Artikulasyon ng Katutubong Pilosopiya

(Dr. Florentino T. Timreza, Malay Journal 2017)

Saan nagmula ang katutubong pilosopiya ng bawat tao?

Kultura- ginawa ng tao upang mabuhay sa mundo
- Paraan at sistem kung ano malutas ang mga suliranin upang mabuhay
- Wika at balangkas ng katutubong pananaw
- Sagot sa pagtugis sa katotohanan
- Magkabigkis ang tao sa kultura dahil tao ang lumikha ng katutubong pilosopiya (hugis ng pag-
iisip, tuntuning moral at pananaw [ginawa upang mapakabuluhan ng tao ang buhay at daigdig])
sa kultura; at ang kultura ang siyang bumubuhay sa tao (walang tao, walang kultura; walang
kultura, hindi mabubuhay ang isang tao)

Kahulugan ng Kultura
- Kabuuan ng mga katauhan, mga gawain, katutubong wika o wikanin, mga pagpapahalaga,
kaalaman at mga pananaw, at mga natuturuhang huwaran ng pag-uugali o asal panlipunan at
paraan ng paumuhaysa isang takdang panahon ng isang lahi o ng mga tao.
- Mga pangunahing galamay ng kultura: pamilya, pamayanan, pamahalaan, paaralan,
pananampalataya, at midya
- Pamilya: instrumento ng kultura, at bawal tao ay isinilang sa kultura
- Magulang: pangunahing tagalipat ng kultura galing sa kanilang magulang tungo sa kanilang
anak.
- Kultura at pinagmana-manahang proseso ng pamumuhay at mga pagpapahalaga ng mga tao
sa isang takdang lugar o panahon
- Ito magpapatuloy sa henerasyon ng pamilya habang may tao sa mundo
- Kauna-unahang tao: natutong mabuhay laban sa malupit na kalamidad at mababangis na
hayop. Gumawa siya ng paraan ng pamumuhay upang mapawi ang kanyang gutom at
mapahaba ng kanyang buhay. Ito ang kanyang kultura na ipinamana niya sa kanyang mga
anak. Tayo ngayon ang naging bunga ng kulturang minana natin, o ‘di kaya’y ng natutuhan
natin mula sa ating pag-aaral at pakikipag-ugnayan sa ating kapwa-tao.

2 Uri ng kultura
1. Kinagisnan natin - kaalaman ng lahi na nakapaloob sa panitikan at pasalitang tradisyon ng
taumbayan (pisikal at ispirituwal)
2. Kasalukuyang pang isinasagawa natin - mga ginagawa, isinusulat at binabalangkas sa
kasalukuyan na magiging bahagi ng kinamulatan nating kalinangan

Ang kultura (pangkasaysayan/pangkultura) ng isang bansa/lahi ay may kaugnayan sa ating

kasalukuyan at hinaharap. Tayo ang nakaraan dahil tayo ang bunga ng nakalipas na panahon. Tayo
ang tagalipat ng kultura sa hinaraharap.

Bakit lumikha ang tao ng kultura?

Kailangan niya ito upang mabuhay. Nakapaloob sa kaniyang kultura ang pamamaraan upang mabuhay
siya ng matiwasay, matagumpay, at masaya.

Ano ang Tinataguriang katutubong pilosopiya?

Katutubong Pilosopiya - ang kabuuan ng karunungang praktikal na natutuhan ng mga tao mula sa aklat
ng tunay na buhay sa kanilang katutubong karanasan.
- Tumutukoy sa kalipunan ng paniniwala, pagkukuri, pangangatuwiran, pagpapahalaga at
paghahaka (pagtatanong) tungkol sa kalikasan ng buhay, at kung papaano mabuhay nang
matiwasay alinsunod sa kani kanilang mga katotohanan at mga pagpapahalaga ng
kinakailangan upang magkaroon ng isang maayos at masayang pamumuhay.

Bakit bumabalangkas ang tao ng katutubong pananaw o paghahaka?

- Hamon na dapat isagawa dahil sa kaniyang pagkakaroon ng katwiran; “likas sa lahat ng tao ang
magnasang makaalam - aristotle”
- (existentialism)
- Nararamdaman niyang kailangan ang isang pamantayang kaisipan (conceptual framework),
isang panuntunang-paliwanga (frame of reference) upang mapawi ang kaniyang pagkaligalig
- Siya’y uhaw sa tunay na kabuluhan ng pagiging tao, pagkat ang pagkabuhay ay isang malaking
katanungan na nangangailangan ng kaukulang kasagutan.

Katutubong wika at pag-iisip

Wika - pinakadakilang lika o imbensyon ng tao
- Kung walang wika ay maaring hindi naganap ang iba pang imbensiyon
- Sa pamamagitan ng wika, napanatili ng tao ang kanilang kultura, kaalam, at mga tuklas niyang
pang agham at pang teknolohiya
- Naipamana ng ninuna ang kultura kaya tayo naman ngayon ang magpapamana sa ibang
henerasyon
- Nagkatali-tali ang wika, pag-iisip, kultura, at lipunan kaya ang uri ng pag-iisip at kaugalian ng
mga mamamayan ay nailalantad sa ginagamit nilang mga salita, kawikaan, at kasabihan.
- Wika ang tagadala ng pag-iisip. Ito ang huhulma sa kanilang realidad at paniniwala sa buhay

Katutubong kaalaman at karanasan

Ang kalikasan mismo ang ating unang guro na nagturo at nagkaloob ng ating katutubong karanasan at
kaalaman sa buhay at upang masabi at maipahayag ang ating kaalaman ay lumilikha at bumubuo ang
tao ng tunog (ponema) o mga salita (terminolohiya) na kakasangkapanin o tagadala ng pag-iisip o
kaalaman ating ipinapahayag o sinasabi.

Paglalahad ng katutubong pilosopiya

● Kulturang Tsino - tambalang yin-yang
● Kulturang Hindu - ang konsepto ng nirvana
● Katutubong pag-iisip ng mga Pilipino - Ang Metapora ng Gulong

- Sagutin, ipaliwanag at bigyang kahulugan ang mga pabago-bagong kalagayan at kahiwagang

nangyayari/mangyayari sa buhay sa mundo para bigyang kasiyahan ang kaniyang pagtataka at
pagkausisa

1. Tambalang Yin-Yang
- Dalawang pansanlibutang pwersang nananaig sa buhay, kalikasan at daigdig: Yin
(negatibong prinsipyo, dilim/gabi) at Yang (Positibong prinsipyo, liwanag/araw)
- Ang dalawa ay likas na magkatambal at hindi magkasalungat
 - Ang kanilang paguugnayan at interaksyon = nagsilitaw ang mga bagay sa daigdig
- Buhay = kamatayan
- Hindi sila mahihiwalay sa isa’t isa dahil sila ang nagbibigay ng harmony sa daigdig
- Tinatanggap nila ang positibo at negatibong aspeto ng buhay ng walang daim
- Para sa mga tsino, ito ang likas na takbo/landas ng buhay
- Tinatanggap nila ang lahat ng sitwasyon bilang bahagi ng kanilang tao (kabiguan at
tagumpay, ng walang pagsisisi at pananakit)
- Bumabalangkas sa mga tsino; gabay at sukatan ng pangunawa at pagpapaliwanag ng
mga pangyayari sa kanilang buhay

2. Konsepto ng Nirvana
- “Liberated from existence”
- Pagpapaliwanag tungkol sa kahiwagaan ng buhay tao (isilang, mamatay, at muling
pagsilang matapos mamatay)
- Ang puspos na kaligayahan ay nakasalalay sa Nirvana
- Siyang huling yugto ng buhay matapos makalaya ang kaluluwang tao mula sa tanikala
na paulit ulit na pagsilang at pagkamatay
- Naniniwala ang mga hindu na matapos mamatay ng isang tao, mayroon pa rin silang
dungis o kasalanan. Ang kaluluwa ay maglalakbay upang papasok sa katawan ng
bagong silang na tao/hayop upang bayaran ang kaniyang mga “utang” sa nagawa
niyang kasalanan
- Nabuhay ang kaluluwa = lalong naghihirap; kaya ang impyerno para sa mga hindu: ang
kasalukuyang mundo
- Budha: ang katandaan, pagkakasakit, kamatayan, pagkakasubo sa anong hindi
magustuhan, pagkawalay sa pinahahalagahan, ang pagkabigo makamtan ang nais na
makuha ay PAGDURUSA
- Kaya kinakailangan makaiwas ang tao sa mundo sa lalong madaling panahon
- Ngunit, hangga’t sa hindi pa natutubos ng tao ang kaniyang sarili sa kaniyang kasalanan
= reincarnation (muling pagsilang ng kaluluwa sa bagong katawan). Kapag malinis na
ang kanyang kaluluwa, iyon na ang kanyang paglaya sa siklo ng reincarnation =
NIRVANA.
- Ang kaluluwang tao ay makakaisa na sa brahman o puspos na kaligayahan.

3. Katutubong metapora ng gulong

- Metapora- paghahambing o paghahalintulad ng dalawang bagay.
- Hindi masasaid na sisidlan ng mga kabuluhan.
- Gulong ng buhay/palad
- Pabilog na konsepto ng kalikasa: pinananaigan ng siklong proseso, isang disensyong
pinananaigan ng pagsilang at pagkamatay/dilim at liwanag
- Ang buhay ng tao’y gulong” ang bahaging nasa taas ngayon, bukas naman ay nasa
ilalim (vice versa)
- Katutubong pananaw:
a. Pilosopiya ng Kasandalian - lahat ay pansamantala at panandalian
- Tulad ng gulong, pansamantala lamang ang bahaging nasa itaas, maya’t maya nasa ilalim
na naman
- Ayon sa mga Tagalog, “araw mo ngayon ay sisikat, sa iba naman bukas. Ang katulad mo’y
isang bulaklak kung umaga’y sakdal tingkad, at sa hapo’y kumukupas. Lumilipas ang
 kayaman, lakas at kapangyarihan. Unti-unting humihina ang tawag ng laman habang
nagkakaedad hanggang kusa na lamang ito mapaparam.”

b. Pilosopiya ng Pagbabago - lahat ay nagbabago, walang mananatili, tulad din ng patuloy na

paggulong ng gulong, paikot-ikot, pagulong-gulong, pabago-bago, at pabalik-balik
- Kalagayan/katayuan sa buhay: masaya → malungkot, malusog → may karamdaman, tagumpay →
pagkabigo
c. Pilosopiya ng Pag-asa - habang may buhay, may pag-asa
- Tulad ng gulong, ang bahaging nasa itaas ngayon ay siyang nasa ibaba naman sa mga
susunod na sandali, ang nasa ibaba ay nasa itaas habang patuloy ang paggulong at
paghigpit ng tinurang gulong (gayundin ang mga pangyayari sa buhay ng bawat indibiduwal)
- Kung ngayon ay may luha, bukas naman ay may tuwa
d. Pagbabalanse ng Kalikasan - pananaig ng tanging ugmaan o balance ng mga pangyayari,
katayuan, o kalagayan sa buong kalikasan
- Tulad na lang ng salitan ng tag-araw at tag-ulan, araw at gabi, liwanag at dilim, taog at kati,
umaga at hapon- gayundin ng buhay ng bawat tao
- Holistikong pananaw ng pilipino: ang buhay ay tambalan ng lungkot at ligaya, hirap at
ginhawa (katumbas ng yin at yang)
- Wag umasa na pawang laging tamis lang ang mayroon sa buhay
( kung may sarap, may saklay ;) )
- Kung may
- Pagsilang, may kamatayan. Hindi pwedeng nasa iyo ang lahat ng swerte sa buhay,
mayroon ding malas.
- Nakakaranas din tayo ng kasawiang-palad, pagkabigo at kalungkutan

e. Batas ng Panunumbalik - konseptong karma ng mga Pilipino

- Umano, ang gawain at inaasal ng isang tao ay mapapala rin niya sa buhay
- Manunumbalik at tatalab sa kaniya ang magiging bunga ng kaniyang gawain at pag-uugali
- Good (mabuting) karma at bad karma
I. Unang aspekto: “Kung ano ang iyong itinanim ay iyon din ang iyong aanihin.”
“Kung ano ang gawa ay siyang mapapala.”
“Kung may tiyaga ay may nilaga.”
“Pagkat anuman ang panukat mo ay iyon din ang panukat ng iba sa iyo.”
- Ang iyong ginawa (mabuti man o masama) ay babalik sa’yo
II. Pangalawang aspekto: “Kung buhay ang inutang, buhay rin ang kabayaran.”
“Kapag hangin ang itinanim, bagyo ang aanihin.”
“Walang hindi magagantihan maliban ang hangin lamang.”
- Kung anong uri ang inutang, iyon ang magtatakda ng uri ng kabayaran (kung ika’y
mapanlamang, isang araw mayroon ding manlalamang sa’yo)
III. Pangatlong Aspekto: “Anumang gawin ng tao ay nararamay pati inapo.”
- Kung hindi mababayraan ng magulang ang isang utang, ang kaniyang anak at ang mga
anak nito ang dapat magbayad
- Tulad ng paghahaka ng mga ilonggo, “Sinumang sumira ng puso ay babayaran din niya ng
kaniyang puso.”
- Kapag pinagsamantalahan mo ang isang babae, maaaring mapagsamantalahan ang iyong
asawa/anak.
- Damay damay levels
 IV. Pang-apat na Aspekto: “Anuman ang gagawin mo sa iyong mga magulang ay gagawin din
sa iyo ng iyong mga anak.”
- Kung ano ang inaasal mo sa magulang mo ngayon ay iyo din ang iaasal ng mga
magiging anak mo
V. Panlimang Aspekto: “Sinumang nabubuhay sa karahasan ay mamamatay rin sa
karahasan.”
Ilokano: “Ang taong humahawak sa sundang ay siyang masusugatan.”
Tagalog: “Ganti-ganti katwiran, kung sino ang may utang, siya rin ang may babayaran.”
- Ang dahas ay magagantihan ng dahas; kung gagamit ka ng karahasan, karahasan din
ang babalik sa’yo; ang masama ay magbubunga rin ng masama; kung umutang ka ng
buhay ng may buhay, babayaran mo rin ng kapwa buhay.
- Batas ng Panunumbalik: Ang kahihinatnan ng buhay ng tao ay bunga ng kanyang pag iisip,
gawa, bisyo, inaasal, pag-uugali, katayuan sa buhay, mga ginawa at hindi ginawa, at
panghuhusga (mabuti man o masama)

Paglalagom at Konklusyon
Aristotle: “Ang pagkauhaw sa karunungan ay hindi monopolyo/pag-aari ng isang piling pangkat ng tao.
Ito ay para sa lahat dahil likas sa tao ang mag-usisa, mamilosopiya, at magnasa makaalam.
- Ang kaalaman at pilosopiya ay hindi namimili ng lahi, kasarian, kultura, o wika. Ito ay para sa
lahat.
- Ang pilosopiya ay bumubukal mula sa karanasang tao.
- Ang pilipino ay may sariling katutubong karanasan na matutunghayan at nakakubli sa literatura.
- Ang pilosopiya ng tao ay nakapaloob sa kani-kanilang kultura
- Ang istilo o hugis ng pag-iisip ng isang tao sa iba’t ibang kultura ay nakahabi sa kanilang wikang
sinasalita/ginagamit na tahasang iginigiit ng mga dalubwika at pantas
- Ang wika ang siyang tagapagdala ng isip
- Sapat nang maging tao na may katutubong karanasan, kultura at wika upang mamilosopo.
- Ang kalagayan ng Pilosopiyang Pilipino ay kinakailangan ng matinding intelektwalisasyon at
malalimang artikulasyon ng mga pantas na Pilipino upang umunlad ang katutubong pag-iisip
- Sa pamamagitan ng taong nag-iisip, mas lalong lumalawak ang kaniyang iniisip (what a phrase)
- Ang pilosopiya ay nagsisimula sa isang payak o simpleng ideya o konsepto na nagiging
pananaw na maaaring balangkasin upang mabuo ang isang uri ng pilosopiya.
- Dapat natin mag-isip gamit ang sarili nating isip at hindi pag-iisip ng iba; dapat tayong
mamilosopiya gamit ang ating sariling pilosopiya at hindi pilosopiya ng ibang lahi.
- Habang pinayayaman at pinapalawak natin ang ating katutubong isip, yumayaman at
lumalawak din ang ating wika, kultura, at pagkatao bilang mamamayang Pilipino
- Mahalang ma-preserve/mapanatili ang Pilosopiyang Pilipino, kultura, at wika dahil ito ang
pagkakakilanlan natin bilang Pilipino
- Kapag nawala ang tao, mawawala ang kultura at wika
- Mahalagang tanong: “Ano ang kulturang nakapaloob sa wikang ito?”
- Ito ay dahil laging magkaugnay ang kultura, wika, at lipunan.
- Responsibilidad ng Pilipino na nasa akademya ang pagaralan ay ipamana sa susunod na
panahon sa pagp-preserve sa kulturang mayroon tayo.