Ch−¬ng 2

Khai triÓn h×nh gß

GioThangMuoi.Info – Blog C¬ KhÝ | Kinh nghiÖm – Thñ thuËt – Tµi liÖu C¬ khÝ
2.1 C¸c ph−¬ng ph¸p khai triÓn h×nh gß
2.1.1 Ph−¬ng ph¸p chiÕu h×nh phèi hîp víi tÝnh to¸n b»ng c«ng thøc
§Ó t×m hiÓu thÕ nµo lµ ph−¬ng ph¸p chiÕu h×nh phèi hîp víi tÝnh to¸n b»ng c«ng thøc, ta
t×m hiÓu vÝ dô sau:
VÝ dô 1: Khai triÓn èng h×nh ch÷ T (h×nh H1 H2
2.1).
H.1 lµ h×nh chiÕu ®øng, H.2 lµ h×nh khai
triÓn. ë H.2 ta tÝnh chiÒu dµi l theo c«ng
thøc sau:
l = πd
ë H.2, muèn cã c¸c ®iÓm a’, b’, c’, d’,
xuÊt ph¸t tõ c¸c ®iÓm a, b, c, d, ta ph¶i
giãng c¸c ®−êng chiÕu trung gian tõ H.1 H×nh 2.1
sang.
VÝ dô 2: Khai triÓn h×nh c«n (h×nh 2.2).
H.1 lµ h×nh chiÕu ®øng. H.2 lµ h×nh khai triÓn. ë H.2
muèn cã cung trßn BB ph¶i vÏ mét ®−êng trßn xuÊt
ph¸t tõ ®iÓm B vµ vÏ gãc α tÝnh theo c«ng thøc sau:
180 0 × d
α=
R
VÏ nh− 2 vÝ dô trªn gäi lµ khai triÓn theo ph−¬ng
ph¸p chiÕu h×nh phèi hîp víi tÝnh to¸n b»ng c«ng thøc.
§èi víi èng trô, h×nh nãn, ng−êi ta dïng ph−¬ng
ph¸p nµy. H×nh 2.2 Khai triÓn h×nh
c«n
2.1.2 Ph−¬ng ph¸p chiÕu h×nh xuyªn qua ph−¬ng ph¸p tam gi¸c
ThÕ nµo lµ ph−¬ng ph¸p chiÕu h×nh xuyªn qua ph−¬ng ph¸p tam gi¸c?
VÝ dô: Khai triÓn c«n lÖch t©m (h×nh 2.3).
- Tr−íc tiªn vÏ h×nh chiÕu ®øng (H.1).
- VÏ h×nh chiÕu b»ng (H.2). ë H.2 chia nöa ®−êng trßn lín (πR ) , råi chia nöa ®−êng trßn
nhá (π .r ) ®Òu lµm mét sè phÇn b»ng nhau, vÝ dô 6 phÇn, ta ®−îc c¸c ®iÓm A, B, C, D, E, F,
G vµ a, b, c, d, e, f, g. Nèi c¸c ®iÓm nµy l¹i, ta ®−îc c¸c ®−êng sinh Aa, Bb, Cc, Dd, Ee, Ff,
Gg vµ c¸c ®−êng chÐo aB, bC, cD, dE, eF, fG. ë H.2, ta cã 12 mÆt gÇn gièng h×nh tam gi¸c lµ
c¸c mÆt: AaB, aBb, BbC, bCc, CcD, cDd, dDE, dEe, eEF, eFf, fFG, fGg.
Ta nhËn thÊy h×nh khai triÓn cña c«n lÖch t©m (H.4) bao gåm 24 mÆt gÇn gièng h×nh tam
gi¸c hîp l¹i.
VÝ dô tam gi¸c AaB cã 3 c¹nh lµ: ®−êng sinh Aa, ®−êng chÐo aB vµ d©y cung lín AB.

GioThangMuoi.Info – Blog C¬ KhÝ | Kinh nghiÖm – Thñ thuËt – Tµi liÖu C¬ khÝ
 - §Ó cã chiÒu dµi thùc cña c¸c ®−êng sinh vµ cña c¸c ®−êng chÐo, ta dùng mét gãc vu«ng
(H.3) cã c¹nh IO b»ng chiÒu cao h cña h×nh c«n, cßn c¹nh kia cã c¸c ®o¹n Aa, aB,… lÇn
l−ît b»ng Aa, aB,… ®o ë H.2.
Vµ ë H.3, ta cã chiÒu dµi thùc cña ®−êng sinh Aa lµ ®−êng 3 vµ cña ®−êng chÐo AB lµ
®−êng 4. Cã chiÒu dµi thùc cña 3 c¹nh, råi ta sÏ dùng ®−îc h×nh tam gi¸c.

r: B¸n kÝnh nhá trung b×nh

R:B¸n kÝnh lín trung b×nh
1: D©y cung nhá
2: D©y cung lín
3 : ChiÒu dµi thùc cña ®−êng sinh Aa
4 : ChiÒu dµi thùc cña ®−êng chÐo aB

H×nh 2.3 Khai triÓn c«n lÖch t©m theo ph−¬ng ph¸p chiÕu h×nh xuyªn qua
ph−¬ng ph¸p tam gi¸c

GioThangMuoi.Info – Blog C¬ KhÝ | Kinh nghiÖm – Thñ thuËt – Tµi liÖu C¬ khÝ
 - Dùng 24 h×nh tam gi¸c ë H.4, ng−êi ta gäi lµ khai triÓn theo “ph−¬ng ph¸p chiÕu h×nh
xuyªn qua ph−¬ng ph¸p tam gi¸c”.
Muèn thÕ, tr−íc tiªn ta dùng chiÒu dµi thùc cña ®−êng sinh Aa b»ng th−íc dÑp vµ compa
lín. LÊy A lµm t©m, lÊy d©y cung AB ®o ë H.2 lµm b¸n kÝnh, dïng compa nhá quay 1 cung;
sau lÊy a lµm t©m, lÊy chiÒu dµi thùc cña ®−êng chÐo aB lµm b¸n kÝnh, dïng compa lín quay
mét cung. Hai cung nµy c¾t nhau ë B vµ ta ®−îc tam gi¸c AaB. T−¬ng tù, ta dùng tiÕp tam
gi¸c aBb vµ 10 tam gi¸c tiÕp sau th× ta ®−îc nöa h×nh khai triÓn cña c«n lÖch t©m. Sau cïng
lÊy ®−êng Aa lµm ®−êng t©m, dùng nöa h×nh khai triÓn ®èi xøng, ta sÏ ®−îc toµn bé h×nh
khai triÓn gåm 24 mÆt tam gi¸c.
Trong thùc tÕ, ng−êi ta thay ®−êng gÉy khóc a, b, c, d, e, f, g b»ng mét ®−êng cong ®i qua
c¸c ®iÓm nµy; vµ thay ®−êng gÉy khóc A, B, C, D, E, F, G còng b»ng mét ®−êng cong ®i qua
c¸c ®iÓm nµy.
Ph−¬ng ph¸p nµy rÊt th«ng dông trong viÖc khai triÓn nh÷ng h×nh phøc t¹p sau nµy. VÝ dô:
c¸c lo¹i chãp hót giã, th«ng giã.
Chó ý: Ng−êi ta tÝnh to¸n h×nh khai triÓn dùa vµo kÝch th−íc trung b×nh cña chi tiÕt nªn
nhiÒu khi kh«ng ®Ò cËp ®Õn chiÒu dµy cña t«n dïng trong khai triÓn.

2.2 C¸ch khai triÓn mét sè khèi h×nh häc cô thÓ

2.2.1 Khai triÓn h×nh hép ch÷ nhËt
VÝ dô: Khai triÓn èng l¨ng trô (h×nh 2.4):

H×nh 2.4 Khai triÓn h×nh l¨ng trô

H×nh l¨ng trô 4 c¹nh miÖng v¸t (h×nh 2-4) do mÆt ph¼ng chÝnh vµ mÆt ph¼ng bªn t¹o thµnh.
Trong ®ã hai mÆt tr−íc sau lµ mÆt ph¼ng chÝnh, h×nh chiÕu mÆt ph¼ng chÝnh ph¶n ¸nh h×nh
thùc, hai mÆt tr¸i, ph¶i lµ mÆt ph¼ng bªn, h×nh chiÕu mÆt c¹nh ph¶n ¸nh h×nh thùc (h×nh ch÷
nhËt). Do tÊt c¶ c¸c mÆt ®Òu vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng ngang, nªn h×nh chiÕu ngang cña c¸c
mÆt ®Òu tô thµnh h×nh ch÷ nhËt. MÆt l¨ng trô thuéc phÐp khai triÓn song song, c¸ch lµm cô
thÓ nh− sau:
- VÏ h×nh chiÕu chÝnh vµ mÆt ®Çu theo kÝch th−íc ®p biÕt, ghi râ c¸c ®iÓm gãc mÆt ®Êu lµ 1,
2, 3, 4.
GioThangMuoi.Info – Blog C¬ KhÝ | Kinh nghiÖm – Thñ thuËt – Tµi liÖu C¬ khÝ
 - KÐo dµi ®−êng miÖng ®¸y h×nh chiÕu chÝnh lÇn l−ît lÊy ®é dµi 4 c¹nh mÆt ®Çu ghi râ c¸c
®iÓm 1, 2, 3, 4, 1.. tõ c¸c ®iÓm ®ã dùng vu«ng gãc, c¾t ®−êng kÐo ngang tõ hai ®iÓm 1’, 2’
cña h×nh chiÕu chÝnh sang ph¶i nèi víi c¸c giao ®iÓm t−¬ng øng thµnh ®−êng th¼ng, sÏ ®−îc
h×nh khai triÓn h×nh l¨ng trô 4 c¹nh.

2.2.2 Khai triÓn c¸c d¹ng èng (èng trßn, èng trßn cã v¸t miÖng, èng cong 600 vµ 900)
a) Khai triÓn èng trßn: (H×nh 2.5)
- H.1 lµ h×nh chiÕu ®øng c¾t.
- Khai triÓn èng tuy ®¬n gi¶n (H.2) nh−ng
cÇn ph¶i chó ý t×m ®−êng kÝnh trung b×nh
dtb:
dtb = dt + e
d = dn - e
ChiÒu dµi khai triÓn tÝnh theo c«ng thøc:
l = π .d tb
H×nh khai triÓn èng lµ mét h×nh ch÷ nhËt
cã chiÒu dµi b»ng πd tb , chiÒu réng b»ng
chiÒu cao h cña èng. CÇn chó ý lµ tÊt c¶ c¸c H×nh 2.5 Khai triÓn èng trßn
chi tiÕt cÇn khai triÓn ®Òu ph¶i tÝnh theo
®−êng kÝnh trung b×nh.
dt - ®−êng kÝnh trong. dtb - ®−êng kÝnh trung b×nh.
Dn - ®−êng kÝnh ngoµi. e - chiÒu dµy.
b) Khai triÓn èng trßn cã v¸t miÖng (H×nh 2.6)

H×nh 2.6 Khai triÓn h×nh èng v¸t

GioThangMuoi.Info – Blog C¬ KhÝ | Kinh nghiÖm – Thñ thuËt – Tµi liÖu C¬ khÝ
 - VÏ h×nh chiÕu ®øng (H.1) cã ®−êng kÝnh d1 vµ cã chiÒu cao h.
- VÏ h×nh chiÕu b»ng (H.2). Chia π .d1 lµm 12 phÇn b¨ng nhau cã ®¸nh sè 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7,
8, 9, 10, 11, 12. ChiÕu c¸c ®iÓm nµy lªn H.1 vµ ®¸nh sè 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12.
- VÏ mÆt c¾t 951 (H.3) cã c¸c chiÒu réng a, b, c, d lÇn l−ît b»ng a, b, c, d, ®o ë H.2.
- Khai triÓn (H.4). ChiÒu dµi khai triÓn b»ng πd1 . Chia chiÒu dµi nµy lµm 12 phÇn b»ng
nhau vµ ®¸nh sè 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 1, 2, 3, 4, 5. VÏ nöa h×nh khai triÓn tr−íc, nöa cßn
l¹i sÏ ®èi xøng qua ®−êng t©m 11 – 11. Qua c¸c ®iÓm 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 1, 2, 3, 4, 5,
dùng c¸c ®−êng song song. ChiÕu c¸c ®iÓm 5, 6, 7, 8, 9 ë H.1 sang H.4, ta cã c¸c ®−êng
cïng sè c¾t nhau t¹i c¸c ®iÓm 5, 6, 7, 8, 9. Nèi c¸c ®iÓm nµy l¹i b»ng mét ®−êng cong, vµ
nèi c¸c ®iÓm 9, 10, 11 b»ng mét ®−êng th¼ng, ta sÏ ®−îc nöa h×nh khai triÓn èng trßn cã v¸t
mét Ýt ë miÖng trªn.

c) Khai triÓn èng cong 900 (H×nh 2.7)

πd
- VÏ h×nh chiÕu ®øng vµ nöa mÆt c¾t cña miÖng èng cã ®−êng kÝnh d (H.1). Chia lµm 6
2
phÇn b»ng nhau cã ®¸nh sè 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. Qua c¸c ®iÓm 2, 3, 4, 5, 6, dùng c¸c ®−êng
chiÕu th× c¸c ®−êng nµy c¾t giao tuyÕn 1’7’ lÇn l−ît ë c¸c ®iÓm 2’, 3’, 4’, 5’, 6’.
- Khai triÓn èng A (H.2):
Ta vÏ 1/2 h×nh khai triÓn, nöa cßn l¹i sÏ ®èi xøng qua ®−êng t©m 77’. ChiÒu dµi khai triÓn
lµ πd . Chia chiÒu dµi nµy lµm 12 phÇn b»ng nhau cã ®¸nh sè 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 6, 5, 4, 3, 2,
1. Qua c¸c ®iÓm nµy, dùng c¸c ®−êng song song 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1. Trªn H.1
tõ c¸c ®iÓm 1’, 2’, 3’, 4’, 5’, 6’, 7’, dùng c¸c ®−êng chÐo kÐo dµi sang H.2 th× c¸c ®−êng
nµy c¾t c¸c ®−êng 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 lÇn l−ît ë c¸c ®iÓm 1’, 2’, 3’, 4’, 5’, 6’, 7’. Nèi c¸c giao
®iÓm nµy b»ng mét ®−êng cong th× ta ®−îc nöa h×nh khai triÓn cña èng A.

H×nh 2.7 Khai triÓn èng cong 900

GioThangMuoi.Info – Blog C¬ KhÝ | Kinh nghiÖm – Thñ thuËt – Tµi liÖu C¬ khÝ
c) Khai triÓn èng cong 600
Khai triÓn èng cong 600 còng t−¬ng tù nh− khai triÓn èng cong 900. Khi ®ã gãc trªn èng
kh«ng ph¶i lµ 450 mµ lµ 300. Ph−¬ng ph¸p triÓn khai hoµn toµn t−¬ng tù nh− khi khai triÓn
èng cong 900.

2.2.3 Khai triÓn c¸c d¹ng h×nh c«n (h×nh ®Òu, c«n côt ®Òu, c«n lÖch hai d¹ng)
a) Khai triÓn h×nh c«n
VÝ dô: Khai triÓn h×nh c«n cã d=340, h=270
a. Tr−íc tiªn vÏ h×nh chiÕu ®øng H.1. §o thùc tÕ trªn
b¶n vÏ, ta ®−îc R=320. NÕu muèn ¸p dông ph−¬ng
ph¸p tÝnh to¸n, ta sÏ dïng c«ng thøc:
2
d 
R =   + h2
2
b. Khai triÓn (H.2). TÝnh gãc α theo c«ng thøc:
180 0
α= ×d
R
180 × 340
α= = 1910.15'
320
B»ng compa, lÊy ®iÓm O lµm t©m vµ R b»ng 320,
quay cung BCB. B»ng th−íc ®o ®é, ta ®o råi vÏ gãc
α = 190 0.15' . Cung trßn R b»ng 320 vµ cã α = 190 0.15' H×nh 2.8 Khai triÓn h×nh c«n ®Òu
chÝnh lµ h×nh khai triÓn h×nh c«n (h×nh 2.8).

b) Khai triÓn h×nh c«n côt ®Òu

VÝ dô: Khai triÓn c«n côt ®Òu ABCD cã d1=350;
d2=170; h=250(h×nh 2.9).
- Tr−íc tiªn vÏ h×nh 1 lµ h×nh chiÕu ®øng; kÐo dµi
c¹nh DA vµ c¹nh CB th× ta ®−îc mét h×nh c«n. §o thùc
tÕ trªn b¶n vÏ, ta ®−îc R ≈ 517 . C¸ch t×m R ≈ 517 b»ng
ph−¬ng ph¸p thùc hµnh nµy sÏ cã sai sè, nã phô thuéc
vµo tay nghÒ cña ng−êi v¹ch dÊu. Khi cÇn ®¶m b¶o
chÝnh x¸c, chóng ta ph¶i dïng ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n
®Ó t×m R.
- Khai triÓn H.2.
180 0
TÝnh gãc: α= × d1
R
H×nh 2.9 Khai triÓn h×nh c«n
côt ®Òu
GioThangMuoi.Info – Blog C¬ KhÝ | Kinh nghiÖm – Thñ thuËt – Tµi liÖu C¬ khÝ