Λύσεις ασκήσεων Γενικής Φυσικής ΙΙ: σετ 5

Σταμάτης Σταματιάδης

1 Θεωρία
Ως ηλεκτρικό ρεύμα, I, ορίζουμε το ρυθμό με τον οποίο κάποιο φορτίο περνά
μια επιφάνεια. Αν φορτίο dQ περνά μια επιφάνεια σε χρονικό διάστημα dt, το
ρεύμα είναι
dQ
I= .
dt
Στο SI μετράται σε A ≡ C/s.
Πυκνότητα ρεύματος, J, ορίζεται ως το ρεύμα που περνά μια στοιχειώδη επι-
φάνεια dA, προς το εμβαδόν της επιφάνειας:
I
J= .
dA
Αν η πυκνότητα ρεύματος σε ένα μέσο είναι ανάλογη του ηλεκτρικού πεδίου
σε αυτό, το μέσο λέγεται ωμικό. Ο συντελεστής αναλογίας είναι η αγωγιμότητα του
μέσου, σ, και η σχέση είναι ο νόμος του Ohm:

J = σE ,

ή, σε ισοδύναμη μορφή,
I ∆V
=σ ⇒ ∆V = RI ,
dA dℓ
όπου
1 dℓ dℓ
R= =ρ ,
σ dA dA
η αντίσταση του μέσου. Παρατηρούμε ότι η αντίσταση ενός ωμικού μέσου είναι
ανάλογη του μήκους του και αντιστρόφως ανάλογη της διατομής του. Ο συντελε-
στής αναλογίας ρ λέγεται ειδική αντίσταση και χαρακτηρίζει το μέσο. Εξαρτάται
από τη θερμοκρασία.

1.1 Drude model

Σε μικροσκοπικό επίπεδο, οι φορείς φορτίου q, με χωρική πυκνότητα n, που
βρίσκονται σε όγκο dA × dx περνούν την επιφάνεια dA σε χρόνο dt. Άρα
nq dA dx
I= = nq dAvd ,
dt

1
όπου vd η ταχύτητα ολίσθησης. Επομένως,

J = nqvd .
⃗ έχουν
Σε αγωγό υπάρχουν ελεύθερα ηλεκτρόνια. Σε σταθερό ηλεκτρικό πεδίο, E,
σταθερή επιτάχυνση eE/me , και σε μέσο χρόνο τ μεταξύ των συγκρούσεων με τα
άτομα αποκτούν ταχύτητα vd = eEτ /me . Αλλά

ne2 τ ne2 τ
J = nevd = E⇒σ= .
me me

Ο μέσος χρόνος μεταξύ των συγκρούσεων είναι τ = ℓ/v όπου ℓ η μέση ελεύθερη
διαδρομή και v η ταχύτητα μεταξύ των συγκρούσεων (v ≫ vd ).

1.2 Σύνδεση αντιστατών

Αντιστάτες με αντιστάσεις R1 , R2 ,… συνδεδεμένοι ισοδυναμούν με αντιστάτη
αντίστασης R.
Αν η σύνδεση είναι σε σειρά, τους διαπερνά το ίδιο ρεύμα και οι διαφορές
δυναμικού προστίθενται. Ισχύει

V = V1 + V2 + · · · ⇒ IR = IR1 + IR2 + · · · ⇒ R = R1 + R2 + · · · .

Αν η σύνδεση είναι παράλληλη, έχουν ίδια διαφορά δυναμικού και τα ρεύματα

προστίθενται. Ισχύει

V V V 1 1 1
I = I1 + I1 + · · · ⇒ = + + ··· ⇒ = + + ··· .
R R1 R2 R R1 R2

1.3 Κανόνες Kirchhoff

1. Το αλγεβρικό άθροισμα των ρευμάτων σε κάθε κόμβο είναι 0. Όσα εισέρχονται
θεωρούνται θετικά. Όσα εξέρχονται, αρνητικά. Απλά: ‘‘όσο ρεύμα μπαίνει
τόσο βγαίνει’’.

2. Το αλγεβρικό άθροισμα των διαφορών δυναμικού σε κλειστό κύκλωμα είναι 0.

Απλά: ‘‘όσο θα ανεβεί το δυναμικό τόσο θα κατεβεί’’.
Επομένως, όταν διατρέχω το κύκλωμα, κάθε πηγή ηλεκτρεγερτικής δύναμης
(μπαταρία) στην οποία συναντώ πρώτα τον αρνητικό πόλο και μετά τον θε-
τικό έχει θετικό ∆V (ίσο με την ηλεκτρεγερτική δύναμη (emf)): ανεβαίνω σε
διαφορά δυναμικού. Κάθε αντιστάτη που τον διατρέχω στη φορά του ρεύμα-
τος, έχει αρνητική διαφορά δυναμικού −IR: κατεβαίνω σε διαφορά δυναμικού.
Αν τον διατρέχω αντίθετα από το ρεύμα, έχει θετική διαφορά δυναμικού.

2
2 Λύσεις
1. Η διατομή του αγωγού έχει επιφάνεια A = π(d/2)2 . Η πυκνότητα ρεύματος
είναι
I 4I
J= = .
A πd2
Με αντικατάσταση των d = 1.02 × 10−3 m, I = 1.67 A:

J ≈ 2.045 × 106 A/m2 .

Η ταχύτητα ολίσθησης είναι

I J
vd = = .
neA ne
Με αντικατάσταση των n = 8.5 × 1028 m−3 , e = 1.6 × 10−19 C:

vd ≈ 1.5 × 10−4 m/s .

2. Από το Drude model

J I
J = nqvd ⇒ vd = = .
ne neA
Ο χρόνος για να διανύσουν τα ηλεκτρόνια μήκος ℓ είναι t = ℓ/vd .
Με αντικατάσταση, η ταχύτητα ολίσθησης είναι vd = 1.25 × 10−4 m/s και ο
χρόνος t = 8000 s.
Η θερμική ταχύτητα των ηλεκτρονίων είναι
√
3kB T
vth = .
me
Σε θερμοκρασία δωματίου είναι vth ≈ 1.2 × 105 m/s. Αυτή είναι η ταχύτητα
μεταξύ των συγκρούσεων με τα άτομα του αγωγού. Είναι πολύ μεγαλύτερη
από την ταχύτητα ολίσθησης που είναι η ταχύτητα κίνησης ως ρεύμα.

3. Από το νόμο του Ohm:

E
J= ⇒ E = ρJ .
ρ
Η πυκνότητα ρεύματος είναι J = I/A, άρα
I
E=ρ .
A
Η διατομή του αγωγού είναι A = π(d/2)2 με d = 1.02 mm. Το ρεύμα είναι
I = 1.67 A, η ειδική αντίσταση ρ = 1.72 × 10−8 Ω m. Με αντικατάσταση

E ≈ 3.52 × 10−2 V/m .

3
 Το ηλεκτρικό πεδίο στον αγωγό είναι σταθερό. Η διαφορά δυναμικού μεταξύ
δύο σημείων του A, B, με απόσταση ℓ = 50 m είναι
∫ ∫ B
∆V = VA − VB = ⃗ · d⃗s = −E
E ds = −Eℓ.
A
CA→B

Άρα ∆V ≈ −1.76 V. Το δυναμικό πέφτει κατά μήκος του ηλεκτρικού πεδίου.

Η αντίσταση R του συγκεκριμένου τμήματος είναι

∆V
R= ≈ 1.05 Ω .
I

4. Το ρεύμα είναι το ίδιο και στο δεύτερο τμήμα, αλλιώς θα είχαμε συσσώρευση
ή παραγωγή φορτίου.
Το ηλεκτρικό πεδίο σε τμήμα διαμέτρου d έχει μέτρο

J Iρ Iρ
E= = = .
σ A π(d/2)2

Με αντικατάσταση για το πρώτο τμήμα, EI =≈ 2.14 × 10−5 V/m. Με αντικα-

τάσταση για το δεύτερο τμήμα, EII = 4EI ≈ 8.56 × 10−5 V/m.
Η συνολική διαφορά δυναμικού είναι

∆V = VI + VII = EI ℓI + EII ℓII .

Με αντικατάσταση, ∆V ≈ 1.8 × 10−4 V.

5. Έστω φορά ρεύματος όπως στο σχήμα. Διατρέχω στη φορά των δεικτών του
ρολογιού το κύκλωμα και εφαρμόζω το δεύτερο νόμο Kirchhoff:
ε2 − ε1
−IR2 − Ir1 − ε1 − IR1 + ε2 − Ir2 = 0 ⇒ I = .
r1 + r2 + R1 + R2

Με αντικατάσταση, I = −8/17 A ≈ −0.47 A. Το αρνητικό πρόσημο σημαίνει

ότι το ρεύμα είναι αντίθετης φοράς από αυτή που υποθέσαμε.
Για τη διαφορά δυναμικού Vb − Va στους πόλους της μπαταρίας 1 έχουμε
Va − Ir1 − ε1 = Vb . Με αντικατάσταση, Vb − Va ≈ −15.25 V.
Η διαφορά δυναμικού Vc − Va = Vc − Vb + Vb − Va = −IR1 − Ir1 − ε1 = −11.01 V.
Η ισχύς εξόδου στην μπαταρία 1 είναι P = I(Vb − Va ) ≈ 7.17 W.
Η ενέργεια της μπαταρίας 1 γίνεται θερμότητα στους αντιστάτες, I 2 Ri , και
ενέργεια φόρτισης της μπαταρίας 2.

4
6. Από το Drude model
1 me me
ρ= = 2 ⇒τ = 2 .
σ ne τ ne ρ
Η μέση ελεύθερη διαδρομή είναι ℓ = vτ . Άρα
me v
ℓ= 2 .
ne ρ
Κάθε άτομο χαλκού δίνει ένα ελεύθερο ηλεκτρόνιο, άρα η χωρική πυκνότητα
φορέων είναι ίση με τον αριθμό ατόμων χαλκού ανά μονάδα όγκου.
Με αντικατάσταση, ℓ = 2.1 × 10−8 m.
7. Η αντίσταση είναι ανάλογη του μήκους του αγωγού (κατά τη φορά του ρεύ-
ματος), αντιστρόφως ανάλογη του εμβαδού της διατομής του (κατά τη φορά
του ρεύματος) και ο συντελεστής αναλογίας είναι η ειδική αντίσταση.
Το εμβαδό της διατομής είναι A = π(rb2 − ra2 ) άρα
L L
R=ρ =ρ .
A π(rb − ra2 )
2

8. Ονομάζω τους αντιστάτες των 4.1 Ω 1, των 2 Ω 2, των 3.8 Ω 3, των 5.1 Ω 4, των
3.5 Ω 5. Οι αντιστάτες 4,5 είναι συνδεδεμένοι σε σειρά (περνά το ίδιο ρεύμα).
Ισοδυναμούν με αντιστάτη αντίστασης R45 = R4 + R5 = 8.6 Ω. Ο αντιστάτης
45 συνδέεεται παράλληλα με τον αντιστάτη 2 (έχουν ίδια τάση). Ο ισοδύναμός
τους έχει αντίσταση
1 1 1
= + ⇒ R245 ≈ 1.62 Ω .
R245 R2 R45
Οι αντιστάτες 1, 245 και 3 είναι συνδεδεμένοι σε σειρά. Ισοδυναμούν με αντι-
στάτη αντίστασης
R = R1 + R245 + R3 =≈ 9.52 Ω .

9. Η αντίσταση είναι ανάλογη του μήκους του αγωγού (κατά τη φορά του ρεύ-
ματος), αντιστρόφως ανάλογη του εμβαδού της διατομής του (κατά τη φορά
του ρεύματος) και ο συντελεστής αναλογίας είναι η ειδική αντίσταση.
Το ρεύμα διαρρέει υλικό με διαφορετική διατομή σε κάθε απόσταση από τον
άξονα. Σε απόσταση r η διατομή του υλικού είναι 2πrL. Το τμήμα από r έως
r + dr παρουσιάζει μια στοιχειώδη αντίσταση
dr
dR = ρ .
2πLr
Η συνολική αντίσταση είναι
∫ ∫ b
ρ ρ
R = dR = dr = ln(b/a) .
a 2πLr 2πL