1.

UVOD

Prema tabuli rasi, dijete je rođeno kao prazan list, koji se piše tokom dječijeg odrastanja.

Ljudi se rađaju bez svih osobina koji ih razlikuju od ostalih živih bića, bez ikakvih
znanja, navika, kulture i morala. Rađamo se sa mogućnošću da se razvijemo mnogo više nego
bilo koja druga jedinka, zahvaljujući djelovanju raznih socijalnih faktora.

Razvoj se postiže procesom socijalizacije. Socijalizacijom, se stiču brojna znanja,

vještine, navike, razvijaju se razne osobine i sposobnosti. Socijalizacija je najznačajniji
kanalza prenos kulture kroz vrijeme i generacije.

Kroz proces socijalizacije, dijete postaje svjesno sebe, stiče znanja i ovladava vještinama
potrebnim za kulturu u kojoj se rodilo. Na rast i razvoj djeteta, pored roditelja, veliki uticaj
imaju: škole, vrtići, vršnjaci, organizacije, mediji i sl.

2.1 POJAM SOCIJALIZACIJE

Pod pojmom socijalizacija najčešće se podrazumijeva proces učenja u toku kojeg dijete

vremenom prihvata “pravila igre” koja vrijede u društvu, osjećaj za vrijednost navike i
ponašanja, tako da bi kasnije s razumijevanjem moglo aktivno sarađivati sa svojom
društvenom okolinom. Pod socijalizacijom se podrazumijevaju svi uticaji društva i njegovih
jedinica (skupina, institucija) na pojedinca kojima se on priprema ya preuzimanje svih
društvenih uloga koje mu pripadaju i kojima on stvara svoju ličnost, razvija svoj individualitet
(Ivković, 2003)

Zahvaljujući socijalizaciji dijete postaje ravnopravan i dobro prilagođen član društva.

Jedinka, međutim, socijalizacijom stiče, ne samo osobine tipične za svoju kulturu, kao i
neophodna brojna znanja i vještine za život u društvu, nego stiče i svoje lične, individualne
karakteristike, navike, težnje i svoj identitet. U procesu socijalizacije, pored oblika
prosocijalnog (altruizam) jedinka usvaja i neke vidove antisocijalnog ponašanja (agresivnost,
pohlepa i sl.). (Trebješanin, Lalović, 2011)
 Pojedični ili agesni socijalizacije su grupe ili društveni okviri u kojima se odigravaju
značajni procesi socijalizacije. Odvija se u dva perioda, u vidu primarne i u vidu sekundarne
socijalizacije.

Primarna socijalizacija obuhvata period dojenčeta i ranog djetinjstva i uvjedno

predstavlja najintezivniji period procesa učenja. U ovom periodu djeca uče jezik i osnovne
obrasce ponašanja koji čine osnovu kasnijeg učenja. U ovoj fazi, roditelji su glavni agensi
socijalizacije. Sekundarna socijalizacija dešava se kasnije u djetinjstvui u toku procesa
sazrijevanja. U ovoj fazi, agensi su: škola, vršnjaci, različite organizacije, mediji. (Gidens,
2007)

2.2 UTICAJ PORODICE

Najveća važnost u procesu socijalizacije daje se porodici. Shvatanje skoro svih autora je da su
uslovi porodičnog života i to pogotovo u prvim godinama odlučujući za formiranje ličnosti.
Frojd i drugi psihoanalitičari naglašavaju značaj porodice kao institucije preko koje se
ostvaruje socijalizacija i smatraju da je način na koji roditelji kažnjavaju i nagrađuju decu
veoma bitan ne samo u formiranju normi ponašanja deteta nego i u formiranju njegove
celokupne ličnosti.

Najvažniji momenat u formiranju buduće ličnosti deteta je osećanje sigurnosti, osećanje da ga

roditelji vole i da se brinu o njemu. Akcenat nije na pojedinim odlukama roditelja već na
njihovom celokupnom ponašanju, na opštoj porodičnoj atmosferi i na tome koliko se dete u
toj atmosferi oseća sigurno. Nedovoljna briga za dete i nedovoljno pokazivanje ljubavi
dovode do razvijanja osobina kao što su agresivnost i neprijateljski stav prema okolini ili
zatvaranje pred okolinom, povučenost i pasivnost. Drugi odnos roditelja prema deci o kom se
dosta raspravlja u stručnoj literaturi je davanje prevelike slobode detetu ili permisivnost
nasuprot strogoj kontroli deteta ili restriktivnosti. Mišljenja ovde nisu podudarna, neki autori
smatraju da je najbolji efekat za dete jaka kontrola i dovoljno srdačnosti, dok drugi smatraju
da je najidealnija umerena kontrola i velika srdačnost. Međutim, dosta je jedinstveno
mišljenje u tome da potpuna tolerantnost, permisivnost ne daje uspešne rezultate u
socijalizaciji.

Proces socijalizacije je otežan ukoliko se detetu dopušta da radi šta god hoće i ništa mu se ne
zabranjuje, ako se manifestuje samo ljubav prema detetu i nikad ta ljubav ne uskraćuje. Takva
deca postaju sebična i samoživa. U slučajevima gde nema manifestovanja ljubavi kod deteta
se razvija nezainteresovanost za sredinu i društvo a često se formira i agresivnost. Takođe,
negativno deluje i nedosledno ponašanje roditelja, kada roditelj za istu situaciju nekada dete
kažnjava, nekad nagrađuje ili ne reaguje uopšte, kod deteta se razvijaju osećanje nesigurnosti i
sklonost ka neurotičnosti.1

Jedan od najvažnijih konkretnih činioca koji učestvuju u procesu socijalizacije je odnos među
roditeljima. Rezultati istraživanja pokazuju važnost skladnih odnosa među roditeljima za
razvitak deteta. Nesklad između roditelja dovodi do konflikta i u samom detetu jer deca po
pravilu vole oba roditelja i identifikuju se i sa jednim i sa drugim pa je konflikt između njih
istovremeno i konflikt u samom detetu. Postoji pozitivna korelacija između sukoba u prodici s
jedne strane i javljanja nepoželjnih osobina i oblika ponašanja s druge strane-javljanje
ljubomore, sebičnosti, emocionalne nestabilnosti, strašljivosti, svadljivosti, osećanja
nesigurnosti. Mnogi autori smatraju da je, ukoliko između roditelja postoji težak i nesavladiv
nesklad, razvod braka bolje i efikasnije rešenje problema od eventualnog ostajanja u braku
zbog dece. Istraživanja pokazuju da emocionalna stabilnost, lična sreća kao i uspešnost braka
u većoj meri zavise od uspešnosti braka roditelja oba partnera.2

Mnogobrojni rezultati različitih istraživanja pokazuju da je nagrađivanje efikasnije sredstvo

socijalizacije od kažnjavanja. Ono je efikasnije jer:

1. Nagrađivanje ima jači efekat-željeno ponašanje se brže stiče nego kažnjavanjem

2. Nagrađivanje ima trajniji efekat-nagrađivanjem usvojen oblik ponašanja duže se
zadržava
3. Nagrađivanjem se redovno stiču novi oblici ponašanja a kažnjavanjem se prvenstveno
postiže uzdržavanje od neželjenog ponašanja
4. Nagrađivanje ima pozitivan efekat na razvitak ličnosti-razvijaju se osećanje sopstvene
vrednosti, sigurnost u sebe, kreativnost...

1
Herlok, E. (1971): Razvoj deteta. Beograd: Zavod za izdavanje udžbenika Republike Srbije.
2
Đorđević, D. (1988): razvojna psihologija. Gornji Milanovac: Dečje novine.
3
Đorđević, D. (1988): razvojna psihologija. Gornji Milanovac: Dečje novine