KABANAT I

Lungkot sa Syudad

Hindi ito ang unang beses na makatuntong si koykoy sa Maynila. Bagamat ilang beses na siyang
pabalikbalik sa Maynila,ito ang araw na maninirahan na talaga siyang pansamantagal.
Pinanganak si koykoy sa Maynila,bunso sa limang magkakapatid. Lumaki siyang namumuhay sa
simpleng pamilya at sa murang edad naranasan niya na ang lahat ng hirap na siguro’y hindi pa
dapat nararanasan ng isang inosente at musmos na bata. Bata pa lamang ay natuto ng tumayo sa
kanyang sariling mga paa. Upang makatulong sa lumalaking pamilya siya ay nanirahan sa ibang
bahay upang siya pag-aralin at kapalit nito siya ang gagawa ng mga gawaing bahay o
namamasukan bilang isang katulong o kasambahay. Ngunit di alintana sa kanyang katawan ang
pagod at hirap dahil sabi niya siya ay may binubuong pangarap at yun ay ang makaahon at
makatulong sa kanyang pamilya. Hindi siya yung tipikal na bata.Nakakaya niyang pagsabayin
ang pagiging bata at pagiging matanda. Masaya naman ang naging takbong ng kanyang nakaraan
bilang isang bata. Naranasan niya ang maglaro sa kalye at kalsada, makipagsuntukan at makipag
agawan ng laraun na sa tingin niya ay dapat niya ipaglaban. Ganon naman lahat ng mga bata
lahat ng sa tingin nila sa kanila ay hahamakin makuha lamang ang gusto. Ngunit ganon din
naman ang takbo ng isip ng mga matatanda. Habang patuloy na lumilipas ang araw ay patuloy
din ang pagbuno ni koykoy sa hamon ng buhay. Habang lumalaki,naisip ng batang koykoy kung
bakit sa lahat ng tao siya ang napili ng Diyos na makaranas ng hirap at poot sa pamilya. Poot
dahil napilitan siyang lumaki hindi sa piling nila kundi sa piling at yakap ng reyalidad. Reyalidad
na kailangan niyang magtrabaho para makapag-aral at makaraos sa araw araw na buhay. Ngunit
gayon pa man ay naging matatag ang bata sa mga sitwasyong akala niya ay katapusan na at wala
ng pag-asa.

Maynila..........

Di mapigilan na malungkot ang bata. Nalulungkot siya sa mga alaala at memoryang naiwan sa
kanyang lugar na kinalakihan. Laging naiisip niya ang mga taong naging parte ng kanyang
kahapon. Napatanong pa nga siya sa kanyang sarili kung tama ba na iniwan niya ang kanyang
pag-aaral sa probinsya para lamang sa pagpunta sa Maynila. Bilang baguhan sa buhay sa
Maynila hirap na hirap siyang makibagay at makipag usap sa ibang tao. Lagi lamang siyang nasa
loob ng bahay at hindi nakikipag laro sa mga bata sa labas. Sobrang hiya ang namumutawi sa
kanyang kalooban. Hindi naging madali para sa bata ang mga araw na nagdaan sa kanyang
buhay sa lungsod na Maynila. Mukhang’ di siya sanay sa mga ingay ng paligid at sa hangin na
nananapak sa tapang ng amoy. Habang lumipas pa ang araw at buwan patuloy ang lumbay at
lungkot ng bata. Patuloy pa rin na yumayabong ang lumbay sa kanyang puso. Sa mga sumunod
na araw natuto na itong makisalamuha sa kanyang kapwa. Nagkaroon narin siya ng mga bagong
kaibigan na nag bukas ng pinto sa mga bagong pagkakataon. Pagkakataon na maging masaya at
maging maligaya sa Maynila. Ngunit andon pa rin ang kanyang kagustuhan na maka uwi ng
probinsya at doon na lamang manirahan muli dahil alam niyang doon siya mas sasaya.
Mukhang’ di pa nga talaga sanay ang bata sa ingay ng gabi at gulo sa umaga. Mga tunog ng
sasakyan at hindi ng mga ibon sa paligid. Tila baga napalitan ang huni ng mga ibon ng huni ng
galit na galit na boses ng mga sasakyan. At ang presko ng hangin ay nabalutan ng usok na

1
nananapak sa kapal ng alikabok. Masaya naman ang buhay dito sa Maynila ngunit parang may
kulang na hindi mapupuno ng saya kahit pa ng Maynila. Bakit parang nag iba ang ihip ng
hangin, dati rati ay gustong gusto ni koykoy na pumunta sa Maynila. At hindi naglaon ay
nagpasyang bumalik si koykoy sa probinsiya at doon ay pinagpatuloy niya ang kanyang buhay.
Bumalik na sa dati ang lahat naging maayos naman ang takbo ng kanyang buhay. Bumalik siya
sa buhay na sa ibang bahay siya nanunuluyan, binigyan siya ng kanyang guro ng bahay
namatutuluyan at doon ay nagsimula na ang lahat. Nagbago ang takbo ang buhay ni koykoy.
Naging mas mabilis ang mga araw dahil bawal ang mabagal at mahina. Naging limitado ang
buhay niya sa pagsisilbi at pag tulong sa loob ng tahanan ng kanyang guro na si Rona, bilang
isang malaking utang na loob sa pamilya ginalingan ni koykoy ang kanyang pag-aarl at
pinatunayan na kahit siya ay nahihirapan at napapagod ay may pangarap siyang dapat matupad.
Hindi madali ang tumira sa bahay ng ibang tao nandyan ang hindi pagkaka intindihan at pagkaka
unawan na minsan ay nauuwi pa sa matinding awayan.

Pagkagaling sa paaralan………

Pagod na pagod sa paaralan, ngunit kahit gaano kapagod ang bata ay kailangan niyang gumalaw
at kumilos dahi lang mat ani aling Zenaida ang naka bantay sa bata. Si aling Z ay nanay ng guro
na si Rona, estrektong nanay, mataray at mahirap mapaamo. Oo naranasan ng bata ang pag
usapan habang ito ay wala sa bahay. Sinisiraan at patuloy na binababa ang pagkatao. Isang araw
ay tahimik na dumating si koykoy ng bahay galing sa mataas na paaralan ng Tarabucan at sa
hindi inaasahang pagkakataon narinig ni koykoy ang mga masasakit na salita galing sa babaeng
si aling Zenaida ” maupay la pag sam ga kaonan manta man sa paglilimpyo kay ka hubya nahulat
pa nga signgan diri nala unta gin pakanhi ni Rona ini si koykoy kay waray man pulos sa balay”
dinig na dinig ng bata ang bawat salitang binitawan ni aling Zenaida. Patagong umiyak ang bata
at pinili niyang manahimik na lamang dahil mas inisip niyang matapos ang kanyang pag-aaral
alam niyang malalagpasan niya ang kanyang problema sabay sabing “ pasagdi nala iton sira koy”
patuloy parin dapat ang buhay dahil alam niya namang tama at may ginagawa siya para mabago
ito. Si koykoy ay pinagkakatiwalaan ni titser Rona dahil halos lahat ng gustong karakter ng
batang nais ni ginang Rona ay nakay koykoy na. Ayon kay Rona isang masipag, matalino at
mabait ang batang Koykoy kaya naman ay wala siyang pagaalinlangan na tulungan ito. Kaya
naman ay pinanghawakan ito ng batang bata pang si Koykoy. Lahat ng tao ay napupuno din
ngunit ni minsan ay hindi naglabas ng galit o pagsagot ng pabalang si Koykoy kay aling Zenaida
dahil alam niyang wala siya karapatan at hindi niya dapat gawin iyon. Bagkus ay minahal niya
ito at tinanggap na lamang kinapalan na ni Koykoy ang kanyang pagintindi at hinabaan ang
kanyang pasenya. Nabalot ng tuwa at saya ang kanyang mukha at ni kailanman ay hindi nakita sa
kanya ang lungkot nadarama.

Namatay…….

Namatay ang galit at nabuhay ang pasasalamat sa puso ni Koykoy dahil mas iniisip niya ang
positibong nangyayari sa kanya. Si Ritche ay isa sa mga anak ni Zenaida at kapatid ng gurong si
Rona isa siya sa mga naging takbuhan ng bata tuwing ito ay malungkot dahil tulad din ni Ritche
may pagka makulit at bibo ito. Kaya naman ay nagkakaroon sila ng blender esti ng magandang
samahan. Para silang manggang nilagay sa blender upang maging isang inumin na swak na swak
at may tamang templa. Naging maayos ang takbo ng mga araw sa probinsya tanging sa paaralan

2
at bahay lamang umiikot ang mundo ng batang Koykoy. Dahil nga sa huli ang probinsya kung
magkaroon ng mga trending o uso sa Maynila. Lagi itong napagiiwanan ng mga mahahalagang
pangyayari. Ngunit sanay na si Koykoy sapagkat buong buhay niya umikot lamang sa simple at
natural na pamumuhay sa probinsya. Kalaunan ay nagpatuloy ang sunod sunod na problema,
umalis ang in ani Koykoy na si Rowena upang mag trabaho ay makipagsapalaran sa Maynila.
Hindi naging madali ito para sa kanya lalo pa’t sa ibang bahay siya nakatira. Inisip niya paano
nalang ang mga maliliit na kapatid niya sa ina kung walang titingin sam ga kapatid niya. Ngunit
walang nagawa si Koykoy sa paglisan ng kanyang ina ay naging mas matatag si Koykoy. Inisip
niya siguro ay isa na ito sa mga paraan ng kanyang ina upang makawala sa tamad at walang
maayos na trabaho kong tataytatayan na si Joel. Si Joel ang kinalakihamg tatay ni Koykoy nung
una maayos naman ang takbo ng utak ni Joel sa bata ngunit habang palak ing palaki si Koykoy
napansin niya ang malaking pagbabago dito. Naging mainitin ang ulo at madalas na kung ito ay
mamalo at pagbuhatan ng kamay ang batang si Koykoy. Makalipas ang ilang taong pagsasama
nila Joel at Rowena nagkaroon sila ng anak at doon mas lalong lumayo ang puso ni Joel kay
Koykoy. Ngunit maswerte parin kung maituturing si koykoy dahil mahal ito ng mga magulang ni
Joel ito na ang kinagisnang lolo at lol ani Koykoy sa pagkaka alala ng batang Koykoy ay tinuring
siyang parang totoong apo ng dalawang matanda dahil sa walang imbot at halong
pagkukunwaring pagmamalasakit sa kanya……

Kaya naman kahit si koykoy ay lumaki at nagka edad na hindi niya parim makalimutan ang mga
matatanda… hindi naman kalayuan ang mga bahay sa probinsya ngunit may mga bagay talaga na
nagbabago tulad na lamang sa pagkikisama ni koykoy habang siya ay lumalaki ay lumayo ang
loob nito sa mga matatanda.. hind isa ito ay galit.. kundi dahil nung nagka isip na ang bata ay
napagtanto niyang hindi niya ito mga tunay na lolo at lola.. kaya naman ay nahihiya na itong
lumapit o mag lambing….. lalo pa’t umalis ang kanyang ina at piniling magtrabaho sa Maynila..
dahil narin sa sobrang hirap ng buhay at walang permanenteng pagkaka kitaan sa probinsya…..
siguro ginawa na iyon ng kanyang ina upang mas gumaaan naman ang kanilang sitwasyon…..

Pagkatapos ng araw na iyon ay dumerecho na ito sa opisina ni titser Rona upang tumulong sa
mga gagawing report na ipapasa ni titser Rona sa mataas na opisina ng punong guro na si Mr.
Arturo Moñoz… si binibinig Rona ang kanang kamay ng punong kung kayat lagi itong abala sa
pag aayos ng mga bagay bagay sa loob ng paaralan. Kaya kung minsan ay nahuhuli itong umuwi
ng bahay at syempre bilang iskolar ni binibinig Rona ay kaagapay niya si koykoy sa lahat ng
bagay.. minsa pa nga ay naiisip ni koykoy na si binibining Rona ay punong guro sa paaralan
kanyang pinapasukan.. di naman maitatanggi na talagang masipag si binibining Rona.. bukod pa
dito ay sobrang talino niya.. hindi lingid sa kaalaman ni binibinig Rona ay isa siya sa mga
inspirasyon ng batang si koykoy dahil sa walang pagod nitong didikasyon sa kanyang propesyon
bilang isang guro.. halos buong buhay na at ani binibining Rona ay umiikot sa pagtuturo at pag
tulong sa kanyang pamilya.. at yun ang isa sa maraming dahilan kung bakit malaking bagay sa
pagpupursige ni koykoy ang makatapos dahil sa pinapakitang kagalingan at pagmamahal nito sa
kanyang trabaho.

3
 Kabanta II

Punding Ilaw

Araw na umalis na ang kanyang ina…………ang mga araw na iyon ay dumilim ang mundo ng
batang dahi ang alam niyang ilaw ng tahanan na dapat ay andyan para sila ay gabayan ay
napundi na at parang hangin na bigla na lamang naglaho sa kawalan… bilang may isip na pilit na
binigyang diin ni koykoy na siguro ay nararapat na
Gawin na iyong ng kanyang ina eh kesa naman mamatay at tumirik ang kanilang mga mat asa
hagupit ng gutom at talim ng sakit…
Sa mga lumipas na araw ay onti onti ng natatanggap ng bata ang katotohanang nasa malayo na
ang kanyang ina.. sabay bulong na kung alam ko lang sana na pupunta si mama sa Maynila
upang mag trabaho edi sana ay hindi na ako umiwi dito at sana ay natutulungan ko pa siya
ngayon..

Ate Jen: Koy kamusta ka naman diyan sa bahay ng panilyang Lim??

Koy: ito te ayos lang naman .Sa pag uusap nila hindi alintana ang lungkot sa peslak ng bakla.
Pinili niyang hindi nalan ipahalata na hindi na siya masaya sa kanyang kalagayan at gustong
gusto na niyang umuwi sa kanilang sariling bahay.

Ate Jen: maganda yan basta pag butihin mo lang ang iyong pag aaral at balang araw ay
makakaranas karin ng kaginhawaan.

Koy: kaloka ka naman sizts very dramatic ang peg mo sisztz ha

Ate Jen: hahahhahahhahah

Parang kang baliw hahahahahhahahahhahahaha

Koy: chuzi kapa sists hahahhaa

Ate Jen: oh! Sige na alis na si wata

Koy: ingat chi!

Sa mga sandaling iyon ay sumaya ang araw ni koykoy……

Paglubog na ang araw………

Abalang abala si Koykoy sa paglilinis ng bahay ng pamilyang Lim. Habang patuloy naman ang
pag iingay ng mga batang maliliit na mga pamangkin ng guro. Hoy!!!!!!!!!!!!Hoy!!!!!! sigaw ni
Monmon…. Akin na larauan ko sabay iyak at sigaw.. huhuhuhuhuhuhuhuhuhuhu mama! Ayaw
ibigay ni ronald laruan ko. At sa inis ni koykoy dahil naabala ang kanyang paglilinis ay siniway

4
niya ito…… Hoy mga bata magsitigil na nga kayo parang kayo mga baliw ha.. gabing gabi na
tapos nag aaway pa kayo dahil lang sa laruan nayan ha!!!

At…. Tumigil na nga ang dalawa sa pag aaway……

Patuloy na naglinis si koykoy at pagkatapos ayy kumain na ito.. sa mga normal na araw sabay
sabay talaga ang pamilya lim na kumain ngunit sa araw na iyon ay huli na ng dumating sina
koykoy at guro nitong si Rona na dumating sa bahay… kaya naman ay dalawa nalamang silang
kumain… habang sila ay kumakain ay napag usapan nila ang mga gagawin na paghahanda sa
Science Park na mangyayaring ilalahok sa kompetesyon sa buong lungsod ng Calbayog…. Napa
isip ng husto si koykoy … sabay sabi sa sarili
“ naku patay nanaman ako nito sa pagod at kamiy ay maglilinis at mag aayos ng parke… bugkot
gudman” shuta.

Nang matapos na silang kumain ay sinabi ni Koykoy “maam mananalo

Parke mo tiwala lang tayo keribles naten to boomboom pow”
Sabay sambit ng guro na “ magdilang anghel k asana bert !”

Pagkatapos ay nagligpit na ng pinagkainan si koykoy at naghugas na ito ng mga pinggan.. at dali

dali ito ay naligo at nag aaral na ng mga aralim dahil kinabukasan ay magkakaroon sila ng
pagsusulit sa asignaturang Filipino na mangyayari dapat ay maipasa niya..

Habang palim na ng palim ang gabi ay patuloy lamang sa pagbabasa ang batang Koykoy..
hanggang sa ito ay nag kape upang magising ang kanyang buong diwa dahil alam niyang di pa
sapat ang kanyang pagbabasa para sa mahabang pagsusulit …… at saktong alas dos ng madaling
araw ay natulog na ito at mahimbing na mahimbing ang kanyang tulog… sa sarap ng tulog nito
hindi na ito nagising sam ga tilaok ng manok

Alas kwarto na!!!!

Tik tilaok tiktolaok!!!!!!!

Habang patuloy na humuhuni ang mga manok ay mahimbing na mahimbing parin ang burlog ng
bakla. Di niya namamalayan ay umaga na at marami pa siyang gagawin bago pumasok … at
baka masita nanaman siyang siya ay buhay prinsepe sa bahay na kanyang tinutuluyan….. at dahil
nga umaga na ito ng magising ay tila baga mabigat at maiinit ang pakiramdam sa loob ng bahay..
ngunit hindi ito pinansin ni koykoy ginawa niya paren ang dapat niyang gawing tuwing umaga

Nagmamadaling naligo ang bata upang ito ay makahabol pa sa klase… awa naman ng Diyos ay
hindi ito nahuli at oras na nga ng isang mahabang pagsusulit.. dahil sa sobrang pangamba ng bata

5
sa pakiramdam niyang may galit sa kanya si aling Zenaida ay hindi ito naka pag pokus sa
pagsusulit. Laging tulala at balisa ang batang si koykoy wala ito sa sarili at laging ligalig……..

Bigla nanaman niyang naalala an gang kanyang ina.. sana ay nasa tabi ko siya ngayong nasa
malungkot akong sitwasyon wika ni Koykoy.. ngunit pahapyaw lamang itong wika ni Koykoy
katulad ng mga lumipas na araw dumerecho na ito sa kanyang araw araw na sistema at yun ay
ang tulungan si binibining Rona. Ngunit sa araw na iyon naging mas seryoso at tutok ang
kanilang trabaho sa loob ng eskwelahan dahil palapit na ng palapit ang araw ng kompetesyon
habang ang lahat ay abala sa paglilinis at pagpapaganda ng mga parke sa kanya kanyang
asignatura.. ay siya namang pagka balisa ni Koykoy…. Bakit tila parang iba ang ginagalaw ni
koykoy wikang pagbulong na sabi ni darwin.. si darwin ay matalik na kasakasama ni koykoy sa
lahat ng bagay isa ito sa mga tumutulong sa kanya kapag siya ay nasa mahirap na sitwasyon
bukod pa rito ay masayang kasama si darwin dahil sa ito ay makulit at may masiyahing pagktao..
nakakahawa ang tawa nito .. at talagang madarama mo ang bigat na dinadala ng iyong puso…

Gabi na nang matapos ang puspusang paglilinis at paghahanda ng parke..

Naghanda na sila sa paguwi sa bahay.. habang sila ay naghahanda sa kanilang paguwi ay napag
usapan nila ang pamilya ni koykoy.. biglang tumahik ang lahat at sumagot si koykoy ng “ ha
Ano po yun maam?” sabay tawa ng malakas
HAHAHHAHAHAHAHHAHAHAHHAHAHAHAHHAHAHAHAHAHHAHAHAHAHHAHA
HAHAHAHHAHAHAHAHHAHAHAHAHAHHAHAHAHAHAHHAHAHAHAHAHAHAHA
!
Bakit mo naman po natanong maam? Wikang at sambit na mahinahon na may halong tuwa sa
mukha ni koykoy papunta sa kanyang guro.. napapansin ko kasi g iba ang iyong mga kinikilos
alam ko at nararamdaman kong may problema ka hayaan mong pag usapan natin yan at baka
may may maitulong ako sayo koy” sagot naman ng kanyang guro. Bilang sagot na pabiro ni
koykoy “wala ito maam kaya ko poi to wala itoh” “hahahahhahahahahhahahahahah”. Pilit na
tinago ng bata ang lungkot dahil ayaw niyang pagusapan ang bagay na iyon. Hindi na muna
pinag usapan ng dalawa ang isyung iyon.. patuloy sa paglalakad ang dalawa ng walang ano
ano’y…….May nakalimutan sila sa opisina…….

6
 Kabanat III
Singko

Byernes.. dapithapon. Saktong ala singko.pauwi na sila non. Nasa gitna na sila ng kasalda
malapit sa bahay nila binibing Rona....
Walang ano ano’y may nakalimutan nga sila... ngayon lang nangyari ito sa tagal nilang
magkasama. Bilang kanang kamay ni binibining Rona inutusan si koykoy na kunin ang lesson
plan ni binibining Rona mag-isa sa opisana. Biglang napa ngiti si Koykoy at napaisip??

Naku! Lagot na.. nakakatakot pa naman sa paaralan kapag mag-isa

Jusqlord! Pabulong na sigaw sa hangin... nawa’y makaya ko ito...
Agad na naisip ni koykoy yung karumal dumal na nangyari sa paaralan ng Tarabucan....

Biglang pumasok sa kanyang isipan ang lalaking pinatay sa loob mismo ng kampus. Naisip niya
yung taong patay na at nakahandusay sa hallway papasok ng paaralan. Nagulantang ang kanyang
mundo dahil tamang tama byernes at pakatok na ang ala sais. Maraming paniniwala sa probinsya
nila Koykoy na tuwing dapithapon ng byernes ay nagpaparamdam ang mga multo at may
kuwento kuwento sa lugar nila na may santilmo daw na nagaganap sa loob ng paaralan nila.
Nangatog ang tuhod ni koykoy sa takot... ngunit wala itong pamiimbot na sinabi at sumunod sa
pinag uutos ng kanyang guro. Sabi ni koykoy sa kanyang sarili “ naydaw para hadlok sa imo
tungod kay kaya a iton nimo koy ngayon paba na haros didto kana umistar sa eskwelahan na
iton” bugsok! Ngunit kahit anong pagpapakas ng loob nito sa sarili at nangingibabaw parin ang
takot sa kanyang kawatawan.

Buti nalang talaga ay nakita niya si Ningning... si Ningning ay isang babae na may pusong lalake
at may karakter na matapang at palaban isa siya sa mga kababata ni Koykoy. Kasama niya ito sa
lahat ng mga kalokohan at kakulitan.. pero si Ningning ay hindi lamang sa kulitan pati narin sa
mga gawain ni Koykoy tumutulong siya.. medyo may ginhawa nga ang buhay ni Koykoy noong
mga araw na iyon dahil sa kaibigan niyang si Ningning.. mahirap lang din sila Ningning kaya
naman gumawa ito ng paraan upang makaraos at makain sa araw araw..

At dahil nga sila ay sanggang dikit at tropapeps for life “ Go! Go! Go! Na to laban lang !” sigaw
ni koykoy mala Ruffa Mae lang ang peg ni baklang toh! Sabi ni Ningning.. wow maka bakla!
Hiyang hiya naman ako sa katigasan mo!

At nagtawanan ang dalawa..

“hahahahahhaahahhahahhahahahhahahahhahahahahhahahahhahahahahhahahahahaha” Gago!
Sigaw ni Ningning kay Koykoy... Tara na nga sagot naman ni koykoy sa gagong pabati ni
Ningning sa kanya...

Papasok na sila ng Mataas na paaralan ng Tarabucan. Nagsimula na ang takot ni Koykoy.. kaya
kaya natin to Ning? Ano kaba pag natatakot ka mas lalo kalang nilang lalapitan.. sabi nga diba
matakot ka sa buhay wag sa patay.. tangek! Sagot ni Koykoy eh paanong hindi ka matatakot sa
patay eh mukha palang nakakatakot na ano pa kaya pag magparamdam na. Eh kesa naman sa
buhay na tao pwede kang patayin ng walang kalabanlaban diba. Bahala na andyan ka naman eh “
hahahhahaahaha” sige na mauna kana Ning likod mo lang ako. Habang sila ay papalapit ng
7
papalapit ay palakas ng palakas ang kaba sa dibdib ni Koykoy “ dyogdyogdyogdyogdyog” lakas
niyan Koy ah dinig ko na wag kang kabahan walang gagalaw satin ano kaba” ika ni Ningning
kay Koykoy..

At nang sila ay nasa loob na ng opisan upang kunin ang lesson plan ni binibining Rona
ay......may bigla silang narinig sa bubong na isang malakas na tunog. “ hala ano yun?” tanong ni
Koykoy kay Ningning “ aba malay ko” sagot naman ni Ningning .. tara labas na tayo
pagmamadaling sabi ni Koykoy.. parang may bumato sa bubong ng opisina... sabay takbo ng
dalawa papalabas. “ baka bunga lang yung ng puno katabi ng opisina” naku! Sana nga noh!
Nakakatakot talaga diyan sa paaralan na yan.... kung pwede lang talaga sabihin kay maam Ron
na ayokong kunin sinabi ko na te. Kaso syempre hindi “ talagang hindi kasi may karapatan silang
utusan ka” ika ni Ningning “ oo alam ko pinasok ko to eh” pero salamat Ning ha sa pagsama
saken siguro kung wala ka doon nahimatay na ako sa takot. “ ano ka ba koy wala yun basta pag
kaya ko I will help”.... wow! Naman tol english spokening words.. “ maliit na bagay “ ika ni
Ningning..

Mga sampung hakbang na lamang ang layo nila sa bahay ni binibining Rona at makakarating na
sila sa loob nito.. biglang napatanong si Koykoy. Ning kumain kana ba tara dito kana kumain..
tumutulong karin naman diyan kila maam at nauutusan karin naman nila.. “ nakakahiya naman
koy” sagot ni Ning “ ano kaba ako bahala malakas naman tayo kay maam Rona”. Tara na wag
kana mahiya at mamatah tayo sa gutom..

Sa pagbukas nila sa maingay na pintong nila binibing Rona ay binigay na nila agad at inabot sa
kamay binibing Rona.. sabay sabi sa kanila na sige na Koy kumain nalang kayo diyan tapos na
kaming lahat. Sabay na kayo ni Ningning pakainin mo na yan dito. Sige po maam sagot ni
koykoy..
Told yuh men! Malakas tayo sa panginoong Diyos.. “
hahahahhahahhahahhahahahahhahahahahhahahahahha baliw ka talaga kahit kailan koy!” . “
well”

Arat na “kaon na kita”......

Habang ang dalawa ay naghahanda sa kanilang pagkain sa lamesa ay bigla nalamang naging
seryoso ang usapan ng dalawa..

“siguro koy ang saya kung mayaman tayo no?” syempre wala na atang sasaya sa taong walang
hirap tuwing kakain at hindi mamomomroblema sa kung ano ang kakainin kinabukasan.. ganon
talaga ang buhay Ning kailangan muna nating paghirapan ang lahat para makamit natin ang
ginawa sa dulo.. “ bakit kasi kailangan pang maghirap” alam mo Ning lagi mong tatandaan na
masarap na makuha ang bagay kung ito ay napaghihirapan... alam mo yun yung mapagtatanto
mo na grabe pala ang Diyos at hindi ako pinabayaan lumaban sa lahat ng pagsubok sa buhay “
lahat ng mga madidilim na nakaraan sa buhay natin ay mamanatili lamang sa nakaraan” ngunit
yung aral na maibibigay nito kikintal yun sa puso at isipan natin tandaan mo yan Ning. “ alam
mo Koy minsan may sense karin palang tao no” pabirong sabi ni Ningning. Oh siya tama na yan
kain na tayo sagot naman ni Koykoy....

8
Kumain na sila ng dumating sa pangyayari si Tantan.. si Tantan ay isa sa mga kapatid ni
binibining Rona.... si Tantan ay isa din sa mga kababata ni Koykoy.. “ sige kumain lang kayo
diyan” habang sila ay kumain ay lumapit si Tantan sa dalawa.. umupo ito malapit kay Koykoy at
humarap kay Ningning “ at biglang sabi na grabe ang bilis ng panahon dati naglalaro lang tayo sa
likod ng bahay ng bahay- bahayan tapos ngayon ang lalaki niyo na” wika ni Tantan.. sumagot
naman si Koykoy oo nga eh dati pag wala kang ambag na maibigay sa bahay bahayan natin di ka
pwedeng pumasok sa gawang maliit na bahay.. naalala ko pa non nagtatakas ako ng bigas sa
bahay para lang makasali ako sa laro tapos basta lahat ng pwedeng ma i ambag dinadala ko” ang
saya saya talaga dati no! Sabay sambit ni Ningning dati nilalaro din natin yung Encantadia lahat
ng karakter sa palabas ay kompleto” hahahhahahahhahahahhahahahahahhahahahahahha tawang
sagot ni Koykoy “ hala nakakamiss yung mga araw na yun” “totoo yan Koy” sagot ni Tantan
kasi ngayon kolehiyo na ako dina bagay mag ganyan ganyan kayo siguro pwede pa kasi nasa
high school palang kayo.. tapos yung iba nating mga kababata ngayon may anak at asawa na ika
ni Ningning... ang saya talagang magbalik tanaw sa nakaraan.. dati wala hindi uso yang mga
cellphone cellphone na yan kasi yung mga bagay na nagpapasaya satin ay mga larong kalye
lang.. wikang masaya ni Koykoy..

Tapos na— tapos na silang kumain..nagligpit na ang dalawa sa lamesa sabay ang pag tayo ni
Tantan at pag alis nito.. ang siya namang sambit ni Ningning na paano Koy uuwi na ako at baka
hinahanap na ako sa bahay namin.. bukas nalang ulit Koy. Ay sige Ning bukas ulit ha balik ka
dito.. kuwentuhan pa tayo nila Tantan..

Malalim na ang gabi at tahimik na ang lahat. Dipa rin si Koykoy makatulog at hindi mapakali sa
kanyang higaan. Halos ma ikot niya ang bawat sulok at kanto nito sa kakaisip sa mga panahong
lumipas. Kung pwede lang talagang maging bata nalang ulit yun bang humabol ka sa tuwing may
umaalis dahil gusto mong lagi kang kasama sa lakad nila. Yun bang mga panahong laro lang ang
iyong pinoproblema at kung paano mo matatalo ang kalaban mo sa tecs at kung paano ka
makakahanap ng pagtataguang lugar para hindi kaagad makita ng taya sa tagutaguan.. ngunit
mahirap at imposible sagot ng kanyang sarili. Tila mahirap at hindi parin umusad at tinatanggap
ng kanyang sarili na hindi na siya babalik at hindi na siya bata. Ngayon hindi na paglalaro ang
iniisip niya ngayon iniisip niya ang kinabukasan niya at ng kanyang pamilya. Sadyang madaya at
mapaglaro ang buhay ng tao. Ngunit nasa kamay parin natin ang sagot at desisyon nasa atin na
kung pipiliin nating manatili sa isang lugar o piliin ang lugar na magdadala sa mga paa natin sa
ibang katayuan sa buhay. Hindi na nga ako bata ika ni Koykoy para maglaro at magtampisaw sa
buhos ng ulan. Maraming umaasa sa malaking pagbabago balang araw mabubuo din at
magsasama sama kami sa iisang bahay kaming pamilya. Hindi ako mapapagod nag maghintay na
dumating ang araw na iyon pabulong na sabi sa hangin ni Koyko. Alam ko darating din ang dulo
at matatanaw ko din ang liwanag sa madilim na daan bitaw na salita sa kanyang mahimbing na
pagtulog.

Tiktila-ok!!!!!! Tiktila- ok!!!! Huni ng mga manok!

At sabay na pag dilat ng mga matang may inaabot na pangarap. Nagpa salamat sa Diyos sa
panibagong buhay at araw ang batang si Koykoy.. agad itong tumayo at nagligpit ng kanyang
higaan. Sabay harap sa katotohanan at kung saan umiikot ang kanyang umaga. Ang maglinis ng
bahay bago pumasok sa paaralan. Nasa sistema na ito ng katawan ng bata kung baga sa matanda

9
ay ito ang gamot na hindi pwedeng makaligtaan dahil sa mga maaraming epeketo nito sa
kanyang katawan partikular na sa kanyang puso.. lahat ng tao minsan ay natutula at wala sa
pokus. Mga ilang segundo rin atang lutang ang batang Koykoy bago niya pulutin ang kanyang
sandata ang tambo at ang pandakot. Nang matapos sa gawaing bahay ay agad itong naligo at
naghanda upang pumasok na sa paaralan.

KABANATA IV

10
 Kinse

Mahalaga ang araw na iyon, hindi ordinaryong araw at taon. Maingay ang nayon.. madidinig mo
ang mga batang maaga palang ay babad na sa araw sa paglalaro sa gitna ng kalsada. Dama mo
ang bawat takbo nila sa tunog at hangos ng hapo na kanilang nadarama. Mabilis ang oras at siya
ay tuluyang umabot sa kinse. Talagang ang taon ay para na lamang araw at dimo namamalayan
ay patapos na pala. “ maligayang kaawaran” bungad na pagbati ni Rema kay Koykoy. Maraming
salamat ate Rem.. ikaw pinaka una nakaalala sa birthday ko te.. anong handa mo Koy? Sunod na
tanong ni Rema kay Koykoy.... biglang ngiti sagot naman ni Koykoy. Samantalang may bigat sa
pusong nadarama ang bata... mabilis ang naging pag uusap ng dalawa. Agad na umalis si Rema
at tuluyan ng naglakad si Koykoy....

Habang siya ay naglalakad..

Makikita sa mukha ng bata ang lungkot imbes na galak at tuwa. Mabigat ang bawat hakba nito at
parang pagong kung ito’y umusad. Muli nanaman niyang ipagdiriwang ang kanyang kaawaran sa
ibang bahay kasama ang hindi niya mga kapamilya.. kasama ang kanyang kunwari ay ina at
kasama ang nagtatagong ate na wari’y totoo yun pala ay iba.. kinse anyos na siya at wala ang
kanyang ina nasa malayo nagtatatrabaho ngunit tila parang nakalimutan na walang pagbating
dumating sa bata. Na kahit yun manlang ay marinig niya sa bibig na galing sa puso ng kanyang
ina. Nasanay na si Koykoy dahil sa bawat kaarawan niya wala siyang matandaan na binati siya
ng kanyang tunay na ina. Hindi ganon ka sweet ang bata sa kanyang ina tulad ng iba. Siguro
dahil sa ito ay matanda na at nagkaroon na ng hiya.

Andito na ang may birthday! Sigaw ni Tantan....

Ang siya namang pagbalik ng kunwaring masayang mukha ng bata.. “ hahahahahhahahahha
parang baliw si tantan mamaya magsi puntahan sila dito sa bahay niyo at isipin may handa ako”
pabirong sagot ni Koykoy. “ naku wag kang mag alala nag handa si ate Rona, nagpa luto ng
pancit at ulam at may kasama pang tinapay at malamig na softdrinks ganyan ka kamahal ni ate
Koy. Naku.. nakakahiya naman bakit nag ganda pa si maam sana pera nalang joke! Nagtawanan
ang dalawa at tuluyan ng pumasok ang bata sa loob ng bahay...

Kumanta ang lahat.. “ happy birthday to you, happy birthday to you, happy birthday happy
birthday happy birthday Koykoy”
Nang na natapos ang kanta ay bigla na lamang tumulo ang luha sa kanyang mga mata. Sobrang
galak at pasasalamat ang kanyang nadarama. Walang ibang nasambit ang bibig niya kundi ang
salitang “ salamat” “ salamat talaga”. Koy pasensya kana at yan lang ang nakayanan ko wika ni
binibining Rona. Maam kahit ano pa yan marami o unti man yan ang mahalaga ay naalala niyo
ako yun lang ay malaking bagay na..

Tama na yan.... “ kaon na kita” nag aayang boses ni aling Zenaida..

Nagsikain na ang lahat. Natapos. Natapos na ang handaan ngunit di parin palubog ang araw..
tamang dumating si Ningning sa gitna ng pagka tulala ni Koykoy sa bintana.

11
“ hoy! tulala ka naman diba birthday mo?” paggulong pagbati ni Ningning. Oo. Lakas din ng
tama mo eh noh kita mong nag eemote ako dito eh masayang sagot ni Koy. Kumain ka na ba?
Tanong ni Koykoy syempre hindi pa diba pasagot na sagot ni Koykoy sa kanyang sariling
tanong. Wow buti naman nakaramdam ka.... sagot ni Ningning. Halika pasok ka loob papakainin
kita ng kunting handa ni maam Rona sa birthday ko.

Habang kumain si Ningning ay kinakausap niya si Koykoy. Ang galing no hinandaan kapa nila..
oo nga eh sagot ni Koykoy.. patuloy sa pag- uusap ang dalawa hanggang sa bumilis ang takbo ng
oras
*tik-tok tik-tok tik-tok tik-tok
Di namamalayan ng dalawa ang oras sa sarap ng kanilang kwentuhan hanggang sa dumilim ang
kapaligaran at tuluyan ng nagtago ang araw sa ilalim ng mga kaulapan sa kalangitan. Napansin ni
Koykoy ang pag dilim sa labas at siya namang pagtatapos ng pagkain ni Ningning. Tumayo at
nagtungo ang dalawa sa labas ng bahay at sila ay umupo sa ilalim ng punong mangga kung saan
sila ay laging nagpapalipas ng oras, sama ng loob at lungkot na nadarama. Grabe halos matapos
na ang araw na to nakakapagod pala, nakakapagod palang magisakaso ng nga bisita tuwing may
handaan. At nakakapagod din palang umasa na maalala ni mama ang birthday ng anak niya. Ni
isang letra wala akong narinig o nabasa galing sa kanya sa lahat ng tao siya ang hindi nakaalala
wika ni Koykoy na may halong mabigat na emosyon. Baka madaming ginagawa kaya hindi niya
naalala tsaka syempre may amo yun baka halos di na siya magkaroon ng pahinga sagot ni
Ningning. Mahirap ba na batiin manlang ang isang anak na nangungulila sa pagmamahal ng
isang ina. Diko na nga naramdaman ang yakap at pagmamahal ng isa g tunay na ama pati ba
naman sa ina ko pagkakaitan pa ako ng tadhana. Sagot ni Koykoy habang siya ay umiiyak sa
may ilalim ng punong mangga. Kailan kaya ako magdiriwang ng kaarawan ng iiyak na dahil
kasama ko sa pagdiriwang ang aking ina at mga kapatid? Kailan kaya yun Ning? Sa tingin mo
darating yun? Syempre naman Koy wag kalang mapapagod na maghintay darating ka din don.
Hays sana nga Ning.... wala na sigurong lulungkot pa sa paglimot ng kaawaran mo sa
mahalagang tao ng buhay mo. Kumintal ang edad na kinse sa bata ito na siguro ang hindi niya
malilimutang araw.. tuluyan na ngang natapos ang araw na yaon at ang inaakalang
pinakamasakit na kaganapan ay kanya nang naranasan.. kina umagahan ay pumunta ang bata sa
bahay nila. Ito na siguro ang gigimbal sa kanyang mundo ang pag-asang silang ay mabubuo ay
mukhang mawawala at ang tangi niyang hiling mukhang malabo na.

Koy... Koy... koy.. wag kang magugulat sa sasabihin ko ha?

“bakig?” ano ba yun? Si mama ayaw na daw umuwi dito at nakipag hiwalay na kay tito Joel.
Hindi nakasagot at nanahimik lamang si Koykoy. Paano mga kapatid natin dito? Sino
magaalalaga sa kanila? Paano na tayo ate Jen? Di ko din alam koy. Sagot ng ate
Umalis si Koykoy na blangko ang isipan at parang papel na naglalakad sa kalsada sa sobrang
lutang niyo. Parang siyang barkong papel na naglalayag sa gitna ng dagat na unti unting nasisira
at nalulusaw. Kinse anyos siya ng muling masira ang kanyang pamilya. Ang unang beses ay
sanggol palang siya medyo hindi niya ito ininda sapagkat wala pa siyang nuwang pero ngayon
parang masa masakit ang dinanas ng isa g kinse anyos na bata.. puro bigat ng emosyon ang
kanyang dala ngunit hindi mo ito makikita sa kanyang mata na para bagang may ilaw na
kumikislap kislap pa..

12
Nagpatuloy ang buhay ng bata kahit na wasak na wasak ang kanyang pamilya. Lumipas ang mga
araw at nagbago ang taon. Pero ang sakit ay ganon parin mas lalong uminit at lumalim..ngunit
kailanman ay hindi nag tanim ng puot o galit sa puso ang bata sa kanyang ina.. kanyang
napagtanto na walang kwenta ang kanyang tataytayan. Dahil kong matino ito hindi ito papayag
na umalis ang kanyang ina upang mag hanap buhay at siya ay mag buhay prensipe sa
probinsya .. at hindi niya rin ipanghihithit ng sigarilyo ang mga perang pinadala ng kanyang ina.
Na nagbabakasaling maibsan ang gutom sa probinsya. Habang ang ina ni Koykoy ay nakukuba
sa kakatrabaho sa Maynila ay siya namang pagwawaldas ng pera ng kanyang tatay tatayan upang
may pang droga.. kaya sabi ni Koykoy sa kanyang sarili marapat narin siguro ang ginawa ng
kanyang ina. Upang makatakas at makalaya na ito sa walang kwentang sistema ng kanyang
asawa.. mas maganda ang kanyang pagpapasiya mas makakahinga siya ng maluwag at
maginhawa. Mahal ko ang aking pamilya ngunit mas mahal ko ang ikabubuti ng aking ina. Alam
ko balang araw. Hind ngayon pero balang araw ay matutupad na mabuo kaming pamilya kahit
wala akong amang kilalanin bastat andyan ang mga kapatid ko at ang aking ina... sobrang bait at
ganda ng tadhana.......

Makalipas ang dalawang taon.....

Madalas ang pag sakit ng tiyan ni Koykoy. Lagi itong walang kuman at parang nasusuka.. at
mabilis din namang nakakabawi at gumagaling. Balik norma ang lahat natanggap na ng buong
puso ni Koykoy ang desisyon ng kanyang ina. Nagaaral parin siya at naninirahan sa gurong
nagpapaaral sa kanya si binibining Rona. Palapit na ang taonang pagsasama sama ng mga
magaaral sa isang gabing selebrasyon. Labis na nangangamba ang bata kung sasali ba siya o
hindi. Inisip niya ang ang perang gagastusin at damit na kanyang susuotin. Paniguradong gastos
ito at malaking abala sa gastusin ni Binibining Rona. Gustong gusto ni Koykoy ma maranasan
ang gabing puno ng saya. Nais niyang maranasan ang parte ng kanyang paglaki at pagbibinata o
pagdadalaga?.... isang kagalakan sa kanyang puso kong siya ay makakasama sa gabing iyon....

At ang hindi niya alam ay nakabili na ng bagong damit ang kanyang guro para sa gabing iyon..
laking gulat ni Koykoy ng malaman niya ang balita na sasama siya at suot ang bagong damit na
bili para sa kanya.. walang mapaglagyan amg ngiti at tuwa sa mukha ni Koykoy na makikita pati
sa kanyang mata. Lubos na nagpasalamat ang bata sa kanyang guro na labis ang suporta sa
kanyang nais.. naghanda na ang bata para sa isang gabing kikinang ang lahat ng bagay.. mahikal
ang gabi kung ituring ng lahat. Bukod sa makakapagliwaliw ang lahat ay magkakaroon ng
pagkakataon ang lahat na kalimutan at takasan ang tawag na responsibilidad ng akademiya.

Lumalim ang gabi at tuloy parin ang lahat sa kasiyahan. Hindi matumbasan ang tuwa sa bata ito
na daw ang isa sa mga haylayt ng kanyang buhay estudyante. Kung maituturing man na
malungkot at mabigat ang kanyang kinseng taon na pananatili sa mundo ay pinalitan naman ito
ng gabing pangarap ng lahat at yun ay ang makasama sa isang mahikal na gabi na kailanman ay
hindi malilimutan.....

Sayaw! Sayaw!.... sigaw ng isang masayang batang si Koykoy.

13
 KABANAT V

Isla Puting Bato

MAKALIPAS ANG ISANG TAON(2016)

Isang panibagong anyo ng lugar. Maingay, magulo at halos hindi magkamayaw ang mga tao sa
paligid. Tila hindi natutulog ang mga tao, gabi man o araw tila walang katapusang ingay sa
kanyang bagong mundo. Totoo nga andito na nga ako sa Maynila. Bulong sa hangin ng batang si
Koykoy. Ngunit hindi na ito bago sa kanya sapagkat, pabalik pabalik na siya sa lugar na ito
ngunit ngayon lamang niya napagtanto ang tunay nitong estado. Ibang- iba ang lugar sa lugar
kung saan ito lumaki. Bagamat dito sa lugar na ito siya ipinanganak ay namulat siya sa probinsya
ng Palawan.

*Bago makapunta ng Maynila*

“Koy isasama ka namin sa Maynila doon kana mag-aaral at titira, ipapaalam na kita kay
Binibining Rona upang maisama ka na namin sa Maynila” wika ng kanyang tita na si Cora.
Bilang isang bata sabik na sabik at tuwang tuwa si Koykoy na makarating ulit sa Maynila.
Naging maayos naman ang pag alis ng bata sa bahay ng pamilya Lim. Hindi naging madali para
sa bata ang tumigil sa pag-aaral upang makapunta sa Maynila.

Sa kasalukuyan..

May mga bagong mukha at hindi mawari ng batang kung sino ang mga baong taong nakatira sa
lugar. Nakita niyang muli ang mga kababata niya dati, noong siya ay nagbabakasyon sa Maynila
tuwing tapos na ang pasok sa paaralan. Lumapit siya kay Dana. Si Dana ay minsan nang naging
kalaro ni Koykoy noong itoy bata pa. Nangulila sila sa isa’t isa tunay ngang walang nagbago sa
kanilang pagsasama. Parang kailan lang ti tapos ngayon ang laki mo na grabe ang bilis talaga ng
panahon no? Sambit ni Dana kay Koykoy. Sagot naman ng bata “ grabi nga ih namis ko dito sa
Tondo” hahhahahahhahahahahahahhahahahhahahahhahahahahhahahahahhah tumawa ng
malakas si Dana. Koy bakit naman ganon ang tigas mo naman magsalita kalma kalang kasi wag
kang kabahan ako lang to * at tumawa ulit “ hahahahahaha”. Ano ka ba syempre te galing akong
probinsya nasanay ako sa puntong matigas. Pero syempre sa paglipas ng panahon alam ko naman
na magbabago ito. Sa patuloy na pananatili ko dito alam ko isa sa mga araw matatas na akong
magsalita ng tagalog sa tamang punto wika niya kay Dana. Hindi naman te natawa lang talaga
ako sorry te hehehehez. At patuloy na nag usap ang dalawa tungkol sa mga nangyari sa kanilang
buhay sa mga nakalipas na taon. Di nila napansin na lumalalim na ang gabi sa sarap ng kanilang
naging kwentuhan***
Dana- naku sobrang saya dito pag pasko te ang daming ganap halos walang tulugan mga tao jusq
dai.
Koy- ay ganon ba te sana ol. Sa amin kasi te yung alam mo yung tipikal lang na selebrasyon
yung kakain lang tapos mamamasko sa mga ninong at ninang mo yung ganon lang.

14
Dana- ay kami dito te kahit di mo ninong o ninang pwede mong hingan tamang kapal ng mukha
hahahhahahahahhahaha.
Koy- masusubukan ko na din yan te kasi dito na ako magpapasko kasi dito na ako titira mula
ngayon.
Dana- ay talaga te dito na kayo titira?
Koy- yesterday te dito na kami for life ganon.
Dana- edi maganda te! Ma eexperience mo na din ang pasko at bagong taon dito.
Koy- parang nakaka excite naman yan bes. Parang di ko na hintay sana pasko na agad chour!
Dana- hahahhahahah baliw!
Natapos na nga ang masarap na usapan ng dalawa. Nagpaalam na si Koykoy kay Dana na ito ay
uuwi na. Habang naglalakad ito pauwi ng bahay halos dalawa o tatlong dipa lang ang layo sa
kinatatayuan niya ay may nakita siyang matanda na magisa lang sa bahay nito. Habang tinititigan
nito ang matanda ay awang awa ito sa kalagayan ng tao. Nilapitan niya ito at tinanong. Lola ano
pong pangalan mo? “ mabagal at nanginginig na sagot ng lola ako si Edna” lola Ed bakit naman
po kayo mag isa lang sa bahay niyo kawawa naman po kayo dapat po ay may kasama kayo sa
bahay na ito. Naku iho buti kapa ay may pakialam sa aking kalagayan samantalang yung mga
anak ko nagkanya kanya na at ngayon pumupunta nalang dito kung maghahatid ng pagkain.
Wika ng matanda. Agad namang nagaalam si Koykoy dahil lumalalim na ang gabi at baka siya
ay pagalitan ng kanyang lola Rosy. Lola maguusap pa po tayo sa ngayon po magpahinga na po
kayo at agad na nga itong umalis. Habang kumain ay balisa ang bata, kapansin pansin ito sa
bawat galaw at kilos niya. Agad namang napuna ng kanyang ate Ikang ang tila pagkabalisa nito.
“ oh bakit ano problema mo Koy?” tanong ni Ikang habang sila ay kumain. Umiling at umikot
lamang ang ulo ni Koykoy bilang kanyang sagot sa tanong ng kanyang ate. Makalipas ang higit
isang minuto ay nagsalita si Koykoy. Sa tingin mo Kang? Mag-aaral pa kaya tayo dito? Eh wala
ngang nag aasikaso sa mga papel natin para sa school? Yan talaga iniisip ko kanina pa eh sayang
kasi pag di tayo mag-aral?. Sambit na may halong pagka bahala ni Koykoy sa kapatid niyanf si
Ikang. Si Ikang ang mas nakakatandang kapatid ni Koykoy. Bahala na siguro uuwi ako ng
probinsya pag di tayo mag -aral dito doon nalang ako mag-aaral para goods na, pabirong sagot
ng kanyang kapatid. Tanga sasama ako pag ganon charot! Sagot naman ni Koykoy. At
nagtawanan nalang ang dalawa sa gitna ng kanilang paguusap. Pagkatapos ay pumasok na ito sa
kani kanilang kwarto.

Habang mag-isa si Koykoy sa kanyang kwarto. Inatake nanaman ito ng kanyang sakit ang
magisip ng magisip ng hindi magandang mangyayari sa kanya. Kaya ko kaya dito? Paano nalang
pag di ako makapag-aral tapos mga classmate ko dati graduate na sila tapos ako andito lang
walang ginagawa. Ayoko naman nang ganto lang ako wala akong mararating sa buhay. Yan ang
kadalasang umiikot na tanong sa kanyang isipan. Madalas talagang ganto ang sitwasyon ng bata
sa kanyang kwarto. Bilang paglilibang para hindi niya maisip ang mga problema ay ginagawa
nito ang pagkanta. Mahilig si Koykoy kumanta bata pa lamang ito ay kumanta na ito. Dito mas
lumalabas ang kanyang pagiging bata. Paborito nitong kantahin ang mga kanta ni Gary
Valenciano. Pagkatapos nitong kumanta ay agad itong naglinis ng kanyang katawan upang
maghanda para sa kanyang pag tulog. Habang naliligo siya at sa bawat nag buhos niya ng tubig
sa sa loob ng tabo ay siya namang pag sigaw nito ng my God ang lamig naman huhuhuhuhuhuhu.
Mayamaya ay sumigaw ang kanyang kapatid “ hoy koy dalian mo naman diyan natatae na ako!”
“matagal kapa diyan?”. Saglit nalang patapos na ako wit lang! Kanina kasi walang tao di agad
pumunta ngayon may naliligo makikisabay pa. Parang tanga eh no malay ko ba na matatae ako

15
ika naman ni Ikang.Pagkalabas ni Koykoy sa banyo ay agad agad namang pumasok sa loob ang
kanyang kapatid. Kumakaripas ito ng takbo pa puntang banyo. At tumawa naman ng malakas si
Koykoy at sabay oag sambit na para kang tanga Kang. Ayusin mo. Linisin mo diyan ha!

16
 KABANATA VI
Kuliglig

Makalipas ang ilang buwang paninirahan ni Koykoy sa Maynila, ito ang unang pagkakataong
makakalabas siya sa pook niya. Hindi maipinta ang tuwa at galak sa mukha ng bata sa araw na
sila ay pupunta sa isang mall. Pagkasakay nila ng isang kuliglig, ito ay isang klase ng sasakyan
na sa Tondo lamang makikita. Maingay ito at mabagal kung tumakbo. Matigas ang upuan at
halos walang panangga sa sikat ng araw. Habang sila ay papunta sa mall. At habang umaandar
ang kuliglig nakita ni Koykoy ang iba’t – ibang mukha ng tao. Pinagmasadan ng bata ang
kanyang kapaligiran. Madaming walang maayos na tirahan, nasa lansangan, may mga taong
walang halos damit, mga taong nakatira sa gilid ng kalsada , at mga taong tila may sinisinghot sa
loob ng isang plastik bag. Nagtataka ang bata sa tila hiwaga ng plastik bag. Sa kanilang patuloy
na pag andar madaming bagay ang napagtanto ng bata. Ganitto pala ang buhay sa Maynila ate
Bek? Kala ko dati pag sinabing Maynila walang mga taong nasa lansangan at mga batang walang
maayos na tirahan. Kala ko pag nasa Maynila ma swerte, ngunit hindi pala ate Bek. Malumanay
na sambit ng bata sa kanyang ate Bekbek. Alam mo Koy kung tutuusin mas maganda pa sa
probinsya doon presko ang hangin, marami kayong pwedeng gawin at wala kang makikitang tao
doon na nasa kalsada lang natutulog, pero dito sa Maynila maraming ganon. At ito ha mag ingat
ka mamaya sa Divisoria habang tayo ay naglalakad ha madaming magnanakaw na rugby boy don
wika ng kanyang ate. Pagkarating nila sa Divisoria ibang istorya nanaman at mukha ng estado sa
lipunan ang kanyang natungyahan. Magulo, maingay at halos walang kapaguran ang mga tao.
Madaming sumisigaw “ hoy!” “bilisan” “niyo” “naman!” mabigat tong dala dala ko! Normal na
lamang pala ito sa araw araw na buhay ng mga tao sa Divisoria. Madaming mga eksena ang at
kwento ng tunay na buhay ang nakita niya sa pagsakay sa isang kuliglig.habang patuloy na
naglalakad silang dalawa patungo sa isang mall. Halos mararating na nila ang mall nang hindi
inaasahan na may sumigaw na isang babae. Magnanakaw! Tulong yung bag ko! Nakuha ang
mga atensyon ng tao at lahat ay nag si tinginan pati ang silang dalawa ay napatingin. Naku ang
tanga mo kasi ate! Bulong ng isang ale. Alam mong nasa Divisoria ka tapos mag gaganyan ka ng
bag tanga tanga mo ate, sabi ng isang babae na di kalayuang nakatayo mula sa pinagkakatayuan
ng dalawa. “ Bakit ganyan naman sila ate Bek? Imbes na tulungan nila si ate kung ano ano pa
sinasabi nila” tanong ng batang si Koykoy sa kanyang ate. Masanay kana ganyan talaga dito sa
Maynila pag tatanga tanga ka ay talo ka kaya ikaw pag may mga bagay na alam mong agaw
atensiyon sa mata ng mga magnanakaw ay iingatan mo. Pero kahit na ate.... hays grabe na talaga
mga tao ngayon imbes na magalit sila doon sa magnanakaw ay don pa sila nagalit sa taong
ninakawan. “ ang ironic lang talaga ate di ko akalaing may mga ganong tao. Ate nagugutom na
talaga ako hahahhahaha saan tayo kakain? Pailalim ng tanong ni Koykoy sa kanyang ate. Sa
jollibee nalang tayo Koy sagot naman ng kanyang ate. Tara na koy....

Habang patungo sila sa loob ng Jollibee ay tuwang tuwa si Koykoy. Bakit ka tumawa diyan
Koy? Baliw ka na ba? Hahhahahahahahhahahahhahahahahhahaha tawang tawa ang ate nito.
Sagot naman ni Koykoy wala lang ate natutuwa lang ako kasi kakain na tayo. Gutom na gutom
lang talaga ako sagot nito. Grabe ang sarap talaga ng manok dito kaya gustong gusto ko dito sa

17
Jollibee eh bida ang sarap sabi ni ate Sarah hahahhahahahahhahahahha sabi ni Koykoy. Ang
korny korny mo talaga Koy, ubusin mo yang pagkain mo ha. Gusto mo pati pagkain mo eh
hahahhaa charot pabirong sambit ni Koykoy. Baliw ka talaga. Ang baliw nasa mental hospital
charot hahahahhahahahhahahahahhahahahahahhaha. Joke lang te ha.

Pagkatapos nilang kumain ay agad silang nag ikot-ikot sa loob ng mall para maghanap ng damit
na pangreregalo sa asawa ni Bekbek. Habang nag iikot sila ay madaming nakitang magagandang
damit si Koykoy. Gustong gusto ng batang bumili ng damit ngunit wala itong pera. Nahihiya
naman siyang humingi at magsabing ate bilhan mo naman ako ng damit , sapagkat alam din niya
ang kalagayan ng kanyang ate. Noong sila ay nakabili na ng damit para sa ipangririgalo sa asawa
ni Bekbek, ay kaagad na silang umalis at lumbas sa mall.

Maanit ang araw na iyon.

Habang sila ay palabasa sa loob ng mall ay siya namang pagkaripas nila ng takbo patungo sa
lugar kung saan ay walang araw. Grabe iba na ang sikat ng araw at init ngayon. Wika ni Bekbek.
Oo nga te parang sinusunog na yung balat mo sagot naman ni Koykoy. Habang ang dalawa ay
patuloy na naglalakad ay siya namang pagpapatuloy ng kanilang usapan. Hanggang sila ay
makarating sa terminal ng sakayan. Agad naman silang sumakay upang maka uwi na sila. Sa
kanilang pag uwi ay may panibago nanamang gulo sa gitna ng kalsada. Naantala nanaman ang
kanilang pag andar. Dahil sa gulo sa gitna ng kalsada ay nagkaroon ng mahabang trapik sa
kalsada. Habang sila ay naka hinto sa gitna ng daan pauwi ng kanilang bahay ay napag usapan ng
dalawa ang pag-aaral ni Koykoy. “ saan kana mag- aaral Koy? Siguro dito na ate? Ano ba
maganda school dito te? Maganda sa Abad Koy. Bakit te? Eh kasi doon ako nag- aral eh. Ah
ganon ba? Oo maganda din doon Koy kasi malaki yung quadrangle. Biglang napa isip ang
batang si Koykoy. “ ah dahil lang don hahahhaha how cheap naman ate pabulong na sabi sa
hangin ni Koykoy sa sarili. At patuloy na nga sa pagandar ang trycycle. Nadatnan nanaman ni
Koykoy ang mga taong nasa gilid ng magkabilang kalsada. Ngunit sa mga oras na iyon ay ibang
mukha na ang nakaukit sa kanilang mukha. Habang patuloy na lumalalim ang gabi ay siya
namang pag iiba ng anyo ng mga tao sa lansangan. Ito pala ang oras kung saan buhay ang
bigayan sa kalsada. Madaming pweding gawin magtawag ng pasahero sa kuliglig at mag aayos
ng trapiko sa kalsada para sa mga malalaking sasakyan. Kumpol kumpol ang mga sasakyan halos
hindi na gumalaw ang mga sasakyan kaya naman mas namasdan ni Koykoy ang mas malalim na
kwentong lansangan. Kaya mas nahimok ang bata na magpatuloy sa kanyang pag-aaral. Natakot
siyang isang araw baka sa parehong sitwasyon ay matulad siya sa mga taong nasa lansangan.
Naghahabol ng mga truck at namamaos sa kasisigaw ng isa pa! Oh dalawa nalang aalis na! Para
makagkaroon ng pera. Masalimuot ang buhay sa Maynila. Hindi lingid sa kaalaman ng mga
taong nasa probinsiya ay mas mahirap ang kalakaran sa Maynila. Mamatay ka kung hindi ka
marunong dumeskarte sa buhay at mabubuhay ka kung ma abilidad ka naman pag dating sa pag
hahanap buhay. Syempre batang mumunti lamang at probinsiyano si Koykoy kaya naman wala
itong alam sa kung paano ang buhay sa Maynila. Ngunit naniniwala siya na balang sa pag lipas
at pagpalit ng taon ay matutunan niya ito. Sa haba ng trapik ay sa wakas nakaring na sila sa
kanilang bahay. Pagod na pagod ang bata at dumerecho na ito sa kanyang kwarto upang
magpahinga. Sa sobrang pagod hindi nito namalayan na nakatulog pala siya sa kanyang kama.
Habang masarap ang tulog ng bata ay siya namang walang hupas na pag iingay ng paligid. Tila
walang kapaguran ang mga tao. Halos mag aalas dyes na ng gabi at hindi pa rin nagigising ang
bata sa pagkakambing na tulog. Saktong alas dose ay nagising ito. Laking pagkagulat niya na tila

18
walang pagbabago sa kanyang paligid. Dinig mula sa kanyang kinahihigaan ang ingay na
nanggagaling sa labas ng kanilang bahay. Tila walang katapusan. Sadya nga sigurong ganito ang
buhay at takbo ng oras dito sa Tondo. Sa wariy koy masasanay din ako sa mga lilipas na araw
wika niya sa kanyang sarili.

19
 KABANATA VII
Busina ng Barko

Isang malakas na tunog ang gumising sa natutulog na batang si Koykoy. Pot! Pot! Pot! Pot! Pot!
Pot! Bukod sa mga ingay ng tao sa paligid ang bosena ng barkong dadaong sa pyer ang minsang
gumugulantang sa kanyang mahimbing na pagkakatulog. Ang barko ay galing pang karagatan ng
paanan ng sentral luzon. Hindi mapipigilan ang mga ganitong eksena sa lugar nila sapagkat ang
bahay nila ay naka tirik sa baybayin ng dagat. Kung saan ay may pyer sa harapan dito
dumadaong ang mga naglalakihang barko na naglalaman ng bulto butlong numero na pasahero
mula iba’t ibang panig ng Pilipinas. “ haynaku buhay naman talaga oh!” gusto ko pang matulog
panira naman tong barko na to! Inis na inis si Koykoy ng mga sandaling iyon sapagkat kulang pa
ang oras ng kanyang tulog para punan ang pagpupuyat niya ng gabi. Wala naman siyang magawa
kundi ang tumayo na at gawin na ang mga dapat niyang gawing tuwing umaga. Biglang
dumating ang tita ni Koykoy na si Maryln kasama ang nag-iisang anak nito na si Wyncyr. Si
Marlyn ay kapatid ng ina ni Koykoy na si Rowena. Galing pa ang mag-ina sa probinsya ng
Cavite, Imus City. Gulat na gulat si Koykoy sa pagdating ng kanyang tita. Bakit naman po hindi
kayo nag text o tumawag man lang ate para nakapag handa kami wika ni Koykoy, sa kanyang
tita. Oy! Weng grabe tangkad mo na ah.... kamusta Weng? Oy Koy ayos lang naman ako sana
nga tumaba na ako eh puro tangkad lang eh, hahahhahahahhahahahahahahhahahhahahahah! Sana
lahat tumatangkad eh ako nga eh ito hindi man lang lumaki. Kumain na ba kayo? Tanong ni
Koykoy kay Wyncyr. Wala pa namang pagkain sa bahay nila sa mga sandaling iyon. Kaya
naman bumili nalang ng pagkain sa labas ang tita niya. Tuwang tuwa si Koykoy sa pagdating ng
pinsan niya. Si Wyncyr ay halos kasing edaran lang ni Koykoy, ito ang pinsan niya na tropa pa
niya. Bata pa lamang silang dalawa ay malapit na sila, isang anak lang si Wyncyr kaya naman
ganon na lang ang pagka malapit ng dalawa. Halos sa lahat ng bagay nagkakasundo sila. Mula sa
mga laruan at damit noong sila ay bata pa ay laging parehas sila. Hanggang ngayon na silang
dalawa ay malaki wala pa ring pagbabago sa samahan ng dalawa. Pati sa mga nauusong mga laro
sa online games ay nagkakasundo sila.

Pagkatapos nilang kumain ay...

Napag usapan nila na dito muna sila mag babakasyon. Mas lalong sumaya si Koykoy sapagkat
mas matagal tagal na makakasama niya ang pinsan niya. Edi maganda yan Weng may kasama na
akong mag puyat! Wika ni Koykoy na galak na galak sa tuwa. Naku Koy talagang mag pupuyat
tayo hahahahahhahahahaha! Adik ka narin pala ngayon ha! Adik?! Pasigaw na tanong ng
kanilang lola sabay taas ng kilay nito. Lola, oo adik.. adik sa computer games ah kala ko anong
adik adik na yan eh ayusin niyo lang ha, paalalang sambit ng kanilang lola.

Sa mga araw na iyon ligid sa kaalaman ni Koykoy na ang ingay ng bosena ng barko ang siya
namang makapagbabago ng kanyang buhay. Dahil napad desisyonan na ng kanyang tita na
isasama na siya sa Imus Cavite upang doon na mag-aaral at tumira. Walang masidlan ng saya
ang batang si Koykoy, dahil sa wakas ay makakapag-aral na ulit siya...
Koy tutal wala ka namang ginagawa dito sa Tondo, sumama ka nalang sa akin sa Imus. Wala rin
naman kaming kasama ni Weng sa bahay, kasi yung papa niya nasa ibang bansa din. Panigurado
mas gusto rin ng kuya Jun mo na may kasama kami sa bahay, wika ng kanyang tita na si Marlyn.

20
Sa mga sandaling iyon ay walang masabi si Koykoy kundi ang tumango at tumango lamang.
Kaya naman dapat makuha na natin sa probinsiya mga credentials mo Koy para maayos na natin
sa Imus, sa Imus National High School kita papapasukin. Maganda don Koy malaki yung skul
na yun at malapit lang sa bahay natin. Tugon naman ni Koykoy, hala te nakaka excite naman te,
sagot ni Koykoy sa kanyang tita Marlyn.

Pagsapit ng gabi..

Nasa mga kalagitnaan na iyon ng gabi, halos tahimik na sa loob ng bahay nila. Samantanlang ang
dalawang mag pinsan ay gising na gising pa, katulad ng mga taong nasa labas. Halos walang
tulugan mga tao dito sa Tondo, kung sa Imus yan Koy mga ala syete palang tulog na lahet ng tao,
I mean nasa loob na ng bahay lahat ng tao. Ibang iba talaga ang buhay sa Maynila. Pati din ako
ay nagulat ng noong mga unang araw ko dito sa Tondo. Sobrang na culture shock ako... wow
culture shock hahahahhahahahhahahah iba din, pabirong wika ni Wyncyr. Pero seryoso Weng sa
probinsiya kasi hindi ganito na magulo, maingay tapos alam mo yun parang walang kapaguran
mga tao dito, wala silang kinikilalang araw at gabi basta sige lang ng sige, eh ganon talaga dito
Koy Syudad kasi to. Probinsiya kasi nasa panahon silang parang nasa lumang estilo ng
pamumuhay “ kumbaga” dito nasa moderno na silang panahon. But, don’t worry sooner or later
you’ll get tru of this. Yes, maybe one this days.

Nang walang ano- ano ay nag-aya si Weng na umakyat sila sa bubong. Arat!arat! bili ka muna
pagkain Koy tapos don natin kainin sa taas. Maganda don kasi mahangin at yung city lights
makikita natin... sige saglit lang Weng bili lang ako, sagot naman ni Koykoy. Sige Koy bilisan
mo ha.... ay wait ano ba gusto mo pala? Weng? Kahit ano Koy basta bili ka softdrinks ha tapos
mga “chichirya”... got you boi.

Nang maka bili na ng pagkain si Koykoy para sa kanilang dalawa ay agad itong umakyat
patungo sa bubong.... at doon ay napuno na naman ng masarap na kwentuhan ang gabing iyon sa
random na mga topics. At sa gitna ng kwentuhan nilang dalawa ay may nasabi si Weng tungkol
sa pag- aaral.. oy grabe Koy nakaka stress talaga Koy pota halos di ako matulog sa kaka review
lalo na pag malapit na yung exam, tapos madami kapang dapat tapusin at habulin na deadlines
kasi nga malapit na yung exam, naku lalo na Koy pag finals na huhuhuhuhu grabe iiyak ka
nalang talaga, lalo pa ngayon na mag momoving up na ako, gusto ko nalang talaga mag senior
high school agad.... hahahahhahahahhahahahhahahahaha!!!!!! Pero syempre imposible yun, kaya
mo yan Weng ikaw pa ba, at wag kang magmamadali na mag senior high kala mo baka nga mas
mahirap pa ang buhay don kesa sa junior high, enjoy mo nalang kung ano meron ka sa ngayon at
wag mo isipin na mahirap dapat lagi kalang positibo at alam ko naman na sakristan ka ika nga
God Servnant di ka niya papabayaan tiwala lang, papuring sagot ni Koykoy sa pinsan niya..

Weng tingnan mo ang ganda sa may banda doon.. oh ang taas ng mga gusali no... sana
magkaroon ako ng condo tapos tamang tambay lang doon hahahhaha tapos inuman sa condo
kasama mga tropa sarao siguro non noh Weng? Tanga sarap talaga non koy! Kung ako din hindi
lang tropa pati bata
ko dadalhin ko sa condo ko tamang mahal mahalan lang kami, sambit ni Wyncyr... gago ka
talaga Weng, sagot naman ni Koykoy

21
Habang lalong lumalalim ang gabi ay patuloy sa pag uusap ang dalawa.... at siguro halos ilang
minuto lang ay may dumaan na......... na pusa lang naman at doon ay nag-aya na si Weng
magpahinga at matulog na.. at bumababa na nga silang dalawa at nagpahinga na..

22
 KABANATA VIII
Bukandala, Kanto

Tapos na ang mga araw na masasaya sa pagbabakasyon. tapos na rin ang pag pupuyat tuwing
gabi. Tapos na rin ang gulong laging nasisilayan ng bata sa lugar ng Tondo, at maiibsan na rin
ang kanyang pangamba na baka siya ay manatili na lamang na nakatambay sa bahay nila. Laki
ang pasasalamat ng batang sa kanyang tita, dahil biglang nagbago ang takbo ng kanyang buhay.
Kung dati ay nasa loon lang ng magulo at maingay umiikot ang buhay ng bata ngayon ay
mararanasan niya naman ang kakaiba at malayo sa buhay sa Maynila.

Tara! Tara ! tara!..... sigaw ni Weng...

Nay alis na kami. Ate Cora alis na po kami ingat kayo dito nila nanay te ha, te dalaw dalaw ka
naman sa amin sa Cavite ha. Te yung iba ko palang damit te sabay mo na pag pumunta ka sa
Imus.... hahhhahhahahha!! Salamat te.. paalam na sambit ni Koykoy.. ate ha si nanay, nay sa
katapusan na yung pera mo ha hinihintay ko pa padala ni Jun wala pa kasi nay, budget pa namin
to ng mga bata for two weeks, bilin ng kanyang tita Marlyn sabay lakad palayo ng bahay...

Ate, nay , Kang una na kami ha.. pahabol na sigaw ni Wyncyr....

Habang naglalakad silang palabas ng eskinita mula sa hindi kalayuang pagkakatayo ni Koykoy...
ay naaninag niya ang kanyang matalik na kaibigan na si Dan. Habang papalapit ng papalapit ang
dalawa sa isa’t isa, halos dalawang dipa nalang ang layo nila.. ay agad na tumakbo si Dana
papunta kay Koykoy, sabay sabing Hoy! Saan ka na pupunta? Tanong ni Dana, eh bes sa Cavite
na ako mag-aaral kinuha kasi ako ng tita ko si ate Marlyn ba.. sagot ni Koykoy... paano ba yan te
aalis na kasi kami eh..,, chat chat nalang tayo sa messenger, bilin ni Koykoy. At nagpatuloy na
ito sa kanyang paglalakad palabas ng eskinita.

Ito na rin ata ang huling sakay niya ng kuliglig, matagal tagal pa bago maka uwi siya dito sa
Tondo, at huli na rin tong masisilayan niyang muli ang mga batang nasa lansangan at mga batang
nagsisinghot ng rugby sa loob ng isang platstik... sabi niya sa kanyang sarili, mangungulila din
ako sa lugar na ito, kahit papaano ay naging masaya naman ang naging pamamalagi ko dito, oo
maingay nga at magulo pero iba ang sayang dala ng lugar na ito. Mababait ang mga tao,
maraming adik, oo pero mas halang pa ang mga bituka ng mga taong matitino.

Makalipas ang ilang minuto ay nakarating na sila sa sakayan ng bus..

Dasma bayan ! Dasma bayan! Makaka upo pa ho! Dito po ang tamang sakayan papuntang Imus,
Dasma bayan, Pala pala, Tagaytay.. makaka upo pa kayong lahat sakay na pasok na po....! sigaw
ng konduktor ng bus..

Paulit ulit na sigaw ng konduktor. Samantalang, ang batang si Koykoy ay di na makapaghintay

sa pagtakbo ng sasakyan, para nang masilayan niya ang ganda ng Imus. Bata pa ng huling
makapunta ako sa probinsya ng Cavite. Kaya naman ay nakalimutan at hindi ko na maalala kung
ano ang saktong itsura nito, ika ni Koykoy kay Wyncyr. Ganon pa rin naman Koy sa Imus,
marami nga lang bagong mga itatayo na mga subdivisions,sagot ni Weng. Ay nga pala Weng?

23
Saan metroville pa rin ba kayo nakarita sa ngayon? Ay oo doon pa rin pero sabi ni mama may
balak na daw lumipat ng bahay eh, di ko lang alam kung saan kasi naghahanap pa sila ng bahay
na malilipatan, pero alam ko malapit lang din yun sa School mo.

Sa wakas ay napuno na ang lahat ng upuan ng bus at makakaalis na ito.. sa haba ng oras ay
nakatulog ang mag-ina, samantalang ang batang si Koykoy ay nagmamasid sa paligid, sa bilis ng
takbo ng bus ay pahapyaw lamanf kung masilayan ng bata ang mga landmarks kung tawagin sa
ingles sa bawat lugar na nadadaanan ng bus. “ may mga bagay talaga na madadaana mo lang at
saglit lang kung iyong masisilayan, nasa tao nalang talaga kong titigil sila upang mas makita nila
ang ganda nito, tulad sa kung ikaw ay nasa loob ng isang umaandar na sasakyan” yan ang mga
bagay na tumatakbo sa kanyang isipan..

Oh.. may bababa ba diyan Talaba? Oh mga Talaba ba diyan oh lapit na po tayo dito sa unahan
para po makababa tayo agad.. may nanghuhuli po dito sa unahan, maaari lang po pake bilisan po
natin ang kiloa natin- mungkahi ng konduktor mg bus. Dali dali namang tumayo ang kasunos
kung katabing pasahero at sabay sigaw na, “ kuya saglit lang po may bata po akong kasama” at
sa hindi kalayuan ay sumigaw muli ang konuktor ng bus “oh malapit na po tayo sa Sm Bacoor
may bababa ba diyan sa may sm?” walang sumagot sa mga pasahero at tuloy ang takbo ng bus.
Oh may camilya(camella) ba diyan? Tanong ng tila pagod na pagod ng konduktor ng bus, kuya
meron po bandang unahan lang po.. at nung nakababa na ang babae ay siya namang pag gising
ng mag-ina. Malapit na tayo Koy. Naghanda agad si Koykoy sa pagbaba..

Oh naandito na po tayo sa Imus bdo meron po bang bababa diyan sa bdo, kuya saglit lang po
meron po, sigaw ni Wyncyr.

Agad namang naka baba ang tatlo sa bus, agaran itong sumakay sa trycycle. Kuya, sa loob po
kami ng metroville special na po kaming tatlo.

Koy ito ang Bukandala, kanto dito maraming paninda di mo na kailangan pang mag punta sa
Imus palengke para bumili ng mga gulay o kahit ano pa, kaso kompleto na dito, kapag utusan
kitang bumili ng ulam, dito kana lang bumili. “ ah sige ate mukhang malapit lang sa bahay niyo
to eh , pwede kong lakarin.

At andito rin bago mong school Koy, sabay turo ng paaralan, malaki yan Koy, galak na galak na
wika ni Wyncyr. Naisip agad ni Koykoy na dito na talaga siya titira sa Imus, dito na siya
makakakilala ng bagong mga kaibigan at bagong mga ka klase. Hindi na rin ito maka pag hintay
na tuklasin at alamin ang tinatagong ganda ng Bukandala,kanto.

24
 KABANATA IX

INHS

Nag patuloy na nga ang unang taong pag-aaral ni Koykoy sa Imus National High School , siya ay
nasa ika walong grado sa High School.Bilang isang baguhan sa isang lugar nahirapan ang bata sa
kanyan unang taon, unang araw yun ng kanyang pag pasok sa bago niyang school.Mababatid sa
bata ang hiya at pag aalinlangan, wala siyang kakilala o kilala kahit isa man lang. Habang naka
pila siya sa kanyang seksyon, ay wala itong imik, talaga nagmamasid lang ito sa paligid at tulad
din ng iba naghihintay lamang ito ng taong unang kakausap sa kanya.. hindi naging madali para
sa bata ang unang araw.. at nang maayos na ang lahat ay kaagad na pumasok ang klase sa
kanilang silid. Hindi naging maayos ang unang araw ng mga sandaling iyon. Sobra pala talagang
ang daming tao dito ate sa Imus, alam mo ba te nasa pinaka taas kaming floor grabe “ ka happ
gad udi te mag sagka, baga kami nagsasagka sa bukid ah baa gudman” wika ni Koykoy, ayaw
mo non ma excirsise katawan mo sa pag-akyat.

So kamusta naman unang araw mo Koy? Tanong ng kanyang ate.

Naku te ang gulo gulo sobrang daming mga estudyante pala diyan, grabe tapos te walang sistema
, I mean ang panget ng sistema nila magulo, parang nagulat din sila sa dami namin eh , as in te
punong puno yung covered court ng school, mainit pa naman, yung ka klase ko nga sabi sa
katabi niya na sana di nalang muna siya pumasok kasi sobrang init, pawis na pawis talaga siya te.
Natatawa nga ako te kasi nung una ang ganda ng ayos niya tapos maya maya lapot na si bakla
hahhahahahahahgahahahahhagahhahahah!

Buti nalang kamo te may dala akong panyo at pamaypay kaya kahit papano eh may panlaban ako
sa init.

Sa mga sumunod na araw, naging madali nalang ang pakikisama nito sa mga bagong niya ka
klase.

Oy anong school mo dati gil? Ah??? Galing akong probinsya dati, dati akong nag-aaral sa
Tarabucan National High School sa probinsya ng Calbayod City. Ah ? bakit ka lumipat dito?
Tanong ng isa pa niyang ka klase. Eh mahabang kwento be pero, yung tita ko kasi kinuha ako sa
Maynila kasi wala daw silang kasama sa bahay, dalawa lang kasi sila ng anak niya , bale pinag-
aaral niya ako ngayon tapos syempre bilang kapalit non, ako naglilinis tapos basta yung mga
gawaing bahay ganon, at tsaka sanay na din naman ako sa mga ganon kaso dati sa probinsya
ganon din naman trabaho ko kaya madali nalang saken yun.

Patuloy lang sila sa pag tatanong at kwentuhan nang biglang tumunog ang bell.

Ting! Ting! Ting! Ting! Ting!

Hudyat ito ng pagtatapos ng kanilang break time, papunta na ata si miss Zuñiga mataray pa
naman yung Science teacher natin na yun wika ni Kia, hindi naman Kia grabe ka bait bait nga ni
miss Zuñiga eh tapos galing galing pa mag turo eh sagot naman ni Gilbert. Habang hindi pa
dumadating ang kanilang guro ay patuloy sa kwentuhan ang mga bata. Feeling ko ganon lang

25
talaga siya pero tingnan niyo solid naman yung teaching style niya aminin niyo guys sambit ni
Katrina.

Hoy! Andito na si miss!

Umayos na kayo diyan guys baka mapagalitan na naman tayo ni miss sigaw na malakas ni
Cervantes.

Hoy umayos na kayo ha. Paalala ng president ng klase na si Gilbert. Nang maka pasok na sa loob
ang kanilang guro ay biglang tumahimik ang lahat. Tila lahat ay takot at seryoso sa araw na iyon.
Sa mga araw kasing lumipas ay pa iba- ina ang templa ng pag-uugali ng kanilang guro. Batid ng
iba ay tila buntis ata ang kanilang guro, nagdadalamg tao ata si miss bulong ni Kia sa katabi niya
si Gilbert, sagot naman nito siguro din bes kasi diba ganon pag buntis, mainit ulo tapos madaling
magalit. Gago dapat tahimik lang lagi tayo kasi baka mamaya makunan pa yan dahil sa
pagpapasaway natin. Natawa ng bagya si Kia, hahahhahahahhahahahhahahah! Baliw ka talaga.

Natapos ng maayos ang araw na iyon. Naging maganda naman ang pagtuturo sa mga sandaling
iyon. Alam mo Kia, ewan ko ha pero gustong gusto ko talaga science subjecte di ko alam ha
since elementary days pa lang. Lalo na kamo pag yung teacher ay magaling mag turo yung mag
fofocus ka talaga sa bawat sinasabi niya. Katulad dati yung teacher ko sa probinsiya si miss Lim
gago sobrang galing niya talaga bes as in, idol talaga lahat ng estudyante yun sa amin kasi solid
talaga yung pagtuturo niya. Alam mo yung oag dimo alam uulitin niya pa, para lang ma gets mo
talaga yung lesson. Tanong ni Kia sa kanyang kaibigan na si Gilbert, kung papapiliin ka Gil si
ma’am Zuñiga o si miss Lim? Syempre si miss Lim, wala talagang makaka pantay sa galing niya
bes no one else can ganon!

Paano ba yan bes mauuna na ako sayo. Naunang sumakay ng trycycle si Gilbert pauwi, dahil
marami pa siyang gagawin pagdating sa bahay, at baka pagalitan din siyanng kanyang tita pag
siya ay mag tagal pa sa labas ng school.
Pagka dating ng bata sa kanilang bahay ay walang tao, walang kamalay malay ang bata kung
saan ito nagtungo. Pati si Wyncyr na dapat ay nasa bahay na sa mga oras na iyon ay wala pa.
Mag-isa lang na kumain ang bata. Pagkatapos nitong kumain ay agad itong naglinis ng bahay.
Hilig na hilig talaga ng bata na mag patugtug ng malakas at mga up beat na music. Mas
ginaganahan kasi itong gawin ang mga gawaing bahay pag may music. Grabe ang sarap
mabuhay, thank you Lord! Iba ka talaga! Sa gitna ng kanyang paglilinis ay bigla nalamang itong
napasigaw. Sobra ang galak at tuwa ng bata ng ito ay nanuluyan sa kanyag tita sa Cavite.

Hoy! Ang lakas naman ng sound ng speaker, sigaw ni Wyncyr sa kanyang pag dating....
Huhuhuhu! Grabe nakakapagod araw na ito! Anong ulam mo Koy? Tanong ni Wyncyr sa
kanyang pinsan. Ayan nag iwan si ate ng ulam, niluto niya ata yan kanina eh tinola yan ehhh,
basta pag dating ko dito wala na si ate ehh. Kain ka nalang diyan. Tapos na ako kumain Weng.

Patuloy lang sa paglilinis ng bahay si Koykoy, at dumidilim na rin ang paligid wala pa rin ang
ina ni Wyncyr. Maya maya ay may dumating na tawag.. Weng baka mama mo na yan. Mamaya
pa daw uuwi si mama Koy.

Naghintay ang ang dalawa sa pag dating ni Marlyn..

26
 KABANATA X

Abandonadong Bahay

Tara akyat tayo sa taas may mga naglalaro doon, sa taas ng bahay nila kuya Miles, wala nang
nakatira doon at wala na rin sila diyan lumipat na sila sa ibang lugar, pero alam ko andyan mga
kamag-anak ni kuya Miles galing sa Cebu. Gustong gusto kong maka akyat sa bahay na iyon
kasi, yun ang pinakamataas na bahay sa may Tondo. Gusto kong makita kung ano yung itsura ng
mga bahay sa baba kapag nasa taas ka. Naka akyat naman ako sa taas, pagka akyat ko sa may
pangalawang palapag ay may mga lalaking nag lalaro ng basketball. Pero patuloy paren ako sa
pag akyat hanggang sa makarating kami sa huling palapag ng bahay, at pumunta na nga kami sa
rooftop kung tawagin ng mga mayayaman,siguro nasa mga katorse o kinse anyos ako noon, yun
ang unang beses na ako ay naka akyat sa bahay nila kuya Miles, inaya kasi ako ni Sheena
maglalaro lang naman daw kami doon, at bago lang din ako noon sa Maynila wala pa akong
masyadong kakilala, pero mababait naman yung nakatira sa bahay na yun, si Kuya Lino at kuya
Athan, si kath, at si ate khim mga malalapit na kamag-anak sila ni kuya Miles yung may-ari ng
bahay. Matagal din akong nanatili sa taas, hanggang sa mag dapit hapon na iyon, diko na
mataandan kailan saktong nangyari iyon eh, sana ma gets kwento ko sayo Kia, patuloy lang sa
pagsasalita si Koykoy sa naging karanasan niya na iyon. Oo nakikinig ako sayo Gil, sagot naman
ni Kia.

Tapos ayok nga siguro matagal tagal din kaming nasa rooftop non, kami kami nina Sheena,
Karla, Dana, tapos si Sherjune. Wala naman kaming masyadong ginawa sa taas, siguro natuwa
lang talaga kami sa mga oras ma iyon kasi maganda yung view kapag nasa rooftop ka tapos
kompleto pa kaming mag totropa non. Tapos di ko na namamalayan na mag gagabi na pala iyon.
Noong pansin kong tila wala ng araw ay agad akong nag pasaring ma iihi ako sa baba, pero ang
totoo uuwi na talaga ako kasi kung sasabihin ko ang totoo, paniguradong hindi nila ako
papayagang umalis.

Noong ako ay nakababa na pansin kong naglalaro pa rin sila, yung mga lalaki sa ika lawang
palapag ng bahay. Dahan dahan akong naglakad baba kasi may aso sa taas eh, baka mamaya ay
kagatin ako o habulin problema pa diba. Tapos pagka abot ko sa may hagdanan, saktong
pagkatapak ko sa siguro mga pang limang hakbang ng hagdanan ay, naka tayo si kuya Athan.
Matangkad siya tapos maputi, matangos ang ilong at medyo malaki ang katawan, ako naman
maliit lang tapos batang bata pa ako noon. Laking gulat ko ng ilabas niya yung burat niya tapos
pinahawak sakin as in tigas na tigas yung burat niya bes, tapos ako naman na gulat tapos
kinabahan ako noon bata pa ako noon eh tapos as in wala akong nagawa nakahawak lang din
ako sa tite niya, tapos sabi niya pa sakin isubo ko daw, tapos sabi ko ayoko kuya di po ako
marunong niyan. Hahahahhahahhahahahahhaha tawang tawa si Kia habang nakikinig sa kwento
ng kanyang kaibigan, oy gago teka di pa ako tapos. Nag patuloy sa pag kekwento si Gilbert.
Tapos dinala niya ako sa may bandang CR yun kasi madilin don tapos te pinipilit niya talaga
akong ipasok sa bunganga ko yung burat niya, pero syempre takot na takot pa ako non tapos bata
pa ako, tumakbo ako tapos lumabas ng bahay. Walang nangyari sa amin tapos ngayon pag
nagkaka salubong kami lagi kong naaalala yung ginawa niya as in di ko makalimutan, siguro
that was two years ago palang.

27
Ganon na pala ako dati kaganda para pag nasaan ng isang lalaki, pabirong sambit ni Koykoy.

“hahahhahahhahahahahahhahhahahahahahhahahahhahahahahahhahahahhahahahahhahahahahhah
ahahahahahhahahahhahahahahahha” tawang tawa si Kia sa pangyayaring iyon sa buhay ng
kanyang kaibigan. Pero alam mo may part sa akin na nanghihinayang ako charot! Pabirong wika
ni Gilbert. Di nila namalayan na dumating na pala yung teacher nila sa Math. Isang araw na
naman ang napuno ng puro katatawanan at kalokohan sa loob ng silid aralan ng Grade 8 Purity.

Pagkalipas ng limang oras na pamamalagi nila sa loob ng paaralan ay narining na nila ang
tunong bell.

Ting! Ting! Ting! Ting! Ting! Ting! Ting! Ting! Ting! Ting! Ting! Ting!

Patuloy pa rin sa pag tuturo ang kanilang guro sa Filipino. Hoy! Anong oras? Baka naman po?
Pahiwatig ni Cervantes sa kanyang guro. Di na ito mapakali dahil ang ibang mga estudyante ay
nasa labas na at nakababa na ng building 5, samantalang kami ay nasa loob pa rin.
Narinig ng kanilang guro ang pagpaparinig ni Cervantes, at agaran namang tinapos ng kanilang
guro ang lesson. Nakalabas na sila ng silid aralan at sabay sabay na bumaba sa hagdan.
Hindi pa rin maka move on si Kia sa na i kwento ni Gilbert. Kaya hanggang sa pag-uwi ay
bukang bibig niya ito.

Hoy satin satin lang to ha? Walang makakaalam na iba at wala kang pagsasabihan na iba, sinabi
ko sayo yun kasi alam kong mapag kakatiwalaan ka. Promise mo sa akin ha? Naging seryoso
bigla ang tono ng pananalita ni Gilbert.

Syeempre bes, promise walang ibang makaka alam ng kwento mo not unless may consent galing
sayo. Pero syempre as long as wala kang sinasabi wala akong karapatan na ipag kalat yun sa iba
trust me bes.

“hahahahhahahahahahhahahahahahhahahhahahahhahahahahhahahahahhahahahahahha”

Paano ba yan bes mauuna na akong umuwi, alam mo naman madami pa akong gagawin sa
bahay. Bitin pa nga ako sa kwentuhan natin eh, di pa nga kita natatanong sa mga unexpected
mong mga experiences. Pero may tamang oras diyan siguro by next week kasi diba may project
tayo, sa bahay niyo nalang natin gawin at doon kita kakausapin ng mahaba. Papaalam na din ako
sa tita ko para malaman niya ng mas maaga.

Ingat ka sa pag-uwi mo Kia!

Agad nang sumakay ng trycycle si Koykoy pauwi. Habang ito ay nakasakay pilit niyang di
mapigilang matawa sa mga nangyari sa kanyang buhay. Lalong lalo na yung sa may
abandonadong bahay sa may Tondo. Pero talagang positibo sa buhay ang bata, hindi siya
nagpapatinag sa mala rolerkoster rayds na buhay niya. Talagang may mga masasayang parte at

28
may mga nakakatakot sa nakaraan, madilim man kung ituring ngunit nagbibigay ito ng aral sa
bunay na dadalhin mo hanggang sa ating pag tanda.

29