1

Θέματα για συζήτηση

στην Α΄ Λυκείου για το 2020-21
θ.ε. 1 Ορθόδοξη πίστη και θεολογία
1.1 ο άνθρωπος ζει με τον Θεό σ.7
1. Τα θρησκευτικά βιώματα των πιστών επηρεάζουν πολλές φορές τη
λογοτεχνία, τη ζωγραφική, τη μουσική, τον πολιτισμό. ( σ. 7 )
2. Βίωμα είναι ό,τι έντονο και μόνιμο ζει ο άνθρωπος. ( σ. 9 )
3. Η εμπειρία κάποιου περιστατικού περιλαμβάνει τη νόηση, τη
βούληση, το συναίσθημα, ενώ η λογική προσέγγιση είναι αντικειμενική
αλλά απευθύνεται σε μέρος της πραγματικότητας. ( σ. 9 )
4. Ο άγιος Πορφύριος ο καυσοκαλυβίτης { 1906-1991 } έλεγε στα
πνευματικά του παιδιά ν’ αγαπήσουν τον Χριστό κι όταν συμβεί η θεία
επίσκεψη, η θεία ένωση, τότε θα ζήσουν κάτι μοναδικό που δε θα
μπορούν να εξηγήσουν. ( σ. 10 )
5. Ο Χριστός είναι ιστορικό πρόσωπο που γεννήθηκε στη Βηθλεέμ από
την Παρθένο Μαρία την άνοιξη του 6 π.Χ. « Χριστός » είναι η ελληνική
λέξη για τον αντίστοιχο εβραϊκό όρο « ַ‫ מָ ִׁשיח‬mashiah Μεσσίας », το
όνομα « ‫ עִׁ מָ נּואֵ ל‬Ιmanu'el Εμμανουήλ » ( Ησ. 7,14 και Ματθ. 1,23 )
σημαίνει ο Θεός είναι μαζί μας και το όνομα « ַ‫ יֵשּוע‬Yĕshúa Ιησούς »
( Ματθ. 1,21 ) ο Θεός είναι η σωτηρία. ( σ. 10 )
6. Ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός δίδαξε, έκανε θαύματα,
σταυρώθηκε, αναστήθηκε και αναλήφθηκε, δίνοντας τη σωτηρία σε
 2

όσους επιλέγουν να ζήσουν αγαπώντας τον Θεό ( Ματθ. 22,37 ) και τους
συνανθρώπους τους ( Ματθ. 22,39 ). ( σ. 10 )
7. Ο χριστιανός μπορεί να γνωρίσει τον Χριστό μέσα στην Εκκλησία
και να γίνει « σύσσωμος καί σύναιμος »1 με τη συμμετοχή στη θεία
ευχαριστία. ( σ. 10 ) 1. Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Δ΄ μυσταγωγική
κατήχηση, P.G. 33,1100A.

8. Ο Φίλιππος είπε στον Ναθαναήλ « ἔρχου καί ἴδε » ( Ιωάν. 1,46-50 )

για να γνωρίσει « ὅν ἔγραψε Μωϋσῆς ἐν τῷ νόμῳ ( Δευτ. 18,18 ) καί οἱ
προφῆται ( Ησ. 9,6 ) ».

1.2 η πίστη στον Τριαδικό Θεό σ.13

9. Η απιστία είναι μια άποψη για την ανυπαρξία του Θεού, στηριγμένη
στη λογική. Η άρνηση του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού και των αγίων
δείχνει εμμονή σε ιδεοληψίες και όχι ελεύθερο πνεύμα. ( σ. 13 )
10. Η Εκκλησία δεν είναι μια θρησκεία όπως ο ινδουισμός που
αποδέχεται μία απρόσωπη υπέρτατη δύναμη, το Μπράχμαν. ( σ. 13 )
11. Η Θεολογία είναι αποτέλεσμα της αποκάλυψης1 του Θεού στους
ανθρώπους σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο ( Γέν. 3,14 ) και απάντηση
του πιστού ανθρώπου δευτερογενώς ( Β΄ Πέτρου 1,21 ). Θρησκεία είναι
η κίνηση του ανθρώπου να βρει μια ανώτερη δύναμη, προσωπική ή
απρόσωπη, με τη βοήθεια κυρίως της λογικής ( Α΄ Κορ. 1,21 ) και
περιεχόμενο την προβολή των κοσμικών σκέψεων και πρακτικών. 1. Η
αποκάλυψη του Θεού γίνεται στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού ( Ιω. 14,9
) ο οποίος είναι « εἰκών τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου, πρωτότοκος πάσης
κτίσεως » ( Κολ. 1,15 ).
 3

12. Η πίστη του Αβραάμ δοκιμάστηκε και επιβραβεύτηκε ( Γέν. 22,1-

19 ) γιατί ο Θεός είναι δίκαιος και βοηθάει ευαίσθητους και ταπεινούς
ανθρώπους όπως βλέπομε στην Αγία Γραφή « Θεός ὑπερηφάνοις
ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δίδωσι χάριν » ( Ιακ. 4,6 ). ( σ. 14 )

13. Η χριστιανική πίστη είναι προσωπική σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα

στον άνθρωπο και στον Τριαδικό Θεό και δωρίζεται από το Άγιο
Πνεύμα όπως και « η αγάπη, η χαρά, η ειρήνη, η καλοσύνη» ( Γαλ. 5,22
). ( σ. 14 )

14. Ο απόστολος Παύλος στον ύμνο της αγάπης τονίζει ότι « ἐάν ἔχω
πᾶσαν τήν πίστιν, ὥστε ὄρη μεθιστάνειν, ἀγάπην δέ μή ἔχω, οὐδέν εἰμι
» ( Α΄ Κορ. 13,2 ) δηλ. αν έχω όλη την πίστη, έτσι που να μετακινώ
βουνά, αλλά δεν έχω αγάπη, είμαι ένα τίποτα. ( σ. 15 )

15. « Ἔστι δέ πίστις ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ

βλεπομένων » ( Εβρ. 11,1 ) δηλ. πίστη σημαίνει σιγουριά γι’αυτά που
ελπίζομε και βεβαιότητα γι’αυτά που δε βλέπομε. ( σ. 15 )

16. Στην παραβολή του τελώνη και του φαρισαίου μαθαίνομε ότι « πᾶς
ὁ ὑψῶν ἑαυτόν ταπεινωθήσεται, ὁ δέ ταπεινῶν ἑαυτόν ὑψωθήσεται »
( Λουκ. 18,14 ) . ( σ. 16 )
17. Ο φαρισαίος αισθανόταν ευσεβής επειδή νήστευε δύο φορές τη
βδομάδα, έδινε ελεημοσύνη πάνω από το νόμο για τη δεκάτη ( Δευτ.
14,22 ) γι’αυτό και νόμιζε ότι μπορούσε να κατακρίνει τον αμαρτωλό
τελώνη ( Λουκ. 18,11 ). ( σ. 16 )
 4

18. Η κατάκριση, η « καταλαλιά » ( Α΄ Πέτρ. 2,1 ) είναι κακόβουλη

κριτική προς τον συναμαρτωλό και γεννιέται από την έλλειψη
αυτογνωσίας ( Ματθ. 7,3 ), γιατί « ὁ τά ἑαυτοῦ ἐννοῶν,
συγγνωμονικώτερος ἔσται τῷ συνδούλῳ καί οὐχ ἁπλῶς ἀφιέναι ἀπό
στόματος, ἀλλ’ ἀπό καρδίας » ( αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, 61η
ομιλία στον Ματθαίο, J.P.Migne, Patrologia Graeca, τ. 58, σελ. 594 ).

19. Λέει ένας μύθος του Αισώπου: « Ἀνθρώπων ἕκαστος δύο πήρας
φέρει, τὴν μὲν ἔμπροσθεν, τὴν δὲ ὄπισθεν, γέμει δὲ κακῶν ἑκατέρα΄
ἀλλ' ἡ μὲν ἔμπροσθεν ἀλλοτρίων, ἡ δὲ ὄπισθεν τῶν αὐτοῦ τοῦ
φέροντος. Καὶ διὰ τοῦτο οἱ ἄνθρωποι τὰ μὲν ἑαυτῶν κακὰ οὐχ ὁρῶσι,
τὰ δὲ ἀλλότρια πάνυ ἀκριβῶς θεῶνται » δηλ. οι άνθρωποι βλέπουν τα
σφάλματα των άλλων και δεν ενδιαφέρονται για τα δικά τους. ( Μύθων
Αἰσωπείων Συναγωγή, σ. 221, ἐν Παρισίοις, 1801 )

20. Ο Χριστός είπε « τί βλέπεις τό κάρφος τό ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ

ἀδελφοῦ σου, τήν δέ ἐν τῷ σῷ ὀφθαλμῷ δοκόν οὐ κατανοεῖς ; »
( Ματθ. 7,3 ) δηλ. «γιατί δίνεις σημασία στο μικρό σφάλμα του διπλανού
σου ενώ δεν συνειδητοποιείς το δικό σου, που είναι βαρύτερο ;».
21. Υπάρχουν χριστιανοί οι οποίοι τηρούν τυπικά τα καθήκοντά τους
προς τον Θεό, δυσκολεύονται όμως να αποδεχτούν όλους τους
συνανθρώπους τους ενώ ο Κύριος μας προτρέπει « ἀγαπᾶτε τούς
ἐχθρούς ὑμῶν, εὐλογεῖτε τούς καταρωμένους ὑμᾶς, καλῶς ποιεῖτε τοῖς
μισοῦσιν ὑμᾶς καί προσεύχεσθε ὑπέρ τῶν διωκόντων ὑμᾶς » ( Ματθ.
5,44 ). ( σ. 16 )
22. Η πρώτη οικουμενική σύνοδος ( 325 μ.Χ. ) και η δεύτερη οικ.
σύνοδος ( 381 μ.Χ. ) διατύπωσαν το δόγμα της Αγίας Τριάδας, το οποίο
 5

είναι σύμφωνο με τη διδασκαλία της Αγίας Γραφής και λέγει ότι ο

Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα, είναι τα τρία πρόσωπα-υποστάσεις
της μίας ουσίας-φύσης του Τριαδικού Θεού. ( σ. 17 )
23. Οι αιρετικοί στηρίχτηκαν στη λογική τους, ανάμιξαν όσα επιλέξανε
από την Αγία Γραφή με ιουδαϊκές ή ειδωλολατρικές αντιλήψεις και
απέρριψαν την καθολική πίστη της Εκκλησίας, εμμένοντας στις απόψεις
τους. ( σ. 18 )
24. Η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος στη Νίκαια της Βιθυνίας το 325 μ.Χ.
αντιμετώπισε τον Άρειο που δίδασκε ότι ο Χριστός είναι κτίσμα του
Θεού. Η Β΄ Οικ. Σύν. στην Κωνσταντινούπολη το 381 μ.Χ.
αντιμετώπισε τον Μακεδόνιο που έλεγε ότι το Άγιο Πνεύμα δεν είναι
ισότιμο με τον Πατέρα και τον Υιό. Η Γ΄ Οικ. Σύν. στην Έφεσο το 431
μ.Χ. αντιμετώπισε τον Νεστόριο που δεν δεχόταν ένα πρόσωπο του
Χριστού και έλεγε την Παναγία Χριστοτόκο, όχι Θεοτόκο. Η Δ΄ Οικ.
Σύν. στη Χαλκηδόνα το 451 μ.Χ. καταδίκασε τον Ευτυχή και τον
μονοφυσιτισμό, δηλ. την επικράτηση της θείας φύσης. Η Ε΄ Οικ. Σύν.
το 553 μ.Χ. καταδίκασε τα τρία κεφάλαια1 και τον Ωριγενισμό, χωρίς να
εκδώσει κανόνες. Η ΣΤ΄ Οικ. Σύν. στην Κωνσταντινούπολη το 680 μ.Χ.
ασχολήθηκε με τα δύο φυσικά θελήματα και τις δύο φυσικές ενέργειες
και αντιμετώπισε το μονοθελητισμό, χωρίς να εκδώσει κανόνες. Η
Πενθέκτη στην Κωνσταντινούπολη το 691 μ.Χ. εξέδωσε κανόνες, η Ζ΄
Οικ. Σύν. στη Νίκαια της Βιθυνίας το 786-7 μ.Χ. ασχολήθηκε με το
ζήτημα των εικόνων. ( σ. 18-19 ) 1. Κεφάλαια είναι οι προτάσεις που
αναθεμάτιζαν ορισμένες ιδέες π.χ. του Κυρίλλου Αλεξανδρείας, του
Θεοδώρου Μοψουεστίας, του Θεοδωρήτου Κύρου ή του Ίβα Εδέσσης.
 6

25. Ο Άρειος ήταν πρεσβύτερος στην Αλεξάνδρεια, ο Μακεδόνιος ήταν

επίσκοπος στην Κωνσταντινούπολη, ο Νεστόριος επίσκοπος στην
Κων/πολη, ο Ευτυχής αρχιμανδρίτης στην Κων/πολη. ( σ. 18-19 )
26. Ο άγιος Παήσιος έλεγε ότι ο χριστιανός που αγαπάει τον Θεό,
αγαπάει τον συνάνθρωπό του και τα ζώα. Η Αγία Γραφή αντίστοιχα
λέγει « ἀγαπήσεις Κύριον τόν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδία σου καί ...
ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν » ( Ματθ. 22,37-39 ) και
« δίκαιος οἰκτίρει ψυχάς κτηνῶν αὐτοῦ, τά δέ σπλάγχνα τῶν ἀσεβῶν
ἀνελεήμονα » ( Παρ. Σολ. 12,10 ) δηλ. « ο δίκαιος φροντίζει για τα
ζωντανά του, μα οι ασεβείς είναι άσπλαχνοι ». ( σ. 19 )

27. Ο άγιος Πορφύριος ο καυσοκαλυβίτης έλεγε ότι η κατάκριση του

συνανθρώπου που μας αδικεί ξεκινάει από τον εγωισμό μας και την
άγνοια της πραγματικότητας του κακού. Επίσης έλεγε ότι ο
προβληματικός άνθρωπος είναι μαριονέτα στα χέρια του σατανά. Θα
μισήσουμε τη μαριονέτα ή θα αντιμετωπίσομε αυτόν που κινεί τα
νήματα; ( σ. 20 )
1.3 η μεταμορφωτική δύναμη της προσευχής στην ο.χ.π. σ.21
28. Ο Δαβίδ ζητάει από τον Θεό την προστασία από αυτούς που τον
αδικούν λέγοντας « Κύριε εἰσάκουσον τῆς προσευχῆς μου, ἐνώτισαι
τήν δέησίν μου ἐν τῇ ἀληθείᾳ σου, ἐπάκουσόν μου ἐν τῇ δικαιοσύνῃ
σου· » ( Ψαλμ. 142,1 ) δηλ. « άκουσε την προσευχή μου, δώσε την
προσοχή σου στην ικεσία μου μέσα στην αληθινή σου υπόσχεση
{ ὀφθαλμοί Κυρίου ἐπί δικαίους καί ὦτα αὐτοῦ εἰς δέησιν αὐτῶν·
πρόσωπον δέ Κυρίου ἐπί ποιοῦντας κακά τοῦ ἐξολοθρεῦσαι ἐκ γῆς τό
 7

μνημόσυνον αὐτῶν } ( Ψαλμ. 33,16-17 ), απάντησέ μου μέσα στη

δικαιοσύνη σου ». ( σ. 21 )
29. Ο Θεός είναι πρόσωπο και η σχέση μαζί του είναι πραγματική και
όχι θεωρητική. Με την προσευχή οι χριστιανοί επικοινωνούν με τον
Θεό, όπως το παιδί με τον πατέρα ή τη μητέρα του και ζητούν ό,τι
θεωρούν απαραίτητο. Ο ευαγγελιστής Ματθαίος μας βεβαιώνει ότι ο
ουράνιος πατέρας « δώσει ἀγαθά τοῖς αἰτοῦσιν αὐτόν » ( Ματθ. 7,11 ).
( σ. 21 )
30. Στο Ευαγγέλιο διαβάζομε « Αἰτεῖτε καί δοθήσεται ὑμῖν, ... κρούετε
καί ἀνοιγήσεται ὑμῖν· πᾶς γάρ ὁ αἰτῶν λαμβάνει καί ... τῷ κρούοντι
ἀνοιγήσεται » ( Ματθ. 7,7-8 ) και « ἐάν τι αἰτήσητε ἐν τῷ ὀνόματί μου,
ἐγώ ποιήσω » ( Ιωάν. 14,14 ) δηλ. θα ικανοποιηθούν τα αιτήματα της
προσευχής σας. ( σ. 21 )

31. Ο απόστολος Παύλος προτρέπει « ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε »

( Α΄ Θεσ. 5,17 ) δηλ. να προσευχόμαστε συνεχώς και ο άγιος Ιωάννης ο
χρυσόστομος σε μία ομιλία του λέγει « Παρακάλεσα ἅπαξ, δεύτερον,
τρίτον, δέκατον, εἰκοστόν καί οὐκέτι οὐκ ἔλαβον. Μή ἀποστῇς,
ἀδελφέ, ἕως ἄν λάβῃς· ... ὅταν δέ λάβῃς, εὐχαρίστησον, ὅτι ἔλαβες »
( P.G. 52,458 ). ( σ. 21 )
32. Οι χριστιανοί που έχουν α) καθαρή εξομολόγηση β) μεγάλη υπακοή
και γ) δάσκαλο, ο οποίος γνωρίζει τη νοερά ή καρδιακή προσευχή, με
τη βοήθεια του κομποσχοινιού, προσεύχονται λέγοντας το « Κύριε Ἰησοῦ
Χριστέ Υἱέ τοῦ Θεοῦ ἐλέησόν με τόν ἁμαρτωλό ». ( σ. 22 )

33. Ο Κύριος στην επί του όρους ομιλία του, είπε « εἴσελθε εἰς τό
ταμιεῖόν σου καί κλείσας τήν θύραν σου πρόσευξαι τῷ πατρί σου τῷ ἐν
 8

τῷ κρυπτῷ » ( Ματθ. 6,6 ), προτείνοντας την ουσιαστική προσευχή που

δεν περιέχει φαρισαϊκή επίδειξη ( Λουκ. 18,11-12 ). ( σ. 23 )
34. Ο Χριστός συχνά προσευχόταν σε ερημικά μέρη ( Μάρκ. 1, 35 και
Λουκ. 5,16 ) και στη Γεθσημανή « προελθών μικρόν ἔπεσεν ἐπί
πρόσωπον αὐτοῦ » ( Ματθ. 26,39 ) δηλ. αφού απομακρύνθηκε από τον
Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη, έπεσε με το πρόσωπο στη γη και
προσευχήθηκε. ( σ. 23 )
35. «Κυριακή προσευχή» ( Ματθ. 6,9-13 ) ή «Πάτερ ἡμῶν», ονομάζεται
η προσευχή του Κυρίου, με την οποία όπως και στις δέκα εντολές ( Έξοδ.
20,2-17 ), με τα πρώτα τρία αιτήματα, ζητούμε τη δόξα του Θεού Πατέρα
και με τα τρία τελευταία, παρακαλούμε γι’αυτά που είναι ωφέλιμα για
μας και τους συνανθρώπους μας. ( σ. 24-5 )
36. Ο άγιος Ιάκωβος ο αδελφόθεος, ο οποίος ήταν πρώτος επίσκοπος
στα Ιεροσόλυμα, στην καθολική επιστολή του λέγει στους πιστούς
« Κακοπαθεῖ τις ἐν ὑμῖν; προσευχέσθω· εὐθυμεῖ τις; ψαλλέτω » ( Ιακ.
5,13 ) εντούτοις ο Παύλος και ο Σίλας που τους είχαν βάλει στο
βαθύτερο μέρος της φυλακής και είχαν δέσει τα πόδια τους στο «ξύλο»
υμνούσαν τον Θεό ( Πράξ. 16,24-25 ). ( σ. 25 )
37. Ο άγιος Πορφύριος τόνιζε την αξία της ουσιαστικής προσευχής
ακόμα και των φαινομενικά αθέων, υπενθυμίζοντας την ταπεινή
προσευχή του τελώνη που εισάκουσε ο Θεός ( Λουκ. 18,13-14 ). ( σ. 25 )
1.4 η αγιότητα στην ο.χ.π. σ.26
38. Ο Διογένης ο κυνικός ( 405-323 π.Χ. ) τριγύριζε στους δρόμους την
ημέρα μ’ένα αναμμένο λυχνάρι λέγοντας « ἄνθρωπον ζητῶ ». ( σ. 26 )
 9

39. Ο άγιος Διονύσιος Ζακύνθου ( 1547-1624 ) ήταν επίσκοπος στην

Αίγινα αλλά μας είναι γνωστός περισσότερο για τις φιλανθρωπίες του.
Η προφορική παράδοση αναφέρει ότι ο ανεξίκακος άγιος έκρυψε και
φυγάδευσε τον φονιά του αδερφού του Κωνσταντίνου, δίνοντάς του τη
δυνατότητα της μετάνοιας. ( σ. 26 )
40. Η Σοφία Χοτοκουρίδου1 ( 1883-1974 ) η οποία έζησε ως ασκήτρια
από το 1927 στο μοναστήρι της Κλεισούρας, στην Καστοριά, έλεγε, σε
όσους την επισκέπτονταν, « να έχετε φόβον Θεού ». 1. Έχει
ανακηρυχθεί οσία από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 2011. ( σ. 27 )
41. Η αγία γερόντισσα Ελπίδα Τερζοπούλου ( 1887-1981 ) από τον
Πόντο, ήταν παντρεμένη και είχε δύο παιδιά. Όταν έχασε τον άντρα της
στα τάγματα εργασίας και τα παιδιά της από αρρώστια, σήκωσε με πίστη
τον « σταυρό » αυτό, αφιερώθηκε στη φιλανθρωπία και αξιώθηκε να
λάβει πολλά χαρίσματα από τον Θεό. ( σ. 27 )
42. Ο προφήτης Ησαΐας μας λέγει ότι «ο Θεός είναι άγιος1 και με τους
αγίους χαίρεται να είναι»2. 1. Στην Παλαιά Διαθήκη άγιος
(καδώς) είναι ο Θεός, ως α) ξεχωριστό πρόσωπο από οτιδήποτε κοσμικό
β) απόλυτα ηθικός και ο «λαός του Θεού» γίνεται άγιος λατρεύοντας τον
μόνο αληθινό Θεό. 2. « ... ἅγιος ἐν ἁγίοις ὄνομα αὐτῷ, Κύριος ὕψιστος
ἐν ἁγίοις ἀναπαυόμενος ... » ( Ησ. 57,15 ). ( σ. 28 )

43. Ο απόστολος Παύλος αποκαλεί αγίους όλους τους χριστιανούς

( Εφεσ. 3,18 ). ( σ. 28 )

44. Η Αγιότητα είναι συμμετοχή1 στην αγιότητα του Θεοῦ2. 1. « ... ἅγιοι
ἔσεσθε, ὅτι ἅγιός εἰμι ἐγώ Κύριος ὁ Θεός ὑμῶν ... » ( Λευϊτ. 11,44 ) και
« ... εἰς τό μεταλαβεῖν τῆς ἁγιότητος αὐτοῦ » ( Εβρ. 12,10 ). 2. Στο
 10

όραμα του Ησαΐα τα εξαπτέρυγα Σεραφείμ ομολογούσαν φωναχτά

« Ἅγιος ἅγιος ἅγιος Κύριος Σαβαώθ ... » ( Ησ. 6,3 ).( σ. 28 )

45. Στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία λατρεύομε μόνο τον τριαδικό

Θεό και τιμούμε την Παναγία μαζί με τους αγίους, από τους οποίους
ζητούμε τις πρεσβείες τους. ( σ. 29 )
46. Οι άγιοι είναι όσοι αγαπούν τον Χριστό, και αγωνίζονται να γίνουν
άξιοι1 της κλήσεως2 από τον Θεό. 1. « ... ἀξίως περιπατῆσαι τῆς
κλήσεως ἧς ἐκλήθητε » ( Εφεσ. 4,1 ). 2.« πολλοί εἰσι κλητοί, ὀλίγοι
ἐκλεκτοί » ( Ματθ. 22,14 ). ( σ. 29 )

47. Ο άγιος Πορφύριος αποκάλυψε1, σε κάποιον φαινομενικά αδιάφορο

επισκέπτη του που ήταν καλοπροαίρετος, πολλά στοιχεία από την
προσωπική του ζωή, προκειμένου να τον συγκινήσει και να τον βάλει
στον δρόμο του Θεού. 1. Με το προορατικό του χάρισμα. ( σ. 30 )
48. Ο άγιος Παήσιος έλεγε ότι οι χριστιανοί που έχουν φιλότιμο και
αρχοντιά, αγαπούν τον Θεό και τους συνανθρώπους τους, χωρίς να
περιμένουν την αμοιβή του «παραδείσου» για τον εαυτό τους. ( σ. 30 )
49. Υπάρχουν στις μέρες μας άγιοι1 δίπλα μας και όχι μόνο στα
μοναστήρια. 1. Αυτοί είναι «κατοικητήρια του Θεού» όπως λέγει ο
προφήτης Ησαΐας « ... Κύριος ὕψιστος ἐν ἁγίοις ἀναπαυόμενος ... »
( Ησ. 57,15 ). ( σ. 31 )
1.5 η έννοια του προσώπου στη θεολογία της ο.χ.π. σ.33
50. Ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικό πρόσωπο1 αλλά όχι αυτόνομο
άτομο. 1. Το πρόσωπο δίνει την κοινωνική διάσταση, τη σχέση με άλλο
πρόσωπο όπως η Αγία Τριάδα είναι κοινωνία προσώπων2. « ...
 11

ἐνεφύσησεν εἰς τό πρόσωπον αὐτοῦ πνοήν ζωῆς καί ἐγένετο ὁ

ἄνθρωπος εἰς ψυχήν ζῶσαν » ( Γέν. 2,7 ) 2. « ἐκρύβησαν ὅ τε Ἀδάμ καί
ἡ γυνή αὐτοῦ ἀπό προσώπου Κυρίου του Θεοῦ » ( Γέν. 3,8 ). ( σ. 33 )

51. Στην αρχαιότητα προσωπείο1 ήταν το ομοίωμα ενός ανθρώπινου

προσώπου. 1. Μεταφορικά προσωπείο είναι η ψεύτικη εικόνα που
προβάλλει συνειδητά κάποιος προς τους άλλους. ( σ. 36 )
52. Ταυτότητα είναι η συνισταμένη των χαρακτηριστικών ενός
προσώπου. ( σ. 37 )
53. Η ενότητα1 της Εκκλησίας συνυπάρχει με τα ιδιαίτερα χαρίσματα2
των πιστών. 1. « ... πάντα τά μέλη τοῦ σώματος τοῦ ἑνός, πολλά ὄντα,
ἕν ἐστι σῶμα ... Ὑμεῖς ἐστε σῶμα Χριστοῦ καί μέλη ἐκ μέρους » ( Α΄
Κορ. 12,12 και 12,27 ). 2. « ὁ καρπός τοῦ Πνεύματός ἐστιν ἀγάπη, χαρά,
εἰρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, ἀγαθωσύνη, πίστις, πραότης,
ἐγκράτεια » ( Γαλ. 5,22-23 ). ( σ. 39 )
θ.ε. 2 Το σώμα της Εκκλησίας
2.1 « Εἰς μίαν, ἁγίαν, καθολικήν καί ἀποστολικήν ... » σ.41
54. Τα πιο γνωστά χριστιανικά σύμβολα, τα οποία αξιοποίησε η
Εκκλησία ιδιαίτερα την περίοδο των διωγμών1, είναι o I.Χ.Θ.Υ.Σ2, το
αμπέλι3, η άγκυρα4, το πλοίο, ο καλός βοσκός5, η λύρα, το ελάφι. 1.
Μέχρι το 313 μ.Χ και το διάταγμα για την ανεξιθρησκία, των
Μεδιολάνων. 2. ’Ιησοῦς Χριστός Θεοῦ Υἱός Σωτήρ 3. « Ἐγώ εἰμι ἡ
ἄμπελος ... » ( Ιωάν. 15,1 ) 4. « ὡς ἄγκυραν ἔχομεν ( την ελπίδα ) »
( Εβρ. 6,19 ) 5. « ἐγώ εἰμι ὁ ποιμήν ὁ καλός ... » ( Ιωάν. 10,11 ) ( σ. 41 )
 12

55. Στην αρχαία Αθήνα η «Εκκλησία του Δήμου»1 είναι η συγκέντρωση

ανδρών με πολιτικά δικαιώματα προκειμένου να πάρουν αποφάσεις για
σημαντικά ζητήματα. Στην Παλαιά Διαθήκη 2
(καχάλ) δηλαδή
εκκλησία, είναι η συνέλευση του ισραηλιτικού λαού για θρησκευτικά,
πολιτικά ή πολεμικά θέματα. Στην Καινή Διαθήκη Εκκλησία3 είναι η
χριστιανική κοινότητα με κεφαλή τον Χριστό. 1. ( Αριστοτέλους
Πολιτικά, IV.6,2 ). 2. ( Δευτ. 9,10 ). 3. « ... οἰκοδομήσω μου τήν
ἐκκλησίαν » ( Ματθ. 16,18 ) και « ... ποιμαίνειν τήν ἐκκλησίαν τοῦ
Κυρίου καί Θεοῦ » ( Πράξ. 20,28 ). ( σ. 42 )
56. Η τιμή προς τη χριστιανική εικόνα « ἐπί τό πρωτότυπον διαβαίνει
»1 μας λέγει ο μέγας Βασίλειος ( 330-379 μ.Χ. ) και ο άγιος Ιωάννης ο
Δαμασκηνός ( +749 μ.Χ. ) συμπληρώνει « οὐ τῇ ὕλῃ προσφέροντες τήν
προσκύνησιν, ἀλλά δι’αὐτῶν τοῖς ἐν αὐτοῖς εἰκονιζομένοις »2. 1. ( P.G.
32,149C ) 2. ( P.G. 94,1357C ).( σ. 44 )
57. Ο Κύριος μας βεβαιώνει: « οὗ εἰσι δύο ἤ τρεῖς συνηγμένοι εἰς τό
ἐμόν ὄνομα, ἐκεῖ εἰμι ἐν μέσῳ αὐτῶν » ( Ματθ. 18,20 ). ( σ. 44 )
58. Στην πρώτη Εκκλησία των Ιεροσολύμων η ανιδιοτελής αγάπη έγινε
τρόπος ζωής με την κοινοκτημοσύνη1. 1. « πάντες δέ οἱ πιστεύοντες
ἦσαν ἐπί τό αὐτό καί εἶχον ἅπαντα κοινά καί τά κτήματα καί τάς
ὑπάρξεις ἐπίπρασκον καί διεμέριζον αὐτά πᾶσι καθότι ἄν τις χρείαν
εἶχε » ( Πράξ. 2,44-45 ) και « οὐδέ εἷς τι τῶν ὑπαρχόντων αὐτῷ ἔλεγεν
ἴδιον εἶναι, ἀλλ’ ἦν αὐτοῖς ἅπαντα κοινά» ( Πράξ. 4,32 ). ( σ. 45 )

59. Στην προς Διόγνητον επιστολή, ο συγγραφέας έχει σκοπό να

παρουσιάσει την ανωτερότητα της χριστιανικής θρησκείας επιφανειακά,
τονίζοντας την ηθική ή τη θεοσέβεια των χριστιανών. ( σ. 46 )
 13

60. Ο Ιουστίνος, ο απολογητής και μάρτυρας ( + 165 μ.Χ. ), στηρίζεται

στο γεγονός ότι οι προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης επαληθεύτηκαν
στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Στην Α΄ Απολογία1 του και μάλιστα
στα τελευταία κεφάλαια ( 61 και 65-67 ) περιγράφει τη μυστηριακή-
λατρευτική ζωή των χριστιανών, που έχει τεράστια ιστορική και
θεολογική σημασία. 1. P.G. 6,420-1 και 428-432. ( σ. 46 )

61. Στο «Σύμβολο της Πίστεως» λέμε « εἰς μίαν1, ἁγίαν2, καθολικήν3
καί ἀποστολικήν4 Ἐκκλησίαν » σφραγίζοντας την ομολογία αυτή με το
σημείο του σταυρού, γιατί σωζόμαστε μέσα στην Εκκλησία,
συμμετέχοντας συνειδητά στα ιερά της μυστήρια. 1. Το κέντρο της
ενότητας της Εκκλησίας είναι ο Χριστός, ο οποίος είναι το κεφάλι του
Θεανθρώπινου αυτού οργανισμού, γιατί ο Θεός Πατέρας « μίαν
κεφαλήν ἅπασιν ἐπέθηκε τόν κατά σάρκα Χριστόν καί ἀγγέλοις καί
ἀνθρώποις » ( P.G. 62,16 ). 2. « 25 … ὁ Χριστός ἠγάπησε τήν Ἐκκλησίαν
καί ἑαυτόν παρέδωκεν ὑπέρ αὐτῆς, 26 ἵνα αὐτήν ἁγιάσῃ καθαρίσας τῷ
λουτρῷ τοῦ ὕδατος ἐν ρήματι, 27 ἵνα παραστήσῃ αὐτήν ἑαυτῷ ἔνδοξον
τήν Ἐκκλησίαν, μή ἔχουσα σπίλον ἤ ρυτίδα ἤ τι τῶν τοιούτων, ἀλλ’ ἵνα
ᾖ ἁγία καί ἄμωμος » ( Εφεσ. 5,25-27 ). 3. Ο Χριστός απέστειλε τους
μαθητές του λέγοντας « πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη,
βαπτίζοντες αὐτούς εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ
Ἁγίου Πνεύματος » ( Ματθ. 28,19 ). Και ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων,
τονίζει ότι η Εκκλησία απευθύνεται σε όλη την οικουμένη και διδάσκει
« καθολικῶς καί ἀνελλιπῶς ἅπαντα τά εἰς γνῶσιν ἀνθρώπων ἐλθεῖν
ὀφείλοντα δόγματα » ( P.G. 33,1044 ). 4. « ἐποικοδομηθέντες ἐπί τῷ
θεμελίῳ τῶν ἀποστόλων καί προφητῶν, ὄντος ἀκρογωνιαίου αὐτοῦ
Ἰησοῦ Χριστοῦ » ( Εφεσ. 2,20 ). Η τυπική αδιάκοπη αποστολική διαδοχή
 14

χωρίς τη γνήσια πίστη και τη μίμηση των Αποστόλων είναι άχρηστη.

( σ. 47-48 )
62. Ο άνθρωπος μέσα στην Εκκλησία μεταμορφώνεται1. 1. Ο άγιος
Ιωάννης ο Χρυσόστομος, διαβεβαιώνει ότι η Εκκλησία είναι
σπουδαιότερη από την κιβωτό του Νώε γιατί « ἡ μέν κιβωτός
παρελάμβανε τά ζῶα καί ἐφύλαττε ζῶα, ἡ δέ Ἐκκλησία παραλαμβάνει
τά ζῶα καί μεταβάλλει. Εἰσῆλθεν ἐκεῖ ἱέραξ καί ἐξῆλθεν ἱέραξ· εἰσῆλθε
λύκος καί ἐξῆλθε λύκος· εἰσῆλθε τις ἱέραξ ἐνταῦθα καί ἐξέρχεται
περιστερά· εἰσέρχεται λύκος καί ἐξέρχεται πρόβατον· εἰσέρχεται ὄφις
καί ἐξέρχεται ἀρνίον, οὐ τῆς φύσεως μεταβαλλομένης, ἀλλά τῆς κακίας
ἐλαυνομένης. ... Ἄν ἔχῃς ἁμαρτήματα, μή ἀπογνῷς· κἄν καθ’ἡμέραν
ἁμαρτάνῃς, καθ’ἡμέραν μετανόει· » ( Η΄ ὁμιλία, περί μετανοίας,
Ἰωάννου Χρυσοστόμου, P.G. 49,336-337 ). ( σ. 49 )

63. Οι ιουδαίοι πενήντα μέρες μετά το Πάσχα1 γιόρταζαν τήν « ἑορτή

τῶν ἐβδομάδων2 » την οποία αργότερα ονόμαζαν « Πεντηκοστή3 ». 1.
(Πεσάχ) ( Έξοδ. 12,11 ). 2. ( Δευτ. 16,10 )
ήταν α) η εορτή του θερισμού και της συγκομιδής των καρπών ( Έξ.
23,16 ) β) της παράδοσης του δεκαλόγου στον Μωυσή ( Έξ. 19,9 - 20,17
). 3. « Μετά δέ τήν λεγομένην Πεντηκοστήν ... » ( Β΄ Μακ. 12,32 ).

64. Ο Θεοφάνης ο Κρης ( + 1559 μ.Χ. ), αγιογράφησε τη γνωστή εικόνα

της Πεντηκοστής1, με την κάθοδο των «πύρινων γλωσσών» στους
δώδεκα μαθητές2 του Χριστού, στο υπερώο. Στο κεντρικό - κάτω μέρος
της εικόνας, όρθιος στην πύλη, στέκεται ο «Κόσμος». 1. Βρίσκεται στην
ιερά μονή Σταυρονικήτα, του Αγίου Όρους. 2. Στην κορυφή των δύο
εξάδων κάθονται ο απόστολος Πέτρος και ο απόστολος Παύλος. Δίπλα
τους κάθονται οι τέσσερεις ευαγγελιστές. ( σ. 49 )
 15

65. Στη βιβλική προϊστορία, υπάρχει η αφήγηση για το χτίσιμο του

πύργου της Βαβέλ, που θα έφτανε στον ουρανό, με συνέπεια τη σύγχυση
των γλωσσών1 και τη διασπορά του ανθρώπινου γένους, από τον Θεό.
Στην Εκκλησία των Ιεροσολύμων, στη διάρκεια της γιορτής της
Πεντηκοστής, δόθηκε το χάρισμα της γλωσσολαλίας3, στους μαθητές
του Χριστού και σ’εκείνους που τους άκουγαν. 1 « 7 δεῦτε καί
καταβάντες συγχέωμεν ἐκεῖ αὐτῶν τήν γλῶσσαν, ἵνα μή ἀκούσωσιν
ἕκαστος τήν φωνήν τοῦ πλησίον. 8 καί διέσπειρεν αὐτούς Κύριος ἐκεῖθεν
ἐπί πρόσωπον πάσης τῆς γῆς, καί ἐπαύσαντο οἰκοδομοῦντες τήν πόλιν
καί τόν πύργον. 9 διά τοῦτο ἐκλήθη τό ὄνομα αὐτῆς Σύγχυσις2, ὅτι ἐκεῖ
συνέχεεν Κύριος τά χείλη πάσης τῆς γῆς καί ἐκεῖθεν διέσπειρεν αὐτούς
Κύριος ὁ Θεός ἐπί πρόσωπον πάσης τῆς γῆς » ( Γέν. 11,7-9 ). 2.
Βαβέλ 3. « 3 ... γλῶσσαι ὡσεί πυρός, ἐκάθισέ τε, ἐφ’ ἕνα ἕκαστον
αὐτῶν, 4 καί ἐπλήσθησαν ἅπαντες Πνεύματος Ἁγίου καί ἤρξαντο
λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις4 καθώς τό Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς
ἀποφθέγγεσθαι. 5 Ἦσαν δέ ἐν Ἱερουσαλήμ κατοικοῦντες Ἰουδαῖοι,
ἄνδρες εὐλαβεῖς ἀπό παντός ἔθνους τῶν ὑπό τῶν οὐρανόν· 6
γενομένης δέ τῆς φωνῆς ταύτης συνῆλθε τό πλῆθος καί συνεχύθη, ὅτι
ἤκουoν εἷς ἕκαστος τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ λαλούντων αὐτῶν » ( Πράξ. 2,3-6
). 4 Ζενδικά ( αρχαία Περσικά ), ελληνικά και λατινικά. ( σ. 49 )
66. Ο άγιος Πορφύριος και ο άγιος Παήσιος είχαν το χάρισμα της
γλωσσολαλίας1 όπως και άλλα2 χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος. 1. Σε
έκτακτες περιστάσεις, επικοινωνούν πλήρως άνθρωποι που μιλούν
διαφορετικές γλώσσες. Αυτό πετυχαίνεται χωρίς τη μεσολάβηση
κάποιου διερμηνέα και χωρίς να έχουν συνείδηση του θαύματος οι δύο
πλευρές. 2. Διόραση, προόραση, θεραπεία ασθενειών. ( σ. 50 )
 16

67. Ο Διονύσιος Αλεξανδρείας1 ( + 264/5 μ.Χ. ) μας λέγει για την

αυτοθυσία των χριστιανών2 και την απαράδεκτη στάση των εθνικών3,
στην περίοδο του λοιμού. 1. Ήταν επίσκοπος στην Αλεξάνδρεια,
σπουδαίος ορθόδοξος θεολόγος και ο πρώτος μεγάλος διδάσκαλος της
καθολικής Εκκλησίας. 2. « Οἱ πλεῖστοι τῶν ἀδελφῶν ἡμῶν δι’
ὑπερβάλλουσαν ἀγάπην καί φιλαδελφίαν ἀφειδοῦντες ἑαυτῶν, ...
ἐπισκοποῦντες ἀφυλάκτως τούς νοσοῦντας, ... θεραπεύοντες ἐν
Χριστῷ, συναπηλλάττοντο ἐκείνοις ἀσμενέστατα· ... τήν νόσον ἐφ’
ἑαυτούς ἕλκοντες ἀπό τῶν πλησίον, ... πολλοί νοσοκομήσαντες καί
ρώσαντες ἑτέρους, ἐτελεύτησαν αὐτοί, τόν ἐκείνων θάνατον εἰς
ἑαυτούς μεταστησάμενοι· » ( P.G. 10,1337A ) 3. « Τά ἔθνη πᾶν
τοὐναντίον· καί νοσεῖν ἀρχομένους ἀπωθοῦντο καί ἀπέφευγον τούς
φιλτάτους· κἀν ταῖς ὁδοῖς ἐρρίπτουν ἡμιθνῆτας· καί νεκρούς ἀτάφους
ἀπεσκυβαλίζοντο, τήν τοῦ θανάτου διάδοσιν καί κοινωνίαν
ἐκτρεπόμενοι· » ( P.G. 10,1337C-1340Α ). ( σ. 51-2 )

68. Ο άγιος Κυπριανός μας πληροφορεί ότι στο λοιμό1 που βασάνισε τη
λατινική Αφρική κατά τον 3ο αι. μ.Χ., οι εθνικοί εγκατάλειπαν τους
συγγενείς τους, τους οποίους φρόντιζαν οι χριστιανοί. 1. De mortalitate,
Patrologia Latina, v.IV, σ. 581-602. ( σ. 51-2 )
69. Ο μέγας Βασίλειος δημιούργησε τη «Βασιλειάδα»1, μέσα στην
οποία οι χριστιανοί φρόντιζαν2 όσους είχαν ανάγκη. 1. Ένα
συγκρότημα, με φτωχοκομεία, ορφανοτροφεία, γηροκομεία,
ξενοδοχεία-νοσοκομεία, κοντά στην Καισάρεια. 2. « ... νόσος
φιλοσοφεῖται καί συμφορά μακαρίζεται ... οἱ νοσοῦντες καί τά τῶν
τραυμάτων ἄκη καί ἡ Χριστοῦ μίμησις, οὐ λόγῳ μέν, ἔργῳ δέ λέπραν
καθαίροντος » ( P.G. 36,577-580 ).
 17

2.2 θεία ευχαριστία: η ταυτότητα της Εκκλησίας σ.54

70. Οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν προβλήματα υγείας
παρακαλούν τον Θεό να τους βοηθήσει αλλά όταν γίνει η θεραπεία δεν
έχουν χρόνο για ένα ευχαριστώ1. 1. Οι εννέα λεπροί έδειξαν αχαριστία
μετά το θαύμα του Χριστού ( Λουκ. 17,11-19 ). ( σ. 54 )
71. Δε δέχτηκε1 τη θυσία του Κάιν ο Θεός ενώ δέχτηκε την προσφορά
του Άβελ ( Γέν. 4,3-4 ), επειδή εκτιμάει περισσότερο από τις πράξεις την
προαίρεση2. 1. « ἐπεῖδεν ὁ Θεός ἐπί Ἄβελ καί ἐπί τοῖς δώροις αὐτοῦ,
ἐπί δέ Κάϊν καί ἐπί ταῖς θυσίαις αὐτοῦ οὐ προσέσχεν » ( Γέν. 4,4-5 ). Ο
άγιος Ιωάννης ο χρυσόστομος μας λέγει « ( Άβελ ) ἤνεγκε ἀπό τῶν
πρωτοτόκων τῶν προβάτων αὐτοῦ, τουτέστιν ἀπό τῶν τιμίων, τῶν
ἐξαιρέτων ... ( Κάϊν ) προσήνεγκεν ἀπό τῶν καρπῶν τῆς γῆς θυσίαν· ὡς
ἄν εἴποι τις, τά τυχόντα, οὐδεμίαν σπουδήν οὐδέ ἀκρίβειαν
ἐπιδειξάμενος ... » ( P.G. 53,155 ). 2. « τοῦ μέν ἠρέσθη τῇ προαιρέσει,
τοῦ δέ ἀπεσείσατο τήν ἀγνωμοσύνην » ( P.G. 53,156 ). ( σ. 54 )

72. Ο Δαβίδ μας λέγει « εἰ ἠθέλησας θυσίαν, ἔδωκα ἄν· ὁλοκαυτώματα

οὐκ εὐδοκήσεις. Θυσίᾳ1 τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον2 » ( Ψαλμ.
51,18-19 ) δηλ. « ο Θεός δεν ευφραίνεται με ολοκαυτώματα. Θυσία για
τον Θεό είναι η αρχοντική στάση του ταπεινού ανθρώπου, που
αναγνωρίζει τα σφάλματά του και μετανιώνει με συντριβή ». Ο άγιος
Ιωάννης ο χρυσόστομος μας εξηγεί ότι « πολλοί τῆς ταπεινοφροσύνης
οἱ τρόποι· ὁ μέν ἐστι ταπεινός συμμέτρως, ὁ δέ μεθ’ ὑπερβολῆς
ἁπάσης. Ταύτην τήν ταπεινοφροσύνην ὁ μακάριος προφήτης ἐπαινεῖ,
οὐ τήν ἁπλῶς κατεσταλμένην ἡμῖν διάνοιαν ὑπογράφων, ἀλλά τήν
σφόδρα συντεθραυμένην ... » ( P.G. 57,226 ). 1. Ο απόστολος Παύλος
 18

είπε « παραστῆσαι τά σώματα ὑμῶν θυσίαν ζῶσαν, ἁγίαν, εὐάρεστον

τῷ Θεῷ » ( Ρωμ. 12,1 ). 2. « ἐν ψυχῇ συντετριμμένῃ καί πνεύματι
τεταπεινωμένῳ » ( Δανιήλ 3,39 ). 3. Ο βασιλιάς Δαβίδ αμάρτησε με τη
Βηρσαβεέ, διέταξε να σκοτώσουν τον σύζυγό της, τον Ουρία τον
Χετταίο και ζούσε το πάθος του μέχρι τον έλεγχο από τον προφήτη
Νάθαν ( Β΄ Βασιλ. 12,1-12,14 ). Τότε « ἐνήστευσεν Δαυΐδ καί εἰσῆλθεν
καί ηὐλίσθη ἐν σάκκῳ ἐπί τῆς γῆς » ( Β΄ Βασιλ. 12,16 ). ( σ. 54 )

73. Στην παραβολή του «Ασώτου υιού» ή του «φιλεύσπλαχνου

πατέρα», ο μετανιωμένος γιος λέγει « οὐκέτι εἰμι ἄξιος κληθῆναι υἱός
σου » ( Λουκ. 15,13-32 ). ( σ. 54 )

74. Ο προφήτης Ωσηέ είπε « ἔλεος θέλω καί οὐ θυσίαν καί ἐπίγνωσιν
Θεοῦ ἤ ὁλοκαυτώματα » ( Ωσηέ 6,6 ) δηλ. « προτιμώ την αγάπη σας και
όχι τις τυπικές θυσίες, την επίγνωση του θείου θελήματος περισσότερο,
από τα ολοκαυτώματα » και ο Iησούς επαναλαμβάνει « ... ἔλεον θέλω
καί οὐ θυσίαν » ( Ματθ. 9,13 ) θέλοντας να τονίσει στους φαρισαίους
ότι είναι πράξη αγάπης-ελέους το φαγητό μαζί με αμαρτωλούς, για την
πνευματική τους ωφέλεια ενώ θυσία θα ήταν η τυπική εφαρμογή του
νόμου και η αποφυγή των αμαρτωλών1. 1. ( Σοφ.Σειρ. 12,14 ). ( σ. 54 )

75. Ο ευαγγελιστής μας λέγει «19 λαβών ἄρτον ( ο Ιησούς )

εὐχαριστήσας ἔκλασε καί ἔδωκεν αὐτοῖς λέγων· τοῦτό ἐστι τό σῶμά
μου τό ὑπέρ ὑμῶν διδόμενον· τοῦτο ποιεῖτε εἰς τήν ἐμήν ἀνάμνησιν.20
ὡσαύτως καί τό ποτήριον μετά τό δειπνῆσαι λέγων· τοῦτο τό ποτήριον
ἡ καινή διαθήκη ἐν τῷ αἵματί μου, τό ὑπέρ ὑμῶν ἐκχυνόμενον1 »
( Λουκ. 22,19-20 ). 1. « ... τό περί πολλῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν
ἁμαρτιῶν » ( Ματθ. 26,28 ). ( σ. 59 )
 19

76. Ο απόστολος Παύλος μας λέγει « 27 ὅς ἄν ἐσθίῃ τόν ἄρτον τοῦτον

ἤ πίνῃ τό ποτήριον τοῦ Κυρίου ἀναξίως1, ἔνοχος2 ἔσται τοῦ σώματος
καί τοῦ αἵματος τοῦ Κυρίου. 28 δοκιμαζέτω δέ ἄνθρωπος ἑαυτόν καί
οὕτως ἐκ τοῦ ἄρτου ἐσθιέτω καί ἐκ τοῦ ποτηρίου πινέτω » ( Α΄ Κορ.
11,27-28 ). 1. Όποιος πηγαίνει να κοινωνήσει, χωρίς να έχει
συνειδητοποιήσει τις αμαρτίες του και να έχει μετανιώσει. 2. Η ασέβεια
οδηγεί στην ασθένεια, στην αρρώστια ακόμα και στον θάνατο. ( σ. 60 )
2.3 η ενότητα της εκκλησιαστικής κοινότητας σ.65
77. Με το μυστήριο του Βαπτίσματος, ο νεοφώτιστος1 γίνεται μέλος της
Εκκλησίας, γιος του Θεού και συγκληρονόμος του Ιησού Χριστού
( Ρωμ. 8,17 ), συμμετέχοντας στον θάνατο και στην Ανάσταση του
Χριστού. 1. Ο άνθρωπος που πιστεύει και βαπτίζεται στο όνομα του
Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, καθαρίζεται2 από κάθε
αμαρτία και ζει μια νέα ζωή ( Ρωμ. 6,4 ). 2. Ο Υιός του Θεού που έγινε
άνθρωπος, ήταν ο μόνος αναμάρτητος κι έτσι το αίμα του έχει τη
μοναδική δύναμη να καθαρίζει από την αμαρτία κάθε άνθρωπο. ( σ. 66 )

78. Ο απόστολος Παύλος λέγει « ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε1,

Χριστόν ἐνεδύσασθε » ( Γαλ. 3,27 ), δηλ. όσοι πιστεύετε ότι ο Χριστός
είναι ο σωτήρας, είσαστε ένα με το Χριστό. 1. Ο μέγας Βασίλειος μας
λέγει « Βάπτισμα αἰχμαλώτοις λύτρον, ὀφλημάτων ἄφεσις, θάνατος
ἁμαρτίας, παλιγγενεσία ψυχῆς, ἔνδυμα φωτεινόν, σφραγίς
ἀνεπιχείρητος, ὄχημα πρός οὐρανόν, βασιλείας πρόξενον, υἱοθεσίας
χάρισμα » ( P.G. 31,433 ) και ο άγιος Ιωάννης ο χρυσόστομος τονίζει
« Τό κεφάλαιον ἔχομεν τῶν ἀγαθῶν διά τοῦ βαπτίσματος· ἄφεσιν
ἁμαρτημάτων ἐλάβομεν, ἁγιασμόν, Πνεύματος μετάληψιν, υἱοθεσίαν,
ζωήν αἰώνιον » ( P.G. 60,285 ). ( σ. 67 )
 20

79. Στο μυστήριο του βαπτίσματος ακούμε στο αποστολικό ανάγνωσμα

« ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθημεν, εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ
ἐβαπτίσθημεν. Συνετάφημεν οὖν αὐτῷ διὰ τοῦ βαπτίσματος εἰς τὸν
θάνατον, ἵνα, ὥσπερ ἠγέρθη Χριστὸς ἐκ νεκρῶν διὰ τῆς δόξης τοῦ
Πατρός, οὕτω καὶ ἡμεῖς ἐν καινότητι ζωῆς περιπατήσωμεν. Εἰ γὰρ
σύμφυτοι γεγόναμεν τῷ ὁμοιώματι τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ τῆς
ἀναστάσεως ἐσόμεθα, τοῦτο γινώσκοντες, ὅτι ὁ παλαιὸς ἡμῶν
ἄνθρωπος συνεσταυρώθη, ἵνα καταργηθῇ τό σῶμα τῆς ἁμαρτίας, τοῦ
μηκέτι δουλεύειν ἡμᾶς, τῇ ἁμαρτίᾳ. Ὁ γὰρ ἀποθανών δεδικαίωται ἀπό
τῆς ἁμαρτίας. Εἰ δὲ ἀπεθάνομεν σὺν Χριστῷ, πιστεύομεν ὅτι καί
συζήσομεν αὐτῷ, εἰδότες ὅτι Χριστός, ἐγερθεὶς ἐκ νεκρῶν, οὐκέτι
ἀποθνῄσκει, θάνατος αὐτοῦ οὐκέτι κυριεύει. Ὃ γὰρ ἀπέθανε τῇ
ἁμαρτίᾳ, ἀπέθανεν ἐφάπαξ, ὃ δὲ ζῇ, ζῇ τῷ Θεῷ. Οὕτω καὶ ὑμεῖς
λογίζεσθε ἑαυτοὺς νεκροὺς μὲν εἶναι τῇ ἁμαρτίᾳ, ζῶντας δὲ τῷ Θεῷ ἐν
Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν » ( Ρωμ. 6,3-11 ). ( σ. 67 )

80. Με το μυστήριο του Χρίσματος1, ο βαπτισμένος παίρνει τα

χαρίσματα2 του Αγίου Πνεύματος3. 1 Ο απόστολος Παύλος είπε « ...
χρίσας ἡμᾶς Θεός ὁ καί σφραγισάμενος ἡμᾶς καί δούς τόν ἀρραβῶνα
τοῦ Πνεύματος ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν » ( Β΄ Κορ. 1,21-22 ) και ο άγιος
Κύριλλος Ιεροσολύμων επανέλαβε « ... ἡ σφραγίς ὑμῖν ἐδόθη τῆς
κοινωνίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος » ( P.G. 33,1056Β ) γιατί « τῷ μέν
φαινομένῳ μύρῳ τό σῶμα χρίεται, τῷ δέ ἁγίῳ καί ζωοποιῷ Πνεύματι
ἡ ψυχή ἁγιάζεται » ( P.G. 33,1092Α ). 2. « πνεῦμα σοφίας καί
συνέσεως, πνεῦμα βουλῆς καί ἰσχύος, πνεῦμα γνώσεως καί εὐσεβείας
» ( Ησ. 11,2 ). 3. « Τό Πνεῦμα δούς, ..., ὁμοῦ προφήτας καί ἱερεῖς καί
 21

βασιλέας ἐργαζόμενος· ... ἡμεῖς τά τρία μεθ’ὑπεροχῆς ἔχομεν

ἀξιώματα » ( P.G. 61,411 ). ( σ. 67 )

81. Ο Ιησούς προσευχήθηκε λέγοντας « ἵνα πάντες ἕν ὦσι » ( Ιωάν.

17,21 ) δηλ. ζήτησε την πνευματική ενότητα των πιστών με την αγάπη,
την ομόνοια, την ειρήνη, αυτό που είπε και ο απόστολος Παύλος « Ἕν
σῶμα καί ἕν Πνεῦμα » ( Εφεσ. 4,4-6 ) δηλ. « αποτελείτε ένα σώμα, την
Εκκλησία και το ένα Άγιο Πνεύμα ζωντανεύει το σώμα αυτό ». ( σ. 68 )

2.4 το περιεχόμενο της σωτηρίας στον χριστιανισμό σ.72

82. Ο προφήτης-βασιλιάς Δαβίδ ομολογεί « ... αὐτός Θεός μου καί
σωτήρ μου » ( Ψαλμ. 61,3 ). ( σ. 73 )

83. Ο Ιησούς μας διαβεβαιώνει « ἐγώ εἰμι ἡ θύρα· δι’ ἐμοῦ ἐάν τις
εἰσέλθῃ, σωθήσεται » ( Ιωάν. 10,9 ). ( σ. 73 )

84. Ο απόστολος Παύλος τονίζει ότι « ( Ἰησοῦς ὁ Κύριος) παρεδόθη

διά τά παραπτώματα ἡμῶν καί ἠγέρθη διά τήν δικαίωσιν ἡμῶν » ( Ρωμ.
4,25 ). ( σ. 73 )
85. Στο πρώτο βιβλίο της Αγίας Γραφής διαβάζομε το πρώτο
χαρμόσυνο μήνυμα, μετά την απόφαση των πρωτόπλαστων να μην
εμπιστευτούν τον Θεό: « καί ἔχθραν θήσω ἀνά μέσον σου1 καί ἀνά
μέσον τῆς γυναικός καί ἀνά μέσον τοῦ σπέρματός σου καί ἀνά μέσον
τοῦ σπέρματος αὐτῆς· αὐτός σου τηρήσει κεφαλήν καί σύ τηρήσεις
αὐτοῦ πτέρναν » ( Γέν. 3,15 ) δηλ. ο απόγονος της Εύας, ο Χριστός, θα
συντρίψει το κεφάλι του σατανά, ο διάβολος όμως θα τον πληγώσει στη
φτέρνα, με τον μαρτυρικό σταυρικό θάνατο. 1. « ... ὁ ὄφις ὁ μέγας ὁ
ἀρχαῖος, ὁ καλούμενος Διάβολος ... » ( Αποκ. 12,9 ). ( σ. 73 )
 22

86. Η σωτηρία πραγματοποιείται με τη συνεργασία1 του πιστού. 1.

« Οὐκ ἐκ χάριτος ἐστι σωθῆναι μόνον, ἀλλά χρεία καί πίστεως καί μετά
τήν πίστιν καί ἀρετῆς » ( P.G. 55,199 ). Στους μύθους του Αισώπου
διαβάζομε « σύν Ἀθηνᾷ καί χεῖρα κίνει » ( ΜΥΘΟΙ ΑΙΣΩΠΟΥ, Ἀνήρ
ναυαγός, Lipsiae 1810, σ.126 ). ( σ. 74 )
87. Ο Κυπριανός1 Καρθαγένης ( +258 ) μίλησε για τη μοναδικότητα και
την ενότητα της Εκκλησίας και είπε: « salus extra Ecclesiam non est »2,
δηλ. «δεν υπάρχει σωτηρία έξω από την Εκκλησία». 1. Είναι ο πρώτος
ορθόδοξος θεολόγος της λατινικής Δύσης, επίσκοπος στην Καρχηδόνα
της Τυνησίας και μάρτυρας. 2. Epistola sancti Cypriani ad Jubaianum,
XXI, Patrologia Latina, Parisiis, 1844, tomus III, 1123B. ( σ. 74 )
88. Ο Θεός καλεί1 όλους τους ανθρώπους και θέλει να σωθούν όλοι,
όμως σέβεται την απόφαση2 του καθενός να ανταποκριθεί ή να αρνηθεί
τη σχέση μαζί του. 1. « πολλοί εἰσι κλητοί, ὀλίγοι ἐκλεκτοί » ( Ματθ.
22,14 ). 2. « ἰδού ἔστηκα ἐπί τήν θύραν καί κρούω· ἐάν τις ἀκούσῃ τῆς
φωνῆς μου καί ἀνοίξῃ τήν θύραν καί εἰσελεύσομαι πρός αὐτόν καί
δειπνήσω μετ’αὐτοῦ καί αὐτός μετ’ἐμοῦ » ( Αποκ. 3,20 ). ( σ. 74 )

89. Στη «Θεία Ευχαριστία» αντιπροσφέρομε το ψωμί και το κρασί ως

προσφορά της κτίσεως προς τον Θεό και αυτό μεταβάλλεται σε «σώμα
και αίμα Χριστού»1. 1. Στο «Μυστικό Δείπνο» είπε ο Κύριος « λάβετε
φάγετε· τοῦτό ἐστι τό σῶμά μου· ... πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες· τοῦτο ἐστι
τό αἷμα μου ... » ( Ματθ. 26,26-28 ). ( σ. 74 )

90. Η αιώνια κόλαση1 δηλ. η κατάσταση της τιμωρίας είναι

ετοιμασμένη « τῷ διαβόλῳ καί τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ » ( Ματθ. 25,41 ).
Αν βρεθούν εκεί κάποιοι άνθρωποι, θα πάνε από τη δική τους επιλογή,
 23

όπως συνέβη στον άσπλαχνο πλούσιο2. 1. ( Ματθ. 25,46 ). 2. ( Λουκ.

16,19-31 ). ( σ. 75 )
91. Η έλλειψη εμπιστοσύνης και η διακοπή της σχέσης των
πρωτοπλάστων με τον Δημιουργό τους είχε συνέπειες α) στη μεταξύ
τους σχέση β) στις σχέσεις μεταξύ των απογόνων τους και γ) στη σχέση
με την υπόλοιπη κτίση. ( σ. 76 )
92. Η «Θεία Οικονομία» είναι το σχέδιο του τριαδικού Θεού, ο οποίος
α) με τους πατριάρχες, τους προφήτες και το λείμμα1 της Παλαιάς
Διαθήκης β) την ενανθρώπηση του Ιησού Χριστού, τη ζωή, τη
διδασκαλία, τα θαύματα, τον σταυρικό θάνατο και την Ανάστασή του
και γ) την Εκκλησία με τα μυστήριά της, σώζει τους πιστούς. 1. ( Μιχ.
5,7 και Ρωμ. 11,5 ). ( σ. 76-7 )
93. Εάν έχομε την ορθή, την αγία πίστη1 που παραδίδει το Ευαγγέλιο,
λαβαίνομε μέρος στον θάνατο και στην Ανάσταση του Ιησού Χριστού
κι ο Θεός, με την άπειρη ευσπλαχνία του, μας σώζει2. 1. « Ὁ δίκαιος ἐκ
πίστεως ζήσεται » ( Αββακ. 2,4 και Ρωμ 1,17 ). 2. Ο άνθρωπος « οὐκ ἐξ
ἔργων νόμου » ( Γαλ. 2,16 ) σώζεται, δηλ. από την τυπική τήρηση των
διατάξεων της Παλαιάς Διαθήκης για το Σάββατο, την περιτομή και τις
θυσίες αλλά από τη χάρη του Χριστού και την εφαρμογή των εντολών
του Θεού όπως είναι η θερμή πίστη στον τριαδικό Θεό, η ανιδιοτελής
αγάπη, η ταπείνωση και η δικαιοσύνη. ( σ. 78 )

θ.ε. 3 Λατρεία και μυστήρια της ορθόδοξης Εκκλησίας

3.1 η λατρεία ως έκφραση πίστης σ.83
94. Η χριστιανική λατρεία1 όλης της εκκλησιαστικής κοινότητας των
πιστών, του σώματος της Εκκλησίας, απευθύνεται μόνο στον Τριαδικό
 24

Θεό2. 1. H λατρεία πρέπει να είναι πνευματική, υπακοή δηλαδή στις

εντολές του Θεού και ταπεινοφροσύνη, κατά τον λόγο της Αγίας Γραφής
« Θυσία τῷ Θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον » ( Ψαλμ. 50,19 ). 2. Στη θεία
λειτουργία του αγίου Ιωάννου του χρυσοστόμου, ο ιερέας λέγει « Ὅτι
πρέπει σοι πᾶσα δόξα, τιμή καί προσκύνησις τῷ Πατρί καί τῷ Υἱῷ καί
τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι » ( P.G. 63,908 ). ( σ. 83 )

95. Η αίθουσα που διεξάγεται η χριστιανική λατρεία λέγεται εκκλησία.

Ο Ιωάννης ο χρυσόστομος πάντα εκκλησία1 λέγει και στη Δύση λένε
σχεδόν πάντοτε basilica δηλαδή βασιλική και λιγότερο ecclesia αλλά
ποτέ δε λένε templum ή ναός. 1. P.G. 51,330 και P.G. 59,295. ( σ. 83 )
96. Η Εκκλησία τιμά τη Δευτέρα τους αγγέλους, την Τρίτη τον άγιο
Ιωάννη τον Πρόδρομο, την Τετάρτη τον Σταυρό του Κυρίου, την
Πέμπτη τους αγίους Αποστόλους, την Παρασκευή τα Πάθη του Κυρίου
και το Σάββατο τους άγιους μάρτυρες. ( σ. 88 )
97. Στη λειτουργία του μεγάλου Βασιλείου1 ο ιερέας, μετά την ευχή της
αναφοράς και το « ἐξαιρέτως ... », προσεύχεται για τους πιστούς που
βρίσκονται στην εκκλησία και για όσους απουσιάζουν, για τα νήπια,
τους νέους, τους ηλικιωμένους, τους ολιγόψυχους, τους πλανεμένους, ...
γι’αυτούς που μας αγαπούν και όσους μας μισούν. 1. Σήμερα τελείται
10 φορές το χρόνο και στο υπόλοιπο διάστημα γίνεται η λειτουργία του
αγίου Ιωάννου του χρυσοστόμου, που είναι πιο σύντομη. ( σ. 89 )

3.2 οι γιορτές στην ορθόδοξη Εκκλησία σ.91

98. Οι Δεσποτικές1 γιορτές είναι κινητές2, με κέντρο το Πάσχα ή
ακίνητες3, με κέντρο τα Χριστούγεννα. 1 Προς τιμήν του Δεσπότη
Χριστού 2 Η Ανάληψη, γιορτάζεται 40 μέρες μετά το Πάσχα, ημέρα
 25

Πέμπτη αλλά σε διαφορετική ημερομηνία, κάθε χρόνο 3 Η Περιτομή

του Χριστού { 1 Ιαν. }, τα Θεοφάνεια { 6 Ιαν. }, η Υπαπαντή { 2 Φεβ.
}, η Μεταμόρφωση { 6 Αυγ. }, η Ύψωση του τιμίου Σταυρού { 14 Σεπτ.
}, ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου { 25 Μαρτ. }. ( σ. 93 )
99. Οι Θεομητορικές γιορτές, προς τιμήν της Παναγίας και οι εορτές
των αγίων1, δίνουν την ευκαιρία στους πιστούς να συνειδητοποιήσουν
το σχέδιο της Θείας Οικονομίας και να δεχτούν τη σωτηρία που
προσφέρει η Εκκλησία. 1. Οι χριστιανοί γιορτάζουν κυρίως την ημέρα
του σωματικού θανάτου των αγίων. ( σ. 93 )
100. Η Σύναξη της Θεοτόκου, στις 26 Δεκεμβρίου1, είναι η αρχαιότερη
γιορτή της Παναγίας. 1. Τη δεύτερη μέρα των μεγάλων εορτών τιμούμε
τη μνήμη του προσώπου το οποίο έπαιξε σπουδαίο ρόλο, υπηρετώντας
τον πρωταγωνιστή π.χ. στις 6 Ιανουαρίου γιορτάζομε τα Θεοφάνεια,
στις 7 Ιανουαρίου τον άγιο Ιωάννη τον πρόδρομο και βαπτιστή. ( σ. 95 )
101. Αρκετοί χριστιανοί τηρούν την αργία της Κυριακής1 όπως και οι
περισσότεροι εβραίοι την απόλυτη αργία του Σαββάτου2. 1. Η « μία τῶν
σαββάτων » ( Λουκ. 24,1 ) που ονομάζεται Κυριακή, στην Αποκάλυψη
του Ιωάννη ( Αποκ. 1,10 ), είναι ημέρα αφιερωμένη στην Ανάσταση του
Κυρίου και καθιερώθηκε ως αργία τον 4ο αι. μ.Χ. 2. « τῇ δέ ἡμέρα τῇ
ἑβδόμῃ σάββατα Κυρίῳ τῷ Θεῷ σου· οὐ ποιήσεις ἐν αὐτῇ πᾶν ἔργον »
( Έξ. 20,10 ). ( σ. 96 )

102. Ο απόστολος Παύλος έλεγε στα πνευματικά του παιδιά « μιμηταί

μου γίνεσθε, καθώς κἀγώ Χριστοῦ » ( Α΄ Κορ. 11,1 ) και ο άγιος
Ιωάννης ο χρυσόστομος σε μία ομιλία του στους μάρτυρες είπε « τιμή
μάρτυρος, μίμησις μάρτυρος » ( P.G. 50,663 ). Για να μιμηθούμε όμως
 26

τους αγίους και μάρτυρες πρέπει πρώτα να τους γνωρίσομε μέσα από τα
συναξάρια1. 1. Γνωστός είναι ο συναξαριστής των 12 μηνών, του αγίου
Νικοδήμου του Αγιορείτη. ( σ. 96 )
103. Yπάρχουν «χριστιανικά» έθιμα όπως ο κλήδονας1, τα αναστενάρια2,
ή τα κάλαντα3, τα οποία έχουν τις ρίζες τους στις εθνικές παραδόσεις
των αρχαίων της Ελλάδας ή της Ρώμης. 1. Ο Κλήδονας, με την
πρόγνωση των μελλοντικών συζύγων σε άγαμες κοπέλες, στην
παραμονή και στη γιορτή της γέννησης του αγίου Ιωάννη του
Προδρόμου { 24 Ιουνίου }, έχει σχέση με τις μαντικές τελετουργίες στην
αρχαία Ελλάδα. 2. Τα αναστενάρια που γίνονται και σήμερα στον
Λαγκαδά, κοντά στη Θεσσαλονίκη, στην παραμονή και στη γιορτή των
αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης { 21 Μαΐου }, συνδέονται με τη
Διονυσιακή λατρεία αν και κρατούν στα χέρια χριστιανικές εικόνες,
τους «παππούδες». Οι αναστενάρηδες, σε ιδιαίτερη ψυχολογική
κατάσταση, περπατούν πάνω σε αναμμένα κάρβουνα ξυπόλυτοι, χωρίς
να καίγονται. 3. Τα κάλαντα έχουν την αρχή τους α) στην « εἰρεσιώνη
», με τα παιδιά που τραγουδούσαν στεφανωμένα με κλαδιά ελιάς ή
δάφνης, στα Θαργήλια και τα Πυανέψια, προς τιμήν του Απόλλωνα και
β) στις Καλένδες - «Kalendae dies» της αρχαίας Ρώμης. ( σ. 98 )

3.3 η γλώσσα της ο.χ.π σ.100

104. Η μεταφορά των κειμένων της Εκκλησίας σε αντίστοιχη ποιητική
δημοτική γλώσσα είναι έργο σπουδαίο που πρέπει να αναλάβουν όσοι
γνωρίζουν καλά την «κοινή1 ελληνική» γλώσσα, έχουν γνώση της
δημοτικής και μπορούν να εργαστούν συλλογικά. 1. «Βιβλική» γλώσσα
από τον 3ο αι. π.Χ μέχρι τον 3ο αι. μ.Χ. με κύρια έργα τη μετάφραση της
Παλαιάς Διαθήκης των Ο΄ και την Καινή Διαθήκη. ( σ. 100 )
 27

105. Πολλές φορές χρησιμοποιούμε στην καθημερινή δημοτική γλώσσα,

φράσεις που προέρχονται από την ελληνική γλώσσα των συγγραφέων
της κλασικής1 εποχής ή από την «κοινή ελληνική»2. 1. Από τον
Αριστοφάνη, τον Ηρόδοτο, τον Θουκιδίδη, τον Ξενοφώντα
χρησιμοποιούμε φράσεις όπως α) {κομίζω} γλαῦκα ἐς Ἀθήνας - « τίς
γλαῦκ᾽ Ἀθήναζ᾽ ἤγαγεν; » ( στους όρνιθες του Αριστοφάνη ) β) Ως
δείγμα υποταγής οι Πέρσες ζητούσαν « γῆν καί ὕδωρ » ( στο 5ο και 6ο
βιβλίο του Ηρόδοτου ) γ) « ἀνδρῶν ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος » ( στον
«επιτάφιο του Περικλή» του Θουκυδίδη ) δ) « λίθοι τε καί πλίνθοι καί
ξύλα καί κέραμος ἀτάκτως ἐρριμμένα οὐδὲν χρήσιμά ἐστιν » ( στα
απομνημονεύματα του Ξενοφώντα ). 2. « ὀφθαλμόν ἀντί ὀφθαλμοῦ »
( Λευιτ. 24,20 ), από τον Άννα στον Καϊάφα - « ἀπέστειλεν (Ἰησοῦν) ὁ
Ἄννας δεδεμένον πρός Καϊάφαν » ( Ιωάν. 18,4 ). ( σ. 100 )

106. Όταν θέλομε να τονίσομε την αγνωμοσύνη κάποιου ανθρώπου λέμε

« ἀντί τοῦ μάννα1 χολήν2· ἀντί τοῦ ὕδατος3 ὄξος4 » ( ΙΒ΄ αντίφωνο στον
όρθρο της Μεγάλης Παρασκευής ). 1. Μετά την έξοδο από την Αίγυπτο,
στην έρημο του Σινά, κάθε εβραίος μπορούσε να μαζεύει ένα γομόρ
μάννα, « » ( Έξ. 16,15 ), καθημερινά και δύο γομόρ κάθε
Παρασκευή. 2. « ἔδωκαν αὐτῷ πιεῖν ὄξος μετά χολῆς μεμιγμένον »
( Ματθ. 27,34 ). 3. Με την επέμβαση του Θεού, τα πικρά νερά έγιναν
πόσιμα, στη Μερά ( Έξ. 15,23-25 ). 4. « ὄξος προσφέροντες {Χριστῷ}»
( Λουκ. 23,36 ). ( σ. 100 )
107. Χαρακτηρίζομε «άρρητα ρήματα»1 αυτά τα οποία δε μπορούν να
περιγραφούν. 1. Ο απόστολος Παύλος « ἤκουσεν ἄρρητα ρήματα, ἅ οὐκ
ἐξόν ἀνθρώπῳ λαλῆσαι » ( Β΄ Κορ. 12,4 ) δηλαδή δεν επιτρεπόταν και
δεν είχε το χάρισμα να πει. ( σ. 100 )
 28

108. Η εμπειρία1 της αλήθειας προηγείται από την έκφρασή της, δηλαδή
τη Θεολογία. 1. « κατοικῆσαι τόν Χριστόν διά τῆς πίστεως ἐν ταῖς
καρδίαις ὑμῶν » ( Εφεσ. 3,17 ) και « ἐκ τοῦ περισσεύματος τῆς καρδίας
τό στόμα λαλεῖ » ( Ματθ. 12,34 ). ( σ. 101 )

109. Ο Κύριος χρησιμοποίησε τις παραβολές1 στη διδασκαλία του. 1. Οι

παραβολές είναι πλαστές ιστορίες με εικόνες από την καθημερινή ζωή,
οι οποίες εκφράζουν τις αλήθειες της πίστης. Στην Παλαιά Διαθήκη
διαβάζομε για τους πρωτόπλαστους ( Γέν. 2,7-3,24 ). Στην Καινή
Διαθήκη ο Κύριος μας λέγει για τον καλό σαμαρείτη ( Λουκ. 10,30-37 ),
για τα τάλαντα ( Ματθ. 25,14-30 ), για τον άσωτο γιο ( Λουκ. 15,11-32 ).
110. Η γλώσσα της Θεολογίας είναι συμβολική όταν αναφέρεται στα
πρόσωπα1 ή στα ιερά μυστήρια2 της Εκκλησίας. 1. « ἀπερινόητος,
ἀόρατος, ἀκατάληπτος, ἀεί ὤν » ( P.G. 52,404 ). 2. « λαβών ὁ Ἰησοῦς
τόν ἄρτον καί εὐχαριστήσας ἔκλασε καί ἐδίδου τοῖς μαθηταῖς καί εἶπε·
λάβετε φάγετε· τοῦτό ἐστι τό σῶμά μου » ( Ματθ. 26,26 ). ( σ. 101 )

111. Η ποιητική1 γλώσσα με τη βοήθεια της μουσικής2, βοηθούν τους

πιστούς να αφομοιώσουν τις δογματικές αλήθειες της Εκκλησίας. 1. « Ὦ
γλυκύ μου ἔαρ, γλυκύτατόν μου τέκνον, ποῦ ἔδυ σου τό κάλλος; » ( 3η
στάση των εγκωμίων του επιταφίου της Μεγάλης Παρασκευής). 2. « ...
ὁμοῦ τε ἄδειν ἡμᾶς καί τά λυσιτελῆ μανθάνειν ... μᾶλλον πως
ἐντυποῦται ταῖς ψυχαῖς τά διδάγματα. Βίαιον μέν γάρ μάθημα οὐ
πέφηκε παραμένειν, τά δέ μετά τέρψεως καί χάριτος εἰσδυόμενα
μονιμώτερόν πως ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν ἐνιζάνει » ( Μ.Βασιλείου, Ομιλία
στον 1ο ψαλμό, P.G. 29,213Α ). ( σ. 104 )
 29

112. Ο χριστιανός που στενοχωριέται πρέπει να προσεύχεται1 και να

ζητάει την παρηγοριά από τον Θεό. 1. « Κακοπαθεῖ τις ἐν ὑμῖν;
προσευχέσθω· εὐθυμεῖ τις; ψαλλέτω » ( Ιακ. 5,13 ) και « Ἀεί
ἀδιαλείπτως εὔχεσθαι χρή, ... τόν ἐν θλίψει καί πολλοῖς τοῖς δεινοῖς,
ἵνα τινά χρηστήν αὐτῷ ἴδῃ γενομένην μεταβολήν καί εἰς γαλήνην
παρηγορίας μεταβληθῇ » ( P.G. 51,319 ). ( σ. 104 )

3.4 είσοδος & ένταξη στην Εκκλησία: το μυστ. του βαπτίσματος σ.106
113. Από τα 7 ιερά μυστήρια της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, τα
4 είναι υποχρεωτικά { Βάπτισμα, Χρίσμα, Μετάνοια, Θεία Ευχαριστία}
και 3 προαιρετικά { Ευχέλαιο, Γάμος, Ιεροσύνη}. ( σ. 106 )
114. Ο Χριστός βαφτίστηκε στον ποταμό Ιορδάνη, από τον άγιο Ιωάννη
τον Πρόδρομο και Βαπτιστή1 και « εὐθύς ἀνέβη ἀπό τοῦ ὕδατος »
( Ματθ. 3,16 ). 1. Ο απόστολος Παύλος ονόμαζε « βάπτισμα μετανοίας
» ( Πράξ. 19,4 ) το βάφτισμα του αγίου Ιωάννη, γιατί εξομολογούνταν
τις αμαρτίες τους όλοι οι βαφτιζόμενοι, ενώ τους βάφτιζε. ( σ. 106 )
115. Κατά τη βάφτιση του Ἰησοῦ κατέβηκε το Άγιο Πνεύμα ως περιστέρι
και ακούστηκε η φωνή του Πατέρα «εσύ είσαι ο αγαπημένος μου γιος»1.
1. « ... τό Πνεῦμα ὡς περιστεράν καταβαῖνον ἐπ’ αὐτόν· καί φωνή
ἐγένετο ἐκ τῶν οὐρανῶν· σύ εἶ ὁ Υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν σοί εὐδόκησα
» ( Μάρκ. 1,10-11 ). ( σ. 106 )
116. Ο Χριστός είπε στους αποστόλους του να διδάξουν την ορθή πίστη
σε όλους, επισφραγίζοντας τη νέα αυτή σχέση με το βάφτισμα1. 1.
« μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτούς εἰς τό ὄνομα τοῦ
Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ... » ( Ματθ. 28,19 ), και
« ὁ πιστεύσας καί βαπτισθείς σωθήσεται ... » ( Μάρκ. 16,16 ). ( σ. 106 )
 30

117. Πριν το βάφτισμα ο κληρικός λέγει τους εξορκισμούς, ο ανάδοχος

απαρνιέται τον διάβολο, στραμμένος προς την δύση και δεν έχει καμία
εξουσία ο διάβολος πλέον πάνω σ’αυτόν που θα βαφτιστεί. ( σ. 106 )
118. Στην πρώτη Εκκλησία και μέχρι τον 4ο αι. βάφτιζαν μετά από
κατήχηση1 κυρίως τους ενήλικους. Έχομε μαρτυρίες ότι οι χριστιανοί
γονείς βάφτιζαν τα νήπιά τους και στο Βυζάντιο τον 6ο αι.
επισφραγίζεται αυτή η επιλογή με νόμο2 της αυτοκρατορίας. Στις μέρες
μας αναλαμβάνουν την κατήχηση των βρεφών οι γονείς και οι ανάδοχοι
( πνευματικοί πατέρες ή μητέρες ), οι νονοί, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι
ενώπιον του Θεού να διδάξουν το Ευαγγέλιο στο βαφτισμένο παιδί, το
οποίο πήρε το χάρισμα να γίνει «παιδί του Θεού και συγκληρονόμος του
Ιησού Χριστού»3. 1. « ἦν κατηχημένος τήν ὁδόν τοῦ Κυρίου » ( Πράξ.
18,25 ). 2. «... όλα τα μικρά παιδιά πρέπει να δέχονται το σωτήριο
βάπτισμα αμέσως και χωρίς καμία αναβολή ...» ( Ιουστινιάνειος κώδικας
1.11.10 - Corpus Juris Civilis ). 3. « τέκνα ... κληρονόμοι μέν Θεοῦ,
συγκληρονόμοι δέ Χριστοῦ » ( Ρωμ. 8,17 ). ( σ. 106 )

119. Ο απόστολος Παύλος χαρακτηρίζει το βάπτισμα « λουτρόν τοῦ

ὕδατος » ( Εφεσ. 5,26 ). ( σ. 106 )

120. Οι πιστοί γονείς πηγαίνουν τα παιδιά τους στην Εκκλησία και τα

αφιερώνουν στον Θεό1, με το ιερό μυστήριο του βαπτίσματος. 1. Η
βάφτιση γίνεται στο « ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου
Πνεύματος » ( Ματθ. 28,19 ). ( σ. 106 )

121. Ο απόστολος Παύλος μας εξήγησε ότι το βάφτισμα είναι συμμετοχή

στο θάνατο1 και στην Ανάσταση2 του Χριστού. 1. « συνετάφημεν αὐτῷ
διά τοῦ βαπτίσματος εἰς τόν θάνατον » ( Ρωμ. 6,4 ). 2. « ὥσπερ ἠγέρθη
 31

Χριστός ἐκ νεκρῶν ... οὕτω καί ἡμεῖς ἐν καινότητι ζωῆς περιπατήσωμεν

» ( Ρωμ. 6,4 ). Αναστήθηκε ο Υιός του Θεού από το θάνατο, έτσι
ανασταίνεται κι από την αμαρτία καθένας ο οποίος θα πιστέψει, θα
μετανοήσει και θα έχει ζωντανή σχέση με το Χριστό. ( σ. 106 ).
122. Η τριπλή1 κατάδυση και ανάδυση του βαφτιζόμενου παραπέμπει
στην τριήμερη ταφή και στην ανάσταση του Χριστού. 1. « Ὥσπερ
εὔκολον ἡμῖν βαπτίσασθαι καί ἀνανεῦσαι, οὕτως εὔκολον τῷ Θεῷ
θάψαι τόν ἄνθρωπον τόν παλαιόν καί ἀναδεῖξαι τόν νέον. Τρίτον τοῦτο
γίνεται, ἵνα μάθῃς ὅτι δύναμις Πατρός καί Υἱοῦ καί Πνεύματος Ἁγίου
ἅπαντα ταῦτα πληροῖ » ( P.G. 59,151 ). ( σ. 106 )

123. Όσοι ενήλικοι βαφτίζονται στις μέρες μας φορούν τον ενφώτιο
χιτώνα, αυτόν που φορούσανε παλιά μετά το βάπτισμα και μετά το
χρίσμα. Ο άγιος Κύριλλος, αρχιεπίσκοπος Ιεροσολύμων ( +387 μ.Χ. ),
μας λέγει στις μυσταγωγικές κατηχήσεις του ότι τα παιδιά, οι γυναίκες
και οι άντρες βαφτίζονταν γυμνοί1 όπως ήταν ο Αδάμ και η Εύα στον
παράδεισο2 πριν την πτώση. 1. « … εἰσελθόντες, ἀπεδύεσθε τόν χιτῶνα.
Καί τοῦτο ἦν εἰκών τοῦ τόν παλαιόν ἄνθρωπον ἀποδύεσθαι σύν ταῖς
πράξεσιν. Ἀποδυθέντες, γυμνοί ἦτε, μιμούμενοι καί ἐν τούτῳ τόν ἐπί
σταυροῦ γυμνωθέντα Χριστόν ... ἀληθῶς μίμημα ἐφέρετε τοῦ
πρωτοπλάστου Ἀδάμ, ὅς ἐν τῷ παραδείσῳ γυμνός ἦν καί οὐκ ᾐσχύνετο
» ( P.G. 33,1077Α-1080Α ). 2. « ἦσαν οἱ δύο γυμνοί, ὅ τε Ἀδάμ καί ἡ
γυνή αὐτοῦ καί οὐκ ἠσχύνοντο » ( Γέν. 2,25 ). ( σ. 106 )

124. Το μυστήριο του βαπτίσματος είναι υπόθεση ολόκληρης της

Εκκλησίας που δέχεται ένα καινούριο μέλος και το στηρίζει στην πορεία
προς το «καθ’ ὁμοίωσιν» και τη σωτηρία του. ( σ. 110 )
 32

125. Στην Πάρο έχει διασωθεί το αρχαίο βαπτιστήριο του 4ου αι., στην
Παναγία την εκατονταπυλιανή {Κατωπολιανή – Καταπολιανή} στην
Παροικιά. ( σ. 110 )
126. Εάν ομολογούσε κάποιος τον Χριστό ως σωτήρα και τον οδηγούσαν
στο μαρτύριο πριν προφθάσει να βαφτιστεί, θεωρούσε η Εκκλησία το
μαρτύριό του ως «βάφτισμα του αίματος»1. 1. « ὥσπερ οἱ βαπτιζόμενοι
τοῖς ὕδασιν, οὕτως οἱ μαρτυροῦντες τῷ ἰδίῳ λούονται αἵματι » ( P.G.
50,522 ). ( σ. 110 )
127. Το μυστήριο του βαφτίσματος λέγεται και φώτισμα και η γιορτή της
Βάφτισης του Χριστού στις 6 Ιανουαρίου, Θεοφάνεια ή Φώτα. ( σ. 110 )
128. Όταν κινδυνεύει η ζωή του μωρού, μπορεί ένας ορθόδοξος
χριστιανός, άντρας ή γυναίκα, να τελέσει το βάφτισμα της ανάγκης ή
αεροβάφτισμα, σηκώνοντας το βρέφος στον αέρα και λέγοντας
«βαπτίζεται ὁ/ἡ δοῦλος/η τοῦ Θεοῦ {όνομα} εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός
καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ». Αυτό το βάφτισμα θεωρείται
έγκυρο και αν ζήσει το βρέφος τελείται μόνο το ιερό μυστήριο του
χρίσματος. ( σ. 110 )
129. Στους πρώτους αιώνες της Εκκλησίας, μετά τους διωγμούς,
βαφτίζονταν όσοι ήταν έτοιμοι, κυρίως στο Πάσχα και αργότερα στην
Πεντηκοστή, στα Χριστούγεννα ή στα Φώτα. Τότε ψαλλόταν αντί για
τον τρισάγιο ύμνο1 το « ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε »1. 1. Οι ψάλτες,
ως εκπρόσωποι του λαού, ψάλλουν το « ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε
» και στις μέρες μας που η ημέρα της βάφτισης συναποφασίζεται από
τον ιερέα, τους γονείς, τον νονό σε οποιαδήποτε ημέρα, στη διάρκεια
όλου του χρόνου, εκτός από τις μέρες ανάμεσα στα Χριστούγεννα και
 33

στα Θεοφάνεια. 1. « Ἅγιος ὁ Θεός, ἅγιος ἰσχυρός, ἅγιος ἀθάνατος

ἐλέησον ἡμᾶς ». ( σ. 110 )

130. Στο μυστήριο του Βαπτίσματος εύχεται ο ιερέας: « σύζευξον τῇ ζωῇ

αὐτοῦ ἄγγελον φωτεινόν », δηλαδή στον βαπτιζόμενο να στείλει ο Θεός
έναν φύλακα άγγελο για τον οποίο και σε κάθε δημόσια προσευχή λέμε:
« ἄγγελον εἰρήνης, πιστόν ὁδηγόν φύλακα τῶν ψυχῶν καί τῶν
σωμάτων ἡμῶν παρά τοῦ Κυρίου αἰτησώμεθα ». ( σ. 110 )

131. Στην Παλαιά Διαθήκη διαβάζομε ότι ο κριτής ή ο προφήτης έχριε1

τον μελλοντικό βασιλιά με λάδι και του ανακοίνωνε την επιλογή του από
τον Θεό. 1. « ἔλαβεν Σαμουήλ τόν φακόν τοῦ ἐλαίου καί ἐπί τήν
κεφαλήν αὐτοῦ {Δαβίδ} ... καί εἶπεν αὐτῷ ... κέχρικέν σε Κύριος εἰς
ἄρχοντα ἐπί τόν λαόν αὐτοῦ, ἐπί Ἰσραήλ » ( Α΄ Σαμ. ή Α΄ Βασ. 10,1 ).
( σ. 110 )
132. Με το μυστήριο του Χρίσματος1, ο πιστός παίρνει τη χάρη του
Αγίου Πνεύματος2. 1. « ὁ δέ βεβαιῶν ἡμᾶς σύν ὑμῖν εἰς Χριστόν καί
χρίσας ἡμᾶς Θεός, ὁ καί σφραγισάμενος ἡμᾶς καί δούς τόν ἀρραβῶνα
τοῦ Πνεύματος ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν » ( Β΄ Κορ. 1,21-22 ). 2. Ο άγιος
Κύριλλος Ιεροσολύμων είπε « Ὥσπερ ὁ Χριστός μετά τό βάπτισμα καί
τήν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐπιφοίτησιν, ἐξελθών κατηγωνίσατο τόν
ἀντικείμενον· οὕτω καί ὑμεῖς μετά τό ἱερόν βάπτισμα καί μυστικόν
χρῖσμα, ἐνδεδυμένοι τήν πανοπλίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἵστασθε
πρός τήν ἀντικειμένην δύναμιν καί ταύτην καταγωνίζεσθε λέγοντες·
Πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί με Χριστῷ { Φιλιπ. 4,13}» ( P.G.
33,1092Β ) και « τούτου τοῦ ἀγίου χρίσματος καταξιωθέντες, καλεῖσθε
 34

χριστιανοί, ἐπαληθεύοντες τῇ ἀναγεννήσει καί τό ὄνομα » ( P.G.

33,1092C ). ( σ. 110 )
133. Οι απόστολοι τελούσαν το χρίσμα βάζοντας τα χέρια τους πάνω στα
κεφάλια1 των βαφτισμένων. 1. « ... διά τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τῶν
ἀποστόλων ( Πέτρου και Ιωάννη ) δίδοται τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ... »
( Πράξ. 8,17 ) και « ἐπιθέντος αὐτοῖς τοῦ Παύλου τάς χεῖρας ἦλθε τό
Πνεῦμα τό Ἅγιον ἐπ’ αὐτούς » ( Πράξ. 19,6 ). ( σ. 110 )

134. Στο χρίσμα των ενηλίκων γυναικών συμμετείχαν οι διακόνισσες.

Ο πρεσβύτερος ή ο επίσκοπος έχριε με το άγιο μύρο και το «επορκιστό
έλαιο» μόνο το μέτωπο της νεοφώτιστης και στο υπόλοιπο σώμα το
έβαζαν οι διακόνισσες. ( σ. 110 )
135. Στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία γίνεται ο νηπιοβαπτισμός από τον
ιερέα αλλά το Χρίσμα τελείται από τον επίσκοπο1 μετά τα 7 χρόνια του
βαφτισμένου.1. ( Catholic Encyclopedia v.3,696 ). ( σ. 110 )

3.5 το βαθύτερο νόημα του μυστηρίου του γάμου σ.112

136. Η Εκκλησία αποδέχεται τις επιλογές1 των ανθρώπων, να κάνουν
οικογένεια2 ή να αφιερωθούν3 στον Θεό. 1. « Οἱ μέν τῶν ἀνθρώπων ἐν
παρθενίᾳ λάμπουσιν, οἱ δέ ἐν γάμῳ διαπρέπουσιν, ἄλλοι χηρείᾳ
κοσμοῦνται » ( P.G. 55,367 ). 2. « ἕνεκεν τούτου καταλείψει ἄνθρωπος
τόν πατέρα καί τή μητέρα καί κολληθήσεται τῇ γυναικί αὐτοῦ » ( Γέν.
2,24 και Ματθ. 19,5 ). 3. « εἰσί εὐνοῦχοι οἵτινες ἐκ κοιλίας μητρός
ἐγεννήθησαν οὕτω » ( Ματθ. 19,12 ). ( σ. 112 )

137. Στη Γένεση, η γυναίκα είναι βοηθός1 του άντρα σε όλους τους
τομείς2. 1. « Καί εἶπεν Κύριος ὁ Θεός οὐ καλόν εἶναι τόν ἄνθρωπον
 35

μόνον· ποιήσωμεν αὐτῷ βοηθόν κατ’αυτόν » ( Γέν. 2,18 ) και « Βοηθός

σοι δέδοται ἡ γυνή, μή ἐπίβουλος. Ὁ προφήτης (Ησαΐας) οὐ γυναῖκα
εἶχε; Καί οὐκ ἐγένετο κώλυμα τοῦ Πνεύματος ὁ γάμος· ἀλλά καί ὡμίλει
τῇ γυναικί καί προφήτης ἦν. Ὁ Μωϋσής οὐ γυναῖκα ἔσχε; ... Ὁ Ἀβραάμ
οὐχί γυναῖκα ἔσχε; ... Τί δέ Πέτρος, ... οὐκ εἶχε καί οὗτος γυναῖκα; Ναί
εἶχεν » ( P.G. 56,122-123 ) και « Συνετή καί ἐλευθέρα κόρη νέα καί
εὐλαβείας ἐπιμελουμένη, πάσης τῆς οἰκουμένης ἐστίν ἀνταξία » ( P.G.
62,146 ). 2. Η Αγία Γραφή δε θεωρεί τη σαρκική ένωση των συζύγων ως
κάτι το αμαρτωλό. Ο άγιος Πορφύριος ο καυσοκαλυβίτης συμβούλευε
τα ζευγάρια να χαίρονται τον έρωτά τους ώστε να μην οδηγούνται σε
καβγάδες, στη μοιχεία και στη διάλυση του γάμου. ( σ. 112 )
138. Μέσα στον χριστιανικό γάμο, η αγάπη1 του άντρα προς τη μοναδική
γυναίκα του, έχει πρότυπο τον Χριστό και τη θυσία2 του προς την
Εκκλησία3. 1. « τήν τοῦ βίου κοινωνόν, τήν παίδων μητέρα, τήν πάσης
εὐφροσύνης ὑπόθεσιν, οὐ φόβῳ καί ἀπειλαῖς δεῖ καταδεσμεῖν, ἀλλ’
ἀγάπῃ καί διαθέσει » ( P.G. 62,137 ). 2. « Κἄν μυρία ἁμάρτῃ ἡ
συνοικοῦσα εἰς σέ ἁμαρτήματα, πάντα ἄφες καί συγχώρησον κἄν
λάβῃς δύστροπον, μεταρρύθμισον ἐπιεικείᾳ καί πραότητι » ( P.G.
51,228 ). 3. « οἱ ἄνδρες ἀγαπᾶτε τάς γυναῖκας ἑαυτῶν, καθώς καί ὁ
Χριστός ἠγάπησε τήν ἐκκλησία καί ἑαυτόν παρέδωκεν ὑπέρ αὐτῆς »
( Εφεσ. 5,25 ). ( σ. 112 )
139. Οι σύζυγοι δεν εξουσιάζουν1 ούτε το σώμα τους μέσα στο γάμο. 1
« ἡ γυνή τοῦ ἰδίου σώματος οὐκ ἐξουσιάζει, ἀλλ’ὁ ἀνήρ· ὁμοίως καί ὁ
ἀνήρ τοῦ ἰδίου σώματος οὐκ ἐξουσιάζει, ἀλλ’ ἡ γυνή » ( Α΄ Κορ. 7,4 )
και « Πῶς μέγα ἐστίν ( τό μυστήριον ); ἡ κόρη ... ἀπό τῆς πρώτης ἡμέρας
οὕτω ποθεῖ καί στέργει ὡς σῶμα οἰκεῖον· πάλιν ὁ ἀνήρ ... κἀκεῖνος ἀπό
 36

τῆς πρώτης ἠμέρας ἁπάντων προτίθησι καί τῶν φίλων καί τῶν οἰκείων
καί τῶν γεννησαμένων αὐτῶν » ( P.G. 51,230 ). ( σ. 112 )

140. Στο αποστολικό ανάγνωσμα, το οποίο διαβάζεται στο μυστήριο του

γάμου, ακούμε « ἡ δέ γυνή ἵνα φοβῆται τόν ἄνδρα » ( Εφεσ. 5,33 ) και
αρκετοί σκανδαλίζονται, γιατί αγνοούν ότι φόβος σημαίνει σεβασμός 1
στην Αγία Γραφή και λησμονούν το « ἕκαστος τήν ἑαυτοῦ γυναῖκα
οὕτως ἀγαπάτω2 ὡς ἑαυτόν » ( Εφεσ. 5,33 ). 1 « ἀρχή σοφίας φόβος
Κυρίου » ( Ψαλμ. 110,10 ) 2 « μηδέποτε ἁπλῶς αὐτήν κάλει, ἀλλά μετά
κολακείας, μετά τιμῆς, μετά πολλῆς ἀγάπης. Τίμα αὐτήν, καί οὐ
δεήσεται τῆς παρ’ἑτέρων τιμῆς, οὐ δεήσεται τῆς παρ’ἑτέρων δόξης, ἄν
ἀπολαύῃ τῆς παρά σοῦ » ( P.G. 62,148 ). ( σ. 112 )

141. Ο άγιος Ιωάννης ο χρυσόστομος, σε μία ομιλία1 του, για τις σχέσεις
του ζευγαριού, λέγει: αν κάποτε σου πει η σύζυγός σου « οὐδέπω τῶν
σῶν ἀνάλωσα οὐδέν, ἔτι τά ἐμά2 περίκειμαι, ἐξ ὧν οἱ γονεῖς μου
δεδώρηνται », να της πεις « σῶμα οὐκέτι ἔχεις ἴδιον3, καί χρήματα
ἔχεις ἴδια; ». 1 Ὑπόμνημα εἰς τήν πρός Εφεσίους ἐπιστολήν, Ὁμιλία Κ΄,
( P.G. 62,147-148 ). 2 « πῶς οὖν λέγεις, τά ἐμά, πάντων ὄντων σῶν; »
( P.G. 62,148 ). 3 « 7 ... προσκολληθήσεται πρός τήν γυναῖκα αὐτοῦ, {καί
ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν} ( Γέν. 2,24 ). 8 ὥστε οὐκέτι εἰσί δύο,
ἀλλά μία σάρξ » ( Μάρκ. 10,7-8 ) δηλ. με το γάμο θα γίνουν ένας
άνθρωπος, υπάρχει απόλυτη ενότητα. ( σ. 112 )
142. Στην Παλαιά Διαθήκη βλέπομε ότι ο κύριος σκοπός των
πρωτοπλάστων είναι το « καθ’ ὁμοίωσιν1 ». Οι γονείς συνδημιουργούν
τους απογόνους τους ακολουθώντας την εντολή του Θεού2, έχοντας
συνείδηση ότι τα παιδιά είναι δώρο3 του Θεού και πρέπει να τα
 37

αναθρέψουν σωστά4. 1. Ο γάμος είναι ένα σχολείο για να μάθομε ν’

αγαπάμε ανιδιοτελώς όλα τα πλάσματα του Θεού και να πετύχει το
ανδρόγυνο την κατά χάριν θέωση. 2. « … αὐξάνεσθε καί πληθύνεσθε καί
πληρώσατε τήν γῆν … » ( Γέν. 1,28 ). 3. Ο άγιος Ιωάννης ο χρυσόστομος,
σ’ ένα λόγο του αφιερωμένο στην Άννα, τη μητέρα του κριτή Σαμουήλ,
λέγει: « τό τεκεῖν ἄνωθεν ἔχει τήν ἀρχήν, ἀπό τῆς τοῦ Θεοῦ προνοίας,
καί οὔτε γυναικός φύσις, οὔτε συνουσία, οὔτε ἄλλο οὐδέν αὔταρκες
πρός τοῦτο ἐστιν » ( P.G. 54,639 ). 4. « οὐ γάρ τό σπεῖραι ποιεῖ πατέρα
μόνον, ἀλλά τό παιδεῦσαι καλῶς· οὐδέ τό κυῆσαι μητέρα ἐργάζεται,
ἀλλά τό θρέψαι καλῶς » ( P.G. 54,636 ) και « ὁ Παῦλος εἶπεν εἰ
ἐτεκνοτρόφησε· καί οὐκ εἶπεν εἰ ἐτεκνοποίησεν· τό μέν γάρ τῆς
φύσεως, τό δέ τῆς προαιρέσεως ἐστι » ( P.G. 54,637 ). ( σ. 112 )

143. Σε κάθε γάμο που καλούμε τον Κύριο, μεταβάλλει το βιολογικό

γεγονός σε πνευματικό και αιώνιο, γι’αυτό ο γάμος πρέπει να είναι
αδιάλυτος1. Το διαζύγιο είναι «λύση ανάγκης2» όταν κινδυνεύει ο ένας
από τους δύο από τον σύζυγο ή από την σύζυγο. 1. « Ἕνα δεῖ μιᾷ
συνοικεῖν διαπαντός καί μηδέποτε διαρρήγνυσθαι … τόν Θεόν
ἐπήγαγε, λέγων {ὅ οὖν ὁ Θεός συνἐζευξεν, ἄνθρωπος μή χωριζέτω
( Ματθ. 19,6 )}, δεικνύς ὅτι καί παρά φύσιν καί παρά νόμον το
γινόμενον (διαζύγιον)· παρά φύσιν μέν, ὅτι μία διατέμνεται σάρξ· παρά
νόμον δέ ὅτι τοῦ Θεοῦ συνάψαντος καί κελεύσαντος μή
διαχωρίζεσθαι, αὐτοί συνεπιτίθεσθε τοῦτο δρᾶν » ( P.G. 58,597 ) και
« ἑκάστῳ ὁ Θεός ἀπένειμε γυναῖκα καί ὅρους ἔθηκε τῇ φύσει, τήν μίξιν
ἐκείνην τήν πρός τήν μίαν. Ὥστε ἡ πρός τήν ἑτέραν παράβασίς ἐστι καί
ληστεία καί πλεονεξία » ( P.G. 62,424 ). 2. « Μωϋσῆς { Δευτ. 24,1 } πρός
τήν σκληροκαρδίαν ὑμῶν ἐπέτρεψεν ὑμῖν ἀπολῦσαι τάς γυναῖκας
 38

ὑμῶν » ( Ματθ. 19,8) και « ἤ ἠνάγκασε καί μισουμένην κατέχειν ἔνδον,

ἔσφαξεν ἄν ὁ μισῶν· τοιοῦτον γάρ τῶν Ἰουδαίων τό ἔθνος. Οἱ παίδων
μή φειδόμενοι καί προφήτας ἀναιροῦντες καί ὡς ὕδωρ αἷμα
ἐκχέοντες, πολλῷ μᾶλλον γυναικῶν οὐκ ἄν ἐφείσαντο » ( P.G. 57,259
). ( σ. 112 )
144. Ο πολιτικός γάμος νομιμοποιήθηκε το 1982 στην Ελλάδα και το
σύμφωνο συμβίωσης το 2008. Υπάρχουν αρκετές χώρες της Ευρώπης
που αναγνωρίζουν τον γάμο ή το σύμφωνο συμβίωσης μεταξύ ατόμων
του ίδιου φύλου και έχει συνέπειες στα κληρονομικά δικαιώματά τους.
( σ. 112 )

3.6 μετάνοια, η υπέρβαση της αμαρτίας σ.117

145. Οι άνθρωποι πλάστηκαν από τον Θεό ελεύθεροι1, υπεύθυνοι για τις
πράξεις τους και επιλέξανε έναν τρόπο ζωής μακριά από τη χάρη του
Θεού2. 1. Γέν. 2,16-17 . 2. « ἐξέβαλεν τόν Ἀδάμ καί κατῴκισεν αὐτόν
ἀπέναντι τοῦ παραδείσου τῆς τρυφῆς » ( Γέν. 3,24 ). ( σ. 117 )

146. Η αμαρτία είναι αρρώστια1 με αρνητικές συνέπειες και στο σώμα2.

1. « Κύριε ἐλέησόν με· ἴασαι τήν ψυχήν μου, ὅτι ἥμαρτόν σοι » ( Ψαλμ.
40,5 ) και « Ὑπέρ ἁμαρτίας κλαῖε. Αὕτη ἀρρωστία ψυχῆς· αὕτη θάνατός
ἐστι τῆς ἀθανάτου· αὕτη πένθους ἀξία καί ὀδυρμῶν ἀσιγήτων » ( P.G.
31,260Α ) και « Συγγνωστόν γάρ, οὐ τιμωρητόν, ἡ ἀσθένεια » ( ἅγιος
Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, P.G. 91,716C ). 2. « τά πλείονα τῶν νοσημάτων
ἐξ ἁμαρτημάτων ἐστί ψυχικῶν. Εἰ ὁ θάνατος, ἐξ ἁμαρτίας ἔσχε τήν
ρίζαν καί τήν ὑπόθεσιν, πολλῷ μᾶλλον καί τῶν νοσημάτων τά πολλά »
( P.G. 57,345 ). ( σ. 117 )
 39

147. Ο αμαρτωλός οδηγείται στον πνευματικό θάνατο1 δηλαδή στον

χωρισμό2 του από τον Θεό. 1. « τά ὀψώνια τῆς ἁμαρτίας θάνατος »
( Ρωμ. 6,23 ) και « θάνατος ἀθάνατος· οὐδέ ἐστι τῆς ἐκεῖ κολάσεως
τέλος· » ( P.G. 59,59 ). 2. « Ὥσπερ αἱ ἁμαρτίαι διεστῶσιν ἡμᾶς
ἀπ’αὐτοῦ ( Θεοῦ ), οὕτω καί αἱ δικαιοσύναι συνάγουσιν ἡμᾶς πρός
αὐτόν » ( P.G. 58,538 ). ( σ. 117 )

148. Ο Χριστός μισεί την αμαρτία1, αγαπάει όμως τους αμαρτωλούς2 και
σταυρώθηκε3 για να τους σώσει. 1. « πᾶν βδέλυγμα ἐμίσησεν ὁ Κύριος
» ( Σοφία Σειράχ 15,13 ). 2. « οὐ γάρ ἦλθον καλέσαι δικαίους, ἀλλ’
ἁμαρτωλούς εἰς μετάνοιαν » ( Ματθ. 9,13 ). 3. « Χριστός ἅπαξ περί
ἁμαρτιῶν ἔπαθε, δίκαιος ὑπέρ ἀδίκων » ( Πέτρ. Α΄ 3,18 ). ( σ. 117 )

149. Δεν υπάρχει κορεσμός στην προβληματική ζωή του σατανά και του
αμαρτωλού1. 1. « ὁ ποιῶν τήν ἁμαρτίαν ἐκ τοῦ διαβόλου ἐστίν, ὅτι
ἀπ’ἀρχῆς ὁ διάβολος ἁμαρτάνει » ( Α΄ Ιωάν. 3,8 ). ( σ. 117 )

150. Οι απλές αμαρτίες1 γίνονται πάθη2 με την υπερηφάνεια, την

απροσεξία, την αμέλεια και την αμετανοησία. Η ελπίδα της σωτηρίας
υπάρχει σε όλους τους αμαρτωλούς όταν μετανοούν ειλικρινά3, γιατί τα
χαρίσματα που τους έχει δώσει ο Θεός είναι αμεταμέλητα4. 1 Τα
αμαρτήματα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: α) τα
«συγγνωστά» είναι ελαφρά π.χ. ένα ψέμα για να καλύψει κάποιος την
αμαρτία του άλλου, β) τα «εκ προμελέτης» τα οποία είναι βαριά, γιατί
καταστρώνουμε σχέδιο από πριν για την αμαρτία, γ) τα «κατά
συγκατάθεσιν» που επιλέγει συνειδητά κάποιος να κάνει το κακό και
είναι σοβαρά δ) τα «κατά συναρπαγή» που δεν είναι αντίθετα με το
θέλημα του Θεού αλλά δεν είναι η ακρίβεια και δεν γίνονται από
 40

πρόθεση π.χ. ένα ψέμα. 2. Ο Θεός δε δίνει τη χάρη του στους

αμετανόητους και το πονηρό πνεύμα παίρνει δικαιώματα και τους
οδηγεί σε χειρότερες καταστάσεις. Γι’αυτό « ἄδικοι, πόρνοι,
εἰδωλολάτρες, μοιχοί, μαλακοί, ἀρσενοκοῖται, πλεονέκται, κλέπται,
μέθυσοι, λοίδοροι, ἅρπαγες βασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομήσουσι »
( Α΄ Κορ. 6,9-10 ). 3. Στην Καινή Διαθήκη καταδικάζεται η αμαρτία ( Α΄
Ιωάν. 3,8 ), ενθαρρύνονται όμως οι αμαρτωλοί όταν μετανοούν και
ζητούν το έλεος του Θεού και διορθώνονται εμπράκτως, όπως ο Δαβίδ
( Β΄ Βασιλ. 12,16 ), ο Ζακχαίος ( Λουκ. 19,9 ) και ο απόστολος Πέτρος
( Λουκ. 22,62 ), οι οποίοι μετάνιωσαν με συντριβή. 4. Ο χαρισματικός
προφήτης και βασιλιάς Δαβίδ, αφού μετάνιωσε για τη μοιχεία με την
Βηρσαβεέ και το φόνο του συζύγου της, του Ουρία του Χεταίου,
αξιώθηκε να γίνει προπάτορας του Ιησού Χριστού, « ἀμεταμέλητα γάρ
τά χαρίσματα » ( Ρωμ. 11,29 ). ( σ. 117 )

151. Ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός ήταν τέλειος Θεός και τέλειος

άνθρωπος με τα λεγόμενα αδιάβλητα πάθη1 δηλαδή πεινούσε, πονούσε,
κουραζόταν, έκλαιγε, δεν είχε σχέση όμως με την αμαρτία2. 1. Ματθ.
21,18 και Λουκ. 19,41 και Ιωάν. 4,6. 2. « ἔχομεν ἀρχιερέα ( Ἰησοῦν τόν
υἱόν τοῦ Θεοῦ ) ... πεπειρασμένον κατά πάντα, καθ’ὁμοιότητα χωρίς
ἁμαρτίας » ( Εβρ. 4,14-15 ). ( σ. 119 )