FILIPINO SA PILING LARANG
LESSON 1
AKADEMYA
 Itinuturing ang Akademya na na isang
institusyon ng kinikilala at respetadong
 mga iskolar, artista, at siyentista na ang
layunin ay isulong, paunlarin, palalimin,
at palawakin ang kaalaman at
kasanayang pangkaisipan upang
mapanatili ang mataas na pamantayan
ng partikular na larangan. 
AKADEMIK
 Ang salitang akademiko o academic ay
mula sa mga wikang Europeo (Pranses:
academique; Medieval Latin:
academicus) noong gitnang bahagi ng
ika-16 na siglo.  personal, at impormal na mga gawain
 Tumutukoy ito o may kaugnayan sa
edukasyon, iskolarsyip, institusyon, o
larangan ng pag- aaral na nagbibigay-
tuon sa pagbasa, pagsulat, at pag-aaral,
kaiba sa praktikal o teknikal na gawain.
Teoryang pangkomunikasyon ni Cummins
(1979) 
 Tinawag niyang Basic Interpersonal
Communication Skills (BICS) ang
kasanayang di-akademiko (ordinaryo,
pang-araw-araw) at Cognitive Academic
Language Proficiency (CALP) naman ang
kasanayang akademiko (pang-
eskuwelahan, pangkolehiyo).
 Batay sa mga usapan, praktikal,
ang BICS samantalang pormal at
intelektuwal ang CALP. 
ARALIN 2
MAPANURING PAGBASA SA AKADEMYA:
PAGBUO NG TALA-BASA O Reader response
Journal
TEKSTONG BINABASA SA KOLEHIYO
PANITIKAN
 Tekstong pampanitikan (tula, dula,
nobela, sanaysay, maikling kuwento,
telenobela, pelikula, at iba pa)
 Artikulo ng panunuring pampanitikan
PAMAMAHAYAG
 Artikulo sa diyaryo
 Balita, report sa radyo, telebisyon,
Internet, tabloid
  Interbyu paksa, ang gustong patunayan,
 Programa ipaggiitan, isangguni, ilahad, at paano
 Editoryal ito mauunawaan.
 Datos sa social media  Dito umiikot ang pagtalakay sa buong
 Programa sa radyo at telebisyon teksto, at iba pa.

Pagkakasunod-sunod o Sekwensiya ng
PISIKA mga Ideya

 Resulta ng eksperimento  Maaari itong kronolohikal (panahon) o

 Siyentikong report hierarkikal (ideya).

SINING Sanhi at Bunga

 Akdang pansining  Nagagamit ito para pagbatayan ang

 Rebyu ng akdang pansining mga ebidensiya at katuwiran sa teksto.

ANTROPOLOHIYA Pagkokompara

 Case study sa isang komunidad  Kaugnay ito ng pagkakapareho at/o

 Artikulo/libro ng pag-aaral sa isang pagkakaiba ng mga datos upang
pangkat-etniko patibayan ang katuwiran.
 Interbyu sa isang komunidad Aplikasyon
SIKOLOHIYA  Iniuugnay nito ang paksa at mga ideya
 Eksperimento sa laboratory sa tunay na nagaganap sa buhay.
 Case study Estruktura ng Tesis
 Siyentipikong report
 Kaugnay ito ng mga tekstong
LINGWISTIKA nangangatuwiran o may
 Analisis ng grammar ng isang wika pinapatunayan.
 Pag-aaral ng diksiyonaryo at INTRODUKSIYON
bokabularyo ng isang wika
 Paksang Pangungusap

KATAWAN
ESTRUKTURA NG TEKSTONG AKADEMIKO
 Paksang Talata ; Mga Detalye;
Deskripsiyon ng Paksa Argumento; Katuwiran; Paksang
 Kasama rito mga depinisyon, paglilinaw, Pangungusap; Mga Detalyeng
at pagpapaliwanag. Karaniwan itong Pangungusap
makikita sa simula ng teksto. KONGKLUSYON
Problema at Solusyon  Estruktura ng Tesis
 Dito tinutukoy sa pamamagitan ng  Kaugnay ito ng mga tekstong
paksang pangungusap ang pinakatema nangangatuwiran o may
ng teksto at ang punto at layunin ng pinapatunayan.

Estrukturang Problema- Solusyon
 Tinatalakay nito ang mga problema o
isyu at posibleng solusyon
INTRODUKSIYON
 Pahayag ng Problema at/o Solusyon
KATAWAN
 Mga Detalye ; Mga Ebidensiya;
Mga Katuwiran; Mga Posibleng
Solusyon
KONGKLUSYON
 Resolusyon/Mungkahing Solusyon
 Kawalan ng Solusyon
Estrukturang Factual Report
 Walang pinapanigang isyu o katuwiran
ito. Isa lang itong ulat.
INTODUKSIYON
 Pangunahing Paksa
KATAWAN
 Mga Detalye
 Mga Paliwanag
KONGKULSYON
 Pangkalahatang Buod
Maingat
 Usisain, busisiin ang mga ebidensiya, at
suriin kung gaano kalohikal ang teksto
at hindi batay sa haka-haka lamang.
 Tiyakin kung malaki ang maitutulong
nito upang magabayan ang pagbasa sa
teksto (Dapat ko ba itong paniwalaan?
Maingat ba ang may-akda sa paggamit
ng ebidensiya at katuwiran?)
Aktibo
 habang nagbabasa ay may pagtatala at
anotasyong ginagawa ang mambabasa
upang maging malinaw ang
ipinahahayag ng teksto.
 Nagtatanong din siya sa sarili kaugnay
ng teksto o mga ipinahahayag nito.
Replektibo
 Pagbibigay katibayan o patunay ang
nabasa kaugnay ng mga kaalaman at
sariling karanasan ng mambabasa.
Maparaan
 Paggamit ng ilang estratehiya upang
maunawaang mabuti ang teksto.
 Ilan sa mga ito ang pre-viewing o pre-
reading, skimming, at brainstorming.
MAPAMARAAN
 Previewing/Pre-reading (Bago Bumasa)
 Bubusisiin muna ang sinulat at huling
bahagi ng artikulo.
 Kung libro, puwedeng tingnan ang
pabalat, ang likod ng pabalat na kung
minsa’y may paliwanag ang may-akda
tungkol sa libro o kaya’y mga pahayag
ng ilang personalidad tungkol dito.
 Maaaring magtala ng ilang
impormasyon.
Skimming
 Hindi babasahin ang kabuuan ng teksto
sa prosesong ito ngunit titingnan ang
mga pangunahing bahagi upang
magkaroon ng pangkalahatang
kaalaman sa tekstong binabasa.

Brainstorming
 Ito ang talakayan ng grupo upang
makapagbigay ng input ang bawat
miyembro at magkaroon ng
pangkalahatang ideya kaugnay ng
teksto. .
3 teorya, pananaw, o kalakaran ang umiiral sa
larangan ng literasi o pagkatuto kaugnay ng
pagbasa
Tradisyonal
 matatagpuan na sa teksto ang lahat ng
ideya, impormasyon, at kahulugan para
sa mambabasa.
 Nagreresulta ito sa isang pasibong
pagbasa, kung saan ang mababasa ay
nagiging pasibong tagatasa na nakatuon
lamang sa mga salita at estruktura ng
teksto.
 Kaugnay ito ng bottom-up na paraan ni
Patrick Gough (1972).
Kognitibo
 may interaksiyon ang mambabasa sa
teksto.
 Bumubuo rin siya ng hipotesis o haka-
haka, tinatanggap o hindi tinatanggap
ang mga ideya o pahayag sa teksto,
nagbibigay-interpretasyon sa mga
datos, kumukuha ng impormasyong
kaugnay ng datos sa teksto mula sa mga
dating kaalaman, nabasa, nakita,
napanood, at narinig.
 Kaugnay ng top-down na paraan ang
pananaw na ito (Goodman 1990)
 Sikolingguwistikong Modelo ng teorya
ng Iskema (Brumelhart 2004), at
Konstruktibong Pag-unawa (Dole 2004).
 Kaalaman at estratehiya sa pagbasa ang
katangian ng pananaw na ito.
Metakognitibong pananaw (Klein et al. 2004).
 Pangunahing katangian nito ang pag-
iisip kung ano ang ginagawa habang
nagbabasa.
 Kaalaman, estratehiya, at teksto ang
gabay ng pananaw na ito.
 Nakukompleto dito ang kulang na
katangian ng tradisyonal (teksto
lamang) at kognitibo (kaalaman at
estratehiya lamang).
Metakognitibong pananaw (Klein et al. 2004).
 Ang metakognitibong pagbasa ay
kaugnay ng Transactional Reader-
Response Theory (W. Iser at
Rosenblatt), kung saan ang mambabasa
ang lumilikha ng kahulugan sa teksto
mula sa mga kaalaman at karanasan.
 Sa teoryang ito, may nabubuong
interaksiyon sa pagitan ng teksto at
mambabasa.
 Kaugnay rin ito ng pinagsamang
pagbasang analitikal (teksto bilang
teksto) at kritikal (teksto sa konteksto)
na siyang bumubuo sa mapanuring
pagbasa.
 Interaksiyon ng kaalaman, estratehiya,
at teksto ang metakognitibong pagbasa.
PROSESO NG METAKOGNITONG PAGBABASA
Estratehiya
1. Tiyakin ang layunin o dahilan kung bakit mo
binabasa o gustong basahin ang teksto
2. Kung may gusto ka namang malamang
teoryang tinatalakay rito, yaon ang
pagtutuunan.
3. Tukuyin din ang uri o anyo ng teksto
(halimbawa: report, editoryal, nobela, sanaysay,
at iba pa).
4. Nakadepende ang paraan ng pagbasa sa uri o
anyo ng teksto.
Pagtukoy sa Paksang Pangungusap
1. Hanapin o Tukuyin ang Paksang Pangungusap
2. Ito ang pangungusap sa loob ng teksto—
kadalasa’y nasa unang talata o introduksiyon—
na tumutukoy sa paksa o gustong patunayan
kaugnay ng paksa.
3. Kung minsa’y hindi ito mababasa sa teksto
ngunit nasa mambabasa na kung paano niya
masasabi sa isang pangungusap ang kabuuang
mensahe ng teksto.
Pagfokus sa Layunin ng Awtor
1.Linawin, bigyang-tuon, at balik-balikan ang
layunin ng awtor habang binabasa ang teksto.
2. Malinaw ba niyang naipaliliwanag ang layunin
o naliligaw ang mga argumento?
3. Ano ang gusto niyang patunayan?
Pagfokus sa Detalye
1. Piliin, busisiin, at basahing mabuti ang mga
detalye o ebidensiya
halimbawa: ilustrasyong nagpapaunlad sa
layunin kaugnay ng paksa.
2. Angkop, kapani- paniwala,
mapagkakatiwalaan, o sinaliksik ba ang mga ito?
Suriin ang Paraan ng Pagkakasulat –
1. Organisado ba ang mga ideya? Ano ang estilo
ng pagsulat ng may-akda? May mga
kontradiksyon ba? Sa anong perspektiba niya
ito sinulat?
Alamin ang Gamit ng Wika –
1. Angkop ba ito sa uri ng teksto? Sa layunin? Sa
iniisip na mambabasa nito? Ano ang “tono” ng
teksto batay sa gamit ng wika?
Pagbuo ng prediksiyon
 Gumawa ng tuloy-tuloy na mga
prediksiyon kung ano ang susunod na
mangyayari batay sa integrasyon ng
mga datos, teksto, salitang alam mo
bilang mambabasa, mga impormasyong
mula sa media, karanasan, haka-haka,
at kongklusyon sa mga nauna nang
pagbasa.
 Halimbawa: Ipaliliwanag kaya ng may-
akda kung bakit may epekto ang
kakulangan sa tulog sa pagkakaroon ng
Alzheimer’s batay sa ipinapaliwanag sa
Internet? Paano kaya niya bibigyang-
solusyon ang problemang binanggit
niya? Kung ako iyon, iba ba ang
desisyong gagawin ko?
Pagsikapang gawan ng buod
Maaaring ibatay ito sa alinman sa
sumusunod:
a. Mga paksang pangungusap sa bawat talata
upang makuha ang ugnayan ng mga bahagi sa
kabuuan ng teksto
b. Pagkakasunod-sunod ng mga ideya mula sa
iyong pagtatala
c. Sanhi at bunga ng mga pangyayari o ideya sa
teksto
d. Pagkokompara ng mga pangyayari o mga
ideya at datos sa loob ng teksto
e. Iba pang paraang inaakalang makatutulong
upang maipakita ang pangkalahatang mensahe
ng teksto.
* Gumawa ng ebalwasyon o kongklusyon
* ibatay sa mga tinukoy sa teksto, sariling
opinyon, karanasan, datos, impormasyon mula
sa labas ng teksto (halimbawa: media, pamilya,
komunidad, bansa, daigdig, libro, at iba pa), at
sariling makatuwiran at maalam na
pagdedesisyon at disposisyon. Natamo ba ang
layunin ng may-akda? May maibibigay ba itong
kontribusyon sa mundo ng mga kaalaman?
Mga Responsibilidad at Gawain ng
Mapanuring Mambabasa
1. Bago gumawa ng obserbasyon at reaksiyon sa
teksto, masusi itong binabasa at hindi
pahapyaw lamang.
2. Bukas ang isip sa mga ideyang ipinahahayag
ng may-akda o ng teksto.
3. Tumatanggap ng mga bagong ideya at
iniuugnay ito sa sarili niyang ideya.
4. Bumubuo ng sariling ideya at hindi
nakikisakay lamang sa ideya ng iba.
5. Maalam, nagsasaliksik, at naghahanap ng
paraan upang maunawaan ang teksto at paksa
mula sa mga libro, panayam, Internet,
obserbasyon, at iba pa.
6. Gumagamit ng wikang rumerespeto sa
anuman ang palagay sa binasang akda.
Halimbawa: Politically correct na mga salita
(may respeto sa kasarian, lahi, pisikal na
kalagayan, estado, relihiyon, grupo, at iba pa)
7. Nakatutulong ang pagsusuri upang
makabahagi sa pagpapaunlad ng kaalaman.
8. Nakagagawa ng pagbubuod o sintesis ng
mahahalagang punto o ideya mula sa teksto.
9. Sinusuri ang teksto mula sa iba’t ibang lente
at hindi mula sa iisang pananaw lamang.
10. Nabibigyang-pagpapahalaga at pagtatasa
ang mga ideya sa teksto.
LESSON 3
MAPANURING PAGSULAT AT TEKSTONG
AKADEMIKO
Napapaloob sa mapanuring pag-iisip
ang pagiging:
a. analitikal
-napaghihiwahiwalay at napaggugrupo
ang mga ideya sa loob ng teksto upang
maunawaan at gawan ng ebalwasyon
b. kritikal
-naiuugnay ang mga ideya sa iba’t ibang
reyalidad sa labas ng teksto at nagagawan ng
pagsusuri ang nabubuong mga relasyon
kaugnay rito
Ilang Katangian ng Mapanuring Pagsulat
1. Layunin – Karaniwang pagpapaunlad o
paghamon ito sa mga konsepto o katuwiran.
2. Tono – Impersonal ito, hindi parang
nakikipag-usap lang. Hindi rin ito emosyonal.
3. Batayan ng datos – Pananaliksik at kaalamang
masusing sinuri upang patunayan ang batayan
ng katuwiran dito.
Ilang Katangian ng Mapanuring Pagsulat
* Obhetibo ang posisyon – Batay ito sa
pananaliksik. Iniiwasan dito ang anumang
pagkiling. Makikita ang pagka-obhetibo sa
paksa, organisasyon, at mga detalye.
* Katotohanan vs. Opinyon –
- Katotohanan- Kailangan ang pruweba o
ebidensiyang mapagkakatiwalaan o talagang
nangyari, hindi haka-haka o gawa-gawa lamang
- Opinyon – batay sa sariling damdamin,
karanasan, at paniniwala.
4. Balangkas ng Kaisipan (Framework) o
Perspektiba
-Ito ang piniling ideya o kaisipan na gustong
patunayan ng sumulat.
-Binibigyang pagkakataon dito ng sumulat na
ipokus ang atensiyon ng mambabasa sa
ispesipikong direksiyon o anggulo
hanggang sa umabot sa kongklusyon.
-Ginagamit ng sumulat ang mga datos at
konsepto upang paunlarin ang argumento.
5. Perspektiba – Nagbibigay ng bagong
perspektiba o solusyon sa umiiral na problema.
6. Target na mambabasa – Kritikal, mapanuri,
may kaalaman din sa paksa, kaya naman mga
akademiko o propesyonal ang target nito.
Tinatawag silang mga kadiskursong komunidad.
Estruktura at Proseso ng Mapanuring Pagsulat
1. Introduksiyon
- Ito ang pinakatesis o pokus ng pag-aaral o
paksa
- nalilinaw ang nais patunayan sa pamamagitan
ng paksang pangungusap o tesis na
pangungusap
-napakikitid ang isang malawak na paksa.
Mahalagang puntos sa pagsulat ng
introduksyon:
a. Pagpapatunay bilang pokus o tesis ng pag-
aaral
1) Fact o Depinisyon
“Ang global warming ay
penomenong pang-Asya.”
2) Sanhi at Bunga
“Ang popularidad ng SUV ay nagpalala sa
polusyon sa bansa.”
3) Halaga
“Mahalagang kasangkapan sa pagkatuto
ang unang wika ng bata.”
4) Solusyon at Patakaran
“Sa halip na K to 12, ang kahirapan
muna ang dapat pagkaabalahan ng
gobyerno.”
b. Paksang Pangungusap - Ang pagkakaroon ng
malakas na paksang pangungusap o tesis na
pangungusap ang magpapalakas din ng mga
argumento at batayan o datos.
Maliban sa tesis na pangungusap na
naglalahad ng suliranin o problema, mahalaga
ring ilahad nito ang layunin, rasyonal o
kahalagahan ng paksa, at pamamaraan at datos
na ginamit bilang overview.
c. Atensiyon sa Simula - Upang makuha ang
atensiyon ng mambabasa, magkaroon din ng
estratehiya kung paano sisimulan ang
introduksiyon.
1) Tanong
“Bakit kailangang ipagpatuloy ang
pag-aaral ng Filipino sa kolehiyo sa ilalim ng
Programang K to 12?”
2) Impormasyon, Pigura
“Pinatunayan ng estadistika ng NEDA
na 13 sa 17 rehiyon sa buong bansa ang
nakaranas ng kabawasan ng kahirapan
noong 2012 kompara sa 2009. Pinakamataas
dito ang CARAGA na bumaba ng 14.2
porsiyento ang naranasang
kahirapan. (Neda.gov.ph)”
3) Depinisyon
“Ang terminong malinaw na ikinakabit sa
pagkalalaki ay ang machismo (mula sa
Espanyol, ginagamit upang bawasan ang
pangangailangang ipagyabang ang
pagkalalaki), na karaniwang umiiral sa
mga bansang Latino-Amerikano, lalo na
sa Mexico. – Salin, Geert Hofstede, Culturés
Consequences, 2001, p. 309”
4) Sipi
“Di gaya ng istorya sa bibliya ng mga
Ebreo kung saan ang lalaki ang unang nilikha
kaysa sa babae, at ang babae ay nilikha mula
sa kaniyang tadyang, na naglalahad ng
kultural na pagkiling sa dominansya ng
lalaki, sa mito ng subanen, ang babae at
lalaki ay galing sa iisang pigurang putik, hinati sa
dalawa, at magkapareho sa simula pa. –
Salin, Florentino Hornedo,
“Pagmamahal and Pagmumura,” Essays. 1997”
5. Katawan
a. Sa bahaging ito pinauunlad at nagsusulat ng
mga talata. Mahalaga rito ang tuloy-tuloy,
organisado, maayos, at makinis na daloy ng
ideya kung saan:
1) Ang unang pangungusap na talata ay
kaugnay ng naunang talata.
2) Ang mga sumusuportang ideya ay
magkakasama sa loob ng talata.
e. Pagbuo ng Pangungusap
1. Iba-ibahin ang uri at anyo ng pangungusap
upang bigyang-tuon ang ideya at hindi maging
kabagot-bagot ang pagbasa sa sinulat
na akda.
2. Paggamit ng iba’t ibang uri ng pangungusap
(payak, tambalan, hugnayan, at iba pa).
f. Paggamit ng angkop na salita –
Ang mga salitang ginagamit sa akademiko at
mapanuring teksto ay sumusunod sa
ilang pamantayan at panuntunan gaya ng
sumusunod:
1. Lebel ng pormalidad
2. Pormal kaya hindi pinapaikli o
dinadaglat ang mga salita.
3. Hindi nakasasakit sa o nirerespeto ang
kalagayan ng kapuwa gaya ng lahi, bayan,
bansa, pisikal na kalagayan, kultura,
relihiyon, kasarian, trabaho, pinag-aralan,
pamilya, at iba pa.
4. Gumagamit ng mga salitang maiintindihan ng
mambabasa, hindi ng isang partikular
na grupo lamang.
5. Umiiwas sa yupemismo o pailalim na gamit
ng salita upang itago ang katotohanan.
Konklusyon
- Ito ang huling bahagi ng teksto na isinasagawa
sa pamamagitan ng pagbubuod, pagrebyu ng
mga tinalakay, paghahawig (paraphrase), o
kaya’y paghamon, pagmungkahi, o resolusyon.
Mapanuring Pag-iisip, Mapanuring Manunulat
Mula sa mapanuring pag-iisip nabubuo ang
isang mapanuring manunulat na nagtatalay ng
sumusunod na katangian:
1. Aktibong nag-iisip kaugnay ng kahalagahan at
kabuluhan ng sinulat sa kaniyang buhay,
pamilya, komunidad, kapuwa, lipunan, bansa, at
daigdig batay sa dati niyang kaalaman at
karanasan.
2. Gumagamit ng datos o batayan na pahayag o
katuwiran na mapagkakatiwalaan at hindi ayon
sa haka-haka o pamamalagay lamang.
3. Nagtatanong kaugnay ng mga sitwasyon mula
sa pag-analisa ng mga datos, ebalwasyon nito,
pagbubuod, at pag-uugnay nito sa paksa.
4. Malayang nag-iisip nang hindi hinahayaang
maimpluwensiyahan ng iba’t ibang salik at
datos.
5. Sinusuri ang mga sitwasyon mula sa iba’t
ibang lente o perspektiba at hindi lamang sa
iisang takbo ng isip.
6. Sinusuportahan ang iba’t ibang perspektiba
ng katuwiran at ebidensiya.
7. Tinatalakay ang mga ideya sa paraang
organisado, malinaw, at masusi.
8. Nirerespeto ang kalagayan ng kapuwa
kaugnay ng pisikal, sikolohikal, mental,
pangkasarian, kinabibilangang lahi, uri, grupo at
etnisidad nito sa pamamagitan ng maingat na
paggamit ng wika.
LESSON 4
PAGPAPAHALAGA
Etika at Pagpapahalaga sa Akademya: Pagsulat
ng Replektibong Sanaysay
 Ang etika at pagpapahalaga ay kapuwa
gumagabay kung paano natin ihaharap
ang ating sarili sa o pakikiharapan ang
ating kapuwa. Gayundin, tumutulong
ito upang magkaroon ng kaayusan at
katahimikan sa isang lipunan.
ETIKA
 Ang salitang etika ay galing sa salitang
Griyego na ethos na may kahulugang
“karakter.”
 Katumbas ito ng salitang character sa
Ingles o pagkatao o karakter sa Filipino.
 Ang ethos ay mula sa salitang ugat na
ethicos, na nangangahulugang “moral,
moral na karakter.”
 Ginawa itong ethics sa Ingles at etika sa
Filipino.
 Ang etika para kay Chris Newton
(www.ehow.com) ay tumutugon sa
mahalagang tanong ng moralidad,
konsepto ng tama at mali, mabuti at
masama, pagpapahalaga at
pagbabalewala, pagtanggap at di-
pagtanggap ng lipunan na siyang
nagtatakda ng mga batayan sa mga ito.
 Ang mga batayang ito naman ang
nagdidikta kung ano ang dapat gawin ng
tao bilang kaniyang obligasyon,
karapatan, katuwiran, at halaga.
 Ilan sa mga batayang inaasahan ng
alinmang lipunan o bansa ang
pagkamakatao, katapatan, at
pagtitiwala
 Mga istandard o batayan—mga ideyal
at gawi at institusyon gaya ng
simbahan, pamilya, paaralan, at
negosyo—na pinagbabatayan natin
kung tama o mali ang ating mga
desisyon.
 Tumutulong ito upang timbangin at
balansehin ang ating mga desisyon.
 Isa itong paniniwala ng isang tao o
grupo na may sangkot o
pinanggagalingang damdamin o
emosyon ukol sa isang bagay na

dinedesisyunan.
Etika at Pagpapahalaga sa Pagsulat sa
Akademya
a. Copyright
- Sa Pilipinas, nililinaw sa Intellectual Property
Code of the Philippines o ang Republic Act No.
8293 ang mga karapatan at obligasyon ng mga
may-akda (manunulat, artista, iskolar, tagasalin,
kompayler, editor, mananaliksik, at iba pa), pati
na ang paggamit sa mga ginawa ng mga ito.
Mahalagang malinawan ang mga karapatan at
obligasyong ito upang maiwasan ang anumang
di- pagkakaintindihan para sa mga pagsipi at
pagbubuod, lalo na sa mga layuning akademiko.
- Dapat tukuyin ang may-akda o kung saan
nanggaling ang datos, petsa, naglimbag, at iba
pang impormasyon.
b. Plagiarism
Ito ang maling paggamit, “pagnanakaw ng mga
ideya, pananaliksik, lengguwahe, at pahayag”
ng ibang tao sa layuning angkinin ito o
magmukhang sa kaniya.
Ayon kay Diana Hacker tatlong paglabag ang
maituturing na plagiarism:
1) hindi pagbanggit sa may-akda ng bahaging
sinipi at kinuhanan ng ideya;
2) hindi paglalagay ng panipi sa hiniram na
direktang salita o pahayag; at
3) hindi ginamitan ng sariling mga pananalita
ang mga akdang ibinuod (summary) at hinalaw
(paraphrase).
- Kasama rin sa isyu ng plagiarism ang
“pagkopya sa sarili,” kung saan ang dati nang
inilathalang akda ng mismong manunulat ng
sulatin ay kinopya nang hindi binabanggit ang
pinaglathalaan na nito. Kaugnay nito, ang
muling pagsusumite ng isang papel sa iba-ibang
asignatura ay itinuturing ding plagiarism sa sarili
at di-etikal
c. Paghuhuwad ng datos
1) Imbensiyon ng datos
Sa mga eksperimento, estadistika, at maging
mga pag-aaral ng kaso, maaaring
maengkuwentro ang ganitong problema.
Malinaw na sinadyang pandaraya ito at malaki
ang kabayaran dito paris ng pagpapatalsik sa
unibersidad o suspensiyon nang ilang semester
o taon.
2) Sinadyang di-paglalagay ng ilang datos
3) Pagbabago o modipikasyon ng datos
d. Pagbili ng mga papel o pananaliksik
pagbili sa mga lugar gaya ng ilang tindahan sa Pinangangatuwiranan nang naaayon sa etika at
Metro Manila at lagyan ng sariling pangalan pagpapahalaga ng komunidad na tagabasa ang
upang ipasa sa guro. anumang ideyang gustong patunayan.

Hindi lamang ito di-etikal kundi ilegal na gawain. g. Pagkamakatarungan, katapatan, at

pagsunod sa mga alituntunin

may matuwid, at karampatang pagpapahalaga

Mga Pagpapahalagang Intelektuwal at
Moral sa Akademya
a. Kababaang-loob
Huwag angkinin ang hindi sa iyo at aminin na
hindi sa iyo ang ideya o datos. Magagawa ito sa
pamamagitan ng pagtukoy kung kanino galing
ang ginamit na ideya o datos.
b. Lakas ng loob
harapin at tanggapin ang ideyang humahamon
sa sariling ideya at pangatuwiranan ito.
c. Pakikiisa at pag-unawa sa karanasan at
kalikasan ng iba
sa tao, katuwiran, ideya, at mga gawain.
h. Kamalayang mapanuri
Binibigyang-halaga rito ang papel ng tao bilang
tagapagpaganap (tagapagpagalaw at actor).
Kailangan ang kaniyang aktibong pagdedesisyon
at mapanuring kaisipan kaugnay ng kaniyang
ikinikilos, ibinabahagi, at isinusulat.
i. Pag-aatubili
Hindi kailangang madaliin kundi bigyan ng
sapat na panahong manaliksik at magsiyasat
upang maiugnay ang mga gawain sa
pagpapahalagang angkop sa kultura at lipunan.
j. Hiya

Maisasakongkreto ito ng paggamit ng politically
correct na mga salita upang maiwasan ang
insulto at pananakit ng damdamin. Tinutukoy ng
mga salitang ito ang mga may kaugnayan sa
kasarian, kalusugan o pisikal na kaanyuan, laki,
bigat, taas, grupong kinabibilangan, kalagayan
ng pag-iisip.
d. Integridad
Ayon kay Dr. De Castro (1998), ang “hiya ang
mekanismo ng indibidwal at lipunan upang
mapagtugma ang kani-kanilang mga kalooban …
ang gabay ng indibidwal upang maiangkop niya
ang kaniyang kaisipan sa agos ng panlipunang
kamalayan.”
ANG CUTE KO POTA

Pinahahalagahan ang katapatan kaugnay ng

paraan ng pagkuha, paggamit, at interpretasyon
ng mga datos, gayundin ang paraan ng
pagpapahayag ng katuwiran.

e. Pagsisikhay

hindi basta sumusuko sa gitna ng mga

pagsubok. Gagamitin ang iba’t ibang
pamamaraan upang makakuha ng mga datos sa
legal at matapat na paraan.

f. Paniniwala sa katuwiran