TÜRKİYE’DEKİ TOPRAK KAZICI ARILARLA (Colletidae,

Andrenidae, Halictidae ve Anthophorini) İLİŞKİLİ

NEMATODLARIN TESPİTİ

DETERMINATION OF THE NEMATODES ASSOCIATED

WITH SOIL-DWELLING BEES
(Colletidae, Andrenidae, Halictidae and Anthophorini)
IN TURKEY

CANAN ÇOBANOĞLU

Hacettepe Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü Yönetmenliğinin
BİYOLOJİ Anabilim Dalı İçin Öngördüğü
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Olarak Hazırlanmıştır.

2006
Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü'ne,

Bu çalışma jürimiz tarafından BİYOLOJİ ANABİLİM DALI 'nda YÜKSEK LİSANS TEZİ
olarak kabul edilmiştir.

Başkan (Danışman) :…...........................

Prof. Dr. Nevin Keskin

Üye :.….............................
Prof. Dr. Figen Erkoç

Üye :…..............................
Doç. Dr. Nurdan Özer

Üye :….............................
Yrd. Doç. Dr. Osman Sert

Üye :…............................
Yrd. Doç. Dr. A. Murat Aytekin

ONAY

Bu tez, ..... /..... / ....... tarihinde Enstitü Yönetim Kurulunca kabul edilmiştir.

Prof. Dr. Ahmet R. ÖZDURAL

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRÜ

2
Bana Ayaklarımın Üstünde
Durmayı Öğreten Sevgili
Annem’e ve Babam’a

3
TÜRKİYE’DEKİ TOPRAK KAZICI ARILARLA (Coletidae, Andrenidae, Halictidae
ve Anthophorini) İLİŞKİLİ NEMATODLARIN TESPİTİ

Canan Çobanoğlu

ÖZ

Bu çalışmada Türkiye’deki toprak kazıcı arılar ve bunlarla ilişkili nematodların

varlıkları, dağılımları ve tür çeşitlilikleri araştırılmıştır. Altı farklı coğrafik bölgeden
toplanan farklı familyalara ait (Colletidae, Andrenidae, Halictidae ve Anthophorini)
8280 polinatör arının disekte edilmesiyle 190 nematod izolatı elde edilmiştir.
Karadeniz bölgesinden 63 (%33.2), İç Anadolu bölgesinden 58 (%30.5), Akdeniz
bölgesinden 35 (%18.4), Ege bölgesinden 24 (%12.6), Doğu Anadolu bölgesinden 6
(%3.2) ve Güneydoğu Anadolu bölgesinden 4 (%2.1) adet nematod izolatı
belirlenmiştir. Nematodlar, Halictidae familyasına ait dişi arıların dufor bezi, zehir
kesesi, ovidukt, bursa kopulatriks ve abdomen boşluğunda; erkek arıların genital
kapsülü çevresinde belirlenmiştir. Andrenidae familyasında ise nematodlar sadece
dişi arıların abdominal bezlerinde saptanmıştır. Zehir kesesi en sık nematod tespit
edilen, abdomen boşluğu ise en fazla sayıda nematod bireyinin elde edildiği bölgeler
olmuştur. Nematodların tür teşhislerinde 28S rRNA D2D3 ve mitokondrial sitokrom
oksidaz I (mtCOI) dizi analizleri kullanılmıştır. Moleküler analizler sonucu arılarla
ilişkili 9 yeni nematod türü tespit edilmiştir.

Yapılan çalışma Halictidae ve Andrenidae familyası arılardan izole edilen

nematodların arılarla foretik ilişki içerisinde olduklarını göstermiştir. Elde edilen
verilerin büyük kısmı Türkiye için yeni kayıttır.

Anahtar Kelimeler: Toprak kazıcı arılar, Halictidae, Andrenidae, Colletidae,

Anthophorini, Nematod, Forezis, Bursaphelenchus.

Danışman: Prof. Dr. Nevin KESKİN, Hacettepe Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji
Bölümü, Uygulamalı Biyoloji Anabilim Dalı

I
DETERMINATION OF THE NEMATODES ASSOCIATED WITH SOIL-DWELLING
BEES (Colletidae, Andrenidae, Halictidae and Anthophorini) IN TURKEY

Canan Çobanoğlu

ABSTRACT

In this study, diversity and distribution of nematodes associated with soil-dwelling

bees in Turkey were examined. A total of 8230 soil-dwelling bees were collected
(Colletidae, Andrenidae, Halictidae and Anthophorini) and examined for the existence
of nematodes and 190 different isolates were obtained. Sixty three of the nematodes
were isolated from Black Sea region (33.2%), fiftyeight from Central Anatolia (30.5%),
thirthy five from Mediterranean (18.4%), twenty four from Aegean (12.6%), six from
Eastern Anatolia (3.2%) and four from Southerneast Anatolia (2.1%) were isolated.
The nematodes were obtained from dufour’s gland, poison sac, oviduct, bursa
copulatrix and abdominal cavity of the dissected female bees and from the genital
capsule of male bees which were members of the family Halictidae. Only abdominal
glands of the female bees of the family Andrenidae were found positive for the
presence of nematodes. Poison sac was organ from which nematodes were obtained
most frequently; however, abdominal cavity had the highest number of nematodes.

28S rRNA D2D3 domains and mitochondrial cytocrome oxsidase I (mtCOI)

sequence analyses were used for the identification of the nematodes. As a result of
molecular analyses 9 new nematode species have been determined.

It was determined that all isolated nematodes associated with soil-dwelling bees of
family Halictidae and Andrenidae had a phoretic relationship. Most of the data
obtained from this study are new record for Turkey.

Keywords: Soil-dwelling bees, Halictidae, Andrenidae, Colletidae, Anthophorini,

Nematodes, Phorezis, Bursaphelenchus.

Advisor: Prof. Dr. Nevin KESKİN, Hacettepe University, Faculty of Science,

Department of Biology, Applied Biology Section

II
 BU TEZ ÇALIŞMASI, Doç. Dr. SELÇUK HAZIR

YÜRÜTÜCÜLÜĞÜNDEKİ HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ ARAŞTIRMA

BİRİMİ 02 02 601 005 NOLU PROJE TARAFINDAN

DESTEKLENMİŞTİR.

III
TEŞEKKÜR

Bu çalışmamda bana daima destek olan, bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım

değerli tez hocam Sayın Prof. Dr. Nevin Keskin’e,

Bu tez çalışmasına finansal destek sağlayan Hacettepe Üniversitesi Bilimsel

Araştırmalar Birimi’ne,

Yüksek lisans dönemim süresince her konuda desteğini esirgemeyen, bilgisi,

öğreticiliği, insanlığı ve manevi varlığıyla bana her zaman güç veren, en sıkıntılı
zamanlarımda beni yalnız bırakmayan, hem arazi hem de laboratuvar çalışmalarıma
yardım eden, yurt dışında bilgimi ve görgümü artıracak imkanları sağlayan,
gerektiğinde hoca gerektiğinde en iyi arkadaş olmayı bilen sevgili hocam Doç. Dr.
Selçuk Hazır’a,

Tez çalışma konusunun uzmanı olan, bilgilerini ve tecrübelerini paylaşmaktan

sakınmayan, kendi laboratuvarında bana çalışma imkanı sağlayan, tez çalışmama
destek olan, ailesiyle birlikte evini benimle paylaşan, engin bilgi birikimiyle kendisini
örnek aldığım Florida Üniversitesinden Prof. Dr. Robin M. Giblin Davis’e,

Arılarla ilgili bilgi birikimimin zenginleşmesini sağlayan, Andrenidae familyası arıların

tür teşhislerini yapan, Almanya’da kaldığım sürece evini bana açan, bitip tükenmek
bilmeyen enerjisi, çalışma azmi, paylaşımcı ve mütevazi kişiliğiyle bir bilimadamının
nasıl olması gerektiğini bana öğreten Sayın Erwin Scheuchl’a,

Hastalığına ve ilerlemiş yaşına rağmen bize yardımını esirgemeyerek Halictidae

familyası arıların tür teşhislerini yapan Sayın Andreas Werner Ebmer’e,

Arazi ve laboratuvar çalışmalarımda her zaman yanımda olan, iyi bir çalışma
arkadaşı ve iyi bir dost olan Sayın Barış Gülcü’ye,

Nematodlardan DNA izolasyonun büyük bir kısmını gerçekleştiren Doç. Dr. Hatice
Mergen’e,

Nematodların moleküler analizlerini gerçekleştiren Dr. Weimin Ye’ye,

IV
Nematodların morfometrik analizlerinde ve kültürasyonunda yardımcı olan Barbara J.
Center’a,

Tez çalışmamda emeği geçen Ahmet Burak Yasan, Erdal Aytekin, Ayhan Korkmaz,
Havva Şakar, Nazlı Özbek, Özlem Aksoy, Sevil Arslan, Kıvılcım Çaktu, Gülümser
Çobanoğlu, Ayşegül Öztürk, Hasan Yeşil, Mahir İmamoğlu ve Gencer Türkmen’e,

Bu günlere gelmemde büyük emeği geçen, her zaman maddi-manevi desteklerini

gördüğüm, karşılıksız ve koşulsuz yanımda olan sevgili aileme en içten duygularımla
teşekkür ediyorum.

V
İÇİNDEKİLER DİZİNİ
Sayfa
ÖZ....................................................................................................................... i
ABSTRACT .......................................................................................................... ii
TEŞEKKÜR .......................................................................................................iv
İÇİNDEKİLER DİZİNİ .......................................................................................... vi
ŞEKİLLER DİZİNİ ............................................................................................ viii
ÇİZELGELER DİZİNİ .........................................................................................ix
1. GİRİŞ ............................................................................................................... 1
2. GENEL BİLGİLER............................................................................................ 4
2.1. Nematodların Genel Özellikleri ......................................................................4
2. 2. Nematodlarda Tür Teşhisi ....................................................................................6
2. 2.1. Morfometrik Yöntemler ......................................................................................6
2. 2.2. Moleküler Yöntemler..........................................................................................6
2. 3. Arıların Genel Özellikleri.......................................................................................8
2. 4. Arıların Sınıflandırılması.....................................................................................11
2. 4. 1. Colletidae..........................................................................................................11
2. 4. 2. Andrenidae............................................................................................................12
2. 4.3. Halictidae ............................................................................................................ 13
2.4. 4. Apidae...............................................................................................................14
2. 4 .4. 1. Anthophorini ................................................................................................14
2. 5. Nematodlar ile Böcekler Arasındaki İlişki ..................................................15
2. 5. 1. Kommensalizm .......................................................................................15
2. 5. 2. Mutualizm ................................................................................................. 17
2. 5. 3. Parazitizm ................................................................................................. 18
2. 6. Toprak Kazıcı Arılarla İlişkili Nematodlar....................................................18
2. 6. 1. Toprak Kazıcı Arılarla İlişkili Nematodların Sınıflandırılması ................20
2. 6. 2. Aphelenchida Ordosu Nematodların Genel Özellikleri ...................... 21
2. 6. 3. Rhabditida Ordosu Nematodların Genel Özellikleri...............................22
2. 6. 4. Colletidae Familyası Arılarla İlişkili Nematodlar .....................................23
2. 6. 5. Andrenidae Familyası Arılarla İlişkili Nematodlar ..................................23
2. 6. 6. Halictidae Familyası Arılarla İlişkili Nematodlar .....................................24

VI
İÇİNDEKİLER DİZİNİ (Devamı)
Sayfa
2. 6. 7. Anthophorini Tribusu Arılarla İlişkili Nematodlar......................................26
2.7. Toprak Kazıcı Arılarla İlişkili Nematodların
Fungal ve Bakteriyal Konakları..................................................................27
3. YÖNTEM VE GEREÇLER................................................................................29
3.1. Arazi Çalışmaları .........................................................................................29
3.1.1. Arı Örneklerinin Toplanması .......................................................................29
3.2. Laboratuvar Çalışmaları...............................................................................29
3.2.1. Arıların Diseksiyonu ve Nematodların İzolasyonu ......................................29
3.2.2. Morfometrik Analizler.....................................................................................30
3.2.3. Moleküler Analizler..................................................................................30
3.2.3.1. Nematod Örneklerinden DNA izolasyonu ......................................30
3.2.3.2.Özgül Gen Bölgelerinin
Polimeraz Zincir Reaksiyonuyla (PCR) Amplifikasyonu .............31
3.2.4. Nematodların İn Vitro Koşullarda Kültürasyonu ........................................34
3.2.4.1. Çalışmada Kullanılan Kimyasallar ve Organizmalar .............................35
3.2.4.1.1. Çalışmada Kullanılan Kimyasallar .......................................................35
3.2.4.1.2. Çalışmada Kullanılan Organizmalar ....................................................35
3.2.5. Arı Teşhisleri ve Saklanması ......................................................................35
4. SONUÇLAR ................................................................................................... 37
4.1. Toprak Kazıcı Arılarla İlişkili Nematodların
Türkiye’deki Varlığı ve Dağılımı.............................................................................. 37
4.2.Toprak Kazıcı Arılardan Elde Edilen Nematod İzolatları ......................................42
4.3. Nematod İzole Edilen Arı Türleri ve Arı Vücut Bölgeleri...................................49
4.4. In vitro Kültür Yöntemleri ...................................................................................54
4.5. Filogenetik Ağaçlar ve Belirlenen Nematod Türleri .............................................55
4.6. Morfolojik Analizler................................................................................................63
5. TARTIŞMA ..................................................................................................... 66

6. KAYNAKLAR .............................................................................................. 78

7. ÖZGEÇMİŞ ......................................................................................................87

VII
ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa
Şekil 2.1. Ökaryotik ribozomal RNA gen ailesi..................................................8
Şekil 4.1. Toprak kazıcı arı örneklemi alınan iller ...........................................38
Şekil 4.2. Toplanan arı örnek sayılarının bölgelere göre dağılımları...............39
Şekil 4.3. Toplanan arı örneklerinin bölgelere göre dağılım oranları (%) ........39
Şekil 4.4. Pozitif örneklerin bölgelere göre dağılım oranları (%) . ...................40
Şekil 4.5. Toprak kazıcı arılarla ilişkili nematod izole edilen iller.....................41
Şekil 4.6. Medyan oviduktta saptanmış dauer evre bir nematod (4X).............51
Şekil 4.7. Andrena pilipes (Andrenidae) dişisine ait abdominal bezler (a),
tek bir abdominal bez (b), izole edilen yeni tür Diplogasterid
nematod daueri (c), Andrena pilipes dişisi (d)....................................51
Şekil 4.8. Halictidae familyası arılarda nematod belirlenen vücut bölgeleri. ...52
Şekil 4.9. Farklı büyütmelerde ve farklı tür arılardan (Halictidae)
elde edilmiş dauer evre nematod içeren zehir keseleri. .....................53
Şekil 4.10. Mitokondriyal sitokrom oksidaz I (mtCOI) MP Bayesian analizi ....56
Şekil 4.11. Lasioglossum (Halictidae) türlerinden elde edilen nematodların
Ribozomal RNA (rRNA) D2D3 LSU Bayesian analizi. .......................58
Şekil 4.12. Diplogasteridae familyasına ait nematodların Ribozomal RNA
(rRNA) D2D3 LSU Bayesian analizi.................................................60
Şekil 4.13. Bursaphelenchus cinsine ait nematodların
Mitokondriyal sitokrom oksidaz I (mtCOI) MP Bayesian analizi. ......61
Şekil 4.14. Bursaphelenchus cinsine ait nematodların Ribozomal RNA
(rRNA) D2D3 LSU Bayesian analizi.................................................62
Şekil 4.15. AY-13 izolatına ait (Bursaphelenchus anatolius) erkek bireylerin
mikroskobik görüntüsü (10 X) ..........................................................64
Şekil 4.16. AY-13 izolatı (Bursaphelenchus anatolius) erkek bireylerine
ait spikül ve kuyruk yapısının mikroskobik görüntüsü (40 X) ...........64
Şekil 4.17. AY-13 izolatı (Bursaphelenchus anatolius) erkek bireylere ait
özafagus ve stylet yapılarının mikroskobik görüntüsü (63 X)...........65
Şekil 4.18. AY-13 izolatı (Bursaphelenchus anatolius) dişi bireylerine ait
vulva yapısının mikroskobik görüntüsü (40 X) .................................65

VIII
ÇİZELGELER DİZİNİ
Sayfa
Çizelge 4.1. Arı örneklem sayısının coğrafik bölgelere göre dağılımı ............37
Çizelge 4.2. Arı örneklem sayısının, nematod varlığı yönünden
pozitif olan familyalara ve coğrafik bölgelere
göre dağılımı ve oranları................................................................40
Çizelge 4.3. Nematod varlığı açısından pozitif çıkan tüm örnekler .................42
Çizelge 4.4. Arı türüne, cinsiyetine ve familyasına göre elde edilen
nematod izolat sayıları ve nematod izole edilen
arı vücut bölgeleri........................................................................ 49
Çizelge 4.5. Zehir kesesinde ölü birey belirlenen nematod izolatları
ve ilişkili olduğu arı türleri...............................................................53
Çizelge 4.6. In vitro üretilebilen nematod izolatları,
bunlarla ilişkili arıların toplandığı coğrafik bölgeler,
arı türleri ve nematod elde edilen arı vücut bölgeleri ....................54

IX
1. GİRİŞ
Biyolojik çeşitlilik, canlı organizmalar ve onların oluşturduğu ekolojik kompleksler
arasındaki çeşitlilik ve değişkenliği ifade eder (Boyle, 1994). Başka bir ifadeyle, belirli
bir zamanda belirli bir yerdeki toplam tür sayısı ve nisbi tür yoğunluğudur (Hubbell,
2001). Biyolojik çeşitlilik kavramı, hem genetik çeşitliliği, hem de ekolojik çeşitliliği
içermektedir (Kence, 1988; Başkent, 1999).

Genetik çeşitlilik, bir türün gen havuzundaki kalıtsal bilginin çeşitliliği ve zenginliği
olarak tanımlanabilir. Canlı türünün değişen çevre koşullarına uyum sağlayabilmesi
için genetik çeşitlilik şarttır (Kence, 1988).

Ekolojik çeşitlilik ise, belirli bir bölgedeki farklı ekosistemler, tür toplulukları ve bu
toplulukların içindeki tür sayıları olarak tanımlanabilir (Kence, 1988).

Gerek genetik çeşitlilik, gerekse ekolojik çeşitlilik olarak biyolojik çeşitlilik, bir ülkenin
en temel doğal kaynaklarını oluşturur (Kence, 1988). Genel olarak, bir ülkedeki tüm
bitki ve hayvan türleri, bunlar arasında özellikle tarım, ormancılık, hayvancılık, tıp-
eczacılık ve sanayi alanlarında kullanılan türler, hem o ülkenin, hem dünyanın
biyolojik zenginliklerinden sayılır (Kışlalıoğlu ve Berkes, 1993).

Biyolojik zenginlikler konusundaki talihsizlik, uzun süreçte bu kaynakların getireceği

yararların, güncel hayattaki değerlerin yanında gözümüze pek görünmemesidir.
Doğrudan insana faydası olan, ekonomik değer taşıyan türlerin önemini takdir etmek
nispeten kolaydır. Belli bir ekonomik değeri olmayan, fakat yine de hayati önem
taşıyan pek çok canlı türünün değerini anlamak daha güçtür. İnsan açısından
ekonomik önemi olmayan türlerin çoğunun, ekosistem içinde önemli ekolojik işlevleri
vardır (Kışlalıoğlu ve Berkes, 1987).

Biyolojik zenginliklerin doğal yapılarını ve populasyon büyüklüklerini korumaları

ekolojik dengenin en önemli koşullarından biridir (Çepel, 1992). Doğadaki tür
toplulukları gelişigüzel bir araya gelmiş türlerden meydana gelmemektedir. Her
topluluk içindeki türler milyonlarca yıllık bir süre içinde birlikte evrimleşerek karmaşık
bir ilişkiler ağı ortaya koymuşlardır (Kence, 1988). Elbetteki her türün ekolojik işlevi
tanımlanmış değildir. Bir türün ortadan kalkışının uzun vadede diğer türleri nasıl
etkileyeceğini önceden kestirmek imkansızdır (Kışlalıoğlu ve Berkes, 1987). Bu
nedenle, varlığının dahi farkına varılmayan, önemsiz gibi görülen bazı türlerin bu
ilişkiler ağından birer birer çekilmeleri ekosistemleri birdenbire çökme noktasına
getirebilir (Kence, 1988). Bize önemsiz gelen binbir çeşit canlı, bir saat zembereğinin
dişlileri gibi birbirleriyle ilişkide bulunmakta; bizim de bir parçası olduğumuz
ekosistemi sağlıklı tutmaktadır (Kışlalıoğlu ve Berkes, 1987).

Türkiye, Avrupa ve Orta Doğunun en zengin biyolojik çeşitliliğine sahip ülkesidir.

Ülkemizin 7 coğrafik bölgesinin her biri ayrı iklim, flora ve fauna özellikleri gösterir. Bu
coğrafik yapı farklılığı yüksek endemizm ve genetik çeşitliliği sağlar (Demirayak,
2002). Dünyada kıta özelliği gösteren, birçok türün anavatanı olan ve özellikle
geçmişteki jeolojik ve iklimsel değişikliklerden etkilenerek canlılara barınak olan
Anadolu, dünyadaki herhangi bir kara parçasından çok daha fazla biyolojik öneme
sahiptir. Bu önemin kavranması, hem üzerinde yaşadığımız toprakların hem de
insanlığın ortak malı olan bu zenginliğin korunması için üzerimize düşen
yükümlülüğün yerine getirilmesi açısından çok gereklidir (Demirsoy, 2002).

Biyolojik zenginliklerimizin korunabilmesi ve değerlendirilebilmesi için önce bu

zenginliklerin ayrıntılı bir envanteri yapılmalıdır. Bir bölgede yaşayan canlı türlerini
bilmeden, insan faaliyetlerinin çevresel etki değerlendirilmesi sağlıklı olarak
yapılamaz (Kence, 1988).

Dünyada, bir milyonun üzerinde tanımlanmış böcek türü bulunmaktadır. Bunların pek
çoğu hayat evrelerinin büyük bölümünü ya da bir kısmını nematodların geliştiği ve
ürediği ortamlarda geçirir. Aslında böcekler nematodlar için potansiyel bir besin
kaynağı ve iyi birer sığınaktır. Nematodlar suya ve neme ihtiyaç duyan organizmalar
olduğundan, karasal böcek konaklarına nazaran sınırlı yayılım gücüne sahiptir.
Böceklerle ilişki kurabilenler, onlarla birlikte dağılımlarını sağlarken bu sayede
gereksinim duydukları besine de bol miktarda ulaşırlar (Giblin-Davis et al., 2003a).

Böceklerin diseksiyonlarının yapılıp incelenmesiyle, bunlarla ilişkili olan yeni nematod

türlerinin bulunabileceği ve bunun da oldukça zengin bir çeşitliliğe sahip bu filum
hakkındaki bilgilerimizi büyük oranda artırabileceği düşünülmektedir.

2
Günümüzde nematodlarla toprak kazıcı arılar arasındaki ilişki hakkında çok az şey
bilinmektedir. Yapılan araştırmalar nematodların, Halictidae, Anthophoridae,
Colletidae ve Andrenidae familyalarına ait toprak kazıcı arılarla yakın ilişki içinde
olduğunu göstermiştir. Bu tür çalışmaların çoğu Amerika ve Avrupa ülkelerinde
gerçekleştirilmiştir (Giblin et al.,1984; Giblin and Kaya, 1984a; Giblin-Davis et al.,
1990; Giblin-Davis et al., 1993).

Bu çalışmayla ülkemizdeki toprak kazıcı arılarla ilişkili nematodların varlıkları,

dağılımları ve tür çeşitlilikleri belirlenerek gelecekte yapılacak çalışmalar için iyi bir
zemin oluşturacağı düşünülmektedir.

3
2. GENEL BİLGİLER
2.1. Nematodların Genel Özellikleri
Nematodlar (Şube: Nematoda) segmentsiz, genellikle silindirik ve uzamış
vücutlarından dolayı halkasal veya iplikkurdu olarak bilinen, boyları 0.1 mm ile birkaç
metre arasında değişen omurgasız hayvanlardır (Kaya and Koppenhöfer, 1999;
Koppenhöfer, 2000). İlk kayıt M.Ö. 1550 yıllarından kalma papirüslerde belirlenen
insan barsak paraziti Ascaris lumbricoides ve doku paraziti Dracunculus
medinensis’e aittir (Poinar, 1983).

Nematodlarda sindirim, üreme, boşaltım, kas ve sinir sistemleri bulunmakta, ancak

görme, duyma, dolaşım ve solunum sistemleri bulunmamaktadır (Kaya and
Koppenhöfer, 1999; Koppenhöfer, 2000). Birçok türde eşeyler ayrı olmakla
(amphimictic) birlikte bazı türlerde partenogenezis (sadece dişiler) veya
hermafroditizm (aynı bireyde her iki eşey organının da bulunması) görülmektedir.
Nematodlar hemen hemen her yerde, sucul (tatlı ve tuzlu su) ve karasal habitatlarda
bulunabilirler. Çoğu nematod serbest yaşar, fakat bazı türler, bitkiler veya böcekler de
dahil olmak üzere birçok hayvanda parazit olarak yaşarlar (Kaya and Koppenhöfer,
1999).

Nematodlar genellikle ovipar, nadiren ovovivipar ve vivipardırlar. Larva yumurtadan

çıkmadan önce bir veya iki deri değişimi gerçekleştirir. Vivipar formlarda yavrular
hayvanın içerisindeyken yumurta kabuğundan çıkar ve uterus çeperinden karın
boşluğuna geçerler. Ana hayvanın, sadece kutikulü kalana kadar vücudunun
tamamını yerler. Gelişmelerinin daha sonraki evrelerinde birçok deri değişimi
gerçekleşir. Böylece eski kutikul yerine yenisi oluşturulmuş olur. Ergin nematodlar
deri değiştirmezler fakat büyümeleri süreklidir (Viglierchio, 1991; Hazır, 2002).

Nematodların rejenerasyon kabiliyetleri yoktur. Belirli sayıda ve az hücreden oluşan

vücutları vardır. Nematodlarda büyüme olayı varolan hücrelerin büyümesiyle olur.
Hücrelerin büyüme yetenekleri çok fazladır (Felix, 2004).

Nematodların boşaltım sistemi protonefridium ve alev hücreleri içermez. Boşaltım

organı olarak genellikle serbest yaşayan türlerde karın tarafında bulunan “Rennet
bezi”, birçok parazit türde ise “H” veya “U” şeklindeki yanal kanal sistemi

4
bulunmaktadır. Bu iki sistem de yalnızca nematodlarda bulunur. Enine bağlantılardan
ya da sol koldan bir kanal çıkarak vücut yüzeyine ulaşır. Boşaltım sistemi, azotlu
atıkların atılmasının sağlanması yanında ozmoregülatör özelliğiyle vücut boşluğunun
turgor basıncını ayarlar. Nematodlar azotlu atıklarını, amonyum, üre veya ürik asit
formunda dışarı atarlar. Azotlu atıklar nemli bir ortamda amonyum formunda çevreye
atılır (Poinar, 1983; Viglierchio, 1991; Şimşek, 2003).

Sinir sistemi, düz olup beyin fonksiyonu gösteren anterior bir ganglion kitlesine
sahiptir. Bu ganglion kitlesi vücudu anterior ve posterior olarak saran sinir kordlarıyla
bağlantılıdır. Merkezi ganglion kitlesi çoğunlukla ön barsağı çepeçevre saran sinir
halkası olarak bilinir (Poinar, 1983; Hazır, 2002).

Nematodlar, birey sayısı bakımından dünyadaki en fazla sayıya sahip çok hücreli
hayvanlardır. Yaklaşık % 50’si denizde yaşar, tüm okyanuslarda intertidial zonlardan
yüzlerce metre derinliğe kadar çok sayıda bulunurlar. %15’i omurgalı ve omurgasız
hayvanlarda (insan dahil) parazittir. Bitki paraziti olan nematodlar tüm nematodların
% 10’luk kısmını; serbest yaşayanlar ise %25’lik kısmını oluşturur (Viglierchio, 1991).
Serbest yaşayanlar bakteri, fungus, protozoa ve diğer nematodlar üzerinden beslenir.
Tüm nematodlar sucul veya nemli ortamlar içerisinde yaşar, çünkü ancak bu
habitatlarda aktiftirler (Felix, 2004; Yeates and Boag, 2004).

Yeates and Bongers (1999), nematodları beslenme şekillerine göre 8 gruba

ayırmıştır:
1) Bitkiyle beslenenler
2) Fungusla beslenenler
3) Bakteriyle beslenenler
4) Parçalanmış besinlerle beslenenler (özellikle üzerinde bakterilerin ürediği)
5) Predatör olan nematodlar: Protozoa ve toprakta yaşayan hayvanlar (rotiferler,
diğer nematodlar) üzerinde predatörlük yapanlar
6) Diatomlar ve diğer algler üzerinden beslenenler
7) Omurgalı ve omurgasız hayvanlarda parazit olarak yaşayanlar
8) Omnivorlar: Hem bitki hem de hayvanlar üzerinden beslenenler

5
Nematodların 26.000’den fazla türü bulunmaktadır. Bunların büyük kısmı tarım,
medikal ve veterinerlik açısından önemli olan türlerdir (Chilton et al., 2003). Buna
karşın dünya üzerinde en azından 500.000 tür nematod olduğu tahmin edilmektedir
(Poinar, 1983). Nematodların diğer organizmalarla ilişki kurması sıkça rastlanan bir
durumdur. Bitki ve hayvan tür çeşitliliği, bunlarla ilişkili nematod çeşitliliğini de
doğrudan etkiler. Nematodların çeşitliliği hakkında etkili ve test edilebilen hipotezler
kurabilmek için nematodlardaki türleşme mekanizmalarının ve modellerinin
anlaşılması gerekir. Bu nedenle ana sorulardan birisi nematodların diğer
organizmalarla olan ilişkilerinin önemidir (Giblin-Davis et al., 2003b).

2.2. Nematodlarda Tür Teşhisi

2.2.1. Morfometrik Yöntemler

Nematodlarda dauer evre ile ilk jenerasyona ait ergin dişi ve erkek bireylere ait bazı
vücut kısımlarının morfometrik ölçümleri sistematik çalışmalarda kullanılmaktadır.
Toplam vücut uzunluğu, vücudun genişliği, özafagusun şekli ve uzunluğu, boşaltım
deliğinin pozisyonu, sinir halkası, dişi bireylerde vulvanın ve anüsün konumu, erkek
bireylerde özellikle spikülün şekli ve uzunluğu ile gubernakulum uzunluğu kullanılan
morfolojik karakterler arasında sayılabilir (Hominick et al., 1997; Kaya and Stock,
1997).

2.2.2. Moleküler Yöntemler

Nematodlar belirgin morfolojik karakterlerden yoksundur. Kolaylıkla belirlenebilen
karakterlere sahip olmamaları şube düzeyinde sınıflandırmada bile karıştırılmalarına
yol açar (Blouin et al., 1998). Tanımlayıcı anahtar karakterlerin eksikliği nedeniyle
türleri ayırt etmek çoğu zaman zordur (Chilton et al., 2003). Bu nedenle son
zamanlarda morfolojik yöntemlere ek olarak DNA merkezli moleküler tanımlama
teknikleri geliştirilmiştir. Moleküler yöntemler, morfolojik yöntemlerin bulgularının
doğrulanması bakımından da yararlıdır (Burgermeister et al., 2005). Ayrıca dauer
juvenil gibi ergin olmayan nematod formları, temel morfolojik özellikler taşımadığı için
morfometrik tür tanısında yeterli değildir. Moleküler yöntemlerin uygulanmasında
böyle bir ön koşul olmaması, morfolojik tanı yöntemlerindeki bu sıkıntıyı da
gidermektedir (Braash, 2001; Burgermeister et al., 2005).

6
Nematodların tür tanısında ve filogenetik ilişkilerini anlamada ribozomal ve
mitokondriyal genoma ait genetik markırlar kullanılmaktadır (Chilton et al., 2003).

Protein sentezi ribozomlarda gerçekleşir ve bu nedenle rRNA canlılarda evrenseldir.

DNA üzerinde yer alan rRNA genleri ve onunla ilişkili bölgelerin hepsine birden
ribozomal DNA (rDNA) denir. Bir ökaryotik çekirdek genomunda rDNA, art arda
dizilmiş, yüzlerce kez tekrarlanmış transkripsiyon birim kopyalarına ve
transkripsiyona uğramayan bölgelere sahiptir (Hillis and Dixon, 1991).

Ribozomal RNA (rRNA)’nın büyük ve küçük alt birimleri büyüklük açısından

değişkenlik gösterir. Büyük alt birim (LSU), omurgalı mitokondrisinde 16S (1500
nükleotid), prokaryot genomunda 23S (2900 nükleotid) ve ökaryot çekirdek
genomunda 28S (4000 nükleotid)’dir. Küçük alt birim ise (SSU), omurgalı
mitokondrisinde 12S (900 nükleotid), prokaryot genomunda 16S (1500 nükleotid) ve
ökaryot çekirdek genomunda 18S (1800 nükleotid)’dir. Bunun dışında ökaryotlarda
5.8S (160 nükleotid) ile prokaryotların ve ökaryotların çoğunda 5S (120 nükleotid)
rRNA genleri bulunmaktadır (Hillis and Dixon, 1991).

Ökaryotik canlılarda rDNA iki “internal nontranscribed spacers 1 ve 2” (iç ifade

olmayan bölgeler 1 ve 2-ITS-1 ve ITS-2) ile 18S, 5.8S ve 28S genlerine ayrılır. Ayrıca
18S geninin yanında “external nontranscribed spacer” (dış ifade olmayan bölgeler-
ETS) yer alır. rDNA’nın bitişik tekrarlanan birimleri birbirinden “nontranscribed
spacer” (ifade olmayan bölge-NTS) ile ayrılır (Hillis and Dixon, 1991).

Ökaryotlarda rRNA’nın büyük alt ünitesini oluşturan 5.8 S ve 28S genleri ribozom
fonksiyonu için gerekli olduğu düşünülen ve nispeten korunmuş diziler ile 12 tane çok
değişken bölge içerir. Bunlar “divergent domains” (farklılaşmış bölgeler- D) veya
expansion segments (genişleme segmentleri) olarak isimlendirilmiştir. Günümüzde
evrimsel olayların çözümünde D bölgeleri arasındaki dizi farklılıklarından oldukça
faydalanılmaktadır. (Chilton et al., 2003). Bu nedenle nematodların tür ayrımında da
nükleer rRNA’nın özellikle 28S alt ünitesinin D2/D3 segmentleri ile ITS bölgeleri
kullanılmaktadır (Nadler and Hudspeth, 1998; Stock et al., 2001; Giblin-Davis et al.,
2003b).

7
 D2-D3

18S 5.8S 28S

NTS ETS IGS
ITS-1 ITS-2

(Hillis and Davis, 1986)’den

Şekil 2.1. Ökaryotik ribozomal RNA gen ailesi

Mitokondriyal DNA (mtDNA), nematodların sistematik ve populasyon genetiği

çalışmalarında sıklıkla kullanılmaktadır. Özellikle birbirine çok yakın türlerin
arasındaki ilişkiyi belirlemek için çok iyi bir yoldur. Nükleer rRNA genleri nematodların
cins ve familya seviyesinde ayırımda çok yararlı iken birbirine çok yakın
akrabalıklarını çözmede yetersiz kalmaktadır (Blouin et al., 1998). Bu nedenle
özellikle mitokondriyal Sitokrom Oksidaz Subunit I (mtCOI) geninin DNA sekansı
Bursaphelenchus Fuchs, 1937 cinsinin interspesifik (tür içi) filogenetik analizi için
uygun bulunmuştur (Kanzaki and Futai, 2002).

2.3. Arıların Genel Özelikleri

Arılar; Hymenoptera (Zarkanatlılar) takımında, Apoidea üst familyasını oluşturan
böceklerdir. Vücut kıllarının dallı oluşu, arka basitarsusların genişlemiş olması,
proboscis’in genellikle uzun olması, dişilerde vücudun değişik yerlerine lokalize olmuş
polen toplama aygıtının bulunması, larvalarının çiçek tozu veya çiçek tozu-nektar
karışımıyla beslenmesi, kendilerine benzeyen diğer böcek gruplarından
ayrılmalarında kolaylık sağlayan özellikleridir (Özbek, 1995; Michener, 2000).

Hymenoptera ordosunda erkekler tipik olarak haploit, dişiler ise diploitir. Sosyal
yaşayanlarda kraliçeler bir ya da daha fazla erkekten aldığı spermleri

8
spermatekasında depolar. Kraliçeler yavruların cinsiyetini mükemmel bir şekilde
kontrol eder. Dişi oluşturmak için spermatekadan ovidukta bırakılan sperm yumurtayı
dölleyerek diploid yumurtayı meydana getirir. Gelişen larva çevresel koşullara bağlı
olarak verimli kraliçeyi ya da kısır işçi arıyı oluşturur. Erkek birey için kraliçe, ovidukta
sperm akışını engeller, yumurta haploid olarak gelişir (Gadagkar, 2004).

Arılar hayat döngüsü içerisinde yumurta, larva, pupa ve ergin dönemler geçirir. Bir
dişinin oluşturabileceği yumurta sayısı arı gruplarına göre değişir. Bazı soliter türler
için bu sayı 8 ya da daha az iken; eusosyal arılardan bazıları bir milyondan fazla
yumurta bırakabilir. Yumurtalar genellikle yuvaya depolanan besin üzerine bırakılır,
larva çıktığında bu besini kullanır. Larva 4 evre geçirir. Son larval döneme prepupa
denir. Pupalar oldukça narindir, uzun elverişsiz koşullara dayanıksızdır ve gelişim
süreci çok hızlıdır (Michener, 2000).

Genel olarak “arı” denildiğinde birçok insan için balarısı akla gelmekte ise de,
yeryüzünde yaklaşık 20.000 arı türü mevcuttur (Özbek ve Yıldırım, 1996; Michener,
2000). Arı türlerinin % 10’u sosyal, % 75’i soliter ve % 5’i ise diğer arı türleri üzerinde
parazit olarak yaşamaktadır (Özbek, 1995). Ilıman iklimlerde soliter arıların yaklaşık
%70’i yuvalarını toprağa, geri kalan türler ise böceklerin ağaç gövdelerinde oluşturup,
terkettiği oyuklara yapar.

Toprak kazıcı arıların çoğu, çıplak ya da seyrek bitki örtülü, kumlu, küçük partiküllü,
kuru ve düşük humus içerikli toprakları tercih eder. Seyrek bitki örtülü alanların tercih
edilmesinin nedeni güneşten yüksek oranda faydalanmak ve bitki köklerinin yuva
içerisinde gelişimini engellemektir (Calabuig, 2000). Ülkemizin iklim koşulları ve
topoğrafik yapısı, bitki örtüsünü zengin kıldığı gibi, arı türlerinin de çok sayıda
olmasına olanak sağlamıştır. Ülkemizde arı türlerinin sayısı 1000’i geçmektedir
(Özbek, 1995; Çalmaşur ve Özbek, 1999).

Bazı arılar soliter bazıları ise koloni halinde yaşar. Soliter yaşamda dişi birey, arı
yuvasını yapar ve yavruları için besin sağlar. Diğer arılara yardım etmez, genellikle
yavrular erginleşmeden önce kendisi ölür ya da yuvadan ayrılır. Koloni yaşamı süren
arılarda ise, bir yuvada iki ya da daha fazla dişi birey bulunur. Genellikle bu dişiler
arasında bir ayrım vardır. Bir dişi kraliçedir, çiftleşmiştir ve yumurta bırakır. Diğer

9
dişi/dişiler yiyecek sağlar, yuva bakımıyla ilgilenir, yuvayı korur ve genelde
çiftleşmemiştir. Bazı türlerde kraliçe arılar işçilerden daha büyüktür. Bal arıları gibi
kraliçe ile işçiler arasında büyük morfolojik farklar bulunan, kraliçenin tek başına
yaşayamadığı, işçilerin yalnız varlığını sürdüremediği, çiftleşemediği dolayısıyla yeni
döl veremediği kolonilere yüksek sosyal koloniler denir (Michener, 2000).

Bombini, Halictinae, Xylocopinae gruplarına mensup arıların bir kısmında yaşam

döngüsü, soliter yaşayan bir dişinin yuva yapması ve yumurta bırakmasıyla başlar.
Yavruların çıkışıyla koloni yaşamı canlanır. Koloniyi kuran dişi arı (kraliçe arı
diyebiliriz) ve diğer arılar arasında bir işbölümü gerçekleşir. Böyle kolonilere primitif
sosyal koloniler denir. Kraliçe ve işçi arılar morfolojik olarak birbirlerine benzeseler de
vücut büyüklüğü, fizyolojileri ve davranışları bakımından farklılıklar gösterir. Bu tür
koloniler üretken bireylerin oluşturulmasından sonra yıkılır. Yüksek sosyal arılardan
farkı, kolonilerinin geçici olmasıdır. Böyle primitif eusosyal arılarda, her işçi birey
kraliçe olabilir. Aynı yuvayı kullanabilir ya da yakın bir yerde yeni yuva yapabilir,
koloni geliştiği zaman da yuvanın yeni kraliçesi olur (Michener, 2000).

Çiçekli bitkilerin meyve ve tohum bağlayabilmeleri için döllenmenin gerçekleşmesi

gerekmektedir. Döllenmede ilk aşama, çiçek tozu (polen) taneciklerinin çiçeğin dişicik
başı (stigma) üzerine konmasının sağlanmasıdır (Çalmaşur ve Özbek, 1999). Bir
bitkiden diğerine polen taşınmasında çok sayıda etmen rol oynar. Bunlar içerisinde
rüzgar, yerçekimi, böcekler, su, kuşlar ve memeliler sayılabilir (Özbek, 1992).

Böcekler birçok kültür ve yabani bitkinin tozlaşmasında hayati önem taşımaktadır

(Özbek, 1992). Çiçekli bitkilerin %67’si polinasyonunu böceklerle sağlamaktadır
(Calabuig, 2000). En önemli tozlayıcı böcekler; balarısı, bombus arıları ve soliter
arılardır (Özbek, 1992). İnsan besininin %30‘unun arı tozlaşmasına gereksinim duyan
bitkilerden oluştuğu belirtilmektedir. Arı tozlaşmasına gereksinim duyan bitkilerde,
tozlaşmanın optimum düzeyde olması, sadece ürün miktarının fazla olmasını
sağlamakla kalmaz aynı zamanda meyve büyüklüğünü ve kaliteyi de artırır (Özbek,
1979; Özbek ve Çalmaşur, 2001).

Arılar, sadece kültür bitkilerinde tozlaşma yaparak ürünün nicelik ve nitelik yönünden
artmasını sağlamakla kalmayıp, doğadaki yabani bitkilerde de tozlaşmayı

10
gerçekleştirerek bu bitkilerin çoğalıp yayılmalarına, yaban hayatının gelişmesine, bitki
ve hayvanlarda çeşitliliğin artmasına olanak sağlamaktadır (Çalmaşur ve Özbek,
1999). Doğadaki arı tozlaşmasına muhtaç olan çiçekli bitkilerin, soylarını devam
ettirebilmeleri tamamen arı faaliyetine bağlı olmaktadır. Arı ve çiçek arasındaki
karşılıklı yararlanmaya dayanan ilişki nedeniyle, arıların yeterli sayıda olmaması
durumunda birçok bitki tehdit altında kalabilmekte, hatta yok olma durumuyla karşı
karşıya kalmaktadır (Özbek, 1995).

2.4. Arıların Sınıflandırılması

Michener (2000) arıları şu şekilde sınıflandırmıştır:

Regnum: Animalia
Phylum: Arthropoda
Classis: Insecta
Ordo: Hymenoptera
Subordo: Apocrita
Superfamilia: Apoidea
Familia : Stenotritidae
Familia : Colletidae
Familia : Andrenidae
Familia : Halictidae
Familia : Melittidae
Familia : Megachilidae
Familia : Apidae

2.4.1. Colletidae
Yaklaşık 3.000 türü bulunan familyanın tüm üyeleri soliter yaşar (McGavin, 2001).
Arıların oldukça primitif bir grubunu oluşturur (Borror and Delong, 1964). Colletinae,
Diphaglossinae, Xeromelissinae, Hylaeinae ve Euryglossinae olmak üzere 5 alt
familyaya ayrılır (Michener, 2000).

Hemen hemen tüm familya üyeleri sahip oldukları glossal özellikleri sayesinde diğer
arı gruplarından ayrılır. Glossa kısa, genellikle uzunluğundan daha geniş, çentikli
(biloblu) ya da ucu kesikli (truncate)’dir (Özbek, 1977; Michener, 2000).

11
Bu familya üyeleri dünyada geniş alana yayılmışlardır. Avustralya’nın ve Güney
Amerika’nın ılıman bölgelerinde çok sayıda ve çeşitlilikte bulunurlar. Holoarktik
bölgede en sık rastlanılan iki cinsi Colletes ve Hylaeus’dur. Buna karşın
Avustralya’da çok farklı cinsler yaşamaktadır. Nemli tropik bölgelerde bu familya
üyelerine nadir olarak rastlanır (Michener, 2000).

Çok basit yuvalar yaparlar (McGavin, 2001). Colletinae ve Diphaglossinae gibi

altfamilyalara mensup türlerin birçoğu yuvalarını kazdıkları toprak içerisine yaparlar.
Buna karşın bu altfamilya üyelerinden Callomelitta yuvasını ağaç köklerine, bazı
Colletes türleri de yuvalarını kuvvetli ağaç gövdelerine yapar. Seyrek kıllı altfamilya
üyelerinden yuvalarını toprağa yapanlar olduğu gibi (Euryglossa), birçoğu ağaç
kökünde, gövdesinde, toprak ve volkanik kayalarda yaşamaktadır. Toprakta yuva
yapan birçok türün yuvası homomorfik bir ya da birkaç tünelden meydana gelir.
Bununla birlikte Colletes Latreille, 1802 cinsinin yeraltındaki tünelleri heteromorfik
hücre serilerinden oluşur (Michener, 2000). Yuvalarını toprağa yapanlar abdominal
bezlerinden salgıladıkları özel bir salgıyla hücrelerin iç kısmını sıvar. Bu salgı
kuruduğunda su geçirmez özellik kazanır, selofanbant benzeri bir şerit gibi yuvayı
korur (McGavin, 2001).

2.4.2. Andrenidae
Andrenidae familyasına mensup arılar, küçük ve orta büyüklükte olup ön kanatlar 2-3
submarginal hücreye sahiptir (Özbek, 1975). Andrenidae’nin en önemli ayırt edici
karakteri; her anten bazalinden ventrale doğru 2 subantenal suturun bulunmasıdır
(Borror and Delong, 1964; Özbek, 1975; Michener, 2000). Diğer familya karakterleri;
kısadan uzuna kadar değişebilen, noktalı ve bazen flabellumla sonlanan
glossalarının varlığıdır. Seri şeklindeki kılları büyük ya da orta büyüklükte olabileceği
gibi bazen de hiç olmayabilir. Halkasal kıllar noktalı, dallanmamış ve genelikle incedir
(Michener, 2000).

Andrenidae’nin 4.000’den fazla türü bulunmaktadır. Büyük bir kısmı soliterdir ve

toprağa yuva yapar (McGavin, 2001).

12
Andrenidae familyası, Alocandreninae, Andreninae, Oxaeninae ve Panurginae alt
familyalarına ayrılır. Avustralya ve Asya’nın tropikal bölgeleri hariç tüm kıtalarda
bulunur (Michener, 2000).

Andrenidae familyasının tüm üyeleri yuvalarını toprağa yapar. Her bir lateral tünelin
sonuna bir tane veya kısa seriler halinde hücreler ve tüneller yapılır. Hücreler parlak
bir salgıyla sıvanır (Borror and Delong, 1964; Michener, 2000).

2.4.3. Halictidae
Halictidae familyasının 5.000’den fazla türü bulunmaktadır (Pesenko et al., 2000).
Bazı üyeleri, dünyanın birçok ılıman bölgesinde birey sayısı bakımından diğer
arılardan (Apis hariç) fazladır (Michener, 2000). Küçük ile orta büyüklükte olabilen
bazılarımetalik renkli arılardır (Borror and Delong, 1964).

Glossanın sivri ve kısa olması, lacinianın küçük olması, labiomaksillar tüpün anterior
yüzeyinin kıllı loblu oluşu, her antennal sokette bir subantenal suturun varlığı,
labrumun genişliğinin boyundan fazla oluşu, stigmanın iyi gelişmiş olması, önemli bir
kısmında ön kanadın bazal damarının dışbükey bir kavis teşkil etmesi, arolianın iyi
gelişmiş olması familyanın karakteristik anahtar özelliklerindendir (Özbek, 1979;
Michener, 2000).

Rophitinae, Nomiinae, Nomioidinae ve Halictinae olmak üzere 4 alt familyaya ayrılır

(Michener, 2000). Bazıları soliter, bazıları ise sosyal yaşar (McGavin, 2001).
Halictinae alt familyasına mensup türler ılıman iklimlerde sosyal koloniler
oluştururken; soğuk iklimlerde soliter olarak yaşar. Fakat bu grubun içinde de
varyasyonlar gözlenir. Lasioglossum Curtis, 1833 cinsine ait birçok tür soliterdir.
Bununla birlikte Lasioglossum aegyptellum, Strand sosyal olabilmektedir (Michener,
2000).

Birçok halictid, toprak altında küçük koloniler halinde yaşar. Yuvaları homomorfiktir.
Yani toprağın kazılmasıyla veya diğer maddelerin yapılandırılmasıyla (ağaç kökleri
gibi) oluşan, birbirine benzer gözlerden meydana gelir (Michener, 2000). Yuva, tek bir
boyuna oyuk ve buna bağlı lateral tünellerden oluşur (McGavin, 2001).

13
2.4.4. Apidae
Apidae, çok çeşitlilik gösteren, diğer familyalara göre daha fazla sayıda tribus içeren
bir familyadır. Michener (2000) Apidae familyasını 3 altfamilyaya ayırır: Xylocopinae,
Nomadinae ve Apinae.

Vücutları çok sık tüylüdür, bu tüyler bazen bir kürk gibi görünür (Demirsoy, 2001).
Kültürel evrimin başlangıcından beri insanlara en yakın ve en ilginç gelen çok önemli
ve yararlı böceklerdir (Aytekin and Çağatay, 1999).

2.4.4.1. Anthophorini
Apoidea üstfamilyasının en gelişmiş gruplarından birisidir (Özbek and Banaszak,
1985). Apidae familyasında, Apinae altfamilyasında yer alır (Michener, 2000).
Vücutları çok kıllıdır. Nokta gözler üçgen şeklinde konumlanmıştır. Bazılarında glossa
22 mm’ye ulaşır. Nektarı derinlerde olan çiçeklerden başarıyla beslenebilirler. Arka
tibialarındaki sık kılların arasında kuru polenleri taşıyabilirler (Demirsoy, 2001).

Kanatlar büyük ve yuvarlakçadır. Damarların ilerisindeki distal bölgede belirgin bir

noktalanma mevcuttur. Stigma küçüktür, genellikle “r” damarının bazalinde son bulur.
İlk submarginal hücre ikinci ve üçüncü submarginal hücreden kısadır. Arka kanatta
bulunan jugal lob, vanal lobun yarısından daha az, genellikle üçte biri uzunluğundadır
(Michener, 2000). Clypeus çıkıntılıdır, ön koksa uzunluğundan çok az geniştir. Son
abdominal segmentte (en azından dişilerde) üçgen şeklide plaka bulunur (Borror and
DeLong, 1964).

Bu grup, kuvvetli ve hızlı uçan arılardır. Bu özellikleri sayesinde bazı bitkilerin

polinasyonunda çok etkilidir (Özbek and Banaszak, 1985).

Yuvalarını toprağa yaparlar. Yalnızca Anthophora Latreille, 1803’ün Clisodon alt cinsi
yuvasını ağaç köklerine veya gövdelerine yapar. Suyla veya nektarla hafifçe ıslatılmış
toprak, arının yuva yapmasını kolaylaştırır. Dufour bezi sekresyonuyla ıslatılmış
toprak partikülleriyle büyük bir oyuk şeklinde kuluçka hücreleri yapılandırılır. Hücreler,
dufour bezinden salgılanan, trigliserit bakımından zengin bir salgıyla astarlanır. Bu
madde depo besindeki tükrük salgısının içinde bulunan ve digliserit bakımından
zengin salgıyla temas edince katılaşır. Böylece hücrenin iç kısmı mum benzeri bir

14
astara sahip olur. Bu astar, hücreyi su geçirmez hale dönüştürür. Daha sonra bu
tabaka büyüyen larva tarafından yenir. Depolamış olduğu besin maddeleri viskoz
veya tamamen sıvıdır. Depo besin madde içeriğinde polen, nektar, dufour bezi ve
tükürük bezi ürünleri bulunur. Bu besin erzağı kendine özgü bir maya kokusuna
sahiptir (Michener, 2000).

Hücreye besin depo edilip üzerine yumurta bırakıldıktan sonra hücre çamur ya da killi
toprak ile helezon şeklinde sarmal oluşturularak kapatılır. Helezonun ortasında küçük
bir boşluk kalır. Arı dilini sokarak astarlamada kullandığı materyali iç kısma sürer,
böylece boşluğun iç kısmını da kapatmış olur (Michener, 2000).

Bazı kaynaklar bu grubu Anthophoridae adı altında ayrı bir familya olarak kabul eder
(Borror and Delong, 1964; Özbek and Banaszak, 1985).

2.5. Nematodlar ile Böcekler Arasındaki İlişki

Çok sayıda nematod türü böceklerle ilişki içindedir. Bu ilişki forezisten parazitizme
kadar değişik şekillerde olabilir. Böceklerle ilişki içerisinde bulunan 3.000’in üzerinde
entomofilik (böcekçil) nematod türü olduğu bilinmektedir (Koppenhöfer, 2000; Giblin-
Davis et al., 2003a). Böcek-nematod ilişkisi bakımından en büyük çeşitlilik
Secernentea sınıfında, Rhabditida, Tylenchida, Aphelenchida, Oxyurida, Spirurida,
Strongylida, Rhignonematida ve Ascarida ordolarında görülmektedir. Buna karşın,
Adenophorea sınıfında böceklerle ilişkili olduğu bilinen tek ordo Mermithida’dır
(Giblin-Davis et al., 2003b).

Doğada üç basit simbiyotik ilişki vardır; kommensalizm, mutualizm ve parazitizm

(Giblin, 1987).

2.5.1. Kommensalizm
Kommensalizm tipi ilişkide birlikte yaşayan iki türden birinin diğerinden yaralanması,
diğerinin ise bu ilişkiden yarar veya zarar görmemesi durumu söz konusudur (Saygı,
1999). Bu yararlanma ya diğer türün artık maddelerinden yararlanma ya da vücuduna
zarar vermeden çeşitli amaçlar için kullanma şeklinde olur (Demirsoy, 1998). Bazı
nematod türleri konakçısı olduğu böceklerle zorunlu kommensal ilişkiler içine girer
(Kaya and Koppenhöfer, 1999). Eğer dauer juvenil fazdaki bir nematod, sağlıklı bir

15
konak üzerinde bulunursa nematod ile böcek arasındaki ilişkinin kommensal olduğu
farz edilebilir (Giblin, 1987).

Böcekler ile nematodlar arasındaki kommensal ilişki forezis şeklindedir (Giblin, 1987).
Burada böcek, nematodu sadece bir yerden başka bir yere taşınmaktadır. Genellikle
aynı habitatı paylaşan nematod ile böcek arasında gerçekleşir. Nematodlar sınırlı
yayılım gücüne sahip hayvanlardır. Böceklerle foretik ilişki kurarak yeni habitatlara
yayılımlarını sağlar, yeni ve bol kaynaklara ulaşırlar. Foretik ilişki kuran nematodlar,
böcekte yayılımlarını dauer juvenil formunda gerçekleştirir (Poinar, 1983; Giblin,
1987). Bir nematodun açlığa, kurumaya ve kimyasallara karşı dirençli, özel bir
morfolojiye ve enerji metabolizmasına sahip, beslenmeyen, uzun süre hayatta kalma
özellikleriyle donatılmış juvenillerine dauer juvenil denir. Dauer juvenillerin oluşumu
feromonlar ve çevresel uyarılarla düzenlenmektedir (Giblin, 1987; Riddle, 1988).

Forezis eksternal (dış) veya internal (iç) olabilir (Poinar, 1983). Dauer formdaki
nematodlar sıklıkla konakçısının elitrasının altında, segmentler arası katlantılarında
veya bacakları üzerinde taşınır. Bazı foretik nematodlar ise böceklerin barsak ve
buna bağlı bezler içinde ya da üreme sistemi, trakeal sistem gibi iç yapılarında
taşınabilir. Bu nedenle kolaylıkla parazitlerle karıştırılabilir (Giblin, 1987). Eksternal
forezise örnek olarak Rhabditis coarctata (Ordo: Rhabditida) verilebilir. Bu nematod
türü büyükbaş hayvanların gübresinde bulunan bakterilerle beslenir. Habitat
kuruduğunda dayanıklı fazı olan dauerler meydana gelir. Aynı ortamda beslendiği
arthropodun yüzeyine tutunur. Özellikle Aphodius cinsi böceklerin başına, toraksına,
elitrasına ya da bacaklarına tutunarak kendini taşıtır. İnternal forezise örnek olarak
Caenorhabditis dolichura (Ordo: Rhabditida), Diploscapter coronata (Ordo:
Rhabditida), Eudiplogaster historphorus (Ordo: Rhabditida) ve Pristionchus lheritieri
(Ordo: Rhabditida) türü nematodlar gösterilebilir. Bu nematodlar karıncaların
yuvasında yaşar. Dauer fazındayken karıncaların başlarında yer alan bezlerin içine
girer. Bez içinde gelişmeyen nematodlar tekrar toprağa döndüğünde beslenmeye ve
gelişmeye başlar (Poinar, 1983).

Forezisin temel özellikleri şu şekilde belirtilebilir:

1. Omurgasız canlı ile nematodun tek bir fazı ilişkilidir.

16
2. Omurgasız canlı ile nematod arasında beslenmeye dayalı bir ilişki söz konusu
değildir.
3. Nematoda kazandırdığı en büyük yarar onun hayatta kalmasını ve dağılımını
sağlamaktır (Poinar, 1983).

Foretik ilişkilerde genellikle böceklerde ya hiç zarar oluşmaz ya da çok az zarar

meydana gelir. Azalan kaynaklardan daha elverişli alanlara kendilerini taşıtan
nematodlar bu ilişkiden yarar sağlayan taraftır (Giblin et al., 1981).

2.5.2. Mutualizm
Mutualizm, türler arasında karşılıklı yararlanmanın esas olduğu bir ilişkidir (Bronstein,
2001). Bu yararlanma evrimsel olarak bir zaman sonra o denli sıkı ilişkilere döner ki,
artık bireyler birbirinden bağımsız olarak yaşayamaz (Demirsoy, 1998). Nematodlar
ve böcekler arasında bildirilen tek mutualizm örneği Fergusobia (Tylenchida:
Neotylenchidae: Fergusobiinae) cinsi nematodlar ile Fergusonina (Diptera:
Fergusoninidae) cinsi sinekler arasındadır. Bu ilişki sonucunda Eucalyptus,
Corymbia, Angophora, Melaleuca ve Syzygium gibi bitkilerin genç meristematik ve
apikal dokularında gal meydana gelir. Sinek, nematodun yayılımından ve
beslemesinden, nematod ise sinek larvasının beslendiği ve korunduğu gal
oluşumundan sorumludur (Giblin-Davis et al., 2003b).

Giblin, bazı foretik nematodların bulundukları konakçı kuluçkasındaki böcek patojeni

funguslar üzerinden beslenerek böcek topluluğuna yarar sağladığını ileri sürmüştür
(Giblin, 1987). Buna örnek olarak Anthophora bomboides stanfordiana (Apidae:
Anthophorini) türü toprak kazıcı arıyla foretik ilişki kuran Bursaphelenchus seani
Giblin and Kaya, 1983 (Aphelenchida) verilebilir. Bu nematod, üzerinden beslendiği
geniş bir fungal konak aralığına sahiptir. Anthophora bomboides stanfordiana’nın
yavru gözeneklerinde olabilecek böcek patojeni funguslar üzerinden beslenerek arıya
yarar sağladığı düşünülmektedir (Giblin and Kaya, 1984a; Giblin, 1985). Bunun
dışında Anthophora abrupta (Apidae: Anthophorini) türü kazıcı arıyla ilişkili
Bursaphelenchus abruptus’un (Aphelenchida) dauer formlarının da juvenil evreden
ergin evreye geçerken arı yavru gözeneklerinde yabancı mikroorganizma ya da
böcek patojeni olabilen funguslarla beslenerek arıya yarar sağladığı ifade edilmiştir
(Giblin-Davis et al., 1990).

17
2.5.3. Parazitizm
Birlikte yaşayan farklı türlerden iki canlıdan birinin diğerine (konak) bağımlı olarak ve
onun zararına yaşamını sürdürmesine parazitlik denir (Saygı, 1999). Giblin (1987),
nematodları böceklerle kurdukları parazitik ilişkilere göre 3 kategoriye ayırır. Birincisi,
mutualistik komplekslerle oluşturulan parazitlik; ikincisi, iki evreli (dicyclic) parazitlik;
üçüncüsü ise zorunlu parazitliktir. Mutualistik komplekslerle oluşturulan parazitliğe
örnek olarak Steinernematidae ve Heterorhabditidae (Ordo: Rhabditida) familyasına
mensup entomopatojen nematodlar verilebilir. Bu nematodlar mutualistik ilişki
içerisinde oldukları Enterobacteriaceae familyasına ait Xenorhabdus
(Steinernematidler’de) ve Photorhabdus (Heterorhabditler’de) bakterileri sayesinde
böcek konaklarını 48 saat içerisinde öldürme yeteneğine sahiptir (Burnell and Stock,
2000; Hazır, 2002).

İki evreli (dicyclic) parazitliğe örnek olarak Neotylenchidae (Ordo:Tylenchida)

familyasına mensup nematodlar verilebilir. Bu gruptan Deladenus türleri farklı
morfolojiye ve biyolojiye sahip, farklı konaklara adapte olabilen dimorfik nesiller
oluşturur. Serbest yaşayan nesil fungus üzerinden beslenirken, diğer nesil böcek
konağında (genellikle Sirex spp. vasplarda) (Siricidae: Hymenoptera) parazitlik yapar
(Giblin, 1987; Giblin-Davis et al., 2003b).

Zorunlu parazitlik ise bir parazitin hayat döngüsünü tamamlamak için mutlak bir
konağa ihtiyaç duyması şeklinde tanımlanabilir. Mermithidae, Tetradonematidae,
Allanonematidae, Sphaerulariidae, Entaphelenchidae, Parasitodiplogasteridae,
Oxyuridae, Rhabditidae, Carabonematidae, Aphelenchoididae ve Syrphonematidae
nematod familyalarında bu tip ilişkiye rastlanılmaktadır (Giblin, 1987). Kaya ve
Koppenhöfer (1999), zorunlu parazitlik yanında fakültatif parazitlikten de bahseder.
Fakültatif ilişkilerde nematod, hayatının belirli bir dönemini konakçısı olan böcekten
bağımsız olarak geçirir. Ne zamanki çevresinde konakçısı böcekle karşılaşır, o
zaman parazitik yaşam döngüsü başlar. Ancak, zorunlu ilişkilerde nematod, konakçı
böceğin yokluğunda yaşayamaz .

2.6. Toprak Kazıcı Arılarla İlişkili Nematodlar

Toprakta yaşayan nematodlar oldukça küçük hayvanlardır. Ergin bireylerin vücut
uzunlukları 0.3 mm (Bunonema, Rhabditida: Bunonematidae) ile 5 mm (Longidorus

18
Dorylaimida: Longidoridae) arasında değişir. Her türlü toprakta bol (milyon/m2) ve
çeşitli (30 taksondan fazla) sayıda bulunurlar (Yeates and Bongers, 1999). Tipik
olarak 100 gram toprak örneğinde 3.000 civarında nematod bulunur (Bongers and
Bongers, 1998). Bunlar toprak organizmaları üzerinden beslenirler. Hareketleri
topraktaki partiküller üzerinde bulunan su filminin devamlılığına bağlıdır. Aktiviteleri,
toprağın biyolojik ve fiziksel koşullarıyla kontrol edilir. Morfolojik açıdan en belirgin
değişiklik baş yapılarında görülür. Bu farklılık ise beslenme habitatlarına bağlıdır
(Yeates and Bongers, 1999).

Aphelenchida ve Rhabditida ordosuna mensup nematodların çoğu böceklerle foretik

ilişki içindedir. Bu ordo üyelerinin toprak kazıcı arılarla da ilişkili olduğu saptanmıştır
(Giblin et al.,1981).

Omurgasız canlılarla ve arılarla ilişkili ilk parazitik nematod varlığı 1742 yılında
Fransız doğa bilimi uzmanı Reaumur tarafından bildirilmiştir. Reaumur, Bombus
arıları üzerine yaptığı araştırma sırasında kraliçe arıların vücut boşluğunda
nematodlara rastlamıştır. O an için ne olduğunu anlayamadığı nematodları tuhaf
yapılar olarak kaydetmiş ve çizmiştir. Daha sonra bu nematod Sphaerularia bombi
olarak tanımlanmıştır (Poinar, 1983). Arılarla ilişkili nematodlar hakkında Türkiye’den
bildirilen ilk ve tek kayıt da yine bir Bombus arısına aittir. Ankara’dan toplanan
Megabombus sylvarum citrinofasciatus kraliçelerinden, türü saptanamamış
Allantonematidae (Tylenchida) familyasına ait parazitik bir nematod izole edilmiştir
(Aytekin et al., 2002).

Toprak kazıcı arılarla ilişkili parazitik olmayan nematod varlığı ilk defa Altenkirch
(1962) tarafından bildirilmiştir. Almanya’nın çeşitli bölgelerinden toplanan Andrenidae
familyası toprak kazıcı arılardan Andrena vaga Panzer, Andrena fulva Schrank ve
Andrena albicans Muller dişilerinin abdominal bezlerinde Diplogasteridae familyasına
ait dauer juvenil nematodlara rastlanılmıştır. Abdominal bezler dışında arının scopa
kıllarında, yuvadaki polen topu üzerinde ve yuva duvarı etrafında da nematod
bulunmuştur (Altenkirch, 1962).

Daha sonra yapılan araştırmalar, Bursaphelenchus (Ordo: Aphelenchida) cinsine ait

bazı nematod türlerinin Halictidae ve Anthophorini, Aduncospiculum (Ordo:

19
Rhabditida) cinsine ait nematodların Halictidae, Koerneria (Ordo: Rhabditida) cinsine
ait bazı türlerin Andrenidae ve Colletidae familyası arılarla foretik ilişkili olduğunu
ortaya koymuştur (Giblin and Kaya, 1983a; Giblin and Kaya, 1983b; Giblin and Kaya,
1984a; Giblin and Kaya, 1984b; Giblin and Kaya, 1984c; Giblin et al., 1984; Giblin-
Davis et al., 1990; Giblin-Davis et al., 1993; Giblin-Davis et al., 2005; McFrederick
and Roulston, 2005).

Bu nematodlar, konakçı olan ergin arının vücudunda seyahat eder, larvalar arının
besin erzağı üzerinde gelişen bakteri ya da funguslar üzerinden beslenir
(McFrederick and Roulston, 2005). Nematod yayılım gücünü artırırken, arı bu
ilişkiden ne yarar ne de zarar görür (Giblin, 1985). Nematodların hayat döngüsü ile
arıların hayat döngüsü senkronize olarak ilerler (Giblin-Davis et al., 1990).

2.6.1. Toprak Kazıcı Arılarla İlişkili Nematodların Sınıflandırılması

Morfolojik ve moleküler verilere dayanılarak yapılan nematod sınıflandırması
aşağıdaki gibidir.

Phylum: Nematoda
Classis: Secernentea
Ordo: Aphelenchida
Subordo: Aphelenchina
Superfamilia: Aphelenchoidoidea
Familia: Parasitaphelenchidae
Genus: Bursaphelenchus
(Hunt, 1993)

Phylum: Nematoda
Classis: Secernentea
Ordo: Rhabditida
Subordo: Rhabditina
Superfamilia: Diplogasteroidea
Familia: Diplogasteridae
Genus: Aduncospiculum
(Baldwin et al., 1997; Blaxter et al., 1998)

20
Phylum: Nematoda
Classis: Secernentea
Ordo: Rhabditida
Subordo: Rhabditina
Superfamilia: Diplogasteroidea
Familia: Diplogasteridae
Genus: Koerneria
(Goodey, 1963; Ebsary, 1986)

2.6.2. Aphelenchida Ordosu Nematodların Genel Özellikleri

Genellikle ince, narin, vermiform nematodlardır. Boyları 0.2 mm ile 2 mm arasında
değişir. Böceklerde ektoparazit ve endoparazit olan bazı türleri şişmiş olup 3 mm
veya daha fazla boylara ulaşabilir (Hunt, 1993).

Çoğunlukla serbest olarak yaşayan ve dünyanın heryerinde (toprakta, bozulmuş

bitkisel materyalde, ağaç kabuklarında, böceklerin açtığı oyuklarda) bulunabilen
nematodlardır. Aphelenchus ve Aphelenchoides en fazla bulunan, geniş alana
yayılmış olan cinslerdir. Aphelenchoides’lerin çoğu fungus üzerinden beslense de
bitkilerde parazit olarak yaşayan bir kaç türü de mevcuttur (A. besseyi, A. arachidis,
A. ritzemabosi gibi) (Hunt, 1993). Seinura ve Laimaphelenchus cinsleri diğer
nematodların predatörleridir (Nickle, 1970; Hunt, 1993).

Çok sayıda tür, Scolytidae (Ordo: Coleoptera) familyası böceklerin açtığı tünellerde
bulunur. Onların atıklarında gelişen funguslar üzerinden beslenir. Böcekleri
kullanarak bir ağaçtan diğerine taşınımını sağlar. Dauer juvenil evre nematod,
böceğin elitra altına, tergitlerin segmental arası katlantılarına ve sternitlerine tutunur.
Bu şekilde tek bir böcek yüzlerce daueri taşıyabilir. Bu ilişki bir ektoforezis örneğidir.
Ektoforetik nematodlar fungusla beslenir ve konakçı böceği sadece taşıma aracı
olarak kullanır. Aphelenchida ordosunda bu duruma en iyi örnek Bursaphelenchus
üyeleridir (Giblin, 1985; Hunt, 1993).

Bursaphelenchus cinsi Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’da baskın olmak üzere

yaklaşık 70 tür içerir (Burgermeister et al., 2005). Çeşitli habitatlarda funguslarla
beslenen organizmalardır (Braasch, 2001). Bazı Bursaphelenchus türleri, böcekler ve

21
ölü ya da ölmek üzere olan konifer ağaçlarla ilişkilidir (Ryss et al., 2005). Çoğunlukla
ektoforetik ilişki kurdukları böcekleri yeni çevrelere taşınmak için kullanırlar (Braasch,
2001). Başlıca vektörleri Coleoptera ordosundan Scolytidae, Cerambycidae,
Curculionidae ve Buprestidae familyasına ait böceklerdir (Ryss et al., 2005). Nadir
olarak endoforetik İlişkiler de kurabilir. Toprak kazıcı arılardan Halictidae ve
Anthophorini familyalarına ait türlerle endoforetik ilişki kurduğu belirlenmiştir (Giblin-
Davis et al., 1990; Giblin-Davis et al., 1993; Giblin-Davis et al., 2005). Önceleri
Bursaphelenchus türlerinin belli bir ekonomik öneme sahip olmadığı düşünüldüğü için
sadece akademisyenler tarafından çalışılmıştır. Ancak 1969 yılında bir
Bursaphelenchus türünün (B. xylophilus) çam ağaçlarında patojen etkiye sahip
olduğunun anlaşılmasıyla bu gruba olan ilgi artmıştır (Braasch, 2001). Bilinen türlerin
yaklaşık %70’i Pinus türleriyle ilişkilidir (Ryss et al., 2005).

Türkiye’den bildirilen tek kayıt Bursaphelenchus mucronatus’dur. Bu zararlı tür,

Düzce’de zayıflamış Pinus nigra Arnold ağaçlarından izole edilmiştir (Vieira et al.,
2004).

2.6.3. Rhabditida Ordosu Nematodların Genel Özellikleri

Rhabditidler, mikroorganizmalar üzerinden beslenen (microbotrophic) nematodlardır
ve toprakta bu şekilde beslenen nematodların büyük bir kısmı bu ordoya mensuptur.
Bu grup nematodlar da genellikle bakteriler üzerinden beslenir. Pek çoğu, bakteri
gelişimi sağlanmış agar plaklarında üretilebilir (Dowds and Peters, 2002).

Morfolojileri ve davranışları esas alındığında Secernentea sınıfının, hatta tüm

nematodların en primitif grubunu oluştururlar. Secernentea sınıfının bitki, omurgasız
ve omurgalı parazitlerine uzanan koludur. Diğer tüm nematod ordolarına göre daha
fazla oranda farklı habitatlarda bulunurlar (Poinar, 1983).

Toprak yüzeyinde ya da çok az aşağısında beslenirler. Topraktaki ölü organik

maddelerin çevriminde önemli bir yere sahiptirler. Besin zincirinin bir parçası olarak
ekosistemde anahtar pozisyonunda yer alırlar. İlk basamakta yer aldığını
varsaydığımız bakteri ve funguslar ölü organik maddelere direkt olarak saldırırlar.
Sonrasında ikinci basamakta yer alan nematodlar bu mikroorganizmalar üzerinden

22
beslenirler. Microbotrophic nematodların kendileri de diğer omurgasız hayvanlar
tarafından besin olarak kullanılırlar (Poinar, 1983).

Bu nematodlar tipik olarak fırsatçıdır. Kolaylıkla kendilerini böceklere taşıtırlar.

Jenerasyon süresi yaklaşık olarak 1 haftadır. Fakat bu kısa sürede çok sayıda birey
meydana getirirler (Bongers and Bongers, 1998). Bu ordonun dirençli formları (dauer
evre) daima üçüncü evre juvenil nematodlardır (Kaya and Stock, 1997; Dowds and
Peters, 2002).

Dağılımını sağlamak, ekstrem çevresel koşullardan korunmak ve bakteri gelişiminin

olduğu habitatlara ulaşabilmek için omurgasız hayvanları (genellikle böcekleri ve
akarları) kullanırlar. Kurdukları bu ilişki şekli yaygın olarak forezistir (Wright and
Perry, 2002).

2.6.4. Colletidae Familyası Arılarla İlişkili Nematodlar

İlk kez Batra (1980), Amerika Birleşik Devletleri’nden topladığı Colletes thoracicus
Smith 1853, Colletes inaequalis Say 1837 ve Colletes validus Cresson 1868
dişilerinin dufour bezlerinde tanımlanmamış juvenil nematod varlığı bildirmiştir. Daha
sonra yapılan çalışmalarda Koerneria cinsine ait yeni bir nematod türünün dauer
juvenilleri Colletes thoracicus dişilerinin dufour bezlerinde tespit edilmiştir (Giblin-
Davis et al., 1990).

Colletes arıları, dufour bezlerinden kuluçka hücre duvarına makrosiklik laktonlar

bırakır. Nematod salınımının, bu hücre astarlama ürünlerinin bırakılması sırasında
gerçekleştiği düşünülmektedir (Giblin-Davis et al., 1990).

2.6.5. Andrenidae Familyası Arılarla İlişkili Nematodlar

İlk defa Altenkirch (1962) Almanya’nın çeşitli bölgelerinden toplanan Andrena vaga,
Andrena fulva Müller, 1776 ve Andrena albicans Müller, 1776 dişilerinin abdominal
bezlerinde Diplogasteridae familyasına ait dauer juvenil nematodlara rastlamıştır
ancak tanımlayamamıştır. Daha sonra Giblin-Davis et al., (1990) tarafından
Koerneria Meyl, 1961cinsine ait bir diplogasterid türünün Andrena alleghaniensis türü
arılarla ilişkili olduğu bildirilmiştir.

23
Nematodlar, arı yuvalarına abdominal bezlerin sekresyonu sırasında taşınmaktadır.
Abdominal bez salgıları feromon değildir, ancak fonksiyonu hakkında yeterli bilgi
yoktur (Giblin-Davis et al., 1990).

Andrenidae dişileri arka bacaklarıyla abdomenlerinin yanlarına vururlar. Oluşan

baskıyla bezlerdeki salgı dışarıya çıkar ve metatarsideki kıllara bulaşır (Altenkirch,
1962). Bu durum, abdominal bezlerdeki yapışkan materyalin polen tanelerinin
skopaya tutunmasını sağladığı fikrini vermektedir. Böylece nematodlar polen
yığınlarıyla birlikte yuvaya depolanıp, bir nesil arıdan diğerine taşınımlarını sağlamış
olurlar (Giblin-Davis et al., 1990). Olgunlaşmamış arı evresi içeren yuvalarda, polen
toplarında ve yuva duvarlarında nematodun ergin ve juvenillerine rastlanması bu
hipotezi desteklemektedir (Altenkirch, 1962; Giblin-Davis et al., 1990).

İzole edilen Koerneria sp. Colletes thoracicus’dan elde edilen izolatla morfolojik
benzerlikler taşımasına rağmen bu nematodun erginlerinin ve dauer juvenillerinin
daha kısa boylu olduğu bildirilmiştir. Şimdiye kadar her iki izolatın da tür tayini
yapılmamıştır. Bu konuyla ilgili en yeni referans 1990 yılına aittir (Giblin-Davis et al.,
1990).

2.6.6. Halictidae Familyası Arılarla İlişkili Nematodlar

Bursaphelenchus anatolius Giblin-Davis 2005, Bursaphelenchus kevini Giblin 1984
ve Aduncospiculum halicti Giblin and Kaya 1984 türüne ait nematodların, Halictus
Latreille 1804 cinsi toprak kazıcı arılarla ilişkili oldukları saptanmıştır (Giblin and
Kaya, 1984b; Giblin and Kaya, 1984c; Giblin et al., 1984; Giblin-Davis et al., 1990;
Giblin-Davis et al., 2005). Ayrıca Aduncospiculum halicti’nin diğer Halictidae üyesi
arılardan Augochlora pura mosieri Cockerell ve Augochlorella gratiosa Smith 1853 ile
ilişkili olduğu bildirilmiştir (Giblin-Davis et al., 1990).

Bursaphelenchus anatolius, ilk kez 2001 yılında, Türkiye’den toplanan Halictus

cinsine ait dişi bir toprak kazıcı arıdan izole edilmiştir. Ergin dişi arıların medyan
oviduktunda, ovipozitor kesesinde, dufour bezinde ve zehir kesesinde
Bursaphelenchus anatolius’un dauer juvenilleri bulunmuştur (Giblin-Davis et al.,
2005).

24
Nematodun dauer juvenil evresi konakçı halictid arısının vücudunda (internal) foretik
olarak taşınır. Arı, ovulasyon, hücre yapımı ve/veya besin depolama esnasında
topraktaki yeni yuvasına juvenilleri aktarır. Nematod dauerleri, yuva duvarlarında ve
arı besininin içinde gelişmiş olan fungusları yiyerek gelişir ve üretken ergin faza
geçer. Çevresel koşullar kötüleştiğinde dauer juvenil formlar yaygınlaşır ve yeni çıkan
dişi arıların vücuduna girer (Giblin-Davis et al., 2005).

Bursaphelenchus kevini ise ilk kez 1980 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde
toplanan Halictus farinosus türü toprak kazıcı arıların dişilerinin üreme sisteminden
izole edilmiştir (Giblin et al., 1984). Daha sonra yapılan çalışmalarda Halictus
farinosus ve Halictus ligatus dişi arıların bursa kopulatriks ve oviduktundan elde
edilmiştir. Ayrıca, Halictus farinosus türü erkek arıların kopulasyon organında
Bursaphelenchus kevini tespit edilmiştir (Giblin and Kaya, 1984c; Giblin et al., 1984).

Bursaphelenchus kevini’’ın hayat döngüsü B. anatolius ile benzerlikler taşımaktadır.

Dauer juvenil evredeki nematodlar yavru gözeneklerindeki ergin arının üreme
sistemine göç eder. Yazın son döneminden ilkbahar başına kadar çiftleşmiş dişi
arının vücudunda kışlar (Giblin et al., 1984). Bursaphelenchus kevini, ergin dişi arının
bursa kopulatriks ve oviduktunda kışı geçirir; yumurta bırakımı esnasında yeni
Halictus yuvalarına aktarılır (Giblin and Kaya, 1984c).

Aduncospiculum halicti, Amerika Birleşik Devletleri’nden toplanan Halictus farinosus

Smith 1853 ile Halictus ligatus Say 1837 dişilerinin dufour bezinden ve Halictus
ligatus erkeklerinin penisinden izole edilmiştir (Giblin et al., 1981). Bulunan bu tür
önce Acrostichus sp. olarak bildirilmişse de daha sonra yapılan ayrıntılı çalışmalarla
bu nematodun yeni bir cins olduğu sonucuna varılmıştır. Bu yeni türe
Aduncospiculum halicti adı verilmiştir (Giblin and Kaya, 1984b).

Aduncospiculum halicti’nin dauer evresi Halictus farinosus, Halictus rubicundus ve

Halictus ligatus erkeklerinin kopulasyon organı ve genital kapsülü etrafında, ayrıca
Halictus farinosus ve Halictus ligatus dişilerinin dufour bezinde tespit edilmiştir (Giblin
and Kaya,1984b; Giblin and Kaya, 1984c).

25
Bunun dışında diğer Halictidae üyesi arılardan Augochlora pura mosieri ve
Augochlorella gratiosa dişilerinin dufour bezlerinden, erkeklerinin ise genital
kapsülünden Aduncospiculum halicti dauer juvenilleri izole edilmiştir (Giblin-Davis et
al., 1990).

Aduncospiculum halicti’nin dauer juvenilleri, dişi arının dufour bezinde kışlar (Giblin
and Kaya, 1984b; Giblin and Kaya, 1984c; Giblin-Davis et al., 1990). İlkbahar
geldiğinde kraliçe arı, dufour bezinde kışlayan dauer formundaki nematodları hücre
yapımı sırasında kuluçka hücresine depolar. Dauerler, arı hücresindeki kontaminant
mayalar üzerinden beslenerek erginleşir ve üretken faza ulaşır. Daha sonra, arının
pupal safhasıyla eş zamanlı olarak dauer juveniller yeniden meydana getirilir. Bu
evredeki nematodlar ergin dişi ve erkek arının üreme sistemine göç eder (Giblin and
Kaya, 1984b).

Bazı Halictus farinosus ve Halictus ligatus dişilerinden Aduncospiculum halicti ve

Bursaphelenchus kevini birlikte izole edilmiştir (Giblin and Kaya, 1984c).

2.6.7. Anthophorini Tribusu Arılarla İlişkili Nematodlar

Bursaphelenchus abruptus ve Bursaphelenchus seani türü nematodların Anthophora
cinsi toprak kazıcı arılarla ilişkili oldukları bulunmuştur (Giblin and Kaya, 1983a;
Giblin and Kaya, 1983b; Giblin and Kaya, 1984a; Giblin-Davis et al., 1990; Giblin-
Davis et al., 1993).

Bursaphelenchus seani, toprak kazıcı arılardan Anthophora bomboides

stanfordiana’dan izole edilmiştir (Giblin and Kaya, 1983a; Giblin and Kaya, 1983b;
Giblin and Kaya, 1984a). Dauer juvenillerin dişi arıların lateral ve medyan
oviduktunda, erkeklerinin ise kopulasyon organında taşındığı belirlenmiştir (Giblin
and Kaya, 1983b).

Bursaphelenchus seani’ın yaşam döngüsü, foretik ilişkide bulunduğu konakçı arıyla

senkronizedir (eş zamanlıdır). Arı yuvası içinde nematodun J2 evresi ile arının
prepupa evresi aynı zamanda bulunur. Bir aydan daha kısa bir zaman içinde J2
formları dauer juvenil fazına ulaşır. Dauerler, hücrede funguslar üzerinden
beslenerek erginleşir ve üretken faza geçer. Ergin arı yuvadan çıkmadan önce dauer

26
juvenil evredeki nematodlar arının üreme sistemine göç eder. Dauerler, yumurta
bırakımı esnasında dişi arılar tarafından arı yuvasına depo edilir (Giblin and Kaya,
1983b; Giblin and Kaya, 1984a).

Bursaphelenchus abruptus ise Anthophora abrupta türü arılardan elde edilmiştir.

Erkek arıların genital kapsülleri ve/veya kopulasyon organları, dişi arıların ise lateral
ve medyan oviduktları, bursa kopulatriks, dufour bezleri ve/veya zehir keselerinin bu
nematod ile kaplı olduğu bildirilmiştir (Giblin-Davis et al., 1990; Giblin-Davis et al.,
1993).

Dauer juvenil evredeki nematodlar Anthophora abrupta Say 1837’nin prepupasında

kışlar. Nematodlar bir nesil arıdan diğerine hücre yapımı ve yumurta bırakımı
sırasında aktarılır. Medyan ve lateral ovidukttaki nematodlar dişi arının yumurta
bırakımı sırasında, dufour bezindeki nematodlar ise yuva yapımı için salgılanan
trigliserit sekresyonu sırasında arı hücresine aktarılır (Giblin-Davis et al., 1990;
Giblin-Davis et al., 1993). Besin depolanmış hücrelerdeki B. abruptus’un dauer
evreleri, üretken faza geçerken kontaminant ya da böcek patojeni olabilen
funguslarla beslenir (Giblin-Davis et al., 1990; Giblin-Davis et al., 1993).

2.7. Toprak Kazıcı Arılarla İlişkili Nematodların Fungal ve Bakteriyal Konakları

Bursaphelenchus seani, B. kevini, B. abruptus ve B. anatolius fungus yiyici
nematodlardır (Giblin and Kaya, 1983b; Giblin and Kaya, 1984a; Giblin et al., 1984;
Giblin-Davis et al., 1993; Giblin-Davis et al., 2005).

Potato Dekstroz Agar (PDA) birçok fungus için iyi bir besin ortamıdır. Mycophagus
(fungus yiyen) nematodların ksenik kültürlerinde rutin olarak kullanılır. Monilinia
fructicola, Botrytis cinerea ya da Candida membranaefaciens gibi funguslar PDA
ortamında bir hafta ya da daha fazla sürede üretilir. Bu ortam mycophagus
nematodlar için iyi bir besin kaynağı oluşturur (Giblin, 1987). Bakteriyel gelişimi inhibe
etmek için 1000 ml PDA ortamına 2 ml % 25’lik DL-laktik asit ilave edilir. Ayrıca
ortama % 5-10 oranında gliserol eklendiğinde nematodun yaşam süresi uzar (Giblin,
1987; Giblin-Davis et al., 2005). Gliserol ve oleik asit eklenen kültür ortamlarında
nematod üretkenliği, bu maddelerin ilave edilmediği ortamlardan daha fazladır
(Hotchkin and Giblin, 1984; Giblin and Kaya, 1984a).

27
Anthophora bomboides stanfordiana’nın yuvasından ve erginlerinden izole edilen 8
fungus türü, Bursaphelenchus seani’ın gelişimi ve üremesi açısından konak teşkil
edip etmediği test edilmiştir. Patojen bitki funguslarından Monilinia fructicola, Botrytis
cinerea ve Botrytis allii, ayrıca böcek patojen funguslardan Beauveria bassiana ve
Ascosphaera apis ortamlarında nematod gelişiminin diğer ortamlara nazaran daha
verimli olduğu saptanmıştır. Ceratocystis allanospora, Metarrhizium anisopliae,
Trichoderma sp. ve Graphium penicilloides fungus ortamlarında ve Escherichia coli
bakteri ortamında ise Bursaphelenchus seani’ın üremesi ya çok zayıf oranda
gerçekleşmiş ya da hiç gözlenmemiştir (Giblin and Kaya, 1984a).

Halictus farinosus’dan izole edilen Bursaphelenchus kevini’ın fungal konak aralığı

araştırılmış; Beauveria bassiana (Böcek patojeni), Ascosphaera apis (Apis mellifera
patojeni) ve Botrytis cinerea (Bitki patojeni) içeren fungal ortamlarda gelişmediği veya
üremediği saptanmıştır. Gelişmenin ve üremenin en iyi olduğu fungal konaklar
Monilinia fructicola (Bitki patojeni) ve Fusarium spp. olmuştur. Diğer
Bursaphelenchus türleriyle karşılaştırıldığında Bursaphelenchus kevini’ın fungal
konağı konusunda seçici olduğu sonucuna varılmıştır (Giblin et al., 1984).

Bursaphelenchus abruptus, GPDA (%5 gliserol ilaveli Potato Dekstroz Agar)

besiyerinde, 25oC’de saf kültürleri hazırlanmış Monilinia fructicola’lı ortamda en iyi
üremeyi göstermiştir (Giblin-Davis et al., 1993).

Aduncospiculum halicti bakteri ya da maya ile beslenir (Giblin-Davis et al., 1990).

Ancak en iyi üreme 25oC’de hazırlanmış ve daha önceden Candida
membranaefaciens mayası inoküle edilmiş %5 gliserol ilaveli Potato Dekstroz Agarda
(GPDA) gerçekleşmiştir (Giblin and Kaya, 1984b; Giblin- Davis et al., 1990).

Colletidae ve Andrenidae familyası arılardan elde edilen Koerneria cinsine ait

nematodların %10 agar ilaveli TSB (Tryptic Soy Broth) ve Nutrient Agarda kolaylıkla
üretildikleri tespit edilmiştir (Giblin-Davis et al., 1990).

28
3. YÖNTEM VE GEREÇLER
3.1. Arazi Çalışmaları

3.1.1. Arı Örneklerinin Toplanması

Bölgelerin iklimsel koşulları, mevsimsel hava koşulları, bitkilerin çiçeklenme
dönemleri ve polinatör arıların çıkış zamanı gözönüne alınarak Türkiye’nin 6 farklı
bölgesine (İç Anadolu, Akdeniz, Ege, Karadeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu
Anadolu bölgeleri) 2004-2005 yıllarında (mart, nisan, mayıs, haziran, temmuz,
ağustos ve eylül aylarında) arazi çalışması yapılmıştır. Çiçekli bitkiler gözleme tabi
tutularak ve çiçeklere konan arılar ya tek tek ağız aspiratörleri yardımıyla yakalanarak
ya da atraplar çiçekli bitkiler üstünde rastgele sallanarak toplama yapılmıştır (Özbek,
1979; Özbek, 1983; McGavin, 2001). Arı toplanan bölgenin koordinat bilgileri GPS
cihazı kullanılarak kaydedilmiştir (Soucy and Danforth, 2002). Arı örnekleri 5oC’lik
buzluklarda canlı tutularak en fazla 3 gün içinde laboratuvara ulaştırılmıştır (Giblin-
Davis et al., 1990).

3.2. Laboratuvar Çalışmaları

3.2.1. Arıların Diseksiyonu ve Nematodların İzolasyonu

+4oC’de birkaç dakika tutulan arılar, hareketliliği azaltıldıktan sonra disekte edilmiştir.
Genital açıklıktan sokulan ince uçlu pensler yardımıyla üreme sistemine ve sindirim
sistemine ait yapılar dikkatlice çekilerek çıkartılmıştır. Arının iç yapıları bir petriye
konulan 1 damla distile su içerisine bırakılmış ve nematod varlığı açısından
mikroskop altında (10X) incelenmiştir (Giblin et al., 1981; Giblin and Kaya, 1983b;
Giblin-Davis et al., 1990). Diğer arılardan farklı olarak Andrena cinsi dişi arıların hem
iç yapıları hem de abdominal bezleri nematod varlığı açısından kontrol edilmiştir
(Giblin-Davis et al., 1990). Dişi arıların abdomenleri koparılıp abdominal bezleri
çıkarıldıktan sonra bezler parçalanarak olası nematodlar açısından mikroskop altında
(10X, 20X ve 30X) incelenmiştir. Her bir örnek için izole edilen nematodun sayısı,
arının hangi vücut yapısında belirlendiği, arının familyası ve cinsiyeti, kaydedilmiştir
(Giblin et al., 1981; Giblin and Kaya, 1983b). Belirlenen nematodlar sayılarak
Ringer’s solüsyonu içine toplanmıştır. Ringer’s solüsyonu bir tuz solüsyonu olup
nematodları ozmotik şoktan korur (Hominick et al., 1997). Nematodların sayısına

29
bağlı olmak koşuluyla, bir kısmı DNA izolasyonu için, bir kısmı da yapay besi
ortamında üretilmek için kullanılmıştır.

3.2.2. Morfometrik Analizler

Bu çalışmada 15 günlük nematod kültürlerinden erkek ve dişi örnekler seçilmiş ve
preparatları hazırlanmştır (Giblin-Davis et al., 1993). Ölçümlerde bilgisayar bağlantılı,
görüntülü mikroskop ve Leica IM50 ölçüm modülü kullanılmıştır.

Morfometrik ölçümlerde kullanılan karakterler: toplam vücut uzunluğu, maksimum

vücut genişliği (dişilerde vulvadaki vücut genişliği), başın özafagus kaidesine olan
uzaklığı, kuyruk uzunluğu, anüs genişliği, stylet uzunluğu (Aphelenchida ordosu için),
“a” oranı (toplam vücut uzunluğunun maksimum vücut genişliğine oranı), “b1” oranı
(toplam vücut uzunluğunun özofagus uzunluğuna oranı), ‘’c’’ oranı (toplam vücut
uzunluğunun kuyruk uzunluğuna oranı), “c′ ” oranı (toplam vücut uzunluğunun anüs
genişliğine oranı) dır. Erkek nematodlar için spikül uzunluğu göz önüne alınmıştır.
Ayrıca dişi nematodlar için vulva ile anüs arasındaki mesafe, post uterin kesenin
uzunluğu (PUS), bu kesenin uzunluğunun vulvadaki vücut genişliğine ve vulva-anüs
arasındaki mesafeye oranları da ölçülmüştür (Giblin and Kaya, 1983a; Giblin et al.,
1984; Giblin-Davis et al., 1993; Giblin-Davis et al., 2005).

3.2.3. Moleküler Analizler

Gerçekleştirilen çalışmada DNA izolasyonu yapılacak nematod örnekleri, 5 µl 1XTE
(10 mM Tris, 1 mM EDTA pH= 7.5 ) çözeltisi içeren ependorf tüplerine aktarılmıştır.
Arıdan izole edildiği anda DNA tüpüne aktarılan nematodlar dauer juvenil
evresindedir. Ancak besi ortamında üredikten sonra aktarılan nematodlar tüplere
karışık evrelerde (juvenil, erkek, dişi) konulmuştur. PCR’la yeterli DNA
amplifikasyonu için minimum 5 ile 10 arası nematod kullanılmıştır. Nematod
örneklerini içeren tüpler, DNA ekstraksiyonuna kadar -20oC’de saklanmıştır
(Burgermeister et al., 2005).

3.2.3.1. Nematod Örneklerinden DNA İzolasyonu

Bu tez çalışmasında nematod örneklerinden DNA izolasyonu için, Yen ve
arkadaşlarının geliştirdiği yöntem, bazı değişiklikler uygulanarak kullanılmıştır (Yen et
al., 1992).

30
Tüplere alınan 5-10 nematod örneğine aşağıdaki basamaklar uygulanarak DNA izole
edilmiştir.

1. 5- 10 adet nematod örneği, 1.5 ml hacimdeki mikrofüj tüpüne alınmıştır.

2. Nematod örnekleri üzerine 500 µl'ye tamamlayacak kadar TE (10 mM tris-1 mM
EDTA) tamponu Proteinaz-K ve lizis tamponu eklenmiştir.
Lizis Tamponu:
-%10 SDS (Sodium Dodecyl Sulphate): 80 µl
-10 mg/ml Proteinaz K: 3 µl
-1N NaCl: 90 µl
-TE Buffer: 500 µl' ye tamamlayacak kadar.
3. Karışım, 56oC'de 90 dakika inkübasyona bırakılmıştır.
4. Tüplere, karışım hacminin yarısı kadar fenol, yine yarısı kadar kloroform eklenmiş
ve tüpler karıştırılmıştır.
5. 2500 rpm'de 5 dakika santrifüj uygulanmıştır.
6. Üst faz yeni tüpe alınarak üzerine saf etanol eklenmiştir.
7. 13000 rpm'de 15 dakika santrifüj uygulanmıştır.
8. %100 etanol atılmış ve presipite olmuş DNA, %70 etanolle yıkanmıştır.
9. %70 etanol atılmış ve DNA, 50 µl distile suda çözülmüştür.

3.2.3.2. Özgül Gen Bölgelerinin Polimeraz Zincir Reaksiyonuyla (PCR)

Amplifikasyonu
Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR), bir gen ya da DNA bölgesinin; bu bölgeye ait
kalıp ve uygun primerler yardımıyla in vitro olarak çoğaltılması işlemidir. Mullis ve
arkadaşlarınca (1986) ortaya atılan; Saiki ve arkadaşlarınca (1988) geliştirilen bu
yöntem, çok değişik kaynaklardan izole edilen DNA materyalinin belirli bir kısmının
çoğaltılmasını sağlamaktadır.

Polimeraz zincir reaksiyonunun her basamağı 3 evreden oluşmaktadır.

a) Denatürasyon: Çift sarmal DNA bu aşamada yüksek sıcaklığa maruz kalınca,
sarmalları bir arada tutan hidrojen bağları açılarak tek sarmal DNA haline geçer.

31
b) Primerlerin bağlanması (Annealing): Çoğaltmak istediğimiz bölgeye spesifik primer
adını verdiğimiz oligonükleotidler DNA tek sarmalı üzerinde komplementer oldukları
bölgelere bağlanır.

c) Primerlerin uzatılması (Extention): PCR reaksiyon karışımı içerisinde yer alan

dNTP, MgCl2 ve Taq polimeraz enzim tamponu, Taq polimeraz eziminin spesifik
primerin bağlı olduğu kalıp DNA’yı, 70-75oC arasında bir sıcaklıkta çoğaltması için
gerekli tüm maddeleri içermektedir. Kalıp DNA’ya bağlı primerler enzim tarafından bu
maddeler kullanılarak uzatılır. Yeni oluşan sarmal bir sonraki döngü için kalıp görevi
görür (Saiki et al., 1988).

Bu tez çalışması kapsamında incelenen nematod örneklerinin moleküler analizi için,

759 baz çifti uzunluğunda olan rRNA 28S büyük alt biriminin D2D3 gen bölgesi ve
627 baz çifti uzunluğundaki mitokondriyal DNA sitokrom oksidaz I (mtCOI) gen
bölgesi kullanılmıştır. Bu bölgelere ait amplifikasyonlar, aşağıda verilen özgül primer
setleri kullanılarak polimeraz zincir reaksiyon yöntemi ile yapılmıştır. (Giblin-Davis et
al., 2005; Ye et al., 2006)

28S büyük alt biriminin D2D3 gen bölgesinin çoğaltılması için kullanılan primer seti şu
şekildedir:

D2a 5’- ACAAGTACCGTGAGGGAAAGT-3’

D3b 5’-TGCGAAGGAACCAGCTACTA-3’

Mitokondriyal DNA sitokrom oksidaz I gen bölgesinin çoğaltılması için kullanılan

primer seti ise şu şekildedir:

COI-FI 5’-CCTACTATGATTGGTGGTTTTGGTAATTG-3’
COI-R2 5’- GTAGCAGCAGTAAAATAAGCACG-3’

32
Polimeraz zincir reaksiyonu ( PCR ) için, aşağıdaki karışım hazırlanır:

10x PCR tamponu 10 µl

MgCl2 (25 mM) 7.5 µl
dNTP (25 mM) 1 µl
Primer 1 (direkt) 1 µl
Primer 2 (revers) 1 µl
dH2O 79.5 µl
Toplam Hacim 100 µl

* Primerlerin tamamı, mikrolitresinde 100 pikomol bulunacak şekilde çözülmüştür.

Yukarıdaki karışıma 10 µl DNA eklenip karıştırıldıktan sonra tüp, termal döngü aletine
yerleştirilmiş ve 95oC'de 4 dakikalık denatürasyon programı başlatılmıştır. Bu ilk
denatürasyonun iki amacı vardır. Birinci amaç, kalıp DNA'nın tamamen denatüre
edilmesi; ikinci amaç ise reaksiyon tüpünde bulunabilecek muhtemel proteinlerin
denatüre edilerek reaksiyona engel teşkil etmemelerini sağlamaktır. Denatürasyon
bittikten sonra, hot start reaksiyonu için sıcaklık 85oC'de iken tüpe 25 ünite Taq DNA
polimeraz eklenmiş ve 30 döngüden oluşan PCR programı başlatılmıştır:
95oC'de 1 dakika
64oC'de 1 dakika
72oC'de 1 dakika.

30 döngüden sonra, bir kez aşağıdaki son uzama basamağı uygulanmış ve

amplifikasyon tamamlanmıştır:

72oC'de 7 dakika.

Polimeraz zincir reaksiyonundan elde edilen ürünler agaroz jel elektroforezi ile kontrol
edilmiş ve daha sonraki aşamada otomatik dizi analizi yöntemiyle örneğe ait DNA
dizisi belirlenmiştir.

33
DNA örneklerinin tür teşhislerinde kullanılan otomatik DNA sekans analizi yöntemi
Amerika Birleşik Devletleri, Florida Üniversitesinde Prof. Dr. Robin Giblin-Davis ve
Dr. Weimin Ye tarafından yapılmıştır. Bu amaçla amplifikasyon işlemleri tamamlanan
örnekler Florida Üniversitesine gönderilmiştir. Nematodların moleküler analizinde
rRNA 28S büyük alt biriminin D2D3 gen bölgesi sekans analizi ve mitokondriyal
sitokrom oksidaz I dizi analizleri kullanılmıştır (Giblin-Davis et al., 2005; Ye et al.,
2006). Giblin-Davis, Davies, Ye and Thomas (Yayımlanmamış veri) tarafından daha
önce Avustralya, Florida, Costa Rica ve Panama’dan elde edilen arılar, incir arıları,
sinekler, böcekler, palmiye ve şeker kamışı zararlılarından elde edilen D2D3 dizileri
ve tüm sonuç analizlerinde olası kardeş ve dış grupların belirlenmesi amacıyla
Clustal W kullanılmıştır. Filogenetik/ kladistik ağaç oluşturmak ve verilerdeki hataları
en aza indirerek en iyi ağacı elde etmek için Maksimum Parsimony (MP) analizi ile
kladistik veya fenetik olmayan metod olan Neighbor Joining (NJ) analizi
uygulanmıştır. Ağaçlar arasında bir çatışma olup olmadığını görmek için bu iki analiz
yöntemi kullanılmıştır.

3.2.4. Nematodların in vitro Koşullarda Kültürasyonu

Arılardan izole edilen nematodların bir kısmı beslenme tarzındaki farklılığa bağlı
olarak seçilmiş besi ortamlarına aktarılarak yapay ortamda üretme çalışmaları
denenmiştir.

Aphelenchida mensubu fungusla beslenen nematodlar için LGPDA (laktik asit ve

gliserol ilaveli Potato Dekstroz Agar) besi ortamında Monilinia fructicola kültürü
hazırlanmıştır. %5 gliserol eklenmiş 1000 ml Potato Dekstroz Agar (GPDA)
besiortamı otoklavda steril edildikten sonra 2ml %25’lik laktik asit ilave edilerek petri
kaplarına dökülmüştür. Petrilere, M. fructicola’nın miselleri inoküle edilmiş ve oda
sıcaklığında (23-25oC) fungus gelişimi olana kadar beklenmiştir (Giblin and Kaya,
1984c; Giblin-Davis et al., 2005). Arılardan izole edilen dauer juvenil nematodlar 1 ya
da 2 haftalık M. fructicola kültür petrilerine inoküle edilmiştir. Petriler nematod gelişimi
ve üremesi olana kadar oda sıcaklığında (23-25oC) bekletilmiştir. Üreme gözlenen
ortamlar her 4 haftada bir yenilenmiştir (Giblin, 1985; Giblin-Davis et al., 1993; Giblin-
Davis et al., 2005).

34
Rhabditida mensubu mikroorganizma yiyici nematodlar için agar ilaveli Tryptic Soy
Broth (TSB) ve Candida membranaefaciens mayası inoküle edilmiş % 5 gliserol
ilaveli Potato Dekstroz Agar (GPDA) besiyerleri kullanılmıştır (Giblin-Davis et al.,
1990).

3.2.4.1. Çalışmada Kullanılan Kimyasallar ve Organizmalar

3.2.4.1.1. Çalışmada Kullanılan Kimyasallar

Potato Dekstroz Agar (PDA) (MERCK)

Laktik asit %90 (MERCK)
Gliserol (Emir Kimya)
Tryptic Soy Broth (TSB) (MERCK)

Ringer’s solüsyonu: (9 g NaCl, 0.4 g KCl, 0.4 g CaCl2, 0.2 g NaH2CO3, 1 litre distile
su)

3.2.4.1.2. Çalışmada Kullanılan Organizmalar

Monilinia fructicola
Candida membranaefaciens

Her iki fungus da Amerika Birleşik Devletleri Florida Üniversitesi Fort Lauderdale
Research and Education Center’dan Prof. Dr. Robin M. Giblin-Davis’den
sağlanmıştır.

3.2.5. Arı Teşhisleri ve Saklanması

Nematod izole edilen arı örnekleri iğnelenerek özel olarak yapılmış, tabanı torf döşeli
tahta kutular içerisine yerleştirilmiştir. Bu şekilde numunelerin zarar görmeden
saklanması sağlanmıştır (Özbek, 1979). Kutu içerisine yerleştirilen örneklere izole
edilen nematodun kodu, toplandığı yer, tarih gibi bilgileri taşıyan etiketler
tutturulmuştur. Laboratuvara getirilen arı örnekleri binoküler mikroskop altında familya
ve cinslere göre gruplandırılmıştır. Andrenidae familyasına ait türlerinin teşhisi bu
konuda uzman olan ve ülkemize gelerek çalışmalarımıza katılan Erwin Scheuchl’la
birlikte Türkiye’de ve Almanya Münih Zooloji Müzesinde, Halictidae familyasına ait

35
türlerin teşhisi ise bu konuda uzman Andreas Werner Ebmer’la birlikte Avusturya Linz
Biyoloji Müzesinde gerçekleştirilmiştir. Teşhis edilen örnekler Hacettepe Üniversitesi
Biyoloji Bölümü Zooloji Müzesinde saklanmaktadır.

36
 4. SONUÇLAR
4.1. Toprak Kazıcı Arılarla İlişkili Nematodların Türkiye’deki Varlığı ve Dağılımı
İç Anadolu, Akdeniz, Ege, Karadeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu
bölgelerimizi kapsayan oldukça geniş bir alanda 2 yıl boyunca örnekleme işlemi
gerçekleştirilmiştir. Bu arazi çalışmaları sonucunda Türkiye’nin 6 farklı bölgesinden
toplanan 8280 toprak kazıcı arıda nematod varlığı araştırılmıştır (Çizelge 4.1).
Örneklem alınan iller harita üzerinde gösterilmiştir (Şekil 4.1).

İç Anadolu bölgesinden 4494 (%54.3), Karadeniz bölgesinden 1886 (%22.8),

Akdeniz bölgesinden 762 (%9.2), Ege bölgesinden 578 (%6.9), Güneydoğu Anadolu
bölgesinden 416 (%5.0) ve Doğu Anadolu bölgesinden 144 (%1.8) toprak kazıcı arı
bireyi disekte edilmiştir (Çizelge 4.1, Şekil 4.2 ve 4.3).

Toplanan farklı familyalara ait 8280 polinatör arının disekte edilmesiyle 190 nematod
örneği izole edilmiştir. İzolatların 172 tanesinin Halictidae, 18 tanesinin ise
Andrenidae familyasına ait olduğu belirlenmiştir (Çizelge 4.2). Karadeniz bölgesinden
63 (%33.2), İç Anadolu bölgesinden 58 (%30.5), Akdeniz bölgesinden 35 (%18.4),
Ege bölgesinden 24 (%12.6), Doğu Anadolu bölgesinden 6 (%3.2) ve Güneydoğu
Anadolu bölgesinden 4 (%2.1) adet nematod izolatı elde edilmiştir (Şekil 4.4).

Nematod açısından pozitif örnekler (190) toplam arı örneğinin (8280) %2.3’lük
bölümünü teşkil etmiştir. Bu orana bölgeler açısından bakıldığında, Akdeniz bölgesi
için %4.6, Doğu Anadolu bölgesi için %4.2, Ege bölgesi için %4.2, Karadeniz bölgesi
için %3.3, İç Anadolu bölgesi için %1.3 ve Güneydoğu Anadolu bölgesi için %0.9
elde edilen değerler olmuştur (Çizelge 4.2). Nematod tespit edilen iller harita
üzerinde gösterilmiştir (Şekil 4.5)

İÇ DOĞU GÜNEY DOĞU TOPLAM

ARI FAMİLYASI ANADOLU AKDENİZ EGE KARADENİZ ANADOLU ANADOLU
Halictidae 2392 314 230 1193 73 215 4417
Andrenidae 1890 405 249 508 26 201 3279
Colletidae 55 32 27 106 42 0 262
Anthophorini 157 11 72 79 3 0 322
TOPLAM 4494 762 578 1886 144 416 8280
Çizelge 4.1. Arı örneklem sayısının coğrafik bölgelere göre dağılımı

37
 Sinop
Bartın Kastamonu
Zonguldak Artvin
Karabük Samsun Rize
Trabzon
Bolu Çankırı Amasya Ordu
Çorum Tokat Gümüşhane
Bayburt
Erzurum
Ankara
Eskişehir Kırıkkale Yozgat Sivas Erzincan

Kırşehir

Afyonkarahisar
Nevşehir
İzmir
Aksaray
Konya Diyarbakır
Denizli Isparta
Aydın

Burdur Adana Şanlıurfa

Muğla Osmaniye
Antalya Karaman Gaziantep

İçel

Şekil 4.1. Toprak kazıcı arı örneklemi alınan iller

38
 Güneydoğu Anadolu
Doğu Anadolu

144 416

Karadeniz

1886

4494

İç Anadolu
578

Ege 762

Akdeniz

Şekil 4.2. Toplanan arı örnek sayılarının bölgelere göre dağılımları

Güneydoğu Anadolu
Doğu Anadolu
n=416
n=144

%1.8 %5.0

Karadeniz
n=1886
%22.8

%54.3

İç Anadolu
%6.9 n=4494

Ege %9.2
n=578

Akdeniz
n=762

Şekil 4.3. Toplanan arı örneklerinin bölgelere göre dağılım oranları (%)
 COĞRAFİK ARI POZİTİF ARI FAMİLYALARI POZİTİF POZİTİF ÖRNEK
BÖLGELER ÖRNEKLEM VE İZOLAT SAYILARI SAYI SAYISININ
SAYISI TOPLAM ARI
ÖRNEKLEM
Halictidae Andrenidae
SAYISINA ORANI
(%)

İÇ ANADOLU 4494 49 9 58 1.3

AKDENİZ 762 34 1 35 4,6

EGE 578 19 5 24 4,2

KARADENİZ 1886 61 2 63 3,3

DOĞU ANADOLU 144 5 1 6 4.2

GÜNEY DOĞU
ANADOLU 416 4 - 4 0,9

TOPLAM 8280 172 18 190 2,3*

Çizelge 4.2. Arı örneklem sayısının, nematod varlığı yönünden pozitif olan
familyalara ve coğrafik bölgelere göre dağılımı ve oranları
*Toplam arı örneğinde nematod içeren pozitif yüzde oranı

Güneydoğu Anadolu
Doğu Anadolu n=4
n=6

%2.1
%3.2
İç Anadolu
n=58

%30.5

%33.2
Karadeniz
n=63

%18.4
%12.6

Akdeniz
n=35
Ege
n=24

Şekil 4.4. Pozitif örneklerin bölgelere göre dağılım oranları (%)

40
 Bartın Kastamonu
n=5 n=7 Artvin
Zonguldak Samsun n=9
n=10 n=21 Trabzon
Bolu Çankırı n=7
n=1 n=1 Çorum
n=2 Bayburt
n=3 Erzurum
Ankara n=6
n=50 Sivas
n=1
Kırşehir
n=3

Afyonkarahisar
n=1
Konya
n=1
Denizli
Aydın n=3
n=19 Adana
n=24 Şanlıurfa
Muğla Gaziantep n=3
n=1 n=1

İçel
n=11

Şekil 4.5. Toprak kazıcı arılarla ilişkili nematod izole edilen iller
41
 4.2. Toprak Kazıcı Arılardan Elde Edilen Nematod İzolatları
Nematod varlığı açısından pozitif olan örnekler çizelge-4.3’de ayrıntılı olarak
gösterilmiştir.
Nematod Coğrafik Arı Arı Arı Arı Vücut Nematod Kültür
İzolat Kodu Bölge Familyası Türü Cinsiyeti Bölgesi Sayısı Ortamı
Halictus
AA-3 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 50 M.f.
Halictus
AB-70 İç Anadolu Halictidae cochlearitarsis Dişi Belirlenemedi 15 M.f.
Halictus
AB-84 İç Anadolu Halictidae brunnescens Dişi Zehir kesesi 30 M.f.
Halictus
AB-139 İç Anadolu Halictidae brunnescens Dişi Ovidukt 5 M.f.
Halictus
AB-146 İç Anadolu Halictidae brunnescens Dişi Zehir kesesi 60 M.f.
Halictus
AB-152 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 23 M.f.
Halictus
AB-312 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 9 M.f.
Halictus
AB-347 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 6 M.f.
Halictus
AB-349 İç Anadolu Halictidae brunnescens Dişi Ovidukt 3 M.f.
Halictus
AB-392 İç Anadolu Halictidae cochlearitarsis Dişi Belirlenemedi 6 -
Halictus -
AB-411 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 10
Andrena
AB-422 İç Anadolu Andrenidae thoracica Dişi Abdominal bezler 100+ C.m.
Andrena
AB-429 İç Anadolu Andrenidae thoracica Dişi Abdominal bezler 100+ C.m.
Andrena
AB-449 İç Anadolu Andrenidae thoracica Dişi Abdominal bezler 100+ -
Halictus
Aby-4 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 23 M.f.
Halictus -
Aby-5 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 6
Halictus -
Aby-7 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 1
Halictus
Aby-68 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 29 M.f.
Halictus
Aby-86 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 22 M.f.
Halictus -
Aby-87 İç Anadolu Halictidae brunnescens Dişi Dufour bezi 12
Andrena Abdominal
Açk-35 İç Anadolu Andrenidae thoracica Dişi bezler 400+ TSB
Andrena
ADN-1 Akdeniz Andrenidae limata Dişi 1 Abdominal bez 2 -
Halictus -
ADN-2 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 5
Halictus -
ADN-3 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 2
Halictus -
ADN-5 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 3
Halictus -
ADN-6 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 4
Halictus
ADN-8 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 26 M.f.
Halictus -
ADN-11 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 4

Çizelge 4.3. Nematod varlığı açısından pozitif çıkan tüm örnekler

 Çizelge 4.3.’ün Devamı (1)

Nematod Coğrafik Arı Arı Arı Arı Vücut Nematod Kültür

İzolat Kodu Bölge Familyası Türü Cinsiyeti Bölgesi Sayısı Ortamı
Halictus -
ADN-12 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 3
Halictus -
ADN-13 Akdeniz Halictidae tetrazoniaellus Dişi Ovidukt 1
Halictus -
ADN-14 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 9
Halictus
ADN-15 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 44 M.f.
Halictus -
ADN-16 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 4
Halictus -
ADN-17 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 1
Halictus Ovidukt
ADN-18 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 47 M.f.
Halictus -
ADN-19 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 2
Halictus -
ADN-20 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 14
Halictus -
ADN-21 Akdeniz Halictidae tetrazoniaellus Dişi Zehir kesesi 6
Halictus -
ADN-22 Akdeniz Halictidae tetrazoniaellus Dişi Zehir kesesi 3
Halictus
ADN-23 Akdeniz Halictidae tetrazoniaellus Dişi Zehir kesesi 36 M.f.
Halictus
ADN-230 Akdeniz Halictidae tetrazoniaellus Dişi Dufour bezi 85 M.f.
Halictus
ADN-252 Akdeniz Halictidae brunnescens Dişi Dufour bezi 30 M.f.
Halictus -
ADN-253 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 7
Halictus
ADN-254 Akdeniz Halictidae tetrazoniaellus Dişi Dufour bezi 8 -
Halictus
sexcinctus
AE-24 İç Anadolu Halictidae albohispidus Dişi Ovidukt 20 M.f.
Halictus
AE-27 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 12 M.f.
Halictus
AE-31 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 4 M.f.
Halictus
AE-34 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 3 M.f.
Halictus
AE-40 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 27 M.f.
Halictus
AE-41 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 7 M.f.
Halictus
AE-60 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 2 M.f.
Halictus
AE-106 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 19 M.f.
Halictus
AE-169 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 8 M.f.
Halictus
AE-174 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 11 M.f.
Halictus
AE-185 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 8 M.f.

43
 Çizelge 4.3.’ün Devamı (2)

Nematod Coğrafik Arı Arı Arı Arı Vücut Nematod Kültür

İzolat Kodu Bölge Familyası Türü Cinsiyeti Bölgesi Sayısı Ortamı
Halictus
AE-188 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 3 M.f.
Halictus
AE-192 İç Anadolu Halictidae cochlearitarsis Dişi Zehir kesesi 38 M.f.
Halictus
AE-193 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 47 M.f.
Halictus -
AE-290 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 6
Halictus
AE-297 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 75 M.f.
Halictus -
AE-301 İç Anadolu Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 4
Halictus -
AE-306 İç Anadolu Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 22
Halictus -
AE-311 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 7
Halictus -
AE-319 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Bursa kopulatriks 9
Halictus -
AE-330 İç Anadolu Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 3
Halictus -
AE-331 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 11
Andrena M.f.
AF-1 Ege Andrenidae limata Dişi Abdominal bezler 600+ TSB
Halictus
Akz-4 İç Anadolu Halictidae brunnescens Dişi Ovidukt 4 M.f.
Andrena M.f.
Akz-160 İç Anadolu Andrenidae limata Dişi Abdominal bezler 200+ TSB
Halictus -
ANK-30 İç Anadolu Halictidae graecus Dişi Dufour bezi 3
Halictus
Ap-65 İç Anadolu Halictidae simplex Dişi Belirlenemedi 7 M.f.
Halictus
Ap-78 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 14 M.f.
Andrena
Ap-119 İç Anadolu Andrenidae pilipes Dişi Abdominal bez 3 TSB

Ap-145 İç Anadolu Halictidae Halictus sp. Dişi Belirlenemedi 13 M.f.

Ap-173 İç Anadolu Halictidae Halictus sp. Dişi Zehir kesesi 8 -

Halictus
ART-1 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 3 -
Halictus
ART-2 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 4 -
Halictus
ART-3 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 2 -
Halictus
ART-4 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 1 -
Halictus
ART-5 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 1 -
Halictus
ART-6 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 5 -
Halictus
ART-7 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 6 -
Halictus
ART-8 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 17 -

44
 Çizelge 4.3.’ün Devamı (3)

Nematod Coğrafik Arı Arı Arı Arı Vücut Nematod Kültür

İzolat Kodu Bölge Familyası Türü Cinsiyeti Bölgesi Sayısı Ortamı
Halictus -
ART-9 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 1
Halictus
AY-6 Ege Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 6 M.f.
Halictus
AY-7 Ege Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 42 M.f.
Halictus
AY-8 Ege Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 45 M.f.
Halictus
AY-9 Ege Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 29 M.f.
Halictus
AY-10 Ege Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 12 M.f.
Halictus -
AY-11 Ege Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 1
Halictus
AY-12 Ege Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 7 M.f.
Halictus
AY-13 Ege Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 5 M.f.
Halictus -
AY-14 Ege Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 3
Halictus -
AY-15 Ege Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 2
Halictus -
AY-18 Ege Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 1
Halictus Zehir kesesi ve
AY-59 Ege Halictidae resurgens Dişi B. kopulatriks 30 M.f
Halictus
AY-60 Ege Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 12 M.f.
Andrena
AY-165 Ege Andrenidae limata Dişi Abdominal bezler 100+ C.m.
Andrena -
AY-166 Ege Andrenidae paucisquama Dişi 1 Abdominal bez 2
Andrena
AY-167 Ege Andrenidae parviceps Dişi Abdominal bezler 10 -
Andrena
AY-168 Ege Andrenidae parviceps Dişi Abdominal bezler 6 -
Halictus -
AY-515 Ege Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 1
Halictus -
AY-516 Ege Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 1
Lasioglossum Abdomen -
BAR-1 Karadeniz Halictidae malachurum Dişi boşluğu 150+
Lasioglossum -
BAR-2 Karadeniz Halictidae malachurum Dişi Belirlenemedi 22
Lasioglossum M.f.
BAR-70 Karadeniz Halictidae nigripes Dişi Dufour bezi 200+ C.m.
Lasioglossum
BAR-71 Karadeniz Halictidae malachurum Dişi Belirlenemedi 70 M.f.
Lasioglossum
BAR-72 Karadeniz Halictidae malachurum Dişi Zehir kesesi 60 -
Halictus
BAY-1 Karadeniz Halictidae simplex Dişi Zehir kesesi 29 M.f.
Halictus
BAY-2 Karadeniz Halictidae cochlearitarsis Dişi Zehir kesesi 9 -
Halictus
BAY-3 Karadeniz Halictidae cochlearitarsis Dişi Zehir kesesi 7 -

45
 Çizelge 4.3.’ün Devamı (4)

Nematod Coğrafik Arı Arı Arı Arı Vücut Nematod Kültür

İzolat Kodu Bölge Familyası Türü Cinsiyeti Bölgesi Sayısı Ortamı
Halictus -
BL-442 Karadeniz Halictidae brunnescens Dişi Dufour bezi 18
Halictus -
ÇAN-41 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 12
Halictus
ÇOR-2 İç Anadolu Halictidae brunnescens Dişi Zehir kesesi 15 -
Halictus Zehir kesesi ve
ÇOR-3 İç Anadolu Halictidae quadricinctus Dişi Ovidukt 28 M.f.
Halictus
DNZ-8 Ege Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 27 M.f.
Halictus -
DNZ-9 Ege Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 5
Halictus -
DNZ-10 Ege Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 6
Halictus
Doğu sexcinctus
ERZU-1 Anadolu Halictidae albohispidus Dişi Zehir kesesi 2 -
Doğu Lasioglossum Abdomen
ERZU-2 Anadolu Halictidae malachurum Dişi boşluğu 50 M.f.
Doğu Lasioglossum Abdomen
ERZU-3 Anadolu Halictidae malachurum Dişi boşluğu 500+ M.f.
Doğu Andrena Abdominal M.f.
ERZU-4 Anadolu Andrenidae limata Dişi bezleri 80 TSB
Doğu Lasioglossum Abdomen M.f.
ERZU-5 Anadolu Halictidae malachurum Dişi boşluğu 200+ TSB
Doğu Lasioglossum Abdomen
ERZU-6 Anadolu Halictidae malachurum Dişi boşluğu 150+ M.f.
Güneydoğu Halictus
GA-1 Anadolu Halictidae cochlearitarsis Dişi Belirlenemedi 5 -
Andrena 1 Abdominal
KIR-1 İç Anadolu Andrenidae flavipes Dişi bez 1 -
Andrena 1 Abdominal
KIR-2 İç Anadolu Andrenidae flavipes Dişi bez 1 -
Andrena 1 Abdominal
KIR-57 İç Anadolu Andrenidae flavipes Dişi bez 1 -
Halictus
KON-1 İç Anadolu Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 14 M.f.
Andrena Abdominal
KST-1 Karadeniz Andrenidae limata Dişi bezler 100+ TSB
Halictus -
KST-23 Karadeniz Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 4
Andrena Abdominal
KST-33 Karadeniz Andrenidae limata Dişi bezler 400+ TSB
Halictus
KST-88 Karadeniz Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 38 M.f.
Halictus
KST-161 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 5 -
Halictus
KST-162 Karadeniz Halictidae resurgens Dişi Ovidukt 5 -
Halictus
KST-163 Karadeniz Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 6 M.f.
Halictus
MER-1 Akdeniz Halictidae tetrazoniaellus Dişi Zehir kesesi 49 M.f.
Halictus
MER-2 Akdeniz Halictidae tetrazoniaellus Dişi Zehir kesesi 51 M.f.

46
 Çizelge 4.3.’ün Devamı (5)

Nematod Coğrafik Arı Arı Arı Arı Vücut Nematod Kültür

İzolat Kodu Bölge Familyası Türü Cinsiyeti Bölgesi Sayısı Ortamı
Halictus
MER-22 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 1 -
Halictus
MER-23 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 18 M.f.
Halictus
MER-24 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 25 M.f.
Halictus
MER-25 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 1 -
Halictus
MER-26 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 150+ M.f.
Halictus
MER-27 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 11 -
Halictus
MER-28 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 13 -
Halictus
MER-29 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 10 -
Halictus
MER-30 Akdeniz Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 45 M.f.
Bursa kopulatriks
MUG-23 Ege Halictidae Halictus sp. Dişi 6 -
Halictus Bursa kopulatriks
SAM-1 Karadeniz Halictidae simplex Dişi 7 -
Halictus
SAM-2 Karadeniz Halictidae simplex Dişi Zehir kesesi 8 M.f.
Halictus
SAM-3 Karadeniz Halictidae langobardicus Dişi Zehir kesesi 8 -
Halictus
sexcinctus -
SAM-5 Karadeniz Halictidae albohispidus Dişi Dufour bezi 5
Halictus
SAM-6 Karadeniz Halictidae langobardicus Dişi Zehir kesesi 1 -
M.f.
Lasioglossum Abdomen TSB
SAM-7 Karadeniz Halictidae malachurum Dişi boşluğu 700+ C.m.
Lasioglossum Abdomen
SAM-8 Karadeniz Halictidae malachurum Dişi boşluğu 100+ M.f.
Halictus
SAM-9 Karadeniz Halictidae simplex Dişi Zehir kesesi 10 -
Halictus
SAM-10 Karadeniz Halictidae langobardicus Dişi Zehir kesesi 3 -
Halictus
sexcinctus -
SAM-11 Karadeniz Halictidae albohispidus Dişi Zehir kesesi 12
Halictus
sexcinctus -
SAM-12 Karadeniz Halictidae albohispidus Dişi Zehir kesesi 6
Halictus
sexcinctus -
SAM-13 Karadeniz Halictidae albohispidus Dişi Zehir kesesi 3
Lasioglossum Abdomen
SAM-14 Karadeniz Halictidae malachurum Dişi boşluğu 100+ -
Halictus
SAM-252 Karadeniz Halictidae quadricinctus Dişi Zehir kesesi 1 -
Halictus
SAM-253 Karadeniz Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 1 -

47
 Çizelge 4.3.’ün Devamı (6)

Nematod Coğrafik Arı Arı Arı Arı Vücut Nematod Kültür

İzolat Kodu Bölge Familyası Türü Cinsiyeti Bölgesi Sayısı Ortamı
Halictus
SAM-254 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 7 TSB
Halictus
sexcinctus -
SAM-255 Karadeniz Halictidae albohispidus Dişi Zehir kesesi 1
Halictus -
SAM-256 Karadeniz Halictidae resurgens Dişi Zehir kesesi 8
Halictus
SAM-257 Karadeniz Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 20 M.f.
Halictus
SAM-258 Karadeniz Halictidae cochlearitarsis Dişi Zehir kesesi 12 M.f.
Halictus
SAM-259 Karadeniz Halictidae resurgens Dişi Dufour bezi 36 M.f.
Halictus -
SIV-58 İç Anadolu Halictidae brunnescens Dişi Belirlenemedi 9
Lasioglossum Abdomen
TRA-1 Karadeniz Halictidae sp. Dişi boşluğu 60 M.f.
Lasioglossum
TRA-2 Karadeniz Halictidae malachurum Dişi Zehir kesesi 13 -
Lasioglossum
TRA-3 Karadeniz Halictidae malachurum Dişi Belirlenemedi 30 M.f.
Halictus
TRA-4 Karadeniz Halictidae simplex Dişi Zehir kesesi 9 -
Halictus
TRA-5 Karadeniz Halictidae langobardicus Dişi Zehir kesesi 9 -
Halictus
TRA-6 Karadeniz Halictidae simplex Dişi Belirlenemedi 2 -
Halictus
TRA-7 Karadeniz Halictidae simplex Dişi Zehir kesesi 30 M.f.
Güneydoğu Halictus
URF-1 Anadolu Halictidae brunnescens Dişi Zehir kesesi 26 M.f.
Güneydoğu Halictus
URF-3 Anadolu Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 12 -
Güneydoğu Halictus
URF-4 Anadolu Halictidae tetrazoniaellus Dişi Ovipositor 2 -
Lasioglossum
ZNG-48 Karadeniz Halictidae malachurum Dişi Dufour bezi 82 M.f.
Halictus
ZNG-149 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 2 -
Halictus
ZNG-150 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 20 -
Halictus
ZNG-151 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 32 -
Halictus
sexcinctus -
ZNG-152 Karadeniz Halictidae albohispidus Erkek Genital kapsül 6
Halictus
sexcinctus -
ZNG-153 Karadeniz Halictidae albohispidus Dişi Zehir kesesi 13
Halictus
ZNG-154 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 12 -
Halictus
ZNG-155 Karadeniz Halictidae patellatus Erkek Genital kapsül 45 M.f.
Halictus
ZNG-156 Karadeniz Halictidae resurgens Erkek Genital kapsül 5 -
Halictus
ZNG-212 Karadeniz Halictidae resurgens Dişi Belirlenemedi 1 -

M.f. : Monilinia fructicola fungus besiyeri TSB: Tryptic Soy Broth Agar
C.m.: Candida membranaefaciens fungus besiyeri + : fazla sayı - : kültürasyona alınmadı

48
 4.3. Nematod İzole Edilen Arı Türleri ve Arı Vücut Bölgeleri
Arı Arı Arı Nematod İzole Nematod
Familyası Türü Cinsiyeti Edilen Arı Vücut İzolat Sayısı
Bölgeleri
Andrena flavipes Dişi Abdominal bezler 3
(Pozitif sayı: 18)
ANDRENIDAE

Andrena limata Dişi Abdominal bezler 7

Andrena parviceps Dişi Abdominal bezler 2

Andrena paucisquama Dişi Abdominal bezler 1

Andrena pilipes Dişi Abdominal bezler 1

Andrena thoracica Dişi Abdominal bezler 4

Zehir kesesi, Dufour
Halictus brunnescens Dişi bezi, Ovidukt 11
Zehir kesesi, Dufour
Halictus cochlearitarsis Dişi bezi, Ovidukt 7

Halictus graecus Dişi Dufour bezi 1

Halictus langobardicus Dişi Zehir kesesi 4

Halictus patellatus Erkek Genital kapsül 1

Halictus quadricinctus Dişi Zehir kesesi, Ovidukt 2

Zehir kesesi, Dufour
(Pozitif Sayı: 172)

bezi, Ovidukt,
HALICTIDAE

Halictus resurgens Dişi Bursa kopulatriks 82

Halictus resurgens Erkek Genital kapsül 19

Halictus sexcinctus Zehir kesesi, Dufour
albohispidus Dişi bezi, Ovidukt 8
Halictus sexcinctus
albohispidus Erkek Genital kapsül 1
Zehir kesesi,
Halictus simplex Dişi Bursa kopulatriks 8
Zehir kesesi,
*Halictus sp. Dişi Bursa kopulatriks 3
Zehir kesesi, Dufour
bezi, Ovidukt,
Halictus tetrazoniaellus Dişi Ovipositor 9
Lasioglossum Zehir kesesi, Dufour
malachurum Dişi bezi, Abdomen boşluğu 14

Lasioglossum nigripes Dişi Dufour bezi 1

*Lasioglossum sp. Dişi Abdomen boşluğu 1

Çizelge 4.4. Arı türüne, cinsiyetine ve familyasına göre elde edilen nematod izolat
sayıları ve nematod izole edilen arı vücut bölgeleri.

49
*Halictus sp. ve Lasioglossum sp. olarak gösterilmiş arılar diseksiyon sırasında
vücutlarında meydana gelen deformasyonlara bağlı olarak teşhisi yapılamayan
bireylerdir.

Elde edilen nematodların Halictidae ve Andrenidae familyasına ait toprak kazıcı

arılarla foretik ilişkili oldukları tespit edilmiştir.

Arıların hem dişi hem de erkek bireylerinde nematod varlığı saptanmıştır. 22 adet
erkek, 169 adet dişi bireyden nematod elde edilmiştir. Erkek bireylerin Halictidae
familyasından Halictus patellatus, Halictus resurgens ve Halictus sexcinctus
albohispidus türlerine ait olduğu belirlenmiştir. Dişi bireylerin ise, Halictidae
familyasından Halictus ve Lasioglossum ile Andrenidae familyasından Andrena
cinsine ait türler olduğu tespit edilmiştir. En fazla nematod izole edilen tür Halictus
resurgens olmuştur. Bu türe ait 82 dişi, 19 erkek birey olmak üzere toplam 101
bireyden nematod elde edilmiştir. Andrena paucisquama, Andrena pilipes, Halictus
graecus, Halictus patellatus, Lasioglossum nigripes 1 izolat sayısıyla en nadir olarak
nematod izole edilen türler olmuştur (Çizelge 4.4).

Nematodlar, arıların çeşitli vücut bölgelerinde dauer evre safhasında belirlenmiştir

(Şekil 4.6). Sadece yapay besi ortamında gelişme ve üreme gösteren izolatlardan
ergin ve diğer juvenil safhalar (J1, J2, J3, J4) elde edilmiştir.

Arının cinsiyetine ve familyasına bağlı olarak nematod izole edilen vücut bölgesi de
değişkenlik göstermiştir. Halictidae familyası dişi arılardan nematod elde edilen vücut
bölgeleri zehir kesesi, dufour bezi, ovidukt, bursa kopulatriks, ovipositor ve abdomen
boşluğu olmuştur. Bununla beraber abdomen boşluğu, sadece Lasioglossum
türlerinde nematod elde edilen vücut bölgesi olmuştur. Andrenidae familyası dişilerde
nematodlar sadece abdominal bezlerde saptanmıştır (Şekil 4.7). Sadece Halictidae
familyasına ait arı türlerinin erkek bireylerinde, genital kapsül çevresinde nematod
belirlenmiştir (Çizelge 4.3, Çizelge 4.4). Halictidae familyası arılarda nematod
belirlenen vücut bölgeleri şematize edilerek Şekil 4.8’de gösterilmiştir.

50
 Şekil 4.6. Medyan oviduktta saptanmış dauer evre bir nematod (4X)

a b

3.2 x 8x

c d

10 x 1x

Şekil 4.7. Andrena pilipes (Andrenidae) dişisine ait abdominal bezler (a), tek bir
abdominal bez (b), izole edilen yeni tür Diplogasterid nematod daueri (c), Andrena
pilipes dişisi (d).

51
 Bursa
Ovipositor kopulatriks

Şekil 4.8. Halictidae familyası arılarda nematod belirlenen vücut bölgeleri

Zehir kesesi en sık nematod tespit edilen, abdomen boşluğu ise en fazla sayıda
nematod bireyinin elde edildiği bölgeler olmuştur. Ovipositor ve bursa kopulatriks en
nadir nematod tespit edilen ve en az bireyin elde edildiği arı vücut bölgeleri olmuştur
(Çizelge 4.3, Şekil 4.9).

Zehir kesesinden elde edilen 53 izolatın 7 tanesinde ölü bireylere rastlanılmıştır.

Bunlar; AE-40 (26 canlı, 1 ölü), SAM-10 (1 canlı, 2 ölü), BAY-3 (1 canlı, 6 ölü),
ERZU-1 (2 ölü), ADN-11 (3 canlı, 1 ölü), MER-23 (15 canlı, 3 ölü) ve SAM-256 (8 ölü)
kodlu izolatlardır ve Halictidae familyasına ait farklı arı türlerinden elde edilmişlerdir
(Çizelge 4.5). Zehir kesesi dışında diğer organlardan elde edilen izolatlarda ise ölü
nematoda rastlanılmamıştır.

52
 4x 4x

11.5 x 4x

Şekil 4.9. Farklı büyütmelerde ve farklı tür arılardan (Halictidae) elde edilmiş dauer
evre nematod içeren zehir keseleri

İzolat Kodu Nematod Canlı Birey Ölü Birey Arı Türü

Sayısı Sayısı Sayısı

AE-40 27 26 1 Halictus resurgens

SAM-10 3 1 2 Halictus langobardicus

BAY-3 7 1 6 Halictus cochlearitarsis

ERZU-1 2 - 2 Halictus sexcinctus albohispidus

ADN-11 4 3 1 Halictus resurgens

MER-23 18 15 3 Halictus resurgens

SAM-256 8 - 8 Halictus resurgens

Çizelge 4.5. Zehir kesesinde ölü birey belirlenen nematod izolatları ve ilişkili olduğu
arı türleri

53
4.4. In vitro Kültür Yöntemleri
Türkiye’nin farklı bölgelerinden toplanan, Halictidae familyasına ait farklı arı
türlerinden elde edilen 21 adet nematod izolatı Monilinia fructicola kültüründe
üretilmiştir (Çizelge 4.6). Tryptic Soy Broth (TSB) Agar ve Candida
membranaefaciens mayası inoküle edilmiş Potato Dekstroz Agar (GPDA)
besiyerlerinde üreme gerçekleşmemiştir.
Nematod İzolat Coğrafik Arı Türü Arı Vücut Nematod Besiyeri
Kodu Bölge Bölgesi Sayısı
Monilinia
AB-146 İç Anadolu Halictus brunnescens Zehir Kesesi 60 fructicola
Monilinia
AB-312 İç Anadolu Halictus resurgens Dufour Bezi 9 fructicola
Monilinia
ABY-86 İç Anadolu Halictus resurgens Belirlenemedi 22 fructicola
Monilinia
ADN-8 Akdeniz Halictus resurgens Ovidukt 26 fructicola
Monilinia
ADN-15 Akdeniz Halictus resurgens Ovidukt 44 fructicola
Halictus Monilinia
ADN-23 Akdeniz tetrazoniaellus Zehir Kesesi 36 fructicola
Halictus Monilinia
ADN-230 Akdeniz tetrazoniaellus Dufour Bezi 85 fructicola
Monilinia
AE-185 İç Anadolu Halictus resurgens Belirlenemedi 8 fructicola
Monilinia
AY-7 Ege Halictus resurgens Zehir Kesesi 42 fructicola
Monilinia
AY-8 Ege Halictus resurgens Dufour Bezi 45 fructicola
Monilinia
AY-9 Ege Halictus resurgens Ovidukt 29 fructicola
Monilinia
AY-12 Ege Halictus resurgens Ovidukt 7 fructicola
Monilinia
AY-13 Ege Halictus resurgens Ovidukt 5 fructicola
Halictus Zehir Kesesi ve Monilinia
ÇOR-3 İç Anadolu quadricinctus Ovidukt 28 fructicola
Monilinia
DNZ-8 Ege Halictus resurgens Zehir Kesesi 27 fructicola
Monilinia
KST-88 Karadeniz Halictus resurgens Zehir Kesesi 38 fructicola
Monilinia
KST-163 Karadeniz Halictus resurgens Belirlenemedi 6 fructicola
Monilinia
MER-26 Akdeniz Halictus resurgens Dufour Bezi 150 fructicola
Monilinia
MER-30 Akdeniz Halictus resurgens Dufour Bezi 45 fructicola
Monilinia
SAM-2 Karadeniz Halictus simplex Zehir Kesesi 8 fructicola
Monilinia
SAM-259 Karadeniz Halictus resurgens Dufour Bezi 36 fructicola

Çizelge 4.6. In vitro üretilebilen nematod izolatları, bunlarla ilişkili arıların toplandığı
coğrafik bölgeler, arı türleri ve nematod elde edilen arı vücut bölgeleri

54
4.5. Filogenetik Ağaçlar ve Belirlenen Nematod Türleri
Şekli 4.10’daki ağaçta gösterilmiş mtCOI verileri incelendiğinde, farklı coğrafik
bölgelerden toplanmış 4 farklı Halictus türünden 22 Bursaphelenchus izolatının elde
edildiği görülmektedir. Burada turuncu renkli olarak Bursaphelencus dalının bir
kısmını gösteren sadece %71’lik bir bootstrap desteği mevcuttur ve hepsinden
önemlisi yeşil renkle gösterilen Bursaphelenchus kevini dalı (%99 bootstrap) ve
benzer spikül morfolojisi ve konak olarak Halictidler’i paylaşan oldukça yakın bir
gruplaşma vardır. %97 bootstrap desteği ile 3 farklı Halictus türünden izole edilmiş
olan B. anatolius olarak kabul edilen 19 izolat (pembe renk) monofiletik şekilde bir
dalı oluşturmaktadır ve diğer 3 izolat (ABY 87, URF1 ve AB 146) diğer bir monofiletik
dalı oluşturmakta olup AB-146’nın yeni bir tür olduğu, tür içi farklılığı ortaya koyan
COI analiziyle açıkça desteklenmektedir. Tüm bu nematodların Aphelenchida takımı
ve Aphelenchoidoidea (kırmızı) üstfamilyası içerinde oldukları açıktır.

5 farklı izolat ile temsil edilen nematodlar (koyu pembe) iki farklı Lasioglossum
türünden izole edilmişlerdir. Bu nematodlar, adı bilinmeyen (belki bilinen ancak gen
bankasında mevcut olmayan) bir cinse aittir ve Tylenchida takımı, Allantonematinae
altfamilyası içerisinde yeni bir türü temsil etmektedirler.

AY-165 izolatı Andrena’dan izole edilmiş olan Koerneria cinsine ait yeni bir türdür ve
diğer 3 izolat (açık mavi ile boyalı) Mononchoides’e yakın bir cinse ait muhtemelen
yeni türlerdir. Bunlar daha önce tespit edilmemiş nematod türleri olduğundan ağaç
üzerinde, izolat numaraları ve izole edildikleri arıların isimleri ile toplandıkları yerlerin
isimleri verilmiştir.

55
 KST 88 Daday Kastamonu Halictidae H. resurgens
COI MP Bayesian t
MER 28 Silifke Mut Mersin Halictidae H. resurgens
DNZ 8 Pamukkale Denizli Halictidae H. resurgens
MER 30 Silifke Mut Mersin Halictidae H. resurgens
74
AY 7 Aydin Halictidae H. resurgens
170 Bursaphelenchus anatolius Ankara Turkey Halictus Onopordum turcicum
Bursaphelenchus
MER 27 Silifke Mut Mersin Halictidae H. resurgens
anatolius clade
KON 1 Cihanbeyli Eskil Konya Halictidae H. resurgens
61
53 ADN 15 Cukobirlik Adana Halictidae H. resurgens
97
6 MER 24 Silifke Mut Mersin Halictidae H. resurgens
70 4
ADN 14 Cukobirlik Adana Halictidae H. resurgens

100 DNZ 10 Pamukkale Denizli Halictidae H. resurgens

84 GA 1 Nurdagi Gaziantep Halictidae H. cochlearitarsis

95 URF 3 Birecik Urfa Halictidae H. resurgens

MER 26 Silifke Mut Mersin Halictidae H. resurgens
99
MER 2 Tarsus Mersin Halictidae H.tetrazoniaellus
9
Bursaphelenchus 9 75 MER 1Tarsus Mersin Halictidae H.tetrazoniaellus
kevini clade ADN 230 Seyhan Adana Halictidae H.tetrazoniaellus
99 SAM 257 Asarcik Samsun Halictidae H. resurgens

10 ABY 87 Beypazari Ankara Halictidae H. brunnescens

Bursaphelenchus 0
Bursaphelenchus
97 URF 1 Siverek Viransehir Urfa Halictidae H. brunnescens
genus clade 71 n. sp.
AB 146 Beytepe Ankara Halictidae H. brunnescens AB-146 clade
86 355 Bursaphelenchus kevini California USA Eschschoizia californica

Aphelenchida Order 185 Bursaphelenchus xylophilus Canada

and Aphelenchoidoidea 98 Aphelenchoides besseyi Florida USA
Superfamily clade
Tylenchida Order and
99 Hexatylina Suborder and 100 471 Bradynema sp. Quebec Canada Listronotus oregonensis
Allantonematinae Subfamily
clade 736 Thripinema sp. Florida USA
99 BAR 1 Cide Bartin Halictidae Lasioglossum malachurum
BAR 70 Kumluca Karabuk Bartin Halictidae Lasioglossum nigripes
9
98 9 BAR 72 Kumluca Karabuk Bartin Halictidae Lasioglossum malachurum
Single unknown
species ERZU 6 Ispir Erzurum Halictidae Lasioglossum malachurum
In unknown genus 64
in the Allantonematinae SAM 14B Terme Samsun Halictidae Lasioglossum malachurum
76 Subfamily clade
65 227 Koerneria sp. Maryland USA
Diplogasteridae
AY 165 Cakirbeyli Aydin Andrenidae A. limata Koerneria n. sp.
KIR 1 Kaman Kirsehir Andrenidae A. flavipes
ADN 1 Karatas Adana Andrenidae A. limata Diplogasteridae
99
3 Mononchoides n. sp.
AY 167 Orhaneli Aydin Andrenidae A. parviceps
734 Aduncospiculum sp. Australia

Şekil 4.10. Mitokondriyal sitokrom oksidaz I (mtCOI) MP Bayesian analizi

56
Şekil 4.11’de gösterilmiş D2D3 LSU rDNA sekansının Bayesian analizi birinci
sayfadaki COI ağacı ile uyumlu çıkmıştır. Filogenetik ağaçta açıkca belirtilmiş olan
(kahverengi kare içinde gösterilen) TRA-1, ZNG-48, BAR-1, BAR-70, BAR-71, BAR-
72, ERZU-6 ve SAM14-B kod numaralı nematodlar 4. dal olan Tylenchida takımında
yer almışlardır. Yani bu nematodlar bilinmeyen bir cinse aittirler (genus belki
tanımlanmıştır ancak gen bankasında mevcut değildir) ve Tylenchida takımı,
Allantonematinae alt familyasında yer alan yeni bir türü temsil etmektedirler. Bu
izolatlar Halictidae familyasına ait Lasioglossum malachurum ve Lasioglossum
nigripes türlerinden izole edilmişlerdir.

Diplogasteridae familyasıyla ilgili bilgilerimizden dolayı (Ye et al., 2006) bu gruba ait
nematodların tür teşhislerinde 28S rRNA D2D3 sekansları kullanılmıştır.
Avustralyadaki incir arılarıdan (Hymenoptera: Agaonidae) izole edilmiş iki predatör
Mononchoides spp. (Rhabditida: Diplogasteridae) izolatı (Mono 307 ve 447 olarak
kodlanmış), şeker kamışı zararlısı Matamasius hemipterus’un (Coleoptera:
Curculionidae) iki coğrafik izolatından elde edilmiş olan tanımlanmamış
Diplogasteridler (Diplo 197 ve 198 olarak kodlanmış), bir başka tanımlanmamış
Displogasterid nematod (Diplo 243 olarak kodlanmış), palmiyelerde zararlı olan
Rhynchophorus palmarum‘dan (Coleoptera: Curculionidae) izole edilmiş
tanımlanmamış Acrostichus’un (Rhabditida: Diplogasteridae) iki coğrafik izolatı (Diplo
193 ve 194 olarak kodlanmış), halictidlerle ilişkili Aduncospiculum halicti (Rhabditida:
Diplogasteridae) ve kuzey Amerika’dan bir başka tanımlanmamış tür (Adunco 94 ve
95 olarak kodlanmış), kuzey Amerika ve Panama’daki incir arılarından izole edilen
Agoinidae familyasına ait iki Parasitodiplogaster türü (Para 235 ve 237 olarak
kodlanmış) ve New York Saranac gölü bölgesinden yakalanmış olan Andrena
allegheniesis’in (Hymenoptera: Andrenidae) abdominal bezlerinden izole edilen
Koerneria (Rhabditida: Diplogasteridae) cinsine ait tanımlanmamış bir tür (Koern 228
olarak kodlanmış), ayrıca gen bankasından alınan Anisakis (Ascaridida: Anisakidae)
(Ani AY821759 olarak kodlanmış) dış grup olarak kullanılmıştır.

57
 218 Mesocricronema sp. Bermudagrass Florida
Sam14B Bayesian t 10
118 Belonolaimus longicaudatus Bermudagrass Florida

199 Ditylenchus sp. Halictus bee

9

460 Tylenchid Ficus congesta

5

TRA 1 Halictidae Lasioglossum sp. Arsin Trabzon

ZNG 48 Halictidae Lasioglossum malachurum Devrek Zonguldak

BAR 1 Halictidae Lasioglossum malachurum Cide Bartin

5

BAR 71 Halictidae Lasioglossum malachurum Kumluca Karabuk Bartin

10

BAR 72 Halictidae Lasioglossum malachurum Kumluca Karabuk Bartin

Tylenchida Order and
Hexatylina Suborder and
Allantonematinae Subfamily BAR 70 Halictidae Lasioglossum nigripes Kumluca Karabuk Bartin
clade
ERZU 6 Halictidae Lasioglossum malachurum Ispir Erzurum
10
10
SAM 14B Halictidae Lasioglossum malachurum Terme Samsun

354 Deladenus siricidicola Sirex noctilio

8

10 471 Bradynema sp. Listronotus oregonensis Quebec

55 Fergusobia sp. Eucalyptus camaldulensis

170 Bursaphelenchus anatolius Halictus Onopordum turcicum Ankara

10

10 188 Bursaphelenchus xylophilus

10
9 98 Aphelenchoides bessey Strawberry Florida

10 636 Laimaphelenchus sp. Pinus echinata Louisiana

01 08 Schistonchus caprifici Karata Adana

10
10
306 Schistonchus sp. Ficus racemosa

227 Koerneria sp. Maryland

363 Parasitodiplogaster sp. Ficus laevigata Florida

94 Aduncospiculum halicti Halictus ligatus California

10

193 Acrostichus sp. Rhynchophorus cruentatus Florida

447 Mononchoides sp. Ficus racemosa

197 Diplogasteridae sp. Metamasius hemipterus Florida

Şekil 4.11. Lasioglossum (Halictidae) türlerinden elde edilen nematodların

Ribozomal RNA (rRNA) D2D3 LSU Bayesian analizi

58
Şekil 4.12’de D2D3 sekans analizleri kullanılarak Diplogasteridae familyasına ait olan
nematodların Bayesian analizi gösterilmektedir. Tüm diplogasterid nematodlar
Andrenidae familyasından Andrena cinsine ait farklı tür dişi arılardan izole edilmiştir.
Burada gösterilen (mavi renkli) 7 izolat (kültüre alınamamış ancak elimizde
morfolojilerini gösteren resimleri bulunan) Mononchoides (predatör nematodlar)
cinsine yakın bir cins içerisinde bulunan potansiyel olarak 5 yeni nematod türünü
temsil etmektedir. Bunlar elimizdeki veritabanında yer alan iki Mononchoides türü ile
grup oluşturmuşlardır (%100 bootstrap).

Türkiye’deki Andrena cinsi arılardan izole edilen AY-165 nematod izolatı New York’ta
yakalanan Andrena allegheniensis’ten izole edilen Koerneria cinsine bağlı olduğu
bilinen ancak tanımlanmamış tür ile kardeş taksa içerisinde yer almıştır. AY-165
izolatı farklılık derecesine bakıldığında (yeşil renkli dal) yeni bir tür olarak
görünmektedir.

Şekil 4.13 ve 4.14’de gösterilen mtCOI ve D2D3 Bayesian filogenetik ağaçlarına

bakıldığında Bursaphelenchus kevini’ın bulunduğu grup içerisinde Türkiye’den 2
nematod türü yer almaktadır. Bunlar daha önce yeni tür olarak tanımlanmış olan
Bursaphelenchus anatolius ve AB-146 dır.

59
 Majority rule
BeeSomeD23Bayesia
n

KIR 1 Andrenidae A. flavipes Kaman Kirsehir Turkey

KST 33 Andrenidae A. limata Kastamonu Kastamonu Turkey

100
Diplogasteridae
AY 167 Andrenidae A. parviceps Orhaneli Aydin Turkey
5 Mononchoides n. sp. 100
In the clade with two ADN 1 Andrenidae A. limata Karatas Adana Turkey
other known Mononchoides 100
100
96 AB 422 Andrenidae A. thoracica Beytepe Ankara Turkey

AB 429 Andrenidae A. thoracica Beytepe Ankara Turkey

100
AB 449 Andrenidae A. thoracica Beytepe Ankara Turkey

98 307 Mononchoides sp. Ficus variegata Australia

100
447 Mononchoides sp. Ficus racemosa Australia

198 Diplogasteridae sp. Metamasius hemipterus Costa Rica

100
82 197 Diplogasteridae sp. Metamasius hemipterus Florida USA
100
243 Rhabditidoides sp. Florida USA

193 Acrostichus sp. Rhynchophorus cruentatus Florida USA

100

100 196 Acrostichus sp. Rhynchophorus palmarum Trinidad

73
100 95 Aduncospiculum halicti puri Augochlora pura Florida USA

94 Aduncospiculum halicti Halictus ligatus California USA

235 Parasitodiplogaster citrinema Ficus citrifolia Panama

100
Diplogasteridae 237 Parasitodiplogaster laevigata Ficus laevigata Florida USA
Koerneria n. sp.
100 228 Koerneria sp. Andrena allegheniensis Maryland USA

AY 165 Andrenidae A. limata Cakirbeyli Aydin Turkey

Anisakis sp. AY821759 Phocoena phocoena California USA

Şekil 4.12. Diplogasteridae familyasına ait nematodların Ribozomal RNA (rRNA)

D2D3 LSU Bayesian analizi

60
 Majority rule
Bursaphelenchus
Bursaphelenchus kevini 355 CA USA
Bee COI Bayesian kevini clade
AY 12 Cine Cayi Aydin Halictidae H. resurgens
AB 312 Beytepe Ankara Halictidae H. resurgensBursaphelenchus
52 AY 9 Cine Cayi Aydin Halictidae H. resurgens anatolius clade
95 AY 59 Sultanhisar Aydin Halictidae H. resurgens
54 AE 185 Eryaman Ankara Halictidae H. resurgens
94
96 99 AY 13 Cine Cayi Aydin Halictidae H. resurgens
AY 8 Cine Cayi Aydin Halictidae H. resurgens
65 AY 7 Bence Aydin Halictidae H. resurgens
62
Bursaphelenchus anatolius 170 Ankara Turkey Halictus Onopordum turcicum
SAM 2 Tekkekoy Samsun Halictidae H. simplex
AB 146 Beytepe Ankara Halictidae H. brunnescens
99 Bursaphelenchus tusciae 183 Italy
Bursaphelenchus eggersi 146 Caputh Germany
96 Bursaphelenchus xylophilus 186 Japan
93 Bursaphelenchus xylophilus 187 Canada
100 Bursaphelenchus xylophilus 188 Canada
Bursaphelenchus xylophilus 185 Canada
66 85 Bursaphelenchus mucronatus 165 Finland
99 Bursaphelenchus mucronatus 166 Germany
Bursaphelenchus mucronatus 164 Norway
93
99 Bursaphelenchus mucronatus 168 Germany
99 99 Bursaphelenchus mucronatus 163 Japan
Bursaphelenchus mucronatus 167 Germany
78 96 Bursaphelenchus fraudulentus 150 Russia
100 Bursaphelenchus fraudulentus 151 Germany
92 Bursaphelenchus fraudulentus 148 Hungary
Bursaphelenchus fraudulentus 147 Germany
Bursaphelenchus gerberae 169 Trinidad
Bursaphelenchus platzeri 171 California USA
87 Bursaphelenchus seani 176 California USA
99
62 Bursaphelenchus seani 174 California USA
97
Bursaphelenchus seani 175 California USA
Bursaphelenchus fungivorus 153 Dresden Germany
100 Bursaphelenchus sexdentati 178 Greece
Bursaphelenchus sexdentati 177 Greece
Bursaphelenchus poligraphi 173 Germany
55 Bursaphelenchus hofmanni 155 Germany
97 Bursaphelenchus sexdentati 180 Italy
Bursaphelenchus sexdentati 179 Greece
Bursaphelenchus borealis 138 Eggesin Germany
Bursaphelenchus paracorneolus 172 Germany
100 Bursaphelenchus abietinus 137 Austria
Bursaphelenchus hellenicus 154 Greece
51 Bursaphelenchus hylobianum 160 Asian Russia
Bursaphelenchus cocophilus 144 Honduras
Bursaphelenchus abruptus 136 Maryland USA
Aphelenchoides besseyi 99 Ohio USA

Şekil 4.13. Bursaphelenchus cinsine ait nematodların Mitokondriyal sitokrom oksidaz

I (mtCOI) MP Bayesian analizi

61
 Majority rule
87 Bursaphelenchus seani 176 California USA
Bee D23 Bayesian 99 Bursaphelenchus seani 174 California USA
99 Bursaphelenchus seani 175 California USA
93
Bursaphelenchus fungivorus 153 Dresden Germany
Bursaphelenchus platzeri 171 California USA
99 Bursaphelenchus abietinus 137 Austria
82 Bursaphelenchus hellenicus 154 Greece
Bursaphelenchus abruptus 136 Maryland USA
98
99 Bursaphelenchus sexdentati 177 Greece
99 Bursaphelenchus sexdentati 178 Greece
100 Bursaphelenchus sexdentati 179 Greece
99
Bursaphelenchus sexdentati 180 Italy
97 97 Bursaphelenchus poligraphi 173 Germany
77
Bursaphelenchus borealis 138 Eggesin Germany
87 99 Bursaphelenchus paracorneolus 172 Germany
Bursaphelenchus hylobianum 160 Asian Russia
100 Bursaphelenchus tusciae 183 Italy
Bursaphelenchus eggersi 146 Caputh Germany
51 Bursaphelenchus gerberae 169 Trinidad
Bursaphelenchus hofmanni 155 Germany
60 Bursaphelenchus mucronatus 167 Germany
71 Bursaphelenchus mucronatus 165 Finland
Bursaphelenchus mucronatus 164 Norway
Bursaphelenchus mucronatus 166 Germany
99 99 Bursaphelenchus mucronatus 168 Germany
Bursaphelenchus mucronatus 163 Japan
92 Bursaphelenchus xylophilus 185 Canada
99 Bursaphelenchus xylophilus 186 Japan
99
78 Bursaphelenchus xylophilus 187 Canada
Bursaphelenchus xylophilus 188 Canada
Bursaphelenchus fraudulentus 148 Hungary
99
Bursaphelenchus fraudulentus 150 Russia
Bursaphelenchus fraudulentus 151 Germany
100 Bursaphelenchus cocophilus 144 Honduras
Bursaphelenchus cocophilus 140 Costa Rica
Bursaphelenchus Bursaphelenchus anatolius 170 Ankara Turkey Halictus Onopordum turcicum
anatolius clade
73 AE 185 Eryaman Ankara Halictidae H. resurgens
Paraphyletic when
AY 12 Cine Cayi Aydin Halictidae H. resurgens
Compared with COI
SAM 7 Terme Samsun Halictidae Lasioglossum malachurum
tree
99 84 AY 59 Sultanhisar Aydin Halictidae H. resurgens
AY 13 Cine Cayi Aydin Halictidae H. resurgens
50 91
AY 8 Cine Cayi Aydin Halictidae H. resurgens
Bursaphelenchus AY 9 Cine Cayi Aydin Halictidae H. resurgens
kevini clade AY 7 Bence Aydin Halictidae H. resurgens
99
SAM 2 Tekkekoy Samsun Halictidae H. simplex
AB 312 Beytepe Ankara Halictidae H. resurgens
99 AB 146 Beytepe Ankara Halictidae H. brunnescens
Bursaphelenchus kevini 355 CA USA
Aphelenchoides besseyi 99 Ohio USA

Şekil 4.14. Bursaphelenchus cinsine ait nematodların Ribozomal RNA (rRNA) D2D3
LSU Bayesian analizi

62
4.6. Morfolojik Analizler
İn vitro kültür ortamında üreyen nematod izolatlarının geçici preparatları hazırlanarak
dişi ve erkek bireylerin morfometrik ölçümleri yapılmıştır.

Ayrıca nematodların tür teşhislerinde önemli olan erkek bireylerin spikül, özafagus
ve stylet yapıları ile dişi bireylerin vulva yapısı AY-13 izolatına ait bireylerde
gösterilmiştir (Şekil 4.15, 4.16, 4.17, 4.18).

63
Şekil 4.15. AY-13 izolatına ait (Bursaphelenchus anatolius) erkek bireylerin
mikroskobik görüntüsü (10 X)

Şekil 4.16. AY-13 izolatı (Bursaphelenchus anatolius) erkek bireylerine ait spikül ve
kuyruk yapısının mikroskobik görüntüsü (40 X)

64
Şekil 4.17. AY-13 izolatı (Bursaphelenchus anatolius) erkek bireylere ait özafagus ve
stylet yapılarının mikroskobik görüntüsü (63 X)

Şekil 4.18. AY-13 izolatı (Bursaphelenchus anatolius) dişi bireylerine ait vulva
yapısının mikroskobik görüntüsü (40 X)

65
5. TARTIŞMA
Bu çalışma, Türkiye’deki toprak kazıcı arılarla ilişkili nematodların biyolojik
çeşitliliğiyle ilgili ilk faunistik çalışmadır. Türkiye, toprak kazıcı arıların oldukça fazla
çeşitlilik gösterdiği düşünülen bir bölgedir. Araştırma, iki yıl boyunca bahar ve yaz
dönemlerinde Türkiye’nin farklı coğrafik bölgelerinden örnekler alarak yeni nematod
türlerinin tespit edilebileceği fikri üzerine kurulmuştur. Toplanan arılar disekte edilmiş
ve elde edilen nematodlar üzerinde moleküler analizler gerçekleştirilmiştir.
Nematodların bir kısmı yapay ortamlarda üretilmeye çalışılmıştır.

Ülkemizin 6 farklı bölgesinden (İç Anadolu, Akdeniz, Ege, Karadeniz, Doğu Anadolu
ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri) toprak kazıcı arılarla ilişkili nematodlar elde
edilmiştir. Dünya’da daha önce bu kadar kapsamlı bir çalışma yapılmadığından elde
edilen verilerin çoğu hem Türkiye hem de dünya için pek çok yeni bilgi içermektedir.

En fazla sayıda nematod izolatı Karadeniz (63) ve İç Anadolu bölgesinden (58) elde
edilmiştir.

Türkiye, Akdeniz, İran-Turan ve Avrupa-Sibirya fitocoğrafik bölgelerinin kesişim

noktasında bulunması, farklı topoğrafik ve iklimsel özellikleri bulundurmasının doğal
bir sonucu olarak da çok zengin bir floraya sahiptir. Barındırdığı 9.000’e yakın bitki
türünün yaklaşık üçte biri endemiktir (Güvenç, 2003).

Arı çeşitliliğinin bitki çeşitliliğiyle doğrudan ilişkili olduğu bilinmektedir. Doğu

Karadeniz bölgesi sahip olduğu çok zengin bitki varlığı içinde zengin endemik bitki
türlerine de sahiptir. Bölgede 220 adet endemik bitki taksonu saptanmıştır. Bölgedeki
endemizm oranının %23 dolaylarında olduğu belirlenmiştir (Çevre ve Orman
Bakanlığı, 2004a). Bu verilere dayanarak arı çeşitliliğinin fazla olması beklenebilir.

Karadeniz bölgesinin yağışlı olması bu bölgede toprak kazıcı arı çeşitliliğinin az

olacağı fikrini uyandırabilir. Ancak, toprak kazıcı arıların yuvalarının iç duvarlarını
yağlı bir salgı maddesiyle astarladıkları bilinmektedir (Katzav-Gozansky et al., 2002).
Bu sayede hücreler su geçirmez özellik kazanır; bundan dolayı da yuvada toplanan
besinin sıvı ise sızması, katı ise su alması engellenir. Ayrıca larva ve pupalar
kurumaktan ve boğulmaktan korunur (Michener, 2000).

66
Türlerin devamı, içinde bulundukları habitatın sağlıklı bir şekilde kalmasına bağlıdır.
Türler ancak çevreleriyle birlikte korunabilir (Kışlalıoğlu ve Berkes, 1993). Doğu
Karadeniz bölgesi pestisitlerin en az kullanıldığı bölgelerin başında geldiğinden,
pestisit yönünden Türkiye’nin en temiz yörelerindendir. Fazla pestisit kullanımı,
toprak verimliliğini artırmada önemli rol oynayan mikroorganizmaların kısmen veya
tamamen yok olmasına sebep olmaktadır (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2004a).

Türkiye’nin jeolojik ve iklimsel evrimi de Karadenizde belirlenen çeşitlilikte etkin olmuş

olabilir. Buzul devri başlamadan önce, Orta ve Kuzey Avrupa’da boreal, yani yağışlı
ve nemli, orman oluşumu için uygun bir iklim; doğuda, Angara (Sibirya ve daha güney
kısımları)’da ise soğuk-step iklimi hüküm sürmekteydi. Buzul devirleri başladığında
her iki bölgedeki fauna elemanları da güneye (Anadolu’ya) inmişlerdir. Birinci yolu
izleyenler Kafkas’lar üzerinden geçerek kuzeydoğu Anadolu’dan Hazar denizine
kadar uzanan alanı içerisine alan İran-Hazar sığınağına ulaşmış; diğer yolu izleyenler
ise boreal elemanlarla birlikte Balkanlar’ı içerisine alan Makedonya-Trakya sığınağına
ulaşmıştır. Daha sonra ya zamanla ya da doğrudan bu iki sığınaktan Anadolu’ya göç
başlamıştır (Demirsoy, 2002).

Toprak kazıcı arı biyolojisindeki adaptasyonlar (yuvalarının su geçirmez özellikleri),

Karadeniz bölgesinin farklı topoğrafik yapısı, jeolojik ve iklimsel evrimi, her ilin kendi
içerisinde farklı iklimsel özelliklere sahip olması, yüksek endemizm oranı, toprak
kirliliğinin, şehirleşmenin ve endüstrileşmenin tehlikeli boyutlarda olmaması arı
çeşitliliğini ve dolayısıyla onunla ilişkili nematod çeşitlliğini artıran faktörler olabilir.

İç Anadolu bölgesi İran-Turan bölgesinde yer alır. İran-Turan floristik bölgesi, karasal
iklim özelliği taşır, yıl ve aylar içindeki sıcaklık değişikliği çok fazladır. İç Anadolu’da
uzun, sıcak ve kurak bir yaz mevsimi, soğuk ve karlı bir kış mevcuttur. Yıllık yağış
miktarı 300-350 mm’yi geçmez. Denizden yüksekliği 800-1600 m arasında değişen
geniş bir platodur. Ova kesiminde genellikle kurakçıl bitkilerin egemen olduğu bir flora
yaygındır (Çetik, 1985).

İç Anadolu bölgesi karasal iklime bağlı olarak kurak ve savan özelliklere sahiptir. İran-
Turan fitocoğrafik bölgesinde yer alma, bu alanları flora açısından oldukça zengin
kılar. Büyük bir olasılıkla bu bitki zenginliği ve kurak toprak yapısının yuva için

67
elverişli olması toprak kazıcı arılarda çeşitliliği doğrudan etkilemiş olabilir.
Muhtemelen arı türlerinin fazlalığı, farklı yaşam şekillerini de beraberinde getirmiş ve
arıların diğer canlılarla olan ilişkilerinde de artışa yol açmıştır. Bu durumun arılarla
ilişkili nematod çeşitliliğini de dolaylı olarak etkilediği düşünülmektedir.

Yapılan çalışmayla Halictidae ve Andrenidae familyası arılarda tespit edilen

nematodlar, bu familyalara ait farklı türlerle foretik ilişkili bulunmuştur. Tüm izolatlarda
nematodlar yalnız dauer evrede belirlenmiştir. Bir nematodun açlığa, kurumaya ve
kimyasallara karşı dirençli, özel bir morfolojiye ve enerji metabolizmasına sahip,
beslenmeyen, uzun süre hayatta kalma özellikleriyle donatılmış juvenillerine dauer
juvenil denir. Foretik ilişki kuran nematodlar, böcekte yayılımlarını dauer juvenil
formunda gerçekleştirir (Poinar, 1983; Giblin, 1987). Mermitidae, Steinernematidae
ve Heterorhabditidae gibi parazitik nematodlar ergin evrelerini böcek vücudunda
meydana getirir (Kaya and Gaugler, 1993; Kaya and Stock, 1997; Hazır, 2002).
Fakültatif ya da zorunlu parazitik ilişki kuranlar konakçılarında çeşitli zararlar
meydana getirirler. Kısırlık, doğurganlığı azaltma, ömür uzunluğunu azaltma, uçuş
kabiliyetini azaltma, gelişmede gerilik ve diğer davranışsal, morfolojik veya fizyolojik
anormallikler bunlar arasında sayılabilir. Böceklerdeki parazit nematod türleri, zararlı
böceklerin doğal kontrol ajanları olmaları nedeniyle önemlidir (Kaya and
Koppenhöfer, 1999).

Dünyada daha önce yapılan çalışmalarda nematod belirlenen Halictidae familyasına

ait arı tür sayısı 5 olarak bildirilmiştir (Augochlora pura mosieri, Augochlorella
gratiosa, Halictus farinosus, Halictus ligatus ve Halictus rubicundus) (Giblin et al.,
1984; Giblin and Kaya, 1984b; Giblin and Kaya, 1984c; Giblin-Davis et al., 1990). Bu
çalışma sonucunda Halictidae familyasına ait 12 farklı arı türünde ilk defa nematod
belirlenmiştir. Bunlar; Halictus brunnescens, Halictus cochlearitarsis, Halictus
graecus, Halictus langobardicus, Halictus patellatus, Halictus quadricinctus, Halictus
resurgens, Halictus sexcinctus albohispidus, Halictus simplex, Halictus
tetrazoniaellus, Lasioglossum malachurum ve Lasioglossum nigripes’dir (Çizelge
4.4).

Giblin-Davis et al. (1990), nematod belirlenen Andrenidae familyasına ait arı tür
sayısını 1 olarak bildirilmiştir (Andrena alleghaniensis). Ülkemizde Andrenidae

68
familyasına ait 6 farklı arı türü nematodlarla ilişkili bulunmuştur. Bunlar; Andrena
flavipes, Andrena limata, Andrena parviceps, Andrena paucisquama, Andrena
pilipes ve Andrena thoracica’dır (Çizelge 4.4).

Daha önce konuyla ilgili yapılan çalışmalar, arılarla ilişkili nematodların konakçı tür
özgünlüğü göstermediğini ortaya koymuştur. Aphelenchida ordosunda yer alan
Bursaphelenchus kevini nematodu Halictus farinosus ve Halictus ligatus arı türleriyle;
Rhabditida ordosunda yer alan Aduncospiculum halicti nematodu Halictus farinosus,
Halictus ligatus ve Halictus rubicundus arı türleriyle ilişkili bulunmuştur (Giblin and
Kaya, 1984b; Giblin and Kaya, 1984c; Giblin et al., 1984; Giblin-Davis et al., 1990).
Andrenidae familyası arılarla ilişkili tek nematod türü belirlendiği için (Koerneria sp.)
konakçı özgünlüğü gösterip göstermediği anlaşılamamıştır (Giblin-Davis et al., 1990).
Bu çalışmayla elde edilen veriler de daha önceki araştırmalarla benzerlikler
taşımaktadır. Aphelenchida ordosunda yer alan Bursaphelenchus anatolius
nematodu Halictus resurgens, Halictus simplex, Halictus cochlearitarsis ve Halictus
tetrazoniaellus arı türleriyle ilişkili bulunmuştur (Şekil 4.10). Tylenchida takımı,
Allantonematinae alt familyasında yer alan yeni bir tür olduğu düşünülen nematod
Halictidae familyasına ait Lasioglossum malachurum ve Lasioglossum nigripes
türlerinden izole edilmişlerdir (Şekil 4.11). Diplogasteridae familyasına ait yeni tür
oldukları düşünülen nematodlar Andrenidae familyasına ait Andrena flavipes,
Andrena limata, Andrena parviceps ve Andrena thoracica türleriyle ilişkili bulunmuştur
(Şekil 4.12).

Şimdiye kadar toprak kazıcı dişi arıların dufour bezi, zehir kesesi, bursa kopulatriks,
ovidukt, ovipozitor kesesi ve abdominal bez (sadece Andrena cinsinde) gibi vücut
yapılarında foretik nematod varlığı bildirilmiştir (Altenkirch, 1962; Giblin and Kaya,
1983b; Giblin and Kaya,1984b; Giblin and Kaya,1984c; Giblin et al., 1984; Giblin-
Davis et al., 1990; Giblin-Davis et al., 1993; Giblin-Davis et al., 2005). Erkek arıların
ise kopulasyon organı ve genital kapsüle ait yapılarında nematod gözlenmiştir (Giblin
and Kaya, 1983b; Giblin and Kaya, 1984b; Giblin and Kaya, 1984c; Giblin et al.,
1984; Giblin-Davis et al., 1990; Giblin-Davis et al., 1993). Bu tez çalışmasında elde
edilen veriler bu bilgilerle örtüşmektedir. Halictidae familyası dişi arıların dufour bezi,
zehir kesesi, bursa kopulatriks, ovidukt, ovipositor kesesinden; Andrenidae familyası

69
dişi arıların abdominal bezlerinden nematod izole edilmiştir (Çizelge 4.3 ve Çizelge
4.4).

Halictidae familyası arılarla ilişkili nematodların, arı türüne bağlı olmaksızın dişi
arıların farklı vücut bölgelerinde taşınabilmesi yer bakımından belli bir özgünlüğün
olmadığını ortaya koymaktadır. Bununla beraber, Andrenidae familyası dişi arılarla
ilişkili nematodların konaklamak için sadece abdominal bezleri tercih etmesi bu
konuda bir özgünlüğün olabileceğini düşündürmektedir. Bugüne kadar Andrenidae
familyası dişi arılarla ilişkili nematodlar arıların sadece abdominal bezlerinden izole
edilirken; erkek bireylerde hiçbir nematod varlığına rastlanılmamıştır (Giblin-Davis et
al., 1990). Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar önceki çalışmalarla paralellik
göstermektedir.

Giblin-Davis ve arkadaşlarının (1990) yaptıkları çalışmada, Anthophora abrupta

(Apidae: Anthophorini) türü arının zehir kesesinde belirlenen nematodların ölü olduğu
tespit edilmiştir. Anthophora abrupta’nın nematod bulunduran zehir keselerinde bir
humoral savunma reaksiyonu belirlenmiştir. Keselerden kesit alıp incelediğinde,
örneklerin birçoğunda nematodların sklerotize bir matriks içinde hapsedildiği, bir
kısmında ise nematodların ölü bir şekilde bir vakuol içinde ve siyahlaşmış olarak
bulunduğu belirlenmiştir. Nematodların büyük bir olasılıkla zehir kesesindeki zehir
nedeniyle ölmüş oldukları öne sürülmüştür. Bizim elde ettiğimiz veriler bu çalışmanın
sonuçlarıyla çok fazla örtüşmemektedir. Zira zehir kesesinde taşınan nematodların
çoğu canlı az bir kısmı ise ölü olarak belirlenmiştir. Bu çalışma esnasında zehir
kesesinden elde edilen 53 izolatın 7 tanesinde ölü bireylere rastlanılmıştır (Çizelge
4.5 ve Şekil 4.9). Geriye kalan 46 izolata ait bireylerin hepsi canlı olarak belirlenmiştir.
Bununla beraber, zehir kesesi dışında diğer organlardan elde edilen izolatlarda ölü
nematodlara rastlanılmaması bu organda nematoda karşı bir reaksiyon oluşma
ihtimalini de desteklemektedir.

Bu çalışmada zehir kesesi ve abdomen boşluğu birey sayısı bakımından en fazla

nematod elde edilen bölgeler olmuştur. Bu bölgelerin diğer bölgelere nazaran daha
büyük bir hacime sahip olması bu konuda etkin olmuş olabilir. Hacim ne kadar büyük
olursa nematod taşıma kapasitesi de o oranda artacaktır. Bursa kopulatriks ve
ovipositor gibi bölgeler en az nematod bireyinin elde edildiği kısımlardır ve buralar

70
oldukça küçük alanlardır. Abdomen boşluğunda foretik nematod varlığı da ilk defa bu
çalışmayla belirlenmiştir (Çizelge 4.3).

Andrenidae familyası dişilerde nematodlar abdominal bezlerde saptanmıştır.

Andrenidae dişileri arka bacaklarıyla abdomenlerinin yanlarına vururlar. Oluşan
baskıyla bezlerdeki salgı dışarıya çıkar ve metatarsideki kıllara bulaşır (Altenkirch,
1962). Giblin-Davis ve çalışma grubu (1990), abdominal bezlerdeki yapışkan
materyalin polen tanelerinin skopaya tutunmasını sağladığını ve böylece
nematodların polen yığınlarıyla birlikte yuvaya aktarıldıklarını öne sürmektedir.

Yapılan bu çalışmada Andrena türlerinin abdominal bezlerinden en az 1 en çok 600

adet (ortalama 123) nematod gözlenmiştir (Çizelge 4.3). Giblin-Davis ve arkadaşları
(1990), Andrena alleghaniensis dişilerinin abdominal bezlerinde en az 1 en çok 93
adet (ortalama 22 adet) nematod belirlemiştir. Elde edilen nematod türünün farklı
olması, birey sayısını etkilemiş olabilir.

Nematodların canlı kalabilmesinde nem, temel faktördür (Kaya, 1990). Toprak nemi
nematod hareketini ve dolayısıyla nematod varlığını etkileyebilen bir faktördür
(Koppenhöfer et al., 1995). Otsu ve bol bitkili alanlarda nem oranı %100’e ulaşmadığı
sürece nematodlar genelde canlılıklarını sürdürürler. Ayrıca kuraklığın olumsuz
etkisinden korunmak için nematodlar bulundukları konak içerisinde nem koşulları
düzelinceye kadar bekleyebilirler (Brown and Gaugler 1997; Koppenhöfer et al.,
1997). Bu nedenle nematodların arı vücudunda hareketlerini ve gaz alışverişlerini
sağlayacakları sıvı bulunan organları (zehir kesesi, dufour bezi gibi) tercih etmeleri
olağan karşılanabilir.

Nematodların özellikle dufour bezi ve ovidukt gibi organlarda tespit edilmeleri tesadüf
değildir. Bu bölgeler nematodların dışarıya kolaylıkla çıkışını sağlayacak işlevlere
sahiptir. Dişi arı, ovulasyon (yumurta bırakımı), hücre yapımı ve/veya besin depolama
esnasında juvenil nematodları topraktaki yuvasına aktarır (Giblin and Kaya, 1983b;
Giblin and Kaya, 1984a; Giblin and Kaya, 1984b; Giblin and Kaya, 1984c; Giblin-
Davis et al., 1990; Giblin-Davis et al., 1993; Giblin-Davis et al., 2005). Medyan ve
lateral ovidukttaki nematodlar dişi arının yumurta bırakımı sırasında, dufour bezindeki

71
nematodlar ise yuva yapımı için salgılanan trigliserit sekresyonu sırasında arı
hücresine aktarılır (Giblin-Davis et al., 1990; Giblin-Davis et al., 1993).

Dufour bezi, İlk kez 1841 yılında Dufour tarafından balarılarında tanımlanmıştır.
Dufour bezi Hymenoptera ordosu böceklerde var olan, iğne yapısına bağlı bir
abdominal bezdir (Katzav-Gozansky et al., 2002). İlkbahar geldiğinde kraliçe arı,
dufour bezinde kışlayan dauer formundaki nematodları hücre yapımı sırasında yavru
gözeneklerine aktarır. Dauerler, yavru gözeneğindeki kontaminant mayalar üzerinden
beslenerek erginleşir ve üretken faza ulaşır. Daha sonra, arının pupal safhasıyla eş
zamanlı olarak dauer juveniller yeniden meydana getirilir. Bu evredeki nematodlar
ergin dişi ve erkek arının üreme sistemine göç eder (Giblin and Kaya, 1984b).

Anthophora abrupta ve Anthophora bomboides gibi bazı Anthophora türlerinde

dişilerin yuva yapımı ve besin depolanması sırasında dufour bezlerinden gliserit
içerikli bir salgılama yaptığı bilinmektedir. Hücre duvarındaki ve besin erzağındaki bu
bileşikler fungus fizyolojisini ve besinsel değerini, dolayısıyla da nematod gelişimini
etkilemektedir. Arı ürünü olan bu gliseritlerin veya yağ asitlerinin varlığı ile
Bursaphelenchus seani’ın dauer juvenillerinin oluşumu arasında bir korelasyon
bulunmuştur. Giblin ve Kaya’ya göre, Anthophora bomboides stanfordiana’nın hücre
yapımı ve besin depolanmasında kullandığı ve dufour bezlerinden salgıladığı
gliseritler, konakçı fungusun fizyolojisini etkilemekte, bu durum arı hücresinde
dauerlerin oluşumunu stimüle etmektedir (Giblin and Kaya, 1983b; Giblin and Kaya,
1984a).

Faklı zamanlarda yapılan çalışmalar sırasında 7 türe ait erkek arının (Halictus
farinosus, Halictus rubicundus, Halictus ligatus, Augochlora pura mosieri,
Augochlorella gratiosa, Anthophora abrupta, Anthophora bomboides stanfordiana)
kopulasyon organı ve genital kapsüle ait yapılarında nematod gözlenmiştir (Giblin
and Kaya, 1983b; Giblin and Kaya, 1984b; Giblin and Kaya, 1984c; Giblin et al.,
1984; Giblin-Davis et al., 1990; Giblin-Davis et al., 1993). Gerçekleştirilen bu
çalışmada 3 türe ait (Halictus patellatus, Halictus resurgens, Halictus sexcinctus
albohispidus) erkek arı genital kapsülünde nematod varlığı tespit edilmiştir (Çizelge
4.4). Nematodların, tüm arı türlerinde genital kapsül çevresinde belirlenmiş olması tür
özgünlüğü göstermediği ancak organ özgünlüğü gösterdiğini düşündürmektedir.

72
Nematodların en çok dişi arılarla foretik ilişki kurmaları yaşam döngülerini
tamamlayacak imkana sahip olmaları açısından oldukça normal kabul edilebilir.
Ancak kendisini bir erkek bireyin vücudunda taşıtmayı tercih eden bir nematodla ilgili
akla gelen ilk soru yaşam döngüsünü nasıl tamamlayacağıdır. Nematod bulunduran
erkek arıların bu ilişkideki rolü henüz açığa kavuşmamıştır (Giblin et al., 1981).
Foretik konakları arasında nematodların veneral (çiftleşme esnasında) bulaşımı
olabileceği düşünülmüş ancak deneysel olarak gösterilememiştir (Giblin et al., 1981;
Giblin, 1985). Erkekte taşınan nematodlar çiftleşme sırasında dişi bireye
aktarılabilirse nematodun hayatta kalması garantilenir. Aksi takdirde, erkek bireyler
nematodun hayatının sonlandığı bir konak olur (Giblin and Kaya, 1983b). Luong et
al., (2000), Gryllodes sigillatus (Orthoptera: Gryllidae) böceğinin sindirim kanalında
yaşayan, ancak juvenilleri genital bölgede bulunan endoparazitik Mehdinema alii
(Diplogasterida) nematodunun kopulasyon esnasında erkek genitalyasından dişi
bireylere aktarıldığını deneysel olarak göstermiştir. Ayrıca “dynastid beetles” (Oryctes
monoceros Olivier, 1789 (Coleoptera: Scarabaeidae) gibi) dişilerinin bursa
kopulatriksinde parazitik olarak yaşayan Oryctonema (Oryctonema genitalis
(Rhabditida) gibi) cinsi nematodların çiftleşme yoluyla erkek bireylere bulaştığı
bildirilmiştir (Poinar, 1983; Luong et al., 2000). Arılar arasında da nematodların
kopulasyon esnasında erkekten dişiye aktarılma ihtimalinin olabileceği öne
sürülmüştür (Giblin et al., 1981).

Halictidae familyası üyeleri genellikle sosyal yaşayan arılardır. Familya içinde sosyal
organizasyon derecesi de değişir. İlkel sosyal yaşam bu grupta yaygın olarak görülen
sosyal yaşam formudur (Paxton et al., 2002).

Bu çalışmada Halictidae, en fazla nematodun izole edildiği arı familyası olmuştur

(Çizelge 4.3 ve Çizelge 4.4). Bu familya ile nematod arasındaki güçlü ilişkide
familyanın birçok türünde görülen sosyal yaşam tarzının etkili olduğu sonucuna
varılmıştır. Kalabalık ve büyük koloniler daha fazla bireyin nematodla enfekte olma
ihtimalini doğal olarak artıracaktır. Nitekim Giblin ve Kaya (1984a)’nın yaptığı
çalışmada nematod belirlenen Halictus farinosus, Halictus ligatus ve Halictus
rubicundus primitif sosyal arılardandır. Bunun yanında Giblin et al., (1981)’un öne
sürdüğü gibi eğer seksüel yolla bireyler arasında bir aktarım gerçekleşiyorsa bu da
yine nematod bulaşımını artıran önemli bir faktör olacaktır.

73
Andrena cinsine ait 6 tür arıda nematod varlığı saptanmıştır (Çizelge 4.4). Halictidae
familyasıyla karşılaştırıldığında soliter yaşam tarzı elde edilen nematod sayısının
azlığında etken olabilir. Belirlenen 18 izolatın 9 tanesi İç Anadolu bölgesine aittir. Bu
bölgeden elde edilen nematod sayı fazlalığı dışında, nematodla ilişkili Andrena tür
sayısında da diğer bölgelere nazaran bir fazlalık mevcuttur. İç Anadolu bölgesinde 4
farklı Andrena türünde nematod belirlenmiştir. Bu verilere dayanarak Andrena türü
arılar ile bunlarla ilişkili nematod çeşitliliğinin en fazla İç Anadolu bölgesine ait olduğu
söylenebilir. İç Anadolu bölgesini, 3 farklı Andrena türünden nematod izole edilmiş
olması nedeniyle Ege bölgesi takip etmektedir.

Andrena türlerinden elde edilen nematodların yapay besiortamlarında gelişim ve

üreme göstermemesi, tür farklılığına bağlı olarak besin gereksiniminin de farklı
olmasından kaynaklanabilir.

Daha önce yapılmış çalışmalarda Colletes ve Anthophora cinsi arılarla ilişkili

nematod varlığı gösterilmiştir (Giblin and Kaya, 1983a; Giblin and Kaya, 1983b;
Giblin and Kaya, 1984a; Giblin-Davis et al., 1990; Giblin-Davis et al., 1993). Türkiye
genelinde Colletidae familyasına ait 262, Anthophorini tribusuna ait 322 adet arının
disekte edilmesine rağmen nematod varlığına rastlanılmaması ise ilginçtir.

Bursaphelenchus cinsi (Superfamilia: Aphelenchoidoidea) ile yapılan daha önceki

çalışmalarda belirlenen 3 farklı genetik bölge (18S rRNA küçük alt ünitesinin
tamamına yakın bölümü, 28S rRNA büyük alt ünitesinin D2D3 bölgeleri ve
Mitokondriyal DNA COI bölgesi) (Giblin-Davis et al., 2005; Ye et al., 2006)
kullanılarak nominal türler ve geleneksel morfoloji ve bazı çiftleştirme çalışmalarına
dayanarak tanımlanmış yeni nematod türleri incelenmiştir. D2D3 sekans verileri tür
ayrımı ve filogenetik geçmişi ortaya çıkarmak için en güvenilir yöntem iken, mtCOI’nin
populasyon seviyesindeki çalışmalar için en geçerli yöntem olduğu bulunmuştur. Bu
nedenle Türkiye’nin bir çok coğrafik bölgesinden toplanan farklı arı örneklerinden
elde edilen nematodların çeşitliliği ve yeni nematod türlerinin tanımlanması için 28S
rRNA D2D3 ve mtCOI amplifikasyonu ve sekans analizleri yapılmıştır. Ayrıca
nematodların populasyon yapısındaki konak dağılımı veya herhangi bir belirli coğrafik
tercihinin olup olmadığı araştırılmıştır.

74
Filogenetik ağaçlara bakıldığında KIR-1, KST-33, AY-167, ADN-1, AB-422, AB-429
ve AY-165 kodlu nematod izolatları açık bir şekilde 5. kol olan Diplogasteridae
gurubuna yerleşmiştir (Şekil 4.12). Bu örneklerinin hepsi farklı Andrena cinsi arıların
abdominal bezlerinden izole edilmiş olup nematodların yapay ortamda kültürasyonları
yapılamamıştır. Arılardan elde edilen nematodların hepsi dauer evre olduklarından
tanımlanmaları takım ve familya seviyesinde yapılabilmiştir.

KIR-1 ile KST-33’ün yeni bir tür olma olasılığı yüksektir ve AB-422, AB-429, AY-167
ile ADN-1 ise bir diğer yeni türü temsil ediyor olabilir. Bu analiz, bu izolatların predatör
olan Mononchoides’le %100 aynı monofiletik dal üzerinde kardeş grup
oluşturduklarını gösterse de bu sonuç nematodların predatör olduklarını ya da
Mononchoides cinsine ait olduklarını kanıtlamaz. Ancak veriler bu nematodların en
yakın olduğu cinsin Mononchoides olduğunu kuvvetle desteklemektedir ve bizlere
taksonomik çalışmalar için bu nematodların kültürlerini yapabilme stratejisi hakkında
bilgi vermiştir. Örneğin, başka nematodların var olduğu bir ortamda ya da bakterilerin
yanı sıra (daha önceki başarısız denemelerde kullanılan ortam) başka besin
ortamlarının bulunduğu kültürlerde başarılı kültürasyon yapılabileceği düşünülebilir.

Acrostichus (Rhabditida: Diplogasteridae) ve halictidlerle ilişkili Aduncospiculum

halicti (Rhabditida: Diplogasteridae) ve tanımlanmamış bir tür (Adunco 94 ve 95
olarak kodlanmış) aynı dal üzerinde %100 gibi iyi bir bootstrap desteğine sahip
bulunmuş ancak ilginç bir şekilde sekans analizi yapılan hiçbir Türk izolatı bu dal ile
ilişkili bulunmamıştır (Şekil 4.12). Kuzey ve Orta Amerikada Aduncospiculum çok
farklı halictid arılarından (Halictus, Augochlora ve Augochlorella) izole edilmiştir
ancak Avrupa’dan hiç Aduncospiculum izole edilmemiştir (Giblin-Davis et al., 1990).

AY-165 kodlu izolatın Kuzey Amerika’da (Koern 228 olarak kodlanmış) Andrena
allegheniesis’in abdominal bezleriden izole edilen tanımlanmamış bir Koerneria
türüyle aynı dal üzerinde ilişkili olduğunu hem MP hem de NJ olağan üstü bootstrap
(%100) vererek desteklemiştir (Şekil 4.12). AY-165’in Koerneria’nın yeni bir türü
olması muhtemeldir. Daha önce Altenkirch (1962) ve Erteld (1994) Avrupa (Berlin,
Almanya) daki Andrena cinsine ait arıların abdominal bezlerinde Koerneria olduğunu
bildirmiştir. Bu çalışmayla, Türkiye’deki arılardan elde edilen ve kültürleri
yapılamayan nematodların Diplogasteridae familyasına ait 6 yeni (5 tanesi

75
Mononchoides’e yakın ve bir tanesi Koerneria cinsine ait) tür olabileceği saptanmış
olup daha sonra yapılacak çalışmalarla bu nematodlar adlandırılacaktır.

Özet olarak Halictidae familyasına ait 4417, Andrenidae familyasına ait 3279,
Colletidae familyasına ait 262 ve Anthophorini’ye ait 322 olmak üzere toplam 8280
toprak kazıcı arının disekte edilip incelenmesi ve moleküler analizler ile kültürasyon
işlemleri sonucu muhtemelen 9 yeni nematod türü tespit edilmiştir. Bunlara ek olarak
Türkiye’deki toprak kazıcı arılarla ilişkili yeni bir nematod cinsinin elde edilmiş olma
ihtimali oldukça yüksektir. Andrenid türlerinin abdominal bezlerinden elde edilen
olası 5 yeni nematod türü, bir predatör Diplogasterid cinsi olan Mononchoides’e yakın
bulunmuştur. Bu nematodlar abdominal bezler içerisinde çok sayıda bulunmaları ve
oldukça uzun yapılı olmaları nedeniyle sıra dışıdır (Şekil 4.7c). Gelecekte yapılacak
çalışmalarda bu nematodların kültür ortamına özgü fungus, farklı nematodlar veya
besin olarak diğer organizmalar konularak beslenme şekilleri belirlenebilir ve in vitro
kültürleri de yapılabilir.

Andrena cinsine bağlı arının abdominal bezinden Koerneria cinsine ait yeni bir
nematod bulunmuş olması oldukça mantıklıdır. Çünkü bu cins, Avrupa’daki Andrena
türlerinden yakın zamanda elde edilip tanımlanmıştır (Erteld, 1994).

Türkiye’de Bursaphelenchus kevini dalının olduğu yerde Halictid’lerden izole edilen 2

yeni nematod türünün mevcut olduğu düşünülmektedir. Bursaphelenchus anatolius
Türkiye’nin farklı bölgelerinden ve birçok farklı Halictid türünden izole edilen
kozmopolit bir tür kompleksidir. Yeni tür oldukları düşünülenler ise AB-146 ve SAM-2
kod numaralı izolatlardır. Ancak bu iki izolatla ilgili daha detaylı moleküler ve
morfolojik çalışmalar da yapılması gereklidir.

Sadece Bursaphelenchus kevini türü bulunmuş olan Kuzey Amerika’yla (Giblin et al.,
1984) karşılaştırıldığında, Halictidlerle ilişkili olan Bursaphelenchus’ların Türkiye’de
daha fazla çeşitliliğe sahip oldukları görülmektedir. Kuzey Amerika’da Halictidlerle
ilişkili olan nematodların çoğu Aduncospiculum cinsine aittir (Giblin and Kaya, 1984a;
Giblin and Kaya, 1984b) ancak Türkiye’de yapılan bu kapsamlı çalışmada bu cinse
ait hiçbir nematoda rastlanılmamıştır.

76
Halictidlerin Lasioglossum cinsine ait arılardan muhtemelen Allontonematidae’ye ait
daha önce tanımlanmamış yeni bir Tylenchid türü de elde edilmiştir. Bu bulgu,
bugüne kadar Lasioglossum cinsi arılardan izole edilen bu gruba ait ilk nematod
kaydıdır. Daha önce sadece Lasioglossum zephyrum’dan yeni bir tür olarak
Hexamermis sp. (Mermithida) izole edilmiştir (Batra, 1965)

Çalışmada kültürasyonu yapılamayan ya da sekans analizinin çıkartılması

başarılamayan çok sayıda nematod izolatı bulunmaktadır. Muhtemelen bunların
içerisinde de çok sayıda farklı türler mevcuttur. Araştırma sonucunda toprak kazıcı
arılarla ilişkili olan çok sayıda nematod olduğu ve bunların tanımlama için çok az
morfolojik özellik gösteren dauer juvenil evresinde bulundukları, ayrıca in vitro
kültürlerinin hiç kolay olmağı (93 denemeden 21 başarılı sonuç) bulunmuştur. Bu
yüzden ancak moleküler yaklaşım nematod çeşitliliğinin ortaya çıkarılmasına olanak
sağlamıştır.

Bu çalışmada moleküler yöntemlerle tespit edilen ancak tür düzeyinde

tanımlanamamış nematodların ilişkili oldukları arıların yuvaları kazılarak ergin dişi ve
erkek nematodların elde edilmesi ve bu sayede kültürasyonlarının yapılması
planlanmaktadır.

77
6. KAYNAKLAR

Altenkirch, G. 1962. Untersuchungen über die Morphologie der abdominalen

Hautdrüsen einheimischer Apiden (Insecta, Hymenoptera). Zool. Beitr. 7:
161–238.

Aytekin, A.M. and Çağatay, N. 1999. Systematic Studies on Family Apidae

(Hymenoptera) in Ankara Province Part 1: Bombinae. Turkish Journal of
Zoology. 23: 231-241.

Aytekin A.M., Çağatay N. and Hazır, S. 2002. Floral Choices, Parasites and Micro-
organisms in Natural Populations of Bumblebees (Apidae: Hymenoptera) in
Ankara Province. Turkish Journal of Zoology. 26: 149-155.

Baldwin, J.G., Giblin-Davis, R.M., Eddleman, C.D., Williams, D.S., Vida, J.T. and
Thomas, W.K. 1997. Buccal capsule of Aduncospiculum halicti (Nemata:
Diplogasterina): an ultrastructural and molecular phylogenetic study.
Canadian Journal of Zoology. 75: 407-423.

Batra, S.W.T. 1980. Ecology, behavior, pheromones, parasites and management of

the sympatric vernal bees Colletes inaequalis, C. thoracicus, and C.
validus. J. Kansas Entomol. Soc. 53(3): 509-538.

Batra, S.W.T. 1965. Organisms Associated with Lasioglossum zephyrum

(Hymenoptera: Halictidae). Journal of the Kansas Entomological Society.
38:367-389.

Başkent, E.Z. 1999. Ekosistem Amenajmanı ve Biyolojik Çeşitlilik. Turkish Journal of

Agriculture and Forestry. 23, Ek sayı 2: 355-363.

Blaxter, M.L., De Ley, P., Garey, J.R., Liu, L.X., Scheldeman, P., Vierstraete, A.,
Vanfleteren, J.R., Mackey, L.Y., Dorris, M.L., Frisse, M.J., Vida, T and
Kelley, W. 1998. A molecular evolutionary framework for the phylum
Nematoda. Nature. 392: 71-75.

Blouin, M.S., Yowell, C.A., Courtney, C.H., and Dame, J.B. 1998. Substitution Bias,
Rapid Saturation, and The Use of mtDNA for Nematode Systematics. Mol.
Biol. Evol. 15(12): 1719-1727.

Bongers, T. and Bongers, M. 1998. Functional Diversity of Nematodes. Applied Soil

Ecology. 10: 239-251.

Borror, D.J. and Delong, D.M. 1964. An Introduction to the Study of Insects. Revised
Edition. Holt, Rinehart and Wiston Inc. USA. 819p.

Boyle, T.J.B .1994. Biodiversity, Temperature Ecosystems and Global Change.

Boyle, T.J.B. and Boyle, C.E.B. (eds.). Springer-Verlag, Berlin, Gemany.
pp. 1-7.

78
Braasch, H. 2001. Bursaphelenchus species in conifers in Europe: Distribution and
Morphological Relationships. EPPO Bulletin. 31: 127-142.

Bronstein, J.L. 2001. The Cost of Mutualism. American Zoologist. 41(1): 825-839.

Brown, I.M and Gaugler, R. 1997. Temperature and humidity influence emergence
and survival of entomopathogenic nematodes. Nematologica. 43: 363-375.

Burgermeister, W., Metge, K., Braasch, H. and Buchbach, E. 2005. ITS-RFLP

Patterns for differentiation of 26 Bursaphelenchus species (Nematoda:
Parasitaphelenchidae) and observations on their distribution. Russian
Journal of Nematology. 13(1): 29-42.

Burnell, A.M and Stock, S.P. 2000. Heterorhabditis, Steinernema and their bacterial
symbionts- lethal pathogens of insects. Nematology. 2(1): 31-42.

Calabuig, I. 2000. Solitary Bees and Bumblebees in a Danish Agricultural

Landscape. PhD-Thesis. University of Copenhaugen Department of
Population Ecology. Denmark.130p.

Chilton, N.B., Huby-Chilton, F. and Gasser, R.B. 2003. First complete large subunit
ribosomal RNA sequence and secondary structure for a parasitic
nematode: phylogenetic and diagnostic implications. Molecular and
Cellular Probes 17: 33-39.

Çalmaşur, Ö. ve Özbek, H. 1999. Erzurum’da Ayçiçeği (Helianthus annuus L.) ni

Ziyaret Eden Arı (Hymenoptera, Apoidea) Türlerinin Tesbiti ve Bunların
Tohum Bağlamaya Etkileri. Turkish Journal of Biology. 23: 73-89.

Çepel, N. 1992. Doğa-Çevre-Ekoloji ve İnsanlığın Ekolojik Sorunları. Altın Kitaplar

Basımevi, İstanbul. 248s.

Çetik, A.R. 1985. Türkiye Vejetasyonu I. İç Anadolu’nun Vejetasyonu ve Ekolojisi.

Selçuk Üniversitesi Yayınları: 7. Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya.
496s.

Çevre ve Orman Bakanlığı. 2004a. Trabzon Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü.

Trabzon İl Çevre Durum Raporu. 228s.

Demirayak, F. 2002. Biyolojik Çeşitlilik-Doğa Koruma ve Sürdürülebilir Kalkınma.

TÜBİTAK VİZYON 2023 Projesi. Biyolojik Çeşitlilik ve Sürdürülebilir
Kalkınma raporu. 30s.

Demirsoy, A. 2002. Genel Zoocoğrafya ve Türkiye Zoocoğrafyası. Hayvan

Coğrafyası. Meteksan A.Ş. Ankara. 1007s.

Demirsoy, A. 2001. Yaşamın Temel Kuralları, Entomoloji, Cilt 2, Kısım 2, Meteksan

A.Ş. Ankara. 941s.

79
Demirsoy, A. 1998. Yaşamın Temel Kuralları, Genel Biyoloji-Genel Zooloji, Cilt 1,
Kısım 2, Meteksan A.Ş. Ankara. 447s.

Dowds, B.C.A. and Peters, A. 2002. Virulence Mechanisms. Entomopathogenic

Nematology. Randy Gaugler (ed.). CABI Publishing, New York, USA. pp.
79-99.

Ebsary, B.A. 1986. Monochoides andersoni n. sp. and two new species of Koerneria
(Nematoda: Diplogasteridae). Canadian Journal of Zoology, 64: 2012-
2020.

Erteld, V.C. 1994. Über die Bindung von Diplogaster spec. (Nematoda) an
Sandbienen (Andrena spp.). Sber. Ges. Naturf. Freunde (N. F.), 33: 143-
155.

Felix, M.A. 2004. Developmental Biology of Nematodes. Nematode morphology,

physiology and ecology. Chen, Z.X., Chen, S.Y. and Dickson, D.W. (eds.).
CABI Publishing, Cambridge, USA. pp. 71-175.

Gadagkar, R. 2004. Sex…Only if Really Necessary in a Feminine Monarchy.

Science. 306: 1694-1695.

Giblin, R.M. 1987. Culture of Nematodes Associates and Parasites of Insects. Vistas
on Nematology, Chapter 54. Veech, J.A. and Dickson, D.W. (eds.). Society
of Nematologists, Hyattsville, USA. pp. 408-413.

Giblin, R.M. 1985. Association of Bursaphelenchus sp. (Nematoda:

Aphelenchoididae) with nitidulid beetles (Coleoptera : Nitidulidae). Revue
de Nématologie. 8(4): 369-375.

Giblin, R.M. and Kaya, H.K. 1984a. Associations of Halictid bees with nematodes,
Aduncospiculum halicti (Diplogasterida: Diplogasteroididae) and
Bursaphelenchus kevini (Aphelenchida: Aphelenchoididae). Journal of The
Kansas Entomological Society. 57(1): 92-99.

Giblin, R.M. and Kaya, H.K. 1984b. Aduncospiculum halicti n. gen. n. sp.
(Diplogasterida : Diplogasteroididae), an associate of bees in the genus
Halictus (Hymenoptera : Halictidae). Revue de Nématologie. 7(2): 189-197.

Giblin, R.M and Kaya, H.K. 1984c. Host, temperature and media additive effects on
the growth of Bursaphelenchus seani. Revue de Nématologie. 7(1): 13-17.

Giblin, R.M. and Kaya, H.K. 1983a. Bursaphelenchus seani n. sp.(Nematoda:

Aphelenchoididae), a phoretic associate of Anthophora bomboides
stanfordiana Cockerell, 1904 (Hymenoptera:Anthophoridae). Revue de
Nématologie,. 6(1): 39-50.

80
Giblin, R.M. and Kaya, H.K. 1983b. Field observations on the association of
Anthophora bomboides stanfordiana (Hymenoptera: Anthophoridae) with
the nematode Bursaphelenchus seani (Aphelenchida: Aphelenchoididae).
Annals of the Entomological Society of America. 76(2): 228-231.

Giblin, R.M., Swan, J.L. and Kaya, H.K. 1984. Bursaphelenchus kevini n. sp.
(Aphelenchida: Aphelenchoididae), an associate of bees in the genus
Halictus (Hymenoptera: Halictidae). Revue de Nématologie. 7(2): 177-187.

Giblin, R.M., Kaya, H.K. and Brooks, R.W. 1981. Occurrence of Huntaphelenchoides
sp. (Ashelenchoididae) and Acrostichus sp. (Diplogasteridae) in the
reproductive tracts of soil nesting bees (Phoresis) (Hymenoptera:
Apoidea). Nematologica. 27(1): 20-27.

Giblin-Davis, R.M. 1993. Interactions of nematodes with insects. In: W. Khan, ed.
Nematode Interactions. Chapman & Hall, London. 377p.

Giblin-Davis, R.M., Hazir, S., Center, J.B., Ye, W., Keskin, N., Thorp, R.W. and
Thomas, W.K. 2005. Bursaphelenchus anatolius n. sp. (Nematoda:
Parasitaphelenchidae), an associate of bees in the genus Halictus. Journal
of Nematology. 37(3): 336-342.

Giblin-Davis, R.M., Davies, K.A., Morris, K. and Thomas, W.K. 2003a. Evolution of
Parasitism in Insect-Transmitted Plant Nematodes. Journal of
Nematology. 35( 2 ): 133-141.

Giblin-Davis, R.M., Davies, K.A., Taylor, G.S., and Thomas, W.K. 2003b.
Entomophilic Nematode Models for Studying Biodiversity and
Cospeciation. Nematology, Advances and Perspectives. Chen, Z.X., Chen
S.Y. and Dickson, D.W. (eds.), Tsinghua University Press/CABI Publishing.
New York., USA. pp 492-538.

Giblin-Davis, R.M., Mundo-Ocampo, M., Baldwin, J.G., Norden, B.B. and Batra,
S.W.T. 1993. Description of Bursaphelenchus abruptus n. sp.
(Nemata:Aphelenchoididae), an associate of digger bee. Journal of
Nematology. 25(2): 161-172.

Giblin-Davis, R.M., Norden, B.B., Batra, S.W.T. and Eickwort, G.C. 1990.
Commensal Nematodes in the Glands, Genitalia, and Brood Cells of Bees
(Apoidea). Journal of Nematology. 22(2): 150-161.

Goodey, T. 1963. Soil and Freshwater Nematodes. 2nd ed., Revised and rewritten by
J.B. Goodey. John Wiley and Sons, Inc. New York, USA. 544 pp.

Güvenç, A. 2003. Ankara Çevresinde Yetişen Söğüt (Salix) Türleri Üzerinde

Farmasötik Botanik Yönünden Araştırmalar. Ankara Üniversitesi Bilimsel
Araştırma Projesi Kesin Raporu. Proje No: 2001-08-03-033. Ankara. 28s.

81
Hazır, S. 2002. Türkiye’deki Entomopatojenik Nematodlar (Steinernematidae ve
Heterorhabditidae) Üzerine Faunistik Çalışmalar. Doktora Tezi. Hacettepe
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 158s.

Hillis, D.M. and Davis, S.K. 1986. Evolution of ribosomal DNA: Fifty million years of
recorded history in the frog genus Rana. Evolution. 40(6): 1275-1288.

Hillis, D.M. and Dixon, M.T. 1991. Ribosomal DNA: Molecular evolution and
phylogenetic inference. Quarterly Review of Biology. 66(4): 411–453.

Hominick, W.M., Briscoe, B.R., Del-Pino, F.G., Heng, J., Hunt, D.J, Kozodoy, E.,
Mracek, Z., Nguyen, K.B., Reid, A.P., Spiridonov, S., Stock, P., Sturhan,
D., Waturu, C and Yoshida, M. 1997. Biosystematics of entomopathogenic
nematodes: current status, protocols and definitions. Journal of
Helminthology. 71: 271-298.

Hotchkin, P.G. and Giblin, R.M. 1984. Comporison of electrophoregrams from

Bursaphelenchus spp. (Aphelenchoididae). Revue de Nématologie. 7(3):
319-320.

Hubbell, S.P. 2001. The Unified Neutral Theory of Biodiversity and Biogeography.
Princeton University Press. Princeton, New Jersey, USA. 375 p.

Hunt, D.J. 1993. Aphelenchida, Longidoridae and Trichodoridae: their systematics

and bionomics. CAB International : Wallingford. 1-160 p.

Kanzaki, N. and Futai, K. 2002. A PCR primer set for determination of phylogenetic
relationships of Bursaphelenchus species within xylophilus group.
Nematology. 4(1): 35-41.

Katzav-Gozasky, T., Soroker, V., Hefetz, A. (2002). Honeybees dufour’s gland-

idiosyncrasy of a new queen signal. Apidologie. 33: 525-537.

Kaya, H.K. 1990. Soil ecology. In Entomopathogenic nematodes in biological control.

Gaugler, R. and Kaya, H.K (eds.). CRC Press, Boca Raton, FL. 93-115 pp.

Kaya, H.K. and Koppenhöfer, A.M. 1999. Biology and Ecology of Insecticidal
nematodes. Optimal Use of Insecticidal Nematodes in Pest Management.
Sridhar Polavarapu (ed.). New Brunswick. New Jersey. USA.1-8 pp.

Kaya, H.K and Gaugler, R. 1993. Entomopathogenic nematodes. Annual Review of

Entomology. 38: 181-206.

Kaya, H.K and Stock, S.P. 1997. Techniques in Insect Nematology. Manual of
Techniques in Insect Pathology. L. Lacey, (ed.). Academic Pres, San
Diego, CA. 281-324 pp.

Kence, A. 1988. Biyolojik zenginlikler ve kalkınma. Çevre Sorunları Vakfı Yayınları,

16-30 s.

82
Kışlalıoğlu, M. ve Berkes, F. 1993. Çeşitler ve Türler. Çevre ve Ekoloji. Remzi
Kitabevi. İstanbul. 178-199 s.

Kışlalıoğlu, M. ve Berkes, F. 1987. Biyolojik Çeşitlilik. Türkiye Çevre Sorunları Vakfı

yayını, Önder Matbaası, Ankara. 122 s.

Koppenhöfer, A.M. 2000. Nematodes. Lacey, L. A. and Kaya, H. K. (eds.). Field

manual of techniques in invertebrate pathology. Dordrecht, The
Netherlands. Kluwer. 283-301 pp.

Koppenhöfer, A.M., Baur, M.E., Stock, S.P., Choo, H.Y., Chinnasri, B. and Kaya,
H.K. 1997. Survival of entomopathogenic nematodes within host
cadavers in dry soil. Applied Soil Ecology. 6: 231-240.

Koppenhöfer, A.M., Kaya, H.K. and Taormino, S. 1995. Infectivity of

entomopathogenic nematodes (Rhabditida: Steinernematidae) at
different soil depths and moistures. Journal of Invertebrate Pathology. 65:
193-199.

Luong, L.T., Platzer, E.G., Zuk, M. and Giblin-Davis, R.M. 2000. Venereal Worms:
Sexually transmitted nematodes in the decorated cricket. Journal of
Parasitology. 86(3): 471-477.

McFrederick, Q.S. and Roulston, T.H. 2005. Ecology and Evolution of Phoretic
Relationships: Bees and Nematodes. The 20th Annual Department of
Environmental Sciences Student Research Symposium. 18 January 2005.
(Poster Abstract).

McGavin, G.C. 2001. Essential Entomology. An Order-by-Order Introduction. Oxford

University Press, New York, USA. 310p.

Michener, C.D. 2000. The Bees of The World. The Johns Hopkins University Press,
Baltimore, Maryland, USA. 913p.

Mullis, K., Faloona, F., Scharf, S., Saiki, R., Horn, G. and Erlich, H. 1986. Spesific
enzymatic amplification of DNA in vitro- the polymerase chain reaction.
Cold Spring Harbor Symposia on Quantitative Biology. 51: 263-273.

Nadler, S. and Hudspeth, D.S.S. 1998. Ribosomal DNA and phylogeny of the
Ascaridoidea (Nemata: Secernentea): Implications for morphological
evolution and classification. Molecular Phylogenetics and Evolution. 10 (2):
221-236.

Nguyen, K.B. and Smart, G.C. 1998. Morphology of the life stages of three
Heterorhabditis spp. from the infective juvenile to the hermaphrodite. Soil
Crop Sci Soc. 57: 101-107.

83
Nickle, W.R. 1970. A taxonomic review of the genera of the Aphelenchoidea (Fuchs,
1937) Thorne, 1949 (Nematoda: Tylenchida). Journal of Nematology. 2:
375-392.

Özbek, H. 1995. Türkiye’de Tehdit Altında Bulunan Yaban Arı (Hymenoptera:

Apoidea) Türleri ve Alınacak Önlemler. Biyologlar derneği, 2. Ulusal Ekoloji
ve Çevre Kongresi Bildirileri, 11-13 Eylül 1995, Ankara. 414-426 s.

Özbek, H. 1992. Tozlayıcı Böcekler ve Entegre Mücadele. Uluslararası Entegre Zirai

Mücadele Simpozyumu. Bildiriler, 15-17 Ekim 1992, İzmir. 23-33 s.

Özbek, H. 1983. Doğu Anadolu'nun Bazı Yörelerindeki Bombinae (Hymenoptera:

Apoidea: Bombidae) Türleri Üzerinde Taksonomik ve Bazı Biyolojik
Çalişmalar. Atatürk Üniversitesi Yayinlari No. 621, Ziraat Fakültesi Yayinlari
No. 287, Arastirmalar Serisi No. 188, Atatürk Üniversitesi Basımevi,
Erzurum. 70s.

Özbek, H. 1979. Doğu Anadolu Bölgesi Halictidae (Hymenoptera Apoidea) Faunası

ve Bunların Ekolojisi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ziraat Dergisi, 10
(3-4): 27-41.

Özbek, H. 1977. Erzurum ve Çevresindeki Colletidae (Hymenoptera: Apoedea)

Familyası Arıları. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ziraat Dergisi. 8 (2-
3): 33-40.

Özbek, H. 1975. Erzurum Çevresindeki Andrena Fabricius Arıları Üzerinde

Sistematik Çalışmalar. Atatürk Üniversitesi Yayınları. No: 374. Atatürk
Üniversitesi Basımevi. Erzurum. 74s.

Özbek, H. ve Çalmaşur, Ö. 2001. Sert Çekirdekli Meyvelerde Tozlaşma, Tozlayıcı

Böcekler ve Tarımsal Savaş. 1. Sert Çekirdekli Meyveler Sempozyumu.
Bildiriler. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, 25-28 Eylül
2001, Yalova. 257-264 s.

Özbek, H. and Banaszak, J. 1985. Bees of Anthophorini (Hymenoptera: Apoidea,

Anthophoridae) from Eastern Turkey. Türkiye Bitki Koruma Dergisi. 9: 195-
198.

Özbek, H. ve Yıldırım, E. 1996. Korungayı ziyaret eden arı (Hymenoptera: Apoidea)

türleri. Türkiye 3. Entomoloji Kongresi, 24-28 Eylül 1996, Ankara. 557-566
s.

Paxton, R.J., Ayasse, M., Field, J. and Soro, A. 2002. Complex sociogenetic
organization and reproductive skew in a primitively eusocial sweat bee,
Lasioglossum malachurum, as revealed by microsatellites. Molecular
Ecology. 11: 2405-2416.

Pesenko Yu. A., Banaszak J., Radchenko V. G., Cierzniak T. 2000. Bees of the
family Halictidae (excluding Sphecodes) of Poland: taxonomy, ecology,
bionomics. Bydgoszcz Press, Bydgoszczy, Poland. 1-348 pp.

84
Poinar, G.O. Jr. 1983. The Natural History of Nematodes. Prentice-Hall, Inc.
Englewood Cliffs, New Jersey. 323 p.

Riddle, D.L. 1988. The Dauer Larva. The Nematode Caenorahabditis elegans. Wood
W. B (ed.). Cold Spring Harbor Laboratory Press, New York. USA. 393-
412 pp.

Ryss, A., Vieira, P., Mota, M. and Kulinich, O. 2005. A Synopsis of the genus
Bursaphelenchus Fuchs, 1937 (Aphelenchida: Parasitaphelenchidae) with
keys to species. Nematology. 7(3): 393-458.

Saiki, R.K., Gelfand, D.H., Stoffel, S., Scharf, S.J., Higuchi, R., Horn, G.T., Mullis,
K.B. and Erlich, H.A. 1988. Primer directed enzymatic amplification of DNA
with a thermostable DNA polymerase. Science. 239: 487-491.

Saygı, G. 1999. Parazitlik, Parazitler, Konaklar ve Parazitoloji. Genel Parazitoloji.

Esnaf Ofset Matbaacılık. Sivas. 1-29 s.

Soucy, S.L. and Danforth, B.N. 2002. Phylogeography of the socially polymorphic
sweat bee Halictus rubicundus (Hymenoptera: Halictidae). Evolution. 56(2):
330-341.

Stock, S.P., Campbell, J.J. and Nadler, S. 2001. Phylogeny of Steinernema

Travassos 1927 (Ceplobina : Steinernematidae) inferret from ribosomal
DNA sequences and morphological characters. Journal of Parasitology. 87:
877-889.

Stock, S.P., Gardner, S.L., Wu, F.F. and Kaya, H.K. 1995. Characterization of two
Steinernema scapterisci populations (Nemata: Steinernematidae) using
morphology and random amplified polymorphic DNA markers. Journal of
the Helminthological Society of Washington. 62: 242-249.

Şimşek, D. 2003. Potansiyel Biyolojik Kontrol Ajanı Steinernema anatoliense’nin

(Rhabditida: Steinernematidae) Biyo-Ekolojik Özellikleri. Yüksek Lisans
Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 83s.

Vieira, P., Valadas, V., Akbulut, S., Mota, M. and Ryss, A. 2004. First Report of
Bursaphelenchus mucronatus from Turkey, associated with Pinus nigra.
XXVIII ESN International Symposium, Rome, 14-18 June 2004.112.
(Abstract).

Viglierchio, D.R. 1991. The World of Nematodes. University of California, Davis,

Sacramento, USA. 266p.

Wright, D.J. and Perry, R.N. 2002. Physiology and Biochemistry. Entomopathogenic
Nematolgy. Randy Gaugler (ed.). CABI Publishing, New York, USA. 145-
169 pp.

85
Yeates, G.W. and Boag, B. 2004. Background for Nematode Ecology in the 21st
Century. Nematode morphology, physiology and ecology. Chen, Z.X.,
Chen, S.Y. and Dickson, D.W. (eds.). CABI Publishing, Cambridge, USA.
406-429 pp.

Yeates, G.W. and Bongers, T. 1999. Nematode diversity in agroecosystems.

Agriculture, Ecosystems and Environment. 74: 113-135.

Ye, W., Giblin-Davis, R.M., Braasch, H., Morris, K. and Thomas, W. K. 2006.
Phylogenetic relationships among Bursaphelenchus species
(Nematoda:Parasitaphelenchidae) inferred from nuclear ribosomal and
mitochondrial DNA sequence data. Molecular Phylogenetics and Evolution.
(In press).

Yen, M.Y., Yen, T.C., Pang, C.Y., Liu, J.H. and Wei, Y.H. 1992. Mitochondrial DNA
mutation in Leber's hereditary optic neuropathy. Investigative
Ophthalmology & Visual Science. 33(8):2561-2566.

86
 ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Canan Çobanoğlu

Doğum Yeri : Ankara

Doğum Tarihi : 18.10.1980

Medeni Hali : Bekar

Eğitim ve Akademik Durumu

Lise : Batıkent Lisesi 1994-1998

Lisans : H.Ü. Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü 1998-2003

Yüksek Lisans : H.Ü. Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü 2003-

Yabancı Dil : İngilizce

İş Tecrübesi : H.Ü. Fen Fakültesi Biyoloji Bölümünde Araştırma Görevlisi

2004-

87