‫سېکولرېزم‬

‫سېکولرېزم یا علمانیت چې دقیقه ژباړه یې بې دیني یا دنیوي یا دنیویه ده‪ ،‬هغه فکر دی چې د‬
‫انسان ژوند د بې دینۍ پر ستنو دروي او دین له سیاست او حکومتي چارو جال ګڼي‪ .‬په لنډ ډول‬
‫سېکولرېزم یعنې دنیوي چارو ته پام او د سیاست او حکومت له چارو څخه د دین او دیني‬
‫احکامو جالوالی یا څنګ ته والی‪ .‬په دې معنا چې دین باید د دولت او حکومت په سیاسي چارو‬
‫کې لکه سیاست‪ ،‬اقتصاد‪ ،‬تعلم‪ ،‬ټولنه‪ ،‬قضاء او کلتور کې حضور او مداخله ونه لري‪.‬‬
‫شالید‪:‬‬ ‫تاریخي‬ ‫سېکولرېزم‬ ‫د‬
‫په منځنیو پېړیو کې په اروپا کې د کلیسا واک حاکم و‪ ،‬کلیسا پر خلکو د یوه حکومتي جوړښت‬
‫په توګه امر چالوه‪ .‬د وګړو ژوند په مستقیم او غیر مستقیم ډول د کلیساګانو لخوا څارل کېده‪.‬‬
‫کلیسا په اروپا کې داسې نظریې خپرې کړې وې چې په مطلق ډول باطلې وې او چا ته دا حق‬
‫نه و ورکړل شوی چې د کلیسا څرګندونې ونه مني او یا یې په اړه څېړنه وکړي‪ .‬کلسیا په اروپا‬
‫کې نه دا چې د پرمختګ په مخ کې لوی خنډ و؛ بلکې د اروپا په شا تګ کې یې هم په منځنیو‬
‫پېړیو کې مرکزي رول ادا کړی و‪ .‬کلیسا یو ډول استبدادي حکومتولي کوله او د مسیحي پاپانو‬
‫ظلمونه اوج ته رسېدلي وو‪ ،‬خلک په دې باور وو چې دین او مذهب په ټولنه کې د حکومتولۍ‬
‫په چ وکاټ کې د ټولنې د پرمختګ مخه نیولې او باید سره جال شي‪ .‬په دې توګه د سېکولرېزم‬
‫فکر چې د دین او سیاست او دولتي چارو جالوالی دی لومړني ګامونه واخیستل او په ډېر کم‬
‫وخت کې یې ډېر الرویان پیدا کړل‪ .‬سېکولرېزم په لومړي ګام کې د کلیسا سره په ټکر کې‬
‫کلیسا او د هغه م شران د سیاست او دولت څخه جال کړل او رسوخ یې یوازې تر کلیسا ور‬
‫کړ‪.‬‬ ‫منحصر‬
‫وایي؟‬ ‫ته‬ ‫څه‬ ‫رښتیا‬ ‫په‬ ‫سېکولرېزم‬
‫سېکولرېزم فرانسوي کلمه ده چې د دین او سیاست په بېلوالي ټینګار کوي‪ .‬یعنې په حکومت او‬
‫دولت کې د دیني او مذهبي عقایدو د له منځه تلو پر بنسټ والړ دی‪ .‬سېکولرېزم دین ته د یو‬
‫شخصي ملکیت په سترګه ګوري‪ ،‬معنا دا چې هر څوک دې دین په خپل کور کې وساتي او په‬
‫ټولنه کې د دین د تبلیغ او دیني احکامو جاري کولو ته اجازه نه ورکوي‪ .‬ځینې علمانیان یا‬
‫تعالی له وجود منکر دي‪ ،‬ځینې نور یې وجود مني خو په دې عقیده دي چې‬ ‫ٰ‬ ‫سېکولران د خدای‬
‫تعالی او انسان د ژوند تر منځ هېڅ ډول تړاو نشته‪ .‬سېکولران په دې عقیده دي چې د‬ ‫د خدای ٰ‬
‫انسان ژوند باید مطلق د علم پر بنسټ او د عقل او تجربې پر ستنو والړ وي‪ .‬دوی له سیاسته د‬
‫دین په بشپړ ډول جال کولو او د مادیت پر بنسټ ژوند کړلو په عقیده دي او د اخالقي اختالط‬
‫غواړي‪.‬‬ ‫وړل‬ ‫منځه‬ ‫له‬ ‫بنسټ‬ ‫کورني‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫خپرول‬
‫اسالم‪:‬‬ ‫او‬ ‫سېکولرېزم‬
‫د سېکولرېزم او اسالم اړیکه د سېکولرېزم او نورو دینونو له اړیکې سره په بشپړ ډول توپیر‬
‫لري‪ .‬د شلمې پېړۍ له پیل راهیسې چې کله اسالمي نړۍ ته د سېکولرېزم فکر خپرېدل یپل‬
‫شوي دي؛ اسالم ورسره له لومړي سره په شدید ډول په ټکر کې دی او دا ټکر تر اوسه په‬
‫هماغه ځواک او شدت سره او ډېر کله تر پخوا په زیات شدت سره دوام لري‪ .‬دا ټکر چې تقریبأ‬
‫د عثماني خالفت له ړنګېدو راهیسې پیل شوی دی؛ له فکري او عقیدوي ټکر نیولې تر فرهنګي‬
‫حتی تر نظامي ټکرونو رسېدلي دي یعنې نن هم چې موږ د یوویشتمې پېړۍ د‬ ‫او ټولنیز او ٰ‬
‫درېیمې لسیزې په سر کې یو چې کابو یوه پېړۍ د دې ټکر پر پیلېدو اوړي؛ په هماغه قوت او‬
‫شدت سره البته په نسبي ډول په اسالمي هیوادونو کې ادامه لري‪.‬‬
‫علت‪:‬‬ ‫اصلي‬ ‫ټکر‬ ‫د‬ ‫سېکولرېزم‬ ‫د‬ ‫سره‬ ‫اسالم‬ ‫له‬
‫له اسالم سره د سېکولرېزم د ټکر آساسي او اصلي دلیل دا دی چې اسالم د نورو دینونو غوندې‬
‫نه دی چې د انسان د ژوند ټولو اړخونو ته احکام او نظام ونه لري؛ بلکې اسالم د انسان د ژوند‬
‫د هر اړخ لپاره بشپړ او دقیق احکام او ضوابط لري او مسلمانان مکلف دي چې د اسالم احکام‬
‫او الرښوونې د ژوند په ټولو چارو کې په پوره ډول پرته د کومې کمونې یا زیاتونې پر ځان‬
‫پلې کړي‪ .‬په بل عبارت د اسالم احکام او ارزښتونه باید د مسلمان په فردي او ټولنیز ژوند کې‬
‫په یو ډول‪ ،‬نه په انتخابي ډول (د ځینو اجرا کول او منل او د ځینو پرېښودل) پلي کړي‪ .‬یعنې‬
‫د اسالمي احکامو پلي کول هم په کور هم په جومات‪ ،‬هم په ولسمشرۍ ماڼۍ هم په پارلمان‪ ،‬هم‬
‫په بانک او هم په اقتصاد او بازار کې‪ ،‬هم په ښوونځي او هم په پوهنتون کې او هم په هنر‪،‬‬
‫ادبیاتو او کلتور کې الزمي دي‪ ،‬او نه شي کېدای چې د اسالم احکام دې یوازې په فردي عباداتو‬
‫او جومات کې بند پاتې شي‪.‬‬

‫اسالم‪ ،‬د ین له سیاست‪ ،‬دولت او حکومت سره الزم او ملزوم ګڼي‪ .‬د اسالم له نظره د کومې‬
‫ټولنې نظام چې د الدینیت او دنیویت پر اصولو جوړ شي‪ ،‬هلته اصول او قوانین د خواهشاتو‬
‫له مخې جوېږي او هره ورځ یې د ماتېدو او بیا جوړېدو امکان وي‪ .‬په سېکولر ټولنو کې د‬
‫انساني اړیکو په هره برخه کې ظلم‪ ،‬بې عدالتیو‪ ،‬بې اېمانیو او خپل منځي بې باوریو ځای‬
‫نیولی او په ټولو انساني معامالتو باندې فردي‪ ،‬طبقاتي‪ ،‬قومي او توکمیزې ځانغوښتنې مسلط‬
‫شوې دي‪ .‬په دغو ټولنو کې د دوو انسانانو له اړیکو نیولې د دوو هیوادونو ترمینځ تر اړیکو‬
‫پورې‪ ،‬داسې اړیکه نه شته چې په هغې کې ستونزه وجود ونه لري‪ .‬هر شخص‪ ،‬هرې ډلې‪،‬‬
‫هرې طبقې‪ ،‬هر ملت او هر هیواد د خپل واک په دایره کې‪ ،‬څومره یې چې وس رسېدلی‪ ،‬په‬
‫پوره ځانغوښتنې او خودغرضۍ سره یې د خپل مطلب الس ته راوړلو لپاره قوانین او اصول‬
‫جوړ کړي دي او مات کړي دي‪ ،‬هېڅوک هم د دې پروا نه ساتي چې پر نورو افرادو‪ ،‬ډلو‪،‬‬
‫طبقو‪ ،‬ملتونو او هیوادونو به د دغو اصولو او قوانینو اغېزې څه وي!؟‬
‫په اسالمي نړۍ کې د سېکولرانو یا علمانیانو هغه عقاید چې د استعمار په واسطه خپاره شوي‬
‫دي‪:‬‬
‫د اسالم‪ ،‬قران کریم او نبوت پر حقانیت ملنډې وهل او په اړه یې شکونه رامنځته کول‪.‬‬
‫دا چې اسالم خپل مقاصد او اغراض چې د څو روحي شعایرو څخه عبارت دي‪ ،‬پوره کړي‬
‫دي‪.‬‬
‫دا چې اسالمي فقه د روماني قانون څخه اخیستل شوې ده‪.‬‬
‫دا چې اسالم له پرمختګ سره جوړ نه راځي او شا تګ ته الرښوونه کوي‪.‬‬
‫کول‪.‬‬ ‫بلنه‬ ‫ته‬ ‫آزادۍ‬ ‫ښځو‬ ‫د‬ ‫ډول‬ ‫غربي‬ ‫په‬
‫اسالمي تمدن بد ښودل او په اسالمي تاریخ کې د ورانوونکو تحرکاتو حجم لویول او داسې‬
‫وو‪.‬‬ ‫حرکات‬ ‫اصالحي‬ ‫یې‬ ‫وړاندې‬ ‫پر‬ ‫چې‬ ‫ښودل‬
‫کول‪.‬‬ ‫ژوندي‬ ‫را‬ ‫تمدونونو‬ ‫لرغونو‬ ‫د‬
‫له غرب څخه د بې دینۍ منهج او فرهنګ راوړل او په اسالمي ټولنو کې یې خپرول او پلي‬
‫کول‪.‬‬
‫ځوانان او ماشومان د بې دینۍ په طریقه روزل‪.‬‬
‫ټکي‪:‬‬ ‫مهم‬ ‫تضاد‬ ‫د‬ ‫ترمنځ‬ ‫سېکولرېزم‬ ‫او‬ ‫اسالم‬ ‫د‬
‫‪ - ۱‬سېکولرېزم د دین او سیاست په جالوالی باور لري؛ اسالم سیاست د دین اصل ګڼي‪.‬‬
‫‪ - ۲‬د سېکولرېزم د قوانینو بنسټیزه مرجع د خلکو خوښه ټاکي؛ د اسالم د قوانینو بنسټیزه مرجع‬
‫ټاکي‪.‬‬ ‫احادیث‬ ‫نبوي‬ ‫او‬ ‫کریم‬ ‫قران‬ ‫مصدر‬ ‫او‬
‫تعالی له حکم یا شریعت پرته د انسان په الس جوړ شوو وضعي‬ ‫ٰ‬ ‫‪- ۳‬په سېکولرېزم کې د الله‬
‫تعالی له حکم یا شریعت پرته په بل قانون حکم کول طاغوتیت‬
‫ٰ‬ ‫قوانینو فیصلې کېږي؛ اسالم د الله‬
‫ګڼي‪.‬‬
‫‪ - ۴‬سېکولرېزم د عقیدې برخه د فرد اختیاري عمل ګڼي‪ ،‬داسې چې فرد چې په هر څه باور‬
‫لري او په هره عقیده وي؛ خپلواک دی او هېڅوک ورته خنډ نه شي جوړولی؛ حال دا چې اسالم‬
‫تعالی سره شریک‬‫ٰ‬ ‫د ٰالهي وحدانیت دعوت خپل نه بدلېدونکی او الزمي اصل ګڼي او له الله‬
‫تعالی انکار ستر ظلم ګڼي او کفر ګڼي‪.‬‬ ‫ٰ‬ ‫نیول او یا له الله‬
‫‪- ۵‬سېکولرېزم انساني نفس غافل او بې پروا کوي‪ ،‬په انساني روزنه کې د انسان جسمي او‬
‫روحي اړخ ته هېڅ ډول پام نه کوي؛ خو د اسالم له نظره انسان د نفس او روح څخه رامنځته‬
‫شوی دی‪ .‬اسالم‪ ،‬اسالمي ټولنې روزي‪ ،‬هغه په جسمي او روحي لحاظ سره تر نظر الندې‬
‫نیسي او د دین تکمیل په روح او جسد دواړو پورې تړلی ګڼي‪.‬‬
‫‪- ۶‬سېکولرېزم دین له دولت څخه جال کوي‪ ،‬چې له همدې جالوالي څخه نور ډول ډول فسادونه‬
‫رامنځته کېږي‪ ،‬لکه منطقوي‪ ،‬قومي‪ ،‬سمتي او ګوندي جالوالي چې دا بیا په ټولنه کې لویو بې‬
‫نظمیو او تعصباتو ته الره هواروي‪ .‬اسالم له بې نظمۍ او تعصباتو سره مخالف دی‪.‬‬
‫‪- ۷‬سېکولرېزم مذهبونه تر عبادتونو منحصر ګڼي او په اقتصادي‪ ،‬امنیتي او کلتوري برخو کې‬
‫یې د دخالت مخالفت کوي؛ اسالم دا هر څه د خپل چوکاټ په دایره کې رانغاړي او د ژوند هېڅ‬
‫بولي‪.‬‬ ‫نه‬ ‫بیرون‬ ‫شمولیت‬ ‫له‬ ‫شریعت‬ ‫خپل‬ ‫د‬ ‫برخه‬ ‫یوه‬
‫‪ - ۸‬د سېکولرېزم فلسفه غواړي چې په اسالمي ټولنو کې باید اسالم یوازې تر عباداتو محدود‬
‫شي او د اسالم ټولنیز اساسات چې سیاست او معامالت دي له اسالم منفي کړي‪ ،‬چې دا چاره د‬
‫اسالمي مبادیو سره په څرګند ټکر کې ده او په غیر ماانزل الله حکم کول دي چې د ٰالهي حکم‬
‫دی‪.‬‬ ‫کفر‬ ‫ښکاره‬ ‫اساس‬ ‫پر‬
‫‪- ۹‬سېکولرېزم د فردي خپلواکۍ په عنوان انسانان په خپلو کې سره ویشي؛ اسالم د نړۍ د ټولو‬
‫انسانانو لپاره پرته له کوم توپیر یو معتدل او معقول نظام ورپېژني چې د انسانانو په یووالي‬
‫منتج کېږي‪.‬‬
‫‪- ۱۱‬سېکولرېزم د انسانانو یوازې د مادي او فردي ګټو ساتنه کوي؛ اسالم د انسانانو د مادي‬
‫ګټو تر څنګ د معنوي ګټو په داسې بڼه حفاظت کوي چې هم ټولنه متضرره نه شي او هم یې‬
‫فرد‪.‬‬
‫‪ - ۱۱‬سېکولرېزم په ټولنه کې د انسانانو لپاره د الحاد دروازې خالصوي؛ خو اسالم د انسانانو‬
‫کوي‪.‬‬ ‫رعایت‬ ‫ډول‬ ‫حقیقي‬ ‫په‬ ‫غریزه‬ ‫تدین‬ ‫د‬
‫‪ - ۱۲‬اسالم د فطري جوړښتونو او ارزښتونو رعایت یو اصل ګني او سېکولرېزم یې د فردي‬
‫خپلواکۍ او رضایت پر اساس له منځه وړي‪ ،‬لکه له همجنس سره واده کول چې له طبیعت او‬
‫دی‪.‬‬ ‫کې‬ ‫ټکر‬ ‫څرګند‬ ‫په‬ ‫سره‬ ‫فطرت‬
‫‪ - ۱۳‬سېکولرېزم د غربي فرهنګ او کلتور خپرول او دودول غواړي؛ خو اسالم د بشر د‬
‫ژوندانه ټولو اړتیاوو ته ځواب ویونکي او جامع اصول او ضوابط لري چې مسلمانان یې په‬
‫مراعاتولو مکلف دي‪.‬‬
‫دکتور هاتف مختار‬