Yánggaw

- Ang yánggaw ay paraan ng mga aswang na hawaan ang isang tao ng pagiging aswang nila.
Kadalasan ay sa pamamagitan ng laway. Halimbawa iinom ka ng tubig na nilawayan ng isang
aswang.
- Sa diksiyonaryo ni John Kaufmann, ang yánggaw “attraction, inclination, propensity; to attract,
habituate, cause a liking for, make partial to, make (grow) fond of” (538).

Halimbawa sa paggamit ng salitang yánggaw:

Nais kong gamitin ang katagang yánggaw sa parehong nabanggit na kahulugan. Nakapag-asawa
si Becky ng isang makatang Hiligaynon na taga-Pilar, Capiz. Ang Capiz ay sikat sa mga aswang. Malamang
nayánggaw na talaga si Becky. Unti-unti napapaibig na rin siya sa kultura at wikang Panay.

Dëngán

- Ang dëngán naman ay isang kakaibang konseptong Panay na ang literal na kahulugan ay
“kasabay.” Ito ay parang “kululuwang kakambal” ng bawat tao. Kasakasama mo ang iyong
dëngán saan ka man pumunta. Ang dëngán ay para ding aura na kung mahina ito ay
magkakasakit ka.

Ito ang dahilan kung bakit hindi basta-basta natitinag si Becky. Nasasaksihan ko 2 ito ngayon sa
kaniyang paglaban sa mga administrador ng Kolehiyong Miriam dahil sa iligal at inmoral na pagtatanggal
sa aming mga tenured na mga general education na guro upang gawong kontraktuwal. Hindi kayang
makipagtalo ng kahit sinumang administrador kay Becky sa pasalita o pasulat man na paraan. Lalo kasing
tumatapang at lumalakas ang dëngán ng isang taong nasa panig ng katotohanan at katarungan. Ang
taong wala sa katwiran ay madaling panghinaan ng dëngán.

Ayon kay Alicia P. Magos:

“The dungan is the essence of life and existence. It is the ‘thing’ which gives animation and vitality to a
person, for without it the person would get sick and die not long after the loss. It is also referred to as a
‘spirit’ since normally, it cannot be seen by the eye, unless it comes out of the body and assumes some
other form.”

Filipinong may Timplang Bisaya

Dekada 90 nang pasimulan ni Leoncio P. Deriada ang kilusan ng paggamit sa pagsulat ng

“Visayan-laced Filipino” sa Kanlurang Bisayas. Bahagi ito ng inhenyeriyang panliteratura na kaniyang
ginawa sa rehiyon. Una niya itong tinawag na “Visayan-based Filipino.” Kalaunan, tinawag naman ito ni
Virgilio S. Almario na “Filipinong may timplang Bisaya.”

Limang Bagong Tula ni Becky gumagamit ng Filipinong may Timplang Bisaya

Tula ni Becky na gumagamit ng Filipinong may timplang Bisaya: 1. “Dëngán,” 2. “Sirum-sirum,” 3.

“Nalipatan,” 4. “Úntata,” at “Diin.” Sa notes pa lamang sa Facebook ni Becky nalathala ang mga tulang
ito.
“DËNGÁN”

Kailangan kong tandaan: dëngan.

Bawat nilalang ay may dëngan,

Sabi ng isang matapang na matanda Sa Panay.

Nakapameywang, Iniuurong ang dila sa pagbigkas,

Tinitimbang ang diin at timpi.

Dëngan ang kakambal na kaluluwa.

Pagsapit ng dilim at di na nakikita

Ang balahibo, pauuwiin niya ang mga apo,

Sa may bintana ay tatayo at sisigaw,

Marahil, ngumunguya pa ng nganga,

Saka dudura sa lupa, at kakausapin ang hangin:

“Krrrrutay, uli rën ang dëngan ni Juliet!”

Dahil kung maiwan ay baka dapuan ng lagnat

Ang maykatawan.

Hindi aakalain ng mga kapitbahay

Na nasisirain siya ng bait.

Alam nila, tinitiyak lamang niya na malakas

Ang dëngan, alisto, nakalapat sa tamang

Lalagyan, hindi naliligaw.

Kailangang masawata agad

Ang banta ng labis na init, mapigil

Ang anumang kombulsiyon,

Ang pagtirik ng mata, ang paggapang

Sa sentido ng lagnat.

“Krrrrutay, uli rën ang dëngan ni Juliet!”

Uwi na, silong na, parine, magbalik.

Ritwal ng pagbatak dëngan

Ang tawag doon, nasa pagitan

Ng pagsuyo at pag-utos sa di nakikita

Ngunit nananahan. Hindi iyon cartoon na may bida

At kontrabidang tumitilapong paulit-ulit,

Kumakalampag sa bawat sulok, bumabagsak,

Saka bumabangon, tumitindig.

Maliban kung dumating na sa wakas

Ang oras, Hindi tatagal na malamya

Ang dëngan. Gising iyon. O, Gigisingin.

SIRUM-SIRUM

Huni lang ng mga sirum-sirum ang nangingibabaw

Sa gabi ng a-otso ng Agosto sa Tagaytay.

Naririyan sila at hindi na makikita, nakakubli

Sa dilim tulad ng pagbalot kaninang hapon sa lawa

Ng makapal na usok na sumasama sa ulap,

Gayong dinadayo ang tanawin mula sa pasamano

Ng isang silid o sa bukas na bintana ng maliliit na kubo.

Marami kang tanong, marahil tulad ng mga sirum-sirum

Sa mga dahon at damo, sa mga kahoy at lupa.

Hindi na kita maisusulat ng tula para sa walang hangga.

Hindi ko maiaalay ang bukod-tanging lamyos tulad sa umpisa.

Hindi na ako napahihinuhod ng iyong mga mata.

Wala akong pangakong lambing sa bawat araw,

At maraming hindi naihihingi ng paumanhin.

Hindi ako ganap na nagpapalukob, at palalo sa hindi pag-amin

Sa pagkaligta, sa kapuwa pagmamalabis at pagkukulang.

Naririto ako at gising kahit nakapikit ka nang may baong

Hinanakit, nahihimbing at nakatalikod, nakahalukipkip.

Naririto ako at umuusal ng pasasalamat sa bawat kabutihan

At kagandahang-loob, sa sandali ng banayad at lipos,

Sa paghahain ng hinampo at lugod, sa paniniwala

Sa pag-asa sa kinabukasan para sa maralita at kapos.

Maya-maya’y nakasukbit ang binti ko sa iyong baywang.

Ang paraan ng pag-ibig na sinusunod ko ngayon

Ay pananatili sa tula, tiim at taimtim, hindi pagsuko.

Tulad ng mga sirum-sirum na namamanata sa dilim,

Tulad ng lawa na nakatago sa naghalong usok at ulap.

Matutulog akong kapiling ang kapirasong pag-ibig,

Nakadiin ang pisngi sa unan, lumilipat ang bakat

Kung magpabiling-biling, gigising nang maaga, mag-aantanda,

Maglalakad patungo sa kapilya, iba ang hakbang sa iyong hakbang,

Saka tumitigil, dala ang langhap ng kape at tawilis at nahahawing lawa.

NALIPATÁN

Ang nalipatán ng tao, Naalala ng dagat.

Idinuyan ang musmos, Ihinatid sa panaginip.

Langit sa ilalim ng tubig,

Mga kalarong isda, sarikulay,

Mga korales na umiindak

At naghahalakhakan,

Mga binti ng pugitang

Nangingiliti ng talampakan.

Malalaki't maliliit na nilalang,

Na nabubuhay sa isa't isa,

Malaya sa pangamba at digmaan.

Iniligtas ng alon ang walang muwang,

Nang hindi na magising

Sa malamig at mabato, malayong-loob

Na paghalik ng lupa sa dalampasigan.

ÚNTATA

Stop the war. Just stop the war. - bata mulang Syria

Di ko noon alam ang úntata, kundi ratatatatatatat,

Ratatatatatatat, paulit-ulit, ratatatatatatat,

Habang nakangisi at gumugulong-gulong,

Nagtatago, pasilip-silip kunwa ang mga batang

Lalaking nagbabaril-barilan.

Saka papasok sa eksena ang Inang,

Nakapameywang, at sa kabilang kamay,

Ang walis-tingting na iwinawasiwas sa ere

Para patigilin ang mga bata.

Nanginginig siya sa galit,

Sumisiklab ang pagbabanta,

“Tigilan ninyo ‘yan! Tigil!

Kung di ay mata ninyo lang ang walang latay,”

Sabay palo sa puwet ng mga kutong-lupa.

Hindi laro ang giyera.

Dumaan sila roon. Nagtago sa mga hukay.

Sa gubat. Karga, hila ang mga bata.

Nagtiis sa mais at kamote,

Kung ano ang mapipitas sa mga punongkahoy.

May kapatid si Tatang na dinatnan nilang

Nakasabit sa puno, sinaksak ng bayonete,

Dahil napagkamalang rebelde.

Bangkay sa lahat ng dako.

Nasusunog na mga baryo.

Noon at ngayon, bakit tuloy-tuloy ang laro

Ng mga may kapangyarihan?

Sa Syria, sa Sudan, sa Somalia, sa Congo,

Sa Mindanao, sa maraming dáko ng mundo,

Nauupos ang mga bata, tumatakas,

Tumatakbo, nakataas ang mga kamay,

Sumusuko, pero binabaril, ratatatatatatat,

Ratatatatatatat, paulit-ulit, ratatatatatatat,

Walang kalaban-laban. Iba-iba lang ang kanila wika pero iisa

Ang sinasabi: Úntata ang giyera,

Ihunong ang giyera, iundang an giyera.

Walang tandang padamdam. Itigil na ang giyera. Itigil na.

DIIN

Para saan ang silya kung walang mauupo?

Para saan ang lapis kung walang magsusulat?

Para saan ang aklat kung walang magbubuklat?

Para saan ang awit kung walang iilanglang na tinig?

Para saan ang banlak kung dulo at dulo ay bagsak?

Para saan ang sariling lupa kung mauuwing bakwit?

Para saan ang bigas kung walang mabubusog?

Para saan ang bukid kung dugo ang pandilig?

Para saan ang tabih kung wakwak na ang magsusuot?

Para saan si Magbabaya kung naubos na ang inaruga?

Para saan ang tula para sa nakabulagta?