UNIVERZITT U PRIŠTINI

DIPLOMSKI RAD
PREDMET: Skijanje

TEMA: Mogućnosti Mokre Gore za razvoj skijanja

MENTOR: STUDENT:

Prof. Dr Hadži Miloš Vidaković Anes Hot

Septembar, 2020 god.

 SADRŽAJ

1. UVOD......................................................................................................................................3
2. TURIZAM SRBIJE I ZAPADNE SRBIJE..............................................................................4
3. PLANINA MOKRA GORA....................................................................................................6
4. RELjEF.....................................................................................................................................9
5. KLIMA...................................................................................................................................11
6. VODE.....................................................................................................................................11
7. BILjNI SVET.........................................................................................................................12
8. ŽIVOTINjSKI SVET.............................................................................................................13
9. PLANINSKI TURIZAM U MOKROJ GORI........................................................................13
10. PROJEKAT „PLANINA MOKRA GORA“......................................................................15
11. PREGLED PROJEKTA.....................................................................................................16
12. ISTORIJA IBARSKOG KOLAŠINA................................................................................16
13. GAZIVODE........................................................................................................................18
14. CRNA REKA.....................................................................................................................19
15. TUTIN PROMOVIŠE TURIZAM NA MOKTOJ GORI..................................................19
16. ZAKLjUČAK.....................................................................................................................21
17. LITERATURA...................................................................................................................22
 1. UVOD
Srbija je ostvarila najdinamičniji društveni i privredni razvoj pod uticajem industrijalizacije u
periodu posle Drugog svetskog rata (transformacija privrede, demografska tranzicija i proces
urbanizacije). Dinamičan privredni razvoj tokom prve tri decenije druge polovine XX. veka
posebno se odrazio na promene demografske i socio- ekonomske strukture stanovništva Srbije,
koje su proizvele mnoge socio-ekonomske procese kao što su urbanizacija, depopulacija i
deagrarizacija.

Spor demografski razvoj, stagnacija privrednog razvoja, kao i povećanje regionalnih razlika
između pojedinih delova Srbije usled političko-ekonomske krize tadašnjeg političkog sistema se
beleži u drugoj polovini osamdesetih i početkom devedesetih godina XX. veka. Prelazak iz
komunističkog u demokratsko društvo, koji je pratio i proces transformacije plansko- centralne u
tržišnu privredu, doveo je do formiranja velikih međuregionalnih razlika koje se odnose na
demografski razvoj, nivo nezaposlenosti, strukturu privrede, socijalne uslove, infrastrukturu i
probleme životne sredine.

Sa svojim prirodnim i antropogenim vrednostima Planina Mokra Gora se nameće kao

potencijalna oblast za razvoj svih vidova turizma. Obilje hidrografskih objekata, atraktivni
pejzaž, tradicionalna sela u kojima je moguć smeštaj i ishrana, atrakcija poput železničke pruge i
etno-sela čini čvrstu podlogu za razvoj turizma. Dalji privredni i turistički razvoj na planini
„Mokra Gora“ zavisiće od uspešnosti sprovođenja usvojenih pravilnika o zaštiti prirode i
praćenju principa o ekološki održivom turizmu. Predmet ovog rada jesu turistički potencijali na
teritoriji Planine „Mokra Gora“. Pored ovog, takođe i temeljno sagledavanje svih oblika turizma,
odnosno, turističkih kretanja motivisanih prirodnim i antropogenim turističkim vrednostima i
njihov značaj za razvoj turizma na ovim prostorima. U ovom radu prikazan je popis svih
turističkih potencijala, što i jeste osnova za dalje turističko planiranje i uređenje prostora. Biće
reči o lepoti predela i očuvanoj prirodi kao osnove za razvitak ekoturizma na ovom području.
 2. PREDMET, CILJ I ZADACI RADA
Predmet, cilj i zadaci mog rada su da se na najbolji način opiše planina Mokra gora I njen
turistički I skijaški potencijal. Mokra gora ima ogromne turističke potencijale, posebno zimski
turizam. Na ovoj planinskoj lepotici sneg se duže zadržava nego na Kopaoniku. Planinski masiv
je prostran, a konfiguracija terena je takva da su mogućnosti izgradnje ski staza neograničene.

3. TURIZAM SRBIJE I ZAPADNE SRBIJE

Srbija je država koja se nalazi u jugoistočnoj Evropi - na Balkanskom poluostrvu i u srednjoj

Evropi.1 Da bi se utvrdio stepen razvijenosti turizma u Srbiji i Zapadnoj Srbiji, neophodno je
uporedno praćenje više pokazatelja kao što su: geografski položaj i administartivno-teritorijalno
područje, demografske karakteristike, prirodini resursi, kulturni resursi, privreda i infrastruktura.

Postoje različiti pristupi definisanju regiona i regionalizaciji ekonomskog prostora Republike

Srbije. U ovom diplomskom radu će biti korišćena regionalna podela koju prati zvanična
statistika naše zemlje po kojoj se Republika Srbija sastoji od pemregiona: Beogradski region,
region Vojvodine, region Šumadije i Zapadne Srbije, region Južne i Istočne Srbije i region
Kosova i Metohije.

Pokazatelji demografskog i privrednog razvoja Zapadne Srbije

Pod uticajem privrednog i regionalnog razvoja se javljaju mnogobrojni demografski procesi i

pojave na prostoru Republike Srbije. Na određene specifičnosti u demografskom razvoju utiču
faktori regionalnog razvoja, i to modifikacijom prostornog razmeštaja stanovništva i uticajem na
opšti društveni razvoj. Treba ipak imati u vidu da ovde funkcioniše i povratna sprega, odnosno i
specifičnosti demografskog razvoja imaju uticaj na regionalni razvoj.

Međuzavisnost uticaja demografskih faktora i nivoa razvoja regiona rezultirali su

uspostavljanjem takvih regionalno-demografskih odnosa koji po svojim karakteristikama Srbiji
daju obeležje izrazito heterogenog prostora. Navedena heterogenost se ogleda preko regiona koji
imaju specifičan demografski rast uslovljen privrednim razvojem, saobraćajnom infrastrukturom
i značajnim urbanim centrima. Srbija predstavlja državu sa veoma izraženim regionalnim
razlikama, koje su posebno izražene između najrazvijenijeg, Beogradskog regiona, i najmanje
razvijenog regiona Južne i Istočne Srbije.

Slična situacija je i kada govorimo o okruzima, gde su takođe veoma izražene razlike između
najrazvijenijih i najslabije razvijenih okruga. Najrazvijeniji okrug je Grad Beograd. Osim Grada
Beograda, okruzi višeg stepena razvijenosti prema većini analiziranih pokazatelja su: Južno-
bački, Severno-bački, Šumadijski, Sremski i Moravički. Na nivo razvijenosti okruga u Vojvodini
negativno je uticao visok procenat nezaposlenih u radno sposobnom stanovništvu, kao posledica
migracije stanovništva iz bivših republika Jugoslavije i nemogućnosti privrede da aktivira
dodatne kadrove.

Visok nivo razvijenosti Šumadijskog i Moravičkog okruga je rezultat razvoja njihovih razvojnih
centara odnosno privrednog razvoja Kragujevca i Čačka.3 Na kraju se može zaključiti da bi
uloga države u novoj regionalnoj politici trebalo da se ogleda u otklanjanju i ublažavanju
ograničenja sa kojima se suočavaju nerazvijeni regioni u Srbiji, a naročito Region Južne i Istočne
Srbije. Turizam može imati veoma značajnu ulogu u ispunjenju cilja ravnomernog privrednog i
regionalnog razvoja, što bi pozitivno uticalo na preokretanje mnogih negativnih demografskih
trendova na području Srbije.

4. PLANINA MOKRA GORA

MOKRA GORA (Mokra gora, na srpskom), odn. na albanskom Mokna, Mali i Moknes ili
Mokragorë je planina koja pripada sjeveroistočnom ogranku planinskog vijenca Prokletija.
Planina se smjestila na jugozapadu Srbije, sjeveru Kosova i krajnjem istoku Crne Gore, a svojim
najvećim dijelom nalazi se u rijetko naseljenom kraju koji se naziva Ibarski (odn. Stari) Kolašin.
 Mokra Gora

Planina se proteže između mjesta Rožaja, Ribarića, Zubinog potoka i Istoka (alb., Istog).
Prirodnu granicu planine prema sjeveru i istoku, gdje se nalazi planina Rogozna, tvori rijeka
Ibar. Ovdje se, uz sjeveroistočni rub planine, nalazi 24 km dugo jezero Gazivode koje je nastalo
pregrađivanjem rijeke Ibar. Južni obronci strmo se uzdižu iznad Metohijske kotline (alb., Rrafshi
i Dukagjinit; Dukagjin). Ova južna šumovita strana je strmija od sjeverne i u donjem dijelu se
naziva Podgor. Prema zapadu, greben Mokre planine preko prijevoja Kulina / Kula (1795 m) i
istoimenog graničnog prijelaza Kula (alb., Kulla), povezan je s planinom Žljeb (alb., Mali i
Zhlebit).

Kao dio ove planine često se smatra i dio Ibarskog Kolašina, koji se proteže prma istoku, do
Kosovske Mitrovice, iako se na tom prostoru mogu izdvojiti brda koja nose nazive Mokra
planina i Suva planina.

Također valja napomenuti kao se i sam zapadni dio Mokre gore, onaj na granici Kosova i Crne
Gore također naziva Suva planina.

Na planini se nalaze dva vrha viša od 2000 metara, najviši Pogled (2155 m) i Beleg (2151 m).
Beleg se nalazi na granici Srbije i Kosova, a Pogled na tromeđi Crne Gore, Srbije i Kosova.
Na Mokroj gori nalazi se planinarski dom "Pogled", kojime upravlja PD „Sandžak“ iz Novog
Pazara. Sagrađen je na proplanku, kojega mještani zovu Bunarevi, u podnožju vrha Pogled. Od
doma do vrha ima 3 do 4 sata uspona.

Planina je bogata vodom. Njome prolazi razvodnica crnomorskog i jadranskog slijeva; na

njezinoj prostranoj visoravni nalazi se više malih jezera, izvora i močvara.

Među bogatom florom i faunom, mogu se izdvojiti guste crnogorične šume sa staništima molike
(petoigličasti bor), tetrijeb, rijetke vrste divljih svinja, medvjedi, srndaći i dr.

Mokru goru obilježavala je očuvana priroda, međutim od dolaska međunarodnih mirovih snaga
na Kosovo godine 1999., ne kontrolira se sječa šuma, tako da su velike površine potpuno
ogoljene bespravnom sječom.

Mokra Gora, od nedavno vrlo aktuelna turistička destinacija, nalazi se na granici između dve
planine, Tare i Zlatibora. Obe su poznate po svojim očaravajućim prirodnim lepotama čiji
poseban spoj predstavlja Mokra Gora. Otkriće ovog predela netaknute prirode omogućila je
pruga uskog koloseka kojom je nekada prolazio popularni voz Ćira, izgrađena da poveže
Beograd sa Sarajevom, a danas poznata kao jedna od najlepših železničkih trasa na svetu.

Trasa je prvi put puštena u rad 1925. godine i pedeset godina je ova pruga otvarala vrata u svet
Mokroj Gori. Parnjača se probijala kroz stenovite tesnace i visoke useke između Šargana i
Mokre Gore, trasom na kojoj pruga pravi neobičnu putanju u vidu broja 8. U svetu jedinstvenom
osmicom, spletom tunela i mostova, vešto je savladana visinska razlika od 300 metara od Mokre
Gore do Šargana. Prolazeći trasom čuvene osmice dugom 13,5 kilometara, putniku je bilo gotovo
nemoguće da odgonetne kojim je pravcem prošao voz i kuda tek treba da prođe.
 Slika 1. Stanica Jatare

Planina Mokra gora i turizam zajednički su jezik za pet opština – Zubin Potok, Istok, Peć, Rožaje
i Tutin. Kroz ove opštine, zahvaljujući projektu na kojem su sarađivale organizacije sa Kosova,
iz Srbije i Crne Gore, odnedavno se proteže novi krak planinarske staze Via Dinarica.

U centralnom delu sela je trg popločan drvenom kockom i sečenim drvenim pragovima i okružen
autentičnim brvnarama prenetim iz okolnih sela Srbije i Bosne ili građenim po uzoru na njih. U
svakoj od njih nalaze se sadržaji karakteristični za grad: galerija slika, biblioteka, bioskop
Andergraund, poslastičarnica sa domaćim kolačima i prirodnim sokovima, nacionalni restoran,
prodavnica narodne radinosti toga kraja. Živopisno ukrašeno, ali apsolutno u duhu podignutih
građevina i okoline, ovo selo-grad odiše toplinom i ljupkošću.

Jedan od interesantnih eksperimenata koje je Kusturica sproveo u svom gradu je i proizvodnja i

služenje voćnih sokova koji nose ime raznih poznatih ličnosti: Che Guevara (malina), Fidel
Castro (kupina), Josip Broz Tito (borovnica), Draža Mihajlović Čiča (višnja), sok od jagoda
nazvao je po sebi, a najavljeno je i proširenje asortimana sokovima s imenima Dijega Maradone i
Sadama Huseina.
 5. RELjEF
Mokra Gora pripada planinskom vencu Prokletija. Reljef Lepotice Balkana (kako ju je nazvao
Jovan Cvijić) nastao je kao posledica kraškog procesa u karbonatnim stenama, odnosno
hemijskim dejstvom vode na karbonatne stene, tako da su krečnjaci bitni činioci za njegov
razvoj. Bitnu ulogu u formiranju reljefa imali su snažni tektonski pokreti koji su formirali
venačne i nabrane planine, a kasnije su nastali horstovi i rovovi, odnosno tektonske potoline.
Vertikalnim rasedanjem formirane su osnovne konture današnjeg reljefa, u višim delovima
terena. Prvobitne doline su deformisane vrtačama, a ponegdne su one preoblikovane u uvale.
Doline sa jačim rečnim tokovima do danas su sačuvale svoj prvobitni izgled. U nekima od njih
po dnu se javljaju vrtače. Na Mokroj Gori su zastupljene raznovrsne sedimentne, magmatske i
metamorfne stene. Zahvaćeni tektonskim pokretima, krečnjaci su ispresecani brojnim rasedima i
pukotinama, toliko često da se na terenu može naći zdrava površina krečnjaka veća od 1m2.

Jezerski ili jezersko šljunkoviti sedimenti, predstavljeni glinama, šljunkovima i peskovima

javljaju se u višim planinskim delovima, iznad 1500m nadmorske visine, kao izolovana ulegnuća
u reljefu, a to su slepa dolina Savine rijeke i uvala Ponor na Mokroj Gori.

Troskvaste škrape su na Mokroj Gori razvijene uglavnom na otkivenim površinama krečnjaka,

bez pedološkog pokrivača. Nalaze se neposredno pored kraških izvora, ponora vodopada i na
pećinskim ulazima, a zapažene su i na dnu kamenica kao posledica selektivne korozije stajaće
vode. Najbolje su izražene zapadno od Berima. Na Mokroj Gori su zastupljene i brazdaste,
olučaste, meandarske, kamenice, međuslojne, rebraste i pukotinaste mrežaste škrape.

Vrtače su najčešći i najkarakterističniji oblik reljefa na planini, od 1300m nadmorske visine do

najviših vrhova i grebena. Na nekim delovima terena su toliko česte da predstavljaju pravi
boginjavi kras. Najbrojnije su na: Jerebinju, Strmnjaču, Ponoru, Vrtištu, Oklačkoj glavi i Čukari,
gde se broji više od 100 vrtača po 1km2. Različitih su dimenzija, najčešće su 20m do 50m u
prečniku i 5m do 10m dubine. Iznad ponora Savine rijeke (Uvor) nalazi se vrtača široka preko
200m i visine od 20m do 100m. Jedna je od najvećih vrtača u istočnom delu Mokre gore.

Na planini su prisutne razne vrste vrtača: levkaste, vedraste, karličaste, tanjiraste, simetrične i
asimetrične, kontaktne…

U predelu Savine vode krečnjaci su potpuno pokriveni humusom i vegetacijom. Vedraste vrtače
su uglavnom pod vodom. Prisutne su i lokve – vrtače koje uvek imaju vodu (makva).
Najpoznatija vrtača je jezero kod Savine vode, bunarastog je tipa i uvek ima je pod vodom.

Uvale su razvijene na karbonatnim stenama i uglavnom su na dnu suvih kraških dolina. Najveća i
najpoznatija je uvala Ponor. Nalazi se između Oklačke glave i Dobnanovice, na oko 1500m
nadmorske visine. Dužine je oko 1300m, širine oko 800m, površine oko 1km2 .

Skoro čitava Mokra Gora obrasla je travnatom vegetacijom, a delom i šumom, pa nema golog,
ljutog krasa, već je to zeleni pojas. Duboki kras Mokre Gore odlikuje se bogatstvom podzemnih
oblika, koji su za sada neistraženi.

Istaknuti vrhovi Mokre Gore su: Pogled (2155m), Radopolje (1750m), Oklačka glava (1738m),
Berim (1733m), Kapak (1591m), Kurilovo (1458m), Veternik (1217m), Previja (1288m), i
Milanov krst (1117m). Na Berimu se nalazi lokalitet Pomolj, sa koga se kad je vreme vedro vidi
cela Metohija, Prokletije sve do albanske granice, a na drugoj strani cela Rogozna, Stari Trg i
ceo venac Kopaonika.

Zbog izuzetne flore i faune, klime i prirodnih potencijala, Jovan Cvijić je Mokru Goru nazvao
„balkanskom lepoticom“, jer samo još na ovoj planini opstaju molika (petoiglični bor), tetreb,
retke vrste divljih svinja, medvedi, srndaći.
Planinom dominiraju prirodno jezero, izvor Savine vode, vrhovi Berim (1731 m) i Radopolje,
dok su najviši vrhovi ovog masiva Žljeb (2532 m) i Pogled (2155 m), te Beleg (2151m) koji je
na samoj granici sa Crnom Gorom. Da bi obišli ovo prostranstvo morate izdvojiti nekoliko dana,
ali isključivo uz dobre poznavaoce Mokre Gore. Mokru Goru odlikuje gotovo netaknuta priroda.
Ali sa nastankom problema na Kosovu i Metohiji i dolaskom međunarodnih snaga, ne postoji
kontrola seče šuma, tako da su velike površine potpuno ogolele od bespravne seče.

Jedino mesto za noćenje na Mokroj Gori, pored kampovanja, je planinarski dom koji se nalazi na
1340 mnv u sred guste četinarske šume. Kapacitet doma je otprilike za 20 ljudi. Hranu morate
nositi sa sobom, jer tamo nećete imate gde da je kupite. Veći deo ove planine nikako nije za
turiste, jer spada u retko naseljena područja, ali je zato idealna za uživaoce mira i divlje prirode.

6. KLIMA
Kod stanovništva Ibarskog Kolašina postoje opšti klimatski indikatori koji važe za celu oblast:
zapadni vetar svuda donosi kišu, a kada magla obavije Berim ili druge vrhove Mokre Gore slede
kiše.

7. VODE
Na Mokroj Gori izvire glavna ponornica Kolašina – Savina rijeka. Izvorište je između Berima i
Radopolja, a ponor (Uvor) nalazi se na 1570m nadmorske visine severoistočno od Jerebinja.

Na Mokroj Gori se nalazi razvođe između crnomorkog i jadranskog sliva. Ono prati liniju od
uvora Savine rijeke, preko Berima, Kapka, Kurilova, vencem u selu Jabuka, zatim između sela
Varage i Strmac i dalje preko Gluvaća. Jadranskom slivu pripadaju tri kolašinske reke: Savina
rijeka, Crepuljska rijeka i Strmačka rijeka.

Sve vode na Mokroj Gori su istog kvaliteta. Po fizičkim, fizičkohemijskim, hemijskim i

mikrobiološkim parametrima spadaju u kategoriju nezagađenih površinskih voda.

Sa Mokre Gore ističu najveće pritoke jezera Gazivode: Crna, Brnjačka i Čečevska rijeka. Bogate
su vodom u toku cele godine. Njihova površina sliva je prostrana i bogata padavinama i potiču iz
vrela u podnožju krečnjačke površi. Crna rijeka tri puta ponire i ponovo se javlja. Poslednji izvor
je ispod istoimenog manastira. Čečevska rijeka je bogatija vodom, ima prostraniji sliv, vrelo joj
je ispod Berima, i hrani se vodom i sa drugih izvora.

Izvori na Mokroj Gori su: Zupče, Varaška klisura, Staro selo, Drijen, Golotin, Brnjak, Čečevo,
Vrelo, Savina Voda, Ajduk voda. Svi zadovoljavaju uslove da se koriste kao voda za piće. Vode
Mokre Gore ne karakteriše razvijena mreža površinskih tokova, već bogatstvo podzemnih voda,
koje cirkulišu kroz sistem pukotina, različitih propusnih kapaciteta. Na terenu Mokre Gore
postije dva potencijalna zagađivača voda: bombardovani repetitori na Brankovom brdu i na
Berimu.

8. BILjNI SVET
Na Mokroj Gori uspevaju razni tipovi jela i borova i endemičnog drveća: petoigličasti bor, bor
krivulj, omorika i smrča. Bukva i hrast uspevaju na većim površinama gde se vrši njihova seča.
Grabove, jasenove i leskove šume su uglavnom na padinama, gde je zemljište vlažnije, pa
postoje pogodni uslovi za stvaranje hranljivih materija za biljke. Na padinama planine i brda
prisutno je sitno rastinje: kleka, divlji glog, šiblje i leska. Postoje i pašnjaci. Obradivo zemljište
se nalazi na krčevinama i proplancima prisojnih strana. Hrast zauzima manje prostora na
prisojnim stranama, bukva je osnovno drvo. Bukva raste do 1500m nadmorske visine, a uz nju
raste javor, jasika i breza. Na većoj nadmorskoj visini prisutni su jela, smrča i bor, a u nižim
predelima mestimično raste dren. Planina je bogata raznovrskim livadskim, šumskim i lekovitim
biljem (planinski šafran, visibaba, jagorčevina). Prisutne su mahovine i razne paprati.
Karakteristika ove planine je čuvena borovnica (preobraženski sabor i berba borovnica 19.
avgust). Uslovi na planini pogoduju rastu pečuraka, a od poznatih su vrganj, lisičarka i smrčak.

9. ŽIVOTINjSKI SVET
Lisica, vuk, divlja svinja, medved, srna, jazavac, zec i divlja mačka. Na nadmorkoj visini iznad
1500m živi divlja kokoška i njen mužjak tetreb koji se može videti samo u vreme parenja, od 20.
aprila do 10. maja u to vreme on ima karakterističan zov u vidu pesme, oslobodi se i opusti, tako
da se može i rukama uhvatiti.

Nekada su se na Mokroj Gori gajile ovce- mešavina pešterkog i kosovskog soja (rude) i goveče-
sitna planinska buša, male privredne vrednosti. Konji su bili brdsko planinski, manjeg rasta, ali
izdržljivi. Stočni fond je uništen tokom Drugog svetskog rata (tokom dve organizovane pljačke
od strane balista i okupatora, po nekim podacima opljačkano je oko 8000 grla stoke) i nikada nije
obnovljen.

10.PLANINSKI TURIZAM U MOKROJ GORI.

Domaćini u tim visočijim kućama imaju svoje stalne goste, koji stalno dolaze, koji se
vraćaju i "đuture" plaćaju.
Iz ovakvih boravaka rodila su se lepa prijateljstva. Ti prijatelji Mokrogoraca rado dolaze
u Mokru Goru, osvrću se na svakog Mokrogorca sa strane, učestvuju u svim dogodovštinama u
Mokroj Gori. Veliki broj od njih želi da kupi parče zemlje u Mokroj Gori i sagradi brvnaru. Neki
planiraju da sagrade dvore. Međutim, i jednima i drugima dozvoljeno je da samo borave na
ovom prostoru. Prirodna, a i ljudska kontrola postoje na ovom prostoru. Prirodni Bog mora da
vlada, prirodni zakoni moraju da se poštuju, a stanovnici da to znaju i sprovode.
Priroda se ne sme narušiti.
U Mokroj Gori se mora slušati žubor reke i poj ptica, koje postoje samo na ovom
prostoru. U Mokroj Gori, i dole u kotlini i gore po planinama, još dugo ćemo brati lekovite trave
za čajeve i njima u Beogradu, a i na drugim staništima lečiti dušu. Lečićemo boljke travkama sa
Brezovica, Gušterica, Tare, Viogora i Jatara. Svako od nas poznaje kojim se travkama leče koje
bolesti. Beremo ih, sušimo i delimo, jer nemaju svi mogućnosti da tu blagodet osete.
Mi, Mokrogorci, koji živimo negde-drugde, kad pristignemo u zavičaj, redovno težimo
da se popenjemo na planine, ostanemo ceo dan i u sumrak se vratimo dole - u civilizaciju. Malo
je to meštanima čudno, jer im našim odlascima, uskratimo da provedu vreme kod nas - u
gostima. A gore, na planini, najčešće i redovno bar jednom leti, na Brezovicama, osetimo
posebno nadahnuće. Gore smo, kao na nebu i bliže smo Mokrogorskom prirodnom Bogu, koji
nas posle ovog boravka, dosta dugo čuva.
Dok se polako penjemo, a prži nas jako planinsko sunce, kipti znoj, srce uzburkano,
emocije,... čini nam se da nećemo izdržati, ali idemo, idemo polako, levo - desno, pravimo
krivine, ali idemo. Kad izađemo na brdo, jednim pogledom preletimo vidik, nazovemo "Pomoz'
Bog" Planini i našim livadama, našim travama, hrastovima, borovima i kamenju. Obraduje nas
Mitova i Slobova koliba i Vitov sto i klupe i Obradova kolibica. I ništa više nema na tim
Brezovicama. Ali, to je naše, to su naše livade, - mi smo tu odrasli. Mi smo tu imali svoje letnje
detinjstvo. Brezovice su nekada bile pune dece, omladine i pokoja baka; bilo je dosta koliba i ceo
letnji raspust se odvijao na Brezovicama. Tu smo preko leta čuvali stoku, igrali se... Svi smo bili
zajedno. Pravili smo ljuljaške na hrastovima, igrali se žmurke. Uveče su bile sedeljke oko vatre,
bakrača koji je visio na verigama okačenim na granu hrasta, u kome je moja baba kuvala
kačamak.

Za svakog je bilo po malo kačamaka u zemljanoj ćasi, prelivenog sa mlekom i po prst debelim
mladim kajmakom sa karlice. Znala je moja baba da ispeče crni hleb na vreloj kamenoj ploči,
koja je bila ognjište, pa kad se vatra razžari i ugreje kamen, baba razgrne žar, pospe ploču
brašnom, na koju stavi nadošlo i pravilno oblikovano testo za hleb, pa ga još malo pospe
brašnom, a potom ga pokrije sa ovalnom tučanom pekom, mašicama nagrne pepeo i žar na peku i
kaže: "Ko mi donese bucu vode iz Velikog potoka, dobiće pola vrućeg 'hleba!"

11.PROJEKAT „PLANINA MOKRA GORA“

Institut za teritorijalni ekonomski razvoj (InTER) pokrenuo je regionalni projekat “Planina
Mokra gora - neotkriveni biser na Via Dinarica stazi” koji će okupiti predstavnike opština,
lokalnih turističkih organizacija, planinarskih i sportskih klubova, turističkih agencija i
nevladinih organizacija iz opština koje zajednički dele ovu planinu: Rožaje, Peć, Istok, Zubin
Potok i Tutin. Projektom se želi uspostaviti saradnja između opštinskih zvaničnika, turističke
privrede i lokalnih zajednica kako bi se zajednički radilo na razvoju turizma i promociji planine
Mokre gore kao jedinstvene turističke destinacije koja pruža atraktivne sadržaje za aktivni
odmor.

U saradnji sa partnerima iz pomenutih opština, u okviru projekta InTER će raditi na

uspostavljanju nove trase Via Dinarica planinarske staze od Prokletija i Hajle preko cele Mokre
gore do vrha Berim, njenog krajnjeg istočnog dela. Pored toga, projektom će se podržati
stvaranje i promocija turističkih proizvoda koji će predstavljati jedinstveno multikulturno
iskustvo u prelepom prirodnom ambijentu planine Mokra gora, koja je takođe poznata i pod
nazivom “lepotica Balkana”. Značajni deo projekta će se odnositi na uspostavljanju saradnje
između lokalnih zajednica, što će doprineti sveukupnom privrednom razvoju i regionalnoj
saradnji na ovom delu Balkana.

Projekat “Planina Mokra gora - neotkriveni biser na Via Dinarica stazi” trajaće do kraja maja
sledeće godine i realizuje se u okviru donacije dodeljene u okviru projekta “Razvoj turizma i
promocija” koji finansira Evropska unija a implementira Savet za regionalnu saradnju sa
sedištem u Sarajevu.
 12.PREGLED PROJEKTA

Naziv projekta: Planina Mokra Gora - Neotkriveni biser na Via Dinarica Stazi

Finansira se bespovratnim sredstvima dodeljenim u okviru Projekta za razvoj i promociju

turizma koji finansira Evropska unija, a provodi Savet za regionalnu saradnju.

Projekat sprovodi Institut za teritorijalni ekonomski razvoj (InTER), u saradnji sa Opštinom

Tutin, Regionalnom Razvojnom Agencijom Sandžaka (SEDA), NVO Marimangat iz Peći i
Planinarskim klubom “Ahmica” iz Rožaja.

Lokacija: Istok, Rožaje, Tutin, Peć i Zubin Potok

Vremenski okvir: novembar 2018 - juna 2019. (7 meseci)

Opšti cilj je doprinos razvoju turizma društveno ekonomskoj koheziji pogranične oblasti planine
Mokra Gora, koja se nalazi između Crne Gore, Kosova* i Srbije.

13.ISTORIJA IBARSKOG KOLAŠINA

„Udno Sandžaka, na padinama Mokre Gore i Rogozne, iznad Kosova, petnaest kilometara više
Mitrovice, uz Ibar pa do Ribarića, prostire se brdovita, gorštačka župa ili nahija Kolašin.
Njegova severna granica ide bilom Rogozne, a krajnja mu je južna tačka na brdu više Rudnika u
srezu Dreničkom. Svojim gornjim tokom protiče kroz njega reka Ibar.“

Grigorije Božović

Istorija Ibarskog KolašinaKolašin pripada, geografsko i etnički, centralnom delu Balkanskog

poluostrva ili Raškoj oblasti. U ovoj oblasti, u srednjem veku, nalazio se centar srpske države
koja se zvala Raška. Srednjovekovno ime oblasti Stari Kolašin, koliko je to poznato, nije
postojalo. U turskom popisu tek osvojene zemlje Brankovića iz 1455.godine nema pomena o
imenu Kolašin, a čitava ova oblast, koja je tada pripala Rumeliji, naziva se nahija Klopotnik, po
istoimenom utvrdjenju u blizini manastira Duboki Potok koji i danas tu postoji. Postoji i zapis da
je nahija Klopotnik tada obuhvatala 360 domaćinstava, i da je samo jedna kuća bila turska, a sve
ostale srpske.

Istoričar Gliša Elezović ističe da su tada u našoj zemlji postojala dva Kolašina - onaj na Tari i
ovaj na Ibru. Ime Kolašin se prvi put spominje 1673.godine u jednom natpisu na crkvi u
Crkolezu. Uzimajući u obzir neposredne veze Kolašina na Ibru ove crkve u kosovsko-
metohijskom kraju jasno je da se natpis odnosio na Stari Kolašin. Akademik Milisav Lutovac
navodi pak da se Kolašin pod tim imenom prvi put javlja početkom XVIII veka – 1737.godine.
Ipak, najviše je nedoumica oko toga koji je Kolašin ko prvi naselio, što je ostalo nerazjašnjeno
do danas.

Jovan Cvijić je mišljenja da su se Srbi Kolašinci doselili iz crnogorskog Kolašina na Tari i zato
su ovom Kolašinu dali ime Stari Kolašin. Suprotno ovom, postoje spisi koji ukazuju na to da je
Kolašin u Crnoj Gori postao od seobe Srba 1690.godine i to od Kolašina na Ibru. Njegovi
stanovnici selili su se tada u Crnu Goru i Hercegovinu, pa se ponovo vraćali u zavičaj tokom
XVIII i XIX veka. Nakon toga ustalio se naziv Ibarski Kolašin, da bi se razlikovao od onog
crnogorskog, a to ime zadržano je do danas.

Mnoge manastire, gradjevine i druge spomenike kulture ovog kraja podigle su ličnosti koje su
obeležile istoriju Kolašina. Medju njima najpoznatija je kraljica Jelena Anžujska koja je u
Brnjacima osnovala prvu stalnu žensku školu na ovim prostorima. Zatim, sveti Joanikije i Petar
Koriški čije se mošti nalaze u manastiru Crna Rijeka. Pored pomenutih Jovana Cvijića i Milisava
Lutovca koji su najviše doprineli istraživanju istorije Kolašina i njenom beleženju, tu je i
Grigorije Božović, rodjen u Ibarskom Kolašinu, pisac i jedan od najznačajnijih novinara lista
„Politika“ i najglasnijih kritičara režima tadašnje Kraljevine Jugoslavije, zbog čega je i streljan
1945.godine.
Zbog svog geografskog položaja Ibarski Kolašin je uvek bio meta neprijatelja, ali je kroz vekove
odolevao napadima i danas postoji kao svedok svoje istorije.

Specifični cilj je proširenje postojeće staze Via Dinarica uz pogranične turističke proizvode
planine Mokra Gora.

Ciljne grupe: opštinski organi, lokalne turističke organizacije, pružaoci turističkih usluga,
zajednica outdoor sportova, ruračna domaćinstva, novinari i blogeri u turizmu, aktivisti iz
organizacija civilnog društva i interesne zajednice. Ovaj naziv je bez predrasuda u odnosu na
pozicije po pitanju statusa, i u skladu je sa rezolucijom Saveta bezbednosti UN 1244/1999 i
poziciji Međunarodnog suda pravde o kosovskoj deklaraciji nezavisnosti.

14.GAZIVODE
Uz samu planinu Mokra Gora pruža se i jezero Gazivode dugo 24 kilometara, nastalo
pregrađivanjem Ibra u gornjem toku. Brana je sagrađena od kamenja, zemlje i gline s namenom
da navodnjava kosovske nizije, a ima i hidrocentralu. Jezero po lepom vremenu posećuju
mnogobrojni kupači iz okolnih sela, a ribari preko cele godine, jer je Gazivode bogato ribom i
pravi raj za ovaj vid rekreacije. U budućnosti, ovo ,,malo more” moglo bi da preraste i u
letovalište stanovnika Novog Pazara, Tutina, Rožaja, Zubinog Potoka i Kosovske Mitrovice, a
već sada niču splavovi i dešavaju se veslačka i moto nautička takmičenja, avanturističko-
planinarske trke po Mokroj Gori.
 15.CRNA REKA
U neposrednoj blizini sela Ribarići, na obroncima Mokre Gore, nalazi se i manastir Crna Reka iz
13. veka, monaška isposnica smeštena u istoimenoj klisuri, okružena visokim stenama i
raskošnim stogodišnjim šumama. Pre oko 700 godina u velikoj pećini iznad korita Crne Reke,
sagrađena je crkva posvećena Arhanđelu Mihajlu, oko koje su monasi isposnici sazidali ćelije,
ozidali pećinu i podigli pokretni most od drveta preko suvog korita reke, koja ponire iznad
manastira i izranja posle par stotina metara podvodnog toka. Do 1979, Crna Reka je bila
napuštena, a onda je manastirsko bratstvo obnovilo monaštvo u ovom muškom manastiru.

16.TUTIN PROMOVIŠE TURIZAM NA MOKTOJ GORI

Predstavnici opštine Tutin u narednih godinu dana učestvovaće u regionalnom projektu
promocije i razvoja turizma planine Mokra gora, koja obuhvata dio jugozapada Srbije, sjevera
Kosova i istoka Crne Gore.

Osim Tutina, u projekat “Planina Mokra gora- neotrkiveni biser na Via Dinarica stazi”,
uključene su i lokalne samouprave, lokalne turističke organizacije i agencije, planinarski i
sportski klubovi opština Istok, Zubin Potok, Peć i Rožaje, na čijim teritorijama je ova planina.
Projekat realizuje Institut za teritorijalni ekonomski razvoj (InTER) iz Beograda, dok će
koordinacju aktivnosti u opštinama Tutin i Rožaje sprovoditi Regionalna razvojna agencija
Sandžaka “SEDA”.

Direktor SEDE Samir Kačapor rekao je radiju Sto plus da Mokra gora ima velike potencijale za
razvoj, jer ima atraktivne sadržaje za aktivni odmor, od ski turizma do biciklizma, paraglajdinga
i raftinga na Ibru.

Projekat sadrži pet radnih paketa, a prvi od njih predviđa organizovanje foruma u ovih pet
opština, koji će okupiti donatore i lokalne biznismene zainteresovane da investiraju u ovu
planinu. Na forumima ćemo razgovarati o svim potencijalnim projektima, a predstavnici svih
zainteresovanih organizacija i agencija će potpisati Memorandum o saradnji na razvoju Mokre
Gore, rekao je Kačapor našem radiju.

On očekuje da do kraja ove godine u Tutinu organizuju mini sajam, na kome će turističkim
agencijama i organizacijama predstaviti sve potencijale ove planine.

“Cilj nam je da produžimo pješačko- biciklističku stazu, koja je već počela da se pravi na delu
Istoka i Zubinog potoka. Stazu ćemo izmapirati i postaviti signalizaciju po evropskim
standardima. Želja nam je da razvijemo i agroturizam, u okviru koga će lokalna domaćinstva
nuditi svoje domaće proizvode turistima”, rekao je Kačapor.

On je dodao da će poznatim blogerima i turističkim agencijama ponuditi mogućnost da obiđu

ovu planinu, da bi je i oni promovisali preko kratkih filmova, medija, društvenih mreža i portala.

U okviru projekta InTER će raditi na uspostavljanju nove trase Via Dinarica, planinarske staze
od Prokletija i Hajle, preko cele Mokre gore do vrha Berim, njenog krajnjeg istočnog dela.
Projekat će trajati do kraja sledeće godine, a finasira se nepovratnim sredstvima dodeljenim u
okviru Projekta za razvoj i promociju turizma koji finansira Evropska unija, a sprovodi Savet za
regionalnu saradnju.

17.ZAKLjUČAK

Srbija je jedna od država u Evropi sa najvećim regionalnim razlikama u pogledu privredne

razvijenosti. Te razlike su rezultat dosadašnjeg privrednog i društvenog razvoja zemlje i
predstavljaju jedan od najkompleksnijih problema razvoja. Jedan od uzroka regionalnih razlika je
bila i ekonomska politika države, koja nije bila adekvatna, i koja je dovodila do toga da bogati
regioni postaju još bogatiji, a siromašni još siromašniji. Turizam se u Srbiji počeo razvijati
šezdesetih godina 20. veka. Do kraja osamdesetih razvoj turizma je išao uzlaznom putanjom, a
onda su ratna dešavanja na prostoru bivše Jugoslavije naglo zaustavila njegov razvoj. Iako Srbija
raspolaže značajnim turističkim vrednostima, kako prirodnim, tako i kulturnim, kriza iz
devedesetih godina još nije prevaziđena na turističkom tržištu.

Srbija i pored toga poseduje značajne turističke potencijale. Da bi svoje potencijale uspela da
valorizuje naša zemlja mora da ispuni određene uslove. Osnovni uslov je da se razvoj turizma
zasniva na integralnom planiranju kojim bi se obezbedio dugoročno stabilan turistički razvoj.
Drugi uslov je opredeljenje za koncepmodrživog turizma, a ne za koncepmrazvoja turizma
zasnovanog isključivo na ekonomskim interesima. Treći uslov bi bio koncentrisanje razvoja
turizma na regije i centre koji imaju potencijal da postanu turističke destinacije međunarodnog
značaja. Ukoliko bi se ispunili ovi uslovi naša zemlja bi u dobroj meri uspela da valorizuje svoj
turistički potencijal. Obzirom da se značajan deo turističkog potencijala nalazi u slabije
razvijenim područjima, upravo bi ova područja od razvoja turizma imala i najviše koristi. Na taj
način bi razvoj turizma pružio Srbiji šansu za ravnomerniji regionalni razvoj.

18.LITERATURA
1. Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
2. Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo:
Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
3. Miljana Stojanović .: Ibarski Kolašin- priroda i tradicijska kultura, Centar za naučna
istraživanja SANU i Univerziteta u Kragujevcu, Beograd. 2009.
4. Srđan Vučinić .: Lepote i znamenitosti Ibarskog Kolašina, J. P. „Stari Kolašin“, Zubin
Potok. 2008.
5. http://www.panacomp.net/planina-mokra-gora/