KOMUNIKACJA Z PACJENTEM I JEGO RODZINĄ.

WSPARCIE W ŻAŁOBIE
KOMUNIKACJA na tym etapie bardziej istotna jest komunikacja
pozawerbalna, zbudowana z gestów i postaw, które
Komunikacja to jeden z zasadniczych elementów
oddziałują bardziej na podświadomość pacjenta i
opieki nad chorym w terminalnej fazie jego życia.
ujawniają mu jego sytuację nawet do 80%
Czasem staje się ona jedynym środkiem
przypadków. Przykładem tej ostatniej są: ton głosu,
terapeutycznym, ale ponieważ wymaga więcej
sposób, w jaki patrzymy na kogoś i podajemy sobie
przemyślenia i zaplanowania niż lekarstwo,
ręce, uśmiech, spojrzenie, ruchy głowy, gesty rąk,
stosowany bywa w dawkach subterapeu-
lekkie pochylenie do przodu i postawy otwartych
tycznych, nie osiągając zamierzonego skutku...
ramion, które zdradzają ciepło i zaangażowanie,
Komunikacja jest podstawową potrzebą ludzką.
podczas gdy zamknięte ramiona wska- zują na
Pacjent i jego otoczenie dąży do tego, by wiedzieć
chłód, odrzucenie i nikłą dostępność.
się, co się z nim dzieje i jaki wpływ wywiera nań
choroba. Dzięki komunikacji I. Podstawowe
możemy poznać mechanizmy „To kłamstwo męczyło go, męczyło zasady
obronne i możliwości i to, że nikt nie chciał się przyznać komunikacji:
wsparcia, aby móc pomóc do tego, o czym wszyscy wiedzieli i 1. Słuchać aktywnie z jak
pacjentowi lepiej przystoso- o czym on wiedział, i że chciano go największą uwagą.
wać się do nowej sytuacji i oszukiwać w jego okropnej
uczestniczyć w leczeniu, jeśli 2. Nigdy nie kłamać, bo
sytuacji; chciano go oszukiwać i
wyrazi na to zgodę. Wielu pacjent ma prawo do
zmuszano go do brania udziału w
pacjentów pragnie się prawdy. To jednak, co
tym kłamstwie”. /Lew Tołstoj.
dowiedzieć, co się z nimi powiemy pacjentowi, zależy
Śmierć Iwana Iljicza/
dzieje (chociaż potrzeba od tego, na ile jest skłonny
informacji maleje wraz z do słuchania. Fałsz niszczy
zaawansowaniem choroby) i zaufanie.
mają nadzieję na dobre 3. Unikać lub starać się
opanowanie objawów. Liczą też na to, że będą w zapobiec zmowie milczenia między pacjentem i
stanie sprostać temu etapowi i że nie pozostaną jego rodziną na temat rzeczywistości, z obawy przed
sami w najtrudniejszych chwilach. sprawieniem cierpienia bliskiej osobie (większość
W dobrej komunikacji zawiera się szacunek dla chorych terminalnie wie, na co choruje, względnie
autonomii pacjenta. Można ją osiągnąć dzięki przeczuwa to)
wysiłkowi, czasowi i oddaniu, kiedy okazujemy 4. Nie odbierać pacjentowi nadziei, której się
prawdziwe zainteresowanie pacjentem i jego chwyta. "Pacjent mówi C. Regnard, jest tym, który
sytuacją. określa tempo i pisze scenariusz własnej historii."
Istnieją dwie formy komunikowania się.:
Dobra komunikacja ułatwia wymianę
werbalna,
informacji, pozwala uniknąć zmowy milczenia i
niewerbalne (mimika, wygląd oczu, postawa czyni wszystko bardziej naturalnym, szczególnie zaś
ciała, gesty, dotyk, pismo, postawy i in.) pozwala wykryć, co powoduje u pacjenta poczucie
Nasz komunikat zawiera przeważnie obie składowe: zagrożenia.
werbalną i niewerbalną. Obie są konieczne, aby
przekazać wiadomość, słowa mogą być terapeu-
tyczne w zależności od sposobu ich użycia. Jednak
II.Trudności w komunikowaniu
➢ mogą wyniknąć po obu stronach (personel/
pacjent lub rodzina pacjenta)
➢ mogą być związane z osobowością (np.
trudny charakter, skłonność do irytacji,
trudności z wyciąganiem wniosków),
➢ mogą być spowodowane sytuacją (np. brak
odpowiedniego miejsca na rozmowę,
pospiech itp.)
➢ mogą wynikać z różnorodnych dysfunkcji
związanych że stanem zdrowia pacjenta
(głuchota, afazja, kłopoty z pamięcią,
splątanie, itp.)
III. Budowanie zaufania w kontak-
tach z chorym i opiekunami.
Nawiązywanie kontaktu i budowanie zaufania:
• jest procesem,
• rozpoczyna się od pierwszego kontaktu chorego z
pracownikami placówki hospicyjnej,
• powinno być pogłębiane w miarę trwania opieki
nad chorym, ale z zachowaniem odpowiednich
granic i wzajemnych reguł
• nie jest możliwe bez otwartości, zaangażowania,
życzliwości, intuicji, wrażliwości i wysiłku ze strony
personelu,
• ma znaczący wpływ na jakość opieki nad
pacjentem,
• na zaufanie i jakość kontaktu emocjonalnego mają
wpływ także obserwacje dokonywane
pacjentów i rodziny zachowania się personelu w
czasie innych sytuacji, nie tylko w trakcie rozmowy
z chorym i rodziną!
IV. Sposób prowadzenia rozmowy o
charakterze wywiadu medycznego:
• uważne wysłuchanie, co chory ma do powiedzenia
na temat objawów i historii choroby, a także
sposobu rozumienia swojej sytuacji i emocji jej
towarzyszących!
• pogłębienie interesujących nas wątków poprzez
zadawanie pytań szczegółowych,
• parafrazowanie wypowiedzi chorego w celu
upewnienia się, że dobrze zrozumieliśmy,
• umożliwienie zadawania pytań (w ten sposób nie
tylko chory, ale i my możemy otrzymać więcej
informacji),
• ustalenie planu postępowania,
• uporządkowanie najważniejszych informacji,
• umożliwienie choremu skontaktowanie się z nami,
gdyby przypomniał sobie coś istotnego.
V. Rola pielęgniarki w
przekazywaniu niepomyślnych
informacji:
Wszystkie osoby opiekujące się chorym - w tym
pielęgniarka, mogą a nawet powinny pomagać w
procesie przekazywania tych informacji poprzez: 
● sprawdzenie samowiedzy pacjenta
na temat diagnozy i rokowania (czego się
domyśla, czy ktoś z nim rozmawiał, czy coś
go niepokoi, czego się spodziewa po pobycie
w hospicjum itd.); 
● poinformowanie pacjenta o możliwości
rozmowy z lekarzem i o tym, że może
uzyskać informacje o swoim stanie zdrowia; 
● poinformowanie lekarza o chęci chorego
spotkania się z lekarzem. 
Jeśli chory pyta, co mu jest, albo wręcz żąda, by
przez
mu natychmiast powiedzieć: 
— nie należy go okłamywać, że się nic nie wie na
ten temat, 
— należy poinformować go, że o tak poważnych
sprawach powinien rozmawiać z nim lekarz i
dopilnować, by jak najszybciej doszło do
spotkania chorego z lekarzem.  Wszystkie
opiekujące się osoby powinny działać spójnie i
konsekwentnie, powinny starać się rozmawiać
adekwatnie do etapu uświadomienia pacjenta
oraz nie przekraczać swoich kompetencji.
VI. Błędy przy przekazywaniu
niepomyślnych informacji.  WSPARCIE W ŻAŁOBIE
✗ niewystarczające przygotowanie się do
Bardzo istotną cechą opieki paliatywnej wynikającej
konfrontacji z pacjentem (sprawdź fakty, sprawdź
wiedzę chorego!),  z jej definicji uznanej m. in. przez WHO, jest to, o
✗ nie przekazywanie informacji na wczesnych czym pisano powyżej: objęcie przez zespół opieką
etapach leczenia (od diagnozy)  nie tylko chorych, ale także ich rodzin, która to
✗ nie dozowanie informacji,  opieka rozciąga się na okres osierocenia – po
✗ nie respektowanie woli pacjenta dotyczącej śmierci pacjenta.
ilości i szczegółowości przekazywanych informacji, 
✗ wprowadzanie ze strachu o reakcję pacjenta ŻAŁOBA - naturalna, silna reakcja na tragiczne
fałszywych informacji i obietnic  (!) 
zdarzenie życiowe powiązane ze stratą, szczególnie
✗ nie dostosowanie języka, 
śmierć ważnej osoby.
✗ nie zachowanie taktu i delikatności, 
✗ nie zagwarantowanie intymności w czasie • powoduje szereg doznań psychicznych,
rozmowy,  społecznych, somatycznych,
✗ nie pozwolenie na okazywanie uczuć, 
OSIEROCENIE - reakcja na utratę ważnych więzi
✗ pozostawienie pacjenta samego bezpośrednio
po przekazaniu trudnej wiadomości,  z innym człowiekiem.

Po śmierci bliskiej osoby żałoba przemija, lecz

VII. Komunikacja z rodziną chorego
Osoby bliskie znające dobrze chorego
najlepszymi obserwatorami odczytującymi jego
gesty i mowę ciała, a zespół opiekujący się powinien
z należną uwagą reagować na przekazywane przez
nich sygnały. Znacznie więcej uwagi, szczególnie w
okresie zbliżania się śmierci, należy poświęcić
wspieraniu osób bliskich – roztaczających opiekę
nad chorym. Cierpienia ich obejmują empatyczne
współodczuwanie cierpień chorego zarówno
nieuśmierzonego bólu i postępującej niedołężności,
jak również zatajanych lęków i rozterek moralnych,
religijnych – głębokiego bólu duchowego
egzystencjalnego, utraty wiary w sens szybko
uciekającego życia, jak i zwątpienia w miłosierdzie
Boże i Jego obecność.
Trudno również pogodzić się z konieczną zmianą w
pełnieniu nowych funkcji w rodzinie, a nade
wszystko z poszukiwaniem drogi jak żyć z osobą
bliską, która wkrótce umrze (spotęgowane obawą:
czy będzie cierpieć?), ze śmiercią której umiera
również znaczna część naszego życia. Konieczne jest
zatem wcześniejsze ustalenie potrzeb chorego
poprzez cierpliwe, empatyczne wysłuchanie często
zatajanej historii cierpienia przekazanej przez
chorego, jak i jego rodzinę.
osieroconym jest się na zawsze ...
Żałoba powikłana:
są
• żal opóźniony,
• żal chroniczny,
• żal zamaskowany,
• żal wyolbrzymiony.
Oznaki żałoby powikłanej:
• długotrwałe intensywne przeżywanie (np. kilka
lat),
• zachowania, które poważnie zakłócają zdrowie
– fizyczne lub psychiczne,
• brak żalu wraz z nieustępliwym zaprzeczeniem
faktu śmierci,
• spóźniona reakcja żałoby,
• brak postępów w procesie przełamywania żalu.
Fazy procesu osierocenia:
1. uczuciowa anestezja (bezpośrednio).
2. szloch i protest (minuty — godziny).
3. dezorganizacja (godziny, dni).
4. reorganizacja (6 mies. — 1 rok).
5. patologiczna żałoba (ponad rok, półtora).
 Wg innej typologii: Istotą pomocy jest uznanie zasady, że osoba
osierocona musi zawsze przeżyć smutek i żal
1. szok, zaprzeczenie (pierwszy miesiąc).
rozstania. (Kwiecińska, Iwaszczyszyn, 2000)
2. stadium fałszywej akceptacji śmierci bliskiej
1) okazać zainteresowanie,
osoby (drugi mies. po śmierci).
2) uznać fakt o cierpieniu osieroconego,
3. stadium pseudoorganizacji nowego życia (trzeci
mies.), 3) wyrazić gotowość pomocy,

4. stadium depresji (do ósmego mies.), 4) dostarczać niezbędne informacje (np. o

przebiegu żałoby; o okolicznościach śmierci),
5. stadium reorganizacji (powyżej ósmego,
miesiąca) 5) delikatnie ukierunkowywać osobę
osieroconą, pomagając jej konfrontować się z
Zadania procesu osierocenia:
faktami,
✔ zaakceptowanie realności utraty,
6) doradzać —jeśli można rozsądnie doradzić,
✔ przystosowanie do zmian w otoczeniu,
7) organizować konkretne działania i włączać
✔ odnowienie sił i zainwestowanie ich w nowe się w nie w zależności od potrzeb.
układy i sytuacje,
Jakie mogą być formy pomocy i wparcia?
✔ uzyskanie dodatkowej wiedzy na temat siebie
 rozmowa indywidualna, kontakt osobisty
samego oraz innych.
/telefoniczny,
Czynniki utrudniające przebieg osierocenia:
 grupa wsparcia, których członkami są
 brak naturalnej sieci wsparcia, osieroceni,
 trudności z ekspresją uczuć,  inne spotkania, szkolenia tematyczne,
 skrajna zależność od zmarłego,  grupy samopomocy,
 ambiwalencja w związku z bliskim (sprzeczne
 kluby,
emocje z przewagą negatywnych),
 grupy dzieci osieroconych, kolonie,
 nagromadzenie się dużej ilości strat w krótkim
okresie czasu,  zabawy, kółka zajęciowe, pomoc w nauce,

 nie domknięte wątki,  wymiana kontaktów między osieroconymi,

 niezwykle okoliczności śmierci (śmierć  Msza św., modlitwa, spowiedź, rekolekcje,

tragiczna; rodzic chowa dziecko, itp.),  terapia zajęciowa, rozwijanie zdolności,
 zmienne osobowościowe.  zaangażowanie w pożyteczną działalność
Możliwości udzielania wsparcia osiero-  wycieczki, spacery,
conym, formy wsparcia.
 listy, zaproszenia,

 broszury informacyjne, publikacje, filmy,

 inne.