UNIVERZITET U BIHAĆU

TEHNIČKI FAKULTET

GRAĐEVINSKI ODSJEK

Master studij

Seminarski rad iz predmeta: Novi materijali u građevinarstvu

Tema: Tehnološki proces proizvodnje stakla

Predmetni nastavnik:

Prof.dr. Edis Softić, dipl.inž.građ.

Student:

Dalila Demirović, BSc.građ.

Index: 31n mr-GR

Bihać, septembar 2016.

1
SADRŽAJ
1. UVOD......................................................................................................................................................... 4
2. STAKLO ...................................................................................................................................................... 5
2.1. Historijski razvoj stakla i konstrukcija od stakla ................................................................................. 5
2.3. Vrste stakla ......................................................................................................................................... 6
2.3.1. Ravno staklo ................................................................................................................................ 6
2.3.2. Šuplje staklo ................................................................................................................................ 8
2.3.3. Optičko staklo ............................................................................................................................. 8
2.3.4. Tehničko staklo ........................................................................................................................... 8
2.4. Fizičko - mehanička svojstva stakla .................................................................................................... 9
2.4.1. Kristalizacija stakla ...................................................................................................................... 9
2.4.2. Gustoća stakla ............................................................................................................................. 9
2.4.3. Čvrstoća na pritisak (fp) .............................................................................................................. 9
2.4.4. Čvrstoća na kidanje ..................................................................................................................... 9
2.4.5. Čvrstoća na savijanje ................................................................................................................... 9
2.4.6. Elastičnost ................................................................................................................................... 9
2.4.7. Krtost ......................................................................................................................................... 10
2.4.8. Tvrdoća...................................................................................................................................... 10
2.4.9. Specifična toplota ..................................................................................................................... 10
2.4.10. Viskozitet ................................................................................................................................. 10
2.4.11. Toplotna provodljivost ............................................................................................................ 10
2.4.12. Toplotno širenje i otpornost na promjene temperature ........................................................ 10
2.4.13. Električne i optičke osobine stakla .......................................................................................... 11
2.4.14. Hemijska postojanost stakla ................................................................................................... 11
2.5. Prednosti upotrebe stakla kao savremenog građevinskog materijala ............................................ 11
3. TEHNOLOŠKI PROCES PROIZVODNJE STAKLA ......................................................................................... 12
3.1. Priprema sirovina ............................................................................................................................. 13
3.2. Topljenje stakla ................................................................................................................................ 14
3.3. Oblikovanje stakla ............................................................................................................................ 16
3.4. Hlađenje stakla ................................................................................................................................. 17
3.5. Naknadne obrade predmeta ............................................................................................................ 18
3.6. Proizvodnja ravnog stakla ................................................................................................................ 18

2
 3.7. Proizvodnje optičkog stakla ............................................................................................................. 19
3.8. Proizvodnja tankostijenih šupljih proizvoda .................................................................................... 19
3.9. Proizvodnja ambalažnog stakla ........................................................................................................ 20
3.10. Proizvodnja staklenih cijevi ............................................................................................................ 21
3.11. Proizvodnja pjenušavog / ekspandiranog stakla ............................................................................ 22
6.12. Proizvodnja staklenih vlakana ........................................................................................................ 24
4. ZAKLJUČAK .............................................................................................................................................. 25
5. LITERATURA ............................................................................................................................................ 26

3
1. UVOD
Staklo je amorfna tvar koja nastaje hlađenjem staljene mješavine bez kristalizacije. Osnovna
sirovina za dobijanje stakla je kvarcni pijesak koji se topi na temperaturi od oko 1700˚C i prelazi
u staklastu masu kojoj se dodaju još neke sirovine, a također se mogu koristiti i sredstva za
bojenje koja su najčešće metalni oksidi ili karbonati. Ono je umjetni materijal i ne nalazi se
prirodi. Staklo je poznato od davnina, a i danas je zbog svojih svojstava nezamjenljiv materijal u
svakodnevnom životu, tehničkoj praksi, industriji, građevinarstvu, nauci i umjetnosti. Staklo više
ne služi samo za ostakljivanje fasada, već se poboljšanim kvalitetama i velikim čvrstoćama
počinje upotrebljavati i kao nosivi materijal. Konstrukcijsko staklo dopušta da se zadrži
vrijednosti svjetla i transparentnost integrirajući staklo u nosive elemente. Osim što štiti od
atmosferskih uticaja jedna od najvažnijih uloga staklene fasade je energetska učinkovitost.
Proučavanje ponašanja stakla u strukturalnom kontekstu omogućilo je inžinjerima da razviju
nove poboljšane strukture od stakla.
Kroz ovaj seminarski rad prikazana je podjela stakla sa obzirom na hemijski sastav i tehnološki
proces nastanka stakla, također su date i fizičko - mehaničke karakteristike stakla te navedene
prednosti upotrebe stakla kao građevinskog materijala. Posebna pažnja je obraćena na treći dio
seminarskog rada gdje je prikazan tehnološki proces proizvodnje pojedinih vrsta stakla od kojih
je najznačajniji float postupak proizvodnje ravnog stakla koji je dominirajući u svijetu.
Vrste stakla koje se danas koriste većinom se proizvode zagrijavanjem mješavine pijeska, pepela,
sode i krečnjaka u velikim pećima na temperaturi od 1500 stepeni Celzijusa. Prije nego što se
dodaju sastojci, ubacuje se i lomljeno staklo, radi ubrzavanja procesa. Kako se mješavina topi,
sve nečistoće izlaze na površinu, gde se sakupljaju. Istopljeno staklo se zatim hladi, sve dok ne
postane tanka, lepljiva smjesa. Ono se tada sipa u kalupe ili razvija u table. Staklo se formira
brzim hlađenjem otopljenih čvrstih materija, pri čemu ne dolazi do stvaranja kristala.

4
2. STAKLO
Ne postoji jedinstvena definicija stakla, te ce se kroz ovaj seminarski rad pomenuti samo neke.
Američko društvo za ispitivanje materijala staklo definiše kao neorganski proizvod topljenja koji
je hlađen bez kristalizacije.

Akademija nauka Ruske federacije pak pod staklom smatra sva amorfna tijela koja se dobijaju
prethlađenjem rastopa neovisno od hemijskog sastava i temperature njihovog očvršćavanja koja
postepenim porastom viskoziteta dobijaju osobine čvrstog tijela [1].

Pitanje koje se nameće u navedenim definicijama je da li je kod običnih temperatura staklo

pothlađena tekućina ili amorfna kruta tvar. Stoga profesor Ishakovski daje definiciju da je staklo
amorfna homogena izotropna (struktura ista u svim pravcima), bezbojna ili obojena materija koja
se dobija topljenjem i hlađenjem raznih oksida ili jedinjenja koja su međusobno izreagovala pri
čemu viskozitet očvršćavanja raste bez kristalizacije [1].

Novija istraživanja su pokazala da staklo nije potpuno amorfna masa, nego da postoji i
mikrooblast gdje su atomi raspoređeni po zakonu sličnom kao u kristalima.

2.1. Historijski razvoj stakla i konstrukcija od stakla

Najstariji pronađeni predmeti, izrađeni od materijala sličnog staklu, prema procjenama arheologa
potiču iz mlađeg kamenog doba, što znači da su stari približno 9000 godina [2].

Prvi zapisani “recept” za izradu stakla potječe od Asurbanipala ( 668-662 pr. K.). Prema
podacima u Rimsko doba staklo je prvi put korišteno kao ukras na građevinama. U srednjem
vijeku se razvijaju metode proizvodnje stakla koje će se zadržati do početka 20. st. (metoda
cilindra i krune). U razdoblju 16. i 17. st. Venecija zauzima centralno mjesto u proizvodnji stakla
(Murano staklo), ono se je koristilo u crkvama, manastirima i kućama. Kako je 19. stoljeće,
stoljeće industrijalizacije tako dolazi i do masovne proizvodnje stakla te se početkom 20. stoljeća
razvijaju moderni postupci proizvodnje stakla [6].

Moderna istorija stakla započinje krajem 19. stoljeća kada je engleski arhitekt Joseph Paxton, za
svjetsku izložbu u Londonu, projektirao stakleni paviljon pod imenom "Crystal Palace". Ta
revolucionarana građevina, izrađena od stakla i čelika, potaknula je arhitekte da staklo počinju
upotrebljavati kao građevinski materijal [8].

5
 Slika 2.1. Stakleni paviljon "Crystal Palace"

Tokom 20. stoljeća staklo se intenzivno koristi u arhitekturi ali još uvijek ne kao konstruktivan
materijal. Danas je izrada stakla moderna industrija visoke tehnologije koja je u mogućnosti
proizvesti hiljada ploča stakla dnevno u raznim bojama (najpopularnije su zelena i smeđa).
Staklo je dio naše svakodnevnice i život bez stakla danas bi bio nezamisliv.

2.3. Vrste stakla

Stakleni proizvodi se mogu podijeliti na četiri glavne grupe [1]:

 ravno staklo,
 šuplje staklo,
 optičko staklo i
 tehničko staklo.

Moguća je i daljnja podjela na podgrupe što ovisi o obliku proizvoda, načinu proizvodnje i
hemijskom sastavu.

2.3.1. Ravno staklo

Ravnim staklima se nazivaju staklene ploče čija je osnovna namjena ostakljivanje. Proizvode se
float postupkom ili postupkom lijevanja o koji će nešto više biti rečeno u trećem dijelu ovog
seminarskog rada. Obično ravno staklo je prema sastavu natrijsko - kalcijsko koje ima sljedeći
sastav: 71 - 73 % SiO2, 13 - 16 % Na2O + K2O, 9,5 - 13,5 % CaO + MgO, 0,5 - 2,0 % AL2O3.
Sastav stakla određuje i njegova svojstva [1].

6
Tabela 2.1. Svojstva ravnog stakla [4]

Svojstvo Vrijednost
Gustoća, kg/m3 2,5 ∙ 103
Koeficijent linearnog toplotnog rastezanja, K-1 (8 ∙ 9) ∙ 10-6
Toplotna provodljivost, W/mK 0,8
Zatezna čvrstoća, MPa 30 - 90
Pritisna čvrstoća, MPa 900
Modul elastičnosti, MPa 7 ∙ 10-4
Električna otpornost, Ωcm (20˚C) 1011
Dielektrična konstanta 7
Indeks loma (nD) 1,51 - 1,52

Float postupkom se također dobija:

- Armirano staklo / žičano staklo se proizvodi livenjem staklene mase u dva sloja između kojih
se utiskuje žičana mreža. Armirano staklo je debljine od 4 do 8 mm, standardne širine 120 cm
dok je dužina 130/210/300 cm.

- Sunčano zaštitna stakla se dijele na apsorpcijska, refleksna i visoko selektivna stakla.

Apsorpcijska stakla su obojena foat stakla koja smanjuju propusnost sunčeve energije i vidljive
svjetlosti za 40 % u odnosu na obična stakla. Pošto povećana asporpcija infracrvenih zraka
izaziva zagrijanost ovih stakala ona se moraju raditi kao kaljena. Refleksna stakla propuštaju
odnosno reflektuju sunčevo zračenje. Visoko selektivna stakla za zaštitu od sunca obezbjeđuju
visoku transparentnost (LT), nisku propusnost sunčeve energije (g), nisku refleksiju svjetlosti
(LR), i nizak koeficijent toplotne provodljivosti [4].

Slika 2.2. Ravno staklo (1. sunčano zaštitno staklo, 2. termoizolaciono staklo, 3. lamelirano
staklo, 4. armirano staklo)

7
- Termoizolaciona stakla su sastavljena od dvije staklene ploče, debljine 4 mm, koje su po ivici
povezane na rastojanju od 16 mm. Ivična veza mora da ostvari dugotrajno zaptivanje
(spriječavanje oticanja fluida), da ne bi došlo do ulaska vlažnog vazduha. Međuprostor je
ispunjen suhim zrakom (tačka rošenja oko - 30°C) ili gasom. Izolaciona sposobnost stakla se
definiše koeficijentom prolaza toplote k (W/m2K). Što je koeficijent niži, toplotna izolacija je
bolja [4].

- Sigurnosna zaštitna stakla (kaljeno, armirano i lijepljeno) su stakla čija je namjena osiguranje
bezbijednosti ljudi u slučaju da dođe do loma. Kaljeno staklo se dobija termičkom obradom
ravnog stakla, ono je 4 do 6 puta otpornije na udar i ima čvrstoću pri savijanju 5 do 8 puta veću
od običnog stakla. Lijepljeno staklo je lamlirano staklo sačinjeno od 2 ili više staklenih tabli koje
su povezane umetnutim slojevima plastičnog materijala. Debljina stakla se kreće od 5 do 65 mm.
U slučaju loma dolazi do naprslina a ukoliko dođe do dezintegracije stakla komadići stakla ostaju
vezani za sloj folije.

2.3.2. Šuplje staklo

Pod šupljim staklom se podrazumijeva:

- Bezbojno šuplje staklo, kalcijumsilikatno bezbojno staklo, koje se može proizvoditi ručno,
presovanjem, duvanjem, loncima i kadama. Koristi se za izradu čaša, boca, pepeljara itd.

- Kristalno staklo, kalijum olovno staklo, karakteriše jak lom svijetlosti i visoki sjaj (30 - 40 %
PbO). Ovo staklo se koristi za izradu luksuznih i ukrasnih predmeta.

2.3.3. Optičko staklo

Optičko staklo se koristi za izradu mikroskopa, leća za naočare, raznih optičkih uređaja i
instrumenata. Njegova optiča svojstva zavise od postupka izrade, čistoće sirovina te hemijskog
sastava. Savremena stakla se sastoje od oksida silicija, kalija, olova i oksida koji omogućavaju
proizvodnju stakla sa željenim odnosom loma i disperzije svjetlosti.

2.3.4. Tehničko staklo

Tehnička stakla su vezana sa historijom optičkog stakla, međutim vremenom je obim
proizvodnje tehničkog stakla premašio proizvodnju optičkog stakla. Tehnička stakla su se razvila
iz potrebe povećanja otpornosti stakla prema hemikalijama i temperaturnim promjenama.

Tehnička stakla su:

- Bistra stakla kao što su: baloni za električne sijelice, stakla za visokofrekventne kondenzatore i
klingerit staklo (za izradu vodomjernih stakala za parne kotlove).

- Obojena stakla kao što je: zaštitno staklo za autogene i elektrozavarivače (apsorbuju
infracrvenu i ultravioletnu svjetlost, primjenjuju se za izradu naočara), signalna stakla (crveno,
žuto i narandžasto obojena stakla, primjenjuju se za izradu lampi za vozila, saobraćajnih signala)
i stakleni električni izolatori (visoka dielektrična konstanta, dobra mehanička svojstva, nizak

8
koeficijent termičkog rastezanja, koriste se za izradu visokonaponskih i niskonaponskih
električnih izolatora) [4].

2.4. Fizičko - mehanička svojstva stakla

2.4.1. Kristalizacija stakla

Kristalizacija stakla (gubitak staklastog stanja - devitrifikacija) je nepoželjna osobina stakla. Za
oblikovanje i obradu poželjno je da se staklasta masa nalazi u odgovarajućem viskoznom stanju i
da se onemogući proces kristalizacije koji najčeće počinje na površini stakla. Površinski napon tj.
djelovanje njegovih sila umanjuju pokretljivost molekula i ubrzavaju nastanak kristalnih klica.

2.4.2. Gustoća stakla

Gustoća stakla se kreće od 2 - 6000 (kg/m3). Kvarcno staklo ima najmanju gustinu (d = 2,22), a
najveću staklo sa visokim sadržajem olova (d = oko 6). Gustoća stakla zavisi od temperature,
hemijskog sastava i konstitucije stakla. S porastom temperature opada gustina stakla, pri čemu se
srazmjerno povećava i specifična zapremina stakla. Gustina stakla također zavisi i od brzine
hlađenja, tako kaljena stakla imaju manju gustinu od normalno odgrijanog stakla. Promjena
gustoće stakla u procesu hlađenja vezana je za promjenu strukture stakla.

2.4.3. Čvrstoća na pritisak (fp)

Staklo može da podnese veće opterećenje na pritisak (10 puta) nego na kidanje. S obzirom na
vrstu stakla čvrstoća na pritisak se kreće od 700 do 900 MPa (ravno staklo). Čvrstoća na pritisak
zavisi od termičke obrade i hemijskog sastava te opada sa porastom količine alkalija.
Natrijumova stakla su čvršća od kalijumovih. Na povećanje čvrstoće na pritisak utiču oksidi:
MgO, ZnO i Al2O3, a nepovoljno djeluju: CaO, BaO, PhO i B2O3.

2.4.4. Čvrstoća na kidanje

Termička obrada stakla ima jak uticaj na kidanje. Prednapeto staklo ima 3 do 4 puta veću
čvrstoću na kidanje od odgrijanog stakla jer je njegov površinski sloj pod naponom. Čvrstoća na
kidanje odgrijanog stakla je približno oko 1/10 čvrstoće na pritisak (20 - 50 MPa).

2.4.5. Čvrstoća na savijanje

Čvrstoća na savijanje zavisi od hemijskog sastava i temperature stakla te je čvrstoća stakla na
savijanje pri niskim temperaturama veća nego na običnoj temperaturi [1].

Kaljeno staklo ima od 5 do 7 puta veću čvrstoću na savijanje zbog toga što dogrijano tijelo nema
unutrašnjih naprezanja [4].

2.4.6. Elastičnost
Staklo je savršen elastični materijal i ne pokazuje trajnu deformaciju sve do loma ali pošto je ono
krt materijal slomiće se bez upozorenja. Modul elastičnosti stakla u zavisnosti od hemijskog
sastava, kreće se kod raznih vrsta stakla u granicama od 50 do 100 GPa.

9
2.4.7. Krtost
Krtost stakla je u zavisnosti od njegove debljine i oblika, a izračunava se jačinom stakla na udar.
Sa porastom debljine ploče i čvrstoća na udar linearno raste. Također veliki uticaj na udar ima i
termička obrada stakla te je kod kaljenog stakla čvrstoća na udar od 5 do 7 puta veća nego kod
odgrijanog stakla.

Slika 2.3. Čvrstoća na udar kod odgrijanog i kaljenog stakla

2.4.8. Tvrdoća
U najtvrđa stakla spadaju čista kvarcna stakla te neka boro - silikatna stakla, dok najmanju
tvrdoću imaju stakla sa visokim sadržajem olovnih oksida.

2.4.9. Specifična toplota

Hemijski sastav i temperatura određuju specifični toplotni kapacitet stakla. Ono na sobnoj
temperaturi za različite vrste stakla iznosi od 330 - 1050 [J/kgK].

2.4.10. Viskozitet
Viskozitet je veoma važan u tehnologiji stakla. Staklo nema tačno određenu tačku točenja, ali
omekšava u kraćem ili dužem temperaturnom intervalu što zavisi od hemijskog sastava. Ovisnost
viskoziteta o temperaturi određuje da li će staklo biti "dugo" ili "kratko".

2.4.11. Toplotna provodljivost

Toplotna provodljivost je u staklu mala u odnosu na druge materijale i raste sa porastom
temperature. Koeficijent toplotne provodljivost za staklo za iznosi 𝜆 = 0,81 W/mK.

2.4.12. Toplotno širenje i otpornost na promjene temperature

Termički koeficijent linearnog istezanja određuje toplotno širenje stakla i što je on manji to je
veća postojanost stakla prema temperaturnim promjenama.

Kvarcno staklo ima najmanji termički koeficijent linearnog istezanja.

10
2.4.13. Električne i optičke osobine stakla
Kako je staklo slab provodnik električne struje može se koristiti kao izolator. Na višim
temperaturama provodljivost stakla raste zbog pokretljivosti natrijumovih i drugih metalnih jona
usljed jonizacije. Najvažnija optička osobina stakla je prelamanje svijetlosti stakla i ono raste
dodatkom metalnih oksida.

2.4.14. Hemijska postojanost stakla

Staklo je otporno na djelovanje kiselina i alkalija. Voda u maloj količini rastvara staklo koje
sadrži alkalije, a kvarcno staklo je najotpornije prema dejstvu vode.

2.5. Prednosti upotrebe stakla kao savremenog građevinskog materijala

Staklo, jedan od najpoželjnijih materijala, sve se više razvija i ne služi više samo za ostakljivanje
fasada, već se poboljšanim kvalitetama i velikim čvrstoćama počinje upotrebljavati i kao nosivi
materijal. Jedna od glavnih prednosti staklenih zgrada je da one omogućavaju korištenje sunčeve
svijetlosti kao izvora osvetljenja. Mogućnost recikliranja je pozitivno svojstvo stakla pa
iskorištenu staklenu ambalažu treba skupljati. Energija koja se uštedi recikliranjem jedne
staklene boce dovoljna je da sijalica od 100W svetli 4 sata. Staklo se može u potpunosti
reciklirati i koristiti kao isključiva sirovina za proizvodnju novih predmeta od stakla.

11
3. TEHNOLOŠKI PROCES PROIZVODNJE STAKLA
Svi sirovinski materijali koji se koriste za proizvodnju stakla prema njihovoj ulozi dijele se u dvije
grupe:

 osnovne sirovine i
 pomoćne sirovine

U osnovne sirovine ubrajaju se materijali preko kojih se u staklo uvode kiseli, zemnoalkalni i
alkalni oksidi. Svi oni daju staklu određena fizičko - hemijska svojstva. Takvi su [3]:

 kiseli oksidi: SiO2, Al2O3, B2O3,

 zemnoalkalni oksidi: CaO, MgO, BaO, ZnO i drugi,
 alkalni oksidi: Na2O, K2O, Li2O itd.

S obzirom na porijeklo svi osnovni materijali mogu da budu prirodni i vještački. Prirodni
materijali su manje čisti i sadrže jednu ili više materija koje ulaze u sastav stakla. Prisustvo
štetnih primjesa se odstranjuje u toku procesa njihove prerade. Vještački materijali se dobijaju
industrijskom proizvodnjom, ne sadrže primjese i direktno ulaze u sastav stakla. Tu se ubrajaju:
kvarcni pijesak, borna kiselina, glinica, natrijum-sulfat, magnezit, dolomit, barit, cink - oksid,
kalcinirana soda i stakleni krš.

Pomoćni materijali se koriste za proizvodnju stakla radi osiguravanja posebnih osobina stakla,
ubrzavanje procesa, poboljšanje kvaliteta i topljenja stakla. Sve pomoćne sirovine zbog svojih
pomoćnih uticaja na proces topljenja se mogu svrstati u slijedeće grupe:

 sredstva za bistrenje,
 sredstva za obezbojavanje,
 sredstva za bojenje,
 sredstva za zamućivanje i
 oksidaciono - redukciona sedstva.

Tehnološki proces proizvodnje stakla sastoji se iz pet osnovnih faza, a to su:

1. priprema sirovina,
2. topljenje,
3. oblikovanje,
4. hlađenje i
5. naknadne obrade predmeta.

12
3.1. Priprema sirovina
Prilikom pripremanja sirovina za tehnološki proces proizvodnje stakla vrši se: oplemenjivanje,
mljevenje, sušenje i prosijavanje sirovinskih materijala. Oplemenjivanje se uglavnom
primjenjuje kod osnovne sirovine - kvarcnog pijeska. Ova metoda je dosta složena i sastoji se iz
sljedećih operacija: pranja, flotacije, elektromagnetne separacije i hemijskog prečišćavanja.

Pranjem se eliminišu primjese koje su lakše od kvarcnog pijeska. Nakon pranja pijesak ide na
flotaciju, pri čemu se otklanjaju jedinjenja gvožđa koja su prisutna u obliku glinasih primjesa, ili
u obliku tanke opne na površini zrna pijeska. Elektromagnetnom separacijom se potpuno
otklanja gvožđe iz svih prirodnih sirovina. Najviši stepen čistoće pijeska se postiže hemijskim
metodama prečišćavanja.

Slika 3.1. Pogon za pripremu smjese za taljenje (1 - dovoz kvarcnog pijeska, 2 - dovoz sode i
krečnjaka, 3 - pneumatska dostava dolomita, 4 - silosi za ostale osnovne i pomoćne sirovine, 5 -
dozeri, 6 - uređaji za vaganje, 7 - pokretna traka, 8 - spremnik, 9 - dodavanje vode, 10 -
mješalica, 11 - otpremna traka) [4]

13
 a) b)

Slika 3.2. Atricijski uređaj za oplemenjivanje kvarcnog pijeska: 4 ćelije (a) i sa 2 ćelije (b), 1 -
pogonski motor, 2 - osovina impelera, 3 - lopatica impelera, 4 - atricijska ćelija, 5 - ulaz
suspenzije, 6 - izlaz suspenzije [5]

Drobljenje i mljevenje je sljedeći korak u pripremi sirovina. Drobljenje se izvodi u drobilicama,

čiji su produkti zrna veličine 30 - 50 mm. Nakon drobljenja ova sirovina se šalje na mljevenje
gdje se postiže krupnoća zrna prema tehnološkim normama, tj. ne smije da bude veća od 0,75
mm.

Sušenje se odvija na različitim temperaturama koje zavise od vrste sirovine, tako da se pijesak
suši obično na 700 - 800 °C, a krečnjak i dolomit na 400°C. Dobijanje zadovoljavajućeg
granulometrijskog sastava postiže se prosijavanjem.

Tehnološki postupak pripreme mješavine se sastoji iz odmjeravanje i miješanje određenih

količina pripremljenih sirovina. Prije uvođenja u peć mješavina se ovlaži sa 4 - 5 % vode, što
povoljno utiče na proces topljenja.

Što se tiče granulometrijskog sastava najveća dozvoljena veličina zrna za kvarcni pijesak,
krečnjak i dolomit 0,75 mm, za kalcinisanu sodu natrijum - sulfat do 0,8 mm i za sve ostale
vještačke sirovine ta veličina se kreće oko 0,6 do 0,8 mm.

3.2. Topljenje stakla

Topljenje stakla je složen fizičko - hemijski proces koji se odvija pod dejstvom toplote u cilju
dobijanja rastopa stakla iz staklarske mješavine. Ovaj proces se posmatra kroz pet faza:

 obrazovanje silikata - nastaje u početnoj fazi topljenja odmah iza unošenja

staklarske mješavine te se pri povišenim temperaturama obrazuju dvojni karbonati
i pojedini oksidi koji stupaju u određene hemijske reakcije sa kvarcnim pijeskom
pri čemu se obrazuju silikati,
 obrazovanje stakla - odigrava na temperaturama od 1100 do 1200° C,
 bistrenje - dolazi do oslobađanja vidljivih gasnih mjehura iz staklene mase (cilj je
dobijanje kvaliteta staklene mase),

14
  homogenizacija - dobija se staklena masa kojoj su hemijski sastav i sve fizičko-
mehaničke, toplotne i optičke osobine iste u svim dijelovima i
 hlađenje staklene mase - homogena staklena masa dovodi na temperaturu koja odgovara
izabranom načinu oblikovanja.

Topljenje se izvodi u raznim tipovima peći koje mogu raditi kontinuirano (lančane peći) i sa
prekidima (peć sa loncima).

a) b)

Slika 3.3. Kadna (koritasta) peć (a); uprošćena kadna (koritasta) peć (b) [7]

Slika 3.4. Peć sa loncima [7]

U kadnoj (koritastoj) peći proces topljenja se odvija kontinuirano. U njima se obično tope
bezbojna stakla. Na jednom kraju kade se dodaje homogenizovana mješavina sirovina, dok se na
drugom kraju kade staklo uzima na preradu. Staklena masa se stalno kreće, a u peći se formiraju
tri zone: zona topljenja, zona bistrnja i radna zona.

15
U peći sa loncima se odvija diskontinualan proces. One se koriste za topljenje specijalnih,
visokokvalitetnih vrsta stakla. Ona se tope u malim količinama i za njihovu proizvodnju je
neophodno obezbediti niz specifičnih uslova, kako bi se dobio zahtjevani kvalitet. To su:
kristalna, optička, obojena, zamućena i druge vrste tehničkih stakala.

Staklo se topi u loncima koji se griju u plamenoj peći. Šamotne opeke čine pod i zidove peći, a
pod je od silikatnih opeka. Lonci su sačinjeni od sirove netopljive gline (50%) i šamota (50%).
Sirovina se u lonce dodaje i iz njih vadi specijalnim kašikama [7].

3.3. Oblikovanje stakla

Oblikovanje stakla je proces pri kojem se iz rastopa dobija proizvod određenog oblika. Metode
oblikovanja stakla su raznovrsne, ne traže velike utroške mehaničke energije i ne zahtjevaju dug
vremenski period izvršenja. To je zato što staklo iz stanja rastopa lako dobija zahtjevani oblik.
Na osnovu toga tu su različite mogućnosti oblikovanja: rastop stakla se može razlivati u kalupe,
presovati pod pritiskom, izvlačiti u trake, cijevi i pune profile, oblikovati puhanjem u kalupu ili
bez kalupa, istiskivati u veoma fina vlakna i spajati dvije različite vrste stakla u višeslojne
proizvode ili kombinovati više različitih metoda.

Puhanje - Predmeti komplikovanijih oblika izrađuju se puhanjem pomoću specijalne lule dužine
1,5 m. Okretanjem duvačke lule oko svoje ose i puhanjem vazduha kroz nju dobija se kruškast
oblik koji se unosi u kalup gde se predmetu da konačan oblik. Mogućnost ovog načina
oblikovanja su vrlo velike. Njima se izrađuju vrlo složeni oblici koji mogu da budu od više vrsta
stakla.

Slika 3.5. Specijalne lule [7]

Presovanje - Stakleni predmeti manjih dimenzija (debele čaše, pepeljare, slanici isl.) oblikuju se
presovanjem pod dejstvom pritiska u kalupima određenih oblika.

16
Određena količina staklene mase ubacuje se u kalup koji je zagrijan, postavlja se prsten i polako
se spušta jezgro koje kroz prsten ulazi u kalup. Pritiskanjem jezgra vrši se raspoređivanje
staklene mase po slobodnom mjestu kalupa. Tako slobodni prostor karakteriše veličinu, izgled i
oblik artikla. Kada je presovanje završeno izvlači se jezgro van, skida se prsten, a pokretno dno
se pomjera naviše i gotov proizvod se oslobađa iz kalupa. Ako je kalup bez pokretnog dna, onda
se gotov proizvod oslobađa prevrtanjem kalupa i istezanjem [3].

Slika 3.6. Presovanje stakla [7]

Izvlačenje - Izvlačenjem između valjaka oblikuju se ravna stakla.

Slika 3.7. Izvlačenje stakla [7]

Debljina se reguliše međusobnim rastojanjem vatrostalnih valjaka od azbesta.

3.4. Hlađenje stakla

Ovim procesom se homogena staklena masa dovodi na temperaturu koja odgovara izabranom
načinu oblikovanja. Rezultat hlađenja rastopa je regulisanje njegovog viskoziteta do vrijednosti
koje uslovljavaju radni uslovi. Proces hlađenja se izvodi u specijalnim dijelovima peći - radnom
prostoru.

17
3.5. Naknadne obrade predmeta
Obrada staklarskih proizvoda dijeli se na dvije vrste: toplotna obrada i mehanička obrada
staklarskih proizvoda. Toplotna obrada je obavezna za sve proizvode koji se oblikuju ručnim ili
mehanizovanim puhanjem jer sadrže višak staklene mase. Mehanička obrada staklarskih
proizvoda obuhvata operacije kao što su: oblici brušenja, bušenja i mehaničko pomjeranje
staklenih površina.

3.6. Proizvodnja ravnog stakla

Float postupak je danas najčešće primjenjivani postupak proizvodnje ravnog stakla, a razvila ga
je engleska firma "Pilkington Brothers". Dobilo je naziv float jer kod ovog postupka staklo pliva
na površini metala [1].

Pripremljene sirovine (čistoća, granulacija) u točno određenim omjerima se miješanjem

pripremaju za sipanje u peć za taljenje. Dnevno treba pomiješati (ovisno o kapacitetu peći) od
300 do 850 tona sirovine. Cijeli postupak doziranja, miješanja i sipanja u cijelosti je
automatiziran. U prvom dijelu peći za taljenje, gdje je temperatura 1560 °C, sirovine se tale. U
zadnjem dijelu peći, gdje je temperatura 1100 °C, staklena talina (u kadi za taljenje obično ima
do 1900 tona taline) se bistri.

U sljedećoj, najvažnijoj, fazi staklena se masa u obliku beskonačne trake prelijeva u kadu s
tekućim kositrom. Tu dolazi do iznimno važne fizikalne pojave: površina tekućine koja miruje
najbliže se približava idealno ravnoj površini. Zbog površinske napetosti staklo se razlijeva po
tekućem kositru i njegova se donja površina prilagođava površini kositra. Istovremeno s
plamenim poliranjem toplinski se obrađuje i gornja strana staklene trake. Deblje ili tanje staklo
dobiva se tako da se zupčastim kotačima, koji na rubovima prodiru u staklenu traku, povećava ili
smanjuje brzina toka stakla [2].

Rezultat opisanog postupka je beskonačna staklena traka jednake planparalelnosti kao kristalno
staklo.

Slika 3.8. Shematski prikaz proizvodnje stakla po float postupku [2]

18
U zadnjoj, najkritičnijoj fazi, staklena traka napušta kadu s tekućim metalom i nastavlja put
preko valjaka u rashladnom kanalu. Za proizvodnju staklenih ploča bez unutarnjih napetosti
brzinu hlađenja treba pažljivo nadzirati. Drugi dio hlađenja događa se na zraku. U ovoj fazi
staklenoj se traci režu rubovi. Na kraju transporta, kada je temperatura staklene trake jednaka
temperaturi okruženja, staklo se poprečno reže na standardne pravokutnike dimenzija 600 x 321
cm.

3.7. Proizvodnje optičkog stakla

Postoje dvije osnovne grupe optičkog stakla i to kron i flint stakla. Sve optičke osobine zavise od
hemijskog sastava. Kron stakla su po hemijskom sastavu obična natrijum - kalcijum - silikatna
stakla sa dodatkom bora ili barijuma, otuda postoji boro - silikatni ili barijumov kron.

U proizvodnom procesu pažnju treba obratiti na taljenje, bistrenje i hlađenje koje u nekim
slučajevima traje i po nekoliko sedmica. Kako se mješavina tali u keramičkim ili platinastim
loncima rastop se može grijati električnim putem a da pri tome ne dođe do bojenja stakla.
Predgotovljeno staklo se sipa u predgrijane kalupe i dalje obrađuje. Ovo staklo se oblikuje
poliranjem i brušenjem u leće i prizme [3].

3.8. Proizvodnja tankostijenih šupljih proizvoda

Pod ovim proizvodima se podrazumijevaju baloni za sijelice koji se proizvode u mašinama bez
pretkalupa. Ove mašine rade na način da se predmeti sa staklene trake direktno upuhuju u završni
kalup. Ribbonova mašina ima kapacitet 50 000 do 60 000 balona na sat [4].

Slika 3.9. Ribbonova mašina za proizvodnju balona za sijelice (1 - stakleni rastop, 2 - isticanje
rastopa, 3 - beskonačna traka sa perforiranim pločama, 5 - traka sa mlaznicama za puhanje, 6 -
traka sa kalupima, 7 - rotirajući nož, 8 - karusel sa balonima, 9 - traka za transport balona za
hlađenje) [4]

Proces proizvodnje odvija se tako što se rastaljeno staklo oblikuje između dva valjka koji
obrazuju staklenu traku, a staklena traka se kreće po beskonačnoj traci sa perforiranim pločama.
Kalupi i mlaznice za puhanje se kreću u isto vrijeme te se kroz svaku od mlaznica ispuhuju
baloni.

19
3.9. Proizvodnja ambalažnog stakla
Ambalažno staklo se i danas oblikuje putem staklarske lule. Staklarsku lulu čini metalna cijev sa
usnikom i drvenim hvatištem. Početak rada se sastoji u zagrijavanju donjeg konusnog dijela lule
na koji se nanosi staklena masa. To nanošenje se vrši zaranjanjem staklarske lule ispod površine
rastopa i laganim obrtanjem staklarse lule nahvata se određena količina staklene mase. Poslije
nabiranja staklene mase lula se zajedno sa staklenom masom izvlači iz peći i nastaje proces
pripreme ove mase prije unošenja u kalup (slika 3.10). Od nje se laganim obrtanjem lule
obrazuje kratki valjak ili konus. Puhanjem takvog oblika obrazuje se kugla. Proces oblikovanja
se izvodi u kalupu uz neprestano puhanje. Kada je proces puhanja završen, oblikovan
poluproizvod se vadi iz kalupa i odvaja od lule. Ovakvi komadi se odvode u peć za odgrijavanje,
a zatim šalju na određene doradne faze. Osnovni nedostaci ovog postupka su: naknadna obrada
ovako oblikovanih artikala, nedovoljno iskorišćenje staklene mase zbog velikih otpadaka,
nedovoljna preciznost dimenzija, angažovanje dosta radne snage, dosta teški uslovi rada kao i
dosta veliki troškovi proizvodnje [3].

Slika 3.10. Izrada staklenih boca puhanjem kroz lulu [5]

Masovna proizvodnja ambalažnog stakla se odvija na raznim tipovima automatizovanih mašina.

Masovna proizvodnja šupljih predmeta kao što su boce, čaše i baloni za sijelice, odvija se na
automatskim mašinama sa puhanjem komprimiranog zraka. Stakleni rastop stalne temperature, u
jednakim količinama se dozira putem posebne hranilice u mašinu. Hranilica istiskuje potrebnu
količinu rastopa u obliku kapi koja prvo ulazi u predkalup (prešanje ili puhanje komprimiranog
zraka), zatim u završni kalup gdje se oblikuje u krajnji proizvod.

S obzorom na raspored kalupa mašine mogu biti karuselne i sekcijske i imaju kapacitet 20 do 80
predmeta u minuti.

20
Slika 3.11. Proizvodnja boca puhanjem u mašini hranjenom staklenim kapima (1 - staklena kap,
2 - pretkalup, 3 - puhanje komprimiranog zraka, 4 - prebacivanje predoblika u završni kalup, 5 -
završno pakovanje) [4]

3.10. Proizvodnja staklenih cijevi

Najučestaliji postupak za kontinuiranu proizvodnju cijevi jeste tzv. Dannerov postupak, nazvan
po njegovom izumitelju. Na jednoj koso postavljenoj, lagano rotirajućoj glinenoj cijevi (tzv.
"Dannerova lula") kontinuirano se izdiže stakleni rastvor. Na debljem kraju lule se staklo izvlači,
pri čemu preko dovoda zraka kroz šuplji val lule nastaje prazni prostor.. Nakon skretanja cijevi u
horizontalni položaj ukrućena cijev prelazi preko valjaka do mašine za izvlačenje. Preko
toplinskih udara slijedi rezanje u cca. 1,5 m dugačke komade. Ovim postupkom se proizvodi
većina poprečnih cijevnih presjeka za praktičnu primjenu u građevinarstvu.

Za preuzimanje pritisnih naprezanja interesantni su profili s velikim debljinama stijenki.

Proizvodnja je ograničena na max. 10 mm , jer su inače temperaturna naprezanja nastala tokom
procesa hlađenja prevelika.

21
 Slika 3.12. Dannerov postupak izvlačenja staklenih cijevi (1 - upuhivanje zraka, 2 - keramička
lula, 3 - izlaz staklenog rastopa) [4]

Karakteristika Vellov- og postupaka je veliki kapacitet koji se kreće oko 650 m/min dok je kod
drugih 20 do 60 m/min. Stakleni rastop istječe oko sapnice za zrak, zatim ide horizontalno kroz
hladionik do uređaja za rezanje.

Schullerovim postupkom staklene cijevi se izvlače direktno iz rastopa. Izvlačenje je okomito u

odnosu na rotirajuću zdjelicu. Kroz konus se dovodi zrak pod pritiskom, a iznad konusa se nalazi
prsten za hlađenje. [4]

Slika 3.13. Izvlačenje staklenih cijevi Schullerovim postupkom (1 - rotirajuća zdjelica, 2 -

sapunica za zrak, 3 - prsten za hlađenje, 4 - dovod rastopa)[4]

3.11. Proizvodnja pjenušavog / ekspandiranog stakla

Pjenušavo staklo se izrađuje od prirodnih sirovina, koji su osim natrijevog karbonata
mineralanog porijekla.

22
Osnovne sirovine su pijesak, dolomit, vapnenac, nefelin, sjenit, barit i glinenac. Natrijev
karbonat se dobiva iz soli i vapnenca.

Slika 3.14. Pjenušavo staklo

Staklo se tali iz mješavine mineralnih sirovina i nakon ukrućivanja se melje u mlinu s kuglama u
fini prah, uz dodavanje ugljika. Ta se mješavina dozira u kalupe te se zatim zagrijava u pećima
za pjenušanje na temperaturi preko 1.000 °C. Stakleni prah se tali, ugljik oksidira u ugljični-
dioksid i zapremina se povećava za 18 puta. Za vrijeme hlađenja na sobnoj temperaturi formira
se pjenušava konstrukcija sa zatvorenom, plinonepropusnom strukturom ćelija. Nakon toga
slijedi rezanje u blokove izolacijskog materijala, nakon međuskladištenja se oblikuju ploče i
gotovi elementi.
Pjenušave zatvorene izolacijske ploče i oblikovani elementi od silikatnog stakla namjenjeni su za
ravne krovove, podove i zidove, ekstremno su tlačno stabilni i postojanog oblika, difuzijski
otvoreni, nisu zapaljivi, toplinska vodljivost im je od cca. 0,045 W/(m K) do 0,055 W/( m K).

Tabela 3.1. Osnovna svojstva pjenušavog stakla [4]

Osobine materijala Vrijednost Jedinica
Zapreminska gustoća 170 - 500 kg/m3
Čvrstoća na pritisak 1,2 - 9,0 MPa
E - modul elastičnosti ≥ 60 MPa
Čvrstoća na savijanje ≥ 0,7 MPa
Koeficijent toplinske vodljivosti 0,06 - 0,12 W/mK
Faktor otpora dif. vodene pare 20 - µ -
Temperatura omekšavanja 540 ˚C

23
6.12. Proizvodnja staklenih vlakana
Bazne sirovine za proizvodnju staklenih vlakana su: kaolin, kvarcitni pijesak, magnezit,
krečnjak, kolemanit, fluorit i glauberova so. Za izradu staklenih vlakana primjenjuju se tri
osnovna postupka koji se mogu koristiti sami ili kao kombinacija dva osnovna postupka. Ti
postupci su: izvlačenje (najčešće se koristi), puhanje i centrifugiranje.

Slika 3.14. Proizvodnja staklenih vlakana

Proizvodnja staklenih vlakana izvlačenjem je veoma značajna za tekstilnu industriju je se ovim

procesom dobijaju beskonačna filamentska (tanke niti stakla) vlakna. Izvlačenje se može
ostvariti taljenjem staklenih štapića ili direktno iz staklenog rastvora. Stakleni štapići se spuštaju
kroz peć gdje se tale, te se vrši izvlačenje vlakana sa njihovog donjeg kraja. Ovim postupkom se
izvlače gruba vlakna prečnika 15 do 30 mm, staklena svila prečnika 9 mm i tekstilna vlakna
prečnika 10 do 12 mm. Direktnim izvlačenjem dobija se staklena svila prečnika niti 5 do 15 mm.

Slika 3.15. Izvlačenje staklenih vlakana

Postupkom centrifugiranja dobija se staklena vuna padanjem staklene mase na šamotnu peć koja
rotira velikom brzinom.
24
4. ZAKLJUČAK

Na osnovu pomenutih fizičko - mehaničkih svojstava stakla može se zaključiti da staklo ne gori,
nije zapaljivo, ima homogene i glatke površine, lako se čisti, vrlo je otporno na hemijske uticaje,
postojano u većini kiselina i alkalija, ne rastvara se u vodi, a istovremeno ne korodira, staklo ne
apsorbuje i ne otpušta vlagu niti se savija i isušuje te kada dobije određeni oblik ne mijenja ga.
Staklo je za razliku od drveta i čelika krt materijal pa čak i pod pritisnim naprezanjem. Ono nije
duktilno, nema mogućnost pojave trajnih deformacija, stoga dolazi do naglog loma kada je
opterećeno preko svojih granica. Uprkos nedostacima kao što je molekulska struktura koja nije u
formi rešetke, upotreba stakla je neizbježna jer su stakleni elementi transparentni i estetski
pogodni jer mogu da se različitim projektantskim potrebama.

Od tehnologije proizvodnje stakla zavisi odabir sirovina koje se koriste u proizvodnji. Alastair
Pilkington 1952. godine pokrenuo je revoluciju u staklarstvu izumivši float proces. Ovaj proces
omogućio je izradu staklenih ploča u raznim bojama i u različitim debljinama i dimenzijama. Od
tada se razvoj tehnologije izrade i upotrebe stakla naglo ubrzao. Danas je izrada stakla moderna
industrija visoke tehnologije koja je u mogućnosti da proizvede hiljade ploča stakla dnevno u
raznim bojama.

25
5. LITERATURA
[1] Halkić E., Pašić Z.: Građevinski materijali, Bihać, 2003

[2] Hajdinjak R.: Gradimo sa staklom, Slovenija, 2009

[3] Radonjić S., Nikić Z.: Mašinska obrada nemetala, Čačak, 1998

[4] Pašić Z.: Staklo: Osnovi mineralnog sastava, Tuzla, 2008

[5] Subota I.,Salopek B., Bedeković G., Kutlić A.: Mogućnost oplemenjivanja kvarcnih pijesaka
hrvatskih ležišta primjenom mehaničkog atricijskog čišćenja, Zagreb, 2011

[6] https://www.grad.unizg.hr/_download/repository/Lagane_staklo_rev2016.pdf; preuzeto:

22.06.2016. god.

[7] http://www.samsvojmajstor.com/portal/forums/uradi-sam/sam-svoj-majstor/staklo-sve-o-
staklu-i-vrstama-stakla; preuzeto: 14.06.2016

[8] http://www.slideshare.net/anjakovin/prezentacija-6, preuzeto: 22.06.2016

26