Λύσεις ασκήσεων Γενικής Φυσικής ΙΙ: homework 6

Σταμάτης Σταματιάδης

1 Θεωρία
1.1 Κανόνες Kirchhoff
1. Το αλγεβρικό άθροισμα των ρευμάτων σε κάθε κόμβο είναι 0. Όσα εισέρχονται θεω-
ρούνται θετικά. Όσα εξέρχονται, αρνητικά. Απλά: ‘‘όσο ρεύμα μπαίνει τόσο βγαίνει’’.
2. Το αλγεβρικό άθροισμα των διαφορών δυναμικού σε κλειστό κύκλωμα είναι 0. Απλά:
‘‘όσο θα ανεβεί το δυναμικό τόσο θα κατεβεί’’.
Επομένως, όταν διατρέχω το κύκλωμα, κάθε πηγή ηλεκτρεγερτικής δύναμης (μπατα-
ρία), στην οποία συναντώ πρώτα τον αρνητικό πόλο και μετά τον θετικό έχει θετικό
∆V (ίσο με την ηλεκτρεγερτική δύναμη (emf)): ανεβαίνω σε διαφορά δυναμικού. Αν
συναντώ πρώτα το θετικό πόλο, έχει αρνητικό ∆V .
Κάθε αντιστάτη που τον διατρέχω στη φορά του ρεύματος, έχει αρνητική διαφορά
δυναμικού, −IR: κατεβαίνω σε διαφορά δυναμικού. Αν τον διατρέχω αντίθετα από το
ρεύμα, έχει θετική διαφορά δυναμικού.

2 Ασκήσεις — Λύσεις

R4 R1
I1
A
− +
I4 E
R3 E1
I3
a b R2 + −
I2
a b
I1
I5 I6
V

I2 E2
R2 R3 + −
R1 R5 I3
c d

R4
I4

(αʹ) Άσκηση 1 (βʹ) Άσκηση 2

1
1. Στο κύκλωμα του σχήματος 1αʹ
• Βρείτε το ρεύμα που διαρρέει τον αντιστάτη R5 .
• Τη διαφορά δυναμικού μεταξύ των σημείων a και b.
Δίνονται R1 = 5 Ω, R2 = 5 Ω, R3 = 10 Ω, R4 = 10 Ω, R5 = 20 Ω, E = 25 V.

ΛΥΣΗ Έστω ότι οι φορές των ρευμάτων σε κάθε κλάδο είναι όπως φαίνονται στο
σχήμα.
Ο πρώτος κανόνας Kirchhoff για τον κόμβο ένωσης των δύο βρόχων είναι
I1 + I2 − I3 − I4 = 0 .
Ο δεύτερος κανόνας Kirchhoff για το βασικό βρόχο είναι
−I1 R1 − I3 R3 − I1 R5 = 0 .

Ο δεύτερος κανόνας Kirchhoff για το δευτερεύοντα βρόχο είναι

−I4 R4 + E − I2 R2 = 0 .

Ο δεύτερος κανόνας Kirchhoff για το πάνω τμήμα του δευτερεύοντα βρόχου είναι
−I4 R4 + E + I3 R3 = 0 .
Συγκεντρώνουμε τις τέσσερις εξισώσεις για τα τέσσερα άγνωστα ρεύματα:
I1 + I2 − 3 − I4 = 0,
I1 (R1 + R5 ) + I3 R3 = 0,
I2 R2 + I4 R4 = E,
I3 R3 − I4 R4 = −E .
Αντικαθιστούμε τις γνωστές τιμές:
I1 + I2 − 3 − I4 = 0,
25I1 + 10I3 = 0,
5I2 + 10I4 = 25 ,
10I3 − 104 = −25 .

Η λύση του συστήματος δίνει I1 = 10/44 A, I2 = 50/44 A, I3 = −25/44 A, I4 = 85/44 A.

Το αρνητικό πρόσημο στο I3 σημαίνει ότι η πραγματική φορά του ρεύματος είναι
αντίθετη από αυτή που υποθέσαμε.
Η διαφορά δυναμικού των σημείων a, b είναι η διαφορά δυναμικού στα άκρα της R3 :
Va − I3 R3 = Vb ⇒ Va − Vb = I3 R3 = −125/22 V .

2. Ποιες είναι οι ενδείξεις που αναμένομε να δούμε

• στο ιδανικό αμπερόμετρο (με μηδενική εσωτερική αντίσταση) και
• στο ιδανικό βολτόμετρο (με άπειρη αντίσταση)
του σχήματος 1βʹ;
Δίνονται R1 = 6 Ω, R2 = 10 Ω, R3 = 5 Ω, R4 = 6 Ω, E1 = 6 V, E2 = 4.5 V.

2
ΛΥΣΗ Έστω ότι οι φορές των ρευμάτων σε κάθε κλάδο είναι όπως φαίνονται στο
σχήμα.
Η ένδειξη του βολτόμετρου είναι η διαφορά δυναμικού στο μέσο των δύο εσωτερικών
κλάδων. Διατρέχουμε τον κλειστό βρόχο που περιέχει το βολτόμετρο και τις δύο πηγές
ΗΕΔ. Έχουμε
∆V = E1 − E2 = 1.5 V .

Το ρεύμα I1 , την ένδειξη δηλαδή του αμπερόμετρου, θα τη βρούμε ως εξής:

Εφαρμόζω τον πρώτο κανόνα Kirchhoff σε καθένα από τους κόμβους a, b, c:

−I1 − I2 + I5 = 0,
I1 + I2 + I6 = 0,
−I3 − I4 − I5 = 0.

Η εξίσωση στον κόμβο d δεν είναι ανεξάρτητη από τις προηγούμενες, μπορεί να
παραχθεί από αυτές και γι’ αυτό δεν τη γράφουμε.
Εφαρμόζω το δεύτερο κανόνα του Kirchhoff στους τρεις βρόχους που αποτελούν το
κύκλωμα:

−I1 R1 + E1 + I2 R2 = 0,
−I2 R2 − E1 + E2 + I3 R3 = 0,
−I3 R3 − E2 + I4 R4 = 0.

Η εξίσωση που θα βγάζαμε για το βρόχο που περιέχει το αμπερόμετρο και τις αντι-
στάσεις R1 , R4 , δεν είναι ανεξάρτητη από τις προηγούμενες, μπορεί να παραχθεί από
αυτές και γι’ αυτό δεν τη γράφουμε.
Συγκεντρώνουμε τις 6 εξισώσεις για τους 6 άγνωστους I1 , I2 , I3 , I4 , I5 , I6 :

−I1 − I2 + I5 = 0,
I1 + I2 + I6 = 0,
−I3 − I4 − I5 = 0,
−I1 R1 + I2 R2 = −E1 ,
−I2 R2 + I3 R3 = E1 − E2 ,
−I3 R3 + I4 R4 = E2 .

Με αντικατάσταση των γνωστών τιμών έχουμε

−I1 − I2 + I5 = 0,
I1 + I2 + I6 = 0,
−I3 − I4 − I5 = 0,
−6I1 + 10I2 = −6 ,
−10I2 + 5I3 = 1.5 ,
−5I3 + 6I4 = 4.5 .

Η λύση του συστήματος για το I1 είναι 15/38 A.

3
 R1

C1
+
E S C
−
S C2

R2 R
(βʹ) Άσκηση 4
(αʹ) Άσκηση 3

3. Στο Σχήμα 2αʹ, έχουμε αφήσει το διακόπτη S ανοιχτό για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Κατόπιν τον κλείνουμε.
Έστω ότι E = 10 V, R1 = 50 kΩ, R2 = 100 kΩ και C = 10 μF. Βρείτε την τιμή της
σταθεράς χρόνου
• πριν από το κλείσιμο του διακόπτη,
• μετά το κλείσιμο του διακόπτη.
Έστω ότι κλείνουμε το διακόπτη την χρονική στιγμή t = 0. Βρείτε το ρεύμα που
διαρρέει το διακόπτη συναρτήσει του χρόνου.

ΛΥΣΗ

ΔΙΑΚΟΠΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΟΣ Όσο ο διακόπτης είναι ανοιχτός, εφαρμόζουμε το δεύ-

τερο κανόνα του Kirchhoff στο (μοναδικό) βρόχο του κυκλώματός μας:

E − IR1 − V − IR2 = 0 ,

όπου V η διαφορά δυναμικού στα άκρα του πυκνωτή. Θεωρήσαμε ότι το ρεύμα I
έχει φορά από το θετικό πόλο της μπαταρίας προς τον αρνητικό.
Ισχύει ότι V = Q/C όπου Q το φορτίο του πυκνωτή. Το φορτίο αυτό είναι ίσο με
αυτό που κυκλοφορούσε στο κύκλωμα (η μεταβολή του οποίου με το χρόνο είναι το
ρεύμα). Άρα και I = dQ/ dt. Συνεπώς
dQ Q dQ CE − Q
(R1 + R2 ) + =E ⇒ = .
dt C dt (R1 + R2 )C

Η διαφορική εξίσωση μπορεί να λυθεί με χωρισμό μεταβλητών:

dQ CE − Q dQ dt
= ⇒ =− .
dt (R1 + R2 )C Q − CE (R1 + R2 )C

Με αόριστη ολοκλήρωση έχουμε

∫ ∫
dQ dt t
=− + a ⇒ ln(Q − CE) = − +a.
Q − CE (R1 + R2 )C (R1 + R2 )C

4
Το a είναι σταθερή που προκύπτει από την αόριστη ολοκλήρωση.
Άρα ( )
t
Q − CE = exp(a) exp − .
(R1 + R2 )C
Όταν t = 0, Q(0) = 0. Επομένως,

exp(a) = −CE

και ( ( ))
t
Q(t) = CE 1 − exp − .
(R1 + R2 )C
Η σταθερά χρόνου είναι (R1 + R2 )C = 1.5 s.

ΔΙΑΚΟΠΤΗΣ ΚΛΕΙΣΤΟΣ Με κλειστό διακόπτη ο πυκνωτής εκφορτίζεται. Στον

κλάδο του κυκλώματος που τον περιέχει κυκλοφορεί ρεύμα I. Ρεύμα επίσης κυ-
κλοφορεί και στον αριστερό κλάδο αλλά λόγω του βραχυκυκλώματος οι δύο βρόχοι
(αριστερός και δεξιός) είναι ανεξάρτητοι. Εύκολα προκύπτει αυτό και από την εφαρ-
μογή των κανόνων Kirchhoff.
Η διαφορά δυναμικού, V , στα άκρα του πυκνωτή είναι ίση με τη διαφορά δυναμικού
στον αντιστάτη, IR2 . Αλλά, V = Q/C. Άρα
Q
V = IR2 ⇒ = IR2 .
C

Το ρεύμα που κυκλοφορεί στο κύκλωμα προκύπτει από τη μείωση του φορτίου Q του
πυκνωτή. Επομένως, I = − dQ/ dt. Να το δούμε και αλλιώς: Το φορτίο που υπάρχει
στο θετικό οπλισμό του πυκνωτή και στον αγωγό είναι σταθερό, όσο υπήρχε στον
πυκνωτή αρχικά. Ας το συμβολίσουμε με Q0 . Αν, κάθε στιγμή, Q είναι το φορτίο στον
πυκνωτή και Qα το φορτίο στον αγωγό ισχύει:
dQ dQα dQα dQ
Q + Qα = Q0 ⇒ + =0⇒I≡ =− .
dt dt dt dt

Από τα παραπάνω έχουμε

Q dQ
= −R2 .
C dt
Η διαφορική εξίσωση για το Q(t) λύνεται με χωρισμό μεταβλητών:
∫ ∫
dt dQ dt dQ t
− = ⇒− +a= ⇒− + a = ln Q .
R2 C Q R2 C Q R2 C
Το a είναι σταθερή που προκύπτει από την αόριστη ολοκλήρωση.
Συνεχίζοντας, έχουμε:
( ) ( )
t t
exp − + a = Q ⇒ Q = exp(a) exp − .
R2 C R2 C
Όταν t = 0, Q(t = 0) ≡ Q0 = exp(a). Άρα
( )
t
Q(t) = Q0 exp − .
R2 C

5
 Για το ρεύμα στο κύκλωμα έχουμε
( )
dQ Q0 t
I(t) = − = exp − .
dt R2 C R2 C

Η σταθερά χρόνου είναι R2 C = 1 s.

4. Στο Σχήμα 2βʹ φορτίζουμε τους δυο πυκνωτές με μια μπαταρία 12 V. Αποσυνδέουμε
την μπαταρία και κλείνουμε το διακόπτη. Έπειτα από 1 ms πόσο φορτίο εξακολουθεί
να έχει ο πυκνωτής C1 ; ο πυκνωτής C2 ; Πόσο θα είναι τότε το ρεύμα στον αντιστάτη;
Δίνονται R = 500 Ω, C1 = 3 μF, C2 = 2 μF.

ΛΥΣΗ Και οι δύο πυκνωτές ξεκινούν για t = 0 με διαφορά δυναμικού V0 όση η ΗΕΔ
της μπαταρίας. Είναι συνδεδεμένοι με τέτοιο τρόπο ώστε να έχουν ίδια διαφορά δυνα-
μικού στα άκρα τους, δηλαδή παράλληλα. Ισοδυναμούν με πυκνωτή χωρητικότητας
C = C1 + C2 και με φορτίο Q = CV . Αρχικά το φορτίο είναι Q0 = CV0 = (C1 + C2 )V0 .
Έχουμε εκφόρτιση πυκνωτή μέσω αντίστασης. Για τη διαδικασία αυτή αποδείξαμε σε
προηγούμενη άσκηση και στη θεωρία ότι το φορτίο του ισοδύναμου πυκνωτή είναι
( )
t
Q(t) = Q0 exp − .
RC

Η διαφορά δυναμικού στα άκρα του, αλλά και στα άκρα των C1 , C2 , είναι
( )
Q(t) t
V (t) = = V0 exp − .
C RC

Το φορτίο του C1 είναι

( )
t
Q1 (t) = C1 V (t) = C1 V0 exp − .
RC

Το φορτίο του C2 είναι

( )
t
Q2 (t) = C2 V (t) = C2 V0 exp − .
RC

Το ρεύμα στον αντιστάτη είναι

( )
V (t) V0 t
I(t) = = exp − .
R R RC

Στη χρονική στιγμή t′ = 1 ms έχουμε Q1 (t′ ) ≈ 24.13 μC, Q2 (t′ ) ≈ 16.09 μC, I(t′ ) ≈
16.09 mA.