiniz zaman sizi mutlaka
başkan olarak görev yaptıktan sonra oradaki
tanıyorlar. O mevkideki kişilere ulaşma kolaylığı
görevimi gençlere devrettim. Gençlere yer açmayı
sağlıyor size. Doğru bir istekle gidecek olursanız
bilmek gerek.
mutlaka yapılabiliyor. Yurt dışında da birçok

ülkede gerek bakanlar, gerek S.T.K. düzeyinde,


gerek iş hayatında tanıdıklarım var. Hem Eskiden yoktu ama şimdi var. Mesela İhracatçı
konferanslar sırasında hem de karşılıklı ziyaretler Birliğinde Jak Galiko var. Senlerdir Deri Birliğinin
yaptığımız için tanışma, mail ortamında bile olsa Başkanlığını yapıyor. Tahmin ediyorum bu son
görüşme olanağı var. Bu işleri yapabilmek için işi senesi. Kendi alanlarına göre bu kuruluşlarda epey
de insanı da sevmek, bencil olmamak lazım. Çünkü Yahudi var. İstanbul’da daha çok vardı. Jak Kamhi,
her şeyden fedakârlık yapıyorsun. Üzeyir Garih gibi sektörün duayenleri S.T.K’da,
vakıflarda senelerce çalıştılar. Duayen olunca
sizden mutlaka faydalanmak istiyorlar. Buraya
gelebilmek için sektörünüzde mutlaka belirli bir
yere gelmeniz lazım ki seçilebilesiniz. Çünkü bu
mevkide oturduğunuz zaman, herkesin derdine bir
çözüm önerisi getirebilmeniz, katkıda bulunmanız
gerekiyor.

Babanız Salvator Eskinazi uzun yıllar cemaat
derneklerinde ve cemaat yönetiminde görev
yapmış bir kişiydi. Toplum yararına yaptığınız
gönüllü çalışmalarda bunun etkisi olduğunu
düşünüyor musunuz?

Babam cemaat işlerine meraklıydı ve çalışmayı
severdi. Benimkisi daha farklı. Kendimden gelen
Gerek İzmir Ticaret Odasında gerek Ege bir istekti. Bir de İTÜ’de toplumu birleştirici
Tekstil ve Hammaddeleri İhracatçıları faaliyetlere katıldığım için üniversite hayatının
Birliği’nde Yahudi işadamlarının aktif bir rolü bana vermiş olduğu tecrübe dolayısıyla S.T.K’ larda
var mı? görev almayı her zaman daha doğru buldum.


İTÜ’de bir konuya destek verdiğiniz zaman birbirinden farklı. Bu tamamen büyükelçinin ve o
çalışmanız gerekiyordu. Oradaki çalışma alışkanlığı devletin vermiş olduğu yetkilere bağlı.
beni buraya doğru itti.
Bugüne kadar iki ülke ilişkilerini geliştirmede
Haziran 2010’dan beri İsrail’in İzmir Fahri nasıl bir katkı sağladınız?
Konsolosusunuz. Göreviniz neleri kapsıyor?
Konsolos olarak atandığım günlerde çok kötü bir
İsrail devletinin Türkiye’de bir tane Fahri politik devreden geçiyorduk. Bu durum hala da
Konsolosu var, o da benim. Başka yok. Mümkün devam ediyor. Ama Türkiye ile İsrail arasında 5
olursa bir tane daha açmak istiyorlar. İsrail’in eski milyar dolar seviyelerinde, hiç küçümsenmeyecek
Türkiye Büyükelçisi Gabby Levy bana bu görevi bir ticaret hacmi var ki İsrail aşağı yukarı
teklif ettiğinde “Bir düşüneyim” dedim. Sonra da Türkiye’nin en fazla ticaret yaptığı ilk on ülke
kabul ettim. İyi ki de kabul etmişim. Bütün fahri arasına giriyor. Bugün 20‐22 milyon nüfusu ve 6000
konsolosların değil ama İsrail Fahri Konsolosunun Türk firması olan Romanya ile bile o kadar ticaret
görevi çoğunlukla ekonomi ve turizm alanlarında. hacmi yok. İki ülke arasında turizmi başlatmaya
Yoksa herhangi bir belgelendirme ya da vize verme çalışıyoruz. Yavaş yavaş Antalya ve Kuşadası
yetkileri yok. Ancak fahri olarak ülke tanıtımı ve iki yöresine turistler gelmeye başladı. Türkiye tarafı
ülkenin ticari ve turizm işbirliğini artırabilme çok ürkek değil ama İsrail tarafında hala medyanın
konusunda aktif olma şansı var. Ama burada bir kötü propagandasının izleri var. Bunun aşılması
İsrail vatandaşının bir sorunu olursa tabii ki lazım. Yoksa iki ülkenin halkları arasında hiçbir
ilgilenmek zorundasınız. Çünkü buradaki tek problem yok. Burada basında çıkan anti‐İsrail
yetkili sizsiniz. Bir ticari anlaşmazlığı çözmek için yazılar her zaman oldu. Hatta ilişkilerin en iyi
ancak yol gösterebilirsiniz. İstanbul’daki olduğu dönemlerde bile vardı. Aynı şekilde orada
konsolosluğun bile hukuki bir yetkisi yok. Orada da var. Bunların iki ülkenin ilişkilerini kötü yönde
noter vazifesi gören iki hukukçu eleman var. Her etkilememesi lazım. İsteyenlerin sorun yaşamadan
ülkenin fahri konsolosunun görev kapsamı oradan buraya gelmesi ve buradan oraya gitmesi


gerek. Tabii vize konularında biraz sıkıntı var. günlüğüne bile olsa İstanbul’a geldi. Sonuçta
Bilhassa İsrail’in girişinde ve çıkışında olan gelinip gidilebiliyor. Bunlar hep ilişkileri
güvenlik dolayısıyla büyük şikayet alıyoruz. yumuşatacak adımlar.
Sonuçta ben dahil herkese uygulanan bir prosedür.
Savaş görmüş ülkelerdeki bir strüktür. Dışişleri
bakanlığı bile bir şey yapamıyor. Ben bakanlığı
ziyarete gittiğim zaman bu konuda bir şey
yapamadıklarını gördüm.

İleriye dönük projeler var mı?

Var. Her zaman ilişkilerin daha ileriye gitmesi için
bir şeyler yapmaya çalışıyoruz. İsrail’den tarımla
ilgili bir grup uzman getirdik. Buradaki tarım
işletmelerine seminerler verdirdik. Türkiye ile İsrail
arasındaki ticaretin artırılması için bir gezi
organizasyonu yapıyoruz. Geçen sene
hazırladığımız geziyi orada seçimlere denk gelmesi İzmir Yahudi Cemaatinde yaşanan gelişmelerle
nedeniyle iptal etmek zorunda kaldık. Buradan ilgilenmeye fırsatınız oluyor mu? Bu konuda
işadamlarını götüreceğiz, oradan iş adamları herhangi bir katkınız olabiliyor mu?
geliyor. Bir sıkıntı yok. Günde 5‐6 sefer var ve hepsi
de dolu. THY’dan başka şimdi Pegasus da günde iki Eşim Mirey cemaat yönetiminde. Bu da onun son
defa uçuyor. Demek ki bu kadar bir potansiyel var. devresi. Onun vasıtasıyla gelişmelerden
İki ülke halkları arasında sıkıntı yok ama politik haberdarım. Cemaat Başkanı Jak Kaya ile ve
olarak bayağı bir sıkıntı var görüntüde. Geçenlerde yönetimdeki diğer arkadaşlarla yakın ilişkim var.
ilk defa İsrail’den bir bakan, Çevre Bakanı bir Burada Yahudi cemaatinin varoluşunu gösteren


eski sinagoglar başta olmak üzere çok büyük bir “Beni kimse seçmez” ya da “Ben burada görev
tarihi servet var. Onların daha iyi muhafaza alamam.” diye yanlış düşüncelere kapılıyoruz.
edilebilmesi ve tanıtılabilmesi için yapılacak olan İstemeden kimseye bir şey verilmez. Deneyin,
bütün faaliyetlere katılıyoruz. Görev aldığım görev alın, çalışın. Yahudi toplumunda benim
S.T.K’larda, Ticaret Odasının, İhracatçı Birliğinin hissettiğim, gözle görülmeyen negatif bir istek var.
bu konuya yapabileceği bir katkı varsa elimden Diğer bir konu da toplumdaki hızlı değişime ayak
geldiği kadar katkıda bulunmalarını sağlıyorum. uyduramayışımız. İzmir gibi bir hinterlantta iş
Gerek valilik, gerek belediyelerdeki ilişkilerde yapma sisteminin biraz değişmesi lazım. Gençleri
yardımcı olmaya çalışıyorum. Hiçbir zaman görev burada tutamıyoruz; buradan kaçırıyoruz. Çoğu
almaya talip olmadım ama ilk başta söylediğim gibi aile burada iş güç sahibi. İşte burada bütün ailelere,
benimkisi farklı bir çalışma alanı. bilhassa Yahudi ailelere düşen görev gençlerin
buradan gitmemesi için kendi işlerinde yeni nesle
Bulunduğunuz mevkiler İzmir Yahudi görev vermek, en azından ayakta durabilecekleri
cemaatine daha objektif bir açıdan bakmanızı yere kadar teşvik edip onların başarılı olmalarını
sağlamış olabilir. İlerisi için görüşleriniz, sağlamak. Bana sorarsanız biz gençleri buradan
beklentileriniz neler? gitmeleri için kendi ellerimizle itiyoruz. Tabii
gittikleri müddetçe “biz az kaldık” diye
Bizim cemaatimizde maalesef bir gayrimüslim hayıflanacağımıza, “biz az kalmaya çalışıyoruz”
tedirginliği var. Bazı konularda bunun haklı desek daha doğru olacak. Toplum olarak bu hatayı
nedenleri var ama kendinizi doğru ifade yapmamamız gerek. Bir toplumda sayıca değer
edebildiğiniz ve yaptığınız işin doğruluğundan kaybettiğiniz zaman değeriniz de azalıyor. Bugün
emin olduğunuz müddetçe taşıdığınız Yahudi evlatları buradan ürkütüp İstanbul’a ya da yurt
kimliği bir eşitsizliğe, bir ayrımcılığa neden dışına yollamanın bir anlamı yok. Ben hiçbir gencin
olmuyor. “Ben Türk vatandaşıysam herkesin almış okul sırasında Yahudi kimliğinden bir zarar
olduğu haklar bende de var” diye düşüneceksiniz. gördüğünü tahmin etmiyorum. İş hayatında da
Bizim en büyük eksiğimiz bundan kaynaklanıyor. aynı şey. Ben şahsen görmedim. Duymadım. Onun


için gençlere burada o ortamı sağlarsanız her olduğunu biliyorum. 20 ‐25 bin nüfuslu İstanbul’da

zaman başarılı olacaklarına eminim. Doğru, o da çok büyük başarı ama onun minyatürü bile
İstanbul bir başka deniz, büyük hinterlantların olmayan 1500 nüfuslu İzmir’de böyle bir dergiyi
şansları her zaman daha fazla ama İzmir’de de ayakta tutabilmek azımsanmayacak bir başarı.
böyle olanaklar yaratabiliriz. Devam edin.

Beşinci yayın yılını tamamladığımız bu sayıda Cemaatimiz üyeleri bilsinler ki, biz seçilmiş olanlar
DIYALoG okurlarına ve İzmir Yahudi mutlaka onlar için buradayız. Her zaman kapımız
cemaatine iletmek istediğiniz bir mesaj var açık İstedikleri zaman gelsinler, onlara her konuda
mı? yardım etmeye hazırız.

Ben sizleri çok tebrik ediyorum. Ticaret Odasının ***
bir dergisinin nasıl hazırlandığını ve ne masraflarla
yapıldığını bildiğim için sizin bu özveriniz ve bu İzmir Yahudi cemaatinin bir üyesi olarak üst düzey
kadar küçük bir toplumda haberleri bu kadar yöneticilik ve liderlik vasıflarıyla toplumun kilit
objektif olarak ve herkesi bilgilendirecek şekilde mevkilerinde aynı anda birçok misyon üstlenmiş
vermenizden dolayı ayrıca takdir ediyorum. Çok olan ve bütün sorumluluklarını büyük bir özveri ve
zor bir iş yapıyorsunuz. Tabii size muhalif olup da sevgi ile yerine getiren Jak Eskinazi ile gurur
sizi tenkit edenler vardır. Her toplumda bu olur. duyuyor, çalışmalarında başarılar diliyoruz.
Ama bundan hiç yılmamak lazım. Çünkü yapmış
olduğunuz iş çok kutsal bir iş aynı zamanda. Yayın
yoluyla bir toplumun haberlerini o toplum içinde
yayabilmek, o toplumun bazı dirençlerini ayakta
tutabilmek ve birlikteliğine katkıda bulunabilmek
çok önemli. Ben maddi manevi size her zaman
destek olmaya hazırım. Bir Şalom dergisinin ne



Baş Yazı
RAFAEL ALGRANATİ / İzmir

İzmir’de Nöbet Değişimi

İzmir Musevi Cemaati asırlardır Aziz Nesin’in ünlü
oyunu “Yaşar ne yaşar ne yaşamaz” misali, bir tüzel
kişiliği olmadan varlığını sürdüren bir yapıya
KÖŞE sahipti. “Konsilyo Komunal” olarak bilinen cemaat

YAZILARI yönetimi 13 kişiden oluşur ve cemaat mensupları
arasından üç yıllık bir görev süresi için seçilirlerdi.
2010 yılı Aralık ayında yapılan son cemaat yönetim
kurulu seçimlerinde, Jak Kaya ve ekibi üçüncü kez
göreve getirilmişlerdi.

Bu arada; uzun yıllardan beri sürdürülen hukuk
mücadelesi 2011 yılı Aralık ayı ortalarında
meyvesini vermiş ve İzmir Musevi Cemaatinin
VAKIF olabilmesinin yolu açılmıştı. Yönetim derhal
gerekli çalışmaları başlatmış ve tüm yasal
formaliteleri tamamlayarak 2012 Mart ayında
“İZMİR MUSEVİ CEMAATİ VAKFI” tüzel kişiliğinin
ilk yönetim kurulu seçimlerine gidilmişti.


İki başlılık oluşmaması için Cemaat Yönetimindeki Ayrıntılara gelince!.. İzmir Musevi Cemaatinin 500

üyelerin 7’si vakıf yönetimine aday olmuşlar ve yıllık yönetim şeklinin sona ermesi gönüllerde bir
seçilerek yine Jak Kaya başkanlığında ilk Vakıf burukluk yaratmış olsa da, çok daha uygun bir
yönetim kurulunu oluşturmuşlardı. yönetim yapısına geçiş yapıldığı için herkes
memnun!..
Geçtiğimiz günlerde 2010’da üç yıl için seçilen eski
yönetimin (Konsilyo Komunal) süresi doldu. 9 Yoğun bir çalışma temposunun ardından
Ocak 2014’te düzenlenen Genel Kurulda Başkan Jak dinlenmeye çekilen eski Başkan Jak Kaya’nın dokuz
Kaya, Vakfın kuruluşu ile birlikte Konsilyo yıllık görev süresince başardıklarını İzmir toplumu
yönetiminin işlevini yitirmiş olduğunu anlattı. hiçbir zaman unutmayacaktır. Özellikle 2013
Böylece İzmir Cemaatinin 500 yıllık Konsilyo yılındaki Vakıf kuruluşu ve sinagogların tapularının
yönetimine genel kurul kararı ile son verilmiş oldu. alınması gibi başarıları her zaman anımsanacak ve
Üçüncü dönem görev sürecini de büyük bir özveri cemaat tarihinde yerini alacaktır.
ile tamamlayan Jak Kaya, yönetimin artık daha
genç, daha enerjik kardeşlere geçmesini istediğini Yeni Vakıf Başkanı Sami Azar 1949 doğumlu!..
söyleyerek vakıf başkanlığından ve yönetiminden Bugüne kadar birçok dernekte üst düzey görevler
istifa etti. almış, deneyimli, ılımlı, güler yüzlü, sorunlara
çözüm odaklı yaklaşan ve toplum tarafından
Bu istifa üzerine toplanan Vakıf Yönetim Kurulu, sevilen bir insan.
tüzük gereği birinci yedek üyeyi yönetime davet
ederek yeni görev bölümüne gittiler. Yapılan görev Sami Azar’ın önünde, tamamlaması ve sonuca
bölümünde Sami Azar oybirliği ile vakıf ulaştırması gereken birçok konu başlığı var. Vakıf
başkanlığına seçildi. olduktan sonra daha da önem kazanan, ancak Jak
Kaya döneminde gündemdeki başlıkların çok daha
Özetle durum bu!.. önemli olmaları nedeni ile ele alınamayan, “çağdaş,
etkin ve geniş kapsamlı yönetimsel bir


reorganizasyon” bu gündem maddelerinin en Gözden kaçırılmaması gereken Sami Azar’ın
önemlisini hatta bana göre vazgeçilmez olanını başkanlık görevini kendi kadrosunu kuramadan
oluşturmakta. mevcut yönetim kurulu ile üstlenmiş olduğudur.
Hepsi birbirinden değerli ve deneyimli yönetim
kurulu arkadaşlarının, Sayın Azar’ın bu
 Sinagogların restorasyonu dezavantajını avantaja dönüştüreceklerinden

eminim.
 İzmir Project

 Süregelen ve varsa yeni açılması gereken tapuları İzmir Musevi Cemaati Vakfı (IMCV) yeni başkanı
henüz alınmamış taşınmazların davaları Sayın Sami Azar’a ve değerli yönetim kurulu

arkadaşlarına başarılar diliyor, eski başkan Sayın
 Web sitesi Jak Kaya’ya yaptığı tüm özverili ve her zaman

 Toplumla geniş anlamda çağdaş iletişim minnetle anımsanacak çalışmaları nedeni ile

cemaatimiz adına teşekkür ediyorum.
 Gençlerimizin ve toplumun tek toplanma yeri
olan Liga (Kültür Derneği) salonunun yeniden Sağlıkla ve Hoşça kalın!..
dekorasyonu

 Sinagog ve hocaların durumları

 Kaşerut

 Güvenlik

gibi konular da gündemin diğer maddelerini
oluşturmakta.


Cebimdeki bisküvilerden birini ufalayıp ben de

Derinlik kuşların ziyafetine katkıda bulunmak istedim.
DIYALoG
Adam, ellerimi tutarak engel oldu:

‐ Onlar şekerli biskuvi değil mi?
Kuru Ekmek
‐ Evet.

Havaların sürekli kapalı gittiği günlerdeydik. Kış
bitmiyor, bahar bir türlü kendini göstermiyordu. ‐ Şekerli bisküvi verme kuşlara!

Karamsarlık ve iç sıkıntısı, sanki havayla birlikte
‐ Niçin? Onlara zarar mı verir?
insanların yüreğine de çöküyordu. Öğleden sonra
güneş, sıcak yüzünü gösterir gibi oldu. Hastane ‐ Anlatması uzun sürer şimdi. Kuşlara iyilik yapmak
ortamından kaçmak isteğiyle işlerimi toparlayıp istiyorsan, şekerli bisküvi verme, o kadar!
yakınımızdaki parka yöneldim.
Şaşırmıştım. Sert, hatta biraz kaba bir üslupla
Boş banklardan birine oturup, koltuğumun söylenen bu sözler, merakımı uyandırmıştı:
altındaki gazetenin sayfalarını çevirmeye başladım.
Yaşlıca bir bey, izin isteyerek bankın diğer ucuna ‐ Minicik kuşlara zararlıysa bizler de mi yemesek bu
oturdu. Cebinden çıkardığı ekmeği ufalayarak sağa bisküvileri acaba?
sola atmaya başladı. Serçelerin, coşkuyla sunulan
ekmeği ufalama çabaları o kadar güzeldi ki, Beni baştan aşağıya dikkatlice süzdükten sonra :
ürkütmemek için kafamı gazeteme gömdüm. Göz
ucuyla da bakıyordum. ‐ Şehirde doğmuş büyümüş birine benziyorsun. Sen
yiyebilirsin. Sana zarar vermez.
Bir süre sonra adamın kuşlara bir şeyler söylediğini,
daha doğrusu konuşmaya çabaladığını fark edince "Çattık" dedim içimden. Adam biraz kaçık diye
ilgisiz kalamadım. Mırıl mırıl bir şeyler anlatıyordu. düşünmeye başlamıştım ki:


‐ Beyim, ben köyde büyüdüm. Şehirden hep uzak ‐ Tam olarak anlayamadım sizi.

durdum. Ne zaman ki torunum dunyaya geldi,
onun hatırına kışları şehire, torunumun yanına ‐ İnsanlar da böyle. Şehirde her şeyden bol bol var.
gelmeye başladım. Ama şehirden nefret ediyorum, Şehre ve modern hayata alışan bu kuşlar gibi
alışamadım. Biraz güneş çıktığında hemen kendimi ölüyor. Ne yese doymuyor! Şehir, bozuyor
parka atıyorum. Şu ileride salıncakta sallanan insanları. Ben de bu şehir insanları gibi olmadan
kırmızılı kız da benim torunum. biran önce köye dönmek istiyorum.

‐ Allah bağışlasın. Kaç yaşında? Hiç sesimi çıkarmadım.

‐ Dört. Seneye yuvaya gidecek inşallah. O zaman ben ‐ Bilir misin, diye sürdürdü konuşmasını. Çiçeğe
de onun başını beklemekten kurtulup, kaçacağım ihtiyacından fazla su verirsen, boğulduğunu
bu şehirden. anlamadan yaşar, ama yavaş yavaş kökleri çürür,
şehir insanları da böyle.
‐ Nedir sizi bu kadar rahatsız eden? Neden
kaçıyorsunuz? Burada her şey var! Derin bir iç çekti. Cebinde kalan son ekmek
kırıntılarını da serptikten sonra ayağa kalktı.
‐ Tam da bu yüzden kaçmak istiyorum ya! Şu Kaygılı gözlere salıncakta sallanan torununa baktı
kuşlara bir bak hele. Ekmek kırıntılarıyla ve "Şehirliye anlatması zor!.." dedi.
karınlarını doyururlar. Onlara şekerli bisküvi
verirsen daha da severek yerler. Ne var ki, Sonra da yürüdü gitti!..
bisküvinin tadını alan kuşlar, bir daha kuru ekmeğe
bakmaz, sonra da aç kalırlar. Dahası şekerli
bisküvi, iştahlarını açar. Doysalar bile yemeye Yeryüzünde bütün ızdıraplar,
devam ederler. Çatlayıncaya kadar yerler. İşte o aza kanaat etmemekten doğar.
Firdevsi
yüzden engel oldum, onlara bisküvi vermene.


19. asır sonlarından beri oluşan milliyetçi akımlar,

Uzak Yakın bu ülkelerden her birinin Osmanlı’dan kopmasına
SELİM AMADO / Israel
sebep oldu. Yahudiler her milliyetçi akımdan
etkilendiler, azınlık oldukları ülkelerin kültürüne
1. Uluslararası Ladino Günü ve diline daha çok yaklaştılar. İkinci dünya
harbinde olan bitenler ve ardından kurulan İsrail
Israil Radyosu emektarlarından Bn. Zelda devletine göç, Ladino (veya Judeo‐Espanyol) dilinin
Ovadia’nın 2013 başında ortaya attığı fikir genç nesiller tarafından “eskimişlik” şeklinde
görülmemiş bir ilgiyle karşılandı ve Hanukanın son algılanmasına neden oldu . İkinci dünya harbinin
günü olan 5 Aralık 2013’de coşkuyla kutlandı. trajik olayları, bilhassa Balkan ülkelerinde ana
dilleri Ladino olan onbinlerce insanın
Dünyanın değişik şehirlerinde (İstanbul dahil), katledilmesine sebep oldu.
Sefaradi toplulukları olsun olmasın, bu dil ve
etrafındaki kültürün yaşamasını isteyenler ve Osmanlının yerini alan Türkiye Cumhuriyeti, Türk

onlara ilgi duyanlar toplandılar, değişik yer ve ulusu için yeni bir yaklaşım yarattı, dini müslüman
üniversitelerde yapılan törenler aracılığıyla bu olmayanların Türkçeden başka dil kullanmalarına
alanda yapılanları büyük ilgiyle izlediler. tahammül edemedi. 1930’ların ‘’vatandaş Türkçe
konuş’’ kampanyaları ile Türkiyenin 200.000’e
Beş asır bu dili, tarihini ve kültürünü koruyan yakın Yahudisinin giderek bu dile devam
Sefarad kökenli Yahudiler, çoğunlukla Osmanlı etmemeleri, bilhassa çocuklarından bunu
imparatorluğunun hükümranlığı altındaki ülkeler istememeleri sonucunu doğurdu. Şiveleri
olan: bugünkü Türkiye, Yunanistan – Bulgaristan – bozulmasın diye çocuklarıyla ‘’Musevice’’
Sırbistan – Hırvatistan ‐ Bosna Hersek, zamanın konuşmaktan çekindiler.
Filistin’i ve hatta Kuzey Afrika’daki Arap ülkelerine
yayıldılar, oralarda yaşarken İspanya’dan Ardından gelen İkinci dünya harbi zorlanmaları,
getirdikleri kültürel birikimleri terketmediler. Varlık vergisi, Aşkale sürgünleri gibi olaylar
Türkiye Yahudilerinin ekonomik açıdan büyük


darbe almalarına sebeptir. Sonuç: O yıllarda yeni Arjantin’de, Brezilya’da, ABD veya Kanada’da da
kurulan İsrail devletine Türkiye Yahudilerinin yaşasalar, borekitas’lara, yaprakitos’lara, avikas’a,
yarısının göç etmesi oldu. fritada’lara, mahallebi veya şarope’ye, dulse de
naranca’ya veya travadikos’lara hala meraklıdırlar.
Bütün bu olaylar, ana dil olarak Ladino (Türkçe ‘’Konsejikas de Coha’’, ‘’Los bilbilikos’’, ‘’Morenika a
adıyla Musevice olan) konuşmanın sadece mi me yaman’’, ‘’Si la mar era de leçe’’ gibi şarkıları
yaşlanmaya başlayan nesle mahsus kalmasının nostalji ile dinlemeyi severler.
sebebiydi. İsrail’e göç edenlerin çocuklarının veya
Türkiye’de 1950’lerden sonra doğanların Ladinoyu İsrail’de Bar İlan üniversitesinde kutlanan
konuşmamaya başlamalarını bu şekilde izah etmek 1.Uluslararası Ladino günü (Primer Dia
mümkün. İnternasional del Ladino) 1000 kişilik bir topluluk
tarafından coşkuyla kutlanırken, Ladino
Yalnız ne var ki, kültür ve dolayısile folklor, bir kültürünün hemen her şekli, müziğiyle, esprileriyle,
coğrafi noktadan diğerine geçildiği zaman kitaplarıyla, bu kültürün akademiye taşınmasını
kaybolmuyor. Dil ise kaybedılebiliyor. Örnek simgeleyen bilim adamlarının konuşmalarıyla dile
olarak Amerika Birleşik Devletlerini alırsak, oraya geldi.
göç etmiş İtalyan, İrlandalı, Güney Amerikalı
toplulukların İngilizceyi dışarda, evlerinde ise ana İspanya’nın Tel Aviv Büyükelçisi, Ladino alanında
dillerini konuştukları, daha sonra yeni neslin yapılan çalışmaların İspanya tarafından nasıl merak,
sadece İngilizce konuştuğu görülür. Halbuki takdir ve destekle karşılandığını anlattı. Gerçekten,
bunların yedikleri yemekler, hoşlandıkları espriler, bu dil İspanya’da değişikliklere uğrarken, Ladino
şarkılar, hepsi geldikleri ülkenin kültürünü genel hatlarıyla orta çağ İspanyolcası şeklini
koruduklarını gösteriyor. korudu, bu bakımdan da onları epey
ilgilendirmekte.
Sefarad Yahudileri de öyle. Aileleri Osmanlı
ülkelerinden gelmiş ise, Fransa’da, İtalyada, Osmanlı Sefarad Yahudilerinin koruyup büyük


katkıda bulundukları Türkiye’de de, Karen Gerşon korunmasında en önemli noktalarda. Yıllarca bu
Sarhon başkanlığında bir ekip Ladino kültürünün dilde radio yayınlarını yöneten, otantik şekilde
korunması ve araştırılmasına ciddi şekilde çalışıyor. folklore ve müzik verilerini toplayan İzmirli Moshe
Karen’ın bu alanda gayretleri sadece müzik Shaul, yayınları hala yöneten Allegra Amado Bar‐
alanında değildir ( Los Paşaros Sefaradis) . Osmanlı Yitzhak, Zelda Ovadia, Bar İlan Üniversitesindeki
Sefarad Kültürü merkezinin Cervantes ensttüsü ile Ladino merkezinin kurucuları Naime ve Yeoşua
birlikte düzenlediği Ladino kursları, ‘’Maftirim’’ Selim Salti, Yahudi kültürünün çok önemli bir
litürjik Yahudi müziği diski bu çalışmaların kısmını teşkil eden Sefaradizm’in ve Ladino’nun
ürünüdür. Dünyanın her yerine davet edilen ve önemli isimleri.
Ladino dilinde herkesi katıla katıla güldüren
İstanbullu benzersiz komedyen Jojo Eskenazi ‘yi de 1.nci Uluslararası Ladino gününün gördüğü büyük
unutmayalım. ilgi gelecek yıllarda kutlanacağının habercisi.
Sefaradi olup kim hala “bu dil öldü, boşuna gayret”
İsrail ve başka yerlerde,Dallas’tan Rachel Amado diyorsa kendisine denecek şudur: bir parça daha
Bortnick 1500 kişilik sanal Ladinokomunita grubu düşünün, bu işlere gönül verenlerin çok sayıda
ile, Buenos Aires’ten internet sitesi, müzikleri ve olduğunu, bu dil ve kültürün etnik bütünlüğümüzü
yayınlarıyla Liliana ve Marcello Benveniste, korumuş olmamızda en önemli faktör olduğunu
Fransa’da Aki Estamos, Vidas Largas grupları, bilin.
Kalifornia ve Tufts üniversitelerinde Ladino
kültürü eğitimi, ve daha buna benzer etkinlik ve Selim Amado
girişimler, Judeo‐Espaniol veya Ladino dil ve 27.1.2014
kültürünün ana dil olarak yerini kaybetse dahi
tarihe karışmayacağını, Sefaradı hatta Yahudi
olmayanların da ilgisini çektiğini gösteriyor.

Türkiye kökenliler ise İsrail’de Ladino’nun


annem ve babamla birlikte, gerekli mobilyaları

Çağrışımlar satın almak için hangi atölyeleri, hangi mağazaları
AVRAM VENTURA / İzmir
gezmiş, bunları seçerken neler düşünmüşüz?.. Bu
eşyalar bu salona nasıl gelmiş, nasıl yerleştirmişiz?..

Gözlerim her bir nesnenin üstüne takıldıkça,
Eşyalara Yüklediğimiz bunlarla ilgili anılarım canlanıyor; ilk gençlik
Anlamlar yıllarımdan, evlendikten sonra bu evden ayrıldığım
güne kadar... Tüm bu ayrıntıları anlatmayı
Eski yazılarımı gözden geçirirken, on yıl kadar önce denesem...
yayımlanmış Eşyalar başlıklı denemeye takıldım.
Şu sözlerle başlıyordu: “Bunları yazmayı bir şekilde becerebilsem de, değer
mi?”, “belirli bir süre yaşadığım bir evin,
“Annemin evinin salonunda otururken, gözlerim, kullandığım bu eşyaların öyküsü kimi ilgilendirir?”
otuz‐kırk yıllık eşyalara gidiyor: Koltuk takımı, diye olumsuz düşüncelere kapılmışken, şu
halılar, yemek takımı, duvarda asılı resimler, kristal sözcükler istemeden dilimin ucuna geliyor:
abajurlar, vazo ve küllükler, duvar saati...
‐Ama bunlar, benim yaşam öykümün birer parçası!
Benim için her birinin, çok eski yıllara dayanan bir
öyküsü var: Çoğunu unutmuş olsam da, evdeki yerlerini
korudukları sürece, eşyalardan her biri, belleğimin
O geçmiş günlerde bu evi satın alabilmek için aile bir kıyısından görünüp geçmişin bir kesitini
içinde neler konuşmuş, kimlerle görüşmüş, hangi anımsatabiliyor. Bu arada, eskiye yönelik bu
sıkıntılara katlanmışız?.. Eşyalar hangi yoğunlaşma içinde, birlikte yaşadığım kimi
dükkanlardan, ne zaman ve ne koşullarda yakınlarımın aramızdan ayrılmış olması, beni ister
alınmış?.. O günün sınırlı parasal olanakları içinde, istemez hüzünlendiriyor.


kapısını açtım, kimin ne gereksinimi varsa almasını
Her nedense anılarımızda, insanlarla olan söyledim. Kalanlardan da işe yaramayanlar,
ilişkilerimiz öne çıkarken, nesneler ve mekânlar sonunda çöp sepetini boyladı.
birer ayrıntı olarak kalıyorlar; oysa yaşandığı süre
içinde her biri, kim bilir, bizim için ne kadar Bir insanla birlikte yok olmuş, dağılmış bir yaşam,
önemliydiler! Bizim yaklaşımımız kadar, o insan sonuçta birkaç satırlık sözlerle noktalanıyor. Geride
ilişkilerini sıcak tutan, geliştiren unsurların belki annemle babamı anımsatacak birkaç nesne,
başında, bir araya geldiğimiz yerler, bir ömrün sayfalarından dökülmüş eski fotoğraflar,
yararlandığımız eşyalar ve kullandığımız nesneler bir de belleğimde ne kaldıysa… Kuşkusuz
gelirdi. çocukluğumun, ilk gençlik yıllarımın anılarına da,
yeniden aralanıncaya kadar bir perde çekilmiş
Daha da önemlisi, her biri mutluluk ya da oluyor.
mutsuzluğumuzun kaynağıydı!
Şu satırları yazarken aklıma bir sorunun çengeli
Satın aldıklarımız, alamadıklarımız, özlem takılıyor:
duyduklarımız, o günümüzü ya karartıyor ya da
bizim için büyük bir sevinç kaynağı oluyordu.” Eşyaları bizim için önemli kılan nedir?

Bu yayımlanmış yazının bir kısmı. Aradan geçen Her birinin maddesel değeri, işlevi, estetik yanı ayrı
bunca yıl sonra, okuduğumda doğrusu ayrı ele alınabilir; ancak bana göre o eşyalara
hüzünlendim. yüklediğimiz anlamlar kadar, onlarla
paylaştıklarımız ve yaşanmışlıklar önemlerini
Artık annem yok! belirlemekte etken olmaktadırlar. Hüznüm belki
biraz da ondan…
Beni yukarıdaki satırları yazmaya yönlendiren,
düşündüren, duygulandıran eşyalar da çok kısa bir Bana bunları anımsatacak simgelerin bir anda yok
sürede dağılıp gitti. Ölümünden sonra bir gün, evin olmasından!


One Minute uğrayanların Almanya aleyhine tazminat talebinde

AVRAM AJİ / İzmir bulunabileceklerini öğrendik. Kayınvalidem ilk
eşinin tüm kimlik bilgilerini ve çok uzun yıllar
Paramount şirketinde çalıştığını bildirdi. Kayıtlar

bulundu. 2000’li yılların başında yaklaşık 25 bin
Tazminat Euro gibi bir tazminat parası eline ulaştı.

İkinci dünya savaşında 25 milyon asker ve 41 Eşini kaybetmiş olmasının acısını dindirdi mi?
milyon sivil ölmüş… 6 milyon da Yahudi tabii… Hayır! Savaş yaralarını unutturdu mu? Tabii ki
İnanılmaz bir sayı. Dünya nüfusun o tarihlerde 2 hayır. Ama… Hayatını allak bullak eden bu olaydan
milyar olduğu göz önüne alındığında, % 4’ü yok dolayı uğradığı zarar – belki geç de olsa – kısmen
olmuş. Muazzam bir kayıp. Akıl tutulması dedikleri telafi edildi. Hayatının son demlerinde bir yaraya
herhalde bu. merhem oldu diyebilirim.

Toplamda ölen 73 milyon insanın mal mülk
Tazminat Arapça kökenli bir kelime… Zarar
varlıklarına ne olduğu önemli? Birileri bundan
karşılığı ödenen para… Hasarı telafi etme. Ziyanı
istifade etti mi? Tabii ki evet… İsviçre
giderme..
bankalarındaki sahipsiz hesaplar üzerine ne kadar

çok spekülasyonlar yapıldı belki duymuşuzdur.
Almanya’nın, savaş mağdurlarına, 60 milyar dolar
Kayınvalidemin çok acıklı Fransa yaşantısını belki karşılığı bir ödeme yaptığı bilgileri var internette.
duymayanınız vardır. İkinci dünya savaşı esnasında Bu paranın bir kısmının fabrikalarında köle gibi
Paris’te yaşıyordu. Eşini Gestapo 1941 yılında çalıştırdıkları insanların ‐emeklerinin karşılığında‐
Yahudi olduğundan dolayı Auschwitz’e gönderdi. sözü geçen fabrikalardan da tahsil edildiği bilgisi
Ve bir daha haber alınamadı. Kayınvalidem Türk var.
Pasaportlu olduğundan mucize eseri hayatta kaldı.
Yıllar sonra Israil’den gelen bir haber ile, soykırıma Tazminat, tarihle yüzleşme, suçu kabul etme,


özür dileme, üzüntüyü paylaşma anlamına yurtdışına göç etiler... Birçok akrabamın İsrail’e göç

geliyor. Hayatta kalan insanların kinini belki etme nedeni sadece ve sadece burada yaşadıkları
biraz söndürüyor. Belki psikolojik olarak biraz olumsuzluklardır.
rahatlamasına sebep oluyor. Kafalarındaki “bu
yaptıkları yanlarına kar kalmadı” düşüncesi Neticede bu suçu işleyenlerin bugüne kadar tarihle
yaratıyor. Kalan günlerini biraz daha huzurlu yüzleşerek, herhangi bir tazminat ödeme,
yaşamalarına sebep oluyor. üzüntüyü paylaşma, özür dileme girişimi söz
konusu olmamıştır.
Türkiye’nin 2. Dünya savaşındaki bu yıkımdan çok
aşırı etkilenmemiş olması bir mucize. İnkar et, tarihi olayları saptır, özür dilemekten ve
tazminattan kurtul politikası sonsuza dek sürer mi?
Ancak ‐Türk Yahudileri hiç zarar görmeden atlattı‐
algısının da yanlış olduğunu belirteyim. Hatta
sadece Yahudiler demek yanlış olur.. Ermeniler ve
Rumların da nasiplerini aldıkları biliniyor.

Dedem Aşkale’ye çalışmaya gönderildiğinden
annem okulunu terk etmek ve çalışmak zorunda
kalmış. Her iki dedemin ödediği Varlık Vergisi
meblağları uçuk kaçık. Büyük yıkıma uğramışlar.
Servetlerinin tamamını kaybetmişler.

Sonuç olarak 2. Dünya savaşı esnasında Türkiye
içerisindeki azınlıklar önemli bir bedel
ödemişlerdir. Belki birçoğunun hayatları değişmiş.
Korkudan ilk fırsatta –düzenlerini bozup‐


Yansımalar YAÇAM ekibi araştırmacılarının ortak platformda

RAŞEL RAKELLA ASAL / İzmir buluşacağı kongremizde, Yahudi göçleri Antik
Tarih Yolculuğunda Çağ'dan itibaren ele alınıp, günümüz Türkiye
Musevileri'ne kadar detayla incelenecektir.
Yahudi Göçleri
İletiyi alır almaz hemen internete sarılıp TUİÇ
hakkında bilgi edinmeye giriştim. TUİÇ şöyle
Türkiye’nin ilk Yahudi çalışmaları merkezinin tanıtılıyordu:
kurulduğunu biliyor muydunuz? İtiraf etmem
gerekir ki, benim hiç haberim yoktu. Ta ki Türkiye Uluslararası İlişkiler Çalışma Derneği
internetten bir ileti alıncaya kadar. İleti şöyleydi: (TUİÇ) bünyesinde Yahudi çalışmaları merkezi
Mayıs 2013 de faaliyete geçiyor. Yaş ortalaması 22
TUİÇ – YAÇAM Kongresi: Dünyadaki Yahudi olan gönüllü akademisyenlerden oluşuyor.
Göçleri, Osmanlı ve Türkiye’de bir ilk niteliği taşıyan Yahudi
Türkiye’deki Yahudiler Çalışmaları Merkezi (YAÇAM) bu alanda
uzmanlaşmak isteyen öğrencilere ve
Türkiye Uluslararası İlişkiler araştırmacılara kapılarını açıyor. Amaçları
Çalışmaları ‐ Yahudi Çalışmaları geçmişten bugüne kadar uzanan Yahudi tarihini ve
Merkezi olarak İsrail Tel Aviv bu tarih yolculuğunda yer alan başta Türkler olmak
Üniversitesi Moshe Dayan üzere tüm dünya ile ilişkilerini detaylarıyla ele
Enstitüsü işbirliği ile almak. İsrail'deki üniversiteler, araştırma
düzenlediğimiz, ''Dünyadaki merkezleri, basın ve yayın kuruluşları, STK'lar ve
Yahudi Göçleri, Osmanlı ve dini kurumlar ile Türkiye’deki benzer kuruluşlar
Türkiye Yahudileri'' üst başlıklı uluslararası arasında ortak bir bağ kurmayı ve sosyal etkileşim
kongremiz 2‐3 Aralık 2013 tarihleri arasında Kadir sağlamayı hedefliyor.
Has Üniversitesi'nde gerçekleştirilecektir. Türkiye
ve İsrail'den gelen uzman akademisyenlerimiz ile


Araştırma merkezinin koordinatörü Serap Merve çağda‐en azından bu denli‐ açık olmamıştı. Artık
Doğan, YAÇAM’ın kuruluşunun ardındaki farklılıklardan haz duyuyoruz, mutlu oluyoruz.
düşünceyi şöyle açıklıyor: Frekanslarımız değişti, insan bilinci geçmişte
olduğundan daha yüksek bir yerlere tırmanmış
“Türklerle Yahudilerin ortak bir geçmişi var. Bu durumda.
geçmişi Türk –İsrail ilişkilerine indirgemek doğru
olmaz çünkü bu Osmanlı’dan gelen bir geçmiş… Alarko Holding Yönetim Kurulu Başkanı İshak
Bunun incelenmesi gerekir. Ancak maalesef Alaton’un açılış konuşmasını yaptığı kongrenin ilk
ülkemizde Yahudilik konusunda uzman hiç kimse konuşmacısı Özgür Dikmen “göç” kavramı
yok. Bizim amacımız, bu alanda uzmanlaşmak üzerinden Yahudiliği irdeledi. Göç olgusunun
isteyen öğrencileri çalışma merkezi başlığı altında yerinden yurdundan olma hali üzerinden göçü bir
eğitmek ve geleceğin Yahudilik alanında uzman kopuş anı olarak ele aldı. Toprağından, yurdundan
akademisyenlerinin yetişmesine yardımcı olmak.” sürgün olma hali ile “güçsüzleşen, kaygılanan,
geleceğinden endişelenen, umutsuzluğa kapılan
Doğrusunu isterseniz heyecanlanmamak insan” üzerine odaklandı.
imkânsızdı. Katılmamak düşünülmezdi. Pılı pırtımı
topladığım gibi kendimi İstanbul’a attım. Böylesi Gerek Aşkenaz gerek Sefarad Yahudilerinin
de gerekiyordu. Şu an içim coşku dolu ve bu iki Avrupa’da yüzyıllarca baskı altında yaşamış,
gün boyunca yaşadıklarımı sizlerle paylaşmanın gettoyu tecrübe etmiş, Yahudi karşıtlığıyla var
keyfini yaşıyorum. Eğer bir kurum alabildiğine olmayı öğrenmiş, geleneklerini bu unsurlarla
nesnel bir bakış açısıyla bir konuyu irdeleyecekse çarpışarak oluşturmuşlardı. Tüm bu olumsuzluklar
ve bunu diğer ilim dallarıyla, disiplinler arası yetmezmiş gibi bir de Holokost’u yaşamışlardı.
ilişkide ele alacaksa, binlerce yıllık bir zaman Çarpıcı olan şuydu ki tüm yaşanan olumsuzluklara
diliminde dolaşmayı göze almışsa… Her şeyin ne karşı baş etmiş ve yüzyıllarca geleneklerini
olup olmadığını kavramak için öğrenmeye, sürdürmüşlerdi. Bu yaşam mücadelelerinde Kabala
araştırmaya açıksa… Bu olanak daha önceki hiçbir güçsüzlüğün gücünü ifade etmenin bir yolu


olmuştu. Kabala öğretisi “sürgünde var olma” halini 1492'de Elhamra Sarayı'nda imzalanarak ilan edilen
onlara sunmuş, bu insanlar için bir anlam arayışı Elhambra Kararnamesi ile İspanya'da yaşayan
olmuştu. Yahudiler'in kovulması kararı alınır. Bu
kararnameye göre Yahudi dinine mensup olan ya
Dr. Liora Handelman’dan İran Yahudilerini, Prof. da kökenleri bu dine inanmış halka dayanan herkes
Dr. Ofra BENGİO’dan, Irak Yahudilerini, Ceng İspanya'yı terk edecek; yanına altın, para vb. ziynet
SAGNIC: Kürt Yahudilerini, Ahmet ATAŞ’tan Arap eşyası almayacaktır. Kararnamenin muhataplarına
Bölgesi'ndeki Yahudilerin geçirdikleri evrelere ülkeyi terk etmek için 31 Temmuz tarihine kadar
yoğunlaştık. süre tanınmış ve bu süre sonunda da ülkeyi terk
etmeyenlerin idam edileceği belirtilmiştir. Bu
Aysu ÖZLER’den, Sefarad Yahudilerinin tarihten bir yıl sonra yine II. Ferdinand'a ait olan
Osmanlı'ya gelişleri üzerine odaklandık. İspanya Sicilya (1493'te), beş yıl sonra da Portekiz (1497'de)
Yahudileri kendilerini ilk başta gizlemeyi dinlerini aynı uygulamayı gerçekleştirecektir. Yine göç
değiştirmekte görürler. Bu konuda başarılı olurlar kapıya dayanmıştır.
da. Güç kazanırlar. Zaman içinde önemli noktalara
gelirler. Hatta engizisyon mahkemelerinde önemli Rahmet TİYEKLİ’den Osmanlı İmparatorluğu'nda
görevlere getirilirler. Ta ki, Hıristiyanlar onların yaşayan Yahudilerin siyasi durumunu ve Padişahın
Hıristiyanlıklarını sorgulamaya başlayıncaya kadar. Yahudiler’e olan tutumunu, Seren Yılmaz’dan
Onlara göre” converso” lar güvenilmezdir. Ne kadar Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşayan Yahudilerle
Yahudi, ne kadar Hıristiyan oldukları belirsizdir. diğer halkların kültürel etkileşimini, Doç. Dr.
“Converso”lara gelince onlar da bir kimlik Mesut Aydıner’den Osmanlı İmparatorluğu'ndaki
bunalımının içinde bulurlar kendilerini. Yahudilerin sosyoekonomik durumu üzerine
Araştırmalar başlar; engizisyon mahkemeleri yaptıkları çalışmaları dinledik.
kurulur. Ve Yahudilerin İspanya topraklarından İkinci günkü oturumlarda Hay E. Cohen
uzaklaştırılmalarıyla göç başlar. 15. yy İspanya YANAROCAK Türkiye Cumhuriyeti'nin
Yahudileri için bir dönüm noktası olur. 31 Mart kuruluşundan 1948'e kadar Türk Musevilerinin


durumunu anlatırken başka bir hikâye açıldı Bu hikâye ile göç olgusunu bu kez konuşulan
önümüze. Hikâye ömrünün neredeyse tamamını Ladino‐Espanyol dilinde görüyoruz.
Yahudilerin Türkleştirilmesi için harcayan gazeteci,
yazar, avukat, tüccar Moiz Kohen’e aitti. Asst. Prof. Dr. İlker AYTÜRK, Türkiye'den İsrail'e
Yahudi göçünü inceleyen çalışmalarını sundular.
Moiz Kohen bir hahamın oğludur. İsmini Munis Doç. Dr. Ahmet Kasım HAN’ın konu başlığı,
Tekinalp diye değiştirir. Yirmili yaşlarındayken, “Yahudi ulusu; İdeal, Hayal ve Gerçek” üzerineydi.
“Türkçe konuşalım, Türkleşelim…” demeye başlıyor Son konuşmacı Halit KAKINÇ ‘ın “Türkiye'de Ulus‐
Moiz Kohen. Bunu bütün hayatı boyunca da Devlet Anlayışı, Azınlıklar, Yahudi Cemati'nin
sürdürüyor. O dönemde, Osmanlı Yahudilerinde Durumu ” konulu sunumu ile kongre bitti.
Türkleştirme akımı yaygın. Moiz Kohen onların en
ileri saftaki neferlerinden. Yahudilere yaşadıkları Uluslararası göç konusu çok geniş bir çalışma alanı.
ülkeyle uyum içinde yaşama yollarını Farklı disiplinleri bir araya getirme imkânı ve
gösterenlerden biri: Ya kalk git ya da burada zorluğunu bir arada sunuyor. Bu konu, Uluslararası
yaşayacaksan, buranın bir vatandaşı gibi hisset İlişkiler, Siyaset Bilimi, Sosyoloji, Psikoloji, Hukuk,
diyenlerden… İsmim herkesinki gibi olsun, herkes Antropoloji, Tıp, Coğrafya gibi alanları da kapsıyor.

gibi konuşayım, kabul göreyim, sevileyim,
Bu alanda çalışan akademisyenlerin teşvik edilmesi
beğenileyim diyenlerden.
ve bir ağ oluşturması gerekiyor. Bugün bu alanda

önemli bir adım atılıyor ve göç konusunda çalışan
Munis Tekinalp Yahudilere şu 10 emiri öneriyor:
Türk ve İsrailli akademisyenler arasında bir ağ
İsimlerinizi Türkleştirin, Türkçe konuşun, dualarınız
oluşturulması suretiyle önemli bir boşluk
Türkçe olsun, okullarınız Türkçe eğitim versin,
dolduruluyor.
çocuklarınızı Türk okullarına gönderin, yurt
Böyle akademik çalışmalarla, başka bir yerde ve
meseleleri ile ilgilenin, Türklerle arkadaşlık edin,
zamanda yaşanmış ilişkilerin nasıl yaşandığını,
cemaat hayatından uzaklaşın, ülke ekonomisine
toplumsal yapının iskeletinin nelerden meydana
katkıdan bulunun, haddinizi bilin.
geldiğini, tarihin derinliklerine inildikçe Yahudi


toplumunun tarihinden çok daha fazlasını ortaya çıkmış. Zaten bu durum tüm akademik
bulacaklarına dair inancım var. çevrelerde itibar gören bir tutum oluyor; hatta
dünyayı devam ettirenler ve dünyayı yaşanılası
Sorumlu aydın insanların kaptanlığında umarım bu kılanlar bu tarz çalışmalarla, temel disiplinleri kuru
ilk adım ileride alınacak adımların devamını sağlar. ve sıkıcı olmaktan çıkaran araştırmacılar oluyor.
Kongrede ele alınan konular, yalnız yakın tarihi
değil, tarihle birlikte ortaya çıkan sosyal yapıyı ve Tüm bu zihin muhasebesinden sonra, günümüzün
yaşadığı ülkeye uyum sağlamaya çalışan Yahudi sosyal koşulları içerisinde, sorumluluk duygusuyla
insanını ve onun yaşadığı coğrafyayı da kapsıyordu. araştırma yapan bu entelektüel ortamın, kendini
İlk bakışta konusuyla yalın bir hikâye okuyacağım var eden alana ilişkin bu yaklaşım tarzı ve duruşu
hissine kapılsam da oturumlar ilerledikçe karşısında onlara buradan teşekkürlerimi
sandığımdan daha derin bir yapının içinde buldum sunuyorum.
kendimi. Türkiye’nin hâlâ unutulmamış, aslında
unutulmaması da gereken acı tarihinden bazı Hiç kuşkusuz, düşüncenin, sanatın, bilimin
sayfalar yer aldı. Tarihin en korunaklı noktasına gelişmesi farklı zaman ve toplum katmanlarında
yerleşmiş bütün kayıp sesler gibi, Türk oldukça değişik seyirler izledi ama sonuçta
Yahudilerinin hikâyesi de yeniden hayat buldu. insanlığın gelişimine hizmet eden bu alanlar
Akademisyenler Yahudi toplumunun geçmişiyle sayesinde gelecek kuşaklara güzel bir miras
hesaplaşırken takındıkları tavır dürüst ve oluşturuluyor. Günümüz insanın da, bu mirasa
sorgulamaya açık bir tavırdı. katkı yapması, evrensel değerlere sahip çıkması
insanlık adına umutlanmamızı sağlıyor.
Kimi kez gelgitlerle örülü bir hikâye dinledim.
Konu göç, göçerlik olunca haliyle doğaldı bu.
Araştırmacı yapıya sahip bu akademisyenler
genellikle orada durmuyor, başka alanlara da kulaç
atıyorlar. İyi ki bu böyle, bu sayede üzerine
titrenmiş ve bir sahiplenmenin ürünü araştırmalar


yorumu yoktur, varsa da bunu bir takım nedenlerle
Açı açıklamaktan mı çekinmektedirler?
DAVID ENRIQUEZ / İzmir

Seçeneklerin hangisinin veya hangilerinin geçerli
Beş Yıldır olduğunu bilemeden, etki ve tepki yokluğundan
oluşan bir boşlukta yazmak, doğal olarak, yazarda
Neden Yazıyorum bazı tereddütler yaratırken, yazı yazmayı da tam
bir külfet haline getirebilmektedir.

Yaşam hayatına başladığından bu yana, beş yıl Ancak, tüm bu olumsuzluklara ve stresine rağmen,
zarfında, DIYALoG e‐bültenine 30 sayıda 35 yazı beş yıldan bu yana, yazın hayatından çok uzak ve
yazdığım dikkatimi çekti. amatör biri olarak, pes etmeden yazmaya devam
ettim. Bunu yaparken de hep kendi kendime:
Okuyucu veya takipçisi olup olmadığını bilemeden “DIYALoG bültenine acaba neden yazmakta ısrar
yazmak, duvara konuşmak gibi bir duygu etmekteyim?” sorusunu sıkça sorarak, bu soruma
uyandırırken bazı soruları da beraberinde cevap aramaya çalıştım.
getirmekte:
Üzerinde düşündükçe:
1.‐ Acaba yazılarım günceli yakalayamadığından
ilgiyi mi çekememektedir? • Üstlendiğim bu yazı işi, her şeyden önce, beni
sürekli okumaya, ilgi alanıma giren veya girmeyen
2.‐ Yoksa yazılarım yazı tarzım nedeniyle birçok konuda günceli takip etmeye, öğrenmeye,
anlaşılamamakta ve dolayısıyla takip mi düşünmeye, notlar düşmeme, duygu ve
edilememektedir? düşüncelerimi en azından kayıt altına almama
yönelttiğini, bunun da her şeyden önce kişisel
3.‐ Veya yazdıklarım okunmaktadır ancak gelişimime ciddi bir kazanım getirdiğini gördüm.
kimsenin konular üzerinde bir düşüncesi veya


• Sessizliklerine rağmen, belki de bazı okuyuculara vurarak katkı şekline dönüştürebilmek önemli bir

aslında ulaşmakta olduğum ve böylelikle onlara da meziyettir. Hangi alanda olursa olsun, düzeyli katkı
bir katkıda bulunabildiğimi düşünür oldum. değişimin temel ve kilit unsurudur.

Aslında katkı, olumlu/olumsuz, şekli ne olursa Özellikle, biz Yahudiler için dile getirilen: “İki
olsun, insanın hayatını zenginleştiren bir unsurdur. Yahudi’nin bulunduğu yerden üç fikir çıkar”
Düzeyli eleştiri, tepki veya karşıt görüş ifadesi hiç deyiminin vurguladığı sorgulamacı ve üretici düşün
şüphesiz tarafların görüşlerinde mutlaka bir takım zenginliğimizi göstermekte mütevazı olmamıza
değişiklikler yaratabilmektedir. Hiç beklenmedik gerek yoktur.
bir zamanda hiç beklenmedik bir yerden
gelebilecek basit bir karşıt görüş sizin veya karşı Sizlerin de, DIYALoG bültenimize yazan
tarafın görüşünde önemli değişiklikler yaratabilir. kardeşlerimize yönlendirebileceğiniz eleştirel
katkılarınız ile onları ve kendinizi daha da
Bu konuya vurgu yapan ve birçoğunuzun mutlaka zenginleştireceğinizi unutmamalısınız.
duyduğu kısa bir deyişi burada sizlerle tekrar
paylaşmak isterim: Sözüme son vermeden, bu noktada tüm
samimiyetimle çuvaldızı biraz da kendime
“İki kişi karşılıklı olarak birbirlerine birer lira batırmalıyım. Yazımda duyarlılık, etki, tepki ve
verirlerse zenginliklerinde hiçbir değişiklik katkıdan söz eden, bunların eksikliğinin
olmayacaktır çünkü ceplerindeki paranın tutarında sakıncalarını dillendiren ben, “sigara içmeyin”
hiçbir değişiklik olmayacaktır. Oysa bu iki kişi fikir diyen ancak kendisi sigara içen bir doktor misali,
alış verişinde bulunurlarsa, her birinin maalesef önerilerimin gereğini yerine getirmekten
dağarcığında iki ayrı fikir oluşacak, böylelikle hayli uzak sayılırım. Bu itirafımın altında yatan
dağarcıkları zenginleşmiş olacaktır”. çelişkinin nedenlerini sorgulamak, özeleştiri
Bu nedenle çevrenizde olanlara duyarlı olmak, yapmak sanırım sorunumun kaynağına inmeme ve
kayıtsız kalmamak, tepki vermek ve bunları dışa belki de tutumumu düzeltmeme yardımcı


olacaktır. Açık ve fikren üretken bir toplum

olabilmek için aynı dertten muzdarip herkesin bu Bir Başka Deyişle
NİSİM SİGURA / İzmir
özeleştiriyi yapabilmesi gerekir diyerek sözümü
burada noktalamak isterim.
Tevekkül Etmek
DIYALoG bülteninin yola koyuluşundaki amatör
ruhu ve eksilmeyen heyecan ve enerjisiyle ulaştığı Ve Düşündürdükleri
profesyonel düzey, özverili ve sabırlı bir çalışmanın
ulaşabileceği noktayı işaret etmektedir. Değerli okurlar,

Bu vesile ile bu coşkunun bundan böyle de Hepimizin son derece zor ve sıkıntılı zamanlarımız
eksilmeden devam etmesi dileğimle, DIYALoG olmuştur.. Bu zaman aralıklarında kendimizi
bülteninin beşinci yıldönümünü kutlar, onu güçlendirmenin en önemli bir yolu da tevekkül
bugünlere taşıyan tüm taraflara, editöründen etmektir. Dilimizde bu kelimeye eş anlamlı bir
yazarlarına ve okurlarına, daha nice birliktelikler ve sözcük bulmak pek mümkün olmadı benim için.
nice yıllar dilerim. Tevekkül etmek sınırsız bir güce dayanmak olsa
gerek diye düşündüm.. Tevekkülsüzlük
gösterdiğimizde ise ezici stresler altında bunalır;
önce ruhsal, ardından fiziksel sağlığımızı zarara
uğratırız.. Ruh gibi ince, vücut gibi hassas
bedenimiz, üzerlerine zorla koyduğumuz acılarla
dolu yaşanmışlıklarımızı nasıl taşıyacak
sanıyorsunuz? İnsanların büyük bir çoğunluğu
sahip olduklarını varsaydıkları güçlerini genelde üç
farklı bölüme ayırırlar. Güçlerinin bir kısmı
geçmişten kaynaklanan acılara ve geçmiş ıstıraplara
odaklanır. Dikkatimizi geçmişteki olumsuzluklara


ne kadar odaklarsak o kadar güç kaybederiz. Geçmişimizdeki olaylardan aldığımız dersleri
Düştüğümüz ikinci önemli hata ise sürekli geleceğe kullanır ve başarılarımızdan dolayı kendimizi
odaklanmaktır. Oysa geçmiş ölmüş, gelecek ise tebrik edebilirsek, geçmişin bize aksine güç
daha doğmamıştır. Bu durumda sadece bugünü vereceğini algılamaya başlarız. Oysa
yaşarsak, yaptığımız her şey şimdiki zaman geleceğimizden endişe duyarak yaşarsak, tüm
diliminde yapılmıştır diye algılayabiliriz.. Geleceğe gücümüzün tükenmekte olduğunu göreceğiz. Buna
odaklandığınızda ise tahmin ettiğimiz sorunlar karşılık geleceğe umut, güven ve tevekkülle
bizde endişe duygusunun doğmasına yol açar. baktığımızda oradan bize güven ve cesaret
Endişe ise tüm gücümüzü yok eder, cesaretimizi geleceğini farketmeye başlarız..
kırar, çalışma azmimizi öldürür. Ne var ki bizim
aradığımız güç değil mi? Aslında gücümüz var Tevekkülsüz insan, başına gelenlerin tüm
bizim. Hem de fazlası ile.. Şimdiki gücümüzü sorumluluğunu kendinde gören insandır.
doğmamış geleceğe göndererek niçin kullanılamaz Yaptıklarının bizzat yaratıcısı olduğunu inanan
hale getiriyoruz? Geleceğe gönderdiğimiz gücü birey asla tevekkül edemez. Örneğin, yaşadığımız
geleceğe gittiğimizde kullanacağımızı varsaymak, bazı endişelere bakın: Ya üniversite sınavını
düşeceğimiz en önemli yanılgılardan biri olsa kazanamazsak. Ya sınıfımızı geçemezsek. Ya bizi
gerek.. sevmezlerse.. Ya işimizden kovulursak. Ya iş
bulamazsak. Ya fakir olursak. Ya hasta olursak..
Karamsarlık geçmişten, endişe ise gelecekten gelir. Eğer kötü olaylar olacaksa endişe ederek onları yok
Başka bir deyişle; Bugünü düşünüp, geleceğe edemeyiz. Tam tersine endişe ettiğimizde bunların
tevekkülle bakmalıyız.Tevekkül etmek, gücümüzün olmasını hızlandırırız. Bir defa sınavı
azalmasına engel olur, aynı zamanda gelecekten de kaybedeceksek, bin defa kaybetmişçesine üzülürüz.
güç almamızı sağlar. Şu anda sahip olduğumuz güç En traji komik olanı da şudur: Başımıza gelen
ise, geçmişten gelen deneyimlerimizden ve felaketlerin çoğunun tek nedeni bizim
gelecekten gelen umutlarımızdan oluşmuştur. endişelerimizdir. Esas farkındalık,
düşündüklerimizin birçoğunu kendimize


çektiğimizi anlamaya başladığımız anlardır.. Aklına dünyaya çarpacağı endişesi tüm dünyayı sarmıştı.

geleni söyleyen bir çocuğun annesinin Cehennemden endişe etmeyen insanların
endişelerinin, annenin başına neler getirdiğini cehenneme göre mum ateşi kadar bile dehşeti
anlatan bir hikaye okumuştum; olmayan bir taş yığınından nasıl korktuğunu
görüyor musunuz? Amerika'da her gün gazete
“Kocaman burnu olan bir komşuları eve misafir manşetlerinde bu konu yer almış, insanların pek
geldiğinde, anneyi bir korku salar. Ya çocuk çoğu apartmanların bodrumunda yaşamaya
komşusunun burnu için kırıcı bir söz söylerse. başlamışlardı.. Korkularından intihar edenler bile
Çocuğun uykusu gelinceye kadar anne bu endişeyi olmuştu. Korktukları en büyük acı ölümse niçin
taşır. Çocuk ağzını açtığında komşusunun burnu kendi elleriyle ölüyorlardı, dersiniz ? Ay yüzeyine
için bir söz söyleyebileceği endişesiyle annenin çarpan meteorların derin kraterler oluşturduğunu,
yüreği ağzına gelir, hemen çocuğun konuşmasını güneşten gelen parçacıkların ay yüzeyini sürekli
keser. Sonunda uykusu gelir çocuğun. Büyük bir mikroskobik bombardıman altında tuttuklarını
kurtuluş içinde anne çocuğunu odasına götürür, biliyoruz artık. Oysa aya yönelen milyonlarca
uyutur. Salonda oturan komşusuna geri döner ve saldırının bir kaçı bile dünyaya yapılmamıştır. Bir
ona bir ikramda bulunmak ister. Bu rahatlık içinde, gün dünya yok olacaksa, endişe ederek bunu
dakikalarca düşündüğünün etkisinde kalan anne değiştirebilecek miyiz? Hiç sanmıyorum ..
"Burnunuza ne alırdınız?" dediği görülmüştür..”
Bir başka anlatımla, tevekkül edenle etmeyen
Endişelerimizi büyüttükçe en kötü şartları arasındaki fark bu öyküde yaşananlara benzer:
kendimize çekeriz.Yüce Yaradan hiç kimseye
kaldıramayacağı yükün yüklenmeyeceğini söyler. “Bir adam güçlü bir kaptanın yönettiği gemiye
yükleriyle birlikte biner. Yükünü yere koyar ve
Tevekkülsüzlüğün ulaşabileceği ürkütücü üzerine oturur, yolculuğuna güven içinde devam
boyutlarını gösterebilecek bir de şu örneğe bakın; eder. Diğer bir adam ise, yükünün çalınacağından
Biliyorsunuz, bir dönem Halley kuyruklu yıldızının korkar. Kaptanın adaletine, koruyuculuğuna


güvenmez. Tedbir almak için yükünü sırtında taşır. kesilmişti. Bir gün arkadaşı dayanamayıp göklere,

Yolculuk uzadıkça sırtındaki yük, gücünü iyice dağlara bakar. Öfkelenip, küfürler savurur ve kendi
zayıflatır. Tüm gücünü kaybeder. Değil yükünü verim alamadığı tarlasına saldırır. Yaşlı
korumak, kendisini bile ayakta tutamaz. Dahası bu komşusunun korku içindeki bakışları altında kendi
davranışı kaptanın gücünü hiçe aldığı anlamında ektiği mısırları keser, kırar, tarlasını tamamen
yorumlanır ve cezalandırılır.” tahrip eder.. “Bir şey yetişmeyecekse ne diye
uğraşıyorum” diye yaşlı komşusuna isyan eder. Bir
Ne kadar anlamlı değil mi? Tevekkülümüz varsa, hafta sonra yağmurlar başlar ve tarlasına
üzerimize düşeni yapar, gücümüzün dışında kalan dokunmayan yaşlı adamın ölmek üzere olan
hakkında ise kaderin adaletine ve hükmüne mısırları yeniden dirilir; ama tarlasını tahrip eden
güveniriz. Ümitle dolu oluruz. İstediklerimize komşusununda koçan verebilecek sadece birkaç
ulaşma zamanımız gelmemişse en azından acı mısır kaldığını şaşkınlık içinde görür.. “Bu ibret
çekmekten kurtuluruz. verci olaydan sonra yaşlı adam arkadaşına acı acı
güler ve şöyle mırıldanır:
Bu akşamki kısa derleme yazıma son verirken bir
büyüğümün bizlere anlattığı ibret verici bir öyküyü “Bre adam, sen de benim gibi tevekkül etseydin
anımsadım.; felaketi böylesine yaşamayacaktın! “

“Yaşlı bir köylü mısır tarlasında çalışırken, bahar İşte böyle değerli dostlar... Yukarıdaki nacizane
mevsiminde yine kendi tarlasında mısır satırlarımı amatörce kaleme alırken, özellikle
yetiştirmekle uğraşan eski bir arkadaşı olan yaşamımızda tevekkül etmenin ne denli gerekli ve
komşusu ile karşılaşır. Gördüğü manzara önemli olduğunu bir kez daha düşündüm ve
kendisininkiyle tıpatıp aynıdır; Mısırların sapları sanıyorum daha uzun bir süre düşünmeye devam
büyümüş, ama haftalardır yağmur yağmadığı için edeceğim,ta ki kendime yeni bir hayat tarzı
koçanları yetişememişti. Sulama çabaları da işe oluşturana kadar.. Darısı hepimizin başına...
yaramıyordu, çünkü ırmaklardan akan sular da


ve olayları bilmek, onları gelecek nesillere

Galatalı Küçük Bir Kız nakletmenin bizlerin görevi olduğu kanısndayım.
COYA DELEVİ / İstanbul

Gerçekten, sırası geldikçe, Ladino bölümündeki
metinlerimde, küçüklerimize, çocuklarımıza
HATIRLAMAK ve ANMAK dinimiz, tarihimiz, hatta geleneklerimizle ilgili bazı
Üzerine kavramların öğretilmesinden yana olduğumu
belirtmişimdir. Bu, o kadar zor bir şey değil...

Pesah’ın, Purim’in, ya da, Hanuka’nın anlamını,
Sevgili okurlar,
küçüklerimizin anlayabilecekleri bir lisanla, onlara

anlatabiliriz. Çok, çok uzun yıllar önce rahmetli
27 Ocak Yahudi Tarihinin en trajik sayfalarının
dedem anlatırdı, hem de masal anlatır gibi... Daha
yazıldığı Auschwitz ölüm kampının müttefik
fazlasını, diğer önemli kavramları, zaten yıllar bana
ordular tarafından kurtarılmasının yıl dönümüdür.
öğretti, her zaman hatırlattı...
Bazı kaynaklara göre, bu tarih Birleşmiş Milletler

tarafından Uluslararası Holokost’u anma günü
Hatırlamak...
olarak kabul edilmiştir. Bazılarınca da, günün asıl

hedefinin Holokost eğitimi olduğu belirtiliyor.
Evet, Yahudilerin en önemli özelliği, ya da, en
Öyle ya da böyle, sonuçta 27 Ocak hatırlama ve
belirgin özelliklerinden biri, “hatırlama”
anma günüdür.
yeteneğidir, belleğidir. “ZAHOR” sözcüğü, birçok

değerimizin, sevabımızın anahtarıdır. Ve de 10
Auschwitz meş’um bir semboldür. Evet, 1945’te
EMİR’de bu sözcükle başlayan Kutsal Şabat’ın da
savaş sona erdi ve belki bir ölçüde Yahudi
temelindedir. “Şabat gününü kutsamayı
toplumunun azabına son verdi. Ama arkasında altı
HATIRLA!” Gerek “Tora” da, gerek tarihimizde, ya
milyon evladını bırakarak... Bunu asla
da günlük yaşantımızda, devamımız ve başarımız
unutmamalıyız. Bu dönem daima yazılacak,
yönünden bu hatırlamanın esas olduğunu işaret
konuşulacak ve anılacaktır. Anmak ve hatırlamak


eden örnekler görürüz. Geçmişini anımsamayan zorluk çekiyor. Çünkü onlara bu yolları
herhangi bir toplumun geleceğinin de belirsizlik hatırlatacak hiç bir anı yok belleklerinde...”(J.P.
içinde olacağı kesin. Bu durum uluslar için, bireyler alıntı sonu)
için de geçerlidir. Bazı kişilerin bizler için birer
“Amalek”(1) olabileceklerini unutmamalıyız. Burada, 1492 Kastilya ve Aragon kasırgasının Osmanlı
Jerusalem Post Gazetesinin geçmiş bir sayısından topraklarına attığı bizler, bu konuda şanslı bir
ufak bir alıntı yapmak istiyorum: toplum olduk. Beş asrı aşkın bir süredir dinimizi,
geleneklerimizi hiç gizlemeden yaşadık ve
“...Ve, ne yazık ki, geçmişini unutan bir ulusun, yaşamayı sürdürüyoruz. Ve bu geleneksel değerleri
kendisine yöneltilen tehditlere karşı koyması asla unutmadık, hep hatırladık, hatırlatmaya
da, çok zor olur. Yahudi Toplumunun tüm çalıştık. Özetle diyebiliriz ki, tüm “Mitzva”lar,
dünyada, bir tür “Amnezi”den, unutma tarihimizdeki, geleneklerimizdeki olaylarla ilgili
hastalığından mustarip olduğu düşünülebilir. anılarımıza dayanmaktadır. Örneğin, bir Cuma
Ve çok kez bu bilinçli bir unutkanlık. Ya Musa günü, mutfağımızdan gelen yemek kokuları,
Peygamber’in dininin öğretilerini unuttular, ya “Şabat”ın gerçek, unutulamaz olduğunu hatırlatır.
da onları tümüyle tanımamazlıktan geliyorlar. “Şofar”ın sesi, ya da “Suka”nın altında oturmamız,
“Diaspora” daki Yahudilerin bir bölümü, “Pesah Seder”inde “Matsa”yı yememiz, ya da,
yabancı kültür ve dillere asimile olup, “Hanukiya” yakmamız... Bunlar geçmişimizi
geçmişleriyle bağlarını kopardılar, ya da simgeleyen, geleceğimizi oluşturan belleğimizin
koparmak üzereler. birer elemanıdır.

“Bu şekilde, gelecekteki çocukların ve “ZAHOR!...” Hatırla!
nesillerin, Yahudi Kavramı’nı hatırlama
olanaklarını ve belki de, umutlarını yok Belki de bu emir olmadan “Amalek”i
ediyorlar. Gerçi bazıları, kökenlerine dönme unutabilirdik. Ya da, yüreklerimizden,
çabası içinde olsalar da, yollarını bulmakta hafızalarımızdan, “Holokost”u silebilirdik...


Sevgili okurlar, Metnin çevirisini yaparken, yazarının kendi

ifadelerine olabildiğimce sadık kalmaya çalıştım.
Yazımın başlığında belirttiğim gibi ana konumuz “Los Muestros” dergisi Belçika’da senelerdir
“Hatırlamak”. Bu arada, 27 Ocak gününün taşıdığı yayınlanan, bünyesinde İngilizce, fransızca, judeo‐
tarihi ve derin anlamı da göz önünde espanyol, italyanca, “Haketiya”2 lisanlarında
bulundurarak, “Anma” kavramını bu metnin yazılara yer veren çok değerli bir yayın organıdır.
içeriğine almak istedim. Aslında bu iki kardeş Ben, yukarıda sözünü ettiğim “Son Tren” yazısını
kavramı birbirinden tümüyle ayırmak biraz zor okudum ve sakladım. Daha sonraki yıllarda, buna
hatta bazen olanaksız. Anmak deyince aklımıza benzer birkaç metin daha okudum. “Los Muestros”
hemen acı, tatlı, unutamadığımız tüm anılar gelir, dergisinden bir “centilmenlik” olgusu içinde,
onları hatırlarız. Tıpkı şimdi sizlere aktaracağım defalarca alıntılar yaptım. Çünkü oradaki yazılar
metinde M.M... nin yaptığı gibi... cidden belge, arşiv niteliğinde metinler. Ve şimdi
de, derginin genel yayın yönetmeni arkadaşımız
Onu tanımadım, hayatta olup, olmadığını da Moise Rahmani’nin hoşgörüsüne sığınarak bu anı
bilmiyorum. Onun hakkında bildiklerim, birkaç yıl yazısını sizlere aktarıyorum.
önce fransızca kaleme aldığı ve “Los Muestros”
dergisinde okuduğum “SON TREN” başlıklı anı
yazısındaki bilgiler. O ve ailesi son anda ***
Gestapo’nun eline düşmekten kurtulmuş, Toplama
Kampının nerdeyse eşiğinden dönmüş şanslı
insanlardan birkaçı. Fransa’da başlayan, Türkiye’de SON TREN...
devam eden ve bir şekilde Israil’de mutlu sonla
biten bu macerayı az çok konumuzla 13 Haziran 1940...
paralelliğinden dolayı, biraz da (naçiz yorumum)
tarihi bir belge gibi gördüğümden, M.M’nin Alman kuvvetlerinin Paris’i işgal ettiği
ağzından nakletmek istedim. dönemde, annem, ağabeyim ve ben,


büyükannemlerin 18e. Arrondissement Rue de Alman Hükümeti bunu idrak ettiği an,
D... teki evinde oturuyorduk. Olayların gidişatı Fransa’da yaşayan “Osmanlı”(3) Yahudilerine de
sonucu, babam İstanbulda “bloke” kalmıştı. genel hükümler uygulama kararı alıyor.
Her şeye rağmen bizim için yaşam normal
seyrini sürdürüyordu. Fransız yönetiminin 1943 yılının sonunda, Paris’teki Türk Elçiliği, bu
yahudilere empoze ettiği antisemit insanların, yani bizlerin her an toplama
kısıtlamalar henüz ailemizi etkilememişti. kamplarına gönderilebileceğimiz yönünde
Örneğin, giysimizin üstünde “Sarı Yıldız”ı uyarılar yapıyor. 1944 yılı Mart ayının ikinci
taşıma zorunda değildik. Dindaşlarımıza reva yarısında, bize son bir çağrı ulaşıyor... Yani son
görülen hakaretlere, eziyetlere maruz alarmın son gong sesi... Türk Hükümetinin
kalmamıştık. Fransa’daki temsicileri tarafından,
“Anavatana” dönebilmemizi sağlayacak bir
Türkiye vatandaşı olarak, Berlin Hükümetinin “kaçış” organize edilmişti... Bu son gong sesiyle
çetrefil ya da belirsiz diyebileceğim ilişkiler ya kurtulacak, ya da sonu belirsiz bir geleceğe
içinde olduğu bir “otorite” tarafından gidecektik...
korunuyorduk. Dediğim gibi bir belirsizlik
vardı... Kaiser’in eski müttefiki, yani Türkiye, 10 Nisan 1944, Paris’in Doğu Garı...
acaba “Axe” kuvvetlerine doğru mu
meyledecek? Yoksa müttefik devletlerle mi Bizleri diğerlerine benzemiyen bir tren
birleşecek? Ya da, belirgin avantajlar bekliyor... Ufak valizleri ve kendilerince
sağlayacak olan “bitaraf”lığa mı sığınacak? “değerli” yükleriyle, Paris’in son Sefaradları
Herkes bunları merak ediyordu. Ankara’nın ağır, ağır vagonlara biniyor. Özel olarak
başarıyla sürdürdüğü bu “flu” diplomasi pek korunan Yahudileri taşıyan SON tren, Pétain’in
uzun süremedi. Nazi’lerin de artık umutları Fransa‘sını terkediyor... Evet, özel
yok... Türkler hiç bir kuvvete katılmayacak... korumalarımız var ve onlar vagondan dışarı
çıkmamızı kesinlikle yasaklıyor. Gene de biz,


ağabeyimle ben, Viyana’da bazı kontrollar için Neyse ki iki gün sonra babam geliyor.
tren durduğunda, eskortumuzun bir anlık Sarılmalar, ağlamalar, kavuşma sevinci ya da
dalgınlığından yararlanıyoruz. Yakınlarda heyecanı... Babamın tam olarak ne yaptığını
farkettiğimiz bir çeşmeye koşup, boşalan anlamadan, aynı günün akşamı kendisi tek
şişelerimize, aceleyle taze su doldurmaya başına, “Galata”ya(3) dönüyor. Annem ve Ninem
çalışıyoruz... iyimser. Bu biraz da olsa bize moral güç
veriyor, endişelerimizi gizlemeye, yenmeye
Trenimiz hareket ediyor... Uçsuz, bucaksız çalışıyoruz. Ve derken mucize gerçekleşiyor.
düzlüklerden ya da meskun yerlerden Bizleri apar, topar İstanbul’a hareket eden bir
geçiyoruz... Sürekli mitralyöz ateşinin ya da trene bindiriyorlar.
Anglo‐Amerikan uçaklarının bombardımanı
altında yol alıyoruz... Sayısız duraksamalarla Nihayet babamıza kavuşuyoruz...
geçen dokuz günün sonunda Türkiye’nin sınır
kenti İderne’ye(3) varıyoruz... Biz Kavuşuyoruz ama belli ki sorunlar bitmemiş.
sorunlarımızın sona erdiğini varsayarken, esas Babam vurgun yemişçesine ne yapacağını
problemler burada çıkıyor. Kâğıtlarımız didik, bilemez halde... Bir kez daha koşuşmalar,
didik inceleniyor, polislerle gümrük görevlileri konuşmalar, araya giren forslu ya da hatırlı
bakışıyorlar. Besbelli yolunda gitmeyen bir şey, dostlar... Hiç bir şey yetkilileri kararlarından
bir aksilik var. Nitekim biz dördümüzü trenden döndürmeye yetmiyor. Bizim, daha doğrusu
indiriyorlar. Bizi selamete götürecek olan özel annemin Türkiye’de kalması yasak. Ve babama
trenimiz bizi, yani dördümüzü almadan iki inanılmaz seçenek sunuyorlar. Ya hareket
İstanbul’a hareket ediyor. Bizi geçici olarak bir noktamıza, yani Paris’e döner, ya da o dönem
binaya yerleştiriyorlar. Annemin bölük, pörçük İngiliz Mandası altındaki Palestine’e(3) gideriz...
sözlerinden, pasaportuyla ilgili bir sorun Tabii annemizi bırakamıyacağımıza göre, hep
olduğu sonucunu çıkarıyorum... beraber... 2 gün sonra, Beyrut’ta verdiğimiz
kısa bir molayı takiben, nihayet ninem, babam,


annem, ağabeyim ve ben Hayfa’daki “Beit konuşmasının final paragrafı ile yazıma son noktayı

Haolim” de hep birlikteyiz... koymak istiyorum:

Bizi bunca zora sokan sorunun ne olduğunu “Yeni Hitler yardakçıları yaratmak maalesef çok
ancak uzun bir aradan sonra anlayabildim. kolay. İşte bu yüzden anmaya, hatırlamaya,
Annem gençliğinden o yana, yani uzun öğretmeye devam etmek zorundayız. Yalnızca
zamandan beri Fransa’da yaşadığından, güzel şeyleri hatırlayacağımız bir dünya
pasaportunda öyle bir yazı vardı: “Türkiye yaratana kadar...”
vatandaşlığından ıskat edilmiştir” ve yanında
“Ex‐Turc” ibaresi okunuyordu. Bunun anlamı:
2.ci Düya Savaşı başladığında annem, yalnızca
savunmasız bir Yahudiydi.
(1) Amalak‐ Amalakim: Efraim Kabilesiyle akrabalık ilişkileri
olan bir toplum. Buna rağmen, İsrailoğulları’na karşı,
Paris’teki Türkiye Büyükelçiliği, ender görülen acımasız düşmanlık gösterdiler. Kral Şaul ve Davut
bir insanlık örneği göstermişti. Annemin T.C Peygamber döneminde sık, sık Yahudilerle savaştılar. Mısır
vatandaşı olmadığını bile bile onu koruması köleliğinden kurtulup, ordan çıkmakta olan Ibranilere,
Refidim’de saldırdılar. Acımasız, zalim birini ifade etmek
altına almış, büyük bir riske girmişti. Sizin için, sıkça “Amalek” sözcüğü kullanılır.
anlayacağınız, sınır dışı edilmemiz aslında çok
(2) Haketiya, Kuzey Afrika Sefaradlarının kullandığı, judeo‐

mantıklı ve yasal bir işlemdi... arabo‐ espanyol dialekti.

(3) Orjinal metinde ifade edildiği şekliyle…
”M.M”.

***

Metin Delevi’nin 27 Ocak 2008’de Dostluk Yurdu
Derneği’nde gerçekleştirilen anma gecesinde
yaptığı “Holokost ve Çocuklar” başlıklı


bilinen Thanksgiving(6) kutlamaları ile

Washington’dan Mektup karşılaşmaktayız. Thanksgiving en azından 1940’lı
ALTAN GABAY / Washington DC yıllardan beri ABD’de hep Kasım
ayının dördüncü Perşembesi
Thanksgivuka’dan Chrismuka’ya kutlanarak takvimlere yerleşmiş.
Herhangi bir kutsama vesilesiyle “çok
DIYALoG ile şükür bu günleri de görebildik” ~vehigiyanu
Nice Yıllara lazman haze(7)~ diyerekten şükran ifade etmeye
çalıştığımızda, geride kalmış diğer efsanevi olaylara
Hanuka(1) kutlamalarımız sıkça da bir dönüp bakacak olursak, benzer ananelerin
Noël(2) kutlamalarına, yani İngiltere'de Kral VIII. Henry devrinde Protestan
Gregoryen(3) takvime gore 25 reformları ile önem kazanmış olduğu vakt‐i
Aralık gününe denk gelir. Bu gibi zamanında 1588 yılı İspanyol Armadasına karşı
vesilelerden doğmuş çeşitli kazanılmış bir zafer kutlaması veya 1605’te İngiliz
hikâyelerle birlikte ailelerde Lordlar Kamarasına karşı girişilmiş bir suikast
çocuklara hediyeler verilmesinin komplosunun kahramanı Guy Fawkes(8) anısına
de adet edinildiği malum, hatta gösterilerde de arada bazı benzerlikler
bu gibi geleneklerin İsa(4) peygamber ve Büyük bulunabileceği göze çarpar. Bunlar bir yana, en
İskender(5)lerden çok daha öncelerine dayandığına azından Kuzey yarım kürede Noel Baba nasıl soğuk
dair efsanevi hikâyeler mevcut. Daha yakın karlı kış günlerini akla getiriyorsa, Thanksgiving (6)
tarihlere bakıldığında, mesela Arupalı seyyahların vesilesi ile sonbahar hasat festivallerini ve bu arada
Amerika kıtalarını keşfedip Yeni İngiltere (New Sukkot(9) festivallerini anımsamak da bir o kadar
England) olarak adlandırdıkları bölgeye zorlu kolay. Thanksgiving (6) kutlamalarının hep Sukkot(9)
yerleşimlerinden arda kalmış öykülere varıldığında, kutlamalarından sonraya rastlaması coğrafi açıdan
başta ABD ‐ Kanada olmak üzere, bazı ülkelerde da anlaşılıyor. İsrail topraklarında hasat mevsimi
şükranların, teşekkürlerin ifade edildiği gün olarak elbet İngiltere topraklarından daha erken.


İbrani Takvim(10) dünyayı merkez alan ay itibarlı bir muazzam reklam kampanyalarıyla başlatılan

takvim olmasına rağmen, mevsimlerin denk muazzam satış sezonlarına vesile olmakta. Bayram
gelmesi için belli ararlıklarla takvime bir ay şenlikleri ile birlikte popüler kültürde bu sezonları
eklenmesi uygun görülmüş. Yaklaşık 20 yüzyıldan bazı yerlerde Chrismukkah(11) gibilerden adlarla
beri bu fark hesaba katılmakta simgelemek de adet olmuşken, bu yıl bu adetlere
olduğundan, İbrani takvim yıllar bir yenisi daha, Thanksgivukkah(12) eklendi. Artık
itibariyle güneş takvimine yaz sezonu bitmeden kış sezonu, kış sezonu
tekabül edebiliyor, yani yılın ortasında ise yaz sezonu reklamlarının
ayları aşağı yukarı hep aynı başlayabildiğini de hesaba katacak olursak, mevsim
mevsimlere rast geliyor. Bu yıl her ne olursa olsun, bayram geleneklerinin her
kasım ayının dördüncü türlü pazarlanmasına devam edileceği şüphe
perşembesinin ay sonuna denk götürmüyor. Bayramların hangi yıl hangi güne
gelmesiyle birlikte bu takvimlerin bir cilvesi, düşeceği de pek o kadar
Hanuka’nın ilk gününü Thanksgiving gününe tam mühim sayılmaz, farklı
denk getirdi. Bazı hesaplamalara göre bu ender kültür ve geleneklerin farklı
rastlantının tekrarı için 2070 yılına kadar beklemek tarihlerde bazı farklı
gerekecek. Ömrü yetecek olanlar takvimlerde ve sembollerle ifade edilmesi
kutlama adetlerinde ne gibi değisiklikler hepsini birbirine
yaşanacağına dikkat edebilirler. karıştırmama açısından önemli; satış ve pazarlama
sezonunu uzatmak için de mükemmel fırsat oluyor.
Bu arada dünyamızda ulaşım, iletişim imkânlarının Kwanzaa(13) kutlamaları Noel’den sonra bir hafta
artmasıyla, gittikçe küreselleşen müşterilere bir sürüyor, Hristiyan Ortodokslar için Noel(14)
bakıldığında, bayramların çocuklar için tarihi kutlamaları 7 Ocak civarına rastlıyor. Hani deliye
gelenek‐görenek eğitimiyle eğlence fırsatı her gün bayram denir ya, pazarlamasını bilen biri
olmaktan çok daha büyük önem kazandığı için de her gün pazarlayacak yeni bir şey bulmak
görülebilir. Her bayram her yaştan insana yönelik mesele değil, niyet kötü olmadıkça problem yok,


pazar büyüdükçe hem pazarlayanlara hem eldeki en eski komple bir Talmud(15) un ancak MS
pazarlananlara açık imkânlar bol. 1342 yılında kaleme alınmış olduğu anlaşılıyor, yani
yazıya kaydedilenlerin okuyanlar arasında
DIYALoG’a da esasen bir fikir pazarlaması olarak paylaşılmasını kolaylaştıracak olan Johannes
bakılabilir. Diyalog ister konuşma, ister ise yazılı Gutenberg(16) matbaasından yaklaşık bir asır kadar
şekilde en azından iki kişinin düşüncelerinin bir evvelinde yer almış diyaloglar söz konusu. Esaslı bir
araya gelmesini gerektiren bir nevi alış veriş diyalog geleneğine dayanan Talmud(15), hem sözlü
meselesi. Tora, İncil, Kuran gibi kutsal addedilen hem yazılı süregelen tartışmaların bir kaydı oluyor.
yazıtlar bile söz konusu olduklarında, ortada kalan Tartışılan konu aynı olduğunda bile farklı yer ve
bir algı meselesi vardır, söylenenden ve okunandan şartlarda (Babil, Kudüs gibi) farklı şekillerde
edinilen intiba, fikir ve hatta kanunların hepsi kaydedilmiş Talmud’lar da aynen geleneksel
diyaloga dayanır. diyalog konusu olmaya devam ediyor.

Dile dair görsel işaretlerin bir tür iletişim aracına, DIYALoG’a bir fikir pazarlaması olarak
yani yazı sistemine dönüşüp ortaya çıkışına, bakılabileceği gibi, DIYALoG eşliğinde ortaya
Mezopotamya’daki bazı arkeolojik bulgulara göre konan fikirler olgunlaştıkça ideolojilerin, yani bir
ancak MÖ 3200 yıllarının Sümer yazıtlarında nevi “marka fikirlerin” pazarlandığı görülebilir.
rastlanıyor. Mısır, Çin veya Meksika’da bulunmuş Hele etnik, dini, milli veya ekonomik esaslara bağlı
yazıtların birbirlerinden bağımsız geliştirilmiş ideolojiler kirli politikalara alet olup istismar
sistemler olup olmadıkları, hangisinin daha edildikten sonra diyalog imkânlarının kısıtlanma
eskilere dayandığı, akademik araştırma konusu, tehlikesi baş gösterebilir ve ortada sırf bir marka
ancak yazılı diyalog tarihinin insanlık tarihinde pazarlama çabalaması kaldığı görülür. Üstüne
nisbeten gayet kısa bir döneme tekabül ettiği üstlük bir de markaların ardındaki güçlere
malum. Mesela Yahudi bilgelerin söyleşilerinden odaklanıldığında, pazarlanan artık her ne olursa
arda kalmış Mişna (MS 200) ve Gemara (MS 500) olsun, niteliklerinin arka planda bırakılmış olduğu
gibi yazılı derlemelere açılıp bakıldığında, bugün anlaşılır.


Mutlak irade yanlısı totaliter faşist yöntemlerde bu markalaşabildiğini bilmiyor değiliz, hele bir de

ibretlik durumlara hep rastlandığı halde, kabahati tatlandırılıp şişelere sıkıştırılmış gazla
hep başkalarına, iç veya dış mihraklı düşmanlara doldurulduktan sonra Pepsi‐Coke gibilerden gayet
yükleme sevdalarıyla bütün alış veriş yolları başarılı metodlarla pazarlanabildiği de malum.
tıkandıkça, softaların tek yönlü dayatmalarına esir Eğer markadan ziyade pazarlanan fikir ve
kalma tehlikesiyle baş başa kalındığı görülür. İnsan malzemenin niteliklerine dikkat etmeye
akıl ve iradesine sığmayan güç odakları için bile niyetliysek, insan akıl ve iradesine başvurmaktan
komplo teorileri hazır dururken, pek tabii her bir başka care kalmıyor. Etraftaki yolsuzluklara,
komplo teorisine tekabül edecek karşıt bir komplo adaletsizliğe, kötülüklere, doğal afetlere baktıkça
düşünmek de mümkün. Detektif, polisiye ve casus insan akıl ve iradesine güven bazen yetersiz
romanları için gayet eğlenceli olabilecek bu komplo görünüyor, ama hiç olmazsa insana güveni
senaryoları gerçek hayatta korku, paranoya ve kaybettirici davranışlardan kaçınmakta her zaman
panik yaratarak ötekileştirmelere ve yarar var. Niktekim medeniyetimizin ilerleyebilme
kutuplaşmalara kolaylıkla yol açtığından, neticede ümidi de bu güvene dayalı. Aksi takdirde
faşizan eğilimleri önlemek gittikçe zorlaşır. kıyametler kopartan senaryolar var. Fizikten
anladığımız etki‐tepki yasası gibi her bir fikir veya
Mesela efsanevi komplo ve mucizeler diyarı markanın bir karşıtı, bir rakibi bulunur nasıl olsa.
Mısır’dan geçenlerde edindiğimiz bir haber akıllara Kendi niteliklerini düzeltip ilerlemek yerine
durgunluk verecek mahiyette. Abla Fahita adlı bir ötekinin zaaf ve hatalarına odaklandıkça yükselme
kukla ile Mısır televizyonlarından Vodafone imkânları da gittikçe azalır, rekabet çok çok
reklamlarıyla bir hükümet darbesi planlandığı rakibinin altında kalmama, yani sonunculuğa
iddiaları medyayı sarıp, kolaylıkla milyonlarca düşmeme çabasına dönüşür. Hele tencere dibin
insanın ilgisini çekmiş.(17) kara, seninki benden kara tipinden atışmalar
başladıktan sonra son sıra adaylıkları tescil edilmiş
Dünyamızda hayatı mümkün kılan suyun bile, demektir.
Hamidiye, Taşdelen, Evian, Fiji,… gibilerden


Bayram pazarlamasından meşrubat, ulaşım ve Bu yazıya başladığımda yeni bir yıla, yeni bir
iletişim pazarlamalarına kadar görülebileceği gibi sezona, yeni bir devire hazırlanırken kutlanması
(Pepsi, Coke, veya Chevy, Ford. VW, Toyota, Fiat, adet olmuş bazı bayramlarla konuya girmiştim.
Renault veya IBM, Apple, Microsoft, Google… İbrani takvimine dayandığımızda yılın başı için
gibilerden) rekabet pazardan öğrenilenlerle Roşaşana bayramını referans aldığımız malum.
kendini yenileyerek kendi niteliklerini arttırmaya Kaynakları biraz daha dikkatle araştırıp
dayanıyor. Biri iyiyken, diğerinin kötü olması soruşturacak olursak, doğanın, ağaçların ilk
rekabet değildir, rekabet komplo ve casusluktan yeşerdiği mevsime, koyunların kuzuladığı bahar
öte, kendi yarattığı, yaradığı şeyi anlama, anlatma mevsimine geldiğimizde de doğa ile birlikte yeni
ve pazarda doğru dürüst ispat edebilme bir yıla girmekte olduğumuzu tasavvur edebiliriz.
meselesidir. İcabında aynı suyu başka marka bir Nitekim Tora’daki kayıtları inceleyenler arasında
şişeye koyup satmak da mümkün ama o ilerleme Exodus, yani Mısır dar geçitlerinden çıkışın yeni bir
değil, ancak suyu içenin takıldığı marka başlangıcı simgelediği ve Nisan ayının birinci ay
ezberlerinin istismarı olabilir. İnsanın içtiği suyun sayılabileceği yönünde bir kanıt mevcut. (18) Burada
niteliğini anlamaktan ve sorup soruşturmaktan konu hangisinin en doğru, hangisinin yanlış olduğu
ilelebet aciz kalacağını varsaymaktan ileri gidemez. değil. Neyin neden kutlandığı bilinçli bir şekilde
başkalarına zarar ziyan vermeden iyi bir niyetle
Çok şükür Yahudi geleneklerimizde sorup anlaşılıp kutlanabiliyorsa ne ala. Bu bilincin ancak
soruşturmanın önemine inanılır. Gerçi ezber karşılıklı alış veriş ile gelişebileceği göz önünde
dayatmalı mederese okutmalarından da tecrübesiz tutulacak olursa, markadan, pazarlamadan ve
değiliz, hatta gelecek nesilleri Yahudiliğe reklamdan önce bu diyalogların niteliği, yani
bağlamanın en emin yolunun bu tip okutmalardan kalitesi ön plana çıkıyor.
geçeceği iddialarının dolaştığı çevreler de var.
Fakat kökeni her ne olursa olsun, her bir insanın Bilgi çağı “information age” olarak tanımlanmaya
soru sorabilme yeteneği baki kalmakta. çalışılan günümüz internet devrinde iletişimin
kolaylaşmış olması, bilinçlenebileceğimizin



(1)
garantisi değil. Bilerek veya bilmeyerek iletilen Jewish Holidays: Hannukah – Chanukah
http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Judaism/holida
yalan yanlış haberlerden nefret söylemlerine kadar y7.html
her türlü safsatanın yayılması da gayet kolaylaşmış (2)
(3)
Christmas: http://en.wikipedia.org/wiki/Christmas
Gregorian calendar:
bulunuyor. Ötekini kazıklayabilmek zihniyetiyle
http://en.wikipedia.org/wiki/Gregorian_calendar
konuya yaklaşıldığında yozlaşmış en çirkin (4)
Jesus of Nazareth: http://en.wikipedia.org/wiki/Jesus
(5)
diyaloglarla birlikte, müthiş komploların Prenses Olimpias ile Kral II. Filip’in oğulları Makedonyalı
Büyük İskender:
pençesinde, mutlak iradelere bağlı kısır döngülerde http://tr.wikipedia.org/wiki/III._Aleksandros
tıkanıp kalma tehlikesi her zaman mevcut. Yozlaşıp (6)
Jour de l'Action de grâce:
mutlak iradeyi temsilen başvurulan soytarılıklar, http://en.wikipedia.org/wiki/Thanksgiving
(7)
Shehecheyanu:
hizipleşip insan özgürlüklerini kısıtlayarak adaletin http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Judaism/Shehe
askıya alınması hep aynı çukura düşerek içine (8)
cheyanu.html
Guido Fawkes: http://en.wikipedia.org/wiki/Guy_Fawkes
kapılmakta olunan kısır döngülerin neticesidir. (9)
Jewish Holidays: Sukkot
http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Judaism/holida
Açık diyalog, açık toplum, açık yazılım, hür (10)
y5.html
Hebrew calendar:
ansiklopedi gibi lisanımızda yer almakta olan http://en.wikipedia.org/wiki/Hebrew_calendar

nisbeten yeni kavramlarla medeniyetimizin (11)

Chrismukkah: http://en.wikipedia.org/wiki/Chrismukkah
(12)
ilerleyebilmesi için güveni arttırmak tekrar insan Thanksgivukkah:
http://en.wikipedia.org/wiki/Thanksgivukkah
akıl ve iradesine kalıyor. Katılım arttıkça (13)
Kwanzaa: http://en.wikipedia.org/wiki/Kwanzaa
hizipleşme, ötekileştirme, kin ve düşmanlık (14)
Orthodox Christmas Day:
http://www.timeanddate.com/holidays/common/orthodox‐
kışkırtmalarının önüne geçebilmek için, iyi bir
christmas‐day
diyalog kurabilmek şart. Bu da ancak üreten, (15)
Talmud: http://en.wikipedia.org/wiki/Talmud
(16)
tüketen, yazan, okuyan, kullanan, seyreden Johannes Gutenberg:
http://en.wikipedia.org/wiki/Johannes_Gutenberg
herkesin gösterdiği dikkat ile mümkün. Bu (17)
Abla Fahita:
geleneğimizi layıkiyle devam ettirebilmek ümidiyle http://www.hurriyet.com.tr/dunya/25491146.asp
(18)
bütün DIYALoG ailesine mutlu yıllar. “The First Month of the Year” A Cornerstone of the Jewish
Luni‐Solar Calendar or a Commandment about the Order of
Months? ‐ http://thetorah.com/the‐first‐month‐of‐the‐year/


Almanya’nın en büyük telgraf şirketinin sahibi

Metince Werner von Siemens ile ortak olarak Edison’un
METİN DELEVİ / İstanbul
ampulünün Avrupa haklarını satın almıştı. Emil
Rathenau 1887 yılında Siemens ile yollarını ayırarak,
Almanya’nın İlk ve Tek Yahudi Dışişleri Bakanı tek başına, günümüzde kısaca AEG olarak tanınan
WALTHER RATHENAU Algemeine Elektrizitatgesesellschaft şirketini
(1867- 1922) kurmuştu. Walther’in annesi ise Almanya’nın önde
gelen zenginlerinden Benjamin Lieberman’ın
kızıydı.

Aile Walther’in gelecekte babasının işine devam
etmesini kararlaştırmış ve eğitimi ona göre
planlanmıştı. Walther eğitimini Berlin ve
Strasbourg’da Fizik‐Kimya Mühendisliği ve Felsefe
üzerine yoğunlaştırdı. Metalürji üzerine doktora
tezi hazırladı. Aristokrat sayılabilecek bir aileye
mensup olmasına rağmen Yahudi olması nedeniyle
askerliğini basit bir er olarak yaptı. Mecburi
askerlik hizmetini tamamladıktan sonra AEG’de
çeşitli bölüm ve kademelerde görev alarak iş
hayatına atıldı.

Çalıştığı her bölümde kısa sürede başarılı oldu,

Walther Rathenau 29 Eylül 1867’de Berlin’de doğdu. şirketin yeni ürünlere, yeni üretim tekniklerine
Mühendis olan babası Emil Rathenau aynı yönelmesine önayak oldu. Nihayet 1899 yılında, 32
zamanda dönemin ileri gelen işadamları ve yaşında, AEG yönetim kurulunun en genç üyesi
girişimcileri arasında gösteriliyordu. 1881 yılında oldu.


Bu dönemde, özellikle ABD ve İngiltere’de büyük Belli bir maddi rahatlığa ulaşmış ve sosyal
şirketler küçük şirketleri satın alarak birçok çevrelerde görünen dönemin her Yahudi’si gibi,
sektörde tekeller yaratıyordu. Almanya’da Siemens Rathenau’da, Yahudiliğinden çok Almanlığını öne
bu yöntemi benimseyerek büyümeye başlamıştı. çıkarıyordu. Dönem, emansipasyon sonrası
Rathenau da AEG’nin bu yolda adımlar atmasının asimilasyon dönemiydi. Hatta 1897 yılında
gerekliliğine inanıyordu. Ancak yönetim kurulunda çevresindekilere “Biz Yahudiler topluma yabancı ve
tutucu büyük çoğunluk bünye içi büyümeyi tercih uyum sağlamayan bir ırkız” diyebilmiş ve
ediyordu. Rathenau bu mücadelede yenik düştü ve kendisinin Almanya’ya ve Alman Halkı’na derin bir
1902 yılında yönetim kurulundan istifa etti. sadakatle bağlı olduğunu ilave etmişti. Aynı
konuşmasında, dindaşlarının “dünyanın tuzu”
Genç yaşlarından itibaren, Walther Rathenau, olduklarını, ancak “ fazla tuzun ağız tadını
müzik ve resimle ilgilenmiş ve dönemin başlıca bozabileceğini” söyletebilecek bir asimilasyon
sanat koleksiyoncuları arasında yerini almıştı. örneği göstermişti. Rathenau bu sayede
Edebiyat ve özellikle felsefe yönü de kuvvetliydi. antisemitizmin önüne geçilebileceğini
Genç yaşından itibaren toplum sosyolojisi ve felsefe düşünüyordu. Herzl’in Siyonist kongrelerini
üzerine denemeler yazmaya başlamıştı. topladığı bir dönemde ideoloji olarak Siyonizm’in

karşısında yer almıştı.
Yahudi kimliğine rağmen, hem iş hayatındaki hem

de sanat dallarındaki başarısı, aristokrasi ve kraliyet
Tüm bu söylemlerine karşın, dönemin modası olan
çevrelerine girmesini ve bu çevrede sevilmesine
din değiştirmeye, Hristiyan’lığa geçmeye kesin bir
yardımcı olmuştu. Aynı zamanda birçok sanatçıyı
tavırla karşı çıktı. Yahudi yardım kuruluşlarına da
koruması altına almıştı. “Yeni Toplum” adlı
düzenli olarak yardım etmekten kaçınmadı.
kitabında sanat ve kültürün yalnız zengin tabakaya

açık olmasını eleştirmiş, hatta bir adım daha ileri
Yine dönemin Almanya’sındaki tüm Yahudiler gibi,
giderek, şirketlerin, çalışanlarının kültür ve
yazılı olmasa da, uygulamalarda görülen “ikinci
eğitimlerini geliştirmeleri için çalışma sürelerini
sınıf vatandaş” lığın tüm zorluklarına göğüs gerdi.
kısaltmaları gerektiğini vurgulamıştı.


Zenginliği ve engin kültürü sayesinde Berlin Rathenau, AEG ile ilişkilerini tamamen kesmemişti.

Aristokrasi ve Kraliyet çevrelerine girebildiyse de Önce yönetim kurulu başkan yardımcısı, sonra
“İstediği kadar kabiliyetli, kültürlü, zengin ve denetleme kurulu başkanı oldu. Bu görevlerinde
başarılı olsun, bir Alman Yahudi’si ikinci sınıf bankacılık ve finansal konularındaki uzmanlıklarını
vatandaş olmaktan kurtulamayacaktır” demekten da kullanarak AEG’nin süratle büyümesinde,
geri kalmadı. 1910lara doğru Alman elektro‐mekanik
sektörünün %40 ını kontrol etmesinde büyük bir
Rathenau’nun başarılı iş hayatına geri dönersek, rol oynadı. Buna karşılık babasının şirketin Genel
AEG’den ayrılması onun için yerinde bir karar oldu. Müdürü olmasına ve kendisinin tüm meziyetlerine,
İstifasından hemen sonra, Almanya’nın büyük şirketin büyümesindeki yadsınamaz katkılarına
bankalarından biri olan BHG tarafından adeta rağmen yönetim kurulu ile hiç bir zaman yıldızı
kapıldı. İş dünyasındaki başarısını bankacı ve barışmadı. Babasının 1915’te ölümünden sonra
finans uzmanı olarak da devam ettirdi. Genel Müdürlük görevine talip olmasına rağmen
bu görev kendisine verilmedi. Walther de bu karara
Birinci Dünya Savaşı öncesi Alman Endüstrisi’nin tepkisini yeni Genel Müdürü düelloya davet ederek
gelişiminde rol alan kişiler arasında yer aldı. gösterdi. Yakın çevresi Walther’i bu kararından
Verimli olmayan küçük şirketleri birleştirip verimli zorlukla vazgeçirdi.
büyük şirketler halinde dönüştürmede büyük
başarılar elde etti. Başta Siemens, Thyssen ve İş hayatındaki bu buhranlı dönemde politikaya
Krupp gibi dev şirketlere bu konuda danışmanlık atılmaya karar verdi. Daha doğrusu, Weimar
yaptı. Diğer taraftan, Alman iş dünyası Cumhuriyeti Rathenau’nun artık kanıtlanmış
yöneticilerine özellikle ABD’de gelişmekte olan işadamı, yönetici, verimlilik ve finans uzmanlığı
modern iş yönetimi yöntemlerini incelemelerini yönlerini kullanmak istedi. Birinci Dünya savaşı
tavsiye etti. Yeni üretim ve yönetim tekniklerini arifesinde, hükümette “silah ve mühimmat üretim
yerinde öğrenmek ve tanıtmak üzere Ford Motor ve tedarikinden sorumlu bakan” görevine getirildi.
şirketi ile işbirliği yaptı. Bu görevi nedeniyle daha sonraki yıllarda,


Almanya’nın emperyalist emellerine, askeri devletin ekonomi, politika ve diğer toplumsal
saldırganlığına katkıda bulunmakla suçlanacaktı. unsurları yönlendirmesi gerektiğini savundu. Bu
görüşler nedeniyle burjuvazi tarafından
Bu görevini savaşın ilk dokuz ayı sürdürdü. Ancak sosyalistliğe kaymakla, çalışan sınıf tarafından da
Yahudi olması nedeniyle askeri yetkililer tarafından riyakârlıkla suçlandı.
azledildi.
O dönemin devlet düzeni beklentilerini
Görevden alınması, kendisini Alman milliyetçisi, karşılayamadığından bundan sonra yazdığı kitapta
Alman halkına adamış bir kişi olarak gören daha yumuşak, daha liberal bir üslupla, bu geçişi
Rathenau için büyük bir hayal kırıklığı oldu. devletin değil halkın kendisinin gerçekleştirmesi
Kabuğuna çekildi. Felsefe ve edebiyata geri döndü. gerektiğini savundu. Bu geçiş için kullanılması
Hatta Martin Buber’in rehberliğinde bir süreliğine gereken araç siyaset yerine eğitim ve kültür
Hasidizm üzerine çalışmalar yaptı. olmalıydı.

İlk önemli kitabı “Von Kommenden Dingen” 1918 yılında savaş sona erdiğinde dağılmış ve iflas
(Gelecek Günler) adlı kitabını yayınladı. Bu etmiş Almanya’nın yeniden yapılanması için çeşitli
kitabında savaş nedeniyle oluşan kargaşa, modeller oluşturdu. Bu modeller arasında en
yenidünya düzeninin sorunları ve bunların dikkati çekeni, çalışanların yönetimlere katılmasını
üstesinden gelmek için alınması gereken önlemleri öneriyordu. Bu sayede her iki taraf da kazançlı
işledi. çıkabilecekti: şirketler, kendi kazançlarını artırmayı
hedefleyen çalışanları sayesinde daha verimli, daha
Yine bu dönemde genel yönetim ( management) üretken ve sonuçta daha karlı olacaktı. Bu teori
üzerine birkaç kitap daha yazdı. Bu çalışmalarında ileride modern yönetim teorilerinin temel taşı
sahip olma ile kontrol öğelerinin ayrılması teorisini olacaktı.
ilk kez olarak yayınladı. Modern kapitalizmin köşe
taşlarından biri olacak bu kavram o dönem için 1919 Şubat’ında halen netleşmeyen traji‐komik bir
devrim niteliğindeydi. Bu amaca ulaşmak için olay gerçekleşti: Kurucu Meclis’e Walther


Rathenau’nun yeniden kurulmakta olan Yeni olan Alman Ekonomisini ayağa kaldırmak ve tekrar

Almanya Cumhuriyeti’nin ilk Başkanı olmasını parlak dönemine geri döndürmekti. Görevi icabı,
öneren bir teklif geldi. Bu öneri tabii olarak 1921 Haziran – Ekim ayları arasında Almanya’nın
çoğunlukta olan sağcı üyeler tarafından reddedildi. ödemesi gerekli tazminatlarını asgari seviyede
tutmak, zamana yaymak ve moratoryumu
Savaş ertesi engellemek için Almanya‐Fransa‐Belçika ve
Rathenau tekrar İngiltere arasında mekik dokudu.
politikaya döndü.
Alman Demokrat Hitler’in Şansölye olarak Almanya’nın başına
Partisi’nin kurucu geçtiği günden tam 11 yıl önce aynı gün, 30 Ocak
üyeleri arasında yer 1922 günü, Walther Rathenau çok istediği Dışişleri
aldı. Bu partinin Bakanlığı’na getirildi. Artık Almanya’nın dışa açılan
çizgisi Rathenau’nun penceresinde bir Yahudi oturuyordu.
görüşlerine paralel
olarak “ılımlı liberal” Solcular için bir kapitalist, sağcılar için bir sosyalist,
olarak belirlendi. aşırı sağcılar için Uluslararası Yahudi
Komplosu’nun maşası olarak görülüyordu: halk
Bu arada geçici arasında çok sevilmiyordu ancak hükümet onu
Hükümet onu tekrar eşsiz bir pazarlıkçı ve kurtarıcı olarak görüyordu.
Dışışleri Bakanı Rathenau Rapallo
anlaşmasından sonra göreve çağırdı.
İlk iş olarak, başta Rusya olmak üzere tüm
Versailles Barış
komşularıyla iyi ilişkiler kurma üzerine yoğunlaştı.
Konferansı’nda Alman delegeleri arasında yer aldı.
Hedeflerinden biri de zaman içinde Avrupa
Spa’da yapılan Uluslararası Savaş Tazminatları
Birliği’ni oluşturmaktı. İlk sınavını Şubat 1921’de
Konferansı’nda Almanya’yı temsil etti. 1921 Haziran
Cenova Dünya Ekonomi Konferansı’nda verdi. Bu
ayında kabinede “Yeniden Yapılanma Bakanı”
toplantıdan bir gece evvel Albert Einstein ile
olarak görev aldı. Bu bakanlığın görevi, iflas etmiş
buluşmuş, bu toplantı konusunda fikir alışverişinde


bulunmuş, sonra da Filistin ve genel Yahudi Rathenau korumasız dolaşmaya devam etti.

sorunlarına da değinmişlerdi. Einstein
hatıralarında bu buluşma için “Artık bizim de bir Nihayet 24 Haziran 1922 sabahı beklenen oldu. Saat
Disraeli’miz var “ demişti. 10:45 te Rathenau’nun içinde bulunduğu araca 3
kişi el bombaları ve makineli tüfeklerle saldırdı.
Savaştan sonra Almanya ilk kez olarak böyle bir Rathenau olay yerinde öldü.
toplantıya davet edilmişti ve daha önemlisi
aralarında Almanya’nın da bulunduğu Batı Ülkeleri Cenazesi devlet
ilk kez Lenin’in Rusya’sı ile aynı masada oturacak töreni ile
ve Almanya’yı Walther Rathenau temsil edecekti. gömüldü.
Burada da hedefi başta Rusya olmak üzere tüm Cenaze günü
komşularının Almanya üzerindeki politik, tüm Almanya’da
ekonomik ve finansal baskılarını hafifletmeleri bayraklar yarıya
konusunda ikna etmekti. indirildi, işyeri

ve okullar tatil
16 Nisan 1922 tarihinde de Rapallo’da Sovyet Rusya
edildi, yaklaşık
– Almanya arasındaki gizli anlaşmayı imzaladı. Bu Cenaze Merasimi 500.000 Berlinli
anlaşmaya göre Almanya silah üretimini Rusya’da
cenaze törenine
yapacak, buna karşılık Almanya Rusya ile
katıldı. Tüm Almanya’da törenler yapıldı.
ekonomik işbirliği yapacaktı.

Bu gizli anlaşmanın Almanya’da duyulması yeni Ancak hemen ertesi gün “dünyadan bir Yahudi
yeşermekte olan Nazi Partisi için bulunmaz bir eksildi” sloganları atılmaya başlandı, bazı
nimetti : “Siyon Protokolleri uygulanmaya üniversitelerde anma törenleri yasaklandı. Aynı ay
başlanmış ve uluslararası Yahudi ‐ Komünist içinde Almanya’da hiperenflasyon başladı. Bu da
komplosu resmen çalışmaya başlamıştı. Rathenau’ya mal edildi.
Artık her gün “Yahudi Rathenau’yu” protesto
mitingleri düzenleniyordu. Tüm ikazlara rağmen


İlk Nazi Hükümeti Yapıtları:
kurulduğunda  Reflektionen (1908)
 Zur Kritik der Zeit (1912)
suikastçılar milli
 Zur Mechanik des Geistes (1913)
kahraman ve 24
 Von kommenden Dingen (1917)
Haziran günü bu  An Deutschlands Jugend (1918)
kahramanları anma  Die neue Gesellschaft (1919)
günü ilan edildi.  Der neue Staat (1919)
 Der Kaiser (1919)
Olay sonrası suikastı yapanların aşırı sağcı ordu  Kritik der dreifachen Revolution (1919)
mensuplarının kurduğu bir örgüte bağlı oldukları  Was wird werden (1920, a utopian novel)
ortaya çıktı.  Gesammelte Schriften (6 volumes)
 Gesammelte Reden (1924)
İşin ilginç yanı, suikastta kullanılan aracın şoförü  Briefe (1926, 2 volumes)
Ernst Werner Techow olaydan hemen sonra  Neue Briefe (1927)

 Politische Briefe (1929)
yakalanmış, 15 yıl hapse mahkûm edilmiş, 1927’de
affedilmişti. Hapisten çıktığında Fransız Kaynaklar :
Lejyonerlerine katılmış, kaderin garip cilvesi, savaş
 Encyclopedia Judaica – Walther Rathenau
esnasında Marsilya’da yüzlerce Yahudi’nin  http://www.rathenau.ch/ resmi sitesi
kaçmasına yardımcı olmuştu.  The murder of Walther Rathenau‐ www.encyclopedia.com
 www.thefreelibrary.com

Rathenau’nun öldürülmesi 11 yıl sonra başlayacak

Nazi uygulamalarının bir habercisi miydi bilinmez

ancak Almanya büyük bir işadamını, belki de

büyük bir devlet adamını kaybetmiş, emansipasyon

sonrası oluşan özgürlük ümitleri kaybolmuştu.


topak bembeyaz bulutlu mavi gökte giden bir

İz Düşümü rokette rahatlamış, dünyaya el sallarken buldum
LİNA FİLİBA / İstanbul kendimi. Uyandığımda ise hayal meyal rüyamı
hatırlıyordum. Acaba neyin etkisinde kalmıştım?
Niye kum fırtınası, niye roket?
Tozdumanı Yaşarken
Ve son haftalarda hep yaptığım gibi girmeye
Düzenden Bahsetmek hazırlandığım imtihan için çalıştığım proje
yöneticiliğinin çetrefilli, bol kurallı dünyasını
öğrenmek için kitaplarıma, bilgisayarıma ve
Okuyoruz, dinliyoruz, sonuçlarını yaşıyoruz. notlarıma gömüldüm. Fırtınayı unuttum.
Tozdumanız. Kara bir kum fırtınasına kapılmış,
fırtınanın hepimizi nerelere savuracağını Sanırım alışkanlıklar ve kurallar ile kendimizi daha
bilemeden eğilip, üstümüzdeki giysilere sıkı sıkı güvende hissediyoruz. Ayrıca, hangi işte çalışıyor iş
sarılıp içimizde bir ağırlık, kendimizi korumaya veya özel yaşamımızda ne yapıyor isek birşeyleri
çalışarak; yolumuza, günlük yaşamlarımıza, işimize doğru yapıyorsak zaman içinde olumlu sonuç
ve görevlerimize devam etmeye çalışıyoruz. alıyoruz.

Vasatlığın ve sıradanlığın öne çıktığı, adalet,
Okurken, çalışırken bir taraftan da okuduklarımızı
kurumsallık ve sorumluluk kavramlarının
içgüdüsel olarak uygulamaya çalıştığımız yaşam
ayaklarda süründüğü bir fırtınadayız. Üzülüyoruz.
tecrübeleri beynimize ufak ufak damlıyor. Eninde
Endişeliyiz. Düzen arıyoruz. Kuralların, iyi bir
sonunda yönetim roket bilimi değil.
saatin dişlileri gibi aksamaksızın işleyen düzenin,
Yaşamlarımızda, profesyonel hayatta uygulamaya
alışkanlıkların verebildiği rahatlatıcı güven hissini
çalıştığımız temel yaklaşımlar. Örneğin;
özlüyoruz.

Bir gece huzursuz rahatsız uykumda kara, kapkara  Dürüstlük astların üstlerine güvenmesini
bir kum fırtınasından bir şekilde sıyrılıp topak sağlar.


 Erken alınan yanlış kararlar kurtarılabilir  Tartışma bazen pahalı olabilir ama bir
ama doğru kararlar geç alınırsa personel veya teknik sorunu anlamak için
kurtarılamaz. en iyi yol doğru insanlarla konuşmaktır.

 Çoğu yönetici personelinin gücü ve becerileri Doğru düzeyde ve kişilerle konuşma
kadar başarılıdır. eksikliği iş için ölümcül olabilir.

 Projenin yöneticisi o projede çalışan en akıllı

 Kimlerle çalışıyorsak onlara adilane
yaklaşalım. İş ortamları sonsuz, uçsuz kişiyse eleman alma konusunda berbat bir
bucaksız değil. Aynı insanlarla yeniden iş çıkarmıştır.

çalışmak gerekebilir. Onlar bize kin
Yöneticilik roket bilimi değildir demiştim, değil
besleyeceklerine saygı duysunlar daha iyi.
mi? Evet ama yukarıdaki prensipleri roket
 Çoğu sorunların kaynağı insanlardır ama biliminin merkezi NASA’dan buldum.
bunu itiraf etmezler. Beraber çalıştığınız
insanları tanıyın ve gerçek zayıf noktaları NASA’nın önde gelen proje yöneticilerinden Jerry
öğrenin. Madden uçuş projeleri ile ilgili müdürlerden biriydi

ve 1995’te Goddard Uzay Uçuş merkezi’nden
 Yönetici, kendi kendinin sistem mühendisi
emekli oldu. Onun derlemiş olduğu proje
veya finans yöneticisi gibi çalışıyor ise
yöneticileri için 100 kural listesi bazı eklemelerle
muhtemelen kendi kendine açık kalp
günümüzde de son derece güncel.
ameliyatı yapmak isteyecektir.

 Eğer eleman bakmıyor, sormuyor, analiz Beni kara kum fırtınasıyla rüyamda didişmekten

etmiyor ise onu başka bir birime aktarın. kurtaran roket önüme bir define bırakmıştı.

 Çalışmaları uzaktan izleyen ve halletmek için
Yaşamlarımızın aydınlık, düzenli, kurallı ve adaletli
yardımcı olmayan yönetici neler olduğunu
olması dileğimle. Sağlık tabi ki olmazsa olmazımız.
asla tam olarak bilemez. İşin içine girmek
mükemmelliğin anahtarıdır.
Sağlıcakla kalın.


ilgili yazı dizisi hazırlıyordum. Aristoteles,

Yaşam talebelerine yürürken ders verirmiş. İşte bu
TUFAN ERBARIŞTIRAN / İzmir nedenle kendilerine “gezginler” (yürüyüşçüler)
lakabı takılmış. Benim yazımdaki “kendilerine”

sözcüğü, dergi editörü tarafından ‘n’ harfi
Sözcükler unutulup (?) “kedilerine” diye yazılmıştı. Aldığım

eleştirileri anımsıyorum da… Neyse diyelim. İşte bir
Bazen sözcükler üzerine derin bir düşünceye
tane daha! Yine yıllar önce yazdığım bir yazıda bir
dalarım, hangi harf hangi sözcüğe nasıl bir anlam
tümce içinde “insan” sözcüğünü kullanmıştım.
yüklemiş yorumlamaya çalışırım. Harfler bizim
Dergi editörü bu sözcüğü (insan) “İsa” diye
ağzımızdan çıktığında, sözcükler tümcelere
yazmıştı. Ne diyeyim artık… Cumhuriyet gazetesi
dönüştüğünde, karşımızdaki kişinin bizi nasıl
kitap ekine yıllarca yazılar yazdım. Bir yazımın
algıladığı önemlidir. Öyle ya, söylediğimizle
başlığı şöyle idi. “Bin Delikli Göz. (Engin
düşündüğümüz bir midir ya da bizi dinleyeninin ne
Gençtan’ın yazdığı ‘Tren’ isimli romanın tanıtım
anladığı? Sadece sözcükler mi, bir noktalama imi
yazısı) Yazıyı göndermeden önce okuttuğum bir
bile tümcenin anlamını tamamen değiştirir. Hiç
dostumun, “aman ha, senin başlıktaki ‘göz’
unutmam, Ortaokul’da bir Türkçe öğretmenimiz
sözcüğünün bir harfi değişirse…” deyince, neredeyse
vardı. Mehmet Hoca’nın o gün derste söylediği
sabaha kadar uyuyamadım. Neyse ki bu kez
örnek halen belleğimdedir. “Çalış, baban gibi eşek
şeytanın bacağını kırmıştım, yazımın başlığı aynen
olma. Çalış baban gibi, eşek olma”. Bir virgül yer
çıkmıştı.
değiştirdiğinde, tümcenin anlamı ne kadar farklı
oluyor, öyle değil mi? Eskilere dalmışken biraz Sözcüklerle oynarken, yazarlar da hata yapabiliyor.
devam edeyim. Yıllar önce yazdığım bir yazıda, Birkaç örnek vereyim. “Hırsız altıncı kattan aşağıya
dergi editörü inanılmaz bir hata yapmıştı. O atlayarak kaçtı”. Bu tümcede “aşağıya” demeye
yıllarda yazınızı faks aracılığıyla gönderiyordunuz. gerek var mı? “Yunus balığı boğulan adamı
Karşı taraf sizin yazınızı orada yeniden yazıyor ve kurtardı”. Boğulan adam nasıl kurtarılır? Maç
dergide yayımlıyordu. Bir dergiye felsefe tarihi ile


bitiminde bir spiker şöyle söylüyordu. “Maç sıfır romanları/öyküleri/şiirleri bir dünya yaratır, her
sıfır, golsüz, berabere bitti”. Buna yorum bile birinde farklı insan karakterleri vardır. Bazı
yapmıyorum. “Arabayla yokuştan aşağıya inerken”. edebiyat metinlerinde kendimize çok benzeyen
Yokuştan inerken diye yazdıktan sonra “aşağıya” karakterler olduğunu düşünürüz. Okuduğumuz bir
demeye gerek var mı? “Benim beş çocuğum var. Üçü şiir, bir öykü ya da bir romandaki bir karakteri
erkek, ikisi kız”. Üçü erkek dedikten sonra, ikisi kız gözümüzde canlandırırız, onu belirli bir kalıba
demeye gerek var mı? Örnekleri çoğaltmak sokmaya çalışırız. Yazarın/şairin anlattığı gibi değil,
istemiyorum. Hepimiz insanız ve hataya meyilliyiz. kendi kültür düzeyimize (kişiliğimize) uygun bir
Ancak, sürekli okumak ve yazmak bu tür hataları biçimde, en çok da onu kendimizle özdeşleştirerek
azaltır. Öte yandan, bir kontrol mekanizmasının farklı bir anlam vermek isteriz. O karakterin
olması gerekiyor kuşkusuz. söylediği o söz doğru mudur, değil midir?
Karşısındakine ne kadarını anlatmıştır? Peki,
Günümüzde özellikle gençler bilgisayar ve internet yaptığı o harekete ne demeliyiz? Sorular
bağımlısı oldukları için, konuşmak yerine çoğaltılabilir. Söz konusu karakterle bizim
yazışmayı tercih ediyorlar. Ekran başında saatlerce aramızda bir tür gizli ortaklık, yakınlık kurulur.
oturup, klavye kullanarak bir dostuyla yazışmasına, Böylelikle okuduğumuz yazılı metin yavaşça
aradaki mesafe çok uzaksa bir diyeceğim yok. canlanır, bizi içine çeker, harflerin/sözcüklerin
Ancak, aynı kentte, hatta aynı semtte oturanlar bile büyülü dünyasına giriş yaparız. Sonrasında metnin
çoğu kez konuşmak, yüz yüze gelmek yerine ekran içinde kendimize bir yol bulmaya başlarız. Ben
üzerinden yazışıyorlar. Ne kadar sağlıklı, ne kadar olsaydım, şöyle yapardım, böyle düşünürdüm gibi.
doğru bilemiyorum. Öte yandan, çağın böyle bir Harfler ve sözcükler uyumlu bir biçimde dizilmeye
yapısı olduğunu da unutmamak gerekiyor. başladılar mı, onları okurken düş gücümüz bizi
adeta transa sokar, kendimizden geçeriz. Artık
Harfler, sözcükler, tümceler üzerine düşünmeye oradayızdır. Ortaçağ’da bir şövalye, günümüzde
devam edelim. Edebiyatçılar, şairler, yazarlar bu bir işadamı, bir vampir, bir din adamı, bir ev
konuda öne çıkmaktadır. Onların kadını, bir katil, bir polis… Sözcükler bizi kendi


dünyalarında tekrar yaratır diyebiliriz. Kimselere Eşimizle, çocuklarımızla, dostlarımızla işyerindeki

söyleyemediğimiz, sadece kendimize sakladığımız arkadaşlarımızla konuşurken sözcüklere dikkat
birçok isteğimizi, sırrımızı, işte o okuduğumuz ediyor muyuz? “Ağzından çıkanı önce kulağın
romanda/öyküde/şiirde buluruz. Aslında olmak duysun”, deyimi çok anlamdır. İnsan olarak yazı
istediğimiz karakter karşımızdadır. Nasıl da mutlu yazmak, konuşmak, bilim ve sanatla ilgilenmek gibi
oluruz, gizli bir sevinç yaşarız. Günün moda doğada sadece bize özgü yeteneklerimiz /
deyimiyle “ruh ikizimizi” bulmuşuzdur artık. özelliklerimiz vardır. Bunları kullanırken,
Elimizdeki kitabı okurken kendimizden geçeriz, karşımızdakini kırmadan, üzmeden, onun
başka biri oluruz. Kitap bittiğinde yine bugüne anlayacağı bir biçimde konuşabiliyor muyuz? Evet,
döneriz. Gerçek duygularımızı hep saklarız, birçoğumuz günlük koşuşturmalar içindeyken,
kapatırız üstünü, sıkıca örteriz, kimseler görmesin istemeden de olsa bir sözümüzle bir dostumuzun
isteriz. Özelimiz bizim kirli bir çamaşırımız mıdır? kalbini kırabiliriz. Önemli olan şudur: O
Yoksa pembe, masum ve saf, çocuksu hayallerimiz dostumuzun kalbini yeniden kazanmak için ne
midir? Peki, biz gerçekte kimiz, neyiz? Çevremize yapmalıyız? Ayrıca, hatalardan ders çıkarmasını
gösterdiğimiz kişi miyiz, yoksa okuduğumuz bir bilmeliyiz.
metindeki karakter mi? Hangisiyiz? Nasıl yani,
benimle inatlaşıyor musunuz? Yaparım, söylerim Sözcüklerle insanlar arasında bir “diyalog” vardır.
mi diyorsunuz? Peki, buyurun er meydanı burası! Karşılıklı iletişimin yarattığı bu “diyalog” insana
O halde, soruyu şöyle soralım isterseniz. özgüdür ve insan var olduğu sürece önemini
Yüzümüzde kaç tane maske var? İşyerinde, evde, koruyacaktır. İnsanlar kullandıkları sözcükleri
arkadaş sohbetlerinde, yalnız kaldığımızda, “diyalog” amaçlı bir konuma dönüştürdüklerinde,
internet başında, düşlerimizde… Kaç tane barış, dostluk ve huzur kendiliğinden gelecektir.
maskemiz var? Söyleyebilir misiniz? Evet,
anlıyorum, suskunluk, sessizlik… Bu soruya kim
dürüstçe yanıt verebilir ki? Ben bile geçelim
diyorum…


mırıldandığı türküyü merak ettim.
Hayata Dair
LİZ SARDA / İzmir
Hastanenin doğumhanesinde yeni doğan bebekleri,
hayata şanslı mı şanssız mı geldiklerini sadece

tanrının bildiği, onları sevgiyle kucaklayan
“BASİT” ailelerini ya da hiç istemeyip yok farz edenleri…

Basit düşünmek istemediğime karar verdim dün Kamyonuyla uzaklara gidecek kamyoncunun ne
gece bir denizin ötesinden karşı ışıklara bakarken. hayal ettiğini merak ettim. Ailesiyle vedalaşırken
ne hissettiğini.
Parıldayan ışıkların arkasındaki yaşamları,
şehirdeki insanları, ümitlerini, sıkıntılarını Çiçeklerle süslenmiş bir arabanın içinde
anlamaya çalışmak biraz onlar olmak istedim. “Mutluyuz” yazısı altında evliliğe, yeni bir yaşama
ilk adımlarını atan gelin ve damadı düşündüm.
Zincir gibi farlarının ışıklarını yakarak uzaklaşan Yüzlerindeki gülücükleri gördüm, bolca olan
araçları, içindeki insanları, oraya buraya yetişmeye ümitlerini de…
çalışanları, günün yorgunluğu ile trafikle
boğuşanları… Ambulansların içimizi yakan yanıp Bir cafede romantik ışıkların altında sohbet eden
sönen kırmızı ışığını, sirenlerini, içinde taşıdığı arkadaşları düşündüm. İki kadeh içtikten sonra
hastanın durumunu, hastayı acile götürmeye konuşulanları, “O da Allahın bir kulu deyip adı
çalışan yakının ruh halini… geçen kişiyi olduğu gibi kabul edip kahkahaları
bastıktan sonra evlerine huzur ve neşeyle dönen
Gece nöbetlerinin yılgın ışıkları altında sabahı, dostları…”
günün yorgunluğuyla bekleyen doktorları,
hemşireleri kaderlerini bekleyen hastaları, Gençleri düşündüm masa başında ders çalışan,
yakınlarını, dertlerini açmazlarını dinledim yatağa bile girerken cep telefonundan mesajlaşıp,
sessizce. Uzun koridorları paspaslayan hademenin


sevgililerini, o günle ilgili son güzel sözcükleri etrafında elinde feneriyle dolaşan, tedbiri elden
sıralamaya hazırlanan… Işığı kapatmayı unutup, bırakmadan her yeri kontrol ettikten sonra eski
rüyalarında yeni ufuklara açılan kapıları aralayan televizyonun başında kapanan göz kapaklarını açık
gençleri ve onların geleceklerini aydınlatmaya tutmaya çalıştığını gördüm. Yerinden yavaşça
hazırlanan gökteki yıldızlarını… kalkarak küçük tüp ocağın üstündeki demlikten
bardağına çayı döktüğünü hayal ettim. Çayın
Renkli gece lambasının büyülü boşluğunda mışıl deminin kokusunu aldım. Duvardaki sarı gölgelerin
mışıl uyuyan küçük çocukları düşündüm; hareketiyle hırlayan köpeği duydum.
merhametle şefkatle büyüyen prensleri, prensesleri,
annelerin kuzucuklarını, onları sarmalayan karşılık Fabrikanın karşısına düşen yol kenarında denize
beklenmeyen, saf sevginin ışıltısını gördüm bir an… doğru yürüyen genç çiftin iskelenin ışığında neler
konuşacaklarını merak ettim. Vapurlara yoldaş,
Işıl ışıl parlayan şehrin en güzel caddesinde yanıp sönen mavi kırmızı deniz fenerinin onları
yaşayan zengin ve “artık” dul kalan, yarın eşinin selamladığını gördüm. Denizin üstünde yalnız
vücudunu toprağa vermeye hazırlanan kadının, bırakılmış kayıkları, sabah erkenden balıkçının
gösterişli yatak odasına girerken elektrik uyanmasıyla uzak denizlere açılmayı planlayan
düğmesine basmasıyla ortalığı aydınlatan ışığın kırık dökük kayıkları… O esnada yakamozun
yandığını fark ettim… Yorganın altında hıçkırıklara ışığında mercanların etrafında yüzen minik
boğulduğunu hissettim. Ertesi gün, günler, balıkları, onların dünyasını, sadece hayatta kalmak
cenazede, güneş yine parıldamaya devam edecek, dürtüsüyle yaşamanın nasıl bir duygu olduğunu
ancak onu o gece ve daha birçok gece uykusuz ay düşündüm…
ağırlayacak, diye düşündüm gözlerim bir an
dolarak… Gözlerimi; yukarılara doğru kaldırdım, karşıdaki
dağı gördüm. Sanki ormanda birileri ateş yakmış
Bir bekçi kulübesindeki yaşlı amca aklıma geldi gibi geldi bana. Belki de ateşin sıcaklığında
nedense. Saat başı köpeğiyle beraber fabrikanın birbirilerine sarılarak uyumaya hazırlanan sokak


çocuklarıydı onlar. Talihsiz, yalnız ve kimsesiz kovalayan…

geleceksiz…
Geceleri uyuyamayanları düşündüm evlerinin
Denizin üstünden bütün ihtişamı ile geçen içinde dolaşan, kapatıp açtıkları her lambanın
köprünün bir kenarındaki siyah saçlı adamı ışığında maziden bir şeyler arayan… Bir mum ışığı
düşündüm. Son bir sigara tüttüren, son kararını düşündüm her birimizin içinde, ruhumuzdaki
vermeye hazırlanan, borçları yüzünden lekesiz karanlıkta kısılıp kalmış olan…
yaşamayı, gurur ve onuru seçip kendini atmaya
hazırlanan adamın yemyeşil gözleri ışıldadı sanki Basit düşünemeyenleri düşündüm yalnız bir
kalbimin içinde… gecenin sonunda sabahın ilk ışıklarıyla yarının
ümitlerinin doğmasını bekleyenleri… Hayatı
Askeri bölgeden gelen garnizonun beyaz ışıklarının bekleyenleri…
gölgesinde aileleri, sevgilileri, umutları hakkında
sohbet eden askerler aklıma geldi… Enerjileri içimi
aydınlattı sanki…

Şehrin sokakları düştü aklıma birden, sokak
lambalarının bilinmez hangi karanlık kötü niyetleri
aydınlattıklarını o ışığın etrafında bekleyen zavallı
fahişeleri, travestileri ve onların dramları geldi,
hüzünlü, acıklı ışığın gündemine oturdu.

Kaldırımlarda kıvrılıp yatmış köpekleri, neden
orada olduklarını bilmeden yaşam savaşı verenleri,
çöpleri karıştıran zavallı insanları düşündüm
hayalleri bile olmayan, bir lokma ekmeği



Yaşam Notları
ŞELA HABİF / İzmir

Birbirine Dokunan

Yaşamlar

Kendimle kalmayı seçtiğim günlerden biriydi…
Kütüphanemdeki bir kitap bana sesleniyordu
sanki… Uzun zamandır rafımda durmasına rağmen
okuma fırsatım olmamıştı. O gün çağrısına kulak

GENÇ verdim ve kitabı elime aldığımda bir solukta
GÖRÜŞ bitiriverdim. Okurken not aldığım bir cümle şöyle:

‘Görünen her şeyin gerisinde daha engin bir
şey vardır; her şey kendinden başka bir şeye
açılan bir yol, bir kapı, bir pencereden başka
bir şey değildir’

Bu cümle beni yıllar önce çok etkilenerek
seyrettiğim başrolü James Stewart’ın oynadığı bir
filme götürdü:

Yaşadığı hayal kırıklıkları ve işlerinin kötüye
gitmesiyle biriken borçlar Stewart’ı intihar etmeye
sürükler. Bir gece nehrin kıyısındaki bara gidip


iyice sarhoş olduktan sonra kendini köprünün bulabileceği hiçbir yer yoktu, ona borç verdin, sen
üzerinden atar. Stewart sulara düşerken karanlık olmayınca o gece kendini sattı ve sonra fahişe
göklerden bir konuşma duyulur. Tanrı olarak kaldı.
meleklerinden birini bu adama yaşama isteği
vermekle görevlendirir. Tümüyle çaresiz, borçlar ‐Kasaba niye böyle bakımsız ve korkunç?
içinde yüzen, dünyayı gezmek isterken küçük bir
kasabaya sıkışıp kalmış bu adama yaşamı ‐ Babanın yerini aldıktan sonra kooperatifler kurup,
sevdirmek ve onu intihardan vazgeçirmek! binalar yapmıştın, kasaba gelişmişti. Sen olmayınca
o binalar yapılmadı, kasaba bakımsız kaldı, o
Polis Stewart’ı sulardan çıkarırken melek inşaatta çalışıp para kazanan birçok insan serseri
yeryüzüne iniyor, onu kendini sulara atmadan önce oldu.
bulunduğu bara götürüyordu. Ancak o anda her şey
çok farklıydı. Kimse Stewart’ı tanımıyordu. Kasaba Stewart bir insanın farkına varmadan ne kadar çok
korkunç haldeydi. Eski bir okul arkadaşı fahişelik başkalarının hayatına değdiğini, o kadar manasız
yapıyordu. Kilisenin bahçesinde erkek kardeşinin ve değersiz gözüken hayatının aslında birçok insan
mezarı durmaktaydı. Her yer serserilerin toplandığı için ne kadar değerli olduğunu kavrar ve intihardan
bir batakhane olmuştu. Stewart ne olduğunu vazgeçer.
anlamaya çalışırken melek ona anlatmaya başladı:
Gerçek yaşamda da benzer durumlarla
‐Sen hayatına son vermek istedin ya, ben daha karşılaşmıyor muyuz? Yaşanan olaylar arasında
iyisini yaptım, hiç bu dünyaya gelmemiş gibi çoğu zaman görünmeyen bağlantılar var sanki... Bu
oldun… Sen olmamış olsaydın ne olacaktı gör… durumu irdelemeye kafa yorduğumuzda önemsiz
Dokuz yaşındayken kardeşin kuyuya düşmüştü ve gibi görünen etkilerin neleri değiştirdiğini fark
onu kurtarmıştın, sen olmayınca onu kurtaracak edebiliyoruz. Tıpkı dünyanın bir ucunda kanat
kimse de olmadı… O çocukken öldü. Sınıf çırpan bir kelebeğin çok uzaklarda bir kasırgaya
arkadaşın bir gün çok parasız kalmıştı, para sebep olabilmesi gibi… Kelebek etkisi adı verilen bu


teori abartılı gibi gözükse de yaşamda yer alan her Beki Şikar

canlının veya olayın mutlak bir anlamı, gerekliliği İzmir
olduğuna ve birbirlerinden etkilendiklerine işaret
etmekte…

Kendi Markanı Yarat
Kimi zaman bazı anları hiç yaşamamış, birtakım
insanları hiç tanımamış olmayı isteriz. Yaşam her DIYALoG'un 5. yılı sebebiyle hazırladığımız bu özel
daim kartlarını açık oynamadığından yaşananların sayıda ben de DIYALoG okurlarıyla fikirlerimi
sonraki zamanlara olan etkilerini fark paylaşmak istedim.
edemeyebiliriz. Ya da kendimizi yararsız, değersiz
görüp bunalımın eşiğine sürükleniriz. Hayal Yükselen değerlerin sürekli değiştiği dünyamızda,
kırıklıkları ile dolu hayatımızda neden belki de değişmeyen insanların para kavramına,
istediklerimizin gerçekleşmediğini merak ederiz. para sahibi olan insanlara ve parayı çağrıştıran
markalara yükledikleri fazla önem.
Eğer Tanrı meleklerinden birini bize gönderse ve
tüm isteklerimiz gerçekleştiğinde nasıl bir Özellikle markası dışarıdan belli olan çanta,
yaşamımız olacağını gösterse belki de tüm hayal kıyafet, saat gibi aksesuarları almak ve kullanmak
kırıklıklarımıza ve bizi zorlayan insanlara başka bir çok yaygın. Çok yüksek fiyatlara satın alınan bu
gözle bakardık. Hatta o melek bizsiz bir hayatın eşyaların orijinallerini alamayanlar çakma tabir
nasıl olacağını gösterseydi varlığımız farklı bir edilen taklitlerini satın almakta. Kaliteli olduğu için
anlam kazanırdı diye düşünüyorum. belki evet ama bence en önemli sebep bu
markaların çağrıştırdıkları imaj. Yüksek bedeller
Bir gün, uzun süredir suskun kalmış bir kitap, size ödenerek satın alınan, dışarıdan markası belli olan
de seslenebilir! bu eşyalar prestij amaçlı kullanılıyor. Oysa
yükselen değerlerimiz taşıdığımız veya giydiğimiz
eşya ile mi değerlendirilmeli yoksa hayata karşı


duruşumuz, ahlak anlayışımız ve üretkenliğimizle Aslında yaşadığımız bu hayat koşturması içinde
mi? Bizi biz yapan tamamen kendi yaptıklarımız, belli dönemlerde mezar ziyareti yapmak bence
başkalarının yarattığı markaların üzerimizdeki hayata bakış açımızla ilgili çok farklı ivmeler
yansıması değil. Kendi markamızı kendi kazandırabilir. Bence en önemlisi kalplerde
yaptıklarımızla yaratalım... bırakacağımız izler ve yaşarken sahip olacağımız
farkındalık.

*** ***

Mezar Ziyareti Köpüklü Umutlar

Beyaz köpüklü dalgalar
Kipur öncesi ilk kez 3 sene önceydi, babaannemizin
Bazen coşar
ve dedemizin mezarını ziyaret edişim. Altındağ
Taşkınlaşır bir çocuk gibi
Musevi mezarlığında verilen bilgiye göre mezarları
Bazen varamadan kumsala
ararken, çok tuhaf bir duygu hissettim, sanki
Yok olur
Alsancak sokaklarında yürüyor gibiydim.
Hüzünlenirim
Mezarların üzerindeki fotoğraflar, isimler çoğu
Ama bilirim bugün değil yarın
tanıdıktı. Orası, o an gururun egonun parçalandığı
Yine esecek poyrazım
kırıldığı yer ve zamandı bence...
Yine dalgalanacak güzel suyum
Burası herkesin bir gün geleceği yerdi ve herkes Ve coşacak gönlüm delice
burada eşitti. Mezarlardaki fotoğraf ve isimlere Taşacak köpüklü umutlarım
baktığımda o kişiye yüklediğim anlam ve
çağrışımlar geriye kalan tek şeydi; kimi için çok iyi
biri, yardımsever biri derken, bir diğeri içinse
selamsız, suratsız biri diye aklımdan fikirler geçti.



Nazlı Doenyas
İstanbul

Tu Bişvat

Ağaçlar için Roş Aşana; “Ağaçların Yılbaşı” olarak
kutlanan Tu Bişvat Bayramı, bu yıl, 15 Ocak
Çarşamba akşamı başlayıp, 16 Ocak Perşembe gün
batımında sona erdi.

BİLİYOR
Tora’da söz edilmeyen Tu Bişvat bayramı, sözlü

MUYUZ? Yahudi kanunlarının derlemesi olan Mişna’da
karşımıza çıkar.

Tu Bişvat’ta, Kutsal Topraklar’da yetişen
meyvelerden yemeye özen gösterilir. “Buğday, arpa,
üzüm, incir ve nar ülkesi, yağlık zeytin ve bal (veren
hurma) ülkesi” (Devarim: 8:8)

Kısa Kısa – Tu Bişvat

İsmi: Tu Bişvat‐ Şevat Ayı’nın 15’i anlamına gelir.

Çıkış Yeri: Kutsal Kitap, İsrael topraklarındaki
ağaçların, ekildiği ilk üç yıl içinde meyvelerinin


yenmesini yasaklar. Dördüncü yılın meyvesinden Ne yapılmaz: TuBişvat bir bayram günü
Bet Amikdaş’a sunu getirilir. Beşinci yıldan itibaren olduğundan, dualarda Tahanunim (Yakarışlar)
ağacın meyvesi serbestçe yenebilir. Çiftçilerin bölümü okunmaz, bu günde oruç tutulmaz.
başlangıç yılını hesaplayabilmeleri için Rabiler 15
Şevat’ı, gerçekten ekildikleri tarihe bakmaksızın Bayram sederi: Akşam yemeği ve Birkat
tüm ağaçlar için genel bir doğum günü olarak Amazon’dan sonra Teillim 120.Mezmur’dan,
sabitlemişlerdir. 134.Mezmur’un sonuna kadar okunur. Masaya
konulan yiyecekler, mutlaka berahaları söylenerek,
Günümüzdeki anlamı: Meyve ağaçlarının; düzene göre yenilir.
Tanrı’nın sınırsız Cömertliğinin, İyiliğinin ve
Lütfunun göstergesi olması, “yemek” gibi fiziksel
bir olayın, söylenen berahalarla (Tanrı’ya şükür Tu Bişvat Sederi
duaları) kutsal bir hale getirilmesi, bu şekilde
fiziksellik ile spiritüelliğin birleştirilmesi. Tu Bişvat Sederi’nde; yemekten ve Birkat
Amazon’dan (yemekten sonra söylenen şükür
Ne yapılır: Masada özellikle Erets Yisrael’in duası) hemen sonra, yemek masası, Kutsal
mübarek kılındığı meyvelerin; buğday, zeytin, Topraklarda yetişenler başta olmak üzere, türlü
hurma, üzüm, incir, nar bulundurulmasına özen meyvelerle donatılır. Merasim başlar:
gösterilir. Ayrıca ağaçta yetişen ve toprakta yetişen
meyveler, şarap ve bunların dışındaki kategorideki TEİLİM (Zebur) kitabında 120.Mezmur (Teilim
yiyecekler (ağaçta veya toprakta yetişmeyen kitabındaki kutsal şiirlerden) başlanır,
ürünler, şarap dışındaki içecekler, çikolata, şeker, 134.Mezmur’un sonuna kadar okunur. Özellikle bu
tatlılar vb), berahaları söylenerek yenilir, o sezon bölümlerin okunmasının sebebi, bu mezmurların
henüz tadılmamış bir meyve ilk defa yenilerek hepsinin “Şir Amaalot” ‐Yükselişler Şarkısı‐ ile
Şeeheyanu berahası söylenir. Ayrıca Tu Bişvat’ta başlamalarıdır. Gözlem yayınlarının Teilim kitabı,
geleneksel olarak ağaç dikilir. bu on beş mezmur için; “Midraş Şoher Tov
İsraeloğulları’nın yükselmeye layık olduklarında,


basamakları teker teker değil, aksine birçok MEZONOT “(Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin
basamağı tek seferde tırmanacaklarını yazar” der. Kralı, yiyecek çeşitlerini yaratan). Ve kurabiyeyi
Kral David’in daha önceki mezmurlarında belirttiği yer.

gibi; bu yükselişin yolu; Tora öğrenimi ve
mitzvaları yerine getirmekten geçer. 2) ZEYTİN: Evin sahibi bir zeytin alıp, duasını
söyler: “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH
Bu on beş mezmur, ya sederin başında peşpeşe AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen
okunur, ya da isteğe göre, meyveler yenirken Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini
aralarda okunabilir. Yani sırasıyla önce bir yaratan).ve zeytini yer.

mezmur, sonra meyve ve meyvenin duası, sonra
3) HURMA: Masada bulunanlardan birine hurma
diğer mezmur, meyve ve meyvenin duası… şeklinde
verilir. Duasını söyler: “BARUH ATA AD. ELOENU
devam edebilir.
MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” (Kutsalsın Sen
ŞEEHEYANU: O zamana kadar henüz Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvesini yaratan)
yemediğimiz meyve çeşitleri varsa, bunları Tu sonra hurmayı yer.

Bişvat’ta yemeye özen gösteririz. Böylece
4) ÜZÜM: Masadakilerden birine kuru veya yaş
Şeeheyanu berahasını da söylemiş oluruz.
üzüm verilir. Duasını söyler: ”BARUH ATA AD.
Şeeheyanu berahasını, o meyveye ait kendi
ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS”
berahasını söylemeden önce söyleriz. “BARUH ATA
(Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın
AD. ELOENU MELEH AOLAM ŞEEHEYANU
meyvesini yaratan) sonra yer.
VEKİYEMANU VEİGİANU LAZEMAN AZE”
(Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, çünkü bizi 5) KAŞER ŞARAP veya ÜZÜM SUYU: Herkes eline
yaşattın, ayakta tuttun ve bugünlere eriştirdin) bir bardak kaşer şarap alır ve onun duasını söyler:

“BARUH ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM
1) BUĞDAY: Herkes buğdayı temsilen eline bir BORE PERİ AGEFEN” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız,
kurabiye alır ve ona özgü berahayı söyler: “BARUH Evrenin Kralı, bağın meyvesini yaratan), sonra içer.
ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE MİNE


6) İNCİR: Masada bulunanlardan birine incir 8) BADEM, FINDIK, PORTAKAL, ELMA, CEVİZ
verilir. vb: Henüz AETS berahasını söylememiş kişilere

diğer ağaç meyveleri verilir, bu kişiler: “BARUH
a) Önce, Şir Aşirim (Ezgiler Ezgisi)’nde bulunan şu ATA AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ
pasuklar, şarkılarla okunur (şarkısız da okunabilir): AETS” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı,
TSEENA URENA BENOT TSİYON BAMELEH ağacın meyvesini yaratan) berahasını söyler ve
ŞELOMO BAATARA ŞEİTERA LO İMO BEYOM sonra badem, fındık, portokal veya diğer ağaç
HATUNATO UVYOM SİMHAT LİBO ve ATEENA meyvelerinden yer.
HANETA PAGEA VEAGEFANİM SEMADAR
NATENU REAH, KUMİ LAH RAYATİ YAFATİ ELMA: Elma yeneceği zaman:

ULHİ LAH. a) Önce Şİr Aşirim’den şu pasuk şarkılarla okunur
(şarkısız da okunabilir): KETAPUAH BAATSE
b) Sonra meyvenin kendi berahasını: “BARUH ATA AYAAR KEN DODİ BEN ABANİM, BETSİLO
AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ HİMADTİ VEYAŞAVTİ UFİRYO MATOK LEHİKİ.
AETS”(Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı,
ağacın meyvesini yaratan) söyler ve sonra inciri b) Sonra meyvenin kendi berahası: “BARUH ATA
yer. AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS”
(Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın
7) NAR: Masadakilerden birine nar verilir. meyvesini yaratan) söylenir ve elma yenir.
a) Önce, Şir Aşirim’den şu pasuk, şarkılarla okunur
(şarkısız da okunabilir): “KEHUT AŞANİ CEVİZ:
SİFTOTAYİH UMİDBAREH NAVE, KEFELAH a) Önce Şir Aşirim’den: EL GİNAT EGOZ YARADTİ
ARİMONRAKATEH MİBAAD LETSAMATEH.” LİROT BEİBE ANAHAL, LİROT AFAREHA

AGEFEN ENETSU ARİMONİM, LO YADATİ NAFŞİ
b) Sonra meyvenin kendi berahasını: “BARUH ATA
AD. ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” SAMATNİ MARKEVOT AMİ NADİV pasuğu,
(Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın şarkılarla söylenir. (şarkısız da okunabilir)
meyvesini yaratan) söyler ve sonra narı yer. b) Ardından kendi berahası: “BARUH ATA AD.


ELOENU MELEH AOLAM BORE PERİ AETS” BAPEROT” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı,

(Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı, ağacın meyvelere iyi koku veren) sonra koklanır.
meyvesini yaratan) söylenir ve ceviz yenir.
12) Ağaçta yetişen bir meyve için AETS berahası
9) TOPRAKTA YETİŞEN MEYVELER: Ağaç söyleyen biri, masada bulunan ve yine ağaçta
meyvelerinin dağıtımı bittikten sonra sıra toprakta yetişen başka bir meyve için tekrar aynı berahayı
yetişen meyvelere gelir: Muz, havuç, karpuz, kavun söylemez. Aynı şekilde toprakta yetişen meyveler
veya onlara benzer leblebi, yerfıstığı alınır, berahası için de kişinin AADAMA berahasını toprakta
söylenir: “BARUH ATA AD. ELOENU MELEH yetişen her meyve için ayrı ayrı tekrarlamasına
AOLAM BORE PERİ AADAMA” (Kutsalsın Sen gerek yoktur. Burada amaç, masadaki herkesin
Tanrı’mız, Evrenin Kralı, toprağın meyvesini birer meyve alıp berahaları söylemeleridir.
yaratan), sonra yenilir.

Önemli Not: Yazıda kısa bir özet olarak verilmiş olan bilgiler,
10) ARPA: Tora’daki arpa ürününü hatırlamak için okuyucuya konu hakkında fikir vermek amacıyla;El Gid Para El
Pratikante (Gözlem);Teilim (Gözlem); Yahudilik Ansiklopedisi
bira alınır, bira için beraha söylenir: “BARUH ATA
(Gözlem);) kitaplarından, www.chabad.org; www.aish.com;
AD. ELOENU MELEH AOLAM ŞEAKOL NİYA myjewishlearning.com sitelerinden ve Ortaköy Etz‐Ahayim Sinagogu
BİDVARO” (Kutsalsın Sen Tanrı’mız, Evrenin Kralı Tu Bişvat Rehberi’nden derlenerek hazırlanmıştır. Cemaatlerin farklı
gelenekleri ve uygulamaları olabildiği için özel günler ve uygulamalar
ki her şey sözü ile oluştu) ve sonra içilir.(Bu beraha hakkında en doğru ve detaylı bilgiler için, cemaatin kendi Rabi’lerine
masadaki çukulata, şeker, içecek çeşitleri için de başvurması gerekir.
söylenir)

11) Meyvelerin Kokusu:
LİMON veya ETROG (Sukot bayramında lulav’la
birlikte tuttuğumuz güzel kokulu turunçgil) alınır.
Ona özel beraha söylenir: “BARUH ATA AD.
ELOENU MELEH AOLAM ANOTEN REAH TOV



Süleyman Doğu
İzmir

Alaha le – Moşe mi Sinai

Sinay Dağı’nda Moşe’ye Verilen Kaideler

Alaha, kelime kökü itibariyle “alah” (yürümek) fiili
ile ilişkilidir ve Judaizmin geleneğinde dinsel
BİZİM hukukun tamamını içeren bir anlam taşır. Çoğu

KÜRSÜ kez Tora(h) / Şemot Kitabı’nda yer alan “agada”
kelimesi ile birlikte anılır. Agada, okuduklarımızı
tekrarlama demektir. Açık bir anlatımla, Pesah/
Seder’de okuduğumuz Mitsrayim’den çıkış
öykülerinin Tora(h) / Talmud kuralları gözetilerek
okunması demektir.

Tora(h)ın ifadesiyle Alaha, bir Judeo için yaşam
yolunun rehberidir; yüzyıllardır sürdüre geldiğimiz
geleneklerimizin kanunlaşmış bir şeklidir. Çoğu
kez 613 Mitsvot’un uygulanmasına dair usulleri
Alaha’da buluruz ve “Mitsvot de Rabanan”
(Rabinik öğretileri) de içerir. Babil sürgününde
Tora(h) ile irtibatımız kesilmiş görünse de,


Peygamberlerden Ezra döneminde soferim’in üstün O’nun ile olan randevusunun merkezini işgâl eder.
gayretleri sonucu tekrar irtibatımızın kurulduğu Bugün Arapça’da “Jebel Musa” olarak da bilinen
hadisesini canlandırır. Nitekim Mişna okumaları, bu mekân her ne kadar tarihsel bir buluşmaya
Moşe Rabenu’ya Sinay’da verilen Tora(h)’nın şahitlik etmese de, Midaş’a kulak veren Yahudiler
Yeoşua eliyle aktarıldığını özetler ama Tora(h)’nın nezdinde öğretilerin tecelli konumu ile
Alaha kaidelerinin yorumunu Midraş’ın çizdiği ilişkilendirildiğinde bizim ve gelecek nesillerin
ufuk dairesinde vakıf oluruz. ruhlarının Hober Dağın’daki Tecelli anında var
olduğuna inanırız.
Ancak gerek Midraş Alaha gerekse Midraş Agada,
Tora(h)’da yer alan hikâyelerin sadece bir İşte, Sivan ayı Hashem’in Tecellisi’ne şahit
yorumundan ibaret sayılmadığı için, İlk Alaha olduğumuz bir zaman dilimini barındırmakla
Kaideleri zamanla Tora(h)’nın sözlerinden daha kalmaz; “Tsion Tepesi’nden onlara hükümdarlık
fazla önemsendiğinden ötürü Rabinik yönü giderek yapacaktır” ifadesi ile de bizleri şereflendirir.
öne çıkmıştır. Bu yüzden olsa gerek, “Divre Minha’da ve İşiaya’nın tanımlamalarında geçen bu
Soferim” hep baskın kalmış, üstün tutulmuştur. ifade, Yisra’el halkının Tsion’da yaşadığına dair bir
Alaha, hayatımızı yönlendiren temel kaideleri ele inanç halini de remzeder.. Kısacası Tsion,
alırken, Tora(h)/Ketubot (67‐b) bahsinde geçen Yisra’el’dir. Ve Yisra’el’in selâmeti için yapılan
şekliyle, “[Tora(h)] bugünkü dilde, insanoğlunun tüm yakarışlarda Tsion’a kavuşmak özlemi
çağdaş dilinde konuştuğuna” dair özelliğinin hep vardır.
kollandığını görürüz.
Yahudi halkının 19.yy.daki ulusal silkinişi, ‘aliya’
Bene‐Yisra’el’in Sinay’da gördükleri ve duydukları, sadece anayurda dönüş değildir; aslı itibariyle,
şahit olduğu yani “Maamed Har Sinai (Hober)” dinsel yükümlülüklerimiz kapsamında Tsion’a
olarak zihinlerimize kazınan olgunun temeli, dönüştür. Eretz‐Yisra’el’de Judaik esaslara dayanan
aslında Hashem’in bir Tecellisi olarak kabul görür. bir Yahudi Devleti kurulmasının çok ötesinde ulvî
Bu husus, Bene‐Yisra’el’in Hashem ile buluşması, bir halin, 613 Mitsvot’un tamamı olmasa da bu


dünyada daha fazlası uygulanması isteğinin bir davranışlarımız ile ihlâlin önüne geçebilmektir.
şahlanışını yansıtır. “Size o toprağı Antisemitizme karşı bir panzehirdir, Siyonizm.
sahiplenmeniz için verdim” [Tora(h)/ Bamidbar Emansipasyon ve haskala (özgürlüğe ve
33:53) mitsvanın sosyal ve dinî miras kapsamında aydınlanmaya) kavuşmak için açılan yolun
sahiplenilmesi olgusudur. Şehina’nın (Hashem’in mihenk taşıdır. Zorluğa rağmen cesaretin,
yeryüzündeki Kutsal Varlığının) Eretz‐Yisra’el’de uzaklığa rağmen vefanın adıdır. Kaybedilen
olanca gücü ile hissedilmesi, Mesianik hayatların yeni baştan kurulmasıdır. Medina‐
HaTiq’va(h) (umudun) korunmasıdır. Yoksa Yisra’el ise, Galud Mitsrayim’den köle olarak
Yahudi Mesianizmi bakımından nostaljik bir çıkan atalarımızın seçilmiş bir halk, özgür
hal, ütopik bir vaziyet değildir. Galud’tan yurtaşlar olarak Eretz‐Yisra’el’e Geula (dönüş)
kurtuluş, “Avelet Tsion” için Hashem’e bir projesinin adıdır. Siyasal Siyonizmin başarısı
yakarış; yas tutanların ruhları ile birlikte olduğu kadar Tora(h) ın “Efendiniz, Tanrı’nız,
teselli bulmaktır. esaretinize son verecek ve babalarınızın sahip
olduğu topraklara sizleri geri getirecektir”
Dar anlamda ise, Yahudi Halkının seçilmişliğinin hükmünün bir vaat olarak gerçekleşmesidir.
(Am‐Segula/Eemarta) Eretz‐ Yisra’el’e dönmesi Hashem ile Halkı arasında geçen akdin bir
özlemini gideren modern Siyonist hareketin devamı ve işlenilen günahların kefaretinin
ideolojisi yanında geleneksel umudumuzun realize galud ile ödenmesidir. Bu mazhariyetin kalbin
edilmesidir. Ama Tanrısal müdahalenin önünde bir derinliklerine gömülmesidir. Siyonizm, zaferin
engel değildir. kendisini beklediğini biliyordu; kat ettiği yol
hak ve adaletin zaferiydi.
Kelal Yisra’el (Musevî cemaati) için üstlenilmiş bir
kolektif sorumluluk bilincidir. Siyasal açıdan, Amida Tefilasında söylediğimiz gibi:
Medina‐Yisra’el’in nev’i şahsına münhasır savunma
sisteminin adı olduğu kadar; Manevî bakımdan, “Gözlerim Senin mehrametin ile Tsion’a
doğru eylemleri teşvik etmek, yersiz dönüşüme şahit olsunlar...” ifadesinin sırrına


mazhar olmaktır. Eretz‐Yisra’el’de İlâhî bir güvence değişiklik içeren) bir karakter arzeder; uzak

altında toplanmaktır. Yoksa ümitsiz bir davaya durulması sağlık verilen, emansipasyon döneminin
duyulan hayranlık değildir; günümüzde ise, siyasal etkisinde kalmış haricî metinlerdir.
Siyonizmin başarısızlıkları karşısında bile, başarılı
olduklarını iddia edenlerin başarılarının gölgede Halbuki bizden istenilen, Hober’de Hashem’in
kaldığı gerçeğinin zımnen de olsa kabul huzurunda durduğumuz günün hatırlanması
edilmesidir. (Tora(h)/ Devarim 4/a‐12) ve (H)agada’da geçen
ifadeyle, her nesil kendisini Mitsrayim’den
Bugün galud (diaspora) da yaşıyan Musevî çıkıyormuşçasına hissetmesi gerektiğidir. ‘Naase
kardeşlerimizin aklı dinsel Siyonizm açısından ve nişma’ diyerek nedametle haykırmaktır;
karışık görünüyorsa, bunun başlıca nedeni Paro’nun inatçılığı Mitsrayim’de felakete yol açtığı
“apokrifa” (gizlenmiş) ve “psödepigrafa” hususu unutulmayarak...
(başkalarına atfedilen metinler) konusunda yeterli
bilgi birikimine sahip olmamalarında aranmalıdır. Geçmişte antisemitizm ve Şoa (Holokost) meşum
Bu ifadeler, II. Beit HaMikdash dönemi ve olayları ile yaşanılan cinayetler, adalet sağlama
sonrasına ait ancak Tora(h) / Talmud’a dahil bahanesi ardına gizlenerek işlendiğinde inanç
edilmemiş metinlerdir ve muhtelif Hıristiyan sahiplerinin sabrı zorlanmakla kalmamış, insan
kiliselerin sahiplenerek Kutsal Kitap hükümlerine ruhunun derinliklerinde var olan sevginin iylikten
dahil etmekte sakınca görmedikleri, cüretkâr uzaklaşarak nefrete dönüşmesi kolaylaştırılmaya
tutumlarının eseridir ve daha çok Tora(h)’nın çalışılmıştır. Ne hazindir ki, çağlar boyunca
Yunanca çevirisi olan “Septuagint” de karşımıza yaşadıklarımız tüm detayları ile kolektif
çıkar. En çok bilinenleri ise, “Ester ve Dani’el” hafızalarımızda yer işgâl etmekle birlikte,
bahisleri ile, “Şelomo’nun Bilgeliği” ve silinmesine asla izin verilmeyecek şekilde
“Makabiler” bölümlerinin değişik versiyonlarıdır kazınmıştır. Bu yüzden Yahudilerin tarih boyunca
ki, Talmud ve Midraş açısından bakıldığında, bu en büyük imtihânı ve intikâmı tüm olumsuzluklara
anlatımlar “Sefarim Hitsonim” (eksiklik ve rağmen inadına yaşamak olmuştur.


Günümüzde yaşanılan antisemitik çıkışlar ise, kılınması ve anılması, Holokost inkârı suç
ziyadesi ile Medina‐Yisra’el ile ilişkilendirilmekle sayılması, insanoğlunun karanlıktan çıkışı
suretiyle, onun meşruiyetini inkâra yönelik bir dileğiyle...
mahiyet arz eder olmuştur.
Mipney Darkey Shalom (Barış uğruna).
Halbuki bugün Medina‐ Yisra’el’e katil diyenlerin
bilmesi gereken bir gerçek, geçmişte yaşanılanlar Baruh Ata AD. Eloenu Meleh Aolam Aşer
göz önünde bulundurulduğunda, Yisra’el’in elinde Kideşanu Bemitsvotav Vetsivanu Leadlik Ner
öyle bir kan olmadığı hususudur ve giderek Hanuka.
antisemitizm, uluslararası arenada Devletin
varlığına hayâsızca baskı uygulayarak barışı ‐ Aziv Lah. ‐
dayatanların çabalarından da ibaret sayılmıştır. ‐Nur Senindir.‐
Medina‐Yisra’el’in güvenlik kaygısıyla bir başka
devlete sırtını dayayamayacağı güven İzmir, Chanukah, 5574
duyamayacağı bilinmesine rağmen. Bu çabalara
geçmişte olduğu gibi sesiz kalanlar, sonraki
nesillerin nezdinde sadece hoşgörüsüz tavırları ile Süleyman DOĞU
itham edilmekle kalınmayarak, önyargı ve zülüm Em. Bakanlık Başmüfettişi
ile göze alınan bir savaşın teşvikçileri mesabesinde Ege Üniversitesi/İİBF Öğr. Gör.
onlar ile birlikte anılacaktır. suleimandogu@hotmail.com

O halde gayemiz, Holokost’u inkâr edenler eliyle
ülkelerin zarar görmesini engellemek olmalıdır.

Şoa bir daha yaşanmaması, Birleşmiş Milletler
Uluslararası Holokost Anma Günü anlaşılır


birer ikişer borekitas, peynir ve yumurta almaya

Rıfat Kandiyoti çalışıyorlardı. Ben ise değil tabak, elimle küçük bir
İstanbul
siyah zeytin bile alamamıştım. Boyum posum
küçük olduğundan, Yahid’lerin aralarından sakince
12 Ocak 2014 Pazar günü, Kadıköy Hemdat İsrael sıyrılarak bir şekilde masalardan, kıyıdan köşeden
Sinagogu'nda yapılan Tu Bişvat kutlamasında
Sayın Rıfat Kandiyoti'nin yaptığı
bir şeyler kaparım diye düşündüm. Ama olmadı.
etkileyici konuşmayı paylaşıyoruz. Nereden Şabat Seuda’sındaki yiyeceklere ulaşmaya
çalıştıysam, başaramadım. Tam her şeyden
vazgeçip, başarısızlığı kabullendiğim anda bir
Hayalimdeki Cemaat Yahid kulağıma doğru eğildi ve bana şunları
fısıldadı: “Bak oğlum, eğer bu cemaatte var olmak
Bir Hayal Değil!.. istiyorsan biraz atılgan, biraz girişken biraz da sert
ve umursamaz olacaksın. Yoksa bu cemaatte aç
Yaklaşık 10‐11 yaşlarındaydım. Her zaman olduğu kalırsın.” Ardından, bu bahsettiğim Yahid, kendi
gibi, yine bir Cumartesi sabahı, Şabat tefilasının için özenle doldurduğu tabağını bana doğru uzattı.
son anlarıydı. Yahid’ler, tefilada okunan son dua Ve benim bu Yahid’in dediklerini anlamaya
“Alenu Leşabeah”ı dinlemek veya takip etmek ile çalışırkenki karmaşık düşüncelerim ile artık dolu
talitlerini hızlı hareketlerle toplayıp bir an evvel bir tabağım olduğu için yaşadığım sevinç
Şabat Seudası’na inmek arasında gidip geliyorlardı. arasındaki o belirsiz boşlukta, hareketli kalabalığın
Ben ise tevada bu karmaşa ortasında görevimi arasına karıştı, gözden kayboldu. Evet, küçük
yerine getirmeye çalışıyordum. Tefila sona erdi ve yaşımda başıma gelen bu ilginç tecrübe sayesinde,
ben de elimden geldiğince seri hareket ederek bir hayatımda ilk defa cemaat ve ben kavramıyla
şeyler yiyebilmek amacıyla Şabat Seudası’na indim. tanıştım ve kendimi bu kavramı sorgularken
Seuda salonuna vardığımda, ürkmüştüm. buldum.
Normalde olduğundan çok daha geniş bir kalabalık
vardı karşımda. İnsanlar birbirini hafifçe iterek, Günümüz Sosyoloji biliminin, bir devletin
daha nereden alınacağını bilmediğim tabaklarına, oluşabilmesi yani meydana gelebilmesi, aynı anda


varlığını devam ettirebilmesi adına tasarladığı ortak akıl yani bir birikim taşıyabilsinler ve
modern olgu ve klasik anlayışa göre; bir devlet aktarabilsinler? Tora’mızın, Sinay dağında Bene
ancak ve ancak bir bayrağın altında, sabit bir Yisrael’e verilişine kadar ve hatta sonrasında bile,
toprak parçası üzerinde yaşayan, geçmiş ile bugünü günümüz modern toplumlarının yönetim
harmanlayabilecek ortak ve genel bir kültüre yani biçimlerini göz önünde bulundurursak, nasıl bir
ulusal birikime sahip vatandaşların yani milletin, teşkilatlanmadan söz etmemiz mümkün olabilir ki?
meydana getirmiş olduğu sistematik bir Ancak, bütün bu problemlere, ikilemlere ve
teşkilatlanma sonunda oluşabilir. Bu tarz bir çatışmalara rağmen Bene Yisrael’in bu var olma
yapılanma dışında, başka hiçbir oluşum var olamaz mücadelesinden başarı ile altından kalktığını
ve kabul edilemez. Var olagelmiş tüm dünya tarihi görüyoruz. Kanıtı ise, şu an bu günü anlamlandıran,
boyunca, bu sınırlamaları aşmış ve bu bizler.
paradigmanın dışına çıkmış sadece tek bir topluluk
vardır. Bene Yisrael yani Yisrael oğulları. Bene Bu noktada sorulması gereken asıl soruya hepinizin
Yisrael’in, bu hafta okumuş olduğumuz Beşalah dikkatini çekmek istiyorum. Bene Yisrael, yaşanan
peraşasında, Mısır esareti çıkışından, vaat edilmiş bunca insanüstü zorluklara, sıkıntılara ve acılara
kutsal Yisrael topraklarına ulaşana kadar geçen 40 karşı nasıl direnip de ayakta kaldı da, günümüz 21.
yıllık çöl yolculuğu boyunca, bir bayrakları yüzyıl Türkiye Musevi Cemaati, o günün
olmamıştır. Tora’mızın ilerleyen peraşalarından şartlarındaki sıkıntıların %1’ine bile sahip değilken,
gelecek haftalarda tekrar öğreneceğimiz gibi, Bene üstüne üstlük modern hayatın, çöl esaretine oranla
Yisrael’in sürgün yılları boyunca kutsal topraklara gerek teknolojik gerek ise dünyanın evrimsel
ulaşana kadar sabit ve değişmez bir toprak gelişiminden kaynaklanan binlerce kolaylıklarına
parçaları yani vatanları da olmamıştır. Bene ve pratikliğine rağmen, bir yandan asimilasyonun
Yisrael’in Mısır’da köle oldukları 210 yıllık zaman pençesiyle diğer yandan temel ekonomik
sürecinde, Mısır’lılar tarafından çektikleri açlıklar, sıkıntılarla ve daha bilgisine sahip olmadığım
acılar ve işkenceler dışında hangi ortak kültür onlarca problemle mücadele ediyor, etmekte
birikimleri vardır ki, bir millet olarak kümülatif bir zorlanıyor ve zayıflıyor?


Eğer cevabınız T‐nrı ve T‐nrı’nın Bene Yisrael için başka bir hal başka bir boyut kazanıyor. Böyle bir
yaratmış olduğu mucizelerse; sorarım sizlere, değişkenler sonsuzluğunda, cemaatimiz
günümüzdeki T‐nrı ile Bene Yisrael’in Mısır’daki değişkenlere sırt çevirerek ve yıllardan beri
T‐nrı’sı farklı T‐nrı’lar mı? AK. BU günümüzde, süregelen yapısını koruyarak varlığına devam
bizler için hiç mi mucize gerçekleştirmiyor? edebilir mi? Doğadaki; basit, sadece temel
Mısır’da acılara maruz kalan Yahudi milleti ile ihtiyaçlarını karşılamak ve neslinin devamını
günümüz Yahudileri yani bizler, başka bir soydan sağlamak için uğraşıda bulunan hayvanlar bile
mı geliyoruz? doğal seleksiyon denilen, varlıklarını değişen
koşullara göre adapte edebilecekleri uyum süreçleri
Gelin tüm bu soruların cevaplarını; cemaatimizin zarfında muhafaza edebilecekken, bir cemaat gibi
temel problemlerini, kişisel hayalimdeki ideal Yahid’lerine hizmet vermeye çalışan kompleks bir
cemaat profiline ulaşma gayesinde ve süzgecinde düzenin değişimin dışında tutulması beklenebilir
birlikte arayalım. mi?

En başında, bir temel oluşturma açısından, Eğer değişimin kaçınılmaz olduğu ve cemaatimizin
varlığının farkına varmamız gereken bir olgudan de bu kaçınılmaz fenomenden kendi payına düşeni
söz etmek istiyorum sizlere. Bu olgu, o kadar alması gerektiğinde mutabıksak, sorumuzun
hayatımızın içine kanalize olmuş ve bizi cevabını daha bilinçli bir bakış açısıyla analiz
sarmalamış durumda ki hayatımızın her anında edebiliriz. Unutmayalım! Değişim istiyoruz yani
onu yaşıyoruz ve onunla yaşıyoruz. Bahsettiğim şey, fiziksel veya manevi bir halden başka bir fiziksel
değişim. veya manevi hale geçişmeden ve devinimden
bahsediyoruz.
21. yüzyıl denilen, öyle bir zamanda yaşıyoruz ki,
her şeyin bedeli, sistemi, yapısı ve daha nice Bir cemaatin varlığı mutlak koşulda, o cemaatin
niteliksel ve niceliksel değerleri, tahmin edilemez hizmet ettiği kişilere yani sizlere bağlıdır. Zira bu
bir dengesizlikle, kontrolümüz dışında değişiyor, kişilerin sadece fiziksel varlıklarının yokluğu, bir


cemaatin ortadan kalkması için oldukça yeterli bir şikâyetlerde bulunmayan ve hasar amaçlı olmayan;

sebeptir. Bu sebepten dolayı, yapılması gereken, temel hedefi, ileriye dönük bir şekilde, ne
cemaatin kapsadığı tüm Yahid’lerimizin, niteliksel yapılabilir sorusunu soran ve eyleme yönelik
anlamda kendilerini geliştirerek değişime ayak ilerleme için emek sarf eden bireylerin yetiştiği,
uydurma gayesinde, bu sürecin bir parçası
olmalarını sağlamaktır. Cemaatimizdeki, baş tacı yaşlılarımızın ve
ihtiyaçlılarımızın, ister sadece mitsva olduğu için
Hayalimdeki cemaat isterse de sadece saf insani duygularımızda
kaynaklı, günümüz dünya işleyişinin hepimizin
Bir terim olarak “Yahudilik” dendiği zaman, karakterinden zorla kaldırmaya çalıştığı derin insan
cemaatimizde bulunan tek tek her bireyin, ister ilişkilerinin, bu kardeşlerimizin ihtiyaçlarına daha
Yahudilik’i bir din, ister milliyet, isterse her ikisi de çok karşılık verilerek daha çok ziyaret edildiği,
isterse hiçbiri, isterse de bir kültür; etiketin ne
olduğundan tamamen bağımsız olarak, bir Aklınıza gelen tüm cemaat bireylerimizin, Türk
Yahudilik kimliğine sahip olduğu ve bu kimliğe Musevi Cemaati için belki de en önemli gün olan,
cemaatimize aidiyet duygusunun çok sert bir 15 Kasım 2003 Neve‐Şalom ve Şişli Bet‐Yisrael
biçimde yerleştiği, böylece artık yüzleşmekten ve sinagoglarına yapılan saldırılarda hayatını
yine mi demekten bıktığım ancak aynı zamanda kaybeden kardeşlerimiz için, Neve Şalom Keilası’nı,
ağızlara durmaksızın, sürekli alınmaktan önemini kapılarından insanlar taşacak şekilde doldurduğu,
kaybedeceğinden korktuğum, belki de Türkiye bir cemaat.
Musevi Cemaati’nin varlığını en çok tehdit eden
Asimilasyon’u sözlüğümüzden kaldırıldığı, Annemin dedemden öğrendiği, benim de bu yolla
annemden öğrendiğim, aynı zamanda filozof
Genel cemaat algısı içinde, şu an içinde Sokrates’in siyaset felsefesinin temelini, çok iyi
bulunduğum çabadaki gibi, sadece var olan açıklayabilecek nitelikte olduğunu düşündüğüm
konumdan ve pozisyonlardan salt olumsuz bir sözü sizlere aktarmak istiyorum. “Bir işin ya


meraklısı ya muhtacı olacaksın.” Sokrates’in siyaset işlerin gerçekleştirileceği bir bağlılıkla, çalışan

felsefesine göre, dünyada var olan hiçbir insan Yahid’lerden oluşan bir cemaat hayal değil.
siyasete ya da politikaya atılmak istemez.
Sokrates’e göre insanlar, artık içinde bulundukları Hepinizin de hak vereceği gibi, niteliği arttırılmış,
çıkmaz yola dönüşen kördüğüm durumları geliştirilmiş ve ilerletilmiş bir Yahudi toplumu,
kurtarmak adına, kişinin kendisi hariç herkesin onlarla aynı hatta daha üstün nitelikler taşıyan
gözünün tek bir kişiye yöneldiği, bu işin cemaat yöneticilerimiz ve idarecilerimiz tarafından
sorumluluğunu alabilecek, zorla kahraman olmak yönlendirilmelidir. Ancak daha önce de belirttiğim
mecburiyetinde kalan bir kişiyi seçerler. Bu kişi hiç gibi, cemaat yönetimimizin de, kaçınılmaz değişim
de istemese de, artık toplumun dayattığı rollerin fırtınasından kendi payına düşeni alması
kodlarından dolayı artık kendini o pozisyonda gerekmektedir.
bulur. Peki, bunun cemaatimizle olan ilişkisi nedir?
Bu bağlamda

Cemaatimizin sahip olduğu, nüfusun hem niceliği
Cemaatimizin kendisinin, bir sistem ve işleyiş
hem de niteliğinden kaynaklanarak belirgin
algoritması olarak ilerleme ve gerileme
bireyler, belli başlı bazı amaçlar için bazı
kaydetmesini sağlayan görece karmaşık / basit /
sorumluluklar üstleniyor. Ancak, esas sorulması
kusurlu / kusursuz altyapı sisteminin, halkımız
gereken soru şu ki; onlar mı sorumlulukları
tarafından bilindiği ve özümsendiği,
üstleniyor yoksa sorumluluklar mı onları? Bu
bağlamda, cemaat için yeri geldiğinde her türlü Cemaatimizin yönetim ve idari birimlerinin,
görev sorumluluğu üstlenebilecek, bunu Sokrates onların kendilerinin var olmalarını sağlayan halka
felsefesinde olduğu gibi zorla dayatılan veya günümüze oranla çok daha fazla indirgendiği ve bu
dayatılmayan durum gereği bir gönüllülük usulü ile bağlantı yoluyla, Cemaat Başkanı, Cemaat Başkan
ve bu tek başına gerçekleştirilen gönüllülük Yardımcısı vb… unvanlar duyulduğunda,
usulünün kişiye “benden bu kadar!” dedirtebileceği halkımızın kendisinden uzak bir diyardaymış gibi
bir biçimde değil de, amatör bir ruhla profesyonel bir hissiyata kapılmadığı,


Bu yakınlaşma sayesinde, cemaat ileri Sadece cemaatimiz için değil, aklınıza gelebilecek
gelenlerimizin; nasıl insanlarımızı, gençlerimizi her türlü oluşumun ayakta kalabilmesi, varlığını
kala gelmeye daha çok çekeriz veya nasıl devam ettirebilmesi, kısacası var olması için
bireylerimiz, üzerindeki cemaat aidiyet duygusunu gençler yani yeni nesiller, yani taze kan gerekir.
arttırırız sorusunu sormaya ihtiyaç duymadıkları, Belki de bu anlamda cemaatimizin var olma
yolculuğunda en büyük destekçisi ve de en büyük
Gittikçe küçülen ancak küçülürken her bir adımda müttefiki gençlerimizdir. Madem ki gençlerimiz
halkına daha çok açılan bu cemaatin, bu bu denli önemli, onların da niteliklerini arttırmak
küçülmeden, kontrolleri kolaylaşan bir devlet ve geliştirmek onları günümüz değişimine karşı
misali, yapısını ve iskeletini daha çok donanımlı hale getirmek en büyük amaçlarımızdan
sağlamlaştırdığı, ekonomik sıkıntıların minimuma biri olmalıdır.
indirildiği, sağlam bir finans zemininde yolunda
ilerlediği, Ne kadar bizi mutlu eden ve gurur veren bir
tablodur ki, günümüzde gençlerimiz Türkiye’nin
Aynı yakınlığın, yurt dışındaki dünya Yahudi en iyi okullarında eğitim ve öğrenim görüyorlar.
cemaatleri ile olan ilişkilerde de kurulduğu, Meslek uzmanları oluyorlar. Kendilerine belirlemiş
oldukları veya olmadıkları yollarda almış oldukları
Küçük ama samimi cemaat yapımız içinde sağlam eğitimin meyvelerini görüyorlar. Bu
resmi/resmi olmayan prosedürler esnasında, bu anlamda aslında gençlerimizin akademik anlamda
işlerdeki pürüzleri ortadan kaldırmak için; ileri rekabetin oldukça yoğun olduğu ortamlara
cemaat yöneticilerinin unvanlarının ve statülerinin kendilerini yeteri denecek düzeyde hazırladıklarını
bir tehdit veya yaptırım gücüne hizmetten ibaret rahatça söyleyebilirim.
olarak algılanmadığı, bunun yerine saf insani
duygular yoluyla ilerleme kaydedilebileceği, bir İşte bu sebepten, benim özellikle üzerinde durmak
cemaat düşünülemez mi? istediğim eğitim, dini eğitim. Yani Yahudi eğitimi.
Unutmadan, ideal cemaat süzgecinde.


Doğduktan ön bilinç süresi yerleştikten sonrası ve Hepimizin yapmış olduğu iyi/kötü hareket, mitsva
devam eden süreçte; gençlerimizin kala mı gitsem veya günah kavramlarının yalnızca kişinin
yoksa derneğe mi ikilemini yaşamadıkları ve bu kendisine ait olduğu düşüncesinin yıkıldığı ve her
davranışın devamında da, gençlerin bunu Yahudi’nin diğer Yahudi’lerin iyi/kötü her türlü
ayrışmaya götüren bir seçim olarak algılamadıkları, hareketlerinden sorumlu tutulduğu anlayışının
benimsendiği ve biz burada bunca emeğin
Okulumuzdaki öğrencilerin, niteliği ve yetkinliği harcandığı kutlamamızda vakit geçirirken,
çok daha üstün bir dini bilgi ve İbranice dil aramızda olmaya maddi ‐manevi katılım
bilgisine sahip oldukları, göstermeyen/gösteremeyen kardeşlerimizin
yokluğunun ağırlığının, dişe dokunurcasına
Ne kadar uzun üzerinde durmam gerekirse de, en omuzlarımızda bir sorumluluk olarak yerini aldığı,
kısa haliyle Kaşerut’umuzun ve Şabat’ımızın bir bir cemaat de hayal değil.
Yahudi yaşamı için olmazsa olmaz olduğunun
anlaşıldığı ve anlatıldığı, çünkü Tora enginliği, Soracaksınız, mitsva yapan, Tora’yı çalışan ve
saflığı ile bir suysa ve Bene Yisrael, hayatı ağzı uygulayan kişi, diğerlerinden daha mı fazla
tarafında gelişen, sadece sözlerle bile yaşamına Yahudi’dir? Kesinlikle hayır. Sayın Ravımız Mendy
tutunabilen bir balığa benzetilirse, bu balığın Chitrik’in dediği gibi:
içinde bulunduğu sudan çıkması, akibeti için hiç de
iyi olmayacaktır. “Her bir Yahudi, Yahudidir. Bu sorgulanmayacak
kadar bariz bir durumdur. Bir Yahudi, Yahudi olma
Tora’mızın, evlerimizde bulunan herhangi bir durumunu hiçbir zaman terk edemez. Ve her Yahudi,
kitaba yaklaştığımız gibi entelektüel veya akademik T‐nrı'nın biricik çocuğudur. T‐nrı'nın isteklerini
bir bakış açısından değil de, bir Yahudi’nin nasıl yerine getirmeyen çocuk da T‐nrı'nın çocuğudur.
yaşamasını, hangi sınırlar içinde yaşaması Kimse kimseden daha fazla veya daha az Yahudi
gerektiğini, ÖZGÜR İRADE süzgecinde belirten ve değildir. Daha büyük veya daha küçük Yahudi de
T‐nrısal zeka ile kavranması gereken bir yaşam yoktur. Yalnızca Yahudi vardır. O kadar basit.
kitabı olduğunun anlaşıldığı,


Mitsvaları yerine getirmek bir kişiyi DAHA Yahudi Cemaatimizin fertleri olarak, artık herhangi bir
yapmaz. Nokta. konuda derin görüş ayrılıkları yaşamanın lüksüne

sahip olmadığımız ayrıca BURADAYIM! diyen ve
Gene de, bu kural en muhteşem gerçeği dedikten sonra da realitede de burada olan
değiştirmemektedir. Hepimiz eşit derecede bireylere ihtiyacımız olan bugünlerde, yaklaşan ve
Yahudi’yiz. burada da bulunma sebebimiz olan Tubişvat

Tüm Yahudiler eşit derecede Yahudi’dirler. Kimse bayramı, mükemmel bir başlangıç noktası
diğerinden daha Yahudi değildir. konumundadır.

Ne kadar çok mitsva yaparsanız yapın, diğer Küçüklüğümüzden beri tekrar edilerek
Yahudi’den daha çok Yahudi olmayacaksınız. öğretildiğimiz, Tubişvat’ın Ağaçlar Bayramı olduğu
Yahudi bir hayat tarzında yaşamasanız bile siz de gerçeğinin dışında, bu bayram yepyeni başlangıçlar
her gün sinagoga giden biri kadar Yahudi’siniz, ne için muazzam bir adım teşkil eder.
eksik ne fazla.

Nasıl mı?
Çünkü Yahudi olmak, neler yapıp neler

yapmadıklarımızla ilintili değildir; aynen insan
Büyük Tora bilgini Hafets Hayim, mucizeyi
olmak için insanî davranışlarda bulunmak zorunda
elimizle dokunarak hissedebildiğimiz anda
olmadığımız gibi.

anlayabileceğimizi söyler. Ne demektir mucizeye
Bir Yahudi, her şartta Yahudidir...” elle dokunmak ve hissetmek? Bu hafta
okuduğumuz Beşalah peraşasında mucizelerin
Bu bağlamda, bir kişi ne kadar Yahudilik’i ile mucizesi, Kızıldeniz’in yarılmasını görüyoruz.
bütünleşirse, bir yerinden kendi Yahudiliği’ne Dilersek, Kızıldeniz mucizesini kuzey ve güney
bağlanırsa, o derece kendi Yahudi Cemaati’ne de rüzgarlarının estiği veya bir meteor’un dünyamıza
katkıda bulunur. Kendini, cemaatine bağlı hisseder yaklaştığı anda gerçekleşen bir doğal zorunluluk,
ve onun için elinden geleni ardına koymaz. bulunduğumuz ana uyarlarsak ağaçlardan gelen


ürünleri, doğanın sistematik işleyişi sonucunda zamanda kendisinden ve kendisiyle 1 sene boyunca

meydana gelen basit ürünler olarak görmemiz Tora öğrenimi gördüğüm sınıf arkadaşım İshak
mümkündür. Ancak aynı zamanda, bunların İbrahimzade’nin, yine bir konuşmamızda bana
verilen her nefesin bir ölüm alınan her nefesin bir söylediği sözlerle son vermek istiyorum.
yaşam gibi birer mucize olduğunu ve bir meyveye
Tubişvat bayramıyla başlayacak ve devamında da Sen yani sizler, biz yani cemaat olmadan istediğiniz
söylenebilecek çok basit ve kısa bir berahanın her şeyi yapabilir, hayallerinizi
bizim hem kişisel manevi hayatımızda hem de gerçekleştirebilirsiniz. Ancak biz yani cemaat, sen
toplumsal cemaat hayatımızda, bizi ve cemaatimizi yani sizler olmadan hiçbir şey yapamayız.
günümüzden çok farklı konumlara getireceği bir
gerçektir. Ben, şahsi irademle, cemaatim için BURADAYIM!
Ya sizler?
Biz istedikten sonra, Kızıldeniz’i yaran T‐nrı’nın
isteklerimizi gerçekleştirmek için, bizi
destekleyeceği mucizeleri mi bitmiştir? Bu
konuşulanların hangisi imkansız olabilir ki?
İmkansız nedir ki?

T‐nrı, önümüze ölüm ve yaşam kitabını koyduktan
ve “Uvaharta Bahayim” diyerek, yaşam kitabını
seçmemizi söyledikten sonra, hangi seçim bizi zor
durumda bırakabilir ki?

Konuşmama, kendisini çok sevdiğim ve kendisiyle
geçirdiğim belki de 10 saniyelik bir sürede bile çok
şey öğrendiğim Sayın Cemaat Başkanımız aynı



Yako Taragano
İstanbul

FAS

Geleneksel ile Modern İç İçe…

CASABLANKA‐MARAKEŞ‐ESSAOUİRA

Uzun zamandır biriktirdiğim Mil puanlarım ile

OKUR değişik bir destinasyona uçmak istiyordum.
Gitmediğim bir Kıta, Görmediğim bir ülke olmasını

İLETİLERİ istiyordum. Ancak o zaman birikmiş mil
puanlarımı isabetli değerlendirmiş olacağıma

inanıyordum. Yeni bir kıta, yeni bir Bayrak,

Berberiler ile Arapların içi içe yaşadıkları değişik

bir kültür FAS. Zamanlamam da mevsim itibarı ile

de uygun olunca BTS’nin kurucu üyesi Mizrahi

ailesi ile bu yeni Coğrafya’yı keşfetmeye karar

verdik. Fas hayallerini aslında uzun zamandır

kafamda planlıyordum. Ancak tarih hakkında

kararımızı da verince seyahat planımızı

gerçekleştirmek için kolları sıvadık. Giden

arkadaşlardan bilgiler aldık, Acentelerin tur

programlarını karıştırdık tabii ki en önemlisi


İnternet’te nerdeyse her gün araştırmalar yaptık. malzemeleri sergiliyorlardı. Temiz, bakımlı ferah
Dört gece beş gün sürecek seyahatimizin en uygun bir müzeydi. Müslüman olan müzenin
olarak bir gecesini Casablanca’da 3 gecesini de küratöründen bazı bilgiler aldık. Buradan Atlas
Marakeş’te geçirmeye karar verdik. Okyanusu kıyılarındaki Fas’ın Cote d’Azur’ü olan
Corniche geldik. Burası sahil olarak Nice’e veya Rio
Evimizin önünden başlayan transfer ile Atatürk sahillerine benzese de uzun entarili kıyafetleri ile
hava limanına sabahın 6.30’unda yola çıktık. Chek‐ halkı bize Fas’ta olduğumuzu hatırlatıyordu.
in işlemleri sonrası kredi kartlarımızın sağladığı Şezlongları, Güneş şemsiyeleri, un gibi kumu çok
avantaj ile Lounge’da kahvaltımızı yaptık. Airbus dalgalı Atlas Okyanusunu uzaktan keyifle izledik.
330A tipi uçağımıza giderken İsrailli bir grup ile Birkaç kare fotoğraf çekip soğuk bir şeyler içtikten
karşılaştık Fas’ı tanıyıp tanımadıklarını sorduk. sonra “Si Bu Abderrahman” adası’na geçtik.
Başlarındaki rehberden birkaç bilgi aldık. Beş saat
süren yolculuğumuz biraz film seyrederek, biraz
oyun oynayarak, yemekler ikramlar derken
çabucak geçti. Hiç birimiz sıkılmamıştık bu
yolculuktan. Hava alanında bizi elinde Group Yako
pankartlı şoförümüz Khalid bekliyordu. Yerel saat
ile saat biri gösteriyordu. Daha evvelden
programladığımız gibi şoförümüz bize “Beyaz
Şehir” anlamına gelen Casablanca şehir turu
yaptıracaktı.

İlk olarak Fas Yahudi müzesine geldik. (81. Rue
Chasseur Jules Gros Oasis Casablanca) Çok fazla
objeleri, tabloları, materyalleri olmasa da Fas’ın
değişik bölgelerinden toparlanmış birçok


Faslılar için çok değerli bir din adamı olan bu kişi Hanus) internetten bulduğumuz tarifini de uçakta

burada yaşayıp ölmüş. İnsanlar akın akın gelip karşılaştığımız İsrailli rehberden aldığımız MLAH
mum yakıp, adak adayıp burayı ziyaret ediyorlar. JUİF diye bilinen Yahudi Mahallesindeki Beth‐El
Saat dört olmuştu ve acıkmıştık. Program gereği sinagoguna yöneldik. Acentemize Sukot için bu
Afrika’nın en büyük modern alış veriş merkezi tarihte sinagogu ziyaret edeceğimizi bildirmesini
Morocco Mall’a gidip hafif bir şeyler atıştırdık. istemiştik. Kapısında her yerde olduğu gibi polis ve
Bizim AVM’lerden pek bir farkı yoktu. Sadece özel güvenlik bulunuyordu. İçerideki ilgililere
içerisinde çocuklar için büyük denebilecek bir oyun geldiğimizi haber vermelerini istedik. Bilgileri
ve eğlence parkı ve binanın ortasında tabanından olduğundan hemen kapıya çıkarak bizi karşıladılar
tavanına kadar silindir gibi duran çok büyük bir içeri buyur ettiler. Yabancılara her zaman ilgi ve
akvaryum bulunuyordu. Köpekbalıklarından sorular çoktur. Nerelisiniz, ne zaman geldiniz, ne
vatozlara her türlü balık akvaryumda yüzüyordu. kadar kalacaksınız gibi tipik sorulardan sonra
Sıra tarihi Habus Meydanından geçerek mimarisi Arvite geçtik. Tipik Sefarad gelenekleri burada da
ile şehrin gurur kaynağı olan, Atlas Okyanusu vardı. Orta ve kuzey Avrupa’daki Aşkenazlar
kıyısına inşa edilmiş Hassan II camisini ziyaret Shabat’ı kutlamak veya bayramlaşmak için el
ettik. 1980‐1993 yılları arasında yaptırılan Hassan II sıkışırken Akdeniz’e doğru indiğinizde Sefaradlar
cami, dünyanın Mekke’dekinden sonra en büyük Hag Sameah deyip öpüşürler. Burada da gelenek
camisiymiş. İç mekanında 25.000 kişinin aynı anda bozulmadı. Sinagogda karşılaşan her kez birbirleri
namaz kılabildiği, avlusunda 80.000 kişinin ile sarılıp öpüşüp Hag Sameah diyerek
toplanabildiği 20.000 metrekare alana kurulu yapı bayramlaştılar. O tablo gerçekten çok gurur verici
gerçekten muhteşem görünüyordu. Ayrıca 200 insanın içini hoş eden bir tabloydu. Yurdunuzdan
metrelik minaresinde bulunan lazer ışığı 35 km. binlerce kilometre ötede bile ayrı kültürdeki
uzaklığa kadar namaz vaktini bildirirmiş. dindaşınızla dua edip bayramlaşmak çok keyif
verici bir şey. Harika seslerden ve değişik
Saat yediye geliyordu. Programımıza göre o akşam ritüellerden ama tınıları kulağıma hiç de yabancı
Sukot olduğundan daha evvel adresini (Rue Verlet gelmeyen izlediğim Arvitten sonra Suka’ya geçtik.


Orada da İstanbul’da alışltığımız Sukot çarşı Pazar gezmeyi severiz. Gezinirken burada da
ritüellerinden farklı şeyler izledik. Hanımlarımız şansımıza karşımıza Pazar çıkmaz mı? Hiç
Suka meyvesi olan üzümü aradılar ama yoktu. Hala tereddütsüz daldık içine. Etlerin açıkta askılarda
ile amotsi yaptık. Kraker üstüne konmuş peynir ile satıldığı, değişik okyanus balıklarının tezgahları
omlet tipi bir yumurta servis edildi. Kuruyemişler süslediği, birkaç farkı sebzeler gördüğümüz bu
meyveler ve hurma masaya serpiştirilmiş. Hepimize Pazar, ilginç olduğu kadar bir o kadar da pislik
küçük kadehlerde şarap verdiler. Değişik bir içindeydi. Anlaştığımız saatte şoförümüz geldi.
memlekette değişik geleneklerle bir bayram Casablanca’da henüz görmediğimiz birkaç yeri
geçirmenin keyfini yaşıyorduk. görmek istedik. Önce koleksiyonumuz için magnet
ve birkaç hatıra eşyası almak için otele çok yakın
Saat 9’a geliyordu. İstanbul’daki evimizden bir mağazada 10 dakika kadar durup işlerimizi
çıktığımız andan itibaren yaklaşık 18 saattir halettik. Sonra Hollywood klasikleri arasında özel
yollardaydık. Artık otelimize gitme zamanı bir yere sahip 1942 yılında çekilmiş Humphrey
gelmişti. Casablanca Sheraton’a geldiğimizde Bogart, Ingrid Bergman’ın oynadığı 1943 yılında en
yorgunluktan hareket edecek halimiz kalmamıştı. iyi film, en iyi yönetmen, en iyi senaryo
Resepsiyonda chek‐in işlemlerimizi yaparken milli dallarında Oscar alan Casablanca filminin çevrildiği
kıyafetli görevliler Fas’ın geleneksel naneli çayını Rick’s Cafe’ye gittik. Turist otobüsleri bizim gibi
ikram ediyorlardı. Lobide biraz dinlenip buraya yanaşıp fotoğraflar çekiyorlardı. Film
odalarımıza çekildik. demişken; güneş ışığı Atlas Dağlarının etekleri ile
Sahra çölünü öyle güzel bir açı ile aydınlatıyor ki,
Ertesi sabah Sheraton kalitesindeki kahvaltı çekim için birçok film yönetmeni adeta açık hava
büfesinde güzelce karnımızı doyurduk. Yöresel platosu durumundaki Fas’ı tercih ediyorlar.
tatlar denedik. Kahvaltı sonrası Marakeş’e hareket Örneğin; Brad Pitt’in oynadığı Babil, Benhur,
saatimize kadar bir iki saat boş vaktimiz Büyük İskender, Gladyatör, Kleopatra, Yıldız
olduğundan otelden çıkıp ara sokaklara daldık, Savaşları gibi bir çok film Fas’ta çekildi.
çevre gezisi yapmaya başladık. Her gittiğimiz yerde


durumuna da genel bir bakış atalım. Afrika

kıtasının kuzeyinde Akdeniz ile Atlas Okyanusuna
kıyıları olan Fas, doğusunda Cezayir güneyinde ise
Batı Sahra ile komşu. 446.5oo metrekare
yüzölçümü ve 32,5 milyon nüfusun %55’i Berberi,
%45’i Arap. Berberiler Kuzey Afrika yani Mısır,
Libya, Tunus ve Fas’ı içine alan geniş bir coğrafyada
göçebe olarak yaşamışlar. Tarihte Fenike, Kartaca,
Roma, İslam ve Osmanlı kültüründen farklı bir
şekilde etkilenmişler. Mısır Firavunlarının torunları
olmakla öğünüyorlarmış. Berberice adını verdikleri
lisan ve alfabeleri Bu günkü İbraniceye oldukça
benzemekteymiş.

Bu topraklarda zamanında oldukça önemli bir
Yahudi nüfusu yaşarmış. Kraliçe İsabel Yahudileri
İspanya’dan kovunca, bir kısım halk Osmanlı
topraklarına gelirken, bir kısmı Fas’a yerleşmiş.
Ancak İsrail devleti kurulunca büyük bir çoğunluk
İsrail’e göç etmiş. Bu gün Fas’taki Yahudi nüfusu
3.000 civarındaymış. Kültür, Sanat ve Ekonomide
bir hayli güçlü olup devlet yönetimine hizmetleri
ile katkıda bulunuyorlarmış.
Buradan Fas halkının çok sevdiği ve saydığı kralları
VI. Muhammet’in sarayına gittik. Kraldan Başşehri Rabat olan Fas Anayasal Monarşi ile
bahsedince birazda Fas’ın siyasi, coğrafi ve sosyal yönetiliyor. Resmi dili Arapça ve Fransızca.


Bilindiği gibi Fas bir zamanlar Fransız sömürgesi İlk olarak adresini yine internetten bulduğumuz
idi. 2 Mart 1956’da bağımsızlığını ilan etti. Para sinagoga gittik. Sırf burayı yaşatmak ve ayakta
birimi Dirhem (8.DR=1.$). Fas’a tüm dünya Maroc tutabilmek için, Sukot Bayramı vesilesi ile
derken biz Türkler, Fez kentinden esinlenerek bu İsrael’den gelen aşırı dincilerin de ziyaret ettiği bir
ülkeye Fas demişiz. sinagogdu. Etrafın görüntüsü hiç güzel değildi.
Girdiğimiz gibi çıktık. Buradan Yves Saint
Gezimize kaldığımız yerden devam edelim. Laurent’ın anıt mezarı kabul edilen, bir dönem evi
Yanımızda Kokartlı rehber olmadığından Sarayın olarak kullandığı, 20.yy başında ressam Majorel
içini gezemedik. Sarayı ancak dışındaki tarafından oluşturulan botanik bahçeyi gezdik. Kuş
bahçesinden görüp resimlerini çekebildik. Saat sesleri içinde insana huzur veren bahçeyi gezerken
12.00’yi bulmuştuk. Marakeş’e yol almak için çingene pembesi, nil yeşili gibi renklere isim olmuş
aslında çok geç bile kalmıştık. sıfatlar gibi, burada karşılaştığımız mavi’ye de

Majorel Mavisi deniyormuş. YSL koleksiyonlarını
Casablanca’dan çıkıp Marakeş’e varmamız yaklaşık
hazırlamadan önce buraya gelir bu dingin ortamda
4 saat sürmüştü. Marakeş (Kızıl şehir)
konsantre olup kıyafetlerinin çizimlerini
yolculuğumuzda iki mola verip birinde yemek
hazırlarmış.
yedik diğerinde ise Marakeş şehrini tepeden gören

bir yerde fotoğraflar çektik. Yol boyunca zeytin
Buradan çıkıp dar sokakları ile bizleri yıllar
ağaçları vardı. Türkiye’de özellikle Ege’deki zeytin
öncesine götüren Medina’ya ulaştığımızda, uzun
ağaçlarımız sayısı 80 milyon iken, Fas’ta 320
yıllar şehri yönetmiş Ba Ahmed’ in Bahia Sarayı ile
milyonmuş. Yollarda, bulvarlarda, bahçelerde hatta
Fas tarihinde önemli yeri olan Endülüs tarzı ahşap
kapalı alan otellerin içindeki bile görebileceğiniz 20
ve mozaik süslemeleri izledik. İspanyol Moresk
ayrı çeşidi olan palmiyelere bayıldım. Bazılarının
mimarisinin 800 yıllık örneği Koutoubia Minaresini
meyvesi olan Hurma buranın nerdeyse milli yemişi.
gördük. Gezimiz sırasında kumaşçılar, demirciler,
Şehre giriş yaptıktan sonra Yolda bizi bekleyen
deri tabakhaneleri, ahşap ustaları gibi ülkede
rehberimiz Mokhtar’ı alıp panoramik şehir turuna
çıktık.


mevcut nice el sanatlarının tüm örnekleri ile söylemesine rağmen son gün bu otelde yer
uğraşan insanlarla karşılaştık. kalmadığından bu otele ayırttığını söyledi. Otelin
tek iyi tarafı, lokasyonu idi. Marakeş’in en işlek, en
büyük caddesi VI. Muhammet bulvarındaydı.
Gerçekten bu bakımdan şanslıydık. Cafeler,
restaurantlarla dolu hareketli canlı bir bulvardı.

Gezimiz, UNESCO’nun Milli Miraslar Listesinde
bulunan Afrika’nın en hareketli şehir meydanı olan
Medina’nın eski şehrindeki Jma El Fna’da sonlandı.
Milli kıyafetleri içinde sucular, yılan oynatıcıları,
dövmeciler, müzisyenlerin gösterileri ile şenlenen
bu meydana adeta bir “açık hava tiyatrosu”
diyebiliriz. Ama pislik derseniz diz boyu. Saat 7
olmuştu. Otelimiz beş yıldızlı Ryad Mogador Check‐in işleminden sonra Mizrahi biraz
Menara’ya vardık. Amblemindeki 5 yıldıza dinlenmek için odasına çıktı, biz otelin karşısındaki
bakmayın. Benim paramla 3 yıldız bile etmez. Ama bir kafede çikolata ve muzlu krep yiyip kahve
ne yapalım ki acentemizin bir kazığı oldu bu. Son içerek akşam yemeğine kadar yorgunluk attık.
güne kadar Kenzi Farah oteline ayırtacağını İstanbul’a WhatsApp ile arkadaşlara, çocuklara


mesajlar yolladık. Otele dönüp duş alıp üstümüzü Fas’taki 3. günümüzde extra aldığımız tura çıktık.
değiştirdikten sonra otele çok yakın olan Opera Essaouira!. Yaklaşık 2 saat süren yolculuğumuzda
Cafe’de akşam yemeğizi yedik. Mizrahi her yolda bir iki mola verip el işçiliği ile yapılan çanak,
zamanki gibi kaşarlı pizza ısmarladı. Biz penne çömlek, lamba, ayna, atölyesini gezdik, El sanatları
alarabiyata, Fas’ın meşhur milli yemeği kuskus ile ile öğünen Faslı ustalar Alovera ipliğinden şallar,
salata ısmarladık. Kuskus çok ince irmikten yapılan kumaşlar, ucu sivri otantik terlikleri bizlerin
pilav ya da bulgur gibi bir yemek. Faslılar onu içine beğenisine sundular. Daha sonra yine yol üstünde
et, ya da tavuk koyarak yiyorlar. Biz vejetaryen Fas’ın meşhur deve kılından, keçilerin tiftik
ısmarladık. Kuskus üzerine patlıcan, kabak, havuç yününden yapılan el halılarının bulunduğu bir yeri
koyup Tajin dedikleri bir güveç kabı içinde gezdik. Mizrahi’ler sıkı bir pazarlık sonrası yeni
pişiriyorlar. Keyifli bir yemek oldu. evlerine güzel bir halı aldılar. Bir de en ilginci, yol
üstündeki ağaçlıklı bölgelerde keçiler ağaç
dallarına kuş gibi tüneyip etrafı izlemeleri idi. İlk
başta süs için koyulan cansız objeler olduklarını
sandık. Şoförümüz bunların canlı Berberi
köylülerin besledikleri keçiler olduklarını
söyleyince inip fotoğraflarını çektik. Hatta bir keçi
yavrusunu kucağımıza resim çektirmemiz için
verdiler. Minicik yavru keçiyi kucağıma aldığımda
torunum Lenny’nin kucağımdaki sıcaklığı gibi geldi
bana. Çok keyiflendim.

Daha sonra yine yol üstünde, bu aralar dünyada
moda olan gıdadan kozmetiğe birçok yerde
kullanılan Fas’ın Badem ağacı meyvesinden
üretilen Argan yağının satıldığı bir kooperatife


girdik. Bu konularda ne kadar tecrübeli de olsak, salondayız gel” dedi. Aileleri Fas’tan göç etmiş
ne kadar yok almayacağım da desek, turist İsrailliler Fas’a tur düzenlemişler. Şansıma Shabat
psikolojisi ile tuzağa düşmemek mümkün olmuyor. arvitini minyan ile yapma fırsatım oldu. Dua
Anlayacağınız 3‐5 biz de bir şeyler aldık. sonrası Shabat yemeği için otelimize çok yakın bir
Cafeyi seçtik. Hem bahçede açık havada yemek
Saat 13’e doğru eski bir Portekiz limanı olan tarihi yiyecek hem de müzik dinleyecektik. Canlı müzik
sahil kenti Essaouira vardık. Acıkmıştık. Şoförümüz yapan bir piyanisti vardı. Biraz Fransızca biraz
ve kapıda karşılayan garsonların güzel pazarlaması Arapça şarkılarla yemeğimizi daha da keyifle yedik.
ile deniz kenarındaki balık lokantası Fanatic’e Yemek sonrası yol üstündeki diğer birkaç oteli
girdik. Soğutulmuş beyaz şarap ve harika salatanın gezdik. Fikir edindik. Onları görünce bizim
yanında kalamarlı, ıstakozlu, dil balıklı, çipuralı otelimizin gerçekten kötü bir seçim olduğuna bir
güzel bir balık ziyafeti çektik. Yemek sonrası sahili kez daha karar verdik.
yürüyerek dolaşıp, eski şehire kale kapısından
geçerek girdik. Restaurant, kafe, hediyelik eşya Cumartesi gününü free gün tespit ettik. Tura
satan dükkanların yanında birkaç otel de bu çıkmayacaktık. Biraz çevre gezisi yapıp havuz
kalenin içinde gözümüze çarptı. Etrafı seyrede başında dinlenerek geçirecektik günü. Kahvaltı
seyrede gezinirken uygun bulduğumuz bir cafede sonrası geze geze yakınlardaki bir parka doğru yol
oturup kahvelerimizi içtik. Şoförle alırken yanımıza uyanık bir şoför yanaştı. Çift katlı
randevulaştığımız saatte kale kapısına gelip otobüs gibi bizi gezdirebileceğini, aynı fiyatı
aracımıza binerek Marakeşe doğru yola çıktık. alacağını vs. vs. aklımızı çelmeye çalıştı. Biraz da
Yolda tek mola verip dondurma yedik. Saat 6.30’ da başarılı oldu diyebiliriz. Çünkü günün bu saatinde
otele vardık. Üstümüzü değiştirmek için odamıza parkın sıcaktan dolayı pek ilginç bir tur
çıkarken asansörde elinde kitap ve kipa olan birini olmayacağını falan anlattı. Bizi bir alış veriş
görünce sordum. “Sinagoga mı gidiyorsun? “Yok” mağazasına bıraktı. Tahmin ediyoruz Hanut’unu
dedi “Otelde yapacağız Arviti.” “Katılabilir miyim?” (kapalı çarşı ağzı ile turistleri götürdükleri yerden
dedim. “Neden olmasın” dedi. Havuz yanındaki bir alınan komisyon) mağazadan almıştır. Bir de


değişik neler görebiliriz diye bir market gezelim etsiz türlü geldi. Ama et yiyen arkadaşlar kuzu
dedik. Bizim süpermarketlerden pek farkı yoktu. incik’i çok beğendiler. Porsyonlar öylesine büyüktü
Sadece 1‐2 paket kuskus aldık. Bir de otele havuza ki iki kişilik porsiyondan belki 10 kişi yiyebilirdi.
döneceğimizden öğlen için atıştırmalık bir şeyler Tabii ki yine geleneksel taji’de geliyor yemekler.
aldık. İki çeşit salam, Fransız peyniri, somon füme, Yemek sırasında dışarıda gördüğümüz dans ve
cips, kola gibi. Otele dönüp havuz başında biraz müzik grupları yanınıza gelip şarkılar söyleyip dans
güneşlenip dinlendik. Sonra Mizrahi odaya çıkıp ettiler. Yemek sonrası dışarı çıkıp stadyum dediğim
çilingir soframızı hazırladı. Yemek yiyip tribünlere oturuyor ve kültürel Berberi Show’u
odalarımıza çekildik. Akşam saat sekizde izliyorsunuz. Kapıda bizleri karşılayan atlılar stad
şoförümüz gelip bizleri aldı ve rezervasyonunu alanı içinde yarış yapıp ellerindeki silahlardaki
İstanbul’dan yaptığımız Chez Ali diye Berberi kuru sıkıyı patlatıyorlardı. Derken üç atlı gelip at
kültürünü tiyatral bir show ile yaşattıkları sırtında akrobatik hareketler yaptılar. Daha sonra
muazzam büyük bir restauranta götürdü. Adeta bir bir uçan halı üzerinde Ali Baba gösteri yapıyordu.
stadyum büyüklüğünde bir yer. Bizleri önce kapıda Berberi müziği eşliğinde bir platformun üzerinde
eli tüfekli Berberi kıyafetli atların üstünde 20 adam bir dansöz oryantal dans ediyordu. Anlayacağınız
karşıladı. Her gelen tabii onlarla resim tam bir görsel şölen.
çektiriyorlardı. Daha sonra kale gibi bir yerden
içeri girdik. Gelenleri avluda müzisyenler, dans Saat 23.30’a doğru gösteri bitti ve aracımıza binip
edenler, milli kıyafetli ve yerel gelin kıyafetli 20 dakika süren bir yoldan sonra otelimize döndük.
insanlar karşılıyorlardı. Daha sonra da yemek Pazar sabahı kahvaltı sonrası şoförümüz bizi
yenecek yere doğru sizi yönlendiriyorlardı. Burada Marakeş’teki otelden alıp hava alanına bıraktı.
da 6’lı 8’li 10’lu gruplar size müzik ve dans showu Duty Free Shop’u küçük ama şirin bir havaalanı.
yapıyorlardı. Yemekler malum Berberi gelenekleri Yeni bir kıta ziyaret etmenin, yeni bir kültür
tarzında. Etli çorba, salata, tandırda pişirilmiş kuzu tanımanın ve yeni bir bayrak dikmenin verdiği
incik, kuskus ve meyve. Biz tabiî ki vejetaryen gurur ile İstanbul’a doğru havalandık.
istedik. Kuskusumuz vejetaryen geldi. Kuzu yerine



Diyalog 31

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diyalog 31

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

İzmir Türk Musevileri e-Haber Bülteni

031 - Ocak-Şubat 2014

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG -2-

okunan, yalnız İzmirlilerin değil tüm Türkiye

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG -4-

yapılmasına gerek kalmadı. Ancak ben, üç

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG -6-

5.nci Yıl Mesajları

var. Bir de üstüne üstlük, yaşlılarımızın da

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG -8-

Şahsen ben, uzun yıllar boyunca, çevremdeki DIYALoG, okurlarını içeren adres defterinin dışına

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 10 -

Belki de DIYALoG’un oluşum sürecini bir masal

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 12 -

gibiydi. Ayırmak da denizin işiydi sanki Belki de şöyle demeliyim: DIYALoG başı dik, göğsü

Yazdıklarımız; duygularımızı ışıkla Bırakanlar, Bizden Biri, Uzak Yakın, Perspektif,

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 14 -

sistemine girmeye iten bir oluşumdur DIYALoG.

Okulu bitirme, mesleğe başlama, evlenme, hep bu

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 16 -

bireyin soyutlandığını, indirgenip hiçlendiğini

Yaşamla sonsuzluk arasındaki ilişki, kişisel Evet, benim, fakat sizi çıkaramadım.

sürecinde ilerler. Fakat, zıt yönlü bir kıyaslama da Tabii ki o sahil kahvesini çok iyi bilirim.

Şimdi hatırladım, battaniyeler getirmiş, dediğiniz duvarına tırmanıp renkli düğün şekeri atarlardı bize.

günbatımını beklemiştik. Bir de zannedersem Lea vardı ‐ gerçi onu sadece

Tabii, dilim varmazdı 500 yıldan fazladır

olurdu her seferinde. 250 gram 1 lira. Eminim bu anlattığım öyküyü üç aşağı beş yukarı

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 18 -

Rahmetli anneannem vaktinde cemaatte ebe olarak Simdilerde öyküler bizi arar oldu. Doğrudur,

kırıntıları deyip geçilemez, varol(m)uş(luğ)umuzun geriye gidildiğinde, Sefarad, Tevrat’ın Obadiah

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 20 -

"ayak izi yapma, patika oluşturma, sınır çizme"

kalıyorsunuz. Her sayı o kadar dolu ki hepsini

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 22 -

bahsettiğim kitle bu dergilerden mahrum

ulaştırmak mümkün olabilir mi? Belki de Şalom Nice Senelere

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 24 -

Bununla birlikte yazarlardan yazı istenince, onları

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 26 -

kurumlarımızın bize bu konuda daha çok destek Bültenimizde gerek Ladino gerek Türkçe makaleler

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 28 -

Bütün yazıları toplayıp, derginin tüm mizanpajını

yayınlamadan önce Türkçe yazım hatalarını

DIYALoG’un cemaat için belli sosyal sorumluluk

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 30 -

olanağı yok! Herkes, her alanda düşüncelerini

dayatarak öne çıkmak istemeleriyle dağılmak

1 ‐ Yerel tarihin önemli olduğunu hepimiz

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 32 -

2 ‐ İzmir’den başlayarak (istek olması durumunda 4 – Yahudilikle ilgili (başka inançlar da olabilir mi?)

tüm İzmirlilere ve İzmir sevdalılarına hitap

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 34 -

Bültenin hazırlanmasında, yayın yönetmeni olarak kalmamalıdır. Bu yayının kalıcılığı ancak onu her

özellikle İzmir Musevileri ve genelde Türk

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 36 -

Bu değişiklik ne şekilde yapılabilir? O konuda hiç

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 38 -

lamentando no poder leer en turco y "descubrir"

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 40 -

permite conocer y comunicarnos con la parte viva

(031) Ocak –Şubat 2014 DIYALoG - 42 -

mi salida de la Turkia. El DIYALoG kontiene

rashi, para que akeyos ke lo meldan puedan meldar ‐ Kuando komparas el DIYALoG kon otras

de esta manera puedemos arrebivirlo. Ainda no se No veygo direferensias ni veygo ke sea mejor o no