Andrej Ž.

Bjelaković*
Filološki fakultet
Univerzitet u Beogradu

EVOLUCIJA STAVOVA O JEZIKU NA ENGLESKOM

GOVORNOM PODRUČJU: OD PRESKRIPTIVIZMA KA
DESKRIPTIVIZMU

U ovom radu se osvrćemo na na istorijsku evoluciju dominantnih viĎenja

jezika, naročito standardnog jezika, meĎu proučavaocima jezika u anglofonom svetu.
Ta se evolucija moţe opisati kao postepen prelazak sa preteţno preskriptivističkih na
deskriptivističke poglede na jezik. Dominacija preskriptivističkih stavova meĎu
jezičkim stručnjacima donekle se poklapa sa formiranjem standardnog engleskog
jezika, dok prelazak na deskriptivističke poglede prati pojavu lingvistike kao
savremene nauke; pri tome preskriptivistički nazori, naročito jedan njihov vid, opstaju
mahom meĎu laicima, odnosno u delu šire javnosti.

Ključne reči: standardni engleski jezik, deskriptivizam, preskriptivizam,

norma, stavovi o jeziku.

0. Uvod

U ovom radu ćemo se osvrnuti na istorijsku evoluciju dominantnih

viĎenja jezika, naročito standardnog jezika, meĎu proučavaocima jezika u
anglofonom svetu. Budući da se ta evolucija moţe opisati kao postepen prelazak
sa preteţno preskriptivističkih na deskriptivističke poglede na jezik, najpre
ćemo, nešto niţe, pruţiti opšte definicije tih pojmova. Zatim ćemo u prvom,
najvećem delu rada, dati grub prikaz evolucije stavova anglofonih, pre svega
britanskih jezikoslovaca od XVI do prve polovine XX veka. Drugi, relativno
kratak deo rada, posvećen je najučestalijim kriterijumima koji su kroz vekove
odlikovali preskriptivni pristup. Konačno, u trećem delu rada ćemo se
usredsrediti na stavove karakteristične za lingviste iz druge polovine XX veka,
odnosno za lingvistiku kao savremenu nauku.
*
Ovaj rad je objavljen u Analima Filološkog fakulteta 25/2 (str. 207-236); ova verzija je identična onoj u
časopisu osim ispravke nekoliko sitnih omaški vezanih za tipografske greške i transkripciju par imena.

207
 Kada je reč o terminima deksriptivizam i preskriptivizam, polazimo od definicija
koje pruţa Kristal (1988):

preskriptivan, -ivizam, -ivista Termini kojima lingvisti označavaju

svaki pristup koji pokušava da postavi pravila o ispravnosti, da propiše
kako jezike treba upotrebljavati. Oslanjajući se na takva merila kao što su
čistota, logika, istorija ili knjiţevni uzori, „preskriptivizam” se trudi da
očuva zamišljene standarde insistirajući na normama upotrebe i kritikujući
svako odstupanje od tih normi [...] Lingvistika se uglavnom kritički drţi
prema „preskriptivističkom” stavu, ističući nasuprot njemu vaţnost
deskriptivno tačnog proučavanja upotrebe, i neophodnost da se pri
objašnjavanju stavova prema jeziku vodi računa o sociolingvističkim
varijacijama. U novije vreme javio se interes za objektivno izučavanje
preskriptivizma kao sociokulturne pojave. Termin „preskriptivizam”
ponekad se upotrebljava u sociolingvistici, npr. kad se govori o odredbama
ili „preskripcijama” nekog sociolingvistički realističnog programa
jezičkog planiranja, ali uopšte uzevši termin je pejorativan u lingvističkim
kontekstima. (Kristal, 1988: 201)

deskripcija (opis) Opšti smisao ovoga termina sastoji se u

identifikovanju jednog od glavnih ciljeva lingvistike – da pruţi
sveobuhvatno, sistematsko, objektivno, i precizno objašnjenje obrazaca i
upotrebe specifičnog jezika ili dijalekta, u konkretnom trenutku. Ovom
definicijom nagoveštava se nekoliko aspekata u kojima je „deskriptivan“
u kontrastu sa drugim koncepcijama lingvističkih istraţivanja. Naglasak
na objektivnosti, sistematičnosti itd. suprotstavlja ovaj pojam
preskriptivnim ciljevima velikog dela tradicionalne gramatike: cilj
deskriptivne lingviststike je da opiše činjenice jezičke prakse onakve kakve
su, a nekakve bi trebalo da budu, u odnosu na neko realno ili zamišljeno
idealno stanje. (Kristal, 1988: 44–45)

1. Evolucija stavova o jeziku od XVI do XX veka

Renesansa u Engleskoj vezana je za procvat i emancipaciju engleskog jezika, koji

tada preuzima niz uloga u kojima su ranije dominirali francuski i latinski. Krajem XIV
veka javlja se više pisaca koji stvaraju na engleskom jeziku, a meĎu njima je
najistaknutiji Dţefri Čoser (Chaucer), koji svoj

208
magnum opus The Canterbury Tales, za razliku od ranijih dela, piše na engleskom. Na
polju administracije engleski istiskuje francuski jezik nešto kasnije: zapisnici Parlamenta,
gradski arhivi i testamenti počinju se pisati preteţno na engleskom tek od polovine XV
veka (Baugh & Cable, 2002: 141–144). Konačno, sa usponom reformacije jača ideja da
Sveto pismo i ostali ključni verski spisi moraju biti dostupni, pored latinskog, i na
maternjem jeziku, odnosno engleskom. IzmeĎu 1380-ih i prevoda Biblije Dţona Viklifa
(Wycliffe), pa do objavljivanja takozvane verzije kralja Dţejmsa 1611. godine, pojavilo
se više od pedeset, što katoličkih, što protestantskih prevoda Biblije na engleski jezik
(Crystal, 2007: 36).
Prodor engleskog, u nove sfere društvenog ţivota i nove domene upotrebe, pratio
je povećan upliv reči stranoga porekla, na prvom mestu iz onih jezika koji su se u tim
oblastima ranije koristili, a to znači iz francuskog, latinskog, ali i starogrčkog jezika.
Postojalo je, naime, rasprostranjeno uverenje da engleski jednostavno nije podesan za
pisanje raskošnim stilom ili za izraţavanje kompleksnih ideja, te se kao rešenje
nametnulo pozajmljivanje reči. Termin često korišćen za te pozajmljenice bio je
„mastiljarski izrazi“ (eng. inkpot terms ili inkhorn terms). Upravo je ta pojava
najkontroverzniji aspekt upotrebe jezika u Engleskoj XVI veka.
Tada se javljaju autori poput Tomasa Vilsona (Wilson) i Dţona Čika (Cheke), koji
kritikuju prekomernu upotrebu tuĎica i izraţavaju vrlo prepoznatljive purističke stavove.
Tako, na primer, Čik kaţe kako se neki pisci toliko trude da koriste strane reči da su „u
potpunosti zaboravili svoj maternji jezik“, te kako je uveren da „kad bi njihove majke još
bile ţive, ne bi mogle razumeti šta oni govore“.2 Prema njegovom mišljenju, engleski
treba da bude „čist, nepomešan i neiskvaren pozajmljivanjem od drugih jezika“ (cleane
and pure, vnmixt and vnmangeled with borowing of other tunges) (Crystal, 2007: 37–39).
Slični stavovi će se na engleskom govornom području kroz vekove povremeno javljati
sve do savremenog doba.3
Iz ovog perioda datira i jedan od najranijih iscrpnih sudova o tome šta je „dobar
engleski“, odnosno o tome kakvim jezikom pisci i pesnici treba

1
Prevodi ovoga i svih citata u radu na srpski jezik su autorovi. “Some seeke so far for outlandish
English, that they forget altogether their mothers language. And I dare sweare this, if some of their
mothers were aliue, thei were not able to tell what they say.”

2
Videti npr. esej Dţordţa Orvela “Politics and the English Language” (1946).

209
da se sluţe. Dţordţ Patnam (Puttenham) u svom delu The Arte of Poesie (1589) jasno
ocenjuje kao superioran jedan varijetet engleskog jezika i omeĎuje ga, kako prostorno,
tako i društveno. Kada je reč o geografskim odrednicama, Patnam smatra da ne valja
koristiti jezik kojim govore ljudi severno od reke Trent, ali da ni jezik zapadne Engleske
nije dobar. On preporučuje govor kraljevskog dvora, glavnog grada i „pokrajina koje leţe
ne više od šezdeset milja oko Londona“. MeĎutim, Patnam ne misli na jezik svih
govornika koji ţive u tom delu jugoistočne Engleske, već daje i društvenu odrednicu,
dodatno suţavajući izbor – prema njegovom mišljenju, ne valja se ugledati na govor
zanatlija, raznosača i drugih ljudi „inferiorne vrste“, već onih koji su „bolje odgojeni“,
„učtivih ljudi gracioznog ponašanja“ (Stojić, 2005: 102). Patnam, dakle, prilično precizno
odreĎuje jezik viših staleţa Londona i neposredne okoline kao idiom na koji se vredi
ugledati, što će u velikoj meri ostati slučaj sve do modernog doba.
MeĎutim, kod Patnama srećemo još jedan stav koji će kasnije biti sveprisutan, a to
je da nijedan govornik – pa čak ni kraljica i učeni dvorani – nije izuzet od kritike. Rečju,
svi greše, ničija upotreba jezika nije savršena. Kao rešenje, Patnam savetuje da čitaoci
koriste jezičke priručnike i slušaju jezičke autoritete (Crystal, 2007: 46–47). Takav
preskriptivistički pristup biće odlika većine britanskih jezikoslovaca u narednih nekoliko
vekova.
IzmeĎu kraja XVI i kraja XVII veka Engleska je doţivela brojne društvene
promene. To razdoblje je započela kao apsolutistička monarhija, a završila, nakon
turbulentnog jedanaestogodišnjeg perioda republike Olivera Kromvela, kao
parlamentarna monarhija. Osnivanje i širenje prekomorskih kolonija i rast gradova
povećavaju društvenu pokretljivost i šire i jačaju srednju klasu. S jedne strane, oni koji su
napredovali na društvenoj lestvici bili su ţeljni uputstava i smernica o tome kakvo
ponašanje dolikuje osobi višeg staleţa, a tu je vaţnu ulogu igralo upravo jezičko
ponašanje (Cole, 2003: 119, 122). Sa druge strane, jedna od glavnih odlika Engleske tog
doba, koje je usledilo nakon burne sredine veka obeleţene graĎanskim ratom, bila je ţelja
za redom, stabilnošću i regulacijom (Baugh & Cable, 2002: 240). Kao rezultat te dve
teţnje, objavljuje se sve više jezičkih priručnika, koji su predstavljali lingvistički pandan
knjigama o etikeciji i bontonu i zadovoljili potrebu za regulacijom i priklanjanjem
konsenzusu. Procenjuje se da je izmeĎu 1700. i 1800. godine objavljeno 187 gramatika
engleskog jezika (Fitzmaurice, 2000: 201).

210
 Kristal sumira polazne pretpostavke većine jezikoslovaca XVIII veka u
četiri stavke:

– Prepušteni sebi samima, kulturni4 ljudi ne govore i ne pišu pravilno.

– Gramatike, rečnici i ostali priručnici su stoga neophodni da poduče
kulturne krugove kako da pravilno govore i pišu.
– Niko nije izuzet. Čak i najbolji pisci, poput Šekspira, ponekad krše
pravila.
– To što ni Šekspir ne poštuje pravila samo dokazuje koliko je
usmeravanje potrebno, jer će obični smrtnici još lakše upasti u istu
zamku.5 (Crystal, 2007: 81–82).

Tome treba dodati i specifično viĎenje evolucije jezika, koje se moţe

opisati kao predarvinističko (McMahon, 1994: 316). Prema tom viĎenju, jezik
se razvija, napreduje i u nekom trenutku dolazi do svog vrhunca, tj. optimalnog,
savršenog stanja. Nakon toga dolazi do opadanja, kvarenja i, konačno, smrti. Sa
ovim pogledom na jezičku promenu blisko je povezan koncept „zlatnog doba“.
Njegovi zastupnici smatraju da je jezik u nekom ranijem periodu već dostigao
svoj vrhunac, a da je sada iskvaren i počinje da propada. Jedan od prvih koji su
izrazili ovaj stav o engleskom bio je Tomas Sprat (Sprat), biskup Ročestera.
Pišući 1667. godine istoriju Kraljevskog društva, Sprat povezuje, kao što će
činiti i mnogi kasniji komentatori sličnih viĎenja, propadanje jezika sa
propadanjem društva. Konkretno, on govori o ratovima i opadanju verske

4
Kristal koristi, po uzoru na autore tog doba, reč polite, koja je tada značila prefinjen, kulturan, elegantan,
civilizovan i sl.

5
“Left to themselves, polite people do not speak or write correctly. Grammars, dictionaries, and other manuals
are therefore needed in order to instruct polite society in the correct ways of speaking and writing. No one is
exempt. Even the best authors, such as Shakespeare, break the rules from time to time. And even if Shakespeare
breaks the rules, this proves the need for guidance, because lesser mortals are even more likely to fall into the
same trap.”

211
prakse, a kvarenje jezika vidi kao simptom većeg problema (Crystal, 2007: 61–
62). Obično se kao „zlatno doba“ odreĎuje neki preĎašnji period, ali onaj koji je
još na izvestan način u sećanju, odnosno period koji nije previše daleko u
prošlosti. Tako se, kako Gordon primećuje, „Drajden (poput Spensera) divio
Čoserovom engleskom, Svift Šekspirovom engleskom, a Semjuel Dţonson i
Tomas Šeridan su se divili Sviftovom“6 (Cole, 2003: 124).
Krajem 1664. u Kraljevskom društvu formira se komisija čiji je cilj da
„poboljša engleski jezik“. Komisija je imala 22 člana, meĎu kojima su se Dţon
Drajden (Dryden) i Dţon Ivlin (Evelyn) naročito isticali u zagovaranju predloga
da se osnuje institucija koja bi se bavila pitanjima jezika. Prva ustanova toga
tipa, Akademija dela kruska (Accademia della Crusca) u Firenci, osnovana je
1582. godine, dok Francusku akademiju kardinal Rišelje osniva 1635. (Cole,
2003: 126; Baugh & Cable, 2002: 250). Engleska akademija, meĎutim, nikad
nije osnovana. Predlog Ivlina i Drajdena nije, izgleda, naišao na dovoljnu
podršku u komisiji, čiji rad je uz to bio ometen epidemijom kuge u proleće
1665. i Velikim poţarom u Londonu 1666. godine.
Ideja o osnivanju akademije utihnjuje tokom sledećih nekoliko decenija,
sve do 1697. godine, kada je ponovo pokreće Danijel Defo (Defoe). U svom
delu Essay upon Projects Defo predlaţe da akademiju sačinjavaju dvanaestorica
plemića, dvanaestorica pripadnika srednje klase, i dvanaestorica članova koji bi
to mesto dobili po zasluzi, proučavanjem jezika. Takvo udruţenje bi, prema
Defou, sluţilo da prefini i usavrši engleski jezik; ono bi ga „pročistilo od svih
nepravilnosti koje su neznanje i izveštačenost doneli“, a kovanje novih reči bilo
bi zločin poput nezakonitog kovanja novca. Pored toga, Defo najoštrije osuĎuje
psovke, koje naziva „splačinama i izmetom ustiju“, „pomahnitalošću jezika“ i
„bljuvotinom mozga“7, a kojima bi akademija trebalo da stane na put (Crystal,

6
“Thus Dryden (like Spenser) admired Chaucer's English, Swift admired Shakespeare's English, but Samuel
Johnson and Thomas Sheridan admired Swift's.”
7
“that Scum and Excrement of the Mouth […] a mere Frenzy of the Tongue, a Vomit of the Brain”

212
2007: 69–71). Ni Defoov predlog, upućen direktno kralju, nije imao nikakvog
uspeha.
Sledeći veliki pobornik osnivanja akademije bio je Dţonatan Svift
(Swift). Godine 1712. on šalje jednom od najviših drţavnih činovnika, erlu od
Oksforda, predlog kasnije objavljen pod nazivom A Proposal for Correcting,
Improving, and Ascertaining the English Tongue. U njemu Svift kaţe kako
svakodnevno kvarenje prevazilazi svakodnevno poboljšanje u jeziku, a za to
krivi sve, od pisaca i pesnika, preko „mladih akademika“, sve do reformatora
koji „misle da treba da pišemo kao što govorimo“ (Crystal, 2007: 71). Svift, kao
tipičan zagovornik ranije pomenute teorije „zlatnog doba“, smatra da engleski
još nije došao do stadijuma savršenstva, ali da bi ga, kada taj stepen dostigne,
trebalo „fiksirati zauvek“ (Stojić, 2005: 124–125).
U svojoj nameri Svift je imao i pristalice i protivnike. Dţozef Adison
(Addison), osnivač i urednik popularnog časopisa The Spectator, nekoliko
meseci pre Sviftovog predloga, kritikujući varijabilnost u upotrebi odnosnih
zamenica, izneo je mišljenje da se jezička pitanja i kontroverze „neće rešiti sve
dok ne budemo imali nešto poput akademije“ (Fitzmaurice, 2000: 201). Dţon
Oldmikson (Oldmixon) se pak ţustro usprotivio Sviftovom predlogu. Premda su
Oldmiksonovi motivi bili pre svega političke prirode, budući da je pripadao
vigovskoj partiji, naspram Svifta, koji je podrţavao torijevce, a veći deo
njegovog odgovora predstavljao ad hominem napad na Svifta, on ipak iznosi i
neke argumente vezane za sam jezik. Naime, Oldmikson se ne protivi samoj
ideji osnivanja akademije, ali ismeva pomisao da se jezička promena moţe
zaustaviti. Pokušavati tako nešto, po Oldmiksonu, bilo bi poput osnivanja
društva koje za cilj ima da otkrije eliksir večnog ţivota ili perpetuum mobile –
uzaludno je pokušavati da se precizno odredi jezik, osim ako se ne pronaĎe
način da se odrede i pravila razmišljanja. Moţda je najbitnije to što Oldmikson
citira Horacijevo delo Ars Poetica, zaključujući da je „trenutni uzus konačno

213
merilo jezika“ (Cole, 2003: 128). Time on anticipira deskriptivističke stavove
današnjih lingvista; ipak, on u tome, kao što ćemo videti nešto kasnije, nije prvi.
U potonjim decenijama ideja o osnivanju akademije potpuno zamire.
Pored obeshrabrenosti prethodnim neuspesima, počinje da se javlja sumnja u
rezultate institucija te vrste. Anonimni autor primećuje 1724. kako „mnogi kaţu
da su [članovi Francuske akademije] toliko daleko od poboljšavanja svog jezika
da su ga čak pokvarili“ ([M]any say, that they have been so far from making
their language better, that they have spoiled it.) (Baugh & Cable 2002: 253).
Slično primećuje i čuveni leksikograf Semjuel Dţonson (Johnson) kada kaţe da
se francuski jezik vidno promenio pod budnim nadzorom Akademije, kao i da
nijedan Italijan neće tvrditi da jezik ma kog savremenog pisca nije primetno
različit od onog kog su koristili Bokačo, Makijaveli i Karo. Dţonson dodaje da
bi engleski slobodarski duh osujetio delovanje akademije čak i kada bi se ona
osnovala, te da bi mnogi nesumnjivo čitali propise akademije samo kako bi se
mogli namerno o njih oglušiti (Baugh & Cable 2002: 254).8
Zanimljivo je, meĎutim, kako se Dţonsonovo viĎenje jezika promenilo
dok je pisao A Dictionary of the English Language. On je, kao i većina
jezikoslovaca njegovog vremena, verovao da je „jezik u stalnoj opasnosti od
kvarenja“ (perpetual danger of corruption) (Crystal, 2007: 73). I doista, u
jednom izdanju časopisa Rambler iz 1752. Dţonson piše: „Nastojao sam da
dovedem naš jezik do gramatičke čistote, da ga oslobodim od kolokvijalnih
varvarizama, raskalašnih idioma i nepravilnih kombinacija“9 (Crystal, 2007:
88). To su i mnogi drugi očekivali od njega, a meĎu njima je nesumnjivo
najistaknutiji bio lord Česterfild (Chesterfield). Prema Česterfildovom
8
Tada ustanovljena mišljenja o akademiji neće se mnogo menjati do naših dana. Moţda ih je najkonciznije
izneo psiholingvista Stiven Pinker (1994: 19) kada je rekao da je „svrha Francuske akademije da zabavi
novinare iz drugih zemalja svojim vatrenim zagovaranjem odluka koje Francuzi veselo ignorišu“ ([T]he purpose
of the Académie Francaise is to amuse journalists from other countries with bitterly-argued decisions that the
French gaily ignore).

9
“I have laboured to refine our language to grammatical purity, and to clear it from colloquial barbarisms,
licentious idioms, and irregular combinations.”

214
mišljenju, kada je reč o jezičkim pitanjima, „vreme za diskriminaciju je, čini se,
došlo. Tolerancija, prihvatanje i prilagoĎavanje su učinili šta su mogli. Sada su
neophodni red i autoritet“10 (Crystal, 2007: 83). Stoga Česterfild predlaţe da
„diktator“ bude izabran i da to bude upravo Semjuel Dţonson. Za vreme
njegovog mandata Česterfild bi se „odrekao svih svojih prava i privilegija
vezanih za engleski jezik“ (I make a total surrender of all my rights and
privileges in the English language), smatrao ga nepogrešivim i bezrezervno mu
verovao, baš kao što Rimljanin veruje papi (Crystal, 2007: 86).
MeĎutim, u predgovoru prvog izdanja Rečnika (1755) vidimo da se,
nakon nekoliko godina predanog leksikografskog rada, Dţonsonov stav
unekoliko promenio. On kaţe da neki od njegovog rečnika očekuju da fiksira
jezik i zaustavi promene koje vreme i slučaj neometeni uzrokuju, te da je i on
sam jedno vreme imao takva očekivanja, ali da se plaši da njih „ni razum ni
iskustvo ne mogu opravdati“, te dodaje:

Kada vidimo ljude kako stare i umiru u odreĎenom trenutku, jedan za

drugim, iz veka u vek, podsmevamo se eliksiru koji obećava da će da
produţi ţivot za hiljadu godina; sa istim se pravom moţe ismevati
leksikograf koji nije u stanju da navede primer nijednog naroda koji je
sačuvao svoje reči i izraze od promene, a koji umišlja da će njegov rečnik
balzamovati njegov jezik, sačuvati ga od kvarenja i propadanja, i dalje da
je u njegovoj moći da izmeni zemaljsku prirodu ili očisti najednom svet
od nepromišljenosti, taštine i izveštačenosti. Sa tim ciljem su, meĎutim,
osnovane akademije, da čuvaju ulice svojih jezika, da zadrţe begunce i
oteraju uljeze; ali njihov rad i pozornost su dosad bili uzalud; glasovi su
odveć nepostojani i tanani da bi se zakonom mogli sputati; okovati
slogove i šibati vetar u istoj su meri podvizi gordosti, nevoljne da odmeri
svoje ţelje prema svojoj snazi.11 (Johnson 1967: 10)
10
“The time for discrimination seems to be now come. Toleration, adoption and naturalization have run their
lengths. Good order and authority are now necessary.”

11
“When we see men grow old and die at a certain time one after another, from century to century, we laugh at
the elixir that promises to prolong life to a thousand years; and with equal justice may the lexicographer be
derided, who being able to produce no example of a nation that has preserved their words and phrases from
mutability, shall imagine that his dictionary can embalm his language, and secure it from corruption and decay,
that it is in his power to change sublunary nature, and clear the world at once from folly, vanity and affectation.
With this hope, however, academies have been instituted, to guard the avenues of their languages, to retain

215
Kao rešenje, Dţonson smatra da ništa drugo nije preostalo osim da „svaki pisac
kritikuje samoga sebe“ (Crystal, 2007: 73).
Ono što je Dţonsonov rečnik bio za leksiku XVIII veka, to je na polju
sintakse i morfologije bio A Short Introduction to English Grammar Roberta
Lauta (Lowth). Većina gramatika objavljenih u Engleskoj u XVI i XVII veku
bile su komparativne gramatike engleskog i latinskog, uglavnom namenjene
strancima i usredsreĎene na latinski, na kome su često bile i pisane. Godine
1762. oksfordski profesor poezije, biskup Robert Laut, objavljuje A Short
Introduction to English Grammar, knjigu koja će biti podjednako česta i na
univerzitetima i u domovima širom Britanije i Amerike i do kraja XVIII veka
doţiveti 45 izdanja. Lautovo stanovište je tipično za gramatičare tog vremena:
„Engleski jezik, kako ga govori najkulturniji deo našeg naroda i kako je zapisan
u delima naših najcenjenijih pisaca, često se ogrešuje o svaki deo gramatike“12.
I doista, Laut će naći mane jezičkoj upotrebi svih autora: od Šekspira i Miltona,
preko Drajdena i Poupa, do Adisona i Svifta (Crystal, 2007: 108).
Premda je tvrdio da engleski ne treba da bude pod uticajem klasičnih
jezika, neke od proskripcija koje Laut zagovara nastale su upravo pod uticajem
latinskog. Najčuvenija od njih je svakako ona uperena protiv korišćenja
predloga na kraju rečenice. Ta zabrana, koja datira još od Dţona Drajdena,
nastala je po ugledu na latinski, u kome se predlozi koriste isključivo pre
imenica, odnosno zamenica, i opstaje u nekim jezičkim priručnicima do
današnjih dana (Stojić, 2005: 130; Crystal, 2007: 109–114). Vodeći se istim
principima ugledanja na latinski, ali i pozivanjem na formalnu logiku i
matematiku, Laut napada i upotrebu dvostruke negacije, jezičko obeleţje koje je

fugitives, and repulse intruders; but their vigilance and activity have hitherto been vain; sounds are too volatile
and subtile for legal restraints; to enchain syllables, and to lash the wind, are equally the undertakings of pride,
unwilling to measure its desires by its strength.”

12
“The English language as it is spoken by the politest part of the nation, and as it stands in the writings of our
most approved authors, oftentimes offends against every part of grammar.”

216
tokom XVIII veka već bilo počelo da se povlači iz formalne upotrebe, a danas
opstaje samo u nestandardnim varijetetima (Gilman, 1989: 365).
Lautov naslednik, i po popularnosti i po stavovima o jeziku, bio je Lindli
Mari (Murray). Preselivši se kao penzionisani advokat iz Njujorka u Jorkšir,
Mari u Engleskoj počinje da piše udţbenike za lokalne škole. Jedan od njih,
English Grammar, objavljen 1795. godine i prodat u preko 20 miliona
primeraka, biće od velikog uticaja na većinu gramatičkih priručnika sve do
polovine XX veka (Crystal, 2007: 108–109). U njemu Mari preuzima deo graĎe
od Lauta, poput kompleksnog pravila o korišćenju glagola will i shall, koje je
Laut pak preuzeo od Dţona Volisa (Wallis), jednog od gramatičara XVII veka.
Popularnost Marijeve Gramatike nesumnjivo je doprinela tome da se pomenuto
pravilo naĎe u mnogim priručnicima i gramatikama tokom potonjih decenija, pa
ga srećemo čak i početkom XX veka kod Faulera (Fowler, 1926). Pa ipak,
sudeći po svim dokazima, to pravilo nikada, čak ni u Volisovo vreme, nije
odgovaralo stvarnoj upotrebi, čak ni u formalnom registru pisanog jezika
(Gilman, 1989: 841–843).
Kako Bo i Kejbl zaključuju, u korenu svih stavova gramatičara XVIII
veka leţi nerazumevanje procesa jezičke promene, a njihova najveća slabost
jeste što nisu smatrali uzus jedinim arbitrom kada je reč o jezičkim pitanjima
(Baugh & Cable, 2002: 269).
Ipak, postoji nekoliko izuzetaka, jezikoslovaca čiji su stavovi odstupali
od uvreţenih. Ben Dţonson (Jonson), poznati elizabetanski dramatičar, pisao je
1640. godine, parafrazirajući Kvintilijanovo delo Institutio Oratoria: „Običaj je
glavni gospodar jezika, kao što javni pečat čini novac vaţećim“ (Custome, is the
most certaine Mistresse of Language, as the publicke stampe makes the current
money) (Crystal, 2007: 57). Dţon Hjuz (Hughes), kao što će to Oldmikson
učiniti nešto kasnije, citira Horacija u svom eseju Of Style (1698) i zaključuje da
je „opšta prihvaćenost [...] jedini standard govora“ ([G]eneral acceptation [...] is
the only standard of speech.) (Baugh & Cable, 2002: 266). No, glavni

217
zagovarač deskriptivističkih stavova o jeziku u XVIII veku bio je Dţozef Pristli
(Priestley).
Budući da je Pristli bio poznatiji po svojim političkim, filozofskim, a
naročito prirodnjačkim13 esejima, njegovi The Rudiments of English Grammar
(1761) ostali su u senci daleko popularnije Lautove Gramatike. U tom delu
Pristli piše kako su gramatičari „delovali ishitreno”, te kako se fiksiranje jezika
„nikad neće postići arbitarnim pravilima ijednog čoveka ili grupe ljudi“. „Mora
se priznati“, zaključuje Pristli, „da je običaj u govoru prvobitni i jedini pravedan
standard svakog jezika“ (It must be allowed, that the custom of speaking is the
original and only just standard of any language.) (Baugh & Cable, 2002: 267).
Slično je mislio i Dţordţ Kembel (Campbell), autor dela Philosophy of
Rhetoric (1776), koji drţi da je jedini posao gramatičara da zakone jezika
„zabeleţe, sakupe i sistematizuju“, što, kako Bo i Kejbl primećuju, zvuči
neobično moderno (Baugh i Cable, 2002: 268). Jezička upotreba na koju se, po
Kembelu, treba ugledati jeste ona sadašnja (uzus iz prošlosti nije relevantan za
jezička pitanja današnjice), nacionalna (uzus stranaca, odnosno nematernjih
govornika takoĎe nije relevantan) i ugledna (drugim rečima, uzus najcenjenijih
pisaca) (Baugh & Cable, 2002: 268).
Sa druge strane Atlantika Noa Vebster (Webster), autor izuzetno
popularnog udţbenika spelovanja i, kasnije, rečnika pod nazivom An American
Dictionary of the English Language, čudio se koliko su Britanci spremni da
veruju samozvanim jezičkim autoritetima. U Dissertations on the English
Language (1789) on piše:

Ma kako čudno delovalo, čak se i dobro odgojeni ljudi i učenjaci često

odriču svoga prava na lično rasuĎivanje u korist tih knjiţevnih guvernera.

13
Pristli je otkrio kiseonik i izumeo gaziranu vodu.

218
 Ipse dixit jednog Dţonsona, Garika ili Šeridana ima moć zakona, a
usprotiviti mu se jednako je pobuni.14 (Crystal, 2007: 86–87)

Vebster takoĎe kritikuje način na koji je pisana većina gramatika, pre svega
ugledanje na latinski jezik i njegova gramatička pravila:

Naše savremene gramatike su učinile više štete nego koristi. Autori su se

trudili da dokaţu ono što je očigledno apsurdno, a to je da naš jezik nije
dobro sačinjen; razraĎujući tu ideju oni su pokušali da ga skroje iznova i
ubede Engleze da govore po latinskim pravilima ili po arbitrarnim
pravilima koje su oni smislili. Stoga su odbacili mnoge čisto engleske
izraze i zamenili ih onima koji niti su engleski niti imaju ikakvog
smisla.15 (Stojić, 2005: 134–135)

U kritikovanju istaknutih gramatičara Vebster nije bio sam. Britanski

esejista Vilijam Hazlit (Hazlitt) pisao je kako „trideset osmo izdanje Marijeve
gramatike i dalje prenosi pogrešne pojmove, koji su odavno odbačeni“ (Stojić,
2005: 135). Slično je mislio i Tomas de Kvinsi (de Quincey), koji je, praveći
osvrt na gramatike engleskog jezika napisane tokom prethodnih nekoliko
vekova, rekao: „Postoji takoĎe, a spominjemo je samo zahvaljujući njenoj
velikoj, ali uglavnom nezasluţenoj popularnosti, i gramatika Lindlija Marija [...]
Ova knjiga, puna ogromnih grešaka [...] despotski vlada u školama za mlade
dame, od Orknijskih ostrva do kornvolskih Silija”16 (Crystal, 2007: 123).
MeĎutim, kritike nisu nimalo umanjile nezadrţivi uspeh Marijeve
gramatike, koja je nastavila da suvereno vlada sve do polovine XIX veka, kada
14
“[S]trange as it may seem, even well-bred people and scholars, often surrender their right of private
judgement to these literary governors. The ipse dixit of a Johnson, a Garrick, or a Sheridan, has the force of law,
and to contradict it is rebellion.”
15
“[M]odern grammars have done much more hurt than good. The authors have labored to prove what is
obviously absurd, namely, that our language is not made right; and in pursuance of this idea have tried to make
it over again, and persuade the English to speak by Latin rules, or by arbitrary rules of their own. Hence they
have rejected many phrases of pure English, and substituted those which are neither English nor sense.”

16
“We have also, and we mention it on account of its great but most unmerited popularity, the grammar of
Lindley Murray [...] This book, full of atrocious blunders [...] reigns despotically through the young ladies’
schools, from the Orkneys to the Cornish Scillys.”

219
ju je zamenila gramatika Aleksandra Bejna (Bain). Tek se krajem veka
pojavljuje gramatika sa vidno drugačijim pristupom – A New English Grammar
Henrija Svita (Sweet), objavljena u dva toma, 1891. i 1898. Svit zamera
prethodnim gramatičarima zanemarivanje govornih formi i, uopšte, razlike
izmeĎu govornog i pisanog jezika. On smatra da je „prvi cilj u proučavanju
gramatike naučiti kako da se posmatraju jezičke činjenice onakve kakve jesu, a
ne kakve bi trebalo da budu, ili kakve su bile“ (Stojić, 2005: 135). Da bi se
shvatila „osnovna priroda jezika“, neophodno je posmatrati činjenice sa tačke
gledišta izvornih govornika (Stojić, 2005: 135).
Druga polovina XIX veka donela je i britanskoj leksikografiji odlučan
otklon od preskriptivizma. Ričard Čeneviks Trenč (Trench) izneo je 1857. pred
Filološko društvo u Londonu dva rada u kojima zagovara drugačiji pristup
sastavljanju rečnika. Prema Trenču, „rečnik je inventar jezika“; zadatak
leksikografa nije da „odabira dobre reči jednog jezika“, već da sakupi „sve reči,
bilo dobre ili loše“, te da se postara da „inventar bude potpun“, jer on je
„istoričar jezika, a ne njegov kritičar“. Trenč smatra da su korisnici jezika,
odnosno rečnika, ti koji treba da „proseju brašno od trica, da odbace jedno, a
zadrţe drugo“ (Stojić, 2005: 142–143). Leksikograf je tu, dakle, pre svega, da
govornicima predoči sve opcije i pruţi iscrpne informacije o njima, a oni će
sami odabrati ono što im je potrebno. Trenč je u pet tačaka formulisao principe
kojih se pri leksikografskom radu treba drţati i pokrenuo apel za sastavljanje
rečnika „vrednog engleskog jezika“. Rečnik koji je Trenč zamislio, svojevrstan
„nacionalni projekat“, bio bi sveobuhvatan, sadrţao bi „svaku reč koja se naĎe u
knjiţevnosti jezika“, kao i što veći broj citata iz različitih istorijskih perioda,
koji bi rasvetlili poreklo, značenje i upotrebu reči. Trenčov apel je naišao na
velik odjek u javnosti i pripreme za projekat ubrzo su započele, da bi
kulminirale potpisivanjem ugovora sa izdavačkom kućom Oxford University
Press 1879. godine. Iako su tokom godina izdavane pojedinačne sveske,
konačno izdanje Oksfordskog rečnika engleskog jezika, u 12 tomova, objavljeno

220
je tek 1928. godine. Sadrţalo je 15 487 strana i 1 827 306 citata (Stojić, 2005:
144).
Glavni urednik Oksfordskog rečnika, od 1879. pa do svoje smrti, 1915.
godine, bio je Dţejms Mari (Murray). Nešto od njegovih stavova o jeziku moţe
se nazreti iz sledećeg citata:
Jezik se kreće i podloţan je promeni, i [...] veoma velik broj reči ima dva
ili više aktuelna izgovora [...] ovo je slobodna zemlja i čovek moţe vazu
zvati „vawse“, „vahse“, „vaze“ ili „vase“,17 kako mu volja. Zašto da ne?
Ne mislimo svi mi isto, ne hodamo isto, ne oblačimo se isto, ne pišemo
isto, ne jedemo isto; zašto ne bismo onda koristili svoju slobodu i u
govoru, sve dok ne stojimo na putu gracioznosti govora i njegovoj svrsi,
razumljivosti.18 (Ogilvie 2013: 57)

Ovo nas dovodi do oblasti izgovora. Videli smo ranije kako je počev od
XVI veka govor Londona i neposredne okoline počeo sticati prestiţ. U XVIII
veku dogaĎaju se dve promene u odnosu prema pitanju izgovora. Jedna od njih
se tiče postepenog pomeranja fokusa sa govora na kraljevskom dvoru na govor
obrazovanih i „kultivisanih“. Moţemo reći da je teţište, društveno gledano,
pomereno sa kraljevske porodice i aristokratije na viši srednji staleţ, dok
geografski gledano ostaje isto – London i tzv. home counties, pokrajine koje
omeĎuju glavni grad. Druga promena tiče se pak naglog porasta interesovanja
za pitanje izgovora, odnosno akcenta, koje se sve do druge polovine XVIII veka
zapostavljalo na račun pitanja gramatike i stila (MacMahon, 1998: 382). IzmeĎu
1760. i 1800. godine pojavilo se u Britaniji pet puta više dela na temu elokucije
nego u prethodnim godinama (Mugglestone, 2003: 3). Akcenat najednom
postaje, u pravom smislu te reči, društveni simbol. Najpopularniji autori koji su

17
Mari ovde misli na četiri tada aktuelna izgovora reči vase u britanskom engleskom: /vɔːz/, /vɑːz/, /veɪz/ i
/veɪs/. Do današnjih dana jedino prvi nije opstao.

18
“Language is mobile and liable to change, and […] a very large number of words have two or more
pronunciations current [… ] it is a free country, and a man may call a vase a vawse, a vahse, a vaze, or a vase, as
he pleases. And why should he not? We do not all think alike, walk alike, dress alike, write alike, or dine alike;
why should we not use our liberty in speech also, so long as the purpose of speech, to be intelligible, and its
grace, are not interfered with?”

221
se bavili ovom oblašću, koji su se obogatili drţeći predavanja širom Britanije i
pišući pamflete i priručnike, bili su Tomas Šeridan (Sheridan) i Dţon Voker
(Walker).
Voker je, shodno preovlaĎujućim stavovima tog vremena, smatrao da je
varijacija u jeziku nepoţeljna stvar, te da je treba suzbiti. Prema njemu,
raznovrsnost u izgovoru „u isto vreme predstavlja i besmislicu i sramotu“
(Crystal, 2007: 175). Voker je pokušao da „ispravi“ izgovor pojedinih reči i
smatrao je da čak i meĎu obrazovanim ljudima ortografija i etimologija treba da
predstavljaju kriterijume vaţnije od raširenog načina izgovora (Stojić, 2005:
148). Što dalje od glavnog grada govornik ţivi, to gore po njega, a oni koji su
najudaljeniji „retko sa čistotom izgovore i jednu jedinu reč, slog ili slovo“ (they
scarcely pronounce, with purity, a single word, syllable, or letter) (Crystal,
2007: 174). Interesantno je da Voker najkritičnije posmatra kokni, akcenat niţih
staleţa Londona, koji je, premda „ni upola tako pogrešan kao [akcenat] Škotske,
Irske ili neke od provincija“, ipak „hiljadu puta uvredljiviji i odvratniji“19
(Crystal, 2007: 174).
Druga polovina XIX veka donosi otklon ka deskriptivizmu i kada je reč o
izgovoru. Tako Aleksandar Elis (Ellis), najveći britanski fonetičar svoje
generacije, navodi 1869. da mu je namera da pokaţe „šta jeste, a ne da odluči
šta bi trebalo da bude“ u jeziku (what is, rather than decide what should be)
(Mugglestone, 2003: 164). Elis je davao primat govornom jeziku i oštro
kritikovao Vokera i ostale jezikoslovce koji su smatrali da izgovor treba da se
upravlja prema pisanju: „Ne, ni jezik ni govornici nisu ti koji su krivi što
poštuju prirodne zakone govora i tvorbe reči. Krivi su putujući trgovci rečima, ti
goniči slova, ti uštogljeni, pedantski, nefilozofski, loše obavešteni, a nadasve u

19
“The vulgar pronunciation of London, though not half so erroneous as that of Scotland, Ireland or any of the
provinces, is, to a person of correct taste, a thousand times more offensive and disgusting.”

222
sebe sigurni, puni samopouzdanja i umišljeni ortografi“20 (Jones, 2005: 281).
Elis vaţi za daleko objektivnijeg posmatrača govora od većine njegovih
savremenika i prethodnika (MacMahon, 1998: 391), te ne čudi što kod njega
srećemo ovakve stavove:

Ako ugledni ortoepisti podučavaju glasovima ka kojima postoji već

izvesna teţnja, onda je njihovo preovladavanje u budućnosti u neku ruku
obezbeĎeno. A što se tiče „tačnosti“ ili „neprikladnosti“ takvih glasova,
ne vidim na osnovu čega mogu ponuditi mišljenje. Mogu reći samo šta
opaţam, i šta mom uhu najviše godi […] Ni istorija ni pedanterija ne
mogu odrediti normu.21 (MacMahon, 1998: 391)

Elis, naravno, nije bio usamljen u svojim viĎenjima. Dţejmsu Mariju je

1880-ih, tokom rada na Oksforskom rečniku, fonetičar Dţejms Leki (Lecky)
savetovao da u rečniku zabeleţi „stvarni, ţivi govor“, a ne „formalnu, fiktivnu
ili zastarelu ortoepiju“ ranijih rečnika (MacMahon, 1998: 523).
Deskriptivističku tradiciju nastavlja Danijel Dţouns (Jones).22 Premda
vaţi za prvog kodifikatora standardnog britanskog izgovora u savremenom
smislu (za koji se još uvek koristi naziv koji je on usvojio – Received
Pronunciation), Dţouns je uvek bio krajnje paţljiv pri svojim tvrdnjama. Tako
vidimo da u devetom izdanju An Outline of English Phonetics (1960) piše
sledeće:

20
“No it is not the language, or the speakers who are in fault in obeying and carrying out the organic laws of
speech and word formation. It is those word pedlars, these letter drivers, those stiff-necked, pedantic,
unphilosophical, miserably-informed, and therefore supremely certain, self-confident and self-conceited
orthographers who make default[.]”
21
“If orthoepists of repute inculcate such sounds, for which a tendency already exists, their future prevalence is
tolerably secured. As to the 'correctness' or 'impropriety' of such sounds I do not see on what grounds I can offer
an opinion. I can only say what I observe, and what best pleases my ear, probably from long practice. Neither
history nor pedantry can set the norm.”
22
Dţouns je verovatno najistaknutiji fonetičar prve polovine XX veka i van anglofonog sveta. Upravo je
Dţounsova stručnost bila glavna inspiracija za lik profesora Higinsa u Pigmalionu Dţordţa Bernarda Šoa.

223
 Ne smatram da je moguće u sadašnjem trenutku posmatrati ijedan tip
[izgovora] kao „standardan“ ili sam po sebi „bolji“ od drugih. Pa ipak, tip
opisan u ovoj knjizi je svakako koristan. Baziran je na mom (juţnom)
govoru i predstavlja, koliko mogu da utvrdim, govor koji u načelu koriste
oni koji su obrazovani u „pripremnim“ internatima i „javnim školama“23
[...] Termin Received Pronunciation (skraćeno RP) često se koristi za
ovaj tip izgovora. Ovde ga koristim u nedostatku boljeg termina. Ţelim,
meĎutim, da bude jasno da postoje i drugi tipovi izgovora koji se mogu
smatrati podjednako „dobrim“.24 (cit. u Macauley, 1988: 116–117)

Dosledan stav srećemo i ranije, u prvom izdanju Dţounsovog izgovornog

rečnika English Pronouncing Dictionary (1917), u kome on kao svoj cilj navodi
pre svega „beleţenje činjenica. Ne pokušavam da odredim kako ljudi treba da
izgovaraju; sve što Rečnik nastoji da učini jeste da pruţi verodostojan prikaz
načina na koji odreĎeni staleţi zaista govore“ (Mugglestone 2003: 265). Prema
Dţounsu, „fonetičar se bavi beleţenjem činjenica, a njegovo podučavanje je
bazirano na tim činjenicama; ne tiče ga se šta je ’dobar’ ili ’loš’ izgovor, niti šta
je ’tačno’ ili ’netačno’, niti ’lepota’ ili ’ruţnoća’ glasova“ (Jones, 2003: 27–28).
Vredi napomenuti i da je Dţouns bio protiv nametanja RP kao standarda svim
govornicima. U časopisu Le Maitre phonetique 1937. on piše: „Što se samih
govornika engleskog tiče, predlaţem da nadleţni u prosveti prepuste svakom da
izgovara kako mu je volja, te da ne pokušavaju nametnuti nijedan poseban vid
govora nikome ko više voli neki drugi vid. Pre svega, čini mi se da je bitno da
nijedna osoba nikad ne omalovaţava izgovor druge osobe“ (Mugglestone, 2003:
328).

23
Misli se na tzv. public schools, termin pod kojim se, pomalo paradoksalno, u britanskom sistemu
podrazumevaju privatne škole uglavnom internatskog tipa, poput Itona, Ragbija, Vinčestera itd. Danas je u
zvaničnoj upotrebi naziv independent schools.
24
“I do not consider it possible at the present time to regard any special type as 'Standard' or as intrinsically
'better' than other types. Nevertheless, the type described in this book is certainly a useful one. It is based on my
own (Southern) speech, and is, as far as I can ascertain, that generally used by those who have been educated at
'preparatory' boarding schools and the 'Public Schools'. [...] The term 'Received Pronunciation' (abbreviation
RP) is often used to designate this type of pronunciation. This term is adopted here for want of a better. I wish it,
however, to be understood that other types of pronunciation exist which may be considered equally 'good'.“

224
 Bitno je istaći, meĎutim, da prva polovina XX veka nije donela
jednoznačan prelazak na deskriptivističko stanovište, čak ni meĎu
proučavaocima jezika. Tako Dţounsov savremenik Henri Sesil Vajld (Wyld)
smatra da je RP „superioran, usled prirode njegovih vokala, u odnosu na bilo
koji drugi oblik engleskog, po lepoti i jasnoći, pa je makar samo iz tog razloga
najpodesniji za javni govor“ (superior, from the character of its vowels, to any
other form of English, in beauty and clarity, and is therefore, if for no other
reason, the type best suited to public speaking) (Milroy, 2001b). Vajld vidi jezik
oksfordskih studenata i vojnih oficira kao inherentno bolji, a jezik „nepismenih
seljaka” kao nebitan (Milroy, 2000: 18–19).
Štaviše, moţe se reći da prvu polovinu XX veka upravo karakteriše
prisustvo oba pristupa jeziku, jer je to poslednji period kada moţemo sresti
preskriptivističke stavove i kod jezičkih stručnjaka. To se moţda najbolje vidi
na primeru Henrija Votsona Faulera (Fowler).
Fauler je svojevrstan naslednik Lauta i Marija, utoliko što je njegov A
Dictionary of Modern English Usage, prvobitno objavljen 1926, bio
najpopularniji i najuticajniji jezički priručnik XX veka u Britaniji (Crystal,
2009: vii, xxv). Faulerovo delo se često smatra „apoteozom preskriptivističkog
pristupa“; meĎutim, prema Kristalu, to je pojednostavljeno viĎenje, jer je
Faulerova analiza sofisticiranija nego što mnogi misle, a neki od njegovih
komenatara poseduju deskriptivnu preciznost kojoj bi bilo koji savremeni
lingvista mogao pozavideti (Crystal, 2009: x–xi). Pa ipak, Faulerova knjiga
puna je ličnih stavova, a za oblike koji se kritikuju rezervisani su epiteti poput
„ruţno“ ili čak „zlo“. Kako Kristal navodi, problem sa Faulerom je što nikad ne
moţemo znati za šta će se opredeliti – da li će dozvoliti oblik jer je
rasprostranjen, ili će ga baš zato osuditi (Crystal, 2009: xiii). S jedne strane, on
razumno odbacuje etimologiju kao odlučujući faktor pri odreĎivanju značenja
reči, ali se onda na nekim mestima oslanja upravo na taj kriterijum (Crystal,
2009: xiv–xv). Danas su dostupna dva izdanja Faulerovog priručnika: jedno

225
izdanje, čiji je urednik Robert Berčfild (Burchfield), umnogome menja izvornu
graĎu i u nju unosi savremenu deskriptivističku dimenziju (Crystal, 2009: xxv);
drugo izdanje, koje je priredio Dejvid Kristal, čuva netaknut Faulerov prvobitni
tekst prepoznatljivog stila, ali njemu Kristal dodaje predgovor i beleške u
kojima iscrpno komenatriše Faulerove izbore i stavove iz današnje perspektive.
Američkim pandanom Faulerovog priručnika moţe se smatrati delo The
Elements of Style (1918) Vilijama Stranka (Strunk) i E. B. Vajta (White), čija
popularnost opstaje do danas. Strank i Vajt su pre svega nastojali da ponude
smernice u vezi sa stilom i dobrim pisanjem. MeĎutim, njihovi saveti vezani za
gramatiku, kojima su bile izloţene generacije američkih profesora i studenata,
privlače, usled prozivoljnog preskriptivizma, kritiku savremenih lingvista.
Najoštriji meĎu njima je Dţefri Pulum (Pullum), jedan od dvojice autora
kapitalne gramatike savremenog engleskog jezika – The Cambridge Grammar
of the English Language (Huddlestone & Pullum, 2002). Prema Pulumu,
„mešavina purizma, atavizma i ličnih ekscentričnosti u knjizi nije potkrepljena
pravim poznavanjem gramatike engleskog“ (The book's toxic mix of purism,
atavism, and personal eccentricity is not underpinned by a proper grounding in
English grammar.) (Pullum, 2009). Pulum ukazuje na nepoklapanje gramatičkih
uputa sa stanjem u standarnom engleskom, te kako svaki student moţe da
uporedi Strankove i Vajtove stavove sa delima vrhunskih pisaca njihovog doba i
uvidi da su oni „više zasnivali svoje tvrdnje o gramatici na intuiciji i
predrasudama nego na uvreţenom knjiţevnom uzusu“ (preferred to base their
grammar claims on intuition and prejudice rather than established literary
usage.) (Pullum, 2009).
U decenijama nakon Drugog svetskog rata stavovi ekstremnog
preskriptivizma, koje smo mogli videti kod mnogih autora XVIII veka, sve više
postaju utočište jezičkih laika. Kao karakterističan primer moţemo navesti
novinara i kritičara Dţona Sajmona (Simon), autora eseja „The Corruption of
English” (1980) i urednika zbirke Paradigms Lost: Reflections on Literacy and

226
Its Decline. Sajmon, zastupajući viĎenje jezičke promene koje smo videli kod
autora iz ranijih vekova, piše:

Jezik se, pre svega, menja usled neznanja. [...] U najvećoj meri jezičke
promene izaziva neznanje govornika i pisaca, i tokom poslednjih
nekoliko vekova – uzimajući u obzir naše škole, rečnike, i knjige o
gramatici – takvo neznanje moglo je, poput otrovnog bršljana, biti
iskorenjeno. Moguće je, ili bi trebalo biti moguće, zaustaviti, ili bar u
velikoj meri odloţiti – nepotrebnu promenu.25 (cit. u Stojić, 2005: 155)

Sajmon kao krivca navodi lingviste, odnosno naučni pristup jeziku. Kako Milroj
i Milroj navode, nerazumevanje toga šta je zapravo lingvistika i izvrtanje
stavova koje lingvisti zastupaju dovode do tvrdnji poput Sajmonove da je u
pitanju „neprosvećeno i odurno podilaţenje masovnom neznanju“ (Milroy &
Milroy, 1998: 8–9).
Kao još jedan primer moţemo navesti komentare Normana Tebita
(Tebbit), bivšeg poslanika Konzervativne stranke u britanskom parlamentu i
ministra u vladi Margaret Tačer. Tebit, poput nekadašnjih jezikoslovaca,
pokušava da napravi vezu izmeĎu jezičkih pojava i percipiranog društvenog i
moralnog opadanja: „Ako dozvolite da standardi popuste do te mere da dobar
engleski nije ništa bolji od lošeg engleskog, da se ljudi pojavljuju prljavi [...] u
školi [...] sve te stvari dovode do toga da ljudi nemaju više nikakve standarde, a
onda više nema ni razloga da se klone kriminala“26 (Milroy & Milroy, 1998:
41). Tebit, dakle, „dobar engleski“, a to znači standardni engleski, povezuje sa
autoritetom i disciplinom. Jezička disciplina, kao i svaka druga, mora se odrţati,

25
“Language, for the most part, changes out of ignorance. [...] But by and large, linguistic changes are caused
by the ignorance of speakers and writers, and in the last few centuries – given our schoos, dictionaries and books
on grammar – such ignorance could have been, like the live nettle or poison ivy it is, uprooted. It is or ought to
be possible to stop, or at least considerably delay – unnecessary change.”

26
“If you allow standards to slip to the stage where good English is no better than bad English, where people
turn up filthy […] at school […] all those things tend to cause people to have no standards at all, and once you
lose standards there’s no imperative to stay out of crime.”

227
jer u suprotnom od poslušnih učenika nastaju kriminalci (Milroy & Milroy,
1998: 134).
Vidimo, dakle, da preskriptivistički stavovi opstaju do današnjih dana, ali
da njihovi nosioci danas po pravilu nisu lingvisti, već mahom obrazovani laici
kojima je „stalo“ do jezika, a koji svoju brigu iskazuju odlaskom u nenaučne
krajnosti i ekstremni jezički konzervatizam. Umesto zaključka ćemo ovaj
odeljak završiti citatom Dţefrija Puluma (2004: 1): „Nema mnogo naznaka da
je ikakvo znanje o gramatici koje datira posle 1900. godine postalo poznato
širem delu javnosti niti da je imalo uticaja na prosvetu”.27 28

2. Neki principi preskriptivizma

Pruţićemo sada ukratko, pre nego što u poslednjem odeljku prikaţemo
neke od karakterističnih stavova savremene lingvistike, osvrt na najčešća merila
koja se u preskriptivnom pristupu koriste kada se zabranjuju jedne, odnosno
preporučuju druge jezičke forme. Baziraćemo ovaj osvrt na Pulumovoj (2004:
7) diskusiji, navodeći glavne eksterne29 principe kojima se vode oni koji
zastupaju ideologiju preskriptivizma.
Nostalgija. Pod ovim Pulum podrazumeva ranije spominjan koncept
„zlatnog doba“, tokom kog su ljudi govorili „pravilno“, nakon čega je usledilo
kvarenje i propadanje jezika. Naravno, zlatno doba nikad nije postojalo, a

27
“There are few signs of any knowledge about grammar dating from after 1900 having become known to a
broad cross-section of the general public or having had an impact on education.”
28
Sredinom 1960-ih godina predavanje gramatike je iščezlo iz britanskog obrazovnog sistema. Nadleţni su
prepoznali neadekvatnost starog načina podučavanja i, uopšte, pogleda na jezik, ali ga ničim nisu zamenili.
Promena dolazi tek početkom 1990-ih, nakon uvoĎenja Nacionalnog nastavnog programa (National Curriculum)
i, nešto kasnije, Nacionalne strategije za pismenost (National Literacy Strategy). Predavanje engleskog jezika
izvornim govornicima vratilo se u obrazovni sistem, ali ovoga puta u novom ruhu, opskrbljeno savremenijim
pogledima na jezik, čvrsto se bazirajući na konceptu jezičke prikladnosti (Crystal, 2007: 199–218). Prema
Kristalu, stavovi o jezičkoj upotrebi koji su obeleţili prethodnih trista godina počeli su polako da slabe u drugoj
polovini XX veka a jezička realnost ponovo dobija paţnju i priznanje koji su joj u ranijim dobima rutinski
pridavani (Crystal, 2007: 81).
29
Eksterne, kako Pulum kaţe, u odnosu na stvarnu jezičku upotrebu.

228
mnoge od formi koje se osuĎuju nalaze se u formalnom pisanom jeziku otkad
on postoji (Pullum, 2004: 9).
Klasicizam. Verovanje da su klasični jezici, pre svega latinski,
inherentno superiorniji, te da se treba ugledati na njih.
Esteticizam. Promoviše „lepotu” jezika, a trudi se da izbegne „ruţne”
konstrukcije i oblike. Kako Pulum ističe, izreka koja kaţe da je lepota u oku
posmatrača vaţi i na polju jezičke lepote, verovatno i više nego u drugim
oblastima. Samozvani jezički autoriteti se često pozivaju na nekakav opšti
osećaj za lepotu, te govore „To je ruţno“ umesto „To mi se ne sviĎa“, a to je
ono što bi trebalo da govore, jer zapravo pokušavaju da univerzalizuju lični
ukus (Pullum, 2004: 10–11).
Koherentizam. Poziva se na doslednost i ureĎenost jezičkih obrazaca, u
nastojanju da se spreči haotičnost, nasumičnost i nered. MeĎutim, standardni
engleski nije ni ureĎen, ni logičan, ni dosledan. Ko ţeli da se uveri u to, kaţe
Pulum, treba samo da prelista Kembričku gramatiku engleskog, koja nudi na
stotine strana dokaza. Uprkos tome što predstavlja jezički sistem sačinjen od
pravila, kao i svaki drugi, standardni engleski je oduvek sadrţao nepregledni niz
izuzetaka, zagonetki, neregularnosti i nedoslednosti, a preskriptivni zakoni oko
toga ne mogu pomoći (Pullum, 2004: 11).
Logizam. Promoviše logiku u uţem smislu u jeziku, odnosno nastoji da
bazira gramatičke principe na formalnoj logici. O logizmu se moţe reći isto što i
o koherentizmu (Pullum, 2004: 12).
Zdrav razum. Pri odreĎivanju šta je pravilno u jeziku treba se voditi
zdravim razumom, a izbeći besmislenost i iracionalnost. Opet, slično kao i kod
esteticizma, Pulum ističe kako „zdrav razum“ varira od osobe do osobe, te da je
besmisleno smatrati da su upravo vlastita merila objektivna i nezavisna od
vremensko-prostorne dimenzije (Pullum, 2004: 12).
Funkcionalizam. Efikasnost komunikativne funkcije jezika. Ţele se
izbeći dvosmislenost, nesporazum, redundantnost itd. Pulum navodi kako

229
konstrukcije koje se zabranjuju toboţe radi izbegavanja dvosmislenosti u većini
slučajeva nisu ni na koji način dvosmislene. S druge strane standardni engleski
je izgubio više istorijskih oblika koje nestandardni dijalekti često čuvaju, a čija
bi upotreba smanjila dvosmislenost, pa opet niko ne promoviše njihovu
upotrebu (Pullum, 2004: 12; Trudgill, 1999: 125–126).
Asketizam. Treba se truditi da se odrţe disciplina i samokontrola pri
upotrebi jezika, dok se izbegava lenjost i traljavost. Zastupnici ovog stanovišta
često misle da gramatička pravila sluţe da zauzdaju prirodne impulse korisnika
jezika, te da bi, prepušteni sebi samima, svi odjednom počeli da koriste jezik
proizvoljno, svako na svoj način, što bi dovelo do opšteg haosa, rastakanja
jezika i kolapsa u komunikaciji. Pulum (2004: 13), meĎutim, smatra da je jezik
nesvakidašnje stabilan sistem, a da je standadni jezik naročito postojan. Kao što
se jezička promena ne moţe zaustaviti, tako se ne moţe ni desiti preko noći.
Kao primer jezičke stabilnosti, navodi se ranije pomenuta dvostruka negacija,
jezičko obeleţje koje vekovima pripada isključivo nestandardnim dijalektima
engleskog, te je konstantno napadano kao supstandardno, a ipak opstaje
neizmenjeno meĎu milionima govornika već više od 700 godina (Pullum, 2004:
13).
Odstupanje od objektivnog posmatranja jezika i tretiranja uzusa kao
glavnog merila prihvatljivosti, te priklanjanje drugim merilima jezičke
pravilnosti, osnovne su karakteristike preskriptivnog pristupa, ne samo u
anglofonom svetu. Svuda gde prevladava ovaj pristup jeziku moţe se uočiti
sličan obrazac. Kada je o engleskom reč, Pulum ovakvo ponašanje koncizno
opisuje:

[P]riziva se u stvarnost skup regulativnih pravila koja se ne mogu ničim

opravdati, a koja se baziraju uglavnom na ličnom ukusu osobe koja
predlaţe ta pravila, nakon čega se ona tretiraju kao da su konstitutivni

230
 uslovi ispravnosti za neki jezik kojim niko zapravo ne govori, ali bi to svi
trebalo da čine, a pritom se taj jezik naziva engleski.30 (Pullum, 2004: 15)

3. Stavovi savremenih proučavalaca jezika

U ovom odeljku navešćemo neke stavove o jeziku koje su izneli
anglofoni lingvisti savremenog doba, a koji dobro ilustruju stanovište današnje
lingvistike.
Videli smo već da još od ranih dana interesovanja za jezik na engleskom
govornom području postoji neka vrsta tradicije koju moţemo okarakterisati kao
deskriptivističku. Milroj i Milroj ističu kako je moderno viĎenje lingvistike kao
objektivne nauke, usko povezano sa „antipreskriptivističkim i
antievaluacijskim“ predstavama, starije nego što se obično misli, te navode
primer Maksa Milera (Müller), nemačkog filologa koji je još sredinom XIX
veka vrlo jasno izneo takvo viĎenje. Naime, Miler je svrstao lingvistiku uz
prirodne nauke poput biologije i geologije, naspram društvenih poput istorije,
prava i proučavanja knjiţevnosti. Prema Mileru, „u nauci o jeziku [...] sam jezik
postaje jedini predmet naučnog ispitivanja. Dijalekti na kojima nikad nikakva
knjiţevnost nije pisana su svi [...] podjednako bitni kao Homerova poezija, ili
Ciceronova proza; štaviše, za rešavanje nekih problema još bitniji od njih“31
(Milroy i Milroy, 1998: 5).
Rodţer Šaj (Shuy), pišući o odnosu lingvistike i drugih profesija, navodi
kako je jedan od primarnih ciljeva „u ranim danima lingvistike (pre 1960-ih)“
bio da „razveje neverovatno pogrešne predstave o jeziku koje su načelno
prisutne: jezička promena nije propadanje; jezik je deo kulture; dve negacije ne

30
“It is a familiar pattern for people to reify an unjustifiable set of regulative rules that are supported mainly by
the taste of the person making the proposal, to treat them as if they were the constitutive correctness conditions
for some language that people do not speak but should, and to call that language English.”

31
In the science of languages […] language itself becomes the sole object of scientific inquiry. Dialects which
have never produced any literature at all […] are as important, nay for the solution of some of our problems,
more important, than the poetry of Homer, or the prose of Cicero.

231
daju potvrdnost; jezičku upotrebu ne odreĎuju dekret, autoriteti ili rečnici“32
(Shuy, 1984: 419). Drugim rečima, lingvisti u XX veku počinju smatrati jednom
od svojih duţnosti borbu protiv stavova koje su mnogi od njihovih prethodnika
zastupali, a koji još opstaju u široj javnosti. Jer, kako kaţu Milroj i Milroj,
„snaga i društvena funkcija preskriptivnih ideologija rade protiv objektivnog i
profesionalnog pristupa jeziku“ ([T]he strength and social function of
prescriptive ideologies militate against an objective and professional approach
to language.) (Milroy i Milroy, 1998: 128). Dţon Lajons (1968: 2) u
Introduction to Theoretical Linguistics piše: „Postoje svakakve društvene i
nacionalističke predrasude vezane za jezik, i mnoge rasprostranjene zablude
koje je potkrepila izobličena verzija tradicionalne gramatike koja se često
predaje u školama. Osloboditi svoj um od ovih predrasuda i zabluda doista je
teško; meĎutim, to je i vredan i nuţan prvi korak“33.
Jedna od tih predrasuda je, kako je i Šaj naveo, vezana za shvatanje
jezičke promene. Raniji proučavaoci jezika često su pokušavali da naprave
razliku izmeĎu „dobre” i „loše“ jezičke promene. Što se laičkog poimanja ove
pojave tiče, kako Labov primećuje, „niko nikad nije rekao: ’Mladi danas
predivno govore – mnogo bolje nego kako se govorilo kada sam ja bio mali’“
(cit. u Watt i Smith, 2005: 102). MeĎutim, nasuprot tome, lingvistika drţi da
„ne postoje objektivni (neideološki) kriterijumi za razlikovanje ’promene’ od
kvarenja’“ (There are no objective (non-idological) criteria for distinguishing
between „corruptions‟ and „changes‟.) (Milroy, 2001a: 550). Ona nalaţe da se
odupremo sentimentalističkom izjednačavanju pojmova „starije“ i
„kompleksnije“ sa pojmom „bolje“. Još je Edvard Sapir (Sapir) govorio da
32
“... to dispel marvelously inaccurate information about language that was generally held: language hange is
not deterioration; language is a part of culture; double negatives do not make a positive; usage is not controlled
by fiat, authority, or dictionaries.”

33
“There are all sorts of social and nationalistic prejudices associated with language, and many popular
misconceptions fostered by the distorted version of traditional grammar that is frequenly taught in the schools.
To free one’s mind of these prejudices and misconceptions is indeed difficult; but it is both a necessary and a
rewarding first step.”

232
„lingvista koji insistira na tome da je morfologija poput one u latinskom
vrhunac jezičkog razvoja nalik je zoologu koji vidi u organskom svetu veliku
zaveru da se evolucijom doĎe do trkačkog konja ili krave dţerzi“34 (cit. u
McMahon, 1994: 324). Prosto rečeno, nema osnova da se pojedini jezici, ili faze
u razvoju jezika, smatraju boljim od drugh (McMahon, 1994: 324).
Što se zaustavljanja jezičke promene tiče, Dejvid Kristal (2007: 89)
iznosi viĎenje tipično za savremenu lingvistiku:

To je lekcija koju svako ko izučava jezik vremenom nauči. Ne moţete

zaustaviti jezičku promenu. Moţe da vam se ne sviĎa; moţete ţaliti što
novi oblici dolaze a stari odlaze; ali ne postoji ni najmanja stvar koju
moţete da učinite povodom toga. Jezička promena prirodna je koliko i
disanje. Kada je reč o jeziku, ona predstavlja jednu od ţivotnih
činjenica.35

Proučavati jezik bez uzimanja promene u obzir znači staviti ga u

društveni vakuum. Jezik ne moţe postojati bez ljudi. Proučavati jezičku
promenu znači proučavati ljudsku promenu. Jedini jezici koji se ne
menjaju jesu mrtvi jezici.36 (Crystal, 2007: 91)

Ono što je tu posredi jeste promena, promena, promena, ali se jezik ne

pogoršava kao posledica toga. Niti se poboljšava. Prosto se – menja.37
(Crystal, 2007: 93)

Slične stavove nalazimo i kod Dţ. K. Čejmbersa:

34
“[A] linguist that insists on talking about the Latin type of morphology as though it were necessarily the high-
water mark of linguistic development is like the zoologist that sees in the organic world a huge conspiracy to
evolve the race-horse or the Jersey cow’”

35
“This is a lesson everyone who studies language eventually learns. You cannot stop language change. You
may not like it; you may regret the arrival of new forms and the passsing of old ones; but there is not the
slightest thing you can do about it. Language change is as natural as breathing. It is one of the linguistic facts of
life.”
36
“To study language without reference to change is to place it in a social vacuum. Language cannot exist
without people. To study laguage change is to study people change. The only languages that do not change are
dead ones.”

37
“What is happening here is change, change, change, but the language is not getting worse as the result of it.
Nor is it getting better. It is just – changing.”

233
 Čuvanje standardnog dijalekta u pisanim delima inhibira promenu u onoj
meri u kojoj je to moguće, mada to nikad nije previše. Upravo zato što se
promeni ne moţe odupreti, pravopisi postaju sve neprecizniji odrazi
govora, rečnici postaju stovarišta arhaizama, a jezički priručnici postaju
edikti ritualizovane gramatike.38 (Chambers, 1995: 251)

Konačno, Dţefri Nunberg poredi jezičku promenu sa pomeranjem kontinenata,

budući da su obe pojave podjednako neizbeţne i bezlične. Stoga navodi da „[iz
istorijske perspektive] sve tirade svih gramatičara od renesanse naovamo zvuče
kao brbljarije vrtlara koji se nadaju da će frenetičnim naporima sprečiti Aljasku
da udari u Aziju“39 (Nunberg, 1983).
Drugi fundamentalni stav današnjih lingvista tiče se svrhovitosti
nazivanja pojedinih jezičkih oblika „nepravilnim“. To moţemo dobro videti
kod S. Stojić (2005: 159), gde se citira prvo Facts About Current English Usage
Markvorta i Volkota (Marckwardt i Walcott, 1938) a potom Kverkov The Use
of English (Quirk, 1962):

Neki lingvisti smatraju da atribut „sporan” zapravo nema svoje mesto u

deskripciji jezičke upotrebe zato što „upotreba moţe biti ustanovljena, ili
popularna, ili regionalna, ili svojstvena višim i niţim klasama, ali strogo
govoreći ne moţe biti „sporna“, jer se samo mišljenje o upotrebi moţe
smatrati spornim. A kada doĎe do spornih mišljenja koja ne mogu dati
zadovoljavajući odgovor o nekoj upotrebi, onda se treba okrenuti
činjenicama. MeĎutim, „sama činjenica da je upotreba podeljena, da smo
svi svesni da neki ljudi kaţu jednu stvar, a drugi drugu u tim spornim
oblastima, treba da učini očiglednim da je nemoguće jedan oblik nazvati
„pravilnim“ a drugi „nepravilnim“.

38
“Enshrining the standard dialect in print inhibits change as far as possible, although that is never very far.
Because change is irressтible, orthographies become ever more inaccurate reflections of speech, dictionaries
become repositories of archaisms, and usage guides become edicts of ritualized grammar.”

39
“... all the tirades of all the grammarians since the Renaissance sound like the prattlings of landscape
gardeners who hope by frantic efforts to keep Alaska from bumping into Asia.”

234
 Umesto toga, koristi se termin prikladan, tj. govori se o jezičkoj
prikladnosti (eng. appropriateness). Po Kristalu, glavni cilj jezičkog
obrazovanja jeste prenošenje osećaja jezičke prikladnosti učenicima – „kada
koristiti jedan varijetet ili stil pre nego neki drugi, kada ceniti način na koji su
drugi ljudi upotrebili jedan varijetet ili stil pre nego neki drugi. To je ono što
preskriptivni pristup XVIII veka očigledno nije činio“40 (Crystal, 2007: 104).
Taj stari pristup jezičkom obrazovanju je, prema Milroju (2001b), „zbog
prirode jezika kao društvenog fenomena“ oduvek bio osuĎen na propast.
Odnosno, kako kaţu Kroh i Smol: „Savremena lingvistika u potpunosti
odbacuje preskriptivizam u gramatičkoj analizi. To čini s pravom, budući da je
preskriptivizam prosto ideologija kojom čuvari standardnog jezika nameću
svoje jezičke norme ljudima koji imaju savršeno upotrebljive sopstvene
norme”41 (Kroch & Small, 1978: 45).
Konačno, a u vezi sa prethodno navedenim, dolazimo do stava savremene
lingvistike o standardnom idiomu. Halidej ga odlično sumira kada kaţe: „Kao
što svi znamo, različita eskpresivna obeleţja koja karakterišu standardni
varijetet jezika nemaju vrednost sama po sebi [...] Stoga smo kao lingvisti
oduvek insistirali na tome da je standardni jezik prosto još jedan od dijalekata,
samo što igrom slučaja nosi otmenu uniformu“42 (Halliday, 2003: 406).

4. Zaključak
Videli smo kako kako je preteţno preskriptivističko viĎenje jezika
dominiralo na engleskom govornom području tokom prosvetiteljstva i većeg

40
Kod nas se slični komentari mogu sresti kod Ranka Bugarskog (npr. Bugarski, 2005: 267).

41
“Modern linguistics entirely rejects prescriptivism in grammatical analysis. Rightly so, since prescriptivism is
simply the ideology by which the guardians of the standard language impose their linguistic norms on people
who have perfectly serviceable norms of their own.”

42
“As we all know, there is no intrinsic value in the various expression features that characterize the standard
variety of a language. [...] So as linguists we have always insisted that a standard language was just another
dialect, but one that happned to be wearing a fancy uniform.”

235
dela viktorijanske epohe, da bi u prvoj polovini XX veka deskriptivizam iz već
postojeće klice iznikao i preuzeo primat, a jezički uzus postao suvereni
gospodar pri proceni standardnosti. MeĎutim, van krugova jezičkih stručnjaka
preskriptivistički stavovi i dan-danas drţe prevlast. Ostaje da se vidi koliko će u
godinama koje dolaze lingvisti imati uspeha u popularizovanju svoje nauke i
stavova o jeziku koji uz nju idu. Podsetimo se na kraju reči Dţozefa Pristlija iz
1761: „Pred nama su beskrajno veće stvari; ako one dobiju onaj deo naše paţnje
koji zasluţuju, pitanje kritikovanja gramatike postaće ništavno. Halabuka koja
se oko njega diţe jedan je od najvećih belega frivolnosti mnogih čitalaca, a i
pisaca sadašnjega doba”43 (Baugh & Cable, 2002: 262).

Literatura
Baugh, A. & T. Cable. (2002). A History of the English Language. London: Routledge.
Bugarski, R. (2005). Jezik i kultura. Beograd: Biblioteka XX vek.
Chambers, J. K. (1995). Sociolinguistic Theory. Oxford: Blackwell.
Cole, S. (2003). The Rise of Prescriptivism in English. Umm Al-Qura University Journal of
Educational, Social Sciences, and Humanities, 15 (2), 117–141.
Crystal, D. (2004). The Stories of English. New York: Overlook Press.
Crystal, D. (2007). The Fight for English: How Language Pundits Ate, Shot, and Left.
Oxford: Oxford University Press.
Crystal, D. (2009). Foreword. In D. Crystal (ed.), Fowler‟s Modern English Usage: The
Classic First Edition (pp. vii–xiv). Oxford: Oxford University Press.
Fitzmaurice, S. (2000). The Spectator, the politics of social networks, and language
standardisation in eighteenth-century England. In L. Wright (ed.) The Development of
Standard English, 1300–1800 (pp. 195–219). Cambridge: CUP.
Gilman, W. (1989). Webster's Dictionary Of English Usage. Springfield: Merriam-Webster.
Gordon, J. (1972). The English Language: An Historical Introduction. New York:
Thomas Y. Crowe Company.
Halliday, M. (2003). Written language, standard language, global language. World
Englishes, 22 (4), 405–418.
Huddleston, R. & G. Pullum. 2002. The Cambridge Grammar of the English Language.

43
“We have infinitely greater things before us; and if these gain their due share of our attention, this subject, of
grammatical criticism, will be almost nothing. The noise that is made about it, is one of the greatest marks of the
frivolism of many readers, and writers too, of the present age.”

236
 Cambridge: CUP.
Johnson, S. 1967. A Dictionary of the English Language. New York: AMS Press. Originally
printed by W. Strahan for J. and P. Knapton et al, 1755.
Jones, C. (2006). English Pronunciation in the Eighteenth and Nineteenth Centuries.
London: Palgrave Macmillan.
Jones, D. (2003). Daniel Jones: Selected Works, vol. 7. London: Routledge.
Kristal, D. (1988). Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike. Beograd: Nolit.
Kroch, A. & Small, C. (1978). Grammatical Ideology and Its Effect on Speech. In D.
Sankoff (ed.), Linguistic Variation: Methods and Models (pp. 45–55). New York:
Academic Press.
Lyons, J. (1968). Introduction to Theoretical Linguistics. Cambridge: Cambridge University
Press.
Macaulay, R. (1988). RP R. I. P. In Applied Linguistics,9 (2), 115–124.
MacMahon, M. K. C. (1998). Phonology. In S. Romaine (ed.), The Cambridge History of the
English Language. Vol. 4: 1776–1997 (pp. 373–535). Cambridge: Cambridge
University Press.
McMahon, A. (1994). Understanding Language Change. Cambridge: Cambridge University
Press.
Milroy, J. & L. Milroy. (1998). Authority in Language. London: Routledge.
Milroy, J. (2000). Historical description and the ideology of the standard language. In L.
Wright (ed.), The Development of Standard English, 1300–1800 (pp. 11–29),
Cambridge: CUP.
Milroy, J. (2001a). Language ideologies and the consequences if standardization. Journal of
Sociolinguistics 5 (4), 530-555.
Milroy, J. (2001b). Received Pronunciation: Who “Receives” It and How Long Will It Be
“Received”?. Studia Anglica Posnaniensia, 36, 15–33.
Mugglestone, L. (2003). “Talking Proper”: The Rise of Accent as Social Symbol. Oxford:
Oxford University Press.
Nunberg, G. (December 1983). The Decline of Grammar. The Atlantic Monthly, pp. 31–46.
Ogilvie, S. 2013. Words of the World: A Global History of the Oxford English Dictionary.
Cambridge: Cambridge University Press.
Pinker, S. (January 21st 1994). Grammar Puss. The New Republic, pp. 19–26.
Pullum, G. (2004). Ideology, Power, and Linguistic Theory. Izlaganje na Convention of the
Modern Language Association. [on-line]. Dostupno preko:
http://people.ucsc.edu/~pullum/MLA2004.pdf [29.8.2013.]
Pullum, G. (April 17th 2009). 50 Years of Stupid Grammar Advice. The Chronicle of Higher
Education. [on-line]. Dostupno preko: http://chronicle.com/article/50-Years-of-Stupid-
Grammar/25497 [29.8.2013.]

237
Shuy, R. (1984). Linguistics in Other Professions. Annual Review of Anthropology, 13, 419–
445.
Stojić, S. (2005). Standardizacija engleskog jezika: sociolingvistički i sociopsihološki aspekti.
Beograd: Čigoja štampa.
Trudgill, P. (1999). Standard English: What It Isn’t. In T. Bex & R. J. Watts (eds.),
Standard English: The Widening Debate (pp. 117–129). London: Routledge.
Watt, D. i Smith, J. (2005). Language Change. In M. J. Ball (ed.), Clinical Sociolinguistics
(pp. 101–120). Oxford: Blackwell.

THE EVOLUTION OF LANGUAGE ATTITUDES IN THE ENGLISH-SPEAKING

WORLD: FROM PRESCRIPTIVISM TOWARDS DESCRIPTIVISM
Summary
In this paper we examine the historical evolution of the dominant views on language,
especially the standard language, present among the language pundits in the English-speaking world.
This evolution may be described as a gradual shift from mainly prescriptivist to descriptivist views on
language. The predominance of prescriptivist views partially coincides with the formation of Standard
English, whereas the shift towards the descriptivist views corresponds with the emergence of
linguistics as a modern scientific discipline. Today, prescriptivism mainly survives among lay people,
and is characteristic of the way the general public views language.

Andrej Bjelaković

238