UNIVERZITET CRNE GORE

ARHITEKTONSKI FAKULTET PODGORICA

PREDMET: ORNAMENT I DEKOR

PREDMETNI NASTAVNIK: DR SLAVICA STAMATOVIĆ VUČKOVIĆ
STUDENT: MILOŠ POPOVIĆ 36/17
SADRŽAJ

1. UVOD

2. UTICAJ URBANISTIČKIH MATRICA NA FORMIRANJE UGLOVA

2.1STARA VAROŠ
2.2 NOVA VAROŠ
2.3 NOVI GRAD
3. TIPOLOGIJA UGLOVA
4. OBRADA UGLOVA
5. ZAKLJUČAK
6. LITERATURA I ILUSTRACIJA

1|
 1. UVOD

Ugao – sastajalište, reperna tačka, ulaz, nametnuto prolazište, detalj, sve su jedne od
mnogih mogućih funkcija ugla u jednom gradu. Iako se čini da ugao više “pripada”
arhitekturi, njegov nastanak je više vezan za urbanizam. Zapravo saobraćajnice su te koje
“povlače” gradske uglove, na kojima potom niču objekti.

Uglovi nastaju spontano I namjenski, dok ovi prvi često bez funkcije, namjesnki uglovi
jasno izražavaju svoju funkciju. Geometrija ugla dosta govori o svom odnosu prema
okolini, I “stavu” objekta, koji može da se se nameće, bude neutralan, I da bude potpuno
naklonjen korisnicima prostora.

Iako ugao predstavlja kraj, završetak objekta, tokom istorije mu se pridavala značajna
pažnja u obradi i isticanju.

Grad Podgorica, iako možda ne tako bogat grad kad je u pitanju raznovrsnost uglova, krije
u svome jezgru određeni broj, interesentnih, originalnih, istorijskih, modernih uglova koji
zaslužuju detaljnu obradu I analizu.

2. UTICAJ URBANISTČKIH MATRICA NA FORMIRANJE UGLOVA

Podgorica je grad koji ima 3 urbana jezgra odnosno 3 razlicite strukture koje su nastale i
razvijale se u skladu sa njenom istorijom. Prvo je nastala spontano struktura Stare Varoši,
zatim 1886. godine grad se pocinje razvijati preko Ribnice i nastaje Nova Varoš ( kao
klasicistički grad koji se razvijao s kraja 19og vijeka do 1958.godine) zatim prelazi u
funkcionolistički grad sa jasnim obilježjima onovremenog trenda urbanizacije - Novi Grad.
Tako se formiraju 3 urbana jezgra:

-stara balkanska varoš - STARA VAROŠ

-klasicistički grad s kraja 19. vijeka - NOVA VAROŠ

2|
-funkcionolistički grad 60-tih godina 20. vijeka - NOVI GRAD

Stara Varoš pripada spontanoj nastaloj matrici i obliku koji nema jasno izdifernciranu
šemu, dok Nova Varoš i Novi grad, pripadaju ortogonalnim šemama.

2.1 STARA VAROŠ

Podgorica i njeno Stara Varoš, koja sa svojim Starim gradom predstavlja najstariji segment
u svojoj urbono-morfološkoj tradiciji posjeduje arhitekturu nasleđa . Stara Varoš je prostor
na kojem je u srednjem vijeku nastalo naselje sa prirodnim, geomorfološkim i istorijskim
vrijednostima.

Sredjnovjekovnu urbanističku matricu Stare Varoši karakterišu nepravilne saobraćajnice,

orijentalna arhitektura mahala, sokaka i ćorsokaka. Upravo takva postavka saobraćajnica,
spontano nastala, daje raznovrsnost u uglovima, koje jasno naznačavaju privatne kamene
ograde dvorišta kuća. I pored toga urbanog „haosa“ naselje je funkcionisalo sa visokim
stepenom logike kao i brižnog odnosa premo prirodnim vrijednostimo prostora. U tom
smislu rijekeRibnica i Morača, čine organsku vezu sa urbanim tkivom naselja i od
presudnog su značaja za njegov život i rast. Naime, na rijekama, naročito Ribnici,u njenom
živopisnom kanjonu, bio je organizovan cio javni život Stare Varoši. Prirodno središte
javnog života nalazilo se u zoni Tabačkog mosta,a brojni mlinovi,
trgovine,kupatilo,kovački i tabački zanati,kafane i sl., činili suživotni kolorit i davali
posebnu draž ovom dijelu Stare Varoši.

Tokom Drugog svjetskog rata dio grada je stradao u brojnim bombardovanjima. Poslije
Drugog svjetskog rata, kroz dugi niz godina, pojedinačni spomenici kulture: tvrđava
Ribnica ili Stari Grad, Sahat kula, džamije,čardak Abdovića, kao i brojni primjeri izuzetne
profane arhitekture balkonsko - orijentalnog tipa, riječni ambijenti, posebno Ribnice sa
svojim arhitektonskim sadržajima, dozivljavaju negativnu tronsformaciju, groditeljski
degradirani.

3|
Tvrđava je formirana na brežuljku-prirodnoj zaravni koja se uzdiže iznada sastavaka dvije
rijeke. Predstavlja objekat formiran na uglu, prirodnom uglu, koji je davao odličnu geo-
poziciju kada je zaštita u pitanju. Takođe na taj način je tvrđavi dat značaj, a ugao
omogućava dobre vizure sa ali i ka njemu, s obzirom na njegovu otvorenost.

Džamija je formirana na raskrsnici najbitnihh ulica Stare varoši, sa čijih se putanja pruža
pogled na nju, što naravno to omogućava postavljanje objekta na istaknutom uglu.

Nova šema ortogonalnog urbanizma, ne obazirujući se prema naslijeđenom, prema arhitek

turi " sokaka,ćorsokaka, mahala i ćepenaka" memoriji i zatečenim ambijentalnim
vrijednostima, gradi savremeni grad. Moćni infrastrukturni potezi ulica kao i blokovska
arhitektura velike spratnosti, raskomadali su organsko tkivo Stare Varoši i odredili njegovu
dalju sudbinu.

Razvojem Generalnih urbanističkih planova, naročito onim iz 1974. godine sve je više
sazrijevala svijest pogrešnom urbanističkom tretmanu Stare Varoši, nastoja li su da
sačuvaju kompaktniji dio starog jezgra međutim Stara Varoš se našla izolovono i odsječeno
od svog prirodnog središta i vise je predstavljala smetnju nego inspiraciju savremnim
planerima. Dolazi do najveće devastacije ovog prostora. Podižu se savremene zgrade, koje
nemaju nikakve veze sa arhitekturom nasleđa, nestaju lijepe fasade u kamenu, dvorišni
zidovi,monumentalne kapije,razni procesi nekontrolisanih intervencija vlasnika objekata
dovelisu do degradacije i devastacija starogradske arhitekture.

U tom smislu najdrastičniji je primjer starog grada Ribnice, koji predstavlja najznačajniji
kulturno-istorijski spomenik u Staroj Varoši, oko kojeg je nastalo naselje.

2.2 NOVA VAROŠ

Nokon oslobođenja Podgorice od Turske vlasti, 1879. grad počinje da se razvija na desnoj
oboli Ribnice. 1886. godine počinje rozvoj nove strukture Podgorice - Nova varoš. Dva
crnogorska građevinska inžinjera, Marko Đukanović i kasnije Andrija Radović razvijaju
osnove urbanističkog plana novog dijela Podgorice koji je izradio ruski inžinjer Vorman.

4|
Njihov urbanistički plan Nove Varoši na osnovu pravilnog uočavanja osnovne
karakteristike oblika terena između tokova dviju rijeka karakteriše čist tehnički izraz
četvorougaonog rastera. Postavljen je ortogonalni plan grada sa namjerom da ga ne
predimenzioniraju a da istovremeno omoguće naknadno širenje grada. Ortogonalni plan
karakteriše u sredini postavljen četvorougaoni trg,a ostali prostor definišu sa pet pravilnih
širokih ulica u pravcu sjever - jug i sedam u pravcu istok-zapad. Ovakava matrica odredila
je dalje nastanak tipova uglova objekata, kao i strogu formu objekata. U takvom sistemu,
odnosi između objekta i korisnika određeni su više u odnosu na fasade-frontalno, ali ipak
nisu izostali ni interesantno trenirani uglovi.

Za relativno kratak period Nova varoš se razvila, trgovinu i zanate koje je preuzela od
Stare Varošije razvijala i usavršavala dalje, što je za posljedicu predstavljalo zapuštanje
Stare varoši i njeno pretvaranje u periferiju gradske sirotinje i bijede.

Drugi svjetski rat je pretvorio Novu varoš u ruševine. lz tih ruševina izdigao se Titograd
kao glavni politički i kulturni centar Crne Gore. Urbanistički plan Titograda bio je
zamišljen do integriše sve djelove grada, što je u principu ispravno ali nije sprovedeno na
pravilan način.

Ne vodeći računa na geofizička svojstva terena i na zatečeno urbonističko nasleđe tvorci

plana su zamislili integraciju produžavanjem pravaca smjerova ortogonalnog plana Nove
varoši i preko neangažovanog prostora na desnoj obali Morače i preko istorijskog
aglomerata na lijevoj obali Ribnice - Stare Varoši,presjecaju prirodne tokove rijeka na
kojima se nigdje i ne zaustavljaju.Zaobilazeći postajanje tektonskih karakteristika grada
zaustavlja se pogled na vještačkim akcentima - na rokljastom trgu novog naselja na desnoj
obali Morače,na devijacijama novog trga kod Sahat kule,na traktu auto puta u Staroj Varoši
itd. koje su sami iskonstruisali. Ogromnim ortogonalnim rasterom oni su, negirali
postojanje najbitnije poente grada - postojanje izvanrednih obala dviju brzinskih planinskih
rijeka, koje čine karakteristiku pejzaža s okolnim brdima,s poljem koje opkoljava grad,s
florom ifaunom koja ga oplemenjuje i uopšte s cjelokupnom ne samo geografskom nego i
psihičkom klimom u kojoj egzistira. Dakle tretman ortogonalnosti nastavljen je i u

5|
titogradskoj eri, iaoko je rijeka „tiho“ napominjala da ona može biti faktor oblikovanja
matrice grada.

2.3 NOVI GRAD

Izgradnjom bloka V, započinje razvoj Podgorice i sa desne obale Morače. Osamdesetih se

dešava ubrzani razvoj a Novi grad gabarite Podgorice s lijeve obale Morače dobija do kraja
dvadesetog vijeka. U dvadeset prvom vijeku grad doživljava ekspantiju izgradnje,
uglavnom komercijalne arhitekture, koja ne nudi ništa osim puke funkcije.

3. TIPOLOGIJA UGLOVA

3.1 UGAO-ULAZ-STUB

Jedan od pozicija postavljanja ulaza jesta i na uglu objekta, s ciljem akcentovanje ali i
specifičnih uslova lokacije, parternog rješenja i pješačkog saobraćaja.

Objekat nekadašnje „Vojvođanske“ banke između trga Nezavisnosti i ulice „Slobode“ ima
pozicioniran ulaz na uglu. Forma objekta je „ujedena“ samo na prizemlju kako bi se
omogućilo stvaranje ulaza. Karakteristika ovog ugla jeste psotojanje kvadratnog stuba kao
vertikale koja se spušta sa viših sratova, što donekle utiče na netransparentnost ovog ulaza
obzirom na dimenzije stuba.

Galerija centar se nalazi na uglu između bulevara „Svetog Petra Cetinjskog“ i „Njegoševe“
ulice. Ugao koji se ističe svojom arhitekotonikom, bijelim betonskim stubom postavljenim
na „L“ sa tamnim zastakljenjem u pozadini koju pravi staklena fasada. Na ovom uglu
formiran je ulaz, koji je zaštićen od vremenskih uticaja.

Stambeni objekat na uglu između ulica „Bratstva i jedinstva“ i „Oktobarske revolucije“ je

objekat koji se svojim gabaratim povukao u odnosu na urbanističku parcelu, pa se na taj
način ispred njega formira javni prostor, omogućava lakša komunikacija. Takođe kroz

6|
samo prizemlje objekta na „uglu“ prolazi pasarela koja vodi do drugog javnog prostora
jako prijatnog stvorenog ambijenta. Osim pasarele tu su i ulazi za sam objekat kao i niz
kvadratnih stubova u ravni fasade.

Zgrada „Vektre“ nalazi se na uglu između bulevara „Revolucije“ i „Moskovske“ ulice.

Ulazna zona kod ovog objekta je najdominatnija, koja je na uglu, naznačen dodatno
stubovima i na poslednjoj etaži lučnim elementom što podsjeća na lajt motiv nekih objekata
Luisa Salivana.

3.2 UGAO-STUB

Na raskrsnici ulica „Novaka Miloševa“ i „Marka Miljanova Popovića“ nalazi se kubični

objekat sa jasno izdvojenim preizemljem drugačijom materijalizacijim i specifičnim uglom.
Na uglu dominira stub kružnog poprečnog presjeka, čiju formu ugaoni gabarit zgrade prati.
Prolaz iza stuba je tolikih dimenzija da je funkcionalno neupotrebljiv.

3.3 UGAO ULAZ

Kod prizemnih objekata varoškog tipa nije rijedak slučaj da je ulaz na uglu.

Na raskršću između bulevara „Stanka Dragojevića“ i „Karađorđeve“ ulice nalazi se upravo

takav objekat, koji kao ugostiteteljski uživa poziciju takvog ugla.

4. OBRADA UGLOVA

Sama arhitektura Podgorice ne istče se raznovrsnošću, ni formama objekata ali ni obradom

fasada. Na to je znatan uticaj imao klasicistički stil, kojem većina zgrada Podgorice, prije
svega Nove varoši pripadaju. Drugi faktori, dosta i uticajni su bili stanje zemlje u kojem se

7|
nalazilo društvo tokom istorije. Ratovanja, koja su dovela do razaranja i nemogućnosti
kontinuiteta u sveopštem razvoju ostavili su znatan uticaj na arhitekturu.

U staraoj Varoši u zavisnosti da li je fasada malterisana ili ne javlja se veci ili manji stepen
obrade kamena pa čak ima objekata gdje je prizemlje riješeno u kamenu a sprat malterisan,
čime se jos više potencira dvojna funkcija objekta tj razlika izmedju sprata i prizemlja. Ako
su fasade malterisane one su krečene u bijelo, što ukazuje na jedinstvo dvije kulture. Jedini
akcenat na fasadi predstavljaju kameni dovratnici i doprozornici a isti princip se javlja na
ulaznim dvorisnim kapijama. Kamene fasade su rađene uglavnom od grublje klesanog
kamena, dok se na samim uglovima objekata nalazi bolje obrađene kamen, tesan I fino
tesan kamen, koji takođe ima i konstruktivnu ulogu, poput serklaža na današnjim
objektima.
U Novoj varoši karakteristična obrada kako fasada tako i uglova je u malteru, bojen bijelom
ili neutralnim bojama.
Novi grad karakteriše nova izgradnja, pa je upotreba stakla dominantna, posebno na
objketima izgrađenim u dvadeset prvom vijeku, ali i upotreba štokovanih uglova za
reprezentativnije objekte.

5. ZAKLJUČAK

6. LITERATURA I ILUSTRACIJA

8|
9|
10 |
11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
16 |
17 |
18 |
19 |
20 |
21 |
22 |
23 |