http://beleske.com/stari-beograd-i-kafane/ (preuzeto 17.10.2014.

PRVI BIOSKOPI U BEOGRADU

Na Terazijama, u zgradi koja danas više ne postoji, a u čijim je prostorijama bio
smešten stari restoran “Dušanov grad”, postojala je kafana kod “Zlatnog
krsta”. Samo nekoliko meseci nakon prve javne bioskopske premijere u svetu,
25. maja 1896. godine, zastupnik braće Limijer (izumitelji aparata za dobijanje i
prikazivanje predstava), na putu ka Istanbulu zastao je u Beogradu i u
pomenutoj kafani prvi put prikazao “žive slike”. Na osnovu ovoga može se uočiti
da je kafana ponovo imala bitan uticaj na razvoj neke od kulturnih grana, u
ovom slučaju razvoj i unapređenje stalnih bioskopa u Beogradu. Prvi stalni
bioskopi nastali 1906. godine poput prvog uređenijeg bioskopa – kod
“Hajduk-Veljka” (na mestu današnje velike palate u početku Knez Mihailove
ulice, kod “Starog Petrograda”, kod “Crne mačke” (danas prazan prostor
na uglu Nemanjine i Garašaninove ulice), zatim elitni “Moderni bioskop” Braće
Savića (danas palata Jugoslovenske banke u Kolarčevoj ulici) i 1911. godine
“Koloseum”, današnji bioskop “Zvezda”.

http://www.rts.rs/page/stories/sr/story/125/Dru%C5%A1tvo/33086/Sto+godina+prvog+stalnog+bioskopa+u+Beogradu.html

(preuzeto 17.10.2014.)

RTS, subota, 13. dec 2008, 19:12 -> 19:29

Sto godina prvog stalnog bioskopa u Beogradu

Prvi stalni bioskop u Srbiji počeo je da radi pre tačno jednog veka, u decembru 1908. godine, na mestu sadašnjeg
Bezistana u centru Beograda.
Precizan datum početka rada prvog stalnog bioskopa u Srbiji nije poznat, ali prema podacima istoričarke filma Bose Slijepčević, bio je to 13.
decembar 1908. godine.

Bioskop se zvao "Grand" i radio je u hotelu "Pariz" vlasnika Svetozara Botorića, koji je nešto kasnije postao i prvi srpski producent.

Beograđani su prvi put mogli da vide pokretne slike samo pola godine nakon što je u Parizu održana svetska premijera novog čuda tehnike.

Kinematograf braće Limijer gostovao je u kafani "Zlatan krst" na Terazijama 6. juna 1896. godine. Bila je to i prva projekcija na Balkanu, a
taj datum obeležava se kao Dan Jugoslovenske kinoteke.

Nastupio je period putujućih bioskopa kada su se projekcije organizovale pod šatrama na nekoliko dana ili meseci, u zavisnosti od
interesovanja publike.

Prema podacima koje navodi upravnik Arhiva kinoteke Aleksandar Erdeljanović, u Beogradu su filmove prikazivali Edisonov vitaskop, Prvi
srpski kinematograf (krajem 1900. godine), Lifka bioskop, Kinematograf Franca Prohaske, Mađarsko naučno pozorište Uranija, Nartenov
bioskop, Rojal bioskop Bore Jelkića, Bahmajerov Grand elektro bioskop.

Hotel "Pariz" bio je moderan i otmen po standardima s početka 20. veka, imao je parno grejanje, električno osvetljenje, ventilaciju i telefon.

Kafana u parteru hotela pretvorena je u bioskop, a tokom projekcije posluživala se hrana i piće. Prostorija je bila duga, pa je platno
postavljeno po sredini, a publika je sedela sa obe strane za 120 stolova.

Sa druge strane platna

Publika u jednoj polovini sale gledala je dobru sliku, dok su oni koji su bili sa druge strane platna morala je da iščitava naopako slova sa
natpisa između scena, a i sama slika bila je nešto bleđa.

Da bi platno bilo što više providno, pred svaku projekciju polivano je vodom. U prvo vreme međunatpisi nisu prevođeni na platnu, nego ih je
na srpskom izvikivao ovlašćeni tumač.

Zaljubljenicima u novu atrakciju sve to nije previše smetalo.

Posao je cvetao, sudeći po tome što se Botorić već 1911. godine upustio i u producentske vode, snimivši prvi srpski igrani film "Život i dela
besmrtnog vožda Karađorđa".

Botorić je prikazivao uglavnom filmovi najveće svetske kuće "Braća Pate", kao ekskluzivni zastupnik te francuske firme za Srbiju i Bugarsku.

Redovni program imao je po osam "tačaka", a izbor filmova karakterisala je patriotska tendencija.

Repertoar 

Prilikom iznajmljivanja filmova od Pateovog predstavništva u Budimpešti, Botorić je insistirao da u svakom "paketu" bude filmova o Srbiji ili sa
područja južnoslovenskih zemalja.

Već u maju 1909.godine u "Grandu" je prikazivan Pateov film "Srpska vojska", koji je snimljen u jesen prethodne godine za vreme Aneksione
krize u Bosni, ističe Erdeljanović.

Pored francuskih, na repertoaru su se nalazili i filmovi iz Italije, Danske, Nemačke, Amerike i Rusije.

Raznovrsna živa muzika, od pijanista do pleh orkestra, pratila je projekcije, a ostalo je zabeleženo da su u "Grandu" svirali i tamburaši.

Ubrzo, do 1914. godine, Beograd je dobio čak 14 pravih bioskopa.

Botorić je stradao u Prvom svetskom ratu, kao talac u logoru, a njegov filmski fond razvučen je na razne strane i pronađen tek pre nekoliko
godina u arhivu u Beču.

Bioskop "Pariz" radio je i između dva svetska rata, a srušen je 1948. godine.
http://www.avantartmagazin.com/bioskopi-u-srbiji/ (preuzeto 17.10.2014.)

Veličanstvena i tužna istorija bioskopa u Srbiji

11/03/2013  |   Filed under: ArtKutak  |   Posted by: avantart

Prva projekcija u kafani kod Zlatnog krsta, 1896.

Piše: Suzana Spasić

Samo pet i po meseci pošto je Pariz video prve pokretne slike braće Limijer, Beograd je imao priliku da upozna
kinematograf i da se kao i ostatak sveta upusti u osvajanje nove atrakcije i umetnosti.
Po starom kalendaru 25. maja, a po novom 6. juna 1896. godine, u omiljenoj kafani kod “Zlatnog krsta”, na Terazijama, na mestu gde je do
skoro u višespratnici postojao restoran “Dušanov grad”, održana je prva filmska projekcija u Beogradu. Ipak, jedna pretpremijera održana je
dan uoči ovog svečanog prikazivanja kinematografskog čuda Beogradu, koja je služila da se novinari upoznaju sa novom evropskom
atrakcijom kako bi već pomenutog 25. maja (odnosno 6. juna) sve naslovne strane novina u Beogradu najavile ovaj nesvakidašnji događaj.

Braća Limijer

Kafana kod “Zlatnog krsta” bila je omiljeno sastajalište intelektualne elite, pesnika, slikara, u njoj su se već održavale izložbe i večernji
skupovi. Filmove su na Balkan doneli Andre Kar, fotograf i Žil Žiren, mehaničar, koji su bili zastupnici braće Limijer. Program u Beogradu,
najavljen u novinama kao čudo neviđeno, bio je sličan prvoj bioskopskoj predstavi održanoj u Parizu 28. decembra 1895. godine, a između
ostalih prikazani su “Ulazak voza u stanicu”, “Kupanje u moru”, “Riblja pijaca u Marselju” i “Rušenje zida”. I sam kralj Aleksandar Obrenović
prisustvovao je jednoj od predstava 16. juna a program je trajao sve do 30. juna te godine.

Naredne godine, Andre Kar ponovo dolazi u Beograd, kako bi tu snimio i prve kadrove na tlu Srbije. Ovi filmovi, mešu kojima su bili i
“Kalemegdanska šetnja”, “Tramvajska stanica na Terazijama”, “Izlazak radnika iz Fabrike duvana” i još desetak, nažalost, nisu sačuvani.

Zanimanje za filmsku umetnost u Beogradu nije jenjavalo i narednih godina Srbiju su posećivali mnogi putujući kinematografi, prikazujući
filmove po iznajmljenim dvoranama i pod šatrama. Pored prikazivanja, neki su i snimali kadrove po Srbiji, ali ni oni nisu sačuvani. Prvi Srbin
koji se bavio prikazivanjem filmova bio je Stojan Nanić iz Zaječara, vlasnik “Prvog srpskog kinematografa”, koji je prikazivao filmove već od
1900. godine.
 Svetozar Botorić, prvi producent filmova

Podaci iz štampe tog doba pominju i filmove “Venčanje Aleksandra Obrenovića i Drage Mašin”, “Srbija” i druge, ali najstariji sačuvan film
snimljen na ovom podneblju je “Krunisanje kralja Petra I u Beogradu 1904. godine”, koji je snimio Arnold Mjur Vilson, počasni konzul iz
Šefilda i snimatelj Frenk Storm Moretšo. Ovaj film, osim što ima veliku istorijsku vrednost, svrstan je u najznačajnija ostvarenja s početka
20. veka u svom žanru. Još jedan od pionira filmske umetnosti u Srbiji bio je Ernest Bošnjak, koji je počeo da prikazuje filmove od 1906.
godine, a 1909. je počeo i da ih snima. On je prvi stvorio i film sa kamerom koja ima stativ sa pokretnim postoljem i time ušao u srpsku
filmsku istoriju. Svakako jedan od najpoznatijih filmskih radnika tog doba bio je i Aleksandar Lifka, vlasnik jednog od najvećih putujućih
bioskopa u Evropi koji je, nastanivši se u Subotici, otvorio bioskop 1911. godine. Snimao je mnogo, ali je iz vremena pre Prvog svetskog
rata sačuvan samo jedan film – “Srpsko Bogojavljenje u Subotici”.

Hotel Pariz, Svetozara Botorića

Tih godina u Srbiji su bar po jednom godišnje gostovali i najpoznatiji evropski putujući bioskopi “Narten”, “Bahmajer” i drugi a od domaćih
vlasnika bioskopa najpoznatiji su bili, pored Stojana Ninića, i Milosav Nešović, Bora Jelkić i Todor Najdanović-Negotinac.

Svakako jedan od najznačajnijih preokreta dogodio se kada je prvi filmski producent na Balkanu, Svetozar Botorić, Beogradu poklonio prvi
stalni bioskop, koji je otvoren u hotelu “Pariz”. Botorić je angažovao francuskog snimatelja Luja de Berija koji je snimio oko 20 repotraža, a i
veći broj filmova iz Balkanskih ratova. Uz francuskog snimatelja, Botorić je angažovao i poznatog glumca i reditelja Čiča Iliju Stanojevića.
Nedavno je u Filmskom arhivu u Austriji pronađen veliki deo Botorićeve zaostavštine za koji se smatralo da je zauvek izgubljen.
 Plakat filma Karađorđe

Među tim filmovima je pronađena su i dva filma koji se smatraju prvim srpskim igranim ostvarenjima, “Život i delo besmrtnog vožda
Karađorđa”, kasnije nazvan samo “Karađorđe”, kao i “Ulrih Celjski i Vladislav Hunjadi” oba iz 1911. godine, koji je ujedno i prvi snimljeni
srpski film, mada drugi prikazani, jer je prvo prikazan pomenuti “Karađorđe

Đoka Bogdanović, Kasina

Pored Botorića, filmove su od 1911. godine prikazivali i braća Savić, vlasnici Modernog bioskopa, zatim vlasnik bioskopa kasina Đoka
Bogdanović od 1913. koji je angažovao ruskog snimatelja Samsona Černova. Fond Đoke Bogdanovića u najvećoj je meri sačuvan i
predstavlja jedini celoviti fond srpskih filmova pre Prvog svetskog rata.  Od 1913. bioskop “Kolarac” vode braća Cvetković.

 Do Prvog svetskog rata u Beogradu je otvoreno 18 stalnih bioskopa, a i drugi gradovi – Novi Sad, Sombor, Smederevo, Požarevac, Šabac,
Negotin, Gornji Milanovac, Leskovac, Paraćin, Prokuplje, Valjevo, Kragujevac, Subotica, Vrnjačka Banja i jagodina dobili su svoje stalne
bioskope. Prvi svetski rat prekinuo je razvoj kinematografije. Značajna snimanja tokom rata obavio je Dragiša Stojadinović, za vreme
odbrane Beograda a zatim i na Solunskom frontu, zajedno sa oficirom Mihailom Mihailovićem Afrikom.
 Hotel Kasina, Hotel Pariz i Bioskop Beograd, 1949. godine

I tokom Drugog svetskog rata bilo je značajnih snimanja i mnogo filmskih aktivnosti. Pred kraj rata, 1944. godine, pri Glavnom štabu
Narodnooslobodilačke vojske je osnovana Filmska sekcija koja je predstavljala začetak organizovane kinematografske delatnosti u
posleratnoj Jugoslaviji. Titovo vreme ostalo nam je u sećanju po brojnim filmskim spektaklima i susretima sa svetskim glumcima i
rediteljima. Osnovani su brojni festivali, a Beograd je sve do raspada Jugoslavije držao prvo mesto po broju filmskih umetnika, radnika,
preduzeća i ostvarenja. Već 1946. godine samo u Beogradu bilo je i oko 40 bioskopa.

Danas kao da nismo nikad bioskope ni imali. Oni se gase, nestaju, čak i neki koji su proglašeni za kulturna dobra. Nova tehnologija, novi
običaji gledanja filmova, piraterija, nemaština ali i nebriga i loša privatizacija, doveli su do toga da bioskopi zamiru, da se pretvaraju u
kafiće, prodavnice ili da propadaju pod zubom vremena. Neki novi bioskopi niču u tržnim centrima, za nove generacije i nove filmove.
Možda će neko srećnije vreme vratiti u životi i antologijsku rečenicu iz “Maratonaca” – “ponovo radi bioskop”, do tada, ostaje nam da
odemo do nekog “multipleksa”, “sinepleksa” ili da prosto, na internetu potražimo neka od novih ostvarenja filmske umetnosti.
Suzana Spasić