INTRODUCIÓN
1. Motivación desta obra
Non se pode negar que a distancia que nos vai forne-
cendo o tempo ten a virtude de nos permitir avaliar as
experiencias e traballos pasados cunha marxe de ob-
xectividade e de asepsia dificilmente acadable na con-
temporaneidade e na inmediatez. Isto é, precisamente,
o que me aconteceu en relación co Dicionario Cumio
de expresións e frases feitas castelán-galego, obra que
viu a luz hai agora xa máis de dez anos e que hoxe en
día, inda valorándoa como un traballo que no seu
momento cumpriu unha función coido que positiva,
no sentido de que non había nada semellante no mer-
cado editorial, son moi consciente de que presenta
unha serie de carencias e eivas, carencias e eivas que se
pretenden mitigar e corrixir na medida do posible con
esta nova obra que agora o lector ten nas súas mans.
Así pois, a experiencia acumulada tras todo este
tempo, sumada a máis de nove anos de intenso
traballo, ofrece como resultado unha nova obra que
sae do prelo coa intención de lle engadir un valor
adicional á vella tanto nun sentido cualitativo coma
cuantitativo, isto é, tanto no que atinxe á súa cali-
dade intrínseca coma no que se refire á cantidade
de entradas ou encabezamentos. Nun sentido cuali-
tativo porque púe defectos, chapoda información
pouco útil e en moitos casos ofrécelle ó consultor a
posibilidade de coñecer cal é a fonte da que se tira
cada expresión en cuestión; nun sentido cualitativo
porque practicamente se duplica o número de en-
tradas e se triplica o número de frases e expresións.
2. Finalidade
A finalidade esencial deste traballo é basicamente
a de fornecer distintas e variadas solucións expresi-
vas en galego para dar conta, en diferentes contex-
tos de uso, de frases ou expresións do idioma
castelán. Repito e reitero: ofrecer posibilidades
expresivas en galego que se poidan usar en diversos
ámbitos de uso nos que se usan frases ou expre-
sións castelás, PERO NON proporcionar a fórmula
exacta que se lle poida aplicar a unha expresión do
castelán para que por arte de meigas, e de xeito
inmediato, teñamos a correcta correspondencia en
galego en todos os seus posibles contextos de uso.
E esta é unha premisa básica da que debemos
partir e que todo o mundo debe ter moi presente á
hora de utilizar esta obra. Non esquezamos nunca
que as linguas non só de distinguen entre si no
ámbito do significante (isto é, no ámbito do que
falamos e escoitamos, por así dicilo), senón tamén
no ámbito do significado (ámbito que cada unha
delas organiza á súa propia maneira) e mais no
ámbito das relacións que se producen entre un
significante e os seus diversos significados ou entre
un significado e os seus diversos significantes. Isto
é doado de entender se nos fixamos nunha voz
galega como “xeito”, á cal non lle poderemos atopar
en castelán un equivalente único e exacto, isto é,
unha única voz que dea conta dela en todos os seus
contextos de uso: así, optariamos por “forma”,
“modo” ou “manera” para traducila nunha secuen-
cia como non me gusta o seu xeito de actuar; mais xa
habería que buscar outros recursos para traducila
nun enunciado como ¡o deste rapaz non ten xeito:
sempre buscando liortas!; e inda habería recorrer a
outros en contextos como non me fixo xeito dicirlle
que non viñera á festa, así que tamén o convidei.
Teñamos, xa que logo, sempre presente que en
moitas ocasións as equivalencias que se dan non
son globais ou totais, senón contextuais, polo que
cada consultor deberá botar man da súa propia
competencia lingüística para decidir cal é a máis
axeitada en cada caso.
E non esquezamos tampouco que as expresións ou
xeitos expresivos que aquí se reflicten conforman
unicamente unha pequena parte de todos os recur-
sos que empregamos os galegos en función das
diferentes situacións comunicativas, polo que non
esgotan –nin moitísimo menos– as posibilidades
expresivas de que dispoñemos no noso idioma.
3. Parámetros de actuación na elaboración da obra
Hai que ter en conta que esta non é unha obra de
prescrición normativa, no sentido de que non é a
ningún particular a quen lle corresponde decidir
sobre a norma e a utilización correctas dunha lin-
gua, senón, no noso caso concreto, á Real Academia
Galega. Con todo, a redacción do traballo está, ¡ma-
día leva!, adaptada á actual normativa1, e as máis
1
Para xustificar a adopción do criterio de empregar sempre os
signos de interrogación e exclamación iniciais, reflicto a seguir o
que se di ó respecto nas Normas ortográficas e morfolóxicas do
idioma galego do ano 2003 no comezo da súa páxina 40:
“A entoación interrogativa ou exclamativa márcase ao final do
enunciado por medio dos signos ¿ e !, respectivamente: Por que non
7
das escollas tamén. Inda así, é certo que hai escollas
–unha escasísima porcentaxe– que non responden
ó ata de agora recolleito explicitamente na norma,
mais nestes casos concretos xa se indica a anomalía
a pé de páxina e mesmo se ofrece a oportuna expli-
cación de por que se inclúe a dita escolla como tal
(así, por exemplo, se fai para explicar a asunción da
voz bueno como interxección ou como elemento
ilativo ou de apoio do discurso).
Así mesmo, na súa elaboración tamén se procurou
conxugar o espírito enxebre dunha lingua que os
galegos sentísemos como propia e que non renegase
das súas raíces nin das súas formas expresivas
tradicionais coa imperiosa necesidade de dotarnos
fraseoloxicamente dun idioma moderno, flexible,
útil, práctico, facilmente utilizable e que fose visto
por todos –ou cando menos pola maioría– como o
máis natural posible. E é precisamente por iso polo
que, na miña modesta opinión, nin debemos esque-
cer, nin podemos darnos ó luxo de obviar, que
estamos na situación sociopolítica e cultural na que
estamos e que nos atopamos na fase da historia da
nosa lingua na que nos atopamos. ¿Que se quere
dicir con isto? Pois que penso que resulta impres-
cindible ligar e mesturar o aspecto puramente lin-
güístico e filolóxico (en substancia, o que atendería
ás características propias e peculiares do noso sis-
tema lingüístico, á pureza do idioma en si) co as-
pecto máis social e máis práctico, co aspecto máis
normalizador e máis do día a día, o cal nos ten que
levar a asumir e importar en determinados casos,
como préstamos necesarios, algunhas expresións
propias do idioma castelán sen botarmos a man á
cabeza nin racharmos as vestiduras.
De todos os xeitos –e como non podía ser menos,
tal e como se poderá comprobar ó longo da obra–, o
parámetro de actuación adoptado a nivel xeral foi o
de priorizar os xeitos expresivos e xeitos de falar
propiamente nosos para dar conta das distintas
frases castelás. Mesmo tamén o recurso de acudir á
lingua irmá portuguesa, do que se botou man en
non poucas ocasións, se atén escrupulosamente á
letra das Normas ortográficas e morfolóxicas do
idioma galego hoxe en día vixentes, que na súa
llelo preguntas ti?; Miraches ben?; Vaia, Tomé, por que non calas?;
Vaiche boa!; Mira que non o fagas! Para facilitar a lectura e evitar
ambigüidades poderase indicar o inicio destas entoacións cos sig-
nos ¿ e ¡, respectivamente.”
Daquela, e dado que estes signos sempre facilitan a lectura, posto
que coa primeira impresión visual o lector xa se decata de que está
ante unha interrogación ou unha exclamación, opto por emprega-
los en todos os casos, e máxime se temos en conta que en galego
non dispoñemos (ó contrario ca noutras linguas) de ningún outro
mecanismo que nos sirva para identificar ó dereito que estamos
ante unha interrogación ou exclamación.
8
páxina 12 din que “Unha lingua común asentada na
fala, mais depurada de castelanismos, supradialec-
tal, enraizada na tradición, coherente e harmónica
coas demais linguas de cultura, esixe: (...) 3. Valorar
a contribución do portugués peninsular e brasileiro,
mais excluír solucións que, aínda sendo apropiadas
para esa lingua, sexan contrarias á estrutura lingü-
ística do galego. (...)”.
4. Guía de uso e consulta
Partindo da base de que a disposición e organiza-
ción interna da obra están pensadas coa intención
de seren o máis pedagóxicas posibles e de ofreceren
a maior cantidade de información dispoñible mi-
nimizando ó máximo o labor dos seus consultores
ou utilizadores, ofrécense a seguir unha serie de
indicacións para un correcto e máis doado manexo
da información que nela se reflicte:
4.1 A información organízase en distintos enca-
bezamentos dispostos por orde alfabética partindo
dunha palabra chave que aparece na primeira ex-
presión castelá de cada un deles.
A nivel xeral –e digo a nivel xeral porque nalgu-
nhas ocasións, as menos, se primou o termo que se
considerou que tiña maior carga semántica ou
significativa–, o criterio para elixir a palabra chave
foi o seguinte, reflectido por orde de prioridade:
1) Primeiro substantivo (ou ás veces nome, se se
trata dun termo que pode funcionar como subs-
tantivo e adxectivo) que apareza.
2) Primeiro verbo que apareza (bardante de que se
trate de verbos auxiliares nunha construción pe-
rifrástica ou de verbos sen practicamente carga
semántica dentro da expresión, como acontece
en certos casos con ser ou haber).
3) Primeiro adxectivo que apareza na expresión.
4) De non aparecer ningunha das categorías acaba-
das de mencionar, optouse pola palabra que se
considerou máis importante ou significativa
dentro da expresión.
Xa que logo, tendo en conta estas premisas, a
palabra chave nos seguintes encabezamentos será
dedo, na medida en que se trata do primeiro subs-
tantivo que aparece na primeira expresión da parte
castelá.
DEDO
0682 # Estar de / para chuparse los dedos
{= Saber moi ben unha comida ou un produto alimentario.}
 2
Estar de lamber o(s) bico(s) [ORAL, SEIXO, CONSTANTINO] encabezamentos faise mediante superíndices (coma
Estar de lamber os dedos [ORAL, VÁZQ. SACO]
Estar de lapar os dedos [SEIXO] tal, os encabezamentos números 0685 e 0686: no
Estar de zugar os dedos [ACADEMIA 1913-28, ELADIO, VÁZQ. mover un dedo1 e non mover un dedo2).
SACO, LLÓPIZ, MURGUÍA]
Estar de lamber os peteiros [CONSTANTINO] 4.3 Cada encabezamento aparece numerado, xa
[E mesmo]: que ó final da obra ofrécese un índice das expre-
Estar de lamber os fociños [CONSTANTINO]
[E tamén]: sións castelás no cal se segue o mesmo criterio de
3
Estar de chupar os dedos [ORAL, CHIVITE , VÁZQ. SACO] ordenación có empregado no propio corpo do di-
Tamén: cionario.
(Estar de) Chegarse ó corpo [DELIO]
[…] Daquela, cando un usuario queira saber equiva-
0683 # Métele el dedo en la boca
lencias galegas para unha expresión castelá como
Llámale tonto tira y afloja, non ten máis que ir ó índice alfabético
{= Expresións que se utilizan cando de súpeto se descobre que alguén e buscar a palabra chave tirar (neste caso, dado que
que parecía curto coma o rabo dunha boina, que parecía moi pouco
espelido e moi sinxelo ou limitado, ten talento ou malicia e fai algo que non hai substantivo, a palabra chave é o primeiro
supera as expectativas que del se podían ter.} verbo). Dentro deste índice alfabético apareceran-
Chámalle burro ó cabalo [ORAL] lle, abranguidas por esta palabra chave, as seguintes
Chámalle parvo [ORAL, SEIXO]
[E mesmo]: expresións:
Mételle o dedo na boca [, a ver se (che, vos...) traba] [NEVES,
DRAG 97]
Chámalle can á cadela [NEVES] TIRAR
[E inda incluso]:
Chámalle burro e dálle trigo [ORAL]
• A todo / mucho / más tirar 2255
[…] • Tira y afloja 2334
2335
0684 # Morderse los dedos
{= Conter ou reprimir alguén a cólera, furor ou carraxe.} • Tirar a dar 2827 (bis)
Morder os / nos cotenos [ORAL] • Vamos tirando 2336
Cravar as uñas (na man) [ORAL]
[…] Con esta información, xa observa que a expre-
0685 # No mover un dedo
1 sión tira y afloja aparece nos encabezamentos 2334
{= Non facer alguén nin o máis mínimo esforzo para tratar de lle botar e 2335, que será ós que teña que acudir para ver as
un cabo a outra persoa ou axudarlle.} posibles equivalencias galegas.
Non mover un dedo [ORAL]
No mover un pelo [ORAL] 4.4 Dentro de cada encabezamento, e logo do
Non mover (unha) palla [ORAL, SEIXO]
Non mover (unha) palleira [DELIO, MATAMÁ] número de referencia, a información aparece se-
Non / Nin quitar as zocas [CONSTANTINO] cuenciada en tres partes obrigadas:
[…]
0686 # No mover un dedo
2 a) Expresión(s) en castelán.
No molestarse b) Significación (entendendo como tal a contextua-
{= Non facer alguén nin o máis mínimo esforzo que lle poida supoñer lización do uso e emprego da expresión ou ex-
unha pequena molestia. (Adóitase utilizar para aguilloar ou chamarlle
a atención á persoa que non fai ese pequeno esforzo e deixa que todo o presións de que se trate).
traballo o faga outra ou outras).} c) Equivalencia(s) galega(s).
Non / Nin quitar as zocas [CONSTANTINO]
Non mover un dedo [ORAL] A estas partes pódenselles engadir en certos
Non mover un pelo [ORAL] casos algúns exemplos, e inda tamén outras expre-
Non mover (unha) palla [ORAL]
Non mover (unha) palleira [DELIO, MATAMÁ] sións equivalentes –ou contextualmente equivalen-
[…] tes– en castelán e mais en galego.
4.2 Dentro do campo de información abranguido 0036 # No ir por ahí el agua al molino
{= Expresión con que se indica que aquilo que se está a propoñer ou a
por unha mesma palabra chave, no caso de existi- dicir non é axeitado ou está errado.}
ren distintos encabezamentos estes dispóñense por Non ir por aí a auga ó río [ELADIO, VÁZQ. SACO, VENTÍN]
orde alfabética, tal e como se pode apreciar nos Non ir por ese camiño a auga ó / para o río [VÁZQ. SACO,
SACO1]
exemplos do punto anterior. Non ir por ese camiño a auga ó muíño [ELADIO]
Non ir por aí a auga ó rego [ELADIO]
Naqueles casos en que haxa coincidencia formal [E mesmo]:
de expresións, a diferenciación e secuenciación de Non ir por aí a auga ó muíño
Ex.: —¿Escuchasteis el sermón del cura? Tan moderno y tan, tan…,
2
Tamén, nestas cinco primeiras expresións, se pode optar pola pero al final también está en contra de las parejas homosexuales. —Pues
preposición para en conta da preposición de. yo creo que no iba por ahí el auga al molino, y que su sermón iba preci-
3
Nótese, neste senso, a paremia a vella que proba os grelos chupa samente encaminado al respeto por todas las opciones, aunque difieran
os dedos [CHIVITE]. de la nuestra.

9
 —¿Escoitastes o sermón do cura? Tan moderno e tan, tan…, pero ó
final tamén está en contra das parellas homosexuais. —Pois a min dáme
que non che ía por aí a auga ó río, e que o seu sermón ía precisamente
encamiñado ó respecto por todas as opcións, inda que difiran da nosa.
Tamén:
No ir por ahí los tiros
Non ir por aí os tiros [ORAL?]
Non ir por aí a música [ORAL]
[E mais]:
No ir por ahí las tablas
Non ir por aí o gato ás filloas [VÁZQ. SACO, PEREDA, VENTÍN]
Non ir por aí o gato [VÁZQ. SACO, FERRO]
Non ir por aí a xogada [ORAL]
E inda tamén:
No ir por ahí la(s) cosa(s)
No ir por ahí el asunto
No ir por ahí el tema
No ir por ahí la cuestión
Non ir por aí [ORAL]
Non ir por aí o conto [ORAL]
Non ir por aí o choio [ORAL]
Non ir por aí a choia [ORAL]
Non ir por aí a(s) cousa(s) [ORAL]
Non ir por aí o asunto [ORAL]
Non ir por aí o tema [ORAL]
Non ir por aí a cuestión [ORAL]
4.5 Logo do corpo principal da obra aparece un
SUPLEMENTO no cal se reflicten diversas expre-
sións que se foron colleitando e/ou traballando logo
de ter numerado o dito corpo principal.
4.6 Tras o SUPLEMENTO aparece outra parte,
rubricada como SÓ GALEGO, onde se reflicten
unha serie de expresións galegas para as que resul-
tou complicado atopar unhas equivalencias fraseo-
lóxicas máis ou menos exactas en castelán.
4.7 A seguir aparecen os ÍNDICES DE EXPRE-
SIÓNS, primeiramente un índice coas expresións
castelás e logo un índice coas expresións galegas da
parte SÓ GALEGO (optouse por non elaborar un
índice coas expresións galegas que aparecen no
corpo básico do dicionario á vista da gran cantidade
resultante).
4.8 E, por último, existe unha parte rubricada
como BIBLIOGRAFÍA na cal se detallan as obras
consultadas e se indica a referencia de cada unha
delas dentro do dicionario.
5. Cuestións varias a ter en conta
5.1 O lector está ante unha obra que excede o
limiar do estritamente fraseolóxico, xa que en certos
casos entra dentro do que é o eido propiamente
lexicográfico (coma tal, e entre outros, os encabeza-
mentos meterle / contarle a alguien una trola [nú-
mero 2423] ou meter en el trullo [número 2429]) e
mesmo terminolóxico. E isto é así porque, como xa
se comentou máis arriba, a finalidade primixenia,
última e esencial deste traballo é fornecer opcións
10
que permitan –ou, cando menos, que intenten–
resolver dúbidas máis ou menos comúns na angueira
cotiá de todos aqueles que nos queremos expresar en
galego coas menos interferencias posibles.
5.2 Nunha considerable porcentaxe de casos as
expresións galegas aparecen acompañadas das fontes
de onde foron tiradas, as cales se indican, entre cor-
chetes, ó final de cada unha das expresións.
Para saber a que obra remiten as referencias
expresadas, o lector pode consultar a parte rubrica-
da como BIBLIOGRAFÍA.
5.3 A marca ou referencia [ORAL] indica que a
expresión ou ben foi persoalmente rexistrada polo
autor ou ben alguén de confianza lle comunicou a
súa existencia na fala. Nalgún ca outro caso –nos
menos– tamén pode indicar que a dita frase ou
expresión está tirada dalgún traballo recente sobre
lexicografía e/ou fraseoloxía galegas, tanto que estea
publicado a xeito de obra impresa en papel coma
accesible vía internet.
5.4 O signo ou referencia [?] que marca algunhas
das expresións dá a entender que estas é posible, ou
mesmo probable, que teñan a súa orixe no castelán,
pero que no estado actual da lingua (e tendo en
conta tamén as características sociolingüísticas
actuais, e sen prexuízo de que na propia obra se
prioricen outras expresións máis propias ou máis
enxebres) poden ser asumibles e asimilables, en
opinión do autor.
5.5 A referencia [–] dá a entender que as expre-
sións que con ela se marcan son consideradas como
influencias do castelán perfectamente evitables, polo
que, aínda sen seren condenadas explicitamente,
recoméndase evitar na medida do posible o seu uso.
5.6 A referencia (bis) con que veñen marcadas
algunhas expresións é simplemente indicativa de
que estas foron recolleitas e traballadas logo de
estaren numerados todos os encabezamentos4, polo
que cumpriu introducir un novo signo de enumera-
ción.
5.7 As parénteses (...) nunha expresión indican
que a voz, a secuencia ou o signo ortográfico nelas
englobados tanto poden formar parte da expresión
coma non. Así, a expresión ser (feo coma) un
croio englobaría en realidade dúas posibilidades ou
4
Téñase en conta que desde que se rematou en primeira instancia
esta obra ata que se publicou pasaron máis de tres anos, tempo que
se aproveitou para seguir metendo expresións en prol de fornecer-
lles ós usuarios canta máis información mellor, inda que fose á cus-
ta de desmellorar un pouco a presentación ou a “estética” da obra.
opcións de manifestación: a) ser un croio; b) ser feo
coma un croio.
En ocasións tamén poden indicar outras posibi-
lidades de ocorrencia da expresión en función dos
contextos. Así, na expresión son as cabras que ten
(teño, tes...) que gardar o que vén a indicar é que
se utilizará a diferente persoa do verbo (ten, teño,
tes...) en función de quen sexa o suxeito gramatical.
5.8 A barra / dá a entender que calquera dos
elementos que separa son susceptibles de formar
parte da expresión. Así, a locución á / ó fin ten dúas
posibilidades de manifestación: a) á fin; b) ó fin.
5.9 O feito de que se reflictan as fontes de onde
se tiran as expresións non implica necesariamente
que estas expresións estean tomadas ó pé da letra
da fonte de orixe ou teñan exactamente o mesmo
significado que se lles atribúe na fonte de orixe.
5.9.1 Exemplo de non coller a expresión ó pé da
letra:
0642 # Con el culo al aire1
{= Co cu espido, co cu nu.}
Co cu ó aire [ORAL]
Co cu ó sol [ORAL]
E tamén:
A culo pajarero
Co cu ó recacho [VALLADARES, ACADEMIA 1913-28,
FILGUEIRA, ELADIO]
Mais nin en VALLADARES, nin en ACADEMIA
1913-28, nin en FILGUEIRA nin en ELADIO a ex-
presión que se ofrece é “co cu ó recacho”, senón
simplemente “ó recacho” (= “con la ropa alzada, ó
con el culo al aire”, tomando a definición de VA-
LLADARES).
5.9.2 Exemplo de non coller a expresión ó pé da
letra nin tampouco co mesmo significado exacto ca
na fonte de orixe:
0304 # Dar calabazas2
{= 1. Por extensión do contexto de uso do encabezamento
anterior, rexeitar ou darlle unha resposta negativa alguén a
unha persoa que lle pide para saír con el ou que lle pide casa-
mento. 2. E tamén, por extensión do anterior, rexeitar ou darlle
unha resposta negativa a un pedimento feito por outra persoa.}
Darlle carolo(s) [ORAL]
[E mesmo]:
Darlle carneiro [VALLADARES, ACADEMIA 1913-28,
ELADIO]
Darlle capote
[E inda incluso]:
Darlle o martes
[…]
Mais nin VALLADARES nin ELADIO reflicten a
expresión darlle carneiro, senón levar carneiro, e
ademais atribúenlle o significado de –tomando ó pé
da letra a definición de VALLADARES– “salir re-
probado, ó suspenso, en el examen de la doctrina
cristiana”: isto é, atribúenlle un significado que se
viría correspondendo co castelán “llevar calabazas”
(=saír reprobado nun exame), que é o que neste
dicionario fraseolóxico se reflicte no encabezamen-
to número 0303. Deste xeito, por analoxía neste
caso co proceso semántico que experimentou o
castelán con “llevar calabazas” (e dado que consi-
deramos que neste caso concreto se trata dun pro-
ceso semanticamente motivado e perfectamente
asimilable e asumible tamén en galego), o que aquí
se fai é ampliar tamén o significado de “levar car-
neiro” en paralelo co do castelán “llevar calabazas”.
5.10 En moitos casos os encabezamentos están
secuenciados ou divididos en distintos bloques de
expresións, división que se fai coa intención de que
visual e pedagoxicamente a información que se
expresa poida ser máis facilmente asimilada polo
lector. No entanto, a dita división non implica que
non haxa unha estreita conexión entre as expre-
sións dos diversos bloques, e que mesmo en moitos
casos non se poidan empregar indistintamente.
0540 # Ser alguien un coñazo
Ser alguien un / una pelma
Ser alguien un pelmazo
Ser alguien un / una plasta
Ser alguien un / una paliza(s)
Ser alguien un plomo
{= Ser unha persoa que aborrece ou causa fastío, que resulta
inaturable, insoportable ou moi pesada.}
Ser un / unha roncha(s) [CONSTANTINO]
Ser un / unha chanca(s) [RODRÍGUEZ, CUVEIRO, VA-
LLADARES, PORTO, FILGUEIRA]
Ser unha peste [ORAL]
Ser un / unha prosma [DRAG 97]
Ser un prosmeiro [CONSTANTINO, ELADIO, DRAG 97]
Ser un / unha trosma [DRAG 97]
Ser un / unha fungalaceira [ELIXIO]
Ser un / unha lendia(s) [RODRÍGUEZ]
Ser un / unha lagaña(s)
[E mesmo]:
Ser alguien (un) rallante
Ser (un) enfexo [VOLG, ANÍBAL]
[E incluso]:
Ser un incordio
Ser un encordio [ORAL, DRAG C-G?]
[E mais]:
Ser un abelurio [CONSTANTINO]
Ser un batán [SEIXO]
Ser unha zanfona [VÁZQ. SACO, FRANCO GRANDE]
Ser un zanfón [ELIXIO]
Ser un fedellón [VOLG, ELADIO]
Ser un pegaño [ANÍBAL]
Ex.: ¡Que no, que a mí no me volvéis a endilgar al coñazo de su primo!
¡Que non, que a min non me volvedes encambar a peste / o roncha(s)
/ o chanca(s) / o lagaña(s) / o fungalaceira / o enfexo do seu curmán!
E tamén:
11
Ser un petardo pesado, cangazo, etc.– de que se pode botar man
Ser un petardo [ORAL?] para dar conta desa voz castelá.
Tamén:
Ser un pesado 6. Remate
Ser un cargante
Ser un cargoso [ORAL] Resulta obvio que unha obra coma esta, froito dun
Ser un cargante [ORAL] traballo basicamente unipersoal e cunha –creo–
Ser un pesado [ORAL] respectable extensión, vai presentar unha serie de
[E mesmo]:
Ser un chinchoso problemas, erros e mesmo incongruencias internas,
Ser un cangazo [ELADIO] dos que pido desculpas de antemán. Son moi cons-
ciente de que calquera dos lectores se poderá pre-
Inda tamén, en contextos, referíndose máis ca nada a unha
persoa que anda decote molestando, amolando e resultando guntar por que se recolle –inda que sexa en último
impertinente: extremo e advertindo de que se trata dun calco do
Ser (como) un abejorro castelán– unha expresión como ser o colmo, pero
Ser (como) un moscardón non unha como, por exemplo, ser un coñazo. Xa
Ser (como) un tábano indiquei que quen se debe posicionar ó respecto é a
Ser (como) una mosca
Ser (coma) un moscón [ORAL] institución que ten o poder normativo; xa que logo,
Ser (coma) un tabán [ORAL] o que aquí se reflicte debe tomarse simplemente
Ser (coma) un carracho[RODRÍGUEZ] como a opinión persoal (ben meditada, iso si, pero
Ser (coma) un abesouro [VALLADARES, ACADEMIA sen deixar de ser unha opinión persoal sen máis
1913-28, ELADIO] validez cá de calquera dos lectores que poidan con-
[E mesmo]:
Ser (coma) un abellón sultar esta obra) de quen dá un paso no eido da
fraseoloxía comparada entre castelán e galego na
Tamén, en certos contextos, e nun rexistro aínda máis familiar e esperanza de que algún día a Real Academia Galega
coloquial, e mesmo vulgar:
Ser un tocapelotas asente unhas bases sólidas a nivel normativo neste
Ser un rompehuevos eido.
Ser un rompecollóns [ORAL]
Ser un tocabólas [ORAL] Inda así, espero, agardo e desexo que sexa de
Ser un tocapelotas [ORAL] proveito para todos vós e que lle poidades tirar
[E mesmo, máis eufemisticamente]: rendemento, e que así mesmo saibades desculpar
Ser un tocafociños [ORAL] os erros e omisións que por descoñecemento ou
Ser un rompecollofes [ORAL] eivas só imputables ó autor poidades detectar.
Tamén:
Ser pesado como el / un plomo Xosé Antonio Pena
Ser pesado coma a peste [ORAL]
Ser pesado coma a roda dun muíño [ORAL]
Ser pesado coma un batán
Ser pesado coma unha pedra
Ser pesado coma unha zanfona [FRANCO GRANDE]
Ser pesado coma o chumbo [ORAL, MATAMÁ?]
[E mesmo]:
Ser pesado coma unha mosca
Ser pesado coma unha lendia
[E inda, en contextos]:
Ser coma a sarna [ORAL]
E mais tamén, en contextos, e formando enunciado de seu:
Ser coma / Parecer Xan da Guedella, que cedo madruga
e tarde aparella [SACO1]
Daquela, o feito de que apareza a secuencia
[E mesmo]:
Ser alguien (un) rallante
Ser (un) enfexo [VOLG, ANÍBAL]
non quere dicir que a forma rallante castelá se re-
comende traducir por enfexo en galego, senón sim-
plemente que enfexo é unha das opcións –xunto
con peste, roncha(s), chanca(s), prosma, cargoso,

12
A
Ex.: —¿Que opinas de que Juan Luis haya aceptado la oferta de la empresa Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… coma do
alemana? —Pues la verdad es que me da igual. Allá él.
—¿Que opinas de que Xoán Luís aceptase a oferta da empresa alemá?
demo [ORAL]
—Pois mira, cousa súa, porque a min tanto che me ten. Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… coma o demo
(…) —Pois o certo é que a min tanto che me ten. Iso éche con el. á auga bendita [VERBAIS]
(…) —Pois mira, el saberá / el verá, porque a min tanto che me ten. Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… que nin que
levara lume no rabo [VENTÍN]
ALMA Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… batendo cos
pés no cu [ORAL]
0057 # Caérsele a alguien el alma a los pies
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… batendo coas
{= Verse alguén invadido polo abatemento, desalento ou
pernas no cu [MATAMÁ]
decepción.}
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… dando couces
Caerlle a alma ó chan [ORAL]
no cu [NEVES]
Caerlle a alma ós pés [ORAL, NORIEGA, DRAG 97,
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… sen pedir pan
ESCR.]
para o camiño [REQUEIXO, IRMAND.]
Tamén, en contextos: Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… sen deixar
Hundírsele el mundo pan para o camiño [NORIEGA]
Virlle o mundo abaixo [ORAL, SEIXO] Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… deixando
Virlle o ceo abaixo [ORAL] terra para nabos [IRMAND., NORIEGA]
Irlle / Írselle o mundo abaixo [ORAL] Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… sacando o
Irlle / Írselle o ceo abaixo [ORAL] formigo dos pés [PEREDA]
Virlle / Caerlle o mundo ó chan [ORAL] Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… como can con
Virlle / Caerlle o ceo ó chan [ORAL] vincha ó rabo70 [ELADIO]
Irlle / Írselle o mundo ó chan [ORAL] Liscar / Cispar / Marchar… coma quen escapa do
Irlle / Írselle o ceo ó chan [ORAL] demo [ORAL]
[E mesmo]: Liscar / Cispar / Marchar… coma alma que leva o
Abrírselle a terra debaixo / diante dos pés demo [ORAL?]
[VENTÍN] Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… coma alma
Tamén, en contextos: que leva o vento
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… coma quen
Caérsele / Venírsele el mundo encima
Caerlle / Virlle o mundo enriba [ORAL] leva o demo detrás
Irlle / Írselle o mundo enriba [ORAL] Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… batendo coas
patas no cu
Caerlle / Virlle todo enriba [ORAL]
Irlle / Írselle todo enriba [ORAL] Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… batendo cos
Caerlle o ceo enriba [ORAL] zocos no cu
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… batendo coas
0058 # Escapar / Huir / Marchar… como alma que zocas no cu
lleva el diablo [E mesmo]:
Tomar el trote Liscar / Cispar / Marchar… a uña71 de cabalo [GRO-
Escapar / Huir / Marchar… a uña de caballo BA?]
{= Liscar / Marchar / Escapar… dun lugar, ou de alguén, o
E tamén:
máis á presa que se pode68.}
Poner pies en polvorosa
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a fume de
Largar tranqueira [ANÍBAL]
carozo [ORAL, SEIXO]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a lume de E mais tamén:
biqueira [ORAL, SEIXO] Escapar / Huir / Marchar… a toda leche
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a lume de Escapar / Huir / Marchar… a toda pastilla
carozo [ORAL, SEIXO] Escapar / Huir / Marchar… a todo gas
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… máis rápido Escapar / Huir / Marchar… a todo tren
ca á présa [ORAL] Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… á toda [ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… coma do Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a toda (a)
lume69 [ORAL, VERBAIS] forza [ORAL]

68
Confróntese co encabezamento coger / tomar las de Villadiego
(número 2512) e nótese que hai contextos nos que as expresións de tio. Ex.: Seu cuñado foxe dos curas coma do lume / coma do demo /
ambos poden ser trocables. Obsérvese, así mesmo, que noutros coma o demo da auga bendita.
70
contextos tamén se pode botar man das expresións que aparecen Normalmente esta expresión úsase cando alguén foxe dun sitio,
baixo o encabezamento tirar millas (número 1440). amais de á toda présa, corrido e avergonzado (véxase o encabeza-
69
Esta expresión, ó igual cás dúas seguintes, tamén son moi empre- mento 2016).
71
gadas para indicar que se evita o contacto cunha persoa ou cun si- Tamén unlla.

32

Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a tiro de esco-
peta [ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a (todo) filis-
pín72 [ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a todo guis-
par73 [ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a toda castaña
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a todo gas
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… na brasa74
[ORAL, SEIXO]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… na queima
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… fogueteado
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… á(s) carrei-
ra(s) [ORAL, VÁZQ. SACO]
E inda tamén:
Escapar / Huir / Marchar… a todo correr
Escapar / Huir / Marchar… a todo meter
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a todo correr
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a todo dar
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a máis non
dar [ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a todo meter
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a carreira
aberta [CONSTANTINO, DRAG C-G]
Tamén:
Escapar / Huir / Marchar… a toda prisa
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… á toda présa
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a toda (a)
présa [ORAL]
[E mesmo]:
Escapar / Huir / Marchar… a toda mecha
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a toda chispa
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a toda leña
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a toda mecha
[ORAL?]
[E mais]:
72
Nótese que esta voz probablemente teña a súa orixe na expresión
inglesa at full speed (=a toda velocidade, a todo meter).
73
Recolleito, con gheada, como ghispar.
74
As expresións na brasa e mais na queima, normalmente usadas
como complemento do verbo andar (andar na brasa e andar na
queima) tamén se utilizan para indicar que alguén anda a cen, que
anda moi revolucionado, que anda que racha con todo ou mesmo
que anda un tanto pasado de voltas. Exs.:
Este verán teu curmán anda seguido na queima / brasa, ¡eh!, que eu
cada vez que o vexo está cunha lascarda de moito coidado.
Oíches, meu, reláxate un pouco, que para a miña idea que ultima-
mente andas moito na queima / na brasa e que xa estás desfasando
de máis.
A
Escapar / Huir / Marchar… a todo trapo
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a todo trapo
[ORAL?]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a todo pano
[ESCR.]
[E inda tamén]:
Escapar / Huir / Marchar… como gato por ascuas
Escapar / Huir / Marchar… como gato por brasas
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… como gato por
brasas [VENTÍN]
Tamén:
Escapar / Huir / Marchar… pitando
Escapar / Huir / Marchar… a escape
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… á queima
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… pitando
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a escape
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… coma un
foguete [ORAL, SEIXO]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… coma unha
chispa [ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… coma un raio
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… coma un
lóstrego
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… coma unha
lebre
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… fogueteado
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… lanzado
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… embalado
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… enfrechado
[ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… mangado
[ORAL, CUNS]
[E mesmo]:
Escapar / Huir / Marchar… corriendo que se (me, te...)
mata (mato, matas...)
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… correndo que
rabia75 (rabio, rabias...)76 [ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… correndo que
se (me, te…) mata (mato, matas...)77 [ORAL]
75
Agora o equipo anda na queima / anda na queima e gaña todos os
partidos [véxase, neste senso, o encabezamento estar que se sale
(número 2145)].
Tamén arrabeo (arrabeas, arrabea...).
76
E tamén, tanto para esta coma para a seguinte expresión, coa
correspondente variación temporal en función das necesidades de
cada contexto. Exs.:
Así que cando viches aquilo liscaches de alí correndo que rabiabas,
¿eh?
Cando vin aquilo, lisquei de alí correndo que me mataba.
77
E tamén coa correspondente variación temporal en función das
necesidades de cada contexto. Ex.: Cando vin aquilo, lisquei de alí
correndo que me mataba.
33
A
Tamén: Tamén (e coincidindo neste caso coas expresións do enca-
Escapar / Huir / Marchar… a cien (por hora) bezamento coger / tomar las de Villadiego [número
Escapar / Huir / Marchar… a mil (por hora) 2512]):
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a cen (por Darlle ó zoco [FRANCO GRANDE, CARRÉ]
hora) [ORAL] Bater o zoco
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a mil (por Tocar o zoco [VALLADARES, PEREDA]
hora) [ORAL] Tocar a zoca [VALLADARES, PEREDA]
Zocar os calcañares
Tamén:
Tocar a cacha [REQUEIXO]
Salir por patas
Darlles sebo ás canelas [IRMAND., VENTÍN, GRA-
Escapar / Huir / Marchar… por piernas ÑA]
Escapar / Huir / Marchar… por pies Darlles sebo ós pés [ELADIO]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… dándolle á Chamarlles ós pés compadres [SEIXO]
perna78 [ORAL] Chamarlles ós pés compañeiros [IRMAND.]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… pegándolle á Sacar o formigo dos pés [PEREDA]
perna [ORAL]
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… petándolle á E, así mesmo, en certos contextos en que se vai nun vehí-
perna [ORAL] culo motorizado con rodas:
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… por patas Escapar / Huir / Marchar… quemando goma
[ORAL?] Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… na goma
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… por pernas [ORAL]
[ORAL?] Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… queimando
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… por pés goma [ORAL]
[ORAL?] Ex.: Se compró una moto de ochocientos y anda por el pueblo quemando
Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… cun pé calzo e goma.
outro descalzo Comprou unha moto de oitocentos e anda pola vila adiante na goma.

Tamén: Tamén, nun rexistro máis coloquial e familiar, e mesmo

¡Pies para qué os quiero! vulgar:
¡Pés para que vos quero! [ORAL?] Escapar / Huir / Marchar… cagando leches
¡Pés para que vos teño! [ORAL?] Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… cagando
¡Pernas para que vos quero! [ORAL?] mistos [ORAL]
¡Pernas para que vos teño! [ORAL?] Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… cagando /
¡Patas para que vos quero! [ORAL?] botando chispas [ORAL]
¡Patas para que vos teño! [ORAL?] Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… que petaba /
[E mesmo, en contextos nos que se dá a entender que daba cos pés no cu [ORAL]
estamos ante unha situación apurada ante a que só cabe Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… coma o peido
liscar ou escapar]: do cu [ORAL]
¡Arriba, pés e zancas, que neste mundo non hai [E mesmo tamén, nomeadamente cando se escapa por
máis ca trampas! [CATAS] causa do medo]:
¡Arriba, pernas, arriba, zancas, que neste mundo (Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… que) Perder o
todo son trampas! [CATAS] cu correndo [SEIXO]
Ex.: Y cuando se percató de que el director había huido y lo había dejado a Tamén, neste mesmo rexistro:
él al frente del negocio con todo el embolado encima, se dijo: “¡Pies para qué Escapar / Huir / Marchar… a toda hostia
os quiero!”.
E cando se decatou de que o director fuxira e o deixara a el á fronte do Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… á toda hostia
negocio con todo o sarillo enriba, dixo para si: “¡Arriba, pernas, arriba, [ORAL]
zancas, que neste mundo todo son trampas!”. Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… a toda (a)
E inda tamén: hostia [ORAL]
(Escapar / Huir / Marchar… que) Perder el culo 0059 # No poder alguien (ni) con el alma
(Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… que) Perder o [Véxase o encabezamento no poder (ni) con los panta-
cu [ORAL?] lones, en PANTALÓN.]
[E, sobre todo aplicado a persoas do sexo feminino]:
(Liscar / Cispar / Escapar / Marchar… que) Perder a 0060 # Partir el alma a alguien
saia Partir / Quebrar el corazón a alguien
{= Causarlle –unha cousa ou persoa– un gran pesar ou
aflición a alguén.}
78
Inda que normalmente escoitei estas tres primeiras expresións co Partirlle a alma [ORAL]
pronome indirecto en singular, tamén son susceptibles de usarse co Partirlle o corazón [ORAL]
plural: …dándolles ás pernas, …pegándolles ás pernas, petándolles
ás pernas.
Cortarlle o corazón [VENTÍN]

34
 A
[E tamén]: [E mesmo]:
Raerlle a alma [MARTÍNS] A caneiro libre [ORAL]
Raerlle a vida [MARTÍNS] Ex.: Vente esta noche, que lo vamos a celebrar por todo lo alto.
[E mesmo]: Vente esta noite, que o imos celebrar a rego cheo / a cano libre / a
Trastallarlle a alma [MARTÍNS] caneiro libre.
Trastallarlle o corazón [MARTÍNS] Tamén, en contextos:
A tope
ALMOHADA A tope [ORAL]
0061 # Consultar alguien con la almohada alguna cosa [E inda tamén, asociada a rexistros de uso moi informais]:
Aconsejarse con la almohada sobre / respecto de algu- A ful [ORAL]
na cosa E inda incluso, en certos contextos, e asociadas e rexistros
{= Coller alguén un tempo de reflexión antes de tomar máis coidados formais:
unha decisión.} Con toda pompa
Aconsellarse coa cabeceira sobre / respecto dalgu- Con toda pompa y circunstancia
nha cousa79 [VÁZQ. SACO] Con toda pompa [ESCR.]
Aconsellarse / Consultar coa almofada [ORAL, Con toda pompa e circunstancia [ESCR.]
PEREIRA]
[E mais tamén]: E mesmo tamén, só nalgún ca outro contexto, e sobre todo
Consultar coa cabeceira cando vai coa estrutura facer algo “por todo lo alto”:
Aconsellarse / Consultar co cabezal [PEREIRA] En grande escala [ESCR.]
Aconsellarse / Consultar co traveseiro [PEREIRA, 0064 # Ser más alto que alguien
ESCR.] {= Ter maior estatura ca alguén.}
Aconsellarse / Consultar co cabeceiro Ser máis alto ca alguén [ORAL]
E en función dos contextos, formando enunciado de seu, [E tamén]:
as seguintes paremias: Comerlle as papas na cabeza a alguén [ORAL, SEIXO,
Antes de hacer nada, consúltalo con la almohada VEIGA, MATAMÁ]
Consulta con la almohada (lo que harás en la jornada) Ex.: ¡Menudo estirón que ha dado el niño: ya es más alto que su padre!
La almohada es un buen consejero ¡Cacho estirón que deu o cativo: xa lle come as papas na cabeza ó pai!
O traveseiro é bo conselleiro, que dá amodo o con-
sello [PEREIRA] ALTO2
O mellor conselleiro é o cabezal, que polo consello
non cobra un real [PEREIRA] 0065 # Dar el alto a alguien
O mellor conselleiro é a almofada, que dá sempre o {= Ordenarlle que se deteña no seu avance ou na súa
consello e non cobra nada [PEREIRA] marcha.}
[E inda tamén]: Darlle o alto [ORAL, ESCR., VOLG]
La noche es buena consejera Mesmo tamén, partindo da existencia da interxección
A noite trae o consello [PEREIRA] ¡oite! [ORAL, TILG] como sinónimo de ¡alto!:
Darlle o oite
ALTO1
0062 # Alto como... ALTURA
[Véxase o encabezamento parecer (un) mayo, en MA- 0066 # Dejar / Quedar… a la altura del betún
YO.] {= Deixar / Quedar… moi mal.}
0063 # Por todo lo alto Deixar / Quedar… á altura da bosta [ORAL]
{= De xeito excelente e con toda pompa e esplendidez80.} Deixar / Quedar… á altura do chan [ORAL]
Por todo o alto [ORAL, DRAG C-G?] Deixar / Quedar… á altura da lama [ORAL]
A rachar [ORAL] Deixar / Quedar… á altura da cotra [ORAL]
A escachar [ORAL] Deixar / Quedar… polo chan [ORAL]

Tamén, en bastantes contextos: E incluso tamén, calcando directamente a expresión do

A rego cheo [ORAL] castelán [–]:
A cano libre [ORAL] Deixar / Quedar… á altura do betume [DRAG C-G?]
Tamén, nun rexistro máis popular e familiar, e mesmo
79
Lembremos, ó respecto, a expresión aconselleime coa cabeceira e
vulgar:
no consello non foi mentireira [VÁZQ. SACO]. Deixar / Quedar… á altura da merda [ORAL]
80
Nótese a estreita relación, e mesmo a posibilidade de troco de
expresións en moitos contextos, entre este encabezamento e o de
en grande (número 1003).

35
A
Deixar / Quedar… á altura da lorda81 [ORAL]
[E mesmo]:
Dejar / Quedar… como el culo
Deixar / Quedar… coma a merda [ORAL]
Deixar / Quedar… coma a lorda [ORAL]
Deixar / Quedar… un grao menos cá merda [ORAL]
AMANECER
0067 # Al amanecer
Al alba
A la alborada
{= No período de tempo en que a escuridade da noite lle
dá paso á luz do día.}
Ó / No / Polo amencer [ORAL]
Ó / No / Polo amañecer [DRAG 97]
Ó / No / Polo abrente (do día) [DRAG 97]
Ó / No / Polo rompente (do día) [DRAG 97]
Á / Na / Pola alba (do día) [DRAG 97]
Á / Na / Pola alborada [DRAG 97]
Á / Na / Pola aurora [DRAG 97]
Ó / No / Polo albor [DRAG 97]
Á / Na / Pola luzada (do día) [DRAG 97]
Á / Na / Pola clarexa (do día) [VOLG]
Contra o día [ORAL]
Tamén:
Al apuntar el día
Al despuntar el día
Al quebrar / rayar / reír / romper el alba
Al quebrar albores
Al romper / despuntar la aurora
Ó / No / Polo abrir do día [ORAL]
Ó abrir o día [ORAL]
Ó vir o día [ORAL]
Ó / No / Polo rachar do día [CONSTANTINO]
Ó rachar o día [CONSTANTINO]
Ó / No / Polo lumbrigar do día [CONSTANTINO,
VALLADARES, NORIEGA, CARRÉ, ANÍBAL]
Ó lumbrigar o día [CONSTANTINO, NORIEGA, VA-
LLADARES, CARRÉ, ANÍBAL]
Ó / No / Polo escrebar do día [ELADIO]
Ó escrebar o día [ELADIO]
Ó / No / Polo albear do día [ELADIO]
Ó albear o día [ELADIO]
Ó / No / Polo levantar do día [CONSTANTINO]
Ó levantar o día [CONSTANTINO]
Ó / No / Polo riscar do día [CONSTANTINO, NORIE-
GA]
Ó riscar o día [CONSTANTINO, NORIEGA]
Ó / No / Polo raiar do día [ORAL, CONSTANTINO]
Ó raiar o día [ORAL, CONSTANTINO]
Ó / No / Polo raiar do sol
Ó raiar o sol
Á / Na / Pola gloria do día
Á / Na / Pola rompida do día
Contra o espertar do día
81
Recolleito con “o” aberto.
36
Tamén:
Al canto del gallo
Al cantar del gallo
Pola cantada do galo
Ó cantar (d)o galo
Ó cantar dos galos [VENTÍN]
Ó / No / Polo canto do galo
AMARGO
0068 # Amargo como...
[Véxanse os encabezamentos amargo como (la) hiel1 e
amargo como (la) hiel2, en HIEL.]
AMÉN
0068 (bis) # Decir amén
{= Aprobar ou consentir sen discusión o dito ou proposto
por outra(s) persoa(s), nomeadamente por non querer
provocar problemas ou por falta de personalidade.}
Dicir amén [ORAL, CACHAFEIRO]
E mesmo tamén, normalmente asociada a rexistros máis
coloquiais e familiares:
Dicir “si, buana” [ORAL]
[E, mais só cando se fai referencia a quen quen di “amén”
é alguén sen personalidade nin carácter]:
Dicir “amén, amén, todos te foden e eu tamén”
[ORAL]
AMIGO
0069 # Amigos, pero cada cual de su bolsillo
Amigos, pero lo tuyo, tuyo, y lo mío, mío
Amigos, sí, pero los peces aparte
Muy amigos, sí, pero la gallina por lo que valiere
{= Refráns con que se dá a entender que á hora de facer
negocios ou de tratar de cuestións pecuniarias hai que
deixar momentaneamente aparcada a amizade.}
Amigos / Amiguiños(,) si, pero a vaca / vaquiña
polo que vale [ORAL, VÁZQ. SACO, VENTÍN]
Amiguiños(,) si, pero a vaca polo que valla [ROCA]
Tamén:
Amigos, moi amigos, pero a vaquiña polo que vale
[CHIVITE]
Amigos, amiguiños, pero a vaquiña polo que vale
[CHIVITE]
Amiguiños(,) si, pero o porco / porquiño polo que
vale [VÁZQ. SACO, PLACER, VENTÍN]
Amiguiños(,) si, pero a porca polo que valla [ELA-
DIO]
Amiguiños(,) si, pero as sardiñas polo que valen
[VÁZQ. SACO]
Amiguiños(,) si, pero a pita polos cinco reais [PE-
REDA]
Amiguiños(,) si, pero a galiña nos / por trinta reais
[VÁZQ. SACO, ROCA]
Amigos(,) coma sempre, pero a vaca polo que vale
[VÁZQ. SACO]

Amiguiños(,) coma sempre, pero a vaca nos trinta
reás [LOC]
[E mais]:
Amiguiños(,) si, pero a peseta polos seus trinta e
catro [CHIVITE]
Amiguiños(,) si, pero a pita polo carto [CHIVITE]
Amiguiños(,) si, pero a pita polo que vale [CHIVI-
TE]
Amiguiños(,) si, pero a vaquiña polo que valla
[CHIVITE]
Moi amiguiños, moi bos compadres, si, pero a
vaquiña polo que vale [CHIVITE]
E tamén:
Amiguillo, sí, pero el burro a la linde
Amigos, sí, pero el borrico en la linde
Amigos(,) si, pero a burra ó linde [SOTO]
Amigos, amigos, pero a burra ó linde [SOTO]
E mais tamén:
Amigos si, pero las peras aparte
Amigos(,) si, pero as sandías polo que valen [VÁZQ.
SACO]
E inda tamén:
Amistad, la que se quiera; pero la cebada, a veinte la
fanega
Amizade82, a que se queira; pero a vaca no seu
prezo
Amizade, a que se queira; pero o centeo, a trinta a
fanega [SOTO]
Amizade83, a que se queira; pero ó seu prezo a ma-
rela [LLÓPIZ]
Tamén, nesta liña:
En comprar y vender no hay amistad
De mostrador adentro, ni amistad ni parentesco; de
mostrador afuera, lo que se quiera
En comprar e vender non hai amigos [VÁZQ. SACO]
En mercar e vender non hai amigos [VÁZQ. SACO]
[E mais]:
En vender y comprar no hay amistad
Sobre dinero no hay amistad
En vender e comprar non hai amizade [VÁZQ.
SACO]
No vender e no comprar non hai amizade [SOTO]
E mesmo tamén nalgún caso, gardando unha certa rela-
ción:
Canto máis amigos, as contas máis claras [TRASAR]
0069 (bis) # Falso amigo
{= Persoa que aparenta ser amiga doutra cando as cousas
lle van ben a esta, pero que deixa de o ser en canto empeo-
ra a súa situación.}
Falso amigo [ORAL]
Amigo de comenencia [ORAL]
82
Tamén, en todos os casos, amistade.
83
Recolleito neste caso como amistanza.
A
Tamén (e utilizado sobre todo en plural para manter a
rima consonante):
Amigos no / do tempo dos figos [ACEVEDO, PRIE-
TO, CHIVITE]
0070 # Quien / El que tiene un amigo tiene un tesoro
{= Refrán con que se encarece ou salienta o gran valor da
amizade.}
Quen / O que ten un bo amigo, téñase por rico
[ELADIO]
[E tamén]:
Un amigo é un tesouro [ESCR.]
Quen / O que ten un amigo ten un tesouro
Amigo certo non ten prezo [LLÓPIZ]
E tamén, nunha liña moi semellante:
Llámese rico el que tiene amigos
Ben pode dicir que é rico quen ten bos amigos
[VÁZQ. SACO]
[E mesmo tamén]:
Máis vale amigo na praza ca diñeiro na arca [ELA-
DIO]
Máis vale un amigo bo ca parente e medio [ELA-
DIO]
E incluso tamén, en certos contextos:
Amigo leal élle máis ca un irmán [LLÓPIZ]
0071 # Ser amigo de lo ajeno
{= Ter alguén moita propensión a roubar, a facerse de
xeito ilícito co que non é seu.}
Ser amigo do alleo [ACADEMIA 1913-28, ELADIO,
ESCR.]
(Ser dos que / Ser amigo de) Meter a uña [NORIE-
GA]
Ex.: Ahora en el verano es cuando más se hay que cuidar de los amigos de lo
ajeno.
Agora no verán é cando máis se hai que velar dos amigos de meter a
uña / dos que meten a uña.
Tamén, normalmente asociado a rexistros populares e
familiares:
Ser amigo do que non é seu [ORAL]
Tamén:
(Ser de los que) Tener las uñas afiladas
Ser largo de uñas
(Ser dos que) Ter as uñas84 longas [TRASAR]
Ser da uña longa [SEIXO, NORIEGA]
(Ser dos que) Ter as uñas a rastro [NORIEGA]
(Ser dos que) Ter as uñas afiadas
[E mais]:
(Ser dos que) Ter a uña na palma
(Ser dos que) Andar (sempre / decote) coas uñas a
rastro [NORIEGA]
Ser (coma) un angazo [PRIETO]
Ser peor ca unha silva [PRIETO]
Ser (coma) unha rascadeira [NORIEGA]
Ser (coma) unha carda [NORIEGA]
Ser (coma) unha lapa [NORIEGA]
84
Tamén, e para todos estes casos, unlla(s).
37
A
Ex.: Agora no verán é cando máis se hai que velar dos da uña longa / dos AMPARO
das uñas a rastro / dos que son coma angazos.

Tamén: 0074 # Al amparo de…

Ser de manos largas {= Baixo a protección de…, tomando como refuxio ou
Tener las manos largas escudo…}
Ser (dos) de man(s) lixeira(s) [ORAL] Ó abeiro de… [DRAG 97]
Ter a(s) man(s) (moi) lixeira(s) [ORAL] Ó amparo de… [DRAG 97]
(Ser dos que) Botar a man [NEVES] Ex.: Vamos a recurrir esta resolución al amparo del artículo 15.
Imos recorrer contra esta resolución ó abeiro / amparo do artigo 15.

AMOR Ex.: Al amparo de la cala, la embarcación apenas notó el temporal.

Ó abeiro / amparo da cala, a embarcación a canto notou o temporal.
0071 (bis) # Al amor del fuego
E mesmo:
Al amor de la lumbre
{= Situado –alguén– cerca do lume e de tal xeito que Al abrigo de...
reciba quentura sen se queimar.} Ó abrigo de... [ESCR.]
Ó pé do lume [ORAL, PEREDA] Ex.: Imos recorrer contra esta resolución ó abrigo do artigo 15.
A carón do lume [ORAL] Ex.: Ó abrigo da cala, a embarcación a canto notou o temporal.
Á beira do lume [ORAL]
[E mais]:
Ó son do lume [CONSTANTINO, ANÍBAL]
AMPOLLA
E inda tamén: 0075 # Levantar ampolla(s)
Junto al fuego Levantar ronchas
Junto a la lumbre {= Ocasionar un dito ou un feito gran malestar, desgusto
ou desagrado.}
De par do lume [ORAL]
Provocar / Causar / Levantar espullas [ORAL]
Cabo do lume [ORAL, CONSTANTINO, VALLADA-
RES] Provocar / Causar / Levantar comechón [ORAL]
Xunta o lume [ORAL] Provocar / Causar / Levantar ronchas [ORAL]
[E mesmo]:
Xunto ó lume [ORAL]
Provocar / Causar / Levantar bochas [ORAL]
0072 # Amores reñidos son los más queridos Ex.: Sus comentarios sobre la presunta corrupción política levantaron
{= Refrán con que se manifesta que as parellas que máis ampollas incluso dentro de su propio partido.
rifan son tamén as que se comportan con máis amor e con Os seus comentarios verbo da presunta corrupción política causaron
máis paixón na súa relación.} espullas / comechón / ronchas mesmo dentro do seu propio partido.
Os amores reñidos85 son os máis queridos [ORAL]
O amor, canto máis reñido, máis querido [CHIVI- ANCA
TE]
[E tamén]: 0076 # No sufrir ancas
Rifan os amantes e quérense máis ca antes [SOTO] No sufrir pulgas
No aguantar pulgas
0073 # El amor es ciego {= Non aturar chanzas ou bromas pesadas, nin tampouco
{= Refrán con que normalmente se dá a entender que aldraxes.}
cando unha persoa está namorada non é quen de ver os Non lle aguantar a albarda a ninguén [ELADIO]
defectos –tanto físicos coma de personalidade ou de com- Non lle aguantar albardas a ninguén [ELADIO]
portamento– da persoa amada.} Non levar dous a cabalo [ELADIO]
O amor é cego [ORAL, VÁZQ. SACO, ESCR.] [E tamén]:
0073 (bis) # En amor y compaña Non se deixar montar [ORAL, NORIEGA]
En amor compaña Non se deixar ferrar (sen aceal) [NORIEGA]
En amor y compañía Non se deixar asoar [NORIEGA]
{= En boa amizade e compaña.} Ex.: Procura no buscarle las cosquillas, que este es de los que no sufre ancas.
En amor e compaña [ACADEMIA 1913-28, TILG] Procura non tentarlle o xenio, que este éche dos que non lle aguanta a
albarda / dos que non lle aguanta albardas a ninguén / dos que non le-
[E mesmo tamén]: va dous a cabalo.
En amor e compañía [ORAL?]
Tamén, indicando así mesmo en moitos contextos que se
trata dunha persoa moi temperamental e mesmo agresiva:
Ser calzado dos catro pés [REQUEIXO]
Ex.: Procura non tentarlle o xenio, que este éche calzado dos catro pés.
85
Lembremos, non obstante, e tanto para esta coma para a seguinte
expresión, que desde un enfoque estritamente normativo non se
acepta o verbo reñer.

38
 A
ANCHO (Quedar / Ir…) Tan / Todo campante [ORAL]
0077 # A sus (mis, tus…) anchas Tamén:
A su (mi, tu…) aire (Quedarse / Ir…) Tan / Todo chulo
{= Comodamente, a gusto e con enteira liberdade86.} (Quedar / Ir…) Tan / Todo chulo [ORAL]
Á vontade [ESCR.] Tamén, e podendo indicar mesmo en moitos casos sereni-
A vontade [DRAG 97] dade ou despreocupación:
Á súa (miña, túa...) vontade (Quedarse / Ir…) Tan / Todo fresco
A / Ó doután87 [VOLG, SOBREIRA, ACADEMIA 1913- (Quedar / Ir…) Tan / Todo cheo [ORAL]
28, FILGUEIRA, ELADIO] (Quedar / Ir…) Tan / Todo ancho [ORAL, DRAG 97]
A pracer [ORAL] (Quedar / Ir…) Tan / Todo pancho [ORAL, DRAG C-
Ó seu (meu, teu…) xacer G]
Ó seu (meu, teu…) aire [ORAL] (Quedar / Ir…) Tan / Todo rufo [ORAL]
[E mesmo]: (Quedar / Ir…) Tan / Todo fresco [ORAL, DRAG C-
A gusto G?]
A gusto [ORAL] [E mesmo, en contextos]:
Ó seu gusto [ORAL] (Quedar / Ir…) Tan / Todo chulo [ORAL]
Como quere (quero, queres…) [ORAL]
[E inda tamén]:
No ril da merla [PRIETO]
ANCLA
Ex.: Se mudó a Noia porque es allí donde realmente se encuentra a sus 0078 (bis) # Echar anclas
anchas. Echar el ancla
Mudouse para Noia porque é alí onde realmente se atopa á (súa) {= Tirar a áncora ó mar para que enganche no fondo e
vontade / a/ó doután / a pracer / ó seu aire / ó seu xacer / ó seu gusto. manteña estable e firme a embarcación no sitio onde se
Ex.: De medio centro Fran está jugando hoy a sus anchas. atopa88.}
De medio centro Fran está hoxe a xogar á/a vontade / a/ó doután / a Botar a áncora [DRAG C-G]
pracer / ó seu aire / ó seu xacer / ó seu gusto / a gusto.
Deitar a áncora [ELADIO]
E tamén, en certos contextos, indicando que unha persoa [E tamén]:
se atopa moi cómoda ou moi a gusto: Lanzar el ancla
Coma un rei nunha cesta [ORAL, SEIXO, MATAMÁ] Lanzar (a) áncora [ESCR.]
Coma un rei nun cesto [ORAL]
0078 (bis1) # Levar anclas
Coma a madre abadesa [MARÉ]
Levar el ancla
0078 # (Quedarse / Ir…) Tan / Todo ancho {= Recoller a áncora para permitir a navegación da em-
{= (Quedar / Ir…) Tan / todo satisfeito, (quedar / ir…) barcación.}
tan / todo despreocupado ou (quedar / ir…) tan / todo Levantar (a) áncora [VOLG, ELADIO, DRAG C-G,
cheo de vaidade.} ESCR.]
(Quedar / Ir…) Tan / Todo cheo [ORAL] E mesmo tamén:
[Tamén]:
Izar a áncora
(Quedar / Ir…) Tan / Todo ancho [ORAL, DRAG 97]
Erguer a áncora
Tamén: Subir a áncora [ELADIO]
(Quedarse / Ir…) Tan / Todo pancho [E inda]:
(Quedar / Ir…) Tan / Todo pancho [ORAL, DRAG C- Cobrar o ferro
G]
E inda incluso [–]:
(Quedar / Ir…) Tan / Todo rufo [ORAL]
Levar a áncora [DRAG C-G?]
(Quedar / Ir…) Tan / Todo farruco [ORAL]
[E mesmo]:
(Quedarse / Ir…) Tan / Todo campante ANDADAS
0079 # Volver a las andadas
86
Nótese a estreita similitude, e mesmo a posibilidade de troco de {= Reincidir nun vicio, nun defecto ou nun mal costume.}
expresións en moitos contextos, entre este encabezamento e o de Volver ás mesmas [ORAL]
andar alguien a su (mi, tu…) aire (número 0042); e léase, así
mesmo, a nota a rodapé no encabezamento estar / moverse... co-
Volver ás súas (miñas, túas…) [ORAL]
mo pez en el agua (número 1810). [E mesmo]:
87
É esta unha expresión que indica que algo se fai con total liberdade Volver ó vezo [IRMAND., NORIEGA]
e soltura, sen ningún tipo de taxa, coutamento, limitación nin res-
trición, e que mesmo en ocasións pode levar en si a idea de actuar
de xeito desenfreado, arriscado ou incosciente (véxase, sen ir máis
lonxe, o encabezamento sin mirar / pararse / reparar / tropezar
88
en barras [número 0175]). Ex.: comer / beber... a/ó doután, bailar Obsérvese que, en trazos xerais, este encabezamento se vén corres-
a/ó doután, etc. pondendo co de dar fondo (número 2601).

39
A
[E mais tamén, recollendo directamente o calco do caste- Todo se andará, si la burra no se para
lán]: Todo se andará, se o pan non se acaba [SOTO]
Volver ás andadas [NORIEGA, DRAG C-G?]
Tornar ás andadas [VENTÍN?] ANDRÉS
Ex.: Nos hizo creer a todos que estaba rehabilitado, pero en cuanto salió del
trullo volvió a las andadas. 0082 # Si quieres saber quién es Andrés, vive con él un
Fíxonos crer a todos que estaba rehabilitado, pero ó que saíu do mes
caldeiro volveu ás mesmas / volveu ás súas / volveu ó vezo. {= Refrán con que se indica que para coñecer realmente a
E mesmo tamén, máis ou menos acaídas en funcións dos alguén hai que compartir vida na casa con el.}
contextos: Se queres saber como é María, vive con ela sete
Volver ás de antes [ORAL] meses e un día [VÁZQ. SACO]
Volver ás de sempre [ORAL] Tamén:
Volver ás malas [ORAL] Á xente, para coñecela, hai que vivir con ela [VÁZQ.
Ex.: Fíxonos crer a todos que estaba rehabilitado, pero ó que saíu do SACO]
caldeiro volveu ás de antes / ás de sempre / ás malas.
Tamén:
E inda tamén: Para saber quen eu son hai que vivir comigo ó tizón
Volver ó pasado [ELADIO] [VÁZQ. SACO]
Volver ó pasado, coma o can ó trousado [ELADIO] Se queres saber quen son, vive comigo ó tizón [VÁ-
Ex.: Fíxonos crer a todos que estaba rehabilitado, pero ó que saíu do
ZQ. SACO]
caldeiro volveu ó pasado (, coma o can ó trousado). Se queres saber quen son, vive comigo detrás do
tizón [VÁZQ. SACO]
ANDAR Se queres saber quen eu son, come comigo ó tizón
[VÁZQ. SACO]
0080 # Quien / El que mal anda, mal acaba
Quien / El que mal anda, mal para ÁNGEL
{= Paremias con que se expresa que o anda en malos
pasos adoita non saír do mal camiño e normalmente acaba 0083 # (Hacer / Salir… algo) Como los ángeles
mal.} (Hacer / Salir… algo) Que da gusto
Quen / O que mal anda, mal acaba [ORAL, ELADIO, {= (Facer / Saír… algo) Sumamente ben.}
VÁZQ. SACO, CASTIÑEIRA, VENTÍN] (Facer / Saír… algo) Que dá xenio90 [ORAL, IR-
O mal andar trae mal parar [SOTO] MAND., VENTÍN]
[E mesmo]: (Facer / Saír… algo) Que dá gusto [ORAL]
Quen / O que co demo anda, co demo acaba [ELA- (Facer / Saír… algo) Que dá o ceo [ORAL]
DIO] (Facer / Saír… algo) Que dá (a) gloria [ORAL]
(Facer / Saír… algo) Que manda calor [SEIXO]
Tamén, na mesma liña:
Quien / El que mal vive, mal muere 0084 # Ser guapo como un ángel
Quen / O que é demo na vida, demo é na morte Ser guapo como un dios
[SOTO] {= Ser moi guapa unha persoa91.}
Ser guapo coma un anxo (do ceo / de Deus) [ORAL,
E inda tamén, en contextos: LOC]
Tras mala procura vén mala ventura [SOTO]
Mal camiño non vai a bo lugar [ELADIO] Tamén:
Ser guapo como un sol
0081 # Todo se andará Ser guapo coma un sol [ORAL, SEIXO, LOC]
{= Expresión con que se indica que aquilo do que se está a
falar acontecerá co paso de tempo89.} E tamén:
Todo se andará [ORAL, ACADEMIA 1913-28?]
90
Mesmo tamén, nos máis dos contextos: Téñase en conta que moitas veces estas expresións compleméntan-
se cun infinitivo ou oración de infinitivo que desempeña a función
Alá se chegará [ORAL] de suxeito da dita expresión. Verase mellor cuns exemplos (salién-
[E inda tamén, en función dos contextos]: tase con letra grosa o infinitivo ou oración de infinitivo que desem-
Todo chegará [ORAL] peñan a función de suxeito):
A iso / todo se chegará [ORAL] Canta como los ángeles.
Canta que dá xenio escoitalo / que dá o ceo escoitalo / dá gloria
Tamén, conferíndolle normalmente certo aire de chanza escoitalo / que manda calor escoitalo / que dá gusto escoitalo.
Penélope escribe como los mismísimos ángeles.
ou de graza: Penélope escribe que dá xenio ler as súas obras / que dá o ceo ler
as súas obras / que dá a gloria ler as súas obras / que manda ca-
lor ler as súas obras / que dá gusto ler as súas obras.
89 91
Léase a nota a rodapé no encabezamento lo que sea sonará Léase a nota ó último “Tamén” do encabezamento tener un (buen)
(número 2206). polvo (número 1911).

40
 A
Ser guapo como una flor Ser (feito / feitiño / feituco) como se o fixese Deus á
Ser guapo como una rosa mantenta [LOC]
Ser guapo coma un caravel [SEIXO, LOC] Ser (feito / feitiño / feituco) como se o pintase Deus
Ser guapo coma unha flor [ORAL] no ceo [LOC]
Ser guapo coma unha rosa [ORAL, SEIXO]
E inda tamén: ANGUILA
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma unha raiola 0085 # (Escurrirse / Escurridizo) Como una anguila
de sol [LOC] {= Escorregar moito / Moi escorregadizo.}
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma o sol de me- (Escorrer[Escorregar] / Esvaradío[Escorregadizo])
diodía [LOC] Coma un / o sebo [ORAL]
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma a flor de maio (Escorrer[Escorregar] / Esvaradío[Escorregadizo])
[LOC] Coma unha anguía [ORAL, ACTAS]
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma unha pomba
[LOC] Tamén:
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma os amores (Escurrirse / Escurridizo) Como las culebras
[LOC] (Escorrer[Escorregar] / Esvaradío[Escorregadizo])
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma unha estrela Coma as cóbregas
[LOC] E incluso:
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma un luceiro (Escorrer[Escorregar] / Esvaradío[Escorregadizo])
[LOC] Coma un cigallote95 [LOC]
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma un solleiro
[LOC]
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma un luar ANILLO
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma unha prata 0086 # (No) Caerle / Caérsele a alguien los anillos1
[LOC] (No) Caerle / Caérsele a alguien la venera
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma un ouro {= (Non) Sentirse alguén ofendido, humillado ou rebaixa-
[LOC] do no seu propio orgullo ou dignidade por facer un deter-
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma unha estam- minado traballo ou acción, ou mesmo por recoñecer ou
pa[LOC] admitir algo negativo ou que en principio se pode pensar
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma a rosa na que lle resulta custoso recoñecer96.}
roseira [LOC] (Non) Darse a menos [ORAL]
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma un brinco92 (Non) Caerlle as uñas97
[LOC] (Non) Caerlle os dedos
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma un pero (Non) Caerlle os galóns [ORAL]
[LOC] (Non) Perder casamento [ELADIO]
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma un croque93 [E mesmo]:
[LOC] (Non) Perder os galóns / ningún galón [ORAL]
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma un piñón [E mesmo tamén, importando directamente a expresión
[LOC] castelá]:
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma unha rosa (Non) Caerlle os aneis [ORAL, DRAG C-G?]
encarnada [LOC]
Ex.: Si en verdad has metido la pata, no creo que se te caigan los anillos por
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma un carto ir a pedirle perdón.
[LOC] Se de certo metiches a zoca, non creo que te deas a menos por lle ires
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma unha pera pedir perdón / que che caian as uñas / que che caian os dedos por lle ires
[LOC] pedir perdón / que che caian os galóns por lle ires pedir perdón / que
perdas casamento por lle ires pedir perdón.
Ser guapo / bonito / belo / lindo coma (o) loar94 a/ó
Noso Señor [LOC] Ex.: Pues a mí no me caen los anillos por ayudar a mi mujer en las tareas de
Ser ben feito coma un loar de Deus [LOC] casa.
Pois eu non me dou a menos / non perdo ningún galón / non perdo
E incluso, en contextos: casamento por lle axudar á miña muller nas tarefas da casa.
Ser feito / feitiño / feituco como (haber) poucos
[LOC]
Ser (feito / feitiño / feituco) como feito á man [LOC] 95
Voz esta que está documentada pola profesora Ríos Panise en Foz
Ser (feito / feitiño / feituco) como se o fixesen de para designar o congro.
96
cera [LOC] Nótese que, polo que atinxe a esta última parte da definición, en
moitos contextos pódese dar unha
92
confluencia coas expresións que aparecen baixo o encabezamento
Nótese que aquí a voz brinco fai referencia a un aro ou pendente. no le doler prendas a alguien alguna cosa (número 1924).
93 97
Referido neste caso á planta. Léase a nota a esta mesma expresión dentro do seguinte encabeza-
94
Tamén louvar, tanto para esta coma para a seguinte expresión. mento.

41
A
Pois a min non me cae ningún galón por lle axudar á miña muller nas {= Virlle algo moi ben a algunha persoa, resultarlle moi
tarefas da casa. oportuno.}
Tamén, normalmente asociado a un rexistro máis familiar: Caerlle / Virlle coma o mel nas / ás papas [LOC]
(Non) Caerlle os dentes [ORAL] Caerlle / Virlle coma o pez99 á bota [TRASAR]
Caerlle / Virlle coma o unto ó caldo [LOC]
0087 # (No) Caerle / Caérsele a alguien los anillos2 Caerlle / Virlle / Serlle coma o unto ás verzas
{= (Non) Sufrir alguén un gran cansazo por facer algo, [VENTÍN, LOC]
(non) custarlle ou supoñerlle moito traballo levalo a cabo. [E mesmo]:
[Utilízase case que sempre con retranca ou ironía].} Vir como anel ó dedo [ORAL, VENTÍN?]
(Non) Caerlle as uñas98 [ORAL]
(Non) Caerlle os dedos [ORAL] Tamén:
(Non) Romper as uñas alguén [ORAL] Venir de perlas
(Non) Romperlle as uñas a alguén [ORAL] Venir de perillas
(Non) Abrirse do peito [ORAL] Venir al pelo
(Non) Perder casamento [ELADIO] Ser o tal [ORAL]
[E tamén, importando directamente a expresión castelá]: Cadrar / Vir ó tal [ORAL]
(Non) Caerlle os aneis [ORAL, DRAG C-G?] Cadrar / Vir ó pelo [ORAL, GRAÑA]
Cadrar / Vir a/ó xeito [ORAL]
Ex.: ¡Oye, tú ni levantes del sillón para ir a abrir la puerta, no vaya a ser que
se te caigan los anillos! Cadrar / Vir ó caso [ORAL]
¡Oíches, ti nin te ergas da butaca para ires abrir a porta, non vaia ser o [E mesmo]:
demo que che caian as uñas / que che caian os dedos / que rompas as Cadrar á man [FESTAS GALEGAS]
uñas / que che rompan as uñas / que te abras do peito / que perdas ca- Caerlle de perillo [CUNS?]
samento!
[E inda tamén]:
Tamén: Venir pintiparado
(Non) Caerlle os galóns [ORAL] Venir que ni pintiparado
(Non) Caerlle os dentes [ORAL] Cadrar / Vir mallado [ORAL]
Ex.: ¡Oíches, ti nin te ergas da butaca para ires abrir a porta, non vaia ser Cadrar / Vir a tergo100 [CARRÉ, IBÁÑEZ, FRANCO
que che caian os galóns / que che caian os dentes! GRANDE, TILG]
Tamén: Ex.: Con los apuros económicos que está pasando, esta quiniela de catorce le
viene como anillo al dedo.
(No) Herniarse Cos apertos económicos que está a pasar, esta quiniela de catorce vénlle
(Non) Derrearse [ORAL] coma o pez á bota / élle o tal / cádralle ó tal / cádralle ó pelo / cádralle ó
(Non) Escadrilarse [ORAL] xeito / cádralle á man / vénlle ó caso / vénlle mallada / vénlle a tergo.
(Non) Esvirillarse [ORAL] Tamén:
(Non) Esmadroarse [ORAL] Venir a pedir de boca
(Non) Espandiñarse Venir a qué quieres, boca
(Non) Escangallarse [ORAL] Venir a medida del deseo
(Non) Esmendrellarse [ORAL] Venir a medida del paladar
(Non) Herniarse [ORAL] Venir que ni pintado
(Non) Matarse [ORAL] Caer / Cadrar / Vir a pedir de boca [ORAL]
(Non) Amarrearse [VOLG, ELADIO] Cadrar / Vir ó papo
[E mais]: Cadrar / Vir que nin pintado [ORAL, GRAÑA, LOC]
(Non) Lañárselle as mans [ORAL] Cadrar / Vir pintado [ORAL, LOC]
(Non) Rebentar os estrobos [NORIEGA] Caer a rego [ELADIO]
Ex.: ¡Oíches, ti nin te ergas da butaca para ires abrir a porta, non vaia ser o [E mesmo]:
demo que te derrees / que te esvirilles / que te esmadroes / que te espandiñes / Caer / Cadrar / Vir / Pintar que nin Deus [ORAL]
que se che lañen as mans / que rebentes os estrobos!
Caer / Cadrar / Vir / Pintar que nin diola [ORAL]
Tamén, nun rexistro máis familiar e coloquial, e mesmo
Tamén:
vulgar:
Venir de maravilla
(Non) Escarallarse [ORAL]
Venir a las mil maravillas
(Non) Escolloarse [ORAL]
Cadrar / Vir de marabilla [ORAL]
(Non) Esfurricarse [ORAL]
(Non) Escagarriarse [ORAL] 99
Lembremos que o pez (pronunciado con “o” pecho, e que normati-
0088 # Venir como anillo al dedo vamente tamén admite o xénero feminino: “a pez”) é unha subs-
tancia resinosa, e que non ten nada a ver coa voz peixe.
100
Lembremos que a locución a tergo ten contextos de uso máis
98
Tamén unllas. Nos máis dos casos en que escoitei esta expresión e amplos cós que aquí se reflicten, xa que, nunha definición ou des-
mais as tres seguintes utilízabanse seguidas da locución preposi- crición xeral, vén indicando que algo pasa ou se realiza “de xeito
cional “de traballar”. Ex.: Xa de pequena era moi lerchana, ho, que oportuno e/ou axeitado, ou ben no lugar, tempo ou ocasións axei-
nunca lle caeron as uñas de traballar. tados”. Viría sendo, daquela, sinónima de “a / ó xeito”.

42

H
HABER
1036 # Esto es lo que hay
Esto es cuanto hay
{= Expresións –normalmente de resignación– con que se
dá a entender que a situación que se dá é a que é, ou que os
medios con que se conta son os que son, e que en principio
nin a unha nin os outros teñen traza de mellorar966.}
(Isto) É967 o que hai [ORAL]
Tamén, fundamentalmente cando se refire ós medios con
que se conta:
Este é (todo) o ben que a vella ten [ORAL]
Este é (todo) o ben que Marica ten [CHIVITE, VÁZQ.
SACO, NOMES]
Aí / Alá vai (todo) o ben que a vella ten [VÁZQ.
SACO, FÓRMULAS, VENTÍN]
[E mais]:
Velaí / Velaquí (está) o ben que a vella ten
[VENTÍN]
[E inda]:
Velaí / Velaquí (está) o que Marta fiou [VENTÍN]
Ex.: —¿Cuánto habéis reunido para la fiesta? —Pues entre todos no
llegamos a cien euros, y es cuanto hay.
—¿Canto conseguistes reunir para a festa? —Pois entre todos non
chegamos ós cen euros, e este éche todo o ben que a vella ten.
Ex.: —¿Con quién podemos contar si proponemos ahora una moción de
censura? —Pues, además de con todos los nuestros, podremos contar, a lo
sumo, con otros cuatro concejales, con lo cual no saldría adelante. Y, por
mucho que nos empeñemos, esto es cuanto hay.
—¿Con que podemos contar se propoñemos agora unha moción de
censura? —Pois, amais de con todos os nosos, poderemos contar, todo o
máis, con outros catro concelleiros, co cal non iría para diante. E, por
moito que nos escornemos, este évos todo o ben que Marica ten.
1037 # Esto es lo que hay: (o) lo tomas o lo dejas
{= Expresión con que se lle di a alguén que hai unhas
únicas condicións ou unha única alternativa de actuación,
e que ou ben pode collela ou ben non.}
Isto é o que hai: (ou) tómalo ou déixalo [ORAL]
Isto é o que hai: ou o tomas ou o deixas [ORAL]
E tamén:
(Isto / Aquí) Todo é peixe, o que non o queira que o
deixe [SEIXO]
Ex.: —La verdad es que las condiciones no son malas del todo, pero para
aceptar tu propuesta me tendrías que subir un poco el apartado de las
966
Véxase a nota ó encabezamento no haber más cera que la que
arde (número 0436).
967
Nótese que nestes casos (inclúo tamén as tres expresións que se
reflicten máis abaixo) existe unha gran tendencia a utilizar o dativo
de solidariedade. Ex.: Éche o que hai; évos o que hai; …
H
dietas. —Pues lo siento mucho, pero no puede ser. Esto es lo que hay: lo
tomas o lo dejas.
—O certo é que as condicións non son malas de vez, pero para aceptar
a túa oferta teríasme que subir un chisco o apartado das diarias. —
Pois síntoche ben, pero non che pode ser. Así que aquí todo é peixe, e o
que non o queira que o deixe.
HÁBITO
1038 # Colgar / Arrimar los hábitos
Colgar / Arrimar las botas968
{= Retirarse alguén do oficio, profesión ou actividade que
viña exercendo durante un longo período de tempo.}
Colgar / Arrimar969 o(s) hábito(s)
Colgar / Arrimar as botas [ORAL, DRAG C-G?]
Mesmo tamén:
Gardar o aparello (de vez)
Arrimar o(s) pico(s) (de vez)
Meter (definitivamente) o aparello na chabola
[MARIÑA]
Ex.: Se trata de un árbitro veterano que la próxima jornada colgará las
botas.
Trátase dun árbitro veterano que a vindeira xornada vai gardar o
aparello (de vez) / que a vindeira xornada vai arrimar o pico (de vez) /
que a vindeira xornada vai meter definitivamente o aparello na chabo-
la.
Incluso tamén, inda que case exclusivamente utilizado
para dar a entender que un toureiro se retira da súa profe-
sión, que deixa de tourear:
Cortarse la coleta
Cortar a coleta
[E mesmo, sobre todo referido ó ámbito do boxeo]:
Colgar los guantes
Colgar os guantes
1039 # El hábito no hace al monje
968
Obsérvese que inda que estas dúas expresións se refiren en orixe, e
respectivamente, ó feito de deixar a actividade do sacerdocio e do
fútbol, pasaron a ser empregadas para indicar que alguén deixa de
exercer calquera actividade.
969
En castelán as expresións “colgar / arrimar + frase substantiva con
que se denota un obxecto ou ferramenta que se asocia perfectamen-
te a unha profesión ou actividade” úsase para indicar que se deixa
de exercer esa profesión ou actividade (ex.: “colgar / arrimar los
guantes” [=deixar o boxeo], “colgar / arrimar la brocha” [=deixar a
pintura un pintor de brocha gorda], “colgar / arrimar el mono de
trabajo” [=deixar de exercer unha profesión –que se tiraría polo
contexto– na que se usa o mono, como mecánico, albanel, carpin-
teiro…], etc.). En galego, ademais de usar os verbos “colgar” ou
“arrimar”, tamén poderiamos usar outros verbos empregando esa
mesma estrutura: gardar, arrombar, deixar. Ex.: gardar / arrombar /
deixar os guantes // gardar / arrombar / deixar a brocha, etc.
299
H
{= Refrán con que se recomenda que non se debe xulgar a Ex.: El chico doy fe de que es inteligente, y no es hablar por hablar.
xente pola aparencia externa, xa que moitas veces pode O rapaz fago fe de que vos é intelixente, e non é falar por non estar
calado / e non é botar a lingua a pacer / e non é botar a lingua ó clareo /
levar a engano.} e non é botar a lingua ó orballo.
O hábito non fai o monxe [ORAL, TRASAR, ESCR.]
O hábito non fai o frade [VÁZQ. SACO, ESCR.] Tamén:
O vestido non fai monxe [VÁZQ. SACO] Eso son ganas de hablar
Iso son ganas de falar [ORAL]
E tamén:
O saio non fai o cura Tamén, en contextos en que se indica que alguén non sabe
Traer sotana non é ser crego realmente o que está a dicir, que o que está a dicir son
burradas ou cousas que non teñen xeito nin eito ou que
está a falar de algo sen ter nin idea e sen dicir unha ó derei-
HABLA to:
1040 # Quedarse alguien sin habla Iso é falar sen xeito [ORAL]
{= Recibir alguén tal impresión que fai que quede momen- Iso é falar a / ás ombradas971 [ORAL]
taneamente sen dar fala970.} Iso é falar en banda [ORAL]
Quedar sen fala [ORAL] Iso é falar sen permiso da cabeza [VERBAIS]
[E tamén]: Iso é falar de balde972
Callarlle / Callárselle as palabras na boca [ELADIO] [E mesmo]:
Parecer que (se) lle callaren as palabras na boca Iso é soltar a lingua
[ELADIO] Ex.: Es que me repatea este tipo de gente que se cree muy importante y que
Ser como se (se) lle callaren as palabras na boca lo único que hace es decir tonterías.
[ELADIO] É que me rebenta este tipo de xente que se ten por moi importante e o
único que fai é falar ás ombradas / é falar en banda.
Ex.: Cuando, tras más de cuarenta años sin ver a su hermana, se encontró
cara a cara con ella en el aeropuerto, empezó a llorar como una magdalena Tamén, en contextos:
y se quedó sin habla / no consiguió articular palabra. No saber alguien (de) lo que habla
Cando, tras máis de corenta anos sen ver a súa irmá, se topou cara a
cara con ela no aeroporto, empezou a chorar coma unha vide e callá-
No saber alguien lo que dice
ronlle / calláronselle as palabras na boca / empezou a chorar coma No tener alguien ni idea de lo que habla / dice
unha vide e foi como se (se) lle callaran as palabras na boca. Non saber (d)o que fala [ORAL]
E mesmo tamén, en contextos: Non saber o que di [ORAL]
Quedarse sin voz Non ter nin idea do que fala / di [ORAL]
[E incluso]:
Quedar sen voz [ORAL]
[E mais]: Dicir o que entende e non entender o que di [TRA-
SAR]
Quedarse sin palabras
Dicir o que sabe e non saber o que di [TRASAR]
Quedar sen palabras [ORAL]
Ex.: No le hagas ni caso, que ese no sabe ni de lo que habla.
No le hagas ni caso, que ese solo está hablando por hablar.
HABLAR Non lle fagas nin caso, que ese o único que fai é falar ás ombradas / é
falar en banda.
1041 # Eso es hablar por hablar Non lle fagas nin caso, que ese di o que entende pero non entende o que
Eso es hablar por no callar di / que ese está a falar por non estar calado.
{= Expresións con que se indica que alguén fala sen subs-
tancia, sen fundamento ou sen vir ó caso, ou con que se Tamén, en contextos, mais case sempre facendo fincapé en
resalta que alguén fala para diante sen saber realmente o que hai que ignorar aquilo que se acaba de escoitar porque
que di ou dicindo estupideces.} non ten xeito nin eito:
Iso é falar por non estar calado [ORAL, VENTÍN] Son para un cesto [ORAL]
Iso é falar por falar [ORAL] Son para un cesto e viran na volta [SEIXO]
[E mesmo]:
Tamén, en moitos contextos: Son para un cesto…, e as máis gordas para un
Iso é botar / sacar a lingua a pacer [ORAL, SEIXO] canizo973 [ORAL]
Iso é botar / sacar a lingua ó / a clareo [SEIXO] Ex.: —¡Como no acabéis el trabajo mañana, este mes os descuento parte del
Iso é botar / sacar a lingua ó orballo [SEIXO] sueldo! —¿Has oído al jefe? —¡Bueno, hombre! Tú tranquilo, que está
hablando por hablar.
—¡Como non acabades o choio mañá, este mes descóntovos parte do
970
soldo! —¿Escoitaches ó xefe? —¡Tranquilo, home, que fala por non es-
Nótese que en moitos contextos tamén se podería botar man de tar calado! / ¡Tranquilo, home: sonche para un cesto (e viran na volta)!
varias das expresións recolleitas baixo o encabezamento no decir
ni pío (número 1866), precedidas de secuencias do tipo non ser 1042 # (¡)Habla bien(!)
quen a / de..., non conseguir... Ex.:
Cando, tras máis de corenta anos sen ver a súa irmá, se topou cara a 971
cara con ela no aeroporto, empezou a chorar e non foi quen de dar Recolleito coa variante ambradas.
972
fala / de articular palabra / de dicir nin mu / de falar palabra do Nótese, neste senso, a frase ser un faladebalde, tirada de [CUNS].
973
mundo... Tamén caínzo.

300

{= Orde ou consello con que se lle di a alguén que non sexa
tan bocalán ou malfalado, que non use unha linguaxe tan
obscena ou groseira.}
(¡)Fala ben(!) [ORAL]
E tamén:
(¡)Habla bien, que no cuesta nada(!)
(¡)Fala ben, que non custa nada(!) [ORAL, VÁZQ.
SACO]
(¡)Fala ben, que non custa un carto(!) [VÁZQ. SACO]
(¡)Fala ben, que se aforra camiño(!) [VÁZQ. SACO]
[E mesmo tamén, nun sentido máis xocoso ou de caralla-
da]:
(¡)Fala ben, que non custa un carallo(!) [ORAL]
Tamén, nesta mesma liña, mais mitigando o matiz de
orde:
Hablar bien no cuesta nada
Falar ben non custa nada [ORAL, VÁZQ. SACO]
Falar ben pouco custa [ORAL, VÁZQ. SACO]
Falar ben non custa un carto [VÁZQ. SACO]
Falando ben afórrase camiño [VÁZQ. SACO]
Por falar ben non prenden a ninguén [VÁZQ. SACO]
Por falar ben non se perde nada, e antes se gana
[VÁZQ. SACO]
[E mesmo tamén, nun sentido máis xocoso ou de brinca-
deira]:
Falar ben non custa un carallo [ORAL]
1042 (bis) # Hablar para la galería
{= Falar para quedar ben co auditorio, sabendo que o que
se está a dicir non é certo ou non se vai realizar.}
Falar para a feira [CATAS]
Falar para / por quedar ben [ORAL]
[E mesmo tamén, importando a expresión castelá]:
Falar para a galería [ORAL?]
E mais tamén, se cadra asociada a contextos de uso máis
familiares:
Falar para / por quedar ben e non pagar nada
[ORAL]
1043 # Hablar sin pensar antes (lo que dice)
{= Dicir alguén o primeiro que se lle ocorre ou que lle vén
á cabeza, sen pensar o máis mínimo en se ten algo de xeito,
se é correcto ou se pode xerar consecuencias non desexa-
das.}
Falar sen pensar antes (o que di) [ORAL]
Tamén:
Falar para (a)diante [ORAL, SEIXO]
[E mais tamén, en contextos]:
Abrir a boca e falar o espírito [NEVES]
Ex.: ¡Pero cállate ya, que hablas sin pensar!
¡Pero cala xa, que o único que fas é falar para diante! / ¡Pero cala xa,
que abres a boca e fala o espírito!
E tamén:
Hablar sin pensar las cosas (antes)
Falar sen pensar as cousas (antes) [ORAL]
1044 # Ni hablar ni parlar
H
{= Expresión con que se resalta que alguén é moi calado,
que non fala nada, que é moi reservado.}
Non falar nin toar [ORAL]
Ex.: Yo de ti no le preguntaría nada, porque esa ni habla ni parla.
Eu de min a ti non lle preguntaría nada, porque esa nin fala nin toa.
1045 # No hables de lo que no sepas / entiendas
{= Expresión con que se lle recomenda a alguén que se
absteña de falar daquilo do que non entende.}
Non fales do que non saibas / entendas [ORAL]
Tamén:
En lo que no entiendas, freno a tu lengua
Máis vale / Vale máis calar ca mal falar [ORAL,
ESCR.]
Do que non entendas non fales, que é mellor non
dicir nada ca dicir barbaridades [VÁZQ. SACO]
Do que non entendas non fales, que vale máis calar
ca berregar [VÁZQ. SACO]
Do que non entendas non fales, que vale máis non
dicir ca berregar [VÁZQ. SACO]
1046 # Quien / El que mucho habla, mucho yerra
{= Paremia con que se manifesta que a xente que moito
fala ten que meter tamén bastante a zoca cando fala.}
Quen / O que moito fala, moito marra [LLÓPIZ]
A moito falar, moito errar [VÁZQ. SACO]
Quen / O que moito fala, moito erra [VÁZQ. SACO]
Moito falar e moito errar [VÁZQ. SACO]
E incluso tamén, en contextos, e cun sentido semellante:
Quen / O que moito fala, en algo erra [VÁZQ. SACO]
Quen / O que moito fala, en algo se equivoca [VÁZQ.
SACO]
HACER
1047 # ¡Ahora sí que la ha (he, has…) hecho buena!
{= Expresión con que se resalta que alguén fixo unha
acción prexudicial que vai ter consecuencias negativas.}
¡Agora si que foi! [ORAL, CACHAFEIRO]
¡Agora si que a foi! [ORAL, VALLADARES, NORIE-
GA, CACHAFEIRO]
[E mesmo]:
¡Agora si que si! [ORAL]
¡Agora si que a fixo (fixen, fixeches…)! [ORAL]
¡Agora si que a fixo (fixen, fixeches…) boa! [ORAL]
¡Agora si que a fixo (fixen, fixeches…) fresca!974
[DELIO]
974
Con calquera destas dúas expresións, e para lle dar unha maior
énfase ou carga negativa á acción e ás súas posibles consecuencias,
tamén se poden usar (normalmente nunha linguaxe máis ben in-
fantil e cando a mala acción a vén de facer unha segunda persoa a
quen nos diriximos) as expresións interxectivas ¡ai hoxe! [ORAL,
CACHAFEIRO] ou ¡ai agora! [ORAL]. Por exemplo, nun contexto
en que un cativo acaba de romper a xanela da súa casa cun balón,
un dos seus compañeiros pódelle dicir:
¡Ahora si que la has hecho buena! ¡Cuando venga tu padre y vea la
ventana…!
!Ai hoxe! ¡Agora si que foi! ¡Cando veña teu pai e vexa a fiestra…! /
¡Ai agora! ¡Agora si que a fixeches boa! ¡Cando veña teu pai e vexa
a fiestra…!
301
H
E tamén: 1051 # Hacer de las suyas (de las tuyas…)
¡Esta si que a é! [VALLADARES] {= Facer unha persoa algunha falcatruada, ou algunha
¡Esta si que a foi! [VALLADARES] acción que supón algún tipo de prexuízo, ó actuar segundo
o seu propio criterio e forma de ser.}
1048 # Bien harás y mal habrás Facer das súas (das túas…) [ORAL]
{= Paremia con que se indica que por realizar unha boa [E mais]:
acción, ou cando menos o que pretendía ser unha boa Facer delas [DELIO]
acción, se recibe un mal pago.}
Facer ben, alcanzar mal [ORAL, VÁZQ. SACO] Ex.: ¿Ya hiciste de las tuyas? ¡¿Pero es que no se te puede dejar ni una hora
solo en casa?!
Tamén: ¿Xa fixeches delas? ¡¿Pero é que non se che pode deixar nin unha hora
Por bien hacer, mal haber só na casa?!
Por bien hacer, mal haber, mas no deje de hacer 1052 # Hacer de todo a alguien
Por ben facer, mal haber [VALLADARES, CHIVITE, [Véxase o encabezamento número 2351, en TODO.]
VÁZQ. SACO, VENTÍN, ESCR.]
Para o ben facer, mal haber [VÁZQ. SACO] 1053 # Hacer que hacemos
[E inda]: {= Enredar alguén en calquera cousa para facer pasar o
Por ben facer, mal recibir975 [VENTÍN] tempo ou para disimular coma se estivese a traballar, pero
sen realizar un traballo realmente produtivo978.}
E mesmo, en contextos: Facer que fagamos [ORAL, VALLADARES]
Por facer o home o ben vénlle ás veces o mal [ELA- Facer que fai (fago, fas…) [ORAL]
DIO, SOTO] Facer que facemos [VÁZQ. SACO, VALLADARES]
1049 # (Es) Mejor hacerlo que decirlo [E mesmo]:
Más vale hacerlo que mandarlo Facer que facemos e non nos movemos [VÁZQ.
{= Expresións con que unha persoa dá a entender que SACO]
máis lle valera facer unha cousa ca ordenala, xa que lle ía Ex.: Amigo, a ver si espabilamos y nos ponemos a trabajar en serio, que
dar menos problemas, levar menos tempo ou saír mellor.} llevas toda la mañana a hacer que hacemos.
Curmán, a ver se lle botamos un pouquiño máis de movemento e nos
(É) Mellor976 facelo ca mandalo [ORAL] poñemos a traballar en serio, que levas toda a mañá a facer que faga-
(É) Mellor facelo ca dicilo [ORAL] mos / que levas toda a mañá a facer que fas / que levas toda a mañá a
facer que facemos e non nos movemos.
E tamén, normalmente indicando maior grao de malestar,
enfado ou carraxe respecto da anterior: E tamén:
(É) Mellor facelo cos dentes [ORAL, DENTE] Moela / Estar a moela [SEIXO]
Ex.: ¿Pero qué me traes aquí, chaval, si yo te he dicho que compraras una
Facer a zonza [PENÍN]
lija del número cuatro, y no del número tres? ¡Si es mejor hacerlo que Mangala / Estar a mangala [ORAL]
decirlo! Pintar no aire [ORAL]
¿Pero que me traes aquí, rapaz, se eu o que che dixen é que compraras
unha lixa do número catro, e non do número tres? ¡Éche ben verdade Ex.: Curmán, a ver se lle botamos un pouquiño máis de movemento e nos
que é mellor facelo cos dentes! poñemos a traballar en serio, que levas toda a mañá a moela / que levas
toda a mañá a facer a zonza / que levas toda a mañá mangándoa / que
Ex.: Le dije hace más de una hora que fuese a la ferretería y me trajese una levas toda a mañá a mangala / que levas toda a mañá a pintar no aire.
caja de tornillos, y todavía no ha vuelto. ¡Si al final es lo que yo te digo: es
mejor hacerlo que mandarlo! Tamén:
Díxenlle hai máis dunha hora que fose á ferraxería e me trouxese unha Facerlles rabos ás culleres [NORIEGA, ELADIO]
caixa de parafusos, e inda non volveu. ¡Se ó final é o que che eu digo: é
mellor facelo cos dentes!
Mangar o cazo [NORIEGA, SEIXO]
Facer as moscas [NORIEGA]
E incluso tamén, se cadra asociada a un rexistro máis Facer os tabáns sen rabo [NORIEGA]
familiar e coloquial, ou mesmo vulgar: Facer a macangona [MARIÑA979, VALLADARES,
Quen / O que escaravellos manda, merda lle ca- CARRÉ, IBÁÑEZ, FRANCO GRANDE]
rrea977 [TRASAR] Facerlle rafas á gata [NORIEGA]
1050 # Hacer bueno Facer a manganilla [VALLADARES, FILGUEIRA,
[Véxase o encabezamento hacer buen tiempo (número CARRÉ, IBÁÑEZ, ELADIO, FRANCO GRANDE]
2311), en TIEMPO.] (Ir) De rabela [SEIXO]
Ex.: Curmán, a ver se lle botamos un pouquiño máis de movemento e nos
poñemos a traballar en serio, que levas toda a mañá a facerlles rabos ás
A nivel xeral, e máis ou menos (reitero, máis ou menos, e máis ben culleres / que levas toda a mañá a mangar o cazo / que levas toda a mañá a
máis menos ca máis, dispensando o xogo de palabras), estas dúas facer a macangona / que levas toda a mañá a facerlle rafas á gata / que
expresións interxectivas poderíanse corresponder en certos contex- levas toda a mañá (indo) de rabela.
tos co que en castelán se expresaría con algo parecido a ¡la que te
(me, le, nos…) espera!
975
Recolleito como arreceber.
976 978
Tamén máis vale ou vale máis, tanto para esta coma para a seguinte Léase a nota a rodapé no encabezamento sin hacer nada (número
expresión, 1056).
977 979
Tamén carrexa. Neste caso recolleito como macancona.

302

Tamén:
Facer a zangamúa [NORIEGA, ELADIO, FRANCO
GRANDE, CARRÉ]
Facer a chinchimoca [VALLADARES]
Facer a doca [ELADIO]
Facer a vez [ELADIO]
1054 # Hacerse el / la / los / las + nombre
{= Representar ou aparentar o que o nome significa.}
Facer a do + nome [ORAL]
Pintar o + nome [ORAL]
[E tamén]:
Facerse de + nome [ORAL, ESCR.]
Facerse + nome980 [ORAL, NORIEGA, VÁZQ. SACO,
VENTÍN]
Pintar a do + nome [ORAL]
Ex. 1: No te hagas el tonto, que bien sabes de lo que estamos hablando.
Non fagas a do parvo / Non pintes o parvo / Non te fagas (de) parvo /
Non pintes a do parvo, que ben sabes do que estamos a falar.
Ex. 2: Se hizo el borracho cuando nosotros entramos, pero no coló.
Fixo a do borracho / Pintou o borracho / Fíxose (de) borracho / Pintou a
do borracho cando nós entramos, pero non lle pasou por vez.
Ex. 3: Al principio se hizo el duro con ella, pero al final acabó agachando las
orejas.
Ó primeiro fixo a do duro con ela / pintou o duro con ela / fíxose (de)
duro con ela / pintou a do duro con ela, pero ó cabo terminou encar-
tando a orella.
Ex. 4: Se hace el interesante para intentar conquistar a la nueva compañera
de trabajo.
Fai a do interesante / Pinta o interesante / Faise (de) interesante / Pinta
a do interesante para intentar conquistar a nova compañeira de traba-
llo.
Ex. 5: A veces, haciéndose el distraído y mirando de refilón, nos pretende
engañar a todos.
Ás veces, facendo a do distraído / pintando o distraído / facéndose (de)
distraído e mirando de retranca, preténdenos enganar a todos.
Ex. 6: Cuando le dices algo que no le conviene se hace la sorda.
981
Cando lle dis algo que non lle convén fai a do xordo .
Cando lle dis algo que non lle convén pinta a xorda / faise (de) xorda.
Tamén, en función dos contextos:
Facer o / a / os / as + nome [ORAL, PLACER982]
Facer no + nome [ORAL]
Facer coma quen ser / estar + nome [ORAL]
Facer coma se ser / estar + nome [ORAL]
Ir de + nome [ORAL]
Poñerse de + nome [ORAL]
980
Nótense, por exemplo, e entre outros, os seguintes ditos:
Come e bebe e ponte gordo, e, se te chaman, faite xordo [VÁZQ.
SACO].
Come e bebe e ponte gordo, e, se te mandan traballar, faite
xordo [VÁZQ. SACO].
Comamos, bebamos, poñámonos gordos e a canto nos digan
fagámonos xordos [VÁZQ. SACO].
Non te fagas pobre a quen te non pode facer rico [VÁZQ. SACO].
Ben se entende o que falo inda que me fago parvo [VÁZQ.
SACO].
“¿Faste tolo?: ¿Estás en Belén?” [NORIEGA]
981
Para dar conta de “hacerse el sordo” tamén se recolle en [ELADIO]
a expresión oír / ouvir con orellas xordas. Ex.: Cando lle dis algo
que non lle convén oe / ouve con orellas xordas.
982
Obsérvese por exemplo, neste senso, a expresión come ben e ponte
gordo, e se chaman por ti fai o xordo.
H
Facer de + nome [ORAL]
Ex. 1: Non fagas o parvo / Non fagas no parvo / Non fagas coma quen es
parvo / Non fagas coma se foses parvo / Non vaias de parvo / Non te poñas
de parvo / Non fagas de parvo, que ben sabes do que estamos a falar.
Ex. 2: Fixo o borracho cando nós entramos / Fixo no borracho cando nós
entramos / Fixo coma quen estaba borracho cando nós entramos / Fixo
coma se estivese borracho cando nós entramos, pero non lle pasou por vez.
Ex. 3: Ó primeiro fixo o duro con ela / foi de duro con ela / púxose de duro
con ela / fixo de duro con ela, pero ó cabo terminou encartando a orella.
Ex. 4: Vai de interesante / Ponse de interesante para intentar conquistar a
nova compañeira de traballo.
Ex. 5: Ás veces, facendo o distraído e mirando de retranca / facendo coma
quen está distraído e mirando de retranca, preténdenos enganar a todos.
Tamén, en función dos contextos:
Finxir o / a / os / as + nome [ORAL]
Finxir a do + nome
Finxirse + nome [ORAL, VENTÍN]
Simular o / a / os / as + nome [ORAL]
Simular a do + nome
[E mesmo]:
Aparentala de + nome [ORAL]
Aparentar o / a / os / as + nome [ORAL]
Ex. 1: Non finxas/simules o parvo / Non finxas/simules a do parvo / Non te
finxas parvo / Non a aparentes de parvo / Non aparentes o parvo, que ben
sabes do que estamos a falar.
Ex. 2: Finxiu/Simulou o borracho / Finxiu/Simulou a do borracho / Finxiuse
borracho / Aparentouna de borracho cando nós entramos, pero non lle
pasou por vez.
E mesmo tamén, importando directamente a estrutura
castelá (e, polo tanto, menos recomendable desde un
punto de vista da enxebreza e pureza da lingua), xa bastan-
te introducida no discurso de moitos falantes de galego e
que xa se está impoñendo a pasos de xigante:
Facerse o / a / os / as + nome [ORAL, DRAG C-G?]
1055 # No la hagas y no la temas
{= Expresión con que se dá a entender que se unha persoa
non fai nada que prexudique a outra, non debería temer
que esta lle fixese nada para prexudicala a ela. Adóitase
utilizar, precisamente, cando alguén lla ferra ou lla xoga a
outro e este lla devolve.}
Non as fagas, non as temas [ORAL]
Non as fagas e non as temas [CHIVITE, VÁZQ. SA-
CO]
Non a fagas, non a temas [ORAL]
Tamén:
Non as fagas, que as pagas [VÁZQ. SACO]
Tamén, en contextos, e relacionada:
O que non as fai non as encontra [VÁZQ. SACO]
E tamén, en certos contextos, e gardando así mesmo rela-
ción:
Quien / El que las hace, las paga
Quen / O que as fai tamén as apaña [ORAL]
Quen / O que as fai tamén as leva [ORAL]
Quen / O que as fai tamén as paga [VÁZQ. SACO]
303
H
E mais tamén, nalgún ca outro contexto, e gardando {= Por unhas cousas ou outras.}
igualmente relación: Por asas ou (por) cabazas [ORAL]
Fai mal e vélate [TRASAR] Por trapos ou (por) farrapos
1056 # Sin hacer nada Ex.: Por hache o por be nunca llega al trabajo a su hora.
Parado Por asas ou por cabazas / Por trapos ou por farrapos nunha chega ó
traballo á súa hora.
{= Sen facer ningún traballo, faena ou labor983.}
Ó alto [ORAL] E incluso tamén:
De verga [CONSTANTINO] Por pitos ou por frautas [ORAL?]
Mirando para o aire [ORAL, DELIO, MATAMÁ] Por hache ou por be [ORAL?]
Sen facer nada [ORAL] Tamén, asociado a un rexistro máis formal ou a un nivel
Parado [ORAL] de lingua máis culto:
[E mesmo]: Por fas o por nefas
Correndo na liña [CONSTANTINO] Por fas ou por nefas [DRAG C-G]
Metido na cinza [CONSTANTINO]
Vagueando [CONSTANTINO]
HAMBRE
Ex.: Dile al muchacho que si ha acabado lo que le mandé que se ponga a
retirar el escombro, pero que no lo quiero ver ahí sin hacer nada. 1058 # A buena hambre no hay pan duro
Dille ó rapaz que se xa acabou o que lle mandei que se poña a retirar o A buena hambre no hay pan duro, ni falta salsa a nin-
cascallo, pero que non o quero ver aí ó alto / pero que non o quero ver aí
de verga. guno
A la hambre no hay mal pan
Tamén: Para el hambre no hay mal pan
De brazos cruzados {= Refráns con que se expresa que cando alguén ten unha
Cruzado de brazos [ORAL] necesidade grande ou intensa procura satisfacela sen
De brazos cruzados [ORAL] andar con delicadezas nin esixencias.}
E inda tamén, nun rexistro máis familiar e popular: En tempo(s) de fame non hai pan duro [ORAL,
Tocándose / Rascándose la barriga VÁZQ. SACO]
Tocándose la pera Para a (boa) fame non hai pan duro [ORAL, CASTI-
Rañando / Rascando a barriga [ORAL] ÑEIRA]
Rañando / Rascando o embigo [ORAL] Á boa fame non hai pan reseso [VÁZQ. SACO, PE-
Rañando / Rascando as pernas [MATAMÁ] REIRA, ELADIO]
Sacando pelos dunha perna e meténdoos noutra Á boa fame non hai pan duro [ORAL, VÁZQ. SACO,
[MATAMÁ] VENTÍN]
Á boa fame non hai boroa dura [ORAL, VÁZQ. SA-
E mesmo tamén, nomeadamente –inda que non exclusi- CO]
vamente– dando a entender que se está ó alto por non Á moita / gran fame non hai pan duro [ORAL, CHI-
haber traballo que facer ou por non ter clientes: VITE, VÁZQ. SACO]
De cebola [ELADIO] Á moita fame non hai pan podre [ORAL, VÁZQ.
Ex.: Dille ó rapaz que se xa acabou o que lle mandei que se poña a retirar o SACO, PLACER, VENTÍN]
cascallo, pero que non o quero ver aí de cebola. Para a moita fame non hai boroa dura [SEMINA-
RIO, VÁZQ. SACO]
E incluso tamén, en contextos, cando nos referimos a Á boa fame non hai codelo [VÁZQ. SACO]
varias persoas que están ó alto: Á boa fame non mal pan [PRIETO]
Mirando (os) uns para os outros [ORAL, DELIO] Para a (boa) fame non hai mal pan [VÁZQ. SACO,
CASTIÑEIRA]
HACHE Para a (boa / moita) fame non hai pan podre [VÁZ-
1057 # Por hache o por be Q. SACO, PEREIRA]
Por pitos o por flautas Para a fame non hai pan ruín [VÁZQ. SACO]
Para a fame non hai ruín pan [VÁZQ. SACO]
983 Á boa fame non lle chora o dente [CHIVITE]
Obsérvese como tamén en moitos contextos se poden trocar,
adaptándoas, coas expresións que aparecen baixo os encabezamen- Tamén:
tos no dar / hacer palote (número 1658) e hacer que hagamos Para el hambriento el pan de diez días es pan tierno
(número 1053). Exs.:
Dile al muchacho que si ha acabado lo que le mandé que se ponga a Pan balorento alegra o famento [SEMINARIO]
retirar el escombro, pero que no lo quiero ver ahí sin dar palote / etc. Vale máis pan duro ca fame de nove días [PEREIRA]
Dille ó rapaz que se xa acabou o que lle mandei que se poña a Pan balorento alegra o famento [VÁZQ. SACO]
retirar o cascallo, pero que non o quero ver aí sen pegar pancada /
pero que non o quero ver aí sen mover palleira / pero que non o
Para a(s) gana(s) de comer non hai pan duro [SO-
quero ver aí sen facer branca (de pan) / pero que non o quero ver aí TO, PEREIRA]
mangando a macheta / pero que non o quero ver aí facendo a zon-
za / pero que non o quero ver aí a pintar no aire / etc.

304

Para a(s) gana(s) de comer non hai mal pan [SOTO,
PEREIRA]
Para a(s) gana(s) de comer non hai pan reseso
[SOTO]
E tamén:
A quien tiene hambre, todo a rosquillas le sabe
Cando a fame pica sabe ben a bica [VÁZQ. SACO]
Cando a necesidade é moita, sabe ben a boroa [VÁ-
ZQ. SACO]
E mais tamén, nunha liña semellante:
Cando falta o pan aprovéitanse as frangullas984
[VÁZQ. SACO]
Cando non hai pan aprovéitanse as frangullas
[VÁZQ. SACO]
Cando non hai pan cómese bola [VÁZQ. SACO]
Cando hai fame e non hai pan, inda que sexan
frangullas, van [VÁZQ. SACO]
Cando non hai que, aprovéitanse as frangullas
[VÁZQ. SACO]
E tamén, relacionado:
El pan duro, duro, más vale duro que ninguno
Mellor é pan duro ca ningún [VÁZQ. SACO]
[E incluso]:
Para a moita sede non hai auga mala [VÁZQ. SACO]
1058 (bis) # El hambre aguza el ingenio
{= Paremia con que se indica que a fame –ou, por exten-
sión, a falta de medios ou de recursos materiais con que
contar– leva as persoas a desenvolveren todo o seu talento
e enxeño para lle dar satisfacción a esas gañas de comer –
ou á concreta necesidade que teñan en cada caso–.}
A fame aguza o enxeño [ORAL]
A fame aguza o argallo [LLÓPIZ]
[E mais]:
El hambre agudiza el ingenio
A fame agudiza o enxeño [ORAL]
E mais tamén, facendo referencia a calquera tipo de nece-
sidade:
La necesidad aguza el ingenio
A necesidade aguza o enxeño [ORAL, ESCR.]
[E inda]:
La necesidad agudiza el ingenio
A necesidade agudiza o enxeño [ORAL]
1059 # Hambre canina
{= Moita gana de comer, gana de comer moi grande.}
Fame de lobo985 [ORAL]
Fame de can [ORAL, SEIXO]
Fame negra [ORAL]
[E tamén]:
984
Tamén faragullas, tanto para esta coma para as outras expresións.
Nótese, así mesmo, que esta e mais as catro seguintes expresións
tamén poderían acaer no encabezamento a falta de pan, buenas
son tortas (número 0886).
985
Nótese que tanto esta coma a seguinte expresión adoitan adoptar as
variantes fame dun lobo e fame dun can naqueles casos en que van
acompañadas do artigo determinado. Ex.: Hoxe traio unha fame de
lobo que nin Deus, pero Hoxe traio a fame dun lobo.
H
Fame canina [ESCR.]
Tamén:
Hambruna
Fame negra [ORAL]
Larota986 [SEIXO, VALLADARES, ELIXIO]
1060 # Juntarse el hambre con / y la(s) gana(s) de
comer
{= Expresión con que se indica que se xuntan dúas perso-
as que pecan da mesma falta ou defecto ou que teñen os
mesmos desexos ou intencións –nomeadamente cando se
valoran de xeito negativo–, ou ben que cadran xuntas dúas
situacións negativas.}
Xuntarse a fame coa(s) gana(s) de comer [ORAL,
SEIXO]
Xuntarse a fame á gana de comer [VÁZQ. SACO]
Xuntarse a fame e (mais) a(s) gana(s) de comer
[ORAL]
Mesmo tamén:
Xuntarse o can coa rabia [DRAG C-G]
Tamén, aplicado exclusivamente a persoas:
Xuntarse Xan con Pericán [SEIXO]
E tamén, nun rexistro máis popular, e mesmo vulgar:
Xuntarse a merda coa cagarría [VÁZQ. SACO]
1061 # Matar de hambre
{= 1. Darlle moi pouco de comer a alguén durante un
tempo continuado. 2. Facer que alguén morra por causa de
lle impedir comer e probar alimento.}
Matar á fame [ORAL]
[E tamén]:
Matar de fame [ORAL]
Ex. (1): Pues tu hermano habrá tenido suerte, porque a nosotros, cuando
estivemos en ese internado, nos mataban de hambre.
Pois teu irmán tería sorte, porque a nós, cando estivemos nese interna-
do, matábannos á fame.
1062 # Morir(se) de hambre
{= 1. Finar alguén por falta de alimento. 2. Ter moitas
ganas de comer ou moita fame. 3. Estar sen poder gozar de
algo do que outros si están a gozar987.}
Morrer á fame988 [ORAL, DELIO]
Morrer coa fame [ORAL]
[E tamén]:
Morrer de fame [ORAL]
Ex. (1): Las malas cosechas motivaron que ese año se muriese mucha gente
de hambre.
As malas colleitas provocaron que ese ano moita xente morrese á fame.
986
Nótese así mesmo, en relación con esta voz, a paremia ano de
belota, ano de larota [SOTO].
987
Nótese que nesta “acepción” se corresponde, nos máis dos contex-
tos, coas expresións do encabezamento a dos velas (número 2461).
988
Nótese que esta mesma estrutura tamén se mantén de xeito tradi-
cional nas expresións morrer á sede [ORAL, DELIO] e morrer coa
sede [ORAL], que virían sendo equivalente a morrer de sede
[ORAL].
Véxanse tamén, relacionados, os encabezamentos morir(se) de
calor (número 2569) e morir(se) de frío (número 2602).
305
 N

N
Quen / O que non ten que facer dedícase a dar auga
NABO por un canado [VÁZQ. SACO]

1514 # Quien / El que no tiene qué haga, sus nabos salla E tamén, nunha liña semellante:
{= Expresión que se lle aplica a alguén que está ocioso, e Cuando el diablo no tiene qué hacer, con el rabo caza
nomeadamente naqueles casos en que se pon a facer algo moscas
que non ten ningún proveito, algo que non nos gusta, algo Cuando el diablo no tiene (nada) qué hacer, mata
que consideramos que non ten xeito nin dereito ou algo moscas con el rabo
que temos por negativo.} Cuando el diablo no tiene qué hacer, abre el culo y
Quen / O que non ten que facer sacha os nabos papa moscas
[ORAL, SOBREIRA] Cuando el diablo no tiene qué hacer, coge la escoba y
se pone a barrer
Ex.: —Dicen que ahora que ha cogido el retiro se dedica a navegar por
internet a ver si encuentra alguna novia. —¡Bueno, hombre, el que no tiene Cando o demo non ten que facer, co rabo torna as
qué haga, sus nabos salla! moscas [ELADIO]
—Disque agora que colleu o retiro se dedica a navegar pola internet a Cando o demo non ten que facer, co rabo axota as
ver se atopa algunha moza. —¡Vaites, ho, o que non ten que facer sa- moscas [CHIVITE]
cha os nabos!
Cando o demo non ten que facer, co rabo espanta as
E tamén: moscas [CHIVITE]
Quen / O que que non ten que facer sacha os (seus) O demo, cando non ten que facer, co rabo torna das
nabos antes de nacer [ULLA, VÁZQ. SACO, CASTI- moscas [VÁZQ. SACO]
ÑEIRA, VENTÍN] O demo, cando non ten que facer, co rabo espanta
Quen / O que non ten que facer, os seus nabos sacha as moscas [VÁZQ. SACO]
antes de nacer [VÁZQ. SACO] O demo, cando non ten que facer, senta o cu e pon-
Quen / O que non ten que facer sacha o nabo antes se a erguer [SACO1]
de nacer [VÁZQ. SACO] O demo, cando non ten que facer, co rabo axota as
Quen / O que non ten que facer, os seus nabos sacha moscas [CHIVITE]
[CHIVITE, VÁZQ. SACO] Cando o demo non ten que facer, en algo se ha de
Quen / O que non ten que facer vai sachar os nabos entreter [ELADIO]
antes de nacer [VÁZQ. SACO] [E incluso]:
Quen / O que non ten que facer sacha os nabos e o El vagar hace cucharas
alcacén1417 [VÁZQ. SACO] El ocio es jaulero y cucharero
Quen / O que non ten que facer, os seus nabos sacha O vagar fai culleres [VÁZQ. SACO, VENTÍN]
e o alcacén [VÁZQ. SACO] O tempo fai culleres [VENTÍN]
[E mais tamén]: O vagar fai culleres, e o que non ten que facer sacha
Quen / O que non ten que facer manga a macheta o alcacén [VÁZQ. SACO]
[VÁZQ. SACO] Quen / O que ten vagar fai culleres [VENTÍN]
Quen / O que non ten que facer, co rabo ata as mos-
cas [VÁZQ. SACO] NACER
Quen / O que non ten que facer compra unha cabra
e vólvea (a) vender [VÁZQ. SACO] 1515 # No nacer ayer
Quen / O que non ten que facer compra unha casa e {= Expresión con que se manifesta que alguén non é um
vólvea (a) vender [VÁZQ. SACO, SACO1] pimpín ou parrulo inxenuo, senón que xa ten a súa expe-
Quen / O que non ten que facer tira coa casa e vól- riencia na vida1419.}
vea (a) erguer [SOTO] Non nacer onte [ORAL]
Quen / O que non ten que facer íspese e vístese1418 Vir (xa) de volta e media [ORAL]
[VÁZQ. SACO]
1419
1417
Nótese que en determinados contextos tamén poderían acaer varias
Recolleito, tanto nesta expresión coma na seguinte e coma na das expresións que se recollen baixo o encabezamento ser cocine-
última deste encabezamento, como alcacer, co cal en orixe presen- ro antes que fraile (número 0487). Ex.:
tan rima consonante. ¡Non ma intentes ferrar, home, que fun sancristán antes ca cura / que
1418
Recolleito como éspese e véstese. antes de ser cura fun sancristán!

425
N
(Xa) Ouvir1420 cantar máis de catro cucos [SEIXO] ¡Manda mecha! [ORAL, PENÍN]
Ex.: ¡No me la intentes meter, hombre, que no nací ayer!
¡Manda mecha na Habana! [PENÍN]
¡Non ma intentes meter, home, que xa ouvín cantar máis de catro ¡Manda nabizo!
cucos! ¡Manda pistón!
Tamén, en contextos: ¡Manda verzas! [ORAL]
Cando ti naciches, eu xa andaba ás mozas [ORAL] Ex.: Foi elixido pola prensa internacional como o mellor xogador de
Cando ti naciches, eu xa rabuñaba1421 [PRIETO] baloncesto da historia. ¡Tíralle do aire / do nabo!
Cando ti naciches, eu xa agatuñaba 1516 # ¡De eso nada!
[E mesmo, asociada a rexistros familiares ou populares]: {= Resposta enfática negativa que se lle dá a alguén.}
Cando a ti aínda che caían os mocos, eu xa vivía ¡Diso nada! [ORAL]
disto [ORAL] ¡Non hai! [ORAL]
¡Era boa! [ORAL]
NADA ¡Era bo! [ORAL]
¡Estaba / Estábache boa! [ORAL]
1515 (bis) # ¡Ahí es nada! ¡Estaba / Estábache bo! [ORAL]
¡Casi nada!
¡Ni más ni menos! Ex.: —Mañana le dejas el coche a tu hermano, ¿vale? —¡De eso nada, que
se busque la vida!
¡Nada más y nada menos! —Mañá déixaslle o coche a teu irmán, ¿vale? —¡¿O que, ho?!: ¡non hai,
{= Fórmulas con que se enfatiza ou destaca a valía, a que ande polo seu pé! / ¡era boa, que ande polo seu pé! / ¡estábache bo,
dificultade, o mérito... de alguén ou de algo.} que ande polo seu pé!
¡Case nada! [ORAL]
Tamén:
¡Nada máis e nada menos! [ORAL]
¡Y un cuerno!
¡Nin máis nin menos! [ORAL]
¡E unha chispa (que te parta)! [ORAL]
[E tamén]:
¡E un raio (que te parta)! [ORAL]
¡Ahí queda eso!
Aí queda iso [ORAL] Tamén, nun rexistro máis familiar e coloquial, e mesmo
Ex.: Fue elegido por la prensa internacional como el mejor jugador de
vulgar:
baloncesto de la historia. ¡Ahí es nada! ¡Y un huevo!
Foi elixido pola prensa internacional como o mellor xogador de ¡E un carallo! [ORAL]
baloncesto da historia. ¡Case nada! ¡E un carallo lavela! [ORAL]
E inda tamén, se cadra asociada a contextos de uso máis [E mais]:
familiares: ¡Y una mierda!
¡Case nada, nin para que! [ORAL] ¡E unha merda (espichada / espetada nun pau)!
[ORAL]
Ex.: Foi elixido pola prensa internacional como o mellor xogador de
baloncesto da historia. ¡Case nada, nin para que!
¡E unha lorda (espichada / espetada nun pau)!
[ORAL]
E incluso tamén, en función dos contextos:
¡Tíralle do aire! [ORAL] 1517 # No / Ni (verbo) + nombre + ni (verbo) + nada
¡Tíralle do nabo! [ORAL] {= Secuencia expresiva con que se resalta negativamente
¡Túrralle polo vento! algo1422.}
¡Róncalle o nabo! [ORAL] Non / Nin (verbo) + nome + nin (verbo) nada
[ORAL]
¡Róncalle o nabizo! [ORAL, PENÍN]
Non / Nin (verbo) + nome + nin (verbo) farrapo(s)
¡Róncalle o peito! [PENÍN]
[Ou incluso, nun rexistro máis popular e coloquial]: de gaita(s) [ORAL, SEIXO, PRIETO]
¡Arrandéalle o carallo! [ORAL] Non / Nin (verbo) + nome + nin (verbo) rabo de
¡Róncalle o carallo! [ORAL] gaita [ORAL]
¡Puntéalle o carallo! [ORAL] Non / Nin (verbo) + nome + nin (verbo) feixe de
[Ou mesmo]: leña [VENTÍN]
¡Manda leche! Ex.: ¡Que te digo yo que ese no firmó contrato ni (firmó) nada!
¡Manda truco! [ORAL] ¡Que che eu digo que ese non asinou nin contrato nin (asinou) farrapo
de gaita!
¡Manda truco na Habana!
¡Manda forza! [SEIXO, DELIO, VENTÍN] Ex.: Es que, si realmente se portó como dices, ese chaval no es hijo suyo ni
¡Manda chover! [ORAL] (es) nada.
É que, se de certo se portou como dis, ese rapaz non é fillo seu nin (é)
¡Manda chover na Habana! [REQUEIXO, TRASAR] farrapo de gaita.
¡Manda nabo! [ORAL]
Tamén:
1420
Tamén oír.
1421 1422
Tamén, como menos recomendada normativamente, arrabuñaba. Confróntese co encabezamento ¡qué niño muerto! (número 1533).

426
 N
Non / Nin (verbo) + nome + nin (verbo) gaita(s) Ex.: —¿Qué te ha dicho? —Nada. —Pues quien nada no se ahoga.
[ORAL] —¿Que che dixo? —Nada. —Nada éche o que teño eu de rendas.
Non / Nin (verbo) + nome + nin (verbo) fandan-
go(s) [ORAL] NADO
[E mesmo, nun rexistro máis familiar e coloquial, e mes-
1520 # A nado
mo vulgar]:
{= Nadando.}
Non / Nin (verbo) + nome + nin (verbo) carallo(s)
A nado [ORAL, DRAG 97]
[ORAL]
Non / Nin (verbo) + nome + nin (verbo) carallo
lavela [ORAL] NALGA
1518 # Oración en negativo + nada en función de com- 1521 # No se crían nalgas con agua de malvas, sino con
plemento directo torreznos y hogazas
Oración en negativo + nada en función de comple- {= Expresión que se lle adoita aplicar a unha persoa ben
mento directo [ORAL] mantida que está a comer algunha cousa, dando a enten-
Oración en negativo + res en función de complemen- der que se está ben mantida é precisamente porque come
to directo [ORAL, DELIO, DRAG C-G] moito ou porque está seguido a comer. Tamén o pode dicir
Oración en negativo + ren en función de complemen- alguén de si mesmo.}
to directo [DRAG C-G] Non hai palleiro sen palla [ORAL, CHIVITE,
VENTÍN, PRIETO]
Ex.: Mis padres, a día de hoy, no cobran nada por Suíza. Un palleiro non se fai sen palla [ORAL]
Meus pais, hoxe en día, non cobran res por Suíza.
Non se fai (un) palleiro sen palla [ORAL, CHIVITE,
Tamén: VENTÍN]
Oración en negativo + absolutamente nada en función Ex.: —¡¿Pero ya estás de nuevo a picar?! —¡Hombre, ¿pues qué te pensa-
de complemento directo bas?!: no se crían nalgas con agua de malvas, sino con torreznos y hogazas.
Oración en negativo + absolutamente nada en —¡¿Pero xa estás de novo a petiscar?! —¡Home, non, ¿que pensabas?!:
función de complemento directo [ORAL] non hai palleiro sen palla.
Oración en negativo + nin res en función de com- E tamén:
plemento directo [ORAL, DELIO] Os palleiros non se fan sen palla [VÁZQ. SACO]
Oración en negativo + nin ren en función de com- Sen palla(s) non se fai o palleiro [VÁZQ. SACO]
plemento directo [DRAG C-G]
Ex.: Meus pais, hoxe en día, non cobran nin res por Suíza. NARIGÓN
Tamén: 1521 (bis) # Ser un narigón
Oración en negativo + nada de nada en función de Ser un narigudo
complemento directo {= Ser unha persoa que ten un nariz moi grande.}
Oración en negativo + nada de nada en función de Ser un narizudo [ORAL, CHIVITE, VENTÍN]
complemento directo [ORAL]
Oración en negativo + res de res en función de com- Tamén, nesta liña:
plemento directo [DELIO] Tener una buena napia
Ter unha boa napia [ORAL]
Ex.: Meus pais, hoxe en día, non cobran res de res por Suíza.
[Téñase en conta que en todos estes casos non é impres- Ter unha boa picaña [ORAL]
cindible que se dea todo o contexto da oración en negativo, [E mesmo]:
pois tamén abonda con que se trate dunha resposta a ese Ter un nariz coma a chavella dun carro [CATAS]
tipo de contexto]:
Ex.: —¿Te dijo algo? —Nada.
NARIZ
—¿Díxoche algo? —Nin res. / Res de res. 1522 # Darle a alguien la nariz que…
Darle en la nariz que…
NADAR {= Presentir ou intuír alguén algunha cousa, e mesmo ás
veces tamén sospeitala, sobre todo cando se trata de algo
1519 # Quien / El que nada no se ahoga negativo.}
{= Retruque ou resposta que, a xeito de brincadeira, se lle
Darlle o / no corpo que… [ORAL]
pode dar a alguén que acaba de contestar “nada”.}
Darlle a / na alma que… [ORAL]
Quen / O que nada non afoga [ORAL]
Darlle que… [ORAL]
Quen / O que nada non vai ó fondo [ORAL]
[E mesmo]:
Quen / O que nada non afonda [CHIVITE, VÁZQ.
Darlle no nariz que… [ORAL, ELADIO]
SACO]
[E mesmo]: Ex.: Me da a mi la nariz que esta es la nueva directora.
Nada éche o que teño eu de rendas Dáme a min o / no corpo / Dáme a min a / na alma que esta é a nova
directora.

427
N
Tamén: Escorrichar as vinaxeiras [ELADIO]
Olerle que… Ex.: O partido estaba tan complicado que o adestrador decidiu escorrichar
Cheirarlle que… [ORAL] as viñateiras sacando cinco dianteiros.
Tamén, en certos contextos: Ex.: El partido estaba tan complicado que el entrenador local decidió
Intuir que... quemar todas sus naves sacando a cinco delanteros.
O partido estaba tan complicado que o adestrador local decidiu quei-
Ventar que… [ORAL] mar todos os barcos / decidiu escorrichar as vinaxeiras sacando cinco
Barruntar que... [DRAG 97] dianteiros.
Intuír que... [ORAL]
[E mesmo]: Tamén:
Presentir que... Quemar los / sus últimos cartuchos
Presentir que... [ORAL] Queimar todos os cartuchos [ESCR.]
Queimar os (seus) últimos cartuchos [ESCR.]
1522 (bis) # Hurgarse la nariz
{= Meter o dedo nas ventas do nariz con intención de Tamén, en contextos:
sacar as mormelas ou lelas, as mucosidades duras.} Jugar(se) la / su última carta
Escaravellar o / no nariz [ORAL] Xogar a (súa) última carta [ORAL, ESCR.]
Andar co dedo no nariz [ORAL] Xogar a (súa) derradeira carta [ELADIO]
Ex.: O partido estaba tan complicado que o adestrador local decidiu xogar a
Tamén: súa última carta sacando cinco dianteiros.
Sacar / Quitar as entradas [ORAL, CACHAFEIRO]
Limpar o salón [MATAMÁ] Tamén, en contextos:
Echar el resto
Ex.: ¡Pero cuántas veces te tengo que decir que no te hurges la nariz, que es
de mala educación! Largar todo o aparello [ORAL]
¡Pero cantas veces che teño que dicir que non andes a escaravellar no (E incluso tamén, botando man da expresión castelá [–]):
nariz, que é de mala educación! Botar o resto [ORAL?]
1523 # Meter las narices en… Ex.: O partido estaba tan complicado que o adestrador local decidiu largar
Meter el hocico en… todo o aparello sacando cinco dianteiros.
{= Abesullar, esculcar, osmar, curiosear ou entremeterse
alguén sen permiso en algo, nomeadamente en cousas ou NECESIDAD
asuntos que non lle incumben.}
Meter os fociños en… [ORAL, SEIXO] 1525 # Hacer de la necesidad virtud
{= Expresión con que se manifesta que unha situación de
Meter o nariz en… [ORAL]
carencia, unha situación problemática ou unha situación
E inda: negativa son aproveitadas para convertelas en algo positi-
Meter a cara en… [ELADIO] vo e tirar algún tipo de proveito ou vantaxe delas.}
Facer da necesidade virtude [VÁZQ. SACO, ESCR.]
NAVE 1526 # Hacer sus necesidades
1524 # Quemar (todas) las naves Hacer una diligencia
{= Adoptar alguén unha decisión extrema e irreversible, {= Defecar unha persoa.}
inda que iso supoña unha perda ou sacrificio grandes; ou Facer as súas necesidades [ORAL]
mesmo tamén tomar unha decisión arriscada ante unha Facer unha necesidade [ORAL, PRIETO]
situación problemática ou difícil, ó ser practicamente o Facer os seus mandados [CONSTANTINO]
último recurso que lle queda1423.} Facer os seus feitos [CONSTANTINO]
Queimar (todas) as (súas) naves1424 Tamén:
Queimar (todos) os (seus) barcos Hacer de / del cuerpo
[E mesmo tamén]: Hacer de / del vientre
Hacer de su persona
1423
Nótese que, sobre todo neste último caso ou “acepción”, hai Facer de / do corpo [ORAL, CONSTANTINO]
contextos onde estas expresións son trocables coas que aparecen Obrar de corpo [ORAL]
baixo os encabezamentos poner toda la carne en el asador (nú-
2
Dar de corpo [ORAL, PRIETO]
mero 0394) e jugársela (número 1179). Facer / Dar / Obrar de ventre
1424
As expresións queimar os barcos ou queimar as naves, adoptada
tamén por linguas coma o inglés ou o francés, parece ser que ten a [E mais]:
súa orixe nun feito histórico atribuído ó explorador e conquistador Obrar [ORAL]
español Hernán Cortés (1485-1547), quen no ano 1518 emprendeu Ensuciar [ORAL, AELG]
a conquista de México con once naves que partiron de Santiago de Rexeitar [CONSTANTINO, FRANCO GRANDE]
Cuba. Disque, tras ancorar na cidade de Veracruz, e para evitar que
as súas tropas se chamasen atrás antes de iniciar a exploración do Tamén, nun rexistro máis familiar e popular:
territorio descoñecido que tiñan ante si e volvesen nos barcos, de-
cidiu queimar estes (ou, segundo outras versións, afundiunos ou
deixounos inservibles).

428
 N
Arriar o(s) pantalón(s) [REQUEIXO] NEGRO
Arrear o gallo1425 [SEIXO]
[E mesmo]: 1529 # Negro como...
Ir a plantar un pino [Véxase o encabezamento negro como el carbón, en
(Ir) Escribir unha carta [CONSTANTINO] CARBÓN.]
Ir ó campo de tiro
Ir ó curral NIDO
Ir á corte
Ir a un recado 1530 # En los nidos de antaño no hay pájaros hogaño
{= Paremia con que se indica que as cousas mudaron
Tamén: desde o pasado ata o presente, e que se pode enunciar coa
Ir al baño intención de dar a entender que non se pode vivir ancora-
Ir al retrete do no pasado e que hai que mirar para diante, ou mesmo
Ir al váter para expresar que algo positivo que había no pasado xa
Ir al servicio non o hai no presente (relacionado con este último sentido
Ir al escusado pódese empregar, por exemplo, para lle dicir a alguén que
Ir ó baño [ORAL] a oportunidade que perdeu de aproveitar cando tivo oca-
Ir ó retrete [ORAL] sión xa lle pasou por diante da porta, e que agora proba-
Ir ó váter [ORAL] blemente xa non poida botar man dela)1427.}
Ir ó servizo [ORAL] Nos niños do ano pasado (xa) non hai paxaros este
Ir á peza ano [ORAL, VÁZQ. SACO]
Nos niños do ano pasado non hai paxaros hogano
Tamén, en contextos: [VÁZQ. SACO, SACO1]
Ir por fóra1426 [ORAL] Nos niños de antano non hai paxariños hogano
Tamén, nun contexto máis familiar e coloquial, e mesmo [VENTÍN]
vulgar: Os niños de antano non dan paxaros hogano [ACE-
Ir ó cagadoiro [ORAL] VEDO]
1527 # (La) Necesidad obliga Tamén:
{= Expresión con que se manifesta que unha situación Nos niños do ano pasado non está o paxaro este
extrema, unha situación de necesidade ou unha situación ano [VÁZQ. SACO]
de carencia obrigan ou forzan a quen as sofre a adoptar Nos niños do ano pasado non hai este ano paxaro
algún tipo de actuación para solucionalas.} [VÁZQ. SACO]
A necesidade obriga [VÁZQ. SACO] [E inda]:
No niño do ano pasado non hai meniños deste / este
1528 # (No) Tener necesidad (de…) ano [VENTÍN]
{= (Non) Facer falta (que exista, que se dea ou que se
produza aquilo que se expresa).} Ex.: —Estoy deseando irme para ahí de vacaciones, a ver si me vuelvo a
encontrar aquella chiquilla a la que estuve a punto de entrarle el año
(Non) Ter falta (de…) [ORAL] pasado. —¡Ay, amigo, ¿tú no sabes ese dicho de que en los nidos de antaño
(Non) Ter necesidade (de…) [ORAL] no hay pájaros hogaño?! Pues es real como la vida misma, porque ya se ha
echado novio.
Ex.: ¿Pero qué necesidad tendrían de fichar a estas alturas de la liga un —Xa me tarda irme para aí de vacacións, a ver se volvo atopar aquela
portero? rapariga á que estiven a piques de lle entrar o ano pasado. —¡Ai, ami-
¿Pero que falta terían de fichar a estas alturas da liga un porteiro? go, ¿ti non sabes ese dito de que nos niños do ano pasado xa non hai
Ex.: Métete el dinero por donde te quepa, que no tengo necesidad de que me paxaros este ano?! Pois éche ben certo, porque xa colleu mozo.
dejes nada. E tamén, só en certos contextos (coma tal, o do exemplo),
Mete os cartos por onde poidas, que non teño falta de que me prestes
nada. indicando que se perdeu de aproveitar a oportunidade:
Auga pasada non volve ó muíño [VÁZQ. SACO]
Ex.: Si tiene necesidad de algo, me lo dices, que yo me encargo.
Se ten falta de algo, dimo, que xa eu me encargo.
[E mesmo]:
Quen / O que chega tarde nin oe (a) misa nin come
(a) carne1428 [ORAL, VÁZQ. SACO, CASTIÑEIRA]
Quen / O que vén tarde e sen hora dorme fóra [VÁ-
ZQ. SACO]
1425 Quen / O que chega tarde non cea [VÁZQ. SACO]
Expresión tirada da linguaxe dos cabaqueiros.
1426
Convén lembrar que esta expresión só fai referencia á capacidade
Quen / O que chega tarde mal se aloxa [VÁZQ. SA-
ou potencialidade de defecar, mais non á vontade ou intención de CO]
facelo. Explicarémonos cun exemplo: pódeselle preguntar a unha
persoa que sofre de estrinximento algo así como ¿Fuches quen de ir 1427
por fóra estes días?, ou mesmo se pode dicir Acábanme de entrar as Léase a nota a rodapé no encabezamento agua pasada no mueve
ganas de ir por fóra, pero nunca diriamos Vou ó baño a ir por fóra molino (número 0028).
1428
(como correspondencia do castelán Me voy al baño a hacer mis ne- Confróntese co encabezamento quien / el que llega tarde a la
cesidades). carnicería no come carne en todo el día (número 0395).

429
 P
Ser un alma de Dios Pedir non fai pobre [ORAL]
Ser un / unha alma cándida [ORAL] Por pedir non se é pobre [ORAL]
Ser un bendito [ORAL] Por pedir ninguén é pobre [VÁZQ. SACO]
Ser unha alma / almiña de Deus [ORAL] [E tamén]:
Ser un boa alma [SOBREIRA] Por pedir que non quede [ORAL]
Ser unha baraza de la [LOC] Por pedir que non sexa [ORAL]
Ser (moi) aboafé [ORAL] [E mesmo]:
[E mais]: Por non pedir que non sexa a fame [ORAL]
(Ser dos que) Non lle fai mal a un paxariño [NO-
Tamén:
RIEGA]
Por pedir nada se pierde
(Ser dos que) Non morde as herbas [NORIEGA]
Por pedir nada se perde [VÁZQ. SACO]
(Ser dos que) Non masca a auga [NORIEGA]
Tamén:
E mesmo tamén, dando neste caso moitas veces a enten-
De quen / Do que non pide ninguén se acorda [VÁ-
der que se trata dunha persoa boíña de máis –ou mesmo
ZQ. SACO, VENTÍN]
case parva– e da que todos fan un pandeiro:
De quen / Do que non pide ninguén se lembra
Ser un boi do belén [ELADIO]
[VENTÍN]
Ser un boi de Belén [PENÍN]
Deus non oe a quen non pide [SOTO]
Ser un boi de palla [ACADEMIA 1913-28, ELADIO]
Ser un boi de barro [NORIEGA, ELADIO] E inda tamén, e nesta mesma liña, se pode botar man da
Ser un boi de machado1596 seguinte paremia:
Frade que non berra, convento que non medra
E incluso tamén, nesta mesma liña, se lle pode aplicar a
[VÁZQ. SACO]
seguinte expresión a esa persoa que temos por tan boa:
Mellor onza de sangue non se viu [ELADIO]
PEDO
PEDIR 1735 # Tirarse pedos
Echarse pedos
1733 # Cada uno pide para sí / los suyos
{= Expulsar gases polo ano.}
{= Expresión con que se manifesta que cada persoa mira
Botar peidos [ORAL]
primeiro polo seu ben e mais polo ben dos seus ca non
Cagar peidos [ORAL]
polo ben dos que lle resultan máis alleos.}
Cada un pide para si / os seus [ORAL] Tamén, algo máis eufemísticas:
[E tamén]: Perder polo cu [ORAL]
Cada santero pide para el santo de su ermita Irse polo cu [ORAL]
Cada santero pide para su garguero
Cada santeiro pide para o seu santo [ELADIO] Tamén, e con expresións xa realmente eufemísticas:
Irse de copas
Ex.: —Hombre, por lo menos que pongan la nota de corte en el cuatro y Irse [ORAL]
medio, que es la mía. —¡Y al resto que nos zurzan, ¿no?! —¡Ay, amigo,
cada uno pide para sí!
[E mesmo]:
—Home, tan sequera que poñan a nota de corte no catro e medio, que Andar mal do tubo de escape [ORAL]
é a miña. —¡E ó resto que nos dean piche, ¿non?! —¡Ai, amiguiño, ca- Andar co escape libre [ORAL]
da santeiro pide para o seu santo! Ter o escape libre [FERRO]
Tamén, en contextos: Perder a compresión [FERRO]
Cada uno mira por sí / por lo suyo Facer coma a burra da muiñeira [MARÉ]
Cada un mira por si / polo seu [ORAL]
[E mesmo]: PEDORRETA
Cada pato enche o seu papo [VÁZQ. SACO]
1735 (bis) # Hacer la / una pedorreta
1734 # Por pedir que no quede {= Facer un son coa boca imitando o do peido, normal-
Por pedir que no sea mente como mostra de burla ou de desprezo.}
{= Expresións que se usan para espremer a idea de que, Facer o/un pote [SARMIENTO]
antes ca ficar calado e non conseguir aquilo que se preten-
de, mellor é pedirllo a alguén1597.} PEDRO
1596
1736 # Entrar / Moverse… como Pedro por su casa
En relación con estas catro últimas expresións, véxase tamén o Entrar / Moverse… como Perico por su casa
encabezamento tomar a alguien por el pito del sereno (número {= Entrar / Moverse… alguén nun sitio, ou por un sitio –e
1874).
1597
Véxase a relación existente co encabezamento quien / el que no nomeadamente un sitio que non lle é propio–, con total
llora no mama (número 1253), e nótese que mesmo hai contextos liberdade e desenvoltura.}
nos que as expresións de ambos son trocables.

487
P
Entrar / Moverse… coma (o) cura pola igrexa
[ORAL]
Entrar / Moverse… coma as abellas pola colmea
[LOC]
Entrar / Moverse… coma as abellas polo cortizo
[LOC]
Entrar / Moverse… coma (o) fouciño en herba
tenra [LOC]
[E tamén]:
Entrar / Moverse… coma na / pola súa casa [ORAL]
Entrar / Moverse… coma se fose a súa casa [ORAL]
[E mesmo]:
Entrar / Moverse… coma Xan polo outeiro
E tamén, en contextos:
Entrar / Moverse… coma nunha / por unha agra
aberta
Ex.: Es que ha cogido tanta confianza con los guardias que se mueve por
toda la penitenciaría como Pedro por su casa.
É que colleu tanta confianza cos gardas que se move por todo o penal
coma (o) cura pola igrexa / coma as abellas pola colmea / coma as abe-
llas polo cortizo / coma pola súa casa / coma se fose a súa casa / coma
fouciño en herba tenra.
Ex.: Pero si el problema es que en la empresa nadie lo controla, y así el tío
puede hacer todo los chanchullos que quiere como Pedro por su casa.
Pero se o problema é que na empresa ninguén o controla, e así o tío
pode facer todas as trangalladas que quere coma (o) cura pola igrexa /
coma as abellas pola colmea / coma as abellas polo cortizo / coma se es-
tivese / fose na súa casa / coma quen anda / se move por unha agra
aberta.
E incluso tamén, en contextos:
Entrar / Moverse… coma en / por casa propia
Entrar / Moverse… coma en / por casa de seu
PEGA
1737 # De pega
{= Que imita o verdadeiro modelo ou obxecto pero sen o
ser, nomeadamente –no caso dos obxectos– por ser de
xoguete.}
De coma quen [ORAL]
[E mesmo]:
De a coma quen
De (a) quen quen
Ex.: No tengas miedo, que la granada que lleva en la mano es de pega.
Non teñas medo, que a granada que leva na man é de coma quen / é de
(a) quen quen.
Ex.: En tomas de cámara oculta a veces aparecen policías de pega.
En tomas de cámara oculta ás veces aparecen policías de coma quen /
policías de (a) quen quen.
Tamén:
De mentira
De mentirillas
De mentirijillas
De mentira [ORAL]
Ex.: Non teñas medo, que a granada que leva na man é de mentira.
Ex.: En tomas de cámara oculta ás veces aparecen policías de mentira.
Tamén:
488
De broma
De broma [ORAL]
[E mais]:
De burla [ORAL]
E tamén:
De imitación
De imitación [ORAL]
E incluso tamén, só en certos contextos en que se aplica a
pezas de vestir ou obxectos de adorno moi ostentosos pero
de pouco valor:
De oropel
De ouropel [ESCR.]
PEGO
1738 # Dar el pego
{= Non desentoar unha persoa ou cousa nun determinado
contexto ou situación malia non reunir todas as condi-
cións que serían necesarias para consideralas como axei-
tadas ou boas nese contexto ou situación.}
Pasar por vez [ORAL]
[E mesmo tamén]:
Facer / Dar o comaquén
Ex.: Llevaban puestas unas pelucas postizas que daban el pego.
Levaban postas unhas perrucas postizas que pasaban por vez / que
facían / daban o comaquén.
Ex.: El tío se coló en la gala para actores y dio el pego de tal manera que
nadie desconfió de él.
O tío coouse na gala para actores e pasou por vez / e fixo / deu o coma-
quén de tal maneira que ninguén desconfiou del.
Tamén, en contextos en que se lles aplica a pezas de vestir
ou a obxectos de adorno de coma quen:
(Ser para) Vestir por fóra [DRAG C-G]
Ex.: Levaban postas unhas perrucas postizas que inda vestían por fóra.
Levaban postas unhas perrucas postizas que eran para vestir por fóra.
PEINAR
1739 # No peinarse una mujer para alguien
{= Non ser alguén –nomeadamente un home– capaz de
conseguir que a dita muller sexa a súa parella.}
Non lle criar fillo unha muller a alguén [NORIEGA]
Non madurar esta / esa pera para alguén
Non madurar esta / esa pera para ningún merlo1598
coma ese alguén
Ex.: —No me dirás que la hija del Chavellón no está para mojar pan, ¿eh?
—Puede ser, pero tú estate tranquilo, que no se peina para ti.
—Non me dirás que a filla do Chavellón non está para romper unhas
mangas, ¿eh? —Pode ser, pero ti á tranquilidade, que non che ha de
criar fillo / que esa pera non madura para ti / que non madura esa pera
para ningún melro coma ti.
E incluso:
Non lle haber (de) poñer a denteira unha muller a
alguén [ELADIO, DENTE]
Non ser para os dentes de alguén [DENTE]
1598
Tamén melro.
 P
Ex.: (…) —Pode ser, pero ti á tranquilidade, que non che ha de poñer a Superar / Subir algún escalón
denteira / que non haser para os teus dentes. {= Superar algún nivel ou grao para alcanzar algo.}
1740 # Peinarse para atrás Superar / Subir algún portelo [SEIXO]
{= Peitearse dándolle ó pelo para atrás, peitearse de tal Ex.: Pues ahora solo te queda por superar el último peldaño: el trabajo de
xeito que a punta do cabelo quede máis para atrás cá raíz.} fin de carrera.
Peitearse1599 para atrás [ORAL] Pois agora só che queda por subir o último portelo: o traballo de fin de
carreira.
Tamén:
Peinarse pelo arriba E tamén:
Peitearse a ceacú [ORAL] Superar / Subir algún chanzo
[E mesmo]: Superar / Subir algún banzo
Peinarse a contrapelo
Peitearse a contrapelo PELLEJO
1743 # Verse en el pellejo de alguien
PEINE {= Estar na súa situación.}
1741 # Saber lo que vale un peine Verse no coiro de alguén [ORAL]
Enterarse de lo que vale un peine Verse na pel de alguén [ORAL]
Saber cuántas púas tiene un peine E incluso:
Enterarse de cuántas púas tiene un peine Verse no seu pelello1601 [ORAL?]
{= Coñecer a parte desagradable ou incómoda de algo que
en principio non parecía tal.} PELO
Saber o pan que coce o demo [ORAL]
Saber o pan do demo [ORAL] 1744 # A pelo1
Saber o que vale a allada [ORAL] En pelo
Saber como pelan as papas [CATAS] {= Coa cabeza descuberta –alguén–, sen levar chapeu,
Saber que trapos queima o demo [ORAL, SEIXO, sombreiro, pano da cabeza, etc.}
VERBAIS1600] En penecho [RODRÍGUEZ, CUVEIRO, VALLADARES,
Ex.: Aprovecha mientras puedas, que como me nombren director del colegio
FILGUEIRA, CARRÉ, ELADIO]
te vas a enterar de lo que vale un peine. [E tamén]:
Aproveita mentres poidas, que como me nomeen director do colexio vas En penuzo [ANÍBAL]
saber vas saber o pan que coce o demo / vas saber o que vale a allada /
vas saber como pelan as papas / vas saber que trapos queima o demo. Ex.: Que todos somos iguales, hombre, con tricornio o a pelo.
Que todos somos iguais, home, con tricorne ou en penecho / con tricorne
Tamén: ou en penuzo.
Saber lo que es bueno E incluso tamén:
Saber o que é bo [ORAL] En pelo [ACADEMIA 1913-28]
Tamén, en contextos: En peloto [ELADIO]
Saber quen é o demo [ORAL] 1745 # A pelo2
Ver o demo [ELADIO] {= Sen sela, nin albarda nin calquera outro arreo entre a
Ex.: Aproveita mentres poidas, que como me nomeen director do colexio montura e o xinete, cando se está a montar a cabalo.}
vas saber quen é o demo / vas ver o demo. A pelo [ORAL]
E mesmo tamén, en certos contextos, e nun rexistro máis 1746 # A pelo3
familiar e popular: {= Sen ningún tipo de axuda, protección ou acompaña-
(Saber o que é) Mexar en pingas [ORAL] mento.}
Ex.: Aproveita mentres poidas, que como me nomeen director do colexio A pelo [ORAL]
vas (saber o que é) mexar en pingas. [E mesmo]:
A pan de millo [ORAL]
PELDAÑO Ex.: Cantó la canción a pelo, sin música ni acompañantes.
Cantou a canción a pelo / a pan de millo, sen música nin acompañan-
1742 # Superar / Subir algún peldaño tes.

1747 # Atusarse el pelo

1599
Tamén, tanto para esta coma para o resto de expresións, pentearse {= Alisar alguén o pelo, nomeadamente pasando por el
1600
e pieitarse. repetidamente a man ou o peite mollados.}
Recolleita, nestas dúas últimas fontes, como expresión coa que se Cofar (n)o pelo [ORAL]
dá a entender que se coñece ben (ou que non se coñece nada, de se
utilizar en sentido negativo) o carácter e forma de ser dunha per-
soa. Ex. (tirado do propio [SEIXO]): ¡Oes ti, a min non me faltes ao
1601
respecto! ¡Ten conta comigo, que ti non sabes que trapos queima o Tamén, menos recomendable ó non estar aceptado pola normativa
demo! vixente, pelexo, que é realmente a voz que foi recolleita oralmente.

489
P
Cofear (n)o pelo [ORAL] E inda tamén:
Hablar recio
Tamén:
Falar redondo [NORIEGA, ELADIO]
Alisarse el pelo
Alisar o pelo [DRAG C-G] Tamén, en rexistros máis ben familiares e populares:
Non lle quedar a lingua presa ó cu da nai [TRASAR,
1748 # De medio pelo VERBAIS]
De poco pelo
{= De pouca importancia ou categoría, aplicado a persoas 1750 # Pelo a pelo
ou cousas1602.} Pelo por pelo
De pouca sonada [MARIÑA] Taz a taz
De pouco e mouco [SEIXO] {= Sen ter que dar nin pagar nada a maiores ó trocar ou
De pouco peso [ORAL] permutar unha cousa.}
Troque a troque1605 [MARTÍNS]
Tamén:
De poca categoría 1751 # Por un pelo (de nada)
De pouca categoría [ORAL] Por un pelín (de nada)
{= Por moi pouco1606.}
E mesmo: Por un pelo (de nada) [ORAL]
De media tijera Por un chisco (de nada) [ORAL]
De media tixela [LLÓPIZ1603, ESCR.] Por un chisquiño (de nada) [ORAL]
1749 # No tener pelos en la lengua Por un nada (de nada) [ORAL]
No tener pelillos en la lengua Por un nadiña (de nada) [ORAL]
No tener polilla en la lengua Ex.: Este año no sacó la oposición por un pelín de nada.
No tener pepita en la lengua Este ano non sacou a oposición por un chisco.
{= Falar alguén con total liberdade e franqueza e dicindo o
que pensa sen se coutar nin un chisco1604.} Tamén:
Non ter papas na boca [ORAL, SEIXO, CACHAFEI- Por los pelos
RO] Polos pelos [ORAL]
Non ter / lle quedar a lingua presa [ORAL, SEIXO] Polos zarapelos [VOLG, ANÍBAL]
Non lle quedar a lingua entre os dentes [DENTE] Ex.: Este ano non sacou a oposición polos zarapelos.
Non ter lixos na lingua [IRMAND.] Ex.: Llegué al tren por los pelos.
Non ter papas na lingua [IRMAND., NORIEGA] Cheguei ó tren polos zarapelos.
Tamén: Tamén:
Ter a lingua solta [ORAL, DELIO] Por un tris
Ter unha lingua ben raspada [TRASAR] Por un tris [DRAG 97]
Ter a lingua espodada [SEIXO]
[E mais]: Tamén, nun rexistro máis familiar e coloquial:
Non ter sapas na lingua Por un pelo dunha vella [ORAL]
Non ter sedas na lingua Por un pelo dun calvo [ORAL]
Non ter a lingua trabada [DRAG C-G] Tamén, neste mesmo rexistro, formando enunciado de seu
[E inda incluso]: en certos contextos onde xa se sabe do que se está a falar e
Non ter pelos na lingua [ORAL, IRMAND.?] dando a entender que algo non aconteceu por moi pouco:
Tamén: Por culpa do rabo non empreñou a burra [SEIXO]
Cantarlas claras Ex.: —Así que este año tampoco sacó la oposición. —No, pero no te creas,
Hablar a boca llena ¡eh!, que no le faltó nada para aprobar.
—Así que este ano tampouco sacou a oposición. —Non, pero este ano
Falar ás claras [ORAL] estívoche aí, aí, que por culpa do rabo non empreñou a burra.
Falar polas claras [ORAL]
Falar claro [ORAL] 1752 # ¡Te tirarás de los pelos!1607
[E mesmo]:
Falar a boca(s) chea(s) [?]
1605
Tamén troco a troco.
1606
1602 Nótese que en certos contextos estas expresión son trocables coas
Nótese que en contextos estas expresións poden confluír coas que do encabezamento estar [en tiempo pasado] a punto de… (núme-
aparecen baixo o encabezamento de pacotilla (número 1610). ro 1979).
1603 1607
Obsérvese, neste senso, a expresión tenda de media tixela, caga- Resulta obvio que a persoa gramatical non ten por que ser necesa-
das de moscas nas zarrapelas [zarrapelas = ornatos de papel]. riamente a segunda singular. Ex.:
1604
Nótese que en moitos contextos se poden trocar estas expresións Si no compra las acciones ahora, se tirará de los pelos toda la vida.
coas que aparecen baixo o encabezamento no criarle postema a Se non compra as accións agora, hanlle doer as enxivas toda a
2
alguien una cosa (número 1915). vida.

490
 P
{= Expresión de aviso con que se lle di a alguén que nun Dar couces contra a(s) parede(s) [FERRO]
futuro se vai arrepentir por algunha acción ou omisión que Coucear contra a(s) parede(s)
se comenta ou que se deduce polo contexto.} Dar coa cabeza contra a(s) parede(s)
¡Hante (de) comer os demos!1608 [ORAL] Dar (de) cabezadas contra a(s) parede(s)
¡Has (de) dar couces contra a(s) parede(s)! [FERRO] Turrar / Tirar dos pelos (da cabeza) [ORAL]
¡Has (de) coucear contra a(s) parede(s)! Depenar os pelos
¡Hanche (de) doer as enxivas! [FERRO] Ex.: El pobre se tiraba de los pelos cuando se enteró de que el boleto que
Ex.: Este es el negocio del siglo, así que, como no compres ahora acciones, te había rechazado era el ganador.
aseguro que te estarás tirando de los pelos toda la vida. O pobre repenaba os pelos / arrincaba os pelos da cabeza / daba couces
Este éche o negocio do século, así que, como non compres agora accións, contra as paredes / daba coa cabeza contra a parede / daba de cabeza-
fago fe de que te han comer os demos toda a vida / fago fe de que has de das contra a parede / turraba dos pelos da cabeza / repenaba os pelos
dar couces contra as paredes toda a vida / fago fe de que che han doer as cando soubo que o boleto que rexeitara era o gañador.
enxivas toda a vida.
1756 # Tomar el pelo a alguien
Tamén: {= Enganar a alguén burlándose del1609.}
¡Has (de) repenar os pelos! [ELADIO] Tomarlle o pelo [ORAL]
¡Has (de) arrincar / arrancar os pelos da cabeza! Tomarlle a rapeta [MARÉ]
[ORAL] Comerlle a boroa [ELADIO, VÁZQ. SACO, VENTÍN]
¡Has (de) turrar / tirar dos pelos (da cabeza)! [E mais]:
[ORAL] Laparlle a boroa
¡Has (de) depenar os pelos!
Ex.: Mejor te será que hables en serio y que no me intentes tomar el pelo.
Tamén: Mellor che vai ser que fales en serio e que non me intentes tomar o pelo /
tomar a rapeta / comer a boroa.
¡Te arrepentirás!
¡Te pesará! Tamén, en moitos contextos:
¡Haste (de) arrepentir! [ORAL] Rirse de alguén [ORAL]
¡Hache (de) pesar! [ORAL] [E mesmo]:
¡Has (de) chorar! [ORAL] Burlarse de alguien
¡Has (de) laiar! Burlarse de alguén [ORAL]
Monearse de alguén [PINTOS, LEIRAS, ELADIO]
1753 # Tener pelos una cosa, asunto o negocio Mofarse de alguén [DRAG 97]
{= Ofrecer dificultades ou complicacións.}
Moquearse de alguén [DRAG 97]
Ter espiñas [ORAL]
Chancearse de alguén [ELADIO]
[E mesmo]:
Ter ósos Ex.: Mellor che vai ser que fales en serio e que non te intentes rir de min.

Tamén: Incluso tamén, en contextos:

Tener / Ofrecer / Presentar complicaciones Facer parvo a alguén [ORAL]
Tener / Ofrecer / Presentar dificultades Ex.: Mellor che vai ser que fales en serio e que non me intentes / queiras
Tener / Ofrecer / Presentar problemas facer parvo.
Ter / Ofrecer / Presentar complicacións [ORAL]
Tamén, relacionado cun rexistro máis coloquial, cando
Ter / Ofrecer / Presentar dificultades [ORAL] menos en castelán:
Ter / Ofrecer / Presentar problemas [ORAL] Tomar el tupé a alguien
1754 # Tirar de los pelos a alguien Comerlle a partida
{= Agarrarlle o cabelo e turrar por el.} Manducarlle a boroa
Tirarlle / Turrarlle polos pelos [ORAL] Tamén, en certos contextos:
[E tamén]:
Vacilar a alguien
Tirarlle / Turrarlle dos pelos [ORAL]
Vacilar a alguén [ORAL, DRAG C-G]
Ex.: ¡Como le vuelvas a tirar de los pelos a tu hermana te voy a dar yo! Compoñer a alguén [ELADIO]
¡Como lle volvas turrar polos pelos a tú irmá voute poñer a andar!
1757 # Traer (aun) el pelo de la dehesa
1755 # Tirarse de los pelos {= Expresión que se emprega para dar a entender que
{= Estar ou amosarse alguén desesperado ou arrepentido unha persoa que quere aparentala de urbana segue a
por mor dalgunha cousa.} manter algunha característica propia do rural, feito este
Repenar os pelos [ELADIO] que tradicionalmente se consideraba negativo.}
Arrincar / Arrancar os pelos (da cabeza) [ORAL] Vir (aínda) cego da corte [MARTÍNS]
1608
Tamén, en todos estes casos, e en función do que mellor lle acaia a
1609
cada contexto, se usa o futuro sintético no canto da perífrase. Exs.: Téñase en conta que en función de cada contexto en concreto
Este éche o negocio do século, así que, se ves que tal, ti non compres tamén se podería botar man, coas debidas adaptacións, das expre-
agora, que xa te comerán despois os demos toda a vida / que xa che sións que se recollen a partir do terceiro “Tamén” do encabeza-
doerán despois as enxivas toda a vida / que xa chorarás / etc. mento ¿tú te crees que me chupo el dedo? (número 0689).

491
P
1757 (bis) # (¡)Y así le (me, te, nos…) luce el pelo(!) Estar a pelota no tellado de alguén [ORAL?]
(¡)Y así le (me, te, nos…) va(!) Estar a burra no pau de alguén [GROBA]
{= Expresións que, rematando e facendo referencia a algo
que se acaba de dicir no discurso, dá a entender que ese Tamén, en contextos:
algo lle resulta prexudicial ou non lle trai boas consecuen- Estar en las manos de alguien el asunto / la cosa / el
cias á persoa obxecto da expresión.} problema / la cuestión…
(¡)E así lle (me, che, nos…) vai(!) [ORAL] Estar nas mans de alguén o asunto / a cousa / o pro-
(¡)E así lle (me, che, nos…) vai o negocio(!) [ORAL] blema / a cuestión… [ORAL]
(¡)E así lle (me, che, nos…) vai o invento(!) [ORAL] Ter alguén o asunto / a cousa / o problema / a cues-
[E mesmo]: tión … de man [ORAL]
(¡)E así lle (me, che, nos…) vai o conto(!) [ORAL] Ter alguén o asunto / a cousa / o problema / a cues-
tión … da súa man [ORAL]
Ex.: Elegimos de presidente de la comunidad al menos preparado, y así nos
luce el pelo. 1760 # Hacer la pelota1611 a alguien
Eliximos de presidente da comunidade ó menos preparado, e así che Hacer la rosca a alguien
nos vai o negocio / o invento.
{= Adular coa intención de tirar algún beneficio en troco.}
Inda incluso tamén, calcando a expresión castelá [–]: Facerlle a rosca [ORAL, CONSTANTINO]
(¡)E así lle (me, che, nos…) loce o pelo(!) [ACTAS?] Facerlle o rosco [ORAL]
(¡)E así lle (me, che, nos…) loce o pelame(!) [?] Facerlle a capa [SEIXO]
Facerlle o conto [ORAL, SEIXO, CONSTANTINO]
PELOTA Melarlle o ollo [VERBAIS]
1758 # Estar la pelota en el tejado Facerlle as beiras [ORAL]
{= Estar pendente de se resolver un asunto ou cuestión.} Facerlle as voltas [VERBAIS]
Estar no aire [ORAL] Facerlle a chaqueta [ORAL]
Estar a pelota no aire [ORAL] Facerlle a rosca do galo [ELIXIO, NORIEGA, ELA-
Estar a cousa / o conto / o choio / o asunto no aire DIO]
[ORAL] [E mesmo]:
Estar a burra no pau [GROBA] Facerlle as veces
[E mesmo]: Tamén:
Estar a pelota no tellado [ORAL?] Pasar la mano por el lomo a alguien
Ex.: En las elecciones estadounidenses estuvo la pelota en el tejado hasta el Sobar el lomo a alguien
último momento, pues nadie se atrevía a pronosticar un vencedor claro. Poñerlle a alfombra (diante) [ORAL]
Nas eleccións estadounidenses estivo a cousa no aire / estivo a pelota no Pasarlle a man polo lombo [DRAG C-G?]
aire / estivo a burra no pau ata o último momento, pois ninguén se
atrevía a prognosticar un vencedor claro. Tamén:
E tamén en certos contextos, tal e como se explica no Dar jabón a alguien
encabezamento (no) vender la piel del oso antes de Dar coba a alguien
cazarlo (número 1848): Dar incienso a alguien
Estar todavía la pelota en el tejado Darlle lustre [ORAL]
Estar aínda o capador riba / enriba / encima da Darlle sebo [ORAL]
porca [ORAL] Darlle unto [ORAL]
Estar aínda o capador riba / enriba / encima da Darlle xabón [ORAL]
cocha [VEIGA, FÓRMULAS] Darlle aceite [ORAL, ACADEMIA 1913-28, ELADIO]
[E mesmo]: Darlle vaselina [ORAL]
Ir / Estar a misa aínda no credo1610 [FERRO] Darlle cera1612 [ORAL]
[E mesmo]:
Ex.: —Este partido ya está ganado. —Bueno, no te lances, que aun faltan Untarlle / Darlle manteiga
cinco minutos y todavía está la pelota en en tejado.
—Este partido xa está ganado. —Bueno, non te embales, que faltan Untarlle / Darlle graxa [ESCR.]
cinco minutos e inda está o capador enriba da porca / e inda a misa vai
no credo. E tamén:
Dorar la píldora
1759 # Estar la pelota en el tejado de alguien
{= Estar un asunto ou cuestión controvertidos nun punto
1611
en que é unha das partes a que ten que tomar a decisión Lembremos que esta expresión procede da voz pelota no seu
definitiva ou a quen ten que dar o seguinte paso para sentido de “prostituta”. Así, comezouse a usar hacer la pelota dan-
seguir avanzando.} do a entender que a persoa a persoa que adulaba inteseiramente se
comportaba dun xeito semellante ó dunha prostituta, que gaba e
finxe cariño ou amor a quen lle paga os seus servizos.
1612
Ollo con esta expresión (de recolleita oral, tal e como se indica), no
1610
É esta unha expresión que en orixe, e en lei dereita, se utiliza para sentido de non confundila co sentido que se lle adoita dar en caste-
dar a entender que inda queda moito para que algo remate, mais lán, como sinónimo de dar caña ou dar estopa (véxase o encabeza-
que tamén se pode aplicar en contextos coma os deste exemplo. mento número 0354).

492
 P
Dourar a pílula1613 [ESCR.] Ser un puxasacos1617 [ORAL]
Ser un chufón [ORAL, TILG]
E inda tamén:
Ser un lambecodias
Lavar la cara a alguien
Bailarle el agua a alguien Tamén, nun rexistro máis familiar, coloquial e mesmo
Hacerle el caldo gordo a alguien vulgar:
Hacerle la barba a alguien Ser un lameculos
Henchir / Llenar las medidas a alguien Ser un lambecús [ORAL, CONSTANTINO, DRAG C-
Lavarlle os cascos [ORAL] G]
Pasarlle a brocha [ORAL] Ser un lambecricas [ELADIO]
Puxarlle o saco1614 [ESCR.] [E mesmo]:
Lavarlle a capa Ser un lambeconas
Levalo en andas [ELADIO] Ser un lambecarallas
Lavarlle a cara [ORAL, ACADEMIA 1913-28?] E incluso tamén, en contextos, podendo ocupar tanto os
E mesmo tamén: espazos de uso da voz castelá zalamero coma da voz peloti-
Facerlle as voltas llero:
Facerlle a corte [DRAG 97] Ser un loamiñeiro [ORAL]
Ser un solermeiro [VOLG, VALLADARES, FILGUEI-
Tamén: RA, CARRÉ, IBÁÑEZ]
Adularlo Ser un aloumiñeiro [VOLG, ELADIO]
Adulalo [ORAL] Ser un garatuxeiro [CARRÉ, IBÁÑEZ, ELADIO, ELI-
Gabalo [DRAG 97] XIO]
Amanteigalo1615 [VÁZQ. SACO, SACO1] Ser un requisiteiro [CONSTANTINO]
E tamén, nun rexistro máis popular e mesmo vulgar: Ser un meiroeiro [CONSTANTINO]
Lamer el culo a alguien Ser un lamieiro [ORAL]
Lamberlle o cu [ORAL, SEIXO] [E mesmo]:
Lamberlle os pés [ORAL] Ser un mingamona [RODRÍGUEZ, CUVEIRO, VA-
Lamberlle os zocos LLADARES, FILGUEIRA]
[E mesmo]: [E mesmo tamén, inda que normalmente se lle aplica a
Ulirlle os peidos [ORAL] unha persoa que quere quedar ben con todo o mundo]:
Ser un presenteiro [ORAL]
E incluso tamén, en contextos: Ser un compangueiro [RODRÍGUEZ, CUVEIRO,
Hacerle fiestas VALLADARES, PORTO, FILGUEIRA, IBÁÑEZ]
Facerlle festas [DRAG 97, ELADIO]
Tamén en contextos, e nesta mesma liña: E inda tamén, en contextos, e asociadas a rexistros máis
Esborrelarse en cumpridos, coma un portugués coidados:
[ESTER.] Ser un adulador
Ser un halagador
1761 # Ser un pelota Ser un adulador [DRAG C-G]
Ser un pelotillero Ser un afagador [DRAG C-G]
{= Ser unha persoa excesivamente aduladora, e mesmo ás
veces servil.}
Ser un lambespiñas [RODRÍGUEZ, CUVEIRO, VA-
PENA
LLADARES, FILGUEIRA] 1762 # A duras penas
Ser un chuchaembigos [ORAL] A malas penas
Ser un manteigueiro1616 [ORAL] A graves penas
Ser un xunguerraposas [ORAL] {= Con grande esforzo e dificultade1618.}
Ser un lambefariñas [ELIXIO] A duras penas [ORAL, ESCR.]
Ser un lambefoulas [NORIEGA, ELIXIO] A malas penas [ORAL]
A grandes penas [DE LA GRANJA]
1613
Expresión esta que ten a súa orixe nunha coñecida práctica das 1763 # Merecer la pena
boticas antigas consistente en envolver as pílulas en finos papeis co Valer la pena
fin de preparar psicoloxicamente o cliente que as tiña que enviar ou
engulir, e que mesmo se rexistra literariamente, por exemplo, na
peza Anfitrión, de Jean Baptiste Poquelin Molière (1622-1673).
1614 1617
Léase a nota a rodapé á expresión ser un puxasacos, no seguinte Tirada dunha obra onde se recolle a fala do Grove, obsérvese que se
encabezamento. corresponde co portugués puxa-sacos, que presenta tamén mesmo
1615
Recolleito como amaitegar. Véxase a relación coa expresión ser un significado.
1618
manteigueiro, recolleita no encabezamento seguinte. Nótese que en contextos estas expresións son trocables coas que
1616 2
Nótese a relación coa expresión amanteigar a alguén, recolleita no aparecen baixo o encabezamento a trancas y barrancas (número
encabezamento anterior. 2390).

493
S
Quedar para cocer o carolo [IRMAND., NORIEGA, SAQUE
ELADIO]
Quedar para aconchegar os tizóns [IRMAND., NO- 2177 # Tener buen saque
RIEGA, ELADIO] Tener buenas tragaderas
Quedar para regar pirixel [PEREDA] {= 1. Ter alguén gran capacidade para comer e beber. 2.
Quedar para tío / tía [NEVES, VENTÍN] Comer ou beber moito de cada vez2048.}
[E mesmo]: Ter bo saque [ORAL, DRAG 97, DRAG C-G?]
Quedar para facer zocos Ter boas tragadeiras [ORAL]
Quedar para roer o pan reseso Ter bo arranque2049 [ORAL]
Quedar cantando / para cantar o kyrieleisón [E mesmo]:
Quedar para o fento Ter boa engrada [NORIEGA, ELIXIO]
Ser de engrada [ANÍBAL]
Tamén, aplicado neste caso exclusivamente a persoas do
sexo feminino: E tamén:
Quedar(se) para tía Ter bo enchedoiro
Quedar para tía [NEVES] Ter boche de bo ano
Quedar para ama de cura [E inda incluso]:
[E mesmo]: Ser largo no penso
(Quedar[se] para) Irse al poyetón
(Quedar[se] para) Sentarse en el poyetón SARDINA
Quedar a poula [SARMIENTO]
Quedar de poula [ELIXIO] 2178 # Como sardinas
Como sardinas en lata
2175 # Santa Rita, (Santa) Rita, lo que se da no se quita Como sardinas en banasta
{= Fórmula con que se indica que o que alguén lle deu a Como piojo(s) en costura
outra persoa xa non ten dereito a recuperalo2047.} {= Con moito aperto e estreiteza, nomeadamente por
Santa Rita bendita, o que se dá non se quita [VÁZQ. haber demasiada xente nun sitio no que se considera que
SACO] non debería haber tanta.}
Santa Rita, (santa) Rita, o que se dá non se quita Coma sardiñas en lata [ORAL, FERRO]
[ORAL, CHIVITE, VÁZQ. SACO] Coma xoubas en lata [ORAL]
[E mesmo]: [E mesmo]:
Santa Roca, o que se dá non se troca [VÁZQ. SACO] Como sardiñas en tabal [LOC]
Santa Rita, santa Roca, o que se dá non se troca Coma as sardiñas na lata [ORAL]
[VÁZQ. SACO]
Tamén:
Tamén: Como en una lata de sardinas
Santa Rita bendita, o que se dá non se quita; e can- Coma nunha lata de sardiñas [ORAL]
do pasas pola porta da igrexa, rin ran, as campás Coma nunha lata de xoubas [ORAL]
tocarán [VÁZQ. SACO]
Tamén:
2176 # Una y no más, Santo Tomás Como tres en un zapato
Santo Tomás, una y no más Coma tres nun zapato [ORAL, FERRO, LOC]
Una y no más, señor San Blas
{= Expresións con que unha persoa dá a entender que non E inda incluso:
vai volver facer unha cousa, con que dá a entender que Coma peixe en tixela2050 [LOC]
cunha vez xa lle chegou ben.} (Apertados) Coma formigas [LOC]
San Brais, unha vez non máis [SEIXO]
Unha e non máis, señor san Brais [VÁZQ. SACO, SARDINEL
NOMES]
[E mesmo]: 2179 # A sardinel
San Brais, unha e nunca máis En sardinel
{= De xeito que os ladrillos dunha construción estean
Señor san Brais, unha e non máis
postos de canto e coincidindo en toda a súa extensión a
Unha nada máis, señor san Brais [NOMES]
cara dun coa doutro.}
Á chapacuña [ELADIO, TILG]
2046
En relación con esta expresión tamén temos máis vale vestir En chapacuña [TILG]
santos ca espir / desvestir borrachos [ORAL, CHIVITE, VÁZQ.
SACO], coa que unha persoa lle retruca a outra que lle acaba de di-
cir que vai quedar para vestir santos. 2048
2047 Léase a nota a rodapé no encabezamento tener buen diente
Como contrapunto ou como retruque a estas expresións existe en
galego aquela que di san(to) Andrés, san(to) Andrés, o que se dá (número 0757).
2049
vólvese outra ves (respectamos o seseo en prol de manter a rima Tamén arrinque.
2050
consonante) [NOMES]. Tamén tixola.

608
 S
SARNA Díxolle o pote ó caldeiro: “(a)chégate / arrédate alá,
non me luxes” [VÁZQ. SACO]
2180 # Sarna con gusto no pica Díxolle o pote ó caldeiro: “quítate / tírate (para) alá,
{= Paremia con que se manifesta que, malia poder causar non me luxes” [VÁZQ. SACO, VENTÍN]
problemas ou ser contraproducente, aquilo que gusta e Díxolle o pote ó caldeiro: “saca / sácate / sae / vaite
prace ben se leva ou ben se aguanta.} de aí, que me luxas” [VÁZQ. SACO]
Sarna con gusto non pica [ORAL, ULLA, CHIVITE, Díxolle o pote ó caldeiro: “fuxe de aí, que me man-
VÁZQ. SACO, CASTIÑEIRA, VENTÍN] chas” [VÁZQ. SACO]
[Tamén]: Díxolle o pote ó caldeiro: “vaite, porco, non me
Sarna de gusto non pica [ESCR.] manches” [SOTO]
Tamén, incidindo en que aquilo de que se fala é algo que Díxolle o pote ó pucheiro: “sácate de aí, que me
causa prexuízo ou dano: luxas” [VÁZQ. SACO]
Sarna con gusto no pica, pero mortifica “Saca de aí, que me tisnas”, díxolle a tixola ó cazo
(A) Sarna con gusto non pica, pero / mais mortifica [SEIXO]
[ORAL, ULLA, VÁZQ. SACO, VENTÍN, PRIETO] Díxolle o pote á tixola: “vaite de aí, que me tingues”
[VÁZQ. SACO]
E inda tamén, en contextos, e nesta mesma liña: Díxolle o pote á tixola: “vaite de aí, que me luxas”
Carga que aplace, bien se trae [VÁZQ. SACO]
Carga que con gusto se leva pouco pesa [ELADIO, Díxolle a tixola ó cazo: “vaite de aí, que me man-
VÁZQ. SACO] chas” [VÁZQ. SACO]
Díxolle a tixola ó pote: “lisca de aí, que me man-
SARTÉN chas” [VENTÍN]
Díxolle o caldeiro ó pote: “non te acerques, que me
2181 # Dijo la sartén a la caldera: “quítate / tírate allá,
luxas” [VÁZQ. SACO]
culinegra”
Díxolle a caldeira ó pote: “tírate alá, non me lixes”
Dijo la sartén a la caldera: “quítate / tírate allá, ojine-
[ELADIO, VÁZQ. SACO]
gra”
Dijo la sartén a la caldera: “quítate / tírate allá, buzne- Tamén:
gra” Cea / Céate atrás, que me luxas [VÁZQ. SACO]
Dijo la sartén al cazo: “quítate allá, que me tiznas” Tírate alá, non me luxes [VÁZQ. SACO]
Dijo la sartén al cazo: “¡quita de ahí, cochinazo!” “Tírate alá e non me luxes”, díxolle a tixola á cal-
Dijo el cazo a la caldera: “quítate allá, tiznera” deira
Dijo el cazo a la cazuela: “quítate / tírate allá, culine- Díxolle a caldeira ó pote: “tírate alá, non me luxes”
gra” [E mesmo]:
Dijo la sartén al cazo: “quita, que me ensucias” Díxolle a silva ó cardo: “zafa alá, que me rabu-
{= Expresións que se utilizan para lle dicir a unha persoa ñas2054, bárbaro” [LLÓPIZ]
que ela mesma peca –e normalmente en maior grao– do
mesmo defecto do que está a falar ou a censurar2051.} Tamén:
“Arrédate alá, tisneira”, díxolle a tixola2052 á caldei- Sempre a tixola lle chamou ó pote tisnado [VÁZQ.
ra [VÁZQ. SACO] SACO]
Díxolle a tixola á caldeira: “arrédate alá, tisneira” Tamén:
[VÁZQ. SACO] Dijo el cuervo a la pega: “quítate allá, que eres negra”
Díxolle o cazo á cazola: “achégate alá, que me lu- Díxolle o corvo á pega: “bótate alá, que es negra”
xas2053” [SEIXO, VÁZQ. SACO] [ELADIO, VÁZQ. SACO]
Díxolle o cazo á cazola: “cea / céate atrás, que me
luxas” [VÁZQ. SACO, PEREDA] Tamén:
Díxolle o pote á caldeira: “(a)chégate alá, non me Dijo el peine al tiñoso: “quítate allá, piojoso”
luxes” [SEIXO, VÁZQ. SACO] Dijo el asno al mulo: ‘tira allá, orejudo”
Díxolle o pote á caldeira: “tírate alá, non me luxes” Dijo la corneja al cuervo: ‘quítate allá, negro”
[VÁZQ. SACO] Díxolle o peite ó tiñoso: “tírate alá, piolloso” [VÁZ-
Díxolle o pote ó caldeiro: “cea / céate atrás, que me Q. SACO]
luxas” [VÁZQ. SACO] E tamén:
Sempre o lume lle chama / chamou ó muíño
“queimado” [VÁZQ. SACO]
Sempre o forno lle chama / chamou ó muíño
2051
Véxase tamén o encabezamento ¡meteuse o demo a predicador! “queimado”, sendo el o máis aburado / abrasado
(número 2725). [VÁZQ. SACO]
2052
Tamén, tanto para esta coma para o resto das expresións, tixela no
canto de tixola.
2053 2054
Tamén, en todos estes casos, co verbo lixar no canto de luxar. Tamén arrabuñas.

609
S
O forno chámalle / chamoulle ó muíño “queima-
do”, sendo el o máis aburado / abrasado [VÁZQ.
SACO]
E mais tamén:
Entre todos la matamos
¡Salta, Pedro, do valado, que está Xan do outro
lado! [VÁZQ. SACO]
¡Saltou o raposo do valado!
¡Saltou Pedro do valado!
E inda:
¡Mira quién habla!
¡Mira quién fue a hablar!
Sempre vai falar o máis indicado [ORAL]
¡Fala / Falou o roto do descosido! [SEIXO]
¡Mira quen foi falar! [ORAL]
¡Mira quen fala! [ORAL]
¡Rise o roto do esfarrapado! [VENTÍN]
[E mais]:
¡Cata quen fala!
¡Cata quen foi falar!
Tamén:
Siempre sale a hablar quien tiene por qué callar
Sempre máis fala quen menos debe [ORAL]
Sempre vai falar quen menos2055 pode [ORAL]
Sempre sae a falar o que ten por que calar [VÁZQ.
SACO]
Sempre o que máis fala é o que máis ten que rañar
[XATEVEXO]
[E tamén, en contextos]:
Sempre ten máis que falar o que mancha a cama có
que a limpa [VÁZQ. SACO]
Ten máis que dicir quen mancha a saba ca quen a
limpa [VÁZQ. SACO]
E inda tamén, nun rexistro máis familiar ou coloquial, e
mesmo vulgar:
Sempre vai falar de merda o máis cagado [ORAL]
Sempre vai falar a merda que máis cheira [ORAL]
A ningún cagado lle cheira a súa merda [PENÍN]
Sempre vai falar a cagarría da merda [ORAL]
[E tamén, neste mesmo rexistro, e en contextos]:
Sempre ten máis que falar o que caga na manta có
que a lava [VÁZQ. SACO]
Ten máis que dicir o que caga a / na manta có que a
lava [VÁZQ. SACO]
Ten máis que dicir o que caga a / na manta có que a
limpa [VÁZQ. SACO]
Ten máis que dicir quen caga na cama ca quen a
limpa [VÁZQ. SACO]
E mesmo tamén, naqueles casos en que alguén que é o
menos indicado para facelo se pon a dar consellos:
¡Meteuse o demo a predicador! [ELADIO]
2182 # Saltar de la sartén y dar en las brasas
2055
Ou tamén, dito con retranca, máis no canto de menos.
610
{= Saír dunha situación complicada para meterse noutra
igual de mala ou aínda peor2056.}
Saltar do paraño para o lume [NORIEGA]
Saltar do paraño para a cinsa [NORIEGA]
[E mais tamén]:
Huir de un hoyo y caer en otro
Salir de un lodo y entrar en otro
Salir del charco y meterse en el lago
Saír dun souto e meterse noutro [SEIXO, ULLA,
CHIVITE, VÁZQ. SACO, MARTÍNS, VENTÍN]
Saír dunha chousa e meterse noutra [VÁZQ. SACO]
Tirar o pé da lama e metelo no trollo2057 [VENTÍN]
Tamén:
Huir del fuego y dar en las brasas
Huir de la llama y caer en la brasa
Fuxir da(s) tixola(s)2058 e caer nas brasas [VÁZQ.
SACO]
Fuxir da borralla e caer no lume
Fuxir do lume e caer nas brasas [FRANCO GRANDE]
Fuxir do lume e caer na borralla [VÁZQ. SACO]
Fuxir da cinsa e caer nas brasas
Fuxir da lama e caer na brasa [VÁZQ. SACO]
Fuxir da chama e caer na(s) brasa(s) [VÁZQ. SACO]
Saír do lume e meterse nas brasas [DRAG C-G]
Fuxir do lume e caer na borralla [SOTO]
E inda tamén:
Escapar del trueno y dar en el relámpago
Huir del relámpago y dar en el rayo
Fuxir do vento e collelo o corisco [VÁZQ. SACO]
Fuxir da xeada e collelo a neve [VÁZQ. SACO]
Fuxir da luz e meterse no lume [VÁZQ. SACO]
Saír do trono e meterse na escarabana [VÁZQ.
SACO]
E mais:
Fuxir dun perigo e dar noutro [VÁZQ. SACO]
Saír dun perigo e meterse noutro
2183 # Tener la sartén por el mango
{= Estar alguén nunha posición na que pode facer e desfa-
cer sen consultar con ninguén, e na que pode obrigar ós
outros a someterse á súa vontade2059.}
Ter o burro pola corda [PEREDA]
[E mais]:
Ter a tixola polo rabo [ELADIO, VÁZQ. SACO]
Ter a tixola polo cabo
[E tamén]:
Ter a chave da arca [ORAL]
Ter a chave das noces [ORAL]
Tamén:
Ter a vara e (mais) a besta [NORIEGA]
Ter a chave e (mais) a arca
2056
Léase a nota a rodapé no encabezamento ir de mal en peor (núme-
ro 1308).
2057
Recolleito, nesta fonte, como atoleiro.
2058
Tamén tixela, que é a forma recolleita por Vázquez Saco.
2059
Léase a nota a rodapé no encabezamento cortar / partir el bacalao
(número 0157).

[E inda incluso, en contextos]:
Ter a rabela do arado
Ter as cartas na (súa [miña, túa…]) man
SASTRE
2184 # Ser más vago que el sastre de Tarzán
Ser más vago que la chaqueta de un guardia
{= Ser moi preguiceiro, ser dos que foxe do traballo coma
do demo.}
Ser un can [ORAL]
Ser máis folgazán2060 cás moas de arriba [DENTE]
Ser máis folgazán cá chaqueta dun garda [SEIXO?]
Ser máis vago có xastre de Tarzán [FERRO?]
[E tamén]:
Ter (moi) mala angueira [DRAG 97, ELADIO]
Ex.: Ni se te pase por la cabeza llamarlo para trabajar, que ese es más vago
que el traje de Tarzán.
Nin se che pase pola testa chamalo para traballar, que ese éche un can /
que ese éche máis palanquín cás moas de arriba.
S
(Ser dos que) Non morrer de cornada de burro
[FERRO]
(Ser dos que) Parecer que tragou un estadullo
[SEIXO]
Ser / Facer coma o señor cura da Alta Ribeira: de
día dorme e de noite peneira [SACO1]
Tamén, nun rexistro un tanto máis coloquial, ou mesmo
vulgar:
(Ser dos que) Por non darlle ó rabo déixalles comer
o cu ás moscas / deixa que as moscas lle coman o cu
[SEIXO, SACO1]
Ex.: Nin se che pase pola testa chamalo para traballar, que ese por non
darlle ó rabo déixalles comer o cu ás moscas.
E inda tamén, como paremia que se lles aplica ás persoas
palanquinas ou preguiceiras:
O señor Eusebio de Portadoloso éche un home moi
agudo: de día busca a grade e de noite amansa o bu-
rro [SACO1]

E tamén: 2185 # Será lo que tase un sastre

Ser más holgazán que un funcionario Será la que cante un sastre
Ser máis preguiceiro / folgazán ca un funcionario {= Expresións con que se denota que aquilo que se di ou
[ORAL] comenta non é fixo que aconteza, con que se dan a enten-
der dúbidas sobre a súa realización, con que se manifesta
E inda: que tanto pode suceder coma non.}
Ser máis preguiceiro ca pouco [ORAL] Será si ou sopas [ORAL]
Ser máis preguiceiro ca dicilo [ORAL] [E tamén, en contextos, sobre todo –inda que non exclusi-
Ser máis preguiceiro ca eiramá [ANÍBAL] vamente– cando esa realización depende da vontade ou
Ser preguiceiro coma el só [ORAL] decisión doutras persoas]:
[E tamén]: (Inda) Hai que falar co pai da rapaza [ORAL]
Ser máis preguiceiro ca preguiceiro [ORAL] Ex.: Eso que dicen de que en diez años estaremos sin paro será lo que tase
[E, se cadra asociadas a un rexistro máis familiar e popu- un sastre.
lar]: Iso que din de que en dez anos estaremos sen paro havos ser si ou sopas
Ser máis preguiceiro ca Deus [ORAL] / Para iso que din de que en dez anos estaremos sen paro inda haberá
que falar co pai da rapaza.
Ser máis preguiceiro cá virxe [ORAL]
Ser máis preguiceiro ca María Santísima [ORAL] Tamén:
Ser máis preguiceiro có demo [ORAL] Será o que Deus queira [ORAL]
Será ou non será [ORAL]
Tamén:
Ser de mala madera Ex.: Iso que din de que en dez anos estaremos sen paro havos ser o que Deus
(Ser dos que) Non (lle gustar) dobrar o espiñazo queira / havos ser ou non ser.
[ORAL] Tamén, en contextos:
(Ser dos que) Non (lle gustar) dobrar a espiña (Aun) Habrá que verlo
[ORAL] (Aínda) Haberá que velo [ORAL]
(Ser dos que) Non (lle gustar) dobrar o lombo [E mais]:
[ORAL] Ya se verá
(Ser dos que) Non (lle gustar) abaixar / baixar o Xa se verá [ORAL]
lombo [ORAL]
(Ser dos que) Doerlle a espiña
SATISFECHO
(Ser dos que) Non se espandiñar
2186 # Darse por satisfecho
Tamén:
{= Quedar satisfeito co resultado de algo.}
(Ser dos que) Ben valer para percha
Darse por satisfeito [ORAL]
(Ser dos que) Non morrer de cornada de boi
Ex.: Démonos por satisfechos con el tercer puesto que hemos logrado.
Deámonos por satisfeitos co terceiro posto que logramos.

Tamén, en contextos:
2060
Tamén, tanto para esta coma para o resto das expresións, calquera Darse por ben pago [ORAL]
dos sinónimos de folgazán: nugallán, preguiceiro, palanquín, laca-
zán, lacaceiro, calaceiro, zolado, galbán, vago, lerchán… Ex.: Deámonos por ben pagos co terceiro posto que logramos.

611
S
2187 # ¡(Ya) Puede (puedes, puedo…) quedar / estar En puridade [MED., ESCR.]
satisfecho!
2190 # Secreto a voces
¡(Ya) Puede (puedes, puedo…) quedar / estar conten-
{= Cousa que se quere manter en segredo pero que xa é
to!
coñecida por moitos.}
¡(Ya) Puede (puedes, puedo…) quedar / estar a gusto!
Segredo a / ás voces [?]
{= Expresións que se lle aplican a alguén que fixo algo
[E mesmo]:
negativo ou malo, ou que fixo algo que non cumpre as
Segredo coñecido
expectativas que había ó respecto.}
Segredo (de dominio) público
¡(Xa) Pódelle (pódeche, pódeme…) quedar a cabeza
descansada! [ORAL] E incluso tamén:
¡(Xa) Pode (podes, podo…) quedar coa cabeza Secreto de polichinela
descansada! [ORAL] Segredo de pulchinelo [ESCR.]
[E tamén]:
¡(Xa) Pode (podes, podo…) quedar satisfeito! SED
[ORAL]
¡(Xa) Pode (podes, podo…) quedar contento! 2191 # Miráis lo que bebo, y no la sed que tengo
[ORAL] {= Expresión con que unha persoa lle(s) responde a ou-
¡(Xa) Pode (podes, podo…) quedar a gusto! [ORAL] tra(s) que fala(n) dos bens, do capital ou das vantaxes que
a primeira ten, dándolle(s) a entender que desde fóra só se
Ex.: ¡Ya puede estar satisfecho el entrenador después de la temporada que
ha hecho el equipo! ven estes bens e vantaxes, mais non o traballo ou esforzo
¡Xa lle puido quedar a cabeza descansada ó adestrador / Xa pode que lle custou logralos ou a necesidade real que ten deles.}
quedar coa cabeza descansada o adestrador despois da temporada que Miras / Mirades o que bebo, e non a sede que teño
fixo o equipo! [CHIVITE]
Saben todos2061 o que bebo, e non a sede que teño
SAZÓN [VÁZQ. SACO]
Todos din a auga que bebo, pero ninguén sabe a
2188 # A la sazón (también)
sede que eu teño [VÁZQ. SACO]
{= Naquel mesmo tempo ou ocasión (tamén).}
Todos ollan para o que eu como, (pero) ninguén
Á sazón (tamén) [FONTES DOCUMENTAIS, DE LA
olla para a fame que paso [VENTÍN]
GRANJA, DRAG C-G]
[E mais]:
[E tamén]:
Sábenme todos do viño que eu bebo, pero non
Por daquela (tamén) [ORAL]
saben da sede que eu teño [CHIVITE]
Por aquela (tamén) [ORAL]
Todos me saben o / do viño que bebo, pero non
Por aquel entón (tamén) [ORAL]
saben a / da sede que eu teño [CHIVITE, VENTÍN]
Daquela (tamén) [ORAL]
Por entón (tamén) [ORAL] Ex.: —¡Vamos, hombre, pero si ganas dinero por un tubo! —¡Sí, claro!,
Entón (tamén) [ORAL] pero vosotros miráis lo que bebo, y no la sed que tengo. ¿O es que no tengo
que pagar el material, a los obreros, a Hacienda, hacer frente a los pufos que
Ex.: El anterior alcalde, a la sazón presidente del equipo de fútbol, fue el que me dejan…? Si es que desde fuera se ve todo muy fácil.
inauguró el nuevo campo. —¡Vamos, home, pero se gañas cartos a embute! —¡Si, home!, pero vós
O anterior alcalde, por daquela tamén presidente do equipo de fútbol, mirades só o que bebo, e non a sede que teño. ¿Ou é que non hai que pa-
foi quen inaugurou o novo campo. gar o material, ós obreiros, a Facenda, facerlles fronte ós calotes que me
deixan…? Se é que desde fóra vese todo moi doado.
Tamén:
(E) Á vez (tamén) [ORAL] E tamén:
A xente ve o que bebo, mais non ve a sede que teño
Tamén: [ELADIO]
Al tiempo (también) E inda, en contextos:
(E) Ó tempo (tamén) [ORAL, ELIXIO] Todo o mundo sabe o que eu teño, pero non sabe o
(E) Ó mesmo tempo (tamén) [ORAL] que eu debo [CHIVITE]
(E) Asemade (tamén)
Ex.: O anterior alcalde, ó tempo tamén presidente do equipo de fútbol, foi SEDA
quen inaugurou o novo campo.
2192 # Como la / una seda1
SECRETO Como manteca
Como una malva
2189 # En secreto {= Con moita facilidade, sen atrancos nin dificultades.}
{= De xeito secreto, secretamente.} Coma a/unha seda [ORAL, DRAG C-G]
En segredo [DRAG C-G, ESCR.] Coma un sebo [ORAL]
E mais tamén, nun nivel de lingua coidado e culto:
En puridad 2061
Tamén todos saben…

612
 S
Ex.: —¿Qué tal te va el coche? —De momento, como la / una seda. Quien / El que porfía, mucho alcanza
—¿Que tal che vai o coche? —De momento, coma a/unha seda / coma
un sebo.
Quen / O que porfía dorme no medio [VÁZQ. SACO]
[E mais]:
E mesmo: Porfía mata la caza
Coma unha capa de la [LOC] Porfía mata el venado
Coma (a) auga abaixo [ELADIO] Quen / O que porfía mata caza [VÁZQ. SACO,
VENTÍN]
2193 # Como la / una seda2
[E incluso, en contextos]:
Como manteca
Galiña que escarva, miñoca saca [LLÓPIZ]
Como una malva
{= En actitude ou disposición afable e amable.} E mesmo:
Coma a/unha seda [ORAL, DRAG C-G] Alcanza quien no cansa
Coma un sebo [ORAL] Alcanza quen non cansa [SOBREIRA, ESCR.]
[E mesmo]: Quen non cansa alcanza [ESCR.]
Coma unha capa de la [LOC] Algo alcanza aquel que non cansa [VÁZQ. SACO]
Ex.: Pues vosotras diréis que es muy arisco, pero conmigo siempre está como Algo alcanza quen non cansa [VÁZQ. SACO]
una seda. [E mesmo]:
Pois vós poderedes dicir que é moi túzaro, pero comigo sempre está Detrás da procura vén a ventura [SOTO]
coma unha seda / pero comigo sempre está coma un sebo.
Tamén, en moitos contextos, e dándolle a volta:
2194 # (Suave) Como la / una seda O que non a segue non a consegue [VÁZQ. SACO]
{= Que é agradable ó tacto pola súa brandura, dozura...}
(Suave) Coma a/unha seda [ORAL, SEIXO] E inda tamén, nesta mesma liña:
[E mesmo]: Machaca, machaca, que pobre que pedicha, codelo
(Suave) Coma unha capa de la [LOC] saca [LLÓPIZ]
Tamén, en rexistros máis ben coidados e/ou no ámbito
literario: SEGUNDO
Lene coma a/unha seda 2196 # Eso va con segundas
{= Expresión con que se manifesta que algo que se acaba
SEGUIR de dicir ten unha segunda intención ou significación, á
parte da recta.}
2195 # Quien / El que la sigue la consigue Iso vai con segundas [ORAL]
Porfía y lograrás [E tamén]:
{= Paremias con que se expresa que a por de insistir moi- Esa pera rabo leva [VÁZQ. SACO]
tas veces, acábase logrando o que se quere2062.} Iso leva rabo [ORAL]
Para lograla hai que porfiala [VÁZQ. SACO]
Pobre teimoso (sempre) saca / tira / logra codelo
[VÁZQ. SACO, VENTÍN] SEGURO
Tamén: 2196 (bis) # A buen seguro
Quien / El que ruega y ruega a su fin llega De seguro
O moito soprar acende o lume [VÁZQ. SACO] Al seguro
O moito soprar, o lume acende [ELADIO] Seguro
[E mesmo]: {= Con seguridade.}
Pobre importuno saca mendrugo Ben seguro [ORAL]
O pobre porfioso (sempre) saca / logra codelo [VÁ- Seguro [ORAL]
ZQ. SACO] De seguro [ORAL]
Pobre teimoso tira codelo [VENTÍN] Ex.: A buen seguro que ese traje lo habrá comprado en las rebajas.
Pobre porfiado codecha saca [VÁZQ. SACO] Ben seguro que ese traxe o comprou nas rebaixas.
(O) Pobre que moito pedicha sempre gana algún Mesmo tamén:
codelo [VÁZQ. SACO] Con (toda [a]) certeza [ESCR.]
(O) Pobre que moito pedicha, ó fin recolle cadela Con seguridade
[VÁZQ. SACO] Con seguranza
Pobre que pedicha, codelo saca [LLÓPIZ]
Pobre que pedicha saca codelo [VENTÍN] 2197 # Actuar / Obrar… sobre seguro
{= Facer algo sen correr ningún risco, tendo atados de
E tamén, nesta mesma liña: antemán todos os cabos.}
Actuar / Obrar… sobre seguro [ORAL, DRAG C-G]
2062
Actuar / Obrar… ó seguro [ORAL]
Léase a nota a rodapé no encabezamento quien / el que no llora [E mesmo tamén]:
no mama (número 1253)

613
S
Actuar / Obrar… ó fixo [ORAL] SENTIDO
Ex.: Será mejor que no nos metamos en camisas de once varas y que, antes
de emprender el negocio, hagamos un exhaustivo estudio del mercado para
2200 # Tomar algo en el buen sentido
así poder actuar sobre seguro. {= Interpretar alguén un dito ou acción que poden ter
Será mellor que non nos metamos ó mar sen roupa de augas e que, dúas ou máis significacións contrapostas na súa significa-
antes de emprender o negocio, fagamos un exhaustivo estudo do mer- ción máis positiva2063.}
cado para así ir ó seguro / ir ó fixo.
Tomar / Coller algo no bo sentido [ORAL]
Inda tamén: Tomar / Coller algo pola boa [ORAL]
Actuar / Obrar… sin riego(s)
Actuar / Obrar… sen risco(s) [ORAL] Tamén:
Tomar algo en el mejor sentido
Tamén, en contextos, e facendo fincapé máis ben en que Tomar / Coller algo no mellor sentido [ORAL]
hai que facer as cousas do xeito correcto e como Deus
manda para, precisamente, correr os menos riscos posi- E mesmo:
bles: Tomar algo por la parte buena
Ir ás boias polas marcas [MARIÑA] Tomar / Coller algo pola parte boa [ORAL]
Ir polo fío do carrete Tomar / Coller algo pola boa parte [ORAL]
Ex.: Será mellor que non nos metamos ó mar sen roupa de augas e que,
[E mais]:
antes de emprender o negocio, fagamos un exhaustivo estudo do mercado Tomar algo por la mejor parte
para así ir ás boias polas marcas / para así ir polo fío do carrete. Tomar / Coller algo pola mellor parte [ORAL]
Tamén, en contextos: Tomar / Coller algo pola parte mellor [ORAL]
[E inda]:
Atar / Tener atados todos los cabos
Tomar / Coller algo por onde menos corta [ORAL]
Atar / Ter atados todos os cabos [ORAL]
Tomar / Coller algo por onde menos doe [ORAL]
2198 # Estar seguro (de…)
{= Ter a certeza absoluta (de…), saber con seguridade SENTIR
(…).}
Estar fixo (de…) [ORAL] 2201 # Ni sentir ni padecer
Estar certo (de…) [ORAL, SEIXO] {= Non amosar alguén no seu comportamento nin carác-
Estar ben sabido (de…) [ORAL, CONSTANTINO] ter nin personalidade, e incluso tampouco nin variacións
Estar seguro (de…) [ORAL] de humor ou de ánimo nin sentimentos2064.}
Nin sentir nin penar [ORAL]
Ex.: ¿Estás segura de que mañana no hay clase?
¿Estás fixa / Estás certa / Estás ben sabida de que mañá non hai clase?
Nin sentir nin padecer [ORAL]
Nin rir nin arregañar2065 [ORAL]
2199 # (No) Saber seguro algo Non matar nin espantar [ORAL]
{= (Non) Ter a certeza absoluta de algo, saber con seguri-
Ex.: Al final, tan sibarita ella, y se ha echado un novio que parece un zombi:
dade algo.} el pobre ni siente ni padece…; es más, ni te das cuenta de si está o no está.
(Non) Saber certo algo [ORAL, SEIXO] Ó final, tan sibarita que era, e colleu un mozo que parece un zombi: o
(Non) Saber fixo algo [ORAL] pobre nin ri nin arregaña…; inda máis, nin te decatas de se está ou
(Non) Saber seguro algo [ORAL] deixa de estar.
[E mesmo]:
(Non) Saber ben sabido algo [ORAL] SEÑA
Ex.: —¿Al final viene tu madre o no? —Pues… no lo sé seguro. 2201 (bis) # Dar señas de alguien o algo
—¿Ó final vén túa nai ou non? —Pois… non cho sei certo / non cho sei {= Dar indicacións máis precisas acerca dese alguén ou
fixo.
dese algo para poder identificalo e individualizalo.}
Dar cadras de alguén ou algo [ORAL]
SEMBRAR
Ex.: Al principio no sabía quién era Estevo de Lorchán, pero en cuanto le
2198 (bis) # (Hay que) Sembrar para recoger empecé a dar más señas ya cayó en la cuenta.
{= Paremia con que se indica que para recoller froitos, ou Ó primeiro non sabía quen era Estevo de Lorchán, pero ó que lle
empecei a dar máis cadras xa caeu na conta.
para alcanzar os obxectivos que se pretenden, primeira-
mente hai que traballar e hai que realizar un labor previo Ex.: —Pues la verdad es que no sé de quién habláis. —Tranquilo, hombre,
que permita a consecución dos ditos obxectivos.} espérate, que ahora te damos más señas.
—Pois a verdade é que non sei de quen estades a falar. —Tranquilo,
(Hai que) Sementar para recoller [ORAL] home, agarda, que agora che damos máis cadras.
Para recoller hai que sementar [ORAL]
[E tamén]:
(Hai que) Botar para recoller [ORAL] 2063
Obsérvese a relación “antonímica” co encabezamento echar algo a
E inda tamén: mala parte (número 1682).
2064
(Hai que) Sementar na culler para recoller na garfe- Léase a nota a rodapé no encabezamento ser un apocado (número
0108).
la [ELADIO] 2065
Tamén regañar.

614
 S
Tamén: ¿Por qué razón (…)?
Dar datos de alguien o algo ¿Por qué motivo (…)?
Dar datos de alguén ou algo [ORAL] ¿Por qué causa (…)?
¿Cuál es la causa de (…)?
E mesmo, en moitos contextos:
¿Por que razón (…)? [ORAL]
Dar referencias de alguien o algo
¿Por que motivo (…)? [ORAL]
Dar referencias de alguén ou algo [ORAL]
¿Cal é a causa de (…)? [ORAL]
SEÑAL Ex.: ¿Y cuál es la causa de que te atraigan más los maduritos que los
jóvenes?
¿E de que se leva que che tiren máis os maduriños cós noviños?
2202 # (No) Dar alguien señales de vida
{= 1. (Non) Dar unha persoa noticias de si, nomeadamen- 2205 # (…,) Aunque solo fuese por…
te poñéndose en contacto con persoas achegadas ou coñe- {= Inda que non tivese máis finalidade ou intención ca...}
cidas. 2. (Non) Facerse ver ou facerse notar unha persoa (…,) Inda que nada máis fose / fora por… [ORAL]
nun determinado acontecemento ou actuación, nomea- (…,) Inda que non máis fose / fora por… [ORAL]
damente cando si se agardaba que si se fixese ver ou notar. (…,) Inda que só fose / fora por… [ORAL]
(Adoita empegarse coa construción en negativo.)2066}
Ex.: Pues aunque solo fuese por alimentar la vista, me gustaría que nos
(Non) Dar sinais de vida [ORAL] tocase de nuevo la profesora del curso pasado.
[E mesmo]: Pois inda que nada máis fose / Pois inda que non máis fose por alimen-
(Non) Dar alguén conta de si2067 [DELIO] tar a vista, gustaríame que nos tocase de novo a profesora do curso pa-
(Non) Dar alguén noticia de si sado.

Ex. (1): ¿Y en estos dos días que lleva desaparecida no ha dado señales de
vida?
¿E nestes dous días que leva desaparecida non deu conta de si?
Ex. (2): Los hinchas todavía están esperando que la figura de su equipo
empieza a dar señales de vida y logre enderezar el partido.
Os seareiros inda están agardando que a figura do equipo comece a dar
conta de si e logre endereitar o partido.
SEPARACIÓN
2203 # Hacer separación de bienes
{= Estableceren as dúas partes dun matrimonio un siste-
ma económico entre elas polo cal cada cónxuxe conserva a
propiedade de todos os seus bens, sen compartir a pose-
sión coa súa parella.}
Facer separación de bens [ORAL]
Tamén, asociada a un rexistro máis familiar e coloquial:
Facer peto á parte [SEIXO]
SER
2204 # ¿A qué es debido (…)?
{= Pregunta coa que se inquire a razón ou causa de al-
go2068.}
¿De que se leva (…)? [ORAL]
¿A que é debido (…)? [ORAL]
Ex.: ¿Y a qué es debido que ella, siendo de familia de convicciones franquis-
tas, optase por el galleguismo cultural?
¿E (logo) de que se leva que ela, sendo de familia de conviccións
franquistas, optase polo galeguismo cultural?
Tamén, en contextos:
2066
Nótese a relación co encabezamento (estar / encontrarse...)
desaparecido en combate (número 2581).
2067
Nótese que o pronome tónico tras preposición muda en función do
suxeito: Eu non dou conta de min; ti non dás conta de ti; …
2068
Nótese que hai contextos nos que estas expresións poden confluír
coas que aparecen baixo o encabezamento ¿a santo de qué (...)?
(número 2164).
2206 # Lo que sea sonará
{= Expresión coa que se dá a entender que o que teña que
pasar xa pasará e xa se saberá, tanto que nos preocupemos
coma que non ou que intentemos evitalo coma que
non2069.}
O que sexa soará [ORAL]
O que for soará [VENTÍN, SOTO]
Tamén, máis ou menos axeitadas en función dos contex-
tos:
O que ha (de) ser ha (de) ser [ORAL]
O que ten que ser ha de ser [ORAL]
O que sexa ha (de) ser [ORAL]
[E mesmo]:
O que sexa xa se verá [ORAL]
O que sexa xa será [ORAL]
Tamén, en contextos, e formando enunciado de seu:
Maruxiña ten bo viño: se o ten, el o dirá; o que for
soará [SOTO]
2206 (bis) # No es solo serlo, sino también parecerlo
No se trata solo de serlo, sino también de parecerlo
{= Expresións con que se dá a entender que a opinión ou
consideración que a xente vai ter dunha persoa non se
basea primordialmente no que esta é, senón máis ben no
que aparenta que é.}
Non é só selo, senón tamén parecelo [ORAL]
Non se trata só de selo, senón tamén de parecelo
[ORAL]
E mesmo tamén, en contextos, dando a entender que
alguén que non está a facer nada malo ou irregular tamén
debe evitar que se poida pensar que si o está a facer:
A cabra no nabal, aínda que non paza, parece mal
[CHIVITE]
2069
Nótese a relación, e mesmo incluso en certos contextos a posibili-
dade de confluencia de expresións, co encabezamento todo se an-
dará (número 0081).

615
S
A cabra no nabal, aínda que non coma, parece mal Durmir / Pasar a noite… ó ventimperio [ORAL,
[CHIVITE] SEIXO, CUNS2073]
Durmir / Pasar a noite… á intemperie [ORAL,
2207 # ¡(Pero) (Tú también) Mira qué eres! DRAG 97]
¡(Pero) (Tú también) Cómo eres!2070
{= Expresións con que se enfatiza que alguén se comporta Tamén:
dun determinado xeito –e normalmente cunha precisa Dormir / Pasar la noche… a cielo abierto
intención– que, dun ou doutro modo, lle chama a atención Durmir / Pasar a noite… a ceo aberto [ESCR.]
a quen emite a expresión.} Durmir / Pasar a noite… á boria [FRANCO GRAN-
¡(Pero) (Ti tamén) Que tal es! [ORAL] DE]
¡(Pero) (Ti tamén) Mira que es! [ORAL] [E mais]:
¡(Pero) (Ti tamén) Como es! [ORAL] Dormir / Pasar la noche… al aire libre
Ex.: —Oye, Isabel… pero me han dicho que te has echado novio. —¡Pero
Durmir / Pasar a noite… ó aire2074 libre [ORAL]
mira qué eres!: deja tranquila a la niña, hombre, que eso no es cosa tuya. [E inda]:
—Oíches, Isabeliña… pero algo escoitei por aí de que botaras mozo. Dormir / Pasar la noche… a campo raso
—¡Pero ti tamén que tal es!: deixa tranquila a nena, que iso non é cou- Durmir / Pasar a noite… a campo descuberto
sa túa.
[ELADIO]
2208 # Ser muy + adjetivo
{= Ter en grao alto a calidade denotada polo adxectivo.} SERIE
Ser moi + adxectivo [ORAL]
2209 (bis) # En serie
Tamén: {= 1. Locución adxectiva ou adverbial que se aplica á
Ser máis + adxectivo + ca dicilo2071 [ORAL, SEIXO] fabricación de –ou ó feito de fabricar– un número elevado
Ser máis + adxectivo + ca feito de encarga [ORAL] de obxectos iguais con base nun só padrón e por medios
[E mesmo]: mecánicos. 2. No eido da electricidade, aplícase á montaxe
Ser máis + adxectivo + ca feito adrede [ORAL] caracterizada polo feito de que a corrente total atravesa
Ex.: ¿Te fijaste en el nuevo compañero de clase, tía? ¡Es majísimo! sucesivamente todos os elementos acoplados.}
¿Fixácheste no novo compañeiro de clase, tía? ¡É máis curro ca dicilo! En serie [ORAL]
Ex.: Es muy tonto, muy tonto. 2210 # Fuera de serie
É máis parvo ca feito de encarga.
{= Extraordinario, que sae fóra do común polas súas boas
calidades.}
SERENO Fóra de serie [ORAL]
2209 # Dormir / Pasar la noche… al sereno E incluso tamén:
Dormir / Pasar la noche… al raso Fóra de marca
{= (Durmir / Pasar a noite) Ó aire libre, sen acubillo nin
teito2072.} SERIO
Durmir / Pasar a noite… ó sereno [DRAG C-G]
Durmir / Pasar a noite… ó relento [DRAG C-G] 2211 # En serio
Durmir / Pasar a noite… ó serán [ELADIO] {= De xeito serio, responsable e/ou rigoroso.}
[E mais]: En serio [ORAL]
Durmir / Pasar a noite… ó resío Ex.: Se quiere dar de alta por autónomos y dedicarse en serio a la carpinte-
Durmir / Pasar a noite… ó palenque [CUNS] ría.
Quérese dar de alta por autónomos e dedicarse en serio á carpintería.
Tamén:
Dormir / Pasar la noche… al descubierto 2212 # Muy serio
Dumir / Pasar a noite ó descuberto [ORAL] {= Que amosa unha cara, comportamento e/ou actitude
que denotan gravidade, severidade e ausencia de alegría.}
Tamén: Moi serio [ORAL]
Dormir / Pasar la noche… a la intemperie [E mais]:
Serio coma un pote [SEIXO]
2070
Obviamente, o suxeito pode variar. Ex.:
Serio coma a pata dun banco [SEIXO]
¡Pero mira qué sois!: solo le lleváis la contraria para ponerlo de mala Serio coma un pau [ORAL]
sangre. [E mesmo]:
¡Vós tamén que tal sodes! / ¡Pero mira que sodes!: só lle levades a Serio coma unha pataca [SEIXO]
contra para o facerdes rabiar.
2071
Estas últimas tres expresións –e sobre todo as dúas seguintes– E mesmo:
úsanse máis ben cando o adxectivo indica expresa unha calidade
considerada negativa.
2072
Expresións antónimas serían durmir / pasar a noite… baixo teito 2073
(“bajo techo” en castelán) ou tamén as que se reflicten no encabe- Rexistrado neste caso coa variante ventimperie.
2074
zamento a cubierto (número 0598). Tamén ar no canto de aire.

616
 S
Con cara de vaqueta Ó enxisgo [ELADIO]
Con cara de palo [E inda incluso]:
Con cara de baqueta [REQUEIXO, ELADIO] De chedeiro [ELIXIO]
Con cara de pau [ORAL]
SEVILLA
SERVILLETA
2215 # El que fue a Sevilla…
2213 # Quien / El que nace para servilleta nunca llegará [Véxase o encabezamento el que fue a Sevilla perdió su
a mantel silla, en SILLA.]
Quien / El que ha nacido para cura no puede llegar a
obispo SI1
{= Expresións que se lle aplican a alguén que considera-
mos que non pode chegar a un nivel ou condición máis 2216 # ¡Di que sí!
elevados dos que está, ou que consideramos que non {= Fórmula de apoio ou de solidariedade cara a alguén que
chegará a un cargo ou nivel determinado porque non ten acaba de expresar de xeito moi claro e rotundo a súa opi-
condicións para facelo.} nión, ou cara a alguén que coa súa opinión acaba de rema-
Quen / O que nace para burro non chega a cabalo char ou de poñerlle o punto final a algo sobre o que se
[CHIVITE, SOTO] estaba a falar.}
Quen / O que nace para novelo non chega a touro ¡Di que si! [ORAL]
[CHIVITE, SOTO] ¡Aí falaches! [ORAL]
[E tamén]:
E mesmo: ¡Dálle aí cara ó calcañar! [ORAL]
Quien / El que ha nacido para ochena nunca llegará a
ser real Ex.: —Pues si hay que ir a la huelga para que no echen a la calle a estos dos
compañeros, se va y punto. —¡Di que sí, hombre!
Quen / O que naceu para oitavo2075 nunca chegará a —Pois se hai que ir á folga para que non boten á rúa estes dous com-
carto [SOTO] pañeiros, vaise e punto. —¡Aí falaches! / ¡Dálle aí cara ó calcañar, ho-
Quen / O que naceu para oitavo mal pode chegar a me!
ser carto [SOTO]
E, nunha liña moi semellante: SI2
Quien / El que para pobre está apuntado, lo mismo da
que corra como que esté sentado 2217 # Volver en sí
Quen / O que a pobre está condenado tanto lle ten Volver en su acuerdo
correr coma estar sentado [SOTO] {= Recuperar o coñecemento logo de se esvaecer.}
Volver no seu acordo [ORAL]
Vir en si [ORAL]
SESGO Volver en si [ORAL]
2214 # Al sesgo Tamén:
Al bies Recuperar / Recobrar el conocimiento
{= Oblicuamente, ou en oblicuo2076.} Recuperar / Recobrar el sentido
Ó nesgo [ORAL2077, VALLADARES, ANÍBAL, ELA- Recuperar / Recobrar o coñecemento [ORAL]
DIO] Recuperar / Recobrar o sentido [ORAL]
Ó biés [ORAL]
Tamén:
Ex: Decoró la pared de la cocina con unas franjas al sesgo.
Decorou a parede da cociña cunhas faixas ó nesgo. Retornar en si
Tornar en si
E mais tamén, adaptadas a cada contexto concreto: Retornar en si
En oblicuo
Oblicuo Tamén:
Oblicuamente Acordar [ORAL]
En oblicuo [ORAL]
Oblicuo [ORAL] SIGLO
Oblicuamente [ORAL]
2218 # Por los siglos de los siglos
E mesmo: {= Para sempre, eternamente.}
De enxisgo [ELIXIO2078, ELADIO] Polos séculos dos séculos [ORAL]
Por todos os séculos dos séculos [ESCR.]
2075
Reflectido, tanto nesta coma na seguinte expresión, como ichavo. [E tamén]:
2076
Nótese que en determinados contextos as expresións que aquí
aparecen son trocables coas do encabezamento al través (número
2410).
2077 2078
A recolleita oral é coa variante ó sergo. Recolleita nesta fonte coa forma rotatizada enxirgo.

617