građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.

1 / 2009

STUDIJA PROSTORNE ORGANIZACIJE I OSNOVNIH ELEMENATA

AGROTURISTIČKIH KOMPLEKSA

Aleksandra Bandić1

Rezime, U ovoj studiji arhitektura i urbanizam su povezani sa različitim oblicima turizma, ekonomije i
sociologije, a kroz rad je pokazano kako na ove oblasti utiču graditeljsko nasleđe, tradicija i istorija
prošlih perioda. Glavni cilj istraživanja je da se uvide postojeći elementi i odnosi, okolnosti i društvene
podloge u kojima su nastali ruralni i agroturistički kompleksi i tako se stvore zaključci o prednostima i
novim mogućnostima koje ovakve celine svojom prostornom organizacijom i različitim sadržajima nude
u graditeljskom, socijalnom, ekonomskom i turističkom pogledu.

Ključne reči, turizam, ruralno, agroturizam, kompleks

Abstract, This paperwork has to represent a connection between architecture and town planning with
different kinds of tourism, economy and sociology. It is demonstrated how the engineering heritage,
tradition of one community and history affected the mentioned sciences. The main goal of the research is
to point out the existing elements and relationships, conditions and social templates as a background for
genesis of rural and agritourism complexes. It has been shown what kind of conclusions can be made
about benefits which can be archived by spatial organization and different programs in architectural,
social, economical and touristic point of view.

Key words, tourism, rural, agritourism, complex

izraze na kojima se čitava studija bazira. Reč turizam

1 RURALNI I AGROTURIZAM KAO koji je nastao od francuske reči tour predstavlja
PROSPERITETNE GRANE TURIZMA putovanje radi zabave i zadovoljstva, naročito peške.
Prefiks eko , koji izvorno znači kuća na grčkom
jeziku, ali kuća u širem smislu i u potpunosti se
Pronalaženje, utvrđivanje i formiranje cilja vezuje za prirodu, a ne za graditeljsku strukturu, u
istraživanja, teklo je u pravcu oživljavanja novih kombinaciji sa reči turizam predstavlja putovanje u
disciplina koje su u razvijenim zemljama sveta već prirodu i u najširem smislu tiče se i biljaka i
uveliko aktivne i profitabilne. Mlade grane turizma, životinja, njihovih staništa, odnosa i hijerarhija među
kao što su eko, ruralni i agroturizam, na taj način njima. Kombinujući već pomenutu reč turizam sa
oživele bi geografske, kulturološke, sociološke i latinskom reči ruralis koja se odnosi na poljski,
tradicionalne vrednosti naroda koji žive i živeli su na seoski, seljački, dobićemo jednu novu granu turizma,
određenim prostorima, vezu starih vremena i mladu i tek u razvoju. Prefiks agro (ager na grčkom
formirani karakter sadašnjosti kao i način života i duh jeziku), jeste prefiks koji uvek znači isto: polje,
mesta. Radi što boljeg savladavanja termina, u poljski ili poljo kombinuje se sa različitim naukama i
etimološkom smislu, potrebno je razjasniti pojedine disciplinama i vezuje ih za ovu oblast na primer:
1Bandić Aleksandra dipl. inž. arh. - master, stalno zaposlena kao projektant, Gardi d.o.o, Novi Sad, student II godine doktorskih
studija na Departmanu za arhitekturu i urbanizam u Novom Sadu i angažovana kao demonstrator na predmetu Urbana/ruralna
analiza i morfologija na drugoj godini osnovnih studija na Departmanu za arhitekturu i urbanizam u Novom Sadu 1
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu
agrogeologija, agronomija, agrotehnika, agrohemija,
kao i agroturizam.
1.1 EKOTURIZAM
Ekoturizam je putovanje u prirodu kojim se čuva
životna sredina i podržava i otkriva život lokalnog
stanovništva. Kao podkomponenta u okviru oblasti
održivog turizma, ekoturizam je verzija zasnovana na
prirodi, a uključuje i ruralne i kulturne elemente
turizma.
Ono što je veoma važno, jeste razjasniti da sve
turističke aktivnosti, bilo da se usko vezuju za odmor,
biznis, kongrese ili sajmove, zdravlje, avanture ili
ekoturizam, treba da se usresrede na životno stanište,
kulturne, društvene i ekonomske kriterijume
održivosti. Gledajući turističko tržište, ekoturizam je
mala, ali brzo rastuća grana industrije. Kao takav, on
za sada predstavlja uglavnom individualne grupe ili
grupe malog obima, kao i hotele sa manje od 100
ležaja. Specifični oblici turizma, kao što je
ekoturizam, doprinose regionu i pripadajućoj
zajednici u domenu kulture, socijalizacije, događaja,
ali najviše u promociji održivog razvoja i zaštite
prirode.
1.2 RURALNI TURIZAM
Počeci razvoja turizma na selu vezani su za
intenzivnu urbanizaciju, ali i za spontano vraćanje
ljudi iz urbane, u ekološkom i prirodnom smislu
narušene sredine, u ruralnu, očuvanu i autentičnu.
Ljudska svest o održivom razvoju vratila ga je starim
interesovanjima, prirodi i svemu vezanom za nju:
proizvodnji voća i povrća, drugačijoj ishrani i
aktivnostima, prijatnijem vazduhu, životu na selu.
U Srbiji je ruralnim turizmom obuhvaćeno samo
nekoliko desetina naselja, a jedna od glavnih
specifičnosti Vojvodine jesu salaši koji su u Bačkoj
bili stalna staništa žitelja, a u Banatu staništa pastira.
Svojom arhitekturom, izvanrednom tehnikom koja i
danas čuva duh tradicije, mnogobrojni salaši na
2
nauka + praksa 12.1 / 2009
području Vojvodine ostali su kao dokaz i najbolji
reprezent ruralnog načina života. Kako je svako od
naselja pokazatelj drugačijeg mentaliteta, načina
života i tradicije, tako bi i svaki od objekata narodne
tehnike kao što su vetrenjače, suvače, kudeljare ili
prepoznatljivi dolapi, mogao da bude uporište za
ruralni turizam.
Jedan oblik ruralnog turizma, koji se danas često
sreće jesu etno sela, od kojih su neka sačuvala
izvorne objekte, duh i tradiciju jednog vremena, a u
drugima je kroz različite aspekte pokušan da se
dočara identitet nekog društva, sredine ili epohe.
Slika 1 – Etno selo “Drvengrad”, Mećavnik, Mokra Gora
1.3 AGROTURIZAM
U funkcionalnom i arhitektonskom smislu
različiti, a u socijalnom i ekološkom slični, agro i
ruralni turizam imaju veliki broj zajedničkih
elemenata. Shvatajući da ruralni turizam pruža samo
nova otkrića u načinu života, obavljanju poslova,
upoznavanju drugačijih sredina i ljudi, agroturizam je
napravio veliki iskorak napred. Oslanjajući se u
velikoj meri na istoriju i tradiciju kao i ruralni
turizam, a težeći novim otkrićima i tendencijama,
agroturizam zauzima najviše mesto u razvoju turizma
danas.
Iziskujući nove aktivnosti, bolji smeštaj, proširene
sadržaje, bilo je potrebno razviti drugačije oblike i
podići sam turistički nivo na viši stepen. Tako su
stvarani čitavi kompleksi isprepletani izgrađenim i
neizgrađenim delovima, tvorevine čoveka i prirodni
oblici, primarni i sekundarni sadržaji.
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu
Agrokompleksi podrazumevaju ponekad više
manjih arhitektonskih struktura ređe adaptiranih, ali
najčešće novo građenih u tradicionalnom duhu i stilu.
Tako se pored ugostiteljskog i hotelskog sadržaja
agroturistički kompleksi dopunjuju dodatnim
funkcijama kao što su spa centri, restorani, teretane,
sportski tereni, bazeni, igrališta. Turisti mogu da beru
voće i povrće, jašu konje, degustiraju med, uče o
vinima, kupuju ručno izrađene predmete vezane za
tradiciju i duh sredine.
Sve je veći broj takvih kompleksa koji se ne
ograničavaju na samo jednoj površini ili parceli, nego
svojom ponudom uvlače prirodu u sebe, ili bolje
rečeno, neprimetno ulaze i postaju sastavni deo nje
do onog trenutka kada jasna granica prestane da
postoji. Agroturistički kompleksi nisu samo
jednostavni arhitektonski oblici utkani u prirodu,
nego kompleksi koji moraju da opravdaju vezivanje
za jednu specifičnu granu kao što je agrarna. Zbog
toga ćemo veoma često primetiti da se ovakve
arhitektonsko-urbanističke celine vezuju za bio vrste
kao što su jabuka, šljiva, kruška, autohtone vrste
bilja, lekovite trave, ali u najvećoj meri za sve vrste
vinove loze koja na taj način sve enološke postupke i
rituale seli na to mesto i postaje njegovo obeležje.
Slika 2 – Agrokompleks “Prima”, Severna Karolina
2 PROSTORNA OGANIZACIJA
AGROKOMPLEKSA
Iako mlada grana turizma, agroturizam veoma je
razvijen u velikom broju zemalja Evrope. Tako će se
kao česte turističke destinacije javiti planinski
nauka + praksa 12.1 / 2009
kompleksi u Italiji, Španiji, Švajcarskoj, Nemačkoj,
ali i veoma zapaženi agrokompleksi u zemljama oko
nas kao što su Slovenija i Hrvatska. Kao neki od
najreprezentativnijih primera može se pomenuti
čitava centralna oblast Italije u kojoj je već 2004.
godine postojalo oko 8000 agroturističkih kompleksa,
od čega je 2000 bilo na teritoriji Toskane.
Slika 3 – Agrokompleks “Peretti”, Toskana, Italija
Kako nijedno područje nije isto, a razlikuju se i
geografske, bioklimatske, hidrografske, pa i
receptivne karakteristike, moguće je formulisati neke
od kriterijuma koji su zajednički svim postojećim
agroturističkim kompleksima:
• pozicija u širem smislu - kompleksi nastaju
na periferiji gradova, na visoravnima ili
ozelenjenim obroncima planina. Do njih se
najčešće dolazi sporednim putevima i na taj
način čuva njihova izolacija od
svakodnevnog urbanog života.
• površina - o ovom kriterijumu možda je
najteže govoriti zato što u arhitektonskom i
urbanističkom smislu možemo zadovoljiti
sve potrebe na drugačiji način. Ta površina
može biti od nekoliko ha pa i do više
desetina ha, a ono što čini glavnu razliku
između njih jeste površina pod plantažama i
zelenilom.
• programi - agroturistički kompleksi pored
apartmanskog dela i najčešće luksuznih soba
koje dočaravaju tradicionalni duh, moraju da
imaju i proširene centralne sadržaje i tako
pruže neophodan luksuz turistima.
Restorani, bazen, sauna i spa centar,
otvoreni tereni i igrališta za decu, staze za
jahanje konja, biciklizam i planinarenje,
samo su neki od tih proširenih sadržaja.
• Arhitektura i materijalizacija - u ovom
kriterijumu, tradicija je glavna reč koja
karakteriše čitavu arhitekturu. Prikazujući na
3
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu
taj način istoriju i duh nekih prošlih vremena
ili nekih krajeva, ovakva arhitektura kao da
je potpuno autentična i unikatna u svom
okruženju. Najčešće se koriste prirodni
materijali drvo, kamen, crep, opeka kojima
se oblikuju sve arhitektonske strukture.
Objekti su prizemni, sa jednim ili dva sprata,
toplih tonova koji se uklapaju u zeleno
okruženje. Moderni centri ovakvog turizma
sve češće koriste staklo kao material koji
svojim karakteristikama spaja tradiciju i
nove tendencije, daje poseban karakter
prostoru i objektima i postaje fizička, ali ne i
vizuelna prepreka.
• biljne kulture - agroturistički kompleksi
nastaju u predelima prekrivenim vinovom
lozom, voćnjacima ili visokim rastinjem, što
nije uvek obavezujuće i striktno.
Slika 4 – Agrokompleks “Corte del Turco”, Toskana,
Italija
Veoma je bitno napomenuti da su najznačajnije i
najposećenije agrodestinacije one koje su se idealno
uklopile u predeo i okolinu, a možda jedna od
glavnih karakteristika svake od njih, jeste prijatna
klima, čist vazduh i "tišina prirode".
3 ZAKLJUČAK
Projektovanje dobre agro-ruralne sredine imalo bi
bitan uticaj na rad, društveni život i rekreaciju, a
veliki doprinos osetio bi se i u socionalnom,
kulturnom i ekonomskom domenu svakog područja.
Tako bi se stvorio prostor kao utočište od brzog i
nezdravog gradskog života, stvorila bi se oaza koja bi
uticala na čovekov duh, vratila mu zaboravljeni način
života i doprinela psihološkoj i socijalnoj stabilnosti.
nauka + praksa 12.1 / 2009
Promocijom ruralnog načina života dao bi se
doprinos u razvoju seoskog i agroturizma, kao i
turizma uopšte, zadovoljile bi se potrebe lokalnog
stanovništva, aktivirale određene grane poljoprivrede,
očuvale funkcionalne i manifestacione vrednosti, a
pri tom uvek umereno dozirala veza između urbane i
ruralne sredine.
"Distrikti su oni relativno veliki delovi grada u
koje posmatrač može mentalno da uđe i da pri tome
zna da je tamo stigao, jer distrikt ima svoj određeni
karakter." [1] Kako sam Kevin Linč tvrdi, distrikti
mogu da se posmatraju kao delovi grada, ali ako
postoji površina, neograničena u svom prostranstvu,
ponudi i duhovnom zadovoljstvu, kao što je to
agrokompleks, onda distrikt možemo posmatrati
mnogo šire, a smisao preneti na posebnu
mikrostrukturu potpuno integrisanu u svoje
okruženje. Simbiotičko dejstvo različitih nauka i
disciplina pretočeno u sadržaje i delatnosti
kompleksa, postaje nova pokretačka snaga koja
nedvosmisleno vraća tradiciji, otkriva o istoriji,
upoznaje sa arhitekturom i budi u korisnicima i
posetiocima mir i opuštanje za kojim tragaju. Zbog
svega opisanog, agro i ruralne arhitektonsko-
urbanističke celine postaju mesta i kompleksi koji će
i našim planinama, selima i čitavoj zemlji biti novi
autentičan i originalan reprezent, oživeti mnoge
oblike turizma i prikazati velike potencijale koje naša
zemlja poseduje.
LITERATURA
[1] Linč K. (1974), Slika jednog grada, Beograd,
Građevinska knjiga, 83.str.
[2] Norberg – Shulz C. (1982) Genius loci, London,
Academy Editions
[3] Radović R. (2005) Novi vrt i stari kavez, Novi Sad,
Stilos
[4] Romelić J, Ćurčić N (2001) Turistička geografija
Jugoslavije, Novi Sad, Institut za geografiju
[5] Savremeni oblici turizma i kulturni turizam (2007),
Prirodno - matematičkom fakultetu u Novom Sadu, skripta
za turistički smer
[6] Internet – www.agrozemlja.net
www.cortedelturco.it
www.alaskaagritourism.com
www.itinerary.it
www.tuscany.net
www.agroturizam.hr