1.

UVOD

Mašina koji preobražava bilo koji vid energije u mehaničku energiju naziva se
motor. Da bi bio upotrebljiv motor mora imati pretvaranje energije iz jednog vida u drugi,
pouzdano i ekonomično.
Pretvaranje hemijske energije, sadržane u gorivu, posredstvom sagorijevanja u
potencijalnu energiju radnog fluida, moguće je izvesti ili u samom motoru ili van njega.
Prema tome, postoje dvije grupe toplotnih motora prema mjestu pretvaranja hemijske
energije u toplotnu i to:
o motori sa spoljnjim sagorijevanjem - sss
o motori sa unutrašnjim sagorijevanjem – sus

2. SUS MOTORI

Motori sa unutrašnjim sagorijevanjem (SUS motori) su toplotni motori kod kojih

produkti sagorijevanja (koji su višeg energetskog potencijala, nastalog oslobađanjem
toplote), svojim direktnim dejstvom vrše mehanički rad. Motori sa unutrašnjim
izgaranjem (motori sui) spadaju u grupu toplotnih motora, jer se toplotna energija
sadržana u gorivu, pod sredstvom sagorijevanja pretvara u potencijalnu energiju
radnog fluida, a zatim putem ekspanzije radnog fluida u korisnu mehaničku energiju
Zbog male specifične potrošnje goriva motori s unutrašnjim izgaranjem imaju mali
spremnik goriva, pa služe u prvom redu za pogon vozila na kopnu, moru i u zraku, za
poljoprivredne i građevne strojeve, a zbog ekonomičnosti iskorištavanja energije i za
pogon električnih generatora.
Svaki SUS motor u toku svog rada mora obaviti osnovna 4 procesa:
1. usisavanje,
2. sabijanje (kompresija),
3. sagorijevanje, odnosno širenje (ekspanzija) i
4. izduvavanje.
Razlike između tipova SUS motora su u vremenu, mjestu i načinu vršenja ovih
procesa. Neki motori vrše sve procese u isto vreme, ali na različitim mjestima u motoru
(npr. mlazni motor), a neki vrše procese na istom mjestu, ali u različito vrijeme (npr. klipni
Oto i Dizel motori).

1. Usisavanje
Prvi proces u toku rada SUS motora je usisavanje. U ovom procesu se smješa
vazduha i goriva usisava u motor (kod motora sa spoljašnjim obrazovanjem smješe, npr.
Oto motor sa karburatorom) ili se usisava samo vazduh, a gorivo se ubrizgava pod
pritiskom (Oto motor sa direktnim ubrizgavanjem). Zadatak procesa usisavanja jeste da
motor obezbedi smješu goriva ili samo vazduh za kasnije sagorijevanje. I taj se proces
ponavlja nakon posljednjeg procesa tj.izduva.
 2. Sabijanje
Proces kompresije je vrlo bitan, jer se u njemu obezbjeđuju uslovi za sagorijevanje.
U ovom procesu motor sabija usisanu smješu, ili samo vazduh, povećavajući joj pritisak i
temperaturu. Veći pritisak omogućava brže i eksplozivnije sagorijevanje. Kod Dizel
motora, pri kraju sabijanja se ubrizgava gorivo i obrazuje smješu.

3. Sagorijevanje, širenje (ekspanzija)

U procesu sagorijevanja smješa goriva i vazduha se pali i sagorijeva oslobađajući
ogromnu količinu energije. Gasovi nastali kao proizvod sagorijevanja su pod znatno većim
pritiskom i temperaturom nego smješa i imaju ogromnu potencijalnu energiju. Način
paljenja i sagorijevanja se razlikuje među vrstama motora.
Ekspanzija je proces koji daje snagu motoru, tj. vrši koristan mehanički rad. Svi
ostali procesi postoje samo da bi stvorili uslove za ovaj proces. U ovom procesu sagorjeli
gasovi sa ogromnom potencijalnom energijom se šire, potiskujući klip u klipnom motoru;
vršeći mehanički rad.

4. Izduvavanje
Kad sagorjeli gasovi svoju potencijalnu energiju pretvore u mehanički rad, postaju
beskorisni. Proces izduvavanja je zadužen da beskorisne gasove izbaci u atmosferu.
Kod klipnih motora, zbog brzine odvijanja ovih procesa i inercije gasova, često se 2
procesa vrše u isto vreme (sljedeći počne prije nego što se prethodni završio). Npr. proces
sagorijevanja kod četvorotaktnih Oto i Dizel motora se često "preklapa" sa procesima
sabijanja i širenja.

3. PODJELA SUS MOTORA

Prema načinu ostvarenja radnog ciklusa:

o Dvotaktni
o Četvorotaktni

Prema principu paljenja

o Otto
o Dizel

Prema mestu obrazovanja smješe

o Sa spoljašnjim obrazovanjem smješe (karburatorski i gasni Ottomotori)
o Sa unutrašnjim obrazovanjem smješe

Podjela prema načinu punjenja:

o Motori sa prirodnim punjenjem
o Motori sa vještačkim punjenjem
 Podjela motora prema konstrukciji:
U zavisnosti od položaja osa cilindara
o Vertikalni
o Horizontalni
o V motori
o Bokser motori
o W motori
o Zvijezdasti motori

Prema broju cilindara

o Jednocilindrični
o Višecilindrični

Prema tipu dejstva klipa

o Motori jednostrukog dejstva
o Motori dvostrukog dejstva

4. OTTO I DIZEL MOTORI

Smješa za sagorijevanje (goriva i vazduha), kod oto motora, ostvaruje se izvan

cilindra motora, u posebnom uređaju - karburatoru. Ova smješa se kroz usisni ventil uvodi
u cilindar i pomoću klipa sabija (do 7... 11 bar). Sabijena smješa u cilindru pali se
električnom varnicom, pa u cilindru poraste pritisak (25... 40 bar) i u sljedećem taktu se
ostvaruje rad, pritiskom ove smješe na čelo klipa, koji se preko klipnog mehanizma prenosi
na koljenasto vratilo. Kod oto motora koriste se tečna i gasovita goriva. Kao gasovita
goriva najčešće se koriste: tečan gas pod pritiskom, prirodni gas, metan, vodonik i dr.
Najčešće se koriste sljedeća tečna goriva: benzin, benzen, alkohol (metanol) i dr.

Kod dizel sistema (motora) vazduh se uvodi u cilindar i sabija na veći pritisak (do
25... 40 bar), pa se pri kraju kompresije postiže temperatura paljenja goriva (720... 1000 K)
koje u tom trenutku ubrizgavamo u cilindar. Zbog samopaljenja goriva nastaje naglo
sagorijevanje i skok pritiska (60... 100 bar), pa pri ekspanziji u sljedećem taktu ( preko
pritiska na čelo klipa) dobijamo rad.

5. GLAVNI DIJELOVI SUS MOTORA

Pokretni dijelovi motora:

• Klipna grupa (klip, klipni prstenovi, osovninica i osigurač)
• (9) - Klipnjača, (10) sa velikom pesnicom 813) i kliznim ležajevima u maloj
i velikoj pesnici klipnjače
• Koljenato vratilo (radilica)
 KLIP
Klip je element koji preuzima silu uzrokovanu pritiskom gasova u cilindru i prenosi
je dalje na klipni mehanizam. Maksimalne visine pritiska u cilindru su visoke i iznose do
14 MPa u dizel motoru s prenabijanjem. Klipovi se najčešće izrađuju od legura
aluminijuma
OSNOVNI DIJELOVI KLIPA

KLIPNJAČA

Klipnjača povezuje klip i koljenasto vratilo motora i omogućava pretvaranje

pravolinijski – oscilatornog kretanja klipa u obrtno kretanje koljenastog vratila.
Dio koji služi za vezu sa osovinicom klipa naziva se mala pesnica i ona je redovno
jednodjelna
Donji dio klipnjače, koji služi za vezu sa letećim rukavcem koljenastog vratila ,
naziva se velika pesnica.
Dio koji povezuje veliku i malu pesnicu naziva se tijelo klipnjače
 KOLJENASTO VRATILO

Koljenasto vratilo (radilica) motora ima zadatak da primi sile od pojedinih

klipnjača, prenese ih, i mehaničku energiju preda potrošaču u obliku obrtnog momenta.

Osnovni nepokretni dijelovi motora su:

• Glava motora
• blok motora
• cilindarska glava
• motorska kućica (karter)
• sviječica

5.2.1. Glava motora

Glava motora, termički je najopterećeniji dio motora. Svrha joj je zatvaranje
cilindra sa gornje strane i formiranje prostora za izgaranja. Također, glava motora
osigurava prostor za prolaz usisnih i ispušnih kanala, a njezina je uloga i u smještaju
ventila, svjećica, brizgaljki goriva, ležajeva bregastih vratila i drugih dijelova motora.

5.2.2. Blok motora

Blok motora obuhvaća najvažnije dijelove motora, obično je zajedno s kućištem
koljenastog vratila u jednom odlijevku.

5.2.3. Cilindar
Cilindar služi za odvijanje toplinskog procesa izgaranja gorive smjese. Omogućava
vođenje klipa pomoću kojeg se, pretvaranjem toplinske energije, dobiva koristan
mehanički rad.
 5.2.4. Korito motora
Korito motora je poklopac kojim se zatvara donji dio motora, a glavna mu je
funkcija spremnika ulja za podmazivanje. U njega se pohranjuje ulje nakon protoka kroz
sklopove i dijelove motora koje podmazuje.