0CMCFV[UGI\+550KPFGMU
%GPC\
YV[O8#6
ITWF\KGÍ



GOCKNTGFCMELC"GNGMVTQKPHQRNYYYGNGMVTQKPHQRN
QITCPKE\PKMYPÆVT\QY[#5%

ˆ
WYCTWPMQYCPKCYRTQLGMVQYCPKW
KPUVCNCELKGNGMVT[E\P[EJOCL•EGYR[Y
PCLCMQxÂW›[VMQYCPGLGPGTIKK
ˆ
URQUQD[RQRTCYKCPKCPKG\CYQFPQxEK\CUKNCPKC
ˆ
RTQLGMV\CUKNCPKCGNGMVT[E\PGIQQIT\GYCPKC
RQFQIQYGIQYC\KGPEG
9CTU\CYC
WN-CTE\GYUMC
VGN


HCZ

 Power
ochrona
dystrybucja
zarządzanie
Pulsar M
NETWORKING 2200-3000VA

Evolution
650-3000VA

Pulsar MX Frame
Pulsar MX 15-20kVA
4000-5000VA

Zasilacze UPS
www.mgeops.com
Dystrybutorzy: AB S.A. Action S.A. ALSTOR Sp. J. POLTEL
www.ab.pl www.action.pl www.alstor.com.pl www.poltel.com.pl
071 32 40 500 022 323 16 00 022 675 45 10 042 689 20 70
071 78 90 600

Eaton Corporation
MGE Office Protection Systems
ul. Chrościckiego 93/105, 02-414 Warszawa
An Eaton Brand tel. 022 863 24 70, fax 022 331 85 16
nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
3
 Życzymy wszystkiego
najlepszego z okazji
świąt Bożego Narodzenia
i powodzenia w nowym 2008 roku
www.swiatlo.warszawa.pl
 Drodzy Czytelnicy
Witam Państwa w świątecznym numerze „elektro.info”, który w części poświęcili-
śmy zagadnieniu jakości energii elektrycznej. Wprawdzie parametry jakościowe na-
pięcia zasilającego zostały określone w normie PN-EN 50160 Parametry napięcia za-
silającego w publicznych sieciach rozdzielczych oraz normie PN-EN 61000 Kompaty-
bilność elektromagnetyczna, a także w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z 4 maja
2007 roku w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektro-
energetycznego (DzU 93/2007, poz. 623), to jednak dla wielu czułych odbiorników są
one niewystarczające. Dokumenty te określają wymagania możliwe do spełnienia przez dostawcę
energii elektrycznej. Nie obejmują jednak zaburzeń powstałych wskutek różnych zjawisk losowych
oraz powodowanych przez czynniki atmosferyczne.
Wszelkie zakłócenia oraz przerwy w dostawie energii mają również wpływ na niezawodność pracy
urządzeń elektrycznych. Zakłócenia przychodzące z sieci zasilającej mogą być przyczyną przerw
w produkcji spowodowanych awariami urządzeń zasilających. W przypadku zasilania odbiorników
wymagających wysokiej niezawodności zasilania, konieczne staje się projektowanie układów zasi-
lających pozwalających na wyeliminowanie zakłóceń przychodzących z sieci zasilającej lub przerw
w dostawie energii elektrycznej spowodowanych awarią tej sieci. Podstawowe sposoby projektowa-
nia układów o zwiększonej niezawodności zasilania znajdą Państwo w moim artykule zamieszczo-
nym na stronie 34. O uwarunkowaniach mających wpływ na jakość użytkowanej energii przy pro-
jektowaniu instalacji elektrycznych napisał dla nas dr hab. inż. Antoni Klajn z Politechniki Wro-
cławskiej (s. 28). Staraliśmy się także przybliżyć Państwu zagadnienia związane z jakością zasila-
nia przy wykorzystaniu zasilaczy UPS. O tym, jak projektować ochronę przeciwporażeniową w in-
stalacjach zasilanych przez UPS-y w różnych układach sieciowych, pisze dr inż. Ryszard Zacirka
z Politechniki Wrocławskiej (s. 50). Doskonałym uzupełnieniem jego artykułu jest ten poświęcony
pomiarom w obwodach odbiorczych instalacji elektrycznych zasilanych z UPS-ów autorstwa inż. An-
drzeja Przechowskiego (s. 56) z firmy COMEX Joint Venture.
A ponieważ jest to nasze ostatnie spotkanie z Państwem w tym roku kalendarzowym, wszystkim
Czytelnikom w imieniu całego zespołu redakcyjnego życzę spokojnych i wesołych świąt Bożego Na-
rodzenia oraz szczęśliwego Nowego Roku 2008. Miłej lektury.

WYDAWCA: ADRES REDAKCJI 04-112 Warszawa, ul. Karczewska 18, tel. 022 810-65-61, 810-58-09, 810-23-18, 810-25-90, faks 810-27-42,
DOM WYDAWNICZY MEDIUM e–mail: redakcja@elektro.info.pl, www.elektro.info.pl, REDAKTOR NACZELNA Bogusława Wiewiórowska-
Paradowska, tel. 022 810-30-99, bw@medium.media.pl, REDAKTOR PROWADZĄCY mgr inż. Julian Wiatr,
SEKRETARZ REDAKCJI Anna Kuziemska, akuziemska@elektro.info.pl, REDAKTOR Karol Kuczyński,
redaktor@elektro.info.pl, REDAKCJA I WSPÓŁPRACA Jarosław Guzal, Jacek Sawicki, REKLAMA I MARKETING
jest członkiem tel./faks 022 810-25-90, 810-28-14, dyrektor ds. marketingu i reklamy Joanna Grabek, tel. 0-600-050-380,
Izby Wydawców Prasy
jgrabek@medium.media.pl, KOLPORTAŻ I PRENUMERATA tel./faks 022 810-21-24, dyrektor ds. marketingu i sprzedaży
ISSN 1642-8722
Michał Grodzki, mgrodzki@medium.media.pl, specjalista ds. dystrybucji Aneta Kacprzycka, kierownik ds. promocji
Agnieszka Bartoszewska, abartoszewska@medium.media.pl, DTP Agencja Reklamowa MEDIUM, skład Michał Czyżewski,
dtp@medium.media.pl, DRUK Invest-Druk. Redakcja zastrzega prawo do adiustacji tekstów. Nie zwraca tekstów
niezamówionych. Nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam i ogłoszeń oraz ma prawo odmówić publikacji bez
podania przyczyn. Wszelkie prawa zastrzeżone © by Dom Wydawniczy MEDIUM.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
6
 sp is treści/ indeks firm

APATOR 1, 10 od redakcji 6
ASTAT 13 e.nowości 10
ASTE 61 e.informuje 12
AUTOMATEX 77
e.fotoreportaż 18
AUTOMATYKA ON LINE 68 jubileusz 15-lecia firmy Wamtechnik
BALS POLSKA 78
e.fotoreportaż 20
BH ZEG 24 elektryczne niechlujstwo
BIALL 10, 15
jakość energii elektrycznej
CES 12
COSIW 79 łuk elektryczny i rozłączniki SN 22
mgr inż. Karol Kuczyński
C&T ELMECH 54, 55
DELTA POWER 53 e.zestawienie napowietrznych rozłączników SN 24
mgr inż. Karol Kuczyński
ELEKTROMONTEX 17, 33
ELGIS GARBATKA 25 e.zestawienie wnętrzowych rozłączników SN 26
mgr inż. Karol Kuczyński
ELMA ENERGIA 26
ELMONTAŻ 42 uwarunkowania w projektowaniu instalacji elektrycznych,
mające wpływ na jakość użytkowanej energii 28
ELTEL NETWORKS 25 dr hab. inż. Antoni Klajn – Politechnika Wrocławska
ELTRON 11
sposoby poprawiania niezawodności zasilania 34
ENERGIA PRO 71 mgr inż. Julian Wiatr
ERA GOST 73
FLUKE 59
ochrona przeciwporażeniowa
FORUM RONDO 41 badanie wpływu składowej stałej i kąta opóźnienia zapłonu prądu
różnicowego na czułość wyłączników różnicowoprądowych typu AC i A 43
HYBRYD 3
dr inż. Stanisław Czapp – Politechnika Wrocławska
IE – ZAKŁAD DOŚWIADCZALNY 24
ochrona przeciwporażeniowa w instalacjach z zasilaczami UPS 50
INSTYTUT ENERGETYKI 7
dr inż. Ryszard Zacirka – Politechnika Wrocławska
IPP 10
JM-TRONIC 26
pomiar impedancji pętli zwarciowej w obwodach odbiorczych
instalacji elektrycznej zasilanych z UPS-ów 56
KOELNER 11, 102 inż. Andrzej Przechowski – COMEX Joint Venture Sp. z o.o.
KWE 65
napędy i sterowanie
LABIMED 80, 81
LAPP KABEL 78, 85 przegląd i perspektywy rozwoju
systemów kogeneracyjnych z silnikami Stirlinga (cz. 2.) 62
LOVATO ELECTRIC 29, 40 dr inż. Arkadiusz Zmuda – Politechnika Szczecińska
MERSERWIS 104
METROL 91
inteligentny budynek
MGE OPS 2 systemy inteligentnych budynków (cz. 2.) 69
dr inż. Krzysztof Duszczyk – Politechnika Warszawska
MOELLER 48, 49
MY-SOFT 39 instalacje elektroenergetyczne
NESTER 31 użytkowanie energii elektrycznej na placu budowy – przepisy (cz. 1.) 75
ORMAZABAL 83 mgr inż. Janusz Strzyżewski
OSPEL 9 analiza natężenia pola elektrycznego w tulipanowych układach stykowych 82
OSRAM 11 prof. nzw. dr hab. inż. Stanisław Kulas, mgr inż. Łukasz Kolimas – Politechnika Warszawska
PROMET 14 systemy komputerowe
RELPOL 66, 67
kurs praktycznego wykorzystania programu ATP – EMTP (cz. 7.) 87
SOMA 97 mgr inż. Jarosław Wiater – Politechnika Białostocka
TELIC POLSKA 69
e.projekt zasilania elektrycznego ogrzewania podłogowego 92
TIM 16 mgr inż. Marcin Orzechowski
TME 103
e.normy 98
UESA POLSKA 26
e.dystrybucja 100
ZAE 47
ZAKŁAD OBSŁUGI ENERGETYKI 25 e.recenzja 101
ZWAE 26 e.krzyżówka 102

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
8
 nowości
CHY506A – termometr-multilogger
C HY to znana już
w Polsce firma ofe-
rująca mierniki uniwer-
salne, cęgowe, mostki
RLC oraz duży wybór
mierników czynników
środowiska. Obecnie
oferowany jest już w Polsce ter-
mometr czterokanałowy CHY-
506A. Łączy on w sobie funkcje
zaawansowanego termometru
i loggera. Termometr wyposa-
żony jest w cztery kanały po-
miarowe: kanał A służy do po-
miaru temperatury sondami
typu PT100 metodą czteroprze-
wodową w zakresie -200÷800°C
z dokładnością ±(0,05°C+0,2°C),
przy czym możliwy jest pomiar
termoparami o charakterysty-
kach Pt385, Pt3961 i Pt3926;
wynik pomiaru może być też
wskazywany w Ω w zakresie
0÷400 Ω (maks. rozdzielczość
0,01 Ω) z dok ładnością
±(0,05 %+0,1 Ω); kanał B to
wejście niskonapięciowe (maks.
2000 mV, maks. rozdzielczość
0,01 mV), służące do współpra-
cy z zewnętrznymi przetworni-
kami, o wyjściu napięciowym
z algorytmem 1 mV= „jednost-
ka”. Wynik pomiaru może być
przedstawiany w jednostkach:
AAA→°C→ppt→μs→ms→s→
FPM→%RH→ppm→mV→V→
μA→mA→A→Ω, gdzie AAA
jest definiowana przez użyt-
kownika.
Kanały T1 i T2 służą do po-
miaru temperatury termopara-
mi typu: K, J, T, E, R, S, N, a na
wyświetlaczu mogą być wy-
świetlane jednocześnie wyniki
pomiarów T1, T2 i T1-T2. Oby-
dwa kanały mogą być niezależ-
nie skonfigurowane na dany
typ termopary. Maksymalny
zakres pomiarowy wynosi od
-210 do 1767°C (jest różny dla
różnych termopar) z przeciętną
dokładnością ±(0,05°C+0,7°C)
i maks. rozdzielczością 0,1°C.
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
10
Wyniki pomiarów są
przedstawiane na potrój-
nym podświetlanym wy-
świetlaczu LCD 4” cyfry,
przy czym trzeci wy-
świetlacz służy do wy-
świetlania T1-T2 oraz
jako kalendarz i zegar czasu rze-
czywistego (YY:MM:DD/HH:
MM:SS). CHY506A posiada tak-
że funkcje: rejestracji MAX/MIN/
AVG (średniej z prowadzonych
pomiarów), REL (pomiar różni-
cowy względem wartości bieżą-
cej lub wartości odniesienia),
OFS (kalibracja – tzw. przesunię-
cie „zera”), HOLD („zamrożenie”
bieżącej wartości odczytu na
LCD), APO (autowyłączanie
z programowalnym czasem
„bezczynności” 1 - 9998 min
z możliwością ignorowania tej
funkcji), °C/°F (przełączanie ska-
li temperatury) i sygnalizacja
wyczerpania baterii (także funk-
cja pomiaru napięcia baterii). Za-
awansowana funkcja Hi/Lo po-
zwala na zaprogramowanie war-
tości maksymalnej i minimalnej
pomiarów i następne monitoro-
wanie (ALMLOG) ich przekro-
czenia z sygnalizacją i rejestra-
cją czasu wystąpienia tego prze-
kroczenia oraz rejestracją czasu
powrotu do zadanych limitów –
łącznie 5400 próbek. Miernik po-
siada również optyczne złącze
RS-232 do współpracy z PC.
W komplecie dostarczane jest też
oprogramowanie umożliwiające
konfigurację miernika i transmi-
sję danych z miernika do kom-
putera. To doskonałe narzędzie
do kontroli zmian temperatury,
czy też innych wielkości mierzo-
nych oraz długotrwałej rejestra-
cji, co ważne, z zapisem historii
zdarzeń i następnym ich doku-
mentowaniu. Wyłącznym auto-
ryzowanym importerem i dys-
trybutorem mierników CHY
w Polsce jest BIALL Sp. z o.o.
z Gdańska.
Medal Europejski dla ogranicznika ASI
A SI to najnowszy
produkt w zakre-
sie ochrony przeciw-
przepięciowej produkcji
toruńskiej firmy Apa-
tor. Łączy najlepsze ce-
chy dwóch wyrobów –
beziskiernikowego ograniczni-
ka przepięć i izolatora odciągo-
wego. Jest to całkowicie nowe
rozwiązanie na polskim rynku.
Pozwala na uproszczenie kon-
strukcji oraz uzyskanie zna-
czących oszczędności przy bu-
dowie słupowych stacji trans-
karta wielokrotnego zapisu
w technologii Mifare
B ezpieczne
i funkcjonalne
– takie są karty
ISC80 i ICM135,
k tóre d zia łają
w technologii Mi-
fare (karty bezdotykowe). Mogą
one funkcjonować zarówno
jako bilet komunikacji miej-
skiej, karnet na basen, jak i być
na przykład kartą biblioteczną.
Ich producentem jest koreań-
sko-amerykańska firma ID-
TECK. Standard kart pasyw-
nych pozwala zapisywać na
karcie do 1 KB danych. Dzięki
temu, po zbliżeniu karty do
czytnika, z prędkością 100 kbit/
s (do 3 sekund) trafiają do nie-
go kompletne i precyzyjne in-
formacje na temat jej użytkow-
nika. Karty pasywne ISC80
i ICM135 mogą być również
kartami płatniczymi, np. ban-
kowymi lub talonami pienięż-
nymi do wykorzystania w da-
nym sklepie. Nie potrzebują do-
datkowego źródła zasilania.
Wbudowana w nie antena nie
tylko odpowiada za transfer da-
nych, ale dzięki zjawisku in-
dukcji elektromagnetycznej za-
pewnia odpowiednią ilość
energii. Przechowywane infor-
formatorowych w sie-
ciach rozdzielczych
średniego napięcia.
Ograniczniki ASI są
pierwszymi tego typu
aparatami polskiej pro-
dukcji. Ich jakość zosta-
ła doceniona przez Urząd Komi-
tetu Integracji Europejskiej i Bu-
siness Centre Club, które po raz
kolejny wyróżniły produkt Apa-
tora Medalem Europejskim,
przyznawanym za wyroby
i usługi, które spełniają stan-
dardy europejskie.
macje zabezpieczo-
ne są kluczami, na-
tomiast proces komu-
nikacji z urządze-
niem czytającym
podlega szyfrowa-
niu. Dzięki temu niemożliwe jest
odczytanie i zmiana danych
przez inne niż legalnie skonfi-
gurowane urządzenie. Informa-
cje mogą być przechowywane
na karcie przez okres do 10 lat
i wielokrotnie zmieniane. Funk-
cja antykolizyjności pozwala na
poprawny odczyt także w sytu-
acji, gdy w zasięgu działania
czytnika znajduje się więcej
kart. Ogromną zaletą kart Mifa-
re jest ich trwałość. Osiągnięto
ją dzięki bezdotykowemu sposo-
bowi działania. Kartę wystarczy
zbliżyć do czytnika, który na-
tychmiast pobierze potrzebne do
weryfikacji dane. Stosowanie
wcześniej na kartach wyłącznie
paska magnetycznego zmusza-
ło użytkownika do przeciągania
jej przez czytnik. Wielokrotnie
powtarzana czynność
powodowała przetarcie i uszko-
dzenie paska. Wyłącznym dys-
trybutorem kart Mifare IDETCK
w Polsce jest firma IPP, wcho-
dząca w skład Grupy T4B.
nr 12/2007
wiertarko-wkrętarka Modeco Expert
F irma Koelner SA
pod marką Mode-
co produkuje elektro-
narzędzia, m.in. wier-
tarki, szlifierki, piły
stołowe, wyrzynarki,
opalarki, wkrętarki sieciowe
oraz niblery do cięcia blach.
Wśród nich nowością jest bez-
przewodowa akumulatorowa
wiertarko-wkrętarka 18 V z szyb-
komocującym uchwytem bez-
kluczykowym 10 - 13 mm. Moż-
na ją stosować wszędzie, gdzie
brak jest zewnętrznego zasila-
nia elektrycznego (np. na dział-
ce). 18-woltowy akumulator o po-
jemności 1,3 Ah zapewnia urzą-
dzeniu odpowiednio efektywną
pracę. Czas powtórnego nałado-
wania po jego rozładowaniu nie
przekracza 1 godziny, co – przy
użyciu drugiego akumulatora –
umożliwia praktycznie ciągłość
pracy. Rękojeść ma uchwyt typu
„friendly grip” pokryty antypo-
ślizgową wykładziną, pozwala-
jący wygodnie i pewnie trzymać
narzędzie, a w warunkach pra-
cy znacząco eliminujący zjawi-
sko pocenia się i drętwienia dło-
ni, co znacznie polepsza warun-
ki utrzymania wysokiej jakości
robót. Dwubiegowa przekładnia
(0 - 300 i 0 - 1300 obr./min)
umożliwia efektywne wierce-
nie/wkręcanie: pierwszy stopień
nr 12/2007
(przy wolniejszym
tempie, ale z więk-
szą siłą) jest idealny
do rozpoczęcia pra-
cy, na drugim (szyb-
ciej i z odpowiednio
mniejszą mocą) można wygodnie
kontynuować prace. Funkcja
wkręcania świetnie sprawdza się
w przypadku śrub i wkrętów.
Efektywna praca silnika w zależ-
ności od potrzeb regulowana jest
zmiennym momentem obroto-
wym. Urządzenie posiada 20 ta-
kich przełożeń. Dodatkowe wy-
posażenie go w hamulec wrzecio-
na znacznie ogranicza powstawa-
nie m.in. uszkodzeń na dokręca-
nych/odkręcanych elementach
(np. przekręcaniu gwintu śrub
i wkrętów, zerwaniu ich główek,
wytarciu nasadek i gniazd krzy-
żakowych itp.). Zwiększona ska-
la takich przełożeń pomocna jest
zwłaszcza w czynnościach wy-
konywanych seryjnie (np. przy
przykręcaniu sztachet do ogro-
dzeń), gdzie łatwo ustawić odpo-
wiedni stopień momentu zapew-
niający efektywną pracę (przy
przeciążeniach samoczynnie
włącza się blokada pracy narzę-
dzia). Narzędzie umożliwia wier-
cenie na twardych podłożach
(np. otwory w murach). Wyposa-
żenie stanowi walizka wraz z ak-
cesoriami.
ENERGY SAVER – żarówki,
które oszczędzają energię
J esienią firma OSR AM
wprowadziła na polski
rynek żarówki halogenowe
ENERGY SAVER, charakte-
ryzujące się do 30 % niższym
zużyciem energii od swoich
odpowiedników – standardo-
wych żarówek halogenowych
i tradycyjnych żarówek. Ich
dodatkow ym atutem jest
tr wa łość do 5000 godz.
Oprócz oszczędności, waż-
nym elementem tej serii jest
także możliwość wymiany
każdej żarówki halogenowej.
Co więcej, nowe halogeny
ENERGY SAVER mogą zastą-
pić również tradycyjną ża-
rówkę w każdej oprawie. Li-
nia żarówek obejmuje zarów-
no żarówki niskonapięciowe,
jak i na napięcie 230 V, czyli
niewymagające stosowania
transformatora. Wszystkie
produkty z tej serii wyposa-
żone są w filtr UV. Tak jak
tradycyjne żarówki, można
je montować w instalacjach
ze ściemniaczem.
Firma OSRAM udoskona-
liła konstrukcję żarówek ha-
logenowych wprowadzając
technologię IRC ( Infra Red
Coating). Żarówki halogeno-
we ENERGY SAVER wyposa-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
żone są w specjalny filtr
umieszczony na bańce, odbi-
jający ciepło do wnętrza ża-
rówki. Ciepło, które w trady-
cyjnych żarówkach emitowa-
ne jest na zewnątrz, w żarów-
kach ENERGY SAVER pod-
grzewa dodatkowo skrętkę.
Dzięki temu efektowi zużywa-
ją one mniej energii elektrycz-
nej niż standardowe żarówki
halogenowe. Wynikająca z za-
miany oszczędność to nie tyl-
ko mniejsze rachunki za ener-
gię elektryczną, ale również
mniejsze zanieczyszczenie
środowiska. Redukcja zużycia
energii elektrycznej, oznacza
bowiem mniej powstającego
przy jej produkcji dwutlenku
węgla w atmosferze. Na tego-
rocznych Międzynarodowych
Targach Sprzętu Oświetlenio-
wego „ŚWIATŁO” rodzina ża-
rówek halogenowych ENER-
GY SAVER zdobyła pierwsze
miejsce w konkursie na naj-
lepszy wyrób targów w kate-
gorii „Źródła światła”.
reklama
11
 reklama
APC-MGE Data Center University
P od taką nazwą APC-MGE organizowała
w tym roku seminaria i kursy interneto-
we. Dotyczyły one bezpieczeństwa zasilania
centrów danych i cieszyły się dużym zainte-
resowaniem i uznaniem w branży IT. W pierw-
szym półroczu 2007 r. po połączeniu firm APC
i MGE należących do koncernu Schneider Elec-
tric szkolenia odbyło 1245 osób. Z kursów on-
line Data Center University™ (DCU) skorzy-
stało w tym czasie w sumie 50 Polaków, co
jest najlepszym wynikiem wśród krajów
Europy Środkowo-Wschodniej. Szybki postęp
technologiczny wymusza regularne uaktual-
nianie wiedzy, dlatego informatycy i mene-
dżerowie IT chętnie korzystają z możliwości
podwyższania swoich kwalifikacji.
Szkolenia stacjonarne prowadzone były
w Warszawie oraz w większych miastach Pol-
ski przez specjalistów z APC-MGE, którzy
swoją wiedzę techniczną zdobyli podczas wie-
loletniego wykonywania projektów zasilania
awaryjnego. Warszawskie spotkanie w dużej
mierze zostało poświęcone sposobom popra-
wy niezawodności serwerowni lub centrów
danych. W czasie seminarium zarówno koń-
cowi użytkownicy rozwiązań, jak i partnerzy
handlowi APC-MGE mogli uzyskać informa-
cje na temat procesu projektowania oraz naj-
nowszych technologii stosowanych w zasila-
ELSAF 2007
J uż po raz szesnasty Instytut Energoelek-
tryki Politechniki Wrocławskiej zorgani-
zował Konferencję Naukowo-Techniczną Bez-
pieczeństwo Elektryczne ELSAF 2007, której
honorowym patronem był Polski Komitet Bez-
pieczeństwa w Elektryce Stowarzyszenia
Elektryków Polskich oraz Oddział Wrocław-
ski SEP. Już od kilku edycji konferencja od-
bywa się co dwa lata i jest poświęcona bez-
Dr inż. Stefan Gierlotka podczas wygłaszania referatu
12
Od lewej: Michał Pyter i Marcin Karolak wyjaśniający
projektantom różnice w niezawodności systemów za-
silania dla różnych konfiguracji UPS-ów
niu gwarantowanym. Podczas swojego wy-
stąpienia Marcin Karolak zaprezentował za-
lety wprowadzanych właśnie do sprzedaży
trójfazowych zasilaczy awaryjnych z rodziny
MGE Galaxy o mocy od 10 do 800 kVA. Cha-
rakteryzują się one beztransformatorową bu-
dową dla mocy do 120 kVA. Wszystkie mode-
le MGE Galaxy wyposażone są w mikropro-
cesorowy system monitorujący stan obciąże-
nia UPS-a oraz pracę każdej baterii. O nieza-
wodności zasilania opowiadał Michał Pyter,
który w prezentacji przedstawił metody sku-
tecznego chłodzenia i wentylacji sprzętu IT,
w tym metody projektowania i oprogramo-
wanie, a także sposoby zarządzania efektyw-
nością infrastruktury fizycznej centrów prze-
twarzania danych. 
Tekst i fot. kk
pieczeństwu w szeroko rozumianej elektro-
energetyce.
W tym roku 110 elektroenergetyków obra-
dowało w dniach 19 - 21 września w Ośrodku
Szkoleniowo-Wypoczynkowym Politechniki
Wrocławskiej „Radość” w Szklarskiej Porębie.
W skład komitetu organizacyjnego i naukowo-
programowego weszli: prof. dr hab. inż. Zbi-
gniew Wróblewski, prof. dr hab. inż. Zdzisław
Komitet naukowy konferencji. Od lewej: prof. Jan Iży-
kowski, dr inż. Zbigniew Lubczyński, prof. Zdzisław
Teresiak, prof. Zbigniew Wróblewski
nr 12/2007

Szef produkcji firmy LEGRAND Polska Andrzej Bia-
łas opisywał budowę i działanie wyłącznika róźnico-
woprądowego
Teresiak, prof. dr hab. inż. Jan Iżykowski, dr
inż. Witold Jabłoński, dr inż. Lech Danielski,
dr inż. Marek Jaworski, dr inż. Janusz Ko-
nieczny oraz mgr Małgorzata Sadowska.
W pracach związanych z przygotowaniem
konferencji uczestniczył również zmarły
w maju 2007 roku, wieloletni pracownik Poli-
techniki Wrocławskiej, współorganizator wie-
lu poprzednich konferencji ELSAF, dr inż. Ro-
bet Kudła, którego nie sposób przy okazji EL-
SAFU nie wspomnieć.
Tegoroczne obrady otworzył przewodniczą-
cy komitetu naukowo-programowego prof. dr
hab. inż. Zbigniew Wróblewski, który omówił
dotychczasowe osiągnięcia oraz zapoznał
uczestników z tematyką konferencji. Podczas
inauguracji obrad głos zabrali również prof. dr
hab. inż. Jan Iżykowski, dyrektor Instytutu
Energoelektryki Politechniki Wrocławskiej,
prof. dr hab. inż. Zdzisław Teresiak, oraz re-
prezentujący Oddział Wrocławski Stowarzy-
szenia Elektryków Polskich dr inż. Zbigniew
Lubczyński.
Podczas dwudniowych obrad wygłoszonych
zostało 33 referatów poświęconych sieciom,
instalacjom i urządzeniom elektroenergetycz-
nym oraz oddziaływaniu pół elektromagne-
tycznych na organizmy żywe. Obrady prowa-
dzone były w siedmiu grupach tematycznych.
Referat inauguracyjny wygłosił dr inż. Stefan
Gierlotka z Kopalni Węgla Kamiennego „Wu-
jek”, który omówił oddziaływania prądu sta-
łego na organizmy żywe. Pierwszego dnia kon-
ferencji dominowała tematyka związana z bez-
pieczeństwem oraz ochroną odgromową
i przepięciową w instalacjach i sieciach niskie-
go napięcia. Spośród kilkunastu wygłoszonych
tego dnia referatów szczególną uwagę zwró-
cił referat poświęcony ochronie przeciwpora-
żeniowej oraz przepięciowej w instalacjach in-
teligentnych typu KNX, wygłoszony przez
dr. hab. inż. Mirosława Parola z Politechniki
Warszawskiej oraz referat poświęcony kom-
nr 12/2007
reklama
Sala konferencyjna wypełniona była po brzegi
(na pierwszym planie dr hab. inż. Mirosław Parol)
pleksowemu systemowi sterowania bezpie-
czeństwem elektrycznym autorstwa dr. inż.
Ryszarda Zacirki. Natomiast dr inż. Stanisław
Czapp z Politechniki Gdańskiej w referatach
poświęconych wyłącznikom różnicowoprądo-
wym wyjaśnił wpływ wyższych harmonicz-
nych na ich czułość. Uzupełnieniem referatu
poświęconego wyłącznikom różnicowoprądo-
wym była prezentacja wyrobów firmy LE-
GRAND Polska, którą poprowadził szef pro-
dukcji mgr inż. Andrzej Białas.
Drugiego dnia skoncentrowano się na te-
matach dotyczących ochrony przeciwporaże-
niowej i odgromowej przy urządzeniach wy-
sokich napięć oraz ochronie przed działaniem
pól elektromagnetycznych. Do najciekawszych
referatów wygłoszonych tego dnia należy za-
liczyć ten pt. „Metody ograniczania pola ma-
gnetycznego 50 Hz w rozdzielnicach wnętrzo-
wych SN/nn”, wygłoszony przez dr. inż. Mar-
ka Jaworskiego oraz referat dr. inż. Marka
Szuby poświęcony problemom budowy elek-
troenergetycznych inwestycji liniowych.
Po zakończeniu obrad, uczestnicy konfe-
rencji wzięli udział w zorganizowanych wy-
cieczkach w góry, z których najciekawszą
była wyprawa do Wąwozu Kamieńczyka po-
łączona ze spacerem po Karkonoskim Parku
Narodowym. W obradach wzięła udział rów-
nież nasza redakcja, która od kilku lat spra-
wuje patronat medialny nad konferencją,
a redaktor Julian Wiatr wystąpił z dwoma
referatami poświęconymi oświetleniu awa-
ryjnemu w budynkach oraz zagrożeniu poża-
rowemu i porażeniowemu stwarzanemu
przez ograniczniki przepięć.
Trzeciego dnia obrad zostały wygłoszone
referaty VI Szkoły Ochrony Przeciwporażenio-
wej, której przewodniczył wieloletni kierow-
nik studium podyplomowego Teorii i Techni-
ki Przeciwporażeniowej Politechniki Wrocław-
skiej dr inż. Lech Danielski. Dyskutowano na
temat nowelizacji zasad i wymagań stawia-
13
 reklama
nych ochronie przeciwporażeniowej w nor-
mach PN-EN 61140 i PN-HD 60364-41, a tak-
że prowadzenia oględzin i wykonywania ba-
dań instalacji niskiego napięcia. Omówiono
zasady oceny zagrożenia porażeniowego
w obiektach wysokiego napięcia na podstawie
kryterium napięć dotykowych spodziewanych
oraz zasady ochrony przeciwporażeniowej
w instalacjach z zasilaczami UPS w różnych
układach sieciowych. Wszyscy uczestnicy
efektywność energetyczna napędów z silnikami elektrycznymi
T radycyjnie już, w dniach 24 - 26 paź-
dziernika br. w Korytnicy nad Zale-
wem Chańcza (woj. świętokrzyskie), po raz
czwarty spotkali się uczestnicy Forum
„Efektywność Energetyczna Napędów
z Silnikami Elektrycznymi”, czyli IV Forum
BOBRME Komel FEWE – PCPM – CANTO-
NI MOTOR – SIEMENS – SEP zorganizo-
wanego przez Branżowy Ośrodek Badaw-
czo-Rozwojowy Maszyn Elektrycznych Ko-
mel z Katowic przy współpracy Fundacji na
rzecz Efektywnego Wykorzystania Ener-
gii, Polskiego Centrum Promocji Miedzi,
zakładów Grupy Cantoni Motor, firmy Sie-
mens oraz Stowarzyszenia Elektryków Pol-
skich. Honorowy patronat nad Forum ob-
jął Minister Gospodarki. Jednym z patro-
nów medialnych spotkania była redakcja
„elektro.info”. Forum było współfinanso-
wane przez projekt Polski Program Efek-
tywnego Wykorzystania Energii w Napę-
dach Elektrycznych (PEMP).
Z uwagi na uruchomione mechanizmy
programu PEMP, celem konferencji było
omówienie dotychczasowych wyników
wdrażanego programu oraz sposobów ich
realizacji, w tym programu rabatowego
sprzedaży silników energooszczędnych,
umożliwiającego ich nabycie po obniżonej
cenie, zbliżonej do ceny silników standar-
dowych. Omówiano również projekty de-
Pojazd elektryczny Elipsa
14
Szkoły Ochrony Przeciwporażeniowej otrzy-
mali Certyfikat Uczestnictwa.
Tegoroczny ELSAF 2007 udowodnił, że te-
matyka bezpieczeństwa elektrycznego jest
wciąż żywa i budzi duże zainteresowanie
w środowisku elektryków. Kolejne: XVII Kon-
ferencja Bezpieczeństwo Elektryczne oraz VII
Szkoła Ochrony Przeciwporażeniowej odbędą
się we wrześniu 2009 roku. 
Tekst i fot. ww
Na Forum prezentowano m.in. wyniki wdrażanego
programu PEMP, w tym przykłady konkretnych inwe-
stycji energooszczędnościowych
monstracyjne wdrożeń w dziedzinie ener-
gooszczędnych silników i napędów elek-
trycznych. Szczególnym zainteresowa-
niem cieszyły się informacje o możliwo-
ściach uzyskania 30 % dotacji na moder-
nizację napędów dużej mocy. Spotkaniu
towarzyszyły prezentacje pojazdów z na-
pędem elektrycznym rodem z Radomia
oraz Pruszkowa, do których to napęd za-
projektowano i wyprodukowano w Kome-
lu. Uczestnicy mogli ocenić walory pre-
zentowanych pojazdów podczas przejaż-
dżek po okolicy.
Tematyka Forum obejmowała również
zagadnienia związane m.in. z możliwo-
ściami technicznymi oszczędzania ener-
gii elektrycznej, korzyściami wynikający-
mi z uczestnictwa w prestiżowym unij-
nym projekcie promocyjnym MCP, sposo-
bami finansowania modernizacji/inwesty-
cji (dotacje, kredyty, handel emisjami), do-
świadczeniami praktycznymi i przykłada-
mi konkretnych rozwiązań. Poruszona zo-
stała także problematyka prowadzenia
świadomej polityki energetycznej przez
zakłady przemysłowe i korzyści stąd wy-
nikających, kosztu eksploatacji silników
elektrycznych, czy właściwego wyboru:
remontować czy wymieniać silniki elek-
tryczne. Obrady zainaugurował dyrektor
BOBRME Komel dr inż. Jakub Bernatt,
nr 12/2007

witając uroczyście współorganizatorów
oraz wszystkich uczestników spotkania.
Program Forum obejmował cztery sesje
plenarne podzielone tematycznie oraz jed-
ną sesję dialogową. Na zakończenie pierw-
szego dnia obrad prof. Jerzy Hickiewicz
przedstawił osobistość z dziedziny ma-
szyn elektrycznych – profesora Aleksan-
dra Rotherta. Ogółem w trakcie Forum za-
prezentowano 20 referatów plenarnych
i komunikatów oraz 8 referatów podczas
sesji dialogowej.
W spotkaniu uczestniczyło 120 osób, re-
prezentujących 62 firmy i instytucje, mię-
dzy innymi: 12 zakładów produkujących
maszyny i urządzenia elektryczne, 10 firm
remontowo-usługowych maszyn i urzą-
dzeń elektrycznych, 9 przedstawicieli prze-
mysłu energetycznego i ciepłowniczego,
7 zakładów związanych z górnictwem,
hutnictwem i gazownictwem, 8 firm prze-
mysłu chemicznego, papierniczego, rafine-
ryjnego, cementowni, przedsiębiorstw
jesienne posiedzenie Centralnego Kolegium
Instalacji i Urządzeń Elektrycznych SEP
P od koniec października odbyło się pierw-
sze jesienne posiedzenie Centralnego Ko-
legium Instalacji i Urządzeń Elektrycznych
Stowarzyszenia Elektryków Polskich. Obra-
dom Kolegium, w których uczestniczyło
30 członków SEP z całego kraju, przewodni-
czył mgr inż. Andrzej Boczkowski. Wzięli
w nich także udział pracownicy Wojskowe-
go Biura Studiów Projektów Budowlanych
i Lotniskowych w Warszawie. Uczestniczył
w nich również wiceprezes SEP mgr inż. Ze-
non Stodolski, który podczas swojego krót-
kiego wystąpienia przedstawił dotychczaso-
wy dorobek sekcji instalacji i urządzeń elek-
trycznych SEP oraz zapoznał uczestników
z planowanymi zamierzeniami władz naczel-
nych stowarzyszenia.
Obradom towarzyszyły wystąpienia mery-
toryczne. Julian Wiatr (redakcja „elektro.
info”) i inż. Robert Sewalski z Instytutu Ma-
szyn Przemysłowych PAN w Gdańsku omó-
wili zagadnienia dotyczące zasad projektowa-
nia ochrony przeciwporażeniowej w instala-
cjach elektrycznych zasilanych z zespołów
prądotwórczych oraz problemy techniczne,
ekonomiczne oraz uwarunkowania prawne
związane z budową elektrowni wodnych. Wy-
kład poświęcony zasilaniu rezerwowemu za-
nr 12/2007
reklama
wodno-kanalizacyjnych, 10 instytutów
przemysłowych i uczelnianych, ośrodki ba-
dawczo-rozwojowe i inne instytucje. Dru-
giego dnia Forum, po zakończonych obra-
dach uczestnicy udali się na wycieczkę,
zwiedzając m.in. zabytki Szydłowa oraz pa-
łac i hodowlę bizonów w Kurozwękach.
Część merytoryczną Forum uprzyjem-
niły tradycyjnie występy artystyczne.
W trakcie środowego ogniska wystąpiła
Kapela Świętokrzyska, prezentując regio-
nalny folklor, a podczas czwartkowego
bankietu kabaret Pirania wraz z rozśpie-
waną wokalistką bawili gości najlepszy-
mi skeczami ze swego repertuaru. Wszy-
scy uczestnicy zostali zaproszeni na XVI
Seminarium Techniczne „Problemy Eks-
ploatacji Maszyn i Napędów Elektrycz-
nych”, które odbędzie się 28 - 30 maja
2008 r., oraz na kolejne V Forum EENSE
planowane na jesień 2009 roku. 
Tekst i fot. Mariusz Czechowicz,
BOBRME Komel
Podczas posiedzenia wygłoszono dwa referaty mery-
toryczne. Julian Wiatr omawiał zasady projektowa-
nia ochrony przeciwporażeniowej w instalacjach elek-
trycznych zasilanych z zespołów prądotwórczych
kończyła prezentacja projektu systemu zasi-
lania awaryjnego pomp pożarowych zrealizo-
wanego w jednym z zakładów produkcyjnych
w Polsce. W ramach wystąpienia poświęco-
nego elektrowniom wodnym uczestnicy po-
siedzenia CKIiU SEP poznali stan krajowej
elektroenergetyki wodnej. Zademonstrowa-
no im wybrane, funkcjonujące w naszym kra-
ju elektrownie wodne wraz z ich możliwościa-
mi w zakresie produkcji energii elektrycznej.
Obrady posiedzenia CKIiU SEP zakończyło
wystąpienie mgr. inż. Andrzeja Boczkowskie-
go, który podsumował obydwa wykłady me-
rytoryczne oraz przedstawił plan działań Ko-
legium do końca roku. 
Tekst i fot. ww
15
 reklama
Philips Transitions
T ransitions II 2007/2008 to kontynuacja
cieszącego się dużą popularnością po-
kazu Transitions I, zorganizowanego w dzie-
więciu krajach Europy w 2005 i 2006 roku.
Rozszerzona edycja wystawy Transitions –
light on the move, która odwiedziła w tym
roku Warszawę, miała na celu prezentację
architektonicznych rozwiązań oświetlenio-
wych. Swoje nowe projekty architektonicz-
ne pokazali na niej czołowi europejscy ar-
chitekci i projektanci. Warszawska edycja
spotkania odbyła się w scenerii Hali Wyso-
kich Napięć Instytutu Energetyki. Uroczy-
stego otwarcia dokonał Bogdan Rogala –
prezes Philips Polska, który przedstawił ko-
lejne etapy rozwoju firmy w Polsce. Następ-
nie Marek Łasiński, dyrektor sprzedaży
Philips Lighting, zaprezentował przykłady
innowacyjnych rozwiązań w zakresie oświe-
tlenia architektonicznego. Architekci i pro-
jektanci zaproszeni do współpracy z firmą
Philips przedstawili swoje wizje i pomysły
w unikalnych rozwiązaniach oświetlenio-
wych z zastosowaniem diod LED. Zostały
Delta Power ma 10 lat
Z tej okazji firma wydała uroczyste
przyjęcie w Hotelu „500” w Zegrzu.
W obchodach wzięli udział pracownicy fir-
my z centrali oraz wszystkich oddziałów,
tj. z Warszawy, Gdyni i Wrocławia. Uroczy-
stą kolację poprzedziła część oficjalna, pod-
czas której zarząd Delta Power podsumo-
wał dotychczasowe osiągnięcia i przedsta-
wił strategię firmy na najbliższe 3 lata. Pre-
zentację urozmaiciły konkursy z atrakcyj-
nymi nagrodami. Najbardziej zasłużeni pra-
cownicy firmy otrzymali okolicznościowe
nagrody.
Oferta Delta Power Sp. z o.o. obejmuje do-
stawy, montaż i serwis urządzeń zasilania
kolejna edycja studium pod patronatem „elektro.info”
T rwa szósta edycja studiów podyplomo-
wych o specjalności projektowanie insta-
lacji i urządzeń elektrycznych wspomagane
komputerowo, których organizatorem jest In-
stytut Energoelektryki Politechniki Wrocław-
skiej. W dniach 23 - 25 listopada w ramach se-
sji wyjazdowej odbyły się kolejne zajęcia zor-
ganizowane w pensjonacie ARTUS w Karpa-
16
Sceneria Hali Wysokich Napięć Instytutu Energety-
ki w Warszawie
one zaprezentowane w postaci aranżacji
pięciu kontenerów produktowych, pokazu-
jących możliwe zastosowania diod świecą-
cych w przyszłych energooszczędnych roz-
wiązaniach oświetlenia architektoniczne-
go. Duże zainteresowanie wśród publiczno-
ści wywołał swoją aranżacją zatytułowaną
„4 Sfery” prof. Andreas Schulz, współzało-
życiel pracowni architektonicznej Licht
Kunst Licht z Berlina. Uroczystość uświet-
nił występ grupy akrobatycznej Atelie. 
Tekst i fot. kk
gwarantowanego czyli zasilaczy UPS i agre-
gatów prądotwórczych. Ostatnie lata wskazu-
ją na coraz większą specjalizację firmy w kie-
runku realizowania zamówień niestandardo-
wych. Ten sposób działania zaowocował wy-
konaniem największej instalacji zasilania re-
zerwowego w Polsce – o mocy 10 MVA, zreali-
zowanej na bazie agregatów prądotwórczych.
Firma specjalizuje się również w budowaniu
systemów zasilania centrów przetwarzania
danych, tzw. Data Centers, i ma na swojej li-
ście referencyjnej takich odbiorców jak Pocz-
ta Polska, Telekomunikacja Polska oraz Elek-
trownia Bełchatów. 
Oprac. ak (Delta Power)
czu. Prowadził je kierownik studium dr inż.
Kazimierz Herlender.
Podczas sesji wyjazdowej wygłoszonych zo-
stało kilka wykładów przygotowanych przez
znanych i cenionych w całym kraju projektan-
tów. Podstawy prawne projektowania instala-
cji elektrycznych oraz wymagania dotyczące
zakresu i formy projektu budowlanego omó-
nr 12/2007

W tegorocznej edycji studium bierze udział 22 słucha-
czy. Na pierwszym planie dr inż. Kazimierz Herlender
wił mgr inż. Edward Kaspura z firmy ELKAS
w Świdnicy. O zasadach projektowania kablo-
wych linii SN opowiadał inż. Jarosław Klu-
kojć, absolwent piątej edycji studium, pracow-
nik Rejonu Energetycznego Września spółki
ENEA OPERATOR, który zaprezentował rów-
nież przykładowy projekt linii kablowej zasi-
lającej stację transformatorową SN/nn.
W zajęciach uczestniczyła również nasza re-
dakcja, która od czterech lat sprawuje patro-
nat medialny nad studium. Redaktor Julian
Wiatr wyjaśnił podstawy projektowania sys-
temów zasilania awaryjnego, zasady doboru
mocy zespołu prądotwórczego oraz podstawy
projektowania ochrony przeciwporażeniowej
w instalacjach zasilanych ze źródeł awaryj-
nych. Wszyscy słuchacze otrzymali od naszej
redakcji na płycie CD zbiór wybranych projek-
tów elektrycznych oraz zestaw materiałów
szkoleniowych dotyczących m.in. projektowa-
nia kablowych sieci elektroenergetycznych SN.
W sesji wyjazdowej wzięła także udział firma
Elektrotim z Wrocławia. Reprezentował ją mgr
nr 12/2007
Jarosław Klukojć podczas rozmowy ze Sławomirem
Cieślą i jednym ze słuchaczy
inż. Sławomir Cieśla, absolwent pierwszej
edycji studium.
W bieżącej edycji bierze udział 22 słucha-
czy. Zadaniem studiów jest przedstawienie
podstawowych zasad poprawnego projekto-
wania instalacji oraz urządzeń elektrycznych
niskiego i średniego napięcia. Każdy ze słu-
chaczy w ramach pracy dyplomowej opraco-
wuje projekt instalacji elektrycznej oraz oświe-
tlenia budynku mieszkalnego lub przemysło-
wego, który podlega obronie przed komisją po-
wołaną przez dziekana Wydziału Elektryczne-
go Politechniki Wrocławskiej. Program stu-
dium jest ciągle aktualizowany, a słuchacze
zapoznawani z najnowszymi programami
komputerowymi wspomagającymi projekto-
wanie. Studia trwają 2 semestry i obejmują
180 godzin dydaktycznych, w tym ćwiczenia
projektowe, prowadzone w laboratorium kom-
puterowym. Więcej informacji na temat stu-
dium można uzyskać pisząc na adres: kazi-
mierz.herlender@pwr.wroc.pl lub telefonicz-
nie, tel. 071 320 33 86.
Tekst i fot. ww
Energoaparatura S.A.
składa prospekt emisyjny
Energoaparatura S.A. planuje emisję
trzech serii akcji, w tym serii D, prze-
znaczonej na zaspokojenie roszczeń wie-
rzycieli, i serii E, dedykowanej dotych-
czasowym akcjonariuszom. Plany emi-
syjne są wynikiem pozytywnie zakoń-
czonego postępowania ugodowego
z wierzycielami spółki. W lipcu br. upra-
womocniło się zatwierdzenie układu
z wierzycielami. Za przyjęciem układu
głosowało 91,91 % wierzycieli. Głoso-
wanie to zakończyło trzydziestojedno-
miesięczny proces naprawczy Energo-
aparatury, umożliwiając jednocześnie
kontynuowanie jej działalności produk-
cyjno-montażowej oraz podjęcie dzia-
łań związanych z rozwojem spółki i suk-
cesywnym zwiększaniem jej wartości.
ASTE „Wehikułem Czasu”
Gdańska spółka ASTE, dostawca
kabli, przewodów i osprzętu kablo-
wego, została wyróżniona prestiżo-
wym tytułem „Wehikuł Czasu”. Ty-
tuły te są przyznawane przez „Gaze-
tę Prawną” we współpracy z wywia-
downią gospodarczą Dun&Bradstre-
et, w ramach Rankingu Najzdrow-
szych Przedsiębiorstw. Ranking ma
na celu wskazanie tych spośród ma-
łych i średnich przedsiębiorstw, któ-
re szybko się rozwijają, są dobrymi
i wiarygodnymi partnerami bizneso-
wymi oraz wypracowały sobie sta-
bilną pozycję finansową i przyczy-
niają się do rozwoju gospodarczego
Polski.
 Oprac. ak
reklama
17 »
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
17
 f otore portaż

15 lat minęło…
jubileusz firmy Wamtechnik
26 października w gronie pracowników i przyjaciół Wamtechnik świę-
tował 15-lecie istnienia. Uroczystości związane z jubileuszem rozpoczę-
ły się wmurowaniem kamienia węgielnego pod budowę nowej siedziby
firmy w miejscowości Łubna. W obchodach wzięli udział przedstawicie-
le władz lokalnych i samorządowych, klienci oraz dostawcy. Podpisa-
niu aktu erekcyjnego oraz wmurowaniu kamienia węgielnego asystowa-
ła Barbara Samborska – Burmistrz Miasta i Gminy Góra Kalwaria oraz
Joachim Kutter – jeden z niemieckich udziałowców firmy Wamtechnik.

N a dalszą część obchodów jubileuszu goście zostali zaproszeni

do ośrodka konferencyjnego w Serocku. Uroczyste spotkanie
otworzył prezes zarządu firmy Wamtechnik Ryszard Kerschke. Pod-
Występ grupy Samba Axé Bahia Show wywołał wśród gości wiele emocji

czas krótkiej prezentacji wiceprezes zarządu Krzysztof Lubianiec

przedstawił najważniejsze momenty z 15 lat działalności firmy oraz
najnowsze rozwiązania technologii Li-Ion, w której firma się spe-
cjalizuje. W ostatnim czasie Wamtechnik wprowadził bowiem do
sprzedaży ogniwa litowo-polimerowe oraz litowo-fosforanowe, któ-
re charakteryzują się małą wagą oraz ponadtrzykrotnie większą po-
jemnością w stosunku do tradycyjnych baterii. Nową grupą pro-
duktową w ofercie firmy są kompletne systemy fotowoltaiczne, któ-
rych przykładową realizację możemy zobaczyć na budynkach Poli-
techniki Warszawskiej. Została ona wykonana we współpracy fir-
my z uczelnią. Goście mieli również okazję zapoznać się z produk-
tami dwóch firm partnerskich: Impact oraz Consafe Logistics.
Nie zabrakło również urodzinowego tortu
Bankiet jubileuszowy rozpoczął się wspaniałym pokazem fajer-
werków. W gorące rytmy brazylijskiej samby wprowadziła gości
grupa „Samba Axé Bahia Show”. Dla gości, którzy czują w sobie
żyłkę hazardzisty, była ruletka, Black Jack czy poker. Na szczęście
nikt nie stracił fortuny, bo gracze zostali obdarowani specjalnie
przygotowanymi na tę okazję banknotami, a gra odbywała się pod
okiem profesjonalnych krupierów.
W czasie uroczystości był również czas na życzenia i gratulacje
składane na ręce prezesa zarządu Ryszarda Kerschke. Nie zabra-
kło urodzinowego tortu, a także smakołyków przygotowanych
przez szefa kuchni, w tym płonącego dzika. Uroczystość zakoń-
czyła się dopiero porannym śniadaniem, podczas którego goście
dzielili się wrażeniami ze spotkania. 
Na uroczystość 15-lecia firmy Wamtechnik przyjechał jeden z jej niemieckich udzia-
Oprac. kk fot. kk łowców Joachim Kutter (pierwszy od prawej)

Burmistrz Barbara Samborska przygotowała z okazji jubileuszu list gratulacyjny Na kilka godzin ośrodek konferencyjny w Serocku zamienił się w jaskinię hazardu

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
18
NOWA SIEDZIBA

od 1 XII
ul. Karczewska 18
r e d a k c j a @ e l e k t r o . i n f o . p l

ODNALEZIENI W WIELKIM MIEŚCIE

 f otore portaż

elektryczne
niechlujstwo
Jak co roku we wrześniu spędzałem urlop w polskich górach. Podczas ulu-
bionych spacerów często napotykałem na „elektryczne ciekawostki”, czyli znaj-
dujące się w eksploatacji czynne urządzenia elektryczne, co do których jakości
działania można mieć poważne wątpliwości. Niektóre z nich udało mi się sfo-
tografować.

Z aprezentowane zdjęcia są dowodem tego, jak mała jest wy-

obraźnia ludzi odpowiedzialnych za kontrolę czy nadzór nad
jakością urządzeń i instalacji elektroenergetycznych. Dotyczy to
Złap mnie!
również osób, które je użytkują. Na nic też, jak widać, zdają się wszel-
kie szkolenia i konferencje poświęcone bezpieczeństwu pracy przy urzą-
dzeniach elektrycznych. A przecież próby budowy instalacji elektrycz-
nych tanim kosztem i bez odpowiedniego dozoru często kończą się tra-
gicznie. Wielokrotnie wypadkom porażenia prądem elektrycznym moż-
na by zapobiec, gdyby eksploatacja i konserwacja zdewastowanych urzą-
dzeń elektrycznych była prowadzona we właściwy sposób.
Temu powinny służyć okresowe kontrole instalacji elektrycznych
wykonywane przez osoby do tego uprawnione. Ich brak prowadzi bo-
wiem do potencjalnych zagrożeń porażenia prądem, których dowodem
są publikowane przez nas zdjęcia. Nie bez znaczenia jest także łatwy
dostęp do czynnych urządzeń elektrycznych, a przede wszystkim wy-
sokie koszty wykonania instalacji, zgodnie ze sztuką. Stają się one przy-
czyną kradzieży energii elektrycznej, a w konsekwencji prowadzą do
Jak widać, płot może pełnić róż-
budowy prowizorycznych instalacji stwarzających zagrożenie poraże- ne funkcje Skuteczny sposób oświetlenia terenu
niem prądem elektrycznym. Nie bez winy są również projektanci i wy-
konawcy, którzy świadomie projektują i wykonują takie instalacje, a po-
tem przekazują je do eksploatacji bez procedury odbiorczej.
Nie sztuką jest jednak szukanie winnego nieszczęścia, lecz takie
działanie, aby do niego nie dopuścić. Inaczej statystyki wypadków
spowodowanych rażeniem prądem elektrycznym w naszym kraju
wciąż będą wysokie. Należy pamiętać, że zdewastowane urządzenie
czy instalacja elektryczna oprócz zagrożenia porażenia prądem mogą Rura osłonowa z „niespodzianką”
być również przyczyną powstania pożaru. Jeśli zaś dodatkowo są to
urządzenia funkcjonujące w miejscach publicznych, to wówczas za-
grażają one bezpieczeństwu wielu ludzi. I tak, park, który powinien
być miejscem odpoczynku – przy braku właściwej konserwacji urzą-
dzeń elektrycznych może stać się miejscem tragedii – w szczególno-
ści w przypadku dzieci, których ciekawość nie zna granic. Słup ulicz-
nej oprawy oświetleniowej, który prawie dotyka balkonu, również nie
stanowi dobrej dekoracji, a w razie wyładowania atmosferycznego
trafienie pioruna może spowodować przeskok ładunku i doprowadzić
do pożaru. Nieosłonięty kabel elektroenergetyczny pozostawiony
w centrum miasta, czy gołe przewody napowietrznej linii elektroener-
getycznej przebiegające w otulinie gałęzi wzdłuż chodnika to wyjąt-
kowo niebezpieczne miejsca dla przechodniów. To tylko przykłady za-
niechań, które udało nam się pokazać na zdjęciach. Ilu nie zobaczyli-
śmy – strach pomyśleć… 
Tekst i fot. Julian Wiatr „Profesjonalne” oświetlenie balkonu Jak by tu zaoszczędzić na remoncie...

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
20
Zaplecze targowiska miejskiego „Wzorowy” porządek w rozdzielnicy

Elementy zbrojenia słupka kamiennego

Ochrona przyrody przede wszystkim...

Jak prowadzić przewody? Można i tak...

„Pomysłowy” gospodarz zawsze znajdzie rozwiązanie Ważne, że od frontu jest porządek, a na zapleczu...

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
21
 jakość energii elektrycznej

łuk elektryczny i rozłączniki SN

mgr inż. Karol Kuczyński

Rozłączniki SN znane są już od lat trzydziestych ubiegłego wieku jako elementy stoso-
wane do rozłączania obwodów pod obciążeniem. Stosowane są głównie w sieciach miej-
skich i przemysłowych. Rozłączniki służą do załączania i wyłączania obwodów elektrycz-
nych, w których płyną prądy o wartościach nie większych niż prądy znamionowe roz-
łącznika. Są one wyposażone w urządzenia do gaszenia łuku elektrycznego. Rozłącz-
niki budowane są najczęściej jako powietrzne normalnociśnieniowe z wydmuchem ma-
gnetycznym i komorami ceramicznymi oraz jako gazowe z sześciofluorkiem siarki (SF6)
lub próżniowe. Można spotkać również rozłączniki gazowydmuchowe.

C zęsto stosuje się rozwiązania po-

wstałe z połączenia rozłącznika
z bezpiecznikiem umieszczone na
ściofluorku siarki – SF6), w produktach
rozkładu cieczy (np. oleju mineralne-
go, wody) oraz w parach metalu emito-
ua uz

ug
40 ua
V
wspólnej konstrukcji. Tak skonstruowa- wanego z powierzchni elektrod, które 0
ny aparat powszechnie jest nazywany przykładowo stanowią nośniki prądu i
i
rozłącznikiem bezpiecznikowym. w łuku próżniowym. Łuk elektryczny 4 tb
Wkładki bezpiecznikowe mogą być ele- jest złożonym zjawiskiem fizycznym, na A
0
mentem ruchomego członu rozłączni- które składają się zasadniczo trzy rodza- tg tz

ka bezpiecznikowego, a po ich zadzia- je procesów: termodynamiczne, elek-

łaniu (nawet jednej) może nastąpić tryczne, jonizacyjne. Wszystkie te zjawi- 5 ms

otwarcie zestyków w wyniku impulsu ska są ze sobą ściśle powiązane [3].

otwierającego zamek rozłącznika [1, 2]. W gaszeniu łuku prądu przemienne-
go wykorzystuje się naturalne przejście
łuk elektryczny prądu prądu przez wartość zerową (rys. 1). Za-
przemiennego płon łuku w danym półokresie po przej-
ściu prądu przez zero następuje wów-
Łuk elektryczny jest jedną z form wy- czas, gdy napięcie pomiędzy elektroda-
ładowania elektrycznego w środowisku mi osiąga wartość napięcia zapłonu uz,
zjonizowanej plazmy. Jonizacja ta może i gaśnie, gdy napięcie łuku ua zmniejsza
zachodzić w trzech typowych środowi- się poniżej napięcia gaszenia ug podczas
skach: w gazie (np. w powietrzu, sze- zbliżania się prądu do kolejnego przej-
a) b)
e, i
e, i uw
e się z krzywą wzrostu wytrzymałości po-
e
uz
i dzie do przecięcia się tych krzywych, łuk
uw
up ua up
tb
t t
ua i ua i
ug ug
Rys. 2 Przebiegi prądu i napięcia podczas gaszenia łuku prądu przemiennego:
a) przy ponownym zapłonie łuku, b) przy skutecznym wyłączeniu obwo-
du, gdzie: e – przebieg siły elektromotorycznej źródła, uw – przebieg wzro-
stu wytrzymałości przerwy połukowej, up – przebieg napięcia powrotnego
na stykach [4]
Rys. 1 Oscylogramy napięcia ua, prądu i łuku prądu przemiennego w obwodzie
o charakterze rezystancyjnym, gdzie: uz , ug – napięcia odpowiednio zapłonu
i gaszenia łuku w danym półokresie prądu, t b – czas trwania przerwy bezprą-
dowej, tg , t z – początek i koniec przerwy bezprądowej [4]
ścia przez zero. Odcinek czasu tb mierzo- budowa rozłącznika
ny od chwili zgaszenia łuku tg do chwi-
li jego ponownego zapłonu tz nosi na- Rozłączniki budowane są na napię-
zwę przerwy bezprądowej [4]. cia do 36 kV i prądy znamionowe cią-
Gaszenie łuku w łącznikach prądu głe wynoszące nawet kilkaset ampe-
przemiennego polega na niedopuszcze- rów. Zdolność wyłączania prądów czy-
niu do ponownego zapłonu łuku po ko- sto indukcyjnych (praca jałowa trans-
lejnym przejściu prądu przez zero (rys. 2). formatora) lub prądu indukcyjnego wy-
Łuk gaśnie, jeśli krzywa wzrostu napię- nosi do kilkudziesięciu amperów. Roz-
cia powrotnego up, pojawiającego się na łącznik składa się najczęściej ze sta-
rozchodzących się stykach, nie przetnie lowej ramy, na której zamocowano
izolatory wsporcze. Na nich znajduje
łukowej uw (rys. 2b). Jeśli natomiast doj- się część toru prądowego wykonane-
go z miedzianych profili. Rozłączniki
zapala się ponownie i następuje konty- mogą być wyposażone w napęd migo-
nuacja wyładowania w ciągu następnego wy oraz w teleskopowe komory gasze-
półokresu (rys. 2a). Na przebieg wytrzy- niowe (rys. 3). Tego typu aparaty elek-
małości połukowej uw=f(t) ma wpływ tryczne same wytwarzają środek gaśni-
czas trwania przerwy bezprądowej tg. czy potrzebny do przerwania łuku elek-
Proces gaszenia łuku jest więc łatwiejszy trycznego, zawierają bowiem stały ma-
do przeprowadzenia w obwodach o cha- teriał gazujący [2, 4]. W wyniku działa-
rakterze rezystancyjnym, gdzie przerwa nia wysokiej temperatury spowodowa-
ta jest dłuższa niż w obwodach o charak- nej przez łuk elektryczny w teleskopo-
terze indukcyjnym. wej komorze gaszeniowej wytwarza-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
22
ją się gazy wystarczające do zgaszenia
tego łuku.
Podczas wyłączania w pierwszej
kolejności od zamocowanych na stałe
w górnych izolatorach wsporczych ze-
styków oddzielają się podwójne noże
torów prądowych (pozycje (1) i (2) na
rysunku 4). Styk kulowy teleskopowej
komory gaszeniowej pozostaje jeszcze
w zacisku sprężynowym. Prąd płynie
wewnątrz komory gaszeniowej, któ-
ra jest w tym czasie rozciągana. Łuk
elektryczny pali się w wąskiej szczeli-
nie pierścieniowej pomiędzy komorą
teleskopową a stykiem kulowym (3).
Obie części wykonane są z tworzywa
wytwarzającego gaz w bardzo wysokiej
temperaturze. Temperatura łuku elek-
trycznego powoduje wydzielanie się
wystarczającej ilości gazów do szybkie-
go i skutecznego zgaszenia łuku [3, 4].
Dopiero wtedy następuje zwolnienie
styku kulowego z zacisku sprężynowe-
go (4). Rura teleskopowa powraca do
pierwotnego położenia pomiędzy no-
żami toru prądowego (5). Procesy łącze-
niowe i związane z nimi tworzenie się
łuku podczas załączania odbywają się
tylko pomiędzy stykami głównymi roz-
łącznika (6). Powstające wówczas prą-
dy zwarciowe nie naruszają rury tele-
skopowej [5].
Ze względu na bardzo dobre właści-
wości izolacyjne i możliwość łączenia
dużych mocy, przy wysokich napięciach
coraz częściej stosuje się rozłączniki ga-
zowe samosprężne z gazem SF6. Dzięki
wykorzystaniu zjawiska samosprężania
się gazu w komorze rozłącznika, energia
wymagana do pracy komory samospręż-
nej pozyskiwana jest częściowo z ener-
gii samego łuku elektrycznego. Styk ru-
chomy dla każdego bieguna rozłączni-
ka tworzą najczęściej dwa tory prądo-
we: roboczy, wykonany z dwóch równo-
ległych ceowników ze sprężynami, oraz
pomocniczy, złożony ze styku opalnego
umieszczonego najczęściej w izolacyjnej
dyszy gaszeniowej [1, 2].
Rozłączniki z gazem SF6 budowane są
również jako gazowydmuchowe, w któ-
rych zasada działania opiera się na wy-
korzystaniu wzrostu ciśnienia gazu na
skutek wzrostu temperatury w tej czę-
ści komory, gdzie pali się łuk. Ciśnie-
nr 12/2007
2 1
3
4
5 6
Rys. 3 Budowa rozłącznika typu KL
z teleskopową komorą gasze-
niową: 1 – napęd sprężynowy,
2 – noże torów prądowych,
3 – teleskopowa komora gasze-
niowa, 4 – drążek z tworzywa
sztucznego, 5 – wałek napędu,
6 – uziemnik [5]
nie w komorze samowydmuchowej
w mniejszym stopniu zależy od pręd-
kości łączenia lub rozłączania się zesty-
ków, co umożliwia zastosowanie prost-
szych układów napędowych [2, 3].
Innym sposobem gaszenia łuku
elektrycznego jest zastosowanie w roz-
łącznikach komór próżniowych. Przy-
kładem jest rozwiązanie zastosowane
w rozłączniku Nova firmy Kyle (rys. 5).
Małą energię przerwania łuku, który
zawiera się w przestrzeni próżniowej,
osiąga się przez zastosowanie osiowe-
go pola magnetycznego. W konstrukcji
wsporczej styku wykonywane są szcze-
liny, które tworzą cewkę wytwarzają-
cą to pole wzdłuż osi styków. Osiowe
element grzejny
ruchomy trzpień
wyzwalacza
uzwojenie
zamykające
wyzwalacz wskaźnik położenia styków
magnetyczny OTWARTE/ZAMKNIĘTE
obudowa mechanizmu
wykonana z nierdzewnej stali
Rys. 5 Mechanizm rozłącznika próżniowego Nova [6]
1) 2) 3)
4) 5) 6)
Rys. 4 Zasada działania rozłącznika typu KL [5]
pole magnetyczne utrzymuje łuk w ła- literatura
twiejszej do zgaszenia formie dyfuzyj-
nej, przez co jest on mniej odporny na 1. Vademecum elektryka. Poradnik
rozpraszanie. Rozłącznik został wypo- dla inżynierów, techników i stu-
sażony w dwustabilny układ liniowe- dentów, red. J. Strojny, COSiW SEP,
go napędu magnetycznego. Układ na- Warszawa 2005.
pędu magnetycznego wymaga zasila- 2. H. Markiewicz, Urządzenia elek-
nia, jednak daje wiele korzyści: elimi- troenergetyczne, WNT, Warszawa
nuje mechaniczną zapadkę i współpra- 2006.
cujące z nią elementy, skraca też czas 3. J. Maksymiuk, Aparaty elektrycz-
powrotu i znacznie zmniejsza wymia- ne w pytaniach i odpowiedziach,
ry całego rozłącznika [5]. WNT, Warszawa 1997.
Na kolejnych stronach zamieszcza- 4. Materiały dydaktyczne Politechni-
my zestawienie rozłączników w wyko- ki Wrocławskiej.
naniu napowietrznym i wnętrzowym. 5. Materiały firmowe Uesa Polska.
Dane te zostały zautoryzowane przez 6. Materiały firmowe Eltel Ne-
producentów i dystrybutorów. tworks.
uchwyt ręcznego płyta sterowania
mechanizm 3-fazowy otwierania styków wyzwalaczem
mechanicznym
uzwojenie
licznik operacji
otwierające
mechanicznych
gniazdo kabla
sygnałowego zacisk uziemiający
płyta zabezpieczeń
przekładników kondensatory
prądowych załączająco-wyłączające
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
23
 zestawienie

zestawienie napowietrznych rozłączników SN

Instytut Energetyki – Zakład Doświadczalny w Białymstoku

Producent SEZ Krompachy a.s.
15-879 Białystok, ul. Św. Rocha 16, tel./faks 085 742 45 60, iezd@iezd.pl, www.iezd.pl
BH ZEG Sp. z o.o.
43-100 Tychy, ul. bp. Burschego 3
Dystrybutor Instytut Energetyki – Zakład Doświadczalny w Białymstoku
tel./faks 032 219 30 37
bh@bhzeg.pl, www.bhzeg.pl
Oznaczenie katalogowe OJC-25p typ SRN-24 typ SRUN-24

Rodzaj izolacji powietrzna powietrzna powietrzna

Gaszenie łuku komora próżniowa komora gaszeniowa z elementem sprężystym komora gaszeniowa z elementem sprężystym
Znamionowe napięcie zasilania,
25 24 24
w [kV]
Częstotliwość napięcia zasilania,
50 50 50
w [Hz]
Znamionowy prąd ciągły, w [A] 400 400 400
Znamionowy prąd zwarciowy
16 16 16
wytrzymywany w czasie 1 s, w [kA]
Maksymalny prąd zwarciowy
wytrzymywany załączalny, 10 prąd wyłączalny 80 A prąd wyłączalny 80 A
w [kA]
Napięcie probiercze udarowe
piorunowe wytrzymywane do 125 125 125
ziemi i między biegunami, w [kV]
Napięcie probiercze 1-minutowe
wytrzymywane o częstotliwości
50 50 50
sieciowej do ziemi
i między biegunami, w [kV]
Wbudowany uziemnik/podstawy
bezpiecznikowe do pola –/– –/opcja z ogranicznikami przepięć +/opcja z ogranicznikami przepięć
transformatorowego
Podziałka biegunowa, w [mm] 435 regulowana regulowana

Napęd ręczny/zdalny opcja/opcja opcja/opcja opcja/opcja

Trwałość mechaniczna, w [cyklach] 2000 1000 1000

100 przy 80 A 100 przy 80 A
Trwałość łączeniowa, w [cyklach] 2000 przy 400 A
(w praktyce od 7 lat bez interwencji) (w praktyce od 7 lat bez interwencji)
Wymiary zewnętrzne
800×1078×532 800×1500×400 800×1500×400
(wys.×szer.×gł.), w [mm]
Masa bez uziemnika, w [kg] 90 40 40
Temperatura pracy (otoczenia),
od -25 do 45 od -25 do 50 od -25 do 50
w [°C]

styki srebrzone, elastyczne przyłącza prądowe styki srebrzone, elastyczne przyłącza prądowe
Uwagi techniczne – odmiany dostosowane do miejsca montażu, odmiany dostosowane do miejsca montażu,
izolatory: ceramiczne, polimerowe lub silikonowe izolatory: ceramiczne, polimerowe lub silikonowe

atest Instytutu Energetyki, PN-EN 60265-1:2001, atest Instytutu Energetyki, PN-EN 60265-1:2001,
Certyfikaty, normy, znaki jakości 22/399/EP/04
PN-EN 62271-102:2003 PN-EN 62271-102:2003
Gwarancja, w [miesiącach] 24 36 36

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
24
 zestawienie napowietrznych rozłączników SN

Zakład Produkcji Urządzeń Oświetleniowych i Elektrycznych „ELGIS-Garbatka” Sp. z o.o.

Cooper Power Systems USA
Eltel Networks Olsztyn S.A.
NOVA DAS 27
Zakład Obsługi Energetyki Sp. z o.o. 26-930 Garbatka Letnisko, Ponikwa 11, tel. 048 621 02 80, tel./faks 048 621 03 81
elgis@elgis.com.pl, www.elgis.com.pl
Zakład Obsługi Energetyki Sp. z o.o.,
Zakład Produkcji Urządzeń
Zakład Obsługi Energetyki Sp. z o.o. Zakład Obsługi Energetyki Sp. z o.o.
Oświetleniowych i Elektrycznych
„Elgis-Garbatka” Sp. z o.o.
Fla 15/60 p RN, RUN III Sp 24/4 RNKM III Sp 24/4, RUNKM III Sp 24/4

żywica cykloalifatyczna powietrzna powietrzna powietrzna

komory próżniowe komora gaszeniowa styk migowy komora gaszeniowa

27 24/36 24 24/36

50 50 50 50

630 400 400 400

12,5 16 16 16

31 40 40 40

125/145 125 125 125

50/60 50 50/60 50

–/– +/+ +/+ +/+

394 500 410 asymetryczna 750/450

+/+ +/+ +/+
+/opcja
(ruch obrotowy lub posuwisto-zwrotny) (ruch obrotowy lub posuwisto-zwrotny) (ruch obrotowy lub posuwisto-zwrotny)
10 000 2000 1000 2000
20 przy 630 A 20 przy 630 A
10 000 przy 630 A 1000 przy 20 A
1000 przy 80 A 1000 przy 80 A
550×940×700(RN) 700×1500×350(RNKM)
867×1000×410 610×1130×600
550×940×350(RUN) 700×1500×800(RUNKM)
75 80 48(RN)/53(RUN) 75(RNKM)/78(RUNKM)

od -40 do 60 od -40 do 40 od -30 do 40 od -40 do 40

możliwość zabudowania przekładników
prądowych, napęd magnetoelektryczny
z zasobnikiem kondensatorowym
umożliwiający wykonanie cyklu W-Z-W
bez zasilania zewnętrznego, rozłącznik
dostosowany do implementacji automatyki
wewnątrzsieciowej i do sterowania radiowego
certyfikat przydatności do stosowania
w polskiej energetyce
36
aparat wyposażony w komorę gaszącą,
możliwy montaż powyżej i poniżej linii,
na izolatorach: porcelanowych, silikonowych,
maksymalna grubość lodu lub szadzi,
przy której aparat jest zdolny do pracy,
wynosi 20 mm
poświadczenie Instytutu Energetyki
nr 010/2006, PN-EN 60265-1:2001
42 (rękojmia – 10 lat)
rozłączniki można instalować w wersji
pionowej, z ogranicznikami przepięć
możliwy montaż bezpośrednio na nodze słupa
na jednej ramie, mogą być zbudowane
oraz pod linią i nad linią, rozłączniki posiadają
możliwość regulacji dystansu pomiędzy
kompozytowych, posiadają możliwość
biegunami przy zachowaniu wymaganych
regulacji dystansu pomiędzy biegunami
odległości minimalnych
przy zachowaniu wymaganych odległości
minimalnych (typ RN S i RUN S)
0182/NBR/06 IEL w Międzylesiu, poświadczenie Instytutu Energetyki
PN-EN 60265-1:2001, PN-EN 60694:2004 nr 010/2006, PN-EN 60265-1:2001
36 36 (rękojmia – 10 lat)

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
25
 zestawienie

zestawienie wnętrzowych rozłączników SN

Zakład Wytwórczy Aparatów

Producent ELMA ENERGIA JM-TRONIC Sp. z o.o. Uesa Polska Sp. z o.o.
Elektrycznych Sp. z o.o.
ELMA ENERGIA
10-192 Olsztyn, ul. Wioślarska 18
tel. 089 523 84 90
Dystrybutor JM-TRONIC Sp. z o.o. Uesa Polska Sp. z o.o. ZWAE Sp. z o.o.
faks 089 523 82 73
sprzedaz@elma-energia.pl
www.elma-energia.pl
Oznaczenie katalogowe RZB-12A RSF KL 20/630-230 (KL 20/630-275) OM-24/275

Rodzaj izolacji próżnia SF6 powietrzna powietrzna

komora pneumatyczna oraz szybkie
Gaszenie łuku próżnia SF6 teleskopowa komora gaszeniowa
rozciąganie łuku
Znamionowe napięcie zasilania,
12 7,2 - 24 24 24
w [kV]
Częstotliwość napięcia zasilania,
50 50-60 50 50
w [Hz]
Znamionowy prąd ciągły, w [A] 50/63/100/125 630 630 630
Znamionowy prąd zwarciowy
20 20 16 16
wytrzymywany w czasie 1 s, w [kA]
Maksymalny prąd zwarciowy
wytrzymywany załączalny/ 80/31,5 40/16 40/16 40/–
wyłączalny, w [kA]
Napięcie probiercze udarowe
piorunowe wytrzymywane do 75 125/145 125 125
ziemi i między biegunami, w [kV]
Napięcie probiercze 1-minutowe
wytrzymywane o częstotliwości
42 50/60 50 50
sieciowej do ziemi
i między biegunami, w [kV]
Wbudowany uziemnik/podstawy
bezpiecznikowe do pola +/+ +/+ opcja/+ +/+
transformatorowego
Podziałka biegunowa, w [mm] 210 210 230 (275) 160/275
Napęd ręczny/zdalny +/– +/opcja +/opcja NR-1/NSW30
Trwałość mechaniczna, w [cyklach] 10 000 5000 1000 2000
Trwałość łączeniowa, w [cyklach] – – 200 przy 30 A 200 przy 630 A
Wymiary zewnętrzne w zależności od wykonania 520×664×665 (podziałka 160 mm)
880×560×530 382×290×674
(wys.×szer.×gł.), w [mm] (typ, podziałka biegunowa) 520×894×665 (podziałka 275 mm)
od 30 do 56
Masa bez uziemnika, w [kg] – 34 37
(w zależności od wykonania)
Temperatura pracy (otoczenia),
od -25 do 40 od -5 do 40 od -5 do 40 od -45 do 45
w [°C]
mechanizm dwusprężynowy,
uziemnik dolny lub górny, napędy
posuwiste lub obrotowe, wykonanie
do stacji wieżowych, opcjonalnie:
rozłącznik bezpiecznikowy
izolatory reaktancyjne, wyzwalacz
Uwagi techniczne wyposażony w uziemnik – –
elektromagnetyczny, blokady
z napędem ręcznym
mechaniczne lub elektromagnetyczne
oraz łączniki pomocnicze,
zabezpieczenie transformatora
o mocy do 1000 kVA
PN-EN 60265-1:2001,
Certyfikaty, normy, znaki jakości IEC 60129, IEC 60265, IEC 60694 IEN:EUR/01/E/98 ATEST IEN nr 559
PN-EN 60694:2001
Gwarancja, w [miesiącach] 12 12 18/24 24

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
26
 jakość energii elektrycznej

uwarunkowania w projektowaniu
instalacji elektrycznych
mające wpływ na jakość użytkowanej energii
dr hab. inż. Antoni Klajn – Politechnika Wrocławska

Jakość energii elektrycznej w instalacjach odbiorczych stała się na przestrzeni ostatnich

kilkunastu lat jednym z istotnych kryteriów oceny warunków zasilania. Dość powszechnie
uważa się, że odpowiedzialność za niedostateczną jakość energii spada przede wszystkim
na jej dostawcę, czyli spółkę dystrybucyjną. Rzadko w takiej ocenie, zwłaszcza w przy-
padku sieci komunalnych, bierze się pod uwagę wpływ parametrów instalacji odbior-
czej i rodzaj zainstalowanych w niej urządzeń elektrycznych. Wszystkie te czynniki mogą
mieć znaczenie dla jakości użytkowanej energii elektrycznej, a negatywne oddziaływa-
nie niektórych z nich można w znacznym stopniu ograniczyć, bądź nawet wyeliminować,
przestrzegając określonych zasad na etapie projektowania instalacji elektrycznych.

J ednym z kryteriów oceny nowo-

czesności instalacji elektrycznej
jest uwzględnienie aspektów zwią-
zanych z niezawodnością zasilania
i jakością użytkowanej energii elek-
trycznej [1]. Realizacja takiego celu
jest związana zwykle z przyjęciem
Rys. A. Klajn
odpowiednich założeń na etapie pla-
nowania instalacji tak, aby wybrać
rozwiązania, które sprzyjają popra-
wie jakości energii elektrycznej. Są
to najczęściej rozwiązania z pozoru
bardzo elementarne, chociaż nie za-
akcentowane wyraźnie w wymaga-
niach technicznych, a przez to nie-
jednokrotnie nie traktowane przez
projektantów instalacji z należytą
uwagą. Do najważniejszych z tych
rozwiązań zalicza się:
 rozdzielanie i tworzenie odpowied-
niej liczby obwodów w instalacji,
 unikanie sytuacji sprzyjających po-
wstawaniu sprzężeń zarówno rezy-
stancyjnych, jak i indukcyjnych.
Wybrane aspekty obydwu wymie-
nionych zagadnień zostały bliżej omó-
wione w artykule.
rozdzielenie obwodów

a)
R d) w instalacji
sieć
zasilająca ΔU1
RQ XQ Dobór odpowiedniej liczby obwo-
R1 X1 R2 X2
IB dów w instalacji ma istotne znaczenie
IA
odb.
dla ograniczenia wzajemnego wpływu
A
odb. poszczególnych odbiorników na jakość
B
b)
napięcia zasilającego. Ideę tę zilustro-
R2 X2
wano na rysunku 1, gdzie w pierwszym
R IB
sieć odb.
B
przypadku (rys. 1a) odbiornik A o cha-
zasilająca
RQ
ΔU'1 rakterystyce liniowej i odbiornik B
XQ
R1 X1 o charakterystyce nieliniowej są zasi-
IA lane z tego samego obwodu, natomiast
odb.
A w drugim przypadku (rys. 1b), z odręb-
c) nych obwodów poprowadzonych z roz-
e)
dzielnicy R. Przykładowy przebieg prą-
du IB w jednej z faz odbiornika B (pro-
stownik sześciopulsowy) wraz ze spek-
trum jego harmonicznych przedstawio-
no na rysunku 1d. W sytuacji z rysun-
ku 1a spadek napięcia ΔU1 na impedan-
cji Z1 jest powiększony przez przepływ
odkształconego prądu IB, co ma oczy-
Rys. 1 Ilustracja zasadności rozdzielenia obwodów zasilających dwa odbiorniki: liniowy A i nieliniowy B, w celu poprawy jakości na- wiste konsekwencje w przebiegu na-
pięcia zasilającego odbiornik A: a) odbiorniki A i B zasilone z tego samego obwodu, b) odbiorniki A i B zasilone z dwóch różnych
obwodów, c) spektrum harmonicznych napięcia na zaciskach odbiornika A w układzie z rys. 1a, d) oscylogram przebiegu prą- pięcia na zaciskach odbiornika A. Jest
du IB i spektrum jego harmonicznych, e) spektrum harmonicznych napięcia na zaciskach odbiornika A w układzie z rysunku 1b to widoczne w spektrum harmonicz-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
28
nych tego napięcia (rys. 1c) z widocz-
nym udziałem harmonicznych 5. (1,6 %)
i 7. (0,8 %). W układzie przedstawionym
na rysunku 1b prąd IB nie wpływa na-
tomiast na napięcie ΔU’1. W znacznie
mniejszym stopniu deformuje on więc
napięcie zasilające odbiornik A, jedynie
poprzez spadek napięcia na impedancji
ZQ. Jest to widoczne w spektrum har-
monicznych napięcia (rys. 1e) zasilają-
cego odbiornik A w układzie z rysun-
ku 1b. Należy przy tym zauważyć, że
przy odkształconym od sinusoidy prą-
dzie IB w sytuacji z rysunku 1a spadek
napięcia ΔU1 będzie nie tylko większy,
lecz i bardziej odkształcony od przebie-
gu sinusoidalnego w porównaniu z sy-
tuacją z rysunku 1b. Wynika stąd, że
pomimo liniowego charakteru odbior-
nika A, np. inknadescencyjne źródła
światła (żarówki), jego prąd będzie bar-
dziej odkształcony od przebiegu sinuso-
idalnego w przypadku z rysunku 1a niż
w przypadku z rysunku 1b. Ten bardzo
elementarny przykład ilustruje znacze-
nie rozdzielenia obwodów w instalacji
elektrycznej dla poprawy jakości na-
pięcia zasilania.
Obecnie zaleca się, aby na etapie pla-
nowania instalacji przewidzieć odpo-
wiednią liczbę obwodów [2]. Zaleca się
przy tym:
 prowadzenie wydzielonych ob-
wodów do zasilania odbiorników
o większych mocach znamiono-
wych w porównaniu z innymi od-
biornikami pracującymi w danej
instalacji,
 odrębne zasilanie odbiorników
o znacznie różniących się charak-
terystykach obciążenia; typowym
przykładem jest rozdział odbior-
ników oświetleniowych od obwo-
dów gniazd wtyczkowych w insta-
lacjach mieszkaniowych, bądź ob-
wodów oświetleniowych od obwo-
dów silnikowych w instalacjach
przemysłowych,
 rozdzielenie odbiorników o zróżni-
cowanych wymaganiach co do ja-
kości napięcia zasilającego; typo-
wym przykładem jest rozdział ob-
wodów zasilających sieć kompute-
rową od innych obwodów w bu-
dynku biurowym (rys. 2).
nr 12/2007
O ile warunki wymienione w punk-
reklama
tach „a” i „b” należą do znanych od lat
zasad planowania instalacji, o tyle wa-
runek „c” jest zaleceniem, jakie pojawi-
ło się w ostatnich latach, wraz z powsta-
łymi stosunkowo wysokimi wymaga-
niami co do jakości napięcia zasilające-
go sprzęt komputerowy i wysokiej kla-
sy sprzęt elektroniczny. Ponadto istot-
ną zaletą tak zaplanowanego zasilania
jest możliwość rezerwowania zasilania
określonych, wydzielonych obwodów.
Sytuację taką zilustrowano na rysun-
ku 2, gdzie odrębny obwód do zasilania
sieci komputerowej w budynku biuro-
wym, poprowadzony począwszy od roz-
dzielnicy głównej, umożliwia przyłącze-
nie układu bezprzerwowego zasilania
(UPS), jako układu rezerwowego zasila-
nia tej wydzielonej części instalacji. Na-
wet jeśli układ UPS-a nie jest planowany
w chwili wykonywania instalacji, to wy-
dzielony obwód umożliwia przyłącze-
nie takiego układu w przyszłości.
Stosownie do zasad wymienionych
w punktach „a” i „b”, w instalacjach
mieszkaniowych zaleca się przykłado-
wo [2] wydzielenie obwodów do zasi-
lania takich odbiorników jak: kuchnie
elektryczne, podgrzewacze wody, pral-
ki, zmywarki i inne odbiorniki o mo-
cach znamionowych przewyższają-
cych 2 kW. Poza korzystnym efektem
z punktu widzenia jakości energii elek-
trycznej, rozwiązanie takie ma szereg
innych oczywistych zalet, takich jak
np. bardziej precyzyjny dobór zabezpie-
czeń nadprądowych i łatwiejsze speł-
nienie warunku selektywnego działa-
nia tych zabezpieczeń.
sprzężenia w instalacjach
budynkowych
W instalacji elektrycznej mogą mieć
miejsce sprzężenia, które są efektem
określonego, wzajemnego układu prze-
wodów bądź połączeń pomiędzy prze-
wodami. Ogólnie rozróżnia się nastę-
pujące rodzaje sprzężeń: galwanicz-
ne, indukcyjne i pojemnościowe, przy
czym w praktyce największe znacze-
nie w instalacjach budynkowych mają
dwa pierwsze z wymienionych rodza-
jów sprzężeń.
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
29
 jakość energii elektrycznej
Rys. A. Klajn

tralnego PEN, wynikający z asyme- torów miejscowych z oddzielający-

trii obciążenia danego obwodu i z od-
RP kształcenia przebiegów prądów pobiera-
nych przez odbiorniki (głównie prądu 3.
harmonicznej i jej krotności). Przy nie-
wielkich przekrojach przewodów PEN
w starszych instalacjach TN-C, oraz przy
znacznej asymetrii obciążenia bądź przy
znacznym odkształceniu prądów obcią-
żenia, spadki te mogą osiągnąć stosun-
kowo duże wartości. Opisana sytuacja
nie występuje w sieci typu TN-S, w któ-
UPS obwodu komp.
rej podczas normalnej pracy nie płynie
RG 2
RG 1 prąd w przewodzie PE, dzięki czemu
230/400 V
mi uzwojeniami (transformatory
dwuuzwojeniowe) w celu separacji
urządzeń,
 zastosowanie odpowiedniego pro-
wadzenia oprzewodowania w celu
zminimalizowania zamkniętych
obszarów wspólnych pętli utwo-
rzonych przez przewody zasilające
i przewody sygnałowe.
Innym, typowym przykładem sprzę-
żenia galwanicznego w instalacji elek-
trycznej budynku jest niewłaściwe wy-
konanie głównego połączenia wyrów-

złącze
20 kV
GPZ
Rys. 2 Przykład rozdzielenia obwodu zasilającego sieć komputerową od pozosta-
łych obwodów w budynku biurowca
Problem istnienia sprzężeń galwa-
nicznych dotyczy przykładowo insta-
lacji w systemie TN-C (rys. 3), zasilają-
cej urządzenia informatyczne (kompu-
tery) połączone wzajemnie przewodami
lokalnej sieci LAN (Local Area Network)
nazywanych przewodami sygnałowy-
mi. Obudowy komputerów połączo-
ne są poprzez swoje zaciski ochronne
z przewodem PEN. Jeśli miejsca tych po-
łączeń znajdują się w znacznej odległo-
ści od siebie i obciążenie przewodu PEN
jest znaczne, to spadek napięcia na tym
Rys. A. Klajn
przewodzie, pomiędzy punktami przy-
łączenia zacisków ochronnych kompu-
terów, spowoduje przepływ prądu wy-
równawczego poprzez sieć LAN. Źró-
dłem tego prądu jest spadek napięcia na
odcinku przewodu PEN pomiędzy miej-
scami przyłączenia zacisków ochron-
nych komputerów (I1·ZK, rys. 3). Na ry-
sunku 3 zilustrowano ten spadek napię-
cia jako iloczyn prądu I1·ZK, czyli wywo-
łany jedynie przepływem prądu pobie-
ranego przez komputer 1. W praktyce
jest to prąd przewodu ochronno-neu-
obudowy przyłączonych do niego kom-
puterów znajdują się na tym samym po-
tencjale (rys. 4).
Omówiona sytuacja jest przed-
miotem jednej z części normy
PN-EN 60364 [3]. Dokument ten zale-
ca stosowanie następujących środków
w celu uniknięcia konsekwencji sprzę-
żeń galwanicznych w instalacji TN-C:
 zastosowanie linii światłowodo-
wych do połączeń sygnałowych
(sieć LAN na rysunkach 3 i 4),
 zastosowanie urządzeń o II klasie
ochronności, dzięki czemu masa
(obudowa, osłona) urządzeń nie
jest połączona galwanicznie z prze-
wodem PEN,
 zastosowanie do zasilania urzą-
dzeń informatycznych transforma-
nawczego (rys. 5) [4, 5]. Ważne jest, aby
w połączeniu tym wszystkie instalacje
metalowe były wprowadzane do bu-
dynku możliwie blisko względem sie-
bie i względem zainstalowanej głów-
nej szyny wyrównawczej. W ten spo-
sób główne połączenie wyrównawcze
może być wykonane możliwie krótki-
mi przewodami, łącząc te instalacje ze
sobą i z główną szyną wyrównawczą
oraz z uziomem budynku, jak to zilu-
strowano rysunku 5a. Niewłaściwym
jest natomiast rozwiązanie, w którym
niektóre z instalacji są wprowadzone do
budynku w znacznej odległości od głów-
nej szyny wyrównawczej. Taka sytuacja
jest zilustrowana na rysunku 5b, gdzie
instalacja sieci ciepłowniczej jest łączo-
na przewodem CC o znacznej długości.

Rys. A. Klajn
L1 L2 L3 PEN
L1 L2 L3 N PE
TN-C
TN-S

I1
I1
Z1
Z1

I1
komputer 1 I1
komputer 1
ZK
ZK
LAN

U=I1ZK
LAN

U=0
I2
I2
Z2
Z2

komputer 2
komputer 2
I1+I2
I1+I2

Rys. 3 Przykład pętli sprzężenia galwanicznego w instalacji TN-C pomiędzy zasila-

nymi z tej sieci dwoma komputerami połączonymi przewodami sygnałowy- Rys. 4 Ilustracja wyeliminowania problemu sprzężenia galwanicznego przedstawio-
mi lokalnej sieci LAN nego na rysunku 3, przez zastosowanie instalacji TN-S

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
30
 Sieć ciepłownicza (podobnie jak i inne
metalowe instalacje wchodzące do bu-
dynku) może mieć połączenie z uzio-
mem fundamentowym poprzez grunt.
W takiej sytuacji, w przypadku przepły-
wu przez uziom fundamentowy prądu
uziomowego o dużych wartościach, (np.
podczas wyładowania atmosferyczne-
go), na uziomie fundamentowym wy-
stępują znaczne spadki napięcia. Spadki
te powodują różnicę potencjałów pomię-
dzy odległą instalacją metalową a miej-
scem uziemienia szyny wyrównawczej
(rys. 5b), czyli pomiędzy tą instalacją
a pozostałymi instalacjami metalowymi
wprowadzonymi do budynku. W wyni-
ku tej różnicy potencjałów płynie prąd
wyrównawczy w przewodzie CC, a głów-
ne połączenie wyrównawcze nie pełni
swej funkcji we właściwy sposób, gdyż
sytuacja taka może stwarzać zagroże-
nie porażeniowe wewnątrz budynku,
zwłaszcza przy braku miejscowych po-
łączeń wyrównawczych.
Sprzężenie indukcyjne w instalacji
elektrycznej ma miejsce wówczas, gdy
w zamkniętych pętlach przewodów do-
Kontrola
Jakości
Energii
Elektrycznej
zgodnie z normą EN 50160
Wyłączny dystrybutor:
NESTER
82-500 Kwidzyn, ul. Owcza 6, tel. 055 645 69 79
biuro@nester.com.pl
w w w . n e s t e r . c o m 31 . p l
nr 12/2007
a)
instalacja
piorunochronna
przewód
uziemiający
woda
gaz
kanalizacja
sieć
ciepłownicza
główna szyna
wyrównawcza
uziom
fundamentowy
Rys. 5 Przykład sprzężenia galwanicznego przy wykonywaniu głównego połączenia wyrównawczego instalacji w budynku:
a) połączenie prawidłowe, b) połączenie niewłaściwe
chodzi do indukowania się siły elektro-
motorycznej, w efekcie czego powstają
przepięcia o znacznych wartościach, nie-
jednokrotnie groźnych dla izolacji insta-
lacji i zasilanych urządzeń. Sprzężenia ta-
kie stanowią zagrożenie głównie w przy-
padkach dużych stromości zmian prą-
du di/dt. W praktyce dotyczy to przede
wszystkim prądu wyładowań atmosfe-
rycznych i (rys. 6), który płynąc prze-
wodem odgromowym, może induko-
wać siłę elektromotoryczną w przewo-
Rys. A. Klajn
b) instalacja
piorunochronna
uziom
fundamentowy
przewód
woda uziemiający
gaz
kanalizacja
U=0 U=0
główna szyna
wyrównawcza
CC
sieć
ciepłownicza
dach instalacyjnych. Innym przykładem wzajemna jest z kolei proporcjonalna
prądów o znacznych stromościach, mo- do długości równoległego układu prze-
gących być źródłem przepięć indukowa- wodów l i ich wzajemnej odległości aN,
nych w instalacji, są prądy impulsów ste- aPE oraz aNPE i odwrotnie proporcjonalna
rujących w układach tyrystorowych bądź do średnicy przewodu odgromowego 2r
zjawisko ucinania prądu podczas wyko- (rys. 6). Wyróżnia się przy tym napię-
nywania czynności łączeniowych. War- cie pomiędzy przewodem odgromowym
tość indukowanej siły elektromotorycz- a przewodami instalacyjnymi (uL, rys. 6)
nej zależy od indukcyjności wzajemnej nazywane napięciem wzdłużnym, i na-
pomiędzy przewodami: instalacyjnymi pięcie poprzeczne (uQ, rys. 6), pomiędzy
a odgromowym (MBN i MBPE, rys. 6) i od poszczególnymi przewodami instalacyj-
pochodnej prądu di/dt. Indukcyjność nymi. Ponieważ odstęp aNPE jest zwykle
reklama
• ciągły pomiar napięcia i prądu
• wykrywanie krótkich przerw
(10 ms)
• Modbus Gateway
• Webserver, e-mail
• wejścia/wyjścia cyfrowe
• Ethernet/RS-232/RS-485 • harmoniczne do 50 rzędu
• Profibus DP V0 • pamięć 128 MB
• Modbus RTU, TCP
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
 jakość energii elektrycznej

że odległości aN i aPE są praktycznie so- ległości od instalacji metalowych, któ-

Rys. A. Klajn

przewód
odgromowy N PE
aN
aPE
a jako przewód wielożyłowy, bądź jako
NPE
i jednożyłowe we wspólnej osłonie. Trud-
MBN
2r
l
Z ZN ZPE
MBPE
uQ
uL
Rys. 6 Ilustracja sprzężenia indukcyjnego pomiędzy przewodem odgromowym
a przewodami instalacyjnymi N i PE (objaśnienia oznaczeń w tekście)
niewielki w porównaniu z odstępami Indukcyjność wzajemna M jest tym
aN i aPE, napięcie wzdłużne uL znacznie większa, im większe są odległości aN,
przewyższa wartość napięcia poprzecz- aPE (rys. 6) i długości przewodów l two-
nego uQ. Na rysunku 6, w celu zacho- rzących pętlę sprzężenia indukcyjnego.
wania przejrzystości ilustracji, przedsta- Im bliżej leżą przewody, czyli im mniej-
wiono jedynie indukowanie się napięcia szy jest odstęp pomiędzy nimi, tym
w przewodzie neutralnym N i ochron- mniejsza jest indukcyjność wzajemna.
nym PE, lecz zjawisko to dotyczy rów- Korzystne jest więc, jeżeli przewody N
nież przewodów fazowych. i PE (rys. 6) są ułożone blisko siebie tak,
Rys. A. Klajn
bie równe. Wówczas napięcie poprzecz-
ne uQ ma niewielką wartość. Warunek
ten jest zwykle w instalacji spełniony,
gdyż przewody te są prowadzone bądź
niejszym jest natomiast zmniejszenie
napięcia uL, które zależy od odstępów
aN i aPE, gdyż przewód odgromowy jest
prowadzony na zewnątrz budynku. Dla-
tego korzystnym jest instalowanie kil-
ku przewodów instalacji odgromowej
odprowadzającej ładunek wyładowa-
nia atmosferycznego do ziemi w róż-
nych miejscach wokół budynku (rys. 5).
W ten sposób zmniejsza się wartość prą-
du i płynącego pojedynczym, rozpatry-
wanym przewodem i jego stromość di/
dt, a tym samym zmniejsza się napię-
cie wzdłużne uL.
Innym przykładem sprzężenia in-
dukcyjnego w instalacji jest sytuacja
przedstawiona na rysunku 7, gdzie
oprócz głównego połączenia wyrów-
nawczego, na kolejnych kondygnacjach
budynku są wykonywane połączenia
wyrównawcze miejscowe. Metalowe in-
stalacje połączone poprzez przewód PE
tworzą dodatkowe pętle, mogące sta-
nowić dogodną drogę dla prądów wy-
równawczych IPE1, IPE2, IPE3, płynących
re są łączone w miejscowych połącze-
niach wyrównawczych. W ten sposób
minimalizuje się rozmiary zamknię-
tych pętli utworzonych przez główne
i miejscowe połączenia wyrównawcze,
a tym samym zmniejsza się wartości
indukowanych w nich napięć i prądów
(IPE1, IPE2, IPE3, rys. 7), będących następ-
stwem tych napięć.
podsumowanie
Na etapie planowania instalacji
elektrycznej w budynku można prze-
widzieć szereg aspektów, mających
wpływ na jakość energii i pracę insta-
lacji. Należą do nich m.in. planowanie
liczby obwodów w instalacji odbiorczej
oraz takie prowadzenie przewodów in-
stalacyjnych, aby zmniejszyć efekt od-
działywania sprzężeń, głównie rezy-
stancyjnych i indukcyjnych. Znajomość
tej problematyki w środowisku projek-
tantów pozwala na uzyskanie korzyst-
nych właściwości instalacji dzięki za-
stosowaniu stosunkowo prostych za-
sad podczas jej planowania.
literatura
1. H. Markiewicz, Instalacje elek-

w wyniku istnienia sprzężeń indukcyj- tryczne, WNT, Warszawa 2006.

miejscowe połączenia
wyrównawcze nych. Źródłem napięć indukowanych 2. Norma SEP-E-002 Instalacje elek-
N L3L2L1
zarówno w przewodzie PE, jak i w meta- tryczne w obiektach budowla-
PE

lowych instalacjach połączonych do nie- nych. Instalacje elektryczne w bu-

IPE1
uQ go poprzez przewody połączeń wyrów- dynkach mieszkalnych. Podstawy
nawczych (rys. 7) mogą być zarówno planowania. Wytyczne i Komen-
wewnętrzna linia

prądy płynące w przewodach fazowych tarz. COSiW SEP, Warszawa 2003.

zasilająca
wodno-kanalizacyjna

instalacja grzewcza

IPE2 ty
en u (wówczas jest to napięcie wzdłużne uL 3. PN-IEC 60364-4-444:2001 Insta-
lem dynk
instalacja

e e u jak na rysunku 6), jak i prądy pocho- lacje elektryczne w obiektach bu-
ow ji b
etal rukc dzące od wyładowań atmosferycznych dowlanych. Ochrona dla zapew-
m ns t
ko I PE3 (wówczas jest to napięcie poprzeczne nienia bezpieczeństwa. Ochro-
ja uQ, rys. 6). W każdej sytuacji należy dą- na przed przepięciami. Ochrona
ac
tal a żyć do tego, aby zminimalizować war- przed zakłóceniami elektroma-
ins azow
g
tości napięć, zarówno uL jak i uQ (rys. gnetycznymi (EMI) w instalacjach
6 i 7), jakie mogą pojawić się pomię- obiektów budowlanych.
zasilanie

dzy przewodem PE a metalowymi in- 4. W. Rudolph, O. Winter, EMV nach

stalacjami. Cel ten można osiągnąć wy-
główna szyna konując miejscowe połączenia wyrów-
wyrównawcza budynku
nawcze w ten sposób, aby połączenia do
przewodu ochronnego PE były możliwie
krótkie. Jest to możliwe, jeśli przykłado-
Rys. 7 Ilustracja przykładowych, możliwych pętli utworzonych przez połączenia
wyrównawcze główne i miejscowe oraz prądów IPE1, IPE2, IPE3, płynących wo przewody wewnętrznej linii zasila-
w tych pętlach w wyniku istnienia sprzężeń indukcyjnych jącej są prowadzone w niewielkiej od-
VDE 0100. VDE Verlag GmbH, Ber-
lin-Offenbach 1995.
5. K.-H. Krefter, DIN VDE 0100. Da-
ten und Fakten für das Errichten
elektrischer Anlagen von Gebäu-
den. VDE Verlag, Berlin-Offen-
bach 2000.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
32
 prezentacja
elektroniczne regulatory
mocy biernej
inż. Jerzy Czajkowski – ELEKTROMONTEX
P roblematyka kompensacji mocy
biernej pojawiła się już na począt-
ku ubiegłego stulecia, kiedy w prak-
tyce przemysłowej zaczęto na dużą
skalę wykorzystywać energię elek-
tryczną. Okazało się, że przy poborze
energii czynnej potrzebnej do pracy
urządzeń, niejako równolegle pobie-
rana jest też energia bierna, która jest
efektem przepływu prądu przez ele-
menty indukcyjne. Transmisja ener-
gii biernej od źródła, czyli generatora
w elektrowni, przynosi bardzo dużo
ujemnych efektów, przede wszystkim
powoduje duże straty w liniach prze-
syłowych i pośredniczących transfor-
matorach, a także niepotrzebnie blo-
kuje moce przesyłowe.
W celu wyeliminowania tych nie-
korzystnych efektów zaczęto stoso-
wać baterie kondensatorów podłą-
czone w pobliżu dużych indukcyj-
nych odbiorników, głównie silni-
ków asynchronicznych. Prawidłowa
aplikacja baterii kondensatorów pole-
ga na dopasowaniu jej mocy do aktu-
alnie pobieranej mocy biernej induk-
cyjnej u odbiorcy. W praktyce baterie
kondensatorów zbudowane są z kilku
członów, które dołączane są do sieci
energetycznej tak, by zapewnić utrzy-
mywanie u odbiorcy w miarę stały
i wysoki współczynnik cosϕ. O ilo-
ści załączanych do sieci członów kon-
densatorowych w bateriach decyduje
automatyczny regulator mocy biernej,
nazywany też czasami regulatorem
współczynnika cosϕ.
Współczesne regulatory to złożo-
ne elektroniczne urządzenia, któ-
rych pracą steruje układ mikropro-
cesorowy. Spełniają one bardzo dużo
złożonych funkcji. Najnowszy regula-
tor typu RMB-12, którego produkcja
została wdrożona w Zakładzie Elek-
troniki ELEKTROMONTEX w Byd-
nr 12/2007
goszczy, jest kontynuacją serii regu-
latorów RMB, w której pierwszy mo-
del typu RMB-01 powstał w 1987 r.
Od regulatora wymaga się dużej nie-
zawodności oraz reakcji na szybkie
zmiany charakteru obciążenia, a tak-
że łatwego i przejrzystego interfejsu
użytkownika. Wszystkie te cechy po-
siada regulator RMB-12. W stosun-
ku do poprzednich modeli RMB-12
jest wyposażony w nowe, dodatko-
we funkcje, takie jak:
 powiększona do 14 liczba wyjść
sterowniczych (poprzednio było
maks. 12),
 możliwość dowolnego konfiguro-
wania stosunku mocy i kolejności
załączania kondensatorów,
 przyspieszone algorytmy pomia-
ru parametrów sieci, które pozwa-
lają na bardzo szybką reakcję na
zmienne obciążenie,
 wyjścia regulatora w standar-
dzie są typu stykowego, ale też
mogą być wyposażone w łączni-
ki półprzewodnikowe, które na-
dają się do sterowania tyrysto-
rowymi łącznikami kondensato-
rów, w przypadku bardzo szyb-
kich baterii,
 każde wyjście ma statystyczny
bank pamięci, który zapamiętu-
je liczbę godzin załączenia do sie-
ci danego kondensatora, pamięta
także liczbę cykli załączeń kon-
densatora do sieci (taka statysty-
ka znacznie ułatwia obsługę ser-
wisową baterii),
 ulepszono sterowanie kondensa-
torami w ten sposób, że regulator
dąży do osiągnięcia wartości za-
danej cosϕ z jak najmniejszą licz-
bą wykonywanych łączeń,
 wprowadzono dodatkowe zabez-
pieczenia niepozwalające na prze-
kompensowanie sieci,
 na dodatkowe zamó-
wienie każdy regula-
tor może być dostarczo-
ny z interfejsem RS-232
lub RS-485 do zdalnej ob-
sługi z siecią komputero-
wą za pomocą protokołu
MODBUS,
 rozszerzono także zakres
napięć pomiarowych, co
ułatwia aplikację regu-
latora w sieciach o pod-
wyższonych napięciach,
Elektroniczny regulator mocy biernej RMB-12
np. 660 V,
 możliwość pracy według dwóch tywność zasilania zarówno w przy-
zadanych cosϕ, padku większych, jak i mniejszych
 w wykonaniach na specjalne za- odbiorców energii elektrycznej.
mówienie istnieje możliwość pra- Warto przypomnieć, że regulatory
cy z dwoma wejściami prądowymi typu RMB są odporne na odkształcenia
5 lub 1 A, prądu i napięcia powodowane przez
 rozszerzono zakres napięć zasila- wyższe harmoniczne, które bardzo czę-
jących dla wartości napięć prze- sto występują w sieciach energetycznych
miennych: 85…250 V AC, a tak- i nawet przy bardzo mocno odkształco-
że dla napięć stałych w zakresie nych przebiegach sinusoidalnych potra-
100…300 V DC, fią skutecznie sterować baterią konden-
 możliwe jest także programowe satorów. Prawidłowo działająca bateria
wyłączanie konkretnego wyjścia, kondensatorów nie tylko poprawia wa-
co jest praktycznie potrzebne runki zasilania odbiorników elektrycz-
w przypadku uszkodzenia członu nych, ale przynosi też wymierne efekty
kondensatorowego, ekonomiczne – eliminuje bowiem opła-
 dostępna jest opcja wykonania ty za energię bierną, uwzględniane czę-
regulatora na poszerzony zakres sto w rachunkach. Z kolei nakłady ponie-
ujemnych temperatur otoczenia. sione na zainstalowanie baterii zwracają
Dzięki wbudowanej wewnątrz się już po kilku miesiącach, a więc jest to
automatycznie sterowanej grzałce bardzo efektywna inwestycja.
regulator może pracować w tem-
reklama
peraturze od -20°C.
Oprócz wymienionych cech regula-
tor posiada wiele innych dodatkowych
właściwości, których opisanie jest nie-
możliwe ze względu na objętość arty- ELEKTROMONTEX
kułu. Z pewnością jednak regulator 85-401 Bydgoszcz
RMB-12 spełni wymagania koniecz- ul. Kraszewskiego 4
ne przy aplikacji szybkich i spraw- tel./faks 052 321 33 03
nych baterii kondensatorów, a przez biuro@elektromontex.com
www.elektromontex.com
to wpłynie na poprawę jakości i efek-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
33
 jakość energii elektrycznej

sposoby poprawiania
niezawodności zasilania
mgr inż. Julian Wiatr

Jakość dostarczanej energii elektrycznej ma znaczący wpływ na pracę wielu urządzeń

elektrycznych. Wahania napięcia lub zapady powodują zakłócenia w procesie techno-
logicznym. Wyższe harmoniczne lub interharmoniczne pojawiające się w sieci zasilającej
lub instalacji wymuszają z kolei konieczność stosowania przewodów o większych prze-
krojach oraz źródeł zasilających o większych mocach.

N iski współczynnik mocy ozna-

cza, że istnieje potrzeba insta-
lowania urządzeń wytwórczych
to urządzenie zadania polegającego
na poprawnej jego pracy przez czas t
w określonych warunkach pracy: ta, n-2 ta, n-1
i przetwórczych o większych mocach
R(t)=P(T ≥ t) (1) 1
znamionowych, stosowania aparatów td1 ta1 td2 ta2 td, n-1
o większych prądach znamionowych lub jako prawdopodobieństwo wystą-
i dopuszczalnych prądach zwarcio- pienia uszkodzenia w czasie t:
wych, zmniejszających przepusto- 0
R(t)=P{S(τ )=S; 0 ≤ τ ≤ t} (2) t
wość sieci zasilających i wymuszają-
cych też stosowanie przewodów gdzie:
o większych przekrojach. Zwiększa S – stan poprawnej pracy urządze- Rys. 1 Przebieg pracy urządzenia (td1, td2, …, tdn – czas pracy; t a1, t a2, …, t an – czas
konieczny do naprawy) [3]
też straty energii czynnej w transfor- nia,
matorach, sieciach oraz instalacjach S(τ) – stan urządzenia w chwili τ, go oznacza konieczność wycofania n

odbiorczych, a także spadki napięć T – czas poprawnej pracy urządzenia. urządzenia z eksploatacji. W ogólnym ∑t
i =1
di
td
p= = (3)
w transformatorach i liniach zasila- Stan techniczny urządzenia przypadku czas eksploatacji urządze- n n
t di + t ai
jących. Wszystkie te czynniki powo- z punktu niezawodności można scha- nia technicznego można podzielić na:
∑t
i =1
di + ∑ t ai
i =1

dują konieczność projektowania ukła-
dów zasilających o zwiększonej nie-
zawodności.
niezawodność urządzeń
Niezawodność urządzenia (elemen-
rakteryzować jako zdatne lub niezdat-
ne do użytku. Urządzenie zdatne do
użytku może znajdować się w eks-
ploatacji lub w gotowości do wpro-
wadzenia do eksploatacji (np. rezerwa
przechowywana w magazynie). Stan
niezdatności urządzenia do użytku
czas pracy i czas niezbędny do napra-
wy. Graficzny przebieg czasu pracy gdzie:
urządzenia definiowany dla potrzeb td – średni czas pracy pomiędzy uszko-
niezawodności został przedstawiony dzeniami (MTBF), określany jako:
na rysunku 1.
m
Stan przydatności urządzenia do ∑t di
(3a)
eksploatacji można określić za pomo- td = i =1

tu, systemu) jest to stopień zaufania, może oznaczać uszkodzenie napra- cą współczynnika przydatności urzą- m
jaki się w nim pokłada. Jest to praw- wialne lub nienaprawialne. Powsta- dzenia, który można zdefiniować na- t a – średni czas naprawy (MTTR),
dopodobieństwo spełnienia przez nie uszkodzenia nienaprawialne- stępująco: określany jako:

Lp. Element λ [1/a] ta [h] q n

1. Linia napowietrzna 110 kV bez przewodów odgromowych (na 1 km) 0,075 6 5⋅

10-5
∑t
i =1
ai
(3b)
ta =
2. Linia napowietrzna 110 kV z przewodem odgromowym (na 1 km) 0,015 6 1⋅10-5 n
3. Transformator 110 kV/SN 0,060 12 8⋅10-5
4. Wyłącznik 110 kV 0,030 6 2⋅10-5
gdzie:
5. Szyny zbiorcze 110 kV (na 1 pole) 0,040 4 1,8⋅10-5 n – liczba napraw w okresie badania
6. Linia napowietrzna SN kV (na 1 km) 0,025 13,7 4⋅10-5 urządzenia,
7. Linia kablowa SN (na 1 km) 0,244 59 164⋅10-5 m – liczba przebadanych urządzeń
8. Transformator SN/nn 0,048 29,2 16⋅10-5 (w szczególnym przypadku dla po-
9. Wyłącznik SN 0,040 6 2,7⋅10-5 trzeb wzoru (3), m=n),
10. Szyny zbiorcze SN 3,2⋅10-3 9,8 3,6⋅10-5 tdi – czas poprawnej pracy w i-tej próbie,
11. Linia napowietrzna nn (na 1 km) 0,150 4 6,8⋅10-5 tai – czas naprawy w i-tej próbie.
12. Linia kablowa nn (na 1 km) 0,060 12 8,2⋅10-5
Natomiast niezdatność urządzenia
Tab. 1 Przykładowe parametry niezawodnościowe elementów sieci elektroenergetycznej [3] do eksploatacji jest określana współ-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
34
Rys. J. Wiatr

Rys. J. Wiatr
a) b) a) b)
SEE zasilanie 1 zasilanie 2
q1

q1 q2 q3 Q1
qN q2
SUPS1=SUPS2 UPS1 UPS2

Q2
q3

F1 Y
qN
X odb.
odb.

Sodb.=SUPS1=SUPS2

Rys. 2 Przykład układu o szeregowej strukturze niezawodnościowej: a) przypadek Rys. 3 Przykład układu o równoległej strukturze niezawodnościowej: a) przypadek
ogólny, b) przykład zasilania odbiornika z systemu elektroenergetycznego ogólny, b) przykład praktyczny

czynnikiem niezdatności urządzenia
wyznaczanym za pomocą następują-
cego wzoru:
λ ⋅ ta
q= (4)
Tr
gdzie:
l – intensywność uszkodzeń [1/a]
(a=8760 h),
ta – wartość średnia czasu naprawy,
w [h],
Tr – roczny czas pracy (Tr=8760 h),
w [h].
Przykładowe parametry niezawod-
nościowe elementów sieci elektro-
energetycznej zostały przedstawio-
ne w tabeli 1.
Każde urządzenie techniczne skła-
da się z określonej liczby pojedynczych
elementów powiązanych ze sobą funk-
cjonalnie. Powiązanie tych elementów
może tworzyć różne struktury niezawod-
nościowe, które są określane jako struk-
tura: szeregowa, równoległa, mieszana.
Rys. J. Wiatr, M. Czyżewski
Struktura szeregowa to taki
układ, w którym uszkodzenie do-
wolnego elementu spowoduje nie-
prawidłowe działanie urządzenia.
Przykład struktury szeregowej zo-
stał przedstawiony na rysunku 2.
Jest to układ o najmniejszej nieza-
wodności. Zadziałanie któregokol-
wiek zabezpieczenia w układzie
przedstawionym na rysunku 2b
(Q1, Q2 lub F1) spowoduje utra-
tę zasilania przez odbiornik. Stan
przydatności urządzenia o szere-
gowej strukturze niezawodnościo-
wej można określić za pomocą za-
leżności:
N N
pu = ∏ p i =∏ (1 − q i ) (5)
1 1
gdzie:
pi – współczynnik zdatności poszcze-
gólnego urządzenia,
qi – współczynnik niezdatności po-
szczególnego urządzenia.
Natomiast współczynnik nie- bieństwo poprawnej pracy układu
zdatności takiego urządzenia o ta- jest określone wyrażeniem:
kiej strukturze będzie definiowa-
pu = P (k ≤ x ) (7)
ny jako:
N gdzie:
qu = 1 − pu = 1 − ∏ (1 − q i ) (6) k – liczba elementów uszkodzonych,
1
x – liczba elementów rezerwowych.
lub Prawdopodobieństwo uszkodze-
N nia k elementów o współczynniku
qu = ∑ q i (6) niezdatności q spośród N elemen-
1
tów, z których zbudowane jest urzą-
Struktura równoległa to taki układ, dzenie, wynika z dwumianu Berno-
w którym uszkodzenie pojedynczego ullego:
elementu nie musi mieć wpływu na
⎛ N⎞
q kN = ⎜ ⎟ q k (1 − q )
N−k
pracę pozostałych. Przykład struktu- (8)
⎝ k⎠
ry równoległej przedstawia rysunek 3.
Awaria jednego z zasilaczy UPS przed- a więc prawdopodobieństwo zdatno-
stawionych na rysunku 3a nie spowo- ści urządzenia o y elementach rezer-
duje przerwy w zasilaniu odbiorników wowych będzie równe:
przyłączonych do nich. N−k
x
⎛ N⎞
W przypadku struktury równo- pu = ∑ ⎜ ⎟ q k (1 − q ) (9)
k=0 ⎝ k ⎠
ległej, gdy w N-elementowym ukła-
dzie do prawidłowej pracy wymaga- a niezdatność będzie zdefiniowana
ne jest N-x elementów, prawdopodo- jako:

Rys. J. Wiatr

0,4
A B C
intensywnośc uszkodzeń λ [t]

0,3

0,2

0,1

6 12 18 24 30 36 42 48 54 60 68 72
czas eksploatacji t [miesiące]

Objaśnienia: A – wstępny okres eksploatacji (ujawniają się wady powstałe w wyniku

montażu), B – okres normalnej eksploatacji, C – końcowy okres eksploatacji (zwięk-
szona częstotliwość występowania uszkodzeń, zalecana jest wymiana urządzenia)

Rys. 5 Typowy przebieg intensywności uszkodzeń λ (t) urządzenia w czasie jego

Rys. 4 Przykład układu o mieszanej strukturze niezawodnościowej eksploatacji [5]

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
35
 jakość energii elektrycznej
Rys. J. Wiatr

Wymagania dotyczące
Kategoria Nazwa Możliwe rozwiązania Przykładowi odbiorcy
niezawodności
Zasilanie pojedynczą linią Budynki jednorodzinne na terenach
Dopuszczalne stosunkowo długie
elektroenergetyczną wiejskich i w rzadkiej zabudowie
I Podstawowa przerwy w zasilaniu,
Brak wymagań w zakresie zasilania miejskiej oraz niewielkie budynki
W1 W3 rzędu wielu minut
rezerwowego lub awaryjnego mieszkalne wielorodzinne
Wysokie budynki mieszkalne
Wymagany jest układ (zgodnie z §181.1 [1]
Przerwy w zasilaniu nie powinny zasilania awaryjnego w budynku o wysokości powyżej
II Średnia
T1 T2 przekraczać kilkudziesięciu sekund Wymagane jest 55 m nad poziomem terenu jednym
oświetlenie awaryjne ze źródeł zasilających powinien być
aut. zespół prądotwórczy)
Duże hotele, szpitale, centrale
Wymagany jest układ zasilania
Przerwy w zasilaniu nie powinny telefoniczne, stacje radiowe
W2
III Wysoka rezerwowego oraz awaryjnego
W4 przekraczać 1 sekundy i telewizyjne, dworce kolejowe
z pełną automatyką sterowania
i porty lotnicze
Wybrane odbiory w obiektach
Wymagana jest instalacja źródła
Niedopuszczalna jest przerwa wymienionych w kategorii III,
zasilania gwarantowanego
IV Najwyższa w zasilaniu (zasilanie np. sale operacyjne oraz OIOM
w tandemie z awaryjnym
01 02 bezprzerwowe) w szpitalu, systemy komputerowe,
zespołem prądotwórczym
centra przetwarzania informacji itp.
Rys. 6 Układ jawnej automatyki SZR Tab. 2 Kategorie odbiorców energii elektrycznej w zależności od stopnia niezawodności zasilania [2, 5]

x
⎛ N⎞
N−k
qu = 1 − pu = 1 − ∑ ⎜ ⎟ q k (1 − q )
k=0 ⎝ k ⎠
Strukturę równoległą stosuje się w ce-
lu zwiększenia pewności zasilania.
Struktura mieszana stanowi po-
łączenie struktury szeregowej z rów-
noległą. Wszędzie tam, gdzie nie jest
wymagana duża niezawodność zasi-
lania, stosuje się układy szeregowe
(niższe koszty). Wprowadzenie ukła-
du równoległego zwiększa niezawod-
ność, ale podnosi koszty inwestycji.
Przykład struktury mieszanej przed-
stawiono na rysunku 4.
Niezawodność układu zasilania za-
leży od:
 intensywności uszkodzeń po-
szczególnych elementów, z któ-
rych zostało zbudowane urzą-
dzenie,
 redundancji,
 łatwości eliminacji potencjalnych
miejsc awarii,
Rys. 7 - 9 J. Wiatr
 przejrzystych procedur eksploata-
(10)
cyjnych dotyczących układu zasi-
lania oraz opracowania harmono-
gramu przeglądów i wymian apa-
ratury.
Na podstawie określonej intensyw-
ności uszkodzeń elementów, z któ-
rych zbudowane jest urządzenie tech-
niczne, można zdefiniować intensyw-
ność uszkodzeń całego urządzenia.
Intensywność uszkodzeń określone-
go urządzenia technicznego zmienia
się w czasie zgodnie z krzywą przed-
stawioną na rysunku 5.
Przedział czasu oznaczony „A” to
początkowy okres pracy urządzenia,
w trakcie którego występują uszko-
dzenia związane ze wstępnym starze-
niem się izolacji oraz błędami monta-
żowymi. Czas „B” to okres normalnej
pracy urządzenia. Wzrost intensyw-
ności uszkodzeń występuje w koń-
cowym okresie pracy urządzenia „C”.
Jest to faza eksploatacji, której wykry-
cie jest bardzo istotne z punktu wi-
dzenia niezawodności całego syste-
mu. Wymiana elementu na początku
okresu „C” przyczyni się do zwiększe-
nia niezawodności układu przy zmi-
nimalizowaniu nakładów finanso-
wych. Dlatego też do służb odpowie-
dzialnych za nadzór i eksploatację na-
leży wczesne wykrycie zużywania się
urządzenia lub jego elementów oraz
opracowanie planu przeglądów i kon-
serwacji całego systemu.
Zastosowanie redundancji, czyli
zainstalowanie większej niż to ko-
nieczne (z punktu widzenia tech-
nicznego) liczby urządzeń zasilają-
cych w celu zapewnienia niezbędnej
wartości mocy zapotrzebowanej, po-
zwala na zwiększenie niezawodności
dostaw energii elektrycznej do zasila-
nych odbiorników. Układy pracujące
w redundancji mogą posiadać redun-
dancję bierną i czynną. Redundancja
bierna zachodzi wówczas, gdy urzą-
dzenia rezerwujące nie pracują (nie
są załączone) – „oczekują” na wej-
ście do pracy. Są to układy załącza-
ne w momencie awarii lub przeglą-
du urządzenia, które rezerwują, ich
wadą są przerwy w zasilaniu na czas
przełączenia oraz możliwość awa-
rii urządzenia przyłączanego do źró-
dła awaryjnego. Przykładem redun-
dancji biernej może być jawny układ
automatyki SZR, gdzie źródło rezer-
wowe załączane jest w przypadku
awarii źródła podstawowego (rys. 6).
Redundancja czynna równoległa za-
chodzi wówczas, gdy odbiorca ener-
gii jest zasilany z kilku równoległych
źródeł. Zasilanie jest tak zaprojekto-
wane, że uszkodzenie któregokolwiek
z torów nie powoduje obniżenia mocy
dostarczanej do odbiorników (ewen-
tualnie obniżenia do wartości akcep-
towalnej przez odbiorcę). Przykładem
takiej pracy może być układ przedsta-
wiony na rysunku 7.

SUPS1=SUPS2
T1 T2
Sn1 Sn2 Sn1=Sn2 UPS1 UPS2

Sobc1<50%*Sn1 Sobc2<50%*Sn2
Sobc=SUPS1=SUPS2

Rys. 7 Przykład redundancji czynnej równoległej Rys. 8 Przykład redundancji czynnej równoległej N+1 Rys. 9 Przykład redundancji czynnej N+x (tutaj x=2)

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
36
 Każdy z transformatorów jest ob-
ciążony Sn1=Sn2≅0,5⋅Sn. W przypad-
ku utraty zasilania przez którykol-
wiek z nich, uszkodzenia lub moder-
nizacji zasilanie wszystkich odbior-
ników przejmuje drugi.
Przedstawiony na rysunku 7 układ
zasilania z redundancją czynną jest
układem podstawowym stosowanym
powszechnie w elektroenergetyce. In-
nym rozwiązaniem posiadającym ce-
chy redundancji czynnej równoległej
może być układ: redundantny N+1 lub
N+n. Redundancja czynna równole-
gła N+1 występuje w przypadku, gdy
do prawidłowego działania układu
potrzebnych jest N elementów (urzą-
dzeń) połączonych równolegle, a w ce-
lu zwiększenia niezawodności dodano
jeden element (urządzenie) o takich
samych parametrach jak zastosowane
N elementów (urządzeń). Przykład ta-
kiego układu przedstawia rysunek 8.
Elementy wchodzące w skład układu
zasilania są dobrane w taki sposób, że
uszkodzenie jednego z nich nie spo-
woduje niezdatności urządzenia. Re-
dundancja czynna równoległa N+n
występuje wówczas, gdy do prawidło-
wego działania układu wymaganych
jest N elementów połączonych rów-
nolegle, a w celu zwiększenia nieza-
wodności dodano x (N≥x>1) takich
samych elementów (urządzeń), które
będą stanowić rezerwę.
Układ zasilania należy zaprojek-
tować w taki sposób, aby do przewi-
dzianej liczby urządzeń dodać mini-
mum dwa (rezerwowe), które w nor-
malnych warunkach będą załączo-
ne. Przykład takiego układu przed-
stawia rysunek 9. W układzie tym do
poprawnej pracy wystarcza jeden za-
silacz UPS, natomiast pozostałe dwa
stanowią rezerwę gwarantującą cią-
głość zasilania oraz zachowanie re-
dundancji N+1 w przypadku uszko-
dzenia jednego z nich. Dzięki takie-
mu rozwiązaniu zyskuje się dodat-
kową pewność zasilania oraz większe
pole manewru podczas przeglądów
oraz awarii. Jego wadą jest znaczne
zwiększenie kosztów przy nieznacz-
nie podniesionej niezawodności za-
silania.
nr 12/2007
Każda awaria urządzeń zasilają-
cych powoduje przerwy w produkcji
oraz generuje znaczne straty. Dlate-
go oprócz wyboru układu zasilania
niezbędne jest opracowanie proce-
dur eksploatacyjnych, prowadzenie
właściwej eksploatacji zasilanych
urządzeń oraz monitorowanie para-
metrów dostarczanej energii elek-
trycznej. Usuwanie skutków prze-
rwy w zasilaniu odbiorników ener-
gii elektrycznej nie kończy się z chwi-
lą przywrócenia zasilania. Niejedno-
krotnie czas ten znacznie się wydłuża
w związku z ponownym uruchomie-
niem procesu technologicznego. Gra-
ficzną ilustrację wydajności produk-
cji (W) podczas przerwy w zasilaniu
przedstawiono na rysunku 10.
konfiguracja układu
zasilania o zwiększonej
niezawodności
Przystępując do opracowania ukła-
du zasilania obiektu budowlanego,
projektant musi przeprowadzić szcze-
gółową analizę w zakresie wymagań
pewności zasilania przez poszczegól-
ne odbiorniki planowane do zainsta-
lowania w projektowanym obiekcie
budowlanym. Zróżnicowane wyma-
gania dotyczące pewności zasilania
wymusiły wprowadzenie klasyfika-
cji odbiorników energii elektrycznej
na kategorie zasilania, które moż-
na sklasyfikować zgodnie z kryte-
rium przyjętym w gospodarce ener-
getycznej:
 odbiorniki I kategorii zasilania –
to odbiorniki, w których dowolnie
długa przerwa w dostawie energii
elektrycznej nie spowoduje nega-
tywnych skutków,
 odbiorniki II kategorii zasilania
– to odbiorniki, w których krótka
przerwa w dostawie energii elek-
trycznej (do kilku minut) nie spo-
woduje negatywnych skutków,
 odbiorniki III kategorii zasila-
nia – to odbiorniki, w których na-
wet krótka przerwa w dostawie
energii elektrycznej może spowo-
dować zagrożenie życia ludzi lub
znaczne straty materialne spowo-
W
WN
tprz
t
tp trz
tr
tpr
Rys. 10 Ilustracja typowego przebiegu wydajności produkcji W podczas wystąpie-
nia przerwy w zasilaniu, gdzie: WN – wydajność w normalnych warunkach
zasilania, tp – czas przerwy w zasilaniu, t r – rzeczywisty czas niezbędny do
przewrócenia pełnej wydajności cyklu produkcyjnego, trz – zastępczy czas
przywrócenia procesu produkcyjnego, tpr – całkowity, faktyczny czas prze-
rwy w cyklu produkcyjnym, tprz – zastępczy czas trwania przerwy uwzględ-
niający całkowite straty produkcyjne [5]
dowane np. przerwaniem procesu wiera wszystkie dostępne źródła zasi-
produkcyjnego. lania. Układ ten może być pozbawio-
W literaturze [2, 5] można spo- ny niektórych elementów i skonfigu-
tkać inny podział odbiorników ener- rowany w zależności od lokalnych wa-
gii elektrycznej w zależności od stop- runków zasilania z systemu elektro-
nia niezawodności zasilania (tab. 2). energetycznego oraz wymagań użyt-
Przedstawiony w niej podział odbior- kownika. W szczególnym przypadku
ników energii elektrycznej na kate- układ może zostać pozbawiony rezer-
gorie zasilania pozwala na przyjęcie wowej elektroenergetycznej linii zasi-
ogólnej koncepcji zasilania obiektu lającej przy zachowaniu pozostałych
budowlanego (rys. 11). elementów. Zespół prądotwórczy (ZP)
Przedstawiony na rysunku 11 sche- może pracować w redundancji. Mogą
mat zasilania obiektu budowlanego zostać zaprojektowane dwa zespoły
posiada charakter uniwersalny i za- prądotwórcze wzajemnie się rezerwu-
ze stacji transformatorowej II ze stacji transformatorowej I
SN/nn SN/nn
SZR
Ru £ 30 Ω
RGnN
SZR
ZP RNR
Ru £ 5 Ω
STK
UPS
odbiorniki II kategorii zasilania
RSP
RNG
STK
odbiorniki I kategorii zasilania
RSP
Rys. 11 Przykładowy schemat zasilania odbiorników w zależności od ich kategorii, gdzie:
ZP – zespół prądotwórczy, UPS – zasilacz bezprzerwowy, STK – siłownia teleko-
munikacyjna, RNA – rozdzielnica napięcia awaryjnego, RNG – rozdzielnica napię-
cia gwarantowanego, RGnN – rozdzielnica główna niskiego napięcia, RSP – roz-
dzielnia stałoprądowa, SZR – układ automatyki samoczynnego załączenia [7]
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
37

Rys. J. Wiatr
R R
Rys. 12 Zasilanie odbiorników poprzez pojedynczy UPS
jące lub więcej. Podobnie zasilacz UPS
może zostać zaprojektowany w ukła-
dzie redundantnym.
Warto w tym miejscu zaznaczyć,
że wprowadzanie do układu zasilania
ZP nie zwiększy pewności zasilania
odbiorników kategorii I. W przypad-
ku uszkodzenia UPS-a, bypass prze-
łączy odbiorniki na zasilanie z SEE
(rys. 12). Podobna sytuacja będzie
miała miejsce w przypadku odstawie-
nia zasilacza UPS do przeglądu ser-
wisowego lub naprawy. Jeżeli w tym
Rys. J. Wiatr
R R R R
Rys. 13 Zasilanie odbiorników w układzie redundantnym
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
38
jakość energii elektrycznej
W celu zwiększenia niezawodno-
ści zasilania odbiorników szczegól-
5
nie ważnych należy stosować redun-
4 dantny układ zasilania. Przykład ta-
kiego układu zasilania przedstawia
rysunek 13, gdzie obydwa zasilacze
posiadają taką samą moc i w przypad-
ku awarii jednego z nich drugi zapew-
R R
UPS
ni pokrycie mocy zapotrzebowanej
przez odbiorniki.
bypass Uwaga!
Warunkiem pełnej redundancji
5
jest spełnienie następujących wy-
4 rozdzielnica magań:
wyjściowa
UPS  moc każdego z UPS-ów jest wy-
starczająca do zasilania przyłą-
czonych odbiorników,
 każdy z UPS-ów powinien być
zasilany osobnymi przewodami
odb. odb. odb. odb.
oraz posiadać własne zabezpie-
czenia,
 każdy z UPS-ów posiada własne
baterie.
czasie nastąpi awaria zasilania z SEE, W artykule zostały przedstawio-
a ZP nie zdąży się uruchomić, odbior- ne ogólne wymagania dotyczce pro-
niki wymagające bezprzerwowego za- jektowania układów zasilających
silania utracą ciągłość zasilania. Za- o zwiększonej niezawodności. Wię-
daniem układów zasilania gwaranto- cej informacji na temat konfigura-
wanego jest zapewnienie bezprzerwo- cji układów zasilających oraz dzia-
wego zasilania urządzeniom, w któ- łania zasilaczy UPS znajdą Państwo
rych jakakolwiek przerwa w zasila- w książkach: Tadeusza Sutkowskie-
niu (w tym zapad napięcia) może spo- go pt. „Rezerwowe i bezprzerwo-
wodować zagrożenie życia ludzi lub we zasilanie w energię elektrycz-
duże straty materialne spowodowa- ną. Urządzenia i układy” [4] i „Sys-
ne zakłóceniami lub przerwą w pro- temy zasilania gwarantowanego Po-
cesie technologicznym. werware. Poradnik projektanta i wy-
konawcy” [6], wydanej przez firmę
EATON Quality Powerware Oddział
5 w Polsce.
4 energetycznego (DzU nr 93/2007,
literatura
1. Rozporządzenie Ministra Infra-
struktury z 12 kwietnia 2002 r.
UPS 1
komunikacja
UPS 2
w sprawie warunków technicz-
nych, jakim powinny odpowiadać
bypass 1 bypass 2 budynki i ich usytuowanie (DzU
5 5
nr 75/2002, poz. 690 z późn. zm.).
rozdzielnica 2. ABB Switchgear Manual, 10th edi-
4 wyjściowa 4
UPS
tion, Dusseldorf, Cornelson Ver-
lag 1999.
3. M. Kochel, S. Niestępski, Sie-
ci i urządzenia przemysłowe,
odb. odb. odb. odb. OW PW 1995.
4. T. Sutkowski, Rezerwowe i bez-
przerwowe zasilanie w energię
elektryczną. Urządzenia i układy,
COSiW SEP, Warszawa 2007.
5. A. Klajn, H. Markiewicz, Jakość
energii i niezawodność zasila-
nia w instalacjach elektrycznych,
INPE, Seria Podręczniki Zeszyt
14/2007 r.
6. A. Przasnyski, M. Miegoń,
J. Wiatr, Systemy zasilania gwa-
rantowanego Powerware. Porad-
nik projektanta i wykonawcy,
EATON Powerware, 2006.
7. J. Wiatr, M. Orzechowski, Po-
radnik projektanta elektryka.
Podstawy zasilania budynków
mieszkalnych, użyteczności pu-
blicznej i innych obiektów nie-
przemysłowych w energię elek-
tryczną, DW MEDIUM, Warsza-
wa 2007.
8. D. Chapman, Koszty. Koszty ni-
skiej jakości zasilania. Jakość zasi-
lania – poradnik 2.2, www.lpqi.org
9. P. Siwak, Z. Wróblewski, Trwa-
łość eksploatacyjna transforma-
torów energetycznych, XVI Kon-
ferencja Naukowo-Techniczna
Bezpieczeństwo Energetyczne
i VI Szkoła Ochrony Przeciwpo-
rażeniowej ELSAF 2007.
10. W. Wasiluk, T. Sutkowski, Urzą-
dzenia i sieci elektroenergetycz-
ne w zakładach przemysłowych,
WPW 1989.
11. Rozporządzenie Ministra Gospo-
darki z 4 maja 2007 r. w sprawie
szczegółowych warunków funk-
cjonowania systemu elektro-
poz. 623).
12. PN-EN 50160 Parametry napięcia
zasilającego w publicznych sie-
ciach rozdzielczych.
13. H. Markiewicz, A. Klajn, Pew-
ność zasilania. Układy rezerwo-
wego zasilania poradnik nr 5.4.2,
www.lpqi.org
14. S. Leksiński, Niezawodność łącz-
ników elektroenergetycznych,
WNT 1983.
15. G. Marshall, D. Chapman, Pew-
ność zasilania. Odporność, nie-
zawodność, redundancja, Ja-
kość zasilania – poradnik nr 4.1,
www.lpqi.org
nr 12/2007
 prezentacja
system monitoringu oświetlenia
firmy MY-SOFT
mgr inż. Mirosław Maksymiuk, mgr Leszek Karliński – MY-SOFT Sp. z o.o.
W raz z rozwojem systemów
oświetleniowych, rosnącym
poziomem ich złożoności i różnorod-
ności oraz wdrażaniem kolejnych za-
stosowań zwiększa się potrzeba kon-
troli ich działania i sterowania. Firma
MY-SOFT opracowała system spełnia-
jący te wymagania.
Rozdzielnica monitoringu oświetle-
nia (RMO) służy do zasilania i moni-
toringu stanu lamp oświetlenia. Sys-
tem składa się z kilku współpracują-
cych modułów, z których głównym
elementem jest moduł MS-GUARD.
 moduł MS-GUARD
Moduł ten monitoruje stan lamp
poprzez pomiar mocy czynnej po-
bieranej przez lampy w czasie pracy.
Za każdym razem w trakcie monta-
żu rozdzielnicy systemu monitoru-
jącego w obiekcie należy zautokali-
brować moduł MS-GUARD na potrze-
by konkretnej instalacji oświetlenio-
wej. W trakcie tego procesu wartości
mocy są uśredniane i zapisywane jako
prawidłowe. W trybie pracy aktual-
nej wartości są porównywane z war-
tościami uzyskanymi przy autokali-
bracji. Zaletą takiego rozwiązania jest
to, że bezwzględne wartości mocy po-
bieranej przez lampy nie muszą być
ręcznie wprowadzane do urządzenia
i dokładnie znane. W celu uniknię-
cia zakłóceń odczytu, tolerancja mo-
nitoringu na zmiany mocy może być
ustawiana wstępnie, za pomocą pre-
definiowanych wartości, co pozwa-
la na obsługę lamp, których moc po-
bierana waha się w większym zakre-
sie. W przypadku lamp, których po-
bór mocy zmienia się znacznie w za-
leżności od temperatury otoczenia,
twórcy systemu przewidzieli możli-
wość wbudowania odpowiedniego al-
gorytmu, wiążącego dopuszczalne po-
ziomy mocy pobieranej i temperatury
rejestrowanej przez czujnik. Zmiany
nr 12/2007
trybu pracy modułu (tryb kalibracji/
tryb pracy) są regulowane za pomocą
ustawienia zworek.
Moduł MS-GUARD ma obudowę
o szerokości 9 modułów (9×17,5 mm)
montowaną na szynie TH35. Zasto-
sowane w rozdzielnicy RMO rozwią-
zania pozwalają monitorować i sy-
gnalizować określone stany, takie
jak np. obecność zasilania sieciowe-
go (230/400 V AC), czy zabezpiecze-
nie jednofazowego obwodu zasila-
nia lamp sprawnych. System został
także wyposażony w łącze światło-
wodowe służące do łatwego wprowa-
dzenia sygnałów alarmowych. W celu
pełnego monitoringu opraw przeszko-
dowych o mocy całkowitej do 1600 W,
rozdzielnica zawiera także elemen-
ty wykonawcze i sterujące: stycznik
LC1K09, automat zmierzchowy AZ-B,
przełącznik faz PF 431 oraz wyłączni-
ki nadprądowe typu S301. Mimo że
w podstawowym założeniu rozdziel-
nica RMO jest zasilana napięciem jed-
nofazowym, możliwe jest jej wykona-
nie w wersji dla instalacji odbiorczych
trójfazowych, o większych mocach.
 moduł MS-SMS
W skład systemu monitorowania
oświetlenia wchodzi także moduł
MS SMS, który pozwala na powia-
domienie użytkownika za pomocą
SMS-a o zaistniałych alarmach. Prze-
kazywany tą drogą komunikat za-
wiera również podstawowe parame-
try monitorowanej instalacji. Moduł
ma wyjście zewnętrznej anteny GMS
i komunikuje się z urządzeniem mo-
nitorującym MS-GUARD za pomocą
światłowodu. Połączenie komunika-
cyjne między urządzeniami jest moni-
torowane i w razie wystąpienia prze-
rwy w komunikacji zostaje wysłana
informacja o tym zdarzeniu. MS-SMS
wysyła SMS-y pod numery telefonów
wpisane do pamięci urządzenia. In-
Rozdzielnica monitoringu oświetlenia (RMO) służy do zasilania i monitoringu stanu lamp
formacje te mogą być konfigurowa-
ne z zewnętrznego komputera. Mo-
duł MS-SMS wysyła SMS-a zawierają-
cego aktualny stan przekaźników wyj-
ściowych modułu MS-GUARD. Przeka-
zuje też informację o aktualnej war-
tości mocy pobieranej przez instala-
cję oświetleniową.
 moduł MS-LINK
Moduł MS-LINK jest zasilany na-
pięciem DC 24 V, ma osiem parame-
trycznych wejść alarmowych, w tym
cztery z izolacją galwaniczną i cztery
bez izolacji, do których można podłą-
czyć czujniki oraz wejście światłowo-
dowe. Wejścia alarmowe umożliwia-
ją rozróżnienie stanu alarmu oraz sa-
botażu czujnika. Na obudowie modu-
łu MS-LINK znajdują się diody LED
opisujące stany wejść, zasilanie oraz
stan pracy modułu. Obudowa modu-
łowa wykonana z tworzywa sztuczne-
go ma szerokość 158 mm i jest monto-
wana jest na szynie TH35.
 moduł MS-TRAF
Moduł MS-TRAF zasila urządze-
nia monitorujące prądem 24 V DC.
Sam moduł zasilany jest napięciem
230/400 V AC. Na obudowie zainstalo-
wano diody LED opisujące obecność
napięcia zasilającego 230/400 V AC
oraz napięcia wyjściowe 24 V DC.
Obudowa modułowa wykonana jest
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
z tworzywa sztucznego. Ma szero-
kość 105 mm i jest montowana na
szynie TH35.
Do zalet systemu monitorowania
oświetlenia można zaliczyć jego uni-
wersalność, modułową konstrukcję,
prosty montaż i sprawną komunika-
cję. System może być wykorzystywa-
ny do monitorowania dowolnych in-
stalacji oświetleniowych, jednak jego
podstawowym przeznaczeniem jest
monitoring oświetlenia w obiektach
bezobsługowych. Znacznie skraca to
drogę informacji o awarii i przyśpie-
sza jej usunięcie. Jest to szczególnie
istotne w przypadku obiektów wy-
korzystywanych do celów nawigacyj-
nych przez lotnictwo oraz ogólnych
systemów monitorowania oświetle-
nia używanych w miastach.
reklama
MY-SOFT Sp. z o.o.
03-310 Warszawa
ul. Staniewicka 18
tel. 022 519 41 50
faks 022 814 54 32
mysoft@mysoft.com.pl
www.mysoft.com.pl
39
 prezentacja
regulatory współczynnika
mocy DCRJ
Norbert Borek – LOVATO electric
S tale zwiększająca się liczba róż-
nych urządzeń elektrycznych sto-
sowanych w przemyśle ma wpływ
na pogarszanie się jakości napięcia
i współczynnika mocy, co wymusza
zastosowanie aparatów i urządzeń po-
prawiających te parametry. Służą
do tego między innymi regulatory
współczynnika mocy DCRK i DCRJ
firmy LOVATO electric (fot. 1).
regulator DCRJ
Zastosowane w regulatorze DCRJ
mikroprocesor i 2 cyfrowe wyświe-
tlacze umożliwiają dokładne odczy-
ty mierzonych parametrów. Wejścia
pomiaru napięcia i prądu są wypo-
sażone w cyfrowy filtr zapewniający
poprawne działanie nawet w przy-
padku użycia regulatora w systemach
z dużą zawartością harmonicznych.
Prąd przeciążenia kondensatorów
jest wyliczany za pomocą algoryt-
Fot. 2 Przykład 5 % 5. harmonicznej napięcia, THD=5 %, prąd przeciążenia konden-
satora równy 102,5 %
Fot. 3 Przykład 5 % 11. harmonicznej napięcia, THD=5 %, prąd przeciążenia konden-
satora równy 114,5 %
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
40
mu w sposób zabezpieczający bate-
rię kondensatorów przed uszkodze-
niem. Zgodnie z ustawioną wartością
cosϕ, według algorytmu dokonuje się
wyliczenia mocy biernej, potrzebnej
do poprawy współczynnika mocy
całego systemu. Załączanie każdego
stopnia i czas jego pracy są rejestro-
wane, co pozwala na równomierne
wykorzystanie poszczególnych kon-
densatorów. Rozwiązanie to uprasz-
cza obsługę, zwiększa trwałość zasto-
sowanych kondensatorów i styczni-
ków oraz zapewnia właściwą pracę
baterii kondensatorów. Standardowo
DCRJ ma podwójne napięcie zasila-
nia: 110-127/220-240 V AC.
Regulator DCRJ umożliwia pomiar
bieżącej i średniej tygodniowej war-
tości współczynnika mocy oraz war-
tości aktualnych i maksymalnych na-
pięcia międzyfazowego, prądu, mocy
biernej, przepięcia kondensatorów,
składowych harmonicznych napięcia
i prądu oraz temperatury wewnątrz
baterii kondensatorów. Pomiary war-
tości maksymalnych wymienionych
wielkości i średniej tygodniowej war-
tości współczynnika mocy są zapisy-
wane w pamięci nietrwałej i usuwane
za pomocą klawiatury. Stany zbyt wy-
sokiego lub niskiego napięcia, za ma-
łego lub za dużego prądu, zbyt wyso-
kiej temperatury, przeciążenia kon-
densatora, zaniku napięcia, przekom-
pensowania itp. są sygnalizowane. Fot. 1 Regulator 12-stopniowy, DCRJ12
Kondensator może być przeciążo-
ny m.in. z powodu nieliniowego ob- ustawionego progu. Warto zauważyć,
ciążenia lub przepięcia, które powo- że są na rynku regulatory, które wyko-
dują zniekształcenia napięcia. Kształt rzystują zawartość THD (Total Harmo-
fali napięcia jest analizowany w regu- nic Distortion) tylko jako wskazania
latorze według specjalnego algoryt- prądu przeciążenia kondensatorów.
mu, a następnie wylicza się procento- Jak pokazano na fotografiach 2 i 3,
we przeciążenie prądowe kondensato- dwa przebiegi z tą samą zawartością
rów. Gdy zostanie przekroczony próg THD, ale różniące się krotnością czę-
przeciążenia, kondensatory są wyłą- stotliwości harmonicznej, mogą po-
czane w czasie odwrotnie proporcjo- wodować przepływ przez kondensa-
nalnym do wartości przekroczenia tor prądu o różnych wartościach.
Fot. 4 Przykład krótkotrwałego zaniku napięcia
Fot. 5 Strona główna oprogramowania do DCRJ
nr 12/2007
 Maksymalna moc
Kod
robocza przy 440 V,
zamówienia
w [kvar]
11BF9K 9
11BF12K 14
11BF20K 17
11BF25K 22
Fot. 6 DCRJ mierzy wartość w TRMS
11BF32K 27,5
11BF40K 33
11BF50K 41
11BF65K 50
11BF70K 56
11BF80K 65
Tab. 1 Zestawienie typów i parametrów
Fot. 8 Styczniki do poprawy współ- styczników z serii BFK do baterii
Fot. 7 Przesunięcie kąta fazowego czynnika mocy BFK kondensatorów

Regulatory DCRJ są wyposażone
w czujnik pomiaru temperatury, któ-
ry kontroluje temperaturę wewnątrz
baterii kondensatorów. Zmierzona
wartość temperatury jest wyświe-
tlana na panelu czołowym, a mak-
symalna temperatura – rejestrowa-
na. Można tak zaprogramować kon-
trolę temperatury, by przy przekro-
czeniu nastawionego progu został
załączony przekaźnik uruchamiają-
cy wentylator w baterii kondensato-
rów. Jest także możliwość zaprogra-
mowania drugiego progu temperatu-
ry, po przekroczeniu którego nastąpi
alarm. Funkcja kontroli zaniku na-
pięcia zapobiega uszkodzeniom kon-
densatorów i wyłącza je, gdy zostanie
wykryty krótkotrwały zanik napięcia
sieci (fot. 4).
Regulator DCRJ można progra-
mować ręcznie, przez komputer PC
lub automatycznie. Zastosowanie
oprogramowania DCRJSW i inter-
fejsu TTL/RS-232 lub RS-485 umoż-
liwia szybkie programowanie przez
PC, dostęp do wszystkich parame-
trów (w czterech językach), takich
jak: zapis/odczyt/drukowanie para-
metrów, m.in. w celu uniknięcia po-
myłki w programowaniu. Do komu-
nikacji DCRJ wykorzystuje protokoły
komunikacyjne MODBUS®.
Programowane parametry regu-
latorów DCRJ mogą być przechowy-
wane w pamięci PC i szybko przesy-
łane do nieograniczonej liczby urzą-
dzeń, które wymagają tych samych
wartości parametrów programowa-
nych. Programowanie automatycz-
ne pozwala uruchomić regulatory
DCRJ bez programowania parame-
trów przez operatora. Należy jedynie
wcisnąć dwa klawisze, by proces roz-
począł się automatycznie.
Używając oprogramowania DCRJ
SW i interfejsu TTL/RS-232 lub
RS-485 możemy otrzymać zarówno
reklama

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
41
 prezentacja

szybki dostęp do programowania wyświetlaniu mierzonych parame- wać wszystkie parametry regula- styczniki do baterii
za pomocą PC, jak również do jego trów. Na panelu czołowym regula- tora DCRJ oprócz parametru prze- kondensatorów
właściwości, alarmów, automatycz- tora DCRJ można odczytać dodat- kładnika, ponieważ nie zna jego da-
nego testu elektrycznych elemen- kowe informacje dla każdego stop- nych. W tym przypadku należy pa- LOVATO electric ma w swojej ofer-
tów (styczniki, kondensatory) i peł- nia, np. status, moc bierną, liczbę rametr przekładnika CT (wartość cie również styczniki z serii BFK, któ-
nej kontroli systemu. W przypadku operacji i czas pracy. Po podaniu na- prądu strony pierwotnej) ustawić re mogą być stosowane do „mięk-
każdego alarmu użytkownik może pięcia regulator DCRJ automatycz- w pozycji „off”. Po załączeniu bate- kiego załączania” baterii konden-
ustalać i zmieniać: aktywację alar- nie rozpoznaje kierunek przepły- rii do pracy (zainstalowaniu w miej- satorów. W tej chwili jest to jedno
mu, uruchomienie przekaźnika, wu prądu przez przekładnik (CT). scu przeznaczenia) na wyświetla- z nowocześniejszych i bardziej po-
wyłączenie stopnia i czas wyłącze- Dzięki temu unikamy konieczno- czu regulatora będzie wyświetlał szukiwanych rozwiązań, pozwalają-
nia. Automatyczny test elektrycz- ści odwracania przekładnika po za- się migający napis „CT” do momen- ce zmniejszyć prądy udarowe załą-
nych elementów pozwala na spraw- instalowaniu (na skutek błędnego tu wprowadzenia wartości parame- czania i wymiary baterii kondensa-
dzanie poprawności programowa- montażu). W przypadku, gdy przy- tru (regulator nie pracuje). Po usta- torów. W ofercie są dostępne stycz-
nia przez kolejne załączanie mocy łączenie przekładnika CT ma zna- wieniu właściwej wartości prądu niki od BF9K (9 kvar/440 V) do BF80K
biernej, a następnie drukowanie ra- czenie (np. obok generatorów), trze- dla przekładnika regulator przej- (65 kvar/440 V). Zestawienie typów
portu. ba go zaprogramować ręcznie. Pro- dzie do trybu pracy. i parametrów styczników zestawio-
Pełna kontrola systemu pole- ducent urządzeń do kompensacji Aktywacja blokady klawiatu- no w tabeli 1.
ga na graficznym i numerycznym mocy biernej może zaprogramo- ry jest możliwa za pomocą kla- Dodatkowym atutem styczni-
wiszy. Po uruchomieniu blokady ków jest możliwość zoptymalizo-
Regulatory typu DCRK są wykonywane w 4 odmianach: nie jest możliwe dokonywanie ta- wania zarządzania zapasami stycz-
 DCRK5 – 5-stopniowy, tablicowy, w obudowie 96×96×65 mm, kich operacji jak: zmiana parame- ników, poprzez specjalny zestaw
 DCRK7 – 7-stopniowy, tablicowy, w obudowie 96×96×65 mm, trów programowania, zmiana try- (11G460 i 11G464), pozwalający prze-
 DCRK8 – 8-stopniowy, tablicowy, w obudowie 144×144×62 mm, bu pracy, zmiana wartości nastawio- kształcić zwykłe styczniki trójpolo-
 DCRK12 – 12-stopniowy, tablicowy, w obudowie 144×144×62 mm.
Regulatory typu DCRJ są wykonywane w 3 odmianach: nego cosϕ, czy kasowanie wartości we w styczniki specjalne do popra-
 DCRJ8 – 8-stopniowy, tablicowy, w obudowie 144×144×62 mm, maksymalnych. Na stronach www. wy współczynnika mocy BFK. Stycz-
 DCRJ12 – 12-stopniowy, tablicowy, w obudowie 144×144×62 mm elektro.info.pl znajdą Państwo ta- niki powinna montować osoba o od-
(fot. 1), belę, w której porównano funkcje powiednich kwalifikacjach.
 DCRJ12F – 12-stopniowy, tablicowy, w obudowie 144×144×62 mm, wyj- regulatorów DCRK i DCRJ.
ścia statyczne. reklama

TRMS (True Root Mean Square) – DCRJ mierzy wartości w TRMS i prezentuje je z uwzględnieniem zawartości har-
monicznych (fot. 6).
Cosϕ – przesunięcie kąta fazowego – jest to cosinus przesunięcia kąta między napięciem i prądem. Regulatory
DCRJ mogą poprawnie odczytywać przesunięcie (PKF) niezależnie od zawartości harmonicznych w przebiegu na-
pięcia i prądu (fot. 7).
Współczynnik mocy (PF) lub całkowity współczynnik mocy (TPF) – jest to stosunek między mocą czynną i po- LOVATO electric
zorną (PF=W/VA). W układzie bez zawartości harmonicznych współczynnik mocy jest równy wartości cosϕ. W in- 51-162 Wrocław
nych przypadkach współczynnik mocy jest mniejszy. ul. Jana Długosza 2-6
Pomiar średniego tygodniowego współczynnika mocy – oznacza odczyt uwzględniający ostatnie 7 dni pracy re- tel. 071 797 90 10
gulatora DCRJ. Jest on wyliczany na podstawie zachowanych wartości mocy czynnej i pozornej w DCRJ. Ta wartość faks 071 797 90 20
jest prezentowana, ponieważ najlepiej obrazuje stan całego systemu energetycznego, gdzie jest zainstalowana kom- info@LovatoElectric.pl
pensacja mocy biernej. www. LovatoElectric.pl

reklama

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
42
 ochrona przeciwporażeniowa

badanie wpływu składowej

stałej i kąta opóźnienia zapłonu
prądu różnicowego
na czułość wyłączników różnicowoprądowych typu AC i A
dr inż. Stanisław Czapp – Politechnika Gdańska

W artykule przedstawiono wyniki badań działania wyłączników różnicowoprądowych

typu AC i A przy różnych prądach różnicowych jednokierunkowych i przy prądach dwu-
kierunkowych o różnym kącie opóźnienia zapłonu. Jak wynika z badań, czułość wyłącz-
ników różnicowoprądowych istotnie zależy od kształtu przebiegu prądu różnicowego.
Przy prądach różnicowych jednokierunkowych prąd zadziałania wzrasta tym bardziej,
im bardziej prąd różnicowy jest wygładzony, a na prądy o znacznym wygładzeniu wy-
łączniki AC i A w ogóle nie reagują. Przy prądach dwukierunkowych w układach stero-
wanych fazowo rzeczywisty prąd zadziałania wyłączników różnicowoprądowych może
być wyraźnie mniejszy niż 0,5·IΔn.

W obwodach zasilających układy

przekształtnikowe prąd różni-
cowy może mieć różny kąt opóźnienia
z układu sterowanego fazowo jest jed-
no- czy dwukierunkowy.
Podstawowe wymagania doty-
Kąt opóźnienia zapłonu α [°]
0
Prąd różnicowy
niezadziałania
0,35⋅IΔn
zadziałania

zapłonu. Należy mieć to na uwadze, je-
żeli ochrona przeciwporażeniowa jest
realizowana przy użyciu wyłączników
różnicowoprądowych. W celu prawi-
dłowego doboru wyłączników różnico-
czące budowy i działania wyłączni- 90 0,25⋅IΔn 1,4⋅IΔn*
135 0,11⋅IΔn
ków różnicowoprądowych są zawarte
Objaśnienia: * dla wyłączników różnicowoprądowych o I Δn≤10 mA należy przyjmo-
w normach przedmiotowych [3, 4, 7]. wać 2⋅I Δn.
W normach tych znajdują się wytycz- Tab. 1 Zakres dodatkowych prób wyzwalania wyłączników różnicowoprądowych
ne przeprowadzania prób działania typu A [3, 4, 7]

woprądowych (typu AC, A lub B) i oce-
ny ich działania bardzo ważne jest też
to, czy prąd różnicowy pochodzący
Rys. S. Czapp
wyłączników różnicowoprądowych Badania wyłączników typu AC od- Zakres badań wyłączników róż-
typu AC i A przy różnych kształtach bywają się przy prądzie różnicowym nicowoprądowych przedstawiony
przebiegu prądu różnicowego. sinusoidalnie zmiennym. Rzeczywi- w normach przedmiotowych nie po-
sty prąd zadziałania zabezpieczenia krywa wszelkich spotykanych w prak-

a) b) powinien zawierać się w granicach tyce przebiegów prądów różnicowych.

IRMS Imax IRMS Imax
pomiędzy 0,5⋅IΔn a IΔn, gdzie IΔn jest Przykładowe układy przekształtniko-
150 200
150
znamionowym prądem różnicowym we oraz możliwe przebiegi prądów róż-
I [mA]
I [mA]

100
100 zadziałania. Wyłączniki typu A są po- nicowych przedstawiono w tabeli 2.
50
50 nadto badane przy prądach różnico- Nie bada się wyłączników różnicowo-
0 0 wych jednokierunkowych o różnym prądowych przy prądach dwukierun-
0 45 90 135 0 45 90 135
kąt opóźnienia zapłonu α [°] kąt opóźnienia zapłonu α [°] kącie opóźnienia zapłonu. Przy tych kowych o różnym kącie opóźnienia
c) d) próbach dopuszcza się, aby rzeczy- zapłonu, a jak wskazują przedstawio-
IRMS Imax IRMS Imax
350 600
wisty prąd zadziałania mieścił się ne w dalszej części artykułu wyniki
300
250
500 w szerszych granicach niż 0,5⋅IΔn÷IΔn. badań, takie prądy z łatwością wykry-
I [mA]
I [mA]

400
200
150
300 W tabeli 1 przedstawiono dane zwią- wają nawet wyłączniki typu AC. Także
200
100
50 100 zane z dodatkowymi próbami wyłącz- wartość składowej stałej, przy której
0
0
0 45 90 135 0 45 90 135
ników typu A. wyzwalają w wymaganym przedziale
kąt opóźnienia zapłonu α [°] kąt opóźnienia zapłonu α [°] Wyłączniki typu A bada się też na- charakterystyki wyłączniki różnico-
kładając na prąd jednokierunkowy woprądowe typu A, jest wielokrotnie
Rys. 1 Prądy zadziałania wyłączników różnicowoprądowych przy różnym ką- pulsujący, składową stałą o wartości większa od podawanej przez normy
cie opóźnienia zapłonu prądu różnicowego. Dane wyłączników: 6 mA. Podczas tej próby kąt opóźnie- wartości 6 mA. Ma to duże znaczenie
a) I Δn=100 mA, typ AC, bezzwłoczny, b) I Δn=100 mA, typ AC, krótkozwłocz-
ny, c) I Δn=300 mA, typ A, bezzwłoczny, d) I Δn=300 mA, typ A, selektywny, nia zapłonu prądu różnicowego powi- praktyczne, gdyż znajomość charak-
do przemienników częstotliwości nien wynosić 0°. terystyki wyzwalania przy wyższych

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
43
 ochrona przeciwporażeniowa

wartościach składowej stałej pozwo-

Rys. S. Czapp
a) 150 b) 90 c) 90
liłaby na zastosowanie, zamiast wy-
120
łączników różnicowoprądowych typu 60 60

I [mA]
I [mA]
I [mA]
90
B, zdecydowanie tańszych wyłączni-
60
30 30
ków typu A.
30
0 0 0
wyniki badań sin 1p 2p sin 1p 2p sin 1p 2p
działania wyłączników d)
rodzaj przebiegu prądu
e)
rodzaj przebiegu prądu
f)
rodzaj przebiegu prądu

różnicowoprądowych 90 90 700
600
500
W celu sprawdzenia czułości wy- 60 60

I [mA]

I [mA]
I [mA]

łączników różnicowoprądowych przy
różnych przebiegach prądu różnicowe-
go, przeprowadzono badania labora-
toryjne kilkudziesięciu wyłączników
różnicowoprądowych. Wyłączniki
pochodziły od różnych producentów,
były to wyłączniki zakupione zarów-
no ostatnio, jak i kilka bądź kilkana-
ście lat temu. Badano wyłączniki typu
AC i A o znamionowym prądzie różni-
cowym zadziałania od 30 do 500 mA
bezzwłoczne, krótkozwłoczne i selek-
tywne. Wymuszając prądy różnicowe
o różnych kształtach przebiegu bada-
no, przy jakiej wartości skutecznej prą-
du (w niektórych przypadkach reje-
strowano również wartość maksymal-
ną) następuje zadziałanie wyłącznika
różnicowoprądowego. Badano wpływ
na rzeczywisty prąd zadziałania:
 opóźnienia zapłonu prądu różni-
cowego dwukierunkowego dla ką-
tów zbliżonych do wartości 0 °,
45°, 90° i 135°,
Rys. S. Czapp
400
300
30 30
200
100
0
0 0
sin 1p 2p sin 1p 2p sin 1p 2p
rodzaj przebiegu prądu rodzaj przebiegu prądu rodzaj przebiegu prądu
Rys. 2 Prądy zadziałania (wartość skuteczna) wyłączników różnicowoprądowych przy różnym rodzaju przebiegu prądu: sin – si-
nusoidalnie zmienny, 1p – półfalowy, 2p – z prostownika dwupulsowego. Dane wyłączników: a) I Δn=30 mA, typ AC, krót-
kozwłoczny, b) I Δn=30 mA, typ AC, krótkozwłoczny, c) I Δn=30 mA, typ AC, bezzwłoczny, d) I Δn=30 mA, typ A, krótko-
zwłoczny, e) I Δn=30 mA, typ A, bezzwłoczny, f) I Δn=300 mA, typ A, selektywny, do przemienników częstotliwości
 prądu jednokierunkowego półfa- du zadziałania (IRMS), natomiast słup- wyzwalacza wyłącznika różnicowo-
lowego, jednokierunkowego z pro- ki jasne oznaczają wartość szczytową prądowego decyduje wartość szczy-
stownika dwupulsowego oraz jed- prądu zadziałania (Imax). towa prądu płynącego przez wyzwa-
nokierunkowego z prostownika Z wykresów przedstawionych na lacz. Przy kącie opóźnienia zapłonu
jednopulsowego z filtrem prądu rysunku 1 wynika, że wraz ze zwięk- prądu równym 90° lub 135° niektóre
stałego, szaniem się kąta opóźnienia zapło- wyłączniki wyzwalały przy wartości
 wartości składowej stałej nałożonej nu prądu w zasadzie maleje wartość skutecznej prądu wyraźnie mniejszej
na przebieg sinusoidalnie zmienny skuteczna prądu, przy której zadziała niż 0,5⋅IΔn. Należy mieć to na uwadze,
oraz na przebieg półfalowy. wyłącznik różnicowoprądowy. Trze- gdyż poprawnie dobrany wyłącznik
Na rysunku 1 przedstawiono wy- ba jednak zwrócić uwagę na to, że różnicowoprądowy do przebiegu peł-
brane wyniki badań wyłączników im większy kąt opóźnienia zapłonu nofalowego może zbędnie wyzwalać
różnicowoprądowych przy różnych prądu, tym – przy tej samej wartości przy dużym kącie opóźnienia zapło-
kątach opóźnienia zapłonu prądu róż- skutecznej – większa jest jego war- nu prądu różnicowego.
nicowego. Słupki ciemne oznaczają tość szczytowa. Jak wynika z wcze- Tendencja zmniejszania się warto-
wartość skuteczną rzeczywistego prą- śniejszych analiz [1], o pobudzeniu ści skutecznej prądu powodującego

Rys. S. Czapp
a) b)
B 150 200
120 150
I [mA]

I [mA]

90
100
60
ΔB 30 50
ΔB
0 0
0 6 15 30 60 90 150 0 6 15 30 60 90 150
składowa stała [mA] składowa stała [mA]
c) d)
300 100
H
ΔB 250
75
200
I [mA]

I [mA]

150 50
100
25
50
0 0
0 6 15 30 60 90 150 0 6 15 30 60 90 150
składowa stała [mA] składowa stała [mA]

Rys. 4 Prądy zadziałania (wartość skuteczna składowej sinusoidalnie zmiennej)

Rys. 3 Przybliżony zakres zmian indukcji w rdzeniu przekładnika Ferrantiego dla róż-
nych przebiegów prądu różnicowego [8]
wyłączników różnicowoprądowych przy prądzie różnicowym sinusoidalnie
zmiennym z nałożoną składową stałą 0, 6, 15, 30, 60, 90, 150 mA. Dane wy-
łączników: a) I Δn=30 mA, typ AC, bezzwłoczny, b) I Δn=100 mA, typ AC, krót-
kozwłoczny, c) I Δn=300 mA, typ A, selektywny, d) I Δn=100 mA, typ A, se-
lektywny

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
44
zadziałanie wyłącznika różnicowo-

Rys. S. Czapp
Przydatne wyłączniki
Lp. Rodzaj przekształtnika Układ połączeń Przebieg prądu różnicowego
prądowego jest wyraźna w przypad- różnicowoprądowe
ku wszystkich badanych wyłączni- L
iB iΔ
ków typu AC oraz wyłączników bez- 1. Bez przekształtnika AC, A, B
iΔ t
zwłocznych typu A. W przypadku N

wyłączników typu A selektywnych, L

iB iΔ
wartość skuteczna prądu powodują- Sterowanie fazowe
2. AC, A, B
symetryczne iΔ
α t
ca zadziałanie wyłącznika nie zmie- N

nia się wraz ze zwiększaniem kąta iB iΔ

L
opóźnienia zapłonu prądu lub nawet 3. Sterowanie pełnofalowe AC, A, B
iΔ t
wzrasta. Wyłączniki selektywne za- N

wierają w obwodzie wtórnym prze- iB iΔ

L
kładnika Ferrantiego elementy elek- Prostownik
4. A, B
jednopulsowy t
troniczne, niekiedy są to nawet bar- N
iΔ

dzo zawansowane układy, co może Prostownik iΔ

iB
być powodem tego typu charaktery- 5.
dwupulsowy niesterowany L
A, B
zasilany napięciem N
iΔ t
styk działania. fazowym
Rysunek 2 przedstawia zmiany iΔ
Prostownik iB
wartości prądu zadziałania wyłącz- 6. dwupulsowy
L
A, B
N iΔ α
ników różnicowoprądowych w za- półsterowany t

leżności od kształtu przebiegu prą- iB

Prostownik L
iΔ
du różnicowego jednokierunkowego.
7. jednopulsowy z filtrem B
Wyłączniki różnicowoprądowe typu prądu stałego N
iΔ t
AC są przystosowane do wykrywa-
Prostownik iΔ
nia prądów różnicowych dwukierun- iB
dwupulsowy niesterowany L1
8. L2 B
kowych i przy prądach jednokierun- zasilany napięciem iΔ t
międzyprzewodowym
kowych ich prąd zadziałania, ze zro- iB
L1 iΔ
zumiałych względów, jest wyraźnie Prostownik trójfazowy L2
iB
iB
9. L3 B
większy niż przy prądzie sinusoidal- trójpulsowy niesterowany
iΔ t
N
nie zmiennym. Wiele z badanych wy-
iB iΔ
łączników 30 mA typu AC nie wyzwa- Prostownik trójfazowy L1
i
10. sześciopulsowy L2 iB B
lało przy prądach różnicowych półfa- niesterowany L3 B iΔ t
lowych oraz pochodzących z prostow-
nika dwupulsowego o wartości sku- Tab. 2 Przebieg prądu różnicowego w obwodach różnych przekształtników [2, 5, 6]

tecznej kilku amperów.
Każdy z badanych wyłączników
różnicowoprądowych typu A prze-
szedł pozytywnie próbę prądem si-
nusoidalnie zmiennym i półfalo-
wym. Przy prądach jednokierunko-
wych pochodzących z prostowni-
ka dwupulsowego prąd zadziałania
nej indukowanej w uzwojeniu wtór-
nym przekładnika Ferrantiego. Zale-
ży ona od amplitudy zmian indukcji
w rdzeniu przekładnika. Na rysun-
ku 3 przedstawiono pętle histerezy
i zmiany indukcji w rdzeniu dla róż-
nych kształtów przebiegu prądu róż-
nicowego. Przy przebiegach jednokie-
runkowych zmiany indukcji są znacz-
nie mniejsze niż przy przebiegu peł-
nofalowym.
Na rysunku 3 widać, że dla trzech
podanych przebiegów prądu naj-
mniejsze zmiany indukcji wystąpią
przy prądzie z prostownika dwupul-
sowego. Do zadziałania wyłączni-
ka różnicowoprądowego przy takim
kształcie prądu konieczne jest znacz-
ne zwiększenie wartości prądu różni-
cowego, aby zmiany indukcji były do-
statecznie duże. Rysunek 4 przedsta-
Rys. S. Czapp

znacznie wzrastał. Niemal w każdym a) b)

150
300
przypadku prąd ten przekraczał IΔn.
250
Taki kształt prądu różnicowego raczej 100
200
nie pojawia się w typowym układzie
I [mA]
I [mA]

150
prostownikowym, ale jest zbliżony 50
100
do kształtu prądu różnicowego, któ-
50
ry może pojawić się w układzie pro- 0
0
stownika dwupulsowego niesterowa- 0 6 15 30 60 90 150 0 6 15 30 60 90 150
nego zasilanego napięciem między- składowa stała [mA] składowa stała [mA]
przewodowym.
Aby wyłącznik różnicowoprądowy
Rys. 5 Prądy zadziałania (wartość skuteczna składowej półfalowej) wyłączników różnicowoprądowych przy prądzie różnico-
zadziałał, konieczna jest odpowied- wym półfalowym ze składową stałą 0, 6, 15, 30, 60, 90, 150 mA. Dane wyłączników: a) I Δn=300 mA, typ A, selektywny,
b) I Δn=100 mA, typ A, selektywny
nia wartość siły elektromotorycz-

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
45
 ochrona przeciwporażeniowa
Rys. S. Czapp

Rys. S. Czapp
a) b) a) ip (t)
b) ip (t)
ip (t) ip (t)
0,5 A 0,5 A 0,5 A 0,5 A

es (t)
es (t) es (t)
0,5 V 0,5 V es (t) 20 V 20 V

10 ms 10 ms 10 ms 10 ms

c) d) c) d)
ip (t) ip (t) ip (t) ip (t)
0,5 A 0,5 A 0,5 A 0,5 A

es (t) es (t) es (t)

0,5 V 0,5 V es (t)
20 V 20 V

10 ms 10 ms 10 ms 10 ms

Rys. 6 Prąd pierwotny ip(t) i napięcie indukowane es(t) dla przekładnika zastosowa- Rys. 7 Prąd pierwotny ip(t) i napięcie indukowane es(t) dla przekładnika zastosowa-
nego w wyłączniku różnicowoprądowym 300 mA typu AC. Kąt opóźnienia nego w wyłączniku różnicowoprądowym 300 mA typu A. Kąt opóźnienia za-
zapłonu: a) 0 °, b) 45°, c) 90 °, d) 135° płonu: a) 0 °, b) 45°, c) 90 °, d) 135°

wia wartości skuteczne prądu zadzia-
łania (składowej sinusoidalnie zmien-
nej) wybranych wyłączników różnico-
woprądowych w sytuacji, w której na
prąd sinusoidalnie zmienny nałożo-
no składową stałą. Wartości składo-
wej stałej wynosiły; 0, 6, 15, 30, 60,
90 i 150 mA. Wpływ składowej stałej
jest znaczący w wyłącznikach typu
AC. W przypadku niektórych wyłącz-
ników typu A wartość 150 mA składo-
wej stałej nie powodowała przesunię-
cia progu ich zadziałania. W przypad-
ku nielicznych z badanych wyłączni-
ków niewielka wartość składowej sta-
łej powodowała nieznaczne zwiększe-
nie ich czułości w stosunku do przy-
padku bez składowej stałej.
egzemplarz, dla którego wyniki badań
przedstawiono na rysunku 4d).
Po analizie zaprezentowanych wy-
ników badań nasuwa się wniosek, że
wiele wyłączników różnicowoprądo-
wych typu A działa prawidłowo przy
znacznie większym udziale składo-
wej stałej niż wymagana przez nor-
mę wartość 6 mA.
Badania wyłączników różnicowo-
prądowych przy prądzie jednokierun-
kowym pochodzącym z układu pro-
stownika jednopulsowego z filtrem
prądu stałego wykazały, że wyłączniki
typu AC i A, poza nielicznymi wyjąt-
kami, nie wyzwalają nawet przy prą-
dzie wielokrotnie większym niż IΔn.
biegu i rejestrowano przebieg napię-
cia indukowanego w uzwojeniu wtór-
nym przekładnika.
Na rysunku 6 przedstawiono wy-
niki badań przekładnika wyłączni-
ka typu AC przy prądach dwukierun-
kowych o różnym kącie opóźnienia
zapłonu. Badanie tak przeprowadzo-
no, aby wartość szczytowa prądu pier-
wotnego była niezmienna. Jak wyni-
ka z przedstawionych oscylogramów,
napięcie indukowane w uzwojeniu
wtórnym przekładnika es(t) zmienia
kształt nieznacznie. Niewiele zmienia
się też wartość szczytowa napięcia in-
dukowanego, która w głównej mie-
rze decyduje o pobudzeniu wyzwa-
lacza spolaryzowanego. Rysunek 7
przedstawia wyniki analogicznych
badań dla przekładnika Ferrantiego
stosowanego w wyłączniku typu A.
W tym przypadku widać wyraźne
zmiany kształtu napięcia indukowa-
nego es(t) oraz to, że zwiększanie kąta
opóźnienia zapłonu prądu – przy za-
chowaniu tej samej wartości szczy-
towej prądu pierwotnego – powodu-
je nieznaczny wzrost wartości szczy-
towej napięcia indukowanego.
Na rysunku 8 przedstawiono prze-
bieg napięcia w uzwojeniu wtórnym
analizowanych przekładników Fer-
rantiego przy prądzie pierwotnym
półfalowym i prądzie jednokierun-

Rys. S. Czapp
Na rysunku 5 przedstawiono po- wyniki badań a)
ip (t)
b)
ip (t)
dobne wyniki badań, z tą różnicą, że przekładników Ferrantiego 1A 1A

zamiast prądu sinusoidalnie zmien-

nego wymuszano prąd półfalowy. Wy- W celu wyjaśnienia przyczyn ob-
kres na rysunku 5a pozwala stwier- niżenia czułości wyłączników róż- 1V es (t) 1V es (t)

dzić, że wyłącznik ten wyzwala przy nicowoprądowych przy prądach jed- 10 ms 10 ms

prądzie mniejszym niż I Δn, a więc nokierunkowych oraz podwyższenia
c) d)
w wymaganym paśmie charakterysty- czułości przy prądach dwukierunko- ip (t) ip (t)
ki, nawet gdy składowa stała wynosi wych o różnym kącie zapłonu, prze- 0,5 A 0,5 A

150 mA (0,5⋅IΔn). Jest to ten sam wy- prowadzono badania dwóch wybra-
łącznik, którego wyniki badań przed- nych przekładników Ferrantiego sto-
es (t) es (t)
stawiono na rysunku 4c. Podobnie sowanych do budowy wyłączników 10 V 5V

przedstawia się charakterystyka dzia- różnicowoprądowych. 10 ms 10 ms

łania wyłącznika zaprezentowana na
rysunku 5b. W zakresie aż do 90 mA
składowej stałej wyłącznik ten wy-
zwala przy prądzie mniejszym niż
IΔn, a należy zwrócić uwagę, że jest
to wyłącznik o IΔn=100 mA (ten sam
Pierwszy z badanych przekładni-
ków jest stosowany w wyłącznikach
Rys. 8 Prąd pierwotny ip(t) i napięcie indukowane es(t): a) prąd pierwotny półfalo-
typu AC natomiast drugi w wyłączni- wy; przekładnik wyłącznika typu AC, b) prąd pierwotny jednokierunkowy
kach typu A. Badania przeprowadzo- z prostownika jednopulsowego z filtrem prądu stałego; przekładnik wyłącz-
nika typu AC, c) prąd pierwotny półfalowy; przekładnik wyłącznika typu A,
no w ten sposób, że wymuszano prąd d) prąd pierwotny jednokierunkowy z prostownika jednopulsowego z filtrem
prądu stałego; przekładnik wyłącznika typu A
pierwotny o różnym kształcie prze-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
46

Rys. S. Czapp
a)
B
B Br
B
H B
Rys. 9 Charakterystyczne przebiegi pętli histerezy: a) zaokrąglona; b) płaska. Linia
ciągła – przybliżony zakres zmian indukcji magnetycznej w rdzeniu przekład-
nika Ferrantiego wywołany prądem różnicowym półfalowym
kowym z prostownika jednopulsowe-
go z filtrem prądu stałego. Przekład-
nik wyłącznika różnicowoprądowe-
go typu AC (rys. 8a i 8b) nie nadaje
się do wykrywania prądów różnico-
wych jednokierunkowych, w obwo-
dzie wtórnym nie indukuje się prak-
tycznie żadna siła elektromotoryczna.
W uzwojeniu wtórnym przekładni-
ka wyłącznika różnicowoprądowego
typu A przy przebiegu jednokierun-
kowym półfalowym (rys. 8c) indu-
kuje się wystarczająco duża siła elek-
tromotoryczna. Przy przebiegu jed-
nokierunkowym z prostownika jed-
nopulsowego z filtrem prądu stałego
wprawdzie indukuje się siła elektro-
motoryczna, ale jest ona niewystar-
czająca do zadziałania wyłącznika.
Jak wcześniej wspomniano, aby wy-
łącznik różnicowoprądowy zadziałał,
przepływ prądu różnicowego powi-
nien wywołać odpowiednio duże
zmiany indukcji w rdzeniu przekład-
nika Ferrantiego. Na rysunku 9 przed-
stawiono zmiany indukcji w rdzeniu
przekładnika przy prądzie różnico-
wym półfalowym w zależności od
użytego materiału magnetycznego.
W przypadku pętli histerezy przed-
stawionej na rysunku 9a, zmiana in-
dukcji przy przebiegu półfalowym jest
zbyt mała, aby wyłącznik zadziałał.
Taką pętlą histerezy charakteryzują
się materiały magnetyczne stosowane
do budowy przekładników wyłączni-
ków typu AC. Konieczne jest zastoso-
wanie materiału magnetycznego, jak
w wyłącznikach typu A, który charak-
nr 12/2007
nym przez normę paśmie charakte- ki różnicowoprądowe bez wbu-
B
b)
rystyki, przy udziale składowej stałej dowanego zabezpieczenia nad-
wielokrotnie przekraczającym okre- prądowego do użytku domowe-
śloną w normie wartość 6 mA. go i podobnego (RCCB). Część 1:
B
*** Postanowienia ogólne.
Praca naukowa finansowana ze 4. PN-EN 61009-1:2005 (U) Sprzęt elek-
Br
H środków na naukę w latach 2005 - 2008 troinstalacyjny. Wyłączniki różnico-
jako projekt badawczy. woprądowe z wbudowanym zabez-
pieczeniem nadprądowym do użyt-
literatura ku domowego i podobnego (RCBO).
Część 1: Postanowienia ogólne.
1. S. Czapp, Analiza obwodu wy- 5. PN-EN 61800-5-1:2005 Elektrycz-
zwalacza spolaryzowanego wy- ne układy napędowe mocy o re-
łączników różnicowoprądo- gulowanej prędkości. Część 5 - 1:
wych przy podwyższonej czę- wymagania dotyczące bezpie-
stotliwości prądu różnicowego, czeństwa – elektryczne, cieplne,
teryzuje się małą indukcją remanen- XIII Międzynarodowa Konferen- energetyczne.
cyjną Br (rys. 9b) tak, aby zmiany in- cja Naukowa „Aktualne Proble- 6. PN-EN 50178:2003 Urządzenia
dukcji przy przebiegach jednokierun- my w Elektroenergetyce APE’07”, elektroniczne do stosowania
kowych były wystarczająco duże. Gdańsk – Jurata, 13-15 czerwca w instalacjach dużej mocy.
Jeszcze trudniejsze warunki wy- 2007, t. 4, s. 283 - 290. 7. PN-IEC 755+A1+A2:1996 Wy-
krywania przez wyłącznik różnico- 2. M. Kleemeier, Alle Arten von magania ogólne dotyczące urzą-
woprądowy prądu różnicowego za- Fehlerströmen im Griff. Der dzeń ochronnych różnicowoprą-
chodzą, jeżeli prąd wyprostowany po- Elektro- und Gebäudetechniker. dowych.
chodzi z prostownika wielopulsowe- 2006, nr 15 - 16. 8. Vacuumschmelze. Tape wound co-
go i/lub zastosowano filtr prądu sta- 3. PN-EN 61008-1:2005 (U) Sprzęt res for (RCCB) residual current cir-
łego. Niewielkie tętnienie prądu róż- elektroinstalacyjny. Wyłączni- cuit breaker. Materiały firmowe.
nicowego powoduje tak małe zmiany
reklama
indukcji, że nawet wyłączniki różni-
cowoprądowe typu A nie działają po-
prawnie. Jeżeli ochrona przeciwpo-
rażeniowa ma polegać na wyłączni-
kach różnicowoprądowych, to nale-
ży zastosować bardzo kosztowne wy-
łączniki typu B przystosowane do wy-
zwalania przy prądach jednokierun-
kowych o małym tętnieniu.
wnioski
W spotykanych w praktyce ukła-
dach przekształtnikowych pojawiają
się prądy różnicowe, które mogą od-
biegać kształtem przebiegu od tych,
przy których są badane w wytwórni
wyłączniki różnicowoprądowe typu
AC i A. Jak wynika z przeprowadzo-
nych badań, najtańsze i przeznaczo-
ne do wykrywania tylko prądu różni-
cowego sinusoidalnie zmiennego wy-
łączniki typu AC działają prawidło-
wo przy prądach dwukierunkowych
o różnym kącie opóźnienia zapłonu.
Okazało się też, że większość wyłącz-
ników typu A wyzwala, w określo-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
47
 prezentacja
SASY 60i
nowy system szyn zbiorczych firmy Moeller
Grzegorz Cupriak – Moeller Electric
S ASY 60i to modułowy system
szyn zbiorczych, który został
opracowany z myślą o efektywnym
rozdziale energii w szafach rozdziel-
czych. W połączeniu z rozłącznikami
bezpiecznikowymi i wyłącznikami,
SASY 60i jest uniwersalnym, zgod-
nym z normą IEC oraz UL, rozwiąza-
niem do przekazywania, przełącza-
nia i ochrony energii, stosowanym na
wielu światowych rynkach.
System SASY 60i ma wiele zalet.
Oprócz standardowych szyn pła-
skich, umożliwia stosowanie szyn
o profilu podwójne T i prądach do
1600 A, które skracają czas potrzeb-
ny do przyłączania poszczególnych
elementów. Standardowy, 60-mi-
limetrowy odstęp między osiami
szyn pozwala na dołączenie do-
stępnych na rynku aparatów, takich
jak wyłączniki mocy czy rozłączni-
ki bezpiecznikowe. Dzięki adapte-
rom możliwe jest szybkie zamon-
towanie aparatów, a także dopro-
wadzeń oszczędzających miejsce
w szafie rozdzielczej.
izolatory i osprzęt
do szyn zbiorczych
Izolatory dostępne są w wersji
3-, 2- oraz 1-biegunowej. Umożliwia-
ją zamocowanie szyn płaskich róż-
Fot. 2 Adaptery przyłączające wyposażone w zdejmowane zaciski pozwalają
na wprowadzenia i wyprowadzenia przewodów
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
48
nej wielkości (wysokość 12 - 30 mm,
grubość 5/10 mm) bez stosowania
dodatkowych elementów dopaso-
wujących, co upraszcza montaż, po-
zwala na oszczędność czasu, a tak-
że ułatwia dokonywanie zamó-
wień. Ocynkowane szyny zbiorcze
30×10 mm mogą być obciążone prą-
dem do 630 A, zgodnie z normą IEC,
oraz do 465 A, zgodnie z amerykań-
ską normą UL. W ofercie firmy Mo-
eller znajdują się szyny o profilu
podwójne T, które pozwalają na
osiągnięcie maksymalnych zna-
mionowych prądów 1116 A, zgod-
nie z UL. Dla szyn o profilu podwój-
ne T dostępne ą izolatory 1- oraz
3-biegunowe.
Ochronę przed bezpośrednim do- Fot. 1 Modułowy system szyn zbiorczych SASY 60i umożliwia stosowanie szyn
tykiem umożliwiają oddzielnie za- zbiorczych o różnych rozmiarach i profilach. Kompletny system osłon zapew-
nia ochronę przed dotykiem
mawiane osłony: boczne dla izolato-
rów 3-biegunowych, pełne oraz czoło- dy oraz taśmy podłączamy za pomo- adaptery
we dla pojedynczych szyn, odgradza- cą adapterów przyłączających 3-biegu- do wyłączników NZM
jące dla szyn o profilu podwójne T. nowych oraz zacisków przyłączenio-
W ofercie znajduje się także modu- wych (fot. 2). Adaptery są dostępne W skład systemu SASY 60i
łowy system osłon na most szynowy w wykonaniu z osłonami lub bez dla wchodzi zestaw adapterów umoż-
3-biegunowy (fot. 1). różnych maksymalnych prądów zna- liwiających bezpośrednie podłą-
mionowych. Zaciski przyłączeniowe: czenie wyłączników NZM do szyn
zaciski i adaptery uniwersalne, profilowane oraz szczę- zbiorczych bez potrzeby wierce-
przyłączające kowe dobierane są przy uwzględnie- nia otworów (fot. 3). Zapewnia-
niu maksymalnego prądu znamiono- ją one na dużą funkcjonalność,
Dołączanie przewodów do szyn wego, rodzaju szyn oraz rodzaju pod- gdyż mogą być dołączane do szyn
zbiorczych nie wymaga wiercenia łączenia (przekroju oraz rodzaju prze- o różnych profilach i wymiarach
otworów w szynach. Linki, przewo- wodów). (12 - 30 × 5/10 mm). Stosowane są
osłona do adaptera
przyłączającego
adapter
przyłączający
Fot. 3 Standardowa odległość między osiami szyn umożliwia dołączanie dostęp-
nych na rynku aparatów. Za pomocą adapterów do szyn mogą być dołączane
wyłączniki NZM1 – NZM3
nr 12/2007
 reklama
Fot. 4 Dołączane do szyn za pomocą adapterów wyłączniki silnikowe oraz styczni-
ki DILM pozwalają na łatwe uzyskanie układu rozrusznika bezpośredniego,
gwiazda – trójkąt i nawrotnego

na prądy do 550 A. Adaptery do rozłączniki bezpiecznikowe

wyłączników NZM1 mogą być
stosowane także do rozłączników
PN1 i N1, podobnie jest w przy-
padku adapterów do wyłączni-
ków innych typoszeregów: NZM2
i NZM3.
adaptery
dla aparatów xStart
Firma Moeller oferuje również
układy rozruszników silnikowych:
bezpośrednich i nawrotnych do
15 kW, które mogą być dołączone za
pomocą adapterów do szyn zbior-
czych. Istnieje możliwość zasto-
sowania na jednym adapterze wy-
łącznika silnikowego PKZ i styczni-
ka (styczników) DILM połączonych
w układzie do rozruchu bezpośred-
niego (nawrotnego). Można również
skorzystać z kompletnych rozruszni-
ków serii MSC, a także układu roz-
rusznika gwiazda – trójkąt. Podłącze-
nie następuje dzięki zatrzaśnięciu na
szynach. Gwarantuje to obniżenie
kosztów i skrócenie czasu montażu.
Adaptery dostępne dla prądów 25, 32
i 63 A pozwalają na dopasowanie do
potrzeb użytkownika (fot. 4).
Rozłączniki bezpiecznikowe do-
łączane bezpośrednio do szyn zbior-
czych (fot. 5), umożliwiają zastosowa-
nie wkładek NH000, NH00, NH1, NH2
oraz NH3. Duże, oszklone szczeliny
znajdujące się na pokrywie umożliwia-
ją szybkie rozpoznanie opisu na wkład-
kach. W ofercie firmy Moeller znajdują
się również rozłączniki bezpiecznikowe
dla wkładek D02, które z wykorzysta-
niem elementów dopasowujących moż-
na stosować z wkładkami D01.
Modułowy system szyn zbiorczych
SASY 60i zgodny z normami IEC oraz
UL jest odpowiedzią firmy Moeller na
zwiększające się zapotrzebowanie użyt-
kowników. Szereg elementów wchodzą-
cych w skład systemu pozwala w spo-
sób pewny i szybki zrealizować układ
połączeń odpowiadający potrzebom
użytkownika. Przemyślane rozwiąza-
nia zapewniają wygodny sposób pod-
łączenia poszczególnych elementów do
szyn, a wszystko odbywa się z zaosz-
czędzeniem czasu montażu oraz miej-
sca w szafie rozdzielczej. Zróżnicowany
zakres produktów pozwala na dużą ela-
styczność oraz zapewnia pełne bezpie-
czeństwo systemu szyn zbiorczych.

Fot. 5 Rozłączniki bezpiecznikowe do stosowania z wkładkami NH000-NH3 oraz

D02/D01 mogą być montowane na szynach o różnej wielkości i profilu

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
49
 ochrona przeciwporażeniowa

ochrona przeciwporażeniowa
w instalacjach z zasilaczami UPS
w różnych układach sieciowych
dr inż. Ryszard Zacirka – Politechnika Wrocławska

W artykule przedstawiono zagadnienia związane z ochroną przeciwporażeniową w in-

stalacjach zasilanych ze statycznych zasilaczy UPS. Pokazano specyfikę urządzeń zasila-
jących tego typu sieci, ze szczególnym uwzględnieniem wpływu ich układów sieciowych
na bezpieczeństwo elektryczne.

O becnie wielu użytkowników w normach PN-EN 62040-1-1 [2] oraz

energii elektrycznej oczekuje
bardzo wysokiej pewności zasilania,
niemożliwej do zagwarantowania
przez energetykę zawodową. Niedo-
puszczalne są nawet chwilowe prze-
rwy w dostawie energii. Zatem od-
biorcy sami muszą zagwarantować so-
Rys. R. Zacirka
prąd
PN-EN 62040-1-2 [3].
Norma PN-EN 62040-1-1 dotyczy 6 * Izn
głównie urządzeń o niewielkich mo-
cach zasilających pojedyncze odbior-
niki lub niewielkie grupy odbiorni-
ków, znajdujących się najczęściej
w niewielkich odległościach od sie- obszar wyłączenia

bie odpowiedni poziom pewności za- bie. Urządzenia te często wyposażo- 1,5 * Izn

silania. Budują w tym celu specjalne ne są w gniazda, do których przyłą- 1,25 * Izn
instalacje, tak zwane instalacje dedy- cza się odbiorniki. Cały system za- Izn

kowane. Początkowo były to instala- bezpieczeń jest integralną częścią obszar roboczy

cje przeznaczone do zasilania urzą- zasilacza UPS. Natomiast norma

dzeń do cyfrowego przetwarzania da- PN-EN 62040-1-2 dotyczy z reguły
nych. Obecnie coraz częściej wyko- urządzeń o dużych mocach zasila- 20 ms 1 min 10 min czas

rzystywane są do poprawy jakości jących dużą liczbę odbiorników po-

i pewności zasilania również w in-
nych obszarach zastosowań, na przy-
kład w medycynie, a nawet w sferze
produkcji. W związku z tym pojawi-
ły się urządzenia zasilające wykona-
ne jako statyczne falowniki półprze-
wodnikowe o bardzo dużych mocach,
dochodzących do MVA. W celu uzy-
skania lepszych efektów, zwłaszcza
w zakresie poprawy jakości energii,
wykorzystuje się często możliwość
zmiany układu sieciowego po stronie
wyjściowej.
Urządzeniami będącymi głównymi
odbiornikami zasilanymi z sieci dedy-
kowanych są także w tej chwili urzą-
dzenia służące do cyfrowego przetwa-
rzania danych. Istotne zagadnienia
związane z bezpieczeństwem w tych
odbiornikach są opisane w normie
PN-EN 60950 [1]. Natomiast zagad-
nienia związane z bezpieczeństwem
stosowania zasilaczy UPS opisane są
przez specjalnie do tego celu wyko-
naną instalację odbiorczą. Instalacja
ta musi mieć odpowiednie systemy
zabezpieczeń, również przeciwpora-
żeniowe.
właściwości zasilaczy UPS
Zasilacze o małych mocach wyko-
nywane są często w układzie o poje-
dynczym przetwarzaniu, więc w cza-
sie pracy z zasilaniem podstawowym
połączone są z siecią poprzez łącznik
tyrystorowy, natomiast w czasie pra-
cy rezerwowej odłączane są, w cza-
sie kilku milisekund, od sieci zasilają-
cej i przechodzą na zasilanie z baterii
akumulatorów. Przejście na pracę re-
zerwową wiąże się ze znacznym obni-
żeniem prądu zwarciowego w instala-
cji. Takie zasilacze służą najczęściej do
krótkotrwałego (kilkanaście minut)
podtrzymania napięcia przy chwilo-
Rys. 1 Przykład charakterystyki prądowo-czasowej zasilacza UPS
wych zanikach lub wykorzystywane
są w celu uzyskania kontrolowanego
zakończenia pracy odbiornika.
Większe zasilacze wykonywane są
prawie zawsze w układzie z podwój-
nym przetwarzaniem, co pozwala nie
tylko na zasilanie rezerwowe, ale rów-
nież na poprawę jakości energii elek-
trycznej dostarczanej do odbiorników.
W takich przypadkach instalacja cały
czas jest zasilana poprzez falownik za-
silacza, natomiast obejście włączane
jest tylko w momentach przeciążenia
zasilacza lub jego awarii. Oznacza to,
że w warunkach awaryjnych najczę-
ściej wzrasta prąd zwarciowy, co nie
pogarsza warunków samoczynnego
wyłączenia zasilania przez zabezpie-
czenia nadprądowe.
Zasilacz UPS jest źródłem energii
zasilającej obwody elektryczne, za-
tem istotnym parametrem pozwala-
jącym poprawnie zaprojektować ob-
wody odbiorcze jest charakterystyka
prądowo-czasowa zasilacza w chwi-
lach przeciążenia i zwarcia. Z punktu
widzenia ochrony przeciwporażenio-
wej najistotniejsza jest wartość prą-
du zwarciowego, jaki może popłynąć
w chwili zwarcia lub przeciążenia. Bu-
dowa zasilacza UPS jest stosunkowo
złożona, a producenci, w zależności
od swojej koncepcji, stosują różne roz-
wiązania techniczne, co powoduje, że
parametry charakterystyki prądowo-
czasowej bardzo różnią się w poszcze-
gólnych rodzajach zasilaczy. W głów-
nych obwodach roboczych zasilaczy
UPS znajdują się elementy energo-
elektroniczne, których szczególną
cechą jest gwałtowna i nieodwracal-
na utrata właściwości półprzewodni-
ka po przekroczeniu parametrów do-
puszczalnych. Utrata ta może polegać

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
50
Rys. R. Zacirka

Rys. R. Zacirka
UPS
UPS
ręczne obejście serwisowe
ręczne obejście serwisowe
łącznik statyczny

TNC PE TNC
łącznik statyczny PE

prostownik falownik prostownik falownik

PE PE
PE
PE

akumulator akumulator TNS

PE PE
PEN TNS

Rys. 2 UPS bez wewnętrznego transformatora separującego pracującego w ukła- Rys. 3 Układ pracy TNC na wejściu i TNS na wyjściu wykorzystujący UPS z we-
dzie TNC na wejściu i TNS na wyjściu wnętrznym transformatorem izolującym

zarówno na przebiciu złącza, co obja-
wia się trwałym zwarciem w miejscu
złącza, lub jego przepaleniem, co obja-
wia się przerwą w obwodzie. Oczywi-
ście uszkodzenia nie muszą przyjmo-
wać tylko skrajnego stanu, czyli rezy-
stancji bliskiej zero przy zwarciu lub
bliskiej nieskończoności przy prze-
paleniu złącza, lecz mogą przyjmo-
wać wartości pośrednie. Taki stan jest
szczególnie niebezpieczny, bo z jed-
nej strony stwarza zagrożenie pora-
żeniowe lub pożarowe, a równocze-
śnie nie jest prawidłowo rozpoznawa-
ny przez urządzenia zabezpieczające.
Ze względu na wrażliwość elementów
składowych zasilaczy UPS na przekro-
czenie wartości granicznych ich para-
metrów urządzenia, te są wewnętrz-
nie zabezpieczone przed takimi sytu-
acjami. Najczęściej są to elektronicz-
ne systemy kontrolujące wartość na-
pięcia, płynącego prądu lub mocy wy-
dzielanej w elementach energoelek-
tronicznych, i sterują tymi wartościa-
mi tak, aby nie zostały przekroczone
parametry dopuszczalne. Dodatkowo
Rys. R. Zacirka
stosowane są zabezpieczenia w po-
staci szybkich bezpieczników topiko-
wych, które powinny zadziałać, gdy
zawiodą systemy elektroniczne.
Aktywne sterowanie parametrami
elektrycznymi w warunkach awaryj-
nych powoduje, że można dokładnie
zaprojektować charakterystykę prą-
dowo-czasową dla zwarć i przeciążeń
w obwodach zasilanych przez UPS-y.
Charakterystyki te podawane są przez
producentów w danych katalogowych,
lecz niestety charakteryzują się znacz-
ną różnorodnością, czego efektem jest
trudność z doborem zabezpieczeń. Naj-
częściej charakterystyka jest trójstop-
niowa. Na rysunku 1 pokazano taką
charakterystykę z przykładowymi war-
tościami. Najistotniejszy jest pierw-
szy segment związany z największą
krotnością prądu. Prąd o tym natęże-
niu uzyskiwany jest poprzez obejścio-
wy łącznik statyczny z obwodu zasi-
lającego, czyli poza falownikiem. Za-
tem może być uzyskany tylko w cza-
sie, gdy zasilanie podstawowe pracu-
je normalnie. Podczas pracy zasilacza
z baterii wartość taka nie jest możli-
wa do uzyskania, czyli nie można za-
wsze liczyć na duże krotności prądów
zwarciowych. Ma to istotny wpływ na
dobór zabezpieczeń nadprądowych,
a głównie na selektywność ich działa-
nia. Wartość prądu płynącego w stanie
awaryjnym ma oczywiście wpływ na
bezpieczeństwo elektryczne i sposób
działania zabezpieczeń przeciwpora-
żeniowych, zatem zawsze trzeba ana-
lizować dokładnie parametry zasilaczy
UPS, również przy ich wymianie w ist-
niejących instalacjach.
układy pracy urządzeń
zasilających
Ze względu na to, że zasilacze UPS
stosowane są w celu zapewnienia
większej niezawodności zasilania
oraz, coraz częściej, do poprawy ja-
kości energii elektrycznej, wykorzy-
stuje się ich właściwości umożliwia-
jące zmianę układy pracy po stronie
wtórnej do osiągnięcia tych celów. Po-
jawiają się zatem układy zwiększają-
ce niezawodność pracy, na przykład
układ sieciowy IT, który pozwala na
eksploatowanie instalacji nawet wów-
czas, gdy nastąpi doziemienie jedne-
go z przewodów roboczych. Układ
ten jest często stosowany w sieciach
również w celu podniesienia bezpie-
czeństwa, wynikającego z ogranicze-
nia prądów doziemnych, ale w wielu
sieciach dedykowanych ma to drugo-
rzędne znaczenie z powodu pracują-
cych w sieciach odbiorników. W ta-
kich obwodach używane są często
urządzenia energoelektroniczne wy-
posażone w filtry przeciwzakłóce-
niowe o znacznych pojemnościach
doziemnych, co oczywiście znacz-
nie zwiększa prądy zwarcia doziem-
nego. Kompensacja tych prądów jest
bardzo trudna, ze względu na znaczną
dynamikę zmian pojemności doziem-
nej. Główne składniki tej pojemno-
ści związane są z odbiornikami pra-
cującymi w tej instalacji, zatem każ-
de włączenie lub wyłączenie poszcze-
gólnych odbiorników powoduje zmia-
ny pojemności doziemnej.

Rys. R. Zacirka

UPS
UPS ręczne obejście serwisowe

ręczne obejście serwisowe

odbiór
łącznik statyczny
odbiór
łącznik statyczny PE
PE
odbiór
odbiór prostownik falownik
prostownik falownik

PE PE
akumulator akumulator

PE

Rys. 5 Wykorzystanie UPS-a bez wewnętrznego transformatora izolującego do

Rys. 4 Wykorzystanie UPS-a z wewnętrznym transformatorem izolującym do stwo- stworzenia układu TT na wyjściu niezależnie od rodzaju sieci na wejściu,
rzenia na wyjściu układu sieciowego TT niezależnie od rodzaju sieci zasilającej z wykorzystaniem dwóch transformatorów na wejściu

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
51
 ochrona przeciwporażeniowa
Rys. R. Zacirka

Rys. R. Zacirka
UPS
UPS ręczne obejście serwisowe
ręczne obejście serwisowe
odbiór
odbiór

łącznik statyczny PE
łącznik statyczny PE
odbiór
odbiór prostownik falownik
prostownik falownik
PE

PE

akumulator akumulator

Rys. 6 Wykorzystanie UPS-a bez wewnętrznego transformatora izolującego do Rys. 7 Wykorzystanie UPS-a bez wewnętrznego transformatora izolującego do
stworzenia układu TT na wyjściu niezależnie od rodzaju sieci na wejściu, stworzenia układu TT na wyjściu niezależnie od rodzaju sieci na wejściu,
z wykorzystaniem jednego transformatora na wejściu z wykorzystaniem jednego transformatora na wyjściu

W przypadku wykorzystania UPS-ów
do zasilania instalacji, w których istot-
ne jest nie tylko zapewnienie wysokiej
niezawodności, ale również poprawa
jakości energii, często dąży się do od-
separowania sieci dedykowanej od za-
silającej, w celu ograniczenia zakłóceń
przenoszonych przez sieć zewnętrzną.
Dotyczy to również przewodu neutral-
nego, ochronnego lub ochronno-neu-
tralnego. W takich sytuacjach można
wykorzystać możliwość zmiany ukła-
du sieciowego po stronie wyjściowej
UPS-a na układ TT. Układ taki, ze wzglę-
du na niezależne uziemienia poszcze-
gólnych odbiorników, jest mniej podat-
ny na wzajemne zakłócanie. Ze wzglę-
du na konieczność oddzielenia uzie-
mienia punktu zerowego transforma-
tora po stronie wyjściowej od przewodu
ochronnego sieci zasilającej, czyli strony
wejściowej UPS-a, trzeba podjąć odpo-
wiednie środki pozwalające zapewnić
ochronę przeciwporażeniową. W tym
celu wszystkie części przewodzące do-
Rys. R. Zacirka
stępne UPS-a powinny być połączone
z uziemieniem po stronie wyjściowej,
natomiast po stronie wejściowej powi-
nien być zastosowany wyłącznik różni-
cowoprądowy nisko czuły. Oczywiście
znamionowy prąd różnicowy wyłączni-
ka powinien być taki, aby iloczyn jego
i rezystancji uziemienia punktu zerowe-
go transformatora nie przekraczał 50 V.
Wszystkie instalacje nieelektryczne
wchodzące w obszar, w którym stoso-
wany jest układ TT, powinny być odizo-
lowane od części zewnętrznej poprzez
zastosowanie wstawek z materiałów
nieprzewodzących, natomiast elemen-
ty instalacji nieelektrycznych znajdu-
jące się w obszarze układu TT i wyko-
nane z materiałów przewodzących po-
winny być połączone z uziemieniem, na
przykład poprzez miejscowe połączenia
wyrównawcze.
Najczęstszym i oczywistym przy-
padkiem jest zamiana systemu TNC
na TNS. Przy instalowaniu trzeba prze-
strzegać zasady ciągłości przewodu
ochronnego. Dodatkowo, dla popraw-
nej pracy falownika i torów obejścio-
wych łącznika statycznego i obejścia
serwisowego, należy prawidłowo połą-
czyć przewód neutralny. Układy połą-
czeń dla tego przypadku, przedstawio-
no na rysunkach 2 i 3. Czterobieguno-
we odłączniki zastosowane w układach
pozwalają odłączyć wszystkie przewo-
dy robocze, łącznie z neutralno-ochron-
nym, na czas remontu falownika i pra-
cy z obejściem serwisowym.
W przypadku przejścia na układ
TT z dowolnego systemu należy zwró-
cić uwagę, że nawet gdy UPS zawie-
ra transformator wewnętrzny, to na-
leży zastosować dodatkowy transfor-
mator izolujący obwody obejścia elek-
tronicznego i serwisowego, co przed-
stawiono na rysunku 4.
Gdy do przejścia na układ TT wyko-
rzystywany jest UPS bez transformatora
wewnętrznego, wówczas można na wej-
ściu zastosować dwa oddzielne transfor-
matory – dla obwodu głównego i ob-
wodów obejściowych. Największe ko-
rzyści uzyska się, gdy każdy z transfor-
matorów będzie zasilany z niezależne-
go źródła. W przypadku zasilania z jed-
nego źródła obu transformatorów rezer-
wie podlegać będą tylko transformato-
ry wejściowe, co nie wydaje się uzasad-
nione ekonomicznie. Układ taki przed-
stawiono na rysunku 5.
Na rysunku 6 został pokazany
układ z jednym transformatorem izo-
lacyjnym na wejściu. Takie rozwiąza-
nie można uznać za racjonalne przy
zasilaniu UPS-a z jednego układu szyn
w rozdzielnicy. Transformatory na wej-
ściu UPS-a chronią nie tylko obwody
w sieci dedykowanej przed zakłócenia-
mi pochodzącymi z sieci zasilającej, ale
również eliminowany jest prąd o wyż-
szej częstotliwości mogący pojawić się
w sieci zasilającej, a generowany przez
odbiory z sieci dedykowanej.
Z kolei na rysunku 7 przedstawio-
no układ TT, w którym transforma-
tor izolacyjny umieszczony jest na wyj-

Rys. R. Zacirka

UPS
ręczne obejście serwisowe
UPS
łącznik statyczny
ręczne obejście serwisowe odbiór
łącznik statyczny
odbiór
PE

PE odbiór
prostownik falownik
odbiór PE
prostownik falownik
PE
akumulator

akumulator PE

PE kontrola
napięcia

Rys. 8 Stworzenie układu sieciowego IT niezależnie od układu wejściowego z wy- Rys. 9 Wykorzystanie zasilacza UPS bez transformatora izolacyjnego pracującego
korzystaniem UPS z wewnętrznym transformatorem izolacyjnym w układzie sieciowym IT i zasilanego z sieci IT

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
52
ściu zasilacza UPS. Zaletą takiego roz-
wiązania jest lepsze tłumienie zakłó-
ceń, również generowanych przez sam
UPS, oraz całkowite wykluczenie moż-
liwości pojawienia się składowej stałej
w sieci dedykowanej. Oczywiście nie
oznacza to, że można w niej stosować
wyłącznie wyłączniki różnicowoprą-
dowe typu AC, gdyż o rodzaju prądów
upływowych decyduje nie tylko źródło
zasilania, ale również rodzaj użytkowa-
nych odbiorników.
Stosowanie układu sieciowego IT
pozwala znacznie zwiększyć nieza-
wodność pracy instalacji, ze względu
na możliwość pracy z pojedynczym do-
ziemieniem. Praca w takim stanie in-
stalacji powoduje jednak, że napięcie
względem ziemi poszczególnych prze-
wodów fazowych osiąga wartość na-
pięcia międzyfazowego, zatem wszyst-
kie elementy, a głównie kondensatory
filtrów przeciwzakłóceniowych, muszą
to napięcie wytrzymać. Aby zapewnić
odpowiedni poziom bezpieczeństwa,
stosuje się w tych sieciach ciągłą kon-
trolę stanu izolacji. Jeżeli zastosowano
nr 12/2007
taki układ sieciowy w celu podniesie-
nia niezawodności pracy, to urządze-
nie do kontroli stanu izolacji sygnali-
zuje tylko obniżenie jej rezystancji lub
pojedyncze doziemienie, nie powodu-
je natomiast wyłączenia. Do obowiąz-
ku obsługi należy natomiast jak najszyb-
sze usunięcie uszkodzenia. Ze wzglę-
du na stosowane urządzenia odbiorcze
w urządzeniu do kontroli stanu izolacji
nie stosuje się pomiaru rezystancji me-
todą nakładania prądu stałego, lecz wy-
korzystuje się prąd pomiarowy o bardzo
małej częstotliwości (2, 5 lub 10 Hz), lub
prąd impulsowy o specyficznym kształ-
cie. Należy również pamiętać o ograni-
czeniach w stosowaniu wyłączników
różnicowoprądowych w sieciach IT, ze
względu na zdarzające się zbyt małe prą-
dy doziemne. Układ pracy przedstawio-
no na rysunku 8.
W przypadku zastosowania zasila-
cza UPS bez transformatora izolacyjne-
go w sieci IT, należy zwrócić uwagę na
brak kontroli stanu izolacji przez urzą-
dzenie kontrolne w chwilach, gdy na-
stąpi odłączenie zasilania podstawowe-
go. Aby nie pozbawić instalacji zasilanej
przez UPS kontroli stanu izolacji, nale-
ży zastosować dodatkowe urządzenie
do kontroli stanu instalacji podłączone
po stronie wyjściowej zasilacza, co po-
kazano na rysunku 9. Niestety dwa ta-
kie urządzenia mogą na siebie oddzia-
ływać i powodować nieprawidłowe po-
miary rezystancji izolacji. Aby ich praca
była poprawna, urządzenie UKSI 1 po-
winno być podłączone, gdy pracuje za-
silanie podstawowe, natomiast UKSI 2,
gdy instalacja zasilana jest z baterii.
podsumowanie
Przy projektowaniu instalacji zasi-
lanych z zasilaczy UPS należy brać pod
uwagę ich specyfikę. Ze względu na róż-
norodność rozwiązań konstrukcyjnych
i parametrów technicznych, przy pro-
jektowaniu należy uwzględniać dane
dotyczące konkretnego typu urządze-
nia zasilającego. Wykorzystując UPS-y
do zmiany układu sieciowego należy
przeanalizować nie tylko korzyści, ale
również skutki negatywne, takie jak:
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
wyższe koszty, większy stopień kom-
plikacji, różny sposób pracy przy zasi-
laniu podstawowym i bateryjnym. Do-
bierając urządzenia zabezpieczające na-
leży brać pod uwagę cechy urządzeń od-
biorczych, takie jak prąd rozruchowy,
roboczy prąd upływowy i spodziewany
kształt prądu uszkodzeniowego.
literatura
1. PN-EN 60950-1:2004 Urządzenia
techniki informatycznej. Bezpie-
czeństwo. Część 1: Wymagania
podstawowe.
2. PN-EN 62040-1-1:2006 Systemy
bezprzerwowe zasilania (UPS).
Wymagania ogólne i wymagania
dotyczące bezpieczeństwa UPS
stosowanych w miejscach do-
stępnych dla operatorów.
3. PN-EN 62040-1-2:2005 Systemy
bezprzerwowego zasilania (UPS).
Wymagania ogólne i wymagania
dotyczące bezpieczeństwa UPS
stosowanych w miejscach o ogra-
niczonym dostępie.
reklama
53
 prezentacja

filtry aktywne Xinus

Marcin Tomaszewski – C&T elmech

W ostatnich latach można zaobserwować znaczny wzrost poziomu odkształceń prądów

zasilających, w szczególności w sieciach rozdzielczych niskiego napięcia. Głównymi skut-
kami występowania wyższych harmonicznych oraz niesymetrii prądów zasilających są od-
kształcenia napięć zasilających, zwiększenie strat mocy w urządzeniach energetycznych,
lub też niepożądane zadziałanie wyłączników automatycznych. Odkształcenia napięć
zasilających obniżają jakość energii elektrycznej dostarczanej do odbiorców i w wie-
lu przypadkach powodują nieprawidłową pracę lub nawet niezdatność do pracy od-
biorów przyłączonych do sieci. Szczególnym skutkiem odkształceń może być rezonans
z kondensatorowymi bateriami kompensacyjnymi, prowadzący w licznych przypadkach
do ich uszkodzenia.

N a skutki działania odbiorów nie-

liniowych szczególnie narażone
są sieci słabe i wyspowe, gdzie stosu-
nek zainstalowanych odbiorów nieli-
niowych do mocy źródła energii jest
niski. Odkształcony prąd pobierany
przez odbiorniki nieliniowe powodu-
je odkształcone spadki napięcia na
impedancjach urządzeń energetycz-
nych w torze zasilania odbiornika
nieliniowego, przez co wszystkie od-
biorniki podłączone do sieci zasilane
są odkształconym napięciem.
Najbardziej efektywnymi urzą-
dzeniami ograniczającymi odkształ-
cenia prądów zasilających są Energe-
tyczne Filtry Aktywne (EFA), rozwija-
ne i stosowane na świecie już od po-
nad 20 lat. Takie filtry, w przeciwień-
stwie do filtrów biernych LC, cechu-
ją się potencjalnie: zdolnością adapta-
cji do zmiennego poziomu kompenso-
wanych odkształceń prądów, wysoką
jakością filtracji niezależnie od para-
metrów sieci, a ponadto, możliwością
dynamicznej kompensacji niesyme-
trii odbiorów i mocy biernej.
Zasadę filtracji aktywnej ilustru-
je rysunek 1. Równolegle do odbior-
ników pobierających prąd odkształ-
cony Io włączony jest EFA generują-
cy odwrotny w fazie do generowa-
nych przez odbiornik zniekształceń
prąd kompensujący If. W rezultacie
prąd dostarczany z sieci zasilającej
wynosi:
Is=Io -I
f
EFA jest źródłem prądu o ściśle
określonym przebiegu czasowym, za-
leżnym od filtrowanych składowych
prądu pobieranego przez odbiornik.
Jakość filtracji aktywnej jest w tym
przypadku bezpośrednio związa-
na z algorytmem wyznaczania zada-
wanego prądu kompensującego oraz
zdolnością EFA do generowania za-
dawanego przebiegu prądu z bardzo
dużą dokładnością.
Niestety, jak to bywa w prakty-
ce, jakość filtracji za pomocą więk-
szości komercyjnych EFA jest daleka
od oczekiwanej przez użytkowników.
Najczęstsze zastrzeżenia dotyczą:
 zbyt dużej zależności jakości fil-
tracji od poziomu prądu odbior-
nika,
 występowania znacznych „szpi-
lek” w odfiltrowanym prądzie
sieci, spowodowanych opóźnie-
niami w przypadku kompensacji
stromych zboczy odkształconego
prądu odbiornika,
 względnie dużych zaburzeń wy-
sokoczęstotliwościowych wpro-
wadzanych do sieci, związanych
z zastosowaną metodą genero-
wania zadanego przebiegu prądu
kompensującego.
Te niedostatki zostały zminimali-
zowane w EFA nowej generacji o na-
zwie Xinus, wdrożonych przez fir-
mę C&T elmech, w wy-
niku zastosowania „opty-
malnego” cyfrowego algo-
rytmu sterowania oparte-
go na metodach predykcji
i estymacji.
Xinus – jeden z najnow-
szych produktów w ofer-
cie produktów C&T el-
mech – został wdrożony
w połowie 2006 r. Filtry
aktywne Xinus powstały
w wyniku współpracy na-
ukowców z Akademii Mor-
skiej w Gdyni z konstruk-
torami firmy C&T elmech.
Konstrukcja filtrów jest in-
nowacyjna i może śmiało
konkurować z produkta-
mi największych świato-
wych producentów filtrów
Fot. 1 Filtr aktywny Xinus 3/150
aktywnych.
Wręczenie Złotego Medalu MTP
medale dla Xinus odbyło się podczas ceremonii wień-
czącej imprezę targową. Medal Pre-
Podczas targów energetyki EXPO- zesa SEP został natomiast wręczony
POWER 2007 w Poznaniu filtry ak- 14 czerwca 2007 r. podczas konferen-
tywne Xinus otrzymały Złoty Medal cji z okazji Międzynarodowego Dnia
Międzynarodowych Targów Poznań- Elektryki zorganizowanej w Instytu-
skich oraz Medal Prezesa SEP. Odzna- cie Elektrotechniki w Warszawie –
czenia były przyznawane przez dwie Międzylesiu. Xinus został również
niezależne kapituły, dlatego są dla fir- wyróżniony podczas targów Energe-
my C&T elmech szczególnie cenne. tab 2007 oraz Batexpo 2007. Wyróż-
Medale stanowią najwyższe wyróż- nienia te z pewnością pomogą w pro-
nienia wśród odznaczeń przyznawa- mocji filtrów aktywnych Xinus oraz
nych przez te organizacje. zwrócą uwagę odbiorców energii na

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
54
rosnące problemy wynikające z ni-
skiej jakości energii.
innowacje
Filtry aktywne Xinus wyróżniają się
spośród konkurencyjnych szczególnie
dobrymi właściwościami kompensacji
wyższych harmonicznych prądu. Filtry
pracują wykorzystując metodę analizy
mocy chwilowych, dzięki czemu w od-
różnieniu od filtrów opartych na szyb-
kiej transformacie Fouriera, są w stanie
o wiele szybciej zareagować na wykryte
zniekształcenie prądu, oferując użytkow-
nikowi maksymalną możliwą do osią-
gnięcia dynamikę filtracji. Filtry Xinus
mają w porównaniu z dotychczas znany-
mi filtrami kilka ważnych atutów. Dzię-
ki algorytmowi sterowania potrafią nie
tylko kompensować wyższe harmonicz-
ne, ale również subharmoniczne oraz in-
terharmoniczne prądu. Oprócz kompen-
sacji harmonicznych filtry aktywne Xi-
nus umożliwiają symetryzację obciąże-
nia i kompensację mocy biernej.
tryby pracy
Wśród ustawień filtra możliwe jest
dokonanie wyboru pomiędzy trybem
pracy z predykcją i bez predykcji. Tryb
pracy z predykcją został opracowany
dla odbiorów nieliniowych charakte-
ryzujących się stosunkowo stałym ob-
nr 12/2007
zasilanie
Is
Io
If
Xinus
Rys. Zasada filtracji aktywnej
ciążeniem w czasie. Dzięki algorytmo-
wi przewidywania filtr z dużym wy-
przedzeniem przygotowuje się do wy-
generowania impulsów kompensują-
cych. Szybkość reakcji na zniekształce-
nie wynosi wtedy 0 μs. Tryb pracy bez
predykcji przeznaczony jest dla odbior-
ników niespokojnych o szybkozmien-
nym poziomie obciążenia.
nowości
Od tego roku filtry aktywne Xinus
będą wyposażane w graficzny wy-
świetlacz ciekłokrystaliczny, na któ-
rym w sposób ciągły obrazowane będą
przebiegi prądów kompensowanych,
kompensujących i prądu sieci po filtra-
cji. Dla każdego z przebiegów dostęp-
ne są charakterystyki widmowe harmo-
nicznych prądu. Wyświetlacz wyposa-
odb. 1
odb. 2
odb. 3
Fot. 2 Przebiegi prądów sieci, odbiorów i filtra
żony jest w panel dotykowy, dzięki któ-
remu możliwa jest zmiana ustawień,
czy przełączanie trybów pracy. Poprzez
dotyk na powierzchni ekranu użytkow-
nik decyduje o rodzaju wyświetlanych
przebiegów.
C&T elmech
Firma C&T elmech jest polskim
producentem energoelektronicznych
urządzeń zasilających. Rozbudowany
dział konstrukcyjny oraz współpra-
ca z największymi polskimi ośrod-
kami naukowymi pozwalają na cią-
głe utrzymywanie produktów na naj-
wyższym światowym poziomie tech-
nicznym. Dotychczasowa działalność
C&T elmech skupiała się na produk-
cji urządzeń zasilania gwarantowane-
go dla energetyki i przemysłu. Firma
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
oferuje zasilacze buforowe, falowniki
napięć gwarantowanych, konwertery
DC/DC, UPS DC i UPS AC, statyczne
przetwornice częstotliwości oraz spe-
cjalistyczne urządzenia statkowe.
kontrakty
C&T elmech wspólnie z firmą Elek-
trobudowa SA realizuje kontrakt na do-
stawę filtrów aktywnych o mocy 1 MW
do kompensacji harmonicznych prądu
przekształtników tyrystorowych zasila-
jących silnik windy wyciągowej w ko-
palni Lubelski Węgiel Bogdanka SA.
Jest to pierwsza taka instalacja w Pol-
sce. Zastosowanie filtra Xinus uzasad-
nione jest potrzebą szczególnie wyso-
kiej dynamiki filtra i błyskawicznej re-
akcji na często zmieniające się warun-
ki pracy windy wyciągowej.
reklama
55
 ochrona przeciwporażeniowa

pomiar impedancji pętli

zwarciowej w obwodach
odbiorczych instalacji
elektrycznej zasilanych z UPS-ów
inż. Andrzej Przechowski – COMEX Joint Venture Sp. z o.o.

Wiele kontrowersji w środowisku elektryków budzą dyskusje na temat pomiaru impe-

dancji pętli zwarciowej w obwodach odbiorczych zasilanych z bezprzerwowych zasilaczy
UPS. W opinii wielu z nich słyszy się, że badanie to jest bezcelowe ze względu na zmie-
niającą się konfigurację pętli zwarciowej wskutek komutacji tranzystorów. Inni z kolei
ograniczają zakres pomiaru, opierając wnioski na wynikach uzyskanych dla wybranego
trybu pracy zasilacza UPS (najczęściej trybu obejściowego).

W iększość dylematów wynika

z ograniczonej wiedzy z zakre-
su budowy, zasad działania oraz spe-
cyficznych warunków pracy zasilaczy
UPS. Celem artykułu jest usystematy-
zowanie wiadomości na ten temat oraz
wykazanie celowości przeprowadzania
badań impedancji pętli zwarciowej
w obwodach zasilanych z UPS.
budowa zasilaczy UPS
Zasilacze UPS są urządzenia-
mi, które ze względu na swoją moc
i właściwości mają różne przeznacze-
Rys. A. Przechowski
nie. Najmniejsze jednofazowe zasi-
lacze o umownej mocy do 4 kVA za-
silane są z gniazda wtyczkowego za
Napięcie znamionowe sieci
względem ziemi U0, w [V]
120
Maksymalny czas wyłączenia, w [s]
dla UL=50 V
0,8
dla UL=25 V
0,35
pomocą przewodu giętkiego z wtycz- 230, 277 0,4 0,20
ką i zasilają pojedyncze komputery, 400 0,2 0,05
natomiast większe jednostki z trój- 480 0,1 0,05
fazowym obwodem wejściowym 580 0,1 0,02*
i wyjściowym o mocy kilkuset kVA Objaśnienia: * gdy nie można spełnić tego wymagania, należy zastosować połącze-
nia wyrównawcze dodatkowe (miejscowe).
(w układach równoległych nawet do
Tab. 1 Maksymalne czasy wyłączenia zasilania w sieci o układzie TN [4]
kilku MVA) zasilają rozległe sieci de-
dykowane (napięcia gwarantowa- automatyki w zaawansowanych pro- zasilaczy UPS są podstawowe kompo-
nego) w budynkach biurowych, ale cesach technologicznych. nenty użyte do ich budowy. Ich liczba
znajdują także zastosowanie w prze- Mimo różnorodności technologii oraz stopień zaawansowania techno-
myśle jako urządzenia zapewniają- wykonania oraz stosowanych rozwią- logicznego będzie się różnić w zależ-
ce nieprzerwane zasilanie układom zań konstrukcyjnych cechą wspólną ności od mocy i przeznaczenia urzą-

Rys. A. Przechowski
ciągła 1 min 30 s 320 ms
ręczny przełącznik bypass

0% 102% 125% 150% 410% obciążenie

(prostownik) (układ pośredniczący) (falownik)
22,1 A 27,1 A 32,6 A 90 A prąd

praca w trybie normalnym ograniczenie prądu

praca ciągła przez określony czas, przez 50 ms, następnie
w trybie normalnym następnie bypass lub wyłączenie bypass lub wyłączenie

Rys. 2 Wpływ prądu obciążenia na zachowanie 1-fazowego zasilacza UPS o mo-

cy 5 kVA
Rys. A. Przechowski

ciągła 1 min 30 s 2s

0% 102% 125% 150% 350% obciążenie

43,9 A 53,8 A 64,5 A 150 A prąd

praca w trybie normalnym ograniczenie prądu,

praca ciągła następnie bypass
przez określony czas,
w trybie normalnym lub wyłączenie
następnie bypass lub wyłączenie

Rys. 3 Wpływ prądu obciążenia na zachowanie 3-fazowego zasilacza UPS o mo-

Rys. 1 Schemat blokowy zasilacza UPS cy 30 kVA

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
56
dzenia. W zasilaczach UPS z podwój- niczny łącznik obwodu obejściowego

Rys. A. Przechowski
ną konwersją napięcia można wyod- zapewnia możliwość automatyczne- RNG S301 B16
YDY żo 3x1,5 gniazdo
rębnić następujące podzespoły: go załączania/wyłączania obciążenia RG
l1 = 50 m
natynkowe 1-faz.
B C

 filtr RFI/EMI (wejściowy i/lub na wyjściu falownika, a także szybkie 1) OPd 3x6
2) OPd 5x6
UPS
WY 1) OPd 3x6
2) OPd 5x6
l2 = 100m

wyjściowy), reagowanie na sygnały otrzymywane l = 6m WE

ł
l = 6m
OPd 5x4 obciążnica


1) partner RT70 – 5kVA 1/1 rezystancyjna
prostownik z układem korekcji od układów kontroli w celu przełącze- 2) partner 300 – 30kVA 3/3 3-faz., P =18 kW

współczynnika mocy (Rectifier nia obciążenia na zasilanie z obwodu A

&PFC), obejściowego w przypadku, gdy napię-

 bateria akumulatorów z układem
ładowania (Charger),
 układ pośredniczący prądu stałe-
go (DC-DC Converter),
 falownik (Inverter),
 elektroniczny łącznik tyrystoro-
wy (Static Switch),
 mechaniczny (ręczny) łącznik ob-
wodu obejściowego (Manual By-
pass Switch),
 mikroprocesorowy układ stero-
wania (CPU Controller).
Na rysunku 1 przedstawiono sche-
cie falownika jest niestabilne (w wy- Rys. 4 Schemat układu badawczego
niku przeciążenia lub zwarcia) lub gdy
Model COVER RT70 COVER PRT 300
falownik uległ uszkodzeniu.
Konfiguracja faz wej/wyj 1/1 3/3
Zanik napięcia wejściowego lub
Znamionowa moc wyjściowa 5 kVA/3,5 kW 30 kVA/24 kW
zmiana jego parametrów (poza zakre-
Wyjściowy współczynnik mocy (pf) 0,7 0,8
sem tolerancji), uniemożliwiająca pracę
Napięcie wyjściowe 1×230 V 3×400/230 V
UPS-a w trybie podstawowym powodu-
Znamionowy prąd wyjściowy 21,7 A 43 A/fazę
je jedynie przerwę w pracy prostownika
≤102 % długotrwale ≤102 % długotrwale
(tryb bateryjny). Falownik dostarczając 102 % – 125 % – 60 s 102 % – 125 % – 60 s
Przeciążalność falownika
nieprzerwanie sinusoidalnego napięcia 125 % – 150 % – 30 s 125 % – 150 % – 30 s
>150 % – 320 ms >150 % – 2 s
wyjściowego, zasilany jest wówczas na-
Znamionowy prąd zwarciowy 90 A (50 ms) 150 A (70 ms)
pięciem z baterii akumulatorów. Czas
pracy zasilacza w tym trybie uzależnio- Tab. 2 Wybrane parametry techniczne badanych zasilaczy UPS

mat blokowy typowego zasilacza UPS
klasy VFI (Voltage Frequency Inde-
pendent) ze wskazaniem drogi prze-
pływu energii w podstawowym try-
bie pracy (zielona linia).
Napięcie wejściowe, przechodząc
przez wejściowy filtr RFI/EMI, zasi-
la prostownik AC/DC (Rectifier), któ-
ry dokonuje konwersji napięcia prze-
miennego na stałe (pierwszy stopień
konwersji). Wyprostowane w ten spo-
sób napięcie wykorzystywane jest do
zasilania układu pośredniczącego prą-
du stałego (DC/DC Converter), a stam-
tąd dostarczane jest na szynę napięcia
stałego (DC Bus). Z szyny DC Bus na-
pięcie stałe wykorzystywane jest z ko-
lei do zasilania układu ładowania bate-
rii (Charger) oraz falownika (Inverter).
ny jest od stopnia naładowania i pojem-
ności baterii akumulatorów oraz pobie-
ranej przez odbiorniki mocy.
W tym miejscu należy także wspo-
mnieć o dwóch rzadszych trybach pra-
cy zasilacza UPS, określanych jako pra-
ca obejściowa (Bypass Mode). Podczas
pracy obejściowej napięcie wejściowe
z linii obejściowej dostarczane jest do
odbiorników albo za pośrednictwem
elektronicznego łącznika tyrystorowe-
go (Static Switch), albo za pośrednic-
twem ręcznego łącznika mechanicz-
nego (Manual Bypass Switch).
W pierwszym przypadku napięcie
wejściowe jest dodatkowo filtrowane po-
przez wejściowy filtr RFI/EMI. Ten tryb
pracy wymuszany jest automatycznie
przez układ sterowania UPS w momen-
Natomiast użycie ręcznego łączni-
ka mechanicznego następuje świado-
mie poprzez ingerencję użytkownika
i jest on wykorzystywany podczas prac
konserwacyjnych lub serwisowych
(naprawczych). Przekazywanie napię-
cia wejściowego do odbiorników reali-
zowane jest poprzez łącznik krzywko-
wy z dźwignią lub zespół rozłączników
izolacyjnych z całkowitym pominię-
ciem układów elektronicznych zasila-
cza (w tym także filtru RFI/EMI).
instalacja elektryczna
z zasilaczem UPS
Zasilacze UPS najczęściej pracują
w instalacji o układzie TN. Ze wzglę-
du na swoją budowę, zasilacze UPS
o podwójnej konwersji napięcia za-
chowują ciągłość przewodu neutral-
nego w każdym trybie pracy. Zatem
układ instalacji przyłączonej do wyj-
ścia zasilacza jest taki sam jak układ
sieci instalacji zasilającej, bez wzglę-
du na tryb pracy UPS-a.
W celu zapewnienia ochrony prze-
ciwporażeniowej (przez samoczynne
wyłączenie zasilania w wymaganym
czasie – tab. 1) zarówno obwody zasi-
lające, jak i wyjściowe wyposaża się
w wyłączniki nadprądowe lub bez-
pieczniki. Ich zadaniem jest niedo-
puszczenie do groźnego porażenia
w razie uszkodzenia izolacji podsta-
wowej lub zwarcia doziemnego L-PE,
Fot. Comex Joint Venture

Falownik przekształca napięcie stałe cie, gdy falownik jest przeciążony lub gdy a) b)

na przemienne (drugi stopień konwer- temperatura wewnątrz zasilacza ma nie-

sji), które poprzez tyrystorowy układ
przełączający (Static Switch) jest do-
starczane do wyjścia zasilacza UPS,
skąd zasilane są przyłączone do nie-
go odbiorniki. Zadaniem układu prze-
łączającego jest monitorowanie w cza-
sie rzeczywistym napięcia na wyjściu
falownika oraz synchronizowanie go
z napięciem linii obejściowej. Gdy na-
pięcie wychodzące z falownika jest
zgodne w fazie z napięciem linii obej-
ściowej, jest ono podawane na zaciski
wyjściowe zasilacza. Ponadto elektro-
korzystny wpływ na pracę poszczegól-
nych układów elektronicznych.
Układ elektronicznego łącznika ty-
rystorowego jest galwanicznie odse-
parowany od pozostałych części za-
silacza. Moc przekazywana przez ten
układ jest automatycznie synchroni-
zowana z mocą wytwarzaną równo-
cześnie przez falownik. Ma to na celu
uzyskanie na wyjściu zasilacza napię-
cia o przebiegu sinusoidalnym nieza-
leżnie od źródła jego pochodzenia (za- Fot. 1 Widok czołowy zasilaczy użytych do badań: Cover Partner RT70 (a) i Cover
Partner 300 (b)
silacz, bateria akumulatorów).

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
57
 ochrona przeciwporażeniowa

Tryb pracy UPS-a: ON INVERTER czący będzie symetryzował obcią- tym idzie, znaczne zwiększenie
UL1-PE=230 V żenie (w takt komutacji zaworów prądu zwarciowego obwodu i wy-
Pomiar 1 2 3 4 5 Średnia z miejscem zwarcia łączą się na biórcze wyłączenie uszkodzonego
ZS [Ω] 3,04 3,03 3,02 3,02 3,02 3,03 przemian wszystkie trzy fazy ob- obwodu. W przypadku braku linii
ISC [A] 80,0 80,2 80,5 80,5 80,6 80,4
wodu wejściowego), obejściowej możliwe jest aktywne
R [ Ω] 3,04 3,03 3,02 3,02 3,02 3,02
XL [Ω] 0,20 0,19 0,15 0,02 0,10 0,13  celu ochrony przed zniszcze-
w ograniczenie prądu wyjściowego
Tryb pracy UPS-a: ON BATTERY niem półprzewodnikowych ele- przez określony czas, a następnie
UL1-PE=230 V mentów falownika, zasilacze UPS wyłączenie zasilacza,
Pomiar 1 2 3 4 5 Średnia wyposażone są w elektroniczne  wariant 2. – nastąpi natychmia-
ZS [Ω] 3,03 3,02 3,02 3,03 3,03 3,03 układy ograniczające prąd wyj- stowe ograniczenie prądu wyj-
ISC [A] 80,6 80,5 80,7 80,3 80,3 80,5 ściowy do poziomu rzędu 2,5 do ściowego falownika przez określo-
R [ Ω] 3,02 3,02 3,01 3,03 3,02 3,02 4,5 krotności znamionowego prą- ny czas, a po jego upływie przełą-
XL [Ω] 0,10 0,14 0,06 0,09 0,14 0,10
du wyjściowego. Zadziałanie tego czenie do trybu obejściowego lub
Tryb pracy UPS-a: ON BYPASS (ELECTRONIC)
układu praktycznie uniemożliwia wyłączenie (w przypadku, gdy li-
UL1-PE=231 V
Pomiar 1 2 3 4 5 Średnia skuteczną reakcję zabezpieczeń nia obejściowa jest niedostępna).
ZS [Ω] 2,97 2,97 2,97 2,97 2,97 2,97 nadprądowych w obwodzie zasila- Oczywiście może się zdarzyć, że
ISC [A] 81,8 81,8 81,9 81,8 81,9 81,8 jącym UPS, nawet jeśli jest to ob- zapewnienie samoczynnego wyłą-
R [ Ω] 2,97 2,97 2,97 2,97 2,97 2,97 wód jednofazowy. Ponadto bloka- czenia zasilania w wymaganym cza-
XL [Ω] 0,10 0,11 0,07 0,13 0,12 0,10 da bramkowa zaworów nie prze- sie nie będzie możliwe. Dotyczyć to
Tryb pracy UPS-a: ON BYPASS (MANUAL) rywa galwanicznie obwodu i nie może sytuacji, w których:
UL1-PE=231 V
Pomiar 1 2 3 4 5 Średnia
może być uważana za samoczyn-  nastąpiło wyłączenie falownika
ZS [Ω] 2,90 2,90 2,90 2,90 2,90 2,90
ne wyłączenie zasilania dla celów poprzez zablokowanie zaworów,
ISC [A] 83,8 83,8 83,8 83,9 83,8 83,8 ochrony przeciwporażeniowej. co nie stwarza żadnej przerwy
R [ Ω] 2,90 2,90 2,90 2,90 2,90 2,90 Na rysunkach 2 i 3 przedstawio- w obwodzie i nie jest uważane za
XL [Ω] 0,06 0,05 0,06 0,03 0,06 0,05 no diagramy obrazujące zachowanie samoczynne wyłączenie zasilania
Tab. 3 Przykładowe wyniki uzyskane podczas badań 3-fazowego zasilacza UPS o mo- wybranych zasilaczy UPS w zależno- dla celów ochrony przeciwporaże-
cy 30 kVA, odnoszące się do pomiaru uzyskanego na końcu 1-fazowego obwo- ści od wartości prądu wyjściowego. niowej,
du instalacji odbiorczej (o długości 100 m) zasilanego z zasilacza UPS (faza L1),
zabezpieczonego wyłącznikiem nadprądowym typu S301 B16 w stanie bezob- Wynika z nich, że zachowanie syste-  układ ograniczający utrzymuje
ciążeniowym
mu po wykryciu przekroczenia okre- prąd wyjściowy na niedużym po-
które w przypadku układu TN-S jest  w zasilaczach UPS o trójfazo- ślonej wartości prądu w obwodzie ziomie (<2⋅In) przez czas dłuższy
zwarciem wielkoprądowym, groźnym wym wejściu i wyjściu, w przy- wyjściowym (m.in. w wyniku zwar- niż wymagany czas samoczynne-
zarówno ze względu na ryzyko po- padku jednofazowego zwarcia do- cia), w zależności od rozwiązań stoso- go wyłączenia zasilania,
rażenia, jak i ze względu na skutki ziemnego w obwodzie wyjścio- wanych przez producentów zasilaczy  układ ograniczający uległ uszko-
cieplne. wym, nie dochodzi do asyme- UPS, będzie następujące: dzeniu.
W tym miejscu należy zwrócić trii prądów w zasilającym obwo-  wariant 1. – nastąpi natychmia-
uwagę, że zasilacze UPS z obwodem dzie wejściowym. Zatem zadziała- stowe zamknięcie łącznika obej- opis badań
pośredniczącym prądu stałego i fa- nie zabezpieczenia nadprądowego ściowego i zasilenie obwodów od-
lownikiem na bazie tranzystorów w obwodzie zasilanym z fazy ob- biorczych z linii obejściowej (prze- Badania zostały przeprowadzone
IGBT charakteryzują się dwoma ce- jętej zwarciem jest raczej niemoż- łączenie zasilacza UPS do trybu w układzie o schemacie przedstawio-
chami: liwe, ponieważ obwód pośredni- pracy obejściowej bypass), a co za nym na rysunku 4. Jest on odwzoro-
Rys. A. Przechowski

Rys. A. Przechowski

InputA InputA
204,00 Datablock 204,00 Datablock
Name = InputA Name = InputA
Date = 2007-03-28 Date = 2007-03-28
154,00 Time = 14:29:33 Time = 14:54:12
Y Scale = 50 A/Div 154,00
Y Scale = 50 A/Div
Y At 50% = 4,00 A Y At 50% = 4,00 A
X Scale = 10 ms/Div X Scale = 10 ms/Div
104,00 X At 0% = -20,4 ms 104,00 X At 0% = -20,0 ms
X Size = 900 (1012) X Size = 900 (1012)
Maximum = 115,14 A Maximum = 110,19 A
54,00 Minimum = -114,89 A Minimum = -107,17 A
54,00

4,00A 4,00A

-46,00 -46,00

-96,00 -96,00

-146,00 -146,00

-196,00 -196,00

-20,4 ms 10 ms/Div -20,0 ms 10 ms/Div

Rys. 5 Oscylogram prądu zwarciowego w obwodzie odbiorczym o długości 100 m Rys. 6 Oscylogram prądu zwarciowego w obwodzie odbiorczym o długości 100 m
(przewód YDYżo 3×1,5) zasilanym z UPS-a o mocy 30 kVA (faza L1 – praca (przewód YDYżo 3×1,5) zasilanym z UPS-a o mocy 30 kVA (faza L1 – praca
podstawowa) bateryjna)

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
58
Rys. A. Przechowski

Rys. A. Przechowski
a) a) 86 85,6
83,3 83,5 85,2
84 82,3 85 83,9 84,184,2
82 80,8 80,8 84
79,4
80 83
81,8
78 77 82
Isc [A] bez obc. Isc [A] 80,5 80,5 bez obc.
75,7 81
76 z obc.
z obc. 80
74
79
72 78
70 77
INV BAT SS MB INV BAT SS MB
b) b)
3,3 3,05 3,03 3,03
3,21
3,2 3,16 3 2,97
3,1 3,06
2,95 2,92
3,01 3,01
Zs [Ω] 2,9 2,91
Zs [Ω] 3 2,95 bez obc. 2,9 bez obc.
2,92 2,91 2,86
z obc. 2,85
2,9 2,85 z obc.
2,8 2,8
2,7
2,75
INV BAT SS MB
INV BAT SS MB

Rys. 7 Wartość spodziewanego prądu zwarcia (a) i impedancji pętli zwarciowej (b)
dla obwodu jednofazowego o długości 100 m w zależności od trybu pracy
i stopnia obciążenia zasilacza UPS o mocy 5 kVA, gdzie: INV – praca podsta-
wowa, BAT – praca bateryjna, SS – praca obejściowa (Static Switch), MB –
praca obejściowa (Manual Bypass Switch)
Rys. 8 Wartość spodziewanego prądu zwarcia (a) i impedancji pętli zwarciowej (b)
dla obwodu jednofazowego o długości 100 m w zależności od trybu pracy
i stopnia obciążenia zasilacza UPS o mocy 30 kVA, gdzie: INV – praca pod-
stawowa, BAT – praca bateryjna, SS – praca obejściowa (Static Switch),
MB – praca obejściowa (Manual Bypass Switch)

waniem fragmentu typowej instalacji
elektrycznej z zasilaczem UPS.
Pomiary przeprowadzono w miej-
scach oznaczonych literami A, B i C
(rys. 4). Miejsce oznaczone jako A od-
wzorowuje rozdzielnicę napięć gwa-
rantowanych, natomiast miejsca po-
miarowe z oznaczeniem B i C – ko-
niec obwodu jednofazowego o dłu-
gości odpowiednio 50 i 100 m zasila-
nego z rozdzielnicy napięć gwaranto-
wanych. Do badań użyto dwóch za-
silaczy bezprzerwowych UPS szwaj-
carskiej firmy Cover Energy: Co-
ver Partner RT70 – o znamionowej
mocy wyjściowej 5 kVA (1-fazowy),
Cover Partner PRT300 – o znamio-
nowej mocy 30 kVA (3-fazowy). Oba
zasilacze są urządzeniami o podwój-
nym przetwarzaniu energii spełnia-
jącymi wymagania zgodnie z kodem
klasyfikacyjnym VFI-SS-111 (wg nor-
my PN-EN 62040-3). Badane zasila-
cze UPS przystosowane są do przy-
łączenia do instalacji stałej za pomo-
cą przewodów giętkich. Przyłącze-
nie odbywa się za pomocą zacisków
śrubowych umieszczonych na pane-
lu tylnym.
Badania polegały na pomiarze im-
pedancji pętli zwarciowej w obwo-
dach wyjściowych (w przypadku za-
reklama

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
59
 ochrona przeciwporażeniowa

Tryb pracy UPS-a: ON INVERTER Dla przebiegu przedstawionego na stanowić się nad odpowiednim wybo-
UL1-PE=228 V rysunku 5 wartość skuteczna zareje- rem miejsca pomiaru. Należy pamię-
Pomiar 1 2 3 4 5 Średnia strowanego prądu zwarciowego wy- tać, że inną wartość impedancji pętli
ZS [Ω] 2,83 2,84 2,84 2,87 2,84 2,84 niosła 81,4 A, natomiast wartość sku- zwarciowej uzyska się na początku
ISC [A] 85,8 85,5 85,6 84,7 85,8 85,6 teczna spodziewanego prądu zwarcia obwodu, a inną na jego końcu.
R [ Ω] 2,83 2,84 2,83 2,86 2,83 2,84 uzyskana z pomiaru impedancji pę- Prawidłowa ocena skuteczności za-
XL [Ω] 0,19 0,15 0,18 0,27 0,16 0,19
tli zwarciowej w tym obwodzie wy- stosowanych środków ochrony prze-
Tryb pracy UPS-a: ON BATTERY
niosła 80,4 A. ciwporażeniowej będzie możliwa tyl-
UL1-PE=228 V
Pomiar 1 2 3 4 5 Średnia
Podobnie kształtuje się korelacja ko wówczas, kiedy będzie obejmować
ZS [Ω] 2,86 2,86 2,86 2,86 2,85 2,86 tych prądów dla przebiegu pokazane- wszystkie rozpatrywane przypadki
ISC [A] 85,1 85,0 85,1 85,1 85,4 85,2 go na rysunku 6, uzyskanego dla tego z uwzględnieniem najgorszych wa-
R [ Ω] 2,84 2,85 2,85 2,85 2,85 2,85 samego obwodu badanego, ale pod- runków pracy całego systemu.
XL [Ω] 0,28 0,24 0,23 0,17 0,20 0,22 czas pracy bateryjnej zasilacza UPS.
Tryb pracy UPS-a: ON BYPASS (ELECTRONIC) Różnica w wartościach skutecznych literatura
UL1-PE=226 V tych prądów wyniosła 2,6 A (rzeczy-
Pomiar 1 2 3 4 5 Średnia wisty prąd zwarciowy obwodu wyno- 1. PN-EN 62040-1-1:2006 Systemy
ZS [Ω] 2,90 2,89 2,90 2,90 2,90 2,90
si 77,9 A, a spodziewany prąd zwarcio- bezprzerwowego zasilania (UPS).
ISC [A] 83,9 84,0 83,9 84,0 83,9 83,9
wy – 80,5 A). Część 1 - 1: Wymagania ogól-
R [ Ω] 2,90 2,89 2,89 2,89 2,90 2,89
XL [Ω] 0,07 0,06 0,18 0,09 0,04 0,09
Na rysunku 7 zaprezentowano ne i wymagania dotyczące bez-
Tryb pracy UPS-a: ON BYPASS (MANUAL) zbiorcze zestawienie uśrednionych pieczeństwa UPS stosowanych
UL1-PE=228 V wartości spodziewanego prądu zwar- w miejscach dostępnych dla ope-
Pomiar 1 2 3 4 5 Średnia cia i impedancji pętli zwarcia uzyska- ratorów.
ZS [Ω] 2,89 2,89 2,89 2,89 2,89 2,89 nych z pomiaru dla obu zasilaczy UPS 2. PN-EN 62040-1-2:2005 Systemy
ISC [A] 84,2 84,3 84,2 84,2 84,1 84,2 w różnych trybach pracy z uwzględ- bezprzerwowego zasilania (UPS).
R [ Ω] 2,89 2,89 2,89 2,89 2,89 2,89 nieniem różnego stopnia ich obcią- Część 1 - 2: Wymagania ogól-
XL [Ω] 0,08 0,08 0,04 0,06 0,03 0,06 żenia. Łatwo zauważyć wpływ za- ne i wymagania dotyczące bez-
Tab. 4 Przykładowe wyniki uzyskane podczas badań 3-fazowego zasilacza UPS o mo- równo trybu pracy zasilacza UPS, jak pieczeństwa UPS stosowanych
cy 30 kVA, odnoszące się do pomiaru uzyskanego na końcu 1-fazowego obwo-
du instalacji odbiorczej (o długości 100 m) zasilanego z zasilacza UPS (faza L1), i stopnia jego obciążenia na uzyski- w miejscach o ograniczonym do-
zabezpieczonego wyłącznikiem nadprądowym typu S301 B16 z obciążeniem
UPS: L1 – 68 % (23,8 A), L2 – 69 % (24,2 A), L3 – 69 % (24,0 A)
wane wyniki. stępie.
3. PN-EN 62040-3:2005 Systemy
silacza 3-fazowego we wszystkich o mocy 30 kVA i odnoszą się do po- podsumowanie bezprzerwowego zasilania (UPS).
trzech fazach) zasilanych z zasila- miaru uzyskanego na końcu 1-fazo- Część 3: Metody określania wła-
czy UPS z uwzględnieniem wszyst- wego obwodu instalacji odbiorczej Przeprowadzone badania i uzyska- ściwości i wymagania dotyczące
kich możliwych stanów pracy zasi- (o długości 100 m) zasilanego z zasi- ne na ich podstawie wyniki wykaza- badań.
laczy: lacza UPS (faza L1), zabezpieczone- ły, że wykonywanie pomiarów impe- 4. PN-IEC 60364-4-41:2000 Instala-
 pracy podstawowej (ON INVER- go wyłącznikiem nadprądowym typu dancji pętli zwarciowej w obwodach cje elektryczne w obiektach bu-
TER), S301 B16 w stanie bezobciążeniowym odbiorczych zasilanych z zasilaczy dowlanych. Ochrona dla zapew-
 pracy bateryjnej (ON BATTERY), (tab. 3) i obciążeniem UPS: L1 – 68 % UPS przy użyciu powszechnie stoso- nienia bezpieczeństwa. Ochrona
 pracy z linii obejściowej (ON (23,8 A), L2 – 69 % (24,2 A), L3 – 69 % wanych metod jest celowe, a otrzy- przeciwporażeniowa.
ELECTRONIC BYPASS – STATIC (24,0 A) (tab. 4). mane wyniki mogą służyć do oceny 5. PN-IEC 60364-6-61:2000 Instala-
SWITCH), Na podstawie wyników otrzyma- skuteczności zastosowanych środków cje elektryczne w obiektach bu-
 pracy z linii obejściowej (ON MA- nych z przeprowadzonych badań, ochrony przeciwporażeniowej. dowlanych. Sprawdzanie. Spraw-
NUAL BYPASS). można zauważyć powtarzalność wy- Jednak każdorazowo przed przy- dzanie odbiorcze.
W celu zbadania wpływu obciąże- ników w seriach pomiarowych dla stąpieniem do wykonywania pomia- 6. E. Musiał, Zasilanie z bezprzer-
nia zasilaczy UPS na uzyskiwane wy- poszczególnych konfiguracji badane- rów należy szczegółowo zapoznać się wowych zasilaczy statycznych
niki, pomiary zostały przeprowadzo- go obwodu, co przeczy opinii o zmie- ze specyfiką występującego w insta- (UPS). Materiały Ogólnopolskie-
ne w stanie bezobciążeniowym oraz niającej się konfiguracji pętli. Ponad- lacji zasilacza UPS i prześledzić zasa- go Szkolenia Technicznego „Ja-
z obciążeniem rezystancyjnym. Ba- to, jak wynika z przeprowadzonej re- dę jego działania, sposób reagowania kość i rozliczanie energii elek-
dania wykonano z użyciem mierni- jestracji przebiegu (rys. 5 i 6) rzeczy- na zwarcia, czasy przełączeń itd. Nie trycznej”, Tarnowo Podgórne
ka parametrów instalacji elektrycz- wistego prądu zwarciowego w wybra- bez znaczenia jest też tryb pracy za- 2004.
nej EUROTEST 61557 produkcji ME- nych obwodach badawczych, wartości silacza UPS. Konieczna jest także zna- 7. E. Musiał, Badanie stanu ochro-
TREL. W tabelach 3 i 4 zaprezento- prądu są zbliżone do wyników otrzy- jomość struktury instalacji elektrycz- ny przeciwporażeniowej w ob-
wano przykładowe wyniki uzyskane manych podczas pomiaru impedan- nej, w której pracuje zasilacz UPS. wodach urządzeń energoelek-
podczas badań. W obu przypadkach cji pętli zwarciowej (odczyt wartości Trzeba wiedzieć, co się chce uzyskać tronicznych, Biuletyn SEP INPE,
dotyczą one 3-fazowego zasilacza UPS prądu Isc). w wyniku prowadzonych badań i za- 80/2006, s. 3 - 34.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
60
 prezentacja

specjalistyczne kable i przewody

Huber+Suhner
Alicja Cwojdzińska – ASTE Sp. z o.o.

Huber+Suhner AG jest szwajcarskim producentem zaawansowanych technologicznie

produktów: kabli i przewodów miedzianych, światłowodów, elementów do transmisji
radiowej. Produkowane przez H+S przewody są przeznaczone do zastosowań specjal-
nych i od lat z powodzeniem stosowane na całym świecie. Ich dystrybutorem w Polsce
jest firma ASTE.

N a każdym etapie produkcji prze-

wody H+S są poddawane wie-
lu testom i badaniom laboratoryj-
nym, co potwierdza ich wysoką ja-
kość. Dzięki temu proces produkcji
przewodów jest stale kontrolowany
i ulepszany.
zastosowanie
Huber+Suhner zaopatruje ryn-
ki niszowe, o specjalnych potrze-
bach, gdzie wymagana jest bardzo
wysoka jakość. Spełnianie wyma-
gań poszczególnych odbiorców jest
potwierdzone certyfikatami nieza-
leżnych międzynarodowych insty-
tutów badawczych (m.in. UL, CSA,
MIL, DNV, BV). Przewody H+S są sto-
sowane m.in. w:
 taborze szynowym,
 motoryzacji,
 przemyśle obronnym i lotniczym,
 maszynach i urządzeniach do spe-
cjalnych zastosowań,
 systemach okablowania lotnisk,
tuneli, instalacji fotowoltaicznych
(solarnych).
cechy przewodów
Dzięki zastosowaniu rozwiniętych
technologicznie materiałów izolacyj-
nych (m.in. RADOX®) kable i przewo-
dy produkowane przez Huber+Suh-
ner charakteryzują się wyjątkowymi
cechami i właściwościami:
 małe wymiary
Regularna budowa żyły i cienko-
ścienna izolacja przewodów H+S
sprawiają, że mają one mniejszą śred-
nicę niż przewody standardowe. Przy
montażu zajmują dużo mniej miej-
sca niż przewody w tradycyjnych izo-
lacjach. Jest to istotne w przypadku
ograniczonych przestrzeni, np. w mo-
toryzacji.
 mała masa
Dzięki cienkościennej izolacji ka-
bli są one lżejsze niż kable tradycyj-
ne, a ich stosowanie
powoduje zmniej-
szenie masy urzą-
dzenia, co jest istot-
ne m.in. w urządze-
niach przenośnych.
 giętkość
Specjalna kon-
strukcja przewodów
H+S powoduje, że
są one bardzo gięt-
kie. Znacznie uła-
twia to ich obrób-
kę i montaż. Duża
giętkość przewo-
dów pozwala też na używa-
nie ich w ograniczonych prze-
strzeniach montażowych.
 odporność na ścieranie
Sieciowana radiacyjnie izo-
lacja kabli ma bardzo dużą od-
porność mechaniczną, m.in.
na ścieranie. Jest to szczegól-
nie istotne w aplikacjach dy-
namicznych i urządzeniach
przenośnych, gdzie przewody
ocierają się o podłoże lub ele-
menty konstrukcyjne. Dlate-
go nie grozi im uszkodzenie, co może toksyczne, bezhalogenowe lub o ni-
zdarzyć się w przypadku przewodów skiej zawartości halogenów. To bar-
w izolacjach tradycyjnych. dzo ważne informacje dla użytkow-
 odporność elektryczna ników, ponieważ halogeny będące
Izolacja kabli pomimo swej cien- składnikiem wielu materiałów izo-
kościenności, ma bardzo wysoką od- lacyjnych (m.in. PVC), w przypadku
porność elektryczną. W ofercie H+S pożaru powodują wydzielanie się
znajdują się również przewody o spe- szkodliwych gazów. Z kolei gazy ha-
cjalnej konstrukcji, zapewniającej od- logenowe nawet w niewielkich stę-
porność na wyładowania koronowe, żeniach korodują większość metali
przeznaczone do przesyłania prądu oraz elementów budynków wykona-
o wysokiej częstotliwości, np. w za- nych z cementu i wapna. Ponadto są
silaczach impulsowych. bardzo toksyczne i niebezpieczne dla
 wytrzymałość na wysokie tem- życia i zdrowia ludzkiego.
peratury
reklama
Maksymalna temperatura pracy
typowych kabli H+S wynosi 120°C,
podczas gdy dla większości tradycyj-
nych kabli jest to 90°C. Dzięki wyso-
kiej obciążalności prądowej przewo-
dy te mogą z powodzeniem zastępo- ASTE Sp. z o.o.
wać przewody standardowe o więk- 80-556 Gdańsk
szym przekroju czynnym. ul. Wielopole 7
 bezpieczeństwo pożarowe tel. 058 342 00 00, 340 69 00
Przewody H+S charakteryzują się faks 058 342 00 22
wysokim poziomem bezpieczeństwa aste@aste.pl
www.aste.pl
pożarowego. Są niskodymowe, nisko-

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
61
 napędy i sterowanie

przegląd i perspektywy rozwoju

systemów kogeneracyjnych
z silnikami Stirlinga (część 2.)
inne systemy kogeneracyjne wykorzystujące silniki Stirlinga
dr inż. Arkadiusz Zmuda – Politechnika Szczecińska

Niedocenianą jeszcze w Polsce dziedziną energetyki jest kogeneracja, która rozwijana

w innych krajach europejskich przy wsparciu z Unii Europejskiej cieszy się dużą popu-
larnością. W pierwszej części artykułu, zamieszczonej w poprzednim numerze „elektro.
info”, przedstawiono systemy zasilania energią silników Stirlinga oraz ich zalety i głów-
ne obszary współczesnych zastosowań. Ponadto ogólnie omówiono najbardziej znane
konstrukcje komercyjne tych silników. W drugiej części przedstawimy najnowsze systemy
kogeneracyjne. Mogą one mieć zastosowanie zarówno w budynkach jednorodzinnych
czy jednostkach pływających, jak i w przemyśle. Zaprezentowano także zalety wyko-
rzystania silników Stirlinga w systemach skojarzonego wytwarzania ciepła i energii elek-
trycznej w gospodarstwach domowych.

systemy kogeneracyjne paliwami płynnymi i gazowymi, a głów- ogrzewania i uzupełniające ogól-  system mikrokogeneracyjny AC
WhisperGenTM ne obszary jego zastosowania to [1]: ne zasilanie sieci elektrycznej, WhisperGenTM (microCHP sys-
 układy ładowania akumulatorów  systemy ogrzewania wody i po- tem),

W hisperGenTM jest systemem

skojarzonego wytwarzania cie-
pła i energii elektrycznej opartym na
małym czterocylindrowym silniku Stir-
linga DMC 5 o mocy 200 - 1200 W opra-
cowanym przez firmę Whisper Tech
Ltd. z Nowej Zelandii. Generator Whi-
sperGenTM może być zasilany wieloma
na jachtach, barkach mieszkal-
nych i w gospodarstwach znajdu-
jących się na odległych, słabo za-
ludnionych terenach,
 systemy dostarczania zarówno
ciepła, jak i energii elektrycznej
w domach mieszkalnych, zastępu-
jące tradycyjne kotły centralnego
mieszczeń gospodarczych.
Ciepło do silnika doprowadzane jest
przez palnik pozwalający na zastosowa-
nie różnych paliw m.in. oleju napędo-
wego, nafty, gazu ziemnego lub LPG.
Systemy kogeneracyjne Whisper-
GenTM wykonywane są w dwóch
układach:
 system kogeneracyjny DC Whi-
sperGenTM (CHP system).
System mikrokogeneracyjny
AC WhisperGenTM [9] zasilany ga-
zem naturalnym lub LPG stosowa-
ny jest w prywatnych domach i nie-
wielkich przedsiębiorstwach. Został
zaprojektowany do zastąpienia ko-

A
B
C
3
D

4 8 E
5
F
G
7
6
H
1
2

Fot. 1 Ogólna budowa i domowe zastosowanie jednostki AC WhisperGenTM:

Rys. 1 Przykład zastosowania systemu mikrokogeneracyjnego w domku jednoro-
dzinnym: 1 – jednostka AC WhisperGenTM, 2 – doprowadzenie paliwa gazo-
wego, 3 – zasilanie AC 230 V, 4 – podstawowe urządzenia domowe, 5 – go-
rąca woda do użytku domowego, 6 – centralne ogrzewanie, 7 – licznik ener-
gii elektrycznej z wejściem/wyjściem do zewnętrznej sieci elektrycznej
(rys. na podstawie The WhisperGenTM microCHP system (http://www.whi-
spergen.com). Whisper Tech Ltd., Christchurch, New Zealand 2003)
A – nagrzewnica z palnikiem gazowym, B – wymiennik ciepła (układ odzyski-
wania ciepła spalin do ogrzewania wody), C – silnik Stirlinga, D – dodatkowe
ogrzewanie wody przy chłodzeniu silnika, E – mechanizm roboczy (zamiana
ruchu posuwisto-zwrotnego tłoków na ruch obrotowy alternatora),
F – zawór doprowadzania i regulacji paliwa gazowego, G – alternator,
H – podłączenie instalacji gorącej wody (fot. The WhisperGenTM microCHP
system (http://www.whispergen.com). Whisper Tech Ltd., Christchurch,
New Zealand 2003)

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
62
 9 6
5
8
1
3
2
7
Rys. 2 Przykład zastosowania systemu kogeneracyjnego na łodzi: 1 – jednostka DC
WhisperGenTM, 2 – akumulatory, 3 – przetwornica AC/DC, 4 – podstawo-
we urządzenia elektryczne, 5 – gorąca woda użytkowa, 6 – centralne ogrze-
wanie, 7 – usuwanie nadmiaru ciepła, 8 – urządzenia zasilane napięciem 12
lub 24 V, 9 – wylot spalin (rys. na podstawie The WhisperGenTM CHP system
(http://www.whispergen.com). Whisper Tech Ltd., Christchurch, New Ze-
aland 2003)
tłów centralnego ogrzewania w celu
wytwarzania gorącej wody grzewczej
i użytkowej z równoczesnym wytwa-
rzaniem energii elektrycznej do zasi-
lania podstawowych urządzeń domo-
wych, co schematycznie przedstawio-
no na rysunku 1.
Jednostka AC WhisperGenTM, przed-
stawiona na fotografii 1, zasilana ga-
zem naturalnym lub LPG, efektyw-
nie wykorzystuje ponad 90 % dopro-
wadzonej energii paliwa, gdyż na cie-
pło przetwarza powyżej 70 % energii
zawartej w paliwie, a na energię elek-
tryczną 10÷25 %, dzięki czemu straty
energii wynoszą około 10 %. System
ten wytwarza moc elektryczną w za-
kresie 0,7÷1,2 kWe dostarczając oko-
ło 28000÷42500 kJ/h ciepła w posta-
ci gorącej wody (co daje moc w zakre-
sie 7,5÷12 kWth). Wytwarzanie energii
elektrycznej do zasilania domowych
urządzeń znacznie redukuje koszty
elektryczności, a w przypadku sprzę-
żenia systemu AC WhisperGenTM z ze-
wnętrzną siecią energetyczną nadmiar
wytworzonej energii elektrycznej moż-
na odprowadzać na zewnątrz.
Podobna rozmiarem i kształtem
do domowych zmywarek jednostka
AC WhisperGenTM jest bardzo cicha
i wymaga minimalnej obsługi dzięki
zastosowaniu inteligentnego systemu
sterowania i kontroli z opcjami pro-
gramowania trybów regulacji.
System kogeneracyjny DC Whi-
sperGenTM [10] zasilany olejem napę-
dowym stosowany jest w niewielkich
prywatnych domach i na łodziach re-
nr 12/2007
4
kreacyjnych. Został zaprojektowany
do ładowania akumulatorów wyko-
rzystywanych do zasilania sieci elek-
trycznej w domkach czy na łodziach
lub do innych przenośnych zastoso-
wań. System ten poza wytwarzaniem
energii elektrycznej dostarcza rów-
nież ciepłą wodę użytkową i grzew-
czą, co przedstawiono schematycz-
nie na rysunku 2.
Jednostka DC WhisperGenTM ,
przedstawiona na fotografii 2, za-
silana olejem napędowym lub naf-
tą, efektywnie wykorzystuje ponad
90 % doprowadzonej energii paliwa
poprzez odzyskanie ciepła z silnika
oraz ze spalin wylotowych, które wy-
korzystywane jest do ogrzewania po-
mieszczeń i wody użytkowej oraz po-
przez wytwarzanie energii elektrycz-
nej. System ten wytwarza moc elek-
tryczną do 0,8 kWe dostarczając oko-
ło 20 000 kJ/h ciepła w postaci gorą-
cej wody (co daje moc do 5,5 kWth).
System może dostarczać więcej ener-
gii elektrycznej i ciepła niż jest wy-
magane do zaspokojenia potrzeb na
średniej wielkości łodzi lub w sieci
domowej.
Lekka, o niewielkich rozmiarach
jednostka DC WhisperGenTM pracu-
je bardzo cicho, gdyż poziom hałasu
wynosi 55 dB(A) w odległości 1 metra,
i wymaga minimalnej obsługi dzię-
ki zastosowaniu inteligentnego sys-
temu sterowania i kontroli z opcja-
mi programowania trybów regulacji.
Schemat systemu przedstawiono na
rysunku 3.
Fot. 2 Ogólna budowa i morskie zastosowanie jednostki DC WhisperGenTM:
A – obudowa z włókna szklanego, B – nagrzewnica z palnikiem, C – silnik
Stirlinga, D – jednostka sterująca, E – wentylator, F – panel kontrolny
(fot. The WhisperGenTM CHP system (http://www.whispergen.com).
Whisper Tech Ltd., Christchurch, New Zealand 2003)
Mikrokomputer automatycznie kon- jest w systemach skojarzonego wytwa-
troluje wszystkie funkcje jednostki rzania ciepła i energii elektrycznej Re-
DC WhisperGenTM i wyświetla w cza- moteGenTM o mocy 55÷3000 W opra-
sie rzeczywistym informacje o syste- cowanych przez firmę Stirling Techno-
mie na panelu kontrolnym, na któ- logy Company ze Stanów Zjednoczo-
rym użytkownik może również zmie- nych [4, 8]. Silniki Stirlinga wykorzy-
niać opcje obsługi. System sterowa- stywane w systemach RemoteGenTM,
nia i kontroli zawiera m.in. rozwinię- jako silniki zewnętrznego spalania, są
ty układ kontroli ładowania akumula- silnikami wielopaliwowymi, w któ-
torów w celu maksymalnego zwiększe- rych jako paliwo można wykorzysty-
nia efektywności ich działania. wać gaz ziemny, LPG, olej napędowy,
biomasę, paliwa jądrowe oraz energię
systemy kogeneracyjne słoneczną, co zostało potwierdzone
RemoteGenTM w trakcie badań rozwojowych. Obec-
nie firma Stirling Technology Compa-
Bezkorbowy silnik Stirlinga, przed- ny przekształciła się w przedsiębior-
stawiony na rysunku 4, stosowany stwo INFINIA Corporation [6].
Rys. A. Zmuda
powietrze paliwo
energia chemiczna paliwa
sterowanie
NAGRZEWNICA
(ciągłe spalanie paliwa) dane
ciepło spalania
system
ciepło SILNIK STIRLINGA sterowanie
spalin (przemiana energii) dane
sterowania
i kontroli
ciepło silnika energia mechaniczna
straty
energii sterowanie
WYMIENNIK CIEPŁA
SPALIN
ALTERNATOR
dane
odzyskanie ciepła energia elektryczna
gorąca woda akumulatory
grzewcza i urządzenia
dane
i użytkowa elektryczne
sterowanie
dane
Rys. 3 Schemat układu sterowania i kontroli jednostki DC WhisperGenTM (rys. na
podstawie WhisperGenTM Personal Power Station (http://www.whispergen.
com). Whisper Tech Ltd., Christchurch, New Zealand 2005)
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
63
 napędy i sterowanie
śnie, gdyż poziom hałasu wynosi
53 dB(A) w odległości 1 metra, oraz
są przyjazne środowisku, gdyż po-
ziom emisji NOx i CO jest niższy od
10 ppm, co jest porównywalne z po-
ziomem emisji domowych pieców za-
silanych gazem ziemnym [6].
Fot. 3 Zespół prądotwórczy STC RG-350 (fot. Stirling Technology Company (http:// Systemy skojarzonego wytwarza-
www.stirlingtech.com). Silniki Stirlinga stosowane w zespołach prądotwór-
czych. Kennewick, USA)
nia ciepła i energii elektrycznej do
zastosowań domowych, oparte na
agregacie RG-1000, oferuje holender-
ska firma ENATEC. W systemie ko-
generacyjnym przedstawionym na
fotografii 4a, agregat RemoteGenTM
połączony jest ze specjalnym syste-
mem kotła dostarczającego gorącą
wodę użytkową i grzewczą, dzięki
czemu możliwe jest przetworzenie
prawie 100 % energii zawartej w pa-
liwie gazowym. Obecnie systemy ko-
generacyjne, przedstawione na ry-
a) b) sunku 4, wykorzystują około 95 %
Fot. 4 Zespół prądotwórczy STC RG-1000 zintegrowany z domowym systemem ko- energii zawartej w paliwie gazowym
generacyjnym: a) firmy ENATEC, b) firmy RINNAI (fot. http://www.infinia- wytwarzając energię elektryczną ze
corp.com/technology/how_stirling_works.htm)
sprawnością około 30 % [6].
W ofercie firmy występuje kilka ze- RG-1000 o mocy 1 kW, wykorzystywany Obecnie amerykańska firma ENA-
społów prądotwórczych RemoteGenTM w systemach skojarzonego wytwarza- TEC, japońska RINNAI Corporation
o różnych mocach. Najmniejsza jed- nia ciepła i energii elektrycznej w go- i amerykańska INFINIA Corporation
nostka oznaczona symbolem RG-55 spodarstwach domowych (microCHP). współpracują nad projektem, którego
o mocy 55 W zasilana energią promie- Oba agregaty zasilane są gazem ziem- celem jest wprowadzenie w najbliż-
niotwórczą rozwijana jest przez NASA nym lub LPG, ale istnieje również moż- szym czasie do masowej produkcji bez-
z przeznaczeniem do dostarczania liwość wykorzystania do ich zasilania korbowych silników Stirlinga stosowa-
energii w przyszłych pojazdach bada- biomasy oraz energii słonecznej. Syste- nych w wysoko sprawnych systemach
jących powierzchnię planet. Pierwsza my słoneczne zasilające zespół prądo- skojarzonego wytwarzania ciepła i ener-
misja planowana jest na 2009 rok, pod- twórczy RG-1000 testowane są obecnie gii elektrycznej w gospodarstwach do-
czas której pojazd z jednostką RG-55 bę- w National Renewable Energy Labora- mowych (microCHP systems).
dzie badał powierzchnię Marsa. tory w Golden w stanie Colorado.
Obecnie produkowany jest zespół Systemy skojarzonego wytwarza- podsumowanie
prądotwórczy RG-350 o mocy 350 W, nia ciepła i energii elektrycznej Re-
przedstawiony na fotografii 3, oraz moteGenTM pracują prawie bezgło- Przedstawione przykłady głów-
nych obszarów zastosowania ma-
szyn i silników Stirlinga oraz wybra-
4 3 2
nych ich konstrukcji wykorzystywa-
nych w systemach kogeneracyjnych
nie wyczerpują oczywiście całości za-
gadnienia, gdyż istnieje wiele proto-
typowych urządzeń działających we-
dług obiegu Stirlinga przeznaczonych
do rozmaitych zastosowań. Pozwala-
ją one jednakże przybliżyć ich atrak-
5 1 cyjność oraz skalę prowadzonych nad
nimi badań.
Rys. 4 Model bezkorbowego silnika Stirlinga stosowanego w systemach Remote- Rozwój silników Stirlinga pozwa-
GenTM: 1 – wypornik, 2 – nagrzewnica, 3 – tłok, 4 – alternator liniowy,
5 – trzon tłoka z magnesami alternatora (rys. http://www.infiniacorp.com/ la sądzić, że w przyszłości, szczegól-
technology/how_stirling_works.htm) nie w zastosowaniach skojarzonego
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
64
wytwarzania ciepła i energii elek-
trycznej, będą one stanowić poważ-
ną konkurencję dla klasycznych sil-
ników spalinowych o spalaniu we-
wnętrznym ze względu na:
 znacznie prostszą budowę i zwią-
zaną z tym ich niezawodnością
(m.in. brak układu rozrządu),
 bardzo niską emisją szkodliwych
składników spalin (w przypadku
modułu STM 25 kW CHP Power-
UnitTM emisja NOx wynosi poni-
żej 9 ppm), co w kontekście ko-
nieczności zmniejszania emisji
zanieczyszczeń towarzyszących
spalaniu jest niezwykle istotne,
 zastosowanie dużego wyboru pa-
liw alternatywnych i odnawial-
nych źródeł energii.
W aspekcie wymuszonego na ca-
łym świecie przez regulacje praw-
ne zwiększania wytwarzania ener-
gii ze źródeł odnawialnych cecha ta
ma bardzo istotne znaczenie i otwie-
ra przed silnikami Stirlinga ogromne
perspektywy.
W raporcie sporządzonym dla or-
ganizacji Energy Saving Trust przez
EA Technology Limited w 2001 r. [2]
doceniono zalety wykorzystania sil-
ników Stirlinga w systemach skoja-
rzonego wytwarzania ciepła i ener-
gii elektrycznej w gospodarstwach
domowych (microCHP) oraz wzrost
sprawności przetwarzania energii, co
przedstawiono na rysunku 5.
Zastosowanie tego typu systemów
kogeneracyjnych zmniejsza również
koszty eksploatacji typowego gospo-
darstwa domowego. W omawianym
raporcie oceniono, że wydatki ponie-
sione w Wielkiej Brytanii na zainsta-
lowanie systemu AC WhisperGenTM
o mocy 0,8 kWe/6 kWth (około 500 fun-
tów) zwrócą się w okresie 3 - 4 lat,
przy założeniu rocznego zapotrze-
bowania na ciepło rzędu 18 000 kWh
i rocznego czasu pracy wynoszące-
go 3000 godzin. Główny zysk wyni-
ka z wytwarzania energii elektrycz-
nej w ilości 2400 kWh, przy czym za-
łożono, że 85 % wytworzonej energii
elektrycznej zostanie wykorzystane,
natomiast 15 % zostanie sprzedane do
sieci energetycznej [2].
nr 12/2007
Rys. A. Zmuda
straty energii
10÷15%
energia paliwa system
gazowego Stirling
100% microCHP
doprowadzenie/odprowadzenie
energii elektrycznej
Rys. 5 Bilans energii systemu kogeneracyjnego z silnikiem Stirlinga
Interesujące prace prowadzone
są również w Kanadzie, gdzie Cana-
dian Centre for Housing Technology
(CCHT) prowadzi badania nad roz-
wojem i wdrożeniem nowych tech-
nologii w gospodarce mieszkanio-
wej. Jednym z projektów realizowa-
nych przez CCHT jest projekt Combi-
ned Heat and Power Generation As-
sessment (CHP – Stirling), polegają-
cy na zastosowaniu systemów skoja-
rzonego wytwarzania ciepła i ener-
gii elektrycznej dla pojedynczych go-
spodarstw domowych, wykorzystują-
cych silniki Stirlinga oraz ogniwa pa-
liwowe, które integrują domowe sie-
ci elektryczne i systemy ogrzewania,
wentylacji i klimatyzacji [5].
Zainteresowanie silnikami Stirlin-
ga w skojarzonej gospodarce energe-
tycznej jest w ostatnich latach bardzo
duże. Niezwykle interesujące są pro-
jekty wykorzystania energii słonecznej
do napędu silników Stirlinga, które do-
czekały się już praktycznych wdrożeń.
Amerykańskie przedsiębiorstwo Stir-
ling Energy Systems opracowało kon-
strukcję silnika Stirlinga o mocy 25 kW
zasilanego energią słoneczną stosowa-
nego w systemach o nazwie Solar Dish
Stirling System [7], przedstawionych na
fotografii 5.
Połączenie 40 takich systemów po-
zwoli na wytworzenie mocy rzędu
nr 12/2007
energia elektryczna
10÷25%
Fot. 5 SES Solar Dish Stirling System podczas pracy (fot. http://stirlingenergy.com)
ciepło
powyżej 70%
Fot. 6 Komputerowo wygenerowany obraz SES Solar Dish Stirling System: a) elek-
trownia, b) zasilanie pomp wodnych (fot. http://stirlingenergy.com)
1 MWe, jednak w planach na przyszłość 5. Canadian Centre for Housing społach prądotwórczych. Kenne-
zakłada się budowę wielkich elektrowni Technology (http://www.ccht- wick, USA.
słonecznych złożonych z kilku lub kilku- cctr.gc.ca). Combined Heat and 9. The WhisperGenTM microCHP
dziesięciu tysięcy tego typu systemów, Power Generation Assessment system (http://www.whispergen.
które będą wytwarzać energię elektrycz- (CHP – Stirling). com). Whisper Tech Ltd., Christ-
ną rzędu kilkuset MWe [3, 6, 7]. 6. Infinia Corporation (http://www. church, New Zealand 2003.
infiniacorp.com). INFINIA Com- 10. The WhisperGenTM CHP system
literatura bined Heat and Power Systems. (http://www.whispergen.com).
7. Stirling Energy Systems (http:// Whisper Tech Ltd., Christchurch,
1. D. M. Clucas, J. K. Raine, The stirlingenergy.com). SES Solar New Zealand 2003.
WhisperGen: a strategy for com- Dish Stirling Systems. 11. The WhisperGenTM Personal Po-
mercial production. Proceedings 8. Stirling Technology Company wer Station (http://www.whi-
of the 8th International Stirling (http://www.stirlingtech.com). spergen.com). Whisper Tech Ltd.,
Engine Conference, Ancona, Ita- Silniki Stirlinga stosowane w ze- Christchurch, New Zealand 2005.
ly 1997.
reklama
2. J. Harrison, S. Redford, Dome-
stic CHP: What are the Benefits?
A scoping study to examine the
benefits and impacts of dome-
stic scale CHP in the UK. A re-
port to the Energy Saving Trust
by EA Technology Limited, Ca-
penhurst, Chester, June 2001.
3. A. D. Sterling, World’s largest so-
lar installation to use Stirling
engine technology. Pure Energy
Systems News (http://pesn.com),
August 2005.
4. M. A. White, R. M. Erbeznik, P. G.
Dailey, Reliable, maintenance-
free Stirling generators that bene-
fit the environment. Proceedings
of the European Stirling Forum,
Osnabrück, Germany 2002.
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
65
 prezentacja

nowa linia ograniczników

do ochrony przeciwprzepięciowej
Radosław Petluszewski – Relpol SA

Zastosowanie odpowiedniej ochrony przeciwprzepięciowej w systemach sterowania to

jeden z ważniejszych w dobie mikroprocesorów elementów prawidłowo zaprojektowa-
nej i wykonanej aplikacji. Powszechność stosowania czułych układów elektronicznych,
wykorzystywanych na przykład w komputerach czy w urządzeniach gospodarstwa do-
mowego, a także coraz bardziej postępująca miniaturyzacja układów scalonych sprawia-
ją, że brak właściwej ochrony przed przepięciami może mieć katastrofalne skutki.

P ostęp technologiczny niesie ze

sobą również koszty – mniejszą
odporność układów na interferencje
dzenia do ochrony przeciwprzepię-
ciowej typu I, II, III (kl. B, C, D) do
różnych poziomów służą do ograni-
zestyk
sygnalizacyjny
0,5A/250VAC
L1 L2 L3
termiczne urządzenie
odłączające: reaguje na
ciepło, które wytwarza
14

i większą ich podatność na uszko- czania przepięć. RC 11

12
przeciążony warystor
i odłącza go od sieci
dzenia wywoływane przepięciami. przy przekroczeniu
określonej temperatury
Obecnie energia potrzebna do spo- seria RPBC
wodowania awarii w typowym ukła- PEN

dzie scalonym jest jedną milionową Do ochrony podstawowej (pierw-

części tej energii, która w przeszło-
ści była bezpiecznie wytrzymywana
przez urządzenia wykonywane w tech-
nologii lamp próżniowych. Coraz
bardziej zanieczyszczone są również
sieci dystrybucji energii, w których
zakłócenia elektryczne, takie jak
przepięcia wywoływane przełącza-
niem, wyładowania atmosferyczne,
zakłócenia indukcyjne i kiepska re-
gulacja zasilania, występują po-
wszechnie.
Już od kilku lat Relpol SA ma
w ofercie ograniczniki przepięć do
kompleksowej ochrony przeciwprze-
pięciowej. Niedawno firma zastąpi-
ła je nową linią produktów. Urzą-
szy stopień ochrony) przeznaczo-
ne są ograniczniki przepięć z serii
RPBC wykorzystywane w przemy-
śle i np. w domkach jednorodzin-
nych. Instaluje się je w złączu lub
rozdzielnicy głównej. Pozwalają one
na ochronę instalacji elektrycznych
przed skutkami bezpośrednich i po-
średnich wyładowań atmosferycz-
nych w napowietrzną sieć zasila-
jącą lub zewnętrzną instalację od-
gromową.
Seria RPBC jest dostępna w obu-
dowach modułowych oraz kom-
paktowych (fot. 1), przeznaczo-
nych do bezpośredniego monta-
żu na szynie DIN 35 mm. Dostęp-
Rys. 1 Schemat połączeń ogranicznika przepięć z serii RPBC-75/280/3R
ne są wykonania 1-, 2-, 3- oraz 4-
biegunowe. W przypadku wykonań
w obudowach modułowych istnie-
je możliwość wymiany uszkodzo-
nej wkładki warystorowej. W zależ-
ności od konfiguracji ogranicznika
RPBC przeznaczone są do układów
sieci TN oraz TT.
Ograniczniki przepięć są wyposa-
żone w termiczne urządzenia odłą-
czające (rys. 1), które chronią ogra-
nicznik przed przegrzaniem i po-
żarem, oraz w optyczną sygnaliza-
cję zadziałania. Dodatkowo, jako
opcja, posiadają zdalną sygnaliza-
cję RC (fot. 3) w postaci zestyku
przełącznego o obciążalności zesty-
ku 0,5 A przy 250 V AC. Maksymal-
ny prąd wyładowczy Imax odprowa-
dzany wynosi 100 kA na pole przy
kształcie impulsu 8/20 μs dla ogra-
nicznika przepięć według określo-
nego programu kontrolnego. Seria
RPBC zapewnia napięciowy poziom
ochrony 1,4 kV. Dostępne są wykona-
nia w technologii warystorowej oraz
iskiernikowej.
seria RPC
Ograniczniki przepięć z serii RPC
są dostępne w obudowach moduło-

Fot. 1 Ograniczniki przepięć z serii RPBC-75/280/3 – obudowa kompaktowa oraz

RPBC-50/280/4 – obudowa modułowa Fot. 2 Ograniczniki przepięć z serii RPC

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
66
 reklama
R
D D
GDT BD
TC
D D
R

a b b’ a’
PG

TC - czujnik termiczny, GDT - iskiernik gazowy

R - rezystor, D - dioda,
BD - dwukierunkowa dioda TVS
PG - uziemienie ochronne

Rys. 2 Ogranicznik przepięć z serii RP-TC

wych z możliwością wymiany wkła- dach urządzeń końcowych. Zapew-

dek warystorowych. Ograniczają
przepięcia do poziomu 1,25 kV. W za-
leżności od rodzaju sieci i aplikacji
mamy do dyspozycji wykonania od
1 do 4 biegunów (fot. 2). Maksy-
malny prąd wyładowczy ogranicz-
ników tej serii wynosi 40 kA dla prą-
du o kształcie impulsu 8/20 μs. RPC
są przeznaczone do pracy w układzie
sieci TN oraz TT, a to dzięki zastoso-
waniu iskiernika gazowego do insta-
lowania między przewodem N a PE
(fot. 2). Ograniczniki przepięć naj-
częściej instalowane są w rozdzielni-
cach piętrowych i tablicach rozdziel-
czych. Dzięki modułowej obudowie
oraz prostemu montażowi doskona-
le nadają się do zastosowania w bu-
downictwie jednorodzinnym.
seria RPD
Ograniczniki przepięć z serii RPD
przeznaczone są szczególnie do za-
bezpieczeń czułych urządzeń przed
przepięciami łączeniowymi w obwo-
niają napięciowy poziom ochro-
ny 0,9 kV. Dostępne są wykonania
w obudowach modułowych 1- lub
2-biegunowych (fot. 3) przeznaczone
do montażu na szynie DIN 35 mm.
Jak wszystkie ograniczniki przepięć
produkowane przez Relpol SA, po-
siadają optyczną sygnalizację zadzia-
łania oraz bezpotencjałowy zestyk
przełączny (fot. 3). W ofercie znaj-
dują się dodatkowo cewki odsprzę-
gające RP-NET służące do wzajem-
nej koordynacji ograniczników prze-
pięć typu I (kl. B) oraz ograniczników
przepięć typu II (kl. C).
ochrona torów
sygnałowych
Nowością, na którą warto zwró-
cić szczególną uwagę, są ograniczni-
ki przepięć dedykowane do ochrony
obwodów torów sygnałowych oraz
obwodów prądu stałego przed prze-
pięciami. Zostały one tak zaprojekto-
wane, by mogły pracować do często-

GDT
TC SD

12/24V 0V 0V 12/24V
PG
TC - czujnik termiczny, GDT - iskiernik gazowy
SD - kierunkowa dioda sygnałowa TVS
PG - uziemienie ochronne

Rys. 3 Schemat elektryczny modułu zabezpieczającego RP-DC

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
67
 “ prezentacja
Na wortalu
reklama
AutomatykaOnLine
znalazłem
niezawodnych
dostawców.”
Fot. 3 Ograniczniki przepięć klasy D z serii RPD
tliwości granicznej 30 MHz, a dzięki
zminimalizowaniu wewnętrznej re-
aktancji pojemnościowej – do 30 pF.
Posiadają także zabezpieczenie ter-
miczne, które zmniejsza niebezpie-
czeństwo niekontrolowanego wzro-
stu temperatury, co może doprowa-
dzić do uszkodzenia ogranicznika
przepięć.
Ogranicznik RP-TC pozwala
na zgrubną i dokładną ochronę
przeciwprzepięciową w kierunku
wzdłużnym i poprzecznym. Zgrub-
na ochrona realizowana jest przez
trójbiegunowy iskiernik gazowy,
natomiast dokładna – przez szybkie
diody dwukierunkowe TVS (rys. 2).
Rezystory sprzęgające zapewniają
koordynację między zgrubną a do-
kładną ochroną przepięciową. Mak-
symalny prąd wyładowczy, jaki
może odprowadzić RP-TC, wynosi
20 kA. Ograniczniki przepięć prze-
znaczone są do zabezpieczenia sy-
www. AutomatykaOnLine pl
W O R TA L A U T O M AT Y K I P R Z E M Y S ŁO W E J
Wortal AutomatykaOnLine jest źródłem cennych infor-
macji z zakresu automatyki. Codziennie aktualizowane
wiadomości gospodarcze. Nowinki techniczne. Baza
wiarygodnych podwykonawców. Informacje o produktach.
Ogłoszenia pracodawców i poszukujących pracy. Forum
wymiany doświadczeń. Rozwiązania techniczne.
Twój partner w biznesie. Fot. 4 Ogranicznik przepięć typu
RP-RS 485
Wortal AutomatykaOnLine
ul. Puławska 303, 02-785 Warszawa, tel./fax: 046 857 73 72
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
e-mail: redakcja@automatykaonline.pl
68
gnałów analogowych 0...10 V DC
oraz 0...20 mA. Ciekawą propozy-
cją są również ograniczniki prze-
pięć RP-DC (rys. 3) dedykowane do
zabezpieczenia obwodów zasilają-
cych 5 V DC, 12 V DC oraz 24 V DC.
Ochronę przepięciową zgrubną i do-
kładną umożliwiają trójbiegunowy
iskiernik gazowy oraz szybka dio-
da TVS.
W sytuacji, kiedy istnieje potrze-
ba zabezpieczenia interfejsu komu-
nikacyjnego RS-485/422, bardzo do-
brym rozwiązaniem będzie zasto-
sowanie modułu zabezpieczającego
RP-RS 485 (fot. 4), jako dodatkowe-
go zabezpieczenia przy długich po-
łączeniach. Standard RS-485 pozwa-
la na bezpośrednie podłączenie do
32 urządzeń na pojedynczym łączu
szeregowym o długości do 1200 me-
trów. Przy tak długich połączeniach
mogą również występować przepię-
cia, które grożą uszkodzeniem urzą-
dzeń np. sterowników PLC od stro-
ny interfejsu. Ogranicznik prze-
pięć RP-RS 485 chroni 4 pary prze-
wodów gwarantując odprowadzenie
maksymalnego prądu wyładowcze-
go 20 kA.
Ograniczniki przepięć produk-
cji Relpol zapewniają komplekso-
wą ochronę instalacji elektrycznej
w układzie sieci TN, TT oraz torów
sygnałowych. Proponowane przez
firmę urządzenia do ochrony prze-
ciwprzepięciowej mogą być stosowa-
ne zarówno w budownictwie jedno-
rodzinnym, jak i w przemyśle. Odpo-
wiednie dane techniczne ograniczni-
ków przepięć znajdują się na stronie
www.relpol.com.pl.
nr 12/2007
 inteligentny budynek

systemy inteligentnych budynków

(część 2.)
dr inż. Krzysztof Duszczyk – Politechnika Warszawska

Rozwój nowoczesnych technologii w dziedzinach elektroniki, informatyki i automatyki

powoduje przenikanie ich do wielu innych dziedzin – między innymi do budownictwa.
Budynki wyposażone w zintegrowany system zarządzania i nadzoru muszą spełniać wie-
le wymagań zarówno pod względem zaawansowanych technologii urządzeń automaty-
ki sterowania, jak i organizacji pracy układów automatyki.

W pierwszej części artykułu być kontrolerem, przetwornikiem,

scharakteryzowaliśmy kilka
z najbardziej popularnych syste-
mów inteligentnych budynków, ta-
kich jak np. EIB czy LCN. Tym ra-
zem więcej uwagi poświęcimy sys-
temowi LonWorks i BACnet.
system LonWorks
System LonWorks ( Local Opera-
ting Network – lokalna sieć ope-
racyjna) został opracowany w USA
na początku lat 90. System został
skonstruowany z myślą o wspar-
ciu zarządzania procesami pro-
dukcyjnymi, ale z uwagi na dosko-
nałe własności znalazł zastosowa-
nie w innych dziedzinach, również
w budownictwie.
LonWorks składa się z niezależ-
nych urządzeń zwanych węzłami,
które posiadają zdolność komu-
nikowania się ze sobą po wspól-
nym medium. Węzeł (rys. 1) może
Rys. K. Duszczyk
przełącznikiem lub komputerem
obrabiającym dane. Każdy węzeł
podłączony do sieci zawiera układ
Neuron oraz transceiver (zapewnia
fizyczny interfejs do komunikacji
pomiędzy układem Neuron a sie-
cią LonWorks). To system bardzo
zaawansowany technologicznie.
Układ Neuron jest obiektem z trze-
ma mikroprocesorami, pamięcią
RAM i ROM, portami komunikacyj-
nymi i portami We/Wy. LonWorks
nie posiada wyróżnionych węzłów Rys. 1 Budowa węzła w systemie LonWorks
kontrolujących transmisję czy ste-
rujących dostępem. Węzły są rów- munikacyjne, przy użyciu protoko- zmian. Gwarantuje to zgodność pro-
nouprawnione. Każdy węzeł roz- łu LonTalk. tokołów komunikacji wszystkich
proszonej sieci sterującej wykonu- Komunikacja jest odporna na za- urządzeń opartych na Neuron Chi-
je swój własny program określający kłócenia dzięki specjalnym syste- pach. Dołączając nowe urządzenia
funkcje urządzenia oraz komuni- mom kontroli błędów, wbudowa- do systemu nie ma konieczności re-
kuje się z innymi węzłami, przeka- nym w pracujące w tym systemie konfigurowania urządzeń zainstalo-
zując i odbierając potrzebne dane. urządzenia. Oprogramowanie sie- wanych wcześniej. Jedynym ograni-
Elementy sieci Lon mogą komuni- ciowe jest dostarczane przez pro- czeniem co do liczby zainstalowa-
kować się ze sobą, wykorzystując ducenta i projektant urządzenia nie nych węzłów jest przepustowość za-
praktycznie dowolne medium ko- ma możliwości dokonywania w nim stosowanego medium.
reklama

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
69

Fot. WAGO
wyjścia cyfrowe
DC 5 V do AC 230 V: 0,5 - 2,0 A
wejścia analogowe 0-20 mA
4-20 mA
0-10 V
wysuwana podstawka
oznacznika grupowego
z opisem
wyjścia cyfrowe
DC 5 V do AC 230 V
interfejs LONWORKS
do skętki (FTT 10 A)
Fot. 1 Przykładowy węzeł sieci LonWorks w wykonaniu fir-
my Wago
System jest stosowany głównie
do obiektów dużych, o znacznie
rozbudowanej strukturze. Każde
urządzenie pracujące w systemie
LonWorks ma zaimplementowany
protokół LonTalk, ANSI/EIA 709.1
Control Networking Standard. Za-
pewnia on zbiór usług komunika-
cyjnych, które pozwalają aplikacji
w urządzeniu na wysyłanie i od-
biór wiadomości z innych urzą-
dzeń w sieci, bez potrzeby znajo-
mości topologii sieci, nazw, adre-
sów lub funkcji, jakie pełnią. Pro-
tokół LonTalk opcjonalnie umoż-
liwia potwierdzenie, autoryzację
wiadomości oraz określenie priory-
tetu wysyłki, w celu ograniczenia
czasu transmisji. Stanowi wspar-
cie dla narzędzi zarządzania sie-
cią, umożliwiając zdalną współ-
pracę z dostępnymi urządzenia-
mi, ich parametryzację, uaktual-
nienie wgranej aplikacji, raporto-
Fot. 3 i 4 WAGO
Fot. 3 Menu główne plugina TOPLON-IF
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
70
inteligentny budynek
wyjścia analogowe 0-20 mA
4-20 mA
0-10 V
moduł końcowy
zamykający
węzeł sieciowy
moduł zasilający
DC 24 V - AC 230 V
z bezpiecznikiem lub bez
Fot. 2 Interfejs 750 - 319 – widok zewnętrzny i sposób podłączenia
wania problemów, realizowanie
funkcji Start/Stop/Reset.
System obsługuje wiele typów
mediów transmisyjnych, co pozwa-
la projektantowi na dobór właści-
wego do danych warunków. Obsłu-
ga wielu mediów (skrętka dwużyło-
wa, światłowód, przewody energe-
tyczne, fale radiowe) jest możliwa
dzięki routerom. Routery oprócz łą-
czenia wielu typów mediów pozwa-
lają na kontrolę natężenia ruchu
w sieci, zwiększają jej przepusto-
wość, pojemność i są niewidoczne
dla sieci. Dostęp do urządzeń pra-
cujących w LonWorks jest realizo-
wany za pomocą bramki (Gateway
device). Bramka tłumaczy informa-
cje z zewnątrz na protokół LonTalk
i odwrotnie, aby pozwolić na ich
przekazywanie pomiędzy dwoma
systemami. Adres fizyczny – każ-
de urządzenie LonWorks posiada
unikalny 48-bitowy identyfikator
Fot. 4 Widok ogólny programu WAGO-IO-PRO 32
zaciski magistrali
komunikacyjnej
pomiędzy węzłami
Series 231 (MCS)
adres
adres
przycisk
serwisowy
interfejs do konfiguracji
sterownika
zwany Neuron ID, nadawany mu
na zawsze w momencie produkcji.
W systemie LonWorks występują
trzy rodzaje adresów:
 adres urządzenia – adres nada-
wany w momencie zainstalo-
wania urządzenia w sieci. Uży-
wany zamiast fizycznego, po-
nieważ pozwala na bardziej
efektywny routing wiadomo-
ści i można go nadać nowemu
urządzeniu w przypadku uszko-
dzenia starego. Adres urządze-
nia składa się z: ID domeny, ID
podsieci i ID węzła. ID dome-
ny określa zbiór urządzeń, któ-
re współpracują ze sobą. Urzą-
dzenia muszą być w tej samej
domenie, aby wymieniać pakie-
ty. W domenie może być 32 385
urządzeń. ID podsieci określa
zbiór do 127 urządzeń, które są
podpięte do pojedynczego ka-
nału lub zespół kanałów połą-
Fot. WAGO
sygnalizacja statusu
napięcia zasilającego
- magistrali mocy
- sterownika
wew. szyna danych
zasilanie sterownika
24 V DC
zasilanie
magistrali mocy
24 V DC
0V
zaciski magistrali
mocy
czonych za pomocą repeatera.
Wspiera efektywne zarządzanie
pakietami w dużych sieciach.
W domenie może być 255 pod-
sieci. ID węzła określa pojedyn-
cze urządzenie w podsieci,
 adres grupowy – określa zbiór
logiczny urządzeń w dome-
nie. W odróżnieniu od podsie-
ci, urządzenia są połączone ze
sobą logicznie, bez względu na
ich fizyczne położenie w dome-
nie. Liczba urządzeń w grupie
zależy od tego, czy wykorzysty-
wana jest usługa wysyłania po-
twierdzeń odbioru wiadomości.
Gdy wymagane jest potwierdze-
nie odbioru, w grupie może być
do 64 urządzeń, w przypadku,
gdy nie jest to wymagane, licz-
ba ta może być dowolna. Grupo-
wanie jest efektywnym narzę-
dziem do optymalizacji liczby
pakietów adresowanych do wie-
lu odbiorców. W domenie może
być 256 grup,
 adres brodcastowy – identy-
fikuje wszystkie urządzenia
w podsieci lub wszystkie urzą-
dzenia w domenie. Jest efek-
tywnym sposobem komunika-
cji z wieloma urządzeniami.
Każde urządzenie LonWorks lub
węzeł podłączony do sieci zawie-
ra układ Neuron oraz transceiver
w jednej obudowie. W zależności
od funkcji, w urządzenia mogą być
nr 12/2007
również wbudowane osobne senso-
ry i aktory, interfejsy wejść – wyjść
dla ich zewnętrznych odpowiedni-
ków, interfejsy do zewnętrznych
procesorów (np. do komputera PC),
albo też interfejsy do innego ukła-
du Neuron i transceivera w route-
rze. W Neuron Chipie wykonywany
jest program, który określa zakres
operacji wykonywanych przez poje-
dynczy aparat LonWorks. Aplikacja
może być na stałe zapisana w nie-
ulotnej pamięci ROM lub można za-
ładować ją do pamięci typu RAM
poprzez sieć.
Działanie większości urządzeń
w sieci LonWorks polega na bada-
niu i sprawdzaniu stanu kompo-
nentów składowych kontrolowane-
go systemu. Określa się je mianem
urządzeń sterujących lub węzłów
LonWorks. Może istnieć dowolna
kombinacja wbudowanych i ze-
wnętrznych sensorów i aktorów lub
interfejsów wejścia – wyjścia. Apli-
kacja w urządzeniu może nie tylko
wysyłać i odbierać dane z sieci, ale
także rejestrować je i przetwarzać
(linearyzacja, skalowanie, regulacja
typu PID), czy wykonywać zadania
o określonych porach. Na fotogra-
fiach 1 i 2 przedstawiono wybra-
ne elementy systemu LONworks:
przykładowy węzeł sieci LonWorks
w wykonaniu firmy Wago (fot. 1)
nr 12/2007
Fot. 5 Kontroler aplikacyjny DFC-304R3
oraz interfejs 750 - 319 (fot. 2). In-
terfejs sieciowy 750 - 319 pozwala
na podłączenie Systemu Wago I/O
do sieci LON za pomocą magistra-
li przy użyciu FFT – Free Topologie
Transceiver. Interfejs ten jest kom-
patybilny z wszystkimi dostępnymi
modułami. Automatycznie konfigu-
ruje i tworzy obraz procesu, zawie-
rający wszystkie zastosowane mo-
duły. Do konfiguracji sterownika
wymagane są następujące pluginy:
WAGO TOPLON – PRIO (Program-
mable Remote I/O) – interfejs po-
zwalający na skomunikowanie wę-
zła z zewnętrzną siecią LonWorks.
Umożliwia obsługę do 248 cyfro-
wych lub 124 analogowych wejść/
wyjść, przypisanie dla każdej sieci
zmiennych sieciowych SNVT
Fot. 6 Sterownik DSC 1616 E
oprogramowanie
Programowanie węzła odby-
wa się przy wykorzystaniu jedne-
go z dwóch programów narzędzio-
wych. Pierwszym z nich jest Ne-
tworker, służący m.in. do zarzą-
dzania zmiennymi przesyłanymi
po sieci. Do programu Networker
możliwe jest dodanie „wtyczki”
programowej o nazwie TOPLON-IF
(fot. 3), umożliwiającej zaprogra-
mowanie podstawowych funkcji
sterowania w interfejsie 750 - 319.
Programowanie z wykorzystaniem
TOPLON-IF nie wymaga od użyt-
kownika znajomości języka wyso-
kiego poziomu i opiera się tylko
i wyłącznie na parametryzowaniu
gotowych już, stworzonych wcześ-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
Fot. 5 i 6 DELTA Controls
niej funkcji, takich jak np. włącz/
wyłącz obwód, ściemnij/rozjaśnij
oświetlenie, opuść rolety itp. Jeśli
programista wymaga bardziej wy-
rafinowanych rozwiązań i więk-
szej swobody w programowaniu,
może zastosować program WAGO
I/O PRO (fot. 4).
Za jego pomocą programista
jest w stanie napisać dowolny al-
gorytm sterowania, stosując jeden
z popularnych sposobów wpro-
wadzania danych (IL – lista in-
strukcji, LD – schemat drabinko-
wy, FBD – schemat bloków funk-
cyjnych, SFC – chronologiczna lista
instrukcji, ST – język strukturalny
i CFC – schemat blokowy) i załado-
wać go do sterownika programo-
walnego 750 - 819. W celu wymia-
reklama
71
 inteligentny budynek
Fot. 7 i 8 DELTA Controls
Fot. 7 Okno powitalne instalatora oprogramowania ORCAview
ny danych między kilkoma węzła-
mi połączonymi w sieć, niezbędne
jest zastosowanie drugiej „wtyczki”
do Networkera – TOPLON-PRIO (e
Remote I/O) wiążącej poszczegól-
ne zmienne, wychodzące z i przy-
chodzące do interfejsów/sterow-
ników.
protokół
komunikacyjny BACnet
Nowoczesne obiekty budowlane
są obecnie wyposażone w szereg
różnych systemów, dostarczonych
przez wielu, często różnych wyko-
nawców. Różny sprzęt to zazwyczaj
różne oprogramowanie. Stwarza
to konieczność przeprowadzania
szkoleń obsługi u wielu operato-
rów i dostawców. Powoduje to nad-
mierny wzrost kosztów, jednocze-
śnie utrudniając zarządzanie i ser-
wis. Jest to tym bardziej uciążliwe,
im obiekt budowlany jest większy
i bardziej skomplikowany.
Fot. Moeller
a)
Fot. 9 Stanowisko laboratoryjne z systemem EIB: a) w wykonaniu do montażu na szynie, b) w wykonaniu do montażu podtynkowego
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
72
Fot. 8 Okno programu ORCAview
Rozwiązaniem tego problemu cji. Rozwiązaniem tych problemów
jest integracja. Początkowo polega- mógłby być jeden, w pełni otwar-
ła ona na bezpośrednim połączeniu ty protokół automatyki budynko-
wejść i wyjść różnych systemów. Ta- wej, stosowany przez różnych pro-
kie rozwiązanie powodowało, że ducentów, dający gwarancję współ-
liczba wymienianych danych była działania różnych systemów, urzą-
znacznie ograniczona. To rozwiąza- dzeń przez nich produkowanych.
nie zdawało egzamin tylko w nie- Spełnieniem tych oczekiwań wy-
wielkich instalacjach. Kolejny krok daje się otwarty protokół komuni-
w rozwiązywaniu problemów zwią- kacyjny BACnet. BACnet to akronim
zanych z integracją dotyczy wyko- wyrazów Building Automation and
rzystania interfejsów sprzętowych Controls Network.
i programowych. Polega na „tłuma- Prace nad takim protokołem roz-
czeniu” jednego protokołu na drugi poczęły się w 1987 r. W 2003 r. BAC-
oraz wymaga „ręcznego” programo- net został przyjęty przez między-
wania i mapowania danych pomię- narodową organizację normaliza-
dzy systemami. Zajmuje to czas oraz cyjną ISO jako standard komuni-
pociąga za sobą duży koszt pracy in- kacyjny w systemach automatyki
żynierskiej i programistycznej. Pro- budynkowej (BMS), uzyskując nu-
jektanci muszą znać bardzo dobrze mer ISO 16484-5.
co najmniej dwa systemy, aby móc Istnieje pięć podstawowych ob-
kontrolować poszczególne opro- szarów współdziałania między sys-
gramowania. Koszt takiej integra- temami: zarządzanie siecią i urzą-
cji jest dość wysoki i ekonomicznie dzeniami, wymiana danych, ar-
uzasadniony jedynie w przypadku chiwizacja danych, harmonogra-
dużych i skomplikowanych instala- my i alarmy.
b)
Obszar zarządzania siecią
i urządzeniami obejmuje zbiera-
nie informacji o statusie urządzeń,
uruchamianie lub zatrzymywanie
komunikacji z urządzeniami, na-
wiązywanie łączności modemo-
wej, synchronizację czasu, kopio-
wanie i przechowywanie progra-
mów i danych ze sterowników. Ob-
szar wymiany danych dotyczy ste-
rowania ręcznego w zakresie zmia-
ny nastaw i parametrów działania,
podstawowej wymiany informacji,
obejmującej właściwości obiektu,
prezentację danych i wartości na
panelach graficznych oraz system
synchronizacji i blokady danych
umożliwiający ciągłą pracę syste-
mu. Obszar archiwizacji danych
obejmuje zbieranie danych, anali-
zę parametrów oraz opracowywa-
nie i wyświetlanie danych w for-
mie wykresów. Obszar współdzia-
łania w zakresie harmonogramów
dotyczy programowania czasowe-
go funkcji, uruchamiania, zatrzy-
mywania, zmiany nastaw i parame-
trów działania urządzeń oraz wy-
świetlania i korekty harmonogra-
mów. Obszar współdziałania do-
tyczący alarmów obejmuje powia-
damiania i potwierdzenia alarmo-
we, nastawy parametrów alarmo-
wych oraz zarządzanie i wyświe-
tlanie znaków alarmowych i zda-
rzeń. BACnet działa w kilku war-
stwach komunikacyjnych:
 PTP – łącze szeregowe RS-232,
 MS/TP – łącze szeregowe RS-485,
 Ethernet (LAN),
Fot. LCN
Fot. 10 Stanowisko laboratoryjne sys-
temu LCN
nr 12/2007
Fot. K. Duszczyk, WAGO
Fot. 11 Stanowisko laboratoryjne systemu LonWorks oraz ekran wizualizacyjny stanowiska
 Arcnet (LAN),
 UDP/IP (WAN).
Korzyści z integracji systemów bu-
dynkowych, opartej na standardzie
BACnet, polegają między innymi na
skuteczniejszym wykorzystaniu in-
frastruktury, wzroście niezawodności,
niższych kosztach, przejrzystej i łatwej
instalacji oraz efektywniejszym zarzą-
dzaniu obiektem budowlanym. Na fo-
tografiach 5 i 6 przedstawiono wybra-
ne elementy systemu BACnet, w wyko-
naniu firmy DELTA Controls.
Kontroler aplikacyjny DFC-304R3
może działać niezależnie od sterow-
ników systemowych. Zawiera w so-
bie zaimplementowane, przykłado-
we algorytmy sterowania. Programo-
wanie sterownika odbywa się przy
użyciu języka GCL+. Na fotografii 6
jest przedstawiony sterownik DCS
1616E. Sterownik ten jest uniwersal-
nr 12/2007
nym sterownikiem swobodnie pro-
gramowalnym o szerokim zakresie
zastosowań. Sterownik posiada gru-
py 16 wejść i 16 wyjść, które mogą
być definiowane jako cyfrowe bądź
analogowe, co jest bardzo wygod-
nym rozwiązaniem poszerzającym
możliwości urządzenia.
oprogramowanie
Programowanie sterownika od-
bywa się przy użyciu elastycznego
języka GCL+ gwarantującego możli-
wość konstruowania nawet bardzo
złożonych algorytmów sterowania.
Narzędziem służącym do progra-
mowania, sterowania i wizualiza-
cji działania systemów automatyki
budynkowej zrealizowanej w syste-
mie BACnet jest oprogramowanie
ORCAview firmy Delta Controls.
Fot. 12 Stanowisko laboratoryjne systemu BACnet
Okno powitalne instalatora opro-
gramowania ORCAview przedsta-
wiono na fotografii 7. Oprogramo-
wanie to jest kompatybilne z syste-
mami operacyjnymi Microsoft Win-
dows NT, 98, ME, 2000 i XP.
Dzięki temu narzędziu możliwa
jest realizacja takich zadań jak:
 konfiguracja parametrów pracy
sterowników Delta Controls,
 definiowanie i konfiguracja
wejść sterowników,
 definiowanie i konfiguracja
wyjść sterowników,
 pisanie programów w języku
GCL+ umożliwiającym realiza-
cję złożonych programów stero-
wania obiektami i ich implemen-
tacja do pamięci sterowników,
 pobieranie programów wcześ-
niej wprowadzonych do ste-
rownika,
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
Fot. K. Duszczyk, WAGO
 możliwość tworzenia alarmów
i zdarzeń w sieci,
 duże możliwości wizualiza-
cji zrealizowanych układów –
mogą być to obrazy dwuwymia-
rowe lub trójwymiarowe, a tak-
że animowane symulacje,
 podgląd całej sieci i możliwość
wprowadzania zmian w in-
nych sterownikach z dowolne-
go punktu sieci,
 definiowanie praw dostępu dla
indywidualnych użytkowników
bądź grup użytkowników (np.
aby osoba odpowiedzialna za
wentylację miała dostęp jedy-
nie do wszystkich sterowników
i urządzeń związanych z wenty-
lacją).
ORCAview zawiera Navigator,
zawierający edytor obiektów oraz
programów GCL, służący do obsługi
reklama
73
 inteligentny budynek
Fot. K. Duszczyk, MERTEN
Fot. 13 Stanowisko laboratoryjne do badania zdalnego sterowania instalacji EIB
systemu. W wersji opcjonalnej do-
stępny jest także Ilustrator – narzę-
dzie do tworzenia graficznego inter-
fejsu użytkownika. Dużym plusem
ORCAview jest to, że służy do komu-
nikacji nie tylko z urządzeniami fir-
my Delta Controls, ale także z urzą-
dzeniami od innych producentów
zgodnymi z założeniami standardu
BACnet. Pozwala na szybkie łącze-
nie obiektów graficznych z odpo-
wiednimi punktami (drag-and-link).
Umożliwia transmisję po sieciach:
Ethernet, LAN i MS/TP, a także po-
łączenie z wykorzystaniem protoko-
łu PTP do kontrolera DSC (Delta Sys-
tem Controller) poprzez port RS-232
lub do modemu. Przykładowe okno
programu ORCAview przedstawia
fotografia 8.
Laboratorium
Inteligentnego Budynku
Wychodząc naprzeciw świato-
wym tendencjom w obszarze sze-
roko pojętej „automatyki budyn-
kowej” oraz coraz większym zain-
teresowaniem tą tematyką również
w Polsce, w Zakładzie Napędu Elek-
trycznego, Instytutu Sterowania
Fot. K. Duszczyk, Andover Controls
Fot. 14 Stanowisko laboratoryjne kontroli dostępu zrealizowane w systemie LonWorks i ekran wizualizacyjny stanowiska
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
74
i Elektroniki Przemysłowej, Poli-
techniki Warszawskiej, w 2006 r.
powstało laboratorium „Systemy
Inteligentnego Budynku”. Dzięki
bliskiej współpracy zarówno z pol-
skimi, jak i zagranicznymi firmami
możliwe było pozyskanie najnowo-
cześniejszych urządzeń oraz opro-
gramowania narzędziowego.
Opracowano specjalną konstruk-
cję stanowisk, pozwalającą na ich
prostą rozbudowę czy moderniza-
cję. Zaprojektowane i zbudowane
stanowiska umożliwiają studen-
tom poznanie różnych rozwiązań
technicznych i technologicznych.
(zapewniony jest prosty dostęp do
urządzeń). Laboratorium dysponuje
obecnie dwunastoma stanowiska-
mi laboratoryjnymi, pozwalający-
mi na prezentację i badania wszyst-
kich najpopularniejszych techno-
logii i systemów stosowanych na
świecie w obszarze inteligentne-
go budynku. Studenci mają moż-
liwość zapoznania się z systema-
mi EIB (fot. 9), LCN (fot. 10), Lon-
Works (fot. 11) oraz protokółem ko-
munikacyjnym BACnet (fot. 12).
Wykorzystanie urządzeń siecio-
wych (sterownik internetowy IC1)
pozwala na poznanie zagadnień do-
tyczących zdalnego (poprzez Internet)
sterowania, monitoringu i wizualiza-
cji instalacji budynkowych (fot. 13).
Jednym z podstawowych syste-
mów występujących w inteligent-
nych budynkach jest system kon-
troli dostępu, który ze względu na
swoje własności ochrony obiek-
tu podczas jego funkcjonowania,
polegające na braku konieczności
wykorzystywania systemu alarmo-
wego lub innych technik zabezpie-
czeń elektronicznych, zdobywa co-
raz większe uznanie wśród użyt-
kowników. Działanie takiego sys-
temu polega na ograniczeniu poru-
szania się osób po obiekcie, z moż-
liwością wydzielenia stref dostę-
pu tylko dla osób do tego upraw-
nionych (posiadających odpowied-
nie przepustki). Na fotografii 14
przedstawiono stanowisko labo-
ratoryjne kontroli dostępu, w któ-
rym wykorzystano urządzenia fir-
my Andover Controls.
Dzięki stanowisku wykorzy-
stującemu analizator parametrów
sieci zasilającej AS-3 produkcji fir-
my Twelve Electric (fot. 15), stu-
denci mają możliwość zapoznania
się z zagadnieniami jakości ener-
gii elektrycznej, bardzo istotny-
mi z punktu widzenia poprawno-
ści działania instalacji inteligent-
nego budynku.
wnioski
Istnieje wiele systemów siecio-
wych, które można zastosować
w nowoczesnym obiekcie budow-
lanym. Szczególne znaczenie na
rynku mają uniwersalne syste-
Fot. 15 Stanowisko laboratoryjne do badania jako-
ści energii elektrycznej
my, takie jak EIB, LCN, LonWorks,
czy BACnet. Można je zastosować
w obiektach o różnej wielkości
i różnym przeznaczeniu. Mogą to
być zarówno domki jednorodzin-
ne, jak i obiekty hotelowe, biurowe,
czy przemysłowe o znacznej liczbie
pomieszczeń. Wszystkie posiada-
ją inteligencję rozproszoną i gwa-
rantują wysoką niezawodność pra-
cy (uszkodzenie jednego elementu
systemu nie wpływa negatywnie
na pracę pozostałych). Są też sys-
temami otwartymi, pozwalający-
mi na ich rozbudowę, bez koniecz-
ności rekonfiguracji urządzeń już
pracujących. Daje to możliwość roz-
łożenia kosztów i rozbudowy sys-
temu w miarę potrzeb i możliwo-
ści finansowych inwestora. Syste-
my sieciowe znacznie minimali-
zują koszty eksploatacji i moder-
nizacji. Zwiększają funkcjonal-
ność i komfort. Zastosowanie sys-
temów ochrony i bezpieczeństwa
ludzi i mienia, takich jak: kontro-
la dostępu, system antywłamanio-
wy, system przeciwpożarowy, jest
szczególnie istotne w dobie znacz-
nego zagrożenia terrorystycznego.
Obserwowany w ostatnich la-
tach dynamiczny rozwój dziedziny
inteligentnych budynków wymu-
sza konieczność kształcenia i uzu-
pełniania wiedzy inżynierskiej
z zakresu nowych technologii in-
formatycznych. Dlatego też w więk-
szości polskich uczelni technicz-
nych tematyce tej poświęca się co-
raz więcej uwagi.
Od redakcji: Literatura do ar-
tykułu na stronie www.elektro.
info.pl.
Fot. K. Duszczyk, Twelve Electric
nr 12/2007
 iinnssttaallaaccjjee eelleekkttrrooeenneerrggeettyycczznnee
użytkowanie energii elektrycznej
na placu budowy (część 1.)
przepisy
mgr inż. Janusz Strzyżewski
N a placu budowy występują różne warunki użytkowania urządzeń elektrycz-
nych. W budynkach stacjonarnych zaplecza są one takie same jak w innych
obiektach, np. biurach, warsztatach czy magazynach położonych poza placem bu-
dowy. W obiektach w trakcie realizacji i na terenie budowy warunki te są nato-
miast różne. Praktycznie wszędzie występuje zwiększone zagrożenie porażeniem
prądem elektrycznym spowodowane:
 zmniejszeniem odporności organizmu człowieka wywołanego zawilgoce-
niem naskórka i zanieczyszczeniem pyłem,
 ograniczeniem swobody ruchów, trudną pozycją pracy, niedostatecznym
oświetleniem miejsca pracy,
 bliskim sąsiedztwem wielu metalowych przedmiotów, rurociągów i kon-
strukcji,
 bezpośrednim kontaktem z uziemionymi masami metalowymi, pracą na
konstrukcjach, platformach i stropach żelbetowych,
 kontaktem z zawilgoconym podłożem lub gołą ziemią,
 pracą w trakcie opadów atmosferycznych,
 użytkowaniem ręcznych narzędzi i lamp,
 niedostatecznymi kwalifikacjami i brakiem znajomości zasad bhp przez
zatrudnionych pracowników.
Czynniki te znalazły odbicie w przepisach i normach dotyczących instala-
cji elektrycznych użytkowanych na placu budowy. Środki tej ochrony można
podzielić na organizacyjne i techniczne. Organizacyjne obejmują takie za-
gadnienia jak dbanie o odpowiednie kwalifikacje personelu, wyposażenie
placu budowy i pracowników w sprzęt ochronny, organizację szkoleń oraz
inne działania, takie jak np. oznakowanie stref niebezpiecznych.
Zestawione w dalszej części akty prawne i normy dotyczą bezpośrednio lub
pośrednio bezpieczeństwa pracy na budowie związanego z użytkowaniem lub
obecnością sieci, urządzeń i instalacji elektrycznych. Ustawy określają jedynie
zasadnicze ramy w tym zakresie. Szczegółowe zalecenia zawierają natomiast
akty wykonawcze oraz powołane w nich Polskie Normy. Między innymi na pod-
stawie Ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy zostało wydane Rozporządze-
nie Ministra Infrastruktury z 23 czerwca 2003 roku w sprawie informacji doty-
czącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony
zdrowia, które obowiązuje od 11 lipca 2003 roku (DzU nr 120 z 10 lipca 2003 r.,
poz. 1126). Od września 2003 roku obowiązuje Rozporządzenie Ministra Infra-
struktury z 6 lutego 2003 r. (DzU nr 47 z 19 marca 2003 r., poz. 401) w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych. Roz-
porządzenie to określa warunki, w jakich należy prowadzić prace budowlano-
instalacyjne. Nakłada w tym zakresie szereg obowiązków na wykonawcę robót,
a w praktyce na kierownika budowy. Człowiek pełniący tę bardzo odpowiedzial-
ną funkcję musi mieć rozeznanie w wielu dziedzinach zarówno technicznych,
jak i organizacyjnych, a także formalnoprawnych.
Przepisy zobowiązują wykonawcę do opracowania, przed przystąpieniem
do realizacji robót, instrukcji bezpiecznego ich wykonywania. Stanowi ona
nr 12/2007
element tzw. planu BIOZ, sporządzanego na podstawie wspomnianego Roz-
porządzenia Ministra Infrastruktury z 23 czerwca 2003 r. Z instrukcją muszą
być zaznajomieni pracownicy w takim zakresie, jaki odpowiada wykonywa-
nym przez nich pracom.
Rozporządzenie zobowiązuje wykonawcę do właściwego zagospodarowania
terenu budowy. Przed rozpoczęciem właściwych prac należy m.in.:
 doprowadzić media potrzebne na budowie, w tym energię elektryczną,
 zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne (elektryczne),
 zapewnić łączność telefoniczną.
Rozporządzenie przewiduje konieczność oznakowania i oświetlenia przejść
i stref niebezpiecznych. Ponadto strefy niebezpieczne należy ogrodzić i ozna-
kować w sposób uniemożliwiający dostęp osobom postronnym. Do stref nie-
bezpiecznych należą m.in. prace prowadzone w pobliżu istniejących kablo-
wych i napowietrznych sieci elektroenergetycznych.
Poszczególne grupy zagadnień związanych z prowadzeniem prac budowla-
no-instalacyjnych zostaną przedstawione w cyklu artykułów poświęconych
instalacjom elektrycznym na placu budowy. Pierwsza część dotyczy norma-
lizacji i ustawodawstwa w tym zakresie, z wyszczególnieniem ustaw, rozpo-
rządzeń i norm, które mają zastosowanie w przypadku eksploatacji instala-
cji na terenie budowy. W kolejnych zostaną opisane między innymi zasady
dostawy i rozdziału energii, sposoby ochrony przed skutkami wyładowań at-
mosferycznych i przepięć łączeniowych, do jakich może dojść podczas eks-
ploatacji urządzeń na placu budowy, czy wreszcie, poruszone zostaną także
zagadnienia związane z bezpiecznym użytkowaniem instalacji elektrycznych
w tych dość trudnych warunkach.
zestawienie przepisów i norm
dotyczących realizacji robót budowlano-montażowych
(stan na 1 października 2007 r.)
Przepisy
 Ustawy:
Ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks Pracy (tekst jednolity DzU z 1998 r., nr 21,
poz. 94 z późniejszymi zmianami),
Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jednolity DzU
z 2002 r., nr 147, poz. 1229 z późniejszymi zmianami),
Ustawa z 12 września 2002 r. o normalizacji (DzU z 2002 r. nr 169, poz. 1386 z póź-
niejszymi zmianami),
Ustawa z 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jednolity DzU 2006 r., nr 156,
poz. 1118 z późniejszymi zmianami),
Ustawa z 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (DzU z 1994 r., nr 89,
poz. 415 z późniejszymi zmianami),
Ustawa z 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (tekst jednolity DzU z 2006 r.,
nr 89, poz. 625),
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
75
 instalacje elektroenergetyczne
Ustawa z 21 lipca 2006 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne (DzU z 2006 r.,
nr 158, poz. 1123),
Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (tekst jednolity DzU z 2004 r.,
nr 204, poz. 2087 z późniejszymi zmianami),
Ustawa z 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (DzU z 2000 r., nr 122, poz. 1321,
z późniejszymi zmianami).
 Rozporządzenia:
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeń-
stwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (DzU z 2003 r.,
nr 47, poz. 401),
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 23 czerwca 2003 r. w sprawie bezpie-
czeństwa i ochrony zdrowia oraz planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (DzU
z 2003 r., nr 120, poz.1126),
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 3 lipca 2003 r. w sprawie książki obiek-
tu budowlanego (DzU z 2003 r., nr 120, poz. 1134),
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów (DzU z 2006 r., nr 80, poz. 563),
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 1997 r., nr 129, poz. 844,
tekst jednolity DzU z 2003 r., nr 169, poz. 1650),
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 16 czerwca 2003 r.
w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpo-
żarowej (DzU z 2003 r., nr 121, poz. 1137),
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków
technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU z 2002 r.,
nr 75, poz. 690 z późniejszymi zmianami),
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 2 września 2004 r. w sprawie szczegó-
łowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wy-
konania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego
(DzU z 2004 r., nr 202, poz. 2072, z późniejszymi zmianami),
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 15 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych
wymagań dla sprzętu elektrycznego (DzU z 2005 r., nr 259, poz. 2172),
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 2 marca 2007 r., zmieniają-
ce rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
(DzU z 2007 r., nr 49, poz. 330),
Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 28 kwietnia
2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez
osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci (DzU z 2003 r., nr 89,
poz. 828 z późniejszymi zmianami),
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeń-
stwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (DzU z 1999 r.,
nr 80, poz. 912),
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 26 czerwca 2002r. w sprawie dziennika budo-
wy, montażu i rozbiórki, tablicy informacyjnej oraz ogłoszenia zawierającego dane doty-
czące bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia (DzU z 2002r., nr 108, poz. 953).
Normy
PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miej-
sca pracy we wnętrzach.
PN-71/E-02034 Oświetlenie elektryczne terenów budowy, przemysłowych, kolejo-
wych oraz dworców i środków transportu publicznego (norma formalnie została za-
stąpiona przez normę PN-EN 12464-1:2004, ale zawiera informacje w dalszym ciągu
przydatne, wobec braku wytycznych w normie, która ją zastąpiła).
PN-EN 1838:2005 Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne.
PN-EN 50172:2005 Systemy awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego.
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
76
PN-71/B-02380 Oświetlenie wnętrz światłem dziennym. Warunki ogólne (norma
wycofana 24 października 2005 r. bez zastąpienia).
Norma arkuszowa 60364:
PN-IEC 60364-1:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Zakres,
przedmiot i wymagania podstawowe. Wprowadza: IEC 60364-1:1992 [IDT]. Zastę-
puje: PN-91/E-05009.01.
PN-IEC 60364-3:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ustalanie
ogólnych charakterystyk. Wprowadza: IEC 60364-3:1993 [IDT], IEC 60364-3:1993/
A2:1995 [IDT], IEC 60364-3:1993/A1:1994 [IDT]. Zastępuje: PN-91/E-05009.03.
PN-IEC 60364-4-41:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochro-
na dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przeciwporażeniowa. Wprowadza:
IEC 60364-4-41:1992 [IDT]. Zastępuje: PN-92/E-05009.41.
PN-IEC 60364-4-42:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona
dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed skutkami oddziaływania cieplne-
go. Wprowadza: IEC 60364-4-42:1980 [IDT]. Zastępuje: PN-91/E-05009.42.
PN-IEC 60364-4-43:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochro-
na dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed prądem przetężeniowym.
Wprowadza: IEC 60364-4-43:1977 [IDT], IEC 60364-4-43:1977/A1:1997 [IDT]. Zastę-
puje: PN-91/E-05009.43.
PN-IEC 60364-4-47:2001 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochro-
na dla zapewnienia bezpieczeństwa. Stosowanie środków ochrony dla zapewnie-
nia bezpieczeństwa. Postanowienia ogólne. Środki ochrony przed porażeniem prą-
dem elektrycznym. Wprowadza: IEC 60364-4-47:1981 [IDT], IEC 60364-4- 47:1981/
A1:1993 [IDT]. Zastępuje: PN-IEC 60364-4-47:1999.
PN-IEC 60364-4-442:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochro-
na dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed przepięciami. Ochrona instala-
cji niskiego napięcia przed przejściowymi przepięciami i uszkodzeniami przy dozie-
mieniach w sieciach wysokiego napięcia. Wprowadza: IEC 60364-4-442:1993 [IDT],
IEC 60364-4- 442:1993/A1:1995 [IDT], IEC 60364-4-442:1993/A2:1999 [IDT].
PN-IEC 60364-4-443:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona
dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed przepięciami. Ochrona przed prze-
pięciami atmosferycznymi lub łączeniowymi. Wprowadza: IEC 60364-4-443:1995
[IDT], IEC 60364-4-443:1995/A1:1998 [IDT]. Zastępuje: PN-93/E-05009.443.
PN-IEC 60364-4-444:2001 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochro-
na dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przed przepięciami. Ochrona przed
zakłóceniami elektromagnetycznymi (EMI) w instalacjach obiektów budowlanych.
Wprowadza: IEC 60364-4-444:1996 [IDT].
PN-IEC 60364-4-473:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochro-
na dla zapewnienia bezpieczeństwa. Stosowanie środków ochrony zapewniają-
cych bezpieczeństwo. Środki ochrony przed prądem przetężeniowym. Wprowa-
dza: IEC 60364-4-473:1977 [IDT], IEC 60364-4-473:1977/A1:1998 [IDT]. Zastępuje:
PN-91/E-05009.473.
PN-IEC 60364-4-482:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochro-
na dla zapewnienia bezpieczeństwa. Dobór środków ochrony w zależności od wpły-
wów zewnętrznych. Ochrona przeciwpożarowa. Wprowadza: IEC 60364-4-442:1993
[IDT], IEC 60364-4-442:1993/A1:1995 [IDT], IEC 60364-4-442:1993/A2:1999 [IDT], IEC
60364-4-482:1982 [IDT]. Zastępuje: PN-91/E-05009.482.
PN-IEC 60364-5-51:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Do-
bór i montaż wyposażenia elektrycznego. Postanowienia ogólne. Wprowadza: IEC
60364-5-51:1997 [IDT]. Zastępuje: PN-93/E-05009.51.
PN-IEC 60364-5-52:2002 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż
wyposażenia elektrycznego. Oprzewodowanie. Wprowadza: IEC 60364-5-523:1999 [IDT].
PN-IEC 60364-5-53:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór
i montaż wyposażenia elektrycznego. Aparatura rozdzielcza i sterownicza. Wpro-
wadza: IEC 60364-5-53:1994 [IDT]. Zastępuje: PN-IEC 60364-5-53:1999.
nr 12/2007
PN-IEC 60364-5-54:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór
i montaż wyposażenia elektrycznego. Uziemienia i przewody ochronne. Wprowa-
dza: IEC 60364-5-54:1980 [IDT]. Zastępuje: PN-92/E-05009.54.
PN-IEC 60364-5-56:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór i montaż
wyposażenia elektrycznego. Instalacje bezpieczeństwa. Wprowadza: IEC 60364-5-56:1980
[IDT], IEC 60364-5-56:1980/A1:1998 [IDT]. Zastępuje: PN-92/E-05009.56.
PN-IEC 60364-5-523:2001 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór
i montaż wyposażenia elektrycznego. Obciążalność prądowa długotrwała przewo-
dów. Wprowadza: IEC 60364-5-523:1999 [IDT].
PN-IEC 60364-5-534:2003 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór
i montaż wyposażenia elektrycznego. Urządzenia do ochrony przed przepięciami.
Wprowadza: IEC 60364-5-534:1997 [IDT].
PN-IEC 60364-5-537:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór
i montaż wyposażenia elektrycznego. Aparatura rozdzielcza i sterownicza. Urządze-
nia do odłączania izolacyjnego i łączenia. Wprowadza: IEC 60364-5-537:1981 [IDT],
IEC 60364-5-537:1981/A1:1989 [IDT]. Zastępuje: PN-92/E-05009.537.
PN-IEC 60364-5-551:2003 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór
i montaż wyposażenia elektrycznego. Inne wyposażenie. Niskonapięciowe zespoły
prądotwórcze. Wprowadza: IEC 60364-5-551:1994 [IDT].
PN-IEC 60364-5-559:2003 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Dobór
i montaż wyposażenia elektrycznego. Inne wyposażenie. Oprawy oświetleniowe i in-
stalacje oświetleniowe. Wprowadza: IEC 60364-5-559:1999 [IDT].
PN-IEC 60364-6-61:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Spraw-
dzanie. Sprawdzanie odbiorcze. Wprowadza: IEC 60364-6-61:1986 [IDT], IEC 60364-
6-61:1986/A1:1993[IDT],IEC 60364-6-61:1986/A2:1997 [IDT]. Zastępuje: PN-93/E-
05009.61.
PN-IEC 60364-7-701:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Wymaga-
nia dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Pomieszczenia wyposażone w wan-
nę lub/i basen natryskowy. Wprowadza: IEC 60364-7-701:1984 [IDT]. Zastępuje: PN-91/E-
05009.701. Zastąpiona przez normę uznaniową z serii PN-HD (w jęz. angielskim).
PN-IEC 60364-7-704:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Wymaga-
nia dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Instalacje na terenie budowy i roz-
biórki. Wprowadza: IEC 60364-7-704:1989 [IDT], IEC 60364-7-704:1989/A1:1999 [IDT].
Zastępuje: PN-91/E-05009.704. Zastąpiona przez normę uznaniową z serii PN-HD
(w jęz. angielskim).
PN-IEC 60364-7-706:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Wyma-
gania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Przestrzenie ograniczone po-
wierzchniami przewodzącymi. Wprowadza: IEC 60364-7-706:1983 [IDT].
PN-IEC 60364-7-714:2003 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Wyma-
gania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Instalacje oświetlenia zewnętrz-
nego. Wprowadza: IEC 60364-7-714:1996 [IDT].
PN-IEC 60364-7-717:2004 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Część 7 - 717: Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Zespoły ru-
chome lub przewoźne. Wprowadza: IEC 60364-7-717:2001 [IDT].
nr 12/2007
PN-EN 60529:2003 Stopnie ochrony zapewnianej przez obudowy (Kod IP).
PN-EN 60664-1:2006 Koordynacja izolacji urządzeń elektrycznych w układach ni-
skiego napięcia. Część 1: Zasady, wymagania i badania.
PN-EN60204–1:2001 Bezpieczeństwo maszyn. Wyposażenie elektryczne maszyn.
Część 1: Wymagania ogólne.
PN-EN 60990:2002 Metody pomiaru prądu dotykowego i prądu w przewodzie
ochronnym.
PN-EN 61140:2003 (U) Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym. Wspól-
ne aspekty instalacji i urządzeń.
PN-IEC 61024-1:2001 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady ogólne.
PN-IEC 61024-1-1:2001 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady ogól-
ne. Wybór poziomów ochrony dla urządzeń piorunochronnych.
PN-IEC 61024-1-2:2002 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Część 1-2:
Zasady ogólne. Przewodnik B. Projektowanie, montaż, konserwacja i sprawdzanie
urządzeń piorunochronnych.
PN-86/E-05003/01 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Wymaga-
nia ogólne.
PN-86/E-05003/03 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Ochrona ob-
ostrzona.
PN-86/E-05003/04 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Ochrona
specjalna.
Normy serii PN-HD
PN-HD 384.6.61 S2:2006 (U) Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Część 6-61: Sprawdzanie. Sprawdzanie odbiorcze. Wprowadza: HD 384.6.61 S2:2003
[IDT].
PN-HD 60364-5-51:2006 (U) Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Część
5-51: Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Postanowienia ogólne. Wprowa-
dza: HD 60364-5-51:2006 [IDT]. Zastępuje: PN-IEC 60364-5-51:2000.
PN-HD 60364-5-559:2006 (U) Instalacje elektryczne w obiektach budowla-
nych. Część 5-55: Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Inne wyposaże-
nie. Sekcja 559: Oprawy oświetleniowe i instalacje oświetleniowe. Wprowadza:
HD-60364-5-559:2005 [IDT].
PN-HD 60364-7-717:2006 (U) Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
Część 7-717: Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Zespo-
ły ruchome lub przewoźne. Wprowadza: HD 60364-7-717:2004 [IDT]. Zastępuje:
PN-IEC 60364-7-717:2004.
PN-HD 60364-7-701:2007 (U) Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Część
7-701: Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Pomieszczenia wy-
posażone w wannę lub natrysk. Wprowadza: HD 60364-7-701:2007 [IDT]. Zastępuje:
PN-IEC 60364-7-701:1999.
PN-HD 60364-7-704:2007 (U) Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 7-704:
Wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji. Instalacje na terenie bu-
dowy i rozbiórki. Wprowadza: HD 60364-7-704:2007 [IDT]. Zastępuje: PN-IEC 60364-
7-704:1999
reklama
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
77
 prezentacja

skuteczna ochrona przed

uszkodzeniem mechanicznym
przykłady zastosowania produktów firmy LAPP Kabel
Piotr Michalski – LAPP Kabel Sp. z o.o.

Stosowanie ochrony przed uszkodzeniem mechanicznym jest koniecznością w aplika-

cjach przemysłowych. Duże zagęszczenie maszyn i urządzeń, a przede wszystkim nie-
uwaga operatorów, mogą spowodować przerwanie zasilania bądź sterowania – a w skraj-
nym przypadku doprowadzić nawet do wypadku. Firma LAPP Kabel ma w swojej ofer-
cie rozwiązania pomagające w zabezpieczaniu instalacji.

O d zawsze głównym systemem

ochrony były i są wszelkiego
rodzaju stalowe węże osłonowe lub
kryte koryta kablowe. Nie zawsze
taki sposób ochrony jest koniecz-
ny, nie zawsze też istnieje możli-
wość zastosowania takich zabezpie-
czeń. Wielkość tych systemów
i brak miejsca wymuszają koniecz-
ność poszukiwania innych rozwią-
zań. Rodzaj działalności firmy jest
również czynnikiem powodującym
konieczność stosowania innych
osłon.
Firma LAPP Kabel jest produ-
centem dużego wyboru przewo-
dów, peszli i akcesoriów służących
do ochrony mechanicznej w aplika-
cjach przemysłowych. W wyborze
odpowiedniego systemu ochrony
doradzą specjaliści formy LAPP Ka-
bel – firmy z wieloletnim doświad-
czeniem.
reklama
Fot. 1 Przewody Olflex Classic 100 SY i Olflex Classic 110 SY. Przezroczysty płaszcz zewnętrzny umożliwia optyczną kontrolę
oplotu, chroniąc go dodatkowo przed zabrudzeniem i uszkodzeniem
węże osłonowe, dów sterujących, obrabiarek, taśm mon- W miejscach, gdzie występuje ciepło lub
tażowych, urządzeń biurowych, klima- oddziaływanie dużych różnic tempera-
czy tylko przewody tyzacyjnych itp. w suchych pomieszcze- tur powoduje po krótkim czasie znie-
Rodzaj zastosowanego zabezpieczenia niach. Dzięki swojej budowie mogą być kształcenie lub łamliwość izolacji, po-
zależy od rodzaju aplikacji, w której ma stosowane nawet w najtrudniejszych lecamy przewody z grupy Silflex. Sil-
być użyte. W wielu przypadkach wystar- warunkach. Oplot pod przezroczystym flex SIHF/GLS ma obok dużej wytrzy-
czy zastosować odpowiednie przewody płaszczem zewnętrznym zapewnia bar- małości termicznej, odporność mecha-
i pominąć dodatkowe zabezpieczenia dzo wysoką ochronę przed uszkodze- niczną uzyskaną dzięki oplotowi z oksy-
w postaci koryt lub węży osłonowych. niem mechanicznym przy zachowaniu dowanych drutów stalowych (fot. 2).
Podstawowym rozwiązaniem propono- dużej giętkości. Uzyskujemy również czę- Oplot na tym przewodzie oprócz funk-
wanym przez firmę LAPP Kabel są prze- ściowe elektryczne ekranowanie. Dodat- cji ochronnej ma również funkcję ekra-
wody zabezpieczone oplotem z oksydo- kowym atutem jest także estetyczny wy- nującą oraz radiatora. Punktowe działa-
wanych drutów stalowych Olflex Classic gląd aplikacji. nie wysokiej temperatury jest rozkłada-
100 SY i Olflex Classic 110 SY (fot. 1). Słu- Przedstawione typy przewodów nie ne na większą powierzchnię przewodu,
żą one do podłączania wszelkich przyrzą- mogą być jednak stosowane wszędzie. pozwalając na ochronę przed przegrza-

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
78
Fot. 2 Cechą przewodu Silflex SIHF/GLS jest obok dużej wytrzymałości termicz-
nej, odporność mechaniczna uzyskana dzięki oplotowi z oksydowanych dru- Fot. 3 Przewód Olflon PTFE/GLS dzięki dodatkowej osłonie z drutów stalowych
tów stalowych może być stosowany nawet w bardzo wymagających aplikacjach

niem poddanego działaniu podwyższo-
nej temperatury odcinka przewodu.
Oczywiście w przypadku tempera-
tur przekraczających 180°C należy po-
myśleć o zastosowaniu przewodu bar-
dziej odpornego na wysoką tempera-
turę. Takim rozwiązaniem jest przewód
Olflon PTFE/GLS. Charakteryzuje się on
bardzo dużą odpornością na agresywne
media oraz na działanie szerokiego za-
kresu temperatur (od -190 do 260°C).
Dzięki dodatkowej osłonie z drutów sta-
lowych może być stosowany w bardzo
wymagających aplikacjach.
węże osłonowe
Nie w każdej aplikacji można stoso-
wać same przewody. W wielu przypad-
kach konieczne jest zastosowanie dodat-
kowej ochrony instalacji w postaci pesz-
la. LAPP Kabel ma w ofercie duży wybór
węży osłonowych, począwszy od węży
z PVC po metalowe, sprawdzające się
w nawet bardzo trudnych warunkach.
Dobór odpowiedniego węża nie jest pro-
sty. Najpierw należy określić, jakie para-
metry musi spełniać, dopiero wówczas
można dobierać peszle i akcesoria z ni-
mi związane. Na stronie www.elektro.
info.pl prezentujemy tabelę, w której zo-
stały zamieszczone podstawowe właści-
wości węży osłonowych oferowanych
przez firmę LAPP Kabel.
Warto pamiętać, że dobierając wąż
należy zwrócić uwagę na te parame-
try, które w przyszłości będą miały
wpływ na prawidłowe działanie apli-
kacji. W tabeli (www.elektro.info.pl)
zostały zamieszczone podstawowe in-
formacje dotyczące poszczególnych nych ma w ofercie bogaty wybór
typów peszli. Szczegóły oraz typosze- przewodów zasilających i sterowni-
reg są umieszczone w kartach katalo- czych, a także wszelkie akcesoria ka-
gowych poszczególnych typów. blowe, złącza przemysłowe EPIC oraz
prowadnice łańcuchowe Brevetti. Pra-
podsumowanie cownicy firmy służą pomocą w dobo-
rze materiałów wymaganych do wy-
Zaprojektowanie prawidłowego konanych aplikacji.
i sprawdzającego się w nawet trudnych
reklama
warunkach systemu ochrony przed
uszkodzeniem mechanicznym nie jest
proste, ponieważ istnieje wiele czynni-
ków, na które trzeba zwrócić uwagę. Nie
zawsze też wybrane rozwiązania mu- LAPP Kabel Sp. z o.o.
szą być skomplikowane. Czasami wy- 55-095 Mirków
starczy zastosowanie odpowiedniego ul. Wrocławska 33D
przewodu, bez potrzeby użycia skom- tel. 071 330 63 03
plikowanego systemu osłon. faks 071 330 63 06
info@lapppolska.pl
LAPP Kabel oprócz opisanych w ar- www.lapppolska.pl
tykule przewodów i węży ochron-
reklama

Komentarz do raportu technicznego PKN-CEN/TR

13201-1 oraz do normy PN-EN 13201-2
Wydanie I
Autor: prof. dr hab. in¿. Jerzy B¹k
SEP COSiW 2007
str. 68

Kolejny komentarz autorstwa wybitnego znawcy tematyki oœwietleniowej

(poprzedni dotyczy³ oœwietlenia miejsc pracy i normy PN-EN 12464-1), tym
razem jest poœwiêcony dwóm dokumentom Polskiego Komitetu Normaliza-
cyjnego. Autor odnosi siê w publikacji do zagadnieñ wyboru klas oœwietlenia
(czêœæ 1.) i wymagañ oœwietleniowych (czêœæ 2.). „Korzystanie z raportu
technicznego i z normy wymaga stosunkowo rozbudowanej wiedzy
o oœwietleniu dróg. Stopieñ z³o¿onoœci procedur przyjmowania i okreœlania
klas oœwietlenia jest du¿y. Uszczegó³owienie wymagañ i uwzglêdnienie
mo¿liwie wielu czynników zwi¹zanych z drog¹, ruchem na drodze
i w³aœciwoœciami œrodowiska jest zasadne z teoretycznego punktu widzenia.
W praktyce trudno bêdzie uwzglêdniæ wszystkie takie czynniki. Mo¿e ten
komentarz przyczyni siê do szybszego (³atwiejszego) zrozumienia procedur
Centralny Oœrodek
zwi¹zanych z przyjmowaniem wymagañ oœwietleniowych” (cyt. z wstêpu
Szkolenia i Wydawnictw SEP
do komentarza). Publikacja zawiera wiele tablic w opracowaniu autorskim ul. Œwiêtokrzyska 14
oraz tablic z raportu technicznego i normy przedrukowanych w wersji orygi- 00-050 Warszawa
nalnej za zgod¹ Prezesa PKN. tel. 022 336-14-19,
336-14-20,
336-14-21
Ksi¹¿ki dostêpne równie¿ w ksiêgarni technicznej DW MEDIUM faks 022 336-14-22
www.ksiegarniatechniczna.com.pl, www.cosiw.pl
e-mail: eib@ksiegarniatechniczna.com.pl poczta@cosiw.pl
tel. 022 810 65 61, 810 21 24, faks 022 810 27 42 http://sklep.cosiw.pl
nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
79
 prezentacja
miernik prądów upływowych 3156
mgr inż. Leszek Halicki – Labimed Electronics
A by uchronić użytkownika urzą-
dzenia elektrycznego przed po-
rażeniem prądem elektrycznym, izo-
luje się od źródła zasilania te elemen-
ty urządzenia, których może on do-
tknąć. Rezystancja izolacji każdego
urządzenia elektrycznego ma war-
tość skończoną i płynie przez nią za-
wsze pewien prąd upływowy, który
stopniowo rośnie w miarę starzenia
się urządzenia i pogarszania stanu
izolacji, co ma negatywny wpływ na
poziom ochrony. Miernik prądu upły-
wowego 3156 japońskiej firmy HIO-
KI przeznaczono do oceny stopnia
bezpieczeństwa urządzeń elektrycz-
nych. Może on pracować zarówno
jako element automatycznego syste-
mu testującego (np. na taśmie pro-
dukcyjnej), jak i jako samodzielne
urządzenie pomiarowe.
Miernik 3156 (fot. 1) umożliwia
sprawdzanie stanu bezpieczeństwa
urządzeń elektrycznych zgodnie z wy-
maganiami norm: europejskich (m.in.
IEC 60990, IEC 60601-1), UL i JIS. Układ
pomiarowy miernika ma wbudowane
różne typy układów zastępczych sy-
mulujących rezystancję ciała człowie-
ka oraz filtrów wymaganych przez te
normy. Przykładowy obwód zgodny
z europejską normą IEC 60990 przed-
stawiono na rysunku 1. Miernik 3156
jest zasilany z sieci, a badane urządze-
1,5 kΩ
±0,1%
500 Ω
± 0,1%
Rys. 1 Podstawowy obwód zastępczy symulujący rezystancję ciała człowieka
wg normy IEC 60990
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
80
nie dołącza się do niego za pośrednic-
twem gniazda umieszczonego z tyłu,
przy czym obwody zasilania obu urzą-
dzeń są odizolowane. W razie potrzeby
można korzystać z gniazd znajdujących
się na przedniej płycie miernika.
funkcje
i podzakresy pomiarowe
Podstawowe funkcje mierni-
ka 3156 to pomiar prądów upływo-
wych: uziemienia, między obudową
a ziemią, między obudowami dwóch
urządzeń oraz między obudową a sie-
cią. Do funkcji tych należy też pomiar
prądów upływowych pacjenta: I, II
i III oraz pomocniczego. Te ostatnie
prądy mierzy się przy sprawdzaniu
urządzeń medycznych.
Miernik 3156 wskazuje upływowy
prąd przemienny (w tym też z nałożo-
ną składową stałą) i stały na podza-
kresach: 50 μA, 500 μA, 5 mA, 25 mA.
Wyświetla też wartość szczytową
upływowego prądu przemiennego na
podzakresach: 500 μA, 1 mA, 10 mA
i 75 mA. Wskazywana wartość sku-
teczna jest typu True RMS. Podstawo-
wa dokładność pomiaru wynosi 2 %.
Miernik oblicza prąd na podstawie
pomiaru spadku napięcia powodowa-
nego przez dołączenie do jego wejścia
obwodu zastępczego. Potrzebny pod-
0,22 μF
± 1%
Fot. 1 Miernik prądu upływowego 3156
zakres przyrząd wybiera automatycz-
nie. Jest też dostępna funkcja zamra-
żania podzakresu (hold range).
Użytkownik miernika 3156 ma do
dyspozycji funkcje monitorowania
napięcia zasilania testowanego urzą-
dzenia (w zakresie do 300 V, z roz-
dzielczością 0,1 V) i poboru przez nie
prądu (w zakresie do 16 A, z rozdziel-
czością 0,1 A).
funkcje
wyzwalania pomiaru
Pomiar może być wyzwalany ręcznie
lub automatycznie. Po wybraniu wy-
zwalania automatycznego wewnętrz-
ny sygnał wyzwalania jest generowa-
ny automatycznie. Po włączeniu wy-
zwalania ręcznego, pomiar rozpoczy-
na się po: naciśnięciu przycisku „Start”,
doprowadzeniu do gniazda EXT I/O sy-
gnału wyzwalającego, przesłaniu roz-
kazu wyzwalania z komputera.
inne funkcje
Wśród innych funkcji miernika mo-
żemy wyróżnić: zasilanie badanego urzą-
dzenia napięciem o wartości równej
110 % napięcia znamionowego (funkcja
wykorzystywana przy testowaniu urzą-
dzeń medycznych), sprawdzenie przed
rozpoczęciem pomiaru polaryzacji do-
łączenia przewodów pomiarowych, po-
miar automatyczny z ustawianiem cza-
sów pomiaru i „oczekiwania” przy zmia-
nie warunków pomiaru i automatycz-
nym wyborze polaryzacji doprowadzeń
pomiarowych, wykrywanie uszkodze-
nia uziemienia, konfigurowanie w try-
bie „pojedynczego uszkodzenia”, ręcz-
ne ustawianie czasu pomiaru (od 1 s do
5 min), pomiar z opóźnieniem, „zamro-
żenie” na ekranie wartości maksymal-
nej, komparator z oceną dobry – zły, sy-
gnalizację dźwiękową, test własny mier-
nika (pamięci, ekranu, diod LED i sygna-
lizatora dźwiękowego) oraz jednoczesne
kasowanie wszystkich danych zgroma-
dzonych w pamięciach.
wyświetlanie
Duży, podświetlany ekran mierni-
ka 3156 ma obsługowe pole dotyko-
we, na którym są wyświetlane sym-
bole przycisków. Na fotografii 2 przed-
stawiono jeden z typowych ekranów
miernika 3156 podzielony na trzy czę-
ści. W lewej, górnej części ekranu jest
wyświetlony stan funkcji wykrywa-
nia uszkodzenia zasilania oraz maksy-
malna wartość prądu upływowego. Po-
niżej w formie ikon zilustrowano: po-
laryzację doprowadzeń zasilania, stan
urządzenia oraz wybraną funkcję po-
miarową prądu. W prawej górnej części
ekranu jest wyświetlany bieżący wy-
nik pomiaru prądu wraz z informacja-
nr 12/2007

wyświetlanie wartości
maksymalnej
wynik pomiaru
prądu
polaryzacja
zasilania/
stan urzadzenia/
mierzony prąd
graniczna
wartość
dopuszczalna
Fot. 2 Ekran miernika 3156
mi odnośnie polaryzacji doprowadzeń
zasilania, stanu urządzenia i włączonej
funkcji pomiarowej. W dolnej części
ekranu jest w tym przypadku wyświe-
tlany stan komparatora (górna granicz-
na wartość prądu ustawiona zgodnie
z wymaganiami danej normy).
Naciskając przycisk „Manu-Meas”
wybiera się ekran z nastawami funk-
cji „pojedynczego uszkodzenia”. Mier-
nik sam wybiera polaryzację dołącze-
nr 12/2007
wynik porównania z ustawioną
wartością tolerancji
pamięć danych
[ekran pomiaru]
nia testowanego urządzenia, a użyt-
kownik – czas „oczekiwania” na po-
miar oraz czas pomiaru; po naciśnię-
ciu zaś przycisku „Save” otwiera się
okno z danymi i warunkami pomia-
ru zapisanymi w pamięciach.
interfejsy i pamięci
Miernik 3156 wyposażono stan-
dardowo w interfejsy RS-232C, GPIB
i EXT I/O, które można wykorzystać
przy adaptacji miernika do pracy na li-
nii produkcyjnej. W wewnętrznej pa-
mięci SRAM miernika można zmaga-
zynować 30 zestawów warunków te-
stu, które wybiera się doprowadzając do
gniazda EXT I/O sygnał sterujący. Dane
zapisane w pamięci są podtrzymywane
bateryjnie przez ok. 4 lata. Zestaw wa-
runków pomiaru zawiera: typ pomia-
ru, obwód zastępczy, nazwę badanego
urządzenia, nazwę sprawdzanego ele-
mentu tego urządzenia, numer kontrol-
ny, klasę ochronności, wybrany podza-
kres pomiarowy, typ wybranego filtru,
nastawy graniczne, polaryzację zasila-
nia, nastawy pomiaru automatyczne-
go, czas pomiaru automatycznego i czas
opóźnienia pomiaru.
Osobna pamięć służy do gromadze-
nia danych pomiarowych. W zestawie
takich danych jest: wynik i data wyko-
nania, nazwa urządzenia oraz numer
kontrolny. Pojemność pamięci wynosi
100 zestawów danych. Funkcjami pa-
mięciowymi miernika steruje zegar cza-
su rzeczywistego z automatycznie usta-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
wianym kalendarzem. Wszystkie zapisa-
ne dane przegląda się na ekranie mierni-
ka. Dostęp do nich jest też możliwy po
połączeniu miernika z komputerem PC.
Jest też możliwe drukowanie danych na
opcjonalnej drukarce termicznej 9442
dołączanej do łącza RS-232C.
wyposażenie
standardowe i opcjonalne
Miernik 3156 jest dostarczany z: dwo-
ma kompletami przewodów pomiaro-
wych 9170, sondą pomiarową prądu
upływowego obudowy 9195, neseserem
9399, trzema chwytakami krokodylowy-
mi oraz kablami sieciowymi do zasilania
miernika i badanego urządzenia. Jako
wyposażenie opcjonalne można zamó-
wić: przewody połączeniowe do interfej-
su RS-232C 9637 i 9638, przewody do in-
terfejsu GPIB 9151-02 (2 m), 9151-04 (4 m),
drukarkę termiczną 9442, zasilacz sie-
ciowy do drukarki 9443-02, przewód po-
łączeniowy do drukarki 9444, papier ter-
miczny 1196, neseser na kółkach 9686
i oprogramowanie użytkowe 9267.
reklama
81
 instalacje elektroenergetyczne

analiza natężenia pola

elektrycznego w tulipanowych
układach stykowych
prof. nzw. dr hab. inż. Stanisław Kulas, mgr inż. Łukasz Kolimas – Politechnika Warszawska

Podczas zamykania styków w dowolnym środowisku stanowiącym izolację międzystyko-

wą łącznika następuje przebicie warstwy izolacji i pojawia się łuk elektryczny między
zbliżającymi się stykami. Załączanie prądu w obwodzie elektrycznym następuje zatem
najczęściej nie w wyniku uzyskania styczności styków, a w wyniku przebicia elektrycz-
nego izolacji danego środowiska. Izolacja jest zatem jednym z ważniejszych elementów
konstrukcji łączników elektrycznych i w znacznym stopniu określa gabaryty i niezawod-
ność ich pracy w trakcie eksploatacji. Czas palenia się łuku elektrycznego załączenio-
wego zależy od wartości natężenia pola w obszarze stykowym oraz od prędkości scho-
dzenia się styków.

J ako izolacje układów stykowych wy-

Rys. 1 i 2 Ł. Kolimas
korzystuje się różnego rodzaju die-
lektryki gazowe i płynne. Wymienio-
ne środowiska izolacyjne otaczające
styki są ściśle związane z technikami
gaszeniowymi. Należy podkreślić, że
wybór odpowiedniego środowiska izo-
lacyjnego jest istotny zarówno z tech-
nicznego (wykonanie, niezawodność,
bezpieczeństwo, gabaryty), jak i eko-
nomicznego punktu widzenia (całko-
wity koszt łącznika, instalacji związa-
nej z izolacją i kosztów eksploatacyj- Rys. 1 Szkic układu stykowego tuli- Rys. 2 Rozkład natężenia pola elektrycznego [V/m] między końcówkami styku ru-
panowego chomego, dla ściętych (ostrych) krawędzi styku ruchomego
nych). W warunkach badawczych i eks-
ploatacyjnych izolacja podlega licznym nych. W normalnych warunkach pra- Najważniejszą cechą charaktery- napięcia przyłożonego do elektrod, ci-
oddziaływaniom: napięcia roboczego, cy napięcie robocze nie zagraża izola- styczną izolacji jest jej wytrzymałość śnienia, konfiguracji i materiału elek-
długotrwałego, krótkotrwałego, pod- cji, o ile jest utrzymywane w ograni- elektryczna na przebicie. Wytrzyma- trod, stanu powierzchni elektrod, za-
wyższonego (przepięcia), wysokich czonym przedziale wartości, a izolacja łość dielektryczna zależy od tempera- nieczyszczeń itd. Miarą wytrzymało-
temperatur łuku elektrycznego i in- nie została osłabiona. tury dielektryka, kształtu przebiegu ści elektrycznej układu izolacyjnego
Rys. Ł. Kolimas

Rys. Ł. Kolimas

Rys. 3 Rozkład linii ekwipotencjalnych pola elektrycznego w przerwie międzystyko- Rys. 4 Rozkład natężenia pola elektrycznego [V/m] między końcówkami styku ru-
wej dla ostrych końcówek styku ruchomego chomego, dla zaokrąglonej końcówki styku ruchomego

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
82
Rys. Ł. Kolimas
Rys. 5a Rozkład natężenia pola elektrycznego [V/m] między końcówkami styku ru-
chomego, dla ostrych końcówek styku ruchomego
jest natężenie pola elektrycznego lub
odpowiadające mu napięcie, przy któ-
rym następuje przebicie układu. Prze-
biciu układu sprzyja niejednorodność
naprężeń elektrycznych. O niejedno-
rodności naprężeń decyduje niejedno-
rodność dielektryka (np. zanieczysz-
czenia) i wynikająca z geometrii ukła-
du niejednorodność pola elektryczne-
go. Naprężenie może w określonym
punkcie dielektryka osiągnąć wartość
krytyczną Ek, przy której zostaje za-
początkowane wyładowanie i dielek-
tryk traci swoje właściwości izolacyjne.
Wartość doprowadzonego do układu
napięcia, przy której naprężenie osią-
ga wartość krytyczną, jest nazywana
napięciem początkowym wyładowań
Up. Źródłem naprężeń izolacji oprócz
napięcia roboczego układu i powstają-
cych w nim przepięć, może być zmia-
na geometrii układu izolacyjnego uzy-
skiwana np. przez zmianę wielkości
przerwy międzystykowej zamykane-
go łącznika.
Rys. Ł. Kolimas
Rys. 5b Rozkład natężenia pola elektrycznego [V/m] między końcówkami styku ru-
chomego, dla zaokrąglonej końcówki styku ruchomego
nr 12/2007
reklama
Rozdzielnice gazowe pierwotnego
i wtórnego rozdziału energii,
transformatory olejowe
do 36 kV
Obiektami analizy teoretycznej
są układy stykowe tulipanowe, któ-
re są powszechnie stosowane w wy-
łącznikach i rozłącznikach wysokie-
go napięcia jako zestyki łączeniowe
(rys. 1).
Charakteryzują się małą rezystan-
cją zestykową, stąd ich zastosowa-
nie w łącznikach elektrycznych na
duże prądy znamionowe. Styki nie-
ruchome są dzielone na segmenty,
tworząc wieniec (tulipan). Poszczegól-
ne styczki są dociskane do styku ru-
chomego (pręta lub tulei) za pomocą
jednej lub dwóch sprężyn zewnętrz-
nych. Istnieją też rozwiązania kon-
strukcyjne, w których poszczególne
styczki mają niezależny docisk przez
sprężyny płaskie lub walcowe. Przy
przepływie prądu zwarciowego przez
taki układ stykowy, styczki styku nie-
ruchomego w wyniku oddziaływania
sił elektrodynamicznych, wywiera-
ją dodatkowy docisk na styk rucho-
my, zwiększając tym samym wartość
ORMAZABAL POLSKA Sp. z o.o.
90-626 ŁÓDŹ, Żeromskiego 46
tel./fax: +48 42 659 36 13
www.ormazabal.com
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
83 i Energopomiaru
Posiadamy certyfikaty Instytutu Energetyki
 instalacje elektroenergetyczne
Rys. Ł. Kolimas

Rys. Ł. Kolimas
Rys. 6a Rozkład natężenia pola elektrycznego w przerwie międzystykowej przy ero- Rys. 6b Rozkład natężenia pola elektrycznego w przerwie międzystykowej przy ero-
zji elektrycznej układu stykowego zji elektrycznej układu stykowego

granicznego prądu sczepienia układu
stykowego.
analiza natężenia pola
elektrycznego
Problematyka artykułu dotyczy
analizy teoretycznej wytrzymało-
ści elektrycznej obszaru izolacyjne-
go układu stykowego i oceny stop-
nia niejednorodności pola elektrycz-
nego w przestrzeni międzystykowej.
Celem analizy teoretycznej jest usta-
lenie we fragmentach układów styko-
wych, obszarów o największej wrażli-
wości na przebicie i wyznaczenie tych
cech konstrukcyjnych, które są szcze-
gólnie istotne z punktu widzenia wy-
trzymałości elektrycznej.
Analizując natężenie pola elek-
trycznego za pomocą metod nume-
rycznych i analitycznych założono,
że powierzchnie obszarów styczności
styków są gładkie i niezanieczyszczo-
ne. Założenie takie jest możliwe, gdyż
Rys. Ł. Kolimas
jak wynika z badań, mikronierów-
ności znajdujące się na powierzchni
elektrod mają wpływ na wytrzyma-
łość przerwy izolacyjnej, przy odle-
głościach izolacyjnych wynoszących
poniżej 4-krotnej wysokości Ra mikro-
nierówności. Szacuje się, że ich wyso-
kość Ra nie przekracza 200μm. Stąd
ich wpływ na wartość napięcia prze-
bicia uwidacznia się dopiero przy od-
ległościach międzystykowych wyno-
szących poniżej 0,8 mm.
Do wyznaczenia rozkładu natęże-
nia pola elektrycznego w przestrzeni
międzystykowej i lokalizacji obsza-
rów stykowych o największym nara-
żeniu na przebicie zastosowano meto-
dę elementów skończonych. Do obli-
czeń wykorzystano PDE Tool (Partial
Differential Equation Toolbox) – na-
kładkę na MATLAB-a, służącą do roz-
wiązywania równań różniczkowych
cząstkowych. Posiada ona wewnętrz-
ne aplikacje mające zastosowanie do
poszczególnych problemów rozwiązy-
wanych za pomocą równań różniczko-
wych cząstkowych.
Na rysunkach 2 i 3 przedstawiono
rozkład natężenia pola elektrycznego
oraz rozkład linii ekwipotencjalnych
tego pola w przestrzeni międzystyko-
wej styku tulipanowego dla ściętych
pod kątem 40 stopni krawędzi styku
ruchomego.
Styki nieruchome zaokrąglono tak,
aby zmniejszyć rezystancję zestykową
układu stykowego. Pozwala to na sto-
sowanie układu stykowego w łączni-
kach na duże prądy znamionowe, po-
nieważ dzięki zmniejszeniu rezystancji
styku zwiększa się wartość teoretycz-
nego prądu sczepienia. Takie rozwią-
zanie konstrukcyjne umożliwia rów-
nież zmniejszenie wartości natężenia
pola elektrycznego i poprawę własno-
ści mechanicznych układu (redukcja
naprężeń mechanicznych). Ustalono
także, że stosunkowo niewielki wpływ
na wytrzymałość elektryczną przerwy
międzystykowej, ma kąt α styczności
styków. Jak wynika z badań, pewien
wzrost wartości natężenia pola elek-
trycznego w obszarze stykowym, od-
powiadający wzrostowi kąta α skosu
styku ruchomego, obserwuje się prak-
tycznie dopiero w końcowej fazie ru-
chu styków, przed ich zetknięciem. Li-
nie ekwipotencjalne dokładnie uwi-
daczniają, w jakim zakresie i obszarze
układu stykowego wartość natężenia
pola elektrycznego jest największa. Li-
nie ekwipotencjalne przy obliczeniach
polowych umożliwiają szczegółową ob-
serwację fragmentów układu stykowe-
go. Na rysunku 4 przedstawiono roz-
kład natężenia pola elektrycznego dla
zaokrąglonej końcówki styku rucho-
mego, z promieniem r=40 stopni.
Na rysunkach 5a i 5b można zauwa-
żyć we fragmentach układu stykowe-
go obszary o największej wrażliwości
na przebicie. Na rysunku 5a pokazano
rozkład natężenia pola elektrycznego
wzdłuż przerwy międzystykowej ukła-
du stykowego. Na uwagę zasługuje fakt,

Rys. Ł. Kolimas

Rys. 7a Rozkład natężenia pola elektrycznego w przerwie międzystykowej przy mi- Rys. 7b Rozkład natężenia pola elektrycznego w przerwie międzystykowej przy mi-
mośrodowości osadzenia styku ruchomego styku tulipanowego mośrodowości osadzenia styku ruchomego styku tulipanowego

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
84
Rys. Ł. Kolimas
Rys. 8 Rozkład natężenia pola elektrycznego dla styku ruchomego o średnicy 80 mm
że największa wartość natężenia pola
elektrycznego jest na zakończeniu sty-
ku ruchomego. Ma to odzwierciedle-
nie w teorii pola elektrycznego, ponie-
waż największego natężenia pola elek-
trycznego należy spodziewać się w po-
bliżu ostrych krawędzi styków. Stoso-
wanie ostrych końcówek układu styko-
wego tulipanowego zmniejsza wytrzy-
małość elektryczną na przebicie prze-
rwy międzystykowej. Aby skrócić czas
palenia się łuku elektrycznego można
zwiększyć prędkość styku ruchomego,
ale wiąże się to ze zwiększeniem erozji
mechanicznej. Wynika to ze zwiększe-
nia naprężeń mechanicznych spowodo-
wanych ich kumulacją na karbach. Nale-
ży również zwrócić uwagę, że ostre koń-
cówki styku ruchomego wpływają zde-
cydowanie na zwiększenie erozji me-
chanicznej podczas zderzenia styków
(niekorzystny sposób schodzenia się
styków). Na rysunku 5b przedstawio-
no rozkład natężenia pola elektrycznego
w funkcji różnicy potencjałów przyłożo-
Rys. Ł. Kolimas
Rys. 9 Rozkład natężenia pola elektrycznego dla styku ruchomego o średnicy 60 mm
nr 12/2007
reklama
nych do układu stykowego przy koń-
cówkach zaokrąglonych styku rucho-
mego. W stosunku do ostrych krawędzi
układu stykowego zauważono znaczną
redukcję maksymalnej wartości natęże-
nia pola elektrycznego. Zwiększono wy-
trzymałość przerwy międzystykowej na
przebicie. Zaokrąglenie końcówek sty-
ku ruchomego zwiększa jednorodność
pola elektrycznego. Nie zaobserwowa-
no punktów szczególnie zwiększających
wartość natężenia pola elektrycznego.
Zaokrąglenie końcówek styku rucho-
mego w stosunku do końcówek nieza-
okrąglonych korzystnie wpływa na roz-
kład pola w przestrzeni międzystyko-
wej, zwiększenie wytrzymałości prze-
rwy międzystykowej i zmniejszenie ero-
zji elektrycznej.
Na rysunkach 6a i 6b pokazano
rozkład natężenia pola elektrycznego
w przypadku erozji na drodze elek-
trycznej styku ruchomego układu sty-
kowego. Erozja ta następuje pod wpły-
wem przebicia przerwy międzystyko-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
85
 instalacje elektroenergetyczne
Rys. Ł. Kolimas
Rys. 10a Rozkład natężenia pola elektrycznego dla styku ruchomego o średnicy 50 mm
wej i niekorzystnego wpływu łuku
elektrycznego na powierzchnie elek-
trod. Podobne uszkodzenie powierzch-
ni styczności styków może być skut-
kiem erozji mechanicznej, będącej
efektem zderzenia, a następnie tarcia
styków podczas ich zamykania.
Na rysunkach można zauważyć
duże wartości natężenia pola elek-
trycznego w miejscach deforma-
cji ruchomego styku tulipanowego.
Stąd końcówki styków ruchomych
i styczek zestyków łączeniowych, ru-
chomych, wykonywane są ze spieków
wolframu z miedzią. Mikronierówno-
ści znajdujące się na powierzchni elek-
trod (rys. 6a i 6b), mają wpływ na wy-
trzymałość przerwy izolacyjnej, przy
odległościach izolacyjnych wynoszą-
cych poniżej 4-krotnej wysokości Ra
mikronierówności. Szacuje się, że ich
wysokość Ra nie przekracza 200μm.
Stąd ich wpływ na wartość napięcia
przebicia uwidacznia się dopiero przy
odległościach międzystykowych wy-
noszących poniżej 0,8 mm.
Mimośrodowe osadzenie styku
ruchomego ma również poważny
wpływ na rozkład natężenia pola
w obszarze stykowym (rys. 7a i 7b),
zmniejszając wytrzymałość przerwy
stykowej, a tym samym zmniejszając
trwałość układów stykowych.
Mimośrodowość osadzenia sty-
ku ruchomego powoduje niejedno-
czesność przewodzenia wszystkich
styczek styku nieruchomego. Nie-
jednoczesność przewodzenia zwięk-
sza chwilową wartość gęstości prą-
du i eksploatację styczek. Na rysun-
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
86
kach 7a i 7b łatwo zauważyć znacz-
ny wzrost natężenia pola elektryczne-
go przy odchyleniu styku ruchomego.
Oczywiście zmniejsza to wytrzyma-
łość przerwy międzystykowej i wydłu-
ża czas palenia się łuku elektrycznego.
Należy jednak zauważyć, że w ukła-
dach praktycznych bardzo często do-
chodzi podczas schodzenia się styków
układu tulipanowego do mimośrodo-
wości. Wywołane jest to nieprecyzyj-
nym mechanicznym wykonaniem, co
w praktyce wpływa również na niejed-
noczesne przewodzenie prądu przez
wszystkie styczki. Im mniejszy prze-
krój przewodnika, tym bardziej wzra-
sta gęstość prądu. Efektem takiej pra-
cy układu stykowego jest znaczne
zmniejszenie trwałości zestyku.
Analizie poddano również średni-
cę styku ruchomego układu tulipano-
wego. Na rysunku 8 przedstawiono
rozkład natężenia pola elektrycznego
dla średnicy 80 mm styku ruchomego.
Z kolei na rysunku 9 przedstawiono
rozkład natężenia pola elektrycznego
dla średnicy 60 mm styku ruchomego.
Rysunki 10a i 10b obrazują rozkład
natężenia pola elektrycznego dla śred-
nicy 50 mm styku ruchomego.
Zauważono znaczny wzrost natę-
żenia pola elektrycznego w przerwie
międzystykowej przy zwiększeniu
średnicy styku ruchomego do 80 mm
(rys. 8). Gdy średnica styku rucho-
mego wynosi 50 i 60 mm, zauważo-
no zmniejszenie natężenia pola elek-
trycznego w przerwie międzystyko-
wej (rys. 9, 10a i 10b). Należy zwrócić
uwagę na średnicę styku ruchomego,
Rys. 10b Rozkład natężenia pola elektrycznego dla styku ruchomego o średnicy
50 mm
ponieważ gdy będzie ona zbyt duża,
zwiększa się ryzyko przebicia izolacji
i mechanicznego uszkodzenia styku.
Przy małej średnicy z punktu widzenia
skrócenia czasu palenia się łuku elek-
trycznego możemy osiągnąć znaczne
korzyści. Na rysunkach 9, 10a i 10b
przedstawiono analizę dla średnic sty-
ku ruchomego gwarantujących zmniej-
szenie natężenia pola elektrycznego.
Rezystancja przejścia zestyku spowo-
dowana małą siłą docisku styczek do
styku ruchomego może być zbyt duża.
W praktyce oznacza to zmniejszenie
wartości prądu, przy którym nastąpi
sczepienie trwałe styku. Dobór śred-
nicy styku ruchomego sprowadza się
do analizy parametrów elektrycznych
i mechanicznych całego układu sty-
kowego.
wnioski
Przeprowadzona analiza numeryczna
pola elektrycznego w przestrzeni mię-
dzystykowej potwierdziła jej przydat-
ność do wyznaczenia obszarów styko-
wych o największej wrażliwości na prze-
bicie. Stwierdzono przy tym, że istotny-
mi cechami konstrukcyjnymi wpływa-
jącymi na rozkład natężenia pola elek-
trycznego w przestrzeni międzystyko-
wej układu stykowego są promienie za-
okrągleń czoła styku ruchomego, pro-
mień brzegu wewnętrznej powierzchni
styczności styków nieruchomych, a tak-
że osiowość mocowania styków rucho-
mych w układzie stykowym. Zauważo-
no znaczną redukcję natężenia pola elek-
trycznego w przypadku zaokrągleń koń-
Rys. Ł. Kolimas
cówek styku nieruchomego styku tuli-
panowego w stosunku do styków nieza-
okrąglonych. Porównanie rozkładu na-
tężenia pola elektrycznego we fragmen-
tach układu stykowego tulipanowego
wykazuje, że największa wartość natęże-
nia pola elektrycznego występuje w po-
bliżu powierzchni styków (elektrod).
Przy tym wartość napięcia przebicia sil-
nie zależy od stopnia jednorodności pola
między elektrodami. Jeśli w trakcie ob-
liczeń natężenia pola w obszarze styko-
wym okaże się, że w jakimś punkcie ob-
szaru stykowego wartość natężenia pola
ma wartość zbliżoną do wartości kry-
tycznej określonej dla danego układu
izolacyjnego, należy zmienić ukształto-
wanie styków lub dielektryk czy jego pa-
rametry techniczne.
literatura
1. A. Au, J. Maksymiuk, Z. Pochan-
ke, Podstawy obliczeń aparatów
elektroenergetycznych, WNT,
Warszawa 1982.
2. Z. Ciok, Procesy łączeniowe
w układach elektroenergetycz-
nych, WNT, Warszawa 1983.
3. E. Kuffel, W. Zaengl, J. Kufel,
High voltage engineering, But-
terworth-Heinemann, 2000.
4. S. Kulas, Analiza i elementy syn-
tezy wielkoprądowych układów
stykowych łączników elektrycz-
nych, Prace Naukowe „Elektryka”,
z. 122, OWPW, Warszawa 2002.
5. H. Rawa, Elektryczność i magne-
tyzm w technice, PWN, Warszawa
2001.
nr 12/2007
 ssyysstteem
myy kkoom
mppuutteerroow
wee

kurs praktycznego wykorzystania

programu ATP – EMTP (część 7.)
przepięcia w systemie elektroenergetycznym
mgr inż. Jarosław Wiater – Politechnika Białostocka

W siódmej części kursu zostanie zaprezentowany praktyczny przykład wykorzystania pa-

kietu ATP do obliczania poziomów przepięć występujących w systemie elektroenerge-
tycznym podczas operacji łączeniowych i zwarć. Opiszemy również szczegółowo spe-
cjalną grupę elementów przeznaczonych do tych zastosowań.

S tany nieustalone w systemie elektroenergetycznym powstają podczas na-

Rys. J. Wiater
500
głych zmian konfiguracji układu lub nagłej zmiany napięcia zasilającego. [kV]
375
Źródłem ich mogą być na przykład:
250
 operacje załączenia lub wyłączenia nieobciążonych linii lub baterii kon-
densatorów, 125

 operacje związane z nagłymi zmianami obciążenia, 0

 różnego rodzaju zwarcia, -125

 zjawiska występujące po zadziałaniu układów lub elementów służących -250

do ograniczania przepięć, np. iskierników, -375

 wyładowania atmosferyczne (zostaną szczegółowo opisane w kolejnych -500

częściach kursu). 0,00 0,03
(f ile KURS7.pl4; x-v ar t) v :STA v :STB
0,06
v :STC
0,09 0,12 [s] 0,15

Pakiet ATP umożliwia obliczanie napięć i prądów w zadanej przez użytkow-

Rys. 3 Napięcie na szynach analizowanej stacji
nika sieci dla każdego z wymienionych wyżej źródeł zaburzeń.

Rys. J. Wiater
1500
Rys. J. Wiater

[V]
1000

500

-500

-1000

-1500

-2000
0,00 0,03 0,06 0,09 0,12 [s] 0,15
(f ile KURS7.pl4; x-v ar t) v :STO

Rys. 1 Sposób połączenia wzajemnego przełączników w trybie pracy MASTER/ Rys. 4 Napięcie panujące na uziomie analizowanej stacji względem ziemi odniesienia
SLAVE
Rys. J. Wiater

2500
Rys. J. Wiater

[A]
2000

40 km
1500

1000

500

-500

-1000

-1500
0,00 0,03 0,06 0,09 0,12 [s] 0,15
(f ile KURS7.pl4; x-v ar t) c:STA -BATA c:STB -BATB c:STC -BATC

Rys. 2 Analizowany układ w ATP – operacja łączeniowa Rys. 5 Prąd ładowania baterii kondensatorów

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
87
 systemy komputerowe
Rys. J. Wiater
Symbol Nazwa w ATP Opis
1- lub 3-fazowy element przełączający o zadanym z góry
czasie załączenia i rozłączenia styków; możliwe jest
wprowadzenie charakterystyki opisującej w 16 punktach
proces załączenia/wyłączenia; za pomocą tej charakterystyki
można stworzyć sekwencję kolejnych 16 załączeń/wyłączeń
Switch time controlled lub na przykład zasymulować proces drgania styków
przekaźnika elektromagnetycznego; definiowanie ww.
charakterystyki polega na wprowadzeniu sekwencji
parametrów T-cl i T-op; przy wykorzystywaniu tego elementu
jako 3-fazowego styki poszczególnych faz załączane/rozłączane
są w tej samej chwili czasowej
3-fazowy element przełączający z niezależnie otwieranymi/
Switch time 3-ph zamykanymi stykami poszczególnych faz o zadanym z góry
czasie załączenia i rozłączenia styków
1-fazowy element przełączający sterowany przyłożonym
Switch voltage contr. napięciem; może być wykorzystywany jako prosty element
do ograniczania przepięć, np. iskiernik
TACS switch (Type 13) 1-fazowy element przełączający sterowany sygnałem TACS
1-fazowy element przełączający zawsze zamknięty; może być
Measuring wykorzystywany zamiennie z każdym przełącznikiem; służy
m.in. jako element pomiarowy
INDEPENTENT
MASTER
1-fazowy element przełączający sterowany losowo zgodnie
Statistic switch z równomiernym (Uniform) lub normalnym (Gaussian)
rozkładem prawdopodobieństwa
SLAVE
INDEPENDENT
MASTER
1-fazowy element przełączający sterowany zgodnie z zadaną
sekwencją (liniową)
Systematic switch
Symbol graficzny elementu ulega zmianie w zależności
od trybu pracy
AVE
Tab. 1 Elementy przełączające z grupy SWITCHES
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
88
Parametry
T-cl [s] – chwila czasowa, w której przełącznik ma zostać
zamknięty,
T-op [s] – chwila czasowa, w której przełącznik ma zostać
otwarty,
Imar [A] – prąd podtrzymania, jeśli w danej chwili czasowej
zostanie wydany rozkaz otwarcia styków (czyli t>T-op) oraz
wartość chwilowa prądu spadnie poniżej Imar, wtedy dopiero
nastąpi otwarcie przełącznika,
3-ph [-] – parametr opisujący liczbę wykorzystywanych
jednocześnie faz,
Jeśli 3-ph=0 – element 1-fazowy,
3-ph=1 – element 3-fazowy
T-cl_1 [s], T-cl_2 [s], T-cl_3 [s] – chwila czasowa, w której
styki odpowiednio fazy 1., 2. lub 3. mają zostać zamknięte,
T-op_1 [s], T-op_2 [s], T-op_3 [s] – chwila czasowa, w której
styki odpowiednio fazy 1., 2. lub 3. mają zostać otwarte,
Imar [A] – jw. (ta sama wartość przypisana jest
dla każdej fazy)
T-cl [s] – czas niezbędny do zamknięcia przełącznika,
T-de [s] – minimalny czas, przez który przełącznik będzie
zamknięty po załączeniu,
Imar [A] – jw.; w przypadku tego elementu nie zaleca
się stosowania Imar=0,
V-fl [V] – napięcie, po przekroczeniu którego przełącznik
zostanie zamknięty – oczywiście z opóźnieniem T-de
CLOSED – parametr opisujący zachowanie się elementu
w ustalonym stanie pracy układu (patrz poprzednia część
kursu); przełącznik pozostanie w stanie odpowiednio
zamkniętym, jeśli CLOSED=0 i otwartym, jeśli CLOSED>0,
GIFU – funkcja w fazie rozwoju, zalecane jest ustawienie
GIFU=0
–
Przełącznik może pracować w 3 trybach pracy: INDEPENDENT
– niezależnym od stanu innych przełączników, MASTER
(z ang. pan) – przełącznik będzie miał możliwość sterowania
innymi przełącznikami tego samego typu w układzie, czyniąc
je zależnymi od siebie, SLAVE (z ang. niewolnik) – stan
przełącznika będzie zależał od stanu przełącznika MASTER,
sposób połączenia elementów MASTER/SLAVE pokazano
na rysunku 1,
T [s] – średni czas otwierania/zamykania przełącznika;
dla przełączników pracujących w trybie SLAVE jest
to opóźnienie zadziałania,
Dev [s] – odchylenie standardowe czasu otwierania/
zamykania przełącznika,
Ie [A] – odpowiednik parametru Imar; przełącznik zostanie
otwarty, gdy wartość chwilowa prądu spadnie poniżej Ie,
Open/Close – początkowy stan pracy przełącznika,
Distribution [Uniform/Gaussian] – rozkład,
prawdopodobieństwa wykorzystywany do określenia
zmiennej losowej opisującej stan pracy przełącznika
Przełącznik może pracować w 3 trybach pracy:
1. INDEPENDENT
2. MASTER
Tbeg [s] – czas, po którego upłynięciu przełącznik zaczyna
pracę,
INCT [s] – czas trwania kolejnej sekwencji działania
przełącznika,
NSTEP [-] – liczba sekwencji działania
3. SLAVE
Tdelay [s] – opóźnienie zadziałania przełącznika
nr 12/2007
 prenumerata
Rys. J. Wiater

promocja
3000

[A]

2000

1000
STARA CENA
0
W NOWYM ROKU
-1000

-2000
0,00 0,03 0,06 0,09 0,12 [s] 0,15
(f ile KURS7.pl4; x-v ar t) c:Z1A -S1A c:Z1B -S1B c:Z1C -S1C

Rys. 6 Prąd roboczy linii przesyłowej nr 1 (l=40 km)

łączniki elektroenergetyczne
To aparaty przeznaczone do przewodzenia określonych prądów oraz do wy-
konywania określonych czynności łączeniowych w obwodzie [3]. Dzieli się je
na różne rodzaje, w zależności od ich funkcji w układzie, napięcia znamiono-
wego, zdolności łączeniowych, budowy itp. Użytkownik korzystający z pakie-
tu ATP nie ma do dyspozycji konkretnych urządzeń. Dysponuje jedynie kilko-
ma przełącznikami (grupa elementów SWTICHES) z możliwością ich dowol-
nego zastosowania oraz modyfikowania ich parametrów w zależności od po-
trzeb (tab. 1). Oczywiście możliwe jest wykorzystanie/stworzenie odpowied-
nich modeli konkretnych urządzeń (np. wyłączników, odłączników) opraco-
wanych z wykorzystaniem plików MOD.

operacje łączeniowe
Dana jest stacja elektroenergetyczna o napięciu znamionowym 400 kV
(rys. 2). Jest ona zasilana z dwóch kierunków, liniami napowietrznymi o dłu-
zamów teraz!
gości odpowiednio 40 i 300 km. W przypadku obu linii zastosowano prze-
wody robocze 3×2AFL-8 525 mm2 oraz linki odgromowe 2×AFL-1,7 70 mm2
umieszczone na konstrukcji nośnej słupa typu Y52. Na terenie stacji zainsta-
50 zł *
* cena

lowano baterię kondensatorów w celu kompensacji mocy biernej. W artykule

zaprezentujemy przykład wykorzystania pakietu ATP do wyznaczenia pozio-
o bo
wią

mu przepięć występujących podczas załączania ich do sieci. Oczywiście nale-

zu

ku
jąc

ży pamiętać, że przyjęty do analizy układ jest znacznie uproszczony i odbie-

ro
pr
a

00
7
zy
zam 2
ówi ńca
eniac o ko
h złożonych d
Rys. J. Wiater

3000

[A] w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
2000
ZAMAWIAM PRENUMERATĘ ELEKTRO.INFO OD NUMERU
NAZWA FIRMY
1000

ULICA I NUMER

0
KOD POCZTOWY I MIEJSCOWOŚĆ

-1000
OSOBA ZAMAWIAJĄCA

-2000 RODZAJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

0,00 0,03 0,06 0,09 0,12 [s] 0,15
(f ile KURS7.pl4; x-v ar t) c:Z1A -S1A c:Z1B -S1B c:Z1C -S1C

E-MAIL

Rys. 7 Prąd roboczy linii przesyłowej nr 2 (l=40 km)

TELEFON KONTAKTOWY

Wyrażam zgodę na wprowadzenie i przetwarzanie przez Dom Wydawniczy

MEDIUM moich danych zawartych w kuponie prenumeraty zgodnie z Ustawą
z 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych (DzU z 2002 r. nr 101, poz.
nr 12/2007 926, z późn. zm.). Wydawnictwo zapewnia mi prawo wglądu do moich
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
danych i ich aktualizacji. Upoważniam DW MEDIUM do wystawienia faktury
VAT bez podpisu odbiorcy.Wysyłka będzie realizowana po dokonaniu wpłaty
na konto: Bank Zachodni WBK S.A. VI O/Warszawa 46 1090 1753
0000 0000 7406 8950 data i czytelny podpis
 systemy komputerowe

Krok 9.: Zapisujemy układ na dysku i wykonujemy obliczenia.

Rys. J. Wiater

Po załączeniu baterii kondensatorów do sieci, obserwujemy chwilowy

MVA wzrost napięcia powyżej wartości znamionowej (rys. 3), znaczne odkształce-
nie prądów płynących w liniach przesyłowych oraz prądu ładowania baterii
(rys. 5, 6 i 7). W wyniku nagłego wzrostu obciążenia obserwowany jest skok
napięcia własnego uziomu (rys. 4).

Rys. 8 Analizowany układ w ATP – zwarcie 1-fazowe doziemne
ga od rzeczywistego. Idea i sposób przeprowadzania obliczeń są w obu przy-
padkach takie same.
Przystępujemy do stworzenia odpowiedniej sieci połączeń:
Krok 1.: umieszczamy dwa źródła napięcia AC 3Ph. Type 14 o parametrach:
U=326 590 (wartość maksymalna napięcia w analizowanej sieci mierzona
względem ziemi – patrz poprzednie części kursu), f=50, Pha=-90, A1=0,
TStart=-1, TStop=1.
Krok 2.: tworzymy modele linii przesyłowej zgodnie z opisem zawartym w czę-
ści 3. kursu o długości równej odpowiednio 40 i 300 km.
Krok 3.: wstawiamy przełączniki z grupy SWITCHES o nazwie Switch time
3-ph. Ustawiamy następujące jego parametry: T-cl1= 0.02, T-op1=1, T-cl2=0.03,
T-op2=1, T-cl3= 0.025, T-op3=1, Imar=0 – uwzględniono niesymetrię w czasie
działania przełącznika oraz pominięto prąd podtrzymania. Zaznaczamy dodat-
kowo, iż życzymy sobie obserwować prąd płynący przez przełącznik.
Krok 4.: wstawiamy element RCL 3-ph pełniący funkcję baterii kondensatorów
(przyjmujemy pojemność wewnętrzną równą 2,5 μF w układzie połączeń Y)
i ustawiamy jego parametry: R1=R2=R3=0, L1=L2=L3=0, C1=C2=C3=2.5.
Krok 5.: ze względu na skończoną upływność baterii kondensatorów (przyjmu-
jemy 50 MΩ) równolegle do niej dołączamy kolejny element RCL 3-ph o para-
metrach: R1=R2=R3=50 000 000, L1=L2=L3=0, C1=C2=C3=0.
Krok 6.: rezystancję uziomu każdej stacji przyjmujemy równą 2 Ω, stąd też
Rgnd=2.
Krok 7.: nadajemy poszczególnym węzłom nazwy, wstawiamy elementy PROBE
CURRENT i PROBE VOLT, zgodnie z procedurą opisaną w poprzednich częściach
kursu, oraz łączymy wszystkie elementy odpowiednią siecią połączeń.
Krok 8.: przyjmujemy parametry konieczne do symulacji: Delta T=1E-6,
TMAX=0.15, XOPT=COPT=0. Pozostałe pozostawiamy bez zmian.
Rys. J. Wiater
zwarcia
Analiza zwarć w sieciach elektroenergetycznych jest problemem zło-
żonym wymagającym wykorzystania skomplikowanego aparatu matema-
tycznego, dlatego między innymi stosowanie komputerowych metod ob-
liczenia jest powszechnie wykorzystywane. Przy okazji omawiania prze-
pięć w sieciach poruszony zostanie problem zwarć, gdyż oba te zjawiska
są powiązane.
Sposób przeprowadzania obliczeń dla stanu zwarcia zaprezentowany zosta-
nie na przykładzie 3 stacji elektroenergetycznych. Analizowana stacja elek-
troenergetyczna S2 o napięciu znamionowym 400 kV jest zasilana dwustron-
nie liniami napowietrznymi o długości l1=40 km i l2=300 km ze stacji S1
i S3. Parametry linii są takie same jak w przykładzie zamieszczonym wcześ-
niej. Jednofazowe zwarcie doziemne fazy A wystąpiło na szynach stacji S2 po-
przez rezystancję równą 2 Ω. Celem obliczeń będzie wyznaczenie najwięk-
szej chwilowej wartości prądu zwarciowego (ip) oraz prądu zwarciowego po-
czątkowego (I”k1). Moc zwarciową stacji S1 przyjmujemy równą 4000 MVA, zaś
stacji S3 – 6000 MVA.
Z mocy zwarciowej oblicza się zastępczą impedancję systemu elektroener-
getycznego na podstawie zależności:
c ⋅ U2n
ZZ =
Sz
gdzie:
c – współczynnik napięciowy,
Un – napięcie znamionowe sieci,
Sz – moc zwarciowa,
Zz – impedancja zastępcza.
Praktycznie (w obliczeniach przybliżonych) często pomija się rezystancję,
jeżeli jest spełniony warunek:
R1 ≤ 0,1⋅ X1
Zakładamy, iż jest on spełniony w celu uproszczenia dalszych rozważań.

Rys. J. Wiater

15 400

[kA] [kV]
300
10
200

5 100

0
-100

-200
-5
-300

-10 -400
0,00 0,04 0,08 0,12 0,16 [s] 0,20 0,00 0,04 0,08 0,12 0,16 [s] 0,20
(f ile KURS7b.pl4; x-v ar t) c:STA -BATA (f ile KURS7b.pl4; x-v ar t) v :STA v :STB v :STC

Rys. 9 Przebieg prądu w miejscu zwarcia – stacja S2 Rys. 10 Napięcie na szynach stacji S2

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
90
Rys. J. Wiater

Rys. J. Wiater
9000 2000

[A] [A]
7000 1000

5000
0

3000
-1000
1000

-2000
-1000

-3000
-3000

-5000 -4000
0,00 0,04 0,08 0,12 0,16 [s] 0,20 0,00 0,04 0,08 0,12 0,16 [s] 0,20
(f ile KURS7b.pl4; x-v ar t) c:Z1A -S1A c:Z1B -S1B c:Z1C -S1C (f ile KURS7b.pl4; x-v ar t) c:S3A -X0003A c:S3B -X0003B c:S3C -X0003C

Rys. 11 Prąd na szynach stacji S1 Rys. 12 Prąd na szynach stacji S3

wych czy zwarć wymaga dostosowania pokazanych przykładów do konkret-

c ⋅ Un2 1,1⋅ 400 000 2 nych potrzeb użytkownika. W kolejnych częściach kursu zostaną zaprezen-
X Z1 ≈ Z Z1 = = = 44 Ω
Sz1 4000 ⋅ 10 6 towane inne możliwości wykorzystania pakietu ATP do obliczeń stanów nie-
c ⋅ Un2 1,1⋅ 400 000 2 ustalonych występujących w systemach elektroenergetycznych.
X Z2 ≈ ZZ2 = = = 29, 3 Ω
Sz 2 6000 ⋅ 10 6
X Z1 44
literatura
L Z1 = = = 0,140 H
2πf 2 ⋅ 3,14 ⋅ 50
1. ElectroMagnetic Transients Program (EMTP) Rule Book, http://www.
X 29, 3
LZ2 = Z1 = = 0, 093 H eeug.org
2πf 2 ⋅ 3,14 ⋅ 50 2. User Guide to Models in ATP http://www.eeug.org
Procedura tworzenia schematu układu w ATP jest zbliżona do opisanej, 3. H. Markiewicz, Urządzenia elektroenergetyczne, WNT, Warszawa 2001.
dlatego nie będzie kolejny raz omawiana. Na rysunkach 9 - 13 przedstawio-
no wyniki obliczeń:
reklama
Stacja S1:
i p =8,87 kA; I"k1=3,85 kA

Stacja S2:
i p =12,05 kA; I"k1=5,27 kA

Stacja S3:
i p =3,01kA; I"k1=1,35 kA

podsumowanie
Przedstawione w artykule przykłady wykorzystania pakietu ATP miały na
celu pokazanie idei jego działania. Analiza różnego rodzaju operacji łączenio-
Rys. J. Wiater

8000
[V]
6000

4000

2000

-2000

-4000

-6000

-8000
0,00 0,04 0,08 0,12 0,16 [s] 0,20
(f ile KURS7b.pl4; x-v ar t) v :STO

Rys. 13 Napięcie panujące na uziomie stacji S2 względem ziemi odniesienia

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
91
 pdrzoi aj eł k t

projekt zasilania elektrycznego

ogrzewania podłogowego
w łazience w budynku jednorodzinnym
mgr inż. Marcin Orzechowski

Publikowany w tym numerze projekt jest kontynuacją dwóch opracowań, które powinny
być już znane naszym Czytelnikom: projektu instalacji elektrycznej w budynku jednoro-
dzinnym, który został wydany przez DW MEDIUM w zeszycie „e.projekty” w 2004 r., oraz
projektu zasilania i sterowania napędem bramy wjazdowej („elektro.info” 7 - 8/2006).

opis techniczny  do siatki należy przymocować przewód grzejny oraz czujnik temperatury
(opaskami zaciskowymi),
1. Podstawa opracowania:  za pomocą odcinka przewodu zasilającego „zimnego” należy połączyć
 uzgodnienia z inwestorem, przewód grzejny ze sterownikiem,
 wizja lokalna w obiekcie,  zacisk PE w sterowniku oraz siatkę metalową należy objąć połączeniami
 PN-IEC 60364 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych, wyrównawczymi,
 PN-IEC 60364-7-701 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Po-  po wykonaniu prac instalacyjnych posadzkę należy zalać zaprawą cemen-
mieszczenia wyposażone w wannę lub/i basen natryskowy, towo-piaskową o grubości min. 50 mm lub zaprawą samopoziomującą
 katalog firmy ELEKTRA, (przewody muszą być całkowicie zatopione w masie zalewowej),
 projekt instalacji budynku jednorodzinnego opublikowany w zeszycie  tak przygotowana posadzka może zostać poddana obróbce glazurniczej.
„e.projekty” (DW MEDIUM 2004 r.), Schemat zasilania budynku przedstawia rysunek 1. Plan instalacji zasila-
 projekt zasilania i sterowania napędem bramy wjazdowej („elektro.info” nia i sterowania ogrzewaniem podłogowym oraz schemat połączeń sterowa-
7 - 8/2006). nia ogrzewaniem przedstawiono na rysunku 3.
2. Zasilanie instalacji ogrzewania podłogowego w łazience należy wykonać
przewodem YDYżo 3×2,5 wyprowadzonym z Rozdzielnicy Poddasza (RP) obliczenia
(rys. 1).
3. Instalację ogrzewania podłogowego należy wykonać przewodem grzejnym Wyznaczenie zapotrzebowania na moc grzejną:
typu Elektra VCD 17/710 – „przewód jednostronnie zasilany” (fot. 1). Pz _ ogrzew = Pjed ⋅ Slaz = 66 ⋅ 9 = 594 W
4. Sterowanie instalacją odbywa się za pomocą regulatora temperatury firmy
ELEKTRA. gdzie:
5. Wykonanie instalacji – na wyrównanej warstwie posadzki należy ułożyć Pjed – średnie jednostkowe zapotrzebowanie mocy, w [W/m2]
kolejno (rys. 3): Slaz – powierzchnia łazienki, na której będzie ułożony przewód, w [m2].
 warstwę izolacji termicznej (np. styropian lub wełnę mineralną o podwyż- Na podstawie przeprowadzonych obliczeń zostaje przyjęty przewód grzejny
szonej wytrzymałości mechanicznej), typu ELEKTRA VCD 17/710. Dane przewodu grzejnego typu ELEKTRA VCD
 folię polietylenową, 17/710:
 siatkę metalową,  min. moc grzejna Pogrzew=714 W,
Fot. ELEKTRA

Fot. ELEKTRA

przewód zasilający
a) „zimny” b)
mufa łącząca
przewód grzejny A B N N L1 L
z przewodem
zasilającym

dwużyłowy przewód czujnik

grzejny ELEKTRA VCD podłogowy

Fot. 1 Przewód jednostronnie zasilany typu Elektra VCD: a) przewód VCD, b) konstrukcja przewodu VCD [6] Fot. 2 Czujnik podłogowy [6]

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
92
napięcie zasilania Un=230 V, Obwód będzie zabezpieczony wyłącznikiem instalacyjnym nadprądowym
współczynnik mocy cosϕogrzew≅1, S301C4 produkcji firmy LEGRAND Polska zainstalowanym w RP1 (rys. 1):
długość przewodu grzejnego logrzew=42 m,
k 2 ⋅ I n 1, 45 ⋅ 4
przewód zasilający (tzw. „zimny”) YDYżo 3×1,5, dł. 2,5 m. I B = 3,1 A ≤ I n ≤ 4 A ≤ I Z ; I Z ≥ = ≅ 4, 0 A
1, 45 1, 45
Wyznaczenie odległości między przewodami grzejnymi (a–a):
Na podstawie PN-IEC 60364-5-523 należy uznać, że przewód YDYżo 3×2,5 speł-
Slaz 9 nia warunki długotrwałej obciążalności prądowej i przeciążalności:
( a − a) = = ≅ 0, 21 m
l ogrzew 42
I'z =I dd ⋅ k1=24 ⋅ 0,8=19,20>I z =4,0 A

Uwaga! gdzie:
Minimalna odległość między przewodami grzejnymi dla posadzki typu te- IB – spodziewany prąd obciążenia przewodu, w [A],
rakota wynosi: (a–a)min=10 cm. In – prąd znamionowy zabezpieczenia, w [A],
Dobór przewodu zasilającego instalację ogrzewania podłogowego w łazien- k1 – współczynnik poprawkowy zależny od sposobu ułożenia przewodu (prze-
ce na długotrwałą obciążalność prądową i przeciążalność: wodów), ustalony na podstawie PN-IEC 60364-5-523, w [-],
Pogrzew k2 – współczynnik krotności prądu znamionowego zabezpieczenia, przy którym
714
IB = = = 3,10 A następuje wyłączenie zabezpieczenia w określonym umownym czasie, przyjmo-
Un ⋅ cos ϕ ogrzew 230 ⋅ 1
wany jako:

Rys. M. Orzechowski
ZK TN-S

RGB Pi=9907 W
Psz=5000 W

YDYżo 5x6 o długości 5 m

obwód Ogrzewanie
podłogowe - łazienka

zabezpieczenie
Pi [W]
przewód

Uwaga! 1. Schemat zasilania budynku, w tym schemat RGB oraz ZK (złącza kablowego) znajdą Państwo w [1] i [2]. 2. Instalację należy wykonywać zgodnie z wymaganiami
zawartymi w PN-IEC 60364-7-701 oraz instrukcją producenta elementów instalacji. 3. Wszystkie przewodzące elementy instalacji, niebędące pod napięciem, należy połączyć
z główną szyną uziemiającą (GSU) budynku. Bezwzględnie należy połączyć z GSU metalową siatką (do której mocowany jest przewód grzejny) oraz zacisk PE przewodu zasi-
lającego „zimnego”. 4. Po wykonaniu instalacji należy przeprowadzić wszelkie niezbędne próby odbiorcze oraz pomiary zgodnie z PN-IEC 60364-6-6 oraz dokumentacją produ-
centa elementów instalacji ogrzewania podłogowego.

Rys. 1 Schemat ideowy rozdzielnicy poddasza (RP1)

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
93
 projekt
Rys. M. Orzechowski

Rys. M. Orzechowski
nieprzewodząca obudowa IP23 łazienka
o pojemności 36 modułów
przewód grzejny typu ELEKTRA VCD 17/710

YDYżo czujnik
5x6 z RGB przewód temperatury
(parter) „zimny” sterownik
YDYżo
w peszlu 3x2,5 ogrzewania ELEKTRA

Uwaga! 1. Instalację należy wykonywać zgodnie z wymaganiami zawartymi

w PN-IEC 60364-7-701 oraz instrukcją producenta elementów instalacji. 2. Wszyst-
kie przewodzące elementy instalacji, niebędące pod napięciem, należy połączyć
z główną szyną uziemiającą (GSU) budynku. Bezwzględnie należy połączyć z GSU
metalową siatkę (do której mocowany jest przewód grzejny) oraz zacisk PE przewo-
du zasilającego „zimnego”. 3. Po wykonaniu instalacji należy przeprowadzić wszel-
kie niezbędne próby odbiorcze oraz pomiary, zgodnie z PN-IEC 60364-6-6 oraz doku-
mentacją producenta elementów instalacji ogrzewania podłogowego. 4. Przewód
zasilający „zimny” instalacji ogrzewania należy prowadzić w peszlu. Zachować bez-
pieczną odległość od przewodu grzejnego.

Rys. 2 Schemat montażowy rozdzielnicy poddasza (RP1) Rys. 3 Plan instalacji

 1,6 - 2,1 – dla wkładek bezpiecznikowych (dla wartości In≥16 A należy Na podstawie danych zawartych w „Projekcie instalacji elektrycznej bu-
przyjmować k2=1,6), dynku jednorodzinnego wraz z przyłączem do sieci nn” („e.projekty”)
 1,45 – dla wyłączników nadprądowych bez względu na typ zastosowanej parametry zwarciowe poszczególnych elementów obwodu zasilającego
charakterystyki, wynoszą:
Iz – wymagana długotrwała obciążalność prądowa przewodu, w [A],  rezystancja i reaktancja SEE:
Idd – dopuszczalna długotrwała obciążalność przewodu odczytana z PN-IEC R kQ = 0, 000077 Ω; X kQ = 0, 000772 Ω
60364-5-523, dla temperatury otoczenia 20°C, w [A],
I’z – dopuszczalna długotrwała obciążalność prądowa przewodu, uwzględnia-  rezystancja i reaktancja transformatora:
jąca sposób jego ułożenia, w [A].
R kT = 0, 006615 Ω; X kT = 0, 018522 Ω
Sprawdzenie istniejącego przewodu RGB – RP1 na długotrwałą obciążal-
ność prądową i przeciążalność:  rezystancja i reaktancja linii napowietrznej 4×Al 50:
Uwaga! R L1 = 0,1212 Ω; X L1 = 0, 06 Ω
Dane przyjęte na podstawie [1] i [2].
Moc zainstalowana (przed modernizacją) – P’RP1=9193 W.  rezystancja linii kablowej YAKXS 4×50:
PRP1 + Pogrzew
'
9193 + 714 R L2 = 0, 01212 Ω
I RP1 = = = 15, 05 A
3 ⋅ Un ⋅ cos ϕ 3 ⋅ 400 ⋅ 0, 95
 rezystancja linii kablowej YKYżo 5×10:
Obwód będzie zabezpieczony bezpiecznikiem topikowym o prądzie znamio- R L3 = 0, 03636 Ω
nowym 25 A (zainstalowanym w RGB):
k 2 ⋅ I n 1, 6 ⋅ 25  rezystancja przewodu zasilającego RP1 YDYżo 5×6:
I BRP1 = 15, 05 A ≤ I n = 25 A ≤ I Z ; I Z ≥ = ≅ 27, 59 A
1, 45 1, 45 LL4 5
RL4 = = = 0, 01515 Ω
γ ⋅ SL 4 55 ⋅ 6
Na podstawie PN-IEC 60364-5-523 należy uznać, że istniejący przewód YDYżo
5×6 spełnia warunki długotrwałej obciążalności prądowej i przeciążalności: Reaktancja pętli zwarcia (na początku obwodu zasilania instalacji ogrzewa-
nia) wynosi:
I =I dd ⋅ k1=41⋅ 0,7=28,7 A>I z =27,59 A
;
d
X k1min = X kQ + X kT + 2 ⋅ X L1 = 0, 000772 + 0, 018522 + 2 ⋅ 0, 06 = 0,13929 Ω
Sprawdzenie dobranego kabla na warunki zwarciowe:

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
94
Rezystancja pętli zwarcia (na początku obwodu zasilania instalacji ogrzewa-

Fot. ELEKTRA
nia) wynosi: posadzka czujnik zaprawa zaprawa piaskowo
temperatury termoplastyczna -betonowa
R k1min = R kQ + R kT + 2 ⋅ R L1 + 2 ⋅ R L 2 + 2 ⋅ R L 3 + 2 ⋅ R L 4 = 0, 000077 + 0, 006615 + podłogi (klej elastyczny) lub zaprawa
samopoziomująca
+22 ⋅ 0,1212 + 2 ⋅ 0, 01212 + 2 ⋅ 0, 03636 + 2 ⋅ 0, 01515 = 0, 37635 Ω
przewód
Impedancja pętli zwarcia (na początku obwodu zasilania instalacji ogrzewa- grzejny
nia) wynosi: ELEKTRA

Z k1min = R 2k1min + X 2k1min = 0, 376352 + 0,13929 2 = 0, 40130 Ω

Uwaga!
Dla przekrojów przewodów zasilających Cu nie większych niż 50 mm2 lub
podłoże izolacja izolacja siatka
Al nie większych niż 70 mm2 w obliczeniach zwarciowych reaktancja może betonowe termiczna przeciw- metalowa
zostać pominięta. lub strop wilgociowa

Prąd zwarcia jednofazowego (na początku obwodu zasilającego instalację

Rys. 4 Przekrój podłogi przy zastosowaniu siatki metalowej [6]
ogrzewania podłogowego) wynosi:
Unf 230 LL5 3
I k1max = = ≈ 573,14 A R L5 = = = 0, 02182 Ω
Z k1min 0, 40130 γ ⋅ SL 5 55 ⋅ 2, 5

Wymagany minimalny przekrój przewodu zasilającego instalację ogrze-  rezystancja przewodu zasilającego „zimnego” 3×1,5:
wania podłogowego:
LL6 2, 5
RL6 = = = 0, 03030 Ω
Uwaga! γ ⋅ SL 6 55 ⋅ 1, 5
Ponieważ przy wartości spodziewanego prądu zwarciowego czas wyłącze-
nia zasilania będzie mniejszy od 0,1 s, obliczenia wymaganego minimalne- Reaktancja pętli zwarcia wynosi:
go przekroju przewodu należy wykonać z wykorzystaniem całki Joule’a od-
X k1max = X kQ + X kT + 2 ⋅ X L1 = 0, 000772 + 0, 018522 + 2 ⋅ 0, 06 = 0,13929 Ω
czytanej z charakterystyki I2t w=f(Ik).
Zatem wymagany minimalny przekrój przewodu zasilającego wynosi: Rezystancja pętli zwarcia wynosi:

1 I2 t w 1 15000 R k1max = R kQ + R kT + 2 ⋅ R L1 + 2 ⋅ R L 2 + 2 ⋅ R L 3 + 2 ⋅ R L 4 + 2 ⋅ R L 5 + 2 ⋅ R L 6 =
S≥ ⋅ = = 1, 06 mm2 < 2, 5 mm2
k 1 115 1 = 0, 000077 + 0, 006615 + 2 ⋅ 0,1212 + 2 ⋅ 0, 01212 + 2 ⋅ 0, 03636 + 2 ⋅ 0, 01515 +
+2 ⋅ 0, 02182 + 2 ⋅ 0, 03030 = 0, 48059 Ω
Należy zatem uznać, że dobrany przewód spełnia wymagania odporności
zwarciowej. Impedancja pętli zwarcia wynosi:
Uwaga!
Na podstawie przeprowadzonych obliczeń warunki zwarciowe spełnia prze- Z k1max = R 2k1max + X 2k1max = 0, 48059 2 + 0,13929 2 = 0, 50037 Ω
wód o przekroju 1,5 mm2, natomiast ze względów eksploatacyjnych został
przyjęty przewód o przekroju przewodów 2,5 mm2. Sprawdzenie warunku samoczynnego wyłączenia zasilania podczas zwarć
Sprawdzenie selektywności zadziałania przy kaskadowym połączeniu na końcu przewodu zasilającego „zimnego”:
S301C4 z zabezpieczeniem R303.25:
0, 8 ⋅ U0 0, 8 ⋅ 230
I k1min = = = 367, 73 ⋅ A > I a = 10 ⋅ 4 A = 40 A
I k1max =573,14 A<I kdop =650 A Z k1max 0, 50037

gdzie: Fot. ELEKTRA

I2t – wartość całki Joule’a odczytana z charakterystyki I2t=f(Ik),

k – jednosekundowa dopuszczalna gęstość prądów zwarciowych, w [A/mm2], przewód
zasilający 230 V
γ – konduktywność przewodu, w [m/(Ω⋅mm2)], przyjmowana dla Cu – 55 puszka regulator
[m/(Ω⋅mm2)] i Al – 35 [m/(Ω⋅mm2)], elektryczna temperatury

przewód czujnika
S – przekrój przewodu, w [mm2], temperatury
fuga zaprawa
L – długość przewodu, w [m], rurka ochronna
np. peszel
uelastyczniona termoplastyczna
(klej elastyczny)
Ikdop – dopuszczalna wartość prądów zwarciowych, po przekroczeniu której kit
posadzka
elastyczny
nie zostanie zachowana selektywność zadziałania zabezpieczeń przy kaska- przekładka
czujnik
temperatury
izolacyjna
dowym połączeniu bezpiecznika topikowego oraz wyłącznika nadprądowe- (dylatacja od przewód grzejny
ELEKTRA
ściany)
go (podana w katalogu producenta), w [A]. izolacja
termiczna
Warunek spełniony.
siatka izolacja
Sprawdzenie skuteczności samoczynnego wyłączenia podczas zwarcia jedno- metalowa przeciw-
wilgociowa
fazowego na końcu obwodu zasilania instalacji ogrzewania podłogowego:
 rezystancja przewodu zasilającego sterownik instalacji ogrzewania YDYżo
3×2,5: Rys. 5 Montaż regulatora temperatury [6]

nr 12/2007 w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
95
 projekt
Rys. M. Orzechowski

PRP1 ⋅ L L 4 ⋅ 100 Pogrzew ⋅ L L 5 ⋅ 100 Pogrzew ⋅ L L 6 ⋅ 100

ΔU = ΔU WLZ + + 2⋅ + 2⋅ =
RP1 γ ⋅ SL 4 ⋅ Un2 γ ⋅ SL 5 ⋅ U20 γ ⋅ SL 6 ⋅ U20
9907 ⋅ 5 ⋅ 100 714 ⋅ 3 ⋅ 100 714 ⋅ 2, 5 ⋅ 100
YDYżo 3x2,5 = 0, 36 % + + 2⋅ + 2⋅ ≈
55 ⋅ 6 ⋅ 400 2 55 ⋅ 2, 5 ⋅ 230 2 55 ⋅ 1, 5 ⋅ 230 2
≈ 0, 36 % + 0, 09 % + 0, 06 % + 0, 08 % = 0, 59 % < ΔUdop = 3, 0 %

Zgodnie z wymaganiami PN-IEC 60364 [3] warunek spadku napięcia jest za-
chowany.

uwagi końcowe
1, Ochrona przeciwporażeniowa: przy uszkodzenieniu – samoczynne wyłącze-
nie, uzupełniająca – wysoko czuły wyłącznik różnicowoprądowy (IΔn≤30 mA).
2. Instalację należy wykonywać zgodnie z wymaganiami zawartymi
sterownik ogrzewania w PN-IEC 60364-7-701 oraz instrukcją producenta elementów instalacji.
ELEKTRA
3. Wszystkie dostepne części przewodzące oraz siatkę osłonową przewodu
grzewczego układaną w masie posadzki należy objąć miejscowymi połą-
przewód pomiarowy YDYżo 3x1,5 o długości 2,5m („przewód zimny”) czeniami wyrównawczymi, które należy połączyć z GSU budynku.
4. Przewód zasilający „zimny” w instalacji ogrzewania należy prowadzić
czujnik temperatury w elastycznej rurze osłonowej (tzw. rura Peschla). Zachować bezpieczną
ELEKTRA VCD 17/710 odległość od przewodu grzejnego.
5. Po wykonaniu instalacji należy przeprowadzić wszelkie niezbędne próby
odbiorcze oraz pomiary zgodnie z PN-IEC 60364-6-6 i dokumentacją pro-
ducenta elementów instalacji ogrzewania podłogowego.

Rys. 6 Schemat ideowy zasilania instalacji ogrzewania

literatura
Warunek skutecznego samoczynnego wyłączenia przy zwarciach na końcu 1. Projekt instalacji elektrycznej budynku jednorodzinnego wraz z przyłą-
przewodu zasilającego „zimnego” zostanie zachowany. czem do sieci nn, „e.projekty”, DW Medium, Warszawa 2004.
Obliczony prąd zwarciowy Ik1min=367,73 A zapewnia wyłączenie zasilania 2. Projekt zasilania i sterowania napędem bramy wjazdowej, „elektro.info”
podczas zwarć w czasie t≤0,1 s. Jednocześnie należy stwierdzić, że warunek 7-8/2006.
selektywnego zadziałania zabezpieczeń w całym ciągu zasilania przy zwarciu 3. PN-IEC 60364 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.
na końcu przewodu zasilającego „zimnego” zostanie zachowany, gdyż: 4. PN-IEC 60364-7-701 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Po-
I k1min =367,73 A<I kdop =650 A
mieszczenia wyposażone w wannę lub/i basen natryskowy.
5, J. Wiatr, M. Orzechowski, Poradnik projektanta elektryka. Podstawy zasi-
gdzie: lania budynków mieszkalnych, użyteczności publicznej i innych obiektów
Ik1min – prąd zwarcia jednofazowego na końcu przewodu zasilającego „zim- nieprzemysłowych w energię elektryczną. DW Medium, Warszawa 2007.
nego”, w [A], 6. www.elektra.pl
Zk1max – całkowita impedancja obwodu zwarciowego dla zwarć jednofazowych
na końcu przewodu zasilającego „zimnego”, w [Ω]. Zestawienie ważniejszych materiałów:
1. Przewód grzejny typu Elektra VCD 17/710 – 1 szt., 2. regulator temperatury
Sprawdzenie dobranego przewodu na warunek spadku napięcia: Elektra wraz z czujnikiem temperatury – 1 szt., 3. wyłącznik instalacyjny nad-
Na podstawie danych zawartych w [1] spadek napięcia do WLZ jest równy prądowy S301C4 – 1 szt., 4. YDYżo 3×2,5 – 3 m, 5. peszel – 2,5 m, 6. siatka meta-
ΔUWLZ=0,36 %. lowa – 10 m2, 7. opaski zaciskowe – według potrzeb, 8. pozostałe materiały in-
Spadek napięcia liczony do końca przewodu zasilającego „zimnego” wynosi: stalacyjne – według potrzeb.

promocja

cena
LA
EL
EK
TR
YK
ÓW
–N
R 2

49 zł
cena
D
TY

cena
SE
Y RIA
SZ :Z
E
: ZE SZ
YT
RIA YD
SE tr L

cena
AE
Wia L EK
li a n

8 zł
u TR
ż. J YK

75 zł
ÓW
r in
NE
–N
mg R1

YJ
inż mgr in

10 zł
.R

AR
ż.
inż ados Julia
.M ła
arc w L n Wia

A W H Y
PR in O en
rze ar to
tr

E L O J E K PO
NIE NK AC ASAD
cho wic
ski w z

E EK D
L Z TR TOW STA
ET DY IA I LIN OE AN W Y
W I BU II K NER I A
OŚ W G A N A N I A A B G E I BU
LO T Y D O
A L
W YM ZASI W Y CZ
CH NYC Y
W
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l – SN H nr 12/2007
96
www.ksiegarniatechniczna.com.pl
 normy
jakość energii elektrycznej
Polskie Normy w branży elektrycznej
Z estawienie zawiera wybrane Polskie Normy dotyczące wymienionego zakresu
tematycznego, które zostały ustanowione lub przyjęte na podstawie odpowied-
nich uchwał Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. Zakres Polskich Norm dotyczą-
cych jakości energii elektrycznej i kompensacji mocy biernej jest ujęty w następu-
jących katalogowych grupach i podgrupach klasyfikacji ICS: 27.100, 29.180,
29.120.70, 29.240.01, 29.240.20, 29.240.30, 29.240.99, 31.060.70, 33.100.
W zestawieniu zamieszczono również wykaz norm z tego zakresu tematycznego
wycofanych i zastąpionych przez nowe normy. Z uwagi na ciągłą nowelizację i ak-
tualizacje Polskich Norm zachęcamy Czytelników do odwiedzenia strony interne-
towej Polskiego Komitetu Normalizacyjnego www.pkn.pl i zbadania możliwości za-
stosowania najnowszego wydania tych norm.
Polskie Normy związane z tematyką jakości energii elektrycznej
i kompensacji mocy biernej
PN-EN 13321-2:2006 (U) Otwarta wymiana danych w systemach automatyzacji,
sterowania i zarządzania budynkami. Domowe i budynkowe systemy elektronicz-
ne. Część 2: Komunikacja KNXnet/IP. Open data communication in building auto-
mation controls and building managment. Home and building electronic systems.
Part 2: KNXnet/IP Communication.
PN-EN 14908-4:2006 (U) Otwarta wymiana danych w systemach automatyzacji,
sterowania i zarządzania budynkami. Protokół sieci sterowania. Część 4: Transmi-
sja za pomocą protokołu internetowego (IP). Open data communication in building
automation controls and building managment. Control Network Protocol. Part 4: IP
Communication.
PN-EN 50065-2-1:2005/A1:2006 (U) Transmisja sygnałów w sieciach elektrycz-
nych niskiego napięcia w zakresie częstotliwości od 3 kHz do 148,5 kHz. Część
2 - 1: Wymagania dotyczące odporności urządzeń i systemów komunikacyjnych
pracujących w zakresie częstotliwości od 95 kHz do 148,5 kHz, stosowanych w sie-
ciach zasilających i przeznaczonych do wykorzystania w środowisku mieszkalnym,
handlowym i lekko uprzemysłowionym. Signalling on low-voltage electrical instal-
lations in the frequency range 3 kHz to 148,5 kHz. Part 2 - 1: Immunity requirements
for mains communication equipment and systems operating in the range of frequ-
encies 95 kHz to 148,5 kHz and intended for use in residental, commercial and li-
ght industrial environments.
PN-EN 50065-2-2:2005/A1:2006 (U) Transmisja sygnałów w sieciach elektrycz-
nych niskiego napięcia w zakresie częstotliwości od 3 kHz do 148,5 kHz. Część
2 - 2: Wymagania dotyczące odporności urządzeń i systemów komunikacyjnych
pracujących w zakresie częstotliwości od 95 kHz do 148,5 kHz, stosowanych w sie-
ciach zasilających i przeznaczonych do wykorzystania w środowisku przemysło-
wym. Signalling on low-voltage electrical installations in the frequency range 3 kHz
to 148,5 kHz. Part 2 - 2: Immunity requirements for mains communication equip-
ment and system operating in the range of frequencies 95 kHz to 148,5 kHz and in-
tended for use in industrial environments.
PN-EN 50065-2-3:2005/A1:2006 (U) Transmisja sygnałów sieciach elektrycznych
niskiego napięcia w zakresie częstotliwości od 3 kHz do 148,5 kHz. Część 2 - 3:
Wymagania dotyczące odporności urządzeń i systemów komunikacyjnych pracu-
jących w zakresie częstotliwości od 3 kHz do 95 kHz, stosowanych w sieciach za-
silających i przeznaczonych do wykorzystania przez dostawców i dystrybutorów
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
98
energii elektrycznej. Signalling on low-voltage electrical installations in the frequ-
ency range 3 kHz to 148,5 kHz. Part 2 - 3: Immunity requirements for mains com-
munication equipment and system operating in the range of frequencies 3 kHz to
95 kHz and intended for use by electricity suppliers and distributors.
PN-EN 50065-4-2:2002/A2:2006 Transmisja sygnałów w sieciach elektrycznych ni-
skiego napięcia w zakresie częstotliwości od 3 kHz do 148,5 kHz i od 1,6 MHz do 30 MHz.
Część 4 - 2: Niskonapięciowe filtry odsprzęgające. Wymagania bezpieczeństwa.
PN-EN 50065-4-7:2007 Transmisja sygnałów w sieciach elektrycznych niskiego na-
pięcia w zakresie częstotliwości od 3 kHz do 148,5 kHz i od 1,6 MHz do 30 MHz. Część
4 - 7: Przenośne niskonapięciowe filtry odsprzęgające. Wymagania bezpieczeństwa.
PN-EN 50090-5-1:2007 Domowe i budynkowe systemy elektroniczne (HBES).
Część 5 - 1: Nośniki i warstwy zależne od nośników. Transmisja liniami zasilający-
mi w systemach HBES klasy 1. Zastępuje PN-EN 50090-5-1:2005 (U).
PN-EN 50090-5-3:2007 Domowe i budynkowe systemy elektroniczne (HBES).
Część 5 - 3: Nośniki i warstwy od nich zależne. Częstotliwości radiowe. Home and
Building Electronic Systems (HBES). Part 5 - 3: Media and media dependent layers
radio frequency.
PN-EN 50121-5:2006 (U) Zastosowania kolejowe. Kompatybilność elektromagne-
tyczna. Część 5: Emisja i odporność na zakłócenia aparatów i urządzeń stacjonar-
nych zasilanych energią. Railway applications. Electromagnetic compatibility. Part 5:
Emission and immunity of fixe power supply installations and apparatus.
PN-EN 50341-2:2002/AC:2007 (U) Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu
przemiennego powyżej 45 kV. Część 2: Wykaz normatywnych warunków krajo-
wych. Overhead electrical lines exceeding AC 45 kV. Part 2: Index of National Nor-
mative Aspects.
PN-EN 50341-3:2002/AC:2007 (U) Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu
przemiennego powyżej 45 kV. Część 3: Zbiór normatywnych warunków krajowych.
Overhead electrical lines exceeding AC 45 kV. Part 2: Set of National Normative
Aspects.
PN-EN 50412-2-1:2006 Aparatura i systemy do przesyłu informacji przez sieć
elektroenergetyczną w zakresie częstotliwości od 1,6 MHz do 30 MHz stosowane
w instalacjach niskonapięciowych. Część 2 - 1: Środowisko mieszkalne, handlowe
i przemysłowe. Wymagania dotyczące odporności na zakłócenia.
PN-EN 50423-1:2007 (U) Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu przemien-
nego powyżej 1 kV do 45 kV włącznie. Część 1: Wymagania ogólne. Specyfikacje
wspólne. Zastępuje PN-EN 50423-1:2005 (U).
PN-EN 60384-14:2006 (U) Kondensatory stosowane w urządzeniach elektronicz-
nych. Część 14: Specyfikacja grupowa. Kondensatory stałe do tłumienia zakłóceń
elektromagnetycznych podłączone do przewodów zasilających. Fixed capacitors for
use in electronic equipment. Part 14: Sectional specification. Fixed capacitors for
electromagnetic interference suppression and connection to the supply mains.
PN-EN 60384-14-1:2006 (U) Kondensatory stosowane w urządzeniach elektro-
nicznych. Część 14 - 1: Specyfikacja szczegółowa ramowa. Kondensatory stałe do
tłumienia zakłóceń elektromagnetycznych podłączone do przewodów zasilających.
Poziom oceny D. Fixed capacitors for use in electronic equipment. Part 14 - 1: Blank
detail specification. Fixed capacitors for electromagnetic interference suppression
and connection to the supply mains. Assesment level D.
PN-EN 60794-2-11:2006 (U) Kable światłowodowe. Część 2 - 11: Kable świa-
tłowodowe do układania wewnątrz pomieszczeń. Szczegółowe wymagania do-
nr 12/2007
tyczące kabli jedno- i dwuświatłowodowych stosowanych do okablowania bu-
dynków. Official fibre cables. Part 2 - 11: Indoor cables. Detailed specification
for simplex and duplex cables for use in premises cabling.
PN-EN 60794-2-21:2006 (U) Kable światłowodowe. Część 2 - 21: Kable
światłowodowe do układania wewnątrz pomieszczeń. Szczegółowe wyma-
gania dotyczące kabli rozdzielczych wieloświatłowodowych stosowanych
do okablowania budynków. Official fibre cables. Part 2 - 21: Indoor cables.
Detailed specification for multi-fibre optical distribution cables for use in
premises cabling.
PN-EN 60871-1:2006 (U) Kondensatory do równoległej kompensacji mocy bier-
nej w sieciach elektroenergetycznych prądu przemiennego o napięciu znamiono-
wym powyżej 1000 V. Część 1: Wymagania ogólne. Shunt capacitors for a.c. po-
wer systems having a rated voltage above 1000 V. Part 1: General.
PN-EN 60862-1:2007 Filtry z akustyczną falą powierzchniową (AFP) o ocenionej
jakości. Część 1: Specyfikacja wspólna. Zstępuje PN-EN 60862-1:2004 (U).
PN-EN 60034-26:2007 (U) Maszyny elektryczne wirujące. Część 26: Wpływ na-
pięć asymetrycznych na parametry trójfazowych silników indukcyjnych.
PN-EN 60255-22-1:2007 Przekaźniki energoelektryczne. Część 22 - 1: Badania od-
porności przekaźników pomiarowych i urządzeń zabezpieczeniowych na zaburze-
nia elektryczne. Badania odporności na udary oscylacyjne o częstotliwości 1 MHz.
Zastępuje: PN-EN 60255-22-1:2006 (U), PN-92/E-88608.
PN-EN 60034-28:2007 (U) Maszyny elektryczne wirujące. Część 28: Metody
badań do wyznaczania parametrów schematów zastępczych obwodów niskona-
pięciowych trójfazowych silników klatkowych. Rotating electrical machine.
Part 28: Test methods for determining quantities of equivalent circuit diagrams
for three-phase low-voltage cage induction motors.
Polskie Normy wycofane (przez zastąpienie) ze zbioru
z zakresu tematycznego jakości energii elektrycznej
Lp. Normy wycofane
PN-EN 50121-5:2002 (U) Zastosowania kolejowe. Kompatybilność elektromagnetyczna. PN-EN 50121-5:2006 (U) Zastosowania kolejowe. Kompatybilność elektromagnetyczna.
Część 5: Emisja i odporność na zakłócenia aparatów i urządzeń stacjonarnych zasilanych
1.
energią. Railway applications. Electromagnetic compatibility. Part 5: Emission and immunity energią. Railway applications. Electromagnetic compatibility. Part 5: Emission and immunity
of fixe power supply installations and apparatus.
2. PN-EN 50412-2-1:2006 (U)
PN-EN 60871-1:2001 Kondensatory do równoległej kompensacji mocy biernej w sieciach
elektroenergetycznych prądu przemiennego o napięciu znamionowym powyżej 1 kV.
Wymagania ogólne. Wymagania dotyczące bezpieczeństwa. Wytyczne instalowania
3.
i użytkowania. Shunt capacitors for a.c. power systems having a rated voltage above 1 kV.
Part 1: General. Performance, testing and rating. Safety requirements.
Guide for installation and operation.
4. PN-EN 60904-1:2002 (U)
PN-EN 61000-3-2:2006 (U) Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC). Część 3 - 2:
Dopuszczalne poziomy. Dopuszczalne poziomy emisji harmonicznych prądu (fazowy prąd
5.
zasilający odbiornika ≤16 A). Electromagnetic compatibility (EMC). Part 3 - 2: Limits for
harmonic current emissions (equipment input current ≤16 A per phase).
6. PN-EN 61000-3-12:2005 (U)
7. PN-EN 61000-4-11:2005
8. PN-EN 61000-4-13:2003 (U)
nr 12/2007
PN-EN 60904-1:2007 (U) Elementy fotowoltaiczne. Część 1: Pomiar charaktery-
styk prądowo-napięciowych elementów fotowoltaicznych. Photovoltaic devices.
Part 1: Measurement of photovoltaic current-voltage characteristics.
PN-EN 61000-3-2:2007 Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC). Część 3 - 2:
Poziomy dopuszczalne. Poziomy dopuszczalne emisji harmonicznych prądu (fazo-
wy prąd zasilający odbiornika ≤16 A). Zastępuje: PN-EN 61000-3-2:2006 (U).
PN-EN 61000-3-3:1997/A2:2006 Kompatybilność elektromagnetyczna. Dopusz-
czalne poziomy. Ograniczanie wahań napięcia i migotania światła powodowanych
przez odbiorniki o prądzie znamionowym ≤16 A w sieciach zasilających niskiego
napięcia (zmiana A2). Electromagnetic comatibility (EMC). Part 3 - 3: Limits-Limi-
tation of voltage changes, voltage supply systems, for equipment with rated cur-
rent ≤16 A per phase and not subject to conditional connection.
PN-EN 61000-3-12:2007 Kompatybilność elektromagnetyczna. Część 3 - 12: Po-
ziomy dopuszczalne. Poziomy dopuszczalne emisji harmonicznych prądu dla od-
biorników o znamionowym prądzie fazowym >16 A i ≤75 A, przyłączonych do pu-
blicznej sieci zasilającej niskiego napięcia.
PN-EN 61000-4-7:2007 Kompatybilność elektromagnetyczna. Część 4 - 7: Meto-
dy badań i pomiarów. Ogólny przewodnik dotyczący pomiarów harmonicznych i in-
terharmonicznych oraz przyrządów pomiarowych dla sieci zasilających i przyłą-
czonych do nich urządzeń.
PN-EN 61000-4-11:2007 Kompatybilność elektromagnetyczna. Część 4 - 11: Me-
tody badań napięcia, krótkie przerwy i zmiany napięcia.
PN-EN 61000-4-13:2007 Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC). Część 4 - 13:
Metody badań i pomiarów. Harmoniczne i interharmoniczne wraz z sygnałami sie-
ciowymi w przyłączu zasilającym prądu przemiennego. Badania odporności na za-
burzenia małej częstotliwości.
Zastąpione przez
Część 5: Emisja i odporność na zakłócenia aparatów i urządzeń stacjonarnych zasilanych
of fixe power supply installations and apparatus.
PN-EN 50412-2-1:2006 Aparatura i systemy do przesyłu informacji przez sieć
elektroenergetyczną w zakresie częstotliwości od 1,6 MHz do 30 MHz stosowane
w instalacjach niskonapięciowych. Część 2 - 1: Środowisko mieszkalne, handlowe
i przemysłowe. Wymagania dotyczące odporności na zakłócenia.
PN-EN 60871-1:2006 (U) Kondensatory do równoległej kompensacji mocy biernej
w sieciach elektroenergetycznych prądu przemiennego o napięciu
znamionowym powyżej 1000 V. Część 1: Wymagania ogólne.
PN-EN 60904-1:2007 (U) Elementy fotowoltaiczne. Część 1: Pomiar charakterystyk
prądowo-napięciowych elementów fotowoltaicznych.
PN-EN 61000-3-2:2007 Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC).
Część 3 - 2: Poziomy dopuszczalne. Poziomy dopuszczalne emisji harmonicznych prądu
(fazowy prąd zasilający odbiornika ≤16 A).
PN-EN 61000-3-12:2007 Kompatybilność elektromagnetyczna. Część 3 - 12: Poziomy
dopuszczalne. Poziomy dopuszczalne emisji harmonicznych prądu dla odbiorników
o znamionowym prądzie fazowym >16 A i ≤75 A, przyłączonych
do publicznej sieci zasilającej niskiego napięcia.
PN-EN 61000-4-11:2007 Kompatybilność elektromagnetyczna.
Część 4-11: Metody badań napięcia, krótkie przerwy i zmiany napięcia.
PN-EN 61000-4-13:2007 Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC).
Część 4-13: Metody badań i pomiarów. Harmoniczne i interharmoniczne
wraz z sygnałami sieciowymi w przyłączu zasilającym prądu przemiennego.
Badania odporności na zaburzenia małej częstotliwości.
Jerzy Nowotczyński, Krystyna Nowotczyńska
w w w. e l e k t r o . i n f o . p l
99
 d ystr ybucja

elektro.info można kupić w całej Polsce

ZAKŁAD ENERGETYCZNY TORUŃ Bydgoszcz, ul. Fordońska 248 J, tel. 52/329-91-40
ENERGOHANDEL Sp. z o.o. Toruń, ul. Wschodnia 36b, tel. 56/659-57-75
www.energohandel.com.pl Włocławek, ul. Duninowska 8, tel. 54/233-29-25
Brodnica, ul. 18 Stycznia 40, tel. 56/697-53-67
Grudziądz, ul. M. Curie-Skłodowskiej 6/7, tel. 56/642-18-80
Nowe Miasto Lubawskie, ul. Kościelna 8, tel. 56/697-23-95
Rypin, ul. Pisaki 31, tel. 54/423-13-90
ACEL Radziejów Kujawski,ul. Brzeska 19, tel. 54/285-34-48
Gdańsk, ul. Twarda 6c, tel. 58/340-14-45
www.acel.com.pl Toruń, ul. P.Fr.Skarbka 7/9, tel. 56/659-56-35
Lipno, ul. Mickiewicza 46, tel. 54/287-25-05 w. 32
AMPER sp. j. Bolesławiec, ul. Wróblewskiego 7e, tel. 75/732-61-54
FERT KSIĘGARNIA BUDOWLANA Kraków, ul. Kazimierza Wielkiego 54A, tel. 12/294-73-99
Szczecin, ul. Firlika 41, tel. 91/812-55-12
ARTELEK sc FHU MAKRO Bochnia, ul. Proszkowa 40A, tel. 14/611-15-75
Kraków, ul. Królewska 2, tel. 12/292-80-51
ASTE Sp. z o.o. Gdańsk, ul. Wielopole 7, tel. 58/340-69-00 Wieliczka, ul. Narutowicza 24, tel. 12/278-59-74
www.aste. pl
FORUM RONDO Jantessa, Łomianki, ul. Warszawska 51
BARGO Sp. z o.o. Dziekanów Polski, ul. Kolejowa 223, tel. 22/751-29-29 Jupro Taim, Konin, ul. 3 Maja 62a
www.bargo.pl KRAK-OLD, Kraków, ul. Wysłouchów 17/15
BIELTOR s.j. Bielsko-Biała, ul. Warszawska 56, tel. 33/811-99-20 Kwant II, Dąbrowa Tarnowska, ul. Graniczna 6a
LEBASKI-LECH BAGIŃSKI, Szczecin, ul. Husarów 1
COSIW-SEP Warszawa, ul. Świętokrzyska 14, Merkurion, Grodzisk Mazowiecki, ul. Królewska 14
www.cosiw.sep.com.pl tel. 22/336-14-19, 336-14-20, 336-14-21 Polmark, Wola Rzędzińska, Wola Rzędzińska 589c
ZAKŁAD ENERGETYCZNY Białystok, ul. Elewatorska 17/1, tel. 85/662-75-27 Sepix, Słupsk, ul. Ogrodowa 23
BIAŁYSTOK Białystok, ul. Świętojańska 12, tel. 85/748-22-66 IN MEDIO SALONY SPRZEDAŻY PRASY IN MEDIO
PPH EKTO Sp. z o.o. Łomża, ul. Polowa 1, tel. 86/215-01-52
www.ekto.com.pl Bielsk Podlaski, ul. Rejonowa 6, tel. 85/730-08-06
KSIĘGARNIA „QUO VADIS” Elbląg, ul. 1 Maja 35, tel. 55/232-57-91
Ełk, ul. Sportowa 1, tel. 87/621-14-80
Projektowanie Augustów, ul. Elektryczna 2, tel. 87/643-73-52 Platforma Handlowa ELENET e-hurtownia ELENET
Sprzedaż hurtowa i detaliczna Sokółka, ul. Kolejowa 25, tel. 85/711-20-02 www.elektrotechnika.net.pl
Produkcja Giżycko, ul. Przemysłowa 3, tel. 87/429-86-16
Wykonawstwo Suwałki, ul. Piaskowa 1, tel. 87/562-12-98 POLAMP Sp. z o.o. Giżycko, ul. Przemysłowa 1, tel. 87/429-89-00
Usługi eksploatacyjne www.polamp.com Giżycko, ul. Armii Krajowej 7, tel. 87/428-32-68
Ełk, ul. Suwalska 82B, tel. 87/621-62-18
ELECTRIC Gdańsk, ul. Grunwaldzka 481, tel. 58/344-73-54 Mrągowo ELTA, ul. Mrongowiusza 54, tel. 89/741-25-05
ELEKTROHURT Poznań, ul. Małe Garbary 7a, tel. 61/853-02-53 Kętrzyn ELTA, ul. Rycerska 4/2, tel. 89/752-21-94
Ełk, ul. Stary Rynek 2, tel. 87/610-96-26
HURTOWNIA ELEKTROTECHNICZNA
I OŚWIETLENIOWA HURTOWNIA Warszawa, ul. Obrzeżna 3,
ELEKTROTECHNICZNA ROMI tel. 22/499 23 21, tel./faks 22/857-31-83
ELEKTRO-PARTNER Leszno, ul. Obrońców Lwowa 18, tel. 65/520-25-19
HURTOWNIE ELEKTRYCZNE M. Olszewski R. Drabik Spółka Jawna
www.romisj.pl
ELEKTRO-PARTNER Ząbkowice Śląskie, ul. Niepodległości 24, tel. 74/815-40-00 hurtownia@romisj.pl
ELGED Inowrocław, ul. Metalowców 7, tel. 52/356-55-40 biuro@romisj.pl
HURTOWNIA ARTYKUŁÓW
ELEKTRYCZNYCH RUCH SA SIEĆ SPRZEDAŻY RUCH W CAŁYM KRAJU
FH EL-INSTAL Bartoszyce, ul. Szewców 7
SEP STOWARZYSZENIE ELEKTRYKÓW POLSKICH
PPH ELKABEL sp.j. Bielsko-Biała, ul. Komorowicka 39-41, tel. 33/821-23-20 www.sep.org.pl Oddziały SEP w calym kraju.
www.elkabel.pl Kielce, ul. Zagnańska 71, tel. 41/343-13-39
Kraków, ul. Przewóz 34a, tel. 12/650-00-21 SOLAR Kraków, ul. Radzikowskiego 35, tel. 12/638-91-22
Lublin, ul. Zemborzycka 112, tel. 81/748-90-73 Polska Sp. z o.o. Lublin, ul. Witosa 3, tel. 81/444-25-05
Parczew, al. Jana Pawła II 38, tel. 83/355-19-99 Łódź, ul. Rokicińska 162, tel. 42/677-58-30
Pruszcz Gdański, ul. Sikorskiego 2, tel. 58/691-76-39 Wrocław, ul. Krakowska 141-155, tel. 71/341-69-16
Rzeszów, ul. Magazynowa 1, tel. 17/864-22-87 Szczecin, ul. Heyki 3, tel. 91/462-48-79
HURTOWNIA ELEKTROTECHNICZNA Żary, ul. Hutnicza 1 SPE STOWARZYSZENIE POLSKICH ENERGETYKÓW
ELMAT www.spe.org.pl Oddziały SPE w całym kraju.
ELMI Giżycko, ul. Smętka 6A, tel. 87/428-47-88
www.elmi.net.pl Rynkowa 6, 11-400 Kętrzyn, tel. 89/752-20-68
PPH ELNOWA Bydgoszcz, ul. Szubińska 17, tel. 52/375-45-71
PRENUMERATA ROCZNA – 50 zł
PRENUMERATA EDUKACYJNA – 30 zł
ELPIE Sp. z o.o. Lublin, ul. Inżynierska 3, tel. 81/744-26-51
www.elpie.com.pl Chełm, ul. Mickiewicza 7A, tel./faks 82/564-86-91  10 numerów w roku (numery łączone: 1/2, 7/8 – w cenie numeru pojedynczego),
Zamość, ul. Hrubieszowska 63, tel./faks 84/639-84-95  przesyłka na koszt wydawnictwa,
Puławy, ul. Włostowicka 3, tel./faks 81/886-41-50
Biała Podlaska, ul. Handlowa 1, tel./faks. 83/342-07-61
 w prenumeracie koszt 1 egzemplarza taniej o 15 % w stosunku do ceny w sprzedaży detalicznej,
Hrubieszów, ul. Polna 1, tel./faks 84/697-23-56
 dla studentów – zniżka – 50 % ( po przesłaniu kserokopii aktualnej legitymacji studenckiej),
 bezpłatna prenumerata próbna.
euroKABEL-prorem Sp. z o.o. Starachowice, ul. Kościelna 98A Zamówienia będą realizowane po dokonaniu wpłaty na konto: BANK ZACHODNI WBK S.A.
VI O/WARSZAWA 46 1090 1753 0000 0000 7406 8950. Kontakt w sprawie prenumeraty i dystrybucji
z p. Anetą Kacprzycką, e-mail: akacprzycka@medium.media.pl, tel. 022 810 21 24, faks 022 810 27 42.

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
100
 recenzja

rezerwowe i bezprzerwowe
wał podstawowe układy zasilania odbiorni-
ków z systemu elektroenergetycznego (w tym

zasilanie w energię elektryczną możliwości stosowania źródeł rezerwowych)

oraz określił stawiane im wymagania. W dal-
szej części zostały opisane podstawowe źró-
urządzenia i układy dła zasilania awaryjnego i gwarantowanego
(zespół prądotwórczy oraz zasilacz UPS). Za-
dr inż. Tadeusz Sutkowski mieszczony został także wyczerpujący opis
działania podstawowych typów zasilaczy UPS

C entralny Ośrodek Szkolenia i Wydaw-

nictw SEP wydał w październiku
2007 roku książkę autorstwa dr. inż. Tade-
usza Sutkowskiego pt. „Rezerwowe i bez-
przerwowe zasilanie w energię elektrycz-
ną. Urządzenia i układy”. Ta bardzo cen-
na pozycja wypełnia lukę istniejącą na
rynku księgarskim w zakresie układów
zasilania rezerwowego, awaryjnego
i gwarantowanego. W dotychczas dostęp-
nych publikacjach tematyka zasilania
awaryjnego i gwarantowanego nie wy-
czerpywała bowiem wszystkich zagad-
nień. Autor książki, wieloletni pracownik
Instytutu Elektroenergetyki Politechniki
Warszawskiej oraz doświadczony projek-
tant, podjął się próby zgromadzenia w pu-
blikacji najważniejszych wiadomości
związanych z tą tematyką.
Konieczność stosowania źródeł zasila-
nia awaryjnego i bezprzerwowego wyni-
ka ze złej jakości dostarczanej energii elek-
trycznej. Wszystkie stosowane układy za-
silania rezerwowego, awaryjnego oraz
gwarantowanego mają na celu poprawie-
nie niezawodności dostaw energii elek-
trycznej do odbiorników wrażliwych na
zakłócenia lub przerwy w zasilaniu.
Książka została podzielona na osiem roz-
działów, w których autor omawia poszcze-
gólne zagadnienia związane z projektowa-
niem układów zasilania o zwiększonej pew-
ności dostaw energii elektrycznej. W pierw-
szym rozdziale zostały omówione podstawo-
we zagadnienia związane z jakością energii
elektrycznej. Wyjaśniono najważniejsze de-
finicje określające parametry jakościowe do- oraz informacje dotyczące budowy, eksploata-
starczanej energii elektrycznej, takie
jak m.in. zapad, krótka przerwa,
cji oraz zasad doboru baterii stosowanych
w zasilaczach UPS. W rozdziale poświę-
wzrost napięcia, kształt krzywej na- conym układom rezerwowego i bez-
ZŁ z VAT
48
przerwowego zasilania odbiorników
wymieniono zasady projektowania
układów zasilania z wykorzystaniem
zespołów prądotwórczych oraz zasila-
czy UPS.
Autor zamieścił w książce wiele przykła-
dowych układów, które mogą być pomoc-
ne przy rozwiązywaniu problemów, z jaki-
mi może się spotkać projektant w pracy za-
wodowej. W ostatnim rozdziale zostały opi-
sane tendencje rozwojowe rezerwowych
źródeł zasilania, takich jak ogniwa paliwo-
we, superkondensatory, nadprzewodniko-
we magnetyczne zasobniki energii oraz
kompensacyjne zasobniki energii.
Książka ma charakter popularnonauko-
wy, ale dzięki przystępnemu językowi i ob-
szernemu wyjaśnieniu wielu zagadnień
związanych z poprawianiem niezawodno-
ści dostaw energii do odbiorników jest do-
skonałym podręcznikiem dla projektantów
układów zasilania gwarantowanego i awa-
ryjnego. A zilustrowany rysunkami mate-
pięcia oraz współczynnik THD stanowiący riał powoduje, że z książki Tadeusza Sutkow-
ilościową miarę zawartości wyższych har- skiego mogą korzystać wszyscy elektrycy, bez
monicznych w przebiegu odkształconym na- względu na posiadane kwalifikacje zawodo-
pięcia lub prądu. Następnie został opisany we. Może być ona przydatna w codziennej pra-
wpływ parametrów dostarczanej energii cy służb energetycznych budynków komercyj-
elektrycznej na pracę wybranych odbiorni- nych czy centrów przetwarzania informacji,
ków energii elektrycznej. a także pomocna studentom wydziałów elek-
Po wprowadzeniu czytelnika w tematykę trycznych wyższych uczelni technicznych.
jakości energii elektrycznej, autor zaprezento- mgr inż. Julian Wiatr

www.ksiegarniatechniczna.com.pl

tak, zamawiam książkę ............................................................ w liczbie ......... egz., w cenie ................. KSIĘGARNIA TECHNICZNA
DW MEDIUM
imię nazwisko firma
zawód wykonywany NIP
kod miejscowość
ulica nr lok. tel. 022 810 21 24
faks 022 810 27 42
tel./faks e-mail
Wyrażam zgodę na wystawienie faktury VAT bez mojego podpisu

data podpis eib@ksiegarniatechniczna.com.pl

n r 1 2 / 2 0 0Kupon
7 należy nakleić na kartę pocztową i przesłać pod adres: DW MEDIUM, 04-112 Warszawa, ul. Karczewska 18, w
lubw w . e lfaksem
e k t (0-22)
r o . i 810
nfo 27.42
pl www.ksiegarniatechniczna.com.pl
101
przesłać

Wyrażam
Wyrażamzgodę
zgodęnana
wprowadzenie
wprowadzenie
i przetwarzanie
i przetwarzanie przez
przezDom
Dom Wydawniczy
Wydawniczy MEDIUM
MEDIUM moich
moichdanych
danychww
celach
celach
marketingowych,
marketingowych,
zgodnie
zgodnie
z Ustawą
z Ustawą
z 29.08.1997
z 29.08.1997
o ochronie
o ochroniedanych
danych
osobowych
osobowych
(DzU
(DzU z 2002
z 2002
r.,r.,
nrnr
101,
101,
poz.
poz.
926,
926,
z późn.
z późn.
zm.).
zm.).
Wydawnictwo
Wydawnictwozapewnia
zapewnia
mimi
prawo
prawo
wglądu
wglądu
dodo
moich
moich
danych
danych
i ich
i ich
aktualizacji.
aktualizacji.
 krzyżówka

fundatorem nagrody jest firma Koelner SA

1 2 3 4 5 6 7

25
8 9

24 5
10

8 10
11 12 13 14

13 12 23
15 16 17

18 19 20 21 22

20 7
23

19
24 25 26 27 28

9 15 14

21
29 30

4
31

32 33 34

22 1
Do wygrania 35 36

akumulatorowa 11
37
6 2

wiertarko-wkrętarka 18 V 38
17
39
Modeco 16 3 18

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25
późn. zm.). Wydawnictwo zapewnia mi prawo wglądu do moich danych i ich aktualizacji.
marketingowych, zgodnie z Ustawą z 29.08.1997 o ochronie danych osobowych (DzU z 2002 r., nr 101, poz. 926, z
Wyrażam zgodę na wprowadzenie i przetwarzanie przez Dom Wydawniczy MEDIUM moich danych w celach

hasło krzyżówki: ...................................................................................................................

kod .. .. – .. .. .. miejscowość ..................................................................................................
telefon...................................................... e-mail .............................................................
ulica: ...................................................................................... nr ............... lok. ...................
zawód wykonywany ..........................................................................................
imię: ................................................... nazwisko: .................,...............................................
Kupon należy nakleić na kartę pocztową i przesłać pod adres: 04-112 Warszawa, ul. Karczewska 18

Poziomo: 2 zespół współpracujących ze sobą urządzeń; 8 rzecz pozbawiona gustu; 9 poniżej zera;
10 szczątkowe pokrywy rogowe palców u parzystokopytnych; 11 srebrzysty metal o własnościach fer-
romagnetycznych, stosowany jako dodatek do stopów magnetycznych; 13 odpieranie napaści; 15 elek-
troniczne urządzenie ostrzegawcze; 18 jednostka pojemności elektrycznej; 21 taniec latynoamerykań-
ski; 23 uprawa pod szkłem; 24 świetlny przeskok ładunków elektrycznych; 26 styl nawiązujący do prze-
Data: ................................ Podpis: ....................................................

szłości; 29 zarządzający; 30 miasto we wsch. Słowacji; 32 liczba-operator w funkcji odejmowania;

lub przesłać faksem – numer 0-22 810-27-42

35 kawałek porąbanego drzewa; 36 lampa elektronowa mająca osiem elektrod; 37 zmiana kierunku
ruchu; 38 rodzaj linii geometrycznej; 39 w muzyce: tempo powolne, szybsze niż largo.
Pionowo: 1 część nogi ptaka od goleni do palców; 2 kontynent; 3 główna tętnica doprowadzająca krew
do całego ciała; 4 choroba płuc; 5 fragment instalacji odgromowej wprowadzany do gruntu; 6 rzymski
bóg miłości; 7 broń sieczna o prostej i ostro zakończonej głowni; 12 dawna jednostka miary ciśnienia;
14 nazwisko niemieckiego fizyka, który jako pierwszy opisał związek pomiędzy natężeniem prądu elek-
trycznego a napięciem elektrycznym; 16 ryba słodkowodna; 17 pasek skórzany; 19 dźwięk „a” pod-
wyższony o półton; 20 skala dźwięków instrumentu muzycznego lub głosu śpiewaka; 21 urządzenie
przeznaczone do odstraszania zwierzyny od upraw polnych i leśnych; 22 gęsty, stary las iglasty; 25 dłu-
ga kapa z wyciętymi otworami na oczy, okrywająca konia rycerskiego, używana w XIII–XIV w.; 27 po-
łączenie trzech samogłosek w jednej sylabie w ten sposób, że tylko jedna, środkowa, jest elementem
zgłoskotwórczym; 28 uchwyt mocujący przedmiot dookoła; 29 jednorazowy ładunek wprowadzany do
pieca hutniczego; 31 gorączka tropikalna; 33 pewna ilość czegoś; 34 uwaga na marginesie tekstu.
(jasa)
Litery z pól ponumerowanych od 1 do 25 utworzą hasło. Rozwiązanie
(hasło) prosimy nadsyłać do 20 marca 2008 r. pod nowy adres redak-
cji, 04-112 Warszawa, ul. Karczewska 18 (kupon zamieszczamy obok).
Fundatorem nagrody, akumulatorowej wiertarko-wkrętarki 18 V marki Modeco, jest firma Koelner SA. Więcej
na temat nagrody znajdą Państwo na stronie 11.

Nagrody z krzyżówki z numeru 10/2007, lampki DOT-it ufundowane przez firmę OSRAM, wygrali: Ewa War-
szawska z Warszawy, Andrzej Gról z Opola, Janusz Cienkosz z Trzemeśni, Andrzej Ostoja z Olsztyna, Zdzisław
Woźny z Katowic, Zbigniew Łuczka z Gdańska, Henryk Olpiński z Krakowa, Andrzej Zimny z Kielc, Andrzej Łu-
cyk z Łomży, Piotr Szczęsny z Pyrzyc, Krystyna Warda z Lublina i Wiesław Figiel z Tarnowa. Gratulujemy!

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l nr 12/2007
102
 P r omocja
dla instalatorów!
Drukarka P-touch 1280VP

za1zł
przy zakupie 15 taśm
laminowanych 12 mm!
Drukarka w zestawie
netto

z walizką i zasilaczem
sieciowym. Szczegóły
promocji na stronie:
www.idaga.pl

Dystrybutor: IDAGA

ul. Ułańska 78/1

52-213 Wrocław
tel.: 071 368 11 32
fax: 071 368 11 34
e-mail: idaga@idaga.pl

www.brother.pl www.idaga.pl
© Copyright AR Medium 2007