1.

TEMEL İSTATİSTİK KAVRAMLAR

1.1. Giriş

Günlük hayatta, ister biyolojik isterse sosyal olsun tüm olaylar

istatistiği ilgilendirir.
Örneğin havanın yağışlı olup olmaması ihtimali, pazardan yapılan belli bir alışveriş
miktarının bulunması, yıllara göre nüfus artışı, yapılan belli bir anket araştırmasının grafiklerle
gösterimi, ziraatte kullanılan iki farklı ilacın etkinliğinin test edilmesi birer istatistiktir.
Bugünün bilim dünyasında istatistik bir temele veya yönteme dayandırılmayan bir
araştırma rağbet görmemektedir. Bu nedenle; yapılan her araştırmada mutlaka istatistik bir
yöntem kullanılmalıdır.
Bu bölümde istatistikte temel teşkil eden kavramlar üzerinde durulacaktır.

1.2. İstatistik
İstatistiğin çeşitli kitaplarda birçok tanımı mevcuttur. Bu kısımda bu tanımlardan sadece
üçü üzerinde durulacaktır.
İstatistiğin birinci tanımı, belirli bir araştırmadan toplanan sayısal değerler ile, bu sayısal
değerlerden yararlanarak çizilen şekil ve grafiklerdir. Örneğin; nüfus sayımı, seçimlerden önce
yapılan anket çalışmaları, işsizlik oranı, okur yazar oranı gibi.
İstatistiğin ikinci tanımı, temelini matematikten alan bilim dalına verilen addır. Bu
nedenle istatistik, matematik ile yakından ilişkilidir. Yapılan araştırmalarda göstermiştir ki
matematik temeli iyi olan bir öğrenci istatistik dersinde de başarılı olmuştur.
İstatistiğin üçüncü tanımı, belli bir örnekleme yöntemi kullanmak sureti ile
populasyondan seçilen örneklerden hesaplanan örnek değerlerine denir. Bizim için önemli olan
üçüncü ve son tanımdır. Diğer iki tanım klasik tanımdır. Üçüncü tanımda dikkat edilirse iki
kavram vardır. Populasyon ve Örnek. Bu kavramlar bu bölümün diğer kısımlarında
anlatılacaktır. İstatistikler Latin harfleri ile gösterilirler.
1.3. Populasyon
Aynı özelliğe veya ortak özelliğe sahip birimlerin oluşturduğu topluluğa populasyon
denir. Örneğin bitki populasyonu, öğrenci populasyonu, hayvan populasyonu, çiçek
populasyonu, memur populasyonu gibi (Akar ve Şahinler, 1993).
Populasyonlarda genel anlamda alt populasyonlardan oluşabilir. Örneğin balık
populasyonu denildiği zaman bu genel bir kavramdır. Ancak bu populasyonun bir alt
populasyonu olarak Alabalık populasyonu veya Sazan populasyonu denildiğinde alt
populasyonlar da tanımlanmış olur.

1.4. Örnek
Araştırmaya konu olan bir populasyondan, belli bir örnekleme yöntemi kullanılarak
populasyonu temsil edebilecek büyüklükte seçilen, daha az sayıda birimlerin oluşturduğu
topluluğa örnek denir. Seçilen örneğin mutlak surette populasyonu temsil etmesi ve belli bir
örnekleme yöntemi ile alınması gerekir.
 1.5. Birim
Bir topluluğu oluşturan ve incelemeye konu olan obje ya da bireye birim denir.
Üniversitede birim; öğretim üyesi, öğrenci, devlet dairesinde birim; memur, hayvancılık
denemesinde birim; hayvan, tarla denemesinde birim; parsel, anket çalışmasında birim;
kişilerdir.

1.6. Parametre
Populasyondan hesaplanan değerlere parametre denir. Parametreler Grek harfleri ile
gösterilir. Örneğin  (populasyona ait regresyon katsayısı),  (populasyonun standart sapması)
 ,  birer parametredir.
Populasyon
N Örnek
Parametre n İstatistik
Pop. Ortalaması () Örnekleme Örnek Ortalaması
Pop. Varyansı Yöntemi Örnek Varyansı
1.7. Değişken
Belli bir sembolle gösterilen ve sembolün değeri sürekli değişen ifadelere değişken
denir. Değişkenler X, Y, Z, K, L, M gibi alfabenin büyük harfleri ile gösterilir. Bunların
elemanları ise x, y, z, k, l, m gibi küçük harfler ile gösterilir.
Xi = { x1, x2,... , xn } gibi.

1.8. Veri ve Veri Tipleri

İstatistikte toplanan verilerin güvenilirliği büyük önem arz eder. Çünkü istatistikçi
elindeki verilerden yararlanarak tahminde bulunur.
Tahminin güvenilirliği başlıca şu hususlara bağlıdır:
a) Araştırıcının dürüstlüğüne,
b) Yapılan ölçümün hassasiyetine,
c) Denemenin sağlıklı yürütülmesine,
d) Uygulanan matematik modelin ve yöntemin doğruluğuna.
Eldeki kullanılan verinin doğruluğunun yanında seçilecek yöntemin belirlenmesinde de
verinin yapısı önem taşır. Veriler, kalitatif ve kantitatif olmak üzere ikiye ayrılır.
Kalitatif Veriler: Rakamla ifade edilmeyen verilere kalitatif veriler denir. Örneğin saç
rengi, göz rengi, medeni durum, kişinin sigara içip içmemesi. Bu tip veriler daha ziyade anket
yoluyla elde edilen verilerdir. Bu tip verilere daha ziyade parametrik olmayan istatistik
yöntemler kullanılır. Örneğin, Khi Kare (2) dağılışı bu yöntemlerden bir tanesidir.
Kantitatif Veriler : Rakamla ifade edilen verilere denir. Bunlar kendi aralarında kesikli
ve sürekli veri olmak üzere ikiye ayrılır.
a) Kesikli Veri : Bir sayım sonucu elde edilen verilere denir. Bu tip veriler Binom
dağılışı, Poisson dağılışı, Bernoulli dağılışı, Negatif binomiyal dağılış, Hipergeometrik dağılış,
Uniform dağılış gibi dağılışlardan birine sahiptir. Örneğin ailedeki çocuk sayısı, bir sandıktaki
elma sayısı, bir ülkenin nüfusu kesikli nitelikte bir veridir. Bu tip verilerde sınıflar birbirinden
kesin olarak ayrılmıştır.
b) Sürekli Veri: Bir tartım veya ölçüm sonucu elde edilen verilere sürekli veri denir.
Bir kişinin yaşı, boyu, kilosu sürekli veridir. Bu tip verilerde sınıflar arasında daima bir geçiş
söz konusudur. Sürekli veriler; Normal dağılış, F dağılışı, Gamma dağılışı, Beta dağılışı,
Düzgün dağılış, Cauchy dağılışı, Üstel dağılışlardan birisini gösterir.