Voda

Voda je po količini najvažniji sastojak organizma. Procenat vode u organizmu nije stalna
vrijednost, nego zavisi od niza faktora, prevashodno od uzrasta i uhranjenosti organizma.

Novorođenče 72 % vode

Fetus 85 % vode

Odrasli 57-70 % vode (mršave osobe imaju više vode od debelih)

Bilans vode

Pod bilansom vode podrazumijevamo odnos između količine unijete i izlučene vode u toku
24 h. U normalnim uslovima količine unijete i izlučene vode u toku 24 h su jednake.

Unošenje vode:

1) tečnost koja se pije 1500 mL

2) preko čvrste hrane koja se uzima 1000 mL

3) oksidativnim metaboličkim procesima 300 mL

1 g proteina sagorijevanjem daje 0,41 mL vode

1 g masti sagorijevanjem daje 1,07 mL vode

1 g karbohidrata sagorijevanjem daje 0,56 mL vode

100 kcal = 10-15 mL vode

3000 kcal = 300-450 mL vode

Izlučivanje vode:

1) putem bubrega 1500 mL

2) putem pluća i kože 1200 mL

3) fecesom 100 mL

U svim slučajevima kada je unos vode veći od izlučivanja imamo pozitivan bilans vode, a
kada je izlučivanje veće od unosa imamo negativan bilans vode.
Raspodijela vode:

Cjelokupna voda u organizmu raspoređena je u 2 glavna odjeljka:

1) ćelijska ili intracelularna tečnost (50 % tjelesne mase)

2) vanćelijska ili ekstracelularna tečnost (20 % tjelesne mase)

Intracelularna ili ćelijska tečnost

Kako joj i samo ime govori nalazi se u ćelijama svih tkiva. U različitim tkivima-organima
zastupljena je u različitom procentu, npr.

Zubna gleđ 0,2 % vode

Skelet 20-25 % vode

Koža 72 % vode

Eritrociti 65 % vode

Jetra 75 % vode

Intracelularna tečnost razlikuje se od ekstracelularne i u pogledu sastava elektrolita.

Dominantni elektroliti intracelularne tečnosti su:

K + , Mg2+, Fosfati, Sulfati, Proteini

Ekstracelularna ili vanćelijska tečnost obuhvata:

1) međućelijsku, intercelularnu ili intersticijsku tečnost (15 % tjelesne mase)

2) krvna ili vaskularna tečnost (5 % tjelesne mase)

Obje ove vrste tečnosti imaju u principu isti kvalitativni sastav, razlikuju se u kvantitativnom
pogledu. Te se razlike prevashodno odnose na konc. proteina koja se kreće od 70 g/L u
krvnoj plazmi, do 0,30 g/L proteina u cerebrospinalnom likvoru. Od elektrolita dominantni su:

Na +, Ca2+, Cl-, HCO-

Apsorpcija vode:

Voda se iz GIT-a resorbira procesom osmoze iz hipotoničnog rastvora crijevnog sadržaja. Iz

crijeva u krv u toku 1 dana u odraslog čovjeka resorbira se oko 11 000 mL vode, od toga se
2500 mL unese iz vanjske sredine, a oko 8500 mL vode potječe iz probavnih sokova.

Sva resorbirana voda odlazi venskim krvotokom u srce. Kroz srce u toku jednog dana prođe
7200 L krvi.
Razmjena vode između krvi i intersticijske tečnosti

Voda iz krvi neprestano se kreće preko intersticijske tečnosti do svih sistema u organizmu i
obratno. Razmjena vode između krvi i intersticijske tečnosti vrši se preko zidova krvnih
kapilara i to procesom ultracentrifugiranja. Ovim procesom prolazi voda i u njoj rastvorene
čestice, čiji je prečnik manji od 1 nm (aminokiseline, monosaharidi, O 2, CO2), koji daju prave
rastvore.

Proces ultracentrifugiranja omogućavaju 2 pritiska, koji djeluju suprotno:

1) krvni (hidrostatski) pritisak – istiskuje vodu iz krvi u intersticij

2) koloidno-osmotski (onkotski) pritisak – istiskuje vodu iz intersticija u krv

Ova 2 pritiska imaju različite vrijednosti na arterijskom i venskom dijelu kapilare:

↓↓↓↓ 3733 Pa ↑↑↑↑↑↑ onkotski pritisak

↓↓↓↓ ↑↑↑↑↑↑

1333 Pa 5334 Pa krvni pritisak

venski dio arterijski dio

U arterijskom dijelu kapilare krvni pritisak je veći od onkotskog. (5334 › 3733 Pa) zbog čega
dolazi do izlaska vode iz krvi u intersticij. U venskom dijelu onkotski pritisak je veći od
krvnog, pa dolazi do izlaska vode iz intersticija u krv (3733 Pa › 1333 Pa).

Razmjena vode između intersticijske tečnosti i ćelija

Kada voda dođe u intersticijsku tečnost, odatle može ići u 3 smjera:

1) prvi dio ide u krv u venskom dijelu krvne kapilare

2) drugi dio ide u limfu, a preko limfe opet u krv

3) treći dio ide u ćelije, odnosno u itracelularnu tečnost i to procesom osmoze

Dakle, voda se procesom osmoze kroz ćelijsku membranu kreće s mjesta svoje veće
koncentracije ka mjestu svoje manje koncentracije (osmoza je difuzija vode), ili drugačije
rečeno ona ide sa mjesta manje ka mjestu veće koncentracije rastvorenih supstanci. Ovo je
kompleksan proces, a zavisi od nekoliko faktora:

a) osmotskog pritiska

b) stanja ćelijske membrane

c) pH vrijednosti intersticijske i intracelularne tečnosti

Promjena pH intracelularne tečnosti dovodi do promjene stepena disocijacije, a time do

promjene osmotske koncentracije, odnosno osmotskog pritiska.
Regulacija prometa vode u organizmu

Odvija se posredstvom 2 mehanizma:

a) nervni (osmoreceptori i volumenski receptori)

b) endokrini (renin-angiotenzin-aldosteron i endokrini pankreas)

U hipotalamusu se nalazi centar za promet vode. Ovaj centar dobiva impulse od

osmoreceptora i volumenskih receptora.

Osmoreceptori se nalaze u samom hipotalamusu, a i u karotidnim arterijama. Pri porastu

osmotskog pritiska u krvi osmoreceptori se razdraže i šalju impulse u hipotalamus, koji
odgovara preko sistema koji stimulira lučenje antidiuretskog hormona (vazopresin, ADH).
Izlučivanjem ADH smanjuje se diureza, odnosno povećava se reapsorpcija vode iz
primarnog urina u krv i time se smanjuje hipertonija. U tom slučaju izlučuje se koncentrovaniji
urin.

Volumenski receptori (baroreceptori) reaguju na promjenu volumena krvi, a nalaze se u

šupljim venama i pretkomorama srca. Kada se poveća volumen krvi (smanji se osmolalitet)
dolazi do rastezanja krvnih sudova, pri čemu se razdraže ovi receptori. Oni šalju impulse u
hipotalamus, koji odgovara smanjenjem lučenja ADH. U tom slučaju smanjuje se
reapsorpcija vode iz primarnog urina , izlučuje se više vode i tako se smanjuje volumen krvi,
dolazi do povećanja hipertonije.

Ukoliko zadnji režanj hipofize ne luči dovoljno ADH javlja se Diabetes insipidus, kod kojeg
pacijenti izlučuju 4-6 L i više urina u toku 24 h.

Renin-angiotenzin-aldosteron je sistem koji znatno utječe na promet vode u organizmu.

Renin je enzim kojeg bubreg luči u krv. Supstrat njegovog djelovanja je angiotenzinogen.
Pod njegovim djelovanjem nastaje angiotenzin I. U plućima i krvnoj plazmi nalazi se
angiotenzin I konvertrirajući enzim, koji angiotenzin I (dekapeptid) prevodi u angiotenzin II
(oktapeptid). Angiotenzin II ima dvojako djelovanje:

• direktno djeluje na zid kapilara: izaziva konstrikciju i pomaže održavanju krvnog pritiska

• stimulira zonu glomerulosu kore nadbubrežne žlijezde na sintezu i lučenje aldosterona

Aldosteron (sintetizira se iz holesterola) povećava resorpciju Na+ iz primarnog urina u

distalnim tubulima u zamjenu za izlučivanje K + i H+, čime raste osmotski pritisak krvi. Porast
osmotskog pritiska dovodi do pojačanog lučenja ADH, koji povećava reapsorpciju vode i tako
se povećava volumen krvi.

Endokrini pankreas indirektno može djelovati na promet vode. Ako pankreas ne luči
dovoljno inzulina dolazi do hiperglikemije (povećanje koncentracije glukoze u krvi), koja
dovodi do glikozurije (pojava glukoze u urinu). Glikozurija dovodi do pojačanog lučenja urina
(poliurija), što za posljedicu ima polidipsiju (povećano unošenje vode u organizam). Dakle,
kod Diabetes mellitusa imamo povećan promet vode u organizmu.

• Antidiuretski hormon (ADH) ili vazopresin jedan je od hormona koji u zadnjem režnju hipofize
(neurohipofozi) luče završna nervna vlakna koja potječu iz nervnih puteva supraoptičkih i paraventrikularnih
jedara hipotalamusa. Drugi je oksitocin.
Poremećaji prometa vode

Brojna oboljenja dovode do poremećaja prometa vode. Neka od njih dovode do povećanja
prometa vode, što se manifestira u obliku poliurije, oligurije, anurije, nikturije, polidipsije.
Druga oboljenja dovode do zadržavanja vode, pri čemu nastaju edemi različite etiologije.

Poliurija predstavlja izlučivanje urina preko 1,5 L dnevno. Uzroci mogu biti:

a) poliurija kod psihogene polidipsije, pri kojoj su bolesnici obično mlađe osobe (piju 4-5 L
vode dnevno, a isto toliko izbacuju urinom).

b) poliurija u slučaju Diabetes insipidusa, pri kojoj kod bolesnika zadnji režanj hipofize ne luči
dovoljno ADH i onda je izlučivanje urina obično u količini 4-6 L, nekad može biti i 12-15 L na
dan.

c) poliurija u slučaju Dibetes mellitusa, pri kojoj se javlja poliurija uz istovremenu polidipsiju.
To su i najraniji znaci ovog oboljenja. U toku 24 h pacijent izluči 3-4 L urina.

d) poliurija u slučaju bubrežnih oboljenja:

U slučaju glomerulonefritisa (upala glomerula, a moguć je razvoj prema bubrežnoj

insuficijenciji) bolesnik izluči 2,5-4 L urina dnevno.

U slučaju hroničnog pijelonefritisa (infekcija gornjeg dijela urinarnog trakta koja se razvija u
bubregu) imamo poliuriju, jer su oštećeni distalni tubuli, pa se smanjuje reapsorcija vode iz
primarnog urina u krv.

e) poliurija kod hiperkalcemije nastaje zbog oštećenja tubula bubrega pod dejstvom kalcija,
što dovodi do smanjenja reapsorpcije vode iz primarnog urina.

f) poliurija kod hipervitaminoze D. Ukoliko osoba duže vrijeme unosi veće količine vitamina D
dolazi do povećanja koncentracije Ca2+ i do poliurije.

g) poliurija kod hiperparatireodizma. Zbog hiperparatireodizma imamo i hiperkalcemiju, te

razvoj poliurije.

h) poliurija u slučaju resorpcije transudata i eksudata

Transudat je bistra, prozirna, svijetložuta do zelena tečnost, koja se nalazi u tjelesnim

šupljinama, sadrži oko 2,5 % proteina.

Eksudati nastaju kao posljedica upalnih procesa seroznih opni tjelesnih šupljina, npr.
pleuritisa (upala porebnice), peritonitisa (upala potrbušnice). Eksudati sadrže preko 2,5 %
proteina.

i) poliurija u slučaju ciroze bubrega nastaje zbog smanjenja sposobnosti koncentriranja urina,
jer usljed ciroze dolazi do propadanja bubrežnog tkiva.
Oligurija je dugitrajno smanjenje lučenja urina, a nastaje pri povećanom gubitku vode bilo pri
obilnom znojenju, proljevima, kao i u fazi obrazovanja transudata, eksudata i edema.
Oligurija se javlja i poslije težih operacija, usljed povećanog lučenja ADH.

Anurija je dugotrajni prestanak lučenja urina u mokraćnu bešiku. Anurija može biti
prerenalna, ranalna, postrenalna i refleksna.

Prerenalna anurija nastaje kod tromboze ili embolije arterije i vene renalis, kao i kod infarkta
bubrega.

Renalna anurija nastaje pri oštećenju tubula.

Postrenalna anurija nastaje pri začepljenju mokraćnih puteva bubrežnim kamencima, krvnim
ili tkivnim ugrušcima.

Refleksna anurija može nastati u slučaju bubrežnih kolika, većih operacija, kao i zbog niskog
krvnog pritiska.

Nikturija je lučenje veće količine urina noću nego danju, a javlja se pri hroničnom nefritisu,
nefrosklerozi i srčanoj dekompenzaciji. Kod zdravih osoba lučenje urina u toku dana u
budnom stanju je nešto veće nego tokom noći. Nikturija je rani simptom srčanih oboljenja sa
stazom.

Polidipsija je povećano unošenje vode u organizam, a javlja se kod Diabetes insipidusa,

Diabetes mellitusa, a poznata je psihogena polidipsija.

Usporena glomerularna filtracija izaziva:

• oliguriju

• uremiju i zastoj izlučivanja drugih konačnih produkata metabolizma N, među njima kreatinina, urata i fosfata

• snižen sadržaj HCO3- u plazmi i metaboličku alkalozu

• hiperkalemiju

Oštećenje tubula izaziva:

• poliuriju, jer mokraća je suviše razrijeđena i sadrži više Na nego što odgovara stanju hidratacije bolesnika

• nisku koncentraciju HCO3- u plazmi i metaboličku acidozu

• hipokalemiju

• hipofosfatemiju i hipourikemiju
Edemi ili otoci nastaju zbog prekomjernog nakupljanja intersticijske tečnosti u tkivima. Znaci
su: abnormalno niska konc. natrija (hiponatremija) i efekti na funkciju CNS-a (intoksikacija
vodom). Po porijeklu i mehanizmu nastanka imamo: kardijalni, renalni, toksični, kaheksični,
upalni, vazomotorni, alergijski, esencijalni, edemi trudnica i anemija.

Kardijalni (srčani) edemi nastaju prilikom zatajivanja srca (insuficientia cordis). Zbog ovog
oboljenja, usljed zatajenja krvi, povećava se krvni pritisak u venskim kapilarama, pa se
smanjuje razlika između krvnog i onkotskog pritiska. Zbog toga je smanjen izlazak vode iz
intersticija u krv, pa se voda zadržava u intersticiju. Kardijalni edemi se obično javljaju na
nogama, hladni su i cijanotični (plavkasti), a sadrže 0,4 % proteina.

Renalni edemi nastaju zbog nedovoljne ekskretorne funkcije bubrega. Glavni uzrok je upala
glomerula. Pri ovoj upali eksudat začepi međuprostor Bowman-ove čahure, čime se smanji
lučenje primarnog urina. Renalni edemi se obično javljaju u potkožnim tkivima - oko očiju, u
tkivima vanjskih genitalija, nekad su pogođene konjuktive, mehko nepce, glotis. Sadrže 1 %
proteina, mehki su, topli i blijedi. Ujutro su jače izraženi.

Toksični edemi nastaju djelovanjem raznih hemikalija (arsenova jedinjenja, soli teških
metala, strane bjelančevine). Te supstance oštećuju endotel krvnih kapilara, pa kapilare
postaju propustljive ne samo za vodu, nego i za proteine, koji u zdravih osoba ne prelaze iz
krvi u intersticij.

Kaheksični edemi (edemi gladi) nastaju usljed smanjenja koncentracije proteina u krvi,
prevashodno albumina, dakle kod hipoalbuminemije. Onkotski pritisak se smanjuje, te imamo
usporeno ulaženje vode iz intersticija u krv. Edemi se javljaju na nogama, skrotumu i oko
očiju. Pri ležanju se gube.

Upalni edemi nastaju zbog lučenja eksudata. Pri upalama zid krvne kapilare postaje
propustljiv za sve makromolekule pa eksudat sadrži dosta proteina, čak 15 %. Porast
proteina u intersticiju dovodi do smanjenja izlaska vode u krv.

Alergijski edemi nastaju djelovanjem H-supstanci (histamin), koji se oslobađaju pri djelovanju
antitijela sa antigenom.

Dehidratacija organizma

Dehidratacija (deplecija vode) je gubitak vode iz organizma, a javlja se kada je bilans vode
negativan. Posebno je izražena dehidratacija kod bolesnika sa karcinomom ili stenozom
jednjaka. Javlja se i kod ljudi koji imaju česte proljeve i povraćanje.

U prvoj fazi smanjenja vode u organizmu, bubrezi luče urin koji sadrži dosta NaCl-a. U
momentu kada dođe do smanjenja osmotskog pritiska krvne plazme dolazi do izlučivanja
aldosterona koji pospješuje reapsorpciju NaCl-a iz primarnog urina. Zato dolazi do povećanja
osmotskog pritiska u intersticijskoj tečnosti. Porast osmotskog pritiska ekstracelularne
tečnosti dovodi do izlaska vode iz intracelularne tečnosti pa se javlja dehidratacija tkiva i
uporan osjećaj žeđi. Simptomi dehidratacije su suhe i obložene sluznice, koža suha a može
biti i naborana, krvni pritisak smanjen, a bolesnici su apatični, psihički tromi a mogu se javiti i
halucinacije. Uzima se da je gubitak vode više od 10% tjelesne mase nespojiv s životom.